14.06.2013 Views

Las siete partidas del muy noble rey Don Alfonso El Sablio ...

Las siete partidas del muy noble rey Don Alfonso El Sablio ...

Las siete partidas del muy noble rey Don Alfonso El Sablio ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Recop I{ecn<br />

AQliI COIIIENZA<br />

LA QUINTA PAßTII)


652<br />

tre los ornes, de que resciben plazer, e ayuda,<br />

Jos vnos de los otros. E porcude, pues que en<br />

el Prologo fiesta Partida fezilnos cumiente de-<br />

Jlos, ruuerenms aquí dezir, que cosa son. E a<br />

que tienen pro. E quartas maneras son Bellos.<br />

E do. que cosas se han de fazer. E quien los<br />

puede fazer. E en que lugar. E que fuerça<br />

han. E que pena deuen auer, los que lo non<br />

O rna ren.<br />

LEY I.<br />

Que casa e.s emprestirlo, e que pro nasce <strong>del</strong>,<br />

e quanlas maneras son de ceri res/id°, e de que<br />

cosas se puede fazer.<br />

Emprestarno es vna manera de plcyto, de<br />

gui c,a que liasen los ornes entre si, emprestando<br />

los vnos a los otros de lo suyo, quando lo<br />

han menester: e nasce elide <strong>muy</strong> grand pro.<br />

Ca se ayuda orne de las cosas agallas, corno de<br />

las suy=as, e cresce, e nasce cutre los ornes a<br />

las vegadas amor por esta raion : e son dos<br />

maneras de empreslatrto. La vna es mas natural<br />

que la otra, e esta es , como quando emprestan<br />

vnos a otros, alguna de las cosas que<br />

son acostumbradas a contar (1), pesar, o me-<br />

prxccpto; et si tenetur dare, multo fortidsmutuare, argutrrento<br />

cap. pasce, 56. distinct. el est bonus texlus corn<br />

Gloss. in cap. sicut, 47. distinct. quòd tempore necessitalis<br />

possuut pauperes implorare ofíicium judicis Ecclesiastici,<br />

ut divites communicent sibi victualia : et tenet Abb. in cap.<br />

I. de empi. et vendit. quòrl per excommunicationem possuut<br />

rom pelli: tempore narnquc riccessiIatis (nutria suet cornrmrniranda.<br />

Islud tames dc omnibus commuuicaudis tempore<br />

necessitatis, Bald. dicit magis esse consilii, quam præcepti<br />

in foro judiciati , ut tradit ipse in 1. ex hoc jure, col. 4.<br />

versic. opponitur tertio , D. de just. et jur. et ad prmdicta<br />

vide quod Kabetur Dcuteronom. 15. cap. v. 7. ibi: Si anus<br />

de Iratribus Luis, qui morantur Mira portas Civilalis tua,<br />

in terra quam Dominus Dens taus daturus est Cibi , ad<br />

traupertatem venerit; non obdurabis cor t u urn, nec contralies<br />

manum, set species earn pauperi , et dahis mutuum,<br />

quo cum indigere prospexeris, etc. et nlatthæi 5. cap. v. 42.<br />

Volenti mutuari à te, ne averlaris: et quando necessitas<br />

est extrema , etiam eteemosyna est in prxcepto, diet. cap.<br />

sicut , Abb. in diet. cap. I.<br />

LE ,I; I.<br />

Est duplex mutuum, usum naturalizes ilio; et si mutnatur<br />

res mu re numero, pondere, vet mensura continenstir,<br />

cum eo transit domiuium in accipicnleur. Aliud urutuum<br />

est de omnibus aliis rebus, ut de equo, vet libro, vet<br />

alts rebus, quis non coutitientur nunrcro, pontiere, vet<br />

mensura, in quibus non transfertor dominiurn in accipientetn;<br />

et tale dicitur commodatum. I-loe dicit.<br />

(I) A contar. Mutuuniconsistit. in bis rebus, qumpondere,<br />

numero, meusurave consistuut, l). si cerium. pefatur,<br />

1. 2. §. mutui dalio, et hie. Sed nrnrquid erit mutuum, si<br />

librum ad pondus, vet oves ad nnmerum dedero, recepturus<br />

librum tanti ponderis, vet oves tanti nurneri? Dic quòd<br />

non , secundirn Azonern , C. si cerium petal. in summa,<br />

col. 3. in mutuo enim est inspicienda natura, consuetudo,<br />

et aptitude., (lux natura coaptantur. Hse cairn est natura<br />

pecuniæ, ut ferè semper detur ad numerum, et ád hoc est<br />

Quinta Partitla. Titulo I.<br />

dir. E tal prestamo corno este, es llamado en<br />

latin \lutuurn, que quiere tanto dezir en romance,<br />

como cosa e_nprestada, que se faze a<br />

ruego de aquel a quien la emprestan : ca passa<br />

el seîiorio (‘2) ile qualquier destas cosas, al<br />

que es dada por prestamo. E la otra mariera<br />

de prestamo, es de qualquier de todas las otras<br />

cosas (3), que non son de tal manera como<br />

estas; assi coleo cauallo, o otra bestia, o libro,<br />

e otras cosas semejantes. E a tal prestamo conio<br />

este dizen en latin Commodatum; que<br />

quier tanto dezir, como cosa que presta va<br />

orne a otro, para vsar, e aprouecharse <strong>del</strong>la,<br />

mas non para ganar el seîiorio de la cosa<br />

prestada. E de cada vea fiestas maneras sobredichas<br />

mostraremos en las leyes deste Titulo;<br />

e carnençaremos a dezir , de la que llaman eu<br />

latin Mutuum.<br />

LEY II.<br />

Quien puede emprestar, e a quien, e que cosas.<br />

Vn orne a otro puede emprestar alguna<br />

de las cosas que divirnos en la ley ante desta,<br />

que se pueden contar , o pesar, o medir. E<br />

inventa, et sic consuevit dari, et coaptatur sum natura,<br />

quia apra est ad numeru n : et idem de frumento, et similibus,<br />

qua consistuut pondere, nunrcro, ver mensura : libri<br />

veri) non surit ad hoc inveirti , ut dentur ad pondus, neque<br />

dantur, imò secundùm astimationem bonitatis: et idem in<br />

omnibus sinrilibus.<br />

(2) <strong>El</strong> cedono. Acide I. 2. §. appella/a , D. si cerium<br />

pe/alar: et an repetenti mutuum possit objici, quod non<br />

fuit dominos pecunia muluat æ , viele Bart. in 1. nam et si<br />

fur, in princ. cum quo Doctor. communiter transeunt, D.<br />

si cert. petat. ubi vide, cui incumbat probatio, an fuerit<br />

dominus vet non: et casus aliquos in gnibus reconriliatur<br />

mntuurn ex post facto, ubi à principio niutuurn fuit de peconia<br />

aliena, vide per Azov. C. si cer/um petal. in suauna,<br />

et point Gloss. in d. §. appellata: vide ibi.<br />

(3) Lus o/ras cocas. Babes bic duplicem differentiarn<br />

inter nnrtrium, et corn modatum: primatu respecto rerum,<br />

secundarn respectu trauslationis dorninii. Afide aliam, quia<br />

ex contracto rnutui nihil debemus sperare, Luc. 6. cap. v.<br />

35. mutuum date, nihil indri speran/es; quod in commodato<br />

non exigitur, imò licite aliquid potest speraci , secundirm<br />

Bald. in I. sin,rrlaria, ad litte,n prima lectur. D. si cerium<br />

pela/or, qui allegat IEgidium in suo libello de regimine<br />

Princípum: quia in mutuo cirrn transeat domìnium, non<br />

dislinguitur usus à dominio, et pro solo tempore irijustum<br />

est aliquid solvi, cùnr tempos sit commune; sed in comrnodato<br />

secùs est , quia non transit dominium, ut hic. Uncle<br />

si pecunia non mutuata , sed ad ostentalionem daretur, et<br />

sic, ut comrnodata; quia tunic non transit domiuium, posset<br />

aliquid pro tali comrnodato recipi , I. 3. §. fra. D. cornmod.<br />

et ibi Paul. de Cast. qui refert Theologos, et idem dicit<br />

Bald. in I. si naos, D. de rei vindic. alias dfferentias<br />

collige ex uotatis per Gloss. Bart. et Bald. et Modernos in<br />

d. I. singularia: vide per te.<br />

LEX II.<br />

Potest dominus, cujus res est, mutuare, ver alios ejus<br />

mandato: et per mutuum transfertur domiuium in acci-<br />

Irieutern , et ipse tenetur tantundèm æquo bottom restituere


De los emprestidos.<br />

esto se entiende, si las cosas son de aquel (1)<br />

que las empresta, o si otro (2) lo faze por<br />

mandado <strong>del</strong>. Otrossi dezimos, que luego que<br />

es passada la cosa a poder de aquel a quien es<br />

prestada, puede fazer <strong>del</strong>la lo que quisiere,<br />

bien assi corno de lo suyo. Pero tenuto es de<br />

dar a aquel que gela • presto, otra tanta, e<br />

ata/ (3) , e tan buena (4) corno aquella que le<br />

presto; maguer ningunas destas cosas non dixesse<br />

(5) seííaladameute el que la emprestasse.<br />

E deuegela dar al plazo (6) que pusieren entre<br />

si, quando la cosa fue prestada. E si el plazo<br />

non fue puesto, deuegela dar a voluntad (7)<br />

<strong>del</strong> que la presto, diez (lias (8) despucs que<br />

fue prestada.<br />

mutuanti in termino præfixo ; et si non fueril appositus,<br />

usque ad deem dies post mutuum. BSc dicit.<br />

(1) Son de aquel. I1equiritur ergò, ut sit mutuum,<br />

quòd ego silo dominus, qui mutuo, et sic de meo fiat tuum,<br />

ut in I. 2. §. in mutui dczlrom: 4. 1). si cerium petal. quod<br />

intellige ab initio, vet ex post facto, cmtsumlìone, vet usucapione<br />

secuta , ut in 1. nam et si fur 13. cod. tit. et dixi<br />

supra in I. 1.<br />

(2) O si otro. Et si nie mandante alias numeret pecuniarn<br />

suant nomine loco, qureritur milli adio: quotidie<br />

enim si creditori sumus pecuniarn, ab ilio pelirnus, ut<br />

nostro nomine creditor numeret futuro debitori, 1. certi<br />

condii do 9. §. si nrtm.os S. I). si red. petal. Item quotidie<br />

mando debitori ateo, ut tibi numeret pecuuiam nomine<br />

meo; nain obligar is rnihi, qu:un vis vere non acceper is uanros<br />

nacos, quia interpretatione juris videris acripere brevi<br />

manu , D. cod. 1. sinoulart'a 15. et 1. /text, 43. D. de joie<br />

dolirnn.<br />

(3) Otra tanta , e alal. Adde 1. corn quid 3. D. si cert.<br />

pet. et Instil. quit). mod. re contratet. obli'. §. 1. late per Glos.<br />

Bart. et DOC[. in d. 1. cum quid.<br />

(4) Tan Buena. Sed an sit de substantia mutui, (Tuba<br />

res redili debeat ejusdem boititatis, vet an tantum de tratura<br />

mutui ? Paul.. de Cast. in (l. 1. cam quid dixit , quòd non<br />

est de substantialihus mutui, licet sit de natura ; onde potest<br />

pacisci , seeundum eum, ut reddatur diversæ bonitatis,<br />

et ail est mutuum: gaia naturalia contractus ex parto<br />

possunt aIlerari, Gloss. in I. parta concenta, 1). dc contiate.<br />

erupt. de quo vide ibi per Jason. et Decium col. 2.<br />

(5) Non diresse. Quia habetur taciturn pro expresso,<br />

la in d. I. cum quid: et sic quando taciturn venil cx natura<br />

contractus, par est virtus taciti, et espressi; de quo vide<br />

late per Jason. in d. 1. cam quid in atraque lectura, ex cujus<br />

dictis colliges multas differentias inter taciturn , et. esp'essum:<br />

et aliquandò majoris potentiæ est taciturn, quàm<br />

espressum, ut in I. si cum totem 22. in princ. secundiun<br />

lector. Bart. D. ,obit. malrim. et per Abb. in c. cunt olinz,<br />

de offe. <strong>del</strong>eg. Nota etiam, quòd si tractaretur de invalidando<br />

acts, non est par ratio taciti , et espressi, ut tradit<br />

Alex. consil. 59. vol. 3. col. 5.<br />

(lii) Al plano. Et utile est, ut apponatur terminus , tic<br />

incidamos in opinionem. Gloss. Bart. et Dort. in 1. si panema,<br />

D. de verb. oblio. Et nota benè islam Iegent Partitarum,<br />

quòd si nullus terminus apponitur, iiitelligitur, quint<br />

post decem (lies act voluntatern creditoris reddatur; et sic infra<br />

decem dies non posset repetere, postes sic : quod forte<br />

posset limi lari , nisi ex espressione causi mutui aliad tearpus<br />

ex inleulione rnutuantis, et ejus qui recepit mutuum,<br />

colligatur; veluti, quia pecunia fuit mutuata ad ceri urn<br />

usum: nam non 'attest repeti ante acorn expleluin , serwtdùm<br />

Bald. in I. 2. ad fits. C. commod. vel aliter exeniplifica,<br />

tit per Salir, in 1. pen. C. comnzod.<br />

( 7 ) A voluntad, Ice est, elapsis 10. dichos à tempore<br />

anutui, elfin fuerit petitum à creditore: non ergò transcursus<br />

decent dierum constituet (lebitorem in prora, nisi de<br />

Tom. H.<br />

LEY M.<br />

653<br />

Como a las .Eglesias , e a los Reyes , e a los<br />

Concejos, e a los menores de edad, pueden<br />

jazer prestamo.<br />

Non tan solamente pueden los ornes prestar<br />

unos a otros, aquellas cosas (1) que diximos<br />

en las leyes ante desta, que pueden ser<br />

emprestadas ; mas puedenlas aun prestar a los<br />

Reyes, o a las Eglesias, e a las Cibdades, e a<br />

las Villas, e aun aquellos que fuessen meno- tir. 21,,<br />

res de veynte e ciuco alios. Pero el empresti- t1i via8<br />

do que fuesse fecho a la Eglesia (2), o a al- necop.<br />

novo interpelletur: quod nota ad ea quæ habentur infrà<br />

cod. 1. S.<br />

(8) Diez dial. Nota benè, quia de jure cornmuni non<br />

erat ita <strong>del</strong>crmiaatum, ut dixi in filos. præced.<br />

LEX III.<br />

Ecclesia, vel minor non tenetur de mutuo, nisi in eorum<br />

utilitatem conversant probetur: Ilex tarnen tenetur,<br />

si dedit rnutui recipienti potestatern. Doe dici t.<br />

(1) Arlttellas cosa.s. Ex verbo isto juucto sequenti, puedenlas<br />

atuv pres•tar, colligilur, quòd procedat disposilio bujus<br />

legis eti:un iu aliis rebus mutuabilibus ultra pecuuiam<br />

numeratam; et sic deciditui. qutestio Bald. in I. .singularia,<br />

in 13. speciali, D. si cert. pal. uhi posit, an I. Codas 27.<br />

D. cod • lit. procederet in alio mutuo consistenti iii frumento,<br />

vel alio mutuabili, ersi iron sit pecunia numerata.<br />

(2) A la E ,glesia. Concordat text. in autbent, hoc jus<br />

porreciam., in fin. C. de Sacros. Eccles. et 111. q. 2. §. hoc<br />

jets , et c. quod quibusdam 4. de fclrjussor. Et estende istarn<br />

legem, ut mutuaus Ecclesiæ non repetat , nisi prohet<br />

versum in utilitatem Ecclesiæ , at procedat , etiantsi prælatus,<br />

et capitulam receperint mutuum, ve! ad hoc dederunt<br />

speciale ufandatunr, si per solutionein mutui oporteret venire<br />

ad distc•actiouent moliliunt pretiosorum, vet immohi-<br />

Iium Ecclesiæ , secuvditin Abb. in d. cap. good quibtt.sdn_nz,<br />

et volt Archid. in d, cap. hoe jus, et Allier. in cl. autbent.<br />

hoc fits porn :clam.; seeks si ad alieuationeut istorurn sou<br />

esset accesse venire, (r aia scit:stieri posset es aliis Norris, vet<br />

fructibus: et ita proceder, quod dici[ Bart. in I . Ci3ilne, I).<br />

si cert. pet. Exleude eliam, ut procedat dram si prælatus, et<br />

capitulam covfiteantur in iustruntevto debiti pecuniarn<br />

fuisse versant in utilitatem Ecclesiæ, secundiun Archid. in<br />

dirt. §. hoc jus, et Allier. in diet. autbent. hoe jus : quod<br />

inlelligerem fusta distiurtiouern prtecedeuteut; nain si non<br />

oporteret ex lox distrahi mobilia prettosa, vet irnmobilia,<br />

teueret talis conl'essio: et f:tcit ad hoc , quod ‚total Bart. in<br />

1. si forti', 1). de Caslrens. peen/. Ex tende etiani , etsi m«ttrum<br />

sit gratuitunt sine usuris, ut est de eneuite Doctor. in<br />

1. 1. C. si adcer.s•us creditor. tibi Satin. et gaia lex ista, et<br />

alii jura generalitcr loquuutur, et indistincte; et in hoe<br />

eti:an Melilla!. Joan. de loot. in cap. 1. de deposito, col. S.<br />

licet ibi relèrat aliquos scntientes allud: set tcne quod dixi,<br />

quia isla les Partita: inlelligi non palest de un imo bencr:rtitio;<br />

nam reprobalæ suet usura: per islas Partitarun tifica,<br />

sicut per jus Divinum , et Cauouicurn : m ude licet Doctor.<br />

col/111111/liter velint, quod I. I. C. si adrer.su.s creditor. intelJigatur<br />

ile mutuo f'meratitio, tarnen , secundiun halm legem,<br />

tu tese quod dixi, tàm tri Ecclesia , amni in [muore,<br />

et in aliis hic positis. Et cut disposilio hnjus legis habeat locum<br />

in contractr emptiouis imito cum Ecclesia, sea in allo<br />

contractu prcter mutuuur, vide Innocent. quàl non, et ibi<br />

Abirat. in cap. 1. de depos. Bald. L'art. et alii iu dirt. auth.<br />

hoc jets porrectum , et islam (licit bomrnmrent opinionem Decii<br />

roes. 36, col. 4. et tenet etiairt Paul. de Cast. in diet. I.<br />

O000


654<br />

Quinta Partida. Titulo<br />

gnnd orne , • que fuessc Mensajera <strong>del</strong> Rey (3)<br />

en alguna parte , e rescibíessen cl emprestido<br />

en su nome; o lo que fuesse prestado al menor<br />

(ti) de Veyute e cinco arios; aquel .que lo<br />

presto, non lo puede demandar , nin lo deus<br />

auer : fueras ende, si pudiere prouar , que el<br />

ernprestido entro en pro de cada vno dcllos:<br />

ca si fuesse fecho en su daño , non vale. Empero,<br />

si el Mensajero sobredicho ciel Rey sacasse<br />

el emprestido sobre carta ciel Rey, en<br />

que ouiesse otorgado poder (5) para sacarlo;<br />

estonce tenudo seria cl Rey de pagar el emprestido<br />

que assi fuesse fecho, o sacado, quier<br />

entrasse en su pro, quier non. E porque po-<br />

C,i,i/as, licèt contrarium tenet Card. in Clem. 1. quæst. 30,<br />

de reL, Eccles. Alex. cons. 4. circa fin. vol. 3. vide infra<br />

cad. 1. in gloss. fin.<br />

(3) Del Rey. Nota bene, quia //oft ita reperies expressunr<br />

de jure commuai ; et nimirum, quia cìun bona Regni<br />

regantur per administratores, gaude[ Rex privilegio nrinoris<br />

1. fin. tit. fin. Partit. 6.<br />

(4) 111 nzcnor. Adde I. 1. C. si advcrsus creditor. et<br />

1. 1. C. (mend° es fact. tutor. et idem dic in Civitatc, ut<br />

in ista lege colligitur, et in 1. Civitas 27. D. si cerium pctat.<br />

ubi et Gloss. quòd idem de omnibus collegiis, et intellige<br />

, ut ibi per Bart. Bald. et Alexand.<br />

(5) Poder. Facit 1. lrabebat 13. in peine. D. de institor.<br />

act. et notat Bart. in diet. 1. Civitas.<br />

(6) 0 Villa. Quid si mutuum factum fuit ipsi Civitati,<br />

vet collegio Decurionum, quod rcpræseirtat universitatcru,<br />

juxta notata per Gloss. C. quæ sit long. co suet. in rubrica,<br />

vel de mandato ipsius Civitatis, sea habenli mandatum à<br />

Civilate ad recipiendum mutuum? Bart. in dicta 1. Civitas,<br />

qucm communiter Doct. sequuntur, tenet quòd tune obligabitur<br />

Civitas, et tenebitur, etsi creditor non probet ver<br />

quia sicut Civitas-sum<br />

in utilitatem Civitatis. 1\Iovetur,<br />

obligator <strong>del</strong>inquendo, ut in 1. melttm 9. §. animadeertendam<br />

, D, quod meurs causa , sic et contraliendo : quia et<br />

Civitas cam babeat potestatem legis condendæ, potest facere<br />

legem, quarts yak, in alienatione reruns suarum, 1.<br />

prolúbere 3. §. plant': 4. 1). qua" vi, sut clam, et sic talis<br />

contractos babebi t vim legis , 1. Ccrsar 15. D. de publican.<br />

I. peu. C. de clonal. inter virum, et ucror. Et ista les nostra<br />

non videtur huic dicto obstare: imò ipsa loquitur , quando<br />

aliquis recipit mutuum nomine Civitatis; non si Civitas ipsa<br />

recipial., vet de mandato ejus recipiatiir. Bene tarnen veruut<br />

est, quòd si Civitas sit lresa, quia pretium non fuit conversnm<br />

in ejus utilitatem, quad potest petcre in iutegrun restitutionem:<br />

et tune nisi creditor probet pecunisrn fuisse<br />

versa en in utilitatem Civitatis, non tenebitur petits restilutione,<br />

secundam Doct. its diet. 1. Crbilas, siguanter per Alesand.<br />

et probstor in 1.1. et 2. C. si acker •su.c creditor. Fortè<br />

tarnen potest dici , quòd in Civitatibus istius Regni non<br />

practicahitur istud dictum Bart. dun non sint liberre Civitales,<br />

prout sont Civitatis ]taliæ, dc quibus loquitur Bart.<br />

qua; habent potestatem legis condendæ ; i iiò sine auctoritate,<br />

et confìrrnatiore Regia, nulla possunt condere statuta,<br />

ut habetur in volumine Pragmaticarum in Capitulis Cor<br />

-reclorum, et Bolus Rex in isto Regno potest condere legem,<br />

ut in 1. 12. tit. 1. Partit. 1. undo non esse[ necessaria Civitati<br />

petitio restitutionis, et si non probaretur a creditore<br />

in ejus utilitatem versum, non teneretur. Et cer •ta etiam in<br />

terminis juris communis non videtur verum dictum Bart.<br />

distiuguentis, an recipiat Civitas, vet ejus administrator;<br />

crisis militet eadem ratio, ex quo universitas civiurn regitur<br />

per decuriones, et alios, rnaximè quia fundamenta Bart.<br />

non Bunt urgentia , et eis respondent Moderni , ut tradit<br />

Alexand. in diet. 1. Civitas. Cogita, et adde, quòd et sinri-<br />

I.<br />

dria acacscer, que los ornes dubdarian, en que<br />

manera podria ser prouado lo que diximos, si<br />

el ernprestido entro eh pro de aquel en cuyo<br />

nome fue fecho; dezimos, que si pudiere prouar,<br />

el que lo presto a la Eglesia, o alguno<br />

que lo rescibiesse en nome <strong>del</strong> Rey,<br />

e o de al-<br />

guna Cibdad, o Villa (6), o a orne que<br />

de menor edad, que en aquella sazon que Belo<br />

presto, era en tan grand premia, que lo<br />

auia <strong>muy</strong> grand menester , e que entro eu<br />

su pro (7); que vale tal prueua, para cobrar la<br />

cosa que fuesse prestada.<br />

liter debitor Civitatis, qui solvit tbesaurario Communis,<br />

tenetur probare versum esse' itr utilitatem Civitatis; alias<br />

non liberator: vide 1, unit. C. de' solid. et libcrat, debitor.<br />

civil. lib, 11,<br />

(7) En su pro. Non erg& sufficiet probare instantem<br />

necessitatem ; nisi et probetur in utilitatern Ecclesiæ, Regis,<br />

Civitatis, vel minoris fuisse versant; quæ fuit opinio Gloss.<br />

in §. si vero quis, in authent. dc alienat. et emp/ryt. colht.<br />

9. super verbo profecerunt, et approbatur communiter<br />

sect/ndisrn Jason. in diet. 1. Civitas. \eque intelligas, quòd<br />

ista lex velit, quòd sit nocesse probare ista duo simul, sci<br />

pecunia fuit utilis;<br />

-licèt, quòd instabat necessitas, et quòd<br />

quia sufficit ultimurn: sed voluit Læc lex, ut non esset sufficiens<br />

probatio , si primum tantirm probaretur. Yel dic,<br />

quad sì creditor probet de necessitate instanti, et quòd post<br />

mutuum a se facturn Ecclesia , vet alius ex istis consecutus<br />

est liberationem ab illa necessitate; lieèt non probetur<br />

ita clarè , quod ex pecunia mutuata fuit subventum tali necessitati<br />

, sufliciet : nam catione proxirnitatis teniporis præsuinitur,<br />

quòd de ilia pecunia se iiberavit, vel pi-mina cornparavit<br />

, 1. si ventri 24, §, fin. 1). dc rob. auctoril. jud. possic/.<br />

et tenet Angel. in diet. authent, in §. hoc etiain, col. 2.<br />

ad fin. et Alber. qui allegat Aeon. in authent. hoc jus porrectum,<br />

col. 3. C. de Sacr. Eccles. et quod habetur in 1. tin,<br />

D. dc earrcifor. procedit in suo casts propter utilitatem navigantiurn,<br />

et illo caso sulli.cit probare inst'an[cm ncccssilatern<br />

etiain in istis privilegiatis , sccundilm Bald. in ruby. C.<br />

dc excrcilor •, rob pen. et Ang. its diet. §. hoc el lam, et Jaso<br />

in dirt, I. Civi/as , col. fin. licet Alex. ibi voluit etiarn hoc<br />

casa solane probationem instantis necessitatis non suffìcere.<br />

Et adverte, quòd in mutuo, et deposito est ista specialitas,<br />

ut requiratur ita exacta probatio; in alüs vera coutractibus<br />

non requiretur r, ut risi supra cod, in gloss. super verbo ri<br />

la Egle.cia. Reguiceretur tauten probatio instant is necessitatis,<br />

et sic aliquæ coujecturæ de versione in utilitatem, secundirm<br />

Inn, in cap. 1. de depos. qucm sic declarat, et intelligit<br />

Angel. in diet. §, hoc etianz, col. fin, et Paul, de<br />

Casty. cons. 2. vol. 1. incipit vies omnibus, ad fin. pen.<br />

col. versir. 'retitle obstat r et sic concordati possunt opiniones,<br />

de quibus risi its diet. gloss. G. facit etiam ad hoc, quod<br />

babetur in I. 8. tit. 13. infra cad. Partit. En an requiratue,<br />

quòd ista utilitas duvet, vel an suffìciat, quòd utiliter<br />

sit gestum, licet non duret utilitas, vide Iunoc. et Abb. in<br />

cap. quod quibusdam, de fdrjussor •, et Angel. in diet. §. hoc<br />

etianz : et salis videtur in isla lege probari , quòd sufficiat<br />

si à principio fuit utile, licet non duvet, dina dicit , entro<br />

en su pro: sed intellige, ut per Innoc, ubi supra., et Abb.<br />

ibi col. pen. ubi exemplificat, quando particutaris de Reclesia<br />

recepii mutuum, quod convertit in necessaria alimenta<br />

miuistrorum Ecclesiæ: nam licet non duret hæc utilitas,<br />

niluilomiuìis Ecclesia est locuplctior r quia si non haberet<br />

pecunianr mutua tam , expendisset de suo : vide Alber. in dirt.<br />

authent. hoc jus por1 •cotum, col. 3. vers. consuevil quern:


LEY IV.<br />

De<br />

Del prestamo que es fecho a los fijos, que son<br />

en poder de su padre, o de su abuelo.<br />

181, i7 , Si demientra que estuuiere el fijo , o el<br />

tit. r, nieto en poder <strong>del</strong> padre, o de su abuelo, toliLr•<br />

jct<br />

N°eis• mare prestado (1) de otro, sin mandado de<br />

ley°;•<br />

aquel en cuy o poder esta , non es tenudo (2)<br />

tit. so el fijo , rain el padre (3), de tornar tal em-<br />

Nevis. prestamo; ni el fiador (Ll) <strong>del</strong> fijo , maguer lo<br />

Reo°p' ou i esse dado: pero si el fijo tornasse aquella<br />

misma cosa que le ouiesse emprestado, o otra<br />

tal que non fuesse de los bienes de su padre<br />

(5), o de su abuelo, valdra , si lo fiziere;<br />

e non gelo podria el padre vedar. Otrosi<br />

dezimos, que si el fijo, o el nieto, estando<br />

en poder de su padre, o de su abuelo, si a<br />

la sazon que tomasse la cosa emprestada, le<br />

preguntassen (6) si auia padre , o abuelo, o<br />

alguno de los otros ascendientes, en cuyo poder<br />

estuuiesse, e lo negasse (7), diziendo que<br />

non ; que por tal mentira (8) que dixo, e pego<br />

la verdad, es tenudo de pechar aquello que<br />

LEX IV.<br />

Non tenetur parens solvere mutuum factum liberis in<br />

ejus potestate constitutis, neque ipsi liberi, nec eorum fidejussores<br />

tenentur. Si tarnen ipsi liberi solverint de aliis,<br />

quam de parcntum bonis , tenebit solutio; neque parens<br />

potest id prohibere: qui tamcn ncgavit se tiliumfanailias,<br />

vol exercens publicum officium , vel mercantiarn , aut arti<br />

tenetur ex mutuo , ut paterfamilias.<br />

-ficium , vol militiam,<br />

IIoc dicit.<br />

(1) Prestado. Intellige de mutuo pecuniæ , ut in L 1.<br />

D. ad Macedon. vel de mutuo frumenti, vel aliarum rerum<br />

consistentium in numero, pondere , vel mensura , si fuit ita<br />

datum, ut eis distractis uteretur pecunia, ut in 1. item si 7.<br />

§. mutui dalionem 3. D. eod. et requiritur vera numeratio,<br />

ut irta les locum haheat , et non sufficeret ficta , vel interpretativa<br />

, 1. si quis 3. §. is antera solus 3. I). cod. et 1.<br />

quia quod , et 1. si quin alii, et 1. si filius, C. eod.<br />

(2) Non e.s tenudo. Etiarn in foro canscientiæ secundùm<br />

Innoc. in cap. quia plerique, de immun. Eccles. et Abb. in<br />

cap. novit, de judic. col. 11. licèt obligatio naturalis teneat<br />

filiumfamilias, 1. quia naturalis 10. 1). ad Maced. et etiam<br />

fàctus sui juris non tenetur, 1. 1. D. eod.<br />

(3) Padre. Etiam de peculio, 1. pen. C. ad Macedon.<br />

(4) Fiador. Vide 1. sed si pater 9. §. non solum 3. D.<br />

ad Macedon.<br />

(5) De su padre. Secùs si de bonis patris, ut in 1. si<br />

filiúsfamilios 11. D. si cert. petal. et posset solvere filius de<br />

bonis castrensibus , quia in illis obligatur ex mutuo, 1. 1.<br />

in fin. cum L sequenti, D. ad Maced. vel ex pecunia sibi<br />

ab alio ad solvendum donata, 1. sed si pater 9. §. 1. D. eod.<br />

(6) Le prel untassen. Rectè ponitur hoc verbum , nam<br />

hoc ad diligentiam mutuantis incumbit, D. de real. jur.<br />

1. qui rum alio 19. et quia imaginara debuit patrem vivere,<br />

cìnm sine ipso nemo nascatur, et præsumitur vivere usque<br />

ad ceutum anuos, 1. fin. C. de Sacros. Eccles. secundiun<br />

Ang. in 1. 1. C. ad Macedon. si tarnen ex justa causa cum<br />

credit patremfamilias, licet nihil interrogaret , cessaret Senatusconsultum<br />

Dlacedonianum , et dispositio hujus lcgis,<br />

1. si quis patrem 3. D. eod, et ibi Bart. et 1. pen. D. eod.<br />

quæ (licit de eo, qui scivit , vet scire potuit , et adde 1. 1.<br />

C. cod.<br />

los emprestidos. 655<br />

tomo emprestado. Otrosi dezimos, que qual-<br />

quiera que tuuiesse algund officio publicamente,<br />

<strong>del</strong> Rey (9), o de otro Señor, o de algund<br />

Concejo; o el que fuesse menestral de qualquier<br />

menester, que vsasse a labrar publica -<br />

mente; o tuuiesse tienda de cambio, o de paños,<br />

o de otra mercaduria, en que vsasse a<br />

labrar , e a mercar, bien assi como ome que<br />

no esta en poder de otro; porque creen los<br />

o rnes (10), que este atal que estaua sobre si,<br />

es tenudo de pagar lo que tomare emprestado,<br />

maguer que este en poder de otro. Esso mismo<br />

dezimos, quando aquel que es en poder<br />

de otro, es Cauallero (11); que si algo tomare<br />

emprestado, tenudo es de lo pagar. E esto es,<br />

porque non deue orne sospechar , que lo que<br />

tomo prestado, que lo despendio en malos<br />

vsos, mas en las cosas que pertenescen a Caualleria<br />

(12).<br />

(7) E 'To negasse. Aide 1. 1. C. eod. et procedit , sive<br />

negaverit cum dolo , vel sine dolo ; si tarnen mutuans hafruit<br />

justam causassi credendi , secunddm Angel. in diet. 1. 1.<br />

per 1. pen. D. cod. loquitur tarnen arm se patremfaanilias<br />

asseruit: nam negare vcritatem, non video quomodo fieri<br />

posset sine dolo.<br />

(S) h7enlira. Intellige, dum tamest mutuans ilium nesciret<br />

filiumfàmilias; narn si sciret , non juvaretur ex tali<br />

mendacio, D. de regul. jur. 1. nemo 115. et 1. qui se oblulit<br />

45. D. de petit. liaredit. Angel. in diet. I. 1. qui dicit,<br />

idear esse, si fuisset deceptus ignorantia juris, vel simplicitate<br />

vana; nam non juvaretur mutuans, per 1. si quis patrem<br />

3. D. cod.<br />

(9) Del Rey. Ut si ltabebat conducta vectigalia, sen Regia<br />

tributa , ut exemplilìcat 1. 3. §. 1. D. cod, de qua ista<br />

sumpta esf.<br />

(fo) Los ornes. Adde 1. 2. C. ad Maced. et 1. 3. D. cod.<br />

dignitas tarnen non facit cessare Dlacedonianum, 1. 1. §. fin.<br />

D. ad Maced. etsi sit de illis, quæ liberant fìlium à patria<br />

potestate , secundùm Gloss. in 1. nepotes, D. de lets, qui<br />

dust sui , vet alien. jur. quam sequitur Salie. in dici. §, fin.<br />

reprobata gloss, ibi quæ voluit contrarium.<br />

(11) Cauallero. Intellige risque ad quantitatem castrensis<br />

peculii, ut in 1. 2. D. ad Mimed. quia in hoc vice patrisfamilias<br />

fungitur.<br />

(12) A Caualleria. Adde 1. fin. §. fin. ad Maced. et ex<br />

ista lege babes quatuor casus, in quibus cessat Macedonianum<br />

; vide alios in 1. 2. C. cod. et duodecim refert Paul. de<br />

Castr. in 1, sed Julianus ,§. sed, et jin. D. cod, vide infra<br />

1. 5. et 6. afide alium notabilem casual, quern ponit Gloss.<br />

in 1. fratcr ii fratre, D. de candid. üide/,. in gloss, magna,<br />

si duobus fratribus existentibus sub patria potestate, unus<br />

baberet peculium castrense , vel quasi , dc quo mutuaret alteri<br />

ll•atri, nam obligaretur naturaliter, et civiliter, et cessaret<br />

Macedonian urn; quam gloss. ibi exaltat , et dicit uni<br />

rationem, quia ex hoc non spe-cam<br />

Jaso col. 13. et subdit<br />

ratur machivatio mortis patrie, quæ fuit ratio Macedoniani,<br />

ut D. eod. 1. 1.


