Mª Elena Suárez López “Elena Fonte'l Couz” José García ... - Poxos
Mª Elena Suárez López “Elena Fonte'l Couz” José García ... - Poxos
Mª Elena Suárez López “Elena Fonte'l Couz” José García ... - Poxos
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>Mª</strong> <strong>Elena</strong> <strong>Suárez</strong> <strong>López</strong> “<strong>Elena</strong> Fonte’l <strong>Couz”</strong><br />
<strong>José</strong> <strong>García</strong> <strong>López</strong> “<strong>José</strong> Santiago <strong>Poxos</strong>”
PRESENTACIÓN<br />
Condo al ir a casa d’os meos padres en <strong>Poxos</strong> os fiyos empezaron a perguntame si<br />
baxo era bajo, o qué era úa brosa, déome por escribir núa libreta os nomes d’aquellas<br />
cousas que se decían distinto del castellano. Empecéi clasificando as plantas: avellaneira,<br />
ayo, cereixal, sufreira o vidureira...; despós os utensilios: arao, brosa, tisella...; a roupa:<br />
calzóis, chambra, sayo..., y así hasta reunir un feixe de palabras. Tía pensao fer un<br />
vocabulario pa os nenos.<br />
El día que <strong>Elena</strong> me pidío que ye axudara a fer un artículo sobre a Prinda, díxenye<br />
lo que quería fer y resultóu que xa tía ella más de 1500 palabras recoyidas en fichas pa fer<br />
un vocabulario da zona. Dende entoncias a hoy axuntamos alredor de 2700 palabras,<br />
dalgúas discutidas –que si é así, que si nun é- outras no, y cada vez que definimos úa nova,<br />
rara é a vez que nun nos acordamos d’outra.<br />
Este trabayo presentámoslo (con outro formato porque nun querían as traducióis) al<br />
concurso de recoyida de léxico d’Academia da Llingua y fomos premiaos por ello.<br />
J. G. L.<br />
i
ii<br />
INTRODUCIÓN<br />
Neste “Vocabulario no vaqueiro de Villayón”, intentamos recoyer aquellas palabras<br />
que nun tán nel “Diccionario de la Lengua Española de la Real Academia”; aquéllas que,<br />
anque tán, tenen un significao distinto y aquellas outras que, tendo más d’úa acepción,<br />
dáseye más importancia a que nel castellano s’usa menos.<br />
As palabras son da fala da parroquia de Ponticella, a mayoría del Couz y <strong>Poxos</strong>,<br />
pero representan a todos os pueblos del sur de Villayón, tendo siempre en cuenta que úa<br />
palabra poden decilla núa casa dúa manera y dúa distinta na d’al llao.<br />
A nosa intención é dibujar a fala que aprendemos de pequenos y que nunca vimos<br />
escrito, pa que nos faiga sentinos un pouco orgullosos del noso origen sin desmerecer<br />
ningúa outra fala nin cultura. Trátase de perder a vergüenza de falar cua fala del pueblo,<br />
que nos tempos en que nacemos quixeron fenos crer que era un lenguaje inferior, o que os<br />
que lo falábamos éramos más inorantes que os que falaban castellano.<br />
El mayor problema que encontramos foi que nun había nada escrito sobre lo que<br />
asentanos, y con un ejemplo sencillo poden fese úa idea de lo que se quer decir: Pa definir<br />
a estación del ano entre a primavera y el autono, nel castellano usan el vocablo verano.<br />
Aquí, si cumplimos as normas da gramática española temos que escribir brao, y vrao si<br />
nos fijamos en que procede del latín veranum. Por eso pedimos disculpas a aquellas<br />
personas pas que nun seguimos un criterio acertao y que nos axuden pa más alantre<br />
mejorallo todo lo que se poda.<br />
Outro dos problemas tá na pronunciación d’algúa das vocales, y n’especial na<br />
“o”cerrada de palabras como “choviscar”, y sobre todo da terminación “-eolo”, que se<br />
parece más a úa “u” y que muitas veces escribimos “-eulo” sin chegar a puernos d’acordo<br />
en cual das dúas é.<br />
Hay dalgúa palabra que nel castellano lleva seguidas as letras “bl” y podemos<br />
encontrallas aquí con “bl” o con “br”, (p. e. blanco / branco).<br />
Normalmente todas as palabras que nel castellano acaban en –ado, fainlo en -ao na<br />
nosa fala (p. e. arado / arao), y anque todas nun ten recoyidas aquí, ocurre con casi todos os<br />
participios.<br />
Tampouco tán aquí todas as palabras castellanas con “cc” que nosoutros<br />
pronunciamos con úa sola “c”(p. e. ación por acción)
Aquellas palabras del castellano que nel singular acaban en “on”, nel plural el “ones”<br />
pasa a “ois” (p. e. pantalon / pantalóis).<br />
Na forma reflesiva de muitos verbos nun fomos capaces de diferenciar clarmente<br />
cual é a verdadeira forma: si condo acaban en “-arse” ”-erse” “-irse” o ben en “-ase“, “ese”,<br />
“-ise” (p.e. afatigarse / afatigase, caerse / caese,...), anque los puxemos casi todos sin<br />
a “r”.<br />
ABREVIATURAS QUE S’USARON<br />
adj. adjetivo<br />
adv. adverbio<br />
agr. agricultura<br />
art. artículo<br />
conj. conjunción<br />
cont. contracción<br />
dsec. distinto significado en castellano<br />
expr. expresión<br />
f. femenino<br />
fam. familiar<br />
interj. interjección<br />
loc. adv. locución adverbial<br />
m. masculino<br />
p.e. por ejemplo<br />
pop. popularmente<br />
pron. pronombre<br />
s. sustantivo<br />
v: verbo<br />
// preceden a expresiones o frases hechas<br />
iii
iv<br />
CONJUGACIÓN<br />
Como quera que a conjugación dos verbos nun é igual que a del castellano (úas<br />
veces cambia a raíz, outras a desinencia y outras as dúas cousas), recoyemos aquí un breve<br />
resumen con dalgús dellos pa que axude a entendello<br />
Lo primeiro é ver as terminacióis das tres conjugacióis, representadas aquí por os<br />
verbos regulares: cantar, beber y partir. Despós venen dalgús dos verbos irregulares más<br />
usaos y que poden dar, entre todos, úa idea aprosimada de cómo se conjugan el resto<br />
dellos.<br />
CANTAR BEBER PARTIR<br />
INFINITIVO IMPERATIVO INFINITIVO IMPERATIVO INFINITIVO IMPERATIVO<br />
cantar canta beber bebe partir ------<br />
cante beba parte<br />
GERUNDIO cantemos GERUNDIO bebamos GERUNDIO parta<br />
cantando cantái bebendo bebéi partindo partamos<br />
canten beban partide<br />
PARTICIPIO PARTICIPIO PARTICIPIO partan<br />
cantao bebido partido<br />
INDICATIVO SUBJUNTIVO INDICATIVO SUBJUNTIVO INDICATIVO SUBJUNTIVO<br />
Presente Presente Presente Presente Presente Presente<br />
canto cante bebo beba parto parta<br />
cantas cantes bebes bebas partes partas<br />
canta cante bebe beba parte parta<br />
cantamos cantemos bebemos bebamos partimos partamos<br />
cantáis cantéis bebéis bebáis partís partáis<br />
cantan canten beben beban parten partan<br />
Pret. Imperf. Pret. Imperf. Pret. Imperf. Pret. Imperf. Pret. Imperf. Pret. Imperf.<br />
cantaba cantara, -ase bebía bebera, -ese partía partira, -ise<br />
cantabas cantaras, -ase bebías beberas, -eses partías partiras,-ises<br />
cantaba cantara, -ase bebía bebera, -ese partía partira,-ise<br />
cantábamos cantáramos, - bebíamos bebéramos, - partíamos partíramos, -<br />
asemos<br />
ésemos<br />
ísemos<br />
cantábais cantárais, -aseis bebíais bebérais,- éseis partíais partirais, -iseis<br />
cantaban cantaran, -asen bebían bebéran, -ésen partían partiran,-isen<br />
Pret. Indef. POTENCIAL Pret. Indef. POTENCIAL Pret. Indef. POTENCIAL<br />
cantéi cantaría bebín bebería partín partiría<br />
cantache cantarías bebiche beberías partiche partirías<br />
cantóu cantaría bebéo bebería partío partiría<br />
cantamos cantaríamos bebemos beberíamos partimos partiríamos<br />
cantasteis cantaríais bebesteis beberíais partisteis partiríais<br />
cantaron cantarían beberon beberían partiron partirían<br />
Futuro Futuro Futuro<br />
cantaréi beberéi partiréi<br />
cantarás beberás partirás<br />
cantará beberá partirá<br />
cantaremos beberemos partiremos<br />
cantareis beberéis partiréis<br />
cantarán beberán partirán
TAR PUER TER<br />
INFINITIVO IMPERATIVO INFINITIVO IMPERATIVO INFINITIVO IMPERATIVO<br />
tar tá puer pon ter ten<br />
té poña teña<br />
GERUNDIO temos GERUNDIO poñamos GERUNDIO teñamos<br />
tando teis puendo puer tendo tede/ter<br />
tén poñan teñan<br />
PARTICIPIO PARTICIPIO PARTICIPIO<br />
tao posto ------<br />
INDICATIVO SUBJUNTIVO INDICATIVO SUBJUNTIVO INDICATIVO SUBJUNTIVO<br />
Presente Presente Presente Presente Presente Presente<br />
tou te poño poña teño taña<br />
tas tes pois poñas teis teñas<br />
ta te pon poña ten teña<br />
tamos temos puemos poñamos temos teñamos<br />
táis téis pueis poñais tedes teñaís<br />
tan ten poin poñan tenen/tein teñan<br />
Pret. Imperf. Pret. Imperf. Pret. Imperf. Pret. Imperf. Pret. Imperf. Pret. Imperf.<br />
taba tuvera, -ese puía puxera, -ese tía tuvera, -ese<br />
tabas tuveras, -eses puías puxeras, -eses tías tuveras, -eses<br />
taba tuvera, -ese puía puxera, -ese tía tuvera, -ese<br />
tábamos tuvéramos, - puíamos puxéramos, - tíamos tuvéramos, -<br />
ésemos<br />
ésemos<br />
ésemos<br />
tabais tuverais, -eseis puíais puxerais, -eseis tíais tuvérais, -eseis<br />
taban tuveran, -eses puían puxeran, -esen tían tuveran, -esen<br />
Pret.<br />
POTENCIAL Pret.<br />
POTENCIAL Pret.<br />
POTENCIAL<br />
Indefinido<br />
Indefinido<br />
Indefinido<br />
tuven taría puxen pondría tuven tendría<br />
tuviche tarías puxiche pondrías tuviche tendrías<br />
tuvo taría puxo pondría tuvo tendría<br />
tuvemos taríamos puxemos pondríamos tuvemos tendríamos<br />
tuvesteis taríais puxesteis pondríais tuvesteis tendríais<br />
tuveron tarían puxeron pondrían tuveron tendrían<br />
Futuro Futuro Futuro<br />
taréi pondréi tendréi<br />
tarás pondrás tendrás<br />
tará pondrá tendrá<br />
taremos pondremos tendremos<br />
taréis pondréis tendréis<br />
tarán pondrán tendrán<br />
v
vi<br />
FER IR SER<br />
INFINITIVO IMPERATIVO INFINITIVO IMPERATIVO INFINITIVO IMPERATIVO<br />
fer fái ir ------ ser se<br />
faiga vei sea<br />
GERUNDIO faigamos GERUNDIO vaya GERUNDIO seamos<br />
fendo faigáis indo vayamos sendo ser<br />
faigan ide sean<br />
PARTICIPIO PARTICIPIO vayan PARTICIPIO<br />
feito ido sido<br />
INDICATIVO SUBJUNTIVO INDICATIVO SUBJUNTIVO INDICATIVO SUBJUNTIVO<br />
Presente Presente Presente Presente Presente Presente<br />
faigo faiga vou vaya soi sea<br />
fais faigas vas vayas eres seas<br />
fai faiga vei vaya é sea<br />
faemos/femos faigamos vamos vayamos somos seamos<br />
feis/fedes faigáis vais vayáis sois seáis<br />
fain faigan van vayan son sean<br />
Pret. Imperf. Pret. Imperf. Pret. Imperf. Pret. Imperf. Pret. Imperf. Pret. Imperf.<br />
faía/fía fixera, -ese iba fora, -ose era fora/fose<br />
faías/fías fixeras, -eses ibas foras, -oses eras foras/foses<br />
faía/fía fixera, -ese iba fora, -ose era fora/fose<br />
faíamos/fíamos fixéramos, -ésemos íbamos fóramos, -ésemos éramos fóramos/fósemos<br />
faíais/fíais fixerais, -eseis ibais forais, -eseis érais fórais/foseis<br />
faían/fían fixeran, -esen iban foran, -esen eran foran/fosen<br />
Pret. Indef. POTENCIAL Pret. Indef. POTENCIAL Pret. Indef. POTENCIALl<br />
fixen fairía fuin iría fuin sería<br />
fixiche fairías fuiche/fuche irías fuiche serías<br />
fixo/fexo fairía foi iría foi sería<br />
fixemos fairíamos fomos iríamos fomos seríamos<br />
fixesteis fairíais fosteis iríais fosteis seríais<br />
fixeron fairían foron irían foron serían<br />
Futuro Futuro Futuro<br />
fairéi iréi seréi<br />
fairás irás serás<br />
fairá irá será<br />
fairemos iremos seremos<br />
fairéis iréis seréis<br />
fairán irán serán
HABER<br />
INFINITIVO IMPERATIVO<br />
haber ---<br />
---<br />
GERUNDIO ---<br />
habendo ---<br />
---<br />
PARTICIPIO ---<br />
------<br />
INDICATIVO SUBJUNTIVO<br />
Presente Presente<br />
--- ---<br />
--- ---<br />
hay haiga/haxa<br />
--- ---<br />
--- ---<br />
--- ---<br />
Pret. Imperf. Pret. Imperf.<br />
--- ---<br />
--- ---<br />
había houbera, -ese<br />
--- ---<br />
--- ---<br />
--- houberan, -esen<br />
Pret. Indefinido POTENCIAL<br />
--- ---<br />
--- ---<br />
houbo habería<br />
--- ---<br />
--- ---<br />
houberon ---<br />
Futuro<br />
---<br />
---<br />
haberá<br />
---<br />
---<br />
---<br />
vii
A: Primeira letra. ¤ A.<br />
A: art. f. Úa. A casa. ¤ La.<br />
A<br />
A: Contración da preposición "a" y el artículo "a". Fomos a boda de Pepe. ¤ A la.<br />
A: prep. Ponse delante de muitos complementos. Vamos a cantar. Este pan sabe a<br />
magor. ¤ A.<br />
ABALLAR: v. Mover o secudir úa cousa. Aballa a nogal pa que caigan as noces. ¤<br />
Aballar.<br />
ABALLINCAR: v. Fer que algo que tá fijo se mova por empuxallo o daye un golpe.<br />
Asegura el poste da cancella, que aballinca un pouco. ¤ Mover, provocar holgura<br />
en algo.<br />
ABALLÓN: s. m. Un secudión, úa secudida. Daye un aballón a ver si cain as peras.<br />
¤ Sacudida.<br />
ABASTAR: v. Ser abondo. Abasta, nun me eches más que tou farto. ¤ Bastar.<br />
ABERTAL: adj. Aberto, sin zarrar, el monte común condo tá sin dividir. Nas<br />
escrituras pon "3 Ha. de monte abertal". ¤ Abertal.<br />
ABERTO, -A: adj. Part. d'abrir. Que nun tá zarrao. Déixame a porta aberta que<br />
llevo as maos ocupadas. ¤ Abierto.<br />
ABEYA: s. f. Apis mellifera. Bicho himenóptero d'us 15 mm., de color pardo escuro y<br />
con pelíos encarnaos. Vive en trobos con muchísimas hembras, das que namás<br />
úa é fecunda, y muitos machos. Fai mel y cera. Hay muitas abeyas ¿teis algún<br />
trobo por ahí? ¤ Abeja.<br />
ABONDO, -A: adj. Suficiente, de sobra. ¿Teis dinero abondo pal pan? ¤ Bastante.<br />
[dsec]<br />
ABRACAR: v. Rodear cos brazos o cua mao. Tiraron un pino que nun lo<br />
abracaban entre os dous. ¤ Abarcar.<br />
ABRANCAZAR: v. Tirar a branco. Échaye más cal a ver si abrancaza un pouco. ¤<br />
Blanquear.<br />
ABRESPA: s. f. Vespula vulgaris. Bicho da familia dos véspidos parecido a úa abeya,<br />
de rayas marellas y mouras, de picadura mui dolorosa. Picóulo úa abrespa na<br />
cara. ¤ Avispa.<br />
ABROLDO: s. m. Fragaria vesca. Planta da familia das rosáceas que da un fruto<br />
encarnao. 2. Fruto d'esa planta. ¤ Fresa silvestre.<br />
1
ABULTAR: v. Fer bulto. ¤ Abultar. 2. Parecer. Ese sacao abúltame muito pal neno.<br />
¤ Fig. parecer.<br />
ABURAR: v. Mancar con resultao d'úa queimadura o úa bóchiga, encetar. Aburéime<br />
nel planchón. ¤ Rozar, hacer llaga.<br />
ABURRUAR: v. Queimar en burrueiras restos de broza d'un eiro o un monte. Tá<br />
aburruando a broza que tían as patacas. ¤ Aborronar. 2. Fumar muito. ¤ Fumar<br />
mucho.<br />
ABUTUAR: v. Meter os botóis nel ojal. Abotúa ben a chaqueta, que tá frío. ¤<br />
Abotonar.<br />
ACABADOR, -ORA: adj. Que nun fai por nada de lo que ten. Tía úa búa caseiría y<br />
echóula a perder. É un acabador. ¤ Derrochador.<br />
ACABALLAR: v. Montar entepernao. ¤ Ahorcajarse. 2. Puer úa cousa encima<br />
d'outra de cualquer manera. Eso vei caeche, tá todo acaballao. ¤ Poner una cosa<br />
encima de otra de cualquier manera. [dsec]<br />
ACABAR: v. Rematar, puer fin. Hoy vei acabar d'estibar todo el eiro. ¤ Acabar,<br />
poner fin. 2. Gastar. ¤ Gastar. //Acabar con daquén, provocar muitas<br />
preocupacióis. ¤ Causar muchas preocupaciones.<br />
ACANIGAR: v. Secudir, mover d'un llao pa outro sin sacar del sito. Tá acanigando<br />
el neno a ver si se durme. ¤ Columpiar.<br />
ACANTACIAR: v. Tirar pedras a daquén. Metéronse con a hermá y<br />
acantaciáronlos. ¤ Apedrear.<br />
ACARAVIYAR: v. Pechar cua caraviya. Condo salgas del corrello acaraviya a<br />
porta. ¤ Cerrar con una tarabilla.<br />
ACARIÑAR: v. Fer mimos, cariciar. Taba acariñando al gato. ¤ Acariciar, hacer<br />
mimos.<br />
ACARREIRAO, -ADA: adj. Con muita prisa, as carreiras. Iba todo acarreirao pa<br />
misa porque era tarde. ¤ Apresurado. 2. Chen de carreiros. Taba todo el trigo<br />
acarreirao del xabaril. ¤ Asendereado.<br />
ACARREIRAR: v. Fer carreiros. Si foras siempre pol mismo sito nun lo<br />
acarreirarías todo. ¤ Senderear, senderar.<br />
ACARRETAR: v. Llevar d'un sito pa outro. Acarretóu el cuito p'as patacas él solo.<br />
¤ Acarrear.<br />
ACEBEIRO: s. m. Ilex aquifolium. Árbol silvestre da familia das aquifoliáceas, de<br />
cuatro a seis metros de alto, con foyas color verde escuro, brillantes y con espías<br />
nel borde. As flores son brancas y os frutos redondos y encarnaos. Os acebeiros<br />
tán en peligro d'estinción. ¤ Acebo.<br />
2
ACEPILLAR: v. Llimpar col cepillo, alisar, pasar a garlopa. Teis que acepillar esa<br />
porta que tropeza nel marco. ¤ Cepillar, acepillar.<br />
ACERNAO, -ADA: adj. Que ten mancaduras por fregase contra algo duro. A vaca<br />
ten todo el pescozo acernao de fregase nos pinos. ¤ Llagado.<br />
ACEROÑAR: v. Nun dar feito un llabor, trabayar sin xeito. Nun acaba el llabor<br />
porque lleva todo el día aceroñando. ¤ Trabajar sin gana.<br />
ACHAAR: v. Fer más chao. ¤ Allanar.<br />
ACHEGAO, -ADA: adj. Part. d'achegar. Condo el lleite tá xirón ponse pronto<br />
achegao. ¤ Cuajado. 2. Amistá o parente prósimos. Era familia mui achegada. ¤<br />
Allegado.<br />
ACHEGAR: v. Estropease, cuayase el lleite. Vei achegase el lleite si lo deixas fora<br />
da nevera. ¤ Cuajar. 2. Arrimar úa porta o daqué. Achega a porta, que tá frío. ¤<br />
Arrimar.<br />
ACHISBAR: v. Chisbar. Taba achisbándonos detrás da porta pa ver que faíamos. ¤<br />
Atisbar.<br />
ACIAL: s. m. Corda corta con os dous estremos metidos en dous furaos d'un palo,<br />
que se pon nel beizo dos burros como si fora un torniquete, pa si se moven al<br />
ferrallos o rapallos, apertallo y que se tén quietos. Pa poder ferrar a mula temos<br />
que pueye siempre el acial porque sinón nun para. ¤ Acial.<br />
ACINCHAR: v. Apretar cua cincha. Acincha ben as parigüelas pa que nun se torza<br />
a carga. ¤ Cinchar.<br />
ACIQUITAR: v. Chiscar. Quítate de detrás da vaca, que vei a cagar y aciquítate<br />
todo. ¤ Chiscar.<br />
ACIZAÑAR: v. Meter mala sangre. É mala sogra, nun sabe más que acizañar a fiya<br />
en contra d'él. ¤ Cizañar.<br />
ACLARIAR: v. Pasar por augua. ¤ Aclarar. 2. Escampar. Tá aclariando el día. ¤<br />
Escampar.<br />
ACÓ: adv. Neste sito. Ven p'acó, que tás mui llonxe. ¤ Acá, aquí.<br />
ACOLLAR: v. Sacar o llevar lleña o ceba al hombro, d'un sito recosto hasta unde se<br />
poda cargar el burro. El herba del prao Veyo temos que acollalla, que nun entra<br />
el burro. ¤ Sacar al hombro la carga desde un sitio al que no puede llegar el carro o la<br />
caballería. [dsec]<br />
ACORTIAR: v. Fer más corto. ¤ Acortar.<br />
ACOUBAR: v. Recoyer, atotar. A pita acoubaba os pitíos. ¤ Cobijar.<br />
ACULLÚ: adv. Llonxe. Llevóu as vacas al prao d'acullú. ¤ Allá.<br />
3
ACURRIPAR: v. Meter pa curripa. Hoy que fexo aire é bon día pa acurripar as<br />
castañas. ¤ Amontonar las castañas con el erizo en el monte en un recinto cerrado.<br />
ACURUXASE: v. Escuruxase. Acurúxate detrás da parede pa que nun te vexan. ¤<br />
Ponerse en cuclillas.<br />
ADIVÍA: s. f. Muyer que echa as cartas y adivía el futuro. ¤ Adivina.<br />
ADIVIAR: v. Acertar daqué de casualidá. 2. Predecir el futuro o descubrir as cousas<br />
ocultas con embruxos. ¤ Adivinar.<br />
ADORMENTAR: v. Fer dormir a daquén. ¤ Adormentar.<br />
ADREDE: adv. A propósito, querendo. Rompeulo adrede pa que ye compraran ún<br />
novo. ¤ Adrede, a propósito, queriendo.<br />
AFAESE: v. Afese. Ahora é dificil afaese sin a televisión. ¤ Acostumbrarse.<br />
AFALAR: v. Fer andar o correr. Afala esas vacas a ver si chegamos cedo. ¤ Hacer<br />
caminar, arrear.<br />
AFAMAO, -ADA: adj. Con muita fame, ansiao. Chegóu del llabor afamao. ¤<br />
Hambriento.<br />
AFATIGASE: v. Alentar mui rápido y mui fuerte, cansase. Esa xata tá mala que<br />
s'afatiga muito. ¤ Fatigarse, cansarse.<br />
AFER: v. Apertar, atar mui fito. ¤ Atar muy corto. 2. Avezase a un sito. Aféxose<br />
muito ben na capital. ¤ Acostumbrarse.<br />
AFERVENTAO: s. m. Bebida fervida que se toma calente pa aliviar el catarro.<br />
Amaña un aferventao y tómalo cúa aspirina pa que che pase el catarro. ¤<br />
Tisana.<br />
AFIYAO, -ADA: s. Persona apadrinada por daquén nel bautizo. É afiyao da muyer<br />
del maestro. ¤ Ahijado.<br />
AFOGAO, -ADA: adj. Part. d'afogar. Morreo afogao na presa del molín. ¤ Ahogado.<br />
AFOGAR: v. Matar por asfisia. 2. Respirar con dificultá. 3. Agobiar por as<br />
preocupacióis. ¤ Ahogar.<br />
AFONDAR: v. Fer más fondo. Pa plantar pinos teis que afondar más. ¤ Ahondar,<br />
profundizar. 2. Ise al fondo. Úa pedra nel augua afonda. ¤ Irse al fondo, hundirse.<br />
AFORMIGASE: v. Dormise úa parte del corpo. Quedóume esta mao aformigada del<br />
peso del caldeiro. ¤ Hormiguear una parte del cuerpo.<br />
AFORRAR: v. Nun gastar. ¤ Ahorrar. 2. Evitar, quitar de fer algo. Si cho regalan<br />
aforras de comprallo. ¤ Evitar.<br />
4
AFRAQUECESE: v. Sensación de morise, que nun che chega el alento.<br />
Afraquecéose subindo tan cargao aquella costa. ¤ Desmayarse, perder la<br />
respiración.<br />
AFUMAR: v. Encher de fumo. 2. Curar el embutido. Prepara lleña p'afumar as<br />
morcillas. ¤ Ahumar.<br />
AFUMIGAR: v. Desinfestar por medio de fumo, líquido o polvo. Sulfatiar. ¤<br />
Fumigar.<br />
AFURACAR: v. Fer furaos. Afuraca esa caxa pa meter os pitos. ¤ Agujerear.<br />
AGABITAR: v. Axudar nel tiro del carro con outro par d'animales (vacas o bois).<br />
Pa subir al pico del prao hay que agabitar. ¤ Encuartar.<br />
AGARABATAR: v. Xuntar el herba cua garabata. Eran dous segando y ún<br />
agarabatando nel herba. ¤ Rastrillar.<br />
AGOIRO: s. m. Fig. persona mui pesada. Nun callóu en todo el camín, menudo<br />
agoiro ta feito. ¤ Persona muy pesada.<br />
AGROBO: s. m. Fragaria vesca. Abroldo. ¤ Fresa silvestre.<br />
AGÜEIRO: s. m. Presagio, supestición.. Era páxaro de mal agüeiro. ¤ Presagio.<br />
AGUIYAR: v. Afalar con a guiyada, amenar. ¤ Arrear.<br />
AGUIYÓN: s. m. Punta o estremo puntiagudo d'un palo, o d'úa guiyada. 2. Pincho<br />
das abeyas, as abrespas, etc. Ten chantao na cara el aguiyón d'úa abeya. ¤<br />
Aguijón.<br />
AGUYADA: s. f. Enfilada. ¤ Hebra de hilo. 2. Puntada mui llarga. ¤ Pasada.<br />
AGUYEIRO: s. m. Canuto pequeno de madera o outro material, que s'usa pa<br />
guardar nél as guyas. ¤ Alfiletero. 2. Almuada pequena que sirve para cravar<br />
nella as guyas. ¤ Acerico.<br />
AH: interj. Refuerza úa espresión vocativa. ¡Ah!, claro. Tías tú razón. ¤ ¡Ah!.<br />
ALANTRE: adv. Delantre, más palló. Sigue más p'alantre a ver si lo ves. ¤<br />
Adelante.<br />
ALBARDA: s. f. Pieza principal del apareyo das caballerías de carga, que se<br />
compón de dúas almuadas chías de paya xuntas por a parte del llombo del<br />
animal. ¤ Albarda.<br />
ALBARDEIRO: s. m. El que fai albardas. Encargaron úa albarda al albardeiro de<br />
Bual. ¤ Albardero.<br />
ALBARDÓN: s. m. Albarda grande. ¤ Albardón.<br />
5
ALCORDIÓN: s. m. Istrumento musical de vento con un folle zarrao nos estremos<br />
por dúas caxas unde tán as láminas que producen el sonido. Nun é capaz de<br />
tocar el alcordión sin dar el zapato. ¤ Acordeón.<br />
ALENTAR: v. Respirar fuerte, botar el aliento. ¤ Respirar.<br />
ALFERGA: s. f. Funda cónica que se pon nun dido pa apuxar a guya al coser. ¤<br />
Dedal.<br />
ALFORXA: s. f. Compartimento colocao encima da silla de montar unde se llevan<br />
cousas. É como dous sacos unidos por un llao das bocas y que normalmente é de<br />
cuero. Condo poñas a silla al burro pon as alforxas, que hay que llevar comida.<br />
¤ Alforja.<br />
ALGARIAR: v. Andar por ahí folgando sin fer nada. ¤ Holgazanear.<br />
ALGÚN, -ÚA: adj. A lo menos un o úa. Vendeuye algúa rifa al vecín. ¤ Alguno,<br />
alguna.<br />
ALICORNO: s. m. Corno usao pa preparar un bebedizo para curar el mal d'oyo,<br />
embruxos o mordeduras de culobras. ¤ Cuerno utilizado para preparar un bebedizo<br />
para curar el mal de ojo, amuleto.<br />
ALJIBE: s. m. Depósito unde se recoye el augua das goteiras pa usalla na casa.<br />
Taba el aljibe chen de tanto chover. ¤ Aljibe.<br />
ALLANGOSTAO, -ADA: adv. Chen de llangosta (úa terra o un cultivo). As patacas<br />
taban todas allangostadas. ¤ Un cultivo o un terreno afectado por plaga de langostas<br />
(insectos).<br />
ALLARGAR: v. Fer más llargo, estirar. ¤ Alargar, estirar.<br />
ALLEITAR: v. Dar lleite. Esa novilla primeiriza nun sei si alleitará abondo. ¤ Dar<br />
leche.<br />
ALLINDAR: v. Cuidar as vacas mentras pacen. Iba a allindar as vacas condo vía<br />
da escola. ¤ Pastorear las vacas.<br />
ALLÓ: adv. Nun sito llonxe. Marchóu palló correndo. ¤ Allá.<br />
ALLUMAR: v. Dar lluz. Allúmame con úa vela. ¤ Alumbrar.<br />
ALMORZAR: v. Comer el almorzo. ¤ Almorzar.<br />
ALMORZO: s. m. A primeira comida fuerte del día que se fai hacia as diez da<br />
mañá, un pouco en función de si se tomóu a parva o non. Llevaba sopas pal<br />
almorzo a os homes que taban segando desde el ser día. ¤ Almuerzo.<br />
ALMUADA: s. f. Pieza de tela chía de lla o espuma unde se pousa a cabeza na<br />
cama. El colchón era de paya y nun tía almuada. ¤ Almohada.<br />
6
ALORIAS: s. f. Enredos, cuentos, comenencias. Son todo alorias lo que dice. ¤<br />
Disculpas, cuentos.<br />
ALPARAGATA: s. f. Calzao de tela con suela de goma. Andaba cuas alparagatas<br />
chías de furaos. ¤ Alpargata.<br />
ALREDOR: adv. Dando volta a, en torno a. 2. Pouco más o menos. ¤ Alrededor.<br />
ALREDORES: s. m. Sitos achegaos. ¤ Alrededores.<br />
ALXEITO: adj. Como debe ser, bon. ¤ Bueno, como tiene que ser. 2. De feitura<br />
adecuada, curioso. Ese mozo é ben alxeito pa ella. ¤ Adecuado.<br />
AMAECER: v. Fese de día. Cada día amaece un pouco antias. ¤ Amanecer.<br />
AMAGOSTAR: v. Fer comida de mala manera, mezclando cousas sin xeito. Nun ye<br />
enseñaron a cocinar y lo que fai é amagostar a comida. ¤ Cocinar mezclando<br />
ingredientes sin sentido.<br />
AMALAO, -ADA: adj. Part. d'amalar. ¤ Enfermado.<br />
AMALAR: v. Puese malo. ¤ Enfermar.<br />
AMANSAR: v. Fer manso un animal. Amansa os bois pa tirar del carro. ¤ Amansar.<br />
2. Fer un monte de prao o de eiro. Teis qu'estibar y amansar aquel monte. ¤<br />
Hacer cultivable un monte.<br />
AMANTAR: v. Abrigar con úa o más mantas. Puer úa manta a úa vaca condo pare.<br />
¤ Amantar.<br />
AMAÑAO, -ADA: adj. Part. d'amañar. Xa tá amañao el carro. ¤ Arreglado, -ada.<br />
AMAÑAR: v. Fer funcionar, compuer. Amaña a roda que tá pinchada. ¤ Arreglar.<br />
2. Provocar, armar, valise, arreglase. ¤ Amañar.<br />
AMAÑO: s. m. Úa solución, un arreglo. Mejor un mal amaño que un bon xuicio. ¤<br />
Amaño.<br />
AMARELLAO, -ADA: adj. D'un color tirante a marello. ¤ Amarillento.<br />
AMARRAR: v. Atar. Amarra el burro na cancella. ¤ Amarrar. 2. Peliase. ¤ Pelearse.<br />
AMARREXO: s. m. Pelea. Nas pollavillas d'antias raro era que nun se amañara<br />
dalgún amarrexo. ¤ Pelea.<br />
AMASAR: v. Trabayar a masa. Amasóu veinte fogazas y úa empanada. ¤ Amasar.<br />
AMASTRAGAR: v. Estropiar pisando y estrapallando. ¤ Atortujar.<br />
AMAZCARAR: v. Vestise con trapos estrafalarios. ¤ Disfrazarse.<br />
A'MBUTE: adv. En muita cantidá. Tían comida a'mbute. ¤ En abundancia.<br />
AMECEDURA: s. f. Efecto d'amecer. ¤ Añadido.<br />
7
AMECER: v. Pegar, unir, añadir. Amece un cacho al cordel pa que nos chegue. ¤<br />
Añadir un trozo pegado, cosido, etc.<br />
AMENAR: v. Afalar. Amena esas vacas. ¤ Arrear.<br />
AMESTURAR: v. Mezclar dous tipos de farinas al fer el pan. ¤ Mezclar harinas al<br />
hacer el pan.<br />
AMOLLECER: v. Puer a moyo pa ablandar daqué. Tía a roupa amollecendo. ¤<br />
Remojar.<br />
AMOLLENTAR: v. Amollecer. Puer molle. ¤ Ablandar.<br />
AMORA: s. f. Fruto dos artos que, maduro, é úa baya de graníos mouros y<br />
redondos. ¤ Zarzamora.<br />
AMORENAR: v. Fer morenas. Amorenái el herba hoy, que mañá vei chover. ¤<br />
Amontonar la hierba.<br />
AMORTAXAR: v. Amañar y vestir a un morto. ¤ Amortajar.<br />
AMUNTUAR: v. Puer fendo un montón. Amuntúa aquí as patacas, que xa las<br />
encheremos despós. ¤ Amontonar. 2. Vivir xuntos sin tar casaos un home y úa<br />
muyer. ¤ Convivir sin estar casados.<br />
AMUSGUEIRAO, -ADA: adj. Medio dormido o medio enfadao y pouco argute. ¤<br />
Adormilado.<br />
ANABAO, -ADA: adj. Dícese condo tá inflamao el remoyo das vacas. Si ten el<br />
remoyo anabao, úntalo con grasa de chorizo. ¤ Inflamado (la ubre de la vaca).<br />
ANAGAR: v. Encher d'augua, moyar muito (un terreno o un sito). ¤ Anegar, inundar.<br />
ANARIZAR: v. Coyer por as narices. Anariza el toro pa sacallo da corte. ¤ Asir por<br />
la nariz.<br />
ANDANCIA: s. f. Epidemia leve. Debe de haber andancia porque tán todos de<br />
gripe. ¤ Andancio. [dsec]<br />
ANDAR: v. Movese d'un sito pa outro. ¤ Andar. 2. Fig. tocar, revolver. ¤ Fig.<br />
revolver. 3. Funcionar. ¤ Funcionar.<br />
ANDARRÍOS: s. m. Motacilla cinerea. Páxaro d'us ocho cms. más el rabo, que ten<br />
outro tanto; gris por derriba, blanco y marello por delante, y col pescozo, pecho,<br />
alas y rabo mouros. Vive en sitos húmedos, come bichos y nun para de mover el<br />
rabo. ¤ Lavandera de cascada.<br />
ANDRINO: s. m. Prunus spinosa. Árbol frutal silvestre parecido a úa ciroleira, de<br />
fruto más amargo y áspero, de color negro azulao. Ese arboluco é un andrino. 2.<br />
Fruto del andrino. ¤ Endrino.<br />
8
ANDROYA: s. f. Embutido de carne de cocho con güesíos menudos. Fixeron úa<br />
androya que nun cabía na pota. ¤ Tipo de embutido de cerdo.<br />
ANDUCAS: s. f. Dous palos llargos con un forqueto a media altura unde se poin os<br />
pes pa andar en alto. Sabía andar en anducas. ¤ Zancos.<br />
ANDULÍA: s. f. Hirundo rustica. Paxarín migrador que fai os níos de barro colgaos<br />
nas vigas da corte y debaxo dos llouxaos. Cada ano venen menos andulías. ¤<br />
Golondrina.<br />
ANIAR: v. Fer el nío y criar (páxaros, ratos etc.). Aniaron os ratos debaxo da meda<br />
del trigo. ¤ Anidar.<br />
ANO: s. m. Periodo de tempo de 365 días. Cumplío ayer dous anos. ¤ Año. [dsec]<br />
ANOITE: adv. A pasada noite. ¤ Anoche.<br />
ANOUGAR: v. Fer un nougo, atar. ¤ Anudar.<br />
ANOXAR: v. Deixar el nío un páxaro o as pitas porque ye anduveron nél. A pita<br />
anoxouse porque ye quitaron un ovo y nun volveo pal nío. ¤ Aborrecer.<br />
ANQUE: conj. A pesar de que. ¤ Aunque.<br />
ANSIAO, -ADA: adj. Afamao. Condo se sentóu a comer parecía que taba ansiao. ¤<br />
Hambriento. 2. Que lo quer todo pa sí. ¤ Avaricioso.<br />
ANTIAS: adv. Nun tempo anterior. Almorzóu antias d'ir a ceba. ¤ Antes.<br />
ANTOXARSE: v. Ter antoxo de daqué. ¤ Antojarse.<br />
ANTOXO: s. m. Capricho. Dicen que esa penca que ten foi un antoxo de su madre<br />
condo él taba na barriga. 2. Penca grande nel peleyo. ¤ Antojo.<br />
ANTROIRADA: s. f. Fartura. ¤ Comilona.<br />
ANTROIRAR: v. Comer muito, quedar ben farto. ¤ Rehartarse.<br />
ANTROIRO: s. m. Carnaval. Por el antroiro cómese focico de cocho. ¤ Carnaval.<br />
ANUBRAR: v. Cubrise de nubres el cielo. Tá anubrando y pode que inda chova. 2.<br />
Escurecese a vista. ¤ Nublar.<br />
ANZOLO: s. m. Gancho pequeno que vale pa pescar. Foi a pescar y pinchouse col<br />
anzolo. ¤ Anzuelo.<br />
AOITE: adv. El día antias del de hoy. Aoite inda nun fora a dormir a casa. ¤ Ayer.<br />
APALPAR: v. Tocar esaminando cua mao. ¤ Palpar.<br />
APAMPANAO, -ADA: adj. Abobao. ¤ Atontado, abobado.<br />
APANDAR: v. Fig. dar úa paliza, mayar. ¤ Fig. mallar.<br />
9
APANQUEIXAR: v. Andar queixándose. Vemos todo el camín con el veyo<br />
apanqueixando detrás. ¤ Quejarse.<br />
APAÑAO, -ADA: adj. Fig. tello claro equivocadamente. Tás apañao si pensas que<br />
che vou fer a merenda mañá. ¤ Estar equivocado o ilusoriamente confiado. 2. Que<br />
s'arregla con pouco. ¤ Apañado.<br />
APARDAZAO, -ADA: adj. De color tirando a pardo. ¤ Pardo.<br />
APARECIDO, -ADA: adj. Asomeñao. ¤ Parecido.<br />
APAREYAR: v. Puer el apareyo al burro. Apareya os dous burros pa traer ceba<br />
abonda. ¤ Aparejar (a las caballerías).<br />
APAREYO: s. m. Conjunto d'albardón, parigüelas, cincha, etc., que se yes pon as<br />
caballerías. ¤ Aparejo.<br />
APAYOLAR: v. Apazguatar. ¤ Abobar.<br />
APAZGUATAR: v. Volvese bobo, nun reacionar ante un estímulo. ¤ Abobar.<br />
APEGAR: v. Amecer. ¤ Añadir. 2. Arrimar. ¤ Arrimar. 3. Agarrar nel fondo da pota<br />
a comida al cocinar. ¤ Pegar.<br />
APEGARAO, -ADA: adv. De muitos colores, como as pegas. ¤ De muchos colores.<br />
APEONAR: v. Echar peonadas, apurrir material na construción. Condo fixeron a<br />
panera apeonoulo todo él. ¤ Hacer funciones de peón.<br />
APERTAMENTO: s. m. Opresión nel pecho. Tía un apertamento que penséi que me<br />
moría. ¤ Opresión.<br />
APERTAO, -ADA: adj. Apretao. ¤ Apretado.<br />
APERTAR: v. Apretar. ¤ Apretar.<br />
APETEIRAO, -ADA: adj. Dícese condo nos cultivos hay cachos mui xuntos y outros<br />
mui ralos. Nun se sabe qué pasóu col maíz que tá todo apeteirao. ¤ Dícese de<br />
espacios con algo frente a los claros (cultivos).<br />
APIGARZAR: v. Quedase medio dormido. ¤ Dormitar.<br />
APINGOLLAR: v. Apigarzar, echar úa cabezadía. Con este ruido nun fuín capaz de<br />
dormir, namás que apingolléi un pouco. ¤ Adormecer.<br />
APOLIYAR: v. Enchese algo de poliya. Taban os jerséis todos comidos da poliya.<br />
¤ Apolillar.<br />
APOUSA: v. Voz repetida que se dice pa recoyer os enxames. Alli taba cúa sábana<br />
blanca: 'apousa, apousa' a ver si metía as abeyas nel trobo. ¤ Voz usada para<br />
recoger enjambres.<br />
APOUSAR: v. Pousar, soltar a carga nel tarrén. ¤ Posar.<br />
10
APREGUAR: v. Dar os pregóis na iglesia condo se van a casar os novios. Fulanito<br />
y menganita apreguáronse hoy. ¤ Pregonar.<br />
APRENDER: v. Adquirir conocimiento. ¤ Aprender. 2. Botar raices úa planta, un<br />
inxerto.... ¤ Prender una planta.<br />
APRETUÑAO, -ADA: adj. Mui xunto. ¤ Apretujado.<br />
APRETUÑAR: v. Xuntar muito. ¤ Apretujar.<br />
APROCLAMASE: v. Fer público na iglesia os nomes dos que se van a casar. ¤<br />
Proclamarse.<br />
APUER: v. Enganchar os bois o as vacas al carro. Hay que apuer as vacas, que tá<br />
el carro cargao. ¤ Acoplar la yunta al carro.<br />
APULGAR: v. Quitar os pulgos. Apulga dúas patacas pal caldo. ¤ Mondar.<br />
APURRIR: v. Dar algo a daquén que nun chega a coyelo. Apúrreye el martello a<br />
tou padre. ¤ Alargar, apurrir.<br />
APUXAR: v. Dar puxóis. 2. Fer fuerza pa mover algo. ¤ Empujar.<br />
ARANDEIRA: s. f. Vaccinium myrtillus. Planta da familia das ericáceas, de dos a cinco<br />
decímetros de alto que da úas bolías mouras, dulces y comestibles que se<br />
chaman arandos. Dase entre os castañeiros y entre as paredes dos sitos avesíos. ¤<br />
Arándano (planta).<br />
ARANDO: s. m. Fruto pequenín y redondo de color mouro que dan as arandeiras.<br />
Tía a boca moura de comer arandos. ¤ Arándano (fruto).<br />
ARAO: s. m. Istrumento d'agricultura que, tirao por animales, úsase pa llabrar o<br />
estibar nos eiros. Arao romano o de madera, arao de ferro pa estibar pa baxo y<br />
arao de volvedera. ¤ Arado.<br />
ARBEDEIRO: s. m. Arbutus unedo. Madroñeiro, hérbido. Arbusto siempre verde da<br />
familia das ericáceas que da un fruto encarnao comestible que s'usa pa fer<br />
aguardiente. ¤ Madroño.<br />
ARBOLANZO: s. m. Conjunto de malas herbas como farinentos, pesqueiros bravos,<br />
etc. Entre'l maiz tá chen d'arbolanzo. ¤ Malas hierbas.<br />
ARCACEL: s. m. Ceba que se sema pal inverno, mezcla de cebada, trigo y avea. ¤<br />
Alcacer.<br />
ARCOXO: s. m. Estrobo pa pear as vacas feito cúa corda. Pa mecer a Pinta sempre<br />
puía el arcoxo. ¤ Cuerda usada para amarrar una pata a las vacas para que no den<br />
patadas al ordeñarlas.<br />
ARGAYADA: s. f. Enredo, cuento, ocurrencia. ¤ Cuento o camelo. 2. Llabor pouco<br />
importante. ¤ Trabajo poco importante.<br />
11
ARGAYAR: v. Enredar, revolver. ¤ Enredar. [dsec]<br />
ARGAYEIRO, -A: adj. Revoltoso, inquieto, que nun ten paradeiro. ¤ Revoltoso.<br />
ARGOLLA: s. f. Redondel de ferro que s'usa pa atar nél. En cada pesebre había<br />
siete argollas pa outras tantas vacas. ¤ Anilla, arandela, argolla.<br />
ARGUEIRO: s. m. Partícula mui pequena que se mete nel oyo y molesta. Tía el oyo<br />
encarnao d'un argueiro. ¤ Partícula que se mete en un ojo.<br />
ARGUTE: adj. Listo, vivaracho, espabilao. ¤ Listo, espabilado.<br />
ARIZO: s. m. Cáscara de pinchos que envolve as castañas. Dolíanye os didos de<br />
coyer arizos. 2. Rescacheiro. ¤ Erizo.<br />
ARMAR: v. Amañar, causar. 2. Costruir, levantar. ¤ Armar.<br />
ARNA: s. m. Corteya dos árboles. ¤ Corteza de los árboles. [dsec]<br />
ARRABUÑAR: v. Rascar cuas uñas. Arrabuñoulo el gato na mao. ¤ Arañar.<br />
ARRALAR: v. Puer ralo. ¤ Arralar.<br />
ARRAMPLAR: v. Quitar das maos violentamente. 2. Quedase con úa parte o todo<br />
de algo que nun ye corresponde. Entráronye nel horto y arrampláronye con<br />
todas as cebollas. ¤ Arramblar.<br />
ARRANQUE (EL): s. m. Brío, energía. Úa persona que nun tén arranque nun val pa<br />
nada. ¤ Brío, energía.<br />
ARRASASE: v. Enchese d'augua os oyos. ¤ Arrasarse.<br />
ARRASTRAS: adv. Por el suelo. Caeo del carro y foi arrastras diez metros. ¤ A<br />
rastras, arrastrando.<br />
ARRE: interj. Voz de arreo p'as caballerías. ¤ Arre.<br />
ARREBOLLADEIRO: s. m. Sito mui recosto. Baxóu rodando por el arrebolladeiro.<br />
¤ Reventadero.<br />
ARREBOLLAR: v. Tirar rodando por un sito recosto. Caer rodando. ¤ Desgalgar.<br />
ARRECHAO, -ADA: adj. Decidido, botao pa adelante. ¤ Alentado.<br />
ARRECHAR: v. Echar a chorro. Esta fonte vei secar, que arrecha pouco. ¤ Manar.<br />
ARRECULAR: v. Dar p'atrás. Arreculóu y casi cai del camín en baxo. ¤ Recular.<br />
ARREDONDIAR: v. Dar forma redonda. ¤ Redondear.<br />
ARRELANTAR: v. Entresacar plantas pa que medren más y den miyor fruto.<br />
Arrelanta ese maíz si queres que vala pa papas. ¤ Entresacar plantas para su<br />
mejor crecimiento.<br />
12
ARRELLUMAR: v. Molestar a vista con muita lluz. ¤ Deslumbrar, alumbrar a los<br />
ojos.<br />
ARREMATAO, -ADA: adj. Tollo de remate. ¤ Loco de remate.<br />
ARREMOYAR: v. Medraye el remoyo as vacas. Tá arremoyando a novilla. ¤<br />
Aumentarle la ubre al ganado.<br />
