13.07.2015 Views

Letra T - Terra de Miranda

Letra T - Terra de Miranda

Letra T - Terra de Miranda

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira 1Tt ou T s.m. <strong>Letra</strong> do alfabeto mirandês.tabacarie s.f. Tabacaria.tabaco s.m. 1. Tabaco. 2. Cigarros: boueilhi a cumprar tabaco i yá bengo. nunganhar para ~ ganhar muito pouco.tabafeia, tabafeira s.f. 1. Alheira. 2.Tipo especial <strong>de</strong> enchidos.tabalion, tabelion s.m. Tabelião.tabanca s.f. Mesa.tabancos s.m.pl. Trastes velhos. SIN.talabancos.tabanielha s.f. Cigarra. SIN.checharra.tabano, ataban, atabano s.m.Tavão, tipo <strong>de</strong> mosca que ataca osanimais <strong>de</strong> trabalho.tabardas s.f.pl. Gambosinos. SIN.apabardas, gamozinos. bai-te a ~ nãoaborreças.tabardilho s.m. 1. Ataque: dou-le un ~i nin sequiera durou dues horas. 2.Doença mortal repentina.tabarnear vd. tabernear.tabarneiro vd. taberneirotabefe s.m. Bofetada dada ao <strong>de</strong> leve.tabela s.f. Tabela. comer por ~ comer <strong>de</strong>forma racionada, não comer o que sequer.tabelado adj. 1. Marcado. 2.Racionado.tabelar v. 1. Marcar <strong>de</strong> acordo comuma tabela, estabelecer um preço. 2.Racionar.tabelion vd. tabalion.taberna s.f. Taberna.tabernear, tabarnear v. 1. Exploraruma taberna. 2. Andar pelas feiras aven<strong>de</strong>r comidas e bebidas.taberneiro, tabarneiro s. 1.Taverneiro, que tem uma taberna. 2.Pessoa que ven<strong>de</strong> vinho e refeições nasfeiras: la puosta miran<strong>de</strong>sa ampeçou aser feita pus feirantes, puls taberneirosque íban a las feiras. (MF, 2001).tabique s.m. Tabique.tabla vd. traba.tablado vd. trabiado.tablica vd. trabica.tablon vd. tabron.tabra vd. traba.tabrado vd. trabiado.tabrica vd. trabica.tabron, tablon s.m. (aum. <strong>de</strong> tabra) 1.Tábua gran<strong>de</strong>. 2. Taipal <strong>de</strong> canas. SIN.canhiça. 3. Açu<strong>de</strong>, represa natural ouartificial num curso <strong>de</strong> água: era un ~puosto por Dius quando criou l mundo,don<strong>de</strong> caie l’auga subre las piçarras.tabuada s.f. Tabuada.tabuado s.m. Palco para representação<strong>de</strong> teatro. SIN. trabiado.tabuleiro s.m. 1. Tabuleiro. 2.Pequeno estrado elevado para colocar acomida das pombas no pombal: ... apuistenie un tabuleiro al meio para botareilhi la comida <strong>de</strong> las palombas.tabuleta s.f. Tabuleta, placa <strong>de</strong>sinalização.tacanheç s.f. Tacanhez, mesquinhice.tacanhice s.f. Tacanhez, mesquinhice.tacanho, taqueinho adj. 1. Tacanho,mesquinho. 2. Envergonhado, tímido. 3.Que tem falta <strong>de</strong> visão das coisas. 4.Avarento. SIN. garunhas.tacha s.f. 1. Dentadura. 2. Prego curto<strong>de</strong> cabeça larga. SIN. brocha. arreganharla ~ rir.tachada s.f. 1. Tachada, conteúdo <strong>de</strong>um tacho gran<strong>de</strong>. 2. Gran<strong>de</strong> quantida<strong>de</strong><strong>de</strong> comida.tachin s.m. Som dos pratos numa banda<strong>de</strong> música.


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira 2tachista s.m. Pessoa que vive <strong>de</strong>favores.tacho s.m. 1. Alguidar, recipiente <strong>de</strong>cobre, lata ou barro, <strong>de</strong> boca larga e quenão vai ao fogo. 2. Emprego conseguidosem mérito próprio e em que se trabalhapouco. 3. Alimentação.tachola s.f. Brocha, prego curto comcabeça larga e chata, muito gran<strong>de</strong>, usadapara proteger a ma<strong>de</strong>ira das cholas, on<strong>de</strong>assentava o pé. SIN. brocha.taco s.m. 1. Pequeno remendo que se<strong>de</strong>ita num sapato: a las bezespregabamos un ~ a meio para pouparmeias suolas. 2. Pequena refeição: bamosa comer un ~, que yá tengo fame. 3.Bucha <strong>de</strong> qualquer material que servepara encher um buraco, em particulardaqueles que eram feitos na rocha para aífazer explodir pólvora. 4. Pequena buchapara colocar na taqueira. 5. Taco,pequeno paralelipípedo <strong>de</strong> ma<strong>de</strong>ira, paracolocar no chão. 6. Pau comprido usadoem certos jogos como o hóquei, o golfeou o bilhar.tacon s.m. Tacão, salto do calçado.bater l ~ i. caminhar; ii. dançar. tacon altosalto alto.tafetá s.m. Tecido <strong>de</strong> seda.taf-taf s.m. Medo. SIN. cagufa. star cun~ ter medo.tafona, atafona s.f. Atafona, moinhomovido por animais.tafunhos s.m.pl. Gatafunhos.tagalhada s.f. Pequeno conjunto <strong>de</strong>ovelhas.tagalhico s.m. (dim. <strong>de</strong> tagalho)Rebanho muito pequeno <strong>de</strong> ovelhas:Habie cumprado miu pai, un ~d’oubeilhas (FM, 1901).tagalho s.m. 1. Pequenon rebanho: lsprobes nun tenien gran<strong>de</strong>s ganados, soloun ~ cun poucas cabeças. 2. Pequenogrupo <strong>de</strong> pessoas: ten un ~ <strong>de</strong> filhos paracriar. 3. Pequeno conjunto ouquantida<strong>de</strong>: nessa ribeira hai alhá un ~<strong>de</strong> molinos, que le cháman lsEimberniços.taina s.f. Merenda festiva entre amigos.taixa, taxa s.f. Taxa.tajola s.f. Banco <strong>de</strong> pedra ou ma<strong>de</strong>ira.tal 1 pron. ind. Tal: éramos uns binte i talque stábamos a spera <strong>de</strong> l doutor. i ~indica aproximação a um númeroin<strong>de</strong>terminado: mil quenhientos i ~. ~que tão gran<strong>de</strong>, tão forte: l bruído era ~que nun s’oubie mais nadatal 2 pron.<strong>de</strong>m. Tal: este ye l tal rapaç <strong>de</strong>que te falei; spero que l tal nunca bengaporqui. Obs. tal é pronome<strong>de</strong>mosntrativo <strong>de</strong>pois <strong>de</strong> artigo ou <strong>de</strong>outro pronome.tal 3 adv. Tal, assim: tal pai tal filho.cumo ~ por exemplo: cumo ~, se stubirfriu yá nun puodo andar culas botas. <strong>de</strong> ~maneira que <strong>de</strong> tal maneira que. <strong>de</strong> ~modo que <strong>de</strong> tal modo que. que ~? i.como estás, como tens passado? anton,que ~ bai la bida?; ii. que achas?: antonque ~ l carro, gustas <strong>de</strong>l? ~ …. cumoigual, assim como: ~ ye l filho cumo lpai. . ~ i qual tal e qual, exactamente,igual: la filha ye tal i qual la mai. ~ ...que tal ... que: fui tal la porrascada <strong>de</strong>auga que que<strong>de</strong>mos cumo pitos. ~ … ~tal ... tal: ~ pai, ~ filho.talabancos, tabancos s.m.pl.Trastes, coisas velhas <strong>de</strong> pouca valia oufora <strong>de</strong> uso.talado, taladro s.m. Trado.talamouco adj. 1. Que é aparvalhado,teimoso e insensível ao que lhe dizem: lbeneno ancardido an cabeças xordas italamoucas. (DR, 2000). 2. Que é surdo,ou se faz <strong>de</strong> surdo.talamouco s.m. Pessoa aparvalhada.talanqueira s.f. 1. Mesa colocada nopercurso do cortejo <strong>de</strong> casamento, <strong>de</strong>pois<strong>de</strong> sair da igreja, on<strong>de</strong> se cantam loas aosnoivos e os padrinhos oferecempresentes. 2. Pau que se atravessa nocaminho, naturalmente ou em geito <strong>de</strong>armadilha. 3. Dificulda<strong>de</strong>. zampenhar la


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira 3~ os padrinhos do casamento pagarem,<strong>de</strong>pois <strong>de</strong> cantadas as loas, para o cortejopo<strong>de</strong>r passar.tala vd. talha.talbeç adv. Talvez: Quando l fur<strong>de</strong>s aber, ~ que steia muorto! (JLV, 1884).SIN. se calhar, se bien calha.talco s.m. Talco.taleiga vd. taliga.taleigada s.f. Conteúdo <strong>de</strong> umataleigada.taleigo s.m. Saco estreito e comprido.talento, taliento s.m. Talento.talha 1 s.f. 1. Pequeno bancorectangular, com duas tábuas <strong>de</strong> cadalado a servir <strong>de</strong> pés, e com uma aberturaao meio on<strong>de</strong> se mete a mão para sertransportada. 2. Medida <strong>de</strong> vintealqueires: astanho colhi vinte i cincotalhas <strong>de</strong> trigo i quinze <strong>de</strong> centeno.talha 2 , tala s.f.pl. Tala, pequena tábuapara amparar um membro com ossopartido, usando-se uma <strong>de</strong> cada lado.talhada s.f. 1. Talhada, fatia gran<strong>de</strong>:dá-me ua ~ <strong>de</strong> mulon, mas que steia bienmaduro. 2. Parte <strong>de</strong> um todo: <strong>de</strong>bediu lquenhon na uito ~. 3. Multa elevada: fuiagarrado a andar mui <strong>de</strong>brebe cul carroi bai a lhebar ua ~ que nun bai a serpequeinha. 4. Esforço gran<strong>de</strong>: ir i benirne l mesmo die era ua ~ <strong>de</strong> caralho.talha<strong>de</strong>ira s.f. 1. Cunha para cortar oferro. 2. Mulher que numa oficina <strong>de</strong>sapateiro tinha a função <strong>de</strong> cortar ocabedal segundo formas pré-fabricadas.talhado adj. 1. Estruturado, <strong>de</strong>senhado:inda onte era un scobal, i yá stá feita(l’eigreija) i talhada (AMM, 1979). SIN:ousmado. 2. Cortado segundo ummo<strong>de</strong>lo pré-<strong>de</strong>finido.talhar v. 1. Cortar. 2. Fazer as peças <strong>de</strong>algumas coisa: el gustaba muito <strong>de</strong> ~çapatos. 3. Cortar em talhadas. 4. +seEstragar-se, <strong>de</strong>compor-se: nun bebas llheite que yá se talhou. ~ l coixo realizar<strong>de</strong>terminadas rezas e sinais sobre umaparte do corpo que se consi<strong>de</strong>ra que temcoxo. SIN. cortar l coixo.talho s.m. 1. Banco constituído por umagrossa tábua rectangular, <strong>de</strong> menos <strong>de</strong>meio metro <strong>de</strong> largo e um e meio a doismetros <strong>de</strong> comprimento, com quatropatas. É sobretudo usado na época dasmatanças para matar e preparar o porco:Yá l íbamos ampuxando para fuora … pala borda <strong>de</strong> l ~ (MF, 2001). 2. Tripécom o assento em forma <strong>de</strong> meia lua,sobretudo usado pelos sapateiros. 3.Bancada on<strong>de</strong> os carpinteiros efectuamos seus trabalhos. 4. Banco <strong>de</strong> pedra, narua, junto à porta <strong>de</strong> casa. SIN. puial. ~<strong>de</strong> carpinteiro bancada usada peloscarpinteiros para trabalhar a ma<strong>de</strong>ira. ~<strong>de</strong> çapateiro. SIN. sentalho, criqueiro.talhon s.m. 1. Bocado <strong>de</strong> terreno. 2.Pedra <strong>de</strong> cantaria que vai ser trabalhada.talhuda s.f. Taluda, a sorte gran<strong>de</strong> nalotaria.taludaço s.m. (aum. <strong>de</strong> taludo) Muitogran<strong>de</strong>.talhudo, taludo adj. Muito gran<strong>de</strong>:estas maçanas son talhudas, mas sonbuonas. SIN. granudo, peco.taliga, taleiga s.f. 1. Saco <strong>de</strong> cereal. 2.Conteúdo <strong>de</strong> um saco <strong>de</strong> cereal.talon s.m. 1. Parte posterior do pé. 2.Parte posterior dos sapatos. 3. Parteposterior das meias. 4. Talão.taloixa s.f. Talocha, tábua com pegausada pelos trolhas para colocarargamassa em cima ou usada para alisaras pare<strong>de</strong>s.taludo vd. talhudo.tamanho 1 s.m. Tamanho, gran<strong>de</strong>za.tamanho 2 adj. Gran<strong>de</strong>: ... nin lsplandor <strong>de</strong> la cruç causa <strong>de</strong>smaiostamanhos! (JLV, 1884). tamanho … quetão gran<strong>de</strong> ... que.tambor s.m. 1. Tambor. 2. Gran<strong>de</strong>bidão: a las bezes atában tambores unsals outros para passar l riu.tamboril s.m. Tamboril, pequenotambor.


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira 4tamborilar, tamboritar v. Tocar otamboril.tamborileiro, tamboriteiro s.m. 1.Tamborileiro. 2. Pessoa que tocatamboril e flauta ao mesmo tempo.tame s.m. 1. Mistura <strong>de</strong> suor e sujida<strong>de</strong>que se agarra à parte do chapéu ou bonéque está em contacto com a cabeça:quando miu pai fazie ua corta<strong>de</strong>la,raspiaba un cacho daquel ~ <strong>de</strong> l chapéu iponie-lo na ferida. 2. Cotão que seacumula <strong>de</strong>baixo das camas. 3. Fiaposque se <strong>de</strong>spren<strong>de</strong>m dos tecidos <strong>de</strong> lã e <strong>de</strong>algodão.tamien adv. Também. Tem osseguintes usos: i. para dar ênfase: ~ tu,scusabas d’haber benido; tu ~, para quefazes esso?; ii. para reforçar uma i<strong>de</strong>ia:El tamien se pon a jeito, apuis queixa-se;iii. para indicar a realização <strong>de</strong> umaacção idêntica ou semelhante: mal elbieno, tamien lhougo beniste; nun miresassi para mi, que tu tamien tenes <strong>de</strong> ircun eilhes. iv. para acrescentar elementosa uma enumeração: purmeiro pediu uncopo i apuis tamien pediu un café. v.para indicar inclusão: inda porribatamien tu te fuste a poner <strong>de</strong> l lhado<strong>de</strong>ilhes. vi. para indicar efectivida<strong>de</strong>,assentimento: you tamien cuido que yeel que ten la culpa. cumo ~ já que: cumotamien beniste, agora quedas a comercun nós.tampa s.f. Tampa. SIN. m.us. tapa<strong>de</strong>ira.tamperatura vd. tempratura.tamporada vd. temporada.tamporadica vd. temporadica.tampouco adv. Também não: tu nunbeniste i el tampouco bieno.tamprano vd. temprano.tan adv. 1. Tão. 2. Tanto. Tem osseguintes usos: i. formar o graucomparativo <strong>de</strong> igualda<strong>de</strong>. tan … cumotão … como: nin las streilhas ne l cielo,nin las flores ne l campo me parécen tanfromosas cumo ls mius amores (JLV,1901). ii. sentido consecutivo: tan … quetão … que: era tan gran<strong>de</strong> que lechegaba a la jinela cula mano. iii.intensida<strong>de</strong> em relação com adjectivo ouadvérbio: era tan bun rapaç!tanazes s.f.pl. 1. Tenaz. 2. Qualquerinstrumento em forma <strong>de</strong> tenaz. ~ <strong>de</strong> lacozina tenaz para mexer na lareira. ~ <strong>de</strong>ferreiro tenaz com que o ferreiro segura ometal em brasa.tancada s.f. Conteúdo <strong>de</strong> um tanquecheio <strong>de</strong> água.tancho s.m. Panela <strong>de</strong> ferro. SIN. pote,panela.tanda s.f. Parte, porção.tanerie vd. tenerie.tangerina s.f. Tangerina.tangerinal s.m. Pomar <strong>de</strong> tangerinas.tangerineira s.f. Tangerineira. Bot.citrus nobilis, Lour.tangola s.f. Técnica <strong>de</strong> construção:Trasmite técnicas <strong>de</strong> cunstruçon(albenarie, cantarie-perpianho, ~ ...(DR,1998).tanher v. 1. Tanger, guiar os animaisquando puxam o carro. 2. Picar osanimais para que an<strong>de</strong>m <strong>de</strong>pressa: cerroul boqueiro i tanhiu las bacas cun muitapriessa <strong>de</strong> chegar a casa; … mas éranlas mies armanas que las íban tanhendo<strong>de</strong> modo que chegássen a casa (MF,2001).tanoarie s.f. 1. Tanoaria, local on<strong>de</strong> sefazem pipos. 2. A arte <strong>de</strong> fazer pipos.tanoeiro s. Tanoeiro.tanorés 1 s. Pessoa natural <strong>de</strong> Atenor,al<strong>de</strong>ia do concelho <strong>de</strong> <strong>Miranda</strong> do Douro.tanorés 2 adj. Que é relativo a Atenor.tanque s.m. Tanque.tan-tan s.f. Voz usada para imitar osom do moinho.tantíssimo pron. in<strong>de</strong>f. (superl. <strong>de</strong>tanto 1 ) Muitos: passórun tantíssimacarreira, que passaba eilhi ua strada ala borda.tanto 1 pron. ind. 1. Gran<strong>de</strong> quantida<strong>de</strong>:astanho colhi tanta patata que nin sei l