,<br />

Wit;<br />

LEY V.<br />

Quinta Partida. Titulo T.<br />

LEY VT.<br />

Del prestamo que es fecho al fijo , o al nieto,<br />

Del prestamo que fa. e rn orne menor de edad que esta en poder de su padre, o de su abuelo,<br />

a otra.<br />

con otorgamien to de aquel en cuyo poder esta.<br />

Si alguno que fuesse menor (1) de veyn-<br />

Ley r 7 ,<br />

rl,r. t ' t ' r ' te e cinco aîios , emprestasse alguna cosa a<br />

rn<br />

«seis. otro, que fuesse otrosi menor de edad, si este<br />

Ilecop.<br />

que tomo cl prestido, lo metio en su pro, o<br />

le finco en saluo, tenudo es de lo tornar, a<br />

aquel que gelo presto. Mas si fuesse mayor de<br />

veynle e cinco aîios, tenudo es ele lo tornar<br />

en todas guisas, quier lo meta en su pro, o<br />

le finque en salvo, o non. Otrosi , todo emprestido<br />

que sacare el que estuuiere en poder<br />

de otro , si lo metiere en pro de aquel, en cuyo<br />

poder estuuiere; assi como en casar (. cA) alguna<br />

su hermana , o ere corner , o en vestir a<br />

si mismo, o en otra cosa, que fuesse menester<br />

a la otra compaña que auia de goucrnar, o de<br />

aproucchar aquel en cuyo poder esta ; dezimos,<br />

que tal emprestido como este , tenudo es<br />

de lo pagar el que lo tomo, o aquel en cuyo<br />

poder esta.<br />

LEX Y.<br />

Tenetur minor ex mutuo sibi ab alio minore facto, si<br />

in ejus utilitatemn sit conversurn. Bern tenetur pater, si<br />

filiusfamilias mutuum in ejus utilitatem convertat , ut in<br />

nuptiis sororis, vel ejus , aut patris vel familiæ alimentis.<br />

hoc dicit.<br />

(1) Menon idem si esset major, vide supra eod. 1. 3.<br />

(2) En cas•ar. A<strong>del</strong>e I. item. si 7. §. sed et siilirt.sfcamitins<br />

2. D. ad Maced. et §. prolude 12. et 1. 2. et 1. Macedoniani<br />

5. C. cod, et D. cod. I. filiusfamilias 17.<br />

LEX Y7.<br />

Si existens in alterius potestate accipiat mutuum, paire,<br />

vet domino præsente, vel conseutiente, vet eo mandante,<br />

vel postea partem debiti solvente , teneutur recipiens, et<br />

consent iens, sen manikins ail sol utionent. Item si factus paterfamilias,<br />

et major etate solvit partern mutui , quod recepit<br />

corn esset in potestate patris, tenetur totunr solvere.<br />

Item ad mutuum , quod III usfàmilias recepit in s scltolis<br />

vet legatione pro expenses necessaries , tenetur ipse , et paler.<br />

Iloe dicit.<br />

(1) Si esta <strong>del</strong>ante, Concordat 1. si tarnen 12. et 1. item<br />

si 7. §. interdum 11. vers. quamquana, in fit. D. ad Macedon.<br />

si euim scions non probibet, consentire videtur.<br />

(2) Por carta. Adde 1. si filiusfamilias , patee absenle<br />

lfi. D. ad Maced. debet mina, receptis litteris, contradi-<br />

(ere , ut i-I», et facit text. in Clement. 1. dc procurai. de<br />

procuratore , qui recepit litteras mandati, et statim non<br />

contradixit , quod tenetur acceptare , sen videtur acceptare<br />

rnaudatuni : et £aril , secundam Angel. in dirt. 1. sed si<br />

frlius, pro litteris pagamentorum, qnæ mittuntur quotidie<br />

ruercatoribus , ut co ipso , quòd littera lecta est , et recepta,<br />

videtur approbata , nisi contrarium protestatus sit : et<br />

Sacando emprestado el que -esta en poder Ley<br />

de otro, con sabiduria , o con mandamiento Ìie, , 8'<br />

de aquel en cuyo poder es; o maguer non le L ey r7,<br />

mando sacar, si esta <strong>del</strong>ante (1), o lo consien_ ltrt. , ,<br />

ie.<br />

r o.<br />

te; o si lo saca a otra parte , e gelo embia a Lec<br />

dezir por carta (^}, o de otra guisa, o lo oto/- tie,.<br />

ga (3); o si paga (4) despues alguna partida<br />

de la debla ; dezimos, que tenudos son de<br />

pagar tal prestamo, el que lo saca, o aquel<br />

en cuyo poder esta. Otrosi dezimos, que el<br />

que tornasse emprestado, estando en poder de<br />

otri , si despues que fuesse de edad complida,<br />

e saliesse de poder de aquel que lo auia en<br />

guarda , pagasse alguna partida (5) <strong>del</strong> debelo,<br />

que tenudo es poreude, de pagar todo lo al<br />

que finca. Otrosi dezimos, que si alguno que<br />

esta en poder de otri , va en mandaderia (6),<br />

o en Escuela (7), e saca alla algund emprestido,<br />

que tenudo es de lo pagar el, o aquel<br />

en cuyo poder esta , fasta en aquella quantia,<br />

a lo menos, que pudiera despender en comer,<br />

e en vestir, e en }as otras cosas que le serian<br />

menester, fincando en su poder (8), e en su<br />

casa. E aun demas (9), quanto asmaren que<br />

afide notata per Bart. in 1. quo cairn, D. rem rat. Haber%<br />

et in I. cum faber/am. , §. 1. per ilium text. D. de pignor.<br />

et Bald. in 1. si abseil/Vs, col. 2. C. si cert. petal. et in 1. fin.<br />

C. ad Macedon. et Bart. in I. Titius Scio, D. de constit.<br />

pecan. et Bald. in rubrica C. de fide instrument. col. 10.<br />

VCt3. quote° quid de littcris transnuissis, ubi licit, quird<br />

recipieus litteras, et non contradicens , videtur fateci vera<br />

esse contenta in cis.<br />

(3) 0 lo otorga. Return babendo, 1. fin. in princ. C. ad<br />

Macedon.<br />

(4) O si paga. Afide 1. item si 7. §. fin. D. ad Macedon.<br />

(5) Pagasse alguna partida. Mlle dirt. 1. item sí §.<br />

fin. in fin. et 1. 2. C. eod. tit. ubi per Gloss. quid si let pig.<br />

nus, et. in 1. sed si pater 9. D. eod. in princ.<br />

(6) Mandaderia. Hoc est, legationis causa, ut in 1. Ma.<br />

cedoniani 5. D. ad Macedon. et idem die , si causa mercani.iæ,<br />

vet ilia simili causa: pain hoc gratia exempli ponitur,<br />

1. 1. §. quod vulgo 25. D. de vi , et vi armai. secundùrn<br />

Gyn. Angel. et Alber. in diet. 1. Macedonian/.<br />

(7) 0 en Escuela. A<strong>del</strong>e 1. item si 7. §. quod dicitur 13.<br />

et ibi bonam gloss. ponentem in hoc notabiles quæstiones,<br />

D. ad Macedon. et 1. lllaccdoniani 5. C. coll. et' volt Gloss.<br />

in diet. §. quod dicitur, procedere hoc, etiam si bli ps sta<br />

quod iutellige secundùm-deat<br />

contra volunlatem patris;<br />

Allier. et Angel. ibi, dam tarnen filius sit habilis ad stuilium,<br />

et consideratis facultatibus patris, et ilia familia<br />

ejus, secunilirm Guilliel. et Alber. ibi.<br />

(8) Fincando en su poder. Ad istas expensas necessarias<br />

, et guns pater fecisset domi curo filio, si mutuentur<br />

filia , tenebitur pater, etiamsi sit contra voluntatem patris<br />

in studio, ctiam si non sit habilis, ut volt Gloss. et ibi Ang.<br />

in diet. §. quod dicitur.<br />

(9) E nun demas. Intellige, si sit habilis ad studium,<br />

ut liai in gloss. super parte en Escuela, vel etiam, si non<br />

l it r


De los erprestidos.<br />

le podria costar el loguero de la casa en que<br />

morasse, e lo que aurien a dar a su Maestro,<br />

LEY VIII.<br />

e a despender en las otras cosas (10), que se- 657<br />

Quando deue ser tornada la cosa que fue dada<br />

Tian menester por razon de su Estudio, o de<br />

aquella mandaderia en que fuesse.<br />

emprestada, e en que logar.<br />

LEY VII.<br />

Del prestamo, que es fecho a aquel que esta en<br />

tienda de cambio, o de palios, por otri.<br />

jr16, Cambiador, o mercador, que touiesse tienda<br />

de paños, o de algun otro menester, si<br />

N ir'is encomendasse aquella tienda a otro , que non<br />

Recop. estouiesse en su poder (1), e dexandolo y como<br />

en su logar ; si . este atal tomare algund<br />

emprestido, por mandado ("2) <strong>del</strong> otro que le<br />

de lta, o sin su mandado , e lo mete en pro (3)<br />

de aquel que lo y dexa; tal prestido como este,<br />

non es tenudo de lo pagar este que lo toma<br />

(á), mas aquel en cuyo logar estaua. Pero<br />

si non lo tomasse por su mandado, nin lo<br />

metiesse en su pro, estonce es tenudo de lo<br />

pagar aquel que lo tomo.<br />

fuisset habilis, si pater posuisset earn in studio, quia cibi<br />

debet imputati : vide Alberic. in diet. §. quod decilur : et<br />

limita, nisi notorium esset creditori, !ilium non studere,<br />

quern pater credebat bene studere: quia tunc dabitur exceptio<br />

patri, argurn. 1. si cum Cornelius 82. et I. coro qucs 38.<br />

§. 1. 1). de solution. et volt. Alberic. ubi supra. I-Iodio verb<br />

vide Iegem novam Caroli Regis nostri in Cornitiis de Valladolid,<br />

dono Domini 1542. petitione 6. et cogitabis, nain<br />

forte reducenda esset ad terminos bujus logis , et limitauda,<br />

quando in superflua expenderet il la, quæ ex mutuo, vel<br />

venditione accepit, ut dicit pronrmium illius capit.<br />

(10) Otras cosas. Ut in libris; quia aquarn haurit in<br />

cribro, qui legos addiscit sine libro, secunden Salic. post<br />

Gloss. in 1. Iliacedoniani, C. ad Macedon. ubi eliam quærit,<br />

quid si filius recepit nrutu um contra Senatusconsultuui, sed<br />

postea convertit in emptionem librorum, utrúm possit repeti<br />

; et tenet post Bald. quod non , per 1. sed si pater, §.<br />

hoc Sena/resconsulturn, D. eod. et ibi vide per Alberic. quid<br />

si filius accepit mutuum in causam necessariam, sed postes<br />

lusit pecuniam: et vide 1. 3. §. sed si sic accepit 9. D. de<br />

in rem verso.<br />

LEX VII.<br />

Præpositus mercanti æ meæ, vel officio, non tenetur de<br />

mutuo, meo mandato contracto per earn, sed ego teneor:<br />

idear, si sine mandato, si in mcam couvcrtitur utilitatem;<br />

sed si non convertitur, ipse solos tenetur. LIoc dicit.<br />

(1) Que non estouiesse crt sa poder. Quid si esset<br />

familias, vide<br />

vide 1. item si 7. §. interdum 11. D. ad Macedon.<br />

(2) Por mandado. Et vita u,' mandaIuna, si acripit<br />

in causara, in guaii prapositus est, 1. cericetnzque 5. §. non<br />

lamen 11. D. ile institor.<br />

(3) En pro. Adde I. 1. et 2. C. de exercilor.<br />

(4) Este que lo toma. Et sic lushes, quod institor non<br />

tenetur pro co, quod gessit tanquani institor, afide 1. fin. et<br />

ibi Bart. D. de institor. ubi l crbetur, quod liuc initelligitur<br />

finito officio, nam co durante convenivi posset tauuquàm<br />

institor; et ita intelligatur I. 1. §. est au/em, D. de exerci/or.<br />

et adde ail islam Iegem 1. si pupilli 6. §. 1. D. de negot.<br />

gest. et Socin. eons. 154. vol. 2. uhi Tate loquitur circa<br />

intellectum dictæ I. lin. et dictæ 1. si pupilli, §. 1. Et nota<br />

multirm islam Iegem in eu quod vult, quod ron sotúin<br />

quando liabuit maudatunr ad reeipie idas mutuai pecunias,<br />

non tenetur institor; Verna/ etiam quando non habuit ad<br />

hoc mandatum; si tatuen nrutuum in ulilitatein domini<br />

Si alguna ele las cosas que se pueden con- Lei r,<br />

tan, o pesar, o medir, cmprestassc vu o rne a<br />

otro, seïíalando dia, o logar, a que gela _de- N<br />

li c-/;",'"i'. 1&.<br />

e<br />

uia dar el debdor , tenudo es de gela pagar en Lei- p s . ,<br />

aquel dia, e en aquel logar que puso con cl. ¡;%„ r c<br />

E si por auentura (1) no touiere de que le<br />

de otro tanto alai , como aquello que le fue<br />

leco, v<br />

prestado, deuele dar tanto precio porende,<br />

quanto montare, e valiere aquello que le presto.<br />

E deue ser contado segund valiera (2)<br />

otra tal cosa , como aquella que fue prestada,<br />

en aquella sazon, e en aquel logar, do la ouo<br />

de pagar. E si non fue señalado Glia, nin logar,<br />

en que ouiesse de ser fecha la paga, deue<br />

ser contado, è armado, segund que valiere<br />

(3) en aquel logar do le faze la demanda,<br />

a la sazon que gelo demandare despues en<br />

juyzio (h.).<br />

convertit, quod est singolare, peque memini me alibi legisse.<br />

Quid tarnen si de receptione mutui non conslaret , nisi<br />

per conilessionein inslitoris? an lune tenebitun' ipse institor,<br />

Iicèt lrabucrit uraudaluni? Ang. in I. 4. in princ. D. de re<br />

jadie. vers. astuti au/em /imita, dicit, quod sic, et elixir)<br />

Socia. in dirt. cons. Veis. oc/aras rasins. Limits etiam, si<br />

institor speeialilcr se obligassel, seu [idem siam astriusisset<br />

, ut in 1. in earn 19. §, lcsGerna: 2. D. de institor. et.<br />

vide per Sucin. in diet. consil.<br />

LEY VIII.<br />

Si in termitic) prafixo mutuum non solviiur, post uno<br />

-raur a•stirnatur quantum valet in loco ubi erat sotvendum;<br />

sett non apposita die, nee loco, a'stimalur secundam valorem<br />

tempere petition's in judicio fact'e, et loci ubi petitur.<br />

Hoc dicit.<br />

(1) E .si por atcenlura. Probatur hie, quod ex causa<br />

necessaria fit, condemniat.io in co, quod non fuit petilum.<br />

Tutius [arum est sccundiunr Hart. in 1. viurmz , co l. fin. 1).<br />

si cert. pct. quod petatur mutuum in ilin genere, et qualitate,<br />

qua fuit mutuatuat: et quia debitor possct esse in<br />

mora, et decrescere æstiuratio, quod irnploretur calcium<br />

judicis super æstiuiatiune: et tunic scraper cric sententia super<br />

petitis.<br />

(2) Scgund valiera. Non intelligas de æstima t ione , (lux<br />

parvo tempore duravit propter aliquam rarestiaui; sed de<br />

Commini vstimatioae, secundirm Joan. de hoof. in I. pretia<br />

rerum, ill fin. per ilium text. 1), ad Le,. Mieterti. fleet contrariuni<br />

tenait ibi Alex. et Jaso. in diet. I. vimrrn, col. G.<br />

per aliqua motiva, quillas respoiidet. Decius col. 'd. in diet.<br />

1. vNnern.: tencas can Juan. de Imol. Et quid e contra si debitor<br />

obtulìt congruo loco, et tempore, et creditor noluit<br />

rccipere? an in solutiuue reginletur secundirm valorem rei<br />

tempore oblationis, et mora: creditor's, vide Jason. in diet.<br />

I. v Mum , col. 4.<br />

(3) Seguin]. que •valicre. Intcllige de valore loci, uhi<br />

petitum est: ita tanner, si ibi poterat convenivi , ut in 1. ratio<br />

3. §. si per vendilorem 3. D. de action. empi. et secundarn<br />

gloss, lin. in diet, I. vinum: et crescit isla æstimatio :r<br />

tempore moræ usque ad sent entiarim, Cl eliarn post, deduct°<br />

tempore gold datur judicatis ad sal vend um , secundùm Bart:<br />

in I. 3. §. ire liar, col. 5. el 6. D. rommoda/e:<br />

(4) En jayzio. Concordat 1. tin. D. de condict. triftc.<br />

qua: expresso loquitur de tempore, quo acripitur judiciuw.


Ley r,<br />

658<br />

LEY Y I X.<br />

Como aquel que ouiesse otorgado, que rescibiera<br />

alguna cosa empreslatla , si non le fuesse<br />

entregada, conto se puede amparar si gela<br />

demandassen.<br />

Fiuza, e esperan;a fazen los ornes a las vegalas,<br />

vasos a otros , de se emprestar alguna<br />

rosa (1;; e aquellos a quien fazeu esta promos-<br />

o<br />

Nor;s<br />

P''c"p sa , fazen carta (2) sobre si , ante que scan en-<br />

Ley ,<br />

tit. ,, tra bados <strong>del</strong>la, otorgando que la han rescebilihr.<br />

N„c ,ir• da ; e despues acaece , que les fazen eman-<br />

^cc'p• da (3) sobre esta razon , bien assi corno si les<br />

ouiesse fecho el prestido verdaderamente. E<br />

quando tal cosa como esta acaesciere, dezimos,<br />

Gloss. tarnen, et Dort. commnnitrr in 1. ,,tram, D. si cert.<br />

print. intelligent hoc, si ante non fierit pet.itunr, etiarn<br />

extrajudicialiter: ram si esset petit um, tune esset in mora,<br />

et à tempore moræ crescit æstimatio : movetur ex verbis<br />

illius Iegis , cirro dicit pelitum esset , ret i tle elicit in judicio,<br />

et ex aliis quæ ihi vidcrc poleris per Soci u. et Jason. col. 1.<br />

girilrus tarnen respond et Devi is , discus veriorem esse opinionem<br />

contrariara, scilicet, ( paid ad constitucmloin <strong>del</strong>itorern<br />

in mora, tauter quòd veniat interesse quanti plurimi<br />

in contractibus striai joris, requiratur titis contestatio:<br />

rnovet us. ex diet. I. fin. et ex 1. 3. §. in Irac. , 1). conrmod.<br />

ibi : Quamris ris stricti furls »alrens, etc. ad quart' Dort.<br />

teneutes cornmunenn opiniouem respondent, quod loquatur<br />

respecto jurameuti in !item, justa intellectum Bart. in dirt.<br />

§. in Isar, 8. lectura. Et certe iste passes est mullein, dubius,<br />

maxime stante ista lege Partitarum, cujus conditores<br />

videront dictam diversitate,n inter glossatores, et nihilorninns<br />

fuit positura hoc verbum /'n judicio: non tarnen auderem<br />

propler hoc recedere à conmuni opinione , secundùm<br />

(vain intelligo istarn legem , quando ante judiciurn non<br />

esset petitum, etiarn extrajudicialiter: nain si hoc operator<br />

interpellatio tacita per lapsunr dici espressi; quanto magis<br />

vera iuterpellatio, licet extrajudicialis? et quia hoc reperitur<br />

espr •essom in contractibus bona frdei, 1. si stern/, 21.<br />

corn per vendilorenn 3. 1). de action. empi. nec video houam<br />

rationem diversitatis, cur allud in contractibus stricti<br />

juras, maximè allento jure isto Partitarum: et pro his adde<br />

I. 11. tit. 14. et 1. 18. tit. 11. isla ead. Part. cum dirt. 1. 9.<br />

licit por juisrb, et 1. 18. hoc non dicit, sed pidiesse tantum,<br />

et sic sufficict etiarn extrajudicialitcr peti.<br />

LE X IX.<br />

Non potest debitor opponere exceptionem non numeratie<br />

pecunia^ , si creditor probat numerationcrn ; vet si intra<br />

biennium its judicio non fuit debitor conquestus; aut si<br />

dicta: exceptions renuntlavit. I-Ioc dici t.<br />

(1) Emprestar algosa rosso. Ex isto verbo, et (psis tantùm<br />

in isto tit. tractalur de mut u o carton rerum, qua consistunt<br />

pondere, nu mero, et mensura, videtur quód exceptio<br />

non numeratæ pecuniæ lautems habeat locum in confessione<br />

ruutui ha rum rerum , 11011 aliarum , neque in aliis<br />

contractibus: et bujus opinionis est Gloss. in I. in contractibus<br />

in princ. C. de non nurser. pectin. Azo lamen in summa<br />

C. Cod. in princ. tenet , quòd ista exceptio locum habeat<br />

pro omasi re, quam puis non nuprcravit , vel non solvit,<br />

1. pecunia: 178. D. de verbor. sign fe. ejusdem opinionis fuit<br />

Simon Vincen. et alii seguace,, quam et tenet Alberic. dicens,<br />

fore de jure veriorem, in dicta I. in contractibus,<br />

col. 2. scilicet , gated non sit differentia in hac exceptione<br />

inter mutuum, et alios contractus. Tu dic, quod ad hoc,<br />

ut isla exceptiq transferat onus probandi irr credilorem ultra<br />

biennium , locum tantìun habet in contracta mutui, et<br />

Quilita Partida<br />

. Titulo 1 .<br />

que este que fizo'la<br />

carta sobre si , deue esto<br />

querellar al Rey, o a algunos de los otros (4)<br />

que judgan en su logar , como aquel que le<br />

prometio de prestar marauedis, e non gelos<br />

quiso prestar, nirt contar, nìn dar; e deue pedir,<br />

que -le mande dar la carta que tiene sobre<br />

el, de los marauedis que le prometio de prestar.<br />

E si se callare , que lo non muestre assi,<br />

ante que dos alios passen , despue, que fizo la<br />

carta, dende en a<strong>del</strong>ante (5) non podría poner<br />

tal querella. E si gela demandasse despues, seria<br />

tenudo de darle los marauedis , bien assi<br />

como si los ouiesse rescibido (6). E si ante que<br />

los dos alios se cumpliessen, lo querellasse, seguud<br />

que es sobredicho, non seria tenudo (7)<br />

de responderle por tal carta , nias de pagarle<br />

etiarn in confessione dotis intra sua tempora, ut C. de dote<br />

caul. non num. per tolum : et est ratio, quia promptiores<br />

suint homilies ad confitendurn ex causa mutui, quam ex aliis<br />

causis: in aliis tameu contractibus, vet rebus confessio sta<br />

ut in 1. general;íer 13. C. de non num. pe-rim<br />

præjndicat,<br />

ctin. col. 7. nisi prnbetur negativa , vet error , vel srrnulatio<br />

, el ita tenet Bald. et. Salic. in dicta 1. in contractibus in<br />

princ. et Paul. de Cast. in dicta 1. generalilcr: si tamers confessio<br />

fiat ad liberandum , potent opponi exceptio infra 30.<br />

dies, ut in dicta 1. in cootr'actibtts 1 4. §. saper caaeris 2.<br />

ubi vide Paul. de Castr. et afide quod notat Bald. in 1. pen-<br />

, C. de solution.<br />

(2) Carta. Quid si confessio mutui fiat coram testibus,<br />

vide Bart. in I. si ex cautione 3. C. de'non num. pectin.<br />

(3) Demander. An autern licet actor nihil pelai, possit<br />

reus istarn quærelam proponere? Dir. quòd sic, ut in authent.<br />

harm autern quærelam , et ibi Glos. C. de non nom.<br />

peani. et Bart. in authent. de tempore non solut. pecun..sttper<br />

dote.<br />

(4) 0 alguno de los otros. Quando creditor est abseils,<br />

requiritur, quòd ista querela proponatur in judicio, ut hic,<br />

et in I. in contractibus 1 4. §. in ornasi 4. C. de non num.<br />

pee. Si (amen creditor posset haberi, creditori sufficeret Seri<br />

in scriptis, ut in dirt. §. itt Omni, et notat Gloss. in I. si<br />

intra, C. Cod. lit. et ibi Bald. et Aso in summa, col. 2.<br />

Qtria tarnen ista lex posit istam forrnam, ut fiat coram jadice,<br />

et inferins subdit, e si se calare, que non lo maestre<br />

assi, etc. tabus est, quòd sive querelando, super excipiendo,<br />

super hoc proponatur coralli judice.<br />

(5) Itrnde en a<strong>del</strong>ante. Afide I. in contractibus 14. in<br />

princ. et ibi Gloss. in verbo nullo mudo, C. de non num.<br />

per. el amp lia, et limita istarn regulars', ut late videbis per<br />

Feliu. in cap. si cautio, fol 4. et 5. de fide rostrum.<br />

(6) Bien ansi corno si los ouiesse rescebido. Non ergi,<br />

excusaretur à solulione, licit opponat exceptionem noie numeratæ<br />

pecuniæ, vet doli exceptionem, elapso biennio; ticèt<br />

velit in se assumere onus probandi , quod pecunia non<br />

fuit numerata: et sic videtur hic approbari opinio Jacob.<br />

Butric. in 1. general/ter, et in 1. in contractibus, C. de noti<br />

num. pcc. Bald. et Salic. in 1. si troa singuli, C. si cert. petal.<br />

et etiarn Felin. allìrmare videtur in dicto cap. si caulio;<br />

et hoc de rigore juris: sed ele æquitate canonica (pun ratione<br />

peccali servanda est in utroque foro) contrarium esset, secundirm<br />

communem opiniouem, ut tradit Joann. de Imo'.<br />

in diet. cap. si cautio, col. 7 . et Felin. fol. 5. column. 1. An<br />

autern admittatur debitor ponens positionem creditori post<br />

bienuiuni , quod peconiam non numeravit? Bart. tenet quod<br />

sic, in diet. I. in contractibus, §. 1. qui vul-t, quad creditor<br />

teueatur respondere, nisi ex justa causa recuset; quod licet<br />

sit •quunr , non est sine scrupulo per text. in diet. 1. ras<br />

contractibus, §. illo: sed iene opiniouem Bartoli, attenta<br />

dicta xquitate canonica.<br />

(7) Non seria tenudo. Istam regulara, quod debitor op-


los marauedis. Fueras ende, si el otro pudiere<br />

prouar, que le auia dado, e contado los marauedis<br />

, que le prometiera de prestar; o si el<br />

debdor, que auia otorgado, que aula rescibido<br />

los marauedis prestados, renunciasse a la<br />

defension de la pecunia, non contada. Ca estonce<br />

non se podria amparar por esta razon (8),<br />

si este renunciamiento atal fuesse escrito en la<br />

carta (9).<br />

LEY X.<br />

Que fuerça ha el emprestamo , e que pena deue<br />

auer el que lo non tornare.<br />

Tal fuerça ha eI prestamo (1) que los o rnes<br />

fazen vnos a otros, de las cosas que se pueden<br />

contar, o pesar, o medir, que luego que passa<br />

la cosa a poder de aquel a quien fue prestada<br />

, que rnaguer la queme fuego O, o la<br />

llene agua, o la furten ladrones, o la pierdan<br />

por otra manera qualquier, por de aquel se<br />

pierde que la rescibe prestada, e non por <strong>del</strong><br />

otro que la presto. Otrosi dezimos, que aquel<br />

que torna la cosa prestada, si non la torna a<br />

la sazon que deuia, que temido es de pechar<br />

aquella pena (3), que se obligo por esta razon.<br />

E si pena non fue puesta, deue pechar<br />

los darlos, e los menoscabos (4), que rescibio<br />

el otro, en demandar la cosa que le presto. E<br />

para esto pagar, son temidos tambien los he-<br />

ponens de non numerata pecunia infra biennium, non teneatur<br />

, nisi creditor probet numeratam, extende, et limita,<br />

ut per Felin, in diet. cap. si caul o, fol. 3. col. 4. et fol. 4.<br />

(8) Por esta razon, Scilicet, ut non teneatur solvere,<br />

nisi creditor probet numerationem; posset tarnen in se assumere<br />

onus probandi pecuniam non fuisse numeratam:<br />

ram non dehet plùs operari renuntiatio, quarn lapsus biennii,<br />

qui (at dixi) saltirn de æquitate canonica non excludat<br />

debilorem volentem in se assumere onus probandi: ita tenet<br />

Joan. de Imo!. in cap. fin. de solution. col. pen, et Salic.<br />

in diet. I. si ex cautione , 1. et 3. quast. ubi et Gloss.<br />

(9) Carta. An suftìceret renuntiatio in eadem charca?<br />

Ista lex innuit quòd sic ; sed vidctur durum, dim eadem facilitate<br />

ducatur: vide Alex, consil. 35. col. 1, vol. 1. Adverte<br />

Lamen, quia de jure communi COMT11 unis opinio erat<br />

in contrarium, scilicet, quòd non teneat renuntiatio lacta<br />

in eodem instrumento, ut tenet Bart. et communiter Doctor,<br />

in diet. 1. si ex caucione, C, de non num. per, Host, et<br />

Joan. Andr. in cap. fin, de saint. Abb. in cap. si cautio, de<br />

fide instrum. Ista tarnen lex decidit, quòd etsi fiat renuntiatio<br />

in eodem instrumento, teneat renuntiatio : et approbatur<br />

hic opinio Joann. Fabri Instil.. de litter, obl!„ col. fin.<br />

Bald, in 1, illicitas, D. de offic, prasid, et earn dicit esse<br />

sequam opinionern Joan. de Imoh in cap. si cautio, de fide<br />

insirum. num. 25. et asserit etiam num. G. communiter<br />

servari. Limita , et intellige, nisi renuntians assumeret in.<br />

se onus probandi, pecuniam non fuisse numeratam, ut di-<br />

31i in gloss, supra super verbo bien assi, et tenet Gloss. ire<br />

diet. 1. si ex cautions, et Roder. Suarez it" repet. 1. post<br />

rem, D. de re jud. fol. 142, col. 3. Quid tarnen si renuntiatio<br />

fieret lapso biennio, vide Salic. in dicta 1, si ex cautorne,<br />

qui volt, quòd tali casu nullo modo audiretur, etsi<br />

assumeret in se onus probandi': vide ibidem , et Feli», in<br />

dicto cap, si eaptio,<br />

De los emprestidos.<br />

rederos, de los que tomaron<br />

meo ellos mismos,<br />

TITULO IL<br />

639<br />

el presta nao, co-<br />

DEL PRESTANIO , A QUE DIY,EN EN LATIN<br />

COMMODATUI'I.<br />

E l prestamo como se departe en dos mane,<br />

ras, diximos en la segunda ley <strong>del</strong> Titulo an,<br />

te deste. E pues que y fablamos complidamente<br />

de la primera manera de prestamo, a que<br />

dizen en latin Mutuum, porque se emprestan<br />

todas las cosas que se pueden contar, o pesar, o<br />

medir; queremos aqui dezir de la segunda manera<br />

de prestamo, que es dicha en latin Commadatum,<br />

porque se pueden emprestar todas<br />

las otras cosas que non son ele aquella manera.<br />

E mostraremos primeramente, que cosa es. E<br />

por que ha assi notre, E quien la puede fazer.<br />

E a quien, E de que cosas, E en que manera.<br />

E cuyo es. el peligro , si la cosa prestada<br />

se pierde, o se muere, o se menoscaba. E quando<br />

deue ser tornado tal prestamo. E que pena<br />

deue auer el que rescibiere la cosa prestada,<br />

si non la tornare,<br />

LE X.<br />

Non excusetur recipiens mutuo rem consistentem in<br />

numero, pondere, voi mensura, à cast" fortuito: et post<br />

moral"' tenetur ad pcenam, si est. apposite, alias ad interesse,<br />

ipse debitor, et ejus hæredes, Hoc dicit,<br />

(1) Presiamo. Et in dubio an præsuruatur pecunia deposita,<br />

vet mutuata, vide Salk. in 1. incendions, col. fin.<br />

C. si cert. petal,<br />

(2) La queme fuego. Concordat], incendium 11. G si<br />

cert. petal, et Lrstit. ()ttibus mod. re corrtrah, oblr;. §. itera<br />

is cui 2.<br />

(3) Aquella pena, Et sic potest apponi pana in contractu<br />

mutui: quod intellige, si nnutuans non sit solitos<br />

f(enerari; slam si esset solitos, præsuureretur pana adjecta<br />

in fraudeur usurarum, ut in 1, cum allegas 15. C. de astir.<br />

et in 1, fin, tit. 11. infra cad, Part. et per Bart, in 1, cam<br />

stipulati sumu.s, 1). de verb. oblig,<br />

(4) Los daiios, e las menoscabas, Adde L quo .si Ephesi<br />

4. in princip. 1). dc co, quad colo loco, et 1. n:mames 3,<br />

D. de in litem jurando, ubi Gloss, in serbo sua die: et nota<br />

quòd in mutuo pecunia, veuit etiaus interesse, quod est<br />

extra rem, ut in diet. 1. nummis; quod non est in aljis<br />

mutuabilibus extra pecuniam numeratar, ut in 1, si sirrills<br />

21, §. cum per venditorem 3. D. de action, empi. et<br />

vide quod ex hoc infect Jaso post Fulgos. in diet. I. rummis,<br />

2. notati. et quid si esset mercator, an veniat diaria<br />

interesse extrinsecum ? Vide Bart. in diet. 1. nttmm is, et in<br />

L. arbitraria 2, §. nine dc officio 8, ubi bonus text. D, dt<br />

co, quad certo loco,<br />

PPPP


660<br />

Quinta Partida. Titulo II.<br />

LEY L<br />

prestamo <strong>del</strong> commodato se faze en tres ma-<br />

Que cosa es prestamo, a que dizen en latin neras. La primera es, quando el que empresta<br />