ARRENDADORA: s. f. Salladora que cambia el gancho central por úa pica y así<br />
arrenda y salla a la vez. ¤ Máquina para acollar.<br />
ARRENDAR: v. Xuntar, arrimar a terra contra a planta. ¤ Acollar. 2. Deixar el uso<br />
de algo por un precio. ¤ Arrendar.<br />
ARRENEGAO, -ADA: s. Part. d'arrenegar. ¤ Renegado. 2. Maldito. 3. Rabiao, mui<br />
enfadao. ¤ Rabiado.<br />
ARRENEGAR: v. Maldecir, botar pestes contra daquén. ¤ Maldecir.<br />
ARRENTES: adv. Por a raiz, a ras del tarrén. As de cortar ben arrentes el maíz pa<br />
nun pinchanos cos cazotos. ¤ Por la raíz, a ras de suelo.<br />
ARREVENTAR: v. Reventar, cansar muito. ¤ Cansarse mucho.<br />
ARREVESAO. -ADA: adj. Mui complicao, retorcido. ¤ Enrevesado. 2. Revoltoso,<br />
atravesao. ¤ Revoltoso.<br />
ARRIMAR: v. Achegar, puer al pé. ¤ Arrimar, poner al pie de. 2. Vivir con un/úa sin<br />
tar casaos. ¤ Convivir sin matrimonio.<br />
ARRINCAR: v. Sacar cua raiz. ¤ Arrancar.<br />
ARRODIAR: v. Dar un rodeo. ¤ Rodear.<br />
ARRODIYASE: v. Puese de rodiyas. ¤ Arrodillarse.<br />
ARROGANTE: adj. Espléndido, que nun ten dolo dos cuartos o da comida. ¤<br />
Espléndido. [dsec]<br />
ARROJAR: v. Vomitar, devolver lo que se comeo. Arrojóu os garbanzos que<br />
comeo ayer. ¤ Vomitar, revesar.<br />
ARROLLADEIRAS: s. f. Patas curvadas que ten el berzo p'arrollallo. ¤ Arcos sobre<br />
los que se asientan las patas de algunas cunas, que sirven para mecerlas.<br />
ARROLLAR: v. Mover el berzo pa dormir os nenos. ¤ Arrullar, mecer.<br />
ARROMENDAR: v. Imitar a úa persona fendo burlla. Arromenda muito ben al<br />
maestro. ¤ Imitar haciendo burla.<br />
ARROMETER: v. Embestir, botar contra daquén. ¤ Acometer, embestir.<br />
13
ARROUPAR: v. Tapar o abrigar con roupa. Antias de deitase él vei arroupar a os<br />
nenos pa que nun teñan frío denoite. ¤ Arropar.<br />
ARROYAR: v. Amañase regueiros d'augua por encima da terra. ¤ Arroyar.<br />
ARRUINAR: v. Desmejorar, fracasar. ¤ Fig. Arruinar.<br />
ARRUITAR: v. Botar un arruito. Pon el neno pa arriba hasta que arruite. ¤<br />
Eructar.<br />
ARRUITO: s. m. Gases que se botan por a boca fendo ruido. ¤ Eructo.<br />
ARTEIRA: s. f. Montón d'artos, balseira. ¤ Zarzal.<br />
ARTEIRO, -A: adj. Con arte, mañoso, curioso. Fai cestas, madreñas y garabatos. É<br />
un arteiro. ¤ Mañoso. Fig. artista.<br />
ARTO: s. m. Rubus fruticosus. Planta da familia das rosáceas, col tallo de cuatro a<br />
cinco metros de llargo, con cinco aristas y con aguiyois fuertes y ganchosos;<br />
foyas divididas en cinco foyucas aserradas. Da us frutos que son as amoras.<br />
Engnachóu a roupa nos artos. ¤ Zarza.<br />
ARVEYO: s. m. Pisum sativum. Planta de horto da familia das papilionáceas, con<br />
tallos d'un a dous metros que da úas vainas casi redondas. 2. Fruto d'esa planta.<br />
¤ Arvejo, guisante.<br />
ARZOLO: s. m. Rizolo. ¤ Orzuelo.<br />
AS: art. f. Artículo femenino plural. ¤ Las.<br />
AS: Contración de "a" y "as". ¤ A las.<br />
ASAPIAO, -ADA: adj. Afuracada y erguida a terra por os sapos. ¤ Tierra agujereada<br />
por los sapos.<br />
ASEMEYAR: v. Asomeñarse as cousas. ¤ Asemejar.<br />
ASGAYA: adv. En muita cantidá. Llevaron roupa asgaya p'as vacacióis. ¤ En<br />
abundancia.<br />
ASINA: adv. Pronto. As d'ir asina pa que che dé tempo. ¤ Pronto.<br />
ASOBALLAR: v. Mover, secudir os árboles pa que caiga a fruta. Asoballamos a<br />
peral y coyemos todas as peras que caeron. ¤ Sacudir los árboles para que caiga el<br />
fruto.<br />
ASOLEYAR: v. Puer al sol. Hay que asoleyar el trigo antias de mayar por si tá<br />
llento. ¤ Asolear.<br />
ASOLOMBRAR: v. Fer sombra. ¤ Hacer sombra.<br />
ASOMEÑAO, -ADA: adj. Parecido. ¤ Parecido, semejante.<br />
14
ASOMEÑAR: v. Parecese a daquén. Asoméñase más a su madre que a sou padre. ¤<br />
Asemejarse.<br />
ASORBER: v. Chupar un líquido sorbéndolo. ¤ Absorber.<br />
ASPACIO: adv. Con pouca velocidá. Failo aspacio pero ben. ¤ Despacio.<br />
ATACAÑAR: v. Ser tacaño, ter dolo de dar. ¤ Tacañear.<br />
ATADEIRO: s. m. Cacho de corda o de outro material que s'usa pa atar. ¤ Atadero.<br />
ATAYAR: v. Coyer el camín más corto. Si vas por el carreiro, atayas un montón. ¤<br />
Atajar.<br />
ATAYO: s. m. El camín más corto. ¤ Atajo.<br />
ATENDER: v. Puer atención, escuitar. 2. Velar, cuidar. ¤ Atender.<br />
ATERECER: v. Pasar muito frío. Perdéuse nel monte y denoite casi aterece de frío.<br />
¤ Aterir.<br />
ATERRECER: v. Aborrecer muito, nun ter ganas. Cómo me aterrece ir al herba<br />
chovendo. ¤ Fastidiar. [dsec]<br />
ATOLLAR: v. Puer o puese tollo. ¤ Atontar, alocar.<br />
ATOPADIZO, -IZA: adj. Bon d'atopar. ¤ Fácil de encontrar. [dsec]<br />
ATOPAR: v. Encontrar. ¤ Encontrar.<br />
ATORBUAO, -ADA: adj. Con trazas de puese a chover. ¤ Dícese del cielo de tormenta.<br />
ATOTAO, -ADA: adj. Ben abrigao. ¤ Abrigado.<br />
ATOTAR: v. Someter, meter ben por as veiras (p. e. a roupa). ¤ Remeter la ropa de la<br />
cama. 2. Achegar, puer xunto. ¤ Arrimar.<br />
ATOUPIAR: v. Fer toupiéiras os toupos. ¤ Hacer toperas los topos.<br />
ATRANCAR: v. Pechar. Atranca a porta que nun escapen as oveyas. ¤ Cerrar,<br />
trancar. 2. Quedar atascao. El desagüe atrancou cun trapo. ¤ Atascar.<br />
ATRAVESAO, -ADA: adj. Dícese del que é revoltoso y malo. ¤ Contumaz. [dsec]<br />
ATRISTAO, -ADA: adj. Con pouca gracia, falto d'alegría. ¤ Triste.<br />
ATRONAO: adj. m. Dícese del tempo condo calenta el sol más da cuenta. ¤ Sol<br />
enfermizo. [dsec]<br />
AUGUA: s. m. Líquido transparente, insípido y sin olor. Augua que nun has de<br />
beber déixala correr. ¤ Agua.<br />
AUGUADA: s. f. Cada ún dos llaos que forman un llouxao. A cabana cubríola de<br />
dúas aguadas. ¤ Aguada.<br />
15
AUGUADIYA: s. m. Líquido que tein as mancaduras o as bóchigas. Fai más de<br />
ocho días que me queiméi, pero inda me bota aguadiya. ¤ Aguadilla.<br />
AUNDE: adv. Unde, a unde. ¿Aunde vas Queifás? (popular). ¤ Donde, adonde.<br />
AUTONO: s. m. A primeira herba que sal despós de segar el herba seca. Si nun<br />
chove algo pronto nun sei si saldrá el autono. ¤ Retoño. 2. Estación del ano entre<br />
el brao y el inverno. ¤ Otoño.<br />
AVEA: s. f. Avena sativa. Planta da familia das gramíneas, con payas delgadas,<br />
parecida al centén, que se sema pa ceba. ¤ Avena.<br />
AVEIRAR: v. Puer resguardao del augua o del mal tempo. ¤ Guarecer, resguardar.<br />
AVELLANEIRA: s. f. Corylus avellana. Arbusto da familia das betuláceas, de tres a<br />
cuatro metros de alto, con muitas canas duras y correosas que s'usan pa fer os<br />
aros das pipas y dos barriles. El fruto é a avellana. Por a veira del regueiro<br />
había muitas avellaneiras. ¤ Avellano.<br />
AVENTAO, -ADA: adv. Atollao, que actúa sin pensar. Debía tar aventao porque<br />
condo menos lo esperabas fía algúa tollura. ¤ Loco.<br />
AVENTAR: v. Tirar al alto, tirar por el aire. Tá bon día pa aventar os chichos. ¤<br />
Lanzar al aire.<br />
AVERDOSAO, -ADA: adj. De color tirante a verde. ¤ Verdoso.<br />
AVESÍO, -A: adj. Terreno que nun ye da el sol. Sombrío. Ese sito e mui avesío pa<br />
semar ahí el trigo. ¤ Umbrío, sombrío.<br />
AVEYAR: v. Fese veyo o por lo menos parecello. Desde que se puxo a régimen<br />
aveyóu un montón. ¤ Envejecer, avejentar.<br />
AVEZAR: v. Ter costumbre. Fese a un sito o a úa situación. Tan avezaos a dormir<br />
solos desde pequenos. ¤ Acostumbrar.<br />
AVIAR: v. Amañar, resolver, preparar. ¤ Fam. Aviar.<br />
AVÍOS (OS): s. m. As ferramentas que fain falta pa un trabayo. Coyeo os avíos y<br />
marchóu pal trabayo. ¤ Fam. avíos.<br />
AXATUAO, -ADA: adj. Bruto, gordo, con maneras mui bastas. ¤ Basto, bruto.<br />
AXEITO: adv. Aspacio, con pouca velocidá. Sube axeito as escaleiras, que podes<br />
caer. ¤ Despacio. 2. Apañao. ¤ Adecuado para lo que se trate.<br />
AXORDAR: v. Deixar sordo. Nun me chilles que me vas axordar. ¤ Ensordecer.<br />
AXUGAR: v. Valir pa fer parexa. ¤ Hacer buena pareja.<br />
AXUNTAR: v. Reunir, puer xunto. ¤ Juntar, reunir. 2. Vivir xuntas dúas personas<br />
sin tar casadas. ¤ Ajuntar.<br />
16
AXUSTAR: v. Acordar as condicióis d'un contrato. ¤ Ajustar (un precio, unas<br />
condiciones).<br />
AYO: s. m. Allium sativum. Planta da familia das liliáceas, de 30 a 40 cms. de alto,<br />
con un bulbo blanco, redondo y de olor mui fuerte que s'usa como condimento.<br />
Al bulbo chámaseye cabeza y tá dividida en serugas. ¤ Ajo. [dsec]<br />
AZOGUE: s. m. Enfermedá que nun deixa parar. ¿Téis el azogue, que nun paras?.<br />
¤ Mal que imposibilita parar. [dsec]<br />
AZORÍN: s. m. Falco peregrinus. Azulín. ¤ Halcón peregrino.<br />
AZULÍN: s. m. Falco peregrinus. Ave rapaz más pequeno que el taforro. Vuela mui<br />
rápido y pode con úa pita. ¤ Halcón peregrino.<br />
AZUNAR: v. Coyer zunas o malas manías. Azunóu a mula a base de pinchalla cua<br />
pala nas patas d'atrás. ¤ Resabiar.<br />
B<br />
BABAR: v. Encher de baba. 2. Caeye a baba a daquén. ¤ Babear. 3. Na matanza,<br />
quitayes a camisa que tein por dentro as tripas delgadas pa usallas pa embutir os<br />
chorizos. ¤ En la matanza, limpiar las tripas para utilizarlas para hacer embutidos.<br />
BABAYA: s. f. Saliva espesa que sal da boca das personas y dalgús animales condo<br />
comen o n'outras circustancias. A mula ponse perdida de babaya condo ye dan<br />
cebada. ¤ Baba.<br />
BABAYADA: s. f. Dito sin xeito. Fatada. Cada vez que abre a boca é pa soltar úa<br />
babayada. ¤ Tontería dicha.<br />
BABAYO, -A: adj. Que nun sabe lo que dice. ¤ Que dice tonterías.<br />
BABUYA: s. f. Funda unde medran as fabas y os arbeyos. Estos chichos nun tein<br />
más que cuatro babuyas. ¤ Vaina de las legumbres.<br />
BACALLOIRA: s. f. Lucanus cervus. Bicho parecido a os escarabajos, de color negro,<br />
con cuatro alas y mandíbulas como os cornos d'un ciervo. Al escurecer vense<br />
volando as bacalloiras al llao dos carballos de l'Armita. ¤ Ciervo volante.<br />
BACITA: s. f. Recipiente rectangular feito de madera o de obra unde comen os<br />
cochos. 2. Recipente unde s'amasa el embutido. A misma bacita unde picaban a<br />
carne usábanla primeiro pa pelar el gocho. ¤ Bacía grande.<br />
BACITO: s. m. Recipiente cuadrao de madera o pedra unde se yes da de comer a os<br />
animales. Fexo un bacito pa daye de comer al can y outro pa os gatos. ¤<br />
Comedero cuadrado de madera o piedra.<br />
17
BADALLO: s. m. Parte metálica móvil que dentro das campás, chocas o esquilóis<br />
vale pa que toque (tamén pode ser de güeso). Esta choca perdeo el badayo y nun<br />
sua. ¤ Badajo.<br />
BADULAQUE: s. m. Mangante. ¤ Persona golfa.<br />
BALLUCO: s. m. Lolium multiflorum. Planta gramínea forrajera pal ganao, de dous<br />
cortes. Semaron balluco nel eiro da Pasada. ¤ Ballico.<br />
BALSEIRA: s. f. Montón d'artos. De nun rozar os artos había úa balseira nel<br />
medio el prao. ¤ Zarzal.<br />
BAMBARÓN: s. m. Bombus lucorum. Bicho da familia dos ápidos algo más grande<br />
que úa abeya y que fai os níos nel tarrén. Al rozar ganza meo padre, buscábame<br />
níos de bambarón pa you chupayes el mel. ¤ Abejorro.<br />
BANASTRA: s. f. Cesta grande. Enchéo úa banastra de chichos. ¤ Cesta grande.<br />
BANASTRADA: s. f. Montón o carga mui grande. ¤ Cestada.<br />
BANDA: s. f. Llao. 2. Orquesta. ¤ Banda.<br />
BANDIAR: v. Entornase pa un llao y pal utro. ¤ Fig. campanear.<br />
BANDO: s. m. Montón de páxaros. El can sacóu un bando de perdices. ¤ Bandada.<br />
BANDUYO: s. m. Fig. barriga. ¤ Fig. barriga.<br />
BANZAO: s. m. Pozo unde se remansa el augua pa os molíos. Nun había augua<br />
abonda nel banzao pa puer el molín. ¤ Presa, embalse.<br />
BAÑAL: s. m. Bacita grande de madera que s'usaba pa recoyer el toxo del<br />
picadeiro. ¤ Barreño para recoger el tojo que se picaba o cortaba para los caballos.<br />
BARAXAR: v. Mezcrar as cartas da baraxa. ¤ Barajar.<br />
BARBA: s. f. Pelo que sal na queixada. ¤ Barba. 2. Pelo da paoya de maíz. ¤ Pelo de<br />
la panoja de maíz.<br />
BARBADELLA: s. f. Papada, queixada. ¤ Mentón, barbilla.<br />
BÁRBARO, -A: adj. Terrible de bon. Este pan feito en casa é bárbaro. ¤ Excelente,<br />
muy bueno.<br />
BARBIO: s. m. Pico carnoso que tein as vacas dentro dos beizos. ¤ Papila que tienen<br />
los rumiantes en la boca.<br />
BARQUÍN: s. m. Folle entre dúas trabas con mango, que vale pa soprar. Soplaba<br />
col barquín pa encender el fougo. ¤ Barquín.<br />
BARREDEIRO: s. m. Escoba feita de uz. Foi al monte a por un feixe d'uz pa fer us<br />
cuantos barredeiros. ¤ Escoba de uz.<br />
18
BARRENA: s. f. Punta de ferro dos berbiquís pa fer furaos. Rompeo a barrena<br />
fendo un furao. Barra de ferro que s'usa pa fer furaos nos peñascos. ¤ Barrena.<br />
BARRIGA: s. f. Panza. Esta parede salíoche con algo de barriga. ¤ Barriga, panza.<br />
2. Parte abultada d'úa parede. ¤ Panza de una pared.<br />
BARROCO: s. m. Cacho de terra apelmazao y duro. Temos que machacar os<br />
barrocos antias de semar el balluco. ¤ Terrón.<br />
BARRUNTAR: v. Prever, intuir. ¤ Barruntar.<br />
BARRUZAR: v. Chubiscar, chover manso con gotas mui pequenas. ¤ Lloviznar.<br />
BARRUZO: s. m. Augua miuda que cae condo barruza. Parece que nun moya, pero<br />
con este barruzo tou pingando. ¤ Llovizna.<br />
BARULLAR: v. Falar sin xeito. ¤ Embarullar con el habla.<br />
BARULLEIRO: s. m. Que tá siempre barullando. ¤ Embarullador.<br />
BARULLO: s. m. Ruido que s'amaña al falar muitos a la vez. ¤ Barullo. 2. Situación<br />
complicada. ¤ Confusión, desorden.<br />
BASA: s. f. Líquido pastoso que se forma nel fondo d'un pozo, o a terra que arrastra<br />
el augua núa tormenta antias de secar. Nel fondo del pozo hay un dido de basa. ¤<br />
Cieno. [dsec]<br />
BASNOIRO: s. m. Persona torpúa. ¤ Persona torpe.<br />
BASTARDIAR: v. Perder cualidades col paso del tempo. Cambiaremos a semente<br />
porque a que temos empeza a bastardiar. ¤ Bastardear.<br />
BATER: v. Mover deprisa úa cousa pa que se faiga líquida, pa disolvella o pa que<br />
enteste. Hay que bater os ovos pa fer el bizcocho. ¤ Batir.<br />
BAXADA: s. f. Sito por unde se baxa. Del camín al molín hay úa baxada mui corta.<br />
¤ Bajada.<br />
BAXAR: v. Pasar d'un sito más alto a outro más baxo. ¤ Bajar. 2. Empeorar,<br />
desmejorar. ¤ Empeorar en sentido físico.<br />
BAXINCO: s. m. Babuya seca. Os baxincos cómelos a mula. ¤ Vaina seca de las<br />
legumbres. 2. Chicheira despós de mayada. ¤ Leguminosas, una vez recogido el<br />
fruto.<br />
BAXO, -A: adj. De pouca altura. 2. Con pouco volumen de voz. ¤ Bajo. 3. Barato. ¤<br />
Barato.<br />
BEBEDEIRO: s. m. Sito unde se pode beber. Na corte nova, cada vaca tía el sou<br />
bebedeiro. ¤ Bebedero, abrevadero.<br />
19
BEILAR: v. Movese al ritmo d'un son. Anoite fomos a beilar a Valdedo. 2. Aballar<br />
por nun tar ben asentao. ¤ Bailar.<br />
BEIZO: s. m. Focico d'un animal. ¤ Hocico de animal. 2. Labio gordo. ¤ Bezo.<br />
BELLECO: s. m. Dícese das castañas que hay nel arizo que nun medraron. De cada<br />
arizo salme úa castaña búa y el resto son bellecos. ¤ Castaña sin formar.<br />
BEN: adv. D'un xeito apropiao. 2. Abondo. 3. Muito, mui. 4. Fácil. ¤ Bien.<br />
BENEITO: s. m. Sambucus nigra. Arbusto da familia das caprifoliáceas, de corteya<br />
rugosa, flores blancas y frutos mouros. Lo más curioso é que ten el tronco con<br />
úa meolla blanda que se pode sacar mui fácil y vale pa fer taqueiras. ¤ Saúco.<br />
BENTOSA: adj. Dícese das burras condo tán salidas. Hay que llevar a burra al<br />
burro, que tá bentosa. ¤ Yegua en celo.<br />
BERBIQUÍ: s. m. Ferramenta de carpinteiría pa fer furaos. ¤ Berbiquí.<br />
BERCEIRO: s. m. Sito del horto unde se seman as berzas. ¤ Berzal.<br />
BÉRRAGO: s. m. Parásito que cría debaxo da piel das vacas por as picaduras dos<br />
tabaos. Esta vaca ten el llombo chen de bérragos. ¤ Larva del tábano.<br />
BERRAR: v. Dar berros o berridos. ¤ Bramar. 2. Chorar. ¤ Llorar. 3. Cantar mal. ¤<br />
Berrear.<br />
BERRIDO: s. m. Voz mui fuerte. Berro. Pegóu un berrido como si lo foran a<br />
matar. ¤ Berrido.<br />
BERRO: s. m. Voz mui fuerte. ¤ Berrido. [dsec]<br />
BERRÓN, -ÚA: adj. Que acostumbra a berrar. El neno pequeno é mui berrón. ¤<br />
Berreón, berreona.<br />
BERZA: s. f. Brassica oleracea. Planta da familia das crucíferas, de foyas mui anchas<br />
que se echan al caldo. Os trochos das berzas cómenlos os conejos. ¤ Berza.<br />
BERZO: s. m. Camía con arrolladeiras nel canto das patas pa dormir os nenos. ¤<br />
Cuna.<br />
BICHO: s. m. Cualquer animal pequeno. ¤ Insecto. Persona revoltosa. ¤ Persona<br />
revoltosa.<br />
BIDUR: s. f. Betula. Bidureira. ¤ Abedul.<br />
BIDUREIRA: s. f. Betula. Árbol da familia das betuláceas, de corteya abrancazada<br />
que despega y foyas pequenas y caducas. El eixe del carro faise de bidureira. ¤<br />
Abedul.<br />
BISABOLO, -A: s. Padre o madre del bolo o da bola. ¤ Bisabuelo, -a.<br />
BIZNETO, -A: s. Fiyo o fiya del neto o da neta. ¤ Bisnieto, -a.<br />
20
BLANDEIRO: s. m. Caxón del molín unde al moler cai a farina. El blandeiro tá<br />
chen de farina. ¤ Alguarín.<br />
BLANQUIAR: v. Dar de blanco. 2. Puerse blanco por a neve. D'esta invernada<br />
blanquióu hasta el Carballín. ¤ Blanquear.<br />
BOBO, -A: adj. Fato. ¤ Bobo.<br />
BOCAO: s. m. Cantidá que cabe na boca. 2. Mordisco. ¤ Bocado.<br />
BÓCHIGA: s. f. Vexiga que se forma nel peleyo por rozase con algo o por<br />
queimase, y que ten aguadiya dentro. El zapato novo sacóume úa bóchiga núa<br />
dida. ¤ Vejiga, ampolla.<br />
BOCIAR: v. Abrise a boca condo se ten fame, sono o aburrimiento. Sabíamos que<br />
era hora de deitase porque taban todos vociando. ¤ Bostezar.<br />
BOGADA: s. f. Llavao da roupa con cinza y augua calente que antiguamente se fía<br />
nel fuxón. ¤ Colada hecha con ceniza y agua caliente. 2. El tendal cua roupa tendida.<br />
¤ Colada tendida.<br />
BOI: s. m. Macho da vaca capao. ¤ Buey.<br />
BOLA: s. f. Madre del padre o da madre. ¤ Abuela. [dsec]<br />
BOLO: s. m. Padre da madre o del padre. ¤ Abuelo. [dsec]<br />
BOLORTO: s. m. Corda feita de ramas o arna pa atar feixes o zarrar cancellas.<br />
Llevaba na cabeza un feixe de lleña atao cun bolorto. ¤ Especie de liana que se usa<br />
para atar o como bisagra de cierre en portillas.<br />
BOMBIAR: v. Fer uso d'úa bomba. ¤ Bombear.<br />
BON, BÚA: adj. De búas cualidades. ¤ Bueno. 2. Grande. ¤ Grande. 3. Fácil de fer. ¤<br />
Fácil de hacer.<br />
BOQUEIRO: s. m. Furao que queda o se fai núa parede o nun vallao. As vacas<br />
entraron nel prao por un boqueiro que quedóu al llao da cancella. ¤ Boquete.<br />
BORRA: s. f. Restos que quedan despós de fer el café. Cuas borras del café abona<br />
os geranios. ¤ Restos del café. [dsec]<br />
BORROLA: adj. f. Dícese da cocha condo anda al borrón, condo tá salida. ¤ Cerda<br />
en celo.<br />
BORRÓN: s. m. Cocho semental. Antias tían un Borrón na Forna. ¤ Cerdo semental.<br />
2. Mancha, tachón n'algo escrito. ¤ Borrón.<br />
BORRÚA: adj. f. Borrola. Úa cocha nun se pode matar condo tá borrúa porque<br />
dicen que nun sala a carne. ¤ Cerda en celo.<br />
21
BORTEL: s. m. Cribo pa bortelar a farina del trigo. El bortel ten os furaos más<br />
pequenos de todas as cribas. ¤ Tamiz para la harina.<br />
BORTELAR: v. Peneirar col bortel. ¤ Tamizar.<br />
BOTAR: v. Sacar d'un sito. ¤ Echar. 2. Puer. ¤ Poner. 3. Calcular. ¤ Calcular. 4.<br />
Lanzar. ¤ Lanzar.<br />
BOTELLO: s. m. Estómago del cocho. ¤ Estómago del cerdo.<br />
BOTUEIRA: s. f. Furao unde s'engancha el botón. ¤ Ojal.<br />
BOUZA: s. f. Maleza en cantidá con artos o toxos mui grandes. ¤ Maleza.<br />
BOZO: s. m. Saco o malla d'alambre u outro material que se pon nel focico dos<br />
animales pa que nun coman o mordan. Si soltas el can ponye el bozo. ¤ Bozal.<br />
BRACIAR: v. Mover os brazos. ¤ Bracear.<br />
BRAGUEIRO: s. m. Artilugio usao pa proteger as hernias da xente u os animales.<br />
Tía un bragueiro posto porque taba herniao. ¤ Braguero.<br />
BRAMAR: v. Berrar as vacas. El forno tá que brama. Debiche roxallo demasiao. ¤<br />
Bramar una res. 2. Fig. tar algo mui calente. ¤ Fig. estar una cosa muy caliente.<br />
BRANIADA: s. f. Temporada de vacacióis nel brao. ¤ Veraneo.<br />
BRANIANTE: s. m. Persona que tá de vacacióis. En agosto énchese el pueblo de<br />
braniantias. ¤ Veraneante.<br />
BRAÑA: s. f. Montes unde pace el ganao. Baxóu as vacas da braña por si nevaba.<br />
¤ Montes de pasto.<br />
BRAO: s. m. Estación del ano desde mediaos de junio a mediaos de setiembre. Nel<br />
brao venen os fiyos de vacacióis. ¤ Verano.<br />
BRASEIRO: s. m. Montón de brasas. Prendéu fougo cuas brasas del braseiro. 2.<br />
As brasas que se deixan na porta del forno al cocer a fornada. ¤ Brasero.<br />
BRAVÍO: s. m. Dícese del olor fuerte d'un animal montés. ¤ Olor de animal montés.<br />
BRAVO, -A: adj. Montés. Semóu as patacas no que taba de bravo. ¤ Salvaje. 2.<br />
Dícese de úa terra condo tá sin cultivar. ¤ Terreno sin cultivar.<br />
BRAZA: s. f. medida que corresponde a distancia entre as maos cos brazos abertos<br />
en cruz. Compróu pal carro un cordel de diez brazas. ¤ Braza.<br />
BRAZAO: s. m. Cantidá d'algo que se coye cos brazos. Coyeo el cordeiro d'un<br />
brazao. ¤ Brazado.<br />
BRAZO: s. m. Parte del corpo dende el hombro a mao. ¤ Brazo. 2. Pata delanteira<br />
d'un animal. ¤ Pata delantera de un animal.<br />
22
BREIMANTE: s. m. Filo mui duro y resistente que s'usa pa atar embutido. Atóu as<br />
bolsas col breimante. ¤ Bramante.<br />
BRETE: s. m. Apuro, situación comprometida. Vaya brete que pasóu condo se ye<br />
amarraron as vacas. 2. Trato duro. ¤ Fig. brete.<br />
BREZNA: s. f. Cachín pequeno de madera que se chanta na carne. Metéoseye úa<br />
brezna debaxo d'úa uña. ¤ Astilla, brizna.<br />
BRINCAR: v. Dar saltos. ¤ Saltar.<br />
BRINCAYO: s. m. Atadura, corda feita con payas pa atar os colmos col torno. ¤<br />
Cuerda hecha de paja para atar los manojos de trigo.<br />
BRINGA: s. f. Cinta, normalmente de avellano, que s'usa pa rematar cestas, cestos y<br />
goxos. ¤ Lista de avellano usada para hacer cestos.<br />
BRINGO: s. m. Aro pequeno que se pon nas oreyas. ¤ Arete.<br />
BRIZÓN, -ÚA: adj. Verde y tierno. El maíz tá brizón. ¤ Verde y tierno.<br />
BROCO: s. m. Dícese d'algo que tá caído pa baxo, como un corno, úa oreya.... ¤<br />
Caído (un cuerno, una oreja, etc.).<br />
BROSA: s. f. Ferramenta cortante de mango llargo pa fender lleña. ¤ Hacha.<br />
BROZA: s. f. Maleza, porquería, montón de malas herbas. ¤ Broza.<br />
BRUITE: s. f. Gyps fulvus. Páxaro carroñeiro da familia dos buitres. É mui grande y<br />
ten el cuello pelao. Aliméntase d'animales mortos. ¤ Buitre común.<br />
BRUXA: s. f. Muyer a que se ye atribuyen poderes especiales de fer el mal por ter<br />
pacto col demonio. ¤ Bruja.<br />
BRUXERÍA: s. f. Cousas de magia y supersticióis propias de bruxas. ¤ Brujería.<br />
BUCHINCHE: s. m. Chigre o local pequeno, de pouca monta. ¤ Buchinche.<br />
BUFAR: v. Soplar, botar aire con muita fuerza. El gato búfaye al can condo tá<br />
comendo. ¤ Bufar.<br />
BUFARIDA: s. f. Riña grande, bronca. Mi madre echóume úa bufarida por chegar<br />
tarde a casa. ¤ Reprimenda.<br />
BULLA: s. f. Cagada de vaca. Taba el corral chen de bullas. ¤ Boñiga. 2. Fig.<br />
barullo. ¤ Fig. barullo.<br />
BULLEIRA: s. f. Cagada grande de vaca. ¤ Boñiga.<br />
BULLIR: v. Fer movimientos mui pequenos y seguidos. ¤ Agitarse, bullir.<br />
BURLLA: s. f. Palabras o gestos pa rise de daquén. ¤ Burla.<br />
23
BURRO, -A: s. Asno o caballo. ¤ Asno o caballo. 2. Ignorante. ¤ Ignorante. 3. Bruto,<br />
que usa más fuerza que maña. ¤ Bruto.<br />
BURRUEIRA: s. f. Montón de broza amontuada pa queimalla. ¤ Agr. hormiguero,<br />
borrón.<br />
BURUYA: s. f. Grao que sale nel peleyo. Salíoye úa buruya na nariz. ¤ Grano en la<br />
piel.<br />
BURUYO: s. m. Bulto d'algo enroscao de cualquer xeito. ¤ Balumba.<br />
24<br />
C<br />
CA: interj. Úsase pa espresar desacordo. ¤ ¡Quia!.<br />
CAAL: s. f. Presa por unde vei el augua pal molín. ¤ Canal.<br />
CAALÍA: s. f. Caal del molín por unde cai el grao da moxega p'as molas. ¤<br />
Canaleja.<br />
CABANA: s. f. Costrución de pedra y llouxa pa guardar el ganao nel monte o nos<br />
praos. ¤ Cabaña.<br />
CABANÓN: s. m. Costrución de tres paredes y llouxao, feita al llao das casas pa<br />
guardar a ferramenta, el carro, a lleña, etc. ¤ Cobertizo.<br />
CABÁS: s. m. Bolsa pa llevar os llibros a escola. ¤ Cabás.<br />
CABAZO: s. m. Costrución rectangular de pedra, madera y llouxao, erguida del<br />
tarrén por dúas paredes con tondias pa que nun suban os ratos, unde se guarda el<br />
grao. ¤ Hórreo gallego. 2. Parte del corredor da panera zarrada con barrotes. ¤<br />
Parte del corredor de la panera cerrada con barrotes.<br />
CABECEIRA: s. f. Parte da cama unde se pon a cabeza. ¤ Cabecera.<br />
CABECEIRO: s. m. El pico del eiro. ¤ Parte de arriba de una finca. 2. Na cama, a<br />
pieza del llao da cabeza. ¤ Cabecero.<br />
CABEZÓN: s. m. Parte del carro del país unde se engancha el xugo. ¤ Parte del carro<br />
a donde se une la yunta.<br />
CABILDRO: s. m. Sito cuberto, zarrao con colunas y amecido a iglesia. ¤ Claustro.<br />
CABUDIAÑO: s. m. Aniversario da morte de daquén. ¤ Cabo de año.<br />
CACARADA: s. f. Risa mui fuerte. ¤ Risotada.<br />
CACAREXAR: v. Cantar a pita. ¤ Cacarear.<br />
CACHA: s. f. Nalga, parte carnosa del traseiro. ¤ Nalga.
CACHARRADA: s. f. Montón de cacharros. ¤ Cacharros.<br />
CACHARROS: s. m. Todos os utensilios que s'usan pa amañar a comida o comer. ¤<br />
Útiles para cocinar o comer.<br />
CACHEIRA: s. f. Mancha na roupa na parte das cachas. Tía úa cacheira nel<br />
pantalón de sentase nel tarrén. ¤ Mancha en la culera del pantalón. 2. Remendo<br />
que se bota nos calzóis. ¤ Remiendo en esa parte del pantalón.<br />
CACHELOS: s. m. Cachos grandes de pataca cocida con un sofrito. ¤ Cachelos.<br />
CACHETE: s. m. Golpe dao o recibido cua mao aberta na cabeza. ¤ Cachete.<br />
CACHUADA: s. f. Golpe dao cua mao nas cachas. El maestro daba cachuadas a os<br />
nenos que nun sabían a leción. ¤ Nalgada.<br />
CACICAR: v. Metese en todo, caciplar. ¤ Meterse en todo, revolver.<br />
CACIPLADA: s. f. Muita cantidá (referíndose a comida servida). ¤ Mucha cantidad<br />
de comida servida.<br />
CACIPLAR: v. Revolverlo todo. ¤ Cazoletear.<br />
CACIPLAS: s. m. Persona o animal que todo lo revolve. ¤ Persona o animal que lo<br />
revuelve todo.<br />
CACIPLEIRO: s. m. Caciplas. ¤ Aquél que lo revuelve todo.<br />
CADALDÍA: adv. Cada día, a diario. ¤ Diariamente.<br />
CADAVAL: s. m. Dícese de daquén que tá mui delgao, como enfermo. ¤ Expresión<br />
para definir a alguien muy delgado.<br />
CADÍA: s. f. Conjunto d'argollas enganchadas y articuladas que s'usan pa prender el<br />
ganao. ¤ Cadena.<br />
CADRIL: s. m. Cadera. Dólenme os cadriles de tar sallando todo el día. ¤ Cadera.<br />
CAEIRO: s. m. Dente entre as molas y os incisivos. Enganchóu a corda nel caéiro<br />
del carro. ¤ Colmillo. 2. Torno dos que ten el carro pa enganchar el reyo. ¤ Pieza<br />
del carro para amarrar contra ella.<br />
CAGAMENTO: s. m. Blasfemia. ¤ Blasfemia.<br />
CAGAO, -ADA: s. Part. de cagar. ¤ Cagado. 2. Que é un miedica. ¤ Cobarde.<br />
CAGARETO: s. m. Cagayón pequeno como el das oveyas. ¤ Cagarruta.<br />
CAGAYÓN: s. m. Escremento. ¤ Excremento.<br />
CAGAYUEIRA: s. f. Montón de cagayóis. ¤ Montón de excrementos.<br />
CAÍZA: s. f. Varas d'avellano trenzadas con que se faía el cebo das cocías. ¤<br />
Cañizo.<br />
25
CAL: s. F. Sustancia pa dar de branco as casas. ¤ Cal. 2. Abono. ¤ Abono.<br />
CALABAZÓN: s. m. Fruto da calabazueira, de forma redonda y con muitas pepitas<br />
dentro. ¤ Calabazón.<br />
CALABAZUEIRA: s. f. Planta anual da familia das cucurbitáceas col tallo chen de<br />
pelos que arrastra por el suelo, foyas anchas y flores marellas. El fruto é el<br />
calabazón. Tía úa calabazueira mui grande nel horto. ¤ Calabacera.<br />
CALAR: v. Empapar. 2. Traspasar. 3. Fig. conocer ben a daquén. ¤ Calar.<br />
CALCAÑO: s. m. Parte d'atrás del pe. ¤ Calcaño.<br />
CALCAO, -ADA: adj. Part. de calcar. 2. Igual, mui asomeñao. ¤ Calcado.<br />
CALCAR: v. Apretar pa baxo úa cousa. ¤ Presionar hacia abajo.<br />
CALCETAR: v. Fer calceta con dúas guyas grandes o cuatro pequenas. ¤ Hacer<br />
calceta. 2. Espatexar, mover as pernas nel aire. ¤ Mover las piernas en el aire.<br />
CALCETO: s. m. Prenda de punto, seda, nailon, etc., que cubre el pe y a perna sin<br />
chegar a rodiya. ¤ Calcetín. 2. Fig. aforros o caudales guardaos en casa. ¤ Ahorros<br />
guardados en casa. [dsec]<br />
CALDADA: s. f. Comida que se yes da a os cochos con as sobras, augua de fregar<br />
os cacharros, farina, etc. ¤ Comida para los cerdos de sobras, etc.<br />
CALDEIRAO: s. m. Cantidá que lleva un caldeiro chen. ¤ Cantidad que lleva un<br />
caldero lleno.<br />
CALDEIRO: s. m. Recipiente de plástico o cinc redondo y con asa. ¤ Caldero.<br />
CALDELLO: s. m. Calor fuerte condo sal el sol entre as nubres nun día atronao. ¤<br />
Calor cuando sale el sol entre las nubes en días nublados.<br />
CALDIAO: s. m. Calente. ¤ Caldeado.<br />
CALDIAR: v. Calentar. ¤ Caldear.<br />
CALDO: s. m. Cocido feito con patacas, chichos, rabizas o berzas y compango. ¤<br />
Cocido de patatas, habas, nabizas o berzas y compango.<br />
CALDUYA: s. f. Cacho de corcho que cubre el trobo. ¤ Tapa de corcho que cubre la<br />
colmena.<br />
CALECER: v. Coyer calor, calentase. ¤ Calentarse.<br />
CALENTE: adj. Con temperatura elevada. 2. Enfadao. 3. Escitao sexualmente,<br />
salido. ¤ Caliente.<br />
CALEYA: s. f. Camín entre paredes o entre casas. ¤ Camino entre paredes o casas.<br />
CALEYEIRO, -A: adj. Amigo d'andar escaleyando de casa en casa. ¤ Callejero.<br />
26
CALEYÓN: s. m. Caleya fonda y estrecha entre paredóis. ¤ Callejón profundo y<br />
estrecho.<br />
CALOSTRO: s. m. A primera lleite que da a vaca despós de parir. ¤ Calostro.<br />
CALTRIR: v. Marcar el ganao con un ferro calente. ¤ Herrar. 2. Curtir, secar,<br />
endurecer. ¤ Curtir, secar, endurecer.<br />
CALUNIA: s. f. Acusación falsa. ¤ Calumnia.<br />
CALUNIAR: v. Decir calunias. ¤ Calumniar.<br />
CALVIAR: v. Perder el pelo da cabeza. ¤ Encalvecer.<br />
CALZAO: s. m. Todo lo que s'usa pa vestir el pe. ¤ Calzado.<br />
CALZÓIS: s. m. Prenda de vestir con perneiras. ¤ Pantalones.<br />
CALZÓIS DE CUCO: s. m. Campanula barbata. Planta da familia das campanuláceas<br />
d'entre 10 y 35 cms., con flores blancas azuladas en forma de pololos que las<br />
estoupan os nenos. ¤ Campánula barbata.<br />
CALZÓIS DEL CUCO: s. Aquilegia atrata. Planta da familia das ranunculáceas, con<br />
tallos deretos y ramosos que chegan a un metro de altura, foyas de color verde<br />
escuro por riba y marellas por baxo, y flores azul amoratao de cinco pétalos. ¤<br />
Aguileña.<br />
CAMBA: s. f. Parte d'alrededor da roda del carro del país unde vei a llanta. ¤ Parte<br />
de la rueda en el carro del país.<br />
CAMBEIRADA: s. f. Feixe de lleña. ¤ Brazado de leña.<br />
CAMBEIRO: s. m. Cerco das molas nel molín. ¤ Parte del molino.<br />
CAMELLEIRA: s. f. Cada ún de los arcos que ten el xugo. ¤ Cada uno de los arcos<br />
que tiene el yugo.<br />
CAMELLÓN: s. m. Xugo que tén más altas as camellas y é más fuerte. ¤ Yugo más<br />
robusto.<br />
CAMÍN: s. m. Sito por unde se transita. 2. Ruta, direción. 3. Cerca de,<br />
aprosimadamente. ¤ Camino.<br />
CAMISA: s. f. Prenda de vestir. 2. Peleyo que mudan as culobras. ¤ Camisa. 3. Parte<br />
de sebo nas tripas dos cochos. ¤ Especie de tela que cubre el intestino del cerdo.<br />
CAMPÁ: s. f. Istrumento de metal que súa al darye al badayo. ¤ Campana.<br />
CAN: s. m. Canis familiaris. Mamífero doméstico da familia dos cánidos, de muitos<br />
tipos o razas. Ten bon olfato y é mui listo. É mui leal al home. ¤ Perro.<br />
CANA: s. f. Rama del árbol. ¤ Caña. 2. Pelo branco. ¤ Cana.<br />
27
CANADA: s. f. Recipiente de madera con aros de ferro unde se tía el augua pa<br />
beber. ¤ Recipiente de madera y aros de hierro donde se tenía el agua de beber.<br />
CANADAO: s. m. Fig. condo úa hembra ten muito remoyo. ¤ Fig. ubre muy llena.<br />
CANAO: s. m. Recipiente pa unde se mece el lleite. ¤ Colodra. 2. Gayeto, tubo de<br />
madera o corno de vaca con un gancho pa puer nel cincho unde se lleva moyada<br />
a pedra d'afilar. ¤ Gachapo.<br />
CANAVEIRA: s. f. Phragmites communis. Planta gramínea, de tronco delgao, llargo y<br />
güeco con foyas grandes y llargas que se da en sitos húmedos. Fexo úa flauta de<br />
canaveira. ¤ Carrizo, cañavera.<br />
CANAVEIRAL: s. m. Sito de muitas canaveiras. ¤ Cañaveral.<br />
CANAYA: adj. Xente ruía y mala. ¤ Canalla.<br />
CANCELLA: s. f. Porta d'úa sola foya feita, de trabas o ferro pa pechar a corrada, el<br />
horto, un prao, etc. ¤ Cancilla.<br />
CANCELLÓN: s. m. Cancella grande en dalgúas corradas. ¤ Cancilla grande.<br />
CANCÍA: s. f. Cría de can. Cuza pequena. ¤ Perrita.<br />
CANCÍN: s. m. Cría de can. Can pequeno. ¤ Perrito.<br />
CANDELA: s. f. Vela, fougo. ¤ Candela. 2. Flor del maíz, castaño etc.<br />
CANDELAR: v. Botar a flor el maíz. ¤ Florecer el maíz...<br />
CANDIL: s. m. Utensilio pa allumar, con un recipiente pa el carburo, aceite o gas,<br />
mecha y un gancho pa colgallo. ¤ Candil.<br />
CANELLA: s. f. Oso da tibia. Llevóu un golpe na canella. ¤ Canilla, tibia.<br />
CANGAR: v. Puer os cangos pal llouxao. ¤ Solar de tablas los tejados antes de tejar. 2.<br />
Colgase o fincase en daquén. ¤ Apoyarse o colgarse de alguien. [dsec]<br />
CANGO: s. m. Traba sobre a que se cravan as llouxas. ¤ Tabla sobre la que se colocan<br />
las tejas.<br />
CANGRENA: s. f. Morte de texido orgánico por infeción. ¤ Gangrena.<br />
CANGRENASE: v. Producise cangrena. ¤ Gangrenarse.<br />
CANIGUEIRO: s. m. Corda llarga atada por os dous estremos a un canón o viga y<br />
que, sentándose nella por unde dobra, vale pa acanigase. Fexo un canigueiro pal<br />
neno debaxo da panera. ¤ Columpio.<br />
CANSACIO: s. m. Froxeira, fatiga. ¤ Cansancio.<br />
CANTADEIRAS: s. f. Parte del carro del país unde se apoya el eixe. Engrasa as<br />
cantadeiras pa que nun cante el carro. ¤ Pieza del carro donde encaja el eje.<br />
28
CANTAZO: s. m. Pedrada. Tiróuye un cantazo na cabeza. ¤ Cantazo.<br />
CANTEIRO: s. m. Cada úa das cuatro vigas que cruzadas forman a base da panera.<br />
¤ Viga de la panera.<br />
CANTELLO: s. m. Lo que daban os recién casaos por el pueblo, que podía ser<br />
avellanas, noces, dulces... ¤ Aguinaldo que daban los recién casados a los vecinos del<br />
pueblo.<br />
CANTESA: s. f. Abrazadeira d'alambre o chaspa que se yes pon as madreñas pa que<br />
nun abran. ¤ Cantesa.<br />
CANTESAR: v. Puer cantesas. Antias de estrenar as madreñas teis que cantesallas.<br />
¤ Poner cantesas.<br />
CÁNTIGA: s. f. Canción, cantar. ¤ Canción.<br />
CANTINA: s. f. Comercio que ten comestibles y bebidas. ¤ Cantina.<br />
CANTO: s. m. Borde, extremo, veira. ¤ Canto, borde.<br />
CANZONCIYOS: s. m. Prenda interior masculina. Nun tía bañador y metéose nel<br />
augua en canzonciyos. ¤ Calzoncillo.<br />
CAÑOLO: s. m. Cana pequena con cereixas. El que subía a cereixal tiraba cañolos<br />
a os nenos pequenos. ¤ Rama con cerezas.<br />
CAPADOIRA: s. f. Cuitellín que s'usa pa capar. ¤ Escalpelo que se utiliza para capar.<br />
CAPADOR: s. m. Persona que se dedica a capar. ¤ Capador.<br />
CAPAR: v. Estirpar os órganos genitales. ¤ Capar.<br />
CAPELLA: s. f. Colmo de maíz. ¤ Atado de maíz.<br />
CAPIAR: v. Atar enganchando na corda que tá apretada o nos caeiros del carro. ¤<br />
Atar enganchando sobre una cuerda amarrada previamente.<br />
CAPIYA: s. f. Ermita pequena. ¤ Capilla.<br />
CARABIYA: s. f. Pecheira feita con un alambre curvao na punta que se pon na<br />
porta y se engancha nel marco. ¤ Aldabilla.<br />
CARABIYO: s. m. Taco de madera clavao cúa punta nel marco da porta, de manera<br />
que rode, y que vale pa trancalla. ¤ Tarabilla.<br />
CARAMANCHÓN: s. m. Sito debaxo da panera y derriba d'úa corte. Guarda a<br />
grade nel caramanchón. ¤ Lugar bajo la panera y sobre una cuadra.<br />
CARBAYO: s. m. Quercus robur. árbol da familia das fagáceas de hasta 35 metros de<br />
altura, col tronco gordo que nun chega al pico, ramas grandes y foyas caducas de<br />
forma lobuladas. De fruto da as bellotas o llandes. ¤ Roble, carvayo.<br />
29
CARCAMAL: s. f. Persona veya y acabada. ¤ Carcamal.<br />
CARDINENTO, -A: adj. Mourento. A farina tá cardinenta condo tá agría. ¤<br />
Mugriento.<br />
CARDO: s. m. Cardus. Planta anual de flores azules y foyas grandes con espías. ¤<br />
Cardo.<br />
CARDOSO, -A: adj. Dícese condo tá un pouco nevao. Condo nos erguemos taba<br />
Pico Agudo cardoso. ¤ Dícese cuando está un poco nevado.<br />
CAREGO, -A: adj. Que vende caro. ¤ Carero.<br />
CARETO, -A: adj. Animal que ten a testa branca. A última xata que naceo é careta.<br />
¤ Careto, -a.<br />
CARGADEIRO: s. m. Sito unde se cargan os carros. 2. Viga que se pon derriba das<br />
ventás y das portas. ¤ Cargadero.<br />
CARGAO, -ADA: adj. Part. de cargar. ¤ Part. de cargar. 2. Hembra preñada. ¤<br />
Hembra preñada. 3. Fig. borracho, bebido. ¤ Fig. borracho, bebido.<br />
CARGAR: v. Puer úa carga, un peso. ¤ Cargar. 2. Molestar. ¤ Molestar. 3.<br />
Empreñar. ¤ Preñar. 4. Dar muito fruto. ¤ Dar mucho fruto.<br />
CARIAO, -ADA: adj. Descolorido, desteñido. ¤ Descolorido, desteñido. [dsec]<br />
CARNAPODEIRO: s. m. Sorbus aucuparia. Árbol da familia das rosáceas que se<br />
parece muito al fresno pero é peor madera porque medra mui rápido. El<br />
carnapodeiro da as cereixas da raposa. ¤ Serval de los cazadores.<br />
CARNEIRO: s. m. Macho da oveya. Eres más retorcido que os cornos d'un<br />
carneiro (popular). ¤ Carnero.<br />
CAROLO: s. m. Paoya pequenaya y ruía. ¤ Panoja pequeña. [dsec]<br />
CAROZO: s. m. Lo que queda da paoya despós de debuyalla. ¤ Carozo.<br />