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira 5que le hei <strong>de</strong> fazer. 2. Número elevado:la fiesta nunca tubo tanta giente cumoastanho. 3. Indica intensida<strong>de</strong>: nun se melhembra <strong>de</strong> fazer tanto friu cumoastanho. 4. Indica proximida<strong>de</strong>numérica: yá trinta i tantos anhos que elfazie aqueilha tierra. a las tantas i. a certaaltura: a las tantas, a meio <strong>de</strong> lacumbersa, fui-se ambora sin <strong>de</strong>zir augabai auga ben; ii. muito tar<strong>de</strong>: yá benírunpara casa a las tantas. dar ~ por ~ preçopor preço. lhebar tanta levar muitapancada. passar tanta passar por muitasdificulda<strong>de</strong>s: l filho mais tardiego yá nunpassou tanta cumo ls outros. tanta beçtantas bezes: iba tanta beç a l’eigreijaque até Nuosso Senhor yá staba farto<strong>de</strong>ilha; … you <strong>de</strong> las ber tanta beç yá ninsequiera me parécen guapas. (MF,2001). un ~ uma quatida<strong>de</strong>in<strong>de</strong>terminada.tanto 2 adv. 1. Tanto, indica intensida<strong>de</strong>ou grau: comiu tanto que ibaarrebentando. 2. Usa-se para formar ograu comparativo <strong>de</strong> igualda<strong>de</strong>.. ~ …cumo tanto como. ~ … que tantoandubistes que spertestes l garoto. ~ seme / te / le dar que … cumo indicaindiferença: ~ se me dá que l l riu cuorraal riba cumo cuorra al pa riba. tantotanto muitíssimo chobiu tanto tanto queparecie un <strong>de</strong>lúbio.tantos num. Indica as vezes por que umnúmero <strong>de</strong>ve ser multiplicado: la casabalie trés ~ <strong>de</strong> l que <strong>de</strong>ste por eilha, poresso nun te queixes.tapa-bocas s.m. 1. Cachecol. 2.Bofetada.tapada s.f. Terreno <strong>de</strong> cultivo oupastagem <strong>de</strong> dimensão maior que amédia e murado à volta.tapa<strong>de</strong>ira s.f. 1. Tampa, testo. SIN.coberteira. 2. Objecto que serve paratapar qualquer orifício gran<strong>de</strong>: la boca <strong>de</strong>la cuba ten ua ~, l mais <strong>de</strong> las bezes <strong>de</strong>corcha.tapado 1 s.m. Terreno murado <strong>de</strong>menores dimensões que a tapada.tapado 2 adj. 1. Coberto. 2. Vedado. 3.Que tem rolha. 4. Estúpido.tapaige s.f. Cobertura.tapar v. 1. Tapar, cobrir: … bestien uassaias que tapában quaije que las piernaspor anteiro (MF, 2001). 2. Agasalhar:tapa-te bien senó inda te custipas. 3.Colocar a tampa ou rolha: tapa labarrilha para que nun se arrame l’auga.4. Escon<strong>de</strong>r. 5. Preencher os espaços <strong>de</strong>uma estrutura: las tramas era la lhanamais grosseira i serbie para ~. 6. +seCobrir-se, agasalhar-se. ~ l sol cun uapenheira escon<strong>de</strong>r o que está à vista <strong>de</strong>todos. ~ ls uolhos a enganar. star / tener lsuolhos tapados i. não se aperceber; ii.<strong>de</strong>ixar-se enganar.tapa uolhos s.m. Bofetada: dou-le untapa uolhos, anda que nun tornou a <strong>de</strong>zirnada..tapetar v. 1. Fazer tapetes. 2. Cobrircom tapetes.tapiete, tapete s.m. Tapete: … laburra albardada cun tapiete nuobo …(MF, 2001).tapioca s.f. Tapioca.tapon s.m. 1. Rolha. 2 Qualquer objectoou trapos que servem para tapar umburaco.tapona s.f. Bofetada.taqueinho vd. tacanho.taqueira s.f. Espécie <strong>de</strong> brinquedofeito <strong>de</strong> um tubo, para atirar compequenas bolas por meio da compressão<strong>de</strong> uma varinha.taqueirada s.f. Tiro <strong>de</strong> taqueira.tara s.f. Tara.tarabanielho vd. tarabielho.tarabecos s.m.pl. Trastes. SIN.talabancos.tarabelhar v. Não parar quieto.tarabielho 1 , tarabanielho s.m. 1.Tarabela, peça do moinho constituída poruma pequena tábua que, ao bater na mó,vibra e obriga a libertar pequenasquantida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> cereal para ser moído: l ~


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira 6nunca paraba, <strong>de</strong> nuite i <strong>de</strong> die,tataratatá!; l ~ sinte-se quando l molinostá a trabalhar, mexe-se quando lapiedra anda i fai cair l grano <strong>de</strong>bagar:aqueilho ten un baraço para regrar lgrano que ye perciso. 2. Jogo em que umrapaz se coloca <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> um círculofeito no chão e outros, por fora, tentambater-lhe. 3. Pessoa irrequieta. 4. Pessoaque fala muito. dar al ~ falarcontinuamente: an beç <strong>de</strong> stares en<strong>de</strong> adar al ~, bai mas ye a fazer algua cousa.ser cumo un ~ falar <strong>de</strong>pressa eatabalhoadamente: l rapaç ye cumo un ~,fala tan <strong>de</strong>brebe que nai<strong>de</strong> le anten<strong>de</strong> lque diç.tarabielho 2 adj. Irrequieto, que nãopara quieto: l rapaç si ye bien ~, nun haimodo <strong>de</strong> star quieto.tarambolho vd. trambolhotarchica, tar<strong>de</strong>chica s.f. (dim. <strong>de</strong>tar<strong>de</strong>) Tardinha, o cair da tar<strong>de</strong>. SIN.tardica.tardado adj. Atrasado.tardar v. 1. Demorar: quanto tiempotardas a chegar? 2. Atrasar-se: tardoutanto que yá nun habie alhá nai<strong>de</strong>. nun ~<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> pouco tempo: nun tarda, stá achover.tar<strong>de</strong> 1 s.f. Tar<strong>de</strong>, período <strong>de</strong> tempoentre o meio-dia e o pôr do sol. a fin <strong>de</strong> ~à tardinha. a la ~ durante a tar<strong>de</strong>. atémeia ~ até ao meio da tar<strong>de</strong>: quédan-se adrumir até meia ~. buonas tar<strong>de</strong>s ou Diusmos dé buonas tar<strong>de</strong>s boa tar<strong>de</strong>. fazer la ~trabalhar à jeira durante o período datar<strong>de</strong>, a partir das 16 horas, no verão.pula ~ i. durante a tar<strong>de</strong>; ii. ao fim datar<strong>de</strong>. pul meio <strong>de</strong> la ~ a meio da tar<strong>de</strong>: …i apuis tornábamos pul meio <strong>de</strong> la ~ acargar l carro <strong>de</strong> feno … (MF, 2001). sermeia ~ ser o meio da tar<strong>de</strong>.tar<strong>de</strong> 2 adv. 1. Tar<strong>de</strong>: a essa hora yánun bengo, que ye mui tar<strong>de</strong>. 2. Fora <strong>de</strong>horas. 3. Depois da hora marcada: cumochegueste tar<strong>de</strong>, fumos-mos ambora. alaque se faç ~ i. vamos embora; ii. vamos<strong>de</strong>spachar-nos. mais ~ ou mais cedo maiscedo ou mais tar<strong>de</strong>. para ~ para <strong>de</strong>pois daépoca normal: bou-me a poner unsfrajones para ~. por ~ fora do temponormal: apuis, por ~, alhá mos bienoesta fona. star-se a fazer ~ i. estar aaproximar-se uma <strong>de</strong>termianda hora préfixada;ii. estar a anoitecer.tar<strong>de</strong>chica vd. tarchica.tar<strong>de</strong>gar, atar<strong>de</strong>gar v. 1. Estaratrasado. 2. Ser tardio. 3. Estar (pessoa,animal ou planta) pouco <strong>de</strong>senvolvido.tardica (dim. <strong>de</strong> tar<strong>de</strong> 1 ) s.f. O cair datar<strong>de</strong>. pula ~ por volta do fim da tar<strong>de</strong>.tardiego adj. 1. Tardio, serôdio. 2.Novo: l filho mais ~ yá nun passou tantacumo ls outros. 3. Atrasado. huortatardiega horta <strong>de</strong> verão. (inda) star mui ~i. ainda não ter experiência; ii. aindasaber pouco. patata tardiega batata que éregada e se colhe mais tar<strong>de</strong>: para mi, laspatatas tardiegas nun sáben tan biencumo las <strong>de</strong> secadal.tareia s.f. Tareia, sova. SIN. lúrtia.tarelar v. Tagarelar. SIN. tatarelar.taren s.m. Tareco, móvel <strong>de</strong> poucovalor. m.us. o pl. tarenes.tarenes s.m.pl. Trastes, tarecos.tarifa s.f. Encomenda, pacote:mandaba benir ua ~ <strong>de</strong> sardinas <strong>de</strong>cunserba, que quedában mais baratas.tarimba s.f. Experiência.tarouco adj. 1. Idiota. SIN. çarouco. 2.Desmemoriado <strong>de</strong>vido à ida<strong>de</strong>.tarraco m.q. atarracado.tarraço s.m. Recipiente mal ajeitadoon<strong>de</strong> se coloca, por ex., a comida do cão:Saliu cul tarraço <strong>de</strong> las sobras pa lasbotar al perro.tarraixa s.f. Fecho <strong>de</strong> rosca.tarramoto vd. terramoto.tarro s.m. Sarro, resíduo seco <strong>de</strong>ixadopelo vinho.tarta s.f. Tarte.tartada s.f. Pratada.tartaranho s.m. Gago. SIN. tato.


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira 7tartua s.f. Tartaruga. SIN. tartarua.tartera s.f. Recipiente <strong>de</strong> barro usadopara lavar verduras.tarteira s.f. 1. Meren<strong>de</strong>ira, recipientecircular para levar a merenda. 2. Tarteira,forma para fazer tartes.tarúbio s.m. Turíbulo, vaso paraqueimar o incenso.taruoço s.m. Pau grosso.tascar v. Tirar as cascas do caule dolinho.tascos s.m.pl. Cascas do caule do linhoque foi espa<strong>de</strong>lado.tasgredir vd. trasgredir.tataranieto vd. titaranieto.tatarelar v. Gaguejar. SIN. tarelar.tatarelas adj. Gago. SIN. tato.tate-tate interj. Usada para pedirsilêncio, calma.tatear v. Tactear, apalpar algo àsescuras. SIN. m.us. atentiar.tática s.f. Táctica.tático 1 adj. 1. Que é relativo à táctica.2. Conjuntural.tático 2 s. Pessoa com gran<strong>de</strong>sensibilida<strong>de</strong> táctica.tato 1 adj. Diz-se <strong>de</strong> alguém que é gago.tato 2 s. Pessoa que gagueja.tatuado adj. Que tem tatuagem.tatuaige s.f. Tatuagem.tatuar v. Tatuar.taxa vd. taixa.taxaçon s.f. Taxação, acto ou efeito <strong>de</strong>estabelecer uma taxa.taxar v. Taxar.táxe, táxi s.m. Táxi. SIN. carro <strong>de</strong>aluguer.taxugo vd. teixugo.tche interj. Exprime espanto ereprovação.té s.m. 1. a letra t ou T. 2. Pequeno tuboem forma <strong>de</strong> T que serve para fazer aligação entre diferentes tubos.te pron. pes. te.tebé s.m. Tipo <strong>de</strong> tecido: Apuisampecórun a benir ls terilenes. Algunschamában-le camissas <strong>de</strong> ~ (MF, 2001).tebras s.f.pl. Trevas, escuridão. SIN.scuridon.teceda s.f. Parte do carro <strong>de</strong> boisconstituída por duas grossas traves quesão a resultante <strong>de</strong> uma só aberta ao meioe que contornam todo o carro <strong>de</strong>s<strong>de</strong> acabeznalha até trás. SIN. ceda, baras.tecedor, -eira s.f. Tecedor, tecelão.tecelaige s.f. Tecelagem.tecelon s.m. Tecelão.tecer v. 1. Tecer. 2. Urdir. 3. Fazer aaranha a teia: l aranhon solo tecel’aranheira quando ten a nai<strong>de</strong> poracerca. 4. Andar para um lado e paraoutro, sem conseguir avançar: quandonun éran capazes <strong>de</strong> puxar pul carro oupul arrado, las juntas <strong>de</strong> mulas tecienmuito i nun andában. SIN. serricar.tecido 1 adj. Que foi tecido.tecido 2 s.m. Tecido. SIN. m.us. panho.tecla s.f. Tecla. SIN. boton.teclar v. Teclar, tocar ou escrever comteclas.teclado s.m. Teclado. SIN. botoneira.técnica s.f. Técnica.técnico 1 s. Técnico.técnico 2 adj. Que é relativo à técnica.tecnológico adj. Teconológico.tecnologie s.f. Tecnologia.teç s.f. 1. Pele. 2. Tez. 3. Película queenvolve o ovo e fica entre a casca e aclara. 4. Cada um dos filamentos queligam os intestinos.teçtada, testada s.f. Marrada: la ~dun carneiro puo<strong>de</strong> ser mais peligrosoque la scornada dun bui. SIN. marrada.teçtamenteiro s. Testamenteiro.teçtamento, teçtamiento s.m.Testamento.


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira 8teçteira s.f. Testeira, a parte da frente:por bias <strong>de</strong> dar cuntapies nas piedrastraie la ~ <strong>de</strong> ls çapatos siempre rota.teçteiro adj. 1. Que fica em frente. 2.Diz-se <strong>de</strong> terreno inclinado.teçtemunha s.f. Testemunha.teçtemunhar v. 1. Testemunhar,prestar testemunho em processo. 2.Aperceber-se, observar: teçtemunhemosisso lhougo quando batimos a la puorta<strong>de</strong> l nuosso tocaio. (DR, 1999c).teçtemunho s.m. Testemunho:teçtemunhos stóricos, cumo la “mamoa”<strong>de</strong> la marmolina... (DR, 1999b).teçton, çton s.m. Tostão, antigamoeda <strong>de</strong> <strong>de</strong>z centavos.teilha s.f. Telha. ambaixo <strong>de</strong> ~ <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>uma casa: nun se puo<strong>de</strong> falar <strong>de</strong> ls niusambaixo <strong>de</strong> ~, senó bai alhá l lhagarto icome-le ls uobos. dar-le la ~ ter umcomportamento ou i<strong>de</strong>ia repentina e nãousual: <strong>de</strong> beç an quando dába-le la teilhai nun aparecie al trabalho. ~ bana telhavã, sem forro: datrás las cozinas nuntenien chupon i éran an teilha bana. ~ <strong>de</strong>canal telha simples, também conhecidacomo telha portuguesa.teima, anteima s.f. Teima, teimosia.tiarar las teimas tirar as dúvidas.teimar, ateimar, anteimar v. 1.Teimar. 2. Insistir. 3. Persistir.teimon adj. Teimoso. SIN: maluco,teimoso.teimosie s.f. Teimosia. SIN:maluqueira.teimoso adj. Teimoso. SIN. maluco,teimon.teipal s.m. Taipal.teiruola vd. triuola.teixiego s.m. Carvalho ou pedamarro,nome predominante nos concelhos <strong>de</strong>Vimioso e Mogadouro.teixugo, taxugo s.m. 1. Texugo. Zoo.meles meles. 2. Pessoa gorda. gordo cumoun ~ muito gordo.tejeirada s.f. Tesourada.tejeirar vd. atejeirar.tejeiras s.f.pl. 1. Tesoura: I pegou nuas~ an trés tiras lo partie (SB, 1938). 2.Formato <strong>de</strong> uma pare<strong>de</strong> do campo queconsiste em dois pilares inclinados sobreum terceiro. an ~ com o formato <strong>de</strong>tesoura.tejeirina s.f. Centopeia. SIN. bicha-<strong>de</strong>cien-pies.tejoleira s.f. Tijoleira.tejolo s.m. Tijolo. tejolo burro tijolo <strong>de</strong>burro, que não tem orifícios.tela s.f. 1. Tela, pano tecido <strong>de</strong> uma sóurdidura. 2. Pano grosso revestido <strong>de</strong>tinta utilizado para pintar quadros. 3.Quadro.telada s.f. Conjunto <strong>de</strong> artefactos <strong>de</strong> lãjá tecidos.telar s.m. Tear.telar <strong>de</strong> las franjas s.m. Pequenotear on<strong>de</strong> são feitas as franjas paratapetes <strong>de</strong> lã e colchas.telbison, telebison, terbison s.f. 1.Televisão, receptor <strong>de</strong> imagens: … nunhabie telebison, nin rádio, nin lhuç habie(MF, 2001). 2. Televisão, técnica <strong>de</strong>transmissão <strong>de</strong> imagens. 3. Programa <strong>de</strong>televisão: el passaba ls dies a fazertelbison.telégrafo s.m. Telégrafo.telemoble, telmoble s.m. Telemóvel.telescópio s.m. Telescópio.telfone, talfone telifone s.m.Telefone. ~ sin filos telefone sem fios.telfonar, talfonar, telifonar v.Telefonar.telfona<strong>de</strong>la, talfona<strong>de</strong>la,telifona<strong>de</strong>la s.f. Telefona<strong>de</strong>la.telfonema,talfonema, telifonemas.m. Telefonema.telfónico, talfónico, telifónico adj.Telefónico.telfonista,talfomnista, telifonistas. Telefonista.telgrafar, teligrafar v. Telegrafar.