Commodatum, e por que ha assi nome, e quien la cosa, la empresta con entencion de fazer<br />

lo puede fazer, e a quien, e de que cosas.<br />

gracia al que lo rescibe (1), tan solamente, e<br />

non por pro de si mismo. E esto seria, como<br />

Commodatum es vna manera de presta- si emprestasse vn orne a otro, tauallo, o armo,<br />

que fazer los ornes vnos a otros, assi ma , o otra cosa semejante, que ouìesse me_<br />

corno de cauallos, o de otra cosa semejante, nester. E de tal prestamo como este dezimos,<br />

de que se decae aprouechar aquel que la res- que aquel que lo rescibe, que es tenudo de lo<br />

cibio, fasta tiempo cierto (1). E esto se en- guardar tan bien corno si fuesse suyo proprio,<br />

tiende, quando lo faze por gracia, o por amor,<br />

non tomando aquel que lo da, porende, precio<br />

(2) de loguero, nin de otra cosa ninguna.<br />

Commodatum quiere dezir (3), corno cosa que<br />

es dada a pro de aquel que la rescibio. E todos<br />

aquellos que diximos en las leyes <strong>del</strong> Titulo<br />

ante deste, que pueden dar, e rescebir<br />

emprestadas, las cosas que se suelen contar, o<br />

pesar, o medir; essos mismos (4) pueden dar,<br />

e recebir tal prestamo corno este, que se faze<br />

de las otras cosas que non son desta natura,<br />

assi como de suso diximos (5).<br />

e aun mejor si pudiere. E si lo non fiziesse<br />

assi, si se perdiesse, o se muriesse, o si lo em -<br />

peorasse por su culpa o por descuydarniento<br />

M, tenudo es de pechar otra tal cosa, e tan<br />

buena, a aquel que gela presto. Empero, si esto<br />

auinìesse por ocasion (3), e non por su culpa,<br />

estorce non seria tenudo de lo pechar. La segunda<br />

manera de prestamo es, quando de la<br />

cosa emprestada se aprouecha tambien el que<br />

la da, como el que la rescibe: e esto seria (4),<br />

como si dos ornes combidassen a corner de so<br />

vno a vn su amigo, e el vno <strong>del</strong>los ouiesse<br />

vasos de plata; e el otro non; e aquel que 'los<br />

LEY II.<br />

En que manera se faze el prestamo , a que di-<br />

non auia, rogasse al otro, que le prestasse aquellos<br />

vasos con que beuiesse, para fazer honrzen<br />

en latin Commodatum: e cuyo peligro es, ra, e plazer a aquel su amigo. E de tal pres-<br />

si se pierde, o se muere, o se empeora la cosa tamo corno este, o otro semejante <strong>del</strong>, dezi-<br />

emprestada.<br />

mos, que aquel que lo rescibe, non es tenudo<br />

de guardarle mas, que farla las sus cosas pro-<br />

Departieron los Sabios antiguos, que el prias (5). E porende, guardandolo el assi como<br />

TITULUS SECUNDUS.<br />

LEX I.<br />

Est commodatum Mud, quod gratuitò alicui ad certain<br />

tempus uteudi datur, et dicitur quasi ad commodum recipientis<br />

datum. Iloc (licit.<br />

(1) Fasta tiempo cierto. Taciturn, vel expressurn: si<br />

enim commodo æquurn, ut vailas ad Villam, tacite irrest<br />

tempus infra quod possit ire, et redire de Villa, 1. 2. §. qui<br />

ita 6. D. de co, quod certo loco, et tradit Bart. in 1. in com.modulo,<br />

§, sicut, D. commod. Et intellige, ut sit commodatum,<br />

qui)(l datur ad rectum usum; alias esset precarium,<br />

ut notat Glos. et ibi Bart. in diet. §. situ', de quo vide<br />

Abb. in cap. fin. de prccar. pen, et fin. col, et in c. 1. de<br />

eommod. et quid si infra prælinitum tempus nowt potuisti<br />

citi commodato, forte quia infirmas, vide Gloss. et Bart. in<br />

diet. §. sicut,<br />

(2) Precio. Adde in §. item is cui 2. Instil. quibus mod.<br />

re contralr. oblrg. ad fin.<br />

(3) Quiere decir. Prosequitur dicta Azon. C. cod, in<br />

summa, col. 1.<br />

(4) Essos mismos. Si tarnen pupillus commodaverit, ab<br />

uno latere tantùm stat contractus: quia pupillus non est<br />

obligates, sed alias obligator ei, ut in 1. Jilin-inns 13. §.<br />

antepen. D. de action. unfit. idemque, et si pupi llo cornmodaturn<br />

sit: neque enim tenetur, nisi in quantum locupletior<br />

factus sit, vet nisi in quantum dolo <strong>del</strong>iquit, ut D.<br />

commod. 1. 1. §. fin. et 1. 2. et 3. et in I. 1. §. an in pupilhim<br />

15. D. depos. fur autem, et prado, et consimiles rectè<br />

agunt commodati, D. cod. 1. commodore 15. et 1. ita ut etsi<br />

fur 16.<br />

(5) Dizimos. Supra in summa hujus tit. et tit. praced,<br />

LEX IL<br />

Contrahitur commodatum tribus modis; ant gratia re-<br />

cipientis, aut gratia dantis, ant gratia utriusque: cirm vero<br />

gratia dantis contrahitur commodatum, tenetur donatarios<br />

de dolo tantum; si auteur gratia recipientis, tenetur de omni<br />

culpa, sed non de casa; sed quando gratia utriusque, tenetur<br />

talent diligentiam, sicut in rebus suis adhibere: alias<br />

tenetur de levi culpa. Iloc dicit.<br />

(1) Gracia al glie lo rescibe. Et si non constat cujus<br />

gratia factum sit, regulariter præsumitur factum commodatarii<br />

gratia, secundiun Bart. in I. si ot cerio, §, interdam,<br />

D. commod. et nota, quird si contractus fit principalitcr<br />

gratia recipientis, licet aliqua utilitas veniat danti, censetur<br />

factus gratia recipientis tantum, text. notab. et ibi notat<br />

Angel. et Alexand. in 1. rogasti in princ. D, si cert. petal.<br />

et ibi etiarn Bart. in fin. princ.<br />

(2) 0 por descupdamicnto. Ista est levissima culpa, qua<br />

est deviatio incircunspecta ab ea diligentia, quant habent<br />

comuiuniter diligentiores, et diligentissimi Nomines, undè<br />

si diligentissimus præcavisset, et tu nescivisti præcavere, es<br />

in culpa levissima, secundiun Abb. in cap. unico de consmodal,<br />

col. 3. post Bart. in 1. quod Nerva, col. 5. ad fin.<br />

D. depos.<br />

(3) Ocasion. Casum scilicet fortuitum, de quo non tenetur<br />

commodatarius, etiamsi gratia sui tantùm factum<br />

est commodatum. Et intellige, nisi culpa præcesserit casual,<br />

ut in 1, si ut certo 5. §. sed interdum. 7. D. eod. et<br />

in cap. 1. eod. tit, et in I. in rebus 18. §. 1. D. eod. et idem,<br />

si pracessit mora vel pacturn, ,ut habetur in dictis juribus,<br />

et in 1. proxima. infra eodem. -<br />

(l) Esto seria, !stud exemplum ponit Consultas in 1.<br />

in rebus 18, in fin. princ. D. eodem,<br />

(5) Proprias. Adverte ad istam legem, nam de jure<br />

commuai conclusio cornmunis Doctor. est, quod commodatarius<br />

gratia utriusque tenetur de culpa edam levi , per<br />

text. in 1. si ut certo 5. §. nunc videndum 2. et in 1, in rebus<br />

18. in .princ. D. commodati, et ibi Bart. et tenet Glos.


lo suyo, maguër se perdiesse por ser el de mal<br />

recabdo (6) , non seria tenudo de lo pechar.<br />

La tercera manera es, quando el que empresta<br />

la cosa , lo faze con entencion de fazer honrra,<br />

e plazer a si mesmo, mas que por aquel<br />

que lo rescibe. E esto seria, como si alguno<br />

emprestasse a su esposa (7), o a su muger,<br />

algunos paños (8) preciados, porque viniesse<br />

ante el mas apuestamente, e mejor. E porende<br />

dezimos, que pues que el faze el prestamo,<br />

por su hourra, e por su plazer, si ella pierde<br />

aquello que le empresto, non es tenuda de lo<br />

pechar; fueras ende, si lo dexasse perder engañosamente<br />

(9). E lo que diximos en esta<br />

ley, ha logar, non tan solamente en estas cosas<br />

sobredichas, mas en todas las otras cosas<br />

semejantes <strong>del</strong>tas.<br />

Del prestamo, que es commodato.<br />

in §. item is cui, in verbo exactam, Instil. quibus mod. re<br />

contr. obhg. et in dicta I. si ut certo, §. interdum, D. cornmod.<br />

Abb. in cap. 1. de commod. col. 2. licèt Gloss. ibi dixit<br />

tantùm de dolo, et lata culpa: et levis culpa , prout diffinitur<br />

à Bart. in 1. quod Nerca, col. 10. D. depositi, est<br />

deviatio incircunspecta ab ea diligentia, quam abhibent homines<br />

diligentes ejusdem conditiouis, et professionis, et hoc<br />

prout consideratur culpa in rebus prorsùs alienis, quæ diffìnitio<br />

probatur in 1. ca igitur 14. D. de pignor. action.<br />

Conjnncta cum 1. prrecedenti in §. fin. quæ etiam loquitur<br />

in commodato, cum Gloss. ibi, probatur, quòd etiam in<br />

commodato, quando fit gratia utriusquc, debet taliter levis<br />

culpa considerati. Ista tamer lex vult, quòd commodatariots<br />

gratia utriusque, licèt censeatur de levi culpa, debeat<br />

tarnen talis culpa considerati secundùm earn diligenliam,<br />

quam ipse adhibebat in suis rebus propriis et non ultra;<br />

vi<strong>del</strong>icet secundùm quod alius homo diligens solet adhibere:<br />

et ideò tene menti islam levem; cujus ratio forte potest assignari,<br />

quia in tali commodato vertitur societas quæetam<br />

illius rei commodatæ, untie sufficit earn diligentiam adhibere<br />

qualem in rebus suis adhibere solet, ut in 1. sociu.s socio<br />

72. D. pro socio, et in §. fin. Instil. de .societal. et sic,<br />

quòd levis culpa hic consideretur, non ut in rebus alienis<br />

prorsus, sed prout in rebus communibus, ut in commanibus,<br />

Bart. in 1. quod Nerca suprà alleg. diffinit levem<br />

culparn: et adde ad prædicta, quod notat Bart. in 1. 1. col.<br />

2. post Gloss. ibi D. de solution. adde 1. 8. fit. 8. infra cadent<br />

Partita, ibi quanta pudiesse, et quæ ibi dixi: et vide<br />

in materia I. 11. tit. fin. 7. Partit.<br />

(6) Por ser el de mal recabdo. Sed quid si in rebus<br />

suis est omninò negligeus? Dic, quòd tune tenetur: quia<br />

caderet in latarn culpam. Intellige ergò de co, qui aliqualiter<br />

erat negligeus, non tarnen omninò, secundum Bart.<br />

qui ita declarat in 1. quod Nerva, D. depos. col. 11. et<br />

Salic. in 1. si nulla, col. 4. D. de pignor. action.<br />

( ) A su esposi. Facit, quid iu dubio ornamenta quæ<br />

dantur sponsæ, potius videntur commodata, quam donata:<br />

vide quæ dixi in 1. 3. fit. 11. Part. 4. in gloss. super parte<br />

como don: et cum ista sint consueta donaci, præsumitur<br />

donatio, 1. 1. §. sed si 5. D. de tut el. et ration. distrah. et<br />

probari videtur in I. 52. in Ordinationibus Taurinis.<br />

(8) Paitos. Exemplum hoc, et aliud ponitur in 1. si ut<br />

certo 5. §. interdum 10. D. commod.<br />

(9) Engaitosamente. Dolo scilicet, et lata culpa, ut in<br />

diet. §. interdum, et in 1. 1. §. is quoque apud quern 5. in<br />

fin. D. de action. et oblg. Gloss, in dicto cap. unico de commod.<br />

LEX III.<br />

F Si res commodata periit per casual, ut in exemplis bu-<br />

Tom, II.<br />

661<br />

LEY III.<br />

A quien pertenesce el peligro de la cosa emprestada,<br />

quando se pierde por ocasion.<br />

Por ocasion perdiendo algund orne la cosa<br />

que ouiesse rescebido emprestada, que fuesse<br />

de aquellas que se non pueden pesar (1), nin<br />

contar, nin medir, assi como cauallo, o armas,<br />

o paños, o otra cosa semejante, non es<br />

tenudo de la pechar el que la rescibe, si se<br />

pierde sin su culpa. E por ocasion se perdiendo,<br />

e non por su culpa, seria, como si (92)<br />

gela quemasse fuego (3), con otras cosas, o si<br />

se cayesse la casa (4) de suco (5), e la matasse;<br />

o si gela leuassen auenidas de aguas, o gela<br />

robassen los enemigos, o gela furtassen ladrones<br />

(6) : o si la perdiesse sobre mar por<br />

alguna tempestad, o por quebrantamiento de<br />

algund nauio, en que la louasse ome; o en<br />

jus levis, non tenetur commodatarius: si tarnen culpa pmresit<br />

casum, ut in rasibus in tac lege exceptis, tenetur.<br />

Item tenetur de casa, si post diem assignatam rem conamodatam<br />

non restituat, vet si suscepit in se periculum casus<br />

fortuiti. Hoc dici(..<br />

(1) Que se non pueden pesar. Nam de illis procedit,<br />

quod hahetur supra tit. proximo 1. fin.<br />

(2) Como .st. Habes hic, qui dicant it casus fortuiti, et<br />

aliqua exempla, et adde 1. contrarias quidam 23. ad fin.<br />

D. de reg. jut. de quo vide plenè per Bald. in 1. qua fortuit/s,<br />

col. 2. C. dc /n nor. action. ubi ponit tam de contingentibus<br />

facto nature, quam facto hominis; et ibi licit,<br />

quòd casus fart (lit us est accideus, quad per custodian' , curam,<br />

vet diligcntiam mentis humana , , non potest evitati:<br />

et casus fortuiti ilicuntur violenti, qui Domini judicio proceduut,<br />

ut notat Gloss. in §. I. Instil. de capti. dimin. et<br />

tradit Bald. in I. liiì/, col. 1. C. local.<br />

(3) Fuego. Incendium ergò est casus fortuitus, ut hic, et<br />

I. si ut certo 5.§. quod vero senectute 4. D. end. et in 1. contractus<br />

23. in fin. D. de reg. jur. quod intellige, quando orturn<br />

fuit sine culpa inbabitautium, ut declarat Bald. in l. nam<br />

et salutern, §. 1. dc off-lc. pro ferii vigil, queu' vide, et Glos.<br />

in §. pralerea, Instit. quibus mod. re cont. oblig. et vide in<br />

materia bonurn consil. Alex. 50. vol. 1. et late per Salir.<br />

in I. qua: fo rtuiti,, co l. 2. et 3. C. dr pignor. action. ubi<br />

et Bald.<br />

(4) Cayesse la rasa. Adde dica.. §. quod vero senectute.<br />

(5) De ,uso. Hæc omnia licit propter id quod babetur<br />

in dirlo §. quod vero senectute, et ibi Gloss. in verbo<br />

salva,, quarn vide.<br />

(fi) Furtassen ladrone,. In dict. §. quod vero dicitur<br />

vi latron ro. Idem tamer dir iu furto clandestino, de quo<br />

non erat suspicandum secundum Ilald. in dirt. 1. qaa for-<br />

lath's, col. 1. C. de pignor. action. et in 1. 1. ubi notabili<br />

depos. Begulariter tamer' furtum non numerator-ter,<br />

C.<br />

inter casus fortuitos, ut in I. citen duobus 52. §. damna 3,<br />

D. /tro socio, et notat Gloss. in dirt. §. pralerea, Iit.stit<br />

quibus mod. re contralt. obltg. et in dirt. §. sed irta quidera.<br />

Inst. d. action. fallii tarnen , quando non potest culpa iur-,<br />

putari, ut ìn dicto §. damna ; voluti si potatio souruolenta<br />

data fuit ei , cui furturn factum fuit ; vet uxor ejus ei subtraxit;<br />

vet si fuit factum furtum á familiari, de quo veri<br />

quia rcputabatur bonus; vet quia-similiter<br />

confìdcre debuit,<br />

ostia bcuè firmavit, sed de nocte fuerunt perforata, ut multoties<br />

cont.ingit in apothecis, in quibus "' altos dormit, secondom<br />

Salir. in diet. §. damna, et Angel. in dict. §,<br />

red isle guider a, column. 4. ad fin. et Gloss. in dict. §,<br />

damna.<br />

PPPP 2


ß 2<br />

otra manera semejante (lestas. Pero razones y<br />

ha (l ue maguer se perdiesse 1a cosa por aigu-<br />

Buna de las ocasiones sobredichas, que seria<br />

tenudo de la pechar, aquel que la ouicsse rescebido<br />

emprestada. E esto seria (7), assi como<br />

si demandasse vasos de plata emprestados, con<br />

que beuicsse en su casa, e los leuasse sobre<br />

mar, o en algund camino , e los perdiese alla;<br />

o si pidiesse alguna bestia emprestada, para<br />

una jornada, e la leuasse mas lucile, e se muriese,<br />

o se perdiesse alla. Ca en tales casos como<br />

estos, o eri otros semejantes <strong>del</strong>los, tenudo<br />

seria de pechar lo que rescibiesse prestado,<br />

maguer la cosa se perdiesse por ocasion: porque<br />

el dio carrera por do acaescio aquella ocasion,<br />

usando <strong>del</strong>la en otra manera que non<br />

deuia. Otrosi dezimos, que rescibiendo vn<br />

o rne de otri alguna cosa prestada fasta tiempo<br />

cierto, que non fuesse de aquellas que se suelen<br />

contar, nin pesar, nin medir, si pusiesse<br />

dia , o ora cierta, a que la tornasse a su seīior,<br />

si de aquel dia , o de aquella ora en ade-<br />

Jante, vsasse de aquella cosa, teniendola contra<br />

voluntad (8) de su senior, e se perdiesse,<br />

o se muriesse, tenudo seria de la pechar. Esso<br />

mismo seria, si aquel que rescibiesse la cosa<br />

prestada , se obligasse (9) en tornandola , que<br />

si se perdiesse, o se muriesse, o se empeorasse,<br />

por alguna destas cosas (10) que diximos,<br />

que fuesse el peligro <strong>del</strong>.<br />

(') Esto seria. Afide 1. si ut certo 5. §. sel intcrdrrm î,<br />

D. comm.od. et ibi Bart. notait di stinguentem, quando<br />

quis I.encatur de casu, si culpa prrccessit casunr: et aille I.<br />

4. infra lit. 3. et 1. 211. tit. 13. cad. Pari, et vide in materia<br />

notabile dictum Bald, in cap. 1. §. fin..Episc. vel Abbat.<br />

vers. 2. quavo, quòd si quis præcedente sua culpa fuit<br />

exoculttus, vel alias inhabilis, seit inntitis fados, aufertur<br />

sebi l'endura, et vide per cumdenr in cap. 2. in fin. de feue/.<br />

Sint! culpa non an? it.<br />

(S) Teniendola contra voluntad. Et sic, ubi mora præcessit<br />

casum, tenetur quis de casa, ut hie, et in 1. si ex legati<br />

causa 23. D. de verb. oblig, et in 1. quod te mati 5. D.<br />

si ceri. pelai. et in cap. 1. de commodato.<br />

(9) Sc obligasse. Afide 1. 1. C. cod. et cap. 1. cod, tit, et<br />

an sit idem, si res datar æstimata, vide ibi Abb. col. fin.<br />

(10) Por alguna (lestas rosas. Sed art requiratur, quòd<br />

specificentur casus, vol sufficiat generales rennntiatio casuum<br />

fortnitorum, gencraliter in se suscipiendo periculum<br />

cornus, sine expressimre alicujns, isla lex non aperit: vide<br />

per Gloss. et ibi Dort. in 1. sed et si quis , §. quæsitum, 1).<br />

si gris caution. et Salie. in dict. 1. 1. C. comrtzod versic.<br />

marra nunc circa secun(lam partem; et communiai' videtur<br />

opimo, quòd generalis rennntiatio post alignas casus cxpressos<br />

teneat in contractihus, et in judiciis: vide quæ dixi iní'rà<br />

cad. Part. tit. 8. 1. 23.<br />

LEXV..<br />

Si commodatarius misit rem commodatam rum familiari,<br />

quern alias legalem novit, et dili5entenr, aut, curo co<br />

cui commodans mandavit, et asportat earn, non tenetur de<br />

ejus perditioue; alias scats. 1Ioc licit. .<br />

Quinta Partirla. Titillo XI.<br />

LEY<br />

I Y.<br />

Si aquel que toma la cosa emprestada la embia<br />

por mensajero , cuyo deue ser el peligro , si<br />

se pierde en la carrera.<br />

Emprestada tomando algund o rn e cosa de<br />

otri, que sea de aquellas que se non suelen<br />

contar, nin pesar, nin medir; si aquel a quien<br />

fuesse prestada, la embiasse al señor cuya era,<br />

con algund su orne (1) de recabdo (2), que<br />

fuesse atal, que ouiesse acostumbrado de fiar<br />

en el (3) tales cosas, o mayores, si en leuandola<br />

este atal, la perdiesse por ocasion, como<br />

si gela tolliessen por fuera, o gela furtassen,<br />

o eii otra manera semejante destas, o si le fiziessen<br />

algund engaño, por que la perdiesse;<br />

en qualquier de estas maneras, o en otras semejantes<br />

<strong>del</strong>las, dezimos, que se pierde a<br />

aquel que la presto, e non al que la tomo<br />

prestada. Ca pees el puso aquella guarda en<br />

embiarla , que fiziera si suya propia fuesse,<br />

non es tenudo de la pechar. Mas si la embiasse<br />

con o rne que non fuesse de buen recabdo<br />

([), e en quien non ouiesse acostumbrado<br />

de fiar tales cosas; si se perdiesse por culpa<br />

deste atal, o por su negligencia, tenudo seria<br />

de la pechar aquel que la ouiesse tomado prestada.<br />

Mas si aquel que ouiesse emprestado tal<br />

cosa, embiasse por ella algund orne suyo, e<br />

aquel que la tenia gela diesse; si aquel su orne<br />

que embio por ella la perdiesse, o la malme-<br />

(t) Con al,un su orne. Limita, nisi actum sit expresse,<br />

vel tacite ex qualilate personarum, ut per se ipsum referret,<br />

secundùrn Gloss. Bart. et Doct. in 1. eum qui, §. fin.<br />

et in I. qui non, 1). cod. Limita Ch ant, et intellige, quando<br />

species renaittitnr per nuncium fi<strong>del</strong>em; seeùs, si esset quantitas:<br />

nao iati sl.inctê periret periculo mittentis, 1. incenrirum<br />

11. C. si ceri. pctat. et tenet Abb. in cap. significante, de<br />

prgnor. Paul. in dint. §. fin. Nota lamen, quòd si est debitor<br />

quantitatis, licet alias teneretur deferre ad domicilium<br />

crediloris, excusabitur tarnen si esser periculum perdersdi<br />

rein in itinere, ut voluit Gloss. notab. in 1. cune lu , §. causa,<br />

D. de tr •ansaction. quam ad hoc stlegst Bald. in 1. liberti,<br />

col. 4. C. de operis liber?. et Platea multum notans<br />

in 1. Tierno, C. ele arlttort, et tribut. lib. 10. et similiter si<br />

ego debito '. quantilatis tradirli earn nuntio à creditore destinato,<br />

statim libero'., licet nunlius perdat, secundùm Abb.<br />

in cap. s•i;nificante, supra alleg. et procedit etiam si nurstins<br />

sit Ecciesiæ, secuudirm Bald, iu authent. hoc ju.s porrectum,<br />

in fin. C, de sacros. .Ere/es.<br />

(2) De recabdo. Afide quod habetur in 1. 27. tit. 11.<br />

Partit. 3. et afide text. notati, in 1. apud Labconem 20. §.<br />

fin. D. <strong>del</strong>rræscr. verb. et quæ notat Bald, in 1. si is cui, C.<br />

de fin'a's,<br />

(3) Fiar en el. Et non refert, an esset pauper, si alias<br />

ex bonis moribus præcedentibus erat talis, de quo erat confrdeudum,<br />

ut in 1. suspectunz 8. et_ ibi Bart. de suspect.<br />

tutor.<br />

(4) De buen recabdo. Nota, quòd imputatur ei, qui<br />

malura nuntium misil: adde 1. cura si exlzibui•ssent 3. D.<br />

de publican. et 1. cum mandato 23. D. de minor. et Gloss.<br />

in cap. in gracibus, 3. q. 7. et 1. cum qui 10. §, fin, cuna<br />

gloss. leg. sequent. D. commod. et I. si soluturus 39. et ibi<br />

Bart. 1, rrotabil. D. de solution.


L 5,<br />

LEY V.<br />

Como los herederos <strong>del</strong> finado deuen tornar la<br />

cosa que rescibio emprestada, aquel a quien<br />

ellos heredan.<br />

Muriendose alguno, a quien ouiessen pres-<br />

Ley<br />

t, , tarlo cauallo, o otra cosa semejante desta , telth.<br />

.t° nudo es de lo tornar su heredero, a aquel que<br />

llecop. lo empresto. E si por auentura los herederos<br />

muchos fuessen, qualquier <strong>del</strong>los, que aya<br />

aquella cosa ('i), es tenudo de la rendir, a<br />

aquel cuya era, o a sus herederos. Otrosi dezimos,<br />

que si aquel que tomo la cosa prestada,<br />

la perdio en su vida, o la perdieron sus herederos,<br />

despues que el murio, por su culpa;<br />

que son tenudos cada vno <strong>del</strong>los (2) de la pechar<br />

, pagando cada uno su parte eri aquella<br />

cosa, segund valier; o deuen comprar otra<br />

tal como aquella, e tan buena, e darla a aquel<br />

(5) Lo c<strong>rey</strong>esse. Imputatur ei, qui fuit credulus, ut<br />

bic, et notat Gloss. in 1. si mei causa, D. eod. cujus dictum<br />

approbatur in irta lege. Limita, et iutellige, nisi comrnodatarius<br />

habeat justam causam credendi, ut quia portavit<br />

instrumentum fslsum, vel erat famulus consuetus mitti pro<br />

talibus, ut in 1. pen. D. quod coro co, et 1. vcl unicerso,Ytm<br />

12. D. de pign. action. tenent Ang. et Paul. in dict. L cum<br />

ci tai , §. fin. D. isto tit. facit 1. cuicumque 5. §. sed cam fallo<br />

10. de institor. et 1. gtcicumque 4. C. de .serves fu;ilio.<br />

vers. quod si serous, et adde Bart. in 1. si quis uxori, §.<br />

apud Labconem, D. de furtis.<br />

LEX V.<br />

Del prestamo , 'que es<br />

tiesse, o se fuesse con ella , perderse y a a<br />

aquel cuya fuesse, e non aquel que la tomo<br />

emprestada. Pero si este que la auia prestado,<br />

e cuya era, embiasse dezir a aquel a quien la<br />

auia prestado , que gela embiasse por algund<br />

su orne de recabdo, en quien se fiasse, e este<br />

atal por quien gelo erbio dezir, cambiasse la<br />

razon, e dixesse, que le embiaua dezir, que<br />

gela embiasse por si mismo; si este que la<br />

tiene lo c<strong>rey</strong>esse (5), e gela diesse, si la perdiesse,<br />

o se fuere con ella, es el peligro de<br />

aquel que la tiene prestada..<br />

Hares commodatarü tenetur sicut defunctus: et si sint<br />

pinres hæredes, tenetur restituere tenens rem commodatarn;<br />

sed si est perdita, omnes tenentur pro partibus hæreditariis:<br />

et si duobus commodatur res, quilibet pro parte, nisi fueriut<br />

in solidum obligati. Hoc dicit.<br />

(I) Que aya aquella cosa. Procedit hoc ex æquitale contra<br />

regul. 1. pro hareditariis 2. C. de Irreditar. action. et<br />

adde 1. 3. §. hares 3. D. isto tit. et limita, nisi priirs fuisset<br />

lis contestata cur. defunct° super reslitutione rei, ut in 1.<br />

2. in fin. D. de prator. stipul. et notat Gloss. in 1. in conditione,<br />

D. dc condict, furtiva.<br />

(2) Cada vno <strong>del</strong>los. Aride 1, si duo 22. D. deposit. et<br />

Gloss. in 1. si ut certo, §. si duobus vehiculum, D. commod.<br />

in parte habebuntur.<br />

(3) Se perdiesse. Ex hoc verbo colligitur, quod loquiiur<br />

hæc lex de obligatione secundaria ratione doli, vel<br />

culpæ.<br />

(4) Su parte, e non en mas. Nota ben: islam leger,<br />

commodato. 663<br />

cuya era la otra que se perdio. E aun dezimos,<br />

que si vna cosa fuere emprestada a dos<br />

ornes, o mas, e quando gela emprestaron,<br />

non se obligassen cada vno <strong>del</strong>los en todo,<br />

para tornarla ; si aquella cosa se perdiesse (3),<br />

tenudos son cada vno (kllos, de pechar su parte<br />

, e non mas (4).<br />

LEY VI.<br />

Como aquel que presta la cosa, que ha alguna<br />

maldad en ella, deue apercebir al otro que<br />

la toma prestada.<br />

Pidiendo vn orne sieruo prestado, para<br />

seruirse <strong>del</strong> algund tiempo, si aquel sieruo<br />

fuesse ladron, e el señor <strong>del</strong> non apercebiesse<br />

ende, a aquel que lo emprestaua, mas se<br />

callasse (1); si este sieruo tal l'urtasse alguna<br />

cosa, a aquel que lo tomo prestado, tenudo es<br />

el seiior, de pechar aquello que le l'urtasse el<br />

sieruo. Otrosi dezimos, que si prestasse vn orne<br />

a otro, alguna cuba , o tinaja , o otra cosa,<br />

para tener vino, o azeyte; si aquella cosa<br />

que le prestasse, fuesse quebrantada, o fuesse<br />

tal, que rescibiesse mal sabor el vino, o el<br />

azeyte, o se perdiesse, o se menoscahasse en<br />

otra manera, aquello que y rnetiesse; e sabiendo<br />

(2) el Senior <strong>del</strong>la, que tal era, se callasse,<br />

que lo non dixesse al que la prestaua tenudo<br />

es de pecharle todo el daño, que le viniesse<br />

por razor! de aquella cosa que le presto.<br />

quia de jure commuai opium° commuais Dort. erat in contrarium,<br />

scilicèt, quòd in obligations secundaria , quæ datar<br />

catione doli, vel culpæ, si ambo comtnodatarii <strong>del</strong>iquerunt,<br />

sen fuerunt in culpa, propter quant res commodata<br />

fuit deperdita, ut quilibet coma,' teneatur in solidum: et<br />

moveutur Doctor. per text. in dict. §. si duobus vehiculum,<br />

ad fìuem, ibi : Qttodamm.odo duo rei habebuntur. Ista vero<br />

les il sponit., quod non teneautur, nisi pro parte; !risi actum<br />

fuerit, ut quilibet teneatur in solidum. Tate ergo menti istam<br />

legenr, quæ videtur approbare opinionem Gloss. in dirt.<br />

§, si duobus vehiculum, in verbo habcbunlur, quæ intelligit<br />

ilium text. si hoc actum est, ut Sint duo rei, non aliàs;<br />

intelligendo Gloss. quod loquatur de dicta obligatione secundaria:<br />

quam taraen Gloss. Dort. intelligunt, quod loquatur<br />

de obligatione primitiva ad rei restitutionern, non de secondaria.<br />

Limita, et intellige islam leger, quando utcrque<br />

roinmodatari us dolum, vel culpan coni ruisit: nain si un us<br />

tantum contrnitteret, illo solos teucretur ici toturn, ut in I.<br />

1. §. si apud doo.r 43. 1). deposit. imati., in dirt. §. si duobus,<br />

col. 3. versic. oppono, et videuse, quod in obligatione seeundaria.<br />

LE X YI.<br />

Commodans tenetur de damao cornmodatario illato per<br />

serva nt furern cornrnodatum, vel vas vitiosurn; si dominus<br />

scivit, et commodalario non certilìcavit_ Iloc dicit.<br />

(1) S'e cal/asse. Cirut sciret cum esse furent, ut bic, et<br />

in 1. si ser •vus 22. D. cod. et hoc requiritur, trt possit agi<br />

actione contraria cornrnodati: nam si ageret aoxali, posse!,<br />

etiam si commodator esset ignorans, 1. 1. 2. et 3. D. de<br />

no 2 al.<br />

(2) Sabiendo. Seu'ùs si ignorante, ut hic, et in 1. in rebus<br />

18. §. item qui sciens 3. D. cod.