CARPÍN: s. m. Calceto gordo feito de llá. ¤ Calcetín grueso de lana.<br />
CARPINTEIRÍA: s. f. Local de trabayo del carpinteiro. ¤ Carpintería.<br />
CARPINTEIRO: s. m. Persona que trabaya a madera. ¤ Carpintero. 2. Albañil. ¤<br />
Albañil.<br />
CARPIR: v. Queixar. ¤ Quejarse. 2. Xemer al fer muita fuerza. ¤ Gemir cuando se<br />
hace mucha fuerza. [dsec]<br />
CARQUEIXA: s. f. Chamaespartium tridentatum. Planta papilionácea parecida as<br />
gancellas, de foyas mui duras que rascan muito y flores marellas. ¤ Carquesia.<br />
CARRACHO: s. m. Caparra. Bicho da familia dos arácnidos que é parásito d'outros<br />
animales a os que chupa a sangre. El can ten pulgas o carrachos. ¤ Garrapata.<br />
30
CARRANCA: s. m. Collar con pinchos que se yes pon a os cais pa defendellos dos<br />
llobos o d'outros cais. ¤ Carlanca.<br />
CARRASPEIRA: s. f. Molestia na garganta que fai carraspiar. ¤ Carraspera.<br />
CARRASPIAR: v. Tusir de seguido pa clariar a garganta y quitar a ronqueira. ¤<br />
Carraspear.<br />
CARREIRA: s. f. Ación de correr. 2. Competición. 3. Rotura nas medias. ¤ Carrera.<br />
CARREIRO: s. m. Camín estrecho pa pasar andando. ¤ Sendero. 2. Rastro. ¤ Rastro.<br />
CARRETÓN: s. m. Juguete que se yes faía a os nenos con úa traba y tres rodas pa<br />
baxar por camíos recostos. Algús carretóis tían direción y todo. ¤ Patinete.<br />
CARRILEIRA: s. f. Camín pa carros, feito nun prao o nel monte pa uso propio.<br />
Fexo úa carrileira por el fondo del prao. ¤ Carril.<br />
CARROCHO: s. m. Trocho. Palo corto que pode ser d'úa rama, das berzas, del<br />
maíz... ¤ Troncho.<br />
CARVÉN: s. m. Rheubarbarum. Planta da familia das poligonáceas de foya ancha que<br />
é plaga nos praos. Taba nel prao arrancando carveis. ¤ Ruibarbo.<br />
CASCA: s. f. Cáscara dos ovos. ¤ Cáscara del huevo.<br />
CASCAYO: s. m. Grijo, rebre. ¤ Cascajo. 2. Juego de nenos que se fai movendo úa<br />
pedra col pe sobre us cuadros dibujaos nel tarrén. ¤ Rayuela.<br />
CASO: s. m. Mahis. Planta da familia das gramíneas que echa paoyas nel tallo. Echa<br />
us casos entre os chichos pa que s'enrosquen. ¤ Maíz. [dsec]<br />
CASTAÑEIRO: s. m. Castanea sativa. Árbol da familia das fagáceas. Da us frutos<br />
metidos en arizos que son as castañas. ¤ Castaño.<br />
CASTAÑEIRÚA: s. f. Monte unde hay muitos castañeiros. ¤ Castañar.<br />
CASTELLO: s. m. Artificio unde se pon a madera en bruto pa fer a madreña. ¤<br />
Soporte para fabricar madreñas.<br />
CAXA: s. f. Recipiente de formas y materiales diversos, con tapa pa guardar todo<br />
tipo de cousas. ¤ Caja.<br />
CAXIGO: s. m. Arbusto. Generalmente chámase así a cualquer árbol condo é<br />
pequeno y forma maleza. Hay que cortar os caxigos da veira el prao. ¤ Arbusto.<br />
CAXÓN: s. m. Caxa grande, normalmente de madera. Tía os zapatos nun caxón<br />
debaxo da cama. 2. Cualquera das caxas abertas por derriba que se poden meter<br />
y sacar nos furaos feitos pa ello y que valen pa guardar cousas. Nos caxóis del<br />
armario tía as mudas. ¤ Cajón.<br />
CAZOLEIRO, -A: adj. El que escazola. ¤ Entrometido.<br />
31
CAZOLO: s. m. Recipiente de metal o porcelana con mango y a veces un pico pa<br />
verter, que s'usa pa cocinar nél. Ferve un pouco de lleite nel cazolo pa tomar úa<br />
aspirina. ¤ Cazo.<br />
CAZOTO: s. m. Cacho del caso que queda nel eiro condo se sega el maíz. Ten<br />
cuidao nun te arrabuñes cos cazotos al estibar. ¤ Pie de la planta del maíz que<br />
queda en el suelo al cortarlo.<br />
CEBA: s. f. Pación, herba verde. ¤ Comida verde para el ganado. Ceba.<br />
CEBADA: s. f. Cebada. ¤ Cebada. Ganar a cebada, revolcase os burros y dar a volta<br />
completa. Esa mula é tan veya que nin siquiera gana a cebada. ¤ Cuando al<br />
revolcarse una caballería da la vuelta completa.<br />
CEBO: s. m. Falso techo das cocías unde se colgaba a gamayeira. ¤ Alfarje. [dsec]<br />
CEBOLLEIRO: s. m. Sito unde se plantan as cebollas. ¤ Cebollar.<br />
CEDO: adv. Pronto, temprano. ¤ Pronto, temprano. Cedo.<br />
CEIBAR: v. Quitar el xugo al ganao. Vamos a ceibar as vacas mentres cargamos el<br />
carro. ¤ Desuncir.<br />
CEIBE: adv. Dícese del animal condo tá solto. ¤ Suelto.<br />
CELEMA: s. f. Muita prisa por fer algo que se ansía. A mía nena pasóuseye a<br />
celema por marchar de casa. ¤ Prisa, celeridad.<br />
CENTÉN: s. m. Secale cereale. Planta gramínea anual. Ten os graos más delgaos que<br />
el trigo y fai un pan más oscuro. Antias de ter trigo, faíase el pan de centén. ¤<br />
Centeno.<br />
CEPIYAR: v. Llimpar col cepiyo. Alisar, pasar a garlopa. ¤ Cepillar.<br />
CEPO: s. m. Parte del árbol que queda arrentes da terra despós de tumballo. Ten un<br />
cepo pa fender a lleña. ¤ Tocón. 2. Trozo grande de tronco cortado. ¤ Trozo<br />
cortado de un tronco.<br />
CERCO: s. m. Lo que ciñe o rodea. ¤ Cerco. 2. Marca de forma circular que deixa<br />
úa mancha. ¤ Marca circular que deja una mancha.<br />
CEREIRO, -A: adj. Persona cocha que anda cua roupa chía de costra. ¤ Persona muy<br />
sucia.<br />
CEREIXA: s. f. Fruto da cereixal. É encarnao, redondo, de us dous centímetros, con<br />
rabo llargo y groña. ¤ Cereza.<br />
CEREIXAL: s. f. Cerasius. árbol frutal da familia das rosáceas que da cereixas. Taba<br />
coyendo cereixas y caéo da cereixal. ¤ Cerezal.<br />
CERNO: s. m. Parte dura, corazón del tronco, en especial del carbayo. ¤ Cerno.<br />
32
CERZO: s. m. Nubes a ras de suelo. Veite cerzo, cercillín, deste valle pal vallín,<br />
que allí ven el señor... (dicho). ¤ Niebla.<br />
CHA: Contración dos pronombres "che" y "la". ¤ Contracción de "te" y "la".<br />
CHAÉIRA: s. f. Sito chao. Rozaron a ganza na chaéira l'Estelo. ¤ Llanura.<br />
CHAFAR: v. Deixar cortao. Fastidiar un plan. ¤ Chafar.<br />
CHAGOZA: s. f. Sito mui moyao por estancase allí el augua. ¤ Terreno encharcado.<br />
CHAMADEIRO, -A: adj. Algo vistoso, alegre, que chama a atención. ¤ Llamativo.<br />
CHAMAR: v. Dar voces. 2. Puer nombre. 3. Despertar a daquén. 4. Apetecer. ¤<br />
Llamar.<br />
CHAMASCA: s. f. Vardasca, gamaya, vara. ¤ Vara.<br />
CHAMASCADA: s. f. Vardascada. Golpe dao cúa vara. ¤ Varapalo, verdascazo.<br />
CHAMBERIL: s. m. Palo curvo con puntas d'anzolo pa meter nas patas d'atras del<br />
cocho y poder colgallo y abrillo n'el samartín. Pesaba tanto el gocho que<br />
rompeo el chamberil. ¤ Camal.<br />
CHAMBÓN, -ÚA: adj. Malcurioso, zarapayeiro. ¤ Persona poco curiosa, chapucera.<br />
CHAMBRA: s. f. Camisa folgada. Nun llevaba posto más que úa chambra y tía<br />
algo de frío. ¤ Camisa holgada, blusón.<br />
CHANTAR: v. Espetar, plantar na terra. Chantóu úas estacas pa zarrar na veira el<br />
camín. ¤ Clavar.<br />
CHAO: s. m. Chaeira. ¤ Llanura.<br />
CHAO, CHA: adj. Que nun é recosto. Sin altos ni baxos. Os praos da Veigotía son<br />
chaos. ¤ Llano.<br />
CHAPETA: s. f. Seriedá, formalidá. ¤ Seriedad, formalidad. [dsec]<br />
CHAPICADA: s. f. Cantidá grande d'algo. ¤ Cantidad grande de algo.<br />
CHAPUCEIRO, -A: adj. Malcurioso, chambón. ¤ Chapucero.<br />
CHAPURRIAO: s. m. Fala que é mezcla das falas de distintos sitos. ¤ Habla mezcla<br />
de varios dialectos o idiomas.<br />
CHAPURRIAR: v. Falar mezclando palabras de distintas falas. ¤ Chapurrear.<br />
CHAS: Contración de "che" y "las". ¤ Contracción de los pronombres "te" y "las".<br />
CHAVE: s. f. Útil pa abrir o pechar algúa cousa, úa cerradura, a lluz. 2. Pa apretar<br />
úa tuerca, etc. ¤ Llave.<br />
33
CHAVIYA: s. f. Pieza de madera pa enganchar el cabezón del carro cua dopra al<br />
xugo. ¤ Pezonera.<br />
CHE: pron. (2ª persona singular) A ti. ¤ Te.<br />
CHEGAR: v. Ir a parar a un sito. 2. Alcanzar. 3. Conseguir. 4. Bastar. ¤ Llegar.<br />
CHEIRAR: v. Ulir mal, repunar. ¤ Atufar.<br />
CHEIRÓN, -UA: adj. Repunante, noxoso. ¤ Maloliente.<br />
CHEN, CHÍA: adj. Repleto. ¤ Lleno. 2. Farto. ¤ Harto.<br />
CHICHEIRA: s. f. Faba. Planta anual da familia das papilionáceas que da chichos. ¤<br />
Haba.<br />
CHICHO: s. m. Fruto y semente das chicheiras. Taba escoyendo os chichos pal<br />
caldo. ¤ Haba.<br />
CHICHOS BRAVOS: s. m. Planta da familia das papilionáceas, de medio metro de<br />
alto, que s'enrosca nel maiz. ¤ Altramuz.<br />
CHIGRE: s. m. Taberna, sito dedicao a venta de bebidas. ¤ Chigre.<br />
CHINA: s. f. Pedra pequena que se mete dentro del calzao y que molesta al andar. ¤<br />
China.<br />
CHINCHÓN: s. m. Bulto que sale por dase un golpe na cabeza. ¤ Chichón.<br />
CHINELA: s. f. Calzao aberto por detrás. ¤ Chinela.<br />
CHIRIGONZA: s. f. Broma. ¤ Chirigota, broma.<br />
CHISBAR: v. Espiar, sabichar. ¤ Atisbar.<br />
CHISCAR: v. Sacar chispas (d'un mechero p.ej.). ¤ Chiscar. 2. Moyar con gotas<br />
d'un líquido. ¤ Salpicar.<br />
CHISCO: s. m. Cacho mui pequeno d'algo. ¤ Trozo pequeño de algo.<br />
CHISQUEIRO: s. m. Mechero, encendedor de mecha. ¤ Mechero.<br />
CHO: Contración de "che" y "lo". ¤ Contracción de "te" y "lo".<br />
CHOCA: s. f. Cencerro, campá que se ye pon al ganao nel pescozo. ¤ Cencerro.<br />
[dsec]<br />
CHOCANTE: adj. Chistoso, gracioso. ¤ Gracioso, chocarrero, chocante.<br />
CHOCAR: v. Fer gracia, causar estrañeza. 2. Tropezar, dar contra algo. ¤ Chocar.<br />
CHOCIAR: v. Fer 'cloc, cloc' as pitas condo tán chozas. ¤ Cloquear.<br />
CHOCÓN: s. m. Choca grande. El chocón pónseye a meyor das vacas que se soltan<br />
nel monte. ¤ Cencerro.<br />
34
CHOER: v. Guardar, resguardar. ¤ Guardar, resguardar.<br />
CHOQUEIRADA: s. f. Alboroto que se arma con chocas, turullos y cánticos a os<br />
recién casaos condo nun dan pollavilla. ¤ Cencerrada.<br />
CHORAMICAR: v. Chorar sin muita gana nin motivo. 2. Lamentase por cualquer<br />
cousa. ¤ Lloriquear.<br />
CHORAR: v. Botar lágrimas, lamentar. ¤ Llorar.<br />
CHORÓN, -ÚA: adj. Que chora muito. ¤ Llorón, llorona.<br />
CHOS: Contración de "che" y "los". ¤ Contracción de "te" y "los".<br />
CHOSCO: s. m. Tipo d'embutido feito con llingua, lomo y un pouco de toucín, que<br />
se coce pa comello. ¤ Tipo de embutido.<br />
CHOURIZO: s. m. Embutido feito con carne adobada con pimentón. ¤ Chorizo.<br />
CHOVER: v. Caer augua das nubres en forma de gotas. ¤ Llover. // Chover as<br />
concadas, chover muito. ¤ Llover mucho.<br />
CHOYO: s. m. Causa o situación da que se saca muito proveito sin esfuerzo o<br />
gasto. ¤ Chollo, ganga.<br />
CHOZA: adj. f. Pita que tá chociando y se pon a gorar. ¤ Clueca. [dsec]<br />
CHUBISCAR: v. Chover con gotas mui miudas. ¤ Lloviznar.<br />
CHUCHAR: v. Tocar cos labios. ¤ Besar.<br />
CHUCHEIRO, -A: adj. Persona amiga de dar chuchos, cariñoso. ¤ Besucón, cariñoso.<br />
CHUCHO: s. m. Toque cos labios. ¤ Beso. [dsec]<br />
CHUFAR: v. Alabar, destacar as búas cualidades. Debe de ser un gran chaval<br />
porque chúfanlo muito. ¤ Loar. [dsec]<br />
CHUFÓN, -FÚA: adj. Persona amiga de presumir de lo que ten. ¤ Fardón.<br />
CHUMAR: v. Pimplar. Beber demasiao. ¤ Beber en exceso.<br />
CHURRA: interj. Úsase pa chamar as pitas. ¤ Voz repetida con la que se llama a las<br />
gallinas.<br />
CHURRUSQUEIRO, -A: adj. Alegre, chocante. ¤ Alegre, divertido.<br />
CHUZOS (A): adv. Muita cantidá. Tá chovendo a chuzos. Caen chuzos de punta. ¤<br />
Fig. chuzos.<br />
CÍA: s. f. Última comida del día. ¤ Cena.<br />
CIAR: v. Tomar a cía. ¤ Cenar.<br />
35
CIGUA: s. f. Herba mala de foyas mui llargas. Al sallar arranca as ciguas. ¤ Mala<br />
hierba. 2. Fig. Entrometido, pesao. ¤ Entrometido. [dsec]<br />
CILLERGAS: s. f. Cosquillas. Teño cillergas nas plantas dos pes. ¤ Cosquillas.<br />
CIMBRAR: v. Doblar o fer vibrar úa cousa. ¤ Cimbrear.<br />
CIMÓN: s. m. Brote dos nabos antias de florecer. ¤ Tallo del nabo.<br />
CIMPRE: adj. Fato, de pouco alcance. ¤ Corto de mente.<br />
CIMPRÓN, -UA: adj. Cimpre. ¤ Corto de mente.<br />
CINCEIRO: s. m. Sito unde cae a cinza na cocía de lleña. ¤ Cenicero de la cocina de<br />
leña. 2. Sito unde se bota a cinza del forno. ¤ Lugar donde se echa la ceniza del<br />
horno.<br />
CINCHA: s. f. Faja con a que se asegura a albarda o a silla na caballeiría. ¤ Cincha.<br />
CINCHO: s. m. Cinto. ¤ Cinturón.<br />
CINCHOIRADA: s. f. Golpe dao col cincho. ¤ Cintarazo.<br />
CINTO: s. m. Correa, normalmente de cuero, pa ter por os calzóis. ¤ Cinturón.<br />
CINZA: s. f. Polvo gris que queda despós de queimar daqué. ¤ Ceniza.<br />
CIRIDONA: s. f. Chelidonium majus. Herba da familia das papaveráceas, d'us cinco<br />
decímetros, con foyas verdes por derriba y marellas por debaxo y flores<br />
pequenas y marellas. Al cortalla solta un líquido marello de poder medicinal.<br />
Botaba el líquido da ciridona pa curar as cortaduras. ¤ Celidonia.<br />
CISCO: s. m. Restos miudos que quedan debaxo da lleña, del herba, etc. ¤ Cisco.<br />
CIZAÑA: s. f. Discordia, mala idea. ¤ Fig. cizaña.<br />
CIZAÑEIRO, -A: adj. Amigo de meter cizaña. ¤ Cizañador, cizañero.<br />
CLARÉN: s. m. Clarencia. ¤ Claro.<br />
CLARENCIA: s. f. Efecto da lluz. ¤ Claridad, claro.<br />
CLARIAR: v. Escampar, volvese claro despós de momentos d'escuridá (Al<br />
amaecer, despós d'úa turbuada...). ¤ Escampar.<br />
CLARIDÁ: s. f. Efecto que causa a lluz, que nun hay oscuridá. ¤ Claridad.<br />
CLAS: s. f. Raza, calidá, tipo. ¤ Clase.<br />
COBARDE: adj. Pouco atrevido, tímido. ¤ Cobarde.<br />
COBICIA: s. f. Ambición. ¤ Codicia.<br />
COBICIAR: v. Querer con muita ansia. ¤ Codiciar.<br />
36
COBICIOSO, -A: adj. Ambicioso, chen de cobicia. Envidioso, que quer lo tein<br />
outros. ¤ Codicioso.<br />
COCER: v. Amañar un alimento. ¤ Cocer. 2. Puese suave a terra. 3. Fig. pasar<br />
muito calor.<br />
COCHADA: s. f. Marranada, cuousa noxosa. ¤ Marranada.<br />
COCHO: s. m. Sus scrofa domesticus. Mamífero paquidermo doméstico, de us siete<br />
decímetros de alto y un metro de llargo, cabeza grande, oreyas caídas y focico<br />
redondo col que foza na terra. Aprovéchase todo pa matanza. A os cochos<br />
díceseyes os da vista baxa. ¤ Cerdo.<br />
COCHO, -A: adj. Gocho, gocha. Asqueroso. ¤ Asqueroso, marrano.<br />
COCÍA: s. f. Istrumento pa cocinar a comida por lo general con fougo, aunque<br />
tamén las hay elétricas. ¤ Cocina. 2. Sito da casa unde se cocina y normalmente<br />
se come. [dsec]<br />
COFAR: v. Acariñar, sobar. ¤ Acariciar, sobar.<br />
COFÓN, -FÚA: adj. Sobón, amigo de cofar. ¤ Sobón.<br />
COIME: interj. Espresión que s'usa por disgusto o sorpresa. ¤ Expresión de disgusto o<br />
sorpresa. [dsec]<br />
COL: Contración de "con" y "el". ¤ Con el.<br />
COLDO: s. m. Articulación del brazo col antebrazo. ¤ Codo.<br />
COLEÑO, -A: adj. Ben cuidao, mantido. ¤ Bien alimentado.<br />
COLLO: s. m. Regazo. El neno quedóuse dormido nel collo. ¤ Regazo.<br />
COLMEA: s. f. Trobo feito de madera y forma cúbica. Ten veinte colmeas nel<br />
cortín. ¤ Colmena.<br />
COLMO: s. m. Feixe amarrao de trigo, centén, etc. El trigo segao átase en colmos.<br />
¤ Manojo grande de trigo, etc. [dsec]<br />
COLORAO: s. m. De color encarnao. ¤ Colorado.<br />
COLORAO, -ADA: adj. Cua cara encarnada, roxo. ¤ De piel colorada.<br />
COLORIAR: v. Dar color. ¤ Colorear.<br />
COMENENCIA: s. f. Que é bon o que ten utilidá o provecho pa ún. ¤ Conveniencia.<br />
COMICIO: s. m. Comezón, picor. ¤ Comezón.<br />
COMIGO: pron. Na mía compañía. ¤ Conmigo.<br />
COMPANGO: s. m. Carne que se bota pa manteigar el caldo. Fexo el caldo sin<br />
compango. ¤ Carne que se echa al caldo. [dsec]<br />
37
COMPAÑEIRO, -A: s. Persona que acompaña. Amigo. ¤ Compañero.<br />
COMPARANZA: s. f. Efecto de comparar. ¤ Comparación.<br />
COMPORTA: s. f. Plancha de madera que se pon na entrada d'úa presa pa cortar o<br />
dar paso al augua. ¤ Compuerta.<br />
COMPUER: v. Amañar lo que tá roto o malamañao. Acicalar. ¤ Componer.<br />
CONCA: s. f. Recipiente semiesférico pa botar lleite o sopas. Entriya pan na conca.<br />
¤ Cuenco.<br />
CONCADA: s. f. Cantidá que cabe núa conca. ¤ Cantidad que cabe en un cuenco.<br />
CONCENCIA: s. f. Capacidá pa actuar correctamente. ¤ Conciencia.<br />
CONCEYO: s. m. Término municipal, ayuntamento. ¤ Concejo.<br />
CONDO: adv. Nel tempo, nel punto, na ocasión en que.... ¤ Cuando.<br />
CONFESAR: v. Reconocer algo que se fexo o se pensa. 2. Escuitar úa confesión. 3.<br />
Falar baxo. ¤ Confesar.<br />
CONGOXA: s. f. Sensación d'agobio. 2. Molestia. ¤ Congoja.<br />
CONQUE: conj. Así que. ¤ Conque.<br />
CONSEYEIRO: s. m. Persona que da conseyo. ¤ Consejero.<br />
CONSEYO: s. m. Recomendación. ¤ Consejo.<br />
CONSOGRO, -A: s. Relación de parentesco entre el padre o a madre d'un dos<br />
esposos con el padre o a madre del outro. ¤ Consuegro, -a.<br />
CONTO, -A: pron. Qué cantidá de.... Todo lo que.... ¤ Cuanto.<br />
CONTRA: s. f. Panel de madera por fora das ventás pa protegellas o por dentro pa<br />
tapar a lluz. Quitóu as contras da venta y puxo persianas. ¤ Contraventana.<br />
[dsec]<br />
CONTRUCIO: s. m. Montón de casas xuntas. ¤ Montón de casas juntas.<br />
CORAXEGA: s. f. Dícese da vaca condo se volve loca cua cría. ¤ Dícese de la vaca<br />
que se altera en exceso con su cría.<br />
CORDEIRO, -A: s. Cría da oveya. A oveya parío un cordeiro blanco y outro negro.<br />
¤ Cordero, cordera.<br />
CORNAL: s. m. Corda de cuero usada pa xoncer. Pon os cornales al pe del xugo. ¤<br />
Cuerda de cuero que se utiliza par uncir.<br />
CORNO: s. m. Prolongación ósea que tein algús animales na frente. A vaca pinta<br />
ten un corno roto. ¤ Cuerno.<br />
38
CORONDA: s. f. Trabas verticales que zarran a panera o el hurro unde nun hay<br />
corredor. ¤ Tablas que cierran la panera o el hórreo donde no hay corredor.<br />
CORPO: s. m. Nel home y nos animales, lo que lo compón entero. 2. El tronco sin<br />
estremidades. ¤ Cuerpo.<br />
CORRA: s. f. Trapo enroscao en forma de circulo pa puer na cabeza y llevar<br />
encima un caldeiro o lo que sea. Fexo úa corra col mandil y llevóu un bon<br />
caldeirao na cabeza. ¤ Rodete. [dsec]<br />
CORRADA: s. f. Sito o camín al llao das casas y tamén el corral que se mulle pa fer<br />
cuito. ¤ Corral o camino pareado a las casas en el que se hace cucho.<br />
CORRAL: s. m. Sito zarrao delantre da casa. Taban as pitas soltas por el corral. ¤<br />
Corral.<br />
CORRELLO: s. m. Corte pequena unde se guardan o se tein animales. Nun corrello<br />
guardaba os gochos y n'outro as oveyas. ¤ Cuadra pequeña.<br />
CORRIPO: s. m. Corrello. ¤ Cuadra pequeña.<br />
CORRO: s. m. Grupo de yeguas con un garañón. Un bon garañón fai un bon corro.<br />
¤ Corro de yeguas con un semental.<br />
CORTE: s. f. Recinto unde se guarda el ganao. Normalmente tá debaxo da vivienda<br />
o al llao. Fexo úa corte pa veinte cabezas. ¤ Cuadra. [dsec]<br />
CORTEYA: s. f. Parte de fora dos troncos dos árboles. 2. Capa dura que queda na<br />
superficie d'algús líquidos: el lleite, el caldo. Quítaye a corteya al lleite pa fer<br />
manteiga. ¤ Corteza.<br />
CORTEYO: s. m. Parte de fora del pan. Daye un corteyo al pan pa que vaya<br />
contigo. ¤ Cortezo.<br />
CORTÍA: s. f. Tela de que se colga nas ventas pa adornar y proteger da lluz o de<br />
miradas. Poxo cortías en todas as ventás. ¤ Cortina.<br />
CORTÍN: s. m. Costrución en forma de muralla redonda dentro da que se tein os<br />
trobos pa protegellos del fougo y as alimañas. Nel cortín d'Arbedosa tía dous<br />
trobos. ¤ Colmenar.<br />
CORVO: s. m. Corvus corax. Páxaro carnívoro, mayor que úa paloma, cuas plumas<br />
mouras, pico cónico, gordo y más llargo que a cabeza, alas d'un metro de<br />
envergadura y a cola redondeada. ¤ Cuervo.<br />
COS: Contración de "con" y "os". ¤ Con los.<br />
COSCO: s. m. Cáscara das noces, castañas, etc. ¤ Cáscara de los frutos secos.<br />
COSTA: s. f. Monte recosto sin árboles, normalmente cerca del pueblo. ¤ Monte al<br />
lado del pueblo.<br />
39
COSTELLA: s. f. Cada ún dos osos del costellar. 2. Travía mui fina que s'usa pa fer<br />
cestas. ¤ Costilla.<br />
COSTELLEIRO: s. m. Palo torrao de unde se sacan as costellas p'as cestas. ¤ Palo<br />
tostado del que se sacan las costillas para hacer cestas.<br />
COSTRUIR: v. Fer, edificar. ¤ Construir.<br />
COTA: s. f. Parte contraria al corte de cualquer ferramenta. Cravaba as puntas cua<br />
cota da brosa. ¤ Cotillo. //De cota, de llao. ¤ De canto. [dsec]<br />
COTAPADA: s. f. Golpe dao cua cota d'úa ferramenta. ¤ Golpe dado con el cotillo.<br />
COTRA: s. f. Roña, suciedá de muito tempo. Por a cotra que ten, llava tempo<br />
abondo sin fregar. ¤ Costra, roña.<br />
COTROSO, -A: adj. Roñoso. ¤ Roñoso.<br />
COUCIYÓN: s. m. Armazón del lleto del carro del país. ¤ Armazón del carro del país.<br />
COUXELLO: s. m. Umbilicus rupestris. Planta en forma de sombreiro que sal nas<br />
paredes mui húmedas. Úsase como bálsamo. ¤ Oreja de Monje, gorro de sapo.<br />
COVA: s. f. Cavidá suterránea, xa sea natural o artificial, más o menos grande. ¤<br />
Cueva. 2. Parte de detrás da rodiya. ¤ Parte de detrás de la rodilla.<br />
COXEIRA: s. f. Defecto físico que quita d'andar ben. ¤ Cojera.<br />
COXIAR: v. Andar entornándose pa un llao por causa d'un mal núa perna, na<br />
cadera. 2. Nun asentar ben as patas d'un mueble. ¤ Cojear.<br />
COXIGO: s. m. Erución que sale a veces nos labios. Suponse que é d'un veleno que<br />
ten el mexo dos sapos. ¤ Erupción en los labios, herpes.<br />
COXO, -A: adj. Que coxea. ¤ Cojo.<br />
COYER: v. Agarrar, atrapar. 2. Recoyer. 3. Caber, entrar. 4. Tirar por un camín. ¤<br />
Coger.<br />
COYÓN: s. m. Testículo. ¤ Cojón.<br />
COZCASE: v. Quitase el picor arrascándose contra daqué. ¤ Rascarse rozándose<br />
contra algo.<br />
CRABUÑAR: v. Sacar el corte a gadaña con el incra y el martello. Taba meo padre<br />
crabuñando a gadaña pa ir al herba. ¤ Cabruñar.<br />
CRABUÑO: s. m. Conjunto de incra y martello. ¤ Conjunto de yunque y martillo de<br />
cabruñar.<br />
CRAVAR: v. Chantar algo. ¤ Clavar. 2. Asegurar daqué con cravos.<br />
40
CRAVO: s. m. Barra delgada con punta afilada y cabeza. Póxoye un cravo al<br />
garabato pa que nun se desmangara. ¤ Clavo.<br />
CRENCIA: s. f. Efecto de creer. ¤ Creencia.<br />
CRER: v. Dar por sentao. ¤ Creer. 2. Pensar. 3. Ter fe.<br />
CRESPO, -A: adj. Áspero al tacto. ¤ Crespo.<br />
CRIADOR, -A: adj. Dícese del tempo húmedo, calente, bon pa que medre el herba,<br />
os frutos, etc. ¤ Dícese del tiempo caliente y húmedo, bueno para los frutos del campo.<br />
CRIBO: s. m. Utensilio de forma circular con fondo afuracao que s'usa pa separar<br />
el grao del cisco. ¤ Criba.<br />
CRIN: s. f. Pelo llargo que sal nel pescozo y nel rabo d'algús animales. ¤ Crin.<br />
CRU, -ÚA: adj. Sin cocinar. ¤ Crudo.<br />
CRUMEN: s. m. Parte más alta del llouxao d'úa casa. ¤ Vértice del tejado.<br />
CUA: Contración de "con" y "a". ¤ Con la.<br />
CÚA: Contración de "con" y "úa". ¤ Con una.<br />
CUADRAR: v. Concidir. 2. Suceder úa situación a la vez que outra. 3. Vir ben. ¤<br />
Cuadrar.<br />
CUALESQUERA: pron. Varios, sin importar cuales. ¤ Cualesquiera.<br />
CUALQUER, -A: adj. Úa cousa, úa persona, sin dar más cual. ¤ Cualquier.<br />
CUARTA: s. f. medida equivalente a lo que abarca a mao aberta. ¤ Cuarta.<br />
CUARTIAR: v. Despós de matar, partir en pedazos grandes un res. ¤ Cuartear. 2.<br />
Regañar a madera, el cuero, etc. 3. Cambiar a luna. ¤ Cambiar de cuarto la luna.<br />
CUARTIYO: s. m. medida de capacidá. En áridos é a cuarta parte d'un celemín. ¤<br />
Cuartillo.<br />
CUARTO: s. m. Compartimento d'úa casa pa dormir. ¤ Cuarto, dormitorio. 2. Fase<br />
da luna. ¤ Cada una de las fases de la luna.<br />
CUARTOS: s. m. Dinero. ¤ Dinero.<br />
CUAYADA: s. f. Lleite cortada. ¤ Cuajada.<br />
CUAYAO, -ADA: adj. Part. de cuayar. ¤ Part. de cuajar.<br />
CUAYAR: v. Solidificar el lleite, a sangre. ¤ Cuajar.<br />
CUBELA: s. f. Pieza por unde vei el eixe nel carro del país. ¤ Pieza del carro del país<br />
por donde va el eje.<br />
41
CUBERTAS: s. f. Piezas de piel de can o de cordeiro que se poin pa tapar as<br />
mullidas y os cornales. El que era más curioso puía cubertas nas mullidas. ¤<br />
Cubiertas.<br />
CUBICAR: v. Calcular el volumen d'un corpo o a capacidá d'un güeco. ¤ Cubicar. 2.<br />
Interesar algo, ser rentable. ¤ Prnl., interesar o ser rentable algo.<br />
CUBIL: s. m. Corte unde se guardan os cochos. ¤ Pocilga.<br />
CUBRIR: v. Tapar. 2. Puer llouxas n'el llouxao. 3. Botar el semental a hembra. ¤<br />
Cubrir.<br />
CUCAR: v. Cantar el cuco. ¤ Cantar el cuclillo.<br />
CUCO: s. m. Cuculus canorus. Ave trepadora, pouco más pequena que úa tórtola,<br />
cuas plumas color cinza, azulao por derriba, más claro y con rayas pardas por el<br />
pecho y cola negra cúas pintas blancas. Canta un y pon os ovos<br />
nos níos d'outros páxaros. ¤ Cuclillo, cuco.<br />
CUCO, -A: adj. Astuto, vivo, que ante todo mira por a súa comodidá. ¤ Cuco, -a.<br />
CUETE: s. m. Artificio con un cartucho cargao de polvora y úa varilla de canaveira<br />
con úa mecha que al encendella sale disparao y estoupa fendo muito ruido.<br />
Tiraron muitos cuetes na procesión. ¤ Cohete.<br />
CUIDAR: v. Puer cuidao. 2. Pensar, supuer, crer. 3. Velar, guardar. ¤ Cuidar.<br />
CUITAR: v. Abonar a terra con cuito. ¤ Cuchar.<br />
CUITELLA: s. f. Cortadeira del picadeiro del toxo. ¤ Cuchilla, cizalla que se utiliza<br />
para picar el tojo.<br />
CUITELLO: s. m. Istrumento cortante formao por úa foya de metal con un solo filo<br />
y con mango. ¤ Cuchillo.<br />
CUITO: s. m. Abono feito con escremento de ganao mezclao con mullido. ¤ Cucho.<br />
CUL: s. m. Cachas. 2. Parte inferior o fondo d'úa botella, un caldeiro, etc. 3. Parte<br />
contraria a punta (da guya, l'alfiler...). ¤ Culo.<br />
CULEIRA: s. f. Cacheira. ¤ Culera.<br />
CULOBRA: s. f. Coluber. Reptil ofidio sin pes da familia dos colúbridos, de corpo<br />
mui llargo, cabeza aplastada, boca grande y el peleyo pintao de muitos colores y<br />
escamoso. Hay muitas razas. ¤ Culebra.<br />
CULOBREIRO: s. m. Sito unde hay muitas culobras. ¤ Lugar donde hay muchas<br />
culebras.<br />
CUMIA: s. f. Dícese condo hay muitos animales (páxaros, ratos, etc.) que acaban<br />
cuas cosechas. ¤ Especie de plaga de animales que puede acabar con una cosecha.<br />
42
CUMPRIR: v. Fer anos. 2. Fer lo debido. 3. Chegar al final da gestación. ¤ Cumplir.<br />
CUNTA: s. f. Bolía que fai de pendiente. Ten úa cunta y un bringo na misma oreya.<br />
¤ Pendiente. 2. Cuenta de collar. ¤ Cuenta (de collar).<br />
CUNTAR: v. Enumerar. 2. Decir, narrar. 3. Dar valor, considerar. ¤ Contar.<br />
CURIOSIDÁ: s. f. Orden, limpieza. 2. Gana de saber. ¤ Curiosidad.<br />
CURIOSO, -A: adj. Que ten curiosidá. 2. De búa pinta. ¤ Curioso, -a.<br />
CURRIOLA: s. f. Convolvulus arvensis. Planta da familia das convolvuláceas. Mala<br />
herba que sal entre el trigo. ¤ Correhuela.<br />
CURRIPA: s. f. Sito zarrao de pedra nel monte, parecido a un cortín, unde se echan<br />
as castañas pa quitayes os arizos y que nun las coma el xabaril. Este ano temos a<br />
curripa chía de castañas. ¤ Cercado de piedra.<br />
CURRIPÚAS: adj. f. Dícese das castañas condo tán moyadas por nun coyellas nel<br />
sou tempo. ¤ Castañas húmedas.<br />
CURUXA: s. f. Tyto alba. Ave rapaz nocturna d'us 35 cm. con plumas amarelladas,<br />
cabeza redonda, pico corto y encorvao na punta, oyos grandes, brillantes y col<br />
iris marello. Al escurecer, suaba cantar úa curuxa. ¤ Lechuza.<br />
CUSPE: s. m. Líquido que botan as glándulas salivares. ¤ Saliva.<br />
CUSPIDO, -A: adj. Parecido, mui asomeñao. ¤ Parecido, semejante.<br />
CUSPIR: v. Botar cuspe. ¤ Escupir.<br />
CUYAR: s. f. Utensilio pa comer a comida caldosa. ¤ Cuchara.<br />
CUYARAPO: s. m. Cría da rana condo inda ten rabo. ¤ Renacuajo.<br />
CUYARÍA: s. f. Cuyarapo. ¤ Renacuajo. 2. Cuyar pequena. ¤ Cucharilla.<br />
CUYARÓN: s. m. Cuyar grande pa sacar a comida das potas. ¤ Cucharón.<br />
CUZ, -A: s. Canis familiaris. Can, hembra del can. ¤ Perro, perra.<br />
CUZAPO: s. m. Cría de can. ¤ Cría de perro.<br />
D<br />
DA: Contración de "de" y "a". D'a. ¤ De la.<br />
DACONDO: adv. En algún tempo, dalgúa vez. ¤ En algún tiempo, alguna vez.<br />
DAFEITO: adv. Sin deixar nada. ¤ De a hecho.<br />
DALGÚN, -ÚA: adj. Al menos ún, ún cualquera. ¤ Alguno, alguna.<br />
43
DALGÚS, -ÚAS: adj. Cantidá indeterminada y pequena. ¤ Algunos, algunas.<br />
DAQUÉ: pron. Úa cousa indeterminada. ¤ Algo, alguien.<br />
DAQUELLA: adv. En aquel tempo, así. ¤ De aquella, así.<br />
DAQUÉN: adv. Dalgúa persona. ¤ Alguien.<br />
DAR: v. Regalar, entregar, apurrir. 2. Golpiar, chocar. ¤ Dar.<br />
DAS: Contración de "de" y "as". ¤ De las.<br />
DAYUNDES: adv. En dalgún sito. ¤ En algún sitio.<br />
DEBAXO: adv. Núa posición inferior. ¤ Debajo.<br />
DEBILIDÁ: s. f. Sensación de falta de fuerza por fame. ¤ Debilidad.<br />
DEBUYAR: v. Sacar as fabas da babuya. Hay que debuyar esos chichos antias de<br />
que chova. ¤ Desvainar. 2. Separar os graos de maíz del carozo. ¤ Separar el grano<br />
de maíz de la mazorca.<br />
DEITAR: v. Tumbar, puer horizontal. 2. Meter na cama. Vou deitame a dormir a<br />
siesta. 3. Entornar. ¤ Acostar. 4. Puer a pita a gorar. ¤ Poner a la gallina a empollar.<br />
DEIXAR: v. Abandonar. 2. Prestar. 3. Producir ganancias. 4. Permitir. 5. Soltar. ¤<br />
Dejar.<br />
DEL: Contración de "de" y "el". ¤ De el, del.<br />
DÉL: pron. De él. ¤ De él, dél.<br />
DEL, DELLA: adj. Un pouco de, algo de, parte de. ¤ Un poco de, algo de.<br />
DELANTRE: adv. Núa posición adelantada. 2. Enfrente. ¤ Delante.<br />
DELIRIAR: v. Baruyar. 2. Desvariar. 3. Ter pesadillas por culpa da fiebre. ¤<br />
Delirar.<br />
DELLA: Contración de "de" y "ella". ¤ De ella.<br />
DELLAS: Contración de "de" y "ellas". ¤ De ellas.<br />
DELLOS: Contración de "de" y "ellos". ¤ De ellos.<br />
DELLOS: adj. m. Us poucos de..., algús. ¤ Unos pocos de, algunos.<br />
DEMÁS: adj. El resto. ¤ Demás.<br />
DEMO: s. m. Demonio. ¤ Demonio.<br />
DEMONIO: s. m. Espíritu maglino. Persona que actúa con maldá. ¤ Demonio.<br />
DEMONTRE: s. m. Demonio. ¤ Demonio.<br />
DEMORAR: v. Retrasase, tardar. ¤ Demorar.<br />
44
DENDE: prep. El momento o el sito nel que empeza a fese o pasar algo. ¤ Desde.<br />
DENDÓI: adv. Periodo de tempo con relación a hoy. ¤ Desde hoy.<br />
DENOITE: adv. Condo se acaba el día. ¤ De noche, por la noche.<br />
DENTE: s. m. Pieza das que ten a boca. 2. Punta que tein nel estremo dalgúas<br />
ferramentas. ¤ Diente.<br />
DENTEIRA: s. f. Sensación desagradable na dentadura por comer fruta verde, tocar<br />
determinaos corpos o al ougüir dalgún ruido. ¤ Dentera.<br />
DENTELLADA: s. f. Mordisco grande. ¤ Dentellada.<br />
DERETO, -A: adj. Recto, erguido, posto de pe. ¤ Derecho.<br />
DERRENGAO, -ADA: adj. Cansao, arreventao. ¤ Fig. derrengado. 2. Desarmao. ¤<br />
Desvencijado.<br />
DERRENGAR: v. Torcer as patas de daqué por úa mala postura o por muito peso. ¤<br />
Derrengar.<br />
DERRIBA: adv. Sito superior con relación a outro inferior. ¤ Encima, arriba.<br />
DESABORIDO, -A: adj. Sin sabor, sin sustanza. ¤ Desaborido.<br />
DESABOTUAR: v. Sacar el botón del ojal. ¤ Desabotonar.<br />
DESAMAÑAR: v. Descompuer, estropiar, desfer. ¤ Desarreglar, estropear, deshacer.<br />
DESAMECER: v. Separar dúas cousas que taban amecidas. ¤ Separar.<br />
DESAMINO: s. m. Esamen de Catecismo pa fer a Primeira Comunión o casase. ¤<br />
Examen de Catecismo.<br />
DESANOUGAR: v. Desfer un nougo. Desatar. ¤ Desanudar.<br />
DESAPAREYAR: v. Quitaye el apareyo as caballerías. ¤ Desaparejar.<br />
DESAPUER: v. Separar la xunta del carro o del arao. ¤ Separar la yunta del carro o<br />
del arado.<br />
DESARREIGAR: v. Arrincar cua raiz. El último temporal desarreigóu muitos<br />
carbayos. ¤ Desarraigar.<br />
DESAXUGAO, -ADA: adj. Que nun axuga, que nun fai pareya. ¤ Desemparejado.<br />
DESBARATAR: v. Desfer dafeito. 2. Gastar sin xeito. ¤ Desbaratar.<br />
DESBROCHAR: v. Decir todo lo que se pensa. Aprovechóu que tía dúas copías<br />
encima pa desbrochar. ¤ Decir todo lo que se piensa.<br />
DESCASTAO, -ADA: adj. Pouco familiar, que nun mira por nadie de sou. ¤<br />
Descastado.<br />
45
DESCASTAR: v. Acabar con todo. ¤ Acabar con todo. [dsec]<br />
DESCOMPUER: v. Desamañar. Caeó de la cereixal y descompuxo un pé. 2. Desfer.<br />
¤ Descomponer.<br />
DESCUBERTO, -A: adj. Sin cubrir, destapao, a intemperie. ¤ Descubierto, -a.<br />
DESDEIXASE: v. Abandonase, despreocupase, perder el interés por todo. Desde<br />
que morío el home desdeixóuse y nun é conocida. ¤ Abandonarse, despreocuparse.<br />
DESDÓI: adv. Dendói. ¤ Desde hoy.<br />
DESEMBARUYAR: v. Aclarar lo que taba embaruyao. ¤ Aclarar un barullo.<br />
DESEMBOLORTAR: v. Desenredar, quitar os bolortos. ¤ Desenredar.<br />
DESEMPENAR: v. Sacar d'un terreno peligroso a un animal o persona. ¤ Evitar<br />
despeñarse a una persona o animal.<br />
DESEMPLAZADA: adv. Aquella hembra preñada que xá cumplío. ¤ Hembra que<br />
salió de cuentas.<br />
DESEMPLAZAR: v. Cumplir el plazo pa parir. Hay que ter cuenta da vaca, que tá a<br />
punto de desemplazar. ¤ Salir de cuentas.<br />
DESENCAXAR: v. Descompuer, sacar del sou sito. ¤ Desencajar. 2. Desfigurase a<br />
cara por un disgusto.<br />
DESENGADEYAR: v. Desfer as gadeyas. ¤ Desenredar el cabello.<br />
DESFEITA (A): loc. adv. f. A última hora (das festas). Chegóu el último a casa por<br />
esperar a desfeita. ¤ A última hora.<br />
DESFER: v. Desarmar lo que tá feito. 2. Descompuer. 3. Derretir, disolver. ¤<br />
Deshacer.<br />
DESHERBAR: v. Quitar as malas herbas da terra cuas maos. ¤ Desherbar.<br />
DESHORA: loc. adv. Mui tarde, a horas intempestivas. ¤ Deshora.<br />
DESNUCAR: v. Causar a morte por un golpe na nuca. ¤ Desnucar.<br />
DESOCUPAR: v. Valleirar el contenido d'algo pa deixar sito. ¤ Desocupar.<br />
DESORTIYAR: v. Desamañar úa pezuña a vaca. ¤ Despezuñarse.<br />
DESPACHAR: v. Vender o comprar cousas na tienda. ¤ Despachar. 2. Dar de comer<br />
al ganao. ¤ Dar de comer al ganado.<br />
DESPÓS: adv. Nun momento posterior. 2. Nun sito posterior. 3. Detrás. ¤ Después.<br />
DESQUE: conj. Dende que, despós que. ¤ Desde que, después que.<br />
DESTIÑIR: v. Perder color. ¤ Desteñir.<br />
46
DESURDIR: v. Quitar a grasa das tripas del cocho na matanza. ¤ Quitar la grasa de<br />
las tripas del cerdo en la matanza.<br />
DESVEIRAR: v. Segar a veira dos praos. ¤ Segar los bordes de los prados.<br />
DETREMINO: s. m. Acordo, decisión. ¤ Determinación.<br />
DEVECER: v. Ter muitas ganas d'algo, especialmente el ganao condo ve a comida<br />
y nun pode comella. ¤ Desear algo, antojar. 2. Caer a baba. ¤ Fig. babear.<br />
DIABRO: s. m. Demonio. ¤ Diablo.<br />
DICIR: v. Espresar algo falando. 2. Quedar ben, sentar ben algo. ¤ Decir.<br />
DIDA: s. f. Dido del pe. ¤ Dedo del pie.<br />
DIDO: s. m. Cada úa das cinco partes prolongadas en que acaba a mao. ¤ Dedo de la<br />
mano.<br />
DIEIRO: s. m. Moneda, cuartos. ¤ Dinero.<br />
DIREICIÓN: s. f. Señas, domicilio. ¤ Dirección.<br />
DISCURRIR: v. Pensar. 2. Fer o decir algo chocante. ¤ Discurrir, pensar.<br />
DISCURSO: s. m. Efecto de discurrir. ¤ Idea, ocurrencia.<br />
DISGRACIA: s. f. Suceso fruto da mala suerte. ¤ Desgracia.<br />
DISPENSA: s. f. Sito da casa unde se guardan os comestibles. ¤ Despensa. 2.<br />
Privilegio o gracia concedido por a Igresia. ¤ Dispensa.<br />
DISPUER: v. Preparar, amañar. 2. Mandar. ¤ Disponer.<br />
DISVIAO, -ADA: adj. Llonxe, apartao. ¤ Desviado, -ada.<br />
DISVIAR: v. Apartar, quitar. ¤ Desviar.<br />
DITO: s. m. Efecto de dicir. ¤ Dicho.<br />
DOCÍA: s. f. Conjunto de doce cousas. ¤ Docena.<br />
DOLER: v. Producir dolor. 2. Compadecese. 3. Queixar. ¤ Doler.<br />
DOLO: s. m. Compasión, pena. ¤ Compasión, pena.<br />
DOMO: s. m. Dícese puer el domo condo se pon a dopla nel xugo más pa úa vaca<br />
que pa outra. Si xonces a Pinta ponye el domo a Romera. ¤ Compensar la yunta.<br />
[dsec]<br />
DONICELLA: s. f. Mustela nivalis. Mamífero carnívoro da familia dos mustélidos, de<br />
us 25 cm. de llargo, de cabeza pequena, patas cortas y pelo pardo por el llombo<br />
y blanco por debaxo. Come os ovos das pitas. Si te morde úa donicella, mañá<br />
vas pa Ponticella (unde tá el cementerio) (dicho). ¤ Comadreja.<br />
47
DOPRA: s. f. Aro de cuero doblao en forma de dúas dobles us, que s'usa pa<br />
enganchar el xugo al cabezón del carro o del arao. ¤ Barzón.<br />
DORMECER: v. Dormise. ¤ Adormecerse.<br />
DOS: Contración de "de" y "os". D'os. ¤ De los.<br />
DOTE: s. m. Aportación que dan os padres da novia al matrimonio. ¤ Dote.<br />
DOUS: s. m. Un par, un y un. ¤ Dos.<br />
DÚA: Contración de "de" y "úa". D'úa.<br />
DÚAS: s. f. Úa parexa, úa y úa. ¤ Dos.<br />
DUN: Contración de "de" y "un". D'un. ¤ De un, de uno.<br />
48<br />
E<br />
E: interj. Repetida, úsase pa confirmar o dar a razón a daquén. ¤ ¿Verdad?.<br />
É: v. Terceira persona del singular del verbo ser. ¤ Es.<br />
EIRA: s. m. Sito chao al pe da casa, unde se fai a mayega. ¤ Era.<br />
EIRO: s. m. Terreno unde se llabra. ¤ Ería.<br />
EIXADA: s. f. Xada, ferramenta que ten úa lámina o pala de ferro d'us 20 cm. de<br />
llao, con un furao unde se mete el mango formando un angulo agudo y que s'usa<br />
pa cavar, amasar cemento etc. ¤ Azada.<br />
EIXE: s. m. A pieza cilíndrica que atravesa dúas rodas por el centro. ¤ Eje.<br />
ELETRICIDÁ: s. f. Corriente elétrica que vale pa producir movimiento nos motores<br />
o calor nas resistencias. ¤ Electricidad.<br />
ELÉTRICO: s. m. Que funciona con eletricidá. ¤ Eléctrico.<br />
EMBARUYAR: v. Enredar, confundir úa cousa, úa situación. ¤ Embarullar.<br />
EMBAXO: adv. Nun sito inferior, nel tarrén. ¤ Debajo, abajo.<br />
EMBEBER: v. Meter pa puer más corto o apretao. ¤ Embeber.<br />
EMBELLIGO: s. m. Cordón umbilical. Señal que queda na barriga despós de cortar<br />
el cordón. ¤ Ombligo.<br />
EMBISAGRAR: v. Puer as bisagras o puer úa porta, úa ventá, etc. nas bisagras. ¤<br />
Abisagrar.<br />
EMBIZCAR: v. Aficionase por demás a algúa cousa. ¤ Enviciar.<br />
EMBOLORTAR: v. Enredar, enmarañar, enganchar con un bolorto. ¤ Enredar.