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira 9telgráfico, teligráfico adj.Telegráfico.telgrafista, teligrafista s.Telegrafista.telgrama, teligrama s.m.Telegrama. botar un ~ enviar umtelegrama.telhado s.m. Telhado, cobertura.telhar v. Telhar, colocar telhas.telhudo adj. 1. Teimoso. SIN. maluco.2. Maníaco.telheiro 1 s.m. Pessoa que fabricatelhas: ls oufícios <strong>de</strong> tece<strong>de</strong>ira, <strong>de</strong>ferreiro, ~, carpinteiro... (DR, 1999b).telheiro 2 adj. Que é relativo à telha:faziemos las teilhas an fornos telheiros.telincar 1 v. Tilintar.telincar 2 s.m. O som <strong>de</strong> um objecto <strong>de</strong>metal, em particular moedas: yá nunaguantaba l ~ <strong>de</strong> las monedas ne l bolso.telinco s.m. O som <strong>de</strong> um objecto <strong>de</strong>metal, em particular moedas.telmoble vd. telemoble.tema s.m. Tema: ... trátan temasd’anspiraçon relegiosa ou profana ...(DR, 1998).temato, tomate s.m. Tomate.temblar vd. tembrar.tembra<strong>de</strong>iras s.f.pl. Cordas que secolocam nos tambores e que vibramquando se percute a pele do tambor.tembra<strong>de</strong>la s.f. 1. Acto ou efeito <strong>de</strong>tremer. 2. Acto ou efeito <strong>de</strong> vibrar.tembradura s.f. 1. Tremura. 2.Vibração.tembraduro s.m. Tremor: dou-me un~ ne ls uolhos que quaije que <strong>de</strong>ixei <strong>de</strong>ber.tembraduros s.m.pl. Tremores, emconsequência <strong>de</strong> febre elevada.tembrar, temblar v. 1. Tremer. 2.Vibrar. 3. Oscilar. ~ cumo baras ber<strong>de</strong>stremer muito.temer v. 1. Temer. 2. +-se Atemorizarse:apuis, l tiu temiu-se algo i fui-seambora. <strong>de</strong> ~ muito gran<strong>de</strong>: cargueimuita carga <strong>de</strong> ~.temeroso adj. Temeroso.temible adj. Temível: Cumo <strong>de</strong>lantre<strong>de</strong> l algoç l cundanhado ... aspera pulgolpe ~. (JLV, 1901).temido adj. Temido, que mete medo.tempeiro s.m. Humida<strong>de</strong> da terra,frescura. SIN. ceçon.temperar, temprar v. Temperar.temperatura, tamperatura,tempratura s.f. Temperatura: …agora parece que las tamperaturas banmudando i yá nun neba tanto… (MF,2001).tempero s.m. Tempero.tempestada s.f. Tempesta<strong>de</strong>: tem lsuolhos cumo las lhuzes <strong>de</strong> ls raios nastempestadas. (AMM, 1961) SIN.termienta.tempon s.m. (aum. <strong>de</strong> tiempo) Muitotempo.temporada, tamporada s.f.Temporada, algum tempo: Quando unmirandés salie <strong>de</strong> l cunceilho por ua ~(MP, 2004b).temporadica, tamporadica s.f. 1.Um pouco <strong>de</strong> tempo. 2. Alguns dias: …treze ou catorze fogaças para nóstenermos para ua ~, para quinze dies(MF, 2001).temporal s.m.1. Temporal. 2.Tempesta<strong>de</strong>.témporas s.f.pl. Os três dias <strong>de</strong> jejumdurante uma semana <strong>de</strong> cada estação doano.tempra s.f. 1. Têmpera. 2.Temperamento. 3. Feitio.temprado adj. 1. Temperado. 2.Condimentado.tempranilho s.m. Tinta roriz ouaragonês, casta <strong>de</strong> uvas tintas. SIN.aragonés.temprano, tamprano adj.Temporão: las brebas son figostempranos que amadúran pul San Pedro.


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira 10huorta temprana horta <strong>de</strong> primavera.patata temprana batata produzida emsequeiro.temprano, tamprano adv. Cedo:lhebantaba-se to ls dies mui ~; … ténenque las sembrar na terrenos que nun sonhúmados i sémbran-se más tempranas,más cedo… (MF, 2001).temprar vd. temperar.tempras 1 s.f.pl. A véspera. SIN.bíespera. <strong>de</strong> ~ na véspera.tempras 2 s.f.pl. Suporte circular, emferro, on<strong>de</strong> se colocam as cal<strong>de</strong>iras aolume.tempratura, temperatura s.f. 1.Temperatura. 2. Febre. SIN. m.us. lfebre.tempreira s.f. Pieça <strong>de</strong> l telar. ~ <strong>de</strong> lsmius sentidos (AMM, 1961)tempreiro s.m. Barra <strong>de</strong> ferro paraesticar a tela no tear, à medida que vaitecendo. SIN. temprel.temprel s.m. Peça do tear, que consistenuma barra <strong>de</strong> ferro que serve paramanter a tela esticada enquanto vai sendotecida. SIN: temprel.temultoso adj. Tumultuoso: feliç <strong>de</strong>quien passou por antre la mauga i llhuitar <strong>de</strong> la bida temultosa (MS, 194).tenca s.f. Tenca, peixe <strong>de</strong> água doce.Zoo. tinca tinca.tencion, tençon 1 s.f. Intenção: nunfago ~ <strong>de</strong> ir alhá; las ubas si ténenbuona cara, mas you nun tengo ~ <strong>de</strong> lascomer. SIN. antencion.tencionar v. Tencionar. SIN. m.us.fazer tencion.tençon 2 s.f. 1. Tensão arterial: ando atomar uns cumpremidos i nun beiomodos <strong>de</strong> me beixar la ~. SIN. tension. 2.Tensão eléctrica: nun ye buono quepássen porqui ls filos d’alta ~.ten<strong>de</strong>iro s. Ten<strong>de</strong>iro, pessoa que andapelas feiras a ven<strong>de</strong>r tecidos.tendéncia, ten<strong>de</strong>nça s.f. Tendência.ten<strong>de</strong>r v. Ten<strong>de</strong>r, esten<strong>de</strong>r. SIN.brunhir, amassar.tendido adj. Tendido. SIN. brunhido,amassado.tendon s.m. Tendão. SIN. nembro;cabeilhos, çfila.tenebroso adj. Medonho, sombrio.tenedor s.m. Parque para bebé.tener v. 1. Ter. 2. +-se Aguentar-se empé. 3. +-se Ater-se, agarrar-se: tem-te naraiç. 4. +-se Consi<strong>de</strong>rar-se: ten-se que yespierto, mas <strong>de</strong>sta beç bien se amolou. 5.Dar à luz: ten un filho a cada anho; iba atener l purmeiro filho i <strong>de</strong>i ua caída muifuorte. SIN. parir. 6. Sentir,experimentar: tube uns <strong>de</strong>lores que ninquiero que me lhembre. 7. Trazervestido: nun hai que anganhar, ye l queten ua jiqueta ber<strong>de</strong>. 8. Colher, produzir:astanho inda tube buonas ubas. 9. Pesar:l cor<strong>de</strong>irico ten por en<strong>de</strong> dieç quilos. irou benir/ir a ~ a vir/ir dar a, chegar: tantoandubo que fui a ~ al riu. ir ou benir a ~cun ir encontrar-se com alguém: quandobieno a tener cumigo inda tenie lacarteira cun el. nun ~ mais que terapenas: anque fura bien alto, nun teniemais que quinze anhos. ~ an piesustentar, aguentar: era eilha que tenieaqueilha casa an pie. ~ an bista ter emvista, visar: ... solo tengo an bista dar uaei<strong>de</strong>ia ... (JLV, 1884). ~ <strong>de</strong> ter obrigação<strong>de</strong>: tenes <strong>de</strong> pagar la décima senó inda tequédan cula casa. ~ <strong>de</strong>do para ter jeito,ter habilida<strong>de</strong>. ~ eimenda ter emenda,ganhar juízo. ~ horas saber as horas:tenes horas que me digas? tener-lafrisgada ter uma i<strong>de</strong>ia fixa, terpremeditação: el tenie-la frisgada i senun la fazie até arrebentaba. ~ mano an i.segurar: era mui custoso tener manonaqueilha mula; ii. controlar. ~ muito queber ser digno <strong>de</strong> ser visto: l baile <strong>de</strong> labicha tenie muito que ber: beilaba todomundo fortemiente, casados, sulteiros itodo. ~ pie chegar com os pés ao fundoda água <strong>de</strong> um rio, do mar, <strong>de</strong> um poço:nun te metas muito al para drento ne l


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira 11riu seno apuis nun tenes pie. ~ pie <strong>de</strong> termaneira <strong>de</strong>: ponien-se uns palicosalredror <strong>de</strong> l borralho que era pa que lacapa nun tubisse pie <strong>de</strong> se queimar. ~ piepara ter argumento ou pretexto para: elbien quier tener pie para benir contrami, mas nun le bou a dar esse gusto. nun~ por quien dar un ai não ter ninguém, sersozinho no mundo: tan sola i triste pulsmontes, nun tengo por quien dar un ai.(AMM, 1961). ~ que ber ser objecto <strong>de</strong>comentário maldoso: tenie que ber seyou cunsentie an tal. tener-se na cuonta<strong>de</strong> i. ser muito vaidoso; ii. consi<strong>de</strong>rar-semais do que se é. you assi tengo que estouconvencido: you assi tengo quecumprirás cumo pormetiste (BFM).teneres s.m.pl. Haveres, bens. fazerteneres aguantar-se <strong>de</strong> pé ua criança queainda não anda. SIN. fazer teres.tenerie, tanerie s.f. Local <strong>de</strong> curtição<strong>de</strong> peles.tenhi<strong>de</strong>la s.f. Tingi<strong>de</strong>la.tenhido 1 s.m. Pano tingido: stube afazer uns tenhidos, mas nun sei se laquelor bai a quedar bien.tenhido 2 adj. 1. Tingido. 2. Pintado.tenhidor adj. Que tinge.tenhidor s.m. Tintureiro.tenhidura s.f. Tingidura, tintura.tenhir v. 1. Tingir. 2. Pintar, colorir.inda tener muita lhana que ~ i. ainda termuito trabalho a fazer; ii. aindanecessitar <strong>de</strong> mais experiência. ~ la spadamatar, sujar a espada com sangue.tenido adj. Diz-se da pessoa por quemse tem consi<strong>de</strong>ração.teniente 1 s.m.f. 1. Tenente, oficialmilitar. 2. Tenente, senhor, governador.teniente 2 adj. Que faz barulho. a mano~ com muita força: dou-le ua lambadaassi a mano ~.tenrielha s.f. Cartilagem.tenrura s.f. Qualida<strong>de</strong> do que é tenro.tension s.f. Tensão. 2. Tensão arterial.SIN. tençon.tentacion, tentaçon s.f. Tentação:nun mos <strong>de</strong>ixeis caier an tentacion, maslhibrai-mos <strong>de</strong> todo l mal. (FM, 1901); ...nas horas <strong>de</strong> tentaçon yá nun somosquien mandamos (AMM, 1979).tentar vd. atentar.ten-te atrás s.m. Canto da codorniz.ten ten vd. ter ter.tentiar vd. atentiar.tento 1 s.m. 1. Atenção: mira a ber sepones ~ ne l que fazes. SIN. atento. 2.Cuidado.tento 2 , téntio s.m. Ponto que se faznum jogo. Obs. A palavra é sobretudousada no plural.teologie s.f. Teologia.teólogo, teolgo s. Teólogo.teórico 1 s. Teórico.teórico 2 adj. Teórico.teorie s.f. Teoria.teorizaçon s.f. Teorização.teorizar v. Teorizar.ter s.m. Acto <strong>de</strong> a criança que não andase aguentar <strong>de</strong> pé: mira, l nino yá fizo un~. pl. teres. SIN. ten ten; teneres.terbison vd. telbison.terceira s.f. Terceira classe: fiç la ~ ala nuite, mas nunca fui a scuola.terceiro num.ord. Terceiro.terceto s.m. 1. Terceto, estrofe <strong>de</strong> trêsversos. 2. Conjunto <strong>de</strong> três.tércia vd. terça.terciado adj. 1. Virado, voltado. 2.Que se toca com outro. bigas terciadasvigas que se apoiam ou encaixam uma naoutra: l telhado tenie dues bigasterciadas al meio.tercianas s.f.pl. Males que afligem àterça-feira: aqueilha relica ten gran<strong>de</strong>bertu<strong>de</strong> para tirar toda la casta <strong>de</strong>maleitas, que son: ~, quartanas i <strong>de</strong>todos ls dies.terciar v. 1. Partir ou dividir em trêspartes. 2. Tomar uma direcção que formaum pequeno ângulo com o caminho por


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira 12on<strong>de</strong> vai: terciou a la squierda i scundiusene l monte. 3. Virar.tércio num.fracion. Terça parte. fazerua tierra al ~: cultivar uma terra em que aterça parte da colheita é para oproprietário. un ~ a terça parte.terça, tércia s.f. Terça-feira.terçado 1 adj. Que resulta da mistura <strong>de</strong>trés espécies diferentes: este pan yeterçado <strong>de</strong> trigo, milho i centeno.terçado 2 s.m. Espada curta.terço s.m. 1. Terço, oração que é a terçaparte <strong>de</strong> um rosário. 2. Objecto <strong>de</strong> contasque ajuda a contar a oração na reza doterço.terilene s.m. Tipo <strong>de</strong> tecido: Apuisampeçórun a benir ls terilenes (MF,2001).termal adj. Termal.termalismo s.m. termalismo.termas s.f.pl. Termas. SIN. banhos.termentina s.f. Terebentina.termienta, tormienta s.f.Tempesta<strong>de</strong>: la termienta alhá ribas’oube agora ... (JLV, 1884).termiento, tormiento s.m.Tormento, gran<strong>de</strong> sofrimento.terminaçon 1 vd. treminaçon.terminaçon 2 s.f. Terminação: cuidabaque me habie salido la loterie, mas fuisolo la ~.terminado vd. treminado.terminar vd. treminar.termo s.m. Termo, espaço <strong>de</strong> terrapertencente a uma povoação.termos s.m.pl. Termos, modos,comportamento. an termos relativamente,quanto: l grau <strong>de</strong> partecipaçon anrelaçon al númaro total <strong>de</strong> alunos... tenrundado, an termos percentuales, ls25%. (DR, 2000). portar-se an termosportar-se educadamente.ternida<strong>de</strong> vd. eiternida<strong>de</strong>.terno adj. Terno: Que suida<strong>de</strong>s youtengo, Douro treidor i magano, <strong>de</strong> tourunquido tan sano, <strong>de</strong>sse tou miedo tanterno ... (AMM, 1961).ternura s.f. Ternura, carícia: se ancharro digo, mais, fai-me lhembrarternuras agradables i puras. (AMM,1961)terraço s.m. <strong>Terra</strong>ço.terramoto vd. terremoto.terrear v. Ver-se a terra semvegetação. ANT. ber<strong>de</strong>gar.terreiro s.m. 1. Terreiro, praça, largo:... na dança no tablado ou no ~... (DR,2000b). 2. Parada <strong>de</strong> um quartel.terrelhon vd. torrelhon.terremoto, terramoto s.m.<strong>Terra</strong>moto.terreno 1 adj. Terreno, relativo à <strong>Terra</strong>.terreno 2 s.m. 1. <strong>Terra</strong> arável. 2.Proprieda<strong>de</strong>.terrestre adj. Terrestre.terrible adj. 1. Terrível. 2. Destemido.terriço adj. Relativo à terra: tencuidado al ir por esse camino, que haialhá un bespreiro ~.terrina s.f. Terrina.terrincar v. Trincar, produzindo ruído.~ ls dientes i. bater o <strong>de</strong>nte, com frio; ii.ranger os <strong>de</strong>ntes com raiva: apuis eiranpa l einfierno adon<strong>de</strong> hai terrincar <strong>de</strong>dientes.territorial adj.Territorial.território s.m.Território: Abista-semuito ~ <strong>de</strong>ilhi … (MF, 2001).terron, torron s.m. Torrão:rebolbendo terrones, sembrando pan anbusca <strong>de</strong> bida ... (DR, 1999b). ~ d’açucretorrão <strong>de</strong> açúcar.terronada, torronada s.m. Golpecom torrão.terrorismo s.m. Terrorismo.terrorista s. 1. Terrosrista. 2. Pessoaque se porta mal. 3. Criança traquinas.terrota s.f. (dim. <strong>de</strong> tierra) <strong>Terra</strong>pequeno.