664<br />

Quinta Partida. Titulo II.<br />

LEY 'VII.<br />

prestada, e despues que fuesse perdida fiziesse<br />

Que el que toma sieruo, o cauallo emprestado emienda <strong>del</strong>la a aquel cuya era, pechandoge-<br />

que le deue dar a comer, mientra que lo la : si acaesciesse, que el señor fallasse despues<br />

touiere.<br />

aquella cosa, que era perdida , en su cscogencia<br />

(1) es, de la tomar para si, si quisiere, e<br />

de tornar al otro el precio que ouiesse tomado<br />

por ella, o de retener el precio para si,<br />

e dar al otro la cosa. E si otro alguno la fallasse,<br />

que non fuesse el señor <strong>del</strong>la, puede._<br />

gela demandar aquel que la perdio, también<br />

como si fuesse suya (2 ), porque el auia ya<br />

dado el precio al señor <strong>del</strong>la.<br />

Cauallo, o sieruo, o otra cosa semejante<br />

desta, tomando vn o rne de otro prestada, el<br />

que 10 rescibe, tenudo es de darle de lo suyo,<br />

que coma, e todas las cosas que fueren menester,<br />

demientra que se siruiere <strong>del</strong>la. Mas<br />

si por aucntura cayesse en alguna enfermedad,<br />

sin culpa de aquel que la auia emprestado,<br />

todas las cosas que le fuere menester,<br />

para guarecer aquella enfermedad, tambien<br />

en las melezinas, como en galardon al Maestro,<br />

que le guaresciere, por su trabajo, el seîior<br />

(1) de la cosa es tenudo de lo pagar, e<br />

non el que tiene la cosa prestada.<br />

LEY VIII.<br />

Como aquel que perdio la cosa emprestada,<br />

e la pecho a su dueño , la deue auer , si la<br />

fallare despees.<br />

Perdiendo alguno la cosa que tomasse<br />

LEX VII.<br />

Tenetur commodatarius ad expensas rei commodatæ,<br />

quandiù earn tenet: sed de expensis in infirrnitate factis tenetur<br />

(load ins. Hoc dicit.<br />

(1) <strong>El</strong> senior. Intellige, si expensæ stint magnæ; sechs si<br />

modicæ , ut in 1. in rebus IR. §. possunt 2. D. cod. et quæ<br />

dicatur quantitas magna, vel parva, relinquitur arbitrio judicis,<br />

Gloss, in authent. ut hi qui oblc;atas se perlúbent<br />

Trabe. res minor. §. sed et si quit, Bart. in authent. minores,<br />

C. qui lestam. tutor. dar. poss. vide Bald. in 1. ædem,<br />

col. penult. C. loca(. et Tacit isla lex contra Gloss, in 1. arboribus,<br />

§. de illo, 1). de usufruct. quæ dicit famulurn infirnmunr<br />

debere !where nccditrn expensas, sed et salarium: de<br />

quo vide Bart. in 1. si uno, §. item cum quidam, col. fin.<br />

D. local. et in I. opera!, D. de usufruct. legal. et Bal. in I.<br />

fìn. C. de condii. insert. et in 1. libezti, col. 5. C. de operas<br />

libert. et Spenul. tit. de local. §. poslquam, col. 6. versic.<br />

quod si mercenarios.<br />

LEX VIII.<br />

Si commodatarius perdat rem commodatam, et solvit<br />

eestirnationem cornrnodanti, et postea iuvenit earn dotninus;<br />

ipsius est electio, vel retinere pretinas, vel recipere rem, et<br />

pretium restituere: sed si extraneus eam invenit, recuperat<br />

cam cormodatarius tanquàm suam. Hoc licit.<br />

(1) Escogencia. Approbat opiniottem Gloss. in 1. in cornmodato<br />

17. §. fin. D. eod. non aperit tamer. ' ista lex, quam<br />

actionem actor intentare debeat, an rei vendicationem ex co,<br />

quod æstimationern solvit, ut in I. si culpa 63. D. de rei<br />

vendit. au condictionem sine causa ad repetendum pretium,<br />

ut in 1. si fu/lo 2. D. de condict. sine causa, an actionerrr<br />

commodati coutrariarn ad rem, vet pretium alternative,<br />

prout elegerit solvere reus, ut hic, et in diet. §. fin. ubi<br />

Bart. post Jacob. Burri. tenet, quad actor possit eligere imam<br />

' ex istis, quàm reitet; et si eligit rei veudicationern, et lis<br />

super ea contestatur, non potent post litent contestalam reus<br />

eligere, ut solvat pretium, sed cogetur solvere secundhm<br />

naturam actionis intentaræ. In contrarium taures videtur,<br />

huit quad non competat in isto case actori rei vendicatio:<br />

quia lied solverit aaslimatioueur, ex quo tames non est uac-<br />

Quando deue<br />

lu rescibio; e<br />

LEY IX.<br />

tornar el prestamo , aquel que<br />

que pena deue auer, si lo non<br />

fiziere.<br />

Para seruicio cierto, o fasta tiempo sellalado,<br />

rescibìendo alguno de otri, cauallo, o<br />

otra cosa semejante, emprestada; dezimos, que<br />

luego que el seruicio fuesse fecho (1), o el<br />

tiempo sea complido (^), tenudo es de la tornar<br />

a su señor: e non la puede tener dende en<br />

tus possessionem, non est factus dominus; et cùm ei non sit<br />

cessa rei vendicatio, non palest agere actione in rem; et hoc<br />

credo verius, et tenet Angel. et Paul. de Cast. in diet. §. fin.<br />

post Dyn. in cap. pro possessore, de reg. jur. lib. 6. Potent<br />

erga intentare actor vel condictionem sine causa, vel contrarian<br />

cormodati, ut hic, et in diet. 1. si follo: duobus<br />

tarnen casibirs posset accori competere rei vendicatio. Primò,<br />

si re estante, et hoc sciens cornmodans recepii sponte<br />

rei æstimationem: quia cam videatur vendidisse, si postea<br />

res perveniat ad earn, tenebitur ad rei restitutionetn utili in<br />

rem. Secundo, si dolo ipse commodator habuit æstimationern,<br />

ut quia ipse sut'ripuerat rem, et nihilominus habuit<br />

æstirnationem, ut in 1. rem mild 21. et ibi Alber. D. commod.<br />

vide Gloss, et Doctor. in diet. 1. si culpa, in verbo /avari,<br />

secunditm Gloss. in dirt. 1. si follo, et vide quæ dixi<br />

in 1. 19. tit. 22. Part. 3. in gloss, super verbo que lc torne.<br />

(2) Suya. Dabitur ei ergo utilis in rem, etiam sine cessione,<br />

ut in dirt. I. si culpa 63. I). de rei vend, et proba<br />

-tur etiam hìc.<br />

LEX IX.<br />

Restitui debet commodatum expleto use, vel tempore:<br />

nec potest retineri prætextu debiti, nisi pro necessariis expensis<br />

in couunodato (antis, postquàm fuit res commodata:<br />

et nisi restituatur, tenetur commodatarius ad expensas, et<br />

etiam tenetur de casa post moran contigente. Hoc dicit.<br />

(1) Feclzo. Id est, post usum expletum, ut in- 1. in<br />

commodato 17. §. sicut, D. conzmod. et in cap. 1. eod. tit.<br />

non ante; alias daretur contraria commodati, ut in dictis<br />

juribus. Precarium tarnen revocati potest quandocumque,<br />

cui res concederetur precario ad certum usum, ut notat<br />

Abb. in cap. fin. de precario, et in cap. 1. super gloss. 1.<br />

col. 2. de commod. Liasitat tarnen, et intelligit notan in<br />

dicto cap. fin. col. fin. nisi ex revocatione precarii intempestiva<br />

fieret magnum dasnnum precario recipienti; quia<br />

tune obstaret exceptio doli: quia non potest negaci, quin<br />

precarium sit beneficium: et quomodo distinguatur cornmodatum<br />

à precario, vide per Gloss. et Alber. et Doct. in<br />

dicto §. sirca, Abb. in diet. cap. 1.<br />

(2) Complido. Quid si commodavi tibi equum ad eundum<br />

Parisios, et tenuisti tantmn in domo, quod potuisti<br />

ire, et redire? Dic, quod possum revocare ante usum, vel aliad


Del prestamo, qu<br />

Lrr t , a<strong>del</strong>ante como en razon de prenda (3), maquer.<br />

tir. 31,<br />

„ aquel que gela auia prestada, le ouiesse a dar<br />

N o°iS. al guna debda, o otra cosa; fueras ende, si la<br />

^t`cop debda fuesse por pro, o por raton de aquella<br />

cosa mesura, que rescibio prestada. E aun estonce<br />

ha menester, que sea fecha despues que gela<br />

prestaron (á), e non ante. Ca estonce bien la<br />

puede tener, fasta que sea entregado de la despensa<br />

que fizo en la cosa prestada ; seyendo la<br />

espensa atal, que con derecho (5) la puede<br />

tempos expletum , arg, D. de verb. ob1e;. 1. interdum 73. et tenet<br />

Alber. post Jacob. de Raven. in diet. 1, in commodato,<br />

§. skid, 1). cod. uhi dicit, esse idem, etsi commodatarius sit<br />

impeditus uti cash' fortuito; et idem dicit, si commodatarius<br />

non posset uti re commodata, nain tunic statini potest revocaci:<br />

vide etiarn ibi per Bart,<br />

(3) De prenda. Concordat L fin. C. eod, et L potenti 27,<br />

qui est casus notabilis, et ibi Bart. D. de peen. action. et ratio<br />

lrujus decisiotis est, secundirm Alberic. post Jacob. Butri. ire<br />

1, fin. quia res pervenit ad retinere voleutem ex tali causa,<br />

ex qua partt noluisse tradentem, jus ire ea constituere, ut in<br />

1. rei commodafca 8. D. eod. et sic cessant contraria de I. 1,<br />

C. cliam ob ehirograplear, pectin, pign. ten. pos. cl aliarum<br />

LL, Et quid si pecunia courmodatur, ut species? an posset<br />

reti,eri pro debito, vide Salie. post Gloss. in diet. 1. fin. obi<br />

ipse, et Bald. et Angel. late distingount in ista materia: vide<br />

per cos ire ista materia retentionis, et per Bart. ire 1. fin.<br />

C. in quibus raus. pigre, vet ltypot. tacit(' carfrah. et in 1.<br />

si non sortem., §. si centuno, 1). de candied, indeb. et Bald.<br />

novell, ih' tract. de dote, fol. 42. col. 1. et 2,<br />

(1) Despues que gela prestan. Approbat, et declarat<br />

opiuionern Gloss, ire diet, 1. fin. C. eod. et sic babes hic<br />

unum casual, in quo competit jus retentionis, scilicet, ratione<br />

impensarum, quæ factæ fuerunt in re commodata:<br />

non procederet tarnen in l'actis in re deposita, ut in 1. fin.<br />

in fin. infra tit. prox. Et adde, quod potest quis retinere<br />

rem defunct i, quousquè sibi solvantur expensæ factæ in ejus<br />

furiere, ve! iutirrnitate, 1. in resolouenrn 4. ubi Bald. C. de<br />

petit, furred. Et etiarn malæ ludei possessor poterit retinere<br />

rein propter expensas bectas causa fructuum percipieudorum,<br />

ut ih' 1. si rr domino 36. D. de petit. hared. I. fundos 51.<br />

1). fanit'1. ercise. et ih' 1. 42. tit, 21. Part. 3. Et si res minoris,<br />

vel furiosi pignori detur sine decreto, licet datio non<br />

tencat, competit tarnen retentio, si irr utilitatem minoris<br />

est versum, 1, .si petpe'llorum 7. §. pen. D. de rebus coram,<br />

Gloss, in 1, 2. C'. de rural. furios. Item tuinor à vendicando<br />

alienata repellitur, si pretium ire ejus utilitatem versum non<br />

restituat, 1. ufere 1 4. et 1. si pro thorn 1 G. in fun. C. de pr edüs<br />

mina. Item uxor polest retinere res viri pro dote, ut<br />

sibi solvatur, 1. si filiofamilias 23. in princ. et ibi Bart. D.<br />

solid. mat rim. et vide in hoc conninò, quæ tradit Aug. Aret.<br />

in tract. maleficiar. ire parte et tills bona publicanues, col,<br />

2. et Bald. in 1. cum tibi, C. qui pallor. in pign. fiabe, text.<br />

in aulhent. de c:cleibend. refs, §. quia vero, collat. 5. et procedit<br />

hoc antequàm hæres irtret possessionem bonorurn hæreditatis;<br />

alias non posset hæredibus noti consentientilrus, ut<br />

in!. doles actionem, D. salut. mali, Decius consil. 4ttO. colum.<br />

2. De retentioue bovis intrantis in fuiedum alicujus,<br />

quousque satisfaciat de damno, vide Bart. in I. hoc amplios,<br />

1, in fin. D. de damn. infect. Item licité retireet procurator<br />

instrumenta titis, quousque sibi satisfit de sumptibus,<br />

1. qua: omnia, vers. item, et ibi Bart. D. de procurator. Poterit<br />

etiarn dominus fructus sectos per colmrum adhuc ex-<br />

¡antes ire fundo loco pignoris pro mercede retinere, ut ih' 1.<br />

in In'ædüs 7. D. in quibus taus. pigre. vet bypath. tacit. contrait,<br />

notar Bald. un 1. ædem, post princip. C. local. Et cam<br />

emplo y non tenetur stare colono-, poterit colorias retinere<br />

rem propter expensas i h' re factas, 1. colones 12. D. de vi,<br />

et vi arm. Bald. in 1. empiorem, col. 2. C. locat. adde Bald.<br />

in I. non ab re, C. onde vi. competit etiarn jus retentionis<br />

in caso I. ratis 8. et ibi Bart. D. de intend. ruin. naufra,,.<br />

e es commodato, 665<br />

demandar. E la pena que denen auer aquellos<br />

que non tornaren la cosa prestada , es esta;<br />

que la deum dar con las costas, e las missiones,<br />

que fizo en demandandola, a aquel que<br />

la presto. E demas, si la cosa se perd lesse, o<br />

se muriesse, o se menoscabasse, despues que<br />

el pleyto fuesse comentado por demanda, e<br />

por respuesta, seria el peligro (6) de aquellos<br />

que la recibiessen prestada.<br />

Pupillus etiam in contractu nitre) citrbque obligatorio, beet<br />

ipse sine auctoritate tutoris non obligetur, obligat tarnen sibi<br />

aliurn, ut in 1. pupillus 5. §, 1, D. de auelorif. tut. et per<br />

Bart, in 1. obliati, in prince. 1), eod, tarnen si pupillus agat<br />

contra cum cam quo contraxit., datur jus retentionis ei, qui<br />

à pupillo convenitur, nisi pupillus impleat ex parte sua tenet<br />

Bartol, in diet. §. 1. Et si vassallus veudidit feudtun ignoraretcr,<br />

licet non perdit feudunr propter iguoraietiam, et<br />

debet sibi ab emptore restituir poterit timen emptor retinere,<br />

donee sibi à venditore satisfuat de interesse, Bald, in Q.<br />

si vassallus, el 2, si ile feud. flier, contro'. inter donala. et<br />

agnat. et adde etiarn alium cistern, ubi consulitur per moduna<br />

retentionis, per Gloss, et ibi Paul. de Cast. in 1, si ex<br />

pluribus, D. cad Leg. Falcid, Et jus retentionis transit etiam<br />

in siugularem successorern, ut (labour in I. I, D. quibus<br />

mod. pig. vel hypot. solo. et in 1. cum prior , D, de distract.<br />

pignor. Bart. in 1. si lertiu.s §, si prams , 1), dr aqua /ilio.<br />

arcend. et probatur in 1, 3. et ibi Bald, C. quad met. cous,<br />

tradit Socia, tonsil. 158. col. 9. vol. 2. Et (irèt retentionis<br />

jus, quod causatur ex jure pignoris, porrigatur etiarn ad<br />

fructus rei, ut in I. quamves 3, C. in quibus raus. pign, vel<br />

Iaypot, tac. contrah. tarnen in jure retentionis, causato alias<br />

propter impensas in re factas, non extenditur ad fructus rei<br />

jam separates á re ipsa, cùm talis retentio non haheat locum,<br />

nisi in ea re in qua facia est impensa, dicta 1. si in arca,<br />

et diet. §. si centuno, et in fructibus separatis tenet Baldi<br />

novel, in tract, de dole, fol. 4, col, 1.<br />

(5) Con derecho. Vide supra eodem 1. 7.<br />

(6) Seria cl pelígro. Etiamsi eodem modo res esset peritura<br />

penes cormnodantern, ut in 1. corn res 47. ,. fin. I).<br />

de legai. 1. et in autttent. de deposito, et denunfialion. 1.<br />

responso, collat. 7. et tenet Aro C. eod. in surrrrna: et in debitore<br />

ex contractu ista est communis sententia, ut tenet<br />

Bart. et alii coolant/niter ih' 1. quad le milli, 1). si cert. pet.<br />

et in I. neano reni stiamo, la 1. D. de verb. oblig, Iloie tamen<br />

comnruui conclusioni videtur fortiler obstare text, in<br />

1. si pluses 14. §, 1, I), depos. acque videtur obstare responsio<br />

Glos. ad liane legem, rl uiul iutelligatur, quando dcbitor<br />

habebat justarn causano litigandi propter impensas: noia ultra<br />

id quad est divinare ad ilium text uni, depusitarius non habet<br />

justarn retentionem rei depositæ propter impensas, ut<br />

para. ih' I. fin. infra tit. I. et in diet, antihero. de depos, et<br />

denunliat. 1. resp. Rude Paul. de Cast. in dirt. 1. rum res,<br />

in fune, clistinguit in hoc aliter, quaur Bart. et Doctor. scilicet<br />

quod aut constat, quòd res non fuisset ita peritura,<br />

quia fuisset vendita, et tunic dcbitor tenetur; aut constabat,<br />

quòd non fuisset venditurus, et sic codeen modo fuisset peritura<br />

penes comrreodantcm, vel credi torero, et quòd non teneatur,<br />

per diet. 1, .si /lures, §. 1, aut dubitatur, et tunic<br />

præsuneatur contra morosurn, quòd non fuisset peritura, et<br />

quòd fuisset venditurus commodats, vet legatarius, ut est<br />

casus in diet. 1. corn res, in fire. et per stain distinctionein<br />

in actions personali dicit multas leges reduci act coucordiarn,<br />

et cum dict.is Paul. de Cast. transit Decius in diet. 1. quod<br />

te, et contra commuuena tenet Jas. ibidem', et in dirt. 1. nemo:<br />

et forte in punito juris istud esset teneudurn, licet cammunis<br />

opinio sit ea, quail ' priedixi. Si verb agatur actionne<br />

reali, clic ut in 1. item si verheratum 15. §• tin. D. de rei<br />

vendic. et per Bart. et Doctor, in diet. I, quad le. lu loro tarnen<br />

couscientiæ non tenebitur, qui obligatus est ex contractu<br />

ad restituendam rem, si naturaliter interec.t, et eodem


ecc<br />

Quinta Partida. Titulo III.<br />

TITULO III.<br />

cuyta (3) que le acaizca, da a otro en guarda<br />

sus cosas. La segunda es, quando alguno<br />

lo ha de fazer en tiempo de cuyta; esto seria,<br />

DEPOSITUIYI.<br />

como si se quemasse, o se cayesse la casa, a<br />

alguno, en que tuuiesse alguna cosa, o se quebrantasse<br />

la nane en que lo lleuasse, o acacsciendo<br />

alguna (lestas cuytas, (Besse ena guarda<br />

a otro, a aquella sazon, alguna de aquellas<br />

cosas que tuuiesse y, por estorcelas de aquel<br />

peligro. La tercera es, quando algunos ornes<br />

contienden en razon de alguna cosa, e la rire_<br />

ten en mano de fiel (4), encomendandogela,<br />

fasta que la contienda sea librada por juyzio.<br />

DE LOS CONDESSIJOS, A QUE DIZEN EN LAY'IN<br />

Depositum en latin, tanto quiere dczir en<br />

romance, como condessijo. Onde, pues que en<br />

los Titulos ante deste fablamos de los emprestirlos,<br />

de que reciben gracia, e ayuda, aquellos<br />

que lo toman ele otro; querernos aqui dezir<br />

ele los condessijos, en que fazen plazer, e<br />

amor, los que los tienen en guarda, a los<br />

otros de quien los resciben. E mostraremos,<br />

que cosa es condessijo, a que dizen en latin<br />

depositum. E onde torno este nome, e quantas<br />

maneras son <strong>del</strong>: e que cosas son aquellas<br />

que vn orne puede encomendar a otro, e quai<br />

las puede comendar, e a quien: e a quien las<br />

puede demandar, e quando: e a quien deuert<br />

ser tornadas, e en que marieras : e que pena<br />

meresce, quien lo non quiere tornar.<br />

LEY I.<br />

Que cosa es condessijo, a que dizen en latin<br />

depositum, e onde tomo este nome, e quantas<br />

maneras son <strong>del</strong>.<br />

Condessijo, a que llaman en latin depositum,<br />

es quando vn orne da a otro (1) su cosa<br />

en guarda, fiandose en el. E tomo este nome,<br />

de peño; que quiere tanto dezir, como poner<br />

de mano en guarda de otro, lo que quiere<br />

condessar 0). E son tres maneras de condessijo.<br />

La primera es, quando alguno, sin otra<br />

modo esset peritura aped creditorem commodantem, vel deponentern,<br />

ut tradit notabiliter Petr. de Ancha. in repet,<br />

reg. peecalum, Cul. 3. col, 2, vers, in qua:stione autem supra<br />

dicta, de reg. jur. in 6. et acide in materia test. notab.<br />

in 1, qui ratiario 3u. D. de ptgnor, act, et Gloss. et Paul. de<br />

Cast. in I. si possessor, ^. fin. D. dc petit. /leered.<br />

TYI'UL1:iS TEßTIUS.<br />

LE _Y I.<br />

Depositum est, quando anus dal res suas alteri custodiendas,<br />

conlidens de co: et conlrahilor tribus moths. Uno<br />

modo voluntariè; alio modo necessariè propter iucendium;<br />

ruinam, vel naufragium, ut salvetur; tertio rondo sequestrando<br />

rem , de qua iu jodicio coutenditur. Hoc dici t.<br />

(1) Da a otro. Et sic, ut sit depositum, requiritur,<br />

quòd recipiatur iu custodiam ,•non si simpliciter res reliuquatur<br />

in domo alicujus: aliud est enim deponere, aliad custodiam<br />

comrnittere, ut in I, si ego 9. §. tin. D, de jur, dot.<br />

et tenet Joanrr. And. post Lamberti. de ]campo. in addit. ad<br />

Specut. in ruhr. de deposito, ubi vide alias duas notabiles<br />

quæstiones in hoc.<br />

(2) Çondessar, Hispanum vocahulum antiquum, id est<br />

custodiendum dare,<br />

(3) Sin otra cuyta. Quid intcrsit scire, an propter imminerttem<br />

necessitatene fiat depositum, vel necessitate cessante,<br />

vide in 1. I. D. eod. et infra eod. 1. S.<br />

(4) En mano de fiel. De hoc babes in 1. Tical 17, §. 1.<br />

LEY II.<br />

Que cosas se pueden dar en condessijo.<br />

En guarda, e en condessijo pueden ser da- ley 15,<br />

das las cosas , deual (l manera quier 1 que I scan,'' libr. `' ' s5<br />

Mas, propriamente, usan a dar mas en condes- Ilecsp•<br />

sijo las cosas muebles, que las otras. Otrosi<br />

dezimos, que estonce torna orne en condessijo<br />

las cosas, quando non recibe precio, nin gualardon,<br />

por guardarlas. Ca si lo recibiesse, o<br />

prometiesse de gelo dar , estonce non seria<br />

condessijo, mas seria loguero (I), pues algo<br />

señalado toma por la guarda. E porende este<br />

atal mas tenudo M seria, de guardar aquello<br />

que assi recibiesse en encomienda, que non<br />

de otra guisa. E aun dezirnos, que el seríorio,<br />

e la tenencia (3) de la cosa que es dada en<br />

guarda, e non passa a aquel que la recibe;<br />

fueras ende (a), si fuesse de aquellas que se<br />

pueden contar, o pesar, o medir, si cuando la<br />

D. eod. et in 1. interesse 39. D. de acqufr. poss. et in 1. proprie<br />

6. D. isto tit,<br />

LEX II.<br />

Omnes res possunt deponi; sed commnniter deponitur<br />

mobilis, si non datur pretiam pro custodia; alias esset locatio<br />

, de qua tenetur recipiens prxstare majorem custodian',<br />

quàln dcposilarius simples. Item non traustertur in depositarium<br />

donriìriurrr, nec possessio rei deposilae, nisi in rebus<br />

consistentibus pondere, numero, vet mensura: tenetur ,amen<br />

depositaries de lata culpa, et dolo; de levi tarnen non<br />

tenetur, nisi ad hoc se obligavit, vet se obtnlit deposito,<br />

Out si pretiuur recepit pro custodia: et dicitur lata culpa,<br />

quando non custoditur res eo modo, quo major pars hominum<br />

cr lstodit; levis quando non custoditur eo modo, quo<br />

sapiens diligens horno custodiret. IIoc licit,<br />

(1) Loguero. Ut in §, 1. Lnstit, dc local. et Instil, mandat,<br />

§, fin, et §. item is cui 2. Instil. quires mod, re contr.<br />

obit;<br />

(2) Mas tenudo. Ut in 1. 1. §, si quis seruum 9. D. eod.<br />

et cap. 2. cod. tit.<br />

(3) La tenencia. Adde 1, lient 17. §, rei, D. eodem.<br />

(4) Recibe; fueras ende. In his enim transfèrtur dominium<br />

in depositarium, ut in 1. Quintus 28. et in I. die sponsaliorum<br />

25. §. 1. et in 1. Lucius Tithes 24. D. eod, et tune<br />

periculum trausiret in depositarium, ut in 1. incendium 11,<br />

C. .si cerium pctat. ét aide 1. 5. tit. 15. Lrhro 3. Foro Le;,<br />

Et limita•istam legern nisi slit deposita irta signala, vet<br />

clausa: nam tune tacitè videtur prohibere, ne eis utatur;