EMBONAR: v. Cubrir por debaxo as vigas del techo con trabías. ¤ Cubrir las vigas<br />
del techo con tablillas por debajo.<br />
EMBOZADA: s. f. A cantidá que cabe nas dúas maos xuntas. ¤ Cantidad que cabe en<br />
las dos manos juntas.<br />
EMBREAO, -ADA: adj. Baldao, paralizao momentáneamente cos músculos presos.<br />
¤ Baldado, -ada.<br />
EMBROCAR: v. Puer boca abaxo un recipiente. Tropezóu y embrocóu el xarro col<br />
lleite. ¤ Volcar.<br />
EMBRUCIÑAR: v. Caer de bruces, enredar os pes al andar. ¤ Caer de bruces.<br />
EMBRUXAR: v. Fer bruxerías, encantar. ¤ Embrujar.<br />
EMBUTIR: v. Encher mui apertao y sin deixar un espacio. 2. Meter el adobo na<br />
tripa. ¤ Embutir.<br />
EMPANTANAR: v. Deixar atascao. 2. Tar núa situación que nun se ye ve salida. ¤<br />
Fig. empantanar.<br />
EMPAÑAO, -ADA: adj. Dícese de cualquier superficie lisa condo se condensa vapor<br />
d'augua nella. ¤ Empañado, -a.<br />
EMPAPAR: v. Moyar algo hasta que nun asorba más líquido. ¤ Empapar.<br />
EMPAPIZAR: v. Atragantase, nun poder tragar un bocao. ¤ Atragantarse. [dsec]<br />
EMPAREXAR: v. Fer parexa. 2. Igualar dúas cousas. ¤ Emparejar.<br />
EMPARREIRAR: v. Meter el herba pal parreiro. ¤ Guardar la hierba seca en el desván.<br />
EMPARZAO, -ADA: adj. Part. d'emparzar. 2. D'emparzao, en colaboración, a<br />
medias. ¤ En colaboración.<br />
EMPARZAR: v. Xuntase dous o más pa fer daqué. ¤ Juntarse dos o más para hacer<br />
algo.<br />
EMPATAR: v. Amecer, unir, xuntar. ¤ Amecer. 2. En el juego sacar os mismos<br />
puntos. ¤ Empatar.<br />
EMPENDANGAO, -ADA: adj. Referente a algo a medio acabar. Empantanao. ¤ Fig.<br />
empantanado.<br />
EMPEZO: s. m. Principio d'algo. ¤ Inicio, principio.<br />
EMPICAO, -ADA: adj. Enchido a tope. Echóuye al xato un bote empicao de farina.<br />
¤ Colmado.<br />
EMPICAR: v. Encher algo hasta que sobresalga. ¤ Colmar.<br />
EMPILAR: v. Amontuar. ¤ Apilar.<br />
49
EMPORCAR: v. Encher cualquer cousa de porquería. ¤ Emporcar.<br />
EMPORONDAR: v. Puer en sito alto. ¤ Encaramar.<br />
EMPORRICO, -A: adj. Desnudo. ¤ Desnudo, -a.<br />
EMPOZAO, -ADA: adj. Metido mui fondo, fendo un pozo. ¤ Empozado.<br />
EMPREÑAR: v. Quedar preñada. ¤ Preñar, empreñar.<br />
EMPRESTAO, D': loc. adv. Provisional, por pouco tempo. ¤ Fig. de prestado.<br />
EMPUXAR: v. Fer fuerza contra daqué o daquén con intención de movello. ¤<br />
Empujar.<br />
EMPUXÓN: s. m. Impulso que se da fuerte y de golpe. ¤ Empujón.<br />
ENAUGUAR: v. Echaye augua as hortalizas pa que aprendan. ¤ Regar.<br />
ENCAMIAR: v. Puer a daquén nel camín. ¤ Encaminar.<br />
ENCANAR: v. Vendar úa herida. ¤ Vendar una herida.<br />
ENCARNAO, -ADA: adj. Colorao. ¤ Rojo, encarnado.<br />
ENCETADURA: s. f. Mancadura. ¤ Rozadura.<br />
ENCETAR: v. Mancar hasta fer úa herida. ¤ Encentar, llagar. 2. Dañar as patacas al<br />
sacallas col arao o a ferramenta. ¤ Dañar las patatas al sacarlas de la tierra.<br />
ENCHAGOZAO, -ADA: adj. Dícese del sito que tá mui moyao. ¤ Encharcado.<br />
ENCHER: v. Puer chen d'algo daqué. Despós d'encher as botellas y tapallas, hay<br />
que entornallas. ¤ Llenar.<br />
ENCHUMACAR: v. Moyar demasiao as cousas. ¤ Empapar.<br />
ENCHUMAZAR: v. Enchumacar. ¤ Empapar.<br />
ENCOIRO: adj. Sin ningúa roupa, en porrico. ¤ Desnudo.<br />
ENCOMENDA: s. f. Encargo molesto. ¤ Encargo molesto.<br />
ENCUDIYAR: v. m. Parar el molín por fese úa pasta con a farina al nun tar el grao<br />
ben maduro o tar llento. ¤ Atascarse el molino.<br />
ENFARNAR: v. Untar de cousa sucia, enzoufar. ¤ Embadurnar.<br />
ENFILADA: s. f. Filo que se pon na guya. ¤ Hebra.<br />
ENFILAR: v. Tirar dereto. ¤ Enfilar. 2. Meter el filo por el oyo da guya. ¤ Enhebrar.<br />
3. Emborrachar. ¤ Fig. emborrachar.<br />
ENFOCICAR: v. Caer de focicos. ¤ Caer de bruces.<br />
ENFOCICASE: v. Enfadase por cualquer cousa. ¤ Enfadarse, poner mala cara.<br />
50
ENFORCASE: v. Embolortase na corda o na cadía os animales que tán presos. ¤<br />
Enredarse en la cadena o la cuerda el animal preso.<br />
ENFORNAR: v. Meter a fornada a cocer. ¤ Enhornar.<br />
ENFOUGAO, -ADA: adj. Acalorao, de mal humor. ¤ Enfurecido, acalorado.<br />
ENFOUGAR: v. Coyer fuerza el llume. ¤ Avivarse el fuego.<br />
ENGARABIDO, -A: adj. Entumecido por el frío (os didos, as maos...). Tóu<br />
engarabido y cáime todo das maos. ¤ Engarabitados.<br />
ENGARAMAR: v. Puese torpe cualquer miembro del corpo (principalmente a<br />
llingua). ¤ Entumirse.<br />
ENGARIYAS: s. f. Especie de camilla portátil feita de madera y que s'usaba pa<br />
llevar cuito, ganza, etc. entre dúas personas. ¤ Parihuelas.<br />
ENGAVELLAR: v. Fer gavellas. El padre segaba el herba y él engavellaba. ¤<br />
Gavillar.<br />
ENGAYOLAR: v. Convencer a daquén con mimos o buenas palabras. ¤ Camelar.<br />
ENGURRUÑAR: v. Arrugar. ¤ Arrugar.<br />
ENLLIBRAR: v. Doblar a roupa das camas. ¤ Plegar la ropa de las camas.<br />
ENRAMAO, -ADA: adj. Dícese normalmente dos oyos condo tán coloraos, que se<br />
yes notan todas as venas. ¤ Ojo enrojecido. 2. Dibujao con flores. ¤ Con dibujos de<br />
flores.<br />
ENREDO: s. m. Lío. ¤ Enredo. 2. Juguete. ¤ Juguete.<br />
ENREYAR: v. Meter a reya na terra pa fer el rego. Había muitas pedras y nun<br />
enreyaba el arao. ¤ Meter la reja del arado en la tierra.<br />
ENRIBA: adv. Nun sito alto o encima de daqué, derriba. ¤ Encima, arriba.<br />
ENSAYAR: v. Botar os cais a daquén o a daqué. ¤ Azuzar. [dsec]<br />
ENTEPERNAO, -ADA: adj. Sentao encima d'algo cúa perna por cada llao. ¤ Sentado<br />
a horcajadas.<br />
ENTEPERNASE: v. Sentase entepernao. ¤ Sentarse a horcajadas.<br />
ENTESTAR: v. Puer testo, espeso. ¤ Espesar. [dsec]<br />
ENTOIRAR: v. Dayes un fervor a os peleyos y al estómago dos cochos pa poder<br />
picallos. ¤ Dar un hervor a los peyejos y al estómago del cerdo para picarlos.<br />
ENTONCIAS: adv. En tal tempo, en tal caso, sendo así. ¤ Entonces.<br />
ENTREFREBAO: adj. m. Dícese del toucín con muita freba. ¤ Tocino entreverado.<br />
51
ENTRIYAR: v. Echar pan al lleite pa que ablande y poder comello miyor. ¤ Mojar el<br />
pan en la leche.<br />
ENTUMBAR: v. Hinchar a madera por moyalla. Teis que puer a bacita a entumbar<br />
el día antias. ¤ Hinchar la madera por efecto de la humedad.<br />
ENXAME: s. m. Grupo d'abeyas que sal del trobo con úa reina pa ir pa outro trobo<br />
porque el primeiro taba demasiao chen. ¤ Enjambre.<br />
ENXORDAR: v. Axordar. ¤ Ensordecer, asordar.<br />
ENXUGAR: v. Secar a humedá d'algo asorbéndola cun trapo o esponxa. ¤ Enjugar.<br />
ENXUITO, -A: adj. Que nun tá moyao. ¤ Seco.<br />
ENZALABURDIAR: v. Encher os calzóis y el calzao de llama o bulla. ¤ Llenarse los<br />
pantalones y el calzado de barro.<br />
ENZAPAR: v. Pisar úa merda. ¤ Pisar una mierda.<br />
ENZOUFAR: v. Emporcar, ensuciar, manchar. ¤ Manchar.<br />
ERGUER: v. Puer dereto. 2. Levantar. ¤ Erguir.<br />
ESBABAYASE: v. Caeye a babaya. ¤ Babarse.<br />
ESBANACASE: v. Sentase de cualquer manera. ¤ Sentarse de cualquier manera.<br />
ESCACEXAR: v. Pisar muito nel mismo sito, espatarucar. ¤ Pisotear.<br />
ESCAGAYAR: v. Tirar as cousas, esparcellas, desordenallas. ¤ Esparcir, desordenar.<br />
ESCALDEIRAR: v. Fer muito fuido, revolver. ¤ Revolver.<br />
ESCALEIRA: s. f. Conjunto de escalóis que sirven pa subir o baxar a outro piso<br />
d'un edificio. ¤ Escalera.<br />
ESCALEYAR: v. Andar por a caleya o por as casas dos vecíos. ¤ Callejear.<br />
ESCANAR: v. Quitar as paoyas del caso. ¤ Quitar la panoja al maíz. 2. Quitar canas.<br />
¤ Quitar las ramas.<br />
ESCAÑOLAR: v. Quitaye cañolos a cereixal. ¤ Quitarle ramas con cerezas al árbol.<br />
ESCARIÓN, -ÚA: adj. Áspero, crespo. ¤ Crespo. 2. Dícese del aire del este que<br />
reseca a terra y el pan. ¤ Aire que reseca.<br />
ESCARPUYAR: v. Cardar a llá. Temos que escarpuyar a lla antias de filalla. ¤<br />
Cardar.<br />
ESCARRANCAO, -ADA: adj. Que tén as patas torcidas o que tá derrengao de<br />
trabayar. ¤ Desvencijado.<br />
52
ESCARRANCAR: v. Torcer o romper as patas dos bancos o das sillas, normalmente<br />
por muito peso o mala postura. ¤ Desvencijar, derrengar.<br />
ESCAZOLAR: v. Revolver trastos o cacharros. ¤ Fig. revolver cosas. 2. Metese en lo<br />
que nun se debe. ¤ Entrometerse.<br />
ESCHAVIYAR: v. Andar cua chave da porta o da lluz. ¤ Jugar con las llaves. 2.<br />
Querer amañar daqué que tá toyido. ¤ Intentar arreglar algo.<br />
ESCOCER: v. Dar un fervor as morciyas antias de puellas a curar. ¤ Dar un hervor a<br />
las morcillas antes de ponerlas a curar. [dsec]<br />
ESCOLA: s. f. Sito a unde van os nenos pa aprender, enseñaos por un maestro. ¤<br />
Escuela.<br />
ESCOLANCIO: s. m. Anguis fragilis. Reptil saurio sin patas, de peleyo brillante y<br />
rabo tan llargo como el corpo, que perde y ye medra fácilmente.. Al segar a ceba<br />
é fácil ver dalgún escolancio. ¤ Lución.<br />
ESCOLAR: v. Quitaye el augua a úa cousa cocida. Hay que escolar as castañas. ¤<br />
Escurrir (p. e. las castañas). [dsec]<br />
ESCORRER: v. Correr detrás d'algo pa espantallo. Saliron os mozos a escorrer el<br />
Antroiro. ¤ Espantar.<br />
ESCOUBAR: v. Meter ruido revolvendo en algo que nun ye importa. ¤ Escarabajear.<br />
ESCUITAR: v. Prestar atención pa ougüir daqué. ¤ Escuchar.<br />
ESCÚPULO: s. m. Noxo, reparo. ¤ Escrúpulo.<br />
ESCUPULOSO, -A: adj. Noxoso, repunante. ¤ Escrupuloso.<br />
ESCURECER: v. Puese oscuro, fese de noite. ¤ Oscurecer.<br />
ESCURIDÁ: s. f. Falta de lluz, que tá escuro. ¤ Oscuridad.<br />
ESCURO, -A: adj. Sin lluz. ¤ Oscuro.<br />
ESCURUXASE: v. Agachase, doblase. ¤ Agacharse, ponerse en cuclillas.<br />
ESCUSAO: s. m. Servicio, cagadeiro, vater. ¤ Escusado.<br />
ESFARAGUYAR: v. Fer faraguyas. ¤ Hacer migas.<br />
ESFARRAPAR: v. Fer farrapos. ¤ Hacer andrajos.<br />
ESFILAR: v. Sacar os filos d'úa tela. ¤ Deshilachar. 2. Puer salida a vaca. ¤ Ponerse<br />
en celo la vaca.<br />
ESFOIRAO, -ADA: adj. Solto, blando, con diarrea un animal. Temos que mullir ben<br />
a corte, que tá el xato esfoirao. ¤ Con diarrea (referido a un animal).<br />
ESFOLLAR: v. Quitar el peleyo. ¤ Desollar.<br />
53
ESFONDAR: v. Fundir el fondo de daqué. ¤ Desfondar.<br />
ESFORNIGUEXAR: v. Dormise úa perna, un brazo. ¤ Hormiguear una parte del<br />
cuerpo.<br />
ESFOYAR: v. Quitar as foyas a paoya de maíz. ¤ Esfoyar, espinochar.<br />
ESFOYÓN: s. m. Reunión que se fai pa esfoyar el maíz. ¤ Esfoyaza.<br />
ESFRECER: v. Baxar a temperatura d'algo calente. ¤ Enfriar.<br />
ESGADELLAO, -ADA: adj. Espelurciao. ¤ Desmelenado.<br />
ESGAMAYAR: v. Secudir as gamayas, as canas d'un árbol. ¤ Sacudir las ramas.<br />
ESGARDUÑAR: v. Arrabuñar por encima. ¤ Arañar algo por encima.<br />
ESGARGAXAR: v. Arrancar gargaxos. ¤ Expectorar.<br />
ESGARRAFAR: v. Esgazar, resgar. ¤ Rasgar.<br />
ESGAZAR: v. Rasgar, separar úa cana del tronco. ¤ Desgajar.<br />
ESGORGOLEXAR: v. Fer ruido col gorgoleiro, fer gárgaras. ¤ Gargarear.<br />
ESGUBIO: s. m. Ferramenta pa escarbar y fer madreñas. ¤ Legra.<br />
ESGUILASE: v. Escurrise como úa esguila. ¤ Deslizarse como una anguila. [dsec]<br />
ESGURRIAR: v. Llibrar. Botar as gurrias. Parío ayer y inda nun se esgurrióu. ¤<br />
Librar, echar las secundinas.<br />
ESGURRUMBAR: v. Caer úa parede, úa costrución. ¤ Derrumbar.<br />
ESLLAMIAO, -ADA: adj. Esllabazao. Sin gracia, sin sabor, mal feita ( comida). ¤<br />
Comida desaborida, mal hecha.<br />
ESLLAPAZAR: v. Pisar nas poceiras, jugar col augua. ¤ Chapotear, jugar con el agua.<br />
ESLLIMAR: v. Botar llimos a vaca. ¤ Expulsar una mucosa la vaca cuando esta en celo.<br />
ESMADRAR: v. Botar a madre fora (a vaca u outra hembra). ¤ Salirse la matriz de la<br />
vaca, desmadrar.<br />
ESMELGAR: v. Quitar el mel del trobo. ¤ Desmelar.<br />
ESMELLAO, -ADA: adj. Que ye falta algún dente. ¤ Mellado.<br />
ESMENDEYAR: v. Romper fendo mendeyos. ¤ Trocear.<br />
ESMERUXAO, -ADA: adj. Mui baxao, desmiyorao. ¤ Desmejorado.<br />
ESMILAGRAR: v. Asombrase fendo espaventos. ¤ Aspaventar.<br />
ESMOLER: v. Preocupar, intranquilizar. ¤ Preocupar, intranquilizar.<br />
54
ESMOLICAR: v. Moler demasiao fino. ¤ Remoler.<br />
ESMONDONGAR: v. Fer el mondongo. ¤ Hacer un tipo de embutido.<br />
ESMOSQUEIRAR: v. Tornar as moscas. ¤ Mosquear.<br />
ESMOUCAR: v. Escornar, perder algún corno úa res. ¤ Descornar.<br />
ESNIDIAR: v. Resbalar. ¤ Resbalar.<br />
ESPANIAR: v. Desembruxar dicindo úas palabras. ¤ Desembrujar.<br />
ESPANTAPÁXAROS: s. m. Espantuyo. ¤ Espantapájaros.<br />
ESPANTUYO: s. m. Muñeco de trapo que se pon nos eiros pa espantar os páxaros. ¤<br />
Espantapájaros.<br />
ESPARAVENTAR: v. Fer espaventos. ¤ Aspaventar.<br />
ESPARAZAR: v. Deixar a farina gorda al moler el trigo. ¤ Moler el trigo gordo.<br />
ESPARRAMAR: v. Estender, esparcir. ¤ Desparramar.<br />
ESPARRAO, -ADA: adj. Cuas pernas arquiadas. ¤ Estevado. 2. Pequeno y estendido<br />
(un árbol). ¤ Árbol pequeño y extendido.<br />
ESPARRAR: v. Separar muito as pernas. ¤ Despatarrar.<br />
ESPATARRAR: v. Caer de mala postura. ¤ Caer de mala postura.<br />
ESPATEXAR: v. Mover as pernas nel aire. Revolver, movese muito. ¤ Patalear en el<br />
aire.<br />
ESPAVENTO: s. m. Esageración de cualquer sentimiento. ¤ Aspaviento.<br />
ESPAXARAO, -ADA: adj. Tela estampada y chamadeira. ¤ Pajarero.<br />
ESPAYAR: v. Quitaye as herbas al trigo despós de segao, antias de fer os colmos. ¤<br />
Quitar la hierba al trigo.<br />
ESPECHEIRAR: v. Fer ruido cua pecheira o col picaporte. ¤ Hacer sonar el picaporte<br />
o cerradura.<br />
ESPEDAZAR: v. Fer pedazos algo. ¤ Despedazar.<br />
ESPEJUELOS: s. m. Antioyos, gafas. ¤ Anteojos.<br />
ESPELEYAR: v. Caer o quitar el peleyo. Esfollar. ¤ Despellejar.<br />
ESPELURCIAR: v. Revolver el pelo, despeinar. ¤ Despeinar.<br />
ESPEQUE: s. m. Apoyo que se pon pa asegurar o pa que se teña dereto algo. ¤<br />
Apoyo, guía.<br />
55
ESPETA: s. f. Guya con punta por os dous llaos pa fer carpíos. ¤ Aguja de hacer<br />
calcetines.<br />
ESPETAR: v. Chantar, cravar. ¤ Espetar.<br />
ESPETO: s. m. Palo aguzao (pa esfollar). ¤ Palo o pincho afilado. [dsec]<br />
ESPETUADA: s. f. Pinchazo, cravase con algo. ¤ Pinchazo.<br />
ESPEYO: s. m. Superficie unde se reflejan as imágenes. ¤ Espejo.<br />
ESPÍA: s. f. Pincho d'úa planta. ¤ Espina. 2. Espiazo del pez. ¤ Raspa. //Espía<br />
carnal, grao. ¤ Espinilla. [dsec]<br />
ESPIAZO: s. m. Coluna vertebral. ¤ Espinazo.<br />
ESPICAR: v. Cortar os picos dos casos de maíz y das canas dos árboles. ¤ Podar.<br />
ESPIEIRO: s. m. Ilex aquifolium. Acebeiro. ¤ Acebo.<br />
ESPILLIR: v. Subir el pan, aumentar el volumen, esponjar. ¤ Fermentar la masa de<br />
pan.<br />
ESPINGARATAR: v. Verter gotas d'algún líquido. ¤ Pingar.<br />
ESPITALAR: v. Andar por ahí revolvendo, esqueirando. ¤ Revolver.<br />
ESPOLÍN: s. m. Barullo, bronca. ¤ Barullo, bronca. [dsec]<br />
ESPOLTRUASE: v. Esbanacase. ¤ Sentarse de cualquier manera.<br />
ESPOLVEIRAR: v. Botar algo de polvo por derriba d'úa superficie. 2. Amañar<br />
muito polvo. Nun arrastres os zapatos que lo espolveiras todo. ¤ Espolvorear.<br />
ESPULGAR: v. Quitar as pulgas. ¤ Espulgar.<br />
ESPUMAR: v. Quitar a espuma d'algo que tá cocendo. ¤ Espumar.<br />
ESPUNTAR: v. Quitar a punta. ¤ Despuntar.<br />
ESPURRIR: v. Estirar el brazo o el corpo pa chegar miyor a algo. ¤ Espurrir.<br />
ESQUEICER: v. Olvidar, nun recordar. ¤ Olvidar.<br />
ESQUEIRAR: v. Buscar revolvendo. ¤ Husmear.<br />
ESQUILO: s. m. Sciurus vulgaris. Mamífero roedor, d'us 20 cms. de llargo, mouro<br />
por el llombo, blanco por a barriga y col rabo mui peludo que se cría nos<br />
pinares. É mui vivaracho. ¤ Esquilo, ardilla.<br />
ESTADOÑO: s. m. Cada ún dos cuatro palos que el carro del país lleva cravaos nel<br />
lleto pa sujetar a carga. ¤ Estandorio.<br />
ESTALLAR: v. Estoupar o romper fendo un ruido fuerte y seco. ¤ Estallar.<br />
56
ESTARABOUZAR: v. Meter muito ruido por andar revolvendo algo. ¤ Hacer mucho<br />
ruido revolviendo cosas. 2. Dar voces. ¤ Vocear.<br />
ESTARRUAR: v. Quitar el tarrón nun prao. ¤ Quitar los tapines en un prado.<br />
ESTAXA: s. m. Tira o trozo de terreno en que se divide un eiro, un prao o un monte<br />
pa repartise el trabayo. ¤ Partes en que se divide una finca para trabajarla.<br />
ESTAXO: s. m. Eiro pequeno. ¤ Ería pequeña.<br />
ESTELLA: s. f. Cacho de madera en que se cortan os troncos pa que quepan nel<br />
fougo da cocía. ¤ Taco de madera para atizar la cocina.<br />
ESTÉN: adj. m. Despejao, que nun chove. ¤ Despejado. 2. Condo tá chovendo y se<br />
tá unde nun se moya. ¤ A resguardo de la lluvia.<br />
ESTENDER: v. Fer que algo ocupe más espacio aumentando a superficie. 2.<br />
Esparcir el herba despós de segalla pa que seque. ¤ Extender.<br />
ESTIAR: v. Parar de chover. El que estía debaxo da foya, dúas veces se moya<br />
(pop.). ¤ Dejar de llover. 2. Puese a estén. ¤ Ponerse a cubierto de la lluvia.<br />
ESTIBAR: v. Fer regos na terra col arao, llabrar. ¤ Arar. [dsec]<br />
ESTILDE: s. m. Mango da gadaña. ¤ Mango de la guadaña.<br />
ESTIMAR: v. Agradecer, querer, apreciar. ¤ Apreciar, estimar.<br />
ESTOMAGADA: s. f. Fartura, indigestión. ¤ Hartura, mala digestión.<br />
ESTOUPAR: v. Reventar con muito ruido. ¤ Explotar, explosionar.<br />
ESTOUPIDO: s. m. Esplosión. ¤ Explosión.<br />
ESTOUPÓIS: s. m. Digitalis purpúrea. Planta da familia das escrofulariáceas que nace<br />
na veira dos camíos, de foyas anchas y flores coloradas en forma de campá. ¤<br />
Digital.<br />
ESTRACUÑAR: v. Estrapallar. ¤ Aplastar.<br />
ESTRAGAYAR: v. Pasar daqué por augua pa aclarallo. ¤ Aclarar (la ropa u otro<br />
objeto).<br />
ESTRAÑAR: v. Sentise raro en dalgún sito. 2. Nun dar crédito, nun creello. ¤<br />
Extrañar.<br />
ESTRAPALLAO, -ADA: adj. Aplastao. ¤ Aplastado.<br />
ESTRAPALLAR: v. Desfer calcando. ¤ Aplastar.<br />
ESTRAVIAO, -ADA: adj. Perdido, en sito desconocido. ¤ Perdido, extraviado.<br />
ESTRAVIAR: v. Perder. ¤ Extraviar.<br />
57
ESTRINCAR: v. Meter muito ruido al masticar. ¤ Roznar.<br />
ESTRINXIDO, -A: adj. Seco y retorcido. ¤ Seco y retorcido.<br />
ESTROBADA: s. f. Bolorto pa atar os estadoños d'atrás pa puer más carga nel carro.<br />
¤ Artilugio que se coloca en el carro para poder sobrecargarlo.<br />
ESTROBO: s. m. Atao feito de bolorto o de corda pa zarrar as cancellas. ¤ Cuerda a<br />
modo de bisagra para cerrar las cancillas. [dsec]<br />
ESTRONQUELEIRAR: v. Fer muito ruido al movese. ¤ Hacer mucho ruido al<br />
moverse.<br />
ESTRONQUELEIRAR: v. Fer muito ruido al movese. ¤ Hacer mucho ruido.<br />
ESTROPIAR: v. Toyer. ¤ Estropear.<br />
ESTRUÑAR: v. Estrapallar, apertar pa sacar el líquido. ¤ Estrujar. 2. Pisar as<br />
patacas col tenedor pa fellas puré. ¤ Hacer puré la comida con el tenedor.<br />
ESTURRUXAR: v. Tostar muito, casi queimar. ¤ Churruscar.<br />
ESVACUASE: v. Esbanacase, espoltruase. ¤ Sentarse de cualquier manera.<br />
58<br />
F<br />
FABA: s. f. Phaseolus y Vicia. Planta leguminosa que da fruto en babuyas. Echa fabas<br />
nel caldo. 2. Fruto d'esa planta, chicho. ¤ Haba.<br />
FACHA: s. f. Pinta, traza, aspecto. Vaya facha que lleva con esos calzóis. ¤ Aspecto,<br />
facha, traza.<br />
FACIÓIS: s. f. Rasgos da cara. ¤ Facciones.<br />
FALA: s. f. Facultá de falar. 2. Lengua d'un sito. Ésta é a fala deg <strong>Poxos</strong>. ¤ Habla.<br />
FALADOR, -ORA: adj. Que fala muito. Falangueiro. ¤ Hablador, -ora.<br />
FALADURÍA: s. f. Rumor, chisme. Dicen quel fiyo é setemesín, pero son todo<br />
faladurías. ¤ Habladurías.<br />
FALANGUEIRO, -A: adj. Que fala muito. ¤ Hablador.<br />
FALCA: s. f. Rolla, tronco de madera. Condo era novo cargaba él solo úa falca nel<br />
carro. ¤ Tronco. [dsec]<br />
FALDÓN: s. m. Enagua. Asomábaye el faldón por debaxo da falda. ¤ Enagua.<br />
[dsec]<br />
FALOUPAR: v. Caer faloupos. Tá faloupando. Desta, chega a neve al río. ¤ Nevar.<br />
FALOUPO: s. m. Trapo de neve. ¤ Copo de nieve.
FALTÓN, -ÚA: adj. Faltoso. ¤ Provocador, ofensivo.<br />
FALTOSO, -A: adj. Provocador, ofensivo. Métese con todo el mundo, é faltoso. ¤<br />
Provocador, ofensivo.<br />
FALTRIQUEIRA: s. f. Bolso feito por dentro da roupa pa esconder os cuartos o<br />
cousas de valor. Marchóu pa mili con cien pesetas na faltriqueira. ¤ Faltriquera.<br />
FAMAGUEIRA: s. f. Asma, catarro que quita de respirar ben. ¤ Asma.<br />
FAME: s. f. Gana de comer. Teño tanta fame que comería un xabaril. ¤ Hambre.<br />
FANA: s. f. Desprendimiento de terra. Choveo tanto que marcharon dúas fanas nel<br />
prao. ¤ Argayo.<br />
FANEGA: s. f. medida de trigo, centén u outro cereal. Cambióulo por tres fanegas<br />
de trigo. ¤ Fanega.<br />
FARAGUYA: s. f. Cacho pequeno de pan. Deixóu a mesa chía de faraguyas. ¤<br />
Migaja, miga.<br />
FARDEL: s. m. Saco pequenín. Lleva as pinzas da roupa nel fardel. 2. Atao que se<br />
fai coyendo as cuatro puntas d'un trapo. ¤ Fardel.<br />
FARELLO: s. m. Cáscara del grao despós de molido. A farina pal pan y el farello<br />
pa caldada. ¤ Salvado.<br />
FARFUYAR: v. Baruyar, falar sin xeito sin que s'entenda. Nun sei que farfuyaba<br />
que nun se ye entendeo nada. ¤ Farfullar.<br />
FARFUYEIRO, -A: adj. Que fala muito. ¤ Farfullero.<br />
FARINA: s. f. Polvo que se fai al moler el grao dos cereales. A farina de maíz é p'as<br />
papas. ¤ Harina.<br />
FARINENTO: s. m. Chenopodium album. Herba mala da familia das quenopodiáceas,<br />
col tallo de seis a ocho dm. d'altura, foyas romboidales, dentadas, verdes por<br />
encima y cenicientas por debaxo como si tuveran chías de farina, y flores<br />
verdosas. Hay que arrancar os farinentos pa semar el centén. ¤ Cenizo blanco.<br />
FARRAPIAR: v. Caer farrapos. ¤ Nevar.<br />
FARRAPO: s. m. Cacho resgao de tela. ¤ Calandrajo. 2. Trapo de neve, faloupo. ¤<br />
Copo de nieve.<br />
FARRUCO, -A: adj. Arrechao, brabucón. Póxose farruco condo lo reprenderon. ¤<br />
Brabucón, arrecho.<br />
FARTAR: v. Enchese de comida o bebida. 2. Molestar, cansar. ¤ Hartar.<br />
FARTÓN, -ÚA: adj. Comilón. ¡Menudo fartón!, come como un cocho. ¤ Hartón.<br />
59
FARTURA: s. f. Efecto de fartase de comer o fer algo. Coyemos úa fartura<br />
tremenda na boda. ¤ Hartura, hartazgo.<br />
FATADA: s. f. Tontería. ¤ Tontería.<br />
FATO, -A: adj. Tonto, payolo. Mira lo que fai, parece fato. ¤ Tonto.<br />
FAYA: s. f. Fagus sylvatica. Árbol da familia das fagáceas, que medra hasta 30<br />
metros, col tronco gordo, liso, corteya gris y ramas mui altas que forman úa<br />
copa redonda y tupida. Neste monte hay muitas fayas. ¤ Haya.<br />
FÉGADO: s. m. Víscera dos animales vertebraos, de color marrón escuro, que<br />
segrega a bilis. De tanto alcohol tía el fégado desfeito. ¤ Hígado.<br />
FEITO, -A: adj. Part. de fer. A cama tá feita. ¤ Hecho.<br />
FEITURA: s. f. Traza, xeito, forma. Será búa vaca porque ten búa feitura. ¤<br />
Hechura.<br />
FEIXE: s. m. Carga o montón de lleña, herba..., que se lleva na cabeza o al hombro.<br />
Él iba cun feixe de lleña al hombro y a muyer con outro na cabeza. ¤ Atado, feje.<br />
FELÉN: s. f. Bolsa pegada al fégado que ten dentro veleno. Del gocho cómese todo<br />
menos a felén. ¤ Hiel, bilis.<br />
FENDEDURA: s. f. Efecto de fender. Sito por unde se fende. ¤ Hendidura.<br />
FENDER: v. Abrir en cachos. 2. Picar a lleña. Fende lleña pa fer a comida. ¤<br />
Hender.<br />
FER: v. Producir. 2. Causar. 3. Amañar. 4. Efetuar. ¤ Hacer.<br />
FERIA: s. f. Mercao unde se vende y compra ganao. ¤ Feria.<br />
FERRADURA: s. f. Pieza de ferro en forma de U que se crava nos cascos das<br />
caballerías pa que nun los gasten. El caballo perdeo úa ferradura. ¤ Herradura.<br />
FERRAMENTA: s. f. Istrumento pa trabayar. ¤ Herramienta.<br />
FERRAR: v. Puer as ferraduras as caballerías. Temos que ferrar el pollino. 2. Puer<br />
tacos de goma as madreñas. ¤ Herrar.<br />
FERREIRO: s. m. Persona que trabaya el ferro y fai istumentos d'ese metal. Féxoye<br />
un gancho el ferreiro. ¤ Herrero.<br />
FERRIAL: adj. Referente al ferro. ¤ Ferrizo. 2. Penedo mui duro que nun abre en<br />
láminas. Quixo tallallo pero nun puido porque era un penedo ferrial. ¤ Dícese de<br />
algunas piedras muy duras que no se parten en láminas.<br />
FERRO: s. m. Metal mui dúcti,l utilizao pa fer muitas ferramentas. ¤ Hierro.<br />
FERRUYEIRO: s. m. Persona que andaba amañando potas, parauguas, .... ¤ Persona<br />
que arregla objetos viejos.<br />
60
FERRUYENTO, -A: adj. Que tá chen de ferruyo. ¤ Herrumbroso.<br />
FERRUYO: s. m. Ósido que sal nos ferros. ¤ Orín, óxido.<br />
FERVER: v. Bullir, esgorgolexar un líquido por culpa del calor. Tar mui calente. ¤<br />
Hervir.<br />
FERVOR: s. m. Efecto de ferver. ¤ Hervor. 2. Cocedura corta. 3. Pasión. ¤ Fervor.<br />
FESTA: s. f. Día de nun trabayar. 2. Gracia que se ye fai a un neno. ¤ Fiesta.<br />
FESTEXEIRO, -A: adj. Amigo de festas y diversióis. ¤ Fiestero.<br />
FIGA: s. f. Bulto que ye sal nel peleyo al ganao. Nun deixaba apareyalla porque<br />
tía úa figa unde vei a cincha. ¤ Quiste.<br />
FIGAL: s. f. Ficus carica. Árbol da familia das moráceas, de madera blanda, foyas<br />
grandes y palmeadas que da frutos comestibles. Si da dúas cosechas nel ano, us<br />
son os figos y outros son as brevas. Plantóu úa figal nel horto. ¤ Higuera.<br />
FIGO: s. m. Fruto da figal. ¤ Higo.<br />
FILADA: s. f. Serie de cousas postas en fila o línea. ¤ Hilera. [dsec]<br />
FILAR: v. Reducir a filo a llá. Hay que filar a lla de dúas oveyas pa un jersé. ¤<br />
Hilar.<br />
FILO: s. m. Producto de filadura. 2. Recho delgadín d'augua. ¤ Hilo. 3. Corte d'as<br />
navayas, os cuitellos... ¤ Filo.<br />
FINCAR: v. Apoyar con fuerza. ¤ Hincar.<br />
FISGAR: v. Vixuliar. ¤ Fisgar.<br />
FITO, -A: adj. Apretao, ben amarrao. Lleva el burro ben fito por si se espanta cos<br />
coches. ¤ Apretado, amarrado muy justo o junto. [dsec]<br />
FIYASTRO, -A: adj. Fiyo o fiya d'un solo dos cónyuges respecto del outro. ¤<br />
Hijastro, -a.<br />
FIYO, -A: s. Persona o animal respecto de sou padre o da sua madre. ¤ Hijo, -a.<br />
FIYOLA: s. f. Fiyolo feito con sangre de cocho. ¤ Crepe elaborado con sangre.<br />
FIYOLO: s. m. Torta mui delgada feita con farina, lleite y ovos. ¤ Crepe.<br />
FOCICADA: s. f. Golpe nel o col focico. ¤ Hocicada. 2. Caída de bruces. ¤ Caída de<br />
bruces.<br />
FOCICO: s. m. Parte da cabeza unde tán a boca y as narices. ¤ Hocico.<br />
FOCICÓN, -ÚA: adj. Malencarao, que se enfada por nada. ¤ De enfado fácil.<br />
FOCICUDO, -A: adj. Que ten muito focico. ¤ Hocicudo.<br />
61
FOGAXE: s. m. Sensación de calor nel corpo con picores y peleyo colorao. ¤<br />
Sofoco.<br />
FOGAZA: s. f. Pieza de pan grande y redonda. ¤ Hogaza.<br />
FOGUEIRA: s. f. Llume feito nel tarrén. ¤ Hoguera.<br />
FOGUEIRADA: s. f. Brazao de lleña que se bota d'úa vez nel fougo. ¤ Cantidad de<br />
leña que se echa de una vez al fuego.<br />
FOLETO: s. m. Fuleto. ¤ Helecho.<br />
FOLGA: adj. Cuarto folga, el dos invitaos. ¤ Habitación de invitados.<br />
FOLGAO, -ADA: adj. Part. de folgar. 2. Que nun ten nada que fer. 3. Abundante. ¤<br />
Holgado.<br />
FOLGAR: v. Nun ter nada que fer, tar ben descansao. ¤ Holgar.<br />
FOLGAZÁN: adj. Pouco amigo de trabayar. ¤ Holgazán.<br />
FOLLE: s. m. Saco de peleyo pa guardar cousas o pa inflar. 2. Arruga que fai a<br />
roupa al ir folgada. ¤ Fuelle.<br />
FOLLECADA: s. f. Cantidá que cabe nun saco, nel folle. ¤ Cantidad que cabe en el<br />
fuelle.<br />
FOMENTO: s. m. Cataplasma. ¤ Emplasto.<br />
FONDO: s. m. Parte de baxo. ¤ Parte de abajo. Hondo.<br />
FONDÓN, -ÚA: adj. Gordo, tranquilón. ¤ Pancho.<br />
FONTANICA: s. f. Fonte pequena. ¤ Fontecilla, fontecica.<br />
FONTE: s. f. Manantial d'augua que nace da terra. ¤ Fuente, manantial. 2. Recipiente<br />
pa echar a comida del pote pa puer na mesa. ¤ Fuente (vajilla).<br />
FONTECADA: s. f. Capacidá d'úa fonte. ¤ Fuentada.<br />
FORA: adv. Nun sito esterior. Falda fora vei a Pola y traeme úa camisa nova y<br />
outra pa mía bola. (pop.). 2. A parte esterior d'un sito. ¤ Afuera.<br />
FORASTEIRO, -A: adj. De fora, que nun é del llugar. ¤ Forastero.<br />
FORCADA: s. f. Forcón. Pieza de madera en forma de V que vei nel cabezón del<br />
carro del país. ¤ Horqueta del carro del país.<br />
FORCADELLA: s. f. Lithobius forficatus. Invertebrao da familia dos litobios, de 3 a 4<br />
centímetros, que vive debaxo das pedras o da corteya dos árboles mortos. Ten<br />
mandíbulas curvadas y corre muito. ¤ Litobio (animal miriópodo).<br />
FORCAO: s. m. Ferramenta de madera con dous dentes llargos que s'usa pa ir al<br />
toxo. ¤ Horquilla de madera.<br />
62
FORMENTO: s. m. Cacho de masa que se deixa de levadura pa vez siguiente condo<br />
se fai el pan. ¤ Fermento.<br />
FORNADA: s. f. Cantidá de pan que se coce nel forno d'úa vez. ¤ Hornada.<br />
FORNELLO: s. m. Furao na parede que pode fer de ventá. ¤ Ventano.<br />
FORNIGA: s. f. Formica. Bicho himenóptero, col corpo con dúas cinturas, úa entre a<br />
cabeza y el tronco y outra entre éste y a barriga, antenas acodadas y patas<br />
llargas. Viven en grupos nos fornigueiros y hay varios tipos dellas. Mordeulo úa<br />
forniga rubia na barriga. ¤ Hormiga.<br />
FORNIGO: s. m. Enfermedá que ataca os cascos dos animales y yos ablanda. ¤<br />
Hormiguillo. 2. Fiyolos feitos con el primer lleite que da a vaca despós de parir. ¤<br />
Crepes hechos con leche de vaca recién parida.<br />
FORNIGUEIRO: s. m. Sito unde viven as fornigas. ¤ Hormiguero.<br />
FORNO: s. m. Costrución abovedada pa cocer el pan. 2. Parte da cocía unde se<br />
cocen alimentos. ¤ Horno.<br />
FORQUETO: s. m. Cana que sal d'un palo. ¤ Horqueta. 2. Palo con ganchos pa<br />
aguantar o erguer algo. ¤ Horquilla.<br />
FORRA: s. f. Cuña que se ye mete a daqué pa que nun se mova. ¤ Cuña. 2. Pieza de<br />
tela que s'usa pa forrar o proteger algo. ¤ Forro.<br />
FOUCÍN: s. m. Ferramenta cortante en forma de semicírculo con empuñadura de<br />
madera y que s'usa pa segar trigo, maíz, etc. Ten muito cuidao nun te cortar col<br />
foucín. ¤ Hoz.<br />
FOUGO: s. m. Llume. ¤ Fuego.<br />
FOUZ: s. f. Ferramenta parecida al foucín pero de mango llargo que s'usa pa rozar.<br />
Taba rozando os artos cua foz. ¤ Hoz de mango largo para usar con las dos manos.<br />
FOYA: s. f. Parte da planta. 2. Lámina metálica d'un cuitello, navaya, foucín. 3.<br />
Parte cortante d'un istrumento. 4. Cada úa das partes de dentro das tapas d'un<br />
llibro, llibreta, etc. ¤ Hoja. [dsec]<br />
FOYÓN: s. m. Montón de foyas que quedan de esfoyar el maíz. Condo taban<br />
esfoyando el maíz, os nenos enredaban col foyón. ¤ Restos de esfoyar el maíz.<br />
FOZAR: v. Escavar na terra col focico. Os cochos fozaron todo el eiro. ¤ Hozar.<br />
FRACO, -A: adj. Delgao, fraque. ¤ Flaco.<br />
FRADAR: v. Podar. Fradóu toda a sebe col foucín. ¤ Podar, afrailar, fradar. 2.<br />
Tumbar d'afeito un monte.<br />
FRAGUA: s. f. Sito unde el ferreiro calenta os metales pa dayes forma. 2. Fougo pa<br />
calententar os metales. ¤ Fragua.<br />
63
FRAIRE: s. m. Home religioso de dalgúa orden. ¤ Fraile.<br />
FRANQUIAR: v. Abrir a porta, deixar pasar. 2. Pueye sellos a úa carta. ¤ Franquear.<br />
FRANXA: s. f. Tira, raya de outro color o d'outra clase. ¤ Franja.<br />
FRAQUE: adj. Delgao. Fraco. ¤ Flaco, delgado. [dsec]<br />
FRAQUEZA: s. f. Debilidá, desmayo. Ay que fraqueza teño. Llevo todo el día sin<br />
comer. ¤ Debilidad.<br />
FREBA: s. f. Tira de carne que ten el toucín. Salío bon el cocho. Este toucín e todo<br />
freba. ¤ Hebra.<br />
FREBEIRO: s. m. Segundo mes del ano. ¤ Febrero.<br />
FREGAR: v. Llimpar restregando. ¤ Fregar. 2. Arrimar muito, sobar. ¤ Arrimarse.<br />
FRESEIRA: s. f. Fragaria. Planta da familia das rosáceas, col tallo rastreiro, foyas<br />
divididas en tres cachos y con dentes gordos nel borde. Da un fruto carnoso y<br />
encarnao que se chama fresa. ¤ Fresa (planta).<br />
FRESQUÍO: s. m. Olor o sabor da carne matada de pouco y sin adobar. Seguro que<br />
tuvesteis de matanza hoy porque güele a fresquío. ¤ Olor de la carne fresca.<br />
FRIALDÁ: s. f. Frío, sensación de frío. ¤ Frialdad.<br />
FRÍO, -A: adj. Temperatura más baxa de lo normal. ¤ Frío, -a.<br />
FRIOLEIRO, -A: adj. Mui sensible al frío. ¤ Friolero.<br />
FRIOLENTO, -A: adj. Frioleiro. ¤ Friolero, friolento.<br />
FRITIR: v. Tostar, cocinar metendo en aceite o grasa fervendo. ¤ Fritar, freír.<br />
FRONTADA: s. f. Cacho de terra nas veiras dos eiros que se llabra a mao pa que as<br />
vacas nun pisen lo del vecín. ¤ Cabecera de una finca.<br />
FROXO, -A: adj. Pequeno, delgao, esmirriao. 2. Débil, de pouca fuerza. 3. Solto,<br />
pouco apertao. ¤ Flojo.<br />
FULETO: s. m. Pteridium aquilínium. Planta criptógama, da familia das pteridáceas<br />
que se reproduce por esporas. Sal nos montes debaxo dos árboles y nos praos<br />
que quedan de vaco. Nun la come ningún animal y úsase pa mullir. Troxo un<br />
feixe de fuleto pa mullir os gochos. ¤ Helecho.<br />
FUMAREDA: s. f. Montón de fumo. ¤ Humareda.<br />
FUMIAR: v. Botar fumo. ¤ Humear.<br />
FUMO: s. m. Producto gaseoso d'úa combustión incompleta. 2. Vapor que vota un<br />
corpo calente. ¤ Humo.<br />
64
FUNDIR: v. Botar o ise al fondo. ¤ Hundir. 2. Gastar cuartos. ¤ Malgastar. 3.<br />
Queimar el filamento d'úa bombilla. ¤ Fundir.<br />
FÚNEBRE: adv. Triste, escuro. ¤ Triste, fúnebre.<br />
FUNGADA: s. f. Ación de fungar. ¤ Acción de sonarse los mocos.<br />
FUNGAR: v. Suase os mocos. Funga esos mocos, que xa nun respiras. 2. Respirar<br />
fuerte por a nariz fendo ruido. ¤ Sonar la nariz.<br />
FURACO: s. m. Furao. ¤ Agujero.<br />
FURADA: s. f. Furao grande nel tarrén. Hay que fer as furadas pa plantar os pinos.<br />
¤ Fosa.<br />
FURAO: s. m. Orificio, abertura, güeco. ¤ Agujero, hueco.<br />
FURAR: v. Fer furaos, afuracar. ¤ Agujerear, furacar.<br />
FUSO: s. m. Istrumento de madera más llargo que gordo, que se vei adelgazando pa<br />
punta, que tá espetao núa roda como a parafusa y que s'usa pa filar a lla. ¤ Huso,<br />
fuso.<br />
FUXÓN: s. m. Penedo grande y redondo cúa escavación nel medio que s'usaba pa<br />
moler graos. ¤ Pilón.<br />
G<br />
GABITA: s. f. Parexa d'animales que axudan nel tiro del carro. Hay que puer a<br />
gabita pa subir al pico del zarro. 2. Cadía que s'usa pa lo mismo. ¤ Gabita.<br />
GABITO: s. m. Palo llargo con feitura de gancho na punta que s'usa pa coyer fruta<br />
dos árboles. ¤ Cogedera.<br />
GACHO, -A: adj. Triste, sin gracia. Desque ye murío a muyer anda todo gacho. 2.<br />
Broco, caído.. ¤ Triste, gacho.<br />
GADAÑA: s. f. Ferramenta de mango llargo de madera con dúas manillas, foya de<br />
ferro curvada y cortante que s'usa pa segar.. A gadaña é pal herba y el gadaño<br />
pa ganza. ¤ Guadaña.<br />
GADAÑO: s. m. Gadaña que ten a foya más gorda y s'usa pa rozar a ganza. ¤ Rozón.<br />
[dsec]<br />
GADAÑUADA: s. f. Cada ún d'os golpes que se da cua gadaña al segar. ¤ Cada uno<br />
de los movimientos al guadañar.<br />
GADEYA: s. f. Mechón de pelo enredao, mal peinao. ¤ Mechón de pelo enredado,<br />
sucio.<br />
65
GAFO, -A: adj. Enfadao, rabiao. Despós de ver que tía a culpa inda se puía gafo<br />
col hermao. ¤ Enfadado, rabiado.<br />
GALÁN: s. m. Festa que se yes fai a os nenos pequenos. ¤ Carantoña. 2. Chuchería.<br />
¤ Chuchería.<br />
GALDRAPADA: s. f. Comida mal feita. ¤ Bazofia.<br />
GALLA: s. f. Defecto nel corte. ¤ Mella. [dsec]<br />
GALLAR: v. Toyer el corte d'algúa ferramenta. Hay muitas pedras, as de ter<br />
cuidao nun gallar a gadaña. ¤ Mellar el cote de una herramienta. 2. Cubrir el gallo<br />
a pita. ¤ Gallar.<br />
GAMAYA: s. f. Cana d'un árbol. ¤ Rama, caña de árbol.<br />
GAMAYEIRA: s. f. Cadía pa colgar os potes derriba da llareira. Fíjate si será veya<br />
a casa que inda ten gamayeira. ¤ Llar.<br />
GAMAYÓN, - ÚA: adj. Alto, desgarbao. Os padres son pequenos pero él salío un<br />
gamayón. ¤ Alto, desgarbado.<br />
GAMO: s. m. Cacho de corda pa puer entre a llata del arao y a dopra. Si a llata era<br />
pequena o as vacas mui grandes puíase el gamo. ¤ Francalete. [dsec]<br />
GAMOTA: s. f. Urgínea marítima. Planta da familia das liliáceas con bulbos y úa<br />
caña llarga d'unde sal a flor que condo se volve fruto son todo bolas. As varas da<br />
flor son mui malas pa segar el herba. Según como tén de chías as flores da<br />
gamota nevará más o menos. ¤ Escila.<br />
GANAO: s. m. Conjunto d'animales domésticos. ¤ Ganado.<br />
GANCELLA: s. f. Erica sp. Calluna vulgaris. Herba de monte de flores pequenas de<br />
color morao, que s'aprovecha pa mullir as cortes. ¤ Brezos.<br />
GANCHETE, DEL: loc. adv. Del brazo. ¤ De ganchete.<br />
GANDAYADA: s. f. Xente que nun merece aprecio. ¤ Gandaya.<br />
GANZA: s. f. Rozo, mullido. ¤ Rozo.<br />
GARABATA: s. f. Ferramenta que s'usa pa xuntar os restos d'herba. ¤ Rastro, rastra.<br />
GARABATO: s. m. Parecido a garabata, pero col mango más corto y os dentes más<br />
fuertes, usao pa xuntar a ganza. ¤ Rastro.<br />
GARABUYO: s. m. Palín delgao, menudo. Echa us garabuyos a ver si se encende el<br />
fougo. ¤ Palo menudo.<br />
GARAÑÓN: s. m. Caballo grande que é el jefe del corro. ¤ Garañón.<br />
GARATUSA: s. f. Gracia, festa que se fai a un neno. ¤ Halago, garatusa.<br />
66
GARDUÑA: s. f. Martes foina. Mamífero carniceiro nocturno, d'us treinta cm. de<br />
llargo, cabeza pequena, oreyas redondas, pescozo llargo, patas cortas, pelo<br />
marrón por el llombo y por el rabo y blanco nel pecho. ¤ Garduña. 2. Cepo,<br />
trampa. ¤ Cepo.<br />
GARFELLADA: s. f. Cantidá que cabe nun garfello. ¤ Cantidad que cabe en el<br />
cucharón.<br />
GARFELLO: s. m. Cazo con mango llargo pa sacar a comida del pote. ¤ Cucharón.<br />
GARGARIAR: v. Fer gárgaras con dalgún líquido. ¤ Gargarear.<br />
GARGAXO: s. m. Flema que s'escupe. ¤ Gargajo.<br />
GARLOPA: s. f. Ferramenta de carpinteiro pa acepiyar a madera. ¤ Garlopa.<br />
GARRANCHA: s. f. Ferramenta de ferro con dentes curvos y mango llargo de<br />