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira 13terruca s.f. (dim. <strong>de</strong> tierra) <strong>Terra</strong>pequena i <strong>de</strong> pouco valor.terruco adj. Diz-se <strong>de</strong> pessoa que viveda terra.terruço s.m. (dim. <strong>de</strong> tierra) <strong>Terra</strong> <strong>de</strong>fraca qualida<strong>de</strong>, nomeadamente aquelaque aparece quando se abre uma covapara plantar: al scabar solo me salie amodo un ~ i you lhougo bi quel’oulibeira nun me iba a pegar.terrunho s.m. (dim. <strong>de</strong> tierra) Terrenopequeno e <strong>de</strong> fraca qualida<strong>de</strong>. SIN.terruca.terruntés s.m. <strong>Terra</strong>ntês, casta <strong>de</strong> uvastintas.ter ter s.m. Tem-tem, tentativa dacriança se aguentar em pé.tesa, tese s.f. Peça do arado: é umpequeno gancho ou cavilha <strong>de</strong> metal quese mete em buracos abertos na triuola epermite fixar o ângulo <strong>de</strong> abertura doarado.teso adj. 1. Valente. 2. Rijo, duro. 3.Esticado. 4. Rígido: la roupa stendida,pula nuite quedaba tesa cula gilada. 5.Que não tem dinheiro. ser ~ ser duro, servalente. ~ cumo un penheiro muitodireito.teson s.m. 1. Saco <strong>de</strong> re<strong>de</strong> para apanharpeixes, que é preso a um pau <strong>de</strong> cadalado e que duas pessoas puxam rioacima. 2. Cada um dos ma<strong>de</strong>iros laterais<strong>de</strong> um pipo ou cuba.tesoureilho s.m. Papeira, tipo <strong>de</strong>doença.tesoureiro, tisoureiro s.m.Tesoureiro.tesouro, tisouro s.m. Tesouro.testado, atestado adj. 1. Forte,compacto, maciço: era ua biga bientestada. 2. Cheio: testa-me bien lalqueire. SIN. m.us. cheno.testar, atestar v. 1. Testar. SIN.spurmentar. 2. Encher. SIN. m.us. anchir.testarudo adj. 1. Que tem a testagran<strong>de</strong>. 2. Cabeçudo.teste s.m. Teste.testeira s.f. 1. Testeira, bocadinho <strong>de</strong>cabedal que se coloca <strong>de</strong>baixo dabiqueira do sapato, para que nãoamolgue. 2. Parte da cabeçada que passapela testa do animal.testeiro s.m. Terreno pobre ao lado eem zona mais alta <strong>de</strong> um terreno fértil.téstil 1 adj. Têxtil.téstil 2 s.m. Tecido.testo s.m. Texto.teston vd. teçton.testual adj. Textual.teta s.f. Teta, mama, seio: You iba paraua moça se staba eilha sola lhougobrincaba cun eilha, lhougo le querieampalpar las tetas (MF, 2001).tetaça s.f. (aum. <strong>de</strong> teta) Teta gran<strong>de</strong>.tétano s.m. Tétano.tetarabó s. Tetravô.teto s.m. 1. Mamilo. 2. Pequeno alto nacabeça ou na testa em consequência <strong>de</strong>contusão. SIN. bolho. 3. Qualquer coisaque apresente a forma <strong>de</strong> mamilo.tetudo adj. Que tem mamas gran<strong>de</strong>s.tétun, teto s.m. Língua falada emTimor.tezes s.f.pl. (pl. <strong>de</strong> teç) Tendões.ti 1 pron. pes. Ti: cumprei dous lhibros,un para mi i outro para ~.ti 2 s.f. Forma <strong>de</strong> tie quando a palavraseguinte começa por vogal: ti Ana.tia s.f. Tia, irmã do pai ou da mãe(Send.)tiaça s.f. (aum. <strong>de</strong> tie) Mulher gran<strong>de</strong>.SIN. mulharona.tibetano 1 s. Pessoa natural do Tibete.tibetano 2 adj. Que é relativo ao Tibete.tibetano 3 s.m. Língua falada no Tibete.tictac s.m. Voz usada para indicar umsom repetitivo regular, como o do relógioe o bater do coração.tiçon s.m. 1. Tição, carvão já ardido. 2.Pau preto em consequência da


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira 14combustão. star cumo un ~ estar muitosujo.tiçonada s.f. Golpe com tição.tiçonar vd. atiçonar.tiçonico s.m. (dim. <strong>de</strong> tiçon) Pequenocarvão em brasa.tie s.f. 1. Senhora: ye ua tie bien puostaque aparece a las bezes por en<strong>de</strong>. 2.Mulher: Nesta classes <strong>de</strong> l porsorado sonmás las ties do que ls tius. (MF, 2001). 3.Esposa: la mie bien quier tener uarapaza, mas nun hai meio i solo sálenrapazes. 4. Tia, irmã do pai ou da mãe.tie abó s.f. Tia avó, irmã <strong>de</strong> um dosavós.tiempo s.m. 1. Tempo. 2. Clima: nunhai modo <strong>de</strong> l tiempo scampar a ber secuntinamos l trabalho. 3. Cada um dosperíodos <strong>de</strong> aulas durante um dia: … lasaulas al último ~ <strong>de</strong> l die scolar. (DR,2000). a ~ a tempo, oportunamente. al ~i. quando, ao mesmo tempo: fazie lsfolares al ~ d’amassar; ii. naqueleinstante: al ~ an que se iba a mudar, laciguonha passou para lantre i la raposachimpou-se. (DR, 1998); iii. ao clima,aos elementos da natureza: Este cerealqueda ssi uns quantos meses el solo al ~(MF, 2001). an todo l ~ sempre, aqualquer hora: You grumo an todo ltiempo. (MF, 2001). dar ~ al tiempoesperar, ter paciência. <strong>de</strong>sse tiempo <strong>de</strong>ssaaltura, nesse tempo: l porsor <strong>de</strong>sse ~ eraCharabela. eiqui hai tiempos há alguntempo. fazer ~ esperar <strong>de</strong> modo a não seaborrecer: stou eiqui a fazer ~ a ber seben la mie mulhier. gastar l ~ ocupar otempo: Outras bezes iba culas bacas ilhebaba la machada para gastar ltiempo… (MF, 2001). l tiempo antigoantigamente. algun ~, nalgun ~antigamente: i perdiemos <strong>de</strong> comernalgun ~; Á tiempo dalgun ~ (AMM,1961). ne l ~ caliente no verão: No ~caliente hai que madrugar al trabalho.(MF, 2001). ne l ~ <strong>de</strong> expressão uasadapara reforçar uma situação <strong>de</strong> tempoquando: ne l ~ <strong>de</strong> mie mai moça ye quebieno para acá l quartel <strong>de</strong> ls gyardas;era ne l ~ d’eimbierno quando el chegouacá. ne l ~ <strong>de</strong> las castanhas no tempo dascastanhas, no outono. yá nun ser sin ~exprime a i<strong>de</strong>ia <strong>de</strong> algo que já <strong>de</strong>via teracontecido antes.tiempos s.m.pl. 1. Usos <strong>de</strong> cada tempo:hai que andar culs ~. 2. Período <strong>de</strong>tempo, época. an ~ em tempos,outrora. <strong>de</strong> ~ a ~ <strong>de</strong> vez em quando: <strong>de</strong>tiempos a tiempos inda aparece poren<strong>de</strong>. ~ malos tempos difíceis.tienda s.f. 1. Tenda. 2. Posto <strong>de</strong> vendanão permanente: l tiu andaba pulasbeiras a ben<strong>de</strong>r nua tienda. 3.Mercadoria, em regra panos, vendidapelo ten<strong>de</strong>iro.tienro, tierno adj. 1. Tenro, mole: lamassa inda stá mui ternra, hai que la<strong>de</strong>ixar secar un canhico. 2. Que não temexperiência: l rapaç stá mui ~, inda tenmuito que dapren<strong>de</strong>r. 3. Que ainda nãoestá madura, acabado <strong>de</strong> criar: cumoroubában las cebolhas, a las bezesteniemos que las apanhar inda tienras. 4.Delicado, afectuoso.tierra s.f. 1. Terreno <strong>de</strong> cultivo: tengoua ~ que to ls anhos me dá bun pan. 2.Povoação, lugar on<strong>de</strong> se habita: la giente<strong>de</strong>ssa ~ ye mui trabalha<strong>de</strong>ira. SIN.lhugar. 3. Pó: fizo-se todo an ~. 4. Osolo: la ~ stá tan seca que nun se puo<strong>de</strong>sumbrar nada. 5. Planeta terra: hai queganhar l cielo na ~. SIN. mundo. 6.<strong>Terra</strong>, por oposição a mar: andubimos unmês a nabegar sin ber ~. 7. País: Pertualye ela nuossa ~. 8. Região: <strong>Miranda</strong> yela mie ~. 9. Pátria. andar cheno <strong>de</strong> ~ andarsujo, fazer um trabalho muito duro. comer ~passar gran<strong>de</strong> miséria, ter uma vidamuito difícil. fazer ua ~ cultivar umcampo. ganhar <strong>de</strong>nheiro cumo ~ ganharmuito dinheiro: algue giente ganha<strong>de</strong>nheiro cumo ~. ~ chinada terra que,após as colheitas, é assinalada para osrebanhos não entrarem nela. ~ <strong>de</strong> lhastrazona sem terra e com pedra lisa àsuperfície, mas que não sobressai ou


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira 15sobressai pouco. ~ <strong>de</strong> nata terra <strong>de</strong>aluvião, terra boa. ~ fraca terra poucoprodutiva. ~ fuorte terra muito produtiva.~ gorda terra estrumada. ~ lhabada terrasem adubo. ~ rota terra porosa, que nãoretém a água. ~ scherumada terra semhumida<strong>de</strong>, muito seca. ~ sien sangre terrasem humnida<strong>de</strong>, muito seca. Tierra Santa<strong>Terra</strong> Santa.tierras s.f.pl. 1. Proprieda<strong>de</strong>s: ye muirico, pus tem mais ~ que you sei alhá. 2.Zona do globo, região: ls pertuesesçcobrírun ~ <strong>de</strong> l Ouriente.tiesta s.f. 1. Testa. 2. Parte frontal oudianteira <strong>de</strong> alguma coisa. a la ~ à frente.<strong>de</strong> ~ <strong>de</strong> frente.tife s.m. Tifo, febre tifói<strong>de</strong>.tigre s.m. Tigre.tiíca, tizica s.f. (dim. <strong>de</strong> tie) 1.Mulherzinha, senhora. 2. Esposa,tratamento carinhoso: z<strong>de</strong> 27 anhosandubimos cul ganado you i la mi ~,siempre ls dous.tiíco, tiuzico s.m. (dim. <strong>de</strong> tiu) 1.Homenzinho. 2. Marido, tratamentocarinhoso.til s.m. Til, sinal ortográfico.tília s.f. Tília. Bot. tília silvestris.timbrado adj. Que tem um som comtimbre agradável: nua fraita bientimbrada… tocaba tan lindas modas…(AMM, 1961)timbre s.m. Timbre.timon s.m. 1. Temão, pau compridoque permite puxar certos instrumentosagrícolas como o arado e o rastro. 2.Leme.timoneiro s. Timoneiro.timorense 1 s.m.f. Pessoa natural <strong>de</strong>Timor.timorense 2 adj.m.f. Que é relativo aTimor.tina s.f. Tina.tinalha s.f. Vasilha <strong>de</strong> barro ou latapara guardar, sobretudo, azeite evinagre.tinha s.f. 1. Tinha, doença das plantas,em particular o oídio das vi<strong>de</strong>iras:scabai, scabai la binha… <strong>de</strong> las cepasl’alegrie nun se cuolhe cun ~. 2. Lagartadas colmeias. 3. Certas doenças dasplantas, sem nome especícfico.tinhar vd. antinhar.tino s.m. 1. Tino, juízo: Assi tan alegre itan mansa, i al mesmo tiempo cun tanto~... (JLV, 1901). 2. Intuição: bou alhásolo cul ~ sin <strong>de</strong> saber las cousas. 3.Hábito: a las bezes iba a drumir i sóacertaba l camino pul ~. per<strong>de</strong>r l ~esquecer: cuntou-me un cuonto al serano<strong>de</strong> que inda nun perdi l ~. quedar sin ~<strong>de</strong>sorientar-se.tinta s.f. 1. Tinta. 2. Designaçãogenérica para as castas <strong>de</strong> uvas tintas.SIN. tinteira.tinta amarielha s.f. Tinta amarela outrinca<strong>de</strong>ira, casta <strong>de</strong> uvas tintas.tinta carbalha s.f. Tinta carvalha,casta <strong>de</strong> uvas tintas.tinta gorda s.f. Tinta garcia, casta <strong>de</strong>uvas tintastinta molar s.f. Molar, casta <strong>de</strong> uvas<strong>de</strong> uvas tintas.tinta raçada s.f. Uvas cujos bagoscomeçam a amadurecer adquirindo cortinta.tintado adj. 1. Pintado, colorido. 2.Sujo com tinta.tintar v. 1. Pintar. SIN. tenhir. 2. Sujarcom tinta.tinteira s.f. Vi<strong>de</strong>ira que produz uvastintas.tinteiro s.m. Tinteiro. quedar (algo) ne l~ esquecer-se.tintin s.m. Tentilhão. SIN. pimpin.tintin por tintin ponto por ponto,<strong>de</strong>talhadamente.tintina s.f. Tintinha, ou cornifesto, outinta miúda, casta <strong>de</strong> uvas tintas.tinto 1 adj. Tinto, que está tingido.tinto 2 s.m. Vinho tinto.


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira 16tintureiro 1 s.m. Pessoa que tingepanos.tintureiro 2 adj. Diz-se <strong>de</strong> pessoa quetinge.tio s. Tio, irmão do pai ou da mãe(Send.). Vd. tiu.típico adj. Típico, característico.tipo s. 1. Tipo. 2. Pessoa in<strong>de</strong>terminada.tipografie s.f. Tipografia.tipógrafo s. Tipógrafo.tira s.f. 1. Tira, faixa estreita ecomprida: I pegou nuas tejeiras an tréstiras lo partie (SB, 1938); cumprábamosun monte por trés ou quatro i apuis<strong>de</strong>bedimos-lo a tiras para sacar lalheinha. 2. Zona da meia on<strong>de</strong> faz adobra do calcamhar.tirada s.f. 1. Distância gran<strong>de</strong>: mexe-te,que <strong>de</strong>iqui alhá inda ye ua ~ buona. 2.Gran<strong>de</strong> espaço <strong>de</strong> tempo.tira dientes s.m. Pessoa que arranca<strong>de</strong>ntes sem ser <strong>de</strong>ntista.tira manchas s.m. Tira nódoas.tiranie s.f. Tirania.tirano s. Tirano: son uns <strong>de</strong> ls outrostiranos. (AMM, 1961)tirante 1 s.m. 1. Pau comprido que servepara puxar o trilho. SIN. cambiço. 2.Puxador, esticador.tirante 2 prep. Excepto, à excepção <strong>de</strong>:... ls lhaços, ~ quatro, sonacumpanhados por ua letra, que le dá lsentido, que l ansaiador canta antes <strong>de</strong>la gaita <strong>de</strong> fuolhes i ls dançadorescantarólan baixico, muitas bezes,anquanto béilan. (DR, 1998).tirante 3 adj. Semelhante, parecido.tirar v. 1. Tirar. 2. Roubar. SIN. sacar.3. Copiar um mo<strong>de</strong>lo: tirei la camisolapula dua tie dun guarda que era <strong>de</strong> poren<strong>de</strong> abaixo. 4. Farejar: l perro tirou unconeilho. SIN. sacar. 5. Ganhar: Pusporque aquilho q’eilhes tirában eiqui, lsou rendimiento, agora yá nun rin<strong>de</strong>tanto … (MF, 2001); el tiraba unour<strong>de</strong>nado buono. 6. Subtrair. 7. Extrair.8. Servir: yá bou a ~ l caldo. SIN. botar,lhançar, sacar. 9. +se Desviar-se: tira-te<strong>de</strong>n<strong>de</strong> senó nun cabo. 10. +se Sair,retirar-se: tira-te <strong>de</strong>n<strong>de</strong> que esse campoye l miu. tirar buonas (ou malas) notas terboas (ou más) notas. ~ l febre medir atemperatura. tirar-se <strong>de</strong> l mundo suicidarse.tirar-se <strong>de</strong> sous lhemites ir para alémdo que se po<strong>de</strong> ou <strong>de</strong>ve. ~ smola pediresmola.tira sol s.m. Guarda-sol.tiro s.m. 1. Tiro, disparo <strong>de</strong> arma: apuisoubiu-se un ~ i lhougo bolou un bando<strong>de</strong> palombas. 2. Explosão <strong>de</strong> pólvora oudinamite para rebentar rochas: tubimos<strong>de</strong> botar trés tiros para arrebentar culapeinha. SIN. barreno. 3. Bomba que selança ao rio para apanhar peixes: habiesítios <strong>de</strong> l riu que bundaba un ~ parasacar muito peixe. botar un ~ provocaruma explosão com dinamite ou outroexplosivo. cumo un ~ muito <strong>de</strong>pressa:saliu <strong>de</strong>iqui cumo un tiro. nin a ~ <strong>de</strong>maneira nenhuma: habie a palos cunnuolos i cun febra que nun se rachábannin a ~; you bien iba pa la bendímia,mas nun me quieren alhá nin a ~. ~ <strong>de</strong>lapada distância a que se consegue atiraruma pedra:... a dous tiros <strong>de</strong> lapada <strong>de</strong> lamarra <strong>de</strong> Spanha ... (DR, 2000b).tirolito s.m. Ave <strong>de</strong> gran<strong>de</strong>s dimensões,bico gran<strong>de</strong>, patas altas e cor parda, tiponarceja..tiron s.m. 1. Puxão ou esticão repentinoe forte: agarra bien las mulas para quenun púxen als tirones. 2. Arranque fortee repentino. andar a tirones andar aosarranques e não <strong>de</strong> modo continuado.tiruola vd. triuola.tísica s.f. Tuberculose.tísico 1 adj. 1. Tísico, tuberculoso. 2.Muito magro.tísico 2 s. 1. Pessoa que tem tuberculose.2. Pessoa muito magra. tener oubido <strong>de</strong> ~ouvir muito bem.tisoureiro vd. tesoureiro.tisouro vd. tesouro.