De los eonc esi jos, &e. 667<br />

recibiesse, le fuesse dada por cuento, o por<br />

peso, o por medida, ca estorce passarla el sefiorio<br />

a el. Pero seria tenudo de dar aquella<br />

cosa, o otro tanto, e atal como aquello que<br />

recibio, al que gelo dio en guarda.<br />

LEY III.<br />

Quien puede dar las cosas en condessijo,<br />

e a quien.<br />

En guarda , e en condessijo puede o rne<br />

dar (1) las cosas que tuviere en su poder, a<br />

todo ome (2), quie t. sea Clerigo (3), o lego,<br />

o Religioso (4) , o seglar, o libre, o sieruo<br />

(5). Pero aquel que recibio la cosa , tenudo<br />

(6) es de gela guardar bien e lealmente,<br />

de guisa que nora se pierda, nin se empeore<br />

por su culpa (7), nin por su engaño. E por<br />

su culpa dezimos que se pierde la cosa , quando<br />

la non guardasse en aquella manera, que<br />

toda la mayor partida de los ornes suelen<br />

nisi in contrarium agatur, ut in dictis juribus, et tenet Azo<br />

C. eod. in stemma in princ. vide Bald. 5. volum. consilio<br />

219. incipit pramittendum est ad evidentiarn. Et an liceat<br />

deponere pecuniam penes usurarium, tradit S. Thomas 2. 2.<br />

quæstion. 73. artic. ultimo, qui ad finem concludit., quòd si<br />

quis committat pecuniam sua m usurario, non bahenti alias<br />

uncle usuras exerceret, vel hac intentione, ut rode copiosiùs<br />

per usuram lucraretur, illicitum est, et ipse depoucus<br />

est particeps culpæ; si auteur committeret pecuniam suant<br />

usurario, alias habeuti unde usuras exerceret, ut tutiùs pecunia<br />

servetur, non peccai, sed utitur homme peccatore sci<br />

bonum: et forte istud dictum S. Thorn. in hoc dchet inletligi<br />

etiam quando fuit deposita pecunia ad numerum, et ita<br />

Videtur ex ejus mente.<br />

LEX III.<br />

Depositarios tenetur de lata culpa , et de dolo; de levi<br />

autem non tenetur , nisi ad hoc se obligavit , vel se obtulit<br />

deposito, aut si recepit pro custodia pretium. Et dicitur<br />

lata culpa, quando non custoditur res eo modo, quo major<br />

pars hominem custodit; levis verò dicitur, quando non<br />

custoditur eo modo, quo sapiens diligens horno custodirei.<br />

Roc dicit.<br />

(1) Orne dar. Et quid si Judex faciat depositum, utrnin<br />

liberetur depositarius red:lens de mandato Judicis , licet<br />

pars, cujus est, non vocetur, vide Bald. in 1. fin. C. de bon.<br />

auctor. judre. po.csid. ubi dicit , quod sic, per text. ibi; quod<br />

intelligcrem, quando mutando deposit urn in alium deposi<br />

quando juberet_<br />

-tariurn ex causa justa Judex præciperet, vel<br />

reddi alleai, et notorie non constaret , quüd injusta præciperet<br />

; nani si hoc expressè appareret , non liberaretur<br />

sponte reddens, et non appellans, justa ea quæ notat Bald.<br />

in 1. falsus, pen. et fin. col. C. de furl. et quæ habentur in<br />

1. Herennius 63. §. Caja, D, de evictton.<br />

(2) A lodo orne. Et si sit fcemina , 1. Publia 2G. D. eodem,<br />

et de pupillo vide 1. 1. §. an in pupillum 15. D. cod.<br />

(3) Clerigo. Vide in cap. 1. de depos, et quando Clcricus<br />

recipit depositum electus à Judice s æculari polest per<br />

eumdena Judicem compelli ad restitutionem depositi: quia<br />

non proceditur contra sum proprie per modum judicii, sed<br />

executive, ex consequentia officii suscepti , secundùrn Bald.<br />

in I. acceptam , col. 2. C. de usar. et adde in materia 1. 7.<br />

infra eodem.<br />

(4)' O Religioso. Sed qualiter tenebitur Religiosos, cuna<br />

Tom. II.<br />

guardar (8) sus cosas. Mas si la cosa se pierde<br />

por leue culpa (9) de aquel que la ouiesse en<br />

guarda , non seria tenudo de la pechar, lucras<br />

ende en tres casos. <strong>El</strong> primero es, si quando<br />

aquel que recibio la cosa , se obliga (10) a<br />

pecharla , maguer se pierda por tal culpa lepe.<br />

<strong>El</strong> segundo caso es este, quando aquel<br />

que recibe el condessijo, el mesmo, non gelo<br />

rogando el otro, pide (11), e ruega, que gelo<br />

encomienden. <strong>El</strong> tercero caso es este, quando<br />

recibe precio (12) por guardar la cosa que<br />

le dan en condessijo. E en qualquier <strong>del</strong>tas<br />

tres maneras sobredichas , si la cosa que assi<br />

fuesse dada en condessijo, se perdiesse, o se<br />

empeorarse por descuydamicnto, o por mala<br />

guarda de aquel que la recibio , tenudo es de<br />

la pechar. E por leue culpa (13) dezimos que<br />

se pierde la cosa, quando aquel que la tiene,<br />

non pone toda aquella acucia, e femencia, que<br />

otro orne acucioso, e sabidor, deuia poner.<br />

non baheat proprium , ut in cap. nolo, 12. q. I. neque ex<br />

ejus facto tenebitur Monasteri urn, ut in d. cap. I. et cap.<br />

quad quibusdam , de ftdeju.c.cor. dic secunditm Inuoc. in d.<br />

cap. cum oIim, dc privileg. el 2. quòd potent agi contra eum<br />

rei vendicatione, vel depositi, vel furti, seer aliis compelentibus<br />

actiouibus: et. si Abbas viderit res depositas spud 11Ionachum<br />

rapi , vet furto subtrahi, vet alias perire, et facile<br />

posset eas liberare, tencretur depositi in solidum , propter<br />

dolum suum : sed si AIonachus surripuisset, tuur suits esset,<br />

quia Abbas non erat obligatus ex ejus maleficio: et adde<br />

quod habetur infra eod. I. 7.<br />

(5) Sieruo. Addc 1. 1. §. si apttd .certuni I S. et 1. si<br />

spud filtum 21. D. eodem, et per Azon. in summa, col. 2.<br />

versic. dotter.<br />

(G) Tenudo. Quid si velit se exonerare à deposito, vide<br />

1. ei aped quern 5. §. si velit, D. eod. tit. ubi vide Paul.<br />

de Cast.<br />

(7) Culpa. Intellige de lata culpa, ut hic, et in 1. quad<br />

Nerva 32. D. eod. et C. cod. I. 1.<br />

(3) Suelen guardar. Vide quæ dici suprà tit. 1. 1. 2. in<br />

verbo las sus tosar proprias: et adverte , quia isla lex diffinit,<br />

quid sit lata culpa, et vi<strong>del</strong>ur approbari dillinitio<br />

Joan. de Bro. (puam ponit Bart. in I. quod Nerva, I). cod.<br />

et probatur in 1. lata colpa: 223. D. de verb. signtf: et vide<br />

ibi per Bart. col. 5.<br />

(9) Por leue culpa. Qum sit levis culpa, vide quæ dixi<br />

supra tit. 1. I. 2. et habetur hic its fine, et adde ad istum<br />

text. 1. quod Nerva 32. D. cod.<br />

(10) Se obliga. Acide I. 1. §. si convenit f,. D. cod.<br />

(11) Otro, pide. Addc I. 1. §. stipe 35._D. cod. et cap.<br />

2. de depos. et isto casu necditm tenebitur de levi, verun.<br />

etiam de levissima culpa , ut in 1. si quis 4. D. si cerium<br />

pelane•; non verb de caso fortuito, secunditm Bart. in I.<br />

good Nerva, D. cod. col. 11. et per Abb. in dicto cap. 2.<br />

notah. secondo, et habetur in 1. 1. §. scope 35. D. eodem.<br />

(12) Precio. Adde 1. 1. §. si qur:c .cerano 9. D. cod. et<br />

diet, cap. 2. eod. tit. et irto caso communiter tenetur, quòd<br />

venit levis culpa, non levissima, secunditm Abb. in diet.<br />

cap. 2, notab. 2. Lea- tarnen Fori 3. tit. 15. lib. 3. dicit,<br />

quod teucatur de levisssima, et ita ibi tenet Montalvus: quia<br />

tarnen Leges Fori non stint recipiendæ ut leges, nisi ills:<br />

quæ usu. cunt appprobat re , lene quad dixi.<br />

(13) E por lette culpa. Bic babes diffrnitionem levis<br />

culpa-, et dixi supra tit, prox. 1. 2.<br />

Qggq


668<br />

LEY IV.<br />

Como el que tiene la cosa en condessijo, si se<br />

perdiere por ocasion , non es temido de la pechar,<br />

fueras ende en cosas seïialadas.<br />

Ocasion acaesce a las Negadas, en las cosas<br />

que o rne tiene en guarda de otri, de manera<br />

que se han de menoscabar, o perder. E esto<br />

seria, quando se muriesse la cosa encomendada,<br />

de su muerte natural , o la matasse otro,<br />

sin su culpa ele aquel que la tuuiesse en guarda<br />

, o si gela robassen , o gela furtassen (1).<br />

Ca en qualquier gestos casos p), o en olros<br />

semejantes Bellos, non seria tenudo de la pechar,<br />

aquel que la tuuiesse en guarda, fueras<br />

ende por quatro razones (3). La primera , si<br />

quando el que la recibe en guarda, se obliga<br />

a pecharla, si se perdiere en qualquier manera<br />

(Q). La segunda es, quando aquel que<br />

recibe la cosa en condessijo, non la quiere<br />

tornar a su duello, podiendolo fazer. Ca si<br />

despues que el gela demandare en juyzio, o<br />

LEX IV.<br />

De rasi fortuito depositarius non tenetur; tenetur tamen,<br />

si de hoc convenit , vel si est in mora restituendi,<br />

aut si culpa, vel dolos pracessit casum, vel si gratia reelpientis<br />

tantùm fuit depositum. Hoc dicit.<br />

(2) 0 gela furtassen. Vide guæ dixi supra tit. 2. I. 3:<br />

in gloss. super parte furtassen, et adverte, quòd non condudit:<br />

Fuit interfectus , ergò derobatus, ut in 1. 1. C. cod.<br />

et ibi notat Bald. ncgue sequitur: Est derobatus, ergò de istìs<br />

rebus est derobatus; nisi probaretur. quòd illas res serum<br />

portabat, et postea apud earn non suet reperta: arsum.<br />

1. si quando 9. C. uncle vi, et notat Salic. in diet. I. L<br />

(2) Qualguier destos cacos. Sed cui incumbat probatio<br />

de perditione rei, et quòd fuit casts fortuito, vide distinctionem<br />

Bart. in 1. si quis etxe argentari,., §. profor, D. de<br />

edendo: et adde ad islam legem, quòd depositarius non tenetur<br />

de casi fortuito, 1. 1. C. cod. et limita , nisi culpa<br />

præcessit casum , ut quia transiens per silvas iusolitas fuit<br />

derobatus, secundùm Salie. ibi, et 1. 3. suprà tit. 1. et ibi<br />

dici , et infra ista 1. ibi , la tercera.<br />

(3) Quatro razones. Afide Gloss. ponentem istos casus,<br />

in 1. 1. §. .ape, D. cod. et Gloss. in 1. 1. C. cod.<br />

(4) Manera. Innuit sufficere, gnòd in se recipiat generailler<br />

periculum casuum fortuitorum. lick non speciflrentnr:<br />

vide gum dixi suprà tit. 2. 1. 3. in gloss. sùper parte<br />

por alguna (It-seas cosas , et adde ad islam legem 1. 1. §. si<br />

convenir 6. D. cod. et Gloss, in cap. 2. cod. tit.<br />

(5) Comentado. Gratia exempli ponit: nam idem esset<br />

si alias extrajudicialiter constitueretur in mora, ut dixit<br />

Gloss. in 1. vinum , super parte corn petition esser, D. si<br />

cert. pctat. quia non est vis in modo constituendi quern in<br />

mora, ex quo quis est in mora, ut teneatur de casu , et<br />

probatur in 1. 3. suprà tit. 2.<br />

(6) Se rhuriesse. Innuit, ut non distinguatur, utritna<br />

ee,dem modo interitura esset apud deponentem , vel non:<br />

quod et tenuit Azo. C. cod. in summa, col. 5. vide gum dixi<br />

in 1. fin. suprà tit. 2.<br />

(7) Culpa. Adde 1. quod Nerva 32. D. cod, et cap. fin.<br />

cod. tit.<br />

(S) Engaño. Adde 1. 1. §. si rem 25. D. cod. et præsnmitur<br />

in dolo, si rebus suis salvis existentihus, depositas li<br />

ut in cap. 2. eod. tit. et in 1. quod Nerva-cit<br />

se perdidisse,<br />

Quinta Partida. Titulo III..<br />

fuere el pleyto començado (5) por demanda , e<br />

por respuesta , se muriesse (6) , o se perdiesse<br />

aquella cosa , tenudo es aquel yue la recibio,<br />

de la pechar. La tercera es, si por su culpa<br />

(7), de aquel que tiene en condessijo, o<br />

por su engaîio (8), acaeseio la ocasion, por<br />

que se perdio; o se murio. La quarta es, quando<br />

la cosa es dada en guarda, principalmente<br />

por pro (9) de aquel que la recibe en deposito,<br />

e non por el que la da en glialquier deslos<br />

casos, maguer la cosa que es dada en condessijo,<br />

se pierda, o muera, o se empeore por<br />

ocasion, tenudo es aquel que la recibio en<br />

guarda , de la pechar a aquel que gela dio en<br />

condessijo, o en guarda , o a su heredero.<br />

LEY V.<br />

Quien puede demandar la cosa que es dada en<br />

condessijo, e quando : e a quien deue ser<br />

tornada , e en que manera.<br />

Tenudo es el que recibe la cosa en guar-<br />

32. D. cod. quod claim quis facit in suo, præsumitur facere<br />

potuisse in alieno, 1. tutor 13. §. non est , et ibi Bart. D. de<br />

admin. tutor. et vide il. 1. 2. et 4, tit. 15. lib. 3. Poro Leg.<br />

et 1. si uf. certo 5. §. quod vero senectufe 4. D. commod, ubi<br />

Glos. et Bart. et adde, quad dicit Bald. in 1. gore fortuifis,<br />

col. 5. versi,. sed juxfa /toe queer-N r , C. de pi nor. action.<br />

de co, qui bovem commodatunt reliquit in loco tato , suum<br />

tarnen posait in tutissimo, et bos commodatus fuit de nocte<br />

à latronibus ablatus: vicie ibi. Et quid si res sua Brant<br />

pretiosiores, vel sa p ins xquales, an tencatur, si prætulit<br />

suas? Vide Gloss. quod non, in dicto §. quad vero some/rite;<br />

imò et secundùm Abbatern in dicto cap. 2. non tenebitur,<br />

si lion potens subvenire utrisque, suas edam viliores<br />

prætulit.: quia primò tenetur quis subvenire sibi, deuùrm<br />

proximo , cap. si non licet, 23. qu ast. 5, et cap, non sa/t;<br />

14, 86. distinct. dernùrn dicit non posse dari in hoc certain<br />

doctrinam, sed ex varus conjecturis Judes præsumat dolum<br />

adesse, vel abesse: quid cairn si salvavit res vilissirnas, et<br />

dimisit res depositas valde pretiosas? Ex qualitate ergò personarum,<br />

vel rerum Judex præsumat dolurn, qui ex conjecturis<br />

probatur, ut in 1. dolunt 6. C. de dolo: et forte in<br />

persona paupere præsumitur, quòd absit Bolus, licèt præferat<br />

suas vilissimas, argumento ejus, quod habetur in I. illiel/as<br />

6. §. ne tennis 5. in verbo lamine, D. de offe. prcrsid.<br />

Prelatus tarnen non debct præponere utililatem suam utilitari<br />

Ecclesiæ, ut in cap. quictnnque, 12. quast. 4. Gloss, in<br />

cap. placuit, el 1. 7, quast. 1. et aride in hoc, quad in quolibet<br />

elenco dicit Abb. in cap. tua nos, el 1. circa finem,<br />

de jurCjur. et Gloss. notat in materia in cap. scias, in verbo<br />

praferenda, 7. quast. 1.<br />

(9) Por pro. Approbat opinionem Joan. de qua per<br />

Gloss. in I. 1. §. sape, D. codeur: et nota bene, quia communiter<br />

Doctor. post Azonem tenebant contra islam opinionem<br />

in 1. si qn/e neque causam , D. si certuni petat. et<br />

Joan. de Imo]. in cap. fin. col. antepen. de depos. Bart. in<br />

1. quod Nerva, col, antepen. D. cod.<br />

L E X V.<br />

Bestituendum est depositum deponenti, vel ejus hæredi,<br />

nec palest depositarius id retinere prxtextu compensationis<br />

debiti; sequester tamer non tenetur uni litigantium depositum<br />

restituere , nisi finita lite , vel de partium voluntate:<br />

et restituetur cum fructibus. Hoc elicit.


De los condessi jos ,<br />

da, e sus herederos (1), de la tornar (2) a aquel<br />

que gela dio a guardar, o a los que heredassen<br />

(3) lo suyo , cada que gela demandassen<br />

(b). E maguer que le ouiesse a dar alguna<br />

cosa aquel que gela encomendasse, con<br />

todo esso non gela deue tener, el que recibio<br />

el condessijo , por raion de prenda , a que<br />

dizen en latin Compensatio (5), que quiere<br />

tanto dezir , como descontar vna deuda por<br />

otra; ante deucle luego entregar <strong>del</strong>la, e despues<br />

desto pue<strong>del</strong>e demandar aquello que le<br />

deuiere. Pero si aquella cosa que recibiesse alguno<br />

en guarda , era en contienda entre dos<br />

ornes, o Alas , o gela diessen amos en fieldad;<br />

estonce non seria tenudo (6) el que la assi recibiesse,<br />

de la dar a ninguno <strong>del</strong>los, fasta que<br />

el pleyto, o la contienda que aman sobre ella,<br />

fuesse librado por juyzio, o fuessen auenidos<br />

(7). Ca estonce deuda tornar, segund el<br />

pleyto fue puesto quando la recibio, o segund<br />

ellos fuessen acordados, que se tornasse. E deue<br />

ser tornada la cosa que es dada en guarda<br />

, con los frutos (8) , e las rentas , e las mejorías<br />

que saliessen <strong>del</strong>la.<br />

(1) E sus herederos. A<strong>del</strong>e quod habetur in 1. si duo<br />

barene, 22. et in I. in depositi 9. et in 1. si hoMinem 7. §.<br />

claim-, D. eod. et I. ex depositi 12. D. de action. el obhg.<br />

ubì videbis, quando detur contra hæredes pro parte hæreditaria,<br />

et quando in solidum.<br />

(2) Torear. Et debet reddi in eodem loco, in quo deposita<br />

est, vel uhi sine dolo depositarii reperitur, 1. si in<br />

Asia 12. §. deposdtern, D. eodern, ubi vide qualitcr hoc limita<br />

tur, e.t vide I. ei apud quern 5. §. in sequeslrum,<br />

D. cod.<br />

(3) A los que heredassen. Cuilibet pro parte hæreditaria,<br />

quando deposita res est dividua, vel in solidum, si est<br />

individua: vide 1. 1. §• si pecunia in ,acculo 36. et §. apud<br />

Julianum-37. D, cod. et vide quod habetur in 1. si plat-es<br />

14. cod. tit, et in 1. fin. C. cod.<br />

(4) Cada que gela demandassen. Nam et si deposuero<br />

apud te , ut post mortem meam, vel post mortem team red-.<br />

datur Ambi, potevo mutare voluntatem, et agere antequam<br />

moriar, vet moriaris, ut D. cod. 1. 1. §. pen. et adds cap. 2.<br />

eod. tit.<br />

(5) Compensatio. Concordat cum 1, si qui, vet pecunias<br />

11. C. cod- et cap. 2. cod. tit. Quid autem si depositum sit<br />

factum per constitutum; ut quia vi<strong>del</strong>icet se quis coustituit<br />

depositarium sine actuali receptions depositi? Bal, in cons.<br />

384. incipit, duo sent videnda, 1. vol. relato per Socin.<br />

cons. 143. col- pen. 1. vol. volt, quòd dicta I. pen. et sic<br />

etiam ista, non habeant locum nisi in deposito actualiter<br />

facto, et non in eo de quo constat ex sola confessione , qui<br />

per aliqua motiva confirmat dictum Baldi; quod tauten non<br />

caret scrupulo videtur in conlrarium, quod notat idern<br />

Bald. in rab y. C. depos. vers. quinto quæritur, et Bart. in 1.<br />

Lucius Tithes , D. cod. et quia fundamentum ,Baldi est ex<br />

notatis per Gloss. in 1. assiduis, C. qui potior. in pión. laab.<br />

de dote confessata, quæ licèt non operetur idem, quod setualis<br />

numeratio in præjudicium tertii, tarnen in præjuditium<br />

conlitentis belie operator ; et quia qui se obligat ad leges<br />

depositi , non video cur in tali non habeant locum leges<br />

Tom. II.<br />

&c.<br />

LEY VI.<br />

G9<br />

Por duales razones non es tonudo aquel que<br />

tiene la cosa en condessijo, de tornarla cal que<br />

la dio.<br />

Quatro razones son , que por qualquier<br />

<strong>del</strong>las non es tenudo, aquel que recibio el<br />

condessijo, de lo tornar a aquel que gelo dio,<br />

ra in a sus herederos. La primera es, quando<br />

la cosa que es dada en guarda, es espada, o<br />

cuchillo, o alguna de las otras armas, con que<br />

los owes vsan a ferir, o matar. Ca si acaesciesse,<br />

que aquel que la dio en guarda , se<br />

ensandeciesse despues (1) que gela dio, non<br />

gela deue tornar, demienlra que le durare la<br />

locura : e esto por guardar que non faga alguna<br />

enemiga con ella. La segunda, quando<br />

aquel que la dio en guarda, es desterrado por<br />

algun mal fecho que fino , por que le mando<br />

el Rey tomar todo quanto Lia : ca estonce , lo<br />

que ouiesse dado en guarda ante que aquel<br />

yerro conteciesse , todo deue ser <strong>del</strong> Rey, e<br />

non de sus herederos. La tercera razor, es,<br />

quando algun ladron (2) da alguna cosa en<br />

guarda, de aquellas que ouo de furto; e quando<br />

la demanda, viene en vno (3) con el, aquel<br />

a quien la furto, e dize al que la tiene , que<br />

depositum privilegiantes, argum. 1. 1, §, si commit G. D.<br />

depositi.<br />

(G) Non seria tenudo. Quid si ipse sua spontc vent reddere,<br />

vide 1. ei apud que rn 5. §. si veld 2. De eodem tit..<br />

(7) I?uessen auenidos. Quid si cam duo deposucrirrt,<br />

fuit corrventum ne redderetur uni sine altero? Dic , quòd<br />

ila adirnplendum est : et in hoc caste Philosophas quidam<br />

liberavit quandam ancillam depositariarn , quæ urti tautiun<br />

reddiderat, ut refert Aio. C. cod. in summa, et fuit Demosthenes<br />

isle Philosophas, cui hoc accidit , ut refert Erasmus<br />

in lib. Apophlhegmat.<br />

(S) Con los frutos. Adda 1. 1. §• banc actionem 23. D.<br />

eod. et C. cod. 11. 2. et 4. et infra eod. 1. 8.<br />

LEX VI.<br />

Depositarios non tenetur restituera arma stolto , si tirnetur,<br />

quòd cum eis lædat; nec ei cujus bona pertinent ad<br />

tiscum; nec Puri, veniente domino cum co, et ne detur funi<br />

protestanti ; vel si depositarias est rei depositae dominus,<br />

et deponens fur , et hoc probatur. l-foc dici[.<br />

(1) Despees. hrtelligitur cr-gò, quòd reddere tenetur,<br />

rebus in eodem statu perrnauentibus, ut dixit Gloss. in cap.<br />

nequis , in verbo furens, 22. q. 2. de quo vide per Jason. in<br />

1. quad Servius, pen. et fin. col. D. de condicl. ob causam.<br />

(2) Ladron. Quid si deponent erat bon ze lidei possessor?<br />

Videtur, quòd dominus Icon præferatuv ci, arg. 1. 1. §.<br />

idem Pomponius 7. D. nauta:, coupon. stabu/ar. Aro. tamen<br />

C. eod. in summa , col. 2. dicit , de æquitate potiorem.<br />

esse causam domini ; quod cota multum pro estensione bujus<br />

legis.<br />

(3) En ano. Concordat 1. bona fides 31. D. eod. a qua<br />

ista tex habuit ortum. Quid tarnen si cortsuetudo esset in<br />

conlrarium, veluti in castellis datis sub homagio, quæ reddi<br />

debent deponenti, licèt postes veniat donnions petens sibi<br />

dari castruna? Dic, quòd servauda esset consuetudo, secunditrn<br />

Oldral. consil. 93. col. lin. vers. ad id quoti dicebntur.<br />

Qqqq


c70<br />

non gela ele, ca el quiere prouar que suya es,<br />

e que gela furto: ca estonce, non gela deue<br />

tornar, fasta que sea prouado, si es verdad lo<br />

que este atal dite; e si esto non pudiere prouar,<br />

dcucgcla tornar a aquel que gela dio en<br />

guarda. La quarta es, quando algun orne da<br />

en guarda a otro, alguna cosa que ouiesse<br />

furtada a el mesmo: ca este que la tiene en<br />

guarda, desque conosciere que la cosa es suya<br />

(4), non es tenudo de gela tornar, si prouare<br />

que assi es.<br />

LEY VII.<br />

Como deue ser tornado el condessijo, que fue<br />

puesto en Eglesia, o en otro lugar religioso.<br />

En Eglesia, o en Monasterio, poniendo<br />

orne alguna cosa en guarda , con otorgamiento,<br />

e con mandado <strong>del</strong> Perlado, e <strong>del</strong> Cabildo<br />

dessa Eglesia ; tenudos son de tornar aquella<br />

cosa, a aquel que gela dio en guarda, bien assi<br />

(1) corno farla otro orne qualquier, clue la<br />

touiesse en guarda. Esso mesmo seria, si quando<br />

diesse la cosa en guarda, estouicsse <strong>del</strong>ante<br />

el Perlado (2) , o el Cabildo,- e se callassen, e<br />

non lo contradixessen; maguer non la dexasse<br />

con su mandado, nin con su otorgamiento.<br />

Mas si la dexasse en guarda de vno <strong>del</strong>los tan<br />

solamente, non lo sabiendo los otros, estonce<br />

aquel solo (3) seria tenudo de lo tornar, e<br />

(4) Es suya. Non @nim tenuit depositurn rei propriæ,<br />

D. cod. 1. bona fides 31. et D. de contras. eruption. I. sure<br />

rei 16.<br />

LEX VIL<br />

Si rei depositio fiat in Ecclesia cum consenso Prælati,<br />

vel capitoli, vel eis scieutibus, et non contradicentibus, tenentur<br />

ipsi restituere deponenti : sed si spud uuum coroni<br />

deponitur, cæteris ignorantibus, ille solus restituct; nisi in<br />

utilitatem Ecclesiæ probetur conversum, quia tune omnes<br />

tenentur. Hoc dicit.<br />

(1) Bien assi, etc. Ex hoc videtur, quòd Ecclesia recipiens<br />

depositurn, obligabitur, etia usi nihil ex deposito I ecretur;<br />

quod est contra doctrinaun Innoc. in c. 1. de drpos.<br />

qui dicit Ecclesiar non teneri, nisi de deposito lucrum senscrit,<br />

argum. 1. ücct,^. si filius, D. de pecul. et Inuoc. sequitur<br />

Joann. Andr. et Abb. col. fin. ad fin. qui multnni<br />

notat hoc dictum lnnoc. subdens , esse rationem , quia tune<br />

depositurn fit gratia utriusque, et ideò Ecclesia obligatur;<br />

scans verò si fiat gratia tantum deponentis; nani tune dicit<br />

11011. sibi.occurrere, cur Ecclesia obligetur; saltim cúm sit<br />

perveniendum ad distractionem immohilium , vel mobiliurn<br />

pretiosorum, ex contracto prælati, et capitoli non inulti<br />

ad utilitatem Ecclesiæ, contra capetulanz .sine except/one,<br />

12. q. 2. et rationem 1. pre ses 12. C. de transaction. Joann.<br />

de Imola tarnen ibi col. 12. vult , Ecclesiam obligari, etsi<br />

nihil lucri recipiat ex deposito, per ilium text. et hoc videtur<br />

appc•ohari hic in ista Iege , neque juvahitur Ecclesia restitutioue<br />

in integrum, quando dolo <strong>del</strong>inqueret in re deposita,<br />

ut in I. si ex causa 9. §. nunc videndurn, D. de minor.<br />

et tenet Joan. Andr. in diet. c. 1. ubi et Joan. de Imol.<br />

4. notabil. referens Pct. et Floria dicentes, quod obligatur<br />

Ecclesia recipieus depositurn, sicut si alius recepisset , ut et<br />

dicit, hæc lex. Ad rationem Abb. potest responden, quod ex<br />

Quinta Partida. Titulo III.<br />

non el Perlado, nin el Cabildo. Fueras ende,<br />

si fuesse prouado, que aquella cosa fuera dada,<br />

o espendida en pro de la Eglesia: ca estonce<br />

todos serian tenudos (4) de la pechar.<br />

LEY VIII.<br />

Corno deue ser tornado el condessijo , que onze<br />

faze en tiempo de culta , a en otra manera:<br />

e que pena deue auer el que lo negare , si le<br />

fuere prouado.<br />

Veyendose orne <strong>muy</strong> cuytado, de fuego<br />

que le quemasse la casa do louiesse sus bienes<br />

; o de auenidas de aguas que vcniessen,<br />

que gelas leuaria ; o si las touiesse en algund<br />

nauio, que estouicsse en ora, o en manera<br />

de peligrar; e por alguno tiestos embargos, o<br />

por algunos semejantes <strong>del</strong>los (1), diesse alguna<br />

cosa, de aquellas que ternia que se le perderían<br />

, en guarda a otro; si este atal que la<br />

rescibio, la negasse (2) quando gela demaudasse,<br />

e dcspues desto gelo prouasse el otro,<br />

deuegela pechar doblada: e por esso gela deue<br />

assi pechar, porque faze grand enemiga (3),<br />

en negar lo que le auian dado en guarda en<br />

tal sazon, que estaca cuytado en alguna de las<br />

maneras sobredichas , e non podria ser apercebido,<br />

de catar si era o rne de recabdo, aquel<br />

a quien la daca en guarda , o non. Mas aquel<br />

que niega, que non rescibio los condessijos<br />

quo Canon permisit recipi deposita per Ecclesiam, in consequentiam<br />

veuiant Glia de distractione rerum pro restitulione<br />

depositi.<br />

(2) Perlado. Approbat Gloss. in diet. c. 1. cod. tit. in<br />

verbo persona: et idem volt ibi Joan. Andr. si depositum<br />

fiat spud sacristam Ecclesiæ deputaturn ad deposita recipienda;<br />

seeds si esset deputatus ad custodia nn vasorum Ecclesiæ:<br />

et vicie ibi per Joan. de Imol. quid si sacrista esset deputatus<br />

ad deposita Ecclesiæ, et de consuetudine esset, quod ille<br />

spud Ecclesiam reciperet alia deposita: vide per cum col. 12.<br />

(3)- Solo. Vide quæ dixi supra coder,' 1. tertia.<br />

(4) Tenudos. Llt hic , et in cap. quad quibusdam 3. de<br />

fzdcjussor. I. ci qui 7. C. quad cum co, et habetur in diet.<br />

cap. 1. isto tit.<br />

LEX VIIL<br />

Negans depositum, necessitate incendii , vel naufragii<br />

depositurn, tenetur ad duplum ; sed si est altecius generis<br />

depositurn , tenetur in simplem, et ad expensas, fructus, et<br />

interesse dammi, non lucri , et eflicitur infamis; et super<br />

ecstirnat.ionem jurabit actor in litem cum judicis taxatione.<br />

lloc dicit.<br />

(1) 0 por algunos semejantes <strong>del</strong>los. Tollit line lex dubium<br />

, quod movebat Joan. Fab. in §. sequcns, Instil. de<br />

action. et approbatur hic opinio, guano. teuebat Ang. et Jaso<br />

contra Fabrum.<br />

(2). Si este atal que la rescibio, la negasse. Requiritur<br />

negatio, ut sit poma dupli, ut hic, et §. sed et furti 26.<br />

Instil. de action.<br />

(3) Porque faze brand enemiga. Cùm enim existente<br />

necessitatedeponat, crescit perfidiæ crimen, et publica utilitate<br />

coercenrhem est, vendicandæ- reipublicæ causa , D. cod.<br />

1. 1. §, 1. in fine: et si negans condem netur ad restitutio-<br />

Hem depositi, est infamis, ut in L qui depositurn 10. C. cod.


que son dados en alguna de las otras maneras<br />

de que fezimos ern eute en la segunda ley deste<br />

Titulo, si le fuere prouado en juyzio, valdra<br />

mencs porende, e sera enfamado (a) ; e<br />

doue tornar cl condessijo, o la estimacion, con<br />

las costas (5), e los daños, e los menoscabos (6)<br />

que ouiere fecho el otro por esta razon. E<br />

quanto ea los daîios, e en ]os menoscabos, deue<br />

ser c<strong>rey</strong>do por su jura (7) , el que dio la<br />

cosa en guarda. Pero el Juez los doue estimar,<br />

e templar (8), catando todavia, que orne es<br />

aquel que jura por ellos. Estos menoscabos dezimos<br />

que se denen entender, por los daños<br />

que venieron , porque la cosa non fue tornada<br />

quando la pidio; mas non de lo que pudiera<br />

auer ganado (9) por ella. E los daños que le<br />

podrian venir por esta razon, seria , como si<br />

ouiesse a ciar dineros, o 'otra cosa , a dia señalado,<br />

con penas, o con cotos, o en otra manera<br />

semejante destas ; e porque non le fue<br />

tornado el condessijo a la sazon quo lo deuiera<br />

auer, cayo en aquellas penas, e en aquellos<br />

cotos. E si la cosa que es dada en condessijo,<br />

es de tal natura que de fruto de si, tcnudo es<br />

de pechar demas desto, todos los frutos (10)<br />

que ouo <strong>del</strong>la, despues que gela dio en guar-<br />

et in 1. 1. vers. qui furti ,D. de his qui not. infant, et infra<br />

iu ista I. quæ licet loqualur , quando cxalüs causis fit depositum,<br />

à fortiori procedit in eo, quod fit ex istis causis necessariis.<br />

(4) Enfamado. Concordat I. qui deposilum 10. C. eod.<br />

et 1. 1. vers. qui furti, D. de his, qui notant. infam. et procedit,<br />

quando proceditur ordinariè, et condemnations theta;<br />

secús si procederetur executive, mittendo instrumentum<br />

depositi executioni, secunduzm Bald. in 1. si quis, C. eod. An<br />

autcm, si tabellio infarnaretur ex tali causa, possit instrumenta<br />

conficere ? Vide Bart. in 1. cadent, §. 1. D. ad Leg.<br />

Jul. repel. Bald. et Salicet. in diet. 1. quei depositano, et<br />

lanoc. in cap. qualiler, el quando, el 2. in gloss. nragn. de<br />

accusal. vide ibi omnin6 de dannato ex actions famosa descendente<br />

ex coutractu, an removendus sit ab officio, sea an<br />

teneant gesta per earn.<br />

(5) Con las costas. Ut in 1. properandunz 13. §. sin aukm<br />

3. C. dc ludic. et in authent. de judicib. §. oportet 10.<br />

rum ibi notatis.<br />

(6) Los menoscabos. Adde 1. 3. D. dc in lilenz jurand.<br />

et 1. pers. §. 1. D. si quis in lies vocat. non icrit , I. semper<br />

15. §. hoc interdicto 7. D. quod vi, aut clam, et in cap.<br />

conquestus S. et in cap. salubriler 16. de usar.<br />

(7) Por su jtera. A<strong>del</strong>e 1. 3. cum Gloss. ibi D. de in litern<br />

fuor. et hoc propter difficultatem probationis interesse,<br />

ut in 1. fin. D. de pra •tor% stipul. nam dolus cuna difficultate<br />

probationis adjuncta , talent probationem videtur admittere,<br />

I. si quando 9. C. unde vi, 1. I. §. non solum 41.<br />

D. de v!, et vi armed. I. in actionr'bus 5. §. plane 4, et I. '<br />

cam farti 9. D. de in litern fur. et adde 1. 1. §. is depositi<br />

26. D. eod.<br />

(S) Templar. Adde 1. videamus 4. §. fru. cum 1. sequenti,<br />

D. dc in litem jurando.<br />

(9) Ganado. Sequitur Glossam in diet. 1. 3. D. de in litern<br />

jur. et sic babes, quod nummis non restitutis, non Irabeatur<br />

ratio lucri. Lr contrarium videtur text. in 1. arbitraria<br />

2. §. nunc de officio S. D. de co quod certo loco, et<br />

hoc tenet Bart. in diet. 1. 3. maxims per 1. 1. C. dc sentent.<br />

qua' pro eo , quod interest; quod forte procederet , et sic limitar•etur<br />

asta lex , (panda qui præteuderet interesse lacci<br />

De los condessijos, &c.<br />

671<br />

da, e que pudiera auer (11), despues que la<br />

pidio el dueño <strong>del</strong>la, o sus herederos.<br />

LEY IX.<br />

Como el condessijo que recibio el finado en su<br />

vida, deue ser tornado ante que las otras debdas,<br />

fueras ende en cosas seiialadas.<br />

Dineros contados, o otra manera de oro,<br />

o de plata, o alguna de las otras cosas, que se<br />

suelen, e pueden contar (1), o pesar , o medir,<br />

recibiendo alguno en guarda de otro; si se<br />

muriesse aquel que la recibio en guarda, ante<br />

que la tornasse, tal preuillejo han las cosas<br />

que son dadas en condessijo, que primeramenle<br />

(9.) deuen entregar, e pagar las cosas que<br />

fuessen encomendadas, que ninguno de los<br />

otros debdos que deuiessc el finado. Fueras<br />

ende, si ante que aquellas cosas ouiesse rece-<br />

Lido en guarda, ouiesse fecho algund debelo,<br />

por que ouiesse obligado (3) señaladamente<br />

lodos sus bienes, o parte <strong>del</strong>los: ca estonce,<br />

ante pagarla el debelo que ouiesse , que aquello<br />

que assi ouiesse recebido en guarda. Esso<br />

mismo seria, si algund debelo fuesse fecho por<br />

esset solitas lucran, puta si esset mercator, et lucrunr esset<br />

quasi cerium, sea appareret certain, secunduuu modernos<br />

Doctor. in dicta 1. 3.<br />

(10) Los frutos. Adde 1. 1. §. bane actionem 23. D.<br />

cod. et 1. 5. suprà cod. Et quid si fructus fuerint per eum<br />

consumpti, et tempore consumptionis non tantum valebant<br />

, sicut valuerunt post tempos consumptionis? Vide<br />

Bald. in 1. 2. in fin. C. de fruct. et lit. emr'pras. qui tenet<br />

considerara tempus consumptionis, et vide Bart. in 1. dz<br />

vorlio ,§. ob donaciones , D. .V01111. nzalrinz.<br />

(11) Que pudiera aver. Vide quas habentun in 1. 39.<br />

tit. 28. Part. 3. et qnm ibi dial, et 1. 2. obi Bald. et Doctor.<br />

C. de fruct. et lit. experts. et 1. certurn 22. C. de rei vendicat.<br />

LEX IX.<br />

Deponens rem, qum consistit pondere, numero, vet mensura<br />

præfertur anterioribus creditoribus personalibus: sed<br />

non præfertur realibus, nec el quod expenditur in fumas<br />

defuncti, vel ire domas, vel navas retcctionc necessaria, nec<br />

prmlertur Regi, si quid ci ex <strong>del</strong>itto, vel contracto debetur,<br />

vel etiarn pro dote axoris. Si autern res deposita non fuerit<br />

de his , quin pondere , numero , vel mensura consistunt, si<br />

invenitur in potestate dcpositarii , vel hærcdurn eju.s , prmfertur<br />

deponens omnibus alüs creditoribus. hoc dicit.<br />

(1) Contar. De his rebus dicit, quia in eis transit dominium<br />

in depositarium, ut suprà eod. 1. 2. nain si extaret<br />

res deposita, cujas dominium non transiret, tune deponens<br />

indistinctè prmCer•retur: I. in rebus 30. et ibi Bald. 2. lectura,<br />

C. de jure dot. 1. si ventri 24. §. in bonis 2.D. de reh.<br />

auclorit. jud. poss. et asta t. in fine.<br />

(2) Primeramente. Istud privilegium datur deposito<br />

propter frequentiam conlractuurn, etnecessarìurn usura, D.<br />

depositi, 1. si hominem §. tin. cum 1. sequeuti.<br />

(3) Obligado. Nam habens Irypothecanr prafertur omnibus<br />

privilcgiis personalibus, 1. cos 9. C. meni polior. hz prgn.<br />

hab. et ]rypotheca sequitur ipsam reas, 1. re.scriptunz O. D.<br />

cle pact. Quid tarnen si Irypotheca fatta fuit in fraudem cbirographarii<br />

deponentis, vet depositarli, vide quod dicit Bald.<br />

iu rubr. C. de reoocand. his , qua: in fraud. credit. aten.