madera que s'usa pa cavar el cuito. ¤ Garabato.<br />
GARRANCHO: s. m. Garrancha que ten sólo dous dentes y son más gordos, menos<br />
afilaos y s'usa pa sacar patacas y pal horto. ¤ Garabato con sólo dos dientes.<br />
GARZAS: s. f. Gancho que ten el martello na parte d'atrás da cabeza, que s'usa pa<br />
sacar puntas. ¤ Uña de algunas herramientas.<br />
GATA RABÚA (DAR A): expr. Fer a voltereta. ¤ Hacer la voltereta.<br />
GATIAR: v. Andar de gatas. ¤ Gatear.<br />
GAVELLA: s. f. Brazao (d'herba, de ganza,...). ¤ Gavilla.<br />
GAYARDEIRO, -A: adj. Amigo de festas. ¤ Gallardo.<br />
GAYETO: s. m. Canao. ¤ Gachapo.<br />
GAYOLA: s. m. //Ir de gayola, deixase engayolar. ¤ Dejarse camelar. [dsec]<br />
GOBERNAR: v. Mandar, mangoniar, dispuer. ¤ Fam. mangonear, gobernar.<br />
GOCHO, -A: s. Cocho, cocha. ¤ Cerdo.<br />
GOÑAR: v. Saliyes os goños as patacas. ¤ Brotar yemas en el tubérculo de la patata.<br />
GOÑO: s. m. Brote que ye sal as patacas condo van veyas o condo é el tempo de<br />
semallas. ¤ Grillo, brote de la patata.<br />
GORAR: v. Incubar os ovos. ¤ Incubar.<br />
GORBIZO: s. m. Partícula mui pequena. Cisco. ¤ Cisco.<br />
GORDO, -A: adj. Con muita gordura. 2. Espeso. 3. Cofroso, gocho. 4. De muita<br />
importancia. 5. Con pouco corte, pouco afilao. ¤ Gordo.<br />
GORGOLEIRO: s. m. Tragadeiro, garganta. ¤ Garganta.<br />
67
GORGOLEXAR: v. Esgorgolexar. Fer ruido col gorgoleiro. ¤ Gargarear.<br />
GORÍN: s. m. Cría del cocho. Gorroyo. ¤ Gorrino.<br />
GORRIÓN: s. m. Paser domesticus. Páxaro pequeno, d'us 14 cm desde el pico a cola,<br />
pardo, y mui abundante, y que pa movese brinca pero nun anda. ¤ Gorrión.<br />
GORRISPO: s. m. Papadín de cualquer líquido (normalmente de café). Échame<br />
namás que un gorrispo de café y el resto lleite. ¤ Sorbo.<br />
GORROYO: s. m. Gorín, cocho pequeno. 2. Persona pouco amiga da limpieza. Nun<br />
cambia a roupa nin la llava, tá feito un gorroyo. ¤ Cerdo.<br />
GOTA: s. f. Porción mui pequena de cualquer líquido. ¤ Gota.<br />
GOTEIRA: s. f. Augua que pinga. Rendija por unde entra el augua. ¤ Gotera.<br />
GOTIAR: v. Pingar, caer gotas. ¤ Gotear.<br />
GOXO: s. m. Cesto grande, alto. ¤ Cesto.<br />
GRA: s. f. Semente de dalgúas plantas. ¤ Grana.<br />
GRADE: s. f. Ferramenta rectangular de madera con travesaños unde van cravaos<br />
us dentes que poden ser de madera o ferro y que s'usa pa gradar a terra. ¤ Grada<br />
(instrumento). 2. Comedeiro posto alto na parede da corte con us palos verticales<br />
y xuntos unde se yes bota el seco al ganao. ¤ Comedero en forma de parihuelas que<br />
se coloca en alto.<br />
GRADERBA: s. f. Semente que solta el herba seca (gra de herba). ¤ Grana de hierba.<br />
GRAIZAR: v. Caer neve en forma de graízo. ¤ Granizar.<br />
GRAÍZO: s. m. Augua congelada que cae das nubes. ¤ Granizo.<br />
GRAÑOLA: s. f. Payas de trigo retorcidas pa atar os colmos. Tú fai as grañolas que<br />
you ato os colmos. ¤ Cuerda hecha con la propia paja para atar las gavillas.<br />
GRAO: s. m. Fruto del cereal. ¤ Grano.<br />
GRAYAR: v. Berrar a pega, el corvo. 2. Falar con tono agudo y molesto. ¤ Grajear.<br />
GRAYO: s. m. Garrulos glandarius. Páxaro mui esquivo parecido al corvo pero más<br />
pequeno, de color pardo roxizo claro, con moño y franjas de color azul y negro<br />
nas alas. El caldo de grayo é bon pa recuperase del catarro. ¤ Arrendajo.<br />
GRIJO: s. m. Pedras menudas pa relleno o pa amasar como hormigón. ¤ Guija,<br />
grija.<br />
GRILLO: s. m. Gryllus campestris. Bicho da familia dos grílidos, de color mouro que<br />
nun vuela y vive en furaos nel tarrén. Emite un son característico rascando as<br />
alas. De neno sacábamos os grillos dos furaos con úa herba. ¤ Grillo campestre.<br />
68
GROÑA: s. f. Oso de dentro de dalgúas frutas. You como a groña das cereixas. ¤<br />
Cuesco.<br />
GRUMO: s. m. Mazaroco que se forma al disolver farina nel augua. ¤ Grumo. 2.<br />
Savia que tein os árboles na primavera. ¤ Savia.<br />
GRUÑIR: v. Emitir un sonido seguido y agudo el cocho. ¤ Gruñir el cerdo.<br />
GUARDAR: v. Velar, cuidad. ¤ Guardar. 2. Reservar. 3. Recoyer.<br />
GÜEI: interj. Que s'usa en señal dasombro. ¤ ¡Uy!<br />
GUELFO, -A: adj. Col labio de baxo más sacao que el de riba. ¤ Belfo.<br />
GUERRIAR: v. Incordiar, dar guerra. ¤ Guerrear.<br />
GUINDASTE: s. m. Especie de grúa pa erguer as molas del molín pa picallas. 2.<br />
Poste giratorio del que se colga a gamayeira. ¤ Guindaste.<br />
GUINDEIRA: s. f. Prunus cerasus. Árbol da familia das rosáceas, parecido a úa<br />
cereixal, con as foyas más pequenas y os frutos más redondos y ácidos que se<br />
chaman guindas. ¤ Guindo.<br />
GUIRIGAI: s. m. Jaleo. ¤ Guirigay.<br />
GUIXO: s. m. Trunfo pequenín. ¤ Triunfo pequeño.<br />
GUIYADA: s. f. Vara con un pincho na punta pa amenar el ganao. ¤ Vara que se<br />
utiliza para guiar al ganado.<br />
GULDRIR: v. Estropiar daqué por tar siempre machacándolo. ¤ Machacar, estropear.<br />
GURGUTAR: v. Retrucar, protestar, en sentido negativo. Foi tal a reprimenda que<br />
nin siquiera gurgutóu. ¤ Refunfuñar.<br />
GURRIAS: s. f. Libraduras, placenta que echan as hembras despós de parir. ¤<br />
Secundinas.<br />
GUYA: s. f. Barría aguzada de metal cun furao pa enfilar el filo y coser. ¤ Aguja.<br />
H<br />
HEDRA: s. m. Hederea helix. Planta trepadora das araliáceas siempre verde en forma<br />
d'estrella as de baxo y corazón as das puntas, que sube por as paredes y por os<br />
árboles y que vei echando raíces a medida que vei medrando. ¤ Hiedra.<br />
HERBA: s. m. Toda planta pequena de tallo blando y que morre despós de dar<br />
semente, a diferencia dos arbustos u os árboles que tein troncos o tallos duros. ¤<br />
Hierba.<br />
HÉRBIDO: s. m. Arbedeiro. ¤ Madroño.<br />
69
HEREDEIRO, -A: s. Persona que recibe herencia o ten derecho a ella por parentesco<br />
u outra razón. ¤ Heredero.<br />
HERMAO, HERMÁ: s. Parente que ten el mismo padre y a misma madre. ¤<br />
Hermano.<br />
HILEIRA: s. f. Filada d'algo. ¤ Hilera.<br />
HO: interj. Espresión que s'usa pa chamar atención o recalcar algo que se dice. Sí<br />
ho, foi él, seguro. ¤ Expresión utilizada para reforzar lo que se dice.<br />
HOI: adv. Nel día presente. Na actualidá. ¤ Hoy.<br />
HOME: s. m. Persona adulta de sexo masculino. ¤ Hombre.<br />
HORTA: s. f. Cacho de prao al llao de casa. ¤ Huerta.<br />
HORTO: s. m. Cacho de terra pequeno que s'usa pa llabrar a verdura y que tá cerca<br />
da casa. ¤ Huerto.<br />
HURRO: s. m. Costrución cuadrada de madera, aislada del suelo por cuatro tondias<br />
pa que nun entren os ratos, que s'usa pa guardar a gra, as patacas, etc. ¤ Hórreo.<br />
HUSMIAR: v. Sabichar, revolver querendo sabello todo. ¤ Husmear.<br />
IGRESIA: s. f. Edificio religioso unde se dice o se vei a misa. ¤ Iglesia.<br />
70<br />
I<br />
IMPREMEABLE: s. m. Chaqueta fina de plástico u outro material que nun deixa<br />
pasar el augua. ¤ Impermeable.<br />
IMPUER: v. Causar respeto o medo. ¤ Imponer. 2. Puer obligación.<br />
INCRA: s. f. Pieza de ferro que se crava na terra o nun madero y sobre a que se<br />
crabuña a gadaña. ¤ Yunque para cabruñar.<br />
INDA: adv. En un momento que nun pasóu. Son as diez, pero inda nun empezóu el<br />
parte. ¤ Aún, todavía. 2. Hasta. [dsec]<br />
INDICIÓN: s. f. Líquido que s'inyecta cua xeringa y úa guya pa curar algúa<br />
enfermedá o pa puer vacunas. ¤ Inyección.<br />
INFESTAR: v. Tirar a mal úa mancadura. ¤ Infectar. [dsec]<br />
INORANCIA: s. f. Falta de istrución o de saber. ¤ Ignorancia.<br />
INORANTE: adj. Que nun sabe lo que dice o lo que fai. ¤ Ignorante.<br />
INRITACIÓN: s. f. Inflamación. ¤ Irritación.<br />
INRITAR: v. Provocar inflamación y dolor. ¤ Irritar. 2. Enfadar.
INTIERRO: s. m. Acto religioso por el que se enterra a un morto. ¤ Entierro.<br />
INVERNADA: s. f. Tempo frío. 2. Estancia nun sito nel inverno. ¤ Invernada.<br />
INVERNO: s. m. Estación del ano que empeza nel solsticio d'inverno y acaba nel<br />
equinocio de primavera. ¤ Invierno.<br />
INXERTAR: v. Puer inxertos nun árbol frutal pa mejorar a especie o porque é<br />
bravo. ¤ Injertar.<br />
INXERTO: s. m. Yema de frutal que se pon noutro pa que úa vez soldada brote allí<br />
un árbol novo. ¤ Injerto.<br />
ISTANTE: adv. Tempo brevísimo de tempo. ¤ Instante.<br />
J<br />
JERSÉ: s. m. Roupa de lla que cubre el corpo hasta a cintura. Mi madre calcetóume<br />
un jersé pa'l inverno. ¤ Jersey.<br />
JIPIAR: v. Escapar mui rápido, salir pitando. ¤ Salir pitando. [dsec]<br />
L<br />
LACENA: s. f. Armarios empotraos que hay mayormente na cocía. ¤ Alacena.<br />
LERIAR: v. Discutir. ¤ Discutir.<br />
LIMPIADORA: s. f. Ventadora. ¤ Aventadora.<br />
LLA: s. f. Pelo de oveya. ¤ Lana. 2. Fig. condo daquén ten muito pelo. Vaya lla que<br />
teis, a ver si cortas esos pelos. ¤ Guedeja.<br />
LLABOR: s. m. Trabayo, actividá, ocupación. ¤ Labor, trabajo.<br />
LLABORES: s. m. Trabayos que hay que fer todos os días. Fuin cuas vacas y teño<br />
as llabores da casa sin fer. ¤ Quehaceres.<br />
LLABRADÍO: s. m. Terra de llabor. ¤ Labrantío.<br />
LLABRADOR: s. m. Persona que vive del trabayo da terra. ¤ Labrador.<br />
LLABRAR: v. Trabayar a terra, semar. 2. Trabayar a madera, a pedra, etc. pa<br />
modelalla. ¤ Labrar.<br />
LLACÓN: s. m. Pata delanteira del cocho. ¤ Lacón.<br />
LLADRAL: s. m. Traba das dúas que fain os llaos da caxa del carro. ¤ Ladral.<br />
LLADRAR: v. Dar lladridos. ¤ Ladrar.<br />
71
LLADRIDO: s. m. Voz del can. ¤ Ladrido.<br />
LLAGÚA: s. f. Lago, charca grande. ¤ Laguna.<br />
LLAMA: s. f. Terra o barro empapao d'augua. Caeo úa fana y quedóu todo el camín<br />
chen de llama. ¤ Lodo, barro. [dsec]<br />
LLAMAZA: s. f. Sito enchagozao, mui moyao y embarrao. A chaeira tá feita úa<br />
llamaza de tanto como choveo. ¤ Lodazal.<br />
LLAMBEDURA: s. f. Efecto de llamber. ¤ Lamedura.<br />
LLAMBER: v. Pasar a llingua por daqué. ¤ Lamer. 2. Comer llamberetes. ¤<br />
Lambisquear.<br />
LLAMBERCO, -A: adj. Descarao, sinvergüenza. ¤ Bergante.<br />
LLAMBERETE: s. m. Comestible, normalmente dulce, de pouco provecho. Nun<br />
comes más que llamberetes, así nunca valdrás pa nada. ¤ Chuchería, golosina.<br />
LLAMBIDO, -A: adv. Part. de llamber. 2. Repeinao. ¤ Repeinado, relamido.<br />
LLAMBIÓN, -BIÚA: adj. Amigo de comer llamberetes. ¤ Lambión.<br />
LLAMBIUADA: s. f. Comida que nun é de facha, que nun alimenta. ¤ Comida golosa<br />
pero de poco alimento.<br />
LLAMPO, -A: adj. Liso, sin tacos (roda). Ten cuidao nun te patine, que teis as<br />
rodas llampas. ¤ Liso.<br />
LLAMPRAZO: s. m. Golpe, latigazo, cinchoirada, gamallada. Vaya llamprazo que<br />
ye deo a vaca col rabo nel oyo. ¤ Latigazo.<br />
LLAMPRIAR: v. Ter muita fame y comer muito o todo lo que hay. ¤ Fig. devorar.<br />
LLANCAR: s. m. Pedra das dúas que fain os llaos da boca del forno. ¤ Marcación de<br />
piedra de la boca del horno.<br />
LLANDE: s. f. Bellota, fruto o semilla del carballo. ¤ Bellota, llande.<br />
LLANGAÑA: s. f. Líquido que botan os oyos, sobre todo al dormir, y que al cuayar<br />
queda na veira dos párpagos. ¤ Legaña.<br />
LLANGAÑOSO, -A: adj. Cos oyos chíos de llangañas. ¤ Legañoso.<br />
LLANGOSTA: s. f. Locusta. Bicho ortóptero da familia dos acrídidos, de 4 a 6 cms.<br />
de llargo, de color verde brillante o marrón por derriba, con oyos grandes,<br />
antenas y as patas d'atrás mui llargas pa saltar, que come y destroza cultivos. ¤<br />
Saltamontes, langosta.<br />
LLANGRISTO, -A: adj. Respondón, descarao. ¤ Respondón.<br />
LLANXIR: v. Queixase el can. Deberon de pegaye al can que súa llanxir. ¤ Gañir.<br />
72
LLANZOLETA: s. f. Plantago lanceolata. Planta herbácea da famillia das<br />
plantagináceas, con foyas desde a raíz anchas, ovaladas y llargas, flores de<br />
espiga llarga y apertada. Gústayes muito as vacas u a os conejos. ¤ Llantén<br />
menor.<br />
LLAPA: s. f. Cousa que se pega. ¤ Lapa. 2. Estela del fougo. ¤ Llama.<br />
LLAPAR: v. Beber a papaos grandes, comer ansiadamente. ¤ Beber tragos grandes.<br />
2. Comer como os cais y os gatos, cua llingua. ¤ Comer como los perros y los gatos.<br />
LLAPARIAR: v. Botar llapas el fougo. ¤ Llamear.<br />
LLAPARIDA: s. f. Llapa grande. ¤ Llamarada.<br />
LLARADA: s. f. Niada de pitos, cochos, gatos, etc. ¤ Camada.<br />
LLAREIRA: s. f. Sito unde antiguamente se fía a comida, colgando a pota da<br />
gamalleira. ¤ Hogar, lar.<br />
LLARGATA: s. f. Lacerta vivipara. Especie de llagarto d'us dous dm. de llargo, de<br />
color pardo o verdoso por derriba y blanco por debaxo. É mui ligero y<br />
espantadizo, aliméntase de bichos y vive entre os escombros y nos furaos das<br />
paredes. ¤ Lagartija.<br />
LLARGATÓN: s. m. Lacerta viridis. Reptil terrestre de cuatro patas cortas, con cinco<br />
didos cada úa acabaos en uñas afiladas. El peleyo tenlo cuberto d'escamas<br />
marellas y verdes. ¤ Lagarto.<br />
LLARGO, -A: adj. Que ten logitú. ¤ Largo. 2. Alto, espigao. É llargo como el palo a<br />
cancella. ¤ Alto.<br />
LLARGURA: s. f. Longitú. ¤ Largura.<br />
LLASTRA: s. f. Pedra ancha y delgada. ¤ Lastra, lancha.<br />
LLATA: s. f. Palo llargo medianamente gordo. As de cortar úa llata curiosa pal<br />
varal, de modo que nos valga despós pal carro. ¤ Palo largo y grueso. 2. Guía del<br />
arao. ¤ Timón del arado.<br />
LLAVADEIRO: s. m. Sito unde se llava a roupa. ¤ Lavadero.<br />
LLAVADURAS: s. f. Augua unde se llavaron os cacharros. ¤ Lavaduras, lavazas.<br />
LLAVAR: v. Quitar a suciedá. ¤ Lavar.<br />
LLAVAZA: s. f. Llavaduras dos cacharros, que con as sobras de comida se yes dan<br />
de comer a os cochos. Echa algo de farina na llavaza pa ver si medran esos<br />
goríos. ¤ Lavazas.<br />
LLAZADA: s. f. Nougo que tá fácil de desfer tirando d'ún dos cabos. ¤ Lazada.<br />
LLAZO: s. m. Llazada, atadura o nougo de cintas que vale d'adorno. ¤ Lazo.<br />
73
LLEBRE: s. f. Lepus capensis. Animal silvestre parecido a un conejo, de pelo negro<br />
amarronao por el llombo y as patas, y blanco por a panza. ¤ Liebre.<br />
LLEGRA: s. f. Feramenta cortante curva pa dayes forma por fora as madreñas. ¤<br />
Legra.<br />
LLEIRA: s. f. Eiro pequeno, normalmente estrecho y allargao, que con outros<br />
forma úa senra. ¤ Ería pequeña.<br />
LLEITE: s. m. Líquido blanco que producen as hembras dos animales mamíferos<br />
pa alimentar as crías. ¤ Leche.<br />
LLENDE: s. f. Llande. ¤ Bellota, llande.<br />
LLENTO, -A: adj. Verde, que nun tá torrao. Ese trigo tá llento, ten que daye un<br />
caldellín pa poder mayallo. ¤ Verde, que no está maduro. 2. Húmedo. ¤ Húmedo.<br />
LLENZO: s. m. Tela basta d'algodón. ¤ Lienzo.<br />
LLEÑA: s. f. Madera cortada de manera apropiada pa tizar el fougo. ¤ Leña.<br />
LLEÑEIRO: s. m. Sito unde se fende a lleña o se guarda. ¤ Leñera, leñero.<br />
LLER: v. Pasar a vista por os escritos entendendo lo que dice n'ellos. ¤ Leer.<br />
LLETO: s. m. Fondo da caxa del carro del país. Teño a madera pal lleto y pal eixe,<br />
nun me falta más que comprar as rodas. ¤ Escalera del carro.<br />
LLETRA: s. f. Cada ún dos signos gráficos con que se representan os sonidos d'úa<br />
fala. ¤ Letra.<br />
LLETREIRO: s. m. Palabra o palabras escritas pa notificar o publicar úa cousa. ¤<br />
Letrero.<br />
LLIBRADURAS: s. f. Gurrias, membranas que recubren el feto y se botan despós<br />
del parto. ¤ Secundinas.<br />
LLIBRAR: v. Botar as llibraduras, esgurriar. 2. Evitar úa situación. ¤ Librar.<br />
LLIBRETA: s. f. Llibro cuas foyas en blanco que s'usa pa escribir nella. ¤ Libreta.<br />
LLIBRO: s. m. Conjunto de foyas de papel escritas y encuadernadas. ¤ Libro.<br />
LLIMACO: s. m. Llumaco, animal gasterópodo sin casa. Babosa. ¤ Limaco, babosa.<br />
LLIMO: s. m. Sustancia mucosa que botan por a natura as vacas condo tán salidas.<br />
¤ Mucosa que expulsa la vaca cuando está en celo.<br />
LLIMPAR: v. Quitar a suciedá d'úa cousa. 2. Fer que un llugar quede libre de lo<br />
que é malo pa él. 3. Fig. sisar o roubar algo. ¤ Limpiar.<br />
74
LLIMPO, -A: adj. Que nun ten manchas nin tá sucio. 2. Que nun ten mezcla d'outra<br />
cousa (p. e. os graos dos cereales). 3. Fig. que nun ten cousa que lo estropie o<br />
infeste. 4. Que é aseao. ¤ Limpio.<br />
LLINDEIRO: s. m. Sito unde pacen as vacas. Suqueiro, borde dos eiros. Llevaba a<br />
vaca presa por el llindeiro. ¤ Linde por donde pacen las vacas.<br />
LLINGUA: s. f. Órgano muscular que tein na boca os vertebraos y que sirve pa<br />
coyer el gusto y pa falar as personas. ¤ Lengua.<br />
LLIXEIRO, -A: adj. Que pesa pouco. ¤ Ligero.<br />
LLOBO: s. m. Canis lupus. Mamífero carnívoro d'un metro aprosimadamente desde<br />
el focico hasta el rabo, y de seis a siete dms. de alto hasta a cruz, de color gris<br />
escuro, oreyas tiesas y rabo llargo con muito pelo. É salvaje y dañino pal ganao..<br />
¤ Lobo.<br />
LLOLLO, -A: adj. Valleiro, sin nada dentro. A mitá das avellanas d'este ano saliron<br />
llollas. ¤ Vacío.<br />
LLOMBEIRADA: s. f. Golpe dado nel llombo o en cualquer outro sito del corpo. ¤<br />
Trompazo.<br />
LLOMBO: s. m. Espaldas, espiazo dos animales. ¤ Lomo. 2. Elevación del tarrén. ¤<br />
Loma.<br />
LLOMBRIGA: s. f. Gusano da clase dos nematelmintos, que vive parásito nas tripas<br />
del home y dalgús animales. El médico deuye un jarabe p'as llombrigas. ¤<br />
Lombriz intestinal.<br />
LLONGAÍZA: s. f. Embutido feito con el pulmón del cocho y úa pouca carne<br />
picada más. ¤ Longaniza.<br />
LLONGO, -A: adj. Grande, llargo. ¤ Longo.<br />
LLONXE: adv. Que nun tá cerca, a distancia. Tá mui llonxe pa ir andando. ¤ Lejos.<br />
LLOTA: s. f. Montón de colmos o de lleña empilao. ¤ Pila.<br />
LLOUGO: adv. Enseguida. 2. Casi. 3. Despós. ¤ Luego.<br />
LLOUREIRO: s. m. Laurus nobilis. Árbol de foya perenne, tronco liso, ramas<br />
erguidas y foyas coriáceas y aromáticas, usada como condimento y pa bendecir<br />
el domingo de Ramos. Os frutos son bayas parecidas a os cagayóis das oveyas y<br />
úsanlas os nenos pa tacos das taqueiras. ¤ Laurel.<br />
LLOUXA: s. f. Lámina de pizarra usada pa cubrir os llouxaos. ¤ Losa para tejado.<br />
LLOUXAO: s. m. Cuberta das casas. Hay que revisar el llouxao, que temos<br />
goteiras. ¤ Tejado de pizarra.<br />
LLOUXEIRA: s. f. Sito de unde se saca a llouxa. ¤ Cantera de pizarra.<br />
75
LLUCIDO, -A: adj. Con búa pinta, cuidao. ¤ Lucido.<br />
LLUCIR: v. Destacar, quedar vistoso. ¤ Lucir.<br />
LLUGAR: s. m. Pueblo, sito. ¤ Lugar.<br />
LLUITA: s. f. Pelea, combate. ¤ Lucha.<br />
LLUITAR: v. Amarrase agarraos hasta tumbar al contrario debaxo. ¤ Luchar.<br />
LLUITO: s. m. Vestimenta negra que se lleva condo morre un familiar. 2. Tempo<br />
durante el que se lleva esa vestimenta. ¤ Luto.<br />
LLUMACO: s. m. Llimaco. ¤ Babosa.<br />
LLUME: s. m. Llapa que bota algo que tá queimando. 2. Fogón da cocía. ¤ Lumbre.<br />
LLUMEIRA: s. f. Nas cocías antiguas, furao nel llouxao por unde entraba a lluz. ¤<br />
Claraboya.<br />
LLUZ: s. f. Lo que fai que as cousas podan vese. Claridá que emiten os corpos por<br />
radiación, incandescencia o combustión. ¤ Luz.<br />
76<br />
M<br />
MACHIAR: v. Protestar fendo ruidos cua llingua nel paladar. ¤ Protestar haciendo<br />
chasquidos con la lengua.<br />
MACHUCO: s. m. Ferramenta feita con un tronco de madera con mango que s'usa<br />
pa cravar postes. ¤ Maza.<br />
MADREÑA: s. f. Calzao de madera con tres apoyos. ¤ Almadreña, madreña.<br />
MADRÍA: s. f. Muyer que é testigo nun bautizo o núa boda. ¤ Madrina.<br />
MADROÑEIRO: s. m. Arbutus unedo. Arbedeiro. ¤ Madroño.<br />
MAGAYA: s. f. De pouco valor. ¤ Residuos, de poco valor. 2. Pastosidá que se forma<br />
na boca. ¤ Baba pegajosa. 3. Lo que queda despós de fer el aguardiente o a sidra.<br />
¤ Hollejo.<br />
MAGOR: s. m. Moho. ¤ Moho.<br />
MAGORECER: v. Criar magor. ¤ Enmohecer.<br />
MAGORENTO, -A: adj. Que ten magor. ¤ Enmohecido.<br />
MAGOSTO: s. m. Reunión que se fai pa asar castañas y comellas. ¤ Magosto.<br />
MALDICIÓN (HERBA DA): s. f. Oxalis acetosella. Herba mala da familia das<br />
oxalidáceas, con a raíz dentada y encarnada, foyas de tres en rama, como as del
trébol y bulbos como garbanzos. Este eiro tá pragao d'herba da maldición. ¤<br />
Aleluya, acederilla (mala hierba).<br />
MALUCOS: s. m. Bultos que salen nel peleyo que poden supurar. ¤ Forúnculos.<br />
MANAR: v. Salir, surtir. ¤ Manar.<br />
MANCADURA: s. f. Sito del corpo unde se ten úa encetadura, un golpe o úa herida.<br />
¤ Magulladura o herida.<br />
MANCAR: v. Provocar dolor por un golpe o úa herida. Vas a mancar un dido col<br />
martello. ¤ Lastimar.<br />
MANCHA: s. f. Señal o cerco que deixa algo que ensucia.. ¤ Mancha. 2. Parte de<br />
outro color. 3. Enfermedá das plantas producida por hongos o bichos y que fai<br />
que se manchen o caigan as foyas. Este ano nun hay casi fruta por culpa da<br />
mancha. ¤ Enfermedad de las plantas.<br />
MANDA: s. f. Testamento, legao, herencia. Como nun tía fiyos féxoye a manda al<br />
sobrín. ¤ Testamento, manda.<br />
MANDAR: v. Obligar, ter autoridá. 2. Enviar. ¤ Mandar. 3. Fer manda. ¤ Testar. 4.<br />
Gastar (el tempo). Tuvo toda a mañá mandanto el tempo y ahora nun ten vagar<br />
de fello ¤ Perder (el tiempo).<br />
MANDARRIA: s. f. Maza grande de ferro. Pa romper esa pedra teis que usar el<br />
palferro y a mandarria. ¤ Mandarria.<br />
MANDARRIAZO: s. m. Golpe dao cua mandarria. ¤ Golpe de mandarria.<br />
MANDIL: s. m. Prenda como úa bata de tela fina, que se viste por encima da roupa<br />
pa nun manchalla al cocinar o fer as tareas de casa. ¤ Delantal, mandil.<br />
MANELLA: s. f. Colmo de paya atao na punta d'un palo usao pa allumar. En<br />
carnaval úsase pa escorrer el Antroiro. ¤ Mellón.<br />
MANGA: s. f. Parte da roupa que cubre el brazo.. 2. Utensilio de tela en forma de<br />
cono con un aro y mango que s'usa pa colar café, etc. ¤ Manga.<br />
MANGAR: v. Puer un mango. 2. Vestir úa manga. ¤ Mangar. 3. Pegar, solmenar.<br />
Como nun deixes eso, vou mangache un tortazo. ¤ Pegar, golpear. 4. Nun fer<br />
llabor nin servicio. ¤ Holgar. [dsec]<br />
MÁNGARA: s. f. Enfermedá da planta da pataca, que se pon marella y seca antias<br />
de tempo. ¤ Enfermedad de la patata producida por un hongo del género<br />
phoronosmora.<br />
MANGONIAR: v. Metese en todo, querer mandar y gobernar. ¤ Mangonear.<br />
MANGUÁN, -ANA: adj. Folgazán, sinvergüenza. Menudo manguán tás feito que nin<br />
siquera fixiche a cama. ¤ Holgazán.<br />
77
MANÍA: adv. Vaca que nun empreña. Xa foi tres veces cua vaca al toro, pero pa<br />
mín que inda tá manía. ¤ Vaca que no se empreña.<br />
MANÍAS: s. f. Zuna, vicio, mala costumbre. ¤ Manía.<br />
MANSO, -A: adj. Pacífico, tranquilo, que nun é bravo. ¤ Manso. 2. Finca que nun tá<br />
de monte o eiro llabrao. 3. Árboles inxertaos, que nun son bravos. ¿Esos<br />
mazaeiros son mansos o teis inda que inxertallos?. ¤ Terreno o frutal cultivable.<br />
MANTEIGA: s. f. Sustancia grasa que se saca da nata del lleite despós de mazao. ¤<br />
Mantequilla. 2. Grasa del cocho derretida y testa. ¤ Manteca.<br />
MANTEIGAO, -ADA: adj. Con muita grasa (el caldo). Hoy el caldo tá ven<br />
manteigao, ¿que ye echache? ¤ Mantecoso.<br />
MANTELLA: s. f. Mantía pa envolver os nenos pequenos. 2. Manta que a veces se<br />
pon as vacas recién paridas pa sacallas a pacer. ¤ Mantilla.<br />
MANTENCIÓN: s. f. Comida necesaria pa un tempo determinao. Trabayóu allí con<br />
a pousada y a manteción incluidos. ¤ Manutención.<br />
MANTER: v. Alimentar. 2. Conservar. 3. Defender. ¤ Mantener.<br />
MANTIDO, -A: adv. Part. de manter. ¤ Mantenido. 2. Que tá ben alimentao. El<br />
ganao vese que tá ben mantido. ¤ Bien alimentado.<br />
MANZÁ: s. f. Mazá. ¤ Manzana.<br />
MANZAEIRO: s. m. Malus domestica. Mazaeiro. ¤ Manzano.<br />
MAÑÁ: s. f. Tempo que hay desde el amaecer al mediodía. Foi al médico por a<br />
mañá. 2. Adv. el día despós del de hoy. Mañá cumple dous anos. ¤ Mañana.<br />
MAÑOSO, -A: adj. Arteiro. ¤ Mañoso.<br />
MAO: s. f. Parte del corpo unida al antebrazo que comprende desde a muñeca a<br />
punta dos didos. 2. Pata delanteira dos cuadrúpedos. 3. Capa (de pintura). 4.<br />
Maña, arte. 5. Llao. //Echar úa mao, axudar. ¤ Mano.<br />
MAQUILA: s. f. Cantidá de farina que cobra el molieiro por moler el grao de<br />
daquén. ¤ Maquila.<br />
MARAÑO: s. m. Tira d'herba que vei deixando cortada el que sega. 2. Ancho de<br />
cada golpe o corte da gadaña al segar. ¤ Baraño.<br />
MARCACIÓN: s. f. Cerco de madera unde van asentadas as ventás y as portas. ¤<br />
Marcación, marco.<br />
MARCO: s. m. Pedra pa marcar os lindes das terras. Repartiron el monte que foi del<br />
marqués y ahora hay que puer os marcos. ¤ Mojón. [dsec]<br />
MAREIRO: s. m. Cerzo que ven del mar. ¤ Bruma.<br />
78
MARELLAR: v. Puese de color marello. ¤ Amarillear.<br />
MARELLO: s. m. Color parecido al del oro, del limón, etc. ¤ Amarillo.<br />
MARIAR: v. Molestar, enfadar. 2. Revolvese el estómago con ganas d'arrojar. 3.<br />
Emborrachase. ¤ Marear.<br />
MARICA: s. f. Nome que se ye dá a raposa nos cuentos. ¤ Nombre que se le da a la<br />
zorra de los cuentos infantiles.<br />
MARTADELLA: s. f. Artilugio pa espantar el xabaril, feito cun palo y úas aspas,<br />
que al movese col aire fainye golpiar úa lata y mete ruido. ¤ Molinete utilizado<br />
para espantar alimañas.<br />
MARTELLAR: v. Dar col martello. ¤ Martillear.<br />
MARTELLAZO: s. m. Golpe dao col martello. ¤ Martillazo.<br />
MARTELLO: s. m. Ferramenta de percusión con cabeza normalmente de ferro y un<br />
mango corto de madera. El martello de crabuñar nun vale pa sacar as puntas. ¤<br />
Martillo.<br />
MASEIRA: s. f. Artesa, caxón grande con patas y tapa que s'usa p'amasar el pan y<br />
despós guardallo n'ella. ¤ Masera.<br />
MASOIRO: s. m. Conca grande de madera pa daye xeito de fogaza a masa de maíz.<br />
¤ Cuenco de madera en que se da forma a la hogaza.<br />
MASTRAGADA: s. f. Pastramada, mezcla pisada de cousas blandas. ¤ Fig.<br />
amalgama.<br />
MATACHÍN: s. m. Persona que s'encarga da matanza del cocho. ¤ Matachín, jifero.<br />
MATANZA: s. f. Samartín, tempo condo se matan os cochos, se salan, se fain os<br />
embutidos y se preparan pa curallos. ¤ Sanmartín, matanza.<br />
MATERIA: s. f. Líquido que botan as mancaduras infestadas. Esa mancadura criou<br />
materia, era miyor que la vira el médico. ¤ Pus. [dsec]<br />
MAULA: adj. Queixón, folgazán. Nun val pa trabayar, nun ye podes mandar nada<br />
porque é un maula. ¤ Holgazán.<br />
MAYA: s. f. Cada úa das argollas que forma úa cadía. ¤ Eslabón. [dsec]<br />
MAYAR: v. Separar el grao da espiga o os chichos da babuya. ¤ Majar. 2. Dar úa<br />
tolena, machacar o pegar muito a daquén. ¤ Dar una zurra.<br />
MAYEGA: s. f. Reunión para mayar el trigo. Fixeron a mayega dous días antias da<br />
festa. ¤ Acto de majar.<br />
MAYO: s. m. Istrumento que s'usa pa mayar. ¤ Mallo.<br />
79
MAYORAZO, -A: s. Aquel dos fiyos, normalmente el primeiro, que se casa pa casa<br />
unde tein caseiría. Como el primeiro casóuse cua mayoraza de Roque, quedóu el<br />
segundo de mayorazo. ¤ Fig. mayorazgo.<br />
MAZÁ: s. f. Fruto del mazaeiro, carnoso, de sabor dulce y del que se saca el zumo<br />
pa fer a sidra. ¤ Manzana.<br />
MAZADEIRA: s. f. Recipiente de madera en forma de tonel unde se fai a manteiga.<br />
¤ Recipiente donde se maza.<br />
MAZAEIRO: s. m. Malus domestica. Árbol frutal da familia das rosáceas que da<br />
mazás. ¤ Manzano.<br />
MAZAROCO: s. m. Grumo. Quedáronme as papas chías de mazarocos. ¤ Grumo.<br />
2. Barroco. ¤ Terrón.<br />
MAZCAR: v. Triturar a comida cos dentes, masticar. ¤ Mascar.<br />
MÁZCARA: s. f. Careta, disfraz estrafalario. ¤ Máscara.<br />
MECEDORA: s. f. Máquina pa mecer as vacas. Compraron úa mecedora porque<br />
nun podían mecer a mao. ¤ Ordeñadora.<br />
MECER: v. Sacar cua mao o cua mecedora el lleite del remoyo da vaca. ¤ Ordeñar.<br />
MEDA: s. f. Colmos de trigo o centén colocaos todos us encima d'outros formando<br />
úa pirámide cuas espigas pa dentro, pa que nun se moyen hasta que se mayen.<br />
Asoleya el trigo antias de fer a meda pa que nun vaya llento. ¤ Forma de<br />
amontonar el trigo. 2. Montón de ganza. ¤ Montón de rozo.<br />
MEDAR: v. Fer a meda. ¤ Amontonar el trigo o el rozo.<br />
MEDIDA: s. f. Caxa de madera rectangular con ún dos llaos estrechos entornao, pa<br />
verter miyor lo que ten nel interior, y que sirve pa midir el grao, os chichos, etc.<br />
¤ Caja de madera que se utiliza para medir áridos. 2. Unidá de medida pal trigo,<br />
centén, chichos, etc. Úa medida de chichos son us siete kilos; de maíz é algo<br />
menos. ¤ Medida de capacidad para áridos.<br />
MEDIR: v. Comparar cúa medida establecida. ¤ Medir.<br />
MEDO: s. m. Temor que se ten de que pase algo malo. ¤ Miedo.<br />
MEIROLO: s. m. Peteiro, montón mui xunto. ¤ Fig. racimo.<br />
MEL: s. m. Sustancia viscosa que fain as abeyas pa alimentar as crías y que<br />
comemos os homes por lo que alimenta y lo ben que sabe. ¤ Miel.<br />
MELANDRO: s. m. Meles meles. Mamífero carniceiro d'algo menos d'un metro, que<br />
vive en cuevas y que ten a cabeza blanca con dúas franxas negras desde'l focico<br />
hasta as oureyas. ¤ Tejón.<br />
80
MELECÍA: s. f. Sustancia que se ye da a úa persona o animal pa curar o aliviar úa<br />
enfermedá. El médico deuye dúas melecías pa tose. ¤ Medicina.<br />
MELEIRO: s. m. El que anda vendendo mel. ¤ Melero.<br />
MELLÓN: s. m. Enfermedá da piel, especie de tiña o mancha. ¤ Eccema.<br />
MENDEYO: s. m. Roupa rota o desfeita. Nun tía roupa curiosa, eran todo<br />
mendeyos. ¤ Harapo, andrajo.<br />
MENDRUGO: s. m. Cacho pequeno de pan. Dame un mendrugo de pan pal can. ¤<br />
Mendrugo.<br />
MENTRES: adv. Durante el tempo en que. ¤ Mientras.<br />
MEO: pron. Pronombre posesivo de primeira persona. Este llibro é meo. ¤ Mío.<br />
[dsec]<br />
MEOLLA: s. f. Sustancia que tein os osos por dentro. ¤ Meollo. 2. Sesos. Fai úa<br />
tortilla de meolla, que alimenta muito. ¤ Sesos.<br />
MERDA: s. f. Escremento das personas y dalgús animales. ¤ Mierda.<br />
MERDÁN: s. m. Fig. persona que nun val pa nada. ¤ Persona sin cualidades ni<br />
méritos.<br />
MERDEIRO: s. m. Cagayón de merda. ¤ Cagada.<br />
MERENDA: s. f. A comida que se fai despós del almorzo, a mediodía o a primeira<br />
hora da tarde. ¤ Almuerzo.<br />
MERENDÍN: s. m. Comida que se fai a media tarde antias da cena. ¤ Merienda.<br />
MERUCA: s. f. Lumbricus terrestris. Gusano da familia dos lumbrícidos, de color<br />
marrón, que vive entre'l cuito o na terra. ¤ Lombriz.<br />
MERUXA: s. f. Fumaria officinalis. Malas herbas que salen nos eiros que tán mui<br />
abonaos, entre os nabos. Cómelas el ganao. ¤ Fumaria (mala hierba).<br />
MEXAR: v. Botar el mexo. Orinar. ¤ Mear.<br />
MEXO: s. m. Líquido del organismo de color marello que producen os riñóis. ¤<br />
Orina.<br />
MEZCRAR: v. Desordenar, xuntar cousas entre sí de manera que se confundan. ¤<br />
Mezclar.<br />
MIALMA: interj. Espresa sorpresa, incredulidá, admiración. ¡Mialma! ¿de verdá<br />
foi como lo cuentan. ¤ Mialmas.<br />
MIÁNICAS: interj. Mialma, espresión de sorpresa, incredulidá, admiración. ¤<br />
Mecachis.<br />
81
MIAR: v. Emitir sonidos os gatos pa pedir comida o chamase. ¤ Maullar.<br />
MÍCARO: s. m. Voz que s'usa pa chamar os gatos. ¡Mícaro!, ven gatín, ven. ¤ Voz<br />
utilizada para llamar a los gatos.<br />
MICO, -A: adj. Delicao o repunante pa comer. Vaya mico que tá feito, nun come<br />
más que paparicos. ¤ Delicado o escrupuloso para comer.<br />
MIDIR: v. Medir. ¤ Medir.<br />
MIN: pron. Pronombre de primeira persona de singular que funciona como<br />
complemento preposicional. A ún mismo. A chave deuma a min. ¤ Mi.<br />
MIÑUELO: s. m. Fritura feita d'un batido de farina, augua y azúcar. ¤ Buñuelo.<br />
MIOLLO: s. m. Pieza central da roda del carro del país o del rodeno, unde vei<br />
espetao el eixe. Esa roda ten el miollo aberto, hay que pueye úa cantiasa. ¤<br />
Pieza central de la rueda del carro o del rodezno.<br />
MITÁ: s. f. Cada úa das dúas partes iguales en que se divide algo. ¤ Mitad.<br />
MIUDOS: s. m. Vísceras, recortes y cachos de carne sacaos de pelar os osos. Esos<br />
miudos poden echase pa os rinchos. ¤ Menudos.<br />
MIYOR: adv. Más bon. A mía mula é miyor que a tua. ¤ Mejor.<br />
MIYORAR: v. Puer miyor, recobrar a salú. ¤ Mejorar. 2. Prosperar. ¤ Prosperar.<br />
MIYORÍA: s. f. Efecto de miyorar. Ten menos fiebre, parece que el jarabe ye fexo<br />
algo de miyoría. ¤ Mejoría.<br />
MOCARRADA: s. f. Cantidá de mocos. Vaya mocarrada que coyiche por ir sin<br />
abrigar. ¤ Moqueo. 2. Catarro fuerte. ¤ Catarro fuerte.<br />
MOCEDÁ: s. f. Xente nova. Taba toda a mocedá na Mayada echando un partido. ¤<br />
Juventud. 2. Edá na que se é novo. Na mía mocedá a mocedá nun era así. ¤<br />
Mocedad.<br />
MOCHICA: s. f. Partícula encendida que salta del fougo. Prendeuse el baral cúa<br />
mochica dos cuetes da festa. ¤ Chispa.<br />
MOCHO, -A: adj. Sin cornos. ¤ Mocho.<br />
MOFO: s. m. Planta que sal nos sitos sombrios y avesíos, encima das pedras y na<br />
corteya dos árboles. Si te perdes nel monte, fíjate que el mofo nos árboles sal<br />
siempre pal norte. ¤ Musgo.<br />
MOLA: s. f. Pieza dental que vei detrás dos caeiros. 2. Pedra redonda del molín. ¤<br />
Muela.<br />
MOLIEIRO: s. m. Persona que lleva un molín. ¤ Molinero.<br />
MOLÍN: s. m. Máquina pa moler cereales. 2. Edificio unde tá el molín. ¤ Molino.<br />
82
MOLLAR: adj. Blando. Os das oreyas son osos mollares. ¤ Mollar.<br />
MOLLE: adj. Blando, que se mastica o parte fácil. ¤ Muelle.<br />
MONDONGO: s. m. Carne de cocho picada y amañada pa embutir. Ayer matamos y<br />
hoy fixemos el mondongo. ¤ Mondongo.<br />
MONDREGO, -A: adj. Fam. malo, sinvergüenza. Qué mondrego eres, cómo se nota<br />
que nun che poin educación. ¤ Fam. malo o sinvergüenza.<br />
MONTE: s. m. Terra sin amansar. Desde que morreo el veyo, tein todos os praos de<br />
monte. 2. Montaña. ¤ Monte.<br />
MONTÉS: adj. Olor y sabor que ten a carne dos animales de monte. ¤ Montesino,<br />
montés (olor o sabor).<br />
MONTÓIS (A): loc. adv. Asgaya, en gran cantidá. ¤ A montones.<br />
MORCIYA: s. f. Embutido feito con grasa, cebolla, pan y sangre. ¤ Morcilla.<br />
MORDAZAS: s. f. Palo fendido y doblao por a mitá, en forma de pinza, p'abrir os<br />
arizos das castañas. ¤ Pinza que se utiliza para abrir los erizos de las castañas. [dsec]<br />
MORENA: s. f. Montón d'herba seca, que pode llevar llata o non, que se fai antias<br />
de metella nel pajar o d'embaralalla. Al herba faiye ben pasar por a morena<br />
antias de fer el baral. ¤ Montón de hierba seca. [dsec]<br />
MORMO: s. m. Enfermedá que yes dá a os burros, machos, pollinos,... que é como<br />
si tuveran catarro. ¤ Muermo.<br />
MORRADA: s. f. Guantada, bofetada, tortazo. ¤ Bofetada, fig. morrada.<br />
MORRAL: s. m. Saca con cebada que se yes colga na cabeza a os burros pa que<br />
coman y nun yes caiga nada. ¤ Morral. 2. Saca que se colga del pescozo y que<br />
s'usa pa pañar as castañas. ¤ Morral.<br />
MORRER: v. Deixar de vivir. ¤ Morir. 2. Apagase el fougo. ¤ Fig. morir.<br />
MORRIÓN: s. m. Enfermedá del maíz que ye sal un bulto nel caso. A mita del maíz<br />
ten morrión. ¤ Hongo del maíz. [dsec]<br />
MORTE: s. f. Efecto de morrer, fin da vida. ¤ Muerte.<br />
MORTO, -A: adv. Part. de morrer. ¤ Muerto.<br />
MOSCACAÍA: s. f. Hippobosca equina. Bicho díptero, d'us ocho mms., de color pardo<br />
amarellao, corpo aplastao, cua peleya mui dura, alas grandes, y patas cortas y<br />
fuertes. É parásito das caballerías. ¤ Mosca borriquera.<br />
MOSCAR: v. Escapar, salir correndo el ganao dando brincos y col rabo dereto<br />
condo lo apertan demasiao as moscas, os tabaos y el calor. ¤ Cucar el ganado.<br />
[dsec]<br />
83
MOSCÓN: s. m. Sarcophaga carnaria. Mosca d'us 25 mms., de color mouro, que tá<br />
unde hay carne y rumba muito. ¤ Mosca de la carne.<br />
MOUCO, -A: adj. Sin un dos dous cornos. ¤ Mogón.<br />
MOUCUADA: s. f. Golpe dao na cara cua mao. ¤ Bofetada.<br />
MOURENTO, -A: adj. Que ten magor. Este pan tá mourento. ¤ Mohoso.<br />
MOURO, -A: adj. Escuro, negro. ¤ Negro. 2. Fig. enfadao, morrudo. ¤ Fig. enfadado.<br />
MOXEGA: s. f. Caxón del molín en forma de pirámide al revés, unde se echa el<br />
grao pa molello. Con a moxega chía ten pa moler hasta mañá por a mañá. ¤<br />
Tolva del molino.<br />
MOYAR: v. Humedecer úa cousa con dalgún líquido. Si nun pois as botas vas a<br />
moyar os pes. ¤ Mojar.<br />
MULLIDA: s. f. Forro de cuero y trapo chen de paya que se yes pon as vacas na<br />
cabeza entros cornos, pa xoncellas y que nun las manque el xugo. Prepara el<br />
xugo, os cornales y as mullidas pa xoncer. ¤ Mullido que se les pone a las vacas en<br />
la cabeza debajo del yugo.<br />
MULLIDO: s. m. Ganza, herba o paya que se echa al ganao na corte a modo de<br />
cama pa que té llimpo y seco y pa fer cuito. Temos que rozar algo de ganza, que<br />
se tá acabando el mullido. ¤ Mullido para el ganado.<br />
MULLIR: v. Echar mullido al ganao. ¤ Echar mullido al ganado.<br />
MURAR: v. Quedase quieto el gato pa cazar ratos. ¤ Acechar, murar.<br />
MUSGAR: v. Callar as cousas, nun decir nada y andar enfadao, amusgueirao. ¤<br />
Zorrear.<br />
MUXIR: v. Berrar a vaca. Tán muxindo as vacas na corte. ¤ Mugir.<br />
MUYER: s. f. Hembra da especie humana. ¤ Mujer. 2. A casada con respeto al<br />
home. ¤ Esposa.<br />
MUYEREGO: adj. Que ye gustan muito as muyeres. ¤ Mujeriego.<br />
84<br />
N<br />
NA: Contración de "en" y "a". Taba na cocía. ¤ En la.<br />
NABÍA: s. f. Semente del nabo. Tamén se dice da das berzas. ¤ Nabina.<br />
NABO: s. m. Brassica oleracea. Planta da familia das crucíferas, con foyas grandes y<br />
rugosas y raíz blanca o marella de forma redonda. As foyas, además de pal<br />
ganao, échanse pal caldo. El cimón é muy apreciao pa comer. ¤ Nabo.