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira 17tistada s.f. 1. Golpe com a testa. 2.Marrada.tistar v. 1. Marrar. 2. Embater com oschifres. 3. Demarcar um tereno.tiston adj. 1. Que marra muito: tencuidado que la canhona ye mui tistona.2. Que gosta <strong>de</strong> marrar.títalo, títelo s.m. Título: doutor sintítalo, poeta <strong>de</strong> nacéncia (DR, 1999c).titaranieto, tataranieto s.Tetraneto.títelo vd. títalo.titelar, titular v. Titular, dar título.titor s. 1. Tutor. 2. Protector. 3.Defensor.tiu s.m. 1. Senhor: a tiu Juan, quantosanhos yá teneis? 2. Homem: aquel tiuacho que nun ye dacá. 3. Marido: lbuosso ~ nun stá an casa? 4. Tio, irmãodo pai ou da mãe: Ls mius tius tenien trésou quatro filhos que eran mius primos…(MF, 2001).tiu abó s. Tio avô.tiuzico vd. tiíco.tizica vd. tiíca.tiznado 1 adj. Tisnado, sujo comcarvão.tiznado 2 s.m. Mancha <strong>de</strong> sujida<strong>de</strong>preta, em regra <strong>de</strong> carvão.tiznar v. 1. Tisnar, sujar <strong>de</strong> preto comcarvão, fuligem ou outro materialsimilar. 2. +-se Sujar-se: tiznaba-se todoa zbulhar belhós.tizne s.m. A cor do carvão ou do fumo.tiznete s.m. Mancha <strong>de</strong> sujida<strong>de</strong> <strong>de</strong>carvão ou fuligem: faziste-me un tiznetena cara i nun me sal nien que sfreguebien.tlin s.m. Som das moedas.to pron. ind. Todo. Obs: forma <strong>de</strong> todoque po<strong>de</strong> ser usada quando é seguido <strong>de</strong>artigo, assumindo as formas: to l, to ls, tola , to las.toalha s.f. 1. Toalha, pano que secoloca sobre uma mesa ou um altar. 2.Pano para limpar o corpo.toalheiro s.m. 1. Suporte para toalhas.2. Conjunto <strong>de</strong> toalhas.toc toc interj. Som produzido porcertos toques ou andamento.toca 1 s.f 1. Parte <strong>de</strong> um ramo junto aotronco, <strong>de</strong>ixado para que a árvore <strong>de</strong>itemais ramos. 2. Cepa <strong>de</strong> algumas plantas.toca 2 interj. Usa-se para: i. incutirânimo: toca la bida palantre i nun passesl tiempo a chorar pulas squinas; ii. parareforçar uma i<strong>de</strong>ia ou acção que se quer:ala, toca a cantar!; iii. dar uma or<strong>de</strong>m:toca a trabalhar, que eiqui nun hailhugar para malandros.toca<strong>de</strong>la s.f. Toque, acção ou efeito <strong>de</strong>produzir um som. 2. Canção, música: lsmúsicos dórun ua ou dues toca<strong>de</strong>las ilhougo se fúrun ambora.tocado adj. Quase embriagado, comum grão na asa.tocador s. Tocador.tocaio s. 1. Homónimo. 2. Pessoa quetem o mesmo nome: teçtemunhemos issolhougo quando batimos a la puorta <strong>de</strong> lnuosso ~. (DR, 1999c).tocante adj. 1. Respeitante, relativo a:ne l ~ al que <strong>de</strong>ziste, nun tengo nada aacrecentar. 2. Pertencente.tocar 1 v. 1. Tocar um instrumentomusical, um sino. 2. Produzir um som. 3.Bater: toca la burra palantre. ~ a indicao início ou continuida<strong>de</strong> <strong>de</strong> uma acção:toca a andar; i to l die toca a chober.SIN. benga a . ~ a missa toque dos sinos<strong>de</strong> chamamento para a missa; ~ a muortostoque dos sinos anunciando a morte <strong>de</strong>alguém ou no acompanhamento <strong>de</strong> umfuneral. ~ a rebate tocar a rebate. ~ lcoraçon afectar, tocar o coração. ~ lamatraca bater a cegonha com o bico,produzindo um som semelante ao <strong>de</strong> umamatraca.tocar 2 v. 1. Calhar em sorte: a mi indame tocou a segar, quaije que a mi solo


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira 18(MF, 2001).2. Ter como <strong>de</strong>stino, tercomo tarefa: a mi, an beç d’ir a scuola,tocou-me a andar cul ganado. 3. Receberem partilhas ou herança: la curraladatocou-le a el i apuis nós cumpremos-la.tocatina s.f. 1. Acto ou efeito <strong>de</strong> tocar.2. Concerto.tocha, torcha s.f. Tocha, vela muitogrossa que se acen<strong>de</strong> pelos mortos.tocheiro s.m. Suporte on<strong>de</strong> se colocauma tocha.toco s.m. 1. Bocado <strong>de</strong> um tronco. 2.Ramo cuja base engrossou por sercortado muitas vezes.to<strong>de</strong>sco, co<strong>de</strong>sco s.m. Co<strong>de</strong>sso,planta usada para fazer vassouros. BOT.genista scorpius; genista hystrix.to<strong>de</strong>scos, co<strong>de</strong>scos s.m.pl. Localcom co<strong>de</strong>ssos: iba l perro por uns ~afuora atrás dua lhiebre.todo 1 pron. ind. Tudo: parqui, antes <strong>de</strong>las binhas, era ~ adiles, monte. mais que~ acima <strong>de</strong> tudo, principalmente. ~ por ~tudo por tudo: you <strong>de</strong>i todo por todo, masnun fui capaç.todo 2 pron. ind. 1. Todo: <strong>de</strong>ixei-le bienpan, mas la fame era tanta que nistante lcomiu todo. 2. Cada: iba todos ls uitodies a ber miu armano a la ca<strong>de</strong>na. 3. O,a, cada um: bamos-mos a rir un cachicotodas trés. por todos i. entre todos; ii. emconjunto: quando l trabalho era maiscustoso faziemos-lo por todas. toda labida i. toda a vida; ii. Sempre: ye l quehei feito toda la bida. (MF, 2001). ~mundo i. toda a gente; ii. todos; ~ lmundo o mundo inteiro. ~ l santo die todoo dia.todo 3 adv. 1. Completamente: el quedou~ amboznado; las dues bocas <strong>de</strong> l fogonstan atupidas todas; a trilhar anchie-seun ~ <strong>de</strong> palha. 2. Junto: drumiemostodas, que mie mai solo tenie ua cama.al ~ na totalida<strong>de</strong>, em conjunto: al todonun seriemos mais <strong>de</strong> binte. assi i ~apesar disso. i ~ inclusivamente, também:abeixei muito, que<strong>de</strong>i <strong>de</strong>funta i ~;quando era la bicha, beilaba todomundo, casados i sulteiros i ~; teniemosmuita baca, até teniemos touro i ~; lafiesta stubo tan fuorte que habie foguetes<strong>de</strong> lhágrimas i todo. star <strong>de</strong> todo estarcompletamente dominado por algo(vinho, doença, i<strong>de</strong>ia, etc.).todo 4 s.m. Soma, conjunto.toijo s.m. Tojo. Bot. ulex uropaeus L.tola s.f. 1. Rosto. 2. Cabeça: hei-<strong>de</strong>-learincar la ~ <strong>de</strong> l cachaço cula spada.tener ua gran<strong>de</strong> ~ i. ser muito esperto; ii.ter boa memória.tolba s.f. Recipiente on<strong>de</strong> se <strong>de</strong>ita ocereal que está a ser moído no moinho.SIN. tramóia, tremonha.toldar-se v. Turvar-se: toldou-se-me lbino, agora hai que lo <strong>de</strong>ixar assentar.SIN. antrubiar-se.tol<strong>de</strong>, toldo s.m. Toldo.tolés 1 s. Nome <strong>de</strong> habitante <strong>de</strong> Tó,al<strong>de</strong>ia do concelho <strong>de</strong> Mogadouro.tolés 2 adj. Relativo a Tó, al<strong>de</strong>ia doconcelho <strong>de</strong> Mogadouro.tolheiro s.m. Atoleiro: ua béstia que semetie-se nun ~ era mui custosa <strong>de</strong> sacar.SIN. lho<strong>de</strong>iro, atolha<strong>de</strong>iro.tolher-se v. 1. Aleijar-se. 2. Ficarparalisado: tolhiu-se <strong>de</strong> la mano i agoranun la puo<strong>de</strong> mexer.tolhido adj. 1. Aleijado, manco. 2.Deficiente motor. 3. Que anda muito<strong>de</strong>vagar: sós más tolhida do que un sapo.tolho s.m. Lodo: an San Martinocháman-le tolho al lhodo, i stá bien, pusye <strong>de</strong>n<strong>de</strong> que ben la palabra tolheiro iaté yá José Leite <strong>de</strong> Vasconcellos ousoula palabra an 1901. SIN. lhodo, lhama.toma interj. Exprime: i. a i<strong>de</strong>ia <strong>de</strong>satisfação cínica perante algo que correumal: ~ a ber s’apren<strong>de</strong>s a nun fazer l quenun <strong>de</strong>bes; ii. or<strong>de</strong>m dadas aos animais<strong>de</strong> trabalho conforme a direcção que sepreten<strong>de</strong>: ~ abaixo, ~ arriba, ~ eilhi, ~eiqui.tomada s.f. Tomada, local paraconectar a corrente eléctrica.


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira 19tomado adj. 1. Coberto: l cielo yá státodo ~ <strong>de</strong> nubres. 2. Contagiado,infectado: tengo l cuorpo todo ~ porestas manchas.tomar v. 1. Tomar. 2. Receber. 3.Conquistar. 4. Ocupar. 5. Ganhar,adquirir: Las yerbas tóman fuorça cunessa houmida<strong>de</strong>. 6. Infectar, contagiar:ua frida tan pequeinha i tomou-le l braçotodo. 7. Espalhar-se, cobrir: la premoniatomou-le lhougo l cuorpo. 7. +se Deixarsedominar ou possuir: nistante se tomapul bino i apuis yá nun faç mais nada. 8.Beber. 9. Desejar, querer: miu coraçonyou tomara spartiçado i acerjadocum’ua çuda maior... (AMM, 1961). darl pie i ~ la mano abusar. ~ balhe crescererva (num <strong>de</strong>terminado local). só tomaraapenas <strong>de</strong>sejaba, só queira: só tomara uacantiga cumo la <strong>de</strong> l reixenhor. (AMM,1961) ~ l ancargo assumir aresponsabilida<strong>de</strong>: Tomemos l ancargo,cun mais dous porsosres, <strong>de</strong> costruir lprograma... (DR, 2000). ~ las eirasmarcar na eira um espaço para fazer atrilha. ~ por seguir por <strong>de</strong>terminadocaminho: l ganado tomou pul caminocierto. ~ solar l pan o pão cozido adquirirboa forma na parte em que <strong>de</strong>ve assentar.tomara you (tu, el) exprime intenso <strong>de</strong>sejo<strong>de</strong> que algo aconteça, com o sentido“quem me <strong>de</strong>ra”: tomara you que nunhoubira probes pul mundo.tomatal s.m. Tomatal.tomate vd. tomatotomateira s.f. Tomateiro. Bot.lycopersicon esculentum Miller.tomato, tomate s.m. 1. Tomate: … ala borda <strong>de</strong> la ribeira son batatas,frajones, tomatos. (MF, 2001). 2.Testículo. Tipos <strong>de</strong> tomates: ~amarielhos, ~ coraçon <strong>de</strong> bui, jinjas, ~ teta<strong>de</strong> cabra.tomba s.f. Pequeno remendo nocalçado, na parte lateral.tomelhal s.m. Rosmaninhal, campo <strong>de</strong>rosmaninho.tomelheira s.f. Arçã ou rosmaninho.SIN. tomilhotomelhina s.f. Espécie <strong>de</strong> erva, usadapara curtir azeitona.tomielho vd. tomilho.tomiento s.m. Parte lenhosa do linho.tomilho, tomielho s.m. Arçã ourosmaninho. Bot. lavandula luisieri;lavandula stoechas L.tomilho burreinho s.m. Arçã ourosmaninho.tomilho cigano s.m. Tamojo. Bot.securimega tinctorica.tomilho salseiro s.m. Tomilho, ervaaromática.ton, tono s.m. Tom. SIN. sonido.tona s.f. Nata do leite: dízen que anDues Eigreijas le cháman tona a la rita<strong>de</strong> l lheite. SIN. m.us. rita.tonalida<strong>de</strong> s.f. Tonalida<strong>de</strong>.tonelada s.f. Tonelada.tónica s.f. Tónica.tónico adj. Tónico: ditonga las bogalesbrebes e i o an posiçon tónica. (DR,1998).tontas usada na expressão a las ~ à toa,<strong>de</strong> qualquer maneira.tonto 1 adj. 1. Tonto, doido, louco. 2.Desorientado: ls páixaros andábantontos a bolar sin saber adon<strong>de</strong> pousar.star ~ por estar apaixonado.tonto 2 s.m. 1. Personagem cómica doteatro popular mirandês: An todas eilhasaparece la figura <strong>de</strong> l ~ ou gracioso,antigo bobo, cula misson <strong>de</strong> caçuar i<strong>de</strong>bertir las pessonas... (DR, 1998). SIN.boubo, gracioso. 2. Pessoa que per<strong>de</strong>u ouso da razão. SIN. boubo.topada s.f. 1. Contusão. 2. Golpe emqualquer parte do corpo: dou ua ~ nunuolho i iba quedando ciego. SIN.topa<strong>de</strong>la, tope. 3. Embate contra umobstáculo.


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira 20topa<strong>de</strong>la s.f. 1. Contusão. 2. Pequenogolpe em qualquer parte do corpo. SIN.topada, tope.topado adj. Diz-se <strong>de</strong> um fruto que estáescuro <strong>de</strong>vido a um golpe.topar v. 1. Tocar. 2. Mexer. 3. +seMagoar-se: la burra topou-se i agoranun puodo ir a cabalho. 3. +seEncontrar-se: Alhá no meio <strong>de</strong> l camino,cula birge se topara. (SB, 1938). SIN.sbarrar-se cun. 4. Perceber. ~ cul <strong>de</strong>domolhado <strong>de</strong>safiar para a luta, provocar:sós tan baliente, mas anda que nun sóscapaz <strong>de</strong> me ~ cul <strong>de</strong>do molhado!tope s.m. 1. Topo, cimo. SIN. carapota.2. O ponto mais alto. 3. Contusão. 4.Golpe em qualquer parte do corpo. SIN.topada, topa<strong>de</strong>la.topeton s.m. Imperfeição do fio <strong>de</strong> lãque ficava mais grosso na zona on<strong>de</strong>apanhava impurezas: l stame <strong>de</strong> la lhanadaba un filo que nun quedaba cun untopeton.toponímia s.f. Toponímia.topónimo s.m. Topónimo. SIN. m.us.chama<strong>de</strong>iro.toque s.m. 1. Toque. 2. Som produzidopor instrumento ou sino: quandoteniemos ~ nistante armábamos un baile.a ~ <strong>de</strong> caixa a toda a pressa: saliu <strong>de</strong>iqui a~ <strong>de</strong> caixa, parecie un pelubrino.toquetear v. Bater produzindo o somtoc.toc.toquico s.m. (dim. <strong>de</strong> toco) Pequenotoro.toquita s.f. (dim. <strong>de</strong> toca) Pequenatoca.torada s.f. Conjunto <strong>de</strong> toros: stubimosa serrar ua ~ que l carro nun la trai duabeç.torcer vd. trocer.torcha vd. tocha.torcida s.f. Pavio.tor<strong>de</strong>la s.f. Tipo <strong>de</strong> ave semelhante aotordo.tordo s.m. Tordo. Zoo. turdusphilomelus. pelar ua torda dormir umasoneca.toreiro vd. toureiro.torina 1 s.f. Raça <strong>de</strong> vaca que dá muitoleite: Outros yá ténen bacas torinas quedan lheite (MF, 2001). SIN. lheiteira.torina 2 adj. Diz-se <strong>de</strong> uma raça <strong>de</strong> vacaque dá muito leite.-tório, -tória suf. Elemento <strong>de</strong>formação <strong>de</strong> palavras com valor: i. <strong>de</strong>obrigatorieda<strong>de</strong>: oubrigatório; ii.possibilida<strong>de</strong>: scapatória; iii. acção ou oseu resultado: anterrogatório; iv. lugarou instrumento da acção: lhabatóriotormenta vd. termienta.tormienta vd. termienta.tormiento vd. termiento.torna s.f. 1. Organização da lavra. 2. Ocomprimento dos sulcos <strong>de</strong> uma terracultivada: ls segadores íban até la punta<strong>de</strong> la ~ sin çcansar. 3. Compensação. 4.Acto ou efeito <strong>de</strong> tornar. amponer la ~organizar a orientação dos sulcos nalavra. dar tornas <strong>de</strong>volver.torna baca s.f. Trabalho com vacasque se presta a outra pessoa em paga <strong>de</strong>serviço idêntico.torna<strong>de</strong>ira s.f. Tipo <strong>de</strong> utensíliosagrícolas providos <strong>de</strong> <strong>de</strong>ntes: Para tirar lstierco <strong>de</strong> la loija <strong>de</strong> las bacas ou <strong>de</strong> lascanhonas ls ferreiros tamien fazien uatorna<strong>de</strong>ira cun cinco ou seis dientes…(MF, 2001). ~ <strong>de</strong> fierro forquilha. SIN.biendo. ~ <strong>de</strong> palo: Para cargar l feno nels carros fazien tamien ua ~ <strong>de</strong> palo cunsdientes mui gran<strong>de</strong>s. Podie ser ante uagalha <strong>de</strong> un freixo cun galhos muicumpridos, uas puntas (MF, 2001). SIN.bienda, furcon.tornajeira s.f. Trabalho feito paraoutra pessoa em compensação <strong>de</strong>trabalho feito ou a fazer por esta.torna l burro s.m. Trabalho comanimais que se presta a outra pessoa empaga <strong>de</strong> trabalho idêntico ou parausufruir mais tar<strong>de</strong> <strong>de</strong> trabalho idêntico.