672<br />

razon de la sepultura (á) <strong>del</strong> finado; o si aquel<br />

que tiene la cosa en guarda, fuesse debdor de<br />

otro, por maraueclis que le ouiesse prestado,<br />

para fazer (5) alguna cosa , o naue, o otra cosa<br />

semejante , que cstaua en manera de se perder,<br />

si la non refiziesse; o si el finado deue<br />

alguna cosa a su mager, que le ouiesse dado<br />

por dote (6); o si ouiesse ante fecho (7) algund<br />

pleyto con el Rey (8), por que fuessen<br />

sus bienes obligados, o por malfetrias (9) que<br />

ouiesse ante fecho (10), por que ouiesse algo<br />

de pechar: ca estonce, tales debdas como estas<br />

se deuen ante pagar , que el condessijo que<br />

fuesse assi dado. Mas las otras cosas que fuessen<br />

dadas en condessijo, non por cuento , nin<br />

por peso, nin por medida, si fueren falladas<br />

(11) entre los bienes ciel finado, e si le<br />

fuere averiguado , que le fueron dadas en<br />

guarda , ellas deuen ser entregadas en todas<br />

guisas a sus dueños, o a sus herederos, ante<br />

que se paguen las otras clebdas, de qual manera<br />

quier que sean.<br />

runt. , in princ. versic. item cerium, et Gloss. in 1. 1. §. ex<br />

contrario, D. dc separat. bonor.<br />

(4) Sepultura. Adds 1. pen. D. dc rch;. et sumpt. fun.<br />

et 1. 30. tit. 13, infra ead. Part. ubi vide quæ dixi.<br />

(5) Para fazer. Adde 1. rnierdum 5. D. qui poiior. ín<br />

pin. hab, et I. 25. tit. 13. infra cad. Part.<br />

(6) Dote. Adde 1. fin. C. qui potior. inpi n. hab. et 1. 33.<br />

lit. 13. cad. Part.<br />

(7) Ante fecho. Idem si post, dummodò non in fraudem<br />

deponcntis, in diet. 1. cos 9. C. qui pot. in pian. hab. et<br />

vide Gloss, in 1. quod quis, in gloss. fin. D. de privilcg. creditor.<br />

(5) Plcyto con el Rey. Adde 1. pen. §. respublica, et 1.<br />

privilegia 32. D. de reb. auctor. jud. poss. et 1. si cum pecuniam<br />

, et 1. 2. C. de pricileg. Pisci, et 1. 2. C. in quibus<br />

cans. pigna tacit. contrah.<br />

(9) 1JTalfetrias. Videtur bic innui , quòd fiscus habeat<br />

tacitam hypothecam in boats <strong>del</strong>inquentis, etiam contra creditores,<br />

etsi lint depositaria, quod et voluit Gloss. in 1. una,<br />

C. pants fiscal. credit. prafer. lib. 10. Gloss. tarnen in 1.<br />

aufcrtur , §. fiscus , D. de jury lisci, tenet contrariuun, et<br />

in 1. resc riptum, in princ. D. de pact. Adverte tarnen, quòd<br />

isla lax non probst, quòd in <strong>del</strong>ictis habeat fiscus tacitam<br />

hypothecam; sed tantùm probat, quòd in prosecutione sortis<br />

propter <strong>del</strong>ictum habeat privilegium personale, ut præfcrahn•<br />

aliis creditoribus, cuor quibus <strong>del</strong>inquens contraxit;<br />

et secuuddm hoc concordat isla lex cum 1. quod placuit 37.<br />

D. de jur y Pisci, et notat Cin. et ibi etiam Alber. in 1. si<br />

quis post hat, C. de bor. prosc ript. et idem Allier. in dict.<br />

1. quad placuit: de Ventate tamer primi dicti , an fiscus in<br />

<strong>del</strong>ictis habeat tacitare hypothecam, vide Bart. in 1. post<br />

contractura, D. de dotat. et in 1. aufertur , §. fiscus, D. de<br />

jur. Pisci, Allier. in 1. 1. C. dc prieileg. (sci, et per Alex. in<br />

diet. 1. rescriptum , in princ. et magis comrnunis videtur<br />

opinio , quòd ante inchoaturn judiciurn criminale bona non<br />

habet hypothecama ; imò neque ante sententiam latam, secundùm<br />

Bart. in diet. 1. post contractum, et per Alex. in<br />

dict. 1. rescriptum, in princ. quern vide. Et per istam hypothecam<br />

non excluduntur creditores condenunati , qui essent<br />

creditores aliter, (pàm ex <strong>del</strong>icto illius, per dictam I. 1.<br />

C. pcenis fiscal. etc. sed solùm compel it hypothecaria fisco<br />

contra debitorem possidentem, vet tertium possidentem, qui<br />

non esset creditor, secundirm Bald. Angel. et Alex. in diet.<br />

1. rescriptum, in princ. Dic , ergò, quòd isla lex intelligatur<br />

, non quando fiscus petit poenarn <strong>del</strong>icti, quia tune præ-<br />

Quinta Partida. Titulo IIL<br />

LEY X.<br />

Que las despensas que fueren fechas por razon<br />

<strong>del</strong> condessijo, deuen ser to rnadas a aquel que<br />

las fizo.<br />

Despensas faziendo , aquel que<br />

tOUtesse<br />

alguna cosa en guarda de otri, por pro <strong>del</strong>la,<br />

como quier que las deue cobrar, con todo esso<br />

non deuen retener (1), como en razon de<br />

prenda por ellas, aquella cosa que le fue dada<br />

en guarda ; mas deuela dar aquel cuya es,<br />

quando gela demande. Otrosi dezimos, que es<br />

tenudo (J) cl otro de darle aquellas despensas<br />

que fizo en esta razon. Otrosi dezimos, que<br />

si algund orne diesse a otro algund sieruo en<br />

guarda, sabiendo que era ladron, e non le<br />

apercibiesse <strong>del</strong>lo, e este sieruo (urtasse alguna<br />

cosa a su guardador, que tenudo es el señor<br />

de pechar aquello que furtasse. Mas si el que<br />

lo dio en guarda non lo sopiesse (3) , estonce,<br />

en su escogencia es de pechar el furto, o de<br />

ferentur creditores indistinctè; sed quando damnum fuit<br />

datum, vel maleficium fuit facturo in re fiscali : Dam si fiscus<br />

agit ad tale damnum, præfertur etiam depositario ; imò<br />

tali casu posset dici , quòd fiscus habeat bona <strong>del</strong>inquentis<br />

tacite hvpothecata: quia bona <strong>del</strong>iuquentis in fiscunr sunt<br />

tacite obligata, secundùm Azon. C. de pril ileg. fasci, in summa<br />

in princ. et hoc est , quod etiam voluit Bald. in dict. I.<br />

rescriptum, in princ. in Ieri. artiglia, prout ibi refert Alex.<br />

quòd si fiscus prrsequitur rem làuriliarerst, ut quia agat pro<br />

damuo dato in fundo fiscali, habeat incontinenti bona tacite<br />

hvpothecata , non expectata sententia : nam tune proprie<br />

non prosequitur pcenam; aliàs melioris conditionis esset<br />

<strong>del</strong>inquens in damnum fìsci, quàm coulraliens : quad non<br />

est dicendum, secundiun èum , et satis videtur probara in<br />

ista lege.<br />

(10) Ante fecho. Idem si post , ut dixi suprà , quando<br />

maleficium fieret in re fiscali : si veril fiat in re alicujus estranei,<br />

vide 1. 13. tit. 14. infra ead. Part.<br />

(11) Si fueren falladas. Adde diet. 1. si ventri 24. §. in<br />

bonus 2. D. de reb. auctorit. jud. possid.<br />

LEX X.<br />

Licèl res deposita non debeat prætextu debiti retineri<br />

propter espensas , quas depositarius fecit, poterit cas repe-<br />

Sere à deponente: et tenetur deponens de furto servi depositi,<br />

si scivit fur-ern, nee depositarium certilicavit ; sed si<br />

non sciebat, liberatur dando servum pro noxa. I-Ioc dicht.<br />

(1) Tener. Approbat opinionem Joan. de qua in Gloss.<br />

in 1. si quis, super parte exceptionem, C. eod. licet Doctor.<br />

communiter ibi approbent opinionem contrariarn, quæ fuit<br />

Placentini. Tene ergò menti islam legem, quòd pro expensis<br />

factis in re deposita per depositarium non competit sibi<br />

jus retentioris.<br />

(2) Tenudo. Iloc casu datur actio depositi contraria, D.<br />

cod. 1. actione 23. Et nota , quòd in accione depositi contraria<br />

venit etiam levissirna culpa, ut in 1. si serous 61. §. quod<br />

vero 5.et ibi Bart. D. de furt.<br />

(3) Non lo sopiesse. Adde 1. si serras pignori 31. D. de<br />

pi nor. action. et approbat ista lex opinionem Placent. de<br />

qua per Azon. C. depor. in summa ad fin. Gloss. tarnen in<br />

diet. 1. si seroas, et ipse Azo ubi suprà, et Doctor. commaniter<br />

in I. in rebus, §. item qui sciens , D. commod. terrent<br />

indistinctè deponentem, scientem vel ignorantem, teneri ad<br />

interesse, neque liberari dando pro noxa : quia officinal


desamparar el<br />

to que de esta<br />

siervo,<br />

manera<br />

De las donaciones. 673<br />

por emienda <strong>del</strong> fur- años (5), puede dar lo suyo, o parte <strong>del</strong>lo al<br />

le lizo. quien se quisiere, maguer, non lo conosca (6);<br />

TITULO IV.<br />

DE LAS DONACIONES.<br />

Lee" Dar es vna manera de gracia, e de amor, que<br />

4, 6 , vsan los ornes entre si, que es mas cumplida,<br />

8<br />

'9; e mejor, que las que diximos en cl Titulo an-<br />

12, 1 te deste. Ca cl que empresta, o da lo suyo en<br />

5'<br />

5, condessijo, fazelo con entencion ele cobrar to-<br />

Jine. 3.<br />

do lo suyo ; mas el que da , quiiald de si <strong>del</strong><br />

LL. ^,<br />

a r 3 , todo. Onde , pues que en los Titulos de suso<br />

t.%. ro. la blamos de los prestidos, e de los condessijos,<br />

/ '¡tare,<br />

que fazen los ornes unos a otros, por fazerles<br />

line. 5 amor e ayuda; queremos aquí dezir de las do-<br />

Novi s.<br />

Becop. naciones, que se fazen por gracias, o por bondad<br />

de aquel que lo da, o por merescimiento<br />

de aquel que lo rescibe. E primeramente diremos,<br />

que cosa es donacion. E quien la puede<br />

fazer. E a quien. E de quales cosas. E en<br />

que manera. E despues diremos, por quales<br />

razones se desata la donacion, despues que es<br />

dada. E de todo lo al, que a esta razon pertcnesca.<br />

LEY I.<br />

Ley 6 ,<br />

tit. 5,<br />

Que cosa es donacion, e quien la puede fazer,<br />

e a quien, e de que cosas.<br />

libro 3. <strong>Don</strong>acion (1) es bien fecho que nasce de<br />

Ley r,<br />

riral.^ <strong>noble</strong>za, de bondad (9) de corazon , quando<br />

v;5° es fecha sin ninguna premia (3). E todo orne<br />

Recap. libre (4) que es mayor de veynte e cinco<br />

suum non debet esse depositario damnosum, 1. si serous 61.<br />

quod aero 2. D. de fi rt. Iota bene islam legem, quæ dccidit<br />

contra Gloss. et communem opinionem, et sequitur<br />

opinionem Piacentini.<br />

TITULUS IV.<br />

LE X I.<br />

<strong>Don</strong>atio est beneficium ex cordis nobilitate proredens,<br />

quando ex libera voluntatc fit : et potest donare quilibet Tiber<br />

major 25. annis, cui vult ; duro tarnen non sit de protibitis:<br />

donatio tarnen stulti, vel prodigi , cui bonis est iuterdictum<br />

per Judicem, non valet ; licèt talibus donaci potest.<br />

Iloc dicit.<br />

(1) <strong>Don</strong>acion. Concordat 1. 1. D. cod.<br />

(2) De bondad. the propriè dicitur rnagnificus, et liberalis<br />

, qui dat sine prætextu alicujus retributionis, ut hic,<br />

et in I. 1. D. cod. et ibi notat Joan. de lino'.<br />

(3) Preme. Nam si necessitate cogente, non est dona<br />

rem legatam 18. D. dc adiro. legai.<br />

-tio , 1.<br />

(4) Libre. Nam servus, vel monachus non potest donare,<br />

cap. non dicatis , 12. quæst. 1. etiarnsi servo conceda<br />

libera perulii adrninistratio , 1. contra furls. 28. 6. fin.<br />

-tur<br />

D. de pact. de fìliofamilias vide I. fliu.sfamiáás 7. D. de donation.<br />

et 1. 3. iufrà cod.<br />

(5) Mayor dc 25. ados. Nam minor etiam cum decre-<br />

solamente que non sea aquel a quien lo da,<br />

de aquellos a quien defienden (7) las leyes deste<br />

nuestro libro , que lo non puedan tomar.<br />

Pero, si el que faze la donacion es loco, o<br />

desmemoriado, o desgastador de sus bienes, de<br />

manera que le es defendido <strong>del</strong> Judgador <strong>del</strong><br />

logar que non vse Bellos, non valdria la donacion<br />

que ninguno destos fiziesse; como quier<br />

que valdria , la que ellos fiziessen.<br />

LEY II.<br />

Quales ornes no pueden fazer donacion.<br />

Sabido seyendo, que algund orne se irabajasse<br />

de muerte <strong>del</strong> Rey, o de lision de su<br />

cuerpo, o departimiento de su Rey-no, o de<br />

alguna partida ciel, non puede fazer donacion<br />

de lo suyo, nin de alguna partida <strong>del</strong>lo, desde<br />

el dia (1) que se mouio a fazer, e consejar<br />

esta enemiga ; e si la fizíere , non vale (e).<br />

Otro tal dezimos que seria, de los que se trabajassen<br />

de muerte, o de lision de aquellos que<br />

el Rey ouiesse escogido seîialarnente por sus consejeros<br />

(3) escogidos, e bonrrados. E aun dezimos,<br />

que si algund orne es judgado por Ilereje,<br />

por juyzio de Santa Eglesia, la donacion que<br />

fiziesse despues (4), non valdria en ninguna<br />

manera. Mas si alguno fuesse acusado de otro<br />

yerro, maguer fuesse atal , que seyendo pronado<br />

, deue morir'(5) por ello, o ser desterrado<br />

por siempre; dezirnos que la donacion que<br />

fiziesse, fasta el dia que diessen la senten-<br />

to non donat, 1. fin, vers. cum auteur, uhi vide Gloss. C.<br />

si major. fact. alien. fact. sine decreto rat. habuer.<br />

(6) Non lo conozca. C. cod. 1. in e.ctrancos 29.<br />

(7) Lrfenden. Ut si donetur uxori, vel pater filiofam.<br />

vet miles donet concubinæ,<br />

LEX IL<br />

<strong>Don</strong>are non potest, qui crimen lasæ majestatis commisit<br />

, vel si est per Ecclesiam hæreticus judicatus: si lamen<br />

aliud crimen etiam capitale contraxit, donare potent, usque<br />

ad sententiam ; postea verb non. Hoc dicit.<br />

(I) Desde el dia. Adde 1. qu7squis 5. et 1. fin. C. ad Leg.<br />

.ful. majes!. et 1. 4. tit. 2. Partit. 7.<br />

(2) Non vale. Adde dicta jura , et 1. donationes 31.<br />

§. fin. D. isto tit. et idem dic in aliis casibus, et dclictis, in<br />

quibus à tempore commissi criminis bona confiscantur-ipso<br />

jure, ut in I. commisca 1 }. D. de publican, et cap. cerro sccundum<br />

lege.s 19. de hceret. lib. 6. et in authent. irrceslas,<br />

C. de incest. nap. et notatur in 1. lmperaloree 34. D. de jure<br />

f isci.<br />

(3) Consejeros. Vide quæ dixi in 1. 1. tit. 16. Part. 2.<br />

(4) Despues. Adde 1. 4. in fin. tit. 26. Part. 7. ubi vide<br />

quæ dixi.<br />

(5) Deue morir. Adde , et etiam debent bona publicara,<br />

ut notatur per Bart. et Doctor. in 1. post contractual, D.<br />

de donation.


6 74 Quinta Partida. Titulo IV.<br />

cia (6) contra el, que valdria (7), como quier<br />

que si fuesse fecha despues de la sentencia,<br />

non seria valedera. Otrosi dezimos, que si<br />

fuesse la donacion en antes (8) que ouiesse fecho<br />

el yerro, que maquer que le acusassen despues,<br />

e (liessen juyzio contra el, quevaldria<br />

la donacion.<br />

LEY III.<br />

Quales fijos pueden fazer donacion, e duales<br />

non : e romo decae valer la donacion, que el<br />

padre faze a su fijo.<br />

Lares Fijo, o nieto, que estouiesse en poder de<br />

;,t ^ su padre, o de su abuelo, non puede fazer<br />

ilr donacion, a menos de otorgami e<br />

nto de aquel<br />

oois•<br />

Recop. en cuyo poder esta. Fueras ende, si fuesse Canallero<br />

que ouiesse fecho ganancias de su Caualleria<br />

, o otro qualqu • er que ouiesse ganado<br />

algo en algunas de las maneras que son llamadas<br />

en latin castrense, vel quasi castrense peculíum<br />

ca de lo que ouiesse ganado assi,<br />

bien podria fazer donacion , sin otorgamiento<br />

(6) Que diessen sentencia. Approbat opinionem Gloss.<br />

Din. et Bart. in dirt. 1. post contractura., et reprobat opinionem<br />

Odofr. quem ibi refer•t Bart. in princ. lecturæ quarr<br />

licit Angel. I. si quis posthac , C. dc bonis damnai. in<br />

princ. col. 2. quhd cornrnuniter sequebantur advocati , et<br />

assessores, scilicet, quád donatio pendeat ex futuro evento,<br />

ut si condemnatio sit seduta, non tencat; si verb sequitur<br />

absolutoria sententia , teneat donatio: quæ opinio, ut vides,<br />

reprobatur bic, et contra opinionem Odofr. est etiam casus<br />

rotund us, secundùrn Ang. ihi, in dicta 1. si quis posthac.<br />

(7) Valdrta. Intellige iu <strong>del</strong>ictis, in quibus ipso jure<br />

non interdicitur administratio, prout est regulariter, ut in<br />

I. aufer/ur 46. §. in realu 6. D. de jure fisci, seals in his<br />

in quit-Ms interdicitur, ut in 1. ex judiciorum 20. D. de accusal.<br />

L quersifum 15. D. qui, et à quitus, nisi alienatio<br />

sit necessaria , ut in 1. reo 41. D. de solution. ut pro suis<br />

alimentis, advocatis, vel script uris ad causam pertinentibus,<br />

de quo vide pleniùs per Bart. in dict. 1. post contractura,<br />

col. 4. D. eod. Lrtellige etiam, nisi donatio, vet alienatio<br />

fieret in fraudeur fisci mein panæ, 1. si aliquis 5. D.<br />

de donai. caus. mort, L in fraudera 45. in peine. D. de jure<br />

fisc. et 1. cum ratio 7. Q. e:r, bouts , D. de bonis damnai. et<br />

I. qui rei 3. in princ. D. de bonis corum , qui sibi mort.<br />

conscio. et ex quibus præsumat.ut fieri in fraudeur, vide Bart.<br />

in dirt. I. post contracturez , 2. 3. et ;. col, et notabiliter per<br />

Aug. in diet. I. si glus posthac, col. 2. C. de bonis damnat.<br />

et per Deciurn cons. 235.<br />

(8) Antes. Aride 1, si guis posthac 9. §. si quid d'arn C'.<br />

dc bonis prescript. et limita , nisi fier et in fraudeur fisci (ut<br />

disi in pracedenti gloss.), et aride Sperul. et ibi Joan. Andr.<br />

in addit. tit. de donai. versic. teem pone aliquis intendens,<br />

et Bart. in 1. jusjurandum, §. procurator, col. pen. D. de<br />

itcrejur.<br />

LE Y IIZ<br />

Filiusfamilias non potest donare sine consenso patris,<br />

qui corn habet in potentate, nisi de castrensi peculio, vet<br />

quasi. De profectitiis intern donare potent cousanguineis pro<br />

dote, vet alla justa causa: et de eis potent magistro suo salarium<br />

dare. Item non valet donatio per patrem ftliofamilias<br />

farta: nam post mortem patris communicator cum fra<br />

filius fiat miles, et pater donet ei equum , et-tribus;<br />

nisi<br />

arma , aut scholari fibres. Hoc dicit: et concordat cum 1. filiusfamilias<br />

7. in princ. D. cod.<br />

de aquel en cuyo poder estouiesse. Pero si el<br />

fijo, o el nieto toutesse algun pegujar apartadamente,<br />

que le ouiesse dado el padre, o el<br />

auuelo, con que ganarse; maguer este pegujar<br />

atol fuesse de los bienes <strong>del</strong> padre, o <strong>del</strong><br />

auuelo, bien podria dar <strong>del</strong>lo el que lo touiesse<br />

, alguna cosa a su madre, o a su hermana,<br />

o a su sobrina, o algunos de los otros sus parientes,<br />

o parientas, para casamiento, o para<br />

otra cosa, que el entendiesse que le era grand<br />

menester, que le fuesse guisada, e conuenible,<br />

e derecha. E esso mismo dezimos que seria, sì<br />

le diesse en salario a algund su Maestro, que<br />

le mostrasse sciencia, o alguna arte, o menester;<br />

mas en otra manera non lo podria fazer.<br />

Mas si el padre diesse algo de lo suyo a aigu- Lrres<br />

no de los fijos, non valdria (1). Ca el fijo a j6 0<br />

quien lo diesse, si ouiesse otros hermanos, te- liar. so<br />

nudo seria despues de muerte de su padre, de IIeep.<br />

aduzirla , e meterla a particion (9) con ellos,<br />

o de rescehirla en su parte (3), entregandose<br />

cada vno de los otros hermanos, de otro tanto<br />

como valiesse la donacion que le dio el padre.<br />

(1) Non valdría. Non valet donatio facta à patre £ilio<br />

in potentate, ut Inc, et in 1. 2. C. de inoffac. donai. et I. do-.<br />

nationes, grins pal •entes 25. C. de donai. inter vii et uxor.<br />

et hoc est regulare : limita, ut per Bart. in 1. frater à fra-<br />

Ire , in fin. I). de condici. indeb. et ihi late per Jason. in<br />

utraque lector. pen. et fin. folio pen. et fin. col. 2. tectur.<br />

IIoche tamers de jure Regni tenet donatio facia filio in potestate<br />

: et si sit tradita rei donatæ possessio , est irrevocabilis,<br />

1. 17. in Ordain. Taurinds; si tarnen non interveniat traditio<br />

, est revocabilis, tam in filio in potentate, (l oam in<br />

emancipato , ut in dict. 1. 17. quam vide cum 1. 26. Adverte<br />

tauten, quod hoc procedit respecto tertiæ partis bonorurn,<br />

in qua pater potest meliorare (ilium, et in quo caso loquitur<br />

dirt. 1. 17. respecta verò aliorurn bonorurn patris jura antiqua<br />

remanebunt incorrecta, 1. pracipimus 32. C. de appellat.<br />

(2) Partition. Hic babes , quid filiusfamilias confert<br />

fratribus donationem simplicem sibi à paure táctam ; quod<br />

est contra communem doctrivain Bart. et aliorum Doctorum<br />

in auth. ex testamento, C. de collat. et per Bart. in<br />

L 1. §. neque castrense, col. 4. D. de collat. bonor, et sic de<br />

jure isto Partitarum nulla in hoc erat differentia inter ftlio<br />

n in potentate, et £ilium emancipatum, nam uteaque<br />

confert sirnplicem donationem : intellige tarnen, ut dicam<br />

in gloss. sequenti.<br />

(3) En su parte. Iloc idem erat de jure communi:<br />

nani donatio simplex facia lìliofamilias imputatur sibi in legitimam,<br />

ut notar Bart. in I. t. §. neque castrense, col. 4. D.<br />

de collat. boner. et in I. in (pertain, D. ad Leg. Falcid. coi.<br />

pen. per 1. filium, quern ltabentem, secundùrn lector. Azon.<br />

C. famil. cres. et probatur in 1. 4. tit. 15. Partic. 6. (lux<br />

tarnen lex dicit, ita demùm hoc procedere, si inter filias<br />

emergat inæquatitas, non alias, ut ibi, et in 1. pen. C. dc<br />

collat. et sic secunditm illam legem deberet isla intelligi , et<br />

limitari; alias istæ leges essent contrari: sed dic, quod asta<br />

lirnitetur, et declarelur per illam, tam respect q imputanonis,<br />

(loam collationis: et hoc nota, quia I4,odericus Suarez<br />

perpendit contrarietátem istarum duarum legem Partita<br />

in repetitione I. quoniam in prioribus, fol. 911. col. 4,<br />

-rum<br />

in Ordin. Taurinis,<br />

et non solvit. Hodie tarnen per 1. 26.<br />

cum filius videatur per donationem melioratus, non tersebitnrconferre,<br />

neque computare in eo, quod tertium et<br />

quintum bonorurn non excedit; et ita intelligatur id, quod<br />

laabetur in. 1. 29. ejusdem Ordinare. Tauro.


De las d<br />

Fueras ende, si el padre fiziesse Cauallero (4)<br />

a su fijo, e le diesse cauallo , e armas, o le fìziesse<br />

aprender alguna sciencia. (5), o le diesse<br />

libros en que la aprendiesse. Ca el donadlo<br />

que fuesse fecho en alguna de las maneras sobredichas,<br />

valdria (6) ; e non seria tenudo de<br />

aduzirlo a particion entre los otros hermanos.<br />

LEY IV.<br />

En que manera puede ser fecha la donacion.<br />

Fazer se puede la donacion en quatro ma-<br />

(4) Cauallero. Adde 1. 1. §. nec castrense 15. et ibi<br />

Bart. D. dc collat. bonor.<br />

(:ï) Sciencia. Adde 1. qua: pater 50. D. fama. era's.<br />

Bart. in 1. 1. §. neque castrense, 4. col. D. de collat. bonor.<br />

et 1. 5. tit. 15. 6. Part. ubi vide quæ dixi.<br />

(6) Valdría. Ex isto verbo constat apertè, quod si pater<br />

misit !Ilium ad studium, et dedit ei libros ad addiscendum,<br />

quod videtur tales libros sibi donasse, et donatio tenet; de<br />

quo vide late per Bald. in 1. flier cujus, vers. 3. quæritur,<br />

C. famil. eras. cujus contrariucn voluit Angel. in 1. filia:<br />

licet , C. de collat. ubi volt, quod isto casu non videtur donare,<br />

quia videtur ex necessitate tradidisse, ex quo misi[<br />

£ilium ad stadium; et ideò infect, quad tune tales libri, ut<br />

communes dividentur: quod dictum videtur reprobari hic in<br />

ista lege : et cogita, an possit limitari, quando donatio li<br />

ex dictis Bald. in-hrorum<br />

non esset in magna quantitate,<br />

diet. 1. fili cujus: vide quæ latiies dixi in 1. 5. tit. 15. 6.<br />

Partit.<br />

LEX i)'.<br />

Fit donatio pura, vel sub conditione, et præsenti, vet<br />

absenti. Et tenetur donans, vel ejus hæres rem douatam<br />

tradere donatario; deducto tarnen ne egeat donator. I-Ioc<br />

dicit.<br />

(1) Non lo puede fazer. Adde 1. absenti 10. D. cod. et<br />

1. nee ambii, 6. C. eod. ubi gloss. notabilis ((uarn sequitur<br />

communis Doctorurn sententia) dicit , quòd si quidam, qui<br />

non fuit ad hoc deputatus nuutius, sed ipse motu proprio<br />

voluntate douatoris à se intellectam ipsi donatario declaravit,<br />

nor[ videbitur perlècta donatio; et salis probatur lije.<br />

Ludovicus tarnen Romanus in hoc tenet contrarium, motus<br />

per aliqua pulchra fundamenta, consil. 295. voleri,<br />

quòd dato, quòd non interveniat nuntius, vel epistola, sufliciat<br />

ad valitudinem donationis, quòd donatarios quocumque<br />

modo certificetur, et donationem acceptaverit: et ejus<br />

fundamenta breviter etiam reassurnit Phil. Corn. consul.<br />

254. vol. 3. col. 1. et tandem dicit non esse recedendum iu<br />

decisoriis à comrnuni opinione: et dicit Paul. de Caste. salis<br />

pulchre in 1. Titia, §. ideni respondit , el 2. D. de verb. oblr;.<br />

quod, etsi Contincalur in instrumento, talis donaci[ tali, si<br />

non dicitur prcesenti, et recipienti, chin donatio possit fieri<br />

inter absentes, non præsumitun præsenlia; et si non apparet<br />

de acceptatione Mitts, donatio non valet: ut cairn donatio<br />

accipiat perfectionem, exigitur consensus donanlis, et<br />

donatarii, sicut est in cæteris contractibus, qui consensu<br />

contrahuntur, 1. 1. in fin. D. de contrail. empi. 1. consensu<br />

1. D. de action. et obll . Neque obstat cap. si libi absent",<br />

17. de prcrbend. lib. 6. quia loquitur in beneficiali bus,<br />

secundfm Joan. Fab. In diet. 1. ncque ambr;;i, vet second-Um<br />

Arcbid. in dicto cap. si tibi absenti, et edam videtur<br />

vello Gloss. ibi: In casa illo erat qui recipicbat notable<br />

absentis, et fait investitus. Sed an' lrodie stante I. Orlin. 3.<br />

tit. 8. lib. 3. quæ dicit obligationem contralti inter absentes,<br />

donatio fieri possit absenti ? Est salis (labium, et vcrsatur<br />

cornrnuniter in palaliis. Mibi tamer, semper visum<br />

est, quòd per illaur Iegem non tallu ^ntut' praedicta. Movéor<br />

ex doctrina Bart. in I. 1/lud, ad tin. C. de Sacros. Eccles.<br />

ubi inn quæstione Gloss. ibi de donatione fatta pauperibus,<br />

licit, quòd si constat, quòd quis contractual donationis vo-<br />

Tom. H.<br />

onaeiones. 675<br />

ne_ras. La primera, quando ,fecha sin nin- -1r I,<br />

guna condicion. La segunda, quando aquel tlh. ,ö<br />

que la da, pone condicion en el donadio. La Nuc'is.<br />

tercera, quando son presentes en algund logar,<br />

el que da, e el que rescibe la donacion.<br />

La quarta, quando aquel que quiere fazer la<br />

donacion, es en otra tierra. Ca estorce non la<br />

puede fazer (1) si non por carta, o por mensajero<br />

cierto, en que le ernbie a dezir señaladamente<br />

lo que le da. E quando la donacion<br />

es fecha simplemente por carta, o por palabra<br />

, mas non es aun entregado aquel a quien<br />

inuit celebrare, non tenet donatio £acta, etiam pauperibus<br />

absentibus, ex quo non fui[ alic¡uis præsens, ut etiam Gloss.<br />

ibi Vult; aut est dubium, e t tune dici[ ipse, quid valebit<br />

jure cujasdam voti, seu pollicitationis, et sic sit obligatus<br />

personaliter, 1. 2. in princ. D. de potutila[. et de voto, et<br />

voti redempt. per totum: et sic , quando quis vult £acere<br />

contractual donationis, non interdit se obligare, nisi secu,diun<br />

formara à jure traditam super forma, et valore<br />

donationis, et sic cessat dispositio diet. I. Orlin, IIoc etiam<br />

videtur expresse velie Bart. in diet. I. 2. 1). de pollicr'l. post<br />

Gloss. ibi, darn vult, quòd dispositio I. fin. C. de Sacros.<br />

Ecc/c.s. non procedit in voto, seu pollicitatione, et queul<br />

lila ]ex loqueos in contractibus in casibus specialibus, ubi<br />

transfertur sine traditione dominium, procedit in Iris, in<br />

quibus contcactus celebratur ex q uorum conseusu, et sic,<br />

quòd ilia Ics procedat, ci[rn loquitur de donatione, quando<br />

intervenit etiam consensus Ecclesiæ, ira quarn fit donatio.<br />

Præ tcrea intentio illius I. Ordir[. none est toltene forma ni<br />

datara à jure contractibus, qui consenso .coulrahuntur, ut<br />

in diet. 1. consenso, et in diet. I. 1. alias sequecetur absurdamn,<br />

quòd si quis vendere[ absenti, et iguoranli, di'catur,<br />

g a iul per illant legan tenuit venditio: solúrn voluit ills les<br />

tollere formara antiquarie stipulationis, et dare vinculum<br />

obligationi, qualitercuneque abquis se vellet alteri obligare;<br />

non taren voluit totani formant juris in contractibus, qui<br />

cotsensu contrahuntur, subvcrtere. Si tarneu ex verbis donationis<br />

constat, donantes se vette obligare, ut quia promisi[<br />

non revocare, vel juravit, tune obligaretur persoualiter<br />

tali absenti, per illaur legen; non tauten domiuiutn<br />

rei donatæ in cum transiret, acceptatione donationis non<br />

sequuta: et ad hoc etiam beuè facit, quod dicit Decius consil.<br />

226. col. fin. et vide qua: dixi in 1. 1. tit. 11. iufrà cad.<br />

Partii. in gloss. super verbo gran pro. Et adverte etiam,<br />

quia si notarios stipularelur, et recipenet donationem nomine<br />

absentis, non posset donator revocare, ex dirtis Bald,<br />

in 1, cum. O soccro, ad fin. C. ele jure dol. Francis. de Aret.<br />

cons. 74. col. 4. Guido Papæ decis. 49. Ludov. Gozacli consil.<br />

S7. num. I. Et adverte, quia licet lave Iex requirat<br />

priesentiarn donatarii, vel in absentia certune nuntiauc, vel<br />

epistolane, ut possit dici perfecta donatio; intelligendum<br />

videtur quoad contractu al , et donationem, quia non intervenerlmt<br />

organa inedia. Si talen donatarios alias certi<br />

-ficatus ele donaliouc, donatore in eadent voluntate pecseveraute<br />

(quod pnæsutnitur, nisi coisstet de revor.alione), acceptaverit<br />

donationem, vel rei doratte possessioatcm arceperit,<br />

transfertur in cuna dominiuua: ita voluit siugutariter<br />

Bald. in dicta i. nrque arnbigi, et isso casa fo r te procederent<br />

dicta Ludov. Roncan. in lieto consul. quia habent maximnana<br />

trquitatern, e t bene faciunt, quæ dixi supra 4. Part.<br />

tit. 1. 1. 111. super gloss. in verbo nirt consYenlen. Su lamen<br />

atele acre pl al ion einc donatarii donator revocaret donationem,<br />

donatio esset nullius momenti, ut probat text.<br />

in 1. 2. § . sed si quis dona/tuzts 6. P. de da/ion. on cl tenet<br />

Bart. et Pau l. de Cast r. in diet. I. abscn/i, ubi Paul.<br />

respondet ad diet. cap. si libi absenti, Decías in regal. confrac/[ts,<br />

col. 5. 1). de rr;u/. jur. Sed quid si donator non<br />

revocavit, sed mortuus est? au rnoutuo co polcrit donata<br />

And. de iser. iu §. domare,<br />

-rius acceptare doniationern ?<br />

9.[taliler /[odie feud. alien. possit, col. 5. tenet, quùd Isou,<br />

Rrrr<br />

Ilecop.