NAIDE: pron. Ningúa persona. Taba solo, nun foi naide con él. ¤ Nadie.<br />
NAMÁS: adv. Nada más. Foi namás que un raspuazo. ¤ Nada más.<br />
NARANXA: s. f. Fruto del naranxeiro. É redonda, de color anaranxao, con corteya,<br />
y dentro partido en gaxos de sabor agridulce. ¤ Naranja.<br />
NARANXEIRO: s. m. Citrus sinensis. Árbol de foya perene mui ramudo, de pouca de<br />
altura, que ten úa flor que güele muito ben (flor d'azar). Da un fruto comestible,<br />
que é a naranxa. ¤ Naranjo.<br />
NATURA: s. f. Vulva dos animales. A vaca debe tar salida, nótaseye na natura. ¤<br />
Vulva, natura.<br />
NAVAYA: s. f. Cuitello que se pode zarrar tapando el corte col mango. Ten úa<br />
navaya con cachas de marfil. ¤ Navaja.<br />
NECIO, -A: adj. Terco, cabezón. ¤ Terco, necio.<br />
NEL: Contración de "en" y "el". N'el. ¤ En el.<br />
NÉL: Contración de "en" y "él". N'él. ¤ En él.<br />
NELLA: Contración de "en" y "ella". N'ella. Apareyóu a burra y foi nella hasta<br />
Villayón. ¤ En ella.<br />
NEMBRO: s. m. Estremidá del corpo. Perdeo un nembro na guerra. ¤ Extremidad,<br />
miembro.<br />
NEMBRUDO, -A: adj. Vigoroso. ¤ Vigoroso.<br />
NENEIRO, -A: adj. Que ye gustan os nenos. ¤ Niñero.<br />
NENO, -A: s. Persona de poucos anos. ¤ Niño, niña.<br />
NESA: Contración de "en" y "esa". N'esa. ¤ En esa.<br />
NESE: Contración de "en" y "ese". N'ese. ¤ En ese.<br />
NESGA: s. f. Pieza triangular que se yes mete a os vestidos pa enanchallos o dayes<br />
vuelo. ¤ Nesga.<br />
NESGAO, -ADA: adj. Con vuelo. ¤ Nesgado, -a.<br />
NESTA: Contración de "en" y "esta". N'esta. ¤ En esta.<br />
NESTE: Contración de "en" y "este". N'este. ¤ En este.<br />
NETO: adj. Dícese da pación, el autono o lo semao y recién nacido condo tá verde<br />
y vigoroso. Mira qué neto se poxo todo con este augua. ¤ Reverdecido.<br />
NETO, -A: s. Parente que é fiyo d'un fiyo o d'úa fiya. ¤ Nieto, nieta.<br />
NEVADA: s. f. Efecto de nevar. 2. Cantidá de neve caída. ¤ Nevada.<br />
85
NEVAR: v. Caer neve. ¤ Nevar.<br />
NEVARIDO: s. m. Puñao de neve que s'apreta formando úa bola pa tiraye cun ella a<br />
daquén. Os nenos, como nun poderon ir a escola, taban tirando nevaridos. ¤<br />
Bola de nieve.<br />
NEVE: s. f. Augua congelada que cai das nubres en cristalíos tan pequenos que al<br />
baxar van xuntándose fendo faloupos. ¤ Nieve.<br />
NIADA: s. f. Camada de crías nacidas del mismo parto o del mismo nío. D'esta<br />
niada ten por lo menos doce pitíos. ¤ Camada, nidada.<br />
NIEIRO: s. m. Nío unde poin as pitas. Hay que deixar siempre un ovo nel nieiro. ¤<br />
Nidal.<br />
NIN: conj. Conjunción que s'usa pa enlazar dúas frases negativas. ¤ Ni.<br />
NIN, NÍA: s. Cariñosamente neno, nena. ¤ Cariñosamente niño, niña.<br />
NINGÚN, -ÚA: adj. Nin ún solo. ¤ Ninguno, ninguna.<br />
NÍO: s. m. Sito unde os animales paren o poin os ovos pa criar. ¤ Nido.<br />
NISA: s. f. Fruto con oso da niseira. ¤ Variedad de ciruela.<br />
NISEIRA: s. f. Prunus domestica. Árbol da familia das rosáceas, de seis a siete<br />
metros, con as foyas afiladas y dentadas y a flor blanca: el fruto é a nisa. ¤<br />
Variedad de ciruelo.<br />
NIYUNDES: adv. Ningún sito. ¤ Ningún sitio.<br />
NO: Contración de "en" y "lo". ¤ En lo.<br />
NOIRO: s. m. Montón de terra o pedras que sobresalen del resto del suelo. ¤<br />
Mogote.<br />
NOITE: s. f. Condo nun é de día. ¤ Noche.<br />
NOMBRAO, -ADA: adj. Famoso, conocido. ¤ Famoso.<br />
NOMBRAR: v. Citar, mencionar. ¤ Nombrar.<br />
NOME: s. m. Palabra con que se yes chama as cousas. ¤ Nombre.<br />
NORA: s. f. Parentesco con a muyer d'un fiyo. ¤ Nuera.<br />
NORDÉS: s. m. Punto entre el norte y el este. 2. Vento fuerte que ven d'ese punto. ¤<br />
Nordeste.<br />
NORTIADA: s. f. Temporal con muita augua y aire del norte. ¤ Tormenta procedente<br />
del norte.<br />
NORTIAR: v. Chover fino del norte. ¤ Lloviznar del norte.<br />
86
NOSO, -A: adj. De nosoutros. El blanco é noso y el negro voso. ¤ Nuestro.<br />
NOSOUTROS, -AS: pron. Pronombre personal de 1ª persona de plural. ¤ Nosotros,<br />
nosotras.<br />
NOUGO: s. m. Atadura, lazo. 2. Bulto nos troncos por unde salen as ramas. Este<br />
tronco nun vale pa eixe porque ten muitos nougos. ¤ Nudo.<br />
NOVELLO: s. m. Bola de filo o lla enrollada. ¤ Ovillo.<br />
NOVO, -A: adj. Acabao de fer, sin estrenar. ¤ Nuevo. 2. De pouca edá. ¤ Joven.<br />
NOXO: s. m. Repugnancia, asco. Dame noxo tocar as sapagueiras. ¤ Repugnancia,<br />
asco.<br />
NOXOSO, -A: adj. Repulsivo, que dá noxo. ¤ Repugnante, repulsivo. 2. Escupuloso. ¤<br />
Escrupuloso.<br />
NOZ: s. f. Fruto da nogal. 2. Bulto que forma el tiroides na parte de delante del<br />
pescozo dos homes. ¤ Nuez.<br />
NÚA: adv. Contración de "en" y "úa". Caeo núa poceira. ¤ En una.<br />
NUBRE: s. f. Nube. ¤ Nube.<br />
NUN: adv. Negación. You nun lo rompín. ¤ No.<br />
NUN: Contración de "en" y "un". N'un. ¤ En un.<br />
O<br />
OBISPAO: s. m. Territorio o jurisdición d'un obispo. ¤ Obispado.<br />
OBREIRIZA: s. f. Montón de xente a xornal cambiao. ¤ Trabajadores a jornal<br />
cambiado.<br />
OBREIRO: s. m. Persona que trabaya a xornal. Pa sacar as patacas tían obreiros.<br />
2. Persona que axuda a úa faena algún día determinao. ¤ Obrero.<br />
OBRIGACIÓN: s. f. Deber. ¤ Obligación. 2. Agradecimiento, gratitú. Como nun che<br />
quixo cobrar, débesye a obrigación. ¤ Agradecimiento.<br />
OBRIGAR: v. Fer que daquén faiga daqué, usando autoridá o fuerza. ¤ Obligar.<br />
OCALITO: s. m. Eucaliptus globulus. Árbol da familia das mirtáceas, de tronco dereto<br />
y mui llargo, con foyas y frutos que güelen muito y s'usan pa fer vahos. A<br />
madera é de mala calidá y úsase pa fer papel. ¤ Eucalipto.<br />
OCURRENCIA: s. f. Idea inesperada, original. Discurrir algo. Tuvo úa búa<br />
ocurrencia pintándolo de rayas. ¤ Ocurrencia.<br />
87
OFRECEMENTO: s. m. Promesa religiosa. ¤ Ofrenda.<br />
OFRECER: v. Puer a disposición. ¤ Ofrecer.<br />
OLIVEIRA: s. f. Olea europea. Árbol da familia das oleáceas, col tronco corto, gordo<br />
y retorcido; copa ancha y ramuda de hasta cinco metros de alto y foya perene,<br />
estrecha y picuda. Da aceitunas. As ramas da oliveira llévanse el domingo de<br />
Ramos pa que las bendiga el cura. ¤ Olivo.<br />
OPUERSE: v. Mostrar desacordo. ¤ Oponerse.<br />
ORBAYAR: v. Barruzar, caer augua mui fina. Taba orbayando, pero al final<br />
caleime hasta os osos. ¤ Lloviznar.<br />
ORBAYO: s. m. Barruzo. ¤ Llovizna.<br />
OREYA: s. f. Parte de fora del ougüido. ¤ Oreja.<br />
OREYAR: v. Puer interés por fer algo, ter gana. ¤ Poner interés por algo.<br />
ORÍN: s. m. Mexo. ¤ Orina, orín.<br />
ORTIGA: s. f. Urtica dioica. Planta da familia das urticáceas, con foyas aserradas por<br />
a veira y cubertas de pelos que botan un líquido que al tocallo pica y fai ronchas<br />
nel peleyo. ¤ Ortiga.<br />
ORTIGASE: v. Picase cúa ortiga. ¤ Picarse con una ortiga.<br />
ORZOLO: s. m. Veruya que sal na veira d'ún dos párpagos. ¤ Orzuelo.<br />
OSEIRA: s. f. Sito debaxo dos nichos unde s'echan os osos. ¤ Osario.<br />
OSO: s. m. Cada úa das partes duras que forman el esqueleto dos vertebraos. ¤<br />
Hueso.<br />
OUGÜIDO: s. m. Órgano que sirve pa ougüir. Al neno dólenye muito os ougüidos.<br />
2. Sentido que permite percibir os ruidos. ¤ Oído.<br />
OUGÜIR: v. Escuitar. 2. Atender. 3. Percibir os ruidos col ougüido. ¤ Oír.<br />
OUREGO: s. m. Origanum vulgare. Planta aromática da familia das labiadas,<br />
abundante nos montes. As foyas y as flores valen de condimento. ¤ Orégano.<br />
OURELLA: s. f. Veira, límite o estremo d'úa superficie. ¤ Orilla.<br />
OUTRO, -A: adj. Persona o cousa distinta d'aquélla da que se fala. Si nun podes ir<br />
tú, que vaya outro. ¤ Otro.<br />
OUYUADA: s. f. Mirada. ¤ Mirada.<br />
OVEYA: s. f. Ovis aries. Mamífero rumiante doméstico, de 70 a 80 cms. de alto, que<br />
se cría pa carne y lla. ¤ Oveja.<br />
88
OVO: s. m. Corpo redondeao que producen as hembras das aves y que tein el<br />
embrión y el alimento pa formar úa cría. ¤ Huevo.<br />
OVO: s. m. Sapo, pedra unde asenta el eixe del rodeno. ¤ Piedra donde se asienta el<br />
rodezno.<br />
OYO: s. m. Órgano da vista nel home y nos animales. 2. Furao que ten a guya pa<br />
que entre el filo. 3. Cada úa das burbujas que salen del augua condo se echa<br />
dentro a prinda. 4. Furao por unde se mete a chave na pechadura. 5. Furaos que<br />
ten a masa del pan. ¤ Ojo.<br />
P<br />
PA: interj. Interxeción que s'usa pa chamar al padre. ¡Pa! ¿unde tá mama?. ¤ Voz<br />
que se usa para llamar al padre.<br />
PA: prep. Apócope de para. Veite pa cama que xa é tarde. ¤ Para.<br />
PACENCIA: s. f. Capacidá de padecer o soportar algo sin inmutase. ¤ Paciencia.<br />
PACER: v. Comer el ganao el herba nos praos o nel monte. ¤ Pacer.<br />
PACIÓN: s. f. Herba que pacen as vacas. ¤ Pación, pasto.<br />
PADRÍN: s. m. Home testigo d'un bautizo o d'úa boda. El padrín da boda é el<br />
padrín del primer fiyo. 2. Protector. 3. Nome que ye dan os netos al bolo de<br />
casa. ¤ Padrino.<br />
PAGAR: v. Dar lo que se debe. 2. Volver el favor, corresponder. ¤ Pagar.<br />
PAL: prep. Contración de "pa" y "el". ¤ Para el.<br />
PALA: s. f. Istrumento con úa plancha de ferro o de madera o con pinchos y con<br />
mango llargo. A pala de terra pa amasar o pa terrar; de dentes pal cuito y el<br />
herba. 2. Pala de terra: a que ten a plancha de ferro aconcada con a punta recta o<br />
curva. 3. Pala de dentes: con pinchos. 4. Pala de madera: a que ten a plancha de<br />
madera plana, pa meter y sacar el pan del forno. ¤ Pala.<br />
PALADA: s. f. Cantidá que se coye cua pala. ¤ Palada.<br />
PALANCANA: s. f. Vasija en forma de taza grande, de pouca profundidá, que s'usa<br />
pa llavase a cara y as maos nel cuarto. ¤ Jofaina, palangana.<br />
PALANCANERO: s. m. Mueble de madera o ferro unde se pon a palancana. ¤<br />
Palanganero.<br />
PALETÓN: s. m. Lo que vei detrás da reya del arao pa axudar a dar volta a terra. ¤<br />
Prolongación de la reja del arado. [dsec]<br />
89
PALFERRO: s. m. Barra de ferro que s'usa pa fer furaos o pa romper na peña. El<br />
palferro é mas gordo y corto que a barrena. ¤ Barrena.<br />
PALOMBA: s. f. Columba livia. Ave da familia das columbidae, d'us 30 cms., de<br />
color gris. ¤ Paloma.<br />
PALOMBAR: s. m. Sito unde se guardan as palombas. ¤ Palomar.<br />
PALOMBO: s. m. Culumba palumbus. Ave da familia das columbidae, algo más<br />
grande que a palomba, con úa mancha blanca nos llaos del pescozo. ¤ Paloma<br />
torcaz.<br />
PÁMPANO, -A: adj. Bobo, boba. ¤ Bobo, boba.<br />
PAN DE SAPO: s. m. Setas que tein forma d'ovo. ¤ Bejines.<br />
PANADEIRO: s. m. El que fai o vende pan. ¤ Panadero.<br />
PAÑAR: v. Coyer, recoyer. Taba pañando as noces. ¤ Coger, recoger.<br />
PAÑUELO: s. m. Juego de equipos eliminatorio unde se pon ún col pañuelo<br />
colgando y dice un número. El que ten ese número de cada equipo sal correndo<br />
y ten que coyer el pañuelo sin que lo piye el outro. ¤ Juego de niños.<br />
PAPAO: s. m. Sorbo, gorrispo, trago mui pequeno. ¤ Fig. sorbo.<br />
PAPAR: v. Comer a grandes bocaos. ¤ Papar. 2. Creer úa mentira. ¤ Creer una<br />
mentira.<br />
PAPARICO: s. m. Llambiuada. ¤ Comida golosa pero de poco alimento.<br />
PAPAS: s. f. Comida feita con augua, farina de maiz y sal. ¤ Farrapas.<br />
PAPÓN: s. m. Cualquer bicho pequeno. ¤ Bicho pequeño. 2. Bicho imaginario con<br />
que se asusta a os nenos. ¤ Fig. coco.<br />
PARAFUSA: s. f. Útil pa torcer el filo, que tá feito d'un eixe espetao núa roda a un<br />
quinto de alto. A fusa y a parafusa son parecidas. ¤ Huso.<br />
PARAUGUAS: s. m. Útil pa tapase del augua condo chove, que tá feito con úa<br />
especie de bastón, úas varillas de ferro y úa tela, que s'abre o se zarra. ¤<br />
Paraguas.<br />
PAREDAR: v. Fer paredes. ¤ Hacer paredes.<br />
PAREDE: s. f. Muro de pedra o ladrillo pa zarrar un sito. ¤ Pared.<br />
PARENTE: s. m. Daquén da familia. Era parente da muyer. ¤ Pariente.<br />
PAREXA: s. f. Par. 2. Compañeiro. ¤ Pareja.<br />
PAREXO, -A: adj. Igualao, asemeyao. ¤ Parejo. 2. Liso, chao. ¤ Liso, llano.<br />
PARIDEIRA: s. f. Que xa parío algúa vez. ¤ Paridera (animal).<br />
90
PARIDEIRO: s. m. Sito unde se poin as vacas u outros animales pa parir. ¤ Paridera<br />
(lugar).<br />
PARIGÜELA: s. f. Especie de grade abisagrada, que se pon nas caballerías encima<br />
del albardón pa cargar herba, toxo, lleña, etc. ¤ Escalerilla (aparejo para<br />
caballerías).<br />
PÁRPAGO: s. m. Cada úa das membranas de peleyo que recubren os oyos da<br />
mayoría dos animales. ¤ Párpado.<br />
PARPAYEGA: s. f. Coturnix coturnix. Ave gallinácea migratoria, más pequena que a<br />
perdiz, que se escuita cantar entre el trigo. Escuita como canta a parpayega 'bon<br />
payar, bon payar, bon payar'. ¤ Codorniz.<br />
PARRAR: v. Saliye fiyos al trigo o al centén. ¤ Parrar.<br />
PARREIRO: s. m. Desván, sito debaxo del llouxao unde se guardan trastos, herba<br />
seca, etc. Ten herba nel pajar y nel parreiro. ¤ Desván.<br />
PARRELLO, -A: adj. Cuas pernas torcidas. ¤ Estevado.<br />
PARTEXAR: v. Axudar a parir. Tuveron partexando a vaca toda a noite. ¤ Partear.<br />
PARTEXEIRA: s. f. Muyer que partexa. ¤ Partera.<br />
PARTIDA: s. f. Cantidá grande. Llevaron úa búa partida de ganao a feria. 2.<br />
Jugada. ¤ Partida.<br />
PARTIR: v. Dividir en partes. ¤ Partir. 2. Escuartizar os animales. Os cochos nun<br />
se parten hasta mañá pa que enfríe a carne. ¤ Descuartizar, partir.<br />
PARVA: s. f. Alimento que se toma a primeira hora del día namás erguese. Condo<br />
había obreiros, a parva era un pouco de pan y un vaso de aguardiente. ¤ Parva.<br />
PASADOR: s. m. Barría de ferro que sirve pa pechar portas y ventás. ¤ Pasador.<br />
PASADURA: s. f. Paliza, tunda. Vou dache úa pasadura pa que quedes contento. ¤<br />
Paliza. [dsec]<br />
PASAR: v. Ir d'un sito a outro. 2. Acabar. 3. Escedese. ¤ Pasar.<br />
PASIAR: v. Andar despacio por fer ejercicio. ¤ Pasear. 2. Fig. nun fer nada. ¤ No<br />
hacer nada.<br />
PASO: s. m. Pasillo, entrada d'úa casa. ¤ Pasillo o entrada de una casa. 2. Poyato da<br />
escaleira. ¤ Peldaño.<br />
PASTRAMADA: s. f. Cousa moyada, blanda y estracuñada. ¤ Fig. amalgama.<br />
PATA: s. f. Estremidá d'un animal. 2. Pe d'un mueble. ¤ Pata.<br />
PATACA: s. f. Solanum tuberosum. Planta herbácea da familia das solanáceas que da<br />
us tubérculos comestibles. 2. Os tubérculos d'esa planta. ¤ Patata.<br />
91
PATACO: s. m. Pequenayo, retaco, persona pequena. ¤ Fam. persona pequeña.<br />
PATACOLO: s. m. Pataca pequena. ¤ Patata pequeña.<br />
PATAQUEIRO: s. m. Sito llabrao de patacas. ¤ Patatal, patatar.<br />
PATIAR: v. Protestar dando golpes cos pes nel suelo. ¤ Patear.<br />
PAVÍA: s. f. Clase de pesco, más estrapallao y con a carne marella. ¤ Variedad de<br />
melocotón.<br />
PÁXARA: s. f. Víscera del cocho situada al llao izquierdo del estómago. ¤ Bazo (en<br />
el cerdo). 2. Mariposa que sal denoite. ¤ Mariposa nocturna.<br />
PAXAREIRO, -A: adj. Chamadeiro, vistoso. ¤ Fam. pajarero.<br />
PÁXARO: s. m. Ave pequena que engloba a muitas especies. ¤ Pájaro. 2. Fig.<br />
pícaro, astuto. ¤ Fig. pájaro.<br />
PAYA: s. f. Cana de cereal despós de seco y mayao. ¤ Paja.<br />
PAYAL: s. m. Tipo de maíz más pequeno que el normal, que se sema despós de<br />
segar el centén y que val pa papas. ¤ Variedad de maíz.<br />
PAYEIRO: s. m. Paya amontuada alredor d'úa llata p'almacenalla al intemperie sin<br />
que se moye. ¤ Almiar.<br />
PAYOLO, -A: adj. Abobao, fato. ¤ Bobo.<br />
PAYOZA: s. f. Caso de maíz escanao y seco. ¤ Planta de maíz seca y sin panoja.<br />
PE: s. m. Estremidá dos miembros inferiores das personas que sirve pa tese dereto<br />
y pa andar. ¤ Pie.<br />
PEA: s. f. Corda que se yes pon as vacas núa pata delanteira pa peallas. ¤ Peal.<br />
[dsec]<br />
PEADA: s. f. Recua de vacas o d'outros animales. ¤ Recua.<br />
PEAR: v. Erguer úa pata delanteira da vaca y amarralla cúa pea pa que nun poda<br />
dar patadas nin movese. Hoy teis que pear a vaca pa mecella, que ten dolorido<br />
el remoyo. ¤ Poner el peal.<br />
PEBIDA: s. f. Groña pequena, semente de dalgús frutos. Teis que quitar as pebidas<br />
da calabaza antias de fer a mermelada. ¤ Pepita.<br />
PECERBÚN: s. m. Inflamación del peleyo, que se puía colorao, y que daba fiebre. ¤<br />
Erisipela.<br />
PECHADURA: s. f. Mecanismo pa pechar, que pode funcionar cúa chave. Hay que<br />
puer úa pechadura na porta. ¤ Cerradura.<br />
PECHAR: v. Zarrar con chave o caraviya. Pecha a porta de fora. ¤ Cerrar, pechar.<br />
92
PECHEIRA: s. f. Pechadura. Deixóu a chave na pecheira. ¤ Cerradura.<br />
PECHIGÓIS: s. m. Parte da roupa que cubre el pecho, por unde coyen a ún pa<br />
sopeneirallo. Sacóulo de casa agarrao por os pechigóis. ¤ Pechera.<br />
PECHO: s. m. Parte del corpo ente el pescozo y a barriga. ¤ Pecho.<br />
PECHUGADA: s. f. Estomagada, fartura. ¤ Hartazgo.<br />
PEDRA: s. f. Sustancia mineral más o menos dura y pesada que val pa fer paredes y<br />
casas. Pedra libre chámaseye al juego del escondite. ¤ Piedra. //Pedra da<br />
culobra, pedra que s'usaba pa sacar el veleno das mordeduras das culobras. ¤<br />
Amuleto.<br />
PEDRADA: s. f. Golpe dao con úa pedra. ¤ Pedrada.<br />
PEDRALIPE: s. f. Sulfato de cobre que, disolto en augua, s'usa pa desinfetar a<br />
semente antias de semalla. Antias de semar el trigo hay que echallo en pedralipe<br />
y despós secallo con cinza. ¤ Sulfato de cobre.<br />
PEDREIRA: s. f. Sito unde se saca a pedra. ¤ Pedrera.<br />
PEGA: s. f. Pica pica. Ave da familia dos córvidos, algo más pequeno que un corvo<br />
de color blanco y mouro y rabo llargo. ¤ Urraca.<br />
PEGAR: v. Dar golpes. 2. Dar contra daqué. 3. Parecer ben o mal. //Pegar saltos,<br />
dar saltos. //Pegar berridos, dar berridos. ¤ Pegar.<br />
PEIME: Apócope de "paréceme". ¤ Me parece.<br />
PEISANO, -A: s. m. Persona, home, muyer. Dende llonxe víase que había por lo<br />
menos tres peisanos. ¤ Persona.<br />
PELEYA: s. f. Cacho grande de peleyo. ¤ Pellejo.<br />
PELEYO: s. m. Capa esterior del corpo d'úa persona, d'un animal, d'úa fruta, etc. ¤<br />
Piel.<br />
PELGA: s. f. Forqueto que se pon núa pata das burras pa que nun podan andar<br />
muito. Ponye úa pelga a burra pa que nun marche pa serra col potrín. ¤ Traba.<br />
PELGAR: v. Puer úa pelga. Con pelgar a más veya das burras, as outras quédanse<br />
con ella. ¤ Trabar.<br />
PELGAR: adj. De forma despectiva, folgazán, manguán. ¤ Holgazán.<br />
PELIAR: v. Amarrar, discutir. ¤ Pelear. 2. Esforzar. ¤ Esforzar.<br />
PELLA: s. f. Aspa del rodeno. ¤ Aspa. [dsec]<br />
PELLICA: s. f. Peleya curtida d'oveya. ¤ Badana.<br />
PENA: s. f. Penedo mui grande. ¤ Peña. 2. Tristeza. ¤ Pena. [dsec]<br />
93
PENCA: s. f. Mancha pequena que sal nel peleyo. Tía pencas na cara y nos brazos.<br />
¤ Peca.<br />
PENCOSO, -A: adj. Con pencas na cara. ¤ Pecoso.<br />
PENEDO: s. m. Pedra grande. ¤ Penedo.<br />
PENEIRA: s. f. Istrumento feito con un aro de madera y tela d'alambre, que s'usa pa<br />
separar a farina del farello. ¤ Cedazo, tamiz, peñera.<br />
PENEIRAR: v. Pasar a farina por a peneira. Teño que peneirar úas poucas de<br />
papas. ¤ Tamizar, peñerar, cerner.<br />
PENEIREIRO: s. m. Falco tinnunculus. Ave de presa pequena, que pa buscar caza<br />
quédase fijo nun sito del aire con sólo mover as alas mui deprisa. ¤ Cernícalo.<br />
PENEO: s. m. Penedo. ¤ Penedo.<br />
PEÑAR: v. Desenredar o compuer el pelo. ¤ Peinar.<br />
PEÑE: s. m. Utensilio de madera o marfil pa desenredar o compuer el pelo. ¤ Peine.<br />
PEÓN: s. m. Cada ún dos pes da panera, sobre os que se poin as tondias. ¤ Pegollo.<br />
[dsec]<br />
PEONADA: s. f. Xornal, trabayo d'un día o d'úas horas. ¤ Peonada.<br />
PEQUENO, -A: adj. De pouco tamaño o de pouco tempo. ¤ Pequeño.<br />
PERDIDO, -A: adj. Estraviao. 2. Chen d'algo malo. 3. Desesperao. ¤ Perdido.<br />
PEREXIL: s. m. Petroselium crispum. Planta herbácea da familia das umbilíferas que<br />
s'usa como condimento, especialmente pa adobar a carne. ¤ Perejil.<br />
PERGUNTA: s. f. Interrogación que se ye fai a daquén d'algo pa que responda. ¤<br />
Pregunta.<br />
PERGUNTAR: v. Fer perguntas. ¤ Preguntar.<br />
PERICO, -A: adj. Fam. crío que tá todo el día brincando, enredando,revolvendo.<br />
Vaya perico que tás feito. Báxate d'esa parede. ¤ Fam. niño inquieto, perico.<br />
PERNA: s. f. Estremidá inferior. ¤ Pierna.<br />
PERNADA: s. f. Baile. Vamos a San Cibrán a echar úa pernada. ¤ Baile. [dsec]<br />
PERNEIRA: s. f. Cada úa das dúas partes que tein os calzóis por unde se meten as<br />
pernas. ¤ Pernera.<br />
PERÓ: s. m. Tacha, defecto, objeción, inconveniente. Trabaya tan ben que nun se<br />
ye pode puer ningún peró. ¤ Pero.<br />
PERRÍN, -ÍA: s. Moneda de cinco céntimos. N'aquellos anos valía dúas o tres<br />
perrías. ¤ Perra chica.<br />
94
PERRIQUICHÍN, -ÍA: adj. Mui pequeno o pequena. ¤ Chiquirritín.<br />
PERRÓN, ÚA: s. Moneda de diez céntimos. ¤ Perra gorda.<br />
PÉRTIGA: s. f. Cada pieza das dúas que fain os llaos del lleto nel carro del país. ¤<br />
Tijeras del carro. 2. Vara mui llarga. ¤ Pértiga.<br />
PÉRTIGO: s. m. Palo feito de dúas piezas unidas con cuero, con as que se mayaban<br />
os chichos. ¤ Manal, mallo. [dsec]<br />
PERUYEIRO: s. m. Pyrus pyraster. Variedá de peral que da frutos más redondos y<br />
pequenos que as outras peras. ¤ Variedad de peral.<br />
PERUYO: s. m. Fruto del peruyeiro. É úa pera redonda y pequena. ¤ Variedad de<br />
pera.<br />
PESCAO: s. m. Animal vertebrao acuático. ¤ Pez, pescado.<br />
PESCO: s. m. Fruto del pesqueiro, comestible, de peleyo aterciopelao y con oso. ¤<br />
Melocotón, piesco.<br />
PESCOZADA: s. f. Golpe dao o recibido nel pescozo. ¤ Pescozón.<br />
PESCOZO: s. m. Parte del corpo del animal o del home desde a nuca hasta el corpo.<br />
¤ Pescuezo, cuello.<br />
PESO: s. m. Moneda de cinco pesetas. ¤ Peso (moneda equivalente a 5 pesetas).<br />
PESQUEIRO: s. m. Prunus persica. Árbol frutal da familia das rosáceas con foyas<br />
llargas aovadas y aserradas, flores rosas y fruto con oso grande y rugoso. ¤<br />
Pérsico, melocotonero.<br />
PETAR: v. Chamar na porta. Condo chegues, peta na porta. ¤ Petar. 2. Dar, pegar<br />
un golpe. ¤ Golpear. 3. Abrir o regañar algo. Esa pedra d'afilar tá petada. ¤<br />
Agrietar por la veta.<br />
PETEIRO: s. m. Montón mui xunto d'algún tipo de planta. Nótanse os peteiros<br />
unde hubo úa cagada porque eso nun lo comen as vacas. ¤ Grupo de plantas o<br />
hierbas muy juntas.<br />
PETRINA: s. f. Abertura que tein os pantalóis por delantre pa vestillos o pa mexar.<br />
¤ Bragueta.<br />
PETRUCIA: s. f. Mayoraza. ¤ Fig. mayorazga.<br />
PEXADOIRA: s. f. Pieza de madera que disvia el augua da caal pa que nun dea nas<br />
pellas del rodeno y el molín nun ande. Condo acabe a moxega pois a pexadoira<br />
pa que nun se gasten as molas. ¤ Dispositivo para cortar el agua al rodezno.<br />
PEXAR: v. Puer a pexadoira. ¤ Cortar el agua al molino.<br />
95
PEZ: s. m. Sustancia resinosa y pegajosa que bota el pino al cortallo o quitaye el<br />
arna. Tuvo nas piñas y encheo as maos de pez. ¤ Resina, pez. [dsec]<br />
PEZÓN: s. m. Parte central das frutas que tein pebidas. ¤ Corazón de una fruta.<br />
PEZUÑA: s. f. Estremo das patas das vacas y el resto dos animales que tein a pata<br />
fendida. ¤ Pesuño, pezuña.<br />
PIAR: v. Emitir a voz os páxaros y os pitos. ¤ Piar.<br />
PICA: s. f. Ferramenta parecida a xada con mango llargo y a foya triangular. A pica<br />
úsase pa sallar. ¤ Azada triangular.<br />
PICADEIRA: s. f. Especie de banco cúa cuchilla grande que s'usa pa picar el toxo.<br />
Nun usamos a picadeira desde que vendemos el burro. ¤ Cizalla para cortar el<br />
tojo.<br />
PICADEIRO: s. m. Tronco derriba del que se fende a lleña. ¤ Picadero (tronco).<br />
PICAPORTE: s. m. Mecanismo pa zarrar y abrir as portas. ¤ Picaporte.<br />
PICATORO: s. m. Picus viridis. Páxaro da familia dos pícidos, verde con úa mancha<br />
encarnada na cabeza y manchas mouras nas alas y el pescozo, pico llargo y<br />
delgao pero mui fuerte. Come bichos, que caza entre a corteya dos árboles.. ¤<br />
Pico real.<br />
PICÓN: s. m. Ferramenta con mango llargo de madera y cabeza de ferro acabada<br />
en dúas puntas que s'usa pa cavar na peña. Si vas a fer camín lleva el picón, que<br />
hay peña. ¤ Pico. [dsec]<br />
PICOTIAR: v. Dar col pico el ave. ¤ Picotear. 2. Fer de rabiar. ¤ Fig. picar.<br />
PIMENTO: s. m. Capsicum annum. Planta herbácea anual da familia das solanáceas,<br />
que da us frutos güecos que s'usan pa cocinar. 2. Fruto d'esa planta. ¤ Pimiento.<br />
3. Polvo colorao usao p'adobar embutidos y pa cocinar, que se saca molendo<br />
esos frutos. ¤ Pimentón.<br />
PIMPLAR: v. Beber demasiao, chumar. ¤ Pimplar.<br />
PINCHA CARNEIRO: s. m. Gata rabúa. ¤ Voltereta.<br />
PINTAR: v. Cubrir cun color a superficie das cousas. ¤ Pintar. 2. En forma<br />
pronominal, parecer. Píntame que vei chover. ¤ Parecer. 3. Sentar ben. ¤ Sentar<br />
bien.<br />
PÍO CAMPO: s. m. Juego de dous equipos que se piyan us a outros. ¤ Juego de<br />
niños.<br />
PÍO PÍO: s. m. Juego nel que el que se queda corre detrás dos outros y condo piya a<br />
ún dice "pito" y entonces é éste el que corre detrás dos outros. ¤ Juego de niños.<br />
PIOR: adj. Más ruin. É el pior de todos os gochos. ¤ Peor.<br />
96
PIOYO: s. m. Bicho parásito de dous o tres milímetros, que se alimenta de sangre y<br />
vive entre'l pelo. ¤ Piojo.<br />
PIPA: s. f. Xiprín feito cúa arna de xoto de castañeiro. ¤ Pito, silbato.<br />
PIRINGAYO: s. m. Vestido ruin. ¤ Harapo.<br />
PISAR: v. Puer el pe derriba d'algo. ¤ Pisar. 2. Puer el piso. ¤ Solar.<br />
PISPANTE: adj. Espabilao, pícaro. Tás feito un pispante, penséi que eras más<br />
formal. ¤ Pícaro.<br />
PITA: s. f. Ave doméstica, hembra del gallo, que pon ovos. ¤ Gallina.<br />
PITACEGA: s. f. Juego nel que un neno cos oyos tapaos ten que coyer a outro d'un<br />
corro y reconocello. Si acerta cambia col que piyóu. ¤ Gallinita ciega (juego).<br />
PITÍOS: s. m. Linaria vulgaris. Planta da familia das escrofulariáceas de us 50 cms.,<br />
que ten úas flores marellas que parecen paxaríos. ¤ Pajarita.<br />
PITO: s. m. Gallo novo. Comemos arroz con pito. ¤ Pito. 2. Mocos. Dame el<br />
pañuelo, que me cae el pito. ¤ Mocos.<br />
PIXO: s. m. Membro viril. ¤ Pijo.<br />
PIYAR: v. Coyer cua mao, agarrar. 2. Descubrir. 3. Sorprender. Piyáronlo nun<br />
renuncio. 4. Coyer. Piyóu a gripe ¤ Pillar.<br />
PIZARRÍN: s. m. Lapíz de llouxa pa escribir na pizarra. Condo era pequeno llevaba<br />
úa pizarra y un pizarrín a escola. ¤ Pizarrín.<br />
PLASMAR: v. Asombrar. ¤ Pasmar. [dsec]<br />
POCEIRA: s. f. Charca, poza que se forma nos camíos condo chove. Condo chove<br />
énchese a carretera de poceiras. ¤ Charco.<br />
PODA: s. f. Cacho pequeno de madera que salta al fender lleña cua brosa. Fendeo<br />
tanta lleña que taba el corral soyao de podas. ¤ Astilla, viruta. [dsec]<br />
PODAR: v. Cortar as canas d'un árbol o as foyas d'úa planta. ¤ Podar.<br />
PODRE: adj. Pudrido, putrefacto. ¤ Podre.<br />
POLÍTICO, -A (TAR): adj. Tar enemistao. ¤ Estar enemistado.<br />
POLIYA: s. f. Bicho que come a roupa. A poliya da roupa é úa mariposa. ¤ Polilla.<br />
2. Insecto que come a madera. A poliya da madera é como un escarabajo negro<br />
enano. ¤ Carcoma.<br />
POLLA: Contración de "por" y "a". Choveo polla mañá. ¤ Por la.<br />
POLLAVILLA: s. f. Verbena, festa nocturna con motivo d'úa boda o da festa d'un<br />
llugar. Beilamos na pollavilla da boda de Pedro. ¤ Verbena.<br />
97
POLLINO: s. m. Burro, borrico, asno. 2. Persona ignorante. ¤ Pollino.<br />
PONDERAR: v. Chufar, destacar. ¤ Alabar. [dsec]<br />
PONTE: s. f. Construción que une dous sitos separaos por un río. ¤ Puente.<br />
PONTIGO: s. m. Ponte pequena. Fixeron úa ponte nova más arriba d'unde taba el<br />
pontigo. ¤ Puente pequeño.<br />
POPA: interj. Espresión que se dice pa mostrar desprecio o indiferencia por algo de<br />
lo que se tá falando. ¡Popa!, tú cres que ten sentido lo que dice. ¤ Expresión que<br />
se utiliza para mostrar desprecio o indiferencia por aquello de lo que se habla.<br />
PORCO: s. m. Cocho. ¤ Cerdo.<br />
PORONDEIRO: s. m. Sito alto unde s'emporonda algo o daquén. ¤ Sitio alto donde se<br />
encarama.<br />
POROPOPO: interj. Popa. ¤ Expresión que denota indiferencia.<br />
PORRETIAR: v. Botar porretos a cebolla. ¤ Brotar la cebolla.<br />
PORRETO: s. m. Rama da cebolla antias de secar. ¤ Brote de la cebolla.<br />
PORTA: s. f. Furao na parede desde el suelo hasta úa altura adecuada pa poder<br />
entrar y salir por él. A porta da entrada é de dúas foyas. 2. Pieza de madera con<br />
bisagras pa cerrar dicho furao. ¤ Puerta.<br />
PORTALADA: s. f. Porta grande, normalmente nas cortes o nos corrales. ¤<br />
Portalada.<br />
POS: conj. Conjunción qu'espresa causa, motivo o razón. ¡Pos claro que vamos a<br />
ir!. ¤ Pues.<br />
POSTEMA: s. f. Cotra que se forma núa herida condo vei curando. ¤ Postilla.<br />
POSTIAR: v. Echar el burro o el garañón as burras. ¤ Acaballar.<br />
POTAXE: s. m. Comida feita nel pote con patacas, compango y berzas o rabizas,<br />
caldo. ¤ Potaje.<br />
POTE: s. m. Olla unde se fai a comida, antiguamente con tres patas, que se colgaba<br />
da gamayeira. ¤ Pote. 2. Caldo, potaxe. ¤ Potaje. 3. Nel juego das tres en raya, el<br />
grao o a pedra que se pon en medio. ¤ Pieza que se coloca en el centro en el juego de<br />
las tres en raya.<br />
POUCO, -A: adj. En cantidá pequena. ¤ Poco.<br />
POUSA: s. f. Parada nel camín, nel trabayo. ¤ Parada, pausa. //D'úa pousa, d'úa<br />
sentada, d'un tirón. ¤ De una sentada. //Póusame axeito, persona mui "suave". ¤<br />
Fam. persona muy suave.<br />
POUSADA: s. f. Sito unde se pode comer y dormir. ¤ Posada.<br />
98
POUSADEIRO, -A: s. Persona que atende úa pousada. ¤ Posadero.<br />
POUSAFOLLES: s. m. Casa a unde acostumbraban a ir os probes que andan pidindo<br />
o vendendo mercancías. ¤ Albergue.<br />
POUSAR: v. Depositar algo derriba d'úa superficie. 2. Descargar un peso pa<br />
descansar. ¤ Posar.<br />
POUSO: s. m. Sedimentos que se pousan nel fondo dos recipientes que tein dalgús<br />
líquidos. El vino ten muito pouso. ¤ Poso.<br />
POVISA: s. f. Partícula mui pequena de polvo, cinza..... ¤ Povisa. 2. Cisco. ¤ Cisco.<br />
POXA: s. f. Cascarilla que queda del trigo condo se maya. A poxa del trigo<br />
échaseyes as pitas pa que la escoyan. ¤ Cascabillo.<br />
POYAR: v. Subastar a manteiga, pitos, llacóis, etc. ¤ Subastar, poyar.<br />
POYATA: s. f. Llastras o llouxas espetadas na parede pa fer d'escaleira. ¤ Poyata. 2.<br />
Traba que se pon al acabar a escaleira del hurro o da panera pa subise. ¤ Tanobia.<br />
POYO: s. m. Sito alto unde se poya. ¤ Poyo.<br />
PRÁDANO: s. m. Platanus x acerifolia. Árbol da familia das platanáceas, de quince a<br />
veinte metros de alto, copa grande y corteya lisa abrancazada. ¤ Plátano (árbol).<br />
PRADIAR: v. Agarabatar. ¤ Rastrillar.<br />
PRAGA: s. f. Montón de cousas malas (pa agricultura, p'as personas). ¤ Plaga. 2.<br />
Persona latosa y mala d'aguantar. ¤ Persona latosa.<br />
PRAO: s. m. Sito dedicao a pasto, unde medra el herba. ¤ Prado.<br />
PRECISAR: v. Necesitar, fer falta. ¤ Necesitar, precisar.<br />
PREFIYAR: v. Adoptar como fiyo. Como nun tían fiyos, prefiyaron ún dos doce de<br />
María. ¤ Adoptar.<br />
PREMEDIAR: v. Terciar, parejar, centrar. Hay que premediar ben a carga. ¤<br />
Terciar.<br />
PRENDER: v. Encender. ¤ Prender. 2. Amarrar, atar. ¤ Atar. 3. Tartamudear. Como<br />
prende algo al falar, daye vergüenza que lo escuiten. ¤ Fig. tartamudear.<br />
PRESA: s. f. Caal que se fai nos praos pa regar. ¤ Presa, canal. 2. Caal que lleva el<br />
augua al molín. ¤ Caz.<br />
PRESINAR: v. Fer a señal da cruz. ¤ Persignar.<br />
PRESO, -A: adj. Part. de prender. ¤ Preso. 2. Incapacitao pa mover as maos, as<br />
pernas,.... ¤ Incapacitado.<br />
99
PRESTAR: v. Agradar, gustar. Préstame muito escuitar a gaita. ¤ Agradar, gustar.<br />
2. Deixar algo a daquén que despós lo devolve. ¤ Prestar.<br />
PRIMEIRO, -A: adj. El que precede a os outros. 2. El principal, el más importante.<br />
¤ Primero.<br />
PRINCIPIAR: v. Comenzar, empezar. ¤ Empezar.<br />
PRINDA: s. f. Pieza esagonal d'us 5 cms. de llao, feita de vidrio enmarcao en plata,<br />
que se bota nel augua pa quitar el mal d'oyo. ¤ Amuleto que se utiliza para pasar el<br />
agua.<br />
PRISIÓN: s. f. Corda o cadía pa prender un animal al pesebre. 2. Sito unde se<br />
prende. ¤ Prisión.<br />
PROBA: s. f. Cantidá pequena que se da d'algo pa proballo. Llevamos a proba dos<br />
chorizos. ¤ Prueba. 2. Efecto de probar. Proba el caldo a ver si ten sal abonda.<br />
PROBAR: v. Catar, mirar cómo sabe. ¤ Probar, catar.<br />
PROBE: adj. Sin recursos económicos pa vivir. 2. Escaso. ¤ Pobre.<br />
PROPUER: v. Sugerir. ¤ Proponer.<br />
PRÓXIMO, -A: adj. Fato, babayo. ¤ Tonto, lelo.<br />
PRUDENTE: adj. Sensato. ¤ Prudente.<br />
PUBLICAR: v. Contar daqué a todo el mundo. ¤ Publicar.<br />
PUCHA: s. f. Especie de gorra de paño negro cun rabín nel medio. ¤ Boina.<br />
PUDRECER: v. Puese podre, pudrir. ¤ Pudrir, podrecer.<br />
PUDRIDO: adj. Que tá podre, putrefacto. ¤ Podrido.<br />
PUER: v. Colocar. 2. Dar ovos (as pitas). 3. Vestir. ¤ Poner.<br />
PUJAVANTE: s. m. Istrumento cortante pa cortar os cascos das caballerías al<br />
ferrallas. Cortóuse col pujavante condo ferraba el macho. ¤ Pujavante.<br />
PULGO: s. m. Peleyo das patacas y os frutos en general. Echa os pulgos das<br />
patacas a os cochos. ¤ Monda.<br />
PULLEIRO: s. m. Sito unde durmen as pitas. ¤ Palo del gallinero.<br />
PULSIAR: v. Botar un pulso. ¤ Pulsear.<br />
PULSO: s. m. Fuerza que se fai cos didos o cuas maos pa ver quen dos dous ten<br />
más fuerza. 2. Latidos del corazón. ¤ Pulso.<br />
PUNTAL: s. m. Tronco de madera de 2,5 ms. o más de llargo. Estos pinos dan dous<br />
puntales. ¤ Tronco, puntal.<br />
100
PUNTONCILLO: s. m. Cada ún dos maderos que cruzan cuas vigas pa fer el<br />
armazón dos techos. ¤ Alfarjía.<br />
PURO, -A: adj. Amargo. ¤ Amargo.<br />
PURRELA: s. f. Restos miudos que nun valen nada, morralla. ¤ Purriela. [dsec]<br />
PUXA: s. f. Subasta. ¤ Puja.<br />
PUXAR: v. Participar núa puxa. ¤ Pujar.<br />
PUXO: s. m. Esfuerzo del corpo pa espulsar daqué. ¤ Pujo.<br />
PUXÓN: s. m. Efecto d'apuxar. ¤ Empujón.<br />
Q<br />
QUEBRADEIRO: s. m. Preocupación. Nun me das más que quebradeiros de<br />
cabeza. ¤ Preocupación, fig. quebradero.<br />
QUEDASE: v. Morrer apaciblemente. Quedóuse como un paxarín. ¤ Morirse<br />
apaciblemente.<br />
QUEIMA: s. f. Incendio. Este ano houbo úa queima terrible. ¤ Quema.<br />
QUEIMADURA: s. f. Ación de queimar. 2. Llaga o ampolla producida por el fougo<br />
o úa sustancia mui calente. Ten na cara úa queimadura d'augua fervendo. ¤<br />
Quemadura.<br />
QUEIMAR: v. Abrasar o consumir col fougo. 2. Calentar muito. 3. Destruir por úa<br />
corriente elétrica. ¤ Quemar.<br />
QUEIMÓN: s. m. Broma que se faía nel esfoyón a daquén, deixando as foyas nel<br />
cazoto pero sin paoya. ¤ Chasco.<br />
QUEISO: s. m. Alimento que se saca del lleite por maduración da cuayada. ¤ Queso.<br />
QUEIXA: s. f. Ación de queixar. Nun tuven queixa dél, portóuse ben. 2.<br />
Reclamación. ¤ Queja.<br />
QUEIXADA: s. f. Cada úa das mandíbulas dos vertebraos que tein dentes. Teño úa<br />
mola picada y dolme toda a queixada. ¤ Quijada.<br />
QUEIXAR: v. Dar queixidos. 2. Protestar. 3. Lamentar. ¤ Quejar.<br />
QUEIXIDO: s. m. Espresión cua voz del dolor o da pena. Daba us queixidos que<br />
s'ougüían dende su casa. ¤ Quejido.<br />
QUEIXÓN, -ÚA: adj. Persona que se queixa sin motivo. ¤ Quejica.<br />
QUEIXOSO, -A: adj. Dolido con daquén. ¤ Quejoso.<br />
101
QUEN: pron. Qué persona o personas. ¤ Quien.<br />
QUENQUERA: pron. Persona cualquera. ¤ Quienquiera.<br />
QUERER: v. Ter cariño. 2. Desear. 3. Ter a intención. 4. Preferir. ¤ Querer.<br />
QUICO, -A: s. Raza de aves domésticas más pequenas que os gallos y as pitas.<br />
Aprovechan a quica pa gorar os ovos das pitas. ¤ Variedad de gallo más pequeño<br />
que los comunes. [dsec]<br />
QUINO: interj. Voz repetida usada pa chamar a os cochos. ¤ Voz de reclamo para los<br />
cerdos. [dsec]<br />
QUINTADA: s. f. Broma pesada a os quintos na mili, novatada. ¤ Novatada,<br />
quintada.<br />
QUIS: interj. Voz repetida pa chamar os cais. ¤ Voz de reclamo para los perros.<br />
102<br />
R<br />
RABAÑADA, -AO: s. Rabaño grande. Había úa rabañada de burras, debían de ser<br />
dous corros xuntos. ¤ Rebaño grande.<br />
RABAÑO: s. m. Montón d'animales o de xente. El día de Navidá éramos un rabaño<br />
en casa de mi madre. ¤ Rebaño.<br />
RABEXAR: v. Mover el rabo. ¤ Rabear. 2. Movese sin parar sin salir del sito. Tate<br />
quieto y deixa de rabexar, que me pois nervioso. ¤ Moverse en el sitio.<br />
RABEXUADA: s. f. Trabayo pequeno feito deprisa. En conto chega dá úa<br />
rabexuada, pero pronto se cansa. ¤ Trabajo realizado con prisa.<br />
RABIZA: s. f. Foya del nabo que s'usa pa fer caldo. ¤ Nabiza.<br />
RABO: s. m. Cola, pedúnculo. ¤ Rabo. //Al rabo, detrás de. ¤ Detrás de.<br />
RABÓN, -ÚA: adj. Sin rabo. ¤ Rabón, rabona.<br />
RABÚA: s. f. Variedá de carro del país. ¤ Variedad de carro del país.<br />
RABUÑÓN: s. m. Efecto de rabuñar. 2. Raspuazo. Foi a lleña y ven todo chen de<br />
rabuñóis. ¤ Arañazo.<br />
RAÍDO, -A: adj. Gastao, roto. Teño os calzóis raídos. ¤ Raído.<br />
RAL: s. m. Moneda de 25 céntimos. N'aquel tempo compraba un cordeiro por un<br />
ral. ¤ Real.<br />
RALO, -A: adj. Pouco xunto, con raluras. As patacas saliron mui ralas este ano por<br />
a sequía. ¤ Ralo.