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira 21tornar v. 1. Voltar, regressar: quandotornares <strong>de</strong> la Fráncia nun <strong>de</strong>ixes <strong>de</strong> mebenir a ber. 2. Repetir uma acção: nunme tornei a acordar <strong>de</strong> la buona larapaza (FM, 1901). 3. +-se Transformarse:tornou-se un bun rapaç. 4.Respon<strong>de</strong>r: <strong>de</strong> cada beç que falaba cunel tornaba-me siempre la mesma cousa.5. Restituir, <strong>de</strong>volver. 6. Insistir: nunhoubo modo <strong>de</strong> lo cumbencir, quetornaba siempre ne l mesmo. i tornaexpressão usada para exprimir enfadorelativamente ao repisar na mesma coisa.SIN. i dá-le.torneira s.f. 1. Torneira. 2. Orifíciopara retirar o vinho <strong>de</strong> uma pipa ou cuba.torneiro s.m. Pessoa que trabalha comtorno.tornielha s.f. Pau <strong>de</strong> pouco mais <strong>de</strong> umpalmo, usado em jogo <strong>de</strong> rapazes quetêm cada qual um <strong>de</strong>sses paus.torno s.m. 1. Torno. 2. Instrumentopara fiar a lã ou torcer fio já fiado.tornozielho s.m. 1. Tornozelo. 2.Artelho. 3. O nó da articulação do pécom a perna. SIN. nozielho.toro s.m. 1. Touro. SIN. m.us. bui,touro. 2. Nome <strong>de</strong> um laço da dança dospauliteiros.torpe adj. 1. Estúpido. 2. Desonesto. 3.Nojento. star ~ ter falta <strong>de</strong> equilíbrio ou<strong>de</strong> noção das coisas <strong>de</strong>vido a velhice oudoença.torpeça<strong>de</strong>la vd. tropeça<strong>de</strong>la.torpeçar vd. tropeçar.torpeçon vd. tropeçon.torpeza s.f. Estupi<strong>de</strong>z: ... a buscarmaior beleza, bien loinge <strong>de</strong>sta torpeza!(AMM, 1961).torpieço vd. tropieço.torra s.f. 1. Acto ou efeito <strong>de</strong> torrar. 2.Calor intenso: eilhi stábamos nós a la ~<strong>de</strong> l sol, sin po<strong>de</strong>r fazer nada.torrada s.f. Fatia <strong>de</strong> pão torrado e commanteiga ou outra gordura: … ua ~ <strong>de</strong>pan caseiro feita al lhume i untada cuncachico <strong>de</strong> toucino assado nas brasas yemelhor que las mo<strong>de</strong>rnices <strong>de</strong> hoije.(MF, 2001). SIN. torreija.torrado adj. Torrado, queimado,tostado..torraqueira s.f. Calor tórrido: bamosa salir <strong>de</strong>iqui, que faç ua torraqueira quenai<strong>de</strong> aguanta. SIN. torreira.torrar v. 1. Torrar, tostar. 2. +se Ficarmoreno <strong>de</strong>vido ao sol.torre s.f. Torre: Quijo bolar a ua ~ muialta ... (JLV, 1901).torreija s.f. Pão torrado untado cunpingo ou azeite: agora comie era ua ~.SIN. torrada.torreira s.f. 1. Calor intenso do sol. 2.Hora <strong>de</strong> maior calor do sol.torrelhon, terrelhon s.m. Torresmo.SIN. cherrelhon.torrezno s.m. Torresmo. SIN:torrelhon, cherrelhon. gordo cumo un ~muito gordo.torron s.m. Torrão.torta s.f. Pão tipo regueifa: You tamiensolo iba a buscar tortas i toucino (MF,2001).tortielha, tortilha s.f. 1. Tortilha. 2.Omelete.tortielho s.m. Rebordo <strong>de</strong> vimeentrançado para dar mais resistência eembelezar cestos <strong>de</strong> vime.tortulho s.m. Tipo <strong>de</strong> cogumelo. SIN.Miçcaro. BOT. tricholoma equestre.tortura s.f. Tortura.torturado adj. Torturado.torturar v. 1. Torturar: inda me bás a~ mais tiempo?... Ye que you tengo maisque fazer!. 2. +-se Torturar-se,mortificar-se.toscar v. 1. Perceber. 2. Descobrir. 3.Presentir a presença <strong>de</strong> alguém.tosco adj. 1. Mal ajeitado. 2. Diz-se <strong>de</strong>pessoa ru<strong>de</strong>.


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira 22tosse s.f. 1. Tosse. 2. Doença dasovelhas: dou la ~ nas oubeilhas i ninguase morriu. (AMM, 1961)tosta vd. tuosta.tostada s.f. s.f. Pão espalmado. SIN.ressebada.tostado adj. Tostado, enegrecido pelocalor. SIN. torrado, queimado.tostar v. Torrar. SIN. torrar, queimar.total adj. Total: l grau <strong>de</strong> partecipaçonan relaçon al númaro total <strong>de</strong> alunos...(DR, 2000).totalida<strong>de</strong> s.f. Totalida<strong>de</strong>.totalizar v. Totalizar, somar. SIN.somar.totalmente adv. Totalmente,completamente.tou pron. poss. Teu.touca s.f. Touca.toucado adj. Coberto com touca.cabeço ~ cabeço coberto <strong>de</strong> nuvens.touceira s.f. Conjunto <strong>de</strong> pés <strong>de</strong> plantaque saem do mesmo toro.touceiro s.m. Trabalhador que arrancaárvores <strong>de</strong> uma touça.toucino s.m. 1. Toucinho, a carnegorda do porco. SIN. quenhon. 2. Carne<strong>de</strong> porco entremeada. 3. Espádua doporco. un ~ meta<strong>de</strong> <strong>de</strong> un porco. roçar l ~dançar muito agarrado.touça s.f. 1. Moita <strong>de</strong> carvalheiras. 2.Moita <strong>de</strong> arbustos que saem do mesmotoro. 3. Rebentos novos muitoabundantes dos arbustos. ~ carbo moita<strong>de</strong> carvalheiras que têm a folha maislarga. ~ pedamarro moita <strong>de</strong> carvalheirasque têm a folha mais estreita.touçada s.f. Trabalho <strong>de</strong> cortar ouarrancar touças.touçal s.m. Sítio com árvores, emparticular carvalhos ainda pequenos.SIN. touçon.touçon s.m. 1. Local com muitastouças: datrás, parqui era todo touçones.SIN. touçal. 2. Touça gran<strong>de</strong>. 3. Matagal.toura 1 s.f. Vitela já com dois anos : lmelhor bezero que hai ye ua ~, que nunten falha nanhue i ye <strong>de</strong> quelor castanhoclaro.toura 2 adj. Diz-se <strong>de</strong> uma vaca comcio. SIN. m.us. touronda.tourada s.f. 1. Chega <strong>de</strong> bois. 2.Tourada.toural s.m. 1. Toural, local on<strong>de</strong> se faza feira <strong>de</strong> gado. 2. Feira <strong>de</strong> gado.tourear, torear v. 1. Tourear. 2.Colocar dois touros à luta. 3. Proce<strong>de</strong>rcomo se faz numa tourada para umhomem que é enganado pela mulher :puso-se <strong>de</strong>lantre <strong>de</strong>l cun un madil itoureou-lo <strong>de</strong>lantre <strong>de</strong> to la giente.toureiro, toreiro s. Toureiro.touril s.m. Local utilizado peloscoelhos para <strong>de</strong>fecar.touro s.m. 1. Touro. SIN. bui. 2. Tipo<strong>de</strong> vento: quando assopra l aire <strong>de</strong> ~ ninls perros páran na rue. agarrar l ~ pulscuornos enfrentar uma questãodirectamente. fuorte cumo un ~ muitoforte.touron s.m. 1. Vento muito frio, <strong>de</strong>vidoao vento <strong>de</strong> touro. 2. <strong>Terra</strong> gelada : stáun ~ tan fuorte que nin se puo<strong>de</strong>narrincar las nabiças. SIN. cúscaro. 3.Marta, toirão. Zoo. mustela putorius.touronda adj. Diz-se da vaca que estácom cio. SIN. toura.toutiço s.m. Nuca, parte posterior dacabeça.tóxico adj. Tóxico, venenoso.traba, tabra, tabla s.f. Tábua.trabado vd. trabiado.trabador s.m. Instrumento utilizadopara travar uma serra, colocando-osalternadamente para cada lado.trabalha<strong>de</strong>ira s.f. Trabalhadora.trabalhado 1 adj. 1. Trabalhado,cultivado. 2. Que tem melhoresacabamentos: las cholas mais fidalgaséran mais trabalhadas. 3. Que temenfeites. SIN. anramado.


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira 23trabalhado 2 s.m. 1. Feitio, <strong>de</strong>senho: lapiedra ten uns trabalhados bien guapos.4. Alto relevo.trabalhador 1 , -eira s. Trabalhador.trabalhador 2 , -eira adj. 1. Que étrabalhador: esta giente ye muitrabalha<strong>de</strong>ira. 2. Que gosta <strong>de</strong> trabalhar.trabalhar v. 1. Trabalhar. 2. Cultivar: lpouco que teniemos, alhá lotrabalhemos. 3. Infectar, palpitar própriodas infecções: la ferida nun paraba <strong>de</strong> ~.4. Funcionar: apuis la máquina<strong>de</strong>rramou-se i <strong>de</strong>ixou <strong>de</strong> ~. buono <strong>de</strong> ~fácil <strong>de</strong> trabalhar: era ua ma<strong>de</strong>ira buona<strong>de</strong> ~. ~ cumo un zalmado trabalhar muito.~ cumo um mouro trabalhar sem<strong>de</strong>scanso.trabalheira s.f. 1. Muito trabalho. 2.Canseira. ser ua ~ i. ser difícil; ii. sercausa <strong>de</strong> muita canseira.trabalhico s.m. (dim. <strong>de</strong> trabalho) 1.Trabalho fácil. 2. Pouca quantida<strong>de</strong> <strong>de</strong>trabalho.traba lhénguas s.f. trava línguas.trabalho s.m. Trabalho. ser um mouro<strong>de</strong> ~ ser escravo do trabalho, trabalharmuito.trabalhon s.m. (aum. <strong>de</strong> trabalho)Dificulda<strong>de</strong> gran<strong>de</strong>: dantes era un ~ paraachar las cousas nas Finanças.trabalhos s.m.pl. Dificulda<strong>de</strong>s,aflições. ser ua carga <strong>de</strong> trabalhos sermuito difícil.trabalhoso adj. 1. Que é difícil. SIN.custoso. 2. Que dá muito trabalho.trabanqués s. Natural <strong>de</strong> Travanca,al<strong>de</strong>ia do concelho <strong>de</strong> Mogadouro.trabancos vd. talabancos.trabar v. 1. Travar. SIN. frenar. 2.Colocar os <strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> uma serra,alternadamente, para cada lado: ua sierraten que ser bien trabada, para que nunampanque.trabeamiento s.m. Tábuas <strong>de</strong>revestimento.trabeilho s.m. Pauzinho com se estica(torcendo) a corda <strong>de</strong> uma serra paraficar firme.trabessada s.f. 1. Travessa <strong>de</strong> comidamuito cheia. 2. Conteúdo <strong>de</strong> umatravessa muito cheia. SIN. pratada.trabessanho s.m. Travessa que liga osdois pau centrais do tronco <strong>de</strong> ferrar osbovinos.trabesseira s.f. Travesseiro maispequeno.trabesseiro s.m. Travesseiro.trabesson s.m. 1. Gancho para seguraro cabelo. 2. Travessão.trabessura s.f. Travessura, traquinice.trabessuras s.m. Moço traquinas.trabiado, tablado, tabrado,trabado s.m. 1. Estrado. 2. Palco pararepresentações teatrais: na dança no ~ ouno terreiro... (DR, 2000b). 3. Pavimentodo carro on<strong>de</strong> se coloca a carga. SIN.soalho.trabiar v. Pregar tábuas.trabielha s.f. Pequena tranca <strong>de</strong>ma<strong>de</strong>ira para fechar uma porta.trabiessa s.f. 1. Tipo <strong>de</strong> pente que asmulheres usam no cabelo. 2. Travessa,tipo <strong>de</strong> prato <strong>de</strong> loiça. 3. Peça <strong>de</strong> ma<strong>de</strong>iraque atravessa <strong>de</strong> um lado a outro.trabiesso adj. Irrequieto. star al ~ estarao contrário. SIN. m.us. star al lhadod’alrobés.trabon 1 s.m. (aum. <strong>de</strong> traba) Tábuamuito gran<strong>de</strong>.trabon 2 s.m. Travão. ~ <strong>de</strong> mano travão<strong>de</strong> mão. ~ <strong>de</strong> pie travão <strong>de</strong> pé.trabona s.f. 1. Soalho em planoelevado. SIN. triato. 2. Coro <strong>de</strong> umaigreja.trabucar v. Trabalhar. Sobretudousado no provérbio Quien nun trabucanun manduca.traça s.f. Traça, verme da lã.traçado s.m. 1. Traçado, risco: ltraçado <strong>de</strong> la strada nuoba bai muito


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira 24mais a dreito do que la antiga. 2.Baioneta, terçado.traçado adj. 1. Cortado: berás que uabiga traçada ye outra cousa. 2.Misturado. 3. Roído pela traça.traçador s.m. Serra gran<strong>de</strong>, manuseadapor uma pessoa em cada ponta e utilizadapara serrar troncos grossos.traçar v. 1. Serrar. 2. Traçar. SIN.riscar. 3. Cortar. 4. Roer.traço s.m. 1. Cada um dos cortes <strong>de</strong>uma serra: a este palo tenemos que le dardous ~ para las trabas quedáren bien. 2.Traço, risco. 3. Pessoa alta e forte: ye un~ dua tie. 4. Característica: cunserbatraços lhinguísticos que le danoutonomie i la <strong>de</strong>stínguen. (DR-LMMCB)traçon s.f. Tracção.tradicional adj. Tradicional, que érelativo à tradição: alguas dançastradicionales (redondas an ~ i <strong>de</strong> palos);(DR, 2000).tradiçon s.f. Tradição: Gústan <strong>de</strong>guardar essas tradiçones, essesquestumes … (MF, 2001).traduçon s.f. 1. Tradução. 2. Texto oulivro que foi traduzido.tradutor 1 s. Tradutor.tradutor 2 adj. Diz-se <strong>de</strong> pessoa quefaz traduções.traduzir v. Traduzir: ... traduç muitaspieças <strong>de</strong> Camões... (DR, 1998).traer, traier v. 1. Trazer. 2. Contratar,empregar: traie a treze oubreiros un mésanteiro a segar. 3. Vestir: traie unbestido que la mai le dou puls anhos.lhebar i ~ fazer mexericos: nun gusto <strong>de</strong>giente que anda siempre a lhebar i atraier. ~ a lhume publicar: Traiendo a ~estes bersos an mirandés ... (JLV, 1884).~ an pie dar força: ye l pan que como queme trai an pie.trafulha 1 adj. Diz-se <strong>de</strong> pessoa queengana.trafulha 2 s.f. Trapaceiro, intrujão.trafulhice s.f. Trapaça, intrujice.tragada s.f. 1. Quantida<strong>de</strong> que se bebe<strong>de</strong> uma vez. 2. Gole gran<strong>de</strong>.tragar v. 1. Beber. 2. Engolir.tragédia, traigédia s.f. Tragédia.SIN. zgrácia.trágico adj. Trágico.trago s.m. 1. Gole. 2. Quantida<strong>de</strong> quese bebe <strong>de</strong> uma vez. SIN. sorbo.traiçon s.f. 1. Traição. 2. Patifaria:Fazien traiçones uns als outros, tirába-lel’auga <strong>de</strong> l’augueira para arregar. (MF,2001).traiçoneiro adj. Traiçoeiro.traído 1 adj. Traído, atraiçoado.traído 2 adj. Trazido.traidor adj. Traidor: Que suida<strong>de</strong>s youtengo, Douro treidor i magano, <strong>de</strong> tourunquido tan sano ... (AMM, 1961).traidor 1 s. Traidor.traier vd. traer.traije s.m. Trajo, vestuário.trailarailas, trailarilas s.m. 1.Pessoa <strong>de</strong> pouca confiança. 2. Pessoabrincalhona.trair v. Trair, atraiçoar. SIN. atreiçonar.traigédia vd. tragédia.trajar v. Trajar, vestir.tralha s.f. Tralha, conjunto <strong>de</strong> coisas <strong>de</strong>pouco valor.trama s.f. 1. Fio levando pela lança<strong>de</strong>iana tela do tear. 2. Intriga. 3. Ardil.tramadal, tremedal s.m. 1. Pântano.2. <strong>Terra</strong> alagadiça.tramado adj. Tramado.tramar v. 1. Tecer. 2. Tramar,prejudicar.tramas s.f.pl. Lã mais grosseira dasovelhas. SIN. celras.trambos loc. prep. Entre ambos.trambolho, tarambolho s.m. 1.Impecilho. 2. Pessoa gorda e <strong>de</strong>sajeitada.3. Pau que se pren<strong>de</strong> a um animaldoméstico para impedir que se afaste.