(376 Quinta Partida. Titulo TV.<br />

la fazen, tenudo es (9) de complirla aquel que<br />

la faze, o sus herederos (3). Pero esto se deue<br />

entender desta guisa: que si aquel que la donacion<br />

ha de coinplir, fuesse tan rico, que<br />

aya , de lo que le fincare, tanto ele lo suyo (4)<br />

que pueda bien biuir, de guisa que non aya<br />

que demandar lo ageno; estonce es tenudo en<br />

todas guisas, de la dar complidamente. Mas si<br />

por auentura non le fincasse (5) de que pudiesse<br />

biuir, si lo compliesse, estonce non seria<br />

tetudo de complir la donacion.<br />

LEY V.<br />

En que manera vale la donacion, qué es fecha<br />

so condicion.<br />

So condicion faziendo algund donadio vn<br />

1.`i ' orne a otro, como si dixesse el que lo faze:<br />

lib. IIo Dote tal campo , o tal heredad , si tu padre te<br />

Nbvi s.<br />

aecop, sacare de su poder; si la condicion se compliesse,<br />

vale el donadio, e si fallesce, non vale.<br />

Pero si acaesciesse, que el padre se muriesse<br />

ante que el fijo sacare de su poder, como<br />

quier que la condicion non se complio en la<br />

manera que cuydo el que fizo la donacion, vale<br />

el donadio: porque la condicion se cumple<br />

por la muerte' <strong>del</strong> padre, e sale ende el fijo<br />

de su poder. Ca en este caso, e cn todos los<br />

otros semejantes <strong>del</strong>, en que sea puesta condicion,<br />

ers quai manera quier (1) que se cum-<br />

per 1. banorum, D. rem rat. haberi: et simiTiter mortua<br />

donatore, non posset ratiticari per hærcdes donatarii in præjudicium<br />

ba,redum donatoris, in quoi est dominium trans-<br />

Taturrm ante r q tificationem, per text. in 1. si ego 9. §. si res,<br />

D. de jure dot. et quia ratilicatio non posset fieri in præjudiciuut<br />

tertii, cui interim jus, et dominium est quæsitum,<br />

etiam ex causa habita à debitore, ut notat Spec. in tit. de<br />

obá;g. et solution. §. 1. vers. pone obi{;asti, et traiit Paul.<br />

de Cast. cousit. 195. vol. 2. in 2. dubio, incipit , visi( his,<br />

g1107 narrantur: si enim donator aule acceptationem donatarii<br />

moriatur , videtur moriendo poenitere; et sic res non<br />

esset integra, quando consensus donatarii accedit, ut in<br />

dict% t. .si ego, et per Joann. de Imol. in I. 2. §. si pecurrrom,<br />

D. de donat. Favore ta men lotis non habet locum<br />

Fe/liter/fia; ideò muriendo non vi<strong>del</strong>ur ponitene, ut in<br />

dict. 1. si ego, §. 1. declarat Bart. et Joan. de buoi. ubi<br />

su prit.<br />

(2) Tentrdo es. Concordat rum 1. si quis argentum 35.<br />

C. cori. et curo §. 2. vers. perfciuntur, inslit. de donation.<br />

(3) 0 sus herederos. Et sic donatio ex onuni parte-est<br />

realis, et transit ad hæredes, ut iris, et in dict. 1. si gris,<br />

§. fin. et ibi Bald.<br />

(4) De lo cuyo. In donatione deducitur æs alienum, 1.<br />

inter cos 19. §. fin. D. de re judic.<br />

(5) Non le fincasse. Adde dict. 1, inter cos 19. §. fin.<br />

D. de re judic. et Insta. de action. §. sunt praaerea 36. et<br />

Bald. de nolis feudor. cap. 1.<br />

LEX Y.<br />

Douatio alieni fatta sub conditione valet, si conditio<br />

impleatur, alias non. Item donatio alieni farta sub condizione,<br />

si pater liberet filius à potentate, impletur, etiamsi<br />

non per emancipatiatem, sed per patris mortem efficiatur<br />

lila<br />

dio<br />

la voluntad <strong>del</strong> que la puso, vale el donasobre<br />

que fuera puesta.<br />

LEY VI.<br />

En que manera vale el donadlo , que faze vn<br />

orne a viro con alguna postura.<br />

Por cierta cosa, e por señaladas razones se<br />

Ley r,<br />

mueuen los ornes a las vcgadas, a fazer dona_ lit• t .<br />

ciones a otros; que 1 si por ellas non se mo q• les- Nr,e,•S.<br />

sert, por auentura non .farian las do naciones. n"vp'<br />

E esto seria, corno si vn orne diesse a otro ma_<br />

rauedis, o alguna eredad, diziendo señaladamente<br />

, quando se faze la donacion, que lo<br />

da, porque este el otro todavia guisado de cauallo,<br />

e armas, para fazerle seruicio; o si lo<br />

(liesse a algund menestral, o a otro orne quaiquier,<br />

e dixesse abiertamente, que gelo daua<br />

por alguna lauor, o seruicio que le fiziesse. E<br />

porende dezimos, que si aquel que rescihiere<br />

la donacion en la manera sobredicha , cumple<br />

la conuenencia, o la postura, o faze aquello<br />

por que gelo dieron , vale el donadio en iodas<br />

guisas. E si non lo cumple, o non lo faze bien,<br />

puede apremiarle, que cumpla lo que prometio<br />

de fazer, o que desampare (1) la donacion<br />

que le fizo. Otrosi dezimos, que dando vn orne<br />

a otro viña, o huerta , o eredad , o otra cosa<br />

qualquier, en esta manera diziendo señaladamente,<br />

quando faze aquella donacion, que<br />

sui juris: qualitercumque entra impleatur conditio etiam<br />

per modnrrt non , expressum, sufficit, ex quo disponentis<br />

volunias impleatur. Iloc licit.<br />

(1) Quiet-. Et sic etiam in contractibus sufficit aliquid<br />

fieri per æquipollens, ut hic, et in I. fin. C. de donai. qua!<br />

sub modo: vide quæ notat Bart. in 1. Gallus, §. et quid si<br />

tantum., col. 2. et 3. D. de liber. el post. et quod dicit Bald.<br />

in I. 1. ad fin. 9. col. C. de Sacros. Ecc/es. et in rular. C.<br />

de e.rercit. col. 3. per Jason. in 1. corn sereos, D. de verb.<br />

obhaf. et per Alex. consul. 137. col. 3. vol. 2. ubi quid in<br />

statu tis.<br />

LEX VI.<br />

Dotatio inter vivos farta sub modo revocatur, si modus<br />

non adimpteatur. Iloc dici /.<br />

(1) Desampare. Est ergó in electione ejus, qui dedit ob<br />

aliquam causant finalem, vel agere ad implementum modi,<br />

ut hic, et in 1. legem 9. C. cod. et in 1. si donationis 3. C.<br />

de control,. emption. vel agere coudictione ob causam, ad<br />

recuperandum donata sub modo, ut bic, et in i. 1. ubi<br />

Gloss. C. de donai. qua: sub modo, et ibi etiam Salyret. et<br />

an si agat condictione ob causam possit mora purgaci, Cpt.<br />

Ather. et Salyc. ibi dicunt, quòd sii, tribus concurren ti<br />

contestata, et quod sit infra-bus;<br />

scilicèt, quòd lis non sit<br />

modicum tempus, et quód jus donantis non sit factum deterius.<br />

Et nota, quòd favóre Ecclesiæ modus appositus in,<br />

donazione non censetur in dubio causa finolis, ut in cap.<br />

verum 4. de condii. appas. et ibi per Abb. et per Bald. in<br />

1. dictam legem, C. de condict. ob causam, col. 2. et de legatario<br />

modum non implente, vide in 1. si haires 11. D. de<br />

condict, causa data, et 1. Scia 6. §. Lucius 2. D. de auro,<br />

et argen. legato, et Bart. in 1. quibus diebus, §. Termilius,<br />

D, de condii, et demonsfrat.


De las donaciones.<br />

677<br />

daua aquella cosa , porque de los frutos que<br />

LEY VII.<br />

saliessen <strong>del</strong>la , diessen cosa cierta a algunos De la donacion ilue es fecha a dia cierto, e<br />

ornes para gouierno, o para sacar catiuos (2),<br />

a tiempo serialado.<br />

o para otra razon semejante destas ; si aquel Fasta dia cierto (1), o a tiempo seilalado, Ley I,<br />

que rescibe assi el donadlo, cumple aquello puede ser fecha la donacion; esto seria, como tit. I,<br />

por que gelo dieron, vale la donacion; e si si dixcsse el que hi faze a otro alguno : Dote Noeis.<br />

non lo cumple, bien lo puede reuocar (3). E tal heredad, o tal cosa, que la labres, e que la I?eeop.<br />

qualquier donacion de las que son clichas en esquilmes, e te aproueclies <strong>del</strong>la, fasta tal dia,<br />

esta ley, dizen en latin sub modo; que quier o tal tiempo: e de aquel tiempo en a<strong>del</strong>ante,<br />

Tanto dezir en romance, como donadio fecho que la desampares , e que finque a mis here-<br />

so otra manera.<br />

deros; o a otro orne alguno qualquier que<br />

nombrasse ciertamente, a quien firtcasse. E porende<br />

dezimos, que la donacion que assi fue<br />

fecha, valdria fasta aquel dia, o aquel tiempo<br />

que sefialasse el que la fizo. E de aquel dia en<br />

a<strong>del</strong>ante ganarian la possession (2), e el sefio-<br />

(2) Cat/tzar. Nota hoc exemplum, nam L 1. C. de donation.<br />

quæ sub modo tannins dicit de datis ob causara alimeutorunt.<br />

(3) neuocar. Et isto caso datur etiam otitis rei vendicatio,<br />

ut in diet. I. 1. favore alimentorum, sea pia<br />

causa.<br />

L EY VIL<br />

Valet donatio theta usque ad certam diem; et post diem<br />

habebit rem donatam, quern voluit simians, et transit ad<br />

runt ejus possessio, et dominium: et si simians neminem<br />

expressit, qui habcret post diem, habebunt reni donataire<br />

donatoris haredes. Iloc dicit.<br />

(1) Cierto. A<strong>del</strong>e 11. 2. et 3. C. de donation. quæ sub<br />

modo.<br />

(2) Possession. Quid in legato ad tempus alicui relicto,<br />

et post tempos alii ? Videtur, quòd sit idem, cùrn legatutn<br />

sit donatio quadant, Instil. dc legal. in princ. et 1. legatom<br />

36. D. de Ie,at. 2. et adde ad islam legem 1. 45. in Ordia.<br />

Taurinis. Sed quid si ex tenore istrumenti majoria rtovus<br />

successor non potest acquirere possessionern honorum<br />

majoriæ, non præstilo prids ab co juramento de non alienandis<br />

bonis, vel alias ? an tune procedat dispositio istius<br />

legis, et dicta 1. Tuttrince? Advertenda essent verba talis<br />

dispositiouis, an considerent iplam acquisitioncm, vel acquisitiouis<br />

effect um: nam si disponunt, quod possessio non<br />

acquirattir, videretur forte dicendum, quod tune. allo ingrediente<br />

possessionem ante præstitum talc joramenturn,<br />

impediret acquisitionem possessionis, etiam postea præstilo<br />

juramento: bene ad hoc conferunt, quæ habentur in 1. si<br />

post mortem GS. in princ. et §. seq. D. de legal. 1. ubi<br />

Bart. et Paul. de Castr. In dubio tarnen forte præsumendurn<br />

est, talia verba apposita respectu effectus, ut vi<strong>del</strong>icet<br />

bona non intret realiter, acque his utatur; non virò de<br />

acquisitions possessionis, de qua in isla lege, et in dicta 1.<br />

Tauri; citen isla acquisitio tendat iu conservationem bonoruin<br />

majoria, ad quam intendit, qui talia verba posuit in<br />

instrument° majoria. Si tarnen tiare constaret , quòd et istarn<br />

acquisitionem voluit prohihere, teneret dispositio, et<br />

irnpediretur translatio possessionis, et dominii: ex his, .quæ<br />

notai Paul. de Cast, in I. nemo potest, in fin. D. de legal.<br />

1. dura dicit, quòd testator potest impedire translatiouem<br />

dominii rei legata. Sed quid si Ecclesia sit iu possessione<br />

rei, qua praetenditur esse majoriæ ? an adhuc habebit locum<br />

isla lex, et dicta les Taurina ? Pulchrum dubium est,<br />

ct forte dicendum est, quòd sic, ex quo lex injecit hoc vinculum,<br />

antequam possessio perveniret in Ecclesia ut, ex his<br />

qua notantur in cap. Ecclesia Sancta Maria:, 10. de consti/.<br />

et confect optime, quòd notai Bart. in 1. fin. D. ut in<br />

posses. legator. esse lic. Et adverts, quòd omnes exceptiones<br />

detrahentes proprietati majoria, detrahunt et possessioni,<br />

Bart. in 1. 1. §.'parsi, D. quod vi, aril clam, Abb.<br />

its cap. item cum quis, de resin!. spot. Sed au ilia, qua requirnut<br />

altiorent indaginem, reservabuntur judicìo pro-<br />

Torn. II.<br />

prietatis, juxta I. fin. C. de edicto Divi .ldriani loti. videtor,<br />

quòd sic , saltero quando majoria rada fuit in tesmento,<br />

I. ,si in adoptionem 11. versic. ,sed rïo,, jure scriptas,<br />

D. de honor. pos. contr. tab. et vide per Bald. in rubrica<br />

de causa posses. et propriet. et in 1. 1. C. de appel. et<br />

in rub y. de consuet. et in cap. item cum quin, de restit« d.<br />

spot. et Alex. in 1. cum hceredes in princ. D. de acquir;<br />

posses. et ibi videbis per Bald. quòd possidens corporaliter,<br />

debet citati: de quo vide per Alex. consil. 82. et co n sil. 83.<br />

2. vol. et consil. 411. vol. 3. et sunt notabilia consilia in<br />

ista materia. Et aula, quòd si semel adivit judicem, non<br />

poterit postea propria auctoritate mirare possessionem, secunditnt<br />

Bald. in 1. 1. C. de ereced. rei fuelle. de quo piene<br />

in I. de pupillo 5. §. meminisse 10. D. de novi oper. nuntiat.<br />

et per Bald, in 1. 2. C. de servitrtt, et Jaso in tract. de<br />

jure emphyt. et bruita, nisi adiverit judiicem, ut euro ad<br />

occupandum adjuvet, 1. 6. C. quod cum co, et ibi Doctor:<br />

Et an buio possessori competat interdictum recuperandæ,<br />

vide per I3ald. in authettt. defuncto, C. ad Terlul. et Alex.<br />

consil. 37. vol. 1. col. pen.Item et huir possessori competat<br />

interdictum ne vis fiat ei: vide Salyc. in 1 ea lege , col. 4.<br />

C. de condicl. oh calls'.<br />

Quid autem si iste, in qucm transit isla fitta, et legalis<br />

possessio , ante apprehensionem rorporatem transferat<br />

auctoritate legis jus suum iu aliutn, et constituat se ejus<br />

nomine possidere, vel si ex licentia Priucipis vendat ali<br />

et constituat se nomine ernptoris pos-quam<br />

rem majoria,<br />

sidere ? an transl'crtur in alicm isla possessio ? Bald. quòd<br />

non, in dict. rubrica de causa posses. et propriet. quia<br />

duæ fictiones non concurrunt. Sed quid si iste, in queen ex<br />

lege transfertur possessio, moriatur ante apprclicnsionem<br />

realem? ars transmittat in sequentern vocatum? Et videbatue,<br />

quòd non, ex dicto Balch superiìts relato; videtur tarnen,<br />

quird auctoritate legis non eadern possessio numero,<br />

quæ fuit primo relata, sed alia transleratur itt sequentem,<br />

et sic non est opus trattare de transmissione. Reos, quid sr<br />

ante morteci possessoris defuucti aliquis occnpavit possessio'setn<br />

? an tune trausfuratur in sequentem ? Et videtur,<br />

quid non: quia ubi possessio est apud about, ills per actus<br />

fictos non translertur in alterurn, non interveniente consensu,<br />

seu facto illius, penes quern est (dato, quòd bend<br />

per actus corporcos transferretur). Probater in 1. quantvis<br />

32. §. 1. D. de acquir. poss. conjuncta I. 3. §. si serous 10.<br />

cod. tit. et bine est, quòd aspectu, et verbis non transfertur<br />

possessio, quando alius erat itt possessione, ut tradunt<br />

Doctor. in cap. 2. de cousuet. Alexand. dict. consil. 53.<br />

col. 1. Lex tarnen Tauri 45. aperte decidit coutraritun, ibir<br />

Amigue otro la trua ante tomada en vida <strong>del</strong> tenedor.<br />

Quid autem si ille, in qucet possessio isla legalis transfertut.<br />

, suspicetur se posse repelli ? au perdat possessionem? Et<br />

videtur, quòd sic, quia 's ibil est, quod repugnet, 1. clam<br />

possidere G. §. qui ad nundinas , D. ele acquir. posses. Sed<br />

quid si mortuo possessore majoria, ingreditur ille in possessionem<br />

bonorum majoria, ad quetat non perlincbat, et<br />

Pirre


678<br />

Quinta Partida. Titulo IV.<br />

rio (3) <strong>del</strong>la, sus herederos <strong>del</strong> que ouiesse fe-<br />

LEY VIII.<br />

cha la donacion, o cl otro (h) a quien nom- De las donaciones que se mueuen los omes a<br />

brassc rra aucrla. E si por aucuItira, quando Jar.cr, por rn,.on que non lían f>ios, COMO non<br />

fizo la donacion, non seiìa10 (!ï) en quien<br />

valen desptles grte los han.<br />

casse ele aquel Ilia en a<strong>del</strong>ante, deziatos clue la<br />

deuce aver los que llercdaa (6) los otros bic- Mucuense los ornes a las vegadas a fazer<br />

63,<br />

nes, tie aquel que {izo la donacion.<br />

donaciones, porque non han ojos (i), n¡ han liba. to<br />

es l;crança de los aucr (^^. Noves.<br />

portado dezirnoS lleeop.<br />

}terres dcfuncti in ali¡s bonis extra majoriam vult midi in<br />

possessioncm honorem majoria: ex editto Divi Adriaui, vol<br />

agore contra i 1vadentein remedio 1. clan- quarcbatur 11.<br />

C. ttnrlf: vt' an polcrit? Et certurn est per islam legem, et<br />

1. Tatui, quòd non: quia Ille, ad quem pert.inet majora,<br />

est (l ui habct posscssioncrn a loge in corn trauslatam, et irae<br />

lebel agore: et videtur idem dicendum ex jure commun],<br />

quia cùm hìc veniat. possessio accessorie ad dominion,<br />

cessante dominio, cessat possessio, notabilis theorica Bald.<br />

in I. (11117 (/imam, col. 1. C. de Irosi. Sed pone, g nitd pussessur<br />

inajori:e feuil aliqua.s cxpottsas, propter quas ronce-<br />

(titra- sibi a jure retentio: ait polcrit. reliueee, non (distante<br />

Ji-, I .usit;oue Itujus Idris, et dicte I. Tuurince? lit videtur,<br />

q u òd sic, per ea que notai. Abb. in cap. de mulla, cul. 4.<br />

de /r(;/n,ul. cl g o nd nota Bart. in 1. quod a/ci/tir , 1). de<br />

imprn.c. in veldts dotal. jadis, et in 1. S.'. acl lin. I). de appel.<br />

ree/p. Item quau•o, au in iufantetu tt•ausferatur isla<br />

possessio ? Et vidcbatur, quòd tara, per I. 1. §. si infanti,<br />

T), de solen. posses. Sel credo coutrarium esse verras, per<br />

id quod nota'. Paul. de Cast. in I. (lonota, 1m, G. de acquit'.<br />

po.c.ccs. de possessione, que trausfcrlur lirio modo. Sed an<br />

it'ansirct ¡sta possessio in corn, qui aaduc est-in utero, dixi<br />

in I. 3. tit. 23. 4. Part.<br />

(3) J; el seìaurr'o. Ort unn babet ¡sta lex ab bis, quæ ha-<br />

Leitha- i n I. 'maties 3. C. de amuit. gita. sali modo, quæ<br />

sccundùm l)octor. ibi non ita late providcbat, sicut bic vides<br />

prnvidere ¡statif: nain per iIlain legena tautitm dabatur<br />

aditi utiles ex stipulate, secuudù n allant cxpositioncrn, vet<br />

condiclio exlrge, secundiun aliant; quòd 'amen haberet actionem<br />

realeut, et quòd elapsa die ille, in quem post tempus<br />

fuit collais donatio, esset dominus, et trausiret in cum<br />

dorniuiunt, et possessio, non fuit. pruvisum per illain legent<br />

, sicut per istarn: ideò tette eant menti, quia est valle<br />

singitlm'is, et semper allegstur in palaliis. Bene tarrtcn venant<br />

est , m ' ad Spccu1. tit. de locato, §. nunc aligna, vers.<br />

ill. quotiltir in gnrrstione per cum ihi posits extendit dicta<br />

1. quo/lins ad actiouem realern; sed issus Speculatoris est<br />

longé divers us ah ¡sto: est cairn mirabile, quòd sine traditirrte<br />

al¡qua iste secondas dotta tariva ad¡piscatur possessionern,<br />

et don:inium contra regul. 1. traililtonrbus 20. C. de<br />

pat/ts, et de hoc. dicto Specul. vide 1)ecium consil. 239.<br />

pen. et lin. col. et sic quil¡be.t ex notninatis in douationc<br />

exit dominus, et non re ndus ntinister: vide Joan. Aude. in<br />

addition. ad Spcnt/. tit. de 1.17S/1 11171. ce/itro. §. nutrire vero alt=<br />

qua, in additione, qua incipit per superiora. Et ex ¡sta lege<br />

haires, qual suctedens ¡n utajoria est dominus, et non<br />

usufructuarios, et idem volt gloss. nol:thilis in I. Tilla crini<br />

testamento, §. lin. ¡u gloss. fie. 1). de lego/. 2. el Socin. in<br />

1. qui /omet. ¡n prier. col. peuh ad fin. D. de verb. oidi .<br />

(4) Etobo. Sed an donator possa ante ternpus in quo<br />

acgtririt.u t' ace und° donatario, revocare istud ours, seii istud<br />

jus competcrs secundo donataria, est quastio multirn<br />

dubia. Bart. in I. (pii Roma:, §. F'lawus, D. de verb. oblii;.<br />

tenait, quòd sic, etiam si sit donatici l'oda Ecclesie: movetur<br />

Iter I. 3. D. de sciure e:rpor/and. et subdit, quòd hæres<br />

don:critis hoc non prase( ; el idem tenet ibi Alexand. post<br />

Inulta, quem vide. Paul. tie Casi. tenet contra Bart. et picrique<br />

alti; et opinioueut contra B,rrt_ Weil. n ' agis commistient<br />

Cuiltici. Bcucditlus iii rep. cap. Riaynal/ras, de leslam.<br />

super verbo si absgttc liberrs rnot •erelttr, la 2. fol. 335. col.<br />

2. rubi refert teneutes islam opiuionem: aide edam Roder. •<br />

Suar. allegation. 20. urbi allegai ¡stat legent. Ego verò adhærerevt<br />

opirtioni Barlol. guani lirnitarent, nisi . pacto huit<br />

apposito ¡n favorece secondi donatarii accederet præsentia,<br />

et consensus secondi donatari¡ , vet donator fecisset in boe<br />

protnissionent in favorem secondi donatari¡, see ex Venus<br />

appareat pro ro disse ale non revocaudo, justa ea, r 1'i dixi<br />

supra cod. 1. 4. et adde ad ¡a'a•dieta Deciunt tonsil. 5 g . et<br />

consil. 239. col. 2. ad lin. et col. 3. Bald. iii 1. rum rì .socero,<br />

C. dc jure dolium, et in I. si constante, C. de, donai.<br />

ante nupf. Socio. consil. 25. vol. 1. in 2. dubit. et Alexanrl.<br />

consil. 27. et 25. col. 2. vol. 5. et que dixit consil. 106. et<br />

11i:. vol. 2.<br />

(5) Non sec-alto en (mien frnca.ssc. Quit'. si designavit,<br />

sed ante tempos quo cibi debuit gusci, morluus est? Dic,<br />

quòd manettit penes primuret dona tari um grava tuns dc restituendo,<br />

ut in 1. pater f/iena 38. §. file/comm. G. D.- r le<br />

legal. 3. I. unica , §§. I. et 2. C. de caduc. totlearl. Joan.<br />

Audr• in diet. addii. tit. de inslcum. elidono, §. nuns vero<br />

ut/qua, in additioite quo incipit per .cuperiora.<br />

(6) Los que la heredan. Acide I. lin. G. de legat.<br />

LEX VIII.<br />

<strong>Don</strong>atio farta propter frliorum defectum, revocatnr in<br />

toison, habit is liliis legit¡mis postea vatic: si aulein habens<br />

l¡lies legilimos, d,rnet, non revocattir, si legitirna eis salva<br />

remancat; revocatnr tamer osque ad legitimant. Iloc licit.<br />

(1) J'orarre. non han floe. Si ergò haberet filios, vel filium,<br />

non videtur, gitod haberet locurn dispositio Itujus legis,<br />

ut laic colligitur a contrario sensu, et in 1. si unq/urtm<br />

8. C. de reeorand, donation. ibi,filios ttort habens. fn contrariant<br />

(amen videtur 1. cum hater 77. §. cum r..a•iclirnarct<br />

29. D. de legal. 2. et quia videtur edam ¡u isto casu ntilitare<br />

eedem ratio, sr si nullum oil¡mu l 'abaisse', rinrr potins velit<br />

pater dare bona filhis, quant extrautis, ut in 1. coin nectt/i;rsin'í<br />

3u. C. de fidcriromms. I. generu/i/er 6. §. runt attlrvn,<br />

C. dc instil. et snbsti/. 1. cum netts 102. T), de wall¡.<br />

et demon. el in banc seuteutiam inrlinat Angel. in dirt. I.<br />

.si ;humain, eo casa, quo est verdsinti¡e partem non douasse,<br />

s¡ srivisset alios sibi nasciluros, ut in exernplo ibi pos¡to per<br />

C11111 ; et idem volt Bald. in I. 1. col. 3. venir. ceci quid s/<br />

lecnpore do3ialionbc, C. de trio/fie. donation. obi Paul. de Cast.<br />

distiuguit, an lilies natus ante donationem esset odinsus patri,<br />

vet anti: u udè hoc totum residebit in judicis ar-<br />

Iiitrio, consideratis circumstantiis, an pater, si cogitasse'.. dc<br />

liberis postea nascituris, donaret, vol non, ut tradit Andreas<br />

Tiraqudlus in comment. diet. 1. si maquant , super verbo<br />

flco.c non habens.<br />

(2) Ni Iran esperanea de los aller. (stud verbum ponderat<br />

Joannes Bernardos Diaz de-Luco, oliut Begii Cousilii<br />

Indiana nt collega meus, nunc benemeritus Episcopus Calagurritanus,<br />

in regulis, et fallentiis suis, in littera d. regula<br />

141,.pro con-Hat/ni conclusione Doctorum, muid si potest<br />

osteudi, quòd donator tempore donaiionis cogitabit de liliis,<br />

man revocabitur donatio per diet. 1. si unquam, aequo per<br />

banc logera, ut voltait Bart. in 1. Titen r §.Imperator, i). dc<br />

legal. 2. Joao. de Itnol, in cap. fin: de Clonai.- quant Weit<br />

communem esse sententiam Socin. cons. 53. col. 3. vol. 4. In<br />

coutrariam tannent partem Tacit, quia dispos¡tio istius logis, et<br />

d¡ct. 1. .ci ungrtorn, not fuit introducta favore donanlis, sed<br />

Idiot-am; uudè non potest per patrern haie dispositioni reisurtiari,<br />

nt in I. scire dcbeti.c 7. C. rit in posses. legator. 1.<br />

(mort de bonis 15. §. fin. cum simil. D. ad Leg. Fakir'.. et<br />

true'. expresse Oldrai. consil. 173. et. Joan. And. in addit. ad<br />

Specni. tit. de - instruira. edition. §. por1'o, in addit.. fin. versic.<br />

hoc aufern certain est, quem sequitur Roman. in consil.<br />

269. itt fist, tercet etiam Allier. in dirt. I. si unquam, obi


De las donaciones. 679<br />

que si alguno, por tal razor diesse ( 3 ) a otro (/) toLlo lo suyo,<br />

gran partida <strong>del</strong>lo<br />

licit, se ita ottinLnsse de facto, licét Speculi tit. de rizstrum.<br />

uülmn. g. porro, verste. donatio (Intern firma, vult contrariurn,<br />

pollens pro forma, quòd promittatur de non nevocardo<br />

etiant casusopervenientium libcrorum. Bart. etiant<br />

itt diet. §. Inzper-a/or, col. pen. versic. yuctro u/rnnz, 1. si<br />

rutyrtam, tenet, quill revocations, quæ potest fieri per diet.<br />

1. si unyuam, potest reuuntiari per douantern; non tarnen<br />

querelæ iiollìciosæ douationis, quæ introducitur favore filoorum;<br />

quod est tnaxinti effectus, Ham per 1. si unyuam<br />

revocatur donatio in vita patris, et per patrem; revocatio<br />

tarnen, quæ fuit, per querclam usoflìeiosæ douationis, non<br />

fit in. vita patris, sed post mortem as petitiouem tiliurutn:<br />

nam nulluui jus ktabent i' vita patris, ut in I. titi. et ¡bf<br />

notat Bart. D. de libr.r. agnosc.'et si dicatur, quod evenict<br />

incouveniens, et damuum liliis in vita patris proptet • alimenta,<br />

si forte runt pauperes, dicendum est , secunditni Cyn.<br />

Ravn. et Joan. de Imo!. in diet. g. Impera/or, q'ó4 in il-<br />

Iuta, in ( l ocar trauscuitt bona pet dottaIionem, transibit hoc<br />

onus alinteutoruin, ut in 1. si gems ri li/eris 5. â. fin. D. de<br />

liGe,. agrrosc. et opiuioueru Bart_ dicit. veriorent Lodar. Itoma.<br />

consil. 2G. nlovetur grout Bart. ex cap. gaicrtnzyue, 17,<br />

a. 4 . ibi, cunt J1/ios non Iraberct, nrque sperarcl, proof<br />

etimo rout verba iosteæ legis, et ex aliis, qua- poteris violere<br />

per Burn: et ita tenet Socin. dicers esse cummuuent opinionem,<br />

quòclpossit reuuntiari, consil. 147. incipit vrs•czfácti<br />

contingent la, vol. 2. col. fin.<br />

(3) Dresse, Et sic pen ILaberet locum ista iex in venditione,<br />

vel alio contract' oneroso, sed iu contract' gratuito<br />

douationis: quod intellige, nisi vetditio esset Iacta catodico<br />

pectic), scctntdirin Bald. in diet. I. si Ilny am, et. in I. 1. C.<br />

dc pacfrs, el adducit late Socin. consil. 215. col. 1. et 2. vol.<br />

2. Quid si douetur pro dote alicujus pucllar• alt alio quám à<br />

patte? an revocetur tabs donatio ex superveuientia libero-<br />

Torn? Ilabui de facto, et d. feudi, quòd adhuc haheat locum<br />

ista lex, et diet. I. si unyuam, quia adhuc talis pro dote dafio<br />

dicitur riera liberalitas, et donatio, ut in 1. fin. g. si ei<br />

socero 1. D. qua• ire fraud. creditor. 1. 1. g. areedit 13. C,<br />

de rei ns•or. action. cum simil. et in termiiis adducebam<br />

mortis tamer opiuio post Gloss. in diet. I. si unrpram, erat<br />

in contrariunr, (plain sequitur isla let. Quirt !amen si dn-<br />

naretur tulio proprio? Dic, quod roue nou iivwcatur, nisi<br />

usquead det,ittrru 1101101'U/11 subsidiurn, I. si rotas 5. C. de<br />

inojfc. donut. Bart. in diet. g. bnpera/,r , col. 1. et idem,<br />

si dunaretur Iscclesiæ, vet pin loco, ut- in cap, r /ut iinulue,<br />

ubi text. cum ;;loss. 17. q. 4. Bart, in §. haperalor, supcì<br />

alleg, sed an revocabunt. postea vali per juarchtut tool<br />

fieio::æ duttaLioltis, vel ex dispositiute hujus leis, vel dictæ<br />

1. si rtnyuanz? Peudcl decuria, an in do.alione Iacta litio 'aut<br />

nato pater de aliis hiliis nascituris tottitavil, vet 11011 jrtxta<br />

ea, quæ diti supra in gloss. 1. 1. t quid si donatio farla jam<br />

raw erat utagua, nou tauten excedit valorem lertia:, et q uiu-<br />

tæ patris bouururn, e t partcrn legit in talis íilii? an tilü<br />

postea nati revoraburtt talent donalionem? \'i<strong>del</strong>ur, quòd<br />

nou: quia paler visits fait. talent 'ilium jam nation meliorare<br />

in dicta Lertia, et quinta bouorant, ut in I. 2lì. ird Ord in.<br />

Taruinz:s. Rictus tamtn Dominus ]':piseopus Calagurritanus<br />

in loco supra allegato, in gloss. 2. tenet cotilrariunL, i t<br />

club(' revocabitur donatio, et redticetur ad .•rqualil:ttt nt cunt<br />

aliis ¡ibis, el. non Nahebit talis Iìlius uuicus tnajorcm par-<br />

tetti, ex dicta consideratioue quod visus fuit pater trteliorare<br />

coin: nain citi q esser onus filius tautinn, nou cadit i quod<br />

videatur meliurare: quia nou <strong>del</strong>tet pratsutiti ilia prrdileutio,<br />

q eque tneliot•atio respectu nasciturorutn, quorum merita<br />

nuu d itirt 'writ, et. quia facultas rttelioraudi ittt elliÿi dé bet,<br />

plutibus filiis extaitibus, inter quos cadere pas


680 Quinta Partida. Titulo VI.<br />

0), que si despues (6) ouiesse fijo , o fija, de su muger legitima (7), con que casassē despues ($),<br />

um, in txamla a dote fifix meta ni esse legit imam, ul. tradit<br />

r<br />

Salie. in autlrent. ree quo:, 2. notabil. C. can. de Tc.•gat. et<br />

Alexand. qui alios refert consil. 69. vol. 1. et vide hodie novam<br />

pragmaticarn factam in Curiis de >\Iadrid, anno Domini<br />

153', pelitione lut, quod ergò dai ultra legitiman,<br />

non ex debito, sed ex lihcralitate facit; ergò habebit locum<br />

isla tex, et 1. si unquam; ad aure tarnen potest responderi,<br />

pou esse vcram illam opinionem, quand in dote íìliæ meta<br />

sil legitima, sed consideranda est dignitas fìliæ, et cluantitas<br />

iicultaturn patris, et numerus liherorum, ut in 1. si filia:<br />

pater 43. 1). de legat. 3. 1. qua•ro G0. cuor 1. si quando, D.<br />

de jure dot. I. 5. tit. 7. 6. Partita, ubi testas notab. et tradit<br />

late Socin. consul. 2S8. col. 7. cum seq. vol. 2. Decius<br />

consil. 26. et consul. 180. et dos, quam pater assignat future,<br />

judicanda est competens, clan nullus meliùs, quam pater<br />

sciat capere consilium pro filia, 1. neque in ea , 1). de aclulter.<br />

Præ terea, sì pater volens acquirere generum divitem,<br />

et potentem, <strong>del</strong> dotera fibre, eliam excessivam, dictis considerationibus<br />

at.tentis, non potest negaci, quirt frciat. suum<br />

Wegotium, et utilitatem sibi, et sure familiæ: ergò donatio<br />

est ob causarn, et sic non procedit dispositio hujus legis,<br />

neque 1. si ungrlam; quod tarnen cessat, quando extraieus<br />

donaret causa dotis, ut supra dixi: truc enim cessant istæ<br />

utilitates, et caus,e, et niera liberalitas exercetur. Posset<br />

tarnen salvati opinio Domini Episcopi, quando pater desperans<br />

de alüs liberis, et cran posset dotare filiarn minori<br />

dote cura marito illo, cura quo contraxit, dedit sibi ampliorern<br />

doten, considerans se nullum alium lilium habere:<br />

tune, quia exercet donationem simpliciter, et cessant<br />

dicte, vel consimiles considerationes, nil mirum si tune<br />

revocetur donatio iu eo, quòd dos fuit excessiva.<br />

(5) 0 gran partida <strong>del</strong>lo. L. si unquam, undè isla susuitor,<br />