RALURA: s. f. Separación. ¤ Separación. 2. Claro, despejado. Aprovecha esta<br />
ralura pa ir a ceba y nun moyate. ¤ Claro, despejado.<br />
RAMAL: s. m. Corda pa llevar presa o atar úa caballería o res, ronzal. ¤ Ramal.<br />
RAMO: s. m. Celebración al acabar úa casa u outra obra o trabayo importante.<br />
Puxeron el ramo a carretera. ¤ Celebración que se hace al terminar una obra. //Ter<br />
el ramo, tocaye fer a festa del pueblo. ¿Quén ten el ramo da festa este ano?. ¤<br />
Tocarle organizar la fiesta del pueblo.<br />
RAMPLA: s. f. Camín recosto. Será difícil subir por esa rampla con tanta carga. ¤<br />
Rampa.<br />
RANQUIAR: v. Coxiar, andar con dificultá. ¤ Renquear.<br />
RANXIR: v. Renxer. ¤ Lloriquear.<br />
RAÑAR: v. Pacer arrentes. ¤ Repacer. 2. Rabañar cos dentes. Rañóu hasta os osos<br />
da fame que tía. ¤ Rebañar con los dientes.<br />
RAOPA: s. f. Batracio dos anuros, dus 8 a 15 cm, col llombo averdosao, pardo,<br />
marello, etc., y a barriga blanca. Vive na veira del augua o sitos húmedos o<br />
encharcaos. Hay varias especies. ¤ Rana.<br />
RAPA: s. f. Pan feito sin espellir y sin formento. A rapa faise namás que con<br />
farina, augua y sal. ¤ Pan ázimo. [dsec]<br />
RAPACARÓN (A): loc. adv. Al cero (el pelo). ¤ Al cero (el pelo).<br />
RAPAR: v. Cortar arrentes. ¤ Pelar. 2. Tresquilar. As de rapar a oveya. ¤ Trasquilar.<br />
3. Quitar el peleyo a fruta o as patacas. Rapa as patacas pa cena. ¤ Mondar.<br />
RAPAZ, -AZA: s. Mozo, persona nova. ¤ Muchacho de corta edad.<br />
RAPÓN: s. m. Masa da fornada feito na sartén. ¤ Masa de pan frita.<br />
RAPOSA: s. f. Vulpes vulpes. Mamífero da familia dos cánido de menos d'un metro<br />
incluido el rabo, focico allargao y oreyas picudas. É pardo y a punta del rabo<br />
blanca. Caza al escurecer o denoite y é capaz de metese nos gallineros. ¤ Zorra,<br />
raposa.<br />
RAPOSO: s. m. Vulpes vulpes. Macho da raposa. Distínguese della en que nun ten a<br />
punta del rabo blanca. ¤ Zorro.<br />
RASPADOIRA: s. f. Ferramenta de ferro pa pañar a masa que quedóu apegada a<br />
maseira despós d'amasar el pan. ¤ Raspador.<br />
RASQUETA: s. f. Instrumento con dentes de ferro pa llimpar de bulla as vacas. ¤<br />
Almohaza, rasqueta.<br />
RASTREXAR: v. Seguir os cais el rastro d'algún animal. ¤ Rastrear.<br />
103
RASTROYO: s. m. Restos que quedan na terra depós de segar el cereal. Si nun<br />
queimas el rastroyo empapizaráche el arao. ¤ Rastrojo.<br />
RATINA: s. f. Vaca parda alpina. Tía más vacas ratinas que roxas. ¤ Raza de vaca.<br />
[dsec]<br />
RATO: s. m. Mamífero roedor de pouco tamaño y rabo mui llargo que vive nas<br />
casas o nos praos. Hay varias especies. ¤ Ratón.<br />
RAYA: s. f. Línea trazada núa superficie. 2. Riscón, marca. ¤ Raya.<br />
RAYADA: s. f. Rayo de sol, momento que sal el sol entre as nubres. ¤ Rayo de sol<br />
entre las nubes, claro. [dsec]<br />
RAYO: s. m. Descarga elétrica núa tormenta. ¤ Rayo. //Correr como un rayo, correr<br />
muito. ¤ Correr como un rayo. //Goler a rayos, cheirar. ¤ Heder.<br />
RAZCOYO: adj. m. Rezcoyo. ¤ Ciclán, rencallo. 2. Pequeno, ruín. ¤ Pequeño.<br />
REAZO: s. m. Espiazo. ¤ Espinazo.<br />
REBAADA: s. f. Pan rebozao en ovo y frito na sartén. Pa cenar hay caldo y<br />
rebaadas. ¤ Torrija.<br />
REBALBAO, -ADA: adj. Enzoufao por el focico. Taba todo rebalbao de chocolate.<br />
¤ Con el hocico embadurnado.<br />
REBAXA: s. f. Ación de rebaxar. ¤ Rebaja.<br />
REBAXAR: v. Baxar el precio. 2. Puer más baxo, baxar d'altura o nivel. ¤ Rebajar.<br />
REBAXE: s. m. Parte del canto d'un madero unde se ye baxóu el espesor por un<br />
corte. Fai un rebaxe nesa traba pa que encaxe col marco. ¤ Rebajo, rebaje.<br />
REBETE: s. m. Tira de tela rematada. ¤ Ribete.<br />
REBEZO, -A: adj. Rebelde, indomable, retorcido. ¤ Rebelde.<br />
REBILISCOQUE: s. m. Arabesco, adorno enrevesao, volta pa un llao y pa outro. ¤<br />
Arabesco.<br />
REBINCAR: v. Correr y saltar os nenos y tamén el ganao. Como nun hay escola<br />
tuveron todo el día rebincando por a caleya. ¤ Rebrincar.<br />
REBOLLADEIRO: s. m. Arrebolladeiro. ¤ Reventadero.<br />
REBOZAR: v. Moyar en ovo y farina antias de freir. ¤ Rebozar. 2. Toyer el corte<br />
d'úa ferramenta. A gadaña tá rebozada de tantas pedras. ¤ Mellar.<br />
REBRAR: v. Escavar pa buscar el firme nun camín o pa construir un edificio.<br />
Rebróu nel horto pa fer úa casa nova. ¤ Excavar, escombrar.<br />
104
REBRE: s. m. Restos de pedras, cascayo, etc., que sale de rebrar. Echaron el rebre<br />
pa tapar as furadas del camín. ¤ Reble, cascajo.<br />
REBULLIR: v. Bullir, movese. De siete meses xa lo vías cómo rebullía na barriga.<br />
¤ Moverse, con vida.<br />
REBURDIAR: v. Bramar el boi. ¤ Bramar el buey.<br />
RECACHAO, -ADA: adj. Part. de recachar. Ten un culo mui recachao. 2. Espabilao,<br />
con gracia. Iba todo recachao pa festa. ¤ Espabilado, con gracia.<br />
RECACHAR: v. Erguer p'arriba dalgúas cousas. ¤ Erguir.<br />
RECALCAR: v. Repisar. ¤ Repisar. [dsec]<br />
RECALCÓN: s. m. Sotripón, golpe que se lleva al caer de pé. Tuven 15 días un pe<br />
renegrido d'un recalcón que llevéi al tirame da parede. ¤ Retorcijón.<br />
RECAYO: s. m. Mamitis, mal nel remoyo da vaca. ¤ Mastitis.<br />
RECEBAR: v. Botar masa entre pedra y pedra núa parede. ¤ Recebar. 2. Engordar<br />
un xato. ¤ Cebar.<br />
RECELAR: v. Desconfiar, dudar. ¤ Recelar.<br />
RECELÓN, -ÚA: adj. Desconfiao, que recela. ¤ Receloso.<br />
RECOSTEDO: s. m. Sito mui recosto. Queimóu el recostedo d'Arbedosa. ¤<br />
Abajadero.<br />
RECOSTO, -A: adj. Pendiente, inclinao. El camín é mui recosto. ¤ Inclinado,<br />
pendiente.<br />
RECUA: s. f. Montón (de xente o ganao). ¤ Fig. recua.<br />
REFOLGAR: v. Fer aire fuerte, con corrientes. Zarra as ventás, que tá refolgando<br />
el aire. ¤ Rachear.<br />
REFOLGO: s. m. Golpe d'aire. ¤ Racha.<br />
REGATO: s. m. Vallicato nel que corre el augua condo chove muito, senon tá seco.<br />
¤ Arroyuelo. [dsec]<br />
REGAZADA: s. f. Cantidá de cousas che caben nel mandil o na falda. Fuin cuas<br />
vacas y trouxen úa regazada de castañas. ¤ Lo que se lleva en el enfaldo.<br />
REGO: s. m. Acanaladura, canal feito col arao. Fexo un rego pa semar patacas. ¤<br />
Acanaladura en la tierra.<br />
REGUEIRA: s. f. Vallicato formao a partir d'úa fonte que a veces vei por derriba a<br />
terra y outras por debaxo. ¤ Valle por el que discurre el agua de una fuente.<br />
105
REGUEIRO: s. m. Río pequeno al que van a dar as regueiras. Antias había truitas<br />
nel regueiro. ¤ Reguero.<br />
REIGÓN: s. m. Raíz grande d'un árbol. 2. Raíz d'úa mola o d'un dente. ¤ Raíz<br />
grande.<br />
REINA: adj. Paoya cos graos coloraos. Al esfoyar separa as paoyas reina das<br />
outras. ¤ Tipo de panoja.<br />
REINÍN: s. m. Rinchín. ¤ Mariquita.<br />
REITO: s. m. Interés que se paga por el dinero prestao. ¤ Rédito.<br />
RELATIAR: v. Protestar, roñar. ¤ Protestar, refunfuñar.<br />
RELLAMBESE: v. Pasase a llingua por os labios. 2. Fig. disfrutar con algo<br />
anticipadamente. Rellambíase sólo con pensar lo que tía pa cenar. ¤ Relamerse.<br />
RELLAMBIDO, -A: v. Acicalao por demás. ¤ Relamido. 2. Que sabe demasiao. ¤<br />
Sabiondo.<br />
RELLOUCAO, -ADA: adj. Que tá preocupao, contrariao por daqué. Nun acababan<br />
de chegar y xa taba su madre relloucada. ¤ Desasosegado.<br />
RELLUMAR: v. Arrellumar. ¤ Deslumbrar.<br />
RELLUSTRAR: v. Haber rellustros, rayos. ¤ Relampaguear. 2. Tar mui enfadao. ¤<br />
Estar muy enfadado.<br />
RELLUSTRO: s. m. Resplandor das tormentas, relámpago. ¤ Relámpago.<br />
RELÓ: s. m. Aparato que vale pa midir el tempo. ¤ Reloj.<br />
REMANGO: s. m. Disposición, desenvoltura. ¤ Fig. remango.<br />
REMAQUIAR: v. Discutir sobre el precio d'algo que se vende. ¤ Regatear.<br />
REMAQUIÓN, ÚA: adj. Que ye gusta remaquiar. ¤ Regateador.<br />
REMENDAR: v. Puer remendos. Amañar d'emprestao algúa cousa. ¤ Remendar.<br />
REMENDO: s. m. Tacón, cacho de tela que se pon pa tapar lo que tá roto o gastao.<br />
2. Amaño d'emprestao. ¤ Remiendo.<br />
REMEXAR: v. Caer un líquido d'un recipiente por tar roto o demasiao chen. Nun<br />
enchas tanto el caldeiro, que despós vas remexándolo todo por el camín. ¤<br />
Rebosar.<br />
REMILGÓN, -ÚA: adj. Delicao, que protesta por todo. ¤ Remilgado.<br />
REMOCICAR: v. Rejuvenecer, restaurar. ¤ Remozar.<br />
REMONTAR: v. Enfrentase a daquén con más autoridá. Era un neno y xa se quería<br />
remontar a sou padre. ¤ Enfrentarse a alguien con más autoridad. [dsec]<br />
106
REMOSQUETE: s. m. Enfado sin más nin más. ¤ Rabieta.<br />
REMOYO: s. m. Nos mamíferos, as tetas. ¤ Ubre.<br />
RENDER: v. Producir beneficio, dar de sí, sacar provecho d'algo. A lleña de<br />
castaño rende más. ¤ Producir. 2. Fese llargo. Rendeume abondo el camín. ¤<br />
Durar.<br />
RENEGRÓN: s. m. Mancha escura que queda nel peleyo despós de llevar algún<br />
golpe. ¤ Moratón, cardenal.<br />
RENXER: v. Choriquear, gruñir. ¤ Lloriquear.<br />
REPANCHIGAR: v. Botar os hombros p'atrás sacando el pecho. ¤ Repantigarse.<br />
REPILÓN, -ÚA: adj. Cos pelos de punta. Esa vaca debe tar mala, que ta repilúa. ¤<br />
Pelitieso.<br />
REPISAR: v. Fundise el terreno o asentar úa obra. Repisóu a parede da casa. ¤<br />
Repisar.<br />
REPORTORIO: s. m. Calendario anual mui completo. El reportorio da tormentas<br />
pa agosto. ¤ Almanaque, reportorio. 2. Facilidá de palabra. ¤ Facilidad de palabra.<br />
REPUNANCIA: s. f. Asco. ¤ Repugnancia.<br />
REPUNANTE: adj. Molesto, desagradable, pesao. ¤ Quisquilloso.<br />
REPUNAR: v. Que causa asco o aversión. ¤ Repugnar.<br />
REQUEIMAR: v. Tostar hasta derretir. Requeima azúcar pa echar nos moldes del<br />
flan. ¤ Requemar.<br />
RES: s. m. Cabeza de ganao. ¤ Res.<br />
RESCACHEIRO: s. m. Erinaceus europaeus. Mamífero insectívoro de us 20 cms., col<br />
corpo chen de pinchos, a cabeza pequena, el focico afilao y as patas y el rabo<br />
mui cortos. Enróscase pa defendese. Dicen que os rescacheiros comen ratos. ¤<br />
Erizo.<br />
RESGAR: v. Romper, esfarrapar. ¤ Rasgar.<br />
RESIGAR: v. Abrir o regañar el peleyo por culpa del frío, a xelada o por el trabayo.<br />
Ten as maos resigadas del frío. ¤ Resecar, agrietar.<br />
RESPIGO: s. m. Peleyo que sale na veira das uñas. ¤ Respigón, padrastro de los<br />
dedos. 2. Escalofrío. ¤ Respingo.<br />
RESTRA: s. f. Trenza feita con cebollas, maíz, etc. Había cuatro restras de maíz<br />
colgando nel hurro. ¤ Ristra, sarta.<br />
RETENTELLO (AL): loc. adv. Al sol condo más calenta. Tuvo al retentello y ahora<br />
quéixase da cabeza. ¤ A pleno sol.<br />
107
RETOÑAR: v. Volver a medrar el herba que se segóu. ¤ Retoñar.<br />
RETORCIDO, -A: adj. Rebezo, rebelde. ¤ Retorcido, rebelde. 2. Que nun é dereto. É<br />
retorcido como os cornos d'un carneiro. ¤ Torcido.<br />
RETORCIYÓN: s. m. Torcedura d'un pe, d'úa mao. Deo un retorciyón nel pe<br />
baxando a escaleira. ¤ Retorcijón.<br />
RETRANCA: s. f. Correa del albardón o da silla que vei por debaxo del rabo da<br />
caballería. ¤ Ataharre.<br />
RETRÓN: s. m. Repetición d'úa voz o un ruido que se fai al chocar el sonido contra<br />
un corpo. Si das úa voz nel pozo oise el retón. ¤ Eco.<br />
RETRUCAR: v. Dar malas contestacióis, protestar. ¤ Replicar. [dsec]<br />
REVELAXE (DE): loc. adv. Manera de chover de llao por fer aire. É igual que<br />
lleves el parauguas que non porque chove de revelaxe y móyaste igual. ¤<br />
Ventisca.<br />
REVENISE: v. Pasase as conservas o puese correosa o ablandar úa comida por el<br />
frío, el calor o el tempo. ¤ Revenirse.<br />
REVICIAR: v. Coyer malos vicios. 2. Medrar demasiao as plantas. ¤ Enviciarse. 3.<br />
Malcriase. ¤ Malcriarse.<br />
REVIXIR: v. Torcer el focico. ¤ Torcer el hocico.<br />
REVIYECO, -A: adj. Seco y arrugao. Esas patacas del ano pasao tán reviyecas. 2.<br />
Moyao y arrugao. Ten as didas reviyecas de ter moyaos os pes. 3. Que parece<br />
veyo. Tá reviyeca como si tuvera noventa anos. ¤ Revejido.<br />
REYA: s. f. Pieza de ferro das del vasadoiro (arao) que fai os regos. ¤ Reja.<br />
REYO: s. m. Corda llarga y fuerte que s'usa pa atar a carga del carro. ¤ Sobrecarga.<br />
REZCOYO: adj. m. Dícese d'un animal macho que ten namás un testículo por tal<br />
mal capao. El capador deixóu un gorín rezcoyo. ¤ Ciclán, rencallo.<br />
REZUMAR: v. Salir augua u outro líquido por as paredes. ¤ Rezumar.<br />
RIFAR: v. Llevar as yeguas al caballo, postiar. ¤ Llevar las yeguas a cubrir. [dsec]<br />
RIFÓN, -ÚA: adj. Mal capao. Ese burro tá rifón. ¤ Mal castrado.<br />
RIGUILETE: adj. Mui vivo, con muita rapidez. ¤ Vivaracho. 2. Escurridizo. ¤<br />
Escurridizo.<br />
RILEA: s. f. Malo, de mala raza. ¤ Malo.<br />
RILES: s. m. Riñóis del cocho. ¤ Riñones del cerdo.<br />
RILLAR: v. Rascar os dentes d'arriba contra os de baxo. ¤ Rucar.<br />
108
RINCHAR: v. Emitir a voz el burro. ¤ Relinchar. 2. Cantar el carro. 3. Fer un ruido<br />
estridente. ¤ Chirriar.<br />
RINCHÍN: s. m. Coccinella. Bicho hemíptero con os élitros roxos con puntos negros.<br />
"Rinchín, rinchín vei deciye a tou padrín que mañá faiga solín" (pop.). ¤<br />
Mariquita.<br />
RINCHOS: s. m. Roxóis, fritura feita con a grasa fresca que hay alredor das tripas<br />
del gocho. Os rinchos fainse condo hay matanza. ¤ Fritura de grasa fresca.<br />
RIÑIR: v. Enfadase con daquén. 2. Reprender. 3. Discutir. ¤ Reñir.<br />
RIPIA: s. f. Traba de madera cortada y sin pulir que s'usa pa puer encima a llouxa.<br />
Hoy puxeron a ripia pa cubrir a panera. ¤ Ripia.<br />
RISCAR: v. Rascar a cabeza da cerilla pa que prenda. ¤ Encender las cerillas. //Al<br />
riscar el día, al amanecer. ¤ Al amanecer. [dsec]<br />
RIZOLO: s. m. Orzolo. ¤ Orzuelo.<br />
ROBLA: s. f. Convidada despós d'un trato; paga el que vende. ¤ Robla.<br />
ROCA: s. f. Istrumento pa filar feito d'úa vara con us ganchos na punta p'aguantar a<br />
lla. ¤ Rueca. [dsec]<br />
RODA: s. f. Pieza redonda que da voltas sobre un eixe. ¤ Rueda.<br />
RODALLO: s. m. Ferramenta de madera en forma de media luna, con mango<br />
llargo, usao pa remover y axuntar as brasas del forno al roxar. ¤ Hurgón.<br />
RODENO: s. m. Roda de pellas pa mover as molas del molín. ¤ Rodezno.<br />
RODIYA: s. f. Articulación que une as dúas partes da perna. ¤ Rodilla.<br />
RODO: s. m. Ferramenta de ferro en forma de media luna con mango llargo<br />
perpendicular, que s'usa pa llimpar as cortes. ¤ Herramienta que se utiliza para<br />
limpiar las cuadras.<br />
ROIDOIRO: s. m. Palo llargo pa revolver as brasas nel forno. ¤ Allegador, hurgón.<br />
ROLDANA: s. f. Cada úa das arandelas que ten el planchón pa acomodar el furao al<br />
culo das potas o sartéis. ¤ Arandela de la plancha de la cocina. 2. Roda por unde<br />
corre úa corda o un cable a modo de polea. ¤ Roldana, polea.<br />
ROLLA: s. f. Falca, tronco de madera d'úas medidas determinadas. Normalmente<br />
chámase rolla condo dá más de 18 pulgadas de diámetro. ¤ Tronco. [dsec]<br />
ROMANA: s. f. Artilugio que s'usa pa pesar, composto d'úa palanca de brazos<br />
desiguales. ¤ Romana.<br />
ROMEDIO: s. m. Solución, amaño. 2. Cura, melecía. ¤ Remedio.<br />
109
ROMEIRO: s. m. Rosmarinus officinalis. Planta arbustiva siempre verde da familia das<br />
labiadas, da que s'usan as foyas pa condimento o pa melecía. ¤ Romero.<br />
ROÑA: s. f. Cotra, suciedá mui agarrada. ¤ Roña.<br />
ROÑAR: v. Gruñir, refunfuñar. ¤ Roñar.<br />
ROÑÓN, -ÚA: adj. Protestón. ¤ Protestón. 2. Tacaño. ¤ Tacaño.<br />
ROSADA: s. f. Gotas miudas que se forman sobre a terra o as plantas al condensase<br />
el vapor por el frío da noite. ¤ Rocío.<br />
ROSAR: v. Caer a rosada. ¤ Rociar, caer el rocío.<br />
ROSTRADA: s. f. Golpe dao na cara cua mao aberta. ¤ Bofetada, tortazo. [dsec]<br />
ROUBAR: v. Coyer o apropiase de lo que nun é d'ún. ¤ Robar.<br />
ROUBO: s. m. Acto de roubar. ¤ Robo.<br />
ROUCO, -A: adj. Que fala con voz grave por problemas da garganta. ¤ Ronco.<br />
ROUPA: s. f. Prenda de tela que sirve pa vestir o pa fer a cama. ¤ Ropa.<br />
ROUQUEIRA: s. f. Afeción da laringe que fai a voz rouca. ¤ Ronquera.<br />
ROVÉS: s. m. Por a parte de dentro, del outro llao. ¤ Reverso, revés. //Al rovés, d'un<br />
xeito diferente. ¤ Al revés.<br />
ROXAR: v. Calentar col fougo el forno pa cocer nél. Hay que roxar pa torrar el<br />
maíz p'as papas. ¤ Arrojar.<br />
ROXARSE: v. Resentise ún por lo que dixo outro. ¤ Mosquearse.<br />
ROXO, -A: adj. Encarnao. ¤ Rojo. 2. Mui calente. ¤ Muy caliente.<br />
ROXÓIS: s. m. Rinchos, cachos de grasa derretida que se comen solos o en torta. ¤<br />
Fritura de grasa con cebolla.<br />
ROYO (A): loc. adv. A montóis, en muita cantidá. ¤ A montones.<br />
ROZAR: v. Segar nel monte o segar maleza. Taba rozando os artos que iban nel<br />
medio del prao. ¤ Rozar, segar rozo o maleza.<br />
ROZÓN: s. m. Gadaña pequena y fuerte pa rozar. Gadaño. ¤ Rozón.<br />
RUÁN, -ANA: adj. Caballo o yegua marellos y de crín blanca. ¤ Roano.<br />
RUBIÉN: s. m. Cielo colorao al amaecer o al escurecer. Que guapo se ve el rubien<br />
del cielo pa'l mar. ¤ Color rojizo del cielo.<br />
RUBIO, -A: adj. De color encarnao. ¤ Rubio.<br />
RUCAR: v. Rañar, comer por comer. ¤ Picotear.<br />
110
RUCHADA: s. f. Comilona. ¤ Comilona.<br />
RUIN, RUÍA: adj. Malo, pequeno, froxo. Era ruin como a sarna. ¤ Ruin.<br />
RUINDÁ: s. f. Maldá. ¤ Ruindad.<br />
RULAR: v. Fer el palomo un ruido rouco y seguido. ¤ Arrullar.<br />
RULO: s. m. Streptopelia turtur. Páxaro da familia das palombas, algo más pequeno<br />
que éstas, que faen un ruido mui chamadeiro. El cuco, el rulo y el parpayegal,<br />
os tres avechuchos cruzaron el mar (pop.). ¤ Tórtola.<br />
RUMBAR: v. Fer ruido xordo y seguido. ¤ Rumbar. 2. Chamar a atención, reñir.<br />
Rumbóuye su madre por nun ir cuas vacas. ¤ Reprender.<br />
RUXIR: v. Fer ruido suave, suar. Ruxíanye as tripas da fame que tía. ¤ Sonar.<br />
S<br />
SABENDAS (A): loc. adv. Sabéndolo, conocéndolo. Tiróu aquel castañeiro a<br />
sabendas de lo que ye podía pasar. ¤ A sabiendas.<br />
SABICHAR: v. Querer sabello todo. ¤ Curiosear.<br />
SABICHEIRO, -A: adj. Persona que ye gusta sabichar. ¤ Curioso.<br />
SACRETO: s. m. Cousa que nun se pode decir o contar. ¤ Secreto.<br />
SAL: s. m. Sustancia blanca cristalina que se bota pa sazonar os alimentos y tamén<br />
pa conservallos. Cloruro sódico. ¤ Sal.<br />
SALA: s. f. Cuarto grande das casas. Na sala lo mismo comían el día da festa que<br />
partían el gocho. ¤ Sala.<br />
SALGUEIRO: s. m. Salix alba. Árbol pequeno de foyas pequenas y allargadas, que<br />
se dá en sitos húmedos y nas veiras dos regueiros. Úsase pa sebe por lo ben que<br />
aprenden as canas chantadas na terra. Fexo úa sebe con salgueiros. ¤ Salguero.<br />
SALIDA: adj. Dicese d'úa hembra condo tá en celo. ¤ Hembra en celo.<br />
SALLADORA: s. f. Máquina tirada por animales que vale pa sallar. É un artilugio<br />
metálico con ganchos que revolven a terra y arrancan as herbas. ¤ Máquina de<br />
sachar.<br />
SALLAR: v. Quitar as malas herbas. Ten que sallar as patacas que nun las coma a<br />
broza. ¤ Sachar.<br />
SALMOIRA: s. f. Sal derretida. 2. Fig. comida mui salada. ¤ Salmuera.<br />
SALTÓN: s. m. Verme que ye sal a carne de cocho mal salada. ¤ Cresa en la carne<br />
mal salada.<br />
111
SALÚ: s. f. Estao o condición física en que s'encontra el organismo. ¤ Salud.<br />
SÁMAGO: s. m. Parte del tronco del árbol que tá entre'l cerno y a corteya y é más<br />
brando que aquél. ¤ En el tronco de un árbol, la parte exterior del corazón.<br />
SANCRISTÁN: s. m. Persona que axuda al cura na misa. ¤ Sacristán.<br />
SANGRADEIRO: s. m. Rego que s'abre núa presa pa disviar augua della y regar.<br />
Fexo úa presa, pero esqueicéronseye os sangradeiros. ¤ Sangradera.<br />
SANGUÑO: s. m. Frangula alnus. Árbol da familia das ramnáceas, sin espías, de<br />
foyas ovaladas y madera marella mui flexible que s'usa pa fer cestas. ¤ Arraclán.<br />
SAPAGUEIRA: s. f. Salamandra salamandra. Reptil del tamaño d'úa llargata, de color<br />
marello y mouro pero mui lenta que tá en sitos húmedos. ¤ Salamandra.<br />
SAPIAO, -ADA: adj. Asapiao. ¤ Tierra agujereada por los sapos.<br />
SAPO: s. m. Anfibio anuro de corpo rechoncho, oyos saltóis, patas cortas y peleyo<br />
verrugoso. ¤ Sapo. 2. Ovo. Pedra redonda unde se asenta el eixe del rodeno del<br />
molín. ¤ Pieza donde se asienta el eje del rodezno.<br />
SAQUE (TER): loc. adv. Capacidá de comer o beber muito de cada vez. ¡Vaya<br />
saque que tía!, comeo dous prataos de caldo y seguía con fame. ¤ Fig. saque.<br />
SARAPUYADA: s. f. Muitos graos pequenos que salen nel peleyo. ¤ Sarpullido.<br />
SARDÍA: s. f. Sardina pilcardus. Pescao azul de color prateao y olor fuerte. ¤ Sardina.<br />
SARGÓN: s. m. Colchón chen de foyas de maíz. ¤ Jergón.<br />
SARRIO: s. m. Pouso del fumo que s'apega nas superficies. ¤ Carbonilla.<br />
SAYA: s. m. Prenda de vestir o parte del vestido da muyer que parte da cintura pa<br />
baxo. ¤ Falda.<br />
SAYO: s. m. Prenda de vestir de punto que chega desde el pescozo a cintura. ¤<br />
Jersey, sayo.<br />
SEBE: s. f. Empalizada de madera pa zarrar o separar praos. ¤ Sebe.<br />
SEBO: s. m. Grasa animal y en especial a das oveyas. ¤ Sebo.<br />
SECA: s. f. Falta d'augua por llevar tempo sin chover. ¤ Sequía.<br />
SECAÑO: s. m. Sede, necesidá de beber. ¤ Sed.<br />
SECAR: v. Enxugar. A roupa tá seca. ¤ Secar. 2. Deixar de dar lleite. A vaca<br />
Romera secóu, debe tar de ocho meses. ¤ Dejar de dar leche.<br />
SECUDIDA: s. f. Secudiyón. ¤ Sacudida.<br />
SECUDIR: v. Mover violentamente. 2. Pegar. 3. Golpiar. ¤ Sacudir.<br />
112
SECUDIYÓN: s. m. Movimiento violento. ¤ Sacudida fuerte.<br />
SEDA: s. f. Pelo de cocho, crín de caballo. ¤ Cerda, seda.<br />
SEDAR: v. Fese grietas nos labios o nas maos por el frío o el trabayo. ¤ Agrietarse la<br />
piel. 2. Fese gallas nel corte da gadaña o dos cuitellos. ¤ Mellarse.<br />
SEDE: s. f. Gana de beber. ¤ Sed.<br />
SEGOTE: s. m. Tipo de serra de foya ancha cun solo mango. Col segote abres os<br />
cangos a la mitá. ¤ Serrucho.<br />
SEGURO (DE): loc. adv. Seguramente. ¤ Seguramente.<br />
SEMADORA: s. f. Máquina pa semar. El maíz echámoslo col burro y a semadora. ¤<br />
Sembradora.<br />
SEMAR: v. Echar a semente na terra pa que naza. ¤ Sembrar.<br />
SEMENTE: s. f. Parte del fruto que sirve pa que naza úa planta nova. ¤ Semilla,<br />
simiente.<br />
SEMENTEIRA: s. f. Tempo propicio pa semar. ¤ Sementera. 2. Ación de semar. ¤<br />
Siembra.<br />
SEMINAR: v. Fer chegar el semen al óvulo mediante un artificio cualquera.<br />
Chamaron al veterinario pa seminar a vaca. ¤ Inseminar.<br />
SENDEIRO: s. m. Carreiro. ¤ Sendero.<br />
SENÓN: prep. Con a palabra "que", contrapón úa ación a outra, o úa persona a<br />
outra. Nun poderán ir senón que los lleves tú. ¤ A menos que.<br />
SENRA: s. f. Terras de cultivo de distintos amos, que se llabran de lo mismo al<br />
mismo tempo porque tenen servidumbre de paso. ¤ Tierras de cultivo de distintos<br />
amos que se siembran de lo mismo por tener servidumbre de paso.<br />
SENTADA, D'ÚA: loc. adv. D'úa vez, d'un tirón. ¤ Fig. sentada.<br />
SENTAR: v. Pintar, quedar ben o mal a roupa. 2. Provocar úa sensación búa o mala<br />
nel estómago. ¤ Fig. sentar.<br />
SENTEIRO: s. m. Sito pa sentase, asiento. ¤ Asiento.<br />
SENTENCIAR: v. Dar opinióis sobre poblemas d'outros. ¤ Opinar.<br />
SEÑARDÁ: s. f. Tristeza por tar llonxe de casa. ¤ Tristeza, nostalgia.<br />
SEÑARDOSO, -A: adj. Que ten señardá. ¤ Nostálgico.<br />
SERENAR: v. Deixar a carne al fresco da noite. ¤ Dejar la carne al sereno.<br />
SERENO (AL): loc. adv. Fresco da noite. ¤ Sereno.<br />
113
SERRA: s. f. Monte. 2. Ferramenta pa cortar feita d'úa lámina dentada enganchada<br />
nun arco por as esquinas. Cortóu cua serra varios pinos que tía nel zarro da<br />
serra. ¤ Sierra.<br />
SERRUCHO: s. m. Ferramenta de corte feita con úa foya dentada y úa agarradeira<br />
de madera núa punta. El serrucho usámoslo pa cortar ramas. Pa serrar fémoslo<br />
col segote. ¤ Sierra, serrucho.<br />
SERUGA: s. f. Dente d'ayo. ¤ Diente de ajo.<br />
SETA: s. f. Hongo de sombreiro. ¤ Seta. 2. Alto que queda entre dous regos al<br />
llabrar. ¤ Elevación que queda entre dos surcos al arar. [dsec]<br />
SINIFICAR: v. Ser úa palabra signo d'úa idea, pensamiento o cousa material. ¤<br />
Significar.<br />
SINÓN: conj. Espresión con que se se contrapón un conceto negativo a outro<br />
positivo. Nun ganóu, sinón que quedóu el último. ¤ Sino.<br />
SINSUSTANZA: adj. Fato, cimpre. ¤ Sinsustancia.<br />
SINTIR: v. Percibir sensacióis. Zarra a ventá que tou sintindo muito frío. 2.<br />
Ougüir. Nun te sintín chamame. 3. Ter dolo. Condo morreo el can sintiólo<br />
muito. ¤ Sentir.<br />
SIRVIR: v. Tar de criao. Marchóuse pa Xixón a sirvir. 2. Valir. Esta saya nun me<br />
sirve porque engordéi. ¤ Servir. 3. Cubrir el macho a hembra. ¤ Fecundar el<br />
macho a la hembra.<br />
SITO: s. m. Llugar, espacio. ¤ Sitio.<br />
SIYA: s. f. Asiento con respaldo pa úa sola persona. Na cocía hay dúas siyas y tres<br />
tayolos. ¤ Silla.<br />
SIYÓN: s. m. Asiento con respaldo y brazos. ¤ Sillón.<br />
SOBRAO: s. m. Sala o estancia grande y sin dividir. ¤ Estancia grande, sobrado.<br />
SOBRECARGA: s. f. Corda con cincha pa cargar sacos col albardón sólo. ¤ Cuerda<br />
con cincha. 2. Corda que s'usa pa asegurar a carga del burro. ¤ Sobrecarga.<br />
SOBRÍA: s. f. Fiya d'un hermao o d'úa hermá. ¤ Sobrina.<br />
SOBRÍN: s. m. Fiyo d'un hermao o d'úa hermá. ¤ Sobrino.<br />
SOGRA: s. f. A madre da muyer o del marido. ¤ Suegra.<br />
SOGRO: s. m. El padre da muyer o del marido. ¤ Suegro.<br />
SOIRA: s. f. Calor sofocante que nun se pode nin respirar. ¤ Calor sofocante.<br />
SOLA: s. f. Parte del calzao que toca nel tarrén. ¤ Suela.<br />
114
SOLÁ: s. f. Parte del cocho que corresponde al espiazo. Salaron a solá d'un cocho<br />
y a del outro fixéronla chorizos. ¤ Espinazo del cerdo.<br />
SOLAREGA: s. f. Pedra na entrada da porta o da ventá. ¤ Piedra que forma el umbral<br />
de una puerta o el alféizar de una ventana. 2. Pedra sobre a que se pon el trobo. ¤<br />
Piedra sobre la que se coloca la colmena.<br />
SOLAREGO: s. m. Sito que ye da muito el sol. ¤ Soleado.<br />
SOLDAO: s. m. El que sirve na mili. ¤ Soldado.<br />
SOLOMBRA: s. f. Escuridá, falta de lluz en sito sombrío. ¤ Sombra.<br />
SOLTEIRO, -A: adj. Que nun se casóu. ¤ Soltero, soltera.<br />
SOLTEIRÓN, -ÚA: adj. Solteiro y entrao en anos. ¤ Solterón.<br />
SOMBREIRO: s. m. Prenda de vestir pa cabeza que normalmente é de tela o paya y<br />
de distintas feituras. ¤ Sombrero.<br />
SOMENAR: v. Pegar golpes, dar un meneo. ¤ Solmenar.<br />
SOMETER: v. Meter por debaxo. Somete a sábana, que asoma por debaxo da<br />
manta. ¤ Remeter. [dsec]<br />
SOMULLIR: v. Acuriosar a cama das vacas. ¤ Mullir la cama de las vacas.<br />
SON: s. m. Cántiga, melodía. ¤ Canción, son. 2. Sentido, xeito. ¤ Razón, fundamento.<br />
SONADA: s. f. Sono corto. ¤ Siesta breve.<br />
SONO: s. m. Gana de dormir. Marchóu pa cama porque tía muito sono. ¤ Sueño.<br />
SOPA: s. f. Fam. comida. Cacho de pan que s'entriya. ¤ Sopa.<br />
SOPENEIRAR: v. Dar focicadas el xato nel remoyo da vaca condo tá mamando pa<br />
que ye dé más lleite. ¤ Dar hocicadas el ternero en la ubre de la vaca para que dé más<br />
leche.<br />
SOPRAR: v. Echar aire fuerte por a boca. ¤ Soplar.<br />
SOSTÉN: s. m. Prenda interior das muyeres pa ceñir el pecho. ¤ Sostén, sujetador.<br />
SOU, SÚA: pron. Que é dél, della o dellos. ¤ Suyo, suya.<br />
SOUREYADA: s. f. Golpe o tirón nas oreyas. ¤ Orejón.<br />
SOUTEXAR: v. Recoyer as castañas. ¤ Recoger castañas.<br />
SOUTEXO: s. m. Coyida das castañas nel tarrén del monte. Con este aire tá bon pal<br />
soutexo. ¤ Recogida de castañas caídas del árbol.<br />
SOYAO: s. m. Dícese del tarrén condo tá cuberto completamente de foyas, frutos,<br />
etc. El prao taba soyao de mazás. ¤ Dícese cuando el suelo está cubierto de algo.<br />
115
SOYAR: v. Puer el soyo o piso a un edificio o llugar. ¤ Solar, poner el suelo.<br />
SOYO: s. m. Piso d'un edificio o d'un llugar por unde se anda. ¤ Suelo. [dsec]<br />
SUAO, -ADA: adj. Situación que dá muito que falar. Esa foi suada, inda tán falando<br />
da súa boda. ¤ Fig. sonada.<br />
SUAR: v. Emitir ruidos. Escuita a ver qué súa. 2. Fig. recordar. Súame a súa cara.<br />
¤ Sonar.<br />
SUCO: s. m. Sito nel terreno que tá más alto que'l resto. Segamos col foucín porque<br />
con tanto suco nun podemos fello cua gadaña. ¤ Elevación pequeña del terreno.<br />
[dsec]<br />
SUFREIRA: s. f. Quercus suber. Árbol siempre verde da familia das fagáceas, de<br />
ocho a diez metros, copa muy grande, madera durísima, y a corteya de corcho.<br />
Sacamos el corcho da sufreira cada nueve anos. ¤ Alcornoque.<br />
SUMICIO: s. m. Fig. que desaparece todo. Deixéi as chaves ahí y ahora nun tán.<br />
Esto é un sumicio. ¤ Que desaparece todo.<br />
SUMISE: v. Desaparecer sin deixar rastro. ¤ Sumirse. 2. Desmiyorar, baxar muito. ¤<br />
Desmejorar.<br />
SUPETÓN (DE): loc. adv. De repente. ¤ De sopetón.<br />
SUPUER: v. Creer, pensar, dar por sentao. ¤ Suponer. 2. Puer úa cría recien nacida a<br />
mamar. Hay que supuer el xato que sinón nun mama. ¤ Ayudar a la cría recien<br />
nacida a mamar.<br />
SUQUEIRO: s. m. Cacho de terreno que queda sin estibar entre úa finca y outra.<br />
Allindaba a vaca por el suqueiro. ¤ Margen que queda sin arar entre dos fincas.<br />
SURCIR: v. Coser a rotura d'úa tela rota o gastada xuntando as partes con puntadas.<br />
Nos tempos da guerra surcían os carpíos con úa uz y llá. ¤ Zurcir.<br />
SURRIA: s. f. Líquido que recude del cuito, mayormente orín das vacas. Regaron el<br />
prao con dúas cubadas de surria. ¤ Purín.<br />
SUSTANZA: s. f. Caldo de pita que se fai p'as muyeres recién paridas. ¤ Caldo de<br />
gallina.<br />
SUSTIYO: s. m. Corpiño. ¤ Corpiño, justillo.<br />
SUTAQUE (DE): loc. adv. De golpe. ¤ De golpe.<br />
SUTRIPÓN: s. m. Recalcón al dar un paso en falso. ¤ Retorcijón.<br />
116
T<br />
TABAO: s. m. Tabanus sudeticus. Bicho díptero, algo más grande que as moscas, de<br />
color pardo y de picadura dolorosa. Nel tempo del herba seca hay muitos tabaos.<br />
¤ Tábano.<br />
TACO: s. m. Pedazo corto y gordo de cualquer cousa. ¤ Taco.<br />
TACÓN: s. m. Remendo posto na roupa. ¤ Remiendo. 2. Parte del talón dos zapatos.<br />
¤ Tacón.<br />
TACUAR: v. Puer tacóis na roupa. ¤ Remendar.<br />
TAFORRO: s. m. Buteo buteo. Ave rapaz grande de alas anchas, vuelo lento y color<br />
pardo por derriba y claro por baxo. É mui abundante. ¤ Ratonero común.<br />
TALLEIRA: s. f. Dícese condo el fougo ten muita llapa por puer muita lleña. Era<br />
madera de pino con muito pez y fexo muita talleira. ¤ Llamarada.<br />
TAMÉN: adv. Úsase pa afirmar a igualdá, conformidá o relación d'úa cousa con<br />
outra xa nombrada. ¤ También.<br />
TAMPOUCO: adv. Espresión con a que se nega úa cousa despós de haber negao<br />
outra. ¤ Tampoco.<br />
TÁNGANA: s. f. Llastra redonda pa jugar a tángana. ¤ Tanga (piedra). 2. Juego nel<br />
que nun furao se poin perróis, chichos, etc. Delante ponse el pito (pedra<br />
pequena) y desde úa raya marcada, lánzase a tángana pa quitar el pito y tapar el<br />
furao. ¤ Tanga (juego).<br />
TANQUEIRADA: s. f. Cantidá grande d'algo, especialmente líquido. ¤ Cantidad<br />
grande de líquido.<br />
TANTARANTÁN: s. m. Golpe fuerte. Si che dou un tantarantán déixote tollo. ¤ Fig.<br />
tantarantán.<br />
TANTIAR: v. Andar con cuidao. 2. Palpar algo cuas maos. ¤ Tantear.<br />
TAPAR: v. Cubrir con daqué. 2. Encubrir. 3. Valir pa cubrir úa necesidá. ¤ Tapar.<br />
TAQUEIRA: s. f. Juguete feito d'un palo de beneito afuracao y outro d'avellano que<br />
se mete dentro pa empuxar. Ponse un taco en cada punta y col palo, al empuxar<br />
sale disparao el da punta. Taban a tiros cúa taqueira. ¤ Tiratacos.<br />
TAR: v. Encontrase nun sito, núa situación. ¤ Estar. 2. Tar de ben, nun tar<br />
enemistao. ¤ Estar a bien. 3. Tar ben despacio, nun ter nada que fer. ¤ Estar<br />
ocioso.<br />
117
TARABELLA: s. f. Molinillo, palo atao a canaleta del molín, apoyao na mola de<br />
riba, que al movese yes fai ir saltando a os graos pouco a pouco. ¤ Cítola.<br />
TARABELLO: s. m. Ferramenta con mango en forma de T pa fer furaos. ¤ Barrena.<br />
TARAMBAINA: adj. Pouco formal, sin chapeta. ¤ Tarambana.<br />
TARECOS: s. m. Trastos. Tuven que pousar os tarecos nel tarrén pa prender a lluz.<br />
¤ Trastos.<br />
TARRELLO: s. m. Taraxacum officinalis. Herba da familia das compuestas, con foyas<br />
radicales y llargas, flores marellas que condo maduran fainse úa mota. Al<br />
cortalla bota un líquido como el lleite. ¤ Diente de león.<br />
TARRÉN: s. m. Piso de terra calcada das cocías antiguas. Dícese normalmente de<br />
todos os suelos. ¤ Suelo.<br />
TARRICÓN: s. m. Ataque de tose. Deuye un tarricón condo taba na misa. ¤ Ataque<br />
continuado de tos.<br />
TARRÓN: s. m. Pedazo de terra arrincao col herba que la cubre. ¤ Tapín.<br />
TARUGO: s. m. Estella gorda de madera. 2. Fig. persona dura de entendedeiras. ¤<br />
Tarugo.<br />
TATARABOLA: s. f. Madre del bisabolo o da bisabola. ¤ Tatarabuela.<br />
TATARABOLO: s. m. Padre del bisabolo o da bisabola. ¤ Tatarabuelo.<br />
TATARANETA: s. f. Fiya del bisneto o da bisneta. ¤ Tataranieta.<br />
TATARANETO: s. m. Fiyo del bisneto o da bisneta. ¤ Tataranieto.<br />
TAYADA: s. f. Cacho cortao d'algo. ¿Dasme úa tayada da mazá?. ¤ Tajada. 2.<br />
Cortadura grande. Metín úa tayada na mao cortando jamón. ¤ Corte.<br />
TAYAR: v. Cortar en cachos más ben pequenos. Xa tayéi as patacas pa semar. ¤<br />
Tajar. 2. Cortase. ¤ Cortarse.<br />
TAYOLO: s. m. Senteiro de tres o cuatro patas, sin respaldo. Na cocía ten cuatro<br />
tayolos pa sentase. ¤ Taburete.<br />
TEIXO: s. m. Taxus baccata. Árbol da familia das taxáceas, siempre verde, con<br />
tronco gordo, ramas casi chas, copa ancha y foyas como guyas de color verde<br />
escuro. Tarda muito en medrar y chega a ter cientos d'anos. Os teixos tán<br />
protegidos porque tán en peligro d'estinción. ¤ Tejo.<br />