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira 25trambrosa, trambrose s.f.Trombose.tramocielha, antramocielha s.f.Tremocilha.tramóia, tremonha, tremoia,tremoeira s.f. Depósito em forma <strong>de</strong>pirâmi<strong>de</strong> invertida on<strong>de</strong> se coloca o grãoque vai ser moído no moinho. SIN. tolba.trampa s.f. 1. Porcaria. 2. Mentira,engano. comer ~ não comer nada.trampaço s.m. Coisa sem valor: solotenie trampaços an casa.trampar vd. antrampar.trampice s.f. 1. Coisa sem qualquervalor. 2. Porcaria.trampiço s.m. 1. Coisa sem valor. 2.Coisa que só estorva: angue<strong>de</strong>lhei-menuns trampiços, caí i cobrei la pierna.trampo s.m. 1. Galho, ramo <strong>de</strong> árvore:… las mies armanas ou mil armanodában-me la lheinha, un ~ <strong>de</strong> cada beç… (MF, 2001). 2. Carvalho ainda jovem.SIN. chapoda, barejon <strong>de</strong> pie.trampolina s.f. 1. Engano, embuste. 2.Artimanha, ardil.trampolinar v. Enganar.trampolineiro 1 adj. 1. Que étrapaceiro, que engana. 2. Que não é <strong>de</strong>confiança.trampolineiro 2 s. 1. Pessoatrapaceira. 2. Pessoa em quem não sepo<strong>de</strong> confiar.trampolinice s.f. Engano, batota.trampon 1 adj. Que é trapaceiro,embusteiro.trampon 2 s.m. Pessoa trapaceira,embusteira.trampos s.m.pl. Gravetos. SIN.garamiços.tramposo adj. 1. Que é traiçoeiro,mentiroso. 2. Nojento.tramuntana s.f. Tino, siso,orientação: apuis anrabiou-se dua talmaneira que perdiu la tramuntana.tranca s.f. 1. Tranca, pequeno objecto,em regra um pau, <strong>de</strong> que serve paratrancar uma porta ou janela. 2. Travessa<strong>de</strong> ma<strong>de</strong>ira. 3. Pau comprido. 4. Perna.dar a las trancas fugir. fazer la ~ passaruma rasteira. SIN. armar la çancadielha.trancada s.f. Golpe com tranca,paulada.trancado, antrancadoTrancado, fechado.adj.trancalho s.m. Pernada <strong>de</strong> árvore.Trancar,trancar, antrancar v.fechar.tranco s.m. 1. Passada larga. 2. Salto.3. Medida <strong>de</strong> uma passada larga. 4. Aspernas. als trancos i barrancos correr esaltar a eito. tener l ~ mais gran<strong>de</strong> que lapierna querer mais do que se é capaz.trancafusa s.f. Ardil, engano.trança s.f. 1. Trança <strong>de</strong> cabelo. 2.Qualquer material entrançado.trampolhinices s.f.pl. Trejeitos,mada<strong>de</strong>s: l carocho solo faitrampolhinices por en<strong>de</strong>.tranqueira s.f. Sítio do portal on<strong>de</strong>entra a tranca.tranqueiro s.m. 1. Ombreira, cadauma das pedras laterais <strong>de</strong> uma porta oujanela, a toda a largura da pare<strong>de</strong>. 2.Cada uma das pedras, em forma <strong>de</strong>paralelipípedo e <strong>de</strong> gran<strong>de</strong>s dimensões,em que assenta um pipo ou cuba.tranquelida<strong>de</strong> s.f. Tranquilida<strong>de</strong>.SIN. sossego.tranquelizar, tranquelidar v. 1.Tranquilizar, acalmar. SIN. sossegar. 2.Pacificar.tranquilo adj. Tranquilo, sossegado.SIN. sossegado.tranzitório, transitório adj.Transitório.trapaceiro adj. Diz-se <strong>de</strong> quem éburlão.trapaça s.f. Burla, engano.trapaço s.m. <strong>Terra</strong> abandonada.


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira 26trapalhada s.f. Trapalhada, confusão.trapalhon s.m. 1. Trapalhão. 2. Pessoaque faz as coisas <strong>de</strong> qualquer maneira.trapeiro 1 adj. Que é feito <strong>de</strong> trapos.manta trapeira manta <strong>de</strong> retalhos. SIN.manta <strong>de</strong> farrapos.trapeiro 2 s. Negociante <strong>de</strong> trapos. SIN.ten<strong>de</strong>iro.trapicos s.m.pl. (dim. <strong>de</strong> trapo) Roupafraca e em pequena quantida<strong>de</strong>. juntar ls~ casar.trapo s.m. Pano velho. SIN. farrapo.trapos s.m.pl. Roupa velha.traquinas 1 adj. Que é irrequieto.traquinas 2 s.m. Criança irrequieta.traquitana s.f. Carroça mal ajeitada.trás adv. 1. Atrás: nun te pongas ~ <strong>de</strong>mi. 2. Antes, anteriormente, no tempo: lmal yá ben <strong>de</strong> ~. 3. Primeiramente: lburro nun me anda! – Dá-le <strong>de</strong> trás(dálhe a comer primeiramente). <strong>de</strong> ~alantre duma ponta a outra. ir ~ <strong>de</strong> ir noencalço <strong>de</strong>. tras ls montes, tras <strong>de</strong> lsmontes trás-os-montes.trás interj. Voz para imitar o barulho<strong>de</strong>: i. um som forte; ii. uma pancada.trás- [lat. tras] Elemento <strong>de</strong> formação<strong>de</strong> palavras que indica anteriorida<strong>de</strong>temporal: trasdonte (trás+<strong>de</strong>+onte),trasdontonte (trás+<strong>de</strong>+onte+onte).tras- vd. tres-.trasbiar vd. strabiar.trascrebir v. Transcrever: ... que, pulasue amportáncia i atualida<strong>de</strong> passamos a~... (DR, 2000).trascriçon s.f. Transcrição.trasdonte adv. Anteontem, há doisdias: … hai cousas que, se calha,passórun onte ou ~ i yá nun se moslhémbran (MF, 2001). SIN. ontonte.trasdontonte adv. Antes <strong>de</strong>anteontem, há três dias.traseira s.f. 1. A parte <strong>de</strong> trás,retaguarda: ten ua Nuossa Senhora <strong>de</strong>Fátima na ~ <strong>de</strong> casa. ANT. <strong>de</strong>lantreira.2. No fim, <strong>de</strong>pois das restantes coisas:gusto siempre <strong>de</strong> comer l caldo na ~.traseiro 1 adj. 1. Último. SIN.reda<strong>de</strong>iro. 2. Que está situado na parte <strong>de</strong>trás. 3. Que está <strong>de</strong>siquilibrado para aparte <strong>de</strong> trás: la carga bai algo ~ i assi labéstia custa-le mais a chubir.traseiro 2 s.m. 1. Zona das ná<strong>de</strong>gas:dízen que las bruxas béisan l ~ alzangon. SIN. culo. 2. Ânus. SIN. culo.trasferéncia s.f. Transferência.trasferir v. Transferir.trasfogueiro vd. strefogueiro.trasformaçon, tresformaçon s.f.Transformação. SIN. streformaçon.trasformado, tresformado adj.Transformado. SIN. streformado.trasformar, tresformar v.Transformar. SIN. streformar.trasfuson s.f. Transfusão. SIN. m.us.strefoga.trasga s.f. Argola oval <strong>de</strong> ma<strong>de</strong>ira ouferro que se pren<strong>de</strong> ao jugo e permite atracção <strong>de</strong> instrumentos agrícolas como oarado.trasgo s.m. Pequeno duen<strong>de</strong>, ser damitologia popular, que prega sustos àspessoas através da produção <strong>de</strong> ruídosestranhos ou vozes, durante a noite, masque é inofensivo.trasgredir v. Transgredir.trasgression s.f. Transgressão.trasgueiro s.m. Correia <strong>de</strong> cabedal quepren<strong>de</strong> a trasga ao jugo.trasladar v. Transladar, mudar <strong>de</strong> umlugar para outro.trasmisson, tresmissiontresmisson, tremisson s.f.Transmissão.trasmitir, trasmetir tresmitir v.Transmitir, comunicar.trasmuntano 1 adj. . 1. Que é <strong>de</strong> Trásos-Montes.2. Que é relativo a Trás-os-Montes. SIN. stramuntano.


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira 27trasmuntano 2 s. Pessoa natural <strong>de</strong>Trás-os-Montes. SIN. stramuntano.trasnacional adj. Transnacional.trasparecer v. Transparecer, revelarse.trasparéncia, trasparença s.f.Transparência.traspariente adj. Transparente:an<strong>de</strong>fenido, mas suable i traspariente,d’einocente. (MS, 1984).trasponer v. Transpôr, atravessar.SIN. streponer.trasportar v. Transportar. SIN.streportar.trasporte s.m. Transporte. SIN.streporte. meios <strong>de</strong> ~ meios <strong>de</strong> transporte:... <strong>de</strong> l oufício <strong>de</strong> carpinteiro i <strong>de</strong> lsmeios <strong>de</strong> ~, <strong>de</strong> la agricultura... (DR,1998).trastada s.f. Malandrices: l Carochosolo fai trastadas als moços que le ténenmiedo.traste 1 adj. 1. Mau: ah sou ~ que medás cuonta <strong>de</strong> todo! 2. Malandro, quegosta <strong>de</strong> provocar.traste 2 s.m. Coisa sem valor: tengo <strong>de</strong>tirar un die solo para botar fuora lstrastes que hai an casa.tratado 1 adj. Que foi objecto <strong>de</strong> trato,<strong>de</strong> atenção.tratado 2 s.m. Tratado, acordo, contrato.SIN. cumben.tratador 1 adj. Tratador.tratador 2 s. Pessoa que trata, quecuida.tratamento, tratamiento s.m.Tramento.tratar v. 1. Tratar, cultivar: trata-me <strong>de</strong>la binha anquanto you stubir pa laFráncia. 2. Cuidar: trata-me bien lrapaç, que anda bien percisado. 3. +seTratar-se, cuidar <strong>de</strong> si: tenes andado cunmala cara, mira a ber se te tratas. 4. +seDizer respeito: nun se trata <strong>de</strong> nada<strong>de</strong>sso.trato s.m. 1. Tratamento: ... dá-le aeilhas solas todos ls malos tratos i lamuorte ... (JLV, 1901); ye un home muiruin, que le dá un ~ mui malo a lamulhier. 2. Alimentação, comida: l ~ nunera malo, mas la paga, bacatela! 3.Cuidado: ... la nuossa família fúrungiraçones i giraçones <strong>de</strong> pastores, i lssaberes arrimados als tratos <strong>de</strong> ganadospassórun duns pa ls outros. 4. Contrato: l~ ye lei, ten que ser respeitado. SIN.cumben, cuntrato. 5. Combinação entreduas ou mais pessoas: l ~ fui starmoseiqui todos a la nuobe. nun querer tratoscun não querer nada com. dar bun ~ i. daruma boa alimentação; II. respeitar.trator s.m. Tractor: L lhabrador fuorteyá tem ~… (MF, 2001).tratorada s.f. 1. Tractor muito cheio.2. Quantida<strong>de</strong> <strong>de</strong> coisas transportadaspor um tractor.tratorista s. Tractorista.trazer m.q. traer.tre- pref. Indica: i. reforço da acção:trejura, trelhuzir; ii. três: treméstreato vd. triato.trebo s.m. 1. Favo <strong>de</strong> mel. SIN. seta. 2.Trevo.trebuna s.f. Coro <strong>de</strong> uma igreja. SIN.trabona.treiçon vd. traiçon.treidor vd. traidor.treinador s. Treinador.treinar v. Treinar.treino s.m. Treino.trejura s.f. Juramento reforçado, porrepetição..trelhuzir v. 1. Reluzir, brilhar commuita intensida<strong>de</strong>. 2. Brilhar através <strong>de</strong><strong>de</strong>tremeduro s.f. Tremor. SIN. m.us.tembraduro.tremelhuzir v. 1. Brilhar com luztrémula. 2. Cintilar.tremelicar v. Tremer repetidamente.


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira 28tremeliques adj. 1. Pessoa que trememuito. 2. Pessoa assustadiça.trémelo adj. Trémulo, que treme: lalhagona trémela.trementa vd. tremienta.trementina s.f. Terebintina.tremer v. Tremer. SIN. m.us. tembrar.tremeres s.m.pl. 1. Tremores. 2.Calafrios. SIN. quelubrinas.tremés adj. Que tem três meses. trigo ~trigo que leva três meses entre asementeira e a ceifa. SIN. seródio.tremienta, trementa s.f. Tormenta,tempesta<strong>de</strong>.tremiento 1 , tromento, termentos.m. 1. Tormento, dor muito gran<strong>de</strong>: suepresencia mansa tromentos serena (MS,1893); Ls buonos bi-los siempre passarne mundo gran<strong>de</strong>s tremientos ... (JLV,1901). 2. Gran<strong>de</strong>s difulda<strong>de</strong>s: peleando acontra ls bientos, xufrimos miltremientos. (AMM, 1961)tremiento 2 adj. Diz-se <strong>de</strong> pessoaviolenta, revoltada.treminaçon, terminaçon s.f.Combinação.treminado, terminado adj.Combinado.treminar, terminar v. 1. Combinar.2. Determinar. 3. Decidir: solo apuis <strong>de</strong>benir <strong>de</strong> la tropa ye que el treminou acasar-se.tremisson vd. trasmisson.tremoia vd. tramoia.tremoeira vd. tramoia.tremonha s.f. 1. Tegão ou moega,local do moinho on<strong>de</strong> se lança o grão queestá a ser moído. SIN. tolba. 2. Ardil,engano. 3. Intriga.tren s.m. Comboio. SIN. m.us.camboio.trengo s.m. 1. Pessoa <strong>de</strong>sajeitada. 2.Estafermo. SIN. mostrengo.trepa s.f. 1. Sova. 2. Corrida paraapanhar alguém com intenção <strong>de</strong> lhebater.tres-, tras- [lat. trans-] Elemento <strong>de</strong>formação <strong>de</strong> palavras que indicamovimento: trasformaçon, trasmisson.vd. o prefixo stretrésnum.card. Três.tresa s.f. Gancho para puchar a torcidada can<strong>de</strong>ia. SIN. puxa trocidas ou sacatrocidas.tresdobre num. Triplo.trés drobos 1 num. Triplo.trés drobos 2 s.m.. Quantida<strong>de</strong> superiornão <strong>de</strong>termianda: cumo queries trocar lamie tierra pula tue se la mie ten mais <strong>de</strong>trés drobos?tresfega vd. strefega.tresfegar vd. strefegar.tresformaçon m.q. trasformaçon.tresformado m.q. trasformado.tresformar m.q. trasformar.tresmisson m.q. trasmisson.tresmitido m.q. trasmitido.tresmitir m.q. trasmitir.tresnuitar v. 1. Passar a noiteacordado. 2. Não dormir.tressudado vd. antressudado.tressudar vd. antressudar.tretas s.m.pl. 1. Lérias.2. Pessoa que émentirosa. 3. Pessoa que é um falabarato.treze num. card. Treze.trezena s.f. Trintena. SIN. trintena.trezeno num.ord. Décimo terceiro.trezientos num. card. Trezentos.trianglo vd. triângulo.trianho, triénio s.m. Triénio.triato s.m. 1. Estrado elevado <strong>de</strong>ntro dacasa para armazenar foragens e alfaias. 2.Sótão. 3. Águas furtadas. 4. Teatro,representação. SIN. m.us. quelóquio. 5.Casa on<strong>de</strong> se representam peças <strong>de</strong>teatro.


