Bypass tıkalı damarda köprü yapılarak, damarın beslediği alana kanın ulaştırılmasını sağlayan işlemdir. Bu şekildeki damar tıkanıklıkları genellikle ateroskleroz ve kalsiyum birikimi nedeniyle oluşur. Damar içinde biriken plaklar zamanla büyüyerek tıkanmaya neden olur. Damarın beslediği alanlar kansız kaldığından, beslenemez. Sonuçta iskemi ve kangren gibi sorunlar yaşanır.
Bacaklarda en fazla tıkanan damar femoral atardamardır. Ayrıca aorta ve bacaklara uzanan dallarda tıkanmaya yatkındır. Bypass sayesinde yapılan köprü sayesinde kan ulaşamayan yere rahatlıkla gider. Köprü sentetik materyaller (Dacron veya PTFE greftler) ya da kişinin kendi toplardamarından ( safen veni ) yapılır. Ancak en sağlıklısı kişinin kendi damarıdır. Bu yüzden uygun olmayan hallerde sentetik olan greftler kullanılır. Hastadan alınan damar en fazla ayak bileğiyle kasık arasındaki büyük safen toplardamarıdır. Bacak arkasındaki küçük safen damar ve kol atardamarı da kullanılabilir. Ancak bu damarlar ihtiyaç kadar geniş olmadığından, büyük damarlara yapılan bypass için kullanılamaz. Bu durumda sentetik greft kullanılır. Özellikle aorta ve bunun büyük dallarında yapay damarlar tercih yapılır.
Başlıklar
Bypass ne zaman yapılmaktadır?
Damar tıkanıklığı için ilk tercih ilaç tedavisi, egzersiz ve yaşam tarzı değişikliklerinin uygulanmasıdır. Bu yöntemlerle hastanın şikayetleri azaltılamıyorsa ve görüntüleme yöntemleriyle kanıtlanmış kritik bir darlık varsa tedavi için bypass yapılabilir. Tıkanıklık nedeniyle hastada oluşan yakınmaların yaşamı tehdit etmesi ya da uzvun kaybı gibi riskler bypass endikasyonu doğurur. İstirahat ağrısı, yaşam kalitesini bozan ağrı, yara ve kangren gibi belirtilerde ameliyat için diğer nedenlerdir. Çünkü bu belirtilerle kişi bacağını kaybetme riski taşımaktadır.
Bypass öncesinde değerlendirme
Ameliyat öncesinde cerrah hastanın damar tıkanıklığını uygun görüntüleme yöntemleriyle değerlendirir. Hastadaki başka hastalıklarda göz önüne alınır. Doppler ile ayak bileği kol basınç indeksi ölçümü yapılır. Renkli doppler ultrasonografi ile tıkanıklık değerlendirmesi ve bypass sırasında kullanılacak damar belirlenir. Anjiografi, manyetik rezonans gibi tetkiklerde yapılabilir. Hastanın kan değerleri ölçülür.
Bypass ameliyatı nasıl yapılır?
Vücutta tıkalı olan damarlar için bypass yapılabilir. Damara göre kullanılan anestezi ile yapılan kesi farklı olabilir. Genellikle epidural anestezi ya da spinal anestezi kullanılır. Bazı hastalarda genel anestezi de yapılabilir. Hastanın bir önceki geceden itibaren aç olması gerekir. Bölge antiseptikli solüsyonla temizlenir ve tıkanıklığın üstünden ve altından iki kesi yapılır. Örneğin bacak damar tıkanıklığında kasıktan ve diz bölgesinden 5’er cm’lik iki kesi yapılır. Kullanılacak damar parçası açılan damara dikkatlice uç-yan dikilir ve ağızlaştırılır. Damar grefti cildin ya da adalelerin altından aşağıdaki sağlıklı damara ilerletilir ve distaldeki damara uç-yan dikilir. Bypass yapılan damarda distal damar yatağının açıklığı kontrol edilir.
Bypass ameliyatı sonrasında
Hasta ameliyattan sonra 3-5 gün hastanede kalması gerekir. Hasta ilk günde ayağa kaldırılır ve yürümesi sağlanır. Bu ilk zamanlarda hastaya kan pıhtılaşmasını önleyecek ilaçlar verilir. Taburcu edilmeden önce hasta son kez görüntüleme yöntemleriyle kontrol edilir. İyileşme bypass sonrasında 6 haftayla 3 ay arasında gerçekleşir. Ameliyattan sonra hasta 1. ve 4. haftada kontrole gider. Bundan sonraki kontroller ilk yılda 3 ayda bir, daha sonra 6 ayda bir yapılır.
Bypass ameliyatının olası komplikasyonları
Ameliyatın ardından hastanın yaşı, eşlik eden hastalıkları ve ameliyatın nedenine göre istenmeyen yan etkiler gelişebilir. Bacakta şişkinlik, kanama ve enfeksiyon bunların arasındadır. Böbrek yetmezliği, kalp krizi, inme gibi ciddi komplikasyonlarda oluşabilir. Ayrıca bypass ile yerleştirilen grefin tıkanması, damarda başka alanlarda tıkanıklık oluşması gibi sorunlarda yaşanabilir. Bypass ameliyatı sırasında hastalarda % 3-5 oranında ölüm riski bulunmaktadır. Damar cerrahisi için kullanılan yöntemler hastalığın ilerleyici doğası gereği ömür boyu kalıcı değildir. Her zaman damarın yeniden tıkanması sorunu yaşanabilir. Bu yüzden hastaların yaşamlarında beslenme, egzersiz gibi konulara dikkat etmesi gerekir.