TELAR: s. m. Fig. asunto, llabor que dá que fer. Vaya telar que ye veo encima<br />
condo rompeu a perna. ¤ Fig. asunto, complicación.<br />
TEMPO: s. m. Duración. Hay muito tempo que nun te vexo. 2. Estao atmosférico.<br />
Tá bon tempo pa segar el herba. 3. Época. N'outro tempo pasaban muita fame.<br />
118
4. Edá. Ten el mismo tempo que you ¤ 5. Vagar. Nun tuven tempo de fello por a<br />
mañá. ¤ Tiempo.<br />
TENDAL: s. m. Mesa o trabas en alto unde se poin as fogazas antias d'enfornar. ¤<br />
Sitio donde se ponen las hogazas antes de cocer. 2. Sito o corda unde se pon a secar a<br />
roupa. ¤ Tendedero.<br />
TENDALADA: s. f. Montón de roupa tendida o de cousas estragayadas. ¤ Tendal.<br />
TENTAR: v. Apalpar, tocar cuas maos. Entróu tentando porque nun había lluz. ¤<br />
Tentar. 2. Probar de fer algo. Xa tentóu tres veces de subise al burro y nun puido<br />
porque tá enfilao. ¤ Intentar.<br />
TER: v. Ser amo d'algo. Ten cinco vacas. 2. Aguantar. Ten por el carro, que é<br />
recosto. ¤ Tener.<br />
TERRA: s. f. Polvo que compón el tarrén. As patacas tán chías de terra. 2. Sito de<br />
cultivo, finca. Esta é búa terra pal maíz. ¤ Tierra.<br />
TERRAPLÉN: s. m. Sito recosto sin maleza. Al fer a carretera deixaron un<br />
terraplén ben grande. ¤ Terraplén.<br />
TERRAR: v. Subir a terra del rego del fondo del eiro pal cabeceiro pa poder estibar<br />
pa baxo. Antias terraban con cestas; ahora con caballerías apareyadas cos<br />
caxóis de terra. ¤ Subir tierra desde el fondo al cabecero de una finca.<br />
TERREXIDO: s. m. Denteira. ¤ Dentera.<br />
TERRIBLE: adj. Fig. mui grande. Este gocho é terrible de bon. ¤ Muy grande o<br />
desmesurado.<br />
TESTA: s. f. Parte da cabeza derriba dos oyos. Llevóu un golpe na testa. ¤ Frente. 2.<br />
Cabeza. ¤ Cabeza.<br />
TESTO, -A: adj. Espeso. Saliuche el caldo mui testo. ¤ Espeso. 2. Fig. dícese d'úa<br />
persona condo é madura. Fai muitas tonterías pa ser úa moza testa. ¤ Fig.<br />
persona madura.<br />
TETO: s. m. Mama das que tein nel remoyo os animales mamíferos. ¤ Teta.<br />
TEXER: v. Calcetar. Tou texendo un sayo pa meo padrín. ¤ Tejer. 2. Movese,<br />
revolver, nun tar quieto. Tá texe que texe y nun da nada feito. ¤ Revolver.<br />
TINA: s. f. Compartimento grande feito de madera y erguido del suelo lo que mide<br />
úa cesta, con úa portía nel fondo pa sacar el grao que se guarda dentro. ¤ Tina.<br />
TINAZAS: s. f. Ferramenta de ferro que s'usa p'arrincar os cravos y as puntas. ¤<br />
Tenaza.<br />
TINO: s. m. Equilibrio. Ten bon tino, lleva a cesta na cabeza sin agarralla. ¤<br />
Equilibrio, tino.<br />
119
TINTEIRO: s. m. Cacharrín unde se bota a tinta pa escribir. ¤ Tintero.<br />
TIÑOSO, -A: adj. Tacaño, miserable. ¤ Miserable, tiñoso.<br />
TIRAPEDRAS: s. m. Forqueto con úa goma na punta pa tirar pedras y matar<br />
páxaros. ¤ Tirachinas.<br />
TIRAR (A MAL): loc. adv. Tirar a mal úa mancadura, infestase. ¤ Infectarse.<br />
TISELLA: s. f. Recipiente de cocía redondo y baxo con mango llargo, normalmente<br />
metálico, que s'usa pa freír. Echa un pouco más d'aceite na tisella pa freír as<br />
patacas. ¤ Sartén.<br />
TOLDAO, -ADA: adj. Dícese de cualquer superficie, condo sobre ella se condensa<br />
el vaho. Os cristales da cocía tán toldaos. ¤ Empañado.<br />
TOLDAR: v. Encher de vaho úa superficie. ¤ Empañar.<br />
TOLENA: s. f. Paliza, pasadura. ¤ Tolena.<br />
TOLLO, -A: adj. Insensato, aventao. ¤ Tocho.<br />
TOLLURA: s. f. Tontada, venetada. Deuye úa tollura y pegóuse un tiro. ¤ Tochura.<br />
TONDIA: s. f. Llouxa que se pon encima del peón da panera o del hurro pa que nun<br />
suban os ratos. ¤ Losa que se coloca sobre los pegollos de la panera o el hórreo para<br />
que no suban los ratones.<br />
TONTIAR: v. Fer tonterías, rebincar. ¤ Tontear.<br />
TOPAR: v. Atopar, encontrar. ¤ Topar.<br />
TORDO, TORDA: s. Turdus merula. Páxaro de us 25 cms. de llargo. El macho é todo<br />
negro, col pico marello, y la hembra marrón escura, cua pechuga algo<br />
encarnada, manchada de negro, y el pico tamén pardo escuro.. ¤ Mirlo común.<br />
TORGAO, -ADA: adj. Bruto, basto. ¤ Fig. basto.<br />
TORGAR: v. Nun deixar pasar, entorpecer, disviar. Torgóu el augua na presa. ¤<br />
Desviar.<br />
TORNAR: v. Espantar, cuidar que nun pase daqué. Torna as vacas que nun entren<br />
nel prao del vecín. ¤ Impedir el paso a algo.<br />
TORNO: s. m. Palo aguzao pa apertar as grañolas dos colmos de trigo. Fexo un<br />
torno d'uz allí mismo nel eiro. ¤ Palo afilado para apretar las ataduras del trigo.<br />
TORRAR: v. Tostar el maíz nel forno pa fer papas. 2. Tostar os costelleiros pa fer<br />
cestas. ¤ Torrar.<br />
TORTO, -A: adj. Que ye falta un oyo o que nun ve dél. Quedóu torto na guerra. ¤<br />
Tuerto.<br />
120
TOSE: s. f. Espulsión violenta d'aire del pecho del home y dalgús animales. ¤ Tos.<br />
TOSTAR: v. Freír, calentar na sartén. ¤ Freír.<br />
TOU: pron. m. De ti. El tou can lládrame condo me ve. ¤ Tuyo.<br />
TOUCÍN: s. m. Carne grasa del cocho. ¤ Tocino.<br />
TOUPIEIRA: s. f. Montón de terra que sacan os toupos al escavar. ¤ Topinera.<br />
TOUPO: s. m. Talpa europaea. Mamífero insetívoro da familia dos tálpidos, pequeno<br />
como un rato, de corpo rechoncho, rabo corto, manos fuertes y pelo mouro y<br />
suave, que vive debaxo a terra y come gusanos. ¤ Topo.<br />
TOXEDO: s. m. Sito chen de toxos. ¤ Tojal.<br />
TOXEIRO: s. m. Toxo grande. ¤ Tojo grande.<br />
TOXO: s. m. Ulex. Planta da familia das papilionáceas, que medra hasta dous<br />
metros d'altura, con muitas ramas enmarañadas, foyas como espías, flores<br />
marellas y fruto como a nabía dos nabos. ¤ Tojo.<br />
TOYEMERENDAS: s. m. Colchicum autumnale. Planta da familia das liliáceas que ten<br />
a flor como a del azafrán y sale nos praos despós del brao. ¤ Cólquico.<br />
TOYER: v. Estropiar. Toyeuse a carne por el calor. ¤ Estropear. 2. Cuayar (el<br />
lleite).<br />
TOYIDO, -A: adj. Estropiao. Esta comida tá toyida. ¤ Estropeado.<br />
TRABA: s. f. Pieza de madera plana pouco gorda y cuas dúas caras paralelas. ¤<br />
Tabla.<br />
TRAFUYEIRO, -A: adj. Embarullador, que fai as cousas mal o las lía. ¤ Trafallón.<br />
TRANGAYADA: s. f. Cousa mal feita, xangada. ¤ Chapuza.<br />
TRAPELLA: s. f. Porta al son del tarrén pa subir al desván o baxar a corte. Caeo<br />
por a trapella pa corte. ¤ Trampilla.<br />
TRAS: prep. Despós de. 2. Detrás. 3. En busca de. ¤ Tras.<br />
TRASEIRA: s. f. Pieza de madera pa zarrar a parte d'atrás del carro contra os<br />
lladrales. Ponye a traseira al carro pa llevar terra. 2. A parte de detrás. ¤<br />
Trasera.<br />
TRASEIRO, -A: adj. Da parte de detrás. 2. Carro más cargao na parte d'atrás. Nun<br />
cargues traseiro pa subir al pico'l zarro. ¤ Trasero.<br />
TRASNADA: s. f. Enredo, ación propia d'un neno atravesao. ¤ Travesura.<br />
121
TRASNO: s. m. Figura indefinida que se dedicaba a fer trasnadas: volcaba as potas,<br />
abría o zarraba portas y ventás, apagaba os candiles,.... ¤ Duende, espíritu<br />
enredador.<br />
TRATANTE: s. m. Persona que trata en ganao. Vendeo os xatos al tratante. ¤<br />
Tratante de ganado.<br />
TRATAR: v. Relacionase, ter trato, comentar con outros cualquer asunto. 2.<br />
Comerciar, portase con daquén o daqué. ¤ Tratar.<br />
TRAZA: s. f. Pinta, facha. Vaya trazas que trais con esos calzóis. ¤ Aspecto.<br />
TRAZAR: v. Ter pensao. ¤ Fig. trazar.<br />
TREITO: s. m. Distancia, cacho de recorrido. Inda che queda un bon treito pa<br />
chegar a casa. ¤ Trecho.<br />
TREITOIRA: s. f. Pieza de madera que ten por el eixe nel carro del país. ¤ Pieza del<br />
carro que sujeta el eje.<br />
TREMBAR: v. Movese involuntariamente por frío, medo.... ¤ Temblar.<br />
TREMBOR: s. m. Ación de trembar. ¤ Temblor.<br />
TREMPAR: v. Quitar el frío d'úa cousa. 2. Dispuer un istrumento de manera que<br />
súe ben. Tocóu a gaita sin trempar y suaba mal. ¤ Templar.<br />
TRER: v. Llevar d'outro sito pa unde se fala. 2. Llevar posto. 3. Ocasionar. ¤ Traer.<br />
TRESCANTIAO, -ADA: adj. Que nun tá a escuadra. Esa porta tá trescantiada y<br />
zarra mal. ¤ Que no está a escuadra.<br />
TRESCANTO: s. m. Carga de cemento sin llucir que se ye da a parede desnuda. ¤<br />
Cemento sin enlucir.<br />
TRESFUSIÓN: s. f. Efecto de fer pasar sangre d'úa persona a outra. Condo lo<br />
operaron fixéronye úa tresfusión de sangre. ¤ Transfusión.<br />
TRESLLUZ: s. m. Claridá que pasa a través d'un corpo tresllúcido. ¤ Trasluz.<br />
TRESNOITAR: v. Pasar a noite sin dormir, deitase tarde. ¤ Trasnochar.<br />
TRESPARENTAR: v. Deixar ver a través. ¤ Transparentar.<br />
TRESPARENTE: adj. Que deixa pasar a lluz a través dél o della. ¤ Transparente.<br />
TRESPASAR: v. Pasar al outro llao. 2. Ceder un derecho mantendo a propiedá. ¤<br />
Traspasar.<br />
TRESPASO: s. m. Efecto de trespasar. ¤ Traspaso.<br />
TRESPINTAR: v. Cambiar daqué o daquén de forma que sea difícil de reconocer. ¤<br />
Desfigurar.<br />
122
TRESPRANTAR: v. Volver a prantar úa pranta, generalmente d'un semilleiro, a<br />
outro sito. ¤ Trasplantar.<br />
TRESQUILAR: v. Rapar a lla d'as oveyas. 2. Cortar el pelo mui arrentes. ¤<br />
Trasquilar.<br />
TRESTORNAR: v. Volver loco. ¤ Trastornar.<br />
TRINCHA: s. f. Ferramenta de carpinteiro con mango de madera y punta cuadrada<br />
ancha y cortante. ¤ Escoplo, formón. [dsec]<br />
TROBO: s. m. Tronco furao o tubo de madera con travesaños dentro, que posto núa<br />
solarega y tapao cúa llouxa sirve de casa p'as abeyas. ¤ Colmena.<br />
TROCHADA: s. f. Golpe dao cun trocho. Condo pasóu al pe dél deuye úa búa<br />
trochada. ¤ Tronchazo.<br />
TROCHAZO: s. m. Trochada. ¤ Tronchazo.<br />
TROCHO: s. m. Cacho de palo o d'úa planta despós de cortada. Tiróume con un<br />
trocho de berza. ¤ Trozo de palo, troncho.<br />
TROMPICÓN: s. m. Tropezón. ¤ Trompicón.<br />
TRONADA: s. f. Tormenta con rayos. ¤ Tronada.<br />
TRONAR: v. Suar truenos. ¤ Tronar.<br />
TRONZADOR: s. m. Foya llarga de ferro dentada con dúas agarradeiras nas puntas<br />
que s'usa pa serrar maderos. ¤ Serrón.<br />
TRONZAR: v. Serrar un tronco. ¤ Serrar. [dsec]<br />
TRUITA: s. f. Salmo trutta. Pez de río de forma parecida al salmón pero más<br />
pequena. É de color pardo y chen de pintas coloradas o mouras, cabeza pequena<br />
y carne blanca o encarnada. ¤ Trucha.<br />
TRUNFAR: v. Nel juego das cartas, botar úa del palo que pinta. ¤ Triunfar.<br />
TRUNFO: s. m. En dalgún juego da baraja, carta del palo que pinta. ¤ Triunfo.<br />
TÚA: pron. f. De ti. ¤ Tuya.<br />
TUCO: s. m. A parte del jamón o del llacón más cerca da pezuña. ¤ Codillo del<br />
jamón o del lacón.<br />
TUFO: s. m. Mal olor. ¤ Hedor.<br />
TUMBAR: v. Tirar, derribar. ¤ Tumbar. 2. Cortar un árbol. ¤ Talar un árbol.<br />
TURBÓN: s. m. Condo chove mui fuerte pero para pronto, normalmente nel brao<br />
condo tá atronao. ¤ Turbión.<br />
TURDIAR: v. Embestir el ganao. ¤ Embestir.<br />
123
TURDIÓN, -IÚA: adj. Que turdia. Ese carneiro é turdión. ¤ Animal que embiste.<br />
[dsec]<br />
TURULLO: s. m. Istrumento musical feito con arna de castañeiro verde. ¤ Pito.<br />
TUSIDO: s. m. Golpe de tose. ¤ Golpe de tos.<br />
TUSIR: v. Fer un esfuerzo violento cua respiración pa espulsar del pecho algo que<br />
molesta o fatiga. ¤ Toser.<br />
TUTIPLÉ (A): loc. adv. En abundancia, a montóis. ¤ Tutiplén (a).<br />
124<br />
U<br />
ÚA: art. f. Artículo indeterminao femenino singular. Úa venera faise con almendra<br />
y ovos. ¤ Una.<br />
ÚA: pron. f. Pronombre indeterminao que, en singular, significa úa y en plural dúas<br />
o más personas o cousas que nun se conocen o nun se queren nombrar. Fuin al<br />
monte a buscar as vacas y namás encontréi úa. ¤ Una.<br />
ÚAS: adj. f. Varias. ¤ Unas.<br />
ULIR: v. Botar olor. 2. Percibir os olores. ¤ Oler.<br />
UMEIRO: s. m. Ulmus. Árbol da familia das ulmáceas, de foyas grandes, que se da<br />
na veira dos ríos. ¤ Olmo.<br />
UN: art. m. Artículo indeterminao masculino singular. Tumbéi un castañeiro. ¤ Un.<br />
ÚN: pron. m. Pronombre indeterminao que, en singular, significa úa y en plural<br />
dúas o más personas o cousas que nun se conocen o nun se queren nombrar. Nun<br />
tía ningún martello y fuin a comprar ún. ¤ Uno.<br />
UNDE: adv. Nel sito. 2. En qué sito. ¤ Donde.<br />
UNDEQUERA: adv. En cualquer sito. ¤ Dondequiera.<br />
UNTAR: v. Estender algo por encima de daqué. 2. Engrasar. ¤ Untar. 3. Fig. pegar<br />
úa paliza. Siempre aguantóu as bromas del hermao, pero el outro día cansóuse<br />
y untóulo. ¤ Fig. castigar, pegar.<br />
UNTO: s. m. Grasa del gocho que se sala. ¤ Unto.<br />
UÑA: s. f. Parte dura que medra nas puntas dos didos y didas. 2. Garfio pa sacar<br />
puntas. ¤ Uña.<br />
UÑANCO: s. m. Pezuña del cocho. Chamuscamos os pelos dos uñancos antias de<br />
puellos a salar. ¤ Pezuña.
UPA: interj. Espresión que se yes dice a os nenos pequenos pa que se ergan. ¡Upa!<br />
Que tá sucio el tarrén. ¤ Upa.<br />
UPAR: v. Erguer, agarrar nel collo. ¤ Levantar, aupar.<br />
URDIR: v. Maquinar, tramar. ¤ Urdir.<br />
US: pron. m. Algús. ¤ Unos.<br />
USTÉ: pron. Pronombre personal de 2ª persona que s'usa pa tratar con cortesía o<br />
respeto a un desconocido o a úa persona mayor. ¤ Usted.<br />
USUREIRO, -A: adj. Que todo lo quer pa sí. ¤ Usurero.<br />
UZ: s. f. Erica arborea. Arbusto da familia das ericáceas mui ramoso que s'usa pa fer<br />
barredeiros y pa tizar el fougo. ¤ Brezo.<br />
V<br />
VAGAR: s. m. Tempo libre. Ten vagar a estudiallo nas vacacióis. ¤ Vagar.<br />
VAGUADA: s. f. Sito allargao que fai valle o depresión. ¤ Vaguada.<br />
VALEDASE: v. Valise por sí solo. Era mui veyía, pero valedábase ben sola. ¤<br />
Valerse.<br />
VALÍA: s. f. Valor, estimación. Vivía con ellos úa tía que yes era de muita valía<br />
p'as cousas de casa. ¤ Valía.<br />
VALIR: v. Ser útil, servir pa algo. El can é mui guapo, pero valir nun vale pa nada.<br />
¤ Valer.<br />
VALLAO: s. m. Sebe o zarradura feita de pedras y tarróis. Fexo un vallao pa zarrar<br />
el monte da Costa. ¤ Cierre de finca con setos o con piedras y terrones.<br />
VALLEIRA: s. f. Eco o retrón que fai el estoupido d'un barreno o d'un cuete. ¤ Eco.<br />
VALLEIRAR: v. Deixar valleiro daqué. Teis que valleirar el lleite dos caldeiros nel<br />
bidón. ¤ Vaciar.<br />
VALLEIRO, -A: adj. Que nun ten nada dentro. El tinteiro tá valleiro, así que<br />
escribe col lápiz. ¤ Vacío.<br />
VALLICATO: s. m. Depresión, vaguada pequena del terreno. Había un vallicato<br />
entre as dúas casas. ¤ Valle pequeño, depresión.<br />
VALUME: s. m. Bulto, envergadura. El carro taba torcido, llevaba todo el valume<br />
pa un llao. ¤ Volumen.<br />
VÁLVULA: s. f. Foya cuadrada de ferro pa zarraye o abriye el tiro a cocía. ¤ Válvula<br />
de la chimenea.<br />
125
VANAR: v. Mover el grao nel vano pa quitaye a poxa. ¤ Zarandar.<br />
VANO: s. m. Especie de criba col fondo de cuero que s'usa pa llimpar os chichos de<br />
baxincos y ciscos. ¤ Vano.<br />
VARA: s. f. Cana delgada, sin foyas, dereta y llarga. Hay varas pa afirmar, pa<br />
amenar el ganao, pa puer el embutido a curar, etc. 2. Medida de longitú. ¤ Vara.<br />
VARAL: s. m. Morena d'herba mui grande, con soyo de gamayas y úa llata nel<br />
medio pa que nun la tire el aire. Encheron el pajar y tuveron que fer un varal. ¤<br />
Almiar. [dsec]<br />
VARDASCA: s. f. Chamasca, varía delgada y flesible que cimbra. ¤ Verdasca.<br />
VARDASCADA: s. f. Chamascada, golpe dao cúa vardasca. ¤ Verdascazo. 2. Turbón,<br />
manera de chover de repente que para pronto. ¤ Turbión.<br />
VAREXAR: v. Fer caer os frutos del árbol. Tía úa vara ben llarga pa varexar as<br />
castañas. 2. Mayar a lla dos colchóis pa puella suave. ¤ Varear.<br />
VASADOIRO: s. m. Arao de madera con dúas llatas y reya de ferro. ¤ Garabato.<br />
VECÍN, -ÍA: s. Que vive cerca nel mismo pueblo. Era vecín de porta. ¤ Vecino,<br />
vecina.<br />
VEIGA: s. f. Terra cha. Semaban el trigo na veiga. ¤ Vega.<br />
VEIRA: s. f. Borde, llao. Andaba por a veira del camín. ¤ Vera.<br />
VELA: s. f. Cilindro de cera d'abeyas, con un filo nel medio, que sirve p'allumar. ¤<br />
Vela. 2. En plural, mocos marellos que pingan. ¤ Fig. velas.<br />
VELAR: v. Cuidar, vigilar. 2. Nun dormir. ¤ Velar.<br />
VELENO: s. m. Sustancia que tomada en pouca cantidá pode provocar a morte o<br />
intosicar al que la toma. Os frutos del teixo tein veleno. ¤ Veneno.<br />
VELENOSO, -A: adj. Que ten veleno. A víbora é mui velenosa. ¤ Venenoso. 2. Que é<br />
mui malo. ¤ Fig. muy malo.<br />
VELORIO: s. m. Acto de velar a os mortos. ¤ Velatorio.<br />
VENERA: s. f. Dulce feito con almendras, ovos y azúcar. ¤ Dulce elaborado con<br />
almendras, huevos y azúcar. [dsec]<br />
VENETADA: s. f. Ación feita sin pensar. ¤ Arrebato.<br />
VENRES: s. m. Quinto día da semana. El venres é antias que'l sábado. ¤ Viernes.<br />
VENTÁ: s. f. Abertura que se deixa na parede pa lluz y ventilación. A venta del<br />
baño ten cristal diferente. ¤ Ventana.<br />
126
VENTADORA: s. f. Máquina de aspas y cribas pa quitaye a poxa al trigo despós de<br />
mayallo. En <strong>Poxos</strong> tein úa máquina de mayar y úa ventadora. ¤ Aventador.<br />
VENTANIDA: s. f. Golpe fuerte d'aire. ¤ Ráfaga.<br />
VENTANO: s. m. Ventá pequena. Deixaron un ventano nel parreiro. ¤ Ventano.<br />
VENTOLEIRA: s. f. Tempo desapacible con muito aire. Fexo tal ventoleira que ye<br />
llevóu a roupa del tendal. 2. Venetada. ¤ Ventolera.<br />
VENTRE: s. m. Barriga, sito del corpo unde tán as tripas. Dolíaye el ventre de<br />
comer castañas. //Fer de ventre, cagar. ¤ Vientre.<br />
VERAO: s. m. Brao. ¤ Verano.<br />
VERDÁ: s. f. Realidá, certeza, que nun é mentira. Foi verdá que a vaca parío dúas<br />
crías. ¤ Verdad.<br />
VERDE: s. m. Ceba, herba verde. Trouxo úa carga de verde p'as vacas. ¤ Ceba,<br />
hierba.<br />
VERDEGAR: v. Reverdecer el prao. Col augua que choveo estos días empezan a<br />
verdegar os praos. ¤ Verdeguear.<br />
VERDÍN: s. m. Capa verde de plantas que nacen en sitos avesíos. ¤ Verdín. 2. Sabor<br />
das papas feitas con maíz verde. ¤ Sabor de las farrapas hechas con maíz verde.<br />
VEREDA (LLEVAR MALA): loc. adv. Arreventar, cansar muito, costar muito fer<br />
algo. Llevóu mala vereda pa sacar as vacas d'entre el trigo. ¤ Costarle a uno<br />
mucho hacer algo.<br />
VERGAYEIRA: s. f. Parte del xato o del boi unde ten el pixo. El xato ten a<br />
vergayeira inflamada. ¤ Funda de la verga.<br />
VERME: s. m. Gusano. As castañas tán chías de vermes. ¤ Gusano, verme.<br />
VERUYA: s. f. Graos pequeníos que salen nel peleyo por dalgúa cousa. Picáronme<br />
as ortigas y teño a mao chía de veruyas.<br />
VETA: s. f. Franja o tira de material que é distinta del resto d'unde tá. Estos toucíos<br />
tein úa búa veta de freba. ¤ Veta.<br />
VETIAO, -ADA: adj. Con vetas. Este mármol é demasiao vetiao. ¤ Veteado.<br />
VEXIGA: s. f. Órgano a modo de bolsa unde se acumula el orín que producen os<br />
riñóis. Cua vexiga del gocho fexo un balón. ¤ Vejiga.<br />
VEYA FENDO A CENA: s. f. Lampyris noctiluca. Nome que se yes da as hembras dos<br />
bichos coleópteros da familia dos lampíridos, que tein forma de gusanos con<br />
anillos mouros, unde os dous o tres últimos son florescentes y alluman denoite.<br />
Denoite nun víamos más que veyas fendo a cena por a veira del camín. ¤<br />
Luciérnaga.<br />
127
VEYO, -A: adj. De muita edá. Tou padre é más veyo que'l meo. 2. Gastao, mui<br />
usao. ¤ Viejo.<br />
VIAXAR: v. Desplazase d'un sito a outro, conocer outros llugares. Condo se casen<br />
queren viaxar a Canarias. ¤ Viajar.<br />
VIAXE: s. m. Vez. Cargóu as patacas de dous viaxes. 2. Camín que se fai d'un sito<br />
a outro. Foron de viaxe a Mallorca. ¤ Viaje.<br />
VIAXEIRO, -A: adj. Que viaxa muito o ye gusta viaxar. É mui viaxeira, xa conoce<br />
media España. ¤ Viajero.<br />
VICIOSO, -A: adj. Depravao. 2. Que medra demasiao. //Carne viciosa, a que sal<br />
nova nas heridas al llao da que inda ten pus. ¤ Vicioso.<br />
VIDAYA: s. f. Parte lateral da frente. Cun golpe na vidaya podes matate. ¤ Sien.<br />
VIR: v. Movese d'outro sito p'acó. Ten que vir a buscar el neno. 2. Chegar. 3.<br />
Proceder. ¤ Venir.<br />
VIRA: s. f. Lo que queda del lleite despós de quitaye a nata. ¤ Suero.<br />
VIRAR: v. Dar a volta cambiando de direción, o con lo d'arriba pa baxo. El carro<br />
cargámoslo mirando pa arriba y virámoslo despós. ¤ Virar.<br />
VIRUTA: s. f. Cachos delgaos de madera enroscaos que se fain al pasar a garlopa o<br />
el cepillo por úa traba. Con as virutas encendeo el fougo. ¤ Viruta.<br />
VISIÓN: s. f. Cousas que s'imaginan. Ve visióis y fala sola. ¤ Visión. 2. Mueca. Tá<br />
todo el día fendo visióis. ¤ Mueca.<br />
VISO: s. m. Combinación, enaugua. ¤ Enagua. 2. Reflejos que fain dalgúas cousas<br />
con a lluz. ¤ Viso.<br />
VÍSPORA: s. f. El día anterior. Si queres fer fabada teis que puer as fabas a moyo a<br />
víspora. ¤ Víspera.<br />
VISTAS (IR A): expr. Ir os padres d'os novios us a casa d'os outros antias da boda. ¤<br />
Ir los padres de los novios unos a casa de los otros antes de la boda.<br />
VISTIDO: s. m. Indumentaria, roupa que se pon ún. 2. Traje enterizo das muyeres.<br />
Llevaba un vistido negro. ¤ Vestido.<br />
VISTIR: v. Abrigar el corpo con roupa. Hay que vistir guapo al neno pa sacaye úa<br />
foto. ¤ Vestir.<br />
VIVA: s. f. Ovo del pioyo posto nel pelo. El probín tía a cabeza chía de vivas. ¤<br />
Liendre. [dsec]<br />
VIVO, -A: adj. Que ten vida. 2. Con esquinas mui pronunciadas. ¤ Vivo.<br />
VOCIAR: v. Dar voces. ¤ Vocear.<br />
128
VOLTA: s. f. Ación de volver. Deo a volta a mitá de camín. 2. Vez. D'outra volta<br />
xa iremos a túa casa. 3. Repetición. Fai outra volta a ver si che sale miyor. 4.<br />
Curva. Salíose col carro na volta del camín ¤ 5. Rodeo. 6. Restra d'embutido.<br />
Deo úa volta por nun pasar por delante d'os cais. ¤ Vuelta. 6. Ristra.<br />
VOLTO: s. m. Cantidá de dinero que se devolve despós de pagar con moneda de<br />
más valor que'l precio estipulao. Pagóu cun billete de 5000 y de volto deoye ún<br />
de 2000. ¤ Vuelta (de dinero).<br />
VOS: pron. Pronombre personal de 2ª persona de plural. Mirái lo que vos fixen. ¤<br />
Os.<br />
VOSO, -A: pron. De vosoutros. Esta caxa é vosa. ¤ Vuestro, vuestra.<br />
VOSOUTROS, -AS: pron. Pronombre personal de 2ª persona de plural. Vosoutros<br />
vais delantre y ellos que vayan detrás. ¤ Vosotros, vosotras.<br />
X<br />
XA: adv. Ahora, neste momento, fendo relación a un tempo pasao. Ellos xa tían<br />
que tar aquí. Ahora xa nun sei si chegaremos. ¤ Ya.<br />
XABARDO: s. m. Segundo enxame que sal d'un trobo nel mismo ano. É un bon ano<br />
de abeyas porque xa vimos dous o tres xabardos. ¤ Jabardo.<br />
XABARIL: s. m. Sus scrofa. Mamífero paquidermo, variedá salvaje del cocho, de<br />
color gris, col pelo duro, as oreyas tiesas y os colmillos grandes salindo da boca.<br />
Na caceiría d'este fin de semana mataron un xabaril ben grande. ¤ Jabalí.<br />
XABÓN: s. m. Producto pa llavar a roupa o llavase ún. Con grasa de cocho<br />
derretida y sosa fai mi madre xabón. ¤ Jabón.<br />
XADA: s. f. Eixada, ferramenta pa cavar. Marchóu cua xada a fer presas. ¤ Azada.<br />
XANGADA: s. f. Chapuza, obra mal feita. Hay que mangar ben a brosa, que con<br />
este mango é úa xangada. ¤ Chapuza. 2. Asunto pouco seguro, enredo. ¤ Fig.<br />
enredo.<br />
XARDÍA: s. f. Sardina pilchardus. Sardía. ¤ Sardina.<br />
XARDÓN: s. m. Ilex aquifolium. Espieiro, acebeiro. ¤ Acebo.<br />
XARRAPA: s. f. Tipo de navaya de Taramundi. A foya das xarrapas tá feita de<br />
ballesta. ¤ Navaja típica de Taramundi.<br />
XARRO, -A: s. Recipiente redondo y alto que s'usa pal augua o pal lleite. Mecía pa<br />
un xarro de porcelana. ¤ Jarro.<br />
129
XARRÓN: s. m. Recipiente, nomalmente de barro, pa adornar o pa puer flores.<br />
Sempre ten flores nun xarrón delantre del nicho. ¤ Jarrón.<br />
XASTRE: s. m. Home que fai roupa. Encargóu un traxe al xastre pa boda del fiyo.<br />
¤ Sastre.<br />
XATA: s. f. Cría hembra das vacas. A vaca parío dúas xatas roxas. ¤ Ternera.<br />
XATEIRO: s. m. Tratante. ¤ Tratante de ganado.<br />
XATO: s. m. Cría macho das vacas. ¤ Ternero. 2. Toro. Ten un xato cuas vacas del<br />
monte. ¤ Toro.<br />
XATUADA: s. f. Trabayo feito deprisa y con muitas ganas, pero que dura pouco.<br />
Nun fagas xatuadas, que vas a arreventar. ¤ Impulso repentino.<br />
XEBRAR: v. Separar. ¤ Separar.<br />
XEIRA: s. f. Mal tempo, mala vereda. ¤ Mal tiempo. 2. Cansancio en cualquer<br />
faena. ¤ Cansancio.<br />
XEITO: s. m. Disposición pa fer algo. Ten bon xeito pa cualquer cousa que ye<br />
mandes fer. ¤ Disposición. 2. Maña. ¤ Maña. 3. Manera. ¤ Manera. 4. Sentido. ¤<br />
Sentido.<br />
XELADA: s. f. Congelación dos líquidos por el frío del tempo. Con a xelada<br />
quedan os praos brancos. ¤ Helada.<br />
XELAR: v. Congelar el augua da rosada. Esta noite seguro que xela porque tá mui<br />
despejao. ¤ Helar.<br />
XEMELGO: s. m. Nacido nel mismo parto. El de casa y el que se casóu en<br />
Ponticella eran xemelgos. ¤ Gemelo.<br />
XEMER: v. Queixase, lamentase. Taba mal abondo porque oíase xemer desde a<br />
corte. 2. Carpir. ¤ Gemir.<br />
XEMIDO: s. m. Ación de xemer. Condo rompéu a pata daba us xemidos que metía<br />
medo. ¤ Gemido, lamento.<br />
XENRO: s. m. El home da fiya. Colocóu al xenro na empresa unde trabayaba él. ¤<br />
Yerno.<br />
XENTE: s. f. Montón de personas. Había muita xente na festa. ¤ Gente.<br />
XENTUZA: s. f. Xente mala. Era bon neno, pero arrimóuse a esa xentuza y<br />
echáronlo a perder. ¤ Gentuza.<br />
XERINGA: s. f. Istrumento feito d'un tubo cun émbolo y acabao en úa punta o<br />
guya, que s'usa pa puer indicióis. ¤ Jeringuilla.<br />
130
XÍBARO, -A: adj. Esquivo. É tan xíbara que nun parece da familia. ¤ Esquivo,<br />
huraño.<br />
XIESTA: s. f. Cytisus scoparius. Arbusto en forma de mata de hasta cuatro metros, de<br />
color verde tirando a gris y ramas allargadas. Ten flores marellas y os frutos en<br />
vainas.. Con as xiestas fainse barredeiros. ¤ Retama.<br />
XINEIRO: s. m. Primer mes del ano. Cumple os anos en xineiro. ¤ Enero.<br />
XINETA: s. f. Genetta genetta. Mamífero carniceiro, d'us 45 cms. desde a cabeza<br />
hasta unde empeza el rabo y éste outro tanto. El corpo é delgao, a cabeza<br />
pequena, el focico y el pescozo llargos, as patas cortas y el pelo claro con pintas<br />
mouras por el corpo y franxas nel rabo. Entróu úa xineta nel gallinero y matóu<br />
úa pita. ¤ Jineta.<br />
XIPRAR: v. Fer silbidos cua boca o con un xipro. Sabe xiprar con dous didos<br />
metidos na boca. ¤ Silbar.<br />
XIPRO: s. m. Istrumento que vale pa xiprar. Meo padre fíxome un xipro col arna<br />
d'un palo de castañeiro. ¤ Pito, silbato.<br />
XIRA: s. f. Fuerza, decisión. Teis pouca xira. ¤ Fuerza, decisión.<br />
XIRIGONZA: s. f. Broma, cachondeo. Taba todo el día de xirigonza. ¤ Broma.<br />
XIRIR: v. Muxir suave a vaca. Xiría a vaca pa que soltaran el xato a mamar. ¤<br />
Mugido suave.<br />
XIRÓN: adj. m. Dícese del lleite condo tá toyido pero que inda nun se achegóu. A<br />
meo hermao gustábaye más el lleite condo taba xirón. ¤ Leche estropeada sin estar<br />
cuajada.<br />
XO: interj. Voz repetida que s'usa pa tornar as pitas. ¡Xo, xo, pita xo ! Y as pitas<br />
van correndo pa'l gallineiro. ¤ Xo, voz de arreo para las gallinas.<br />
XONCER: v. Puer el xugo a as vacas o a os bois. Hay que xoncer a becerra nova<br />
pa que se vaya avezando al xugo. ¤ Uncir.<br />
XORDEIRA: s. f. Incapacidá pa ougüir ben. Este catarro atacóume a os ougüidos y<br />
deixóume algo de xordeira. ¤ Sordera.<br />
XORDO, -A: adj. Que nun oi o que oi mal. Tá xordo como úa tapia. ¤ Sordo.<br />
XORNADA: s. f. Duración del trabayo diario d'un trabayador. Segaron todo el trigo<br />
en dúas xornadas. ¤ Jornada.<br />
XORNAL: s. m. Pago del trabayo d'un día. Hoy ganóu fácil el xornal. ¤ Jornal.<br />
XOROBA: s. f. Chepa, llombo abultao por malformación da coluna. Era guapa,<br />
pero con aquella xoroba a probe nun encontróu mozo. ¤ Joroba.<br />
131
XOROBAO, -ADA: adj. Que ten xoroba. 2. Fig. fastidiao. Taba ben xorobao con<br />
aquella perna rota. ¤ Jorobado.<br />
XOSTRA: s. f. Vardasca. ¤ Verdasca.<br />
XOSTRADA: s. f. Vardascada, golpe dao cúa xostra o vardasca. ¤ Verdascazo. 2.<br />
Caída. ¤ Caída.<br />
XOTIAR: v. Botar xotos as plantas. Os mazaeiros que plantamos tán xotiando. ¤<br />
Brotar.<br />
XOTO: s. m. Rama nova d'úa planta que sal despós de podalla o condo nace. A<br />
cereixal ten un montón de xotos. ¤ Brote.<br />
XUDAS: interj. Interjeción de sorpresa. ¡Anda con Xudas!, xa tás aquí. ¤<br />
Interjección de sorpresa.<br />
XUGADA: s. f. Ación de xugar. 2. Maniobra ben feita. Comprar xatas y non vacas<br />
foi úa búa xugada. ¤ Jugada.<br />
XUGAR: v. Divertise, entretese, fer algo con alegría. Da gusto ver xugar a os<br />
nenos. ¤ Jugar.<br />
XUGO: s. m. Istrumento de madera que s'usa pa xoncer el ganao y acoplallo al<br />
carro o al arao. Tían un xugo mui llixeiro que taba feito de vidur. ¤ Yugo.<br />
XUICIO: s. m. Pleito. 2. Chapeta, facultá de distinguir el ben y el mal. Ten poco<br />
xuicio a pesar dos anos que ten. ¤ Juicio.<br />
XULIO: s. m. Sétimo mes del ano. En xulio acabamos co'l herba seca. ¤ Julio.<br />
XUNCO: s. m. Planta da familia das juncáceas, col tallo llargo, liso, cilíndrico,<br />
flesible, puntiagudo, duro, y de color verde escuro por fora y esponjoso y blanco<br />
por dentro. Sal en sitos enchagozaos. Femos pulseras trenzando os xuncos. ¤<br />
Junco.<br />
XUNTA: s. f. Reunión. Había Xunta nel Ayuntamiento. ¤ Junta.<br />
XUNTAR: v. Reunir, achegar. Xunta as patacas pa ir a buscallas col carro. ¤<br />
Juntar.<br />
XUNTO, -A: adv. Al pe, na veira. Fexo úa casa nova xunto a veya. ¤ Junto a.<br />
XURAMENTO: s. m. Cagamento. ¤ Blasfemia.<br />
XURAR: v. Fer úa promesa. ¤ Jurar. 2. Botar xuramentos. ¤ Blasfemar.<br />
132<br />
Y<br />
YA: Contración de "ye" y "a". Xa ya demos. ¤ Se la.
YE: pron. Pronombre de terceira persona de singular. Púxenye cereixas de postre. ¤<br />
Le.<br />
YELSO: s. m. Polvo blanco que mezclao con augua s'usa na costrución. Cubriron<br />
as paredes de yelso. ¤ Yeso.<br />
YES: pron. Pronombre de terceira persona de plural. Mandéiyes vir mañá. ¤ Les.<br />
YOU: pron. Pronombre de primeira persona de singular. ¤ Yo.<br />
Z<br />
ZABAYÓN, -ÚA: adj. Zarapayón, malcurioso. ¤ Poco curioso.<br />
ZALAMEIRO, -A: adj. Cariñoso, mimoso. É zalameiro como un neno. ¤ Zalamero.<br />
ZALLOURIA: s. f. Ruido de mosquitos, tabaos y demás bichos en días de muito<br />
calor. Con esta calor y esta zallouria nun sei si nos moscarán as vacas. ¤<br />
Zumbido de insectos.<br />
ZAMBEXAR: v. Caer líquido d'un recipiente al movello fuerte. ¤ Caer líquido de un<br />
recipiente al moverlo.<br />
ZAMPABOLLOS: s. m. Zapao, que se mete unde naide lo chama. ¤ Entrometido,<br />
metomentodo.<br />
ZAMPRÓN, -ÚA: adj. Torpe, malcurioso. Pasaron todos a presa sin tocar el augua<br />
y aquel zamprón púxose pingando. ¤ Patoso.<br />
ZANCA: s. f. Parte más llarga das patas das aves y familiarmente as pernas da xente<br />
o del ganao, sobre todo si son llargas. Comemos zanca de pito. ¤ Zanca. 2. Pelga<br />
feita de traba. Púxoye a zanca a burra pa que nun volva a marchar. ¤ Traba.<br />
ZANCÓN: s. m. Viga principal da panera. Na matanza colgaban os cochos nel<br />
zancón da panera. ¤ Viga principal de la panera. [dsec]<br />
ZAPATA: s. f. Nas terras pendentes, chaeira feita cúa parede nel fondo enchéndola<br />
de terra pa semar. ¤ Bancal.<br />
ZAPATEIRO: s. m. Persona que ten por oficio fer o amañar zapatos. Llevóu os<br />
zapatos al zapateiro pa puer úas solas. ¤ Zapatero.<br />
ZAPUADA: s. f. Caída de narices. Baxaba correndo y pegóuse úa zapuada<br />
tremenda. ¤ Caída de bruces.<br />
ZARAMPAYO: s. m. Mal curioso, desastroso nel vestir. Mira aquel zarampayo cua<br />
camisa por fora. ¤ Desastrado, andrajoso.<br />
ZARANCEIRO: s. m. Sito malo y mui recosto. ¤ Descolgadero.<br />
133
ZARAPASTRÓN, ÚA: adj. Zarapastroso. ¤ Poco curioso.<br />
ZARAPASTROSO, -A: s. Malcurioso. Foi a misa feito un zarapastroso. ¤ Poco<br />
curioso.<br />
ZARAPAYADA: s. f. Cousa feita sin xeito. Sallóu os chichos y fexo úa zarapayada<br />
deixando as foyas chías de terra. ¤ Cosa mal hecha.<br />
ZARAPAYEIRO, -A: adj. Que dice o fai zarapayadas, malcurioso pal trabayo, pa<br />
comer, etc. Nun se ye pode mandar fer ningúa curiosidá porque é un<br />
zarapayeiro. ¤ Poco esmerado en sus obligaciones.<br />
ZARAPAYO: s. m. Cacho de tela resgao. ¤ Calandrajo. 2. Restos de comida, tanto<br />
da xente como dos animales. Nun foi a ceba p'as vacas y echóuyes os zarapayos<br />
d'ayer. ¤ Restos de comida.<br />
ZARRAMICAR: v. Abrir y zarrar mui rápido os oyos. Zarramicaba os oyos de ver<br />
tanto tempo a televisión. ¤ Parpadear mucho.<br />
ZARRAR: v. Pechar, trancar. Zarra a porta con chave. 2. Puer fin. Llevóuyes<br />
tempo, pero zarraron el trato. ¤ Cerrar.<br />
ZARRICA: s. f. Troglodytes troglodytes. Paxarín rechoncho, pardo, de cola corta que<br />
ergue condo tá parao. É el más pequeno dos que hay por aquí. Fai el nío de mofo<br />
como úa pelota con un furaquín pa entrar. Esos ovos son tan pequenos que<br />
parecen de zarrica. ¤ Chochín.<br />
ZARRO: s. m. Monte que tá zarrao. Plantaron pinos nel zarro l'Estelo. ¤ Monte<br />
cerrado o vallado.<br />
ZARRONCO: s. m. Home imaginario col que se yes mete medo a os nenos<br />
pequenos. Como nun andes pa casa ahora mismo vei llevate el zarronco. ¤<br />
Personaje imaginario para asustar a los niños.<br />
ZORRIAR: v. Fer que se trabaya. 2. Fese el loco condo daquén pregunta. Tá<br />
zorriando y nun nos cuenta lo que pasóu. ¤ Disimular astutamente.<br />
ZÚMBANO, -A: adj. Húmedo. ¤ Húmedo.<br />
ZUMBUDO, -A: adj. Terrible de bon. El xato que vendeo era zumbudo: con un mes<br />
pesaría cien quilos. ¤ Estupendo, excelente.<br />
ZUNA: s. f. Manía o mala costumbre que ten úa persona o un animal. A mula ten a<br />
zuna de dar patadas condo pasa daquén por detrás. ¤ Vicio, zuna.<br />
134