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira 29tribal adj. Tribal.tribalismo s.m. Tribalismo.tribo s.f. Tribo.tribuna vd. trabona.tribunal s.m. Tribunal.triçuolho, triçuolo s.m. Terçolo: l ~ye botado por ua mulhier preinha quepi<strong>de</strong> ua cousa i nun se le dá. SIN. turçon.triénio vd. trianho.triga 1 adj. Diz-se da farinha <strong>de</strong> trigo.triga 2 vd. striga.trigal s.m. Campo <strong>de</strong> trigo. SIN.trigueira.trigo s.f. 1. Trigo, semente do trigo. 2.Campo <strong>de</strong> trigo. SIN. pan. 3. Planta dotrigo. 4. Pão <strong>de</strong> trigo. SIN. pan.trigueira s.f. Campo <strong>de</strong> trigo bemcriado.trigueiro adj. Que tem cor <strong>de</strong> trigo,amarelado, dourado: Ousenda <strong>de</strong> clortrigueira, alma d’anjo inda tenie.(AMM, 1961)trilha s.f. 1. Acto <strong>de</strong> trilhar o cereal naeira. 2. Período do ano em que se trilha ocereal.trilha<strong>de</strong>ira s.f. Máquina <strong>de</strong> trilhar ocereal.trilhador, -eira s. Pessoa que trilha:astanho tenemos muito ~.trilhado adj. Trilhado, moído, partidoem pequeninas partes.trilhar v. 1. Trilhar, cortar o cereal naeira com um trilho. 2. Cortar qualquercoisa em pedacinhos pequenos: laspalombas íban a las gametas i trilhábanlastodas.trilho s.m. 1. Trilho, instrumentoantigamente usado para trilhar os cereaiscom as seguintes partes constituintes:strado, peon, cambiço/tirante,cabilha/cabielha, xeixicos. 2. Arco <strong>de</strong>ferro que cerca a roda do carro <strong>de</strong> bois.SIN. cambones, ferraige.trilhon s.m. Engano. a ~ <strong>de</strong> surpresa,com engano: ye culpado porque lheboula rapaza a ~.trilhuostro palavra usada naexpressão: agosto trilhuostro.trinca<strong>de</strong>la adj. Mordi<strong>de</strong>la leve.trinca-puortas s.m. Aldraba, peça<strong>de</strong> ferro com que se bate para chamarquem está <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> casa, po<strong>de</strong>ndotambém servir para abrir a porta. SIN.pica-puortas.trincal s.f. Borato <strong>de</strong> sódio naturalusado na soldadura dos metais.trincar v. Trincar.trinda<strong>de</strong> s.f. Trinda<strong>de</strong>.trinda<strong>de</strong>s s.f.pl. Toque dos sinos aoentar<strong>de</strong>cer: a tocar <strong>de</strong> la ~ quiero-bos ancasa.trinos s.m.pl. Or<strong>de</strong>m <strong>de</strong> fra<strong>de</strong>smendicantes: an <strong>Miranda</strong> hai ua casaque era cumbento <strong>de</strong> ls frailes trinos.trinta num. card. Trinta. armar un ~ iun arranjar problemas.trintairo, trintário s.m. Conjunto <strong>de</strong>trinta missas que se mandam rezar poralma <strong>de</strong> uma pessoa morta.trintena s.f. Trintena, grupo <strong>de</strong> trinta.trio vd. trigo.tripa s.f. Tripa. sacar la ~ <strong>de</strong> misériascomer muito. ~ gorda intestino grossa. ~<strong>de</strong>lgada intestino <strong>de</strong>lgado. tripas anchastripas largas.tripas s.f.pl. 1. Os intestinos. 2. Pratofeito à base <strong>de</strong> tripas, em regra guisadas:el gustaba muito <strong>de</strong> ~, percipalmente <strong>de</strong>las <strong>de</strong>lgadixas <strong>de</strong> cor<strong>de</strong>iro. tener las ~ namano estar em gran<strong>de</strong> dificulda<strong>de</strong>, quaseà morte.trisca s.f. Ar muito frio: yá se sinte la ~pula puorta.triscar v. Fazer muito frio.triste 1 adj. 1. Triste: Ténen horasalegres i horas tristes (MF, 2001). 2.Murcho: la huorta stá mui ~, hai que lebotar un refieiro d’auga.. 3. Desgraçado:


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira 30On<strong>de</strong> bás, triste soldado, on<strong>de</strong> bás ~ <strong>de</strong>ti? (SB, 1938).triste 2 s.m.f. Pessoa <strong>de</strong>sgraçada, quetem uma vida difícil. ser un ~ ser uminfeliz, um <strong>de</strong>sgraçado.tristeza s.f. Tristeza: La tristeza, <strong>de</strong> lsbalhes ye coutiba (AMM, 1961).tritar v. Tiritar, tremer com frio ou comoutras causas. SIN. tembrar.triteiras vd. antriteiras.triteirice s.f. Cambalhota, salto feitocom habilida<strong>de</strong>.triteiro s.m. 1. Trapezista. 2.Comediante ou palhaço ambulante (JLV,1901).trites s.m.pl. Acrobacias.triumbirato s.m. Triunvirato: Dambosa dous bamos a formar un ~!triunfal adj. Triunfal.triunfante adj. Triunfante.triunfar v. Triunfar.triunfo s.m. Triunfo.triuola, tiruola, teiruola s.f. Peçado arado, em ferro, que une a rabela aotemão, permitindo graduar o ângulo <strong>de</strong>abertura do arado.trízia s.f. Icterícia, doença que <strong>de</strong>ixa apele amarelada.triznieto, trinieto s.m. Trineto.troba s.f. 1. Trova. 2. Verso.trobador s. Trovador, cantor: tiuDomingos Afonso ye l cronista mor <strong>de</strong> lssous antrepassados i l ~ <strong>de</strong> l pobo.trobar v. Trovar, versejar. SIN.ambersar.trobas s.f.pl. Versos populares <strong>de</strong>crítica social, feita por altura do Carnavalou na parte final das peças <strong>de</strong> teatropopular mirandês: an todas eilhasaparece la figura <strong>de</strong> l tonto ou gracioso,antigo bobo, cula misson <strong>de</strong> caçuar i<strong>de</strong>bertir las pessonas, fazendo ~ ipachouchadas ... (DR, 1998).trobiscal s.m. Local com muitotrovisco.trobisco s.m. Trovisco.trobisqueira s.f. Trovisco. Bot.daphne gnidium L.troboada s.f. Trovoada. SIN. m.us..troniada.trobon s.m. Trovão. SIN. truono,trúnio.troca s.f. 1. Troca, permuta. 2.Substituição.trocado adj. 1. Trocado. 2. Enganado.3. Substituído.trocados s.m.pl. Dinheiro, em regrasmoedas.trocas i baldrocas s.f.pl. 1.Confusão. 2. Tricas. 3. Negócios poucosclaros.trocar v. 1. Trocar, permutar. 2.Substituir.troca tintas s.m. Pessoa mentirosa,que não é <strong>de</strong> confiança.troce<strong>de</strong>la s.f. Torce<strong>de</strong>la.trocer, torcer v. 1. Torcer. 2. +-seTorcer-se, revolver-se: trocie-se <strong>de</strong><strong>de</strong>lor. 3. + se Tentar esquivar-se. 4.Desviar. 5. Fazer um entorse em parte docorpo. ~ l’oureilha arrepen<strong>de</strong>r-se: agoratruoce l’oureilha, mas yá nun botasangre. ~ la nariç <strong>de</strong>sconfiar, não estar <strong>de</strong>acordo, mostrar <strong>de</strong>sagrado.trocida, torcida s.f. 1. Pavio. 2.Mecha.troci<strong>de</strong>la s.f. 1. Torci<strong>de</strong>la. 2. Entorse.trocido, torcido adj. Diz-se <strong>de</strong>pessoa com um feitio difícil.troça 1 s.f. Padieira, pedra, trave ou viga<strong>de</strong> ferro, da parte superior e a toda alargura <strong>de</strong> uma porta ou janela: la ~ yeque faç l batente <strong>de</strong> la jinela.troça 2 s.f. Troça. SIN. m.us. caçuada,mofa.troçar v. Troçar. SIN. fazer caçuada,mofar.troço s.m. Troço, bocado. ser un ~ <strong>de</strong>ser gran<strong>de</strong> e forte: era un ~ dua rapaza..


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira 31trolaró s.m. Pessoa apatetada. andar nel ~ andar na pân<strong>de</strong>ga.trolitada vd. troulitada.troliteiro vd. trouliteiro.tromba, trompa s.f. 1. Partedianteira da cara: dou-le un tabefebaliente na ~. 2. Tromba: la ~ <strong>de</strong> lalifante parece ua mangueira. andar /star / quedar <strong>de</strong> trombas andar / estar /ficar zangado.tromento, tromiento vd. termiento.trompa s.f. 1. Tromba, instrumentomusical. 2. m.q. tromba.tronada vd. truniada.tronado vd. truniado.tronar vd. truniar.troncha s.f. Varieda<strong>de</strong> <strong>de</strong> couve,conhecida por couve portuguesa. SIN.trunchuda.troncho s.m. Talo grosso da couveportuguesa.tronco s.m. Estrutura constituída porduas fiadas paus grossos espetados nosolo, quatro <strong>de</strong> cada lado, distando entresi entre 75 cm a 95 cm. Os pausdianteiros são ligados por uma travessa(jugueira) entre 110 e 120 cm <strong>de</strong> altura.Os dois paus do meio estão ligados entresi por travessas, chamadas trabessanhos.Esta estrutura po<strong>de</strong> também ser em pedraou em ferro e é usada para ferrar osbovinos.troneiro adj. Diz-se <strong>de</strong> un trovãomuito forte: tronou un truono tan ~ cumonuca se habie bisto.trono s.m. 1. Trono. 2. Reinado. 3.Altar: L Nino Jasus <strong>de</strong> la Cartolica tem lsou ~ na Sé.tropa s.f. 1. Tropa: passei três anhos <strong>de</strong>la mie mocida<strong>de</strong> na ~, i grácias que nunfui a la guerra. 2. Os soldados: ...quando l fuorte Príncepe ... stá cercado<strong>de</strong> muitíssima tropa ... (JLV, 1901); la ~passou puli, mas nun se metírun cunnai<strong>de</strong>. 3. Grupo <strong>de</strong> pessoas: bai alhá tu,que you nun m’antendo cun aqueilha ~.4. Pessoas difíceis <strong>de</strong> aturar. ~ fandangaconjunto <strong>de</strong> maltrapilhos.tropeada s.f. Tropel.tropeça<strong>de</strong>la s.f. Tropeção ligeiro.tropeçar, antropeçar v. Tropeçar.tropeçon, antropeçon s.m. 1.Tropeção. 2. Queda aparatosa. ~ <strong>de</strong> meianuite erros ou asneiras muito gran<strong>de</strong>s: ...al bolber, yá se fazie squecido <strong>de</strong> la sue“fala”, para dar tropeçones <strong>de</strong> meianuite, al querer falar “fidalgo” (MP,2004b).tropieça s.f. 1. Obstáculo. 2. Castigo.la ~ <strong>de</strong> l pecado; la ~ <strong>de</strong> l einfierno.tropieço 1 , antropieço 1 s. 1. Tropeço,coisa que só estorva. SIN. strobilho. 2.Terreno aci<strong>de</strong>ntado, on<strong>de</strong> se está sujeitoa quedas. 3. Tentação para coisas más: labirge alhumbramos para que nunachemos ~. (AMM, 1961) 4.Dificulda<strong>de</strong>: guiai Senhora ls miuspassos ne ls tropieços <strong>de</strong>sta bida (AMM,1961). 5. Objecto on<strong>de</strong> se tropeça:abaixo hai puolo que cega, tropieços quefíren ls pies. (AMM, 1961)tropieço 2 , antropieço 2 adj. 1. Diz-seda pessoa que tropeça com facilida<strong>de</strong>, ouque vai contra as coisas. 2. Diz-se <strong>de</strong>pessoa que só atrapalha.tropincar v. Tropeçar repetidas vezes.tropincon 1 s.m. Acto ou efeito <strong>de</strong>tropeçar.tropincon 2 adj. Que tropeça muitasvezes.trotar v. Andar a trote.trote s.m. Tipo <strong>de</strong> andamento dosanimais. para ~ para usar todos os dias:estas calças cumprei-las para ~ i poresso las botei al trabalho.troula s.f. Farra, patuscada.troula machorra s.f. Festa em que secome uma ovelha machorra.troulitada, trolitada s.f. 1. Pancada.2. Pancadaria.trouliteiro, troliteiro s.m.Trauliteiro, <strong>de</strong>sor<strong>de</strong>iro.


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira 32trouxa, troxa s.f. 1. Trouxa,embrulho. 2. Pessoa que se <strong>de</strong>ixaenganar facilmente, estúpido.trouxe qui interj. Voz usada para queos animais se afastem <strong>de</strong> on<strong>de</strong> estão.SIN. xtá.trroc trroc interj. 1. Som dos passossobre a geada. 2. Som prosuzido peloesmagar dos piolhos: ls piolhosarrebentábamos-los cul <strong>de</strong>do que fazietrroc, trroc!trubiculose s.f. Tuberculose.trubicoloso s. Tuberculoso.trúbio, túrbio adj.Turvo: nun bebasessas auga que stá trúbia.trucado adj. Situação <strong>de</strong> um jogo emque as regras se alteram para dificultar asua conclusão.trucar v. Dar indicação para se inicaruma nova fase do jogo.truco s.m. Voz do jogo (da raiuola eoutros) que permite ganhar três pontos aquem a profere. mandar ~ i. ser difícil,complicada uma situação; ii. ser umapessoa complicada.trufa s.f. Trufa, espécie <strong>de</strong> cogumelo.ir-se a trufas ir passear: mira, sabes quemais? Bai-te a trufas.trufado adj. Inchado <strong>de</strong>vido a doençaou medicamentos: mira cumo stá <strong>de</strong> ~,assi pochote <strong>de</strong> la cara.trufar v. Inchar <strong>de</strong>vido a doença oumedicamentos: ampeçou-se-le a ~ lacara i you lhougo dixe que nun erabuona seinha.truita, truta s.f. Truta. Zoo. salmotrutta.truita arco íreç s.f. Truta-arco-íris,tipo <strong>de</strong> truta. ZOO. oncorhynchusmykiss.trumbeta vd. trumpeta.trumbudo, trumpudo adj. 1. Queanda sempre zangado. 2. Carrancudo.trumpaço s.m. 1. Pancada forte. 2.Colisão forte, embate.trumpada s.f. 1. Pancada forte. 2.Embate forte.trumpeta, trumbeta s.f. Trombeta.SIN. corneta.trumpudo vd. trumbudo.trunchuda adj. Diz-se <strong>de</strong> um tipo <strong>de</strong>couve: Era más no Natal porque eraquestume cozer bacalhau cun batatas iberças, aqueilhas trunchudas (MF,2001). SIN. troncha.trunchudo adj. Grosso.truncudo adj. 1. Que tem o troncogran<strong>de</strong>. 2. Que é <strong>de</strong> peito forte.trunfo s.m. 1. Trunfo. 2. Vantagem.trúnio vd. truono.truniada, tronada s.f. Trovoada. ~graniceira trovoada <strong>de</strong> granizo. ~ secatrovoada sem chuva. SIN. caixa i bombo.truniado, tronado adj. Trovejado.truniar, tronar, atronar v.Trovejar.truono, trúnio atruono s.m.Trovão.trupa trupa interj. Som <strong>de</strong> passosrápidos: nun se le daba andar <strong>de</strong> bagar,que andaba siempre trupa trupa.trupido s.m. 1. Rumor. 2. Ruído <strong>de</strong>pés.truque s.m. Truque, magia.truquesas s.f.pl. Torquez. ~ <strong>de</strong>amponer torquez usado para montar ossaptos antes <strong>de</strong> serem cosidos. ~trincadoras torquez <strong>de</strong> corte.trusgo 1 adj. Diz-se <strong>de</strong> pessoa que éfechada, ensimesmada.trusgo 2 adj. Pessoa que é fechada,ensimesmada.truta vd. truita.tu pron.pes.m.f. Tu.tubo s.m. Tubo. SIN. canho.tue pron.poss.f. Tua.tufe s.f. 1. Peça usada pelo ferreiro parafazer o buraco (olho) do sacho on<strong>de</strong> entrao cabo. 2. Peça que se coloca naembocadura da flauta, bisel.


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira 33tulha s.f. 1. Tulha, local para armazenarcereais: … (l grano) bai pa ls celeiros oubai para casa se l queremos botar na ~(MF, 2001).. 2. Depósito <strong>de</strong> produtosagrícolas: la ~ <strong>de</strong> las patatas; la ~ <strong>de</strong> lasazeitunas.tumba interj. Som <strong>de</strong> uma quedaaparatosa: Dei ua caída mui fuorte ne lsuolo, ~!tumbar v. Tombar. SIN. m.us. caier-se.tumbica s.f. (dim. <strong>de</strong> tomba) Pequenoremendo no calçado.tuna s.f. Vadiagem, boa vida.tunante 1 s.m. 1. Pessoa vadia, que nãotrabalha. 2. Cravo do Brasil. Bot.tunante 2 adj. Diz-se <strong>de</strong> pessoa vadia,que não trabalha.túndia s.f. Sova: fúrun-se a nius irasgórun las calças i, porriba, indalhebórun ua ~ <strong>de</strong> la mai. SIN. lhúrtia.túnica s.f. Túnica.tuntada s.f. Tontaria.tuntainas adj. Atrevido.tuntear v. Entontecer.tunteira s.f. 1. Doidice. 2. Doença queataca as ovelhas, <strong>de</strong>ixando-as<strong>de</strong>siquilibradas, e que é contagiosa. 3.Doença conhecida como das vacasloucas.tuntico 1 adj. (dim. <strong>de</strong> tonto) 1.Tontinho. 2. Modo carinhoso <strong>de</strong> sedirigir a alguém que diz ou faz algo semsentido.tuntico 2 s. (dim. <strong>de</strong> tonto) Tontinho.tuntura s.f. 1. Tontura. 2. Vertigem.tuoro s.m. 1. Toro, pau grosso ecomprido. 2. Tronco <strong>de</strong> uma árbore. 3.Parte mais Grossa <strong>de</strong> um talo. al ~ juntoao tronco <strong>de</strong> um arbusto ou árbore: pediuque le abríssen la coba… al ~ <strong>de</strong> lamesma scoba. (AMM, 1979)tuorto, tuortio adj. 1. Torto: Larabela tenie que ser assi algo tuortia pala parte que entra na la tierra … (MF,2001). 2. Diz-se <strong>de</strong> pessoa com um feitiocomplicado. a ~ i a dreito i.indiscriminadamente, sem critério; ii. emtodas as direcções. ser ~ ser pessoacomplicada.tuosta, tosta s.f. Tosta.tupido vd. atupido.tupir vd. atupir.túrbio vd. trúbio.turca s.f. 1. Peça do moinho tradicional:consiste numa porca que permite regulara altura entre as mós e assim obter tipos<strong>de</strong> farinha mais finos ou mais grosseiros.2. Peça fêmea que enrosca no parafuso.turco 1 adj. Que é relativo à Turquia.turco 2 s. Pessoa natural da turquia.turco 3 s.m. A língua turca.turco 4 s.m. Turco, tipo <strong>de</strong> pano.turçon s.m. Terçol. SIN. triçuolho.turismo s.m. Turismo.turista 1 s. Turista: Ls turistas quebénen bien gustában <strong>de</strong> l oubir an<strong>Miranda</strong>, mas nó. (MF, 2001).turista 2 adj. Turista.turistar v. 1. Fazer turismo. 2. Andarsem fazer nada.turístico adj. Turístico.turma s.f. Turma.turquesas vd. truquesas.tusseira s.f. Tosse seca e persistente.tussi<strong>de</strong>la s.f. Tossi<strong>de</strong>la, pequena tosse.tussir v. Tossir.tuta i meia s.f. 1. Coisa muito barato,bagatela. 2. Quantia insignificante.tutano s.m. 1. Tutano. 2. A parte maisíntima <strong>de</strong> alguém ou alguma coisa: ~ quebates drento <strong>de</strong> mil peito acelarado.(AMM, 1961).tuto s.m. Ovo, na linguagem infantil: ánino, quieres un ~?.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!