dicit aliquam partent; Linde verificaci videtur in qualibet<br />

parte etiam minima, ut aliòs dicit Gloss. in Clern. 1.<br />

in verbo aut varum parte, de foro compri. Bald, tarnen ire<br />

1. 1. C. de inoffe. donat. et in 1. sicut certi, et. in I. si cum<br />

vol in micro, C. de testam. 771171'1. tenet., quòd requiratur,<br />

ut saltim pars sit dimidia, • per I. nomea filiarum. 164. §.<br />

partitionrs, D. de verb..signrf. Bart. venò in diet. §. Imperator<br />

tenet, quòd verificetur, etsi donat quis rem part.icularem,<br />

et sic non quotitativd, et Franciscos Curtius senior<br />

tonsil. 1. col. 6. adducit auctoritatem Baldi, et Joan. de<br />

Imol. quòd sattem sit quarta pars bonorum. Ego hoc relinquerem<br />

arbitrio judicantis „et sic, quod donatio ascendat ad<br />

talem portionem, vel res particularis donata, quòd non esset<br />

verisimile se donaturum, si de liberis cogitaret: et hoc<br />

tenet Joan. Bapl. de Sancto Seve. in dict. 1. si ut certi, et. 1.<br />

si cum vol in utero, dicer's, ita vidisse judicari in Civitate<br />

Senarum, et tenet Franciscos de Aret. in I. Titius, in princ.<br />

D. de Tiber. et posth. Socin. in diet. consul. 53. col. 5. et istud<br />

voluit ista lex, cum dicit gran partida, licet posse dira,<br />

quòd imò hoc verbum innuat, guird requiratur, ut donatio<br />

sit majoris partis bonorum, ut. in I. propter litem. 21.<br />

et ibi Bald. de excus. tutor. sed t.enendurn est, quod dixi, cam<br />

isla materia tendat ad præsurnptam menteur donantis, et<br />

quia aliud est dicere plurima parte, ut in diet. 1. propter<br />

litem, shod nzagnam pailem; de quo etiam vide Andr. Tiraquell.<br />

in commento illius 1. super verbo, omnia, vel partern<br />

aliquam, tram. 27. cum sequent.<br />

(6) Si despues. Sive modico intervallo, sive magno postea<br />

nascantur; dum tamen de liberis tempore donationis<br />

non fait cogilatum, ut quia forte maritus diutiùs ab uxore<br />

pt.-egnanteabfuisset, quæ statini post donationem peperit lilium,<br />

argurn. D. de captlóis, 1. 1. et idem, si tempore donationis<br />

habebat filium, quern tarnen ignorabat se habere,<br />

ex mente, et sententia hujus legis, el. probatur iii I. str.ut<br />

certi 9. et in 1. si cum vet in rdero 10. C. de testam. milit.<br />

et 1. Titius 25. §. Lucius, D. de liber. el posth. et est de<br />

mente Bart. in repet. 1. 1. 2. quæst, principali, C. de Sacro.canct.<br />

Eccles. tradit dictus Andr. Tiraquell. in commento<br />

diet. 1. si unquam, super verbo frlios non habens, num. 14.<br />

et 15.<br />

(7) De su muger legitima. Non ergò procedit dispositio<br />

hujus legis in fìliis adoptivis, aequo in spiritualibus gctos<br />

donator de sacro fonte levavit, neque in monasterio in quo<br />

donans ingrederetur, neque in finis naturalibus, etiamsi ex<br />

rescripto Principis legitimentur: de adoptivis volait expresse<br />

Paul. de Cast. in 1. 2. C si quid in fraud. patron. Alexand.<br />

consul. 40. vol. 4 . Deems consul. 399, de spiritualibus<br />

pa tet , (pia usti non succedunt patribus spi ritualibus, ut<br />

notat Anton, et Abb. in cap. tanta, qui filii slat legit. tradit<br />

dictus And. Tiraquell. in diet. 1. si unquam, super, verho<br />

suscepil ltbero.s, num. 21. corri sequent. de >\lonasterio<br />

tenet Athol'. in diet. 1. si rtngartnz, Francise. de Aret. in<br />

1. 1. col. 7. D. de testam, et tradit diçt. Andreas super die_<br />

to verbo, num. 36. et 37. vide ibi num. 42. an revocet sal_<br />

tern usque ad legitimam: de finis naturalibus tenet Oldral.<br />

consil. 278. incipit licet quantum ad clau.strale,s in 3, dubio<br />

, per 1. qui libertines, §. pen. D. de opens liberi. et I,<br />

generaliter, §. Cron autenz, C. de instil. et subsfil. sequitur<br />

Tiraquell. ubi supra num. 45. Ripa tarnen ihi quæst. 28,<br />

volt contrarian' , ex pr •æsumpta voluntate donantis, gum<br />

fuit ratio diet. 1. si unquam. Ista lex Partitarum favet prirnæ<br />

opinioni, ut dixi in princ. hujus gloss. et idem dicit<br />

Tiraquellus, esse de filio naturali respcctu matris donantis,<br />

num. 51. si tarnen essent tales filii naturales, qui matti<br />

possunt succedere ex testamento, et ab intestato, voluti qui<br />

non sunt ex damnato coitu; videtur, quòd per istos revocetur<br />

donatio, ex quo etiam dicere possunt inoffìciosunt testantentum<br />

matris: vide ibi per corn, et 1. 9. in Ordire. Tarzri,<br />

et afide gum notat Alex. consil. 40. vol. 4. 4. dubio: de<br />

fìliis natalibus restitutis, vel per Principem legitirnatis, quad<br />

donatio prætextu eorunt .non revocetur, tenet Salie. in dic.<br />

1. si unquam, Bald. in 1. 1. col. pen. C. de inoffic. donai. et<br />

in I. 2. C ,Sl quid in fraud. patron. et in cap. innotuü, dc<br />

electron. ubi contrarium dicit esse, si legitimaretur ta lis fìbus<br />

per subsequens matrimoni um: nani per 'stain revoca<br />

vide de his latè per dictum Andream super-retur<br />

donatio:<br />

dicto verbo, num. 58. et. 59.. cum multis sequen. et Decium<br />

cousit. 3U7, col, fin. et late consul. 366. Adverte tarnen,quia<br />

ista lex videtur decidere, quòd inn!) et per legitimat.um per<br />

subsequens matrimonium non revocetur donatio, darn li<br />

Que ,ci cle.spues ouiesse fijo, o fija de .eu muger legitima-cit:<br />

con tine ca,sass•e despues: volt claim isla lea, ut requiratur<br />

fìliunr natant esse ex uxore legitima, et sic quòd tempore<br />

conceptionis nascatun ex uxore legitima: quia qualitas adjuncta<br />

verbo debet intelligi secundian tempos verbi, 1. ili<br />

<strong>del</strong>le/is 4. g. si detratta 3. D. de noxal. 1, si eatraneu.c 6.<br />

D. de conduct. ob causam: et sic innuit sod's esse, si non<br />

nascerelur ex uxore legitima, licèt postes ex subset-plena<br />

matrimonio legitimetur: neque est de hoc mirandurn, cam<br />

chianti attenta sola di,spositione juris communis. Alexand.<br />

in 1. Gallus, §. et quid si tantum., col, fin. D. de liber.<br />

et posth. hoc idem videtur tenere, motus bac ratione, quòd<br />

Itujusmodi legitimatio pmt trahitut' retrò in præjudicium<br />

legitime nati, ut notat Joann. And, in regula, sine culpa,<br />

de reg. jur. lib. 6. et in cap. tanta qui filii slat legit.<br />

quia tamen hoc est rigidum, cogitandum super hoc relinquo:<br />

viete quia dixi in 1. 1. tit. 13. Part. 4. in gloss. super<br />

verbo son kgitim.os.<br />

(5) Con quo casasse despues. IToc dicit, quia certum<br />

est, quòd de fìliis natis de tali uxore, donator tempore donationis<br />

non cogitavit. Non tarnen intelligas, quòd. si ex uxore,<br />

quam tempore donationis babebat, nascerentur, quòd<br />

ideò donatio per istos non revocaretur: ream idem esset de<br />

eis dicendum, si et similiter appareret , de eis donantem ternpore<br />

donationis non cogitasse, cùm militet cadem ratio; et<br />

ita tenet Bald, in diet. 1. si unquam, in casus positioue: et<br />

in dubio, an præsumatur cogitasse de liberis, vet non, vide<br />

Bart. in dirt.. .'Imperator, col. pen. versic. qucrro, quid sá<br />

irl dubio. Et mota quòd in eo, qui non potest opinati, quòd<br />

naturaliter sit habitants filios, sed est desperatus se posse<br />

babere cos; tune lick de fili is cogilaverit, habebit locum<br />

hujus legis dispositio, secundùm Socin. consul. 126. vol. 3.<br />

col. 2. versic. aliquando, et tento, et hoc ex ratione, in<br />

qua fundata est ista lea, et dicta 1, si unquam: viete ibi per


De las rlo*laciones.<br />

081<br />

que luego (9) que los lia , es reuoca- manera, que tolavia finque en saluo a los lfda<br />

(10) porende la donacion, e non deue vajos Ja su parte legitima , tambien en vida (J2)<br />

ler en ninguna manera (11). E si por auentu- de su padre, como despues de la su muerte.<br />

ra alguno que ouiesse fijos legitimos, quisies- E la palie legitima es, segun dize en el Tise<br />

fazer donacion a otro, pue<strong>del</strong>o fazer en tal tulo <strong>del</strong> establescimiento de los herederos. E si<br />

earn, qui dicit hune casum non reperisse à Doctorib. decisum<br />

: et subdit ibi col. 4. quòd promissio ile non revocando<br />

propter lihel •os suscipiendos, et renuntiatio dictæ I. si<br />

unquam videtur intelligeuda respecta filiorum, et de filiis<br />

ex uxore, quart tune habebat, procreandis ; non autem ile<br />

filiis procreandis ex alla uxore: et dictum Socin. latüls repetit,<br />

et prosequitur dictus Andr. Tiraquell. iii diet. repel.<br />

1. si unquam, num. 100. vers. 3. declaralur: vide ibi<br />

per cum.<br />

(9) Que luego. Et sic, non expectata morte donanlis, ut<br />

<strong>El</strong>ias sic revocet; irnò et ipse pater status potent, ut hic, et<br />

aperti ùs in diet. 1. si unquam, ubi gloss. fin. filius tamer<br />

vivente paire non posset altere ad revocatiouem, secuudùut<br />

Cin. et Joan. Fab. in 1. 1. C. de inoffic. donation. Si tarnen<br />

egeret filius, rccursum babied contra donatarium ad alimenta,<br />

ut in diet. 1. si Buis à liberty 5. §. fin. D. de libel,<br />

agnosc. Mortuo tarnen patre, filius revocabit, sicut et pater<br />

poterai, licet et pater in hoc nullam declarationern saæ<br />

voluntatis fècisset, secundùrn Alberic. in dieta 1. si unrluarn,<br />

ex quo lex ipso jure revocavit.<br />

(119 Es rcuocada, Ipso jure, ut hic dicitur, et notat<br />

Gloss. diet, 1. si unquam, et si possessio per constitutum<br />

fait translata in doilatarium, redit in donatorem constitute<br />

ipso resoluto, secundùrn Philipp. Decium tonsil. 366. ad fin.<br />

quia constitutum sequitur naturam ejus actus, cui appouitur,<br />

Bald. in 1. c.r testamento, ad fin. C. de fidetáomnzi.s. et<br />

in cap. 2. de feud. dal. in vicem leg. commtssor •. et. afide,<br />

quod revocabitur donatio, etsi sit ¡strata, ut notat Bart. its<br />

diet. q. Imperator in fin. et. est couuuunis Dort. coactusio,<br />

(11) Manera. Id est, revocatur its totem, ut in diet. 1.<br />

si unquam, et quia licèt filii postea nati decedant, (lunatic)<br />

non reconvalescit, secundùrn Alberic. ibi, et Bart. in diet.<br />

L Tilia, §. Imperator, col. pen. vers. quovo, pone filii stufa<br />

nati, 1). dc leg. 2. licet Alberic. in I. 1. D. de assig. liberi.<br />

argum, illius legis coutrariuut iulerebat.<br />

(12) En vida. ld est, neque its vita, neque in morte<br />

donabit, vet legabit ultra legitimara: vide 1. 28. in Ordin.<br />

Tauri, ubi habetur, quòd vigore diversaruru Legum l'ori<br />

permittentium donavi posse in vita per parentela, habeutcrn<br />

filios legitirnos, quintam partern, et etiam in morte posse<br />

legaci extraneis, vel pro anima quill parent non potest<br />

nisi unarn tantùm quintara donare, vet legare, sive in vita,<br />

sive in morte; et licet ill y lex loquatnr, quando donat, vet<br />

legat descendentibus, à fortiori si exlraneis; et sic per illam<br />

legem tollitur ilia antiqua Doctoruln llispauorunr dubilatio,<br />

an vigore illarum legurn Fori possint parentes disponere<br />

de duabus quinlis; de qua quæstione vide Roderic. Suarez<br />

in calce comment. sui super 1. quoniam tit prioribas, C.<br />

de inoffic. fcslam. qui tarnen ad decisionem oblitus est hujus<br />

legis Partitarum, ex qua satis probatur, quòd non posset<br />

disponere pareos ultra unain quintana parted!, sive its vita,<br />

sive its morte, ut salva sit legitima filiis, quæ est hoáie 0111nia<br />

bona, excepta quinta: et satis probat ista lex, hoc procedere,<br />

slue disponat pareils per umdum quotæ, sive particularium<br />

reruns donationes faciendo in vita: et dici[ Boder.<br />

ibi un um bonum verborn, qudd ubi paler in vita non<br />

donasset quintam per modum quotæ, sed fècisset aliquas<br />

particulares donationes modicas ( ut fit quotidie ), quòd<br />

non consuevit attendi, ut tempore mortis liabealur consideratio<br />

ad diminuendam quiulam partein bmroi • uw, quarn<br />

pro anima legasset , propter illas particulares modicas<br />

donationes lactas à patre in vita: quia esset hoc quodauimodò<br />

ligare niarlus hatris, ut iuduceretur iuterdictio (list ribu lfonis,<br />

et adrniuistratiouis honorum; quod, secuuditzn eum, non esset<br />

procul ah iniquitate; et nihil allegat ad hoc, nisi consuet ndinem,<br />

et absurdital.etn, quæ aliàs resullaret. Et certe, quando<br />

esser modicus excessus, et filii parùm gravarentur its legitima<br />

ex donationibus minutatim facts in vita, æquum videtur hoc<br />

•<br />

dictum, maxime sic consuetudine roborattnu ] si tarnen esset<br />

nolabilis excesses, et gravamen, idetn judicarenr in pturibus<br />

doualionibus ad niinutum factis, sirut its una magna<br />

alienatione, ut probatur in 1. nomen 34. §. 1. et ibi Gloss.<br />

in verbo prope, D. de legal. 3. notar Bald. in 1. fracas, D.<br />

de legib. Et an ista prohibilio, quòd parentes non docent,<br />

segue its ultima volt/tome Iegent ultra quiulam, iutclligafur<br />

de ipsis bonis parenluu, et proprietate coram tantiun,<br />

an etiam comprebendat fructus quos in vita parentes habent<br />

de suis propriis bonis, ut sic fructus in hoc judicentut•<br />

, sicut eælcra bona? Est pulc •hrum duhium, et non<br />

mentisi me vidisse per aliquein tactual, nisi ¡ter Socin.<br />

consil.. 93. vol. 1. incipit circa prim« m prcesenlis consullatiorzis<br />

arliculum its 3. dubilatione, uhi arguit ad utramque<br />

pantera, et tandem coneludit, quid idem sit judicium<br />

dc fructibus sic ut de cæteris bon's, deduct() co, quod alfina<br />

ail necessitatem victus, attenta personas qualitte, et<br />

dignitate, juxta notata per Gloss. et Doct. in I. rnariftnn,<br />

I). solo[. matt-ha. I. plenum 1'!. §. celai/ii 1). de usti , cl<br />

habit. et. loquilur ibi Soria. in raso suo multitnt conformi<br />

ad Ieges nostri Regni, ubi per staluluul fucrat augnientata<br />

legitima filioruni, et parenti tauliun licebat disponere de<br />

quarta parte honorum: movclur ipse, quia lox geueraliter<br />

loquilur, ergò generalitcr debit intelligi, 1. 1. §. el generaliter,<br />

D. dc legal. pra •slrnnl, cap. .ei 7¿onzanorurn, 19, distill.<br />

non enim minus dicuntur bona Ft-rictus percepti ex bonis<br />

qua 's] ipsa bona, quæ à beando dicuulur, i. sttost 'mtrana<br />

39, lj. borra, 1). de verb..signPic. ne g 11e in cis potest dori<br />

ratio differentia; et earn verba statuti non repugnent, sed<br />

proprie veri lic•eul(sr, verificati et debit dispnsilio, I. 1. §. .ci rs<br />

yeti Flacon 19. I). de c.eercilo,. et confir:latur hoc per casuist,<br />

d oom (licit siilgul. its I. fin. vers. pen. i). dC rle/rrn'enr/ts<br />

rein, ubi Israel , quòd dispositio illius titoli, per quern intmobilia,<br />

et mobilia absent is citati anuotantur, et ronscribuntur,<br />

ut si veuiat intra annum recuperet, interpretantur<br />

per ilium textual, ut. veudicet tibi locum in fruclibns<br />

postea perreplis illo anno, qui inter mobilia computautur:<br />

addncit etianr dictum Baldi in cap. 1. its fin. prise. de pace<br />

tenemla, quòd puilirat.io mobiliurn, ( l ine fit ob paris<br />

violationcnt, vemlicat sibi locum its fructibus: addncit eti:nn<br />

I. Paulus 29. §. 1. i). ele pin. et I. gttannris ;i. C. ira gut=<br />

bus calls. pign. vel h /toll'. tacit. contrae. cunt concord. ibi<br />

allegat in gloss. et quòd fructus augcut ipsam rein, I. item<br />

verrianl 2u. §. 3, vers. fructus, D. de petit. heaved. et dicit<br />

Jacob. Butt-. in 1. jtrbemus, C. ad Trebel. quint fructus Censeulur<br />

res ltæreditarire, sicut et religious patrimoriiunl: et<br />

quia ejusderrt natura: (libel. esse augutenturn: sicut et ipsa<br />

res principalis, 1. clirnrzs•i S. C. dc line dol. 1. si contenti<br />

1 S, §. si soda, et quùd ibi Bart. elicit, D. ile pi nor•. action.<br />

1. fin. C. de froment. t,bd Constati/inopo/. lib. 11. allegat<br />

etiam alio, quæ ibi poteras videre: et ad finem etiam subdit<br />

bonum. vcrbum, 'sta non esse ita amare recipieuda, ut et si<br />

parons aliquantò magnas expensas ferisset in virtu, et aliquos<br />

fructus erogasset in pion usus, deberet fieri imputatio<br />

in Alani quintarn, vel quartarn partern in casts suo; sed si<br />

deberet superasse uotabilìs quantitas, ita quad verisirniliter,<br />

si non invenitur, paresis in alias personas prasuuiatur verosirniliter<br />

erogasse. Contra 'sta tasters dicta Socia.. urget<br />

textus notabílis, et ibi Bald. its 1. cum oportel G. §. non autem<br />

2. C. de bon gs gare liber. ubi babelur, ! maid pater, qui<br />

babet usunrlructunt in bonis advrutitiis fili', potest ;stain<br />

usumlrurturn donare, et reliuqucre, cui vnluerit, acque ex<br />

hoc fili' poterunt intentare querclaul inofliciosæ donationes:<br />

et sic licèt isti fructus siut bona pari-is, disponit tarnen de<br />

eis liherè, ut iii palet: urget etianr dictum 1)ielaci de Segura<br />

in rep. 1. 1. §. si vie, col. 26. I). de arguer. passes. ubi<br />

motifs ex dicto Gloss. its 1,'generaliler, §. plane, in verbo<br />

ex uliguu causa, in fin. D. de fdeicornna's. Iiberlat. infert,<br />


682<br />

el padre fiziere mayor<br />

uocar los fijos , fasta<br />

parte legitima (13).<br />

Quinta Partida. Titulo IV.<br />

donacion, puedenla<br />

en la quantia de la<br />

re-<br />

LEY IX.<br />

Fasta que quantin puede fazer orne donacion<br />

de lo suyo; e de lo que denlas ftiiere, que seca<br />

rcuocado.<br />

Emperador, o Rey, puede fazer donacion,<br />

de lo que quesiere , con carta (1) , o sin carta,<br />

pax] si pater habens Olives ftlios uni eorum donavit bona<br />

sua its inotticiose, quòd pastea alii filii revocave ' unt banc<br />

clonationem, tauquS,n inofliciosatu per tit. dc inoffic. tlonat.<br />

recnanente aped hune ¡Ilium doaatariuut legitima parte sua,<br />

et tertio, et. quinto bonorum: quòd hoc caso fructus, quos<br />

percepit talis filins respect( ' illius partis, quæ ci aufcrtur<br />

per alios [caftes, non tcacbitur restitucre, arg. 1. ca demum<br />

6. C. de collat. Sed si cette iuspicialtur, ista non obstant:<br />

nam in his rasibus fructus Isou percipiuntur ex re<br />

patris, ut sic eodem jure ceuseaiitur, prout volt. Socin. sed<br />

proprietas bonorum adveutitiorum est Titi; et etiam dominium<br />

rerum donatarum filio, ut in casu Didaci de Segura,<br />

est ipsius 4ì1ü: et sic non potesl dici, quis) talis tractus sit<br />

de bonis patris, sacque in suo patrimonio: quia ex quo exivit<br />

doruiuiuru ab eo per donaiiotern, fructus ex re donata<br />

non fueruut sui, et ut dicit Bald. its 1. fin. C. de usttcap.<br />

pro donato, fructus, et accessioues rei non dic:uttur propriè<br />

donaci, quia non caduut in còntractu sccuudimn formam<br />

con tractus, et ideò, secundiun curs, non augent quantitatem<br />

donationis, negae requirent imisinuatio iemn, 1. in cedibus,<br />

§. ex rebus, et ibi Gloss. D. de donation. Et sic remarient<br />

vera dicta Social cum istis duahus lìmil.atiouibus; scitiret,<br />

si pater Bonet usurnfructunt, quern habet in bonis filii:<br />

quia isla donatio non revocabitur per querelatn inofficiosæ<br />

donationis, prout dicit Bald. in diet. §. non autem:<br />

item si fructus proveniant ex re alteri donata, et tradita;<br />

quia tales fructus non nouent rein douatam, ut dicit Gloss.<br />

in diet. Q. plane, et probatur ill diet. §. ex rebus, nec<br />

fueruut in bonis patris: telle ista menti, quia quotidiana<br />

sant.<br />

(13) Legitima. Habes hic, quòd donatio inofficiosa,<br />

facta in prieludicitm filiorum jam natorum, revocatur per<br />

qucrelam inofficiosæ donationis osque ad legitimam t.antùm,<br />

et sou ill totem: super quo de jure cornait/ni fueruut diverste<br />

opiniones inter Azon. et Iingotin. Glossatores, ut dicil.<br />

('loss. in I. C. de irioffi. douai. its gloss, mag. 5. q. et<br />

opinio IIugolini ibi recitata, distingiteulis inter donatiosiens<br />

inofuciosarn, re et consitio fartant, vel re taitùm, magis<br />

communiter per Dort. ibi "approbatur, et ita attestatur<br />

Socin. consil. 126. col. 1. vol. 3. Hier lex approbat opiniostem<br />

Azon. ut talla farta distinctir.ne, tantiim usque ad legitimam<br />

revocctur; quam opiuionem etiaat tenait Bald. in<br />

dirt. I. t. col. 4. et sub dubio forte dicit ibi Paul. col. 3. istam<br />

opininnern fore nu•liorern, 1?t amide ad istam logent,<br />

q uòd negne tea utnerando potesl pareos donare in præjudicium<br />

legitim.e filioruru: et sir donatio etiam remuueratoria<br />

revoratur usque ad filiorum legitintatn, ut votait Gloss.<br />

et ibi notant vulg. Paul. de Castro, et .laso in authent. timide<br />

si pareras, C. de ínoffir. festam. lacet series sit ill liberto,<br />

tut in I. virus 9. 1). si quid in fraud. patron. Quid auteur<br />

si pater alienet bona in fraudent filiorum titulo oneroso?<br />

an filii revoient usque ad legitimam ? Vide Bart. in 1. non<br />

risque adeo, D. si quits à parente fuer. nzanurn. et latins<br />

Bald. ill 1. 2. versic. qu.a:ro art filius, C. si quid in fraud.<br />

patron. Paul. de Cast. in I. Imperato • , 1). ad Trebel. Joan.<br />

And, its addit. ad Spec. tit. de reb. Errl. n^iu ulirn, super<br />

parte rcrterunz, la 2. Ale>:and. consil. 57. vol. 5. Et an litai<br />

possint in caso, in quo pater dilapidat bona, petere ut eis<br />

assignetur aligna possessio patris pro alime,tis? Vide Bald.<br />

in diet. 1. 2, versic, led pone pater: et quid de bonis, quæ<br />

su<br />

e valdra. Esso mismo dezimos que puedan fa- Ley s,<br />

zer los otros ornes, quando quieren dar altro 1/1(2",<br />

Emperador,<br />

da cosa es, que como ellos o<br />

al Rey. Ca visa- Ree0p.<br />

1 pueden fazer clona- Lry b,<br />

ciones por carta , o sin ella, que los 3,<br />

ornes puedan<br />

dar a ellos lo que quisieren<br />

Ñb<br />

, en essa misma Novia.<br />

manera. Pero dezimos, que quando el<br />

Emperador,<br />

o el Iiey, faze donacion a Eglesia o a tit. 32,<br />

' lib. mi<br />

Orden, o a otra persona qualquier, assi como de .vr,vi.r.<br />

Villa (3), o de Castillo, o de otro loar en qUe LP<br />

•<br />

Le,ouiesse<br />

Pueblo, o se poblasse despues ( 4) ; si tit. 5,<br />

li G. 3.<br />

pater perdiilit in ludo, an revocent filii risque ad legitimam<br />

? Vide Bald. in 1. 1. C. .si quid in fraud. patron. et<br />

Angel. ice suo tractat, malefic. in parte mctidore de moli<br />

dati, col. 3. et per Jason. in 1. tá executione, §. fin. D. de<br />

verb. oblig,<br />

LEX IX.<br />

Valet donatio sine insinuatione osque ad quingentos<br />

morapetinos auri; et ultra non valet, niai cum licentia, et<br />

scientia judicis loci, ubi fit. donatio: tarnen in donationibus<br />

factis à Principe, vel à privato Principi, non requiritur insiuuatio;<br />

nec in dote, nec in donatione propter nuptias,<br />

quantacumque sit in summa ; nec in donatione pro redemptione<br />

captivorum, aut refectione Ecclesiæ, vel domus, aut<br />

hospitalis. Et si Imperator donat alicui Villam cum suis<br />

juribus, non intelligitur concessisse monetam, nec merum<br />

itnperium; nisi specialiter concedat. Et si specialiter concedit,<br />

nihilomiuits tenetur facere pacem, et guerram pro eo<br />

donatarius, et erupt appellationes Principia. Hoc dicit.<br />

(1) Cori caria. Quando donatio excedit quingentos solidos,<br />

regairitur scriptura, ut hic, et in 1. donatio 25. et<br />

in I. pets. C. cod. notat Gloss. in cap. 1. de censib. lib. 6.<br />

Tallit in donatione, quam facit Princeps privato, vel priva',us<br />

Principi, quæ ('eque requirit scripturam, neque insinuationem,<br />

ut hic, et in I. sancimus 34. in princ. versic.<br />

exceptas, et in authent. ibi polita, C. eod.<br />

(2) A Eglesia. Habes hic, juncto verbo, quoi) est infra<br />

ead. 1. ibi, Ju.cticia de sangre, quòd in generali donatione,<br />

seu concessione castri, sets loci, non venit merum imporions;<br />

etiamsi donetur Ecclesiæ. Cujus contrarium in donatione<br />

facta Ecclesiæ per Principem, teuuit Din. in quodarn<br />

suo consitio relato per Joan. Ande. in addit. art Spec.<br />

tit. de jur. omn. judic. in additione super verbo pacto'ah.s,<br />

et tenait Oldral. consil. 252. incipit ad qu stionem, per<br />

fondamenta, quae ibi videbis: et hoc idem, quod in irta lege<br />

in hoc dispouitur, cauturn etiant est per I. Ordin. tit. 9.<br />

1. 2. lib. 5. quæ (acta fuit ad declarationem 'subis legis, et<br />

1, pets. tit. 15. Part. 2.<br />

(3) Villa. Villæ, et castra suit •quædam nomina, quæ<br />

in se continent jurisdictiouem, et honoretn, et districtum,<br />

et jus patrouatus: vide Bald. in cap. unico, col. 3. de tapit.<br />

qui eu iam vend. Bart. in I. 1. §. sive autem, D. de novi<br />

operis nuntiot. et dicuntut' ville, ædificia sine muris, ut<br />

patet Leritic. 25. c. v. 31. et dicit Bart. in extravag. ad reprimrndsim,<br />

in glosa. super parte provincia, Et an posset<br />

Rex boulines suos stipendiarios alterius facere, ita quod transeant<br />

irt ejus dominio, tradit Lucas de Penna ._ concludens,<br />

quòd non, in t. unira, C. de tapit. rio. censiti, exim. lib. 11.<br />

quod nota ad I. ele Valladolid, et limita, ut in l.. 51. tit.<br />

18. Partit. 3. Quid auteur si Rex donavit utihi castrum,<br />

reservatis sibi quibusdam vassallis, quod castrum multiplicaturn<br />

est postes in hominibus, et magnitudine? quæritur,<br />

ad (peul periiuebit illudaugmcntum?,Pic,quòd distinguen<br />

res suos-dæ<br />

sont. I;Srniliæ, uudè processerunt: quia progenito<br />

sufferti sequi debent, ut C. de agrie.. et censsit. I. eum scimus<br />

22. bile, 11, ita Raid. in c. 1. §. si quis de manso, col.<br />

3. versic. sed pane, de contrai,. invest,<br />

(4) De.spue.s. Posset hoc fieri abaque alla auctoritate superioris,<br />

ut notat Bald. in 1. ex hoc jure, D. de justtl. et<br />

jure: licet cuita ædificare villas, "et castra in loco proprio,


De las donaciones. 683<br />

Dy quando gelo dio, otorgo por su preuillejo, que donacion , e para sus herederos; e denen fa-<br />

libro t'`' '' ro gelo daua con todos los derechos (5) que auia zer guerra, e paz (11) por su mandado. Otro-<br />

No °iS. en aquel logar, e deuia auer, non sacando<br />

Recop. si dezimos, que todo o rne puede fazer dona-<br />

ende ninguna cosa; entiendese, que gelo dio cion por carta, o sin ella, dando quanto qui-<br />

con todos los pechos, e con todas las rentas, siere, para sacar catiuos M), o para refazer'<br />

que a el solian dar, e fazer. Pero non se en- alguna Eglesia (13), o casa derribada; e por<br />

tiende , que el da ninguna de aquellas cosas dote, o por donacion que se faze por razon de<br />

que pertenescen al seîiorio <strong>del</strong> Reyno (6) señaladamente<br />

, assi como moneda (7) , o justicia<br />

de sangre (8). Mas si todas estas cosas fuessen<br />

puestas, e otorgadas (9) en el preuillejo<br />

casamiento. E aun dezimos, que si algund orne<br />

quisiere .fazer, donacion a alguna Eglesia , o a<br />

logar religioso, o a Ospitai, que lo puede faser<br />

sili carta, Pero si quisiere dar a otro orne,<br />

de la donacion, estonce bien passaria al logar, o a otro logar, pue<strong>del</strong>o fazer sin carta fasta<br />

o a la persona , a quien fuesse fecha tal do- quinientos marauedis de oro (14), Mas si quinacion<br />

; saluo ende , que las alçadas (10) de siere fazer mayor donacion (15) de lo que<br />

aquel logar deuen ser para el Rey que fino la es sobredicho en esta ley, lo que fuesse dado<br />

ut in 1. quicumque 3. C. de fundís limitroph. lib. 11. tamen<br />

tale castrum, sic in loco proprio ædilicatum, nullam<br />

habet jurisdictionem; sed ille , qui est dominus Civitatis<br />

quoad jurisdictionem , est dominus illius castri , L nulli 28.<br />

C. de Episcop. et Cler. I. qui ex vico 30. D. de municip, est<br />

enim ædificium ejus jurisdictionis, cujus est solaria, secundùm<br />

islam recut. quidquidrdifcatur, etc. secundùm Bald.<br />

in 1. 1. versic. in iazitio , D. de offic. project. zu •b. col. 2. in<br />

fin. ubi ipse ponit notabilem quæstianem , ad cujus decisionem<br />

confert isla lex: ponit enim, quòd Princeps donavit<br />

milli locum publicum , puta talem montem , et ibi ego<br />

castrum ædifico, cui deputo pro territorio totum montem:<br />

qu æritur, an castrum sit meant , et an habeam jurisdictionem<br />

, sa' si Princeps donasset mihi sub nomine universali,<br />

scilicet territorii : cujus resolutio est, quòd si Princeps donai<br />

sub nomine territorii, venit jurisdictio, et castrum est<br />

merlin quoad proprietatem, et jurisdictionem, ut in 1. pupillus<br />

239. §. territorüim 8. D. de verb. si,nifzc. si autem<br />

donasset, non expresso nomine universali, dicit Bald. quòd<br />

non veniet jurisdictio in concessione : quia merum , et mixturn<br />

imperium nominatim est concedendum, 1. 1, D. de<br />

offic. ejus cui est mand. jurisd. et hoc idem videtur velle<br />

idem Bald. in 1. à procuratore, C. mand, ubi dicit, quòd<br />

nihil commune habet proprietas fundorum cum jurisdictione.<br />

1-Ive tames lex innuit , quòd si donatio talis loci fuit<br />

cum omnibus juribus , quæ ibi Rex habebat, quòd venit<br />

jurisdictio causarum civilium , non tamen merum imperium,<br />

fecit 1, si quando 2. C. de bonis votane. lib. 10. sed<br />

tarnen adhuc limitarem hoc , et intelligerem, quando sub<br />

nomine universali donaret, ut etiam bic innuit, eden dicit,<br />

villa, o castillo, o otro logar; et sic, quòd sit ejusdem qualitatis,<br />

et universalitatis. Sed quid si aliquis fecit majoriam<br />

ex facilitate Regis, vel legis, et inter cætera bona assignavit<br />

filio majori , et cæteris vocatis jurisdictionem alicujus castri,<br />

vel villæ ? an ex hoc videatur donare majoriae omnia alla jura,<br />

et reditus villæ? Et videtur, quòd non per supradicta,<br />

et quæ babentur, et notantur in cap. unico, dc capitan. qui<br />

cur, vend. et potest induci ad hoc bonus text, in 1. oiimentorum<br />

11. D. de assign. libert.<br />

(5) Los derechos. IIabes hic, et infra, cam dicit, entendiesse<br />

, quid comprehendatur in donatione Principis,<br />

cum dicit, cum omnibus juribus; adde 1. si quando 2. et ibi<br />

Lucam de Penna, et Joann. de Plat. C. de bon. vacan, lib.<br />

10. vide diem Paul. de Cast. in 1, pro parte , D, de servit.<br />

(6) Del Reyno. Quæ sont ista, habes hic, et in 1, pen.ult.<br />

tit, 15, Part. 2. et ibi dixi.<br />

(7) Moneda. Intellige, et declara, ut in diet. 1, pen.<br />

tit, 15. Part. 2.<br />

(8) De .sangre. Est ergò de regalibus merum imperium,<br />

ut hic vides, et dicit Oldral. tonsil. 252, quod communiter<br />

dicit i r per Legistas , merum imperium adhærere ossibus<br />

Principis, quod nullo modo potest se abdicare, et fuit<br />

dictum quorumdam antiquorum , ut refert Joan. And. in<br />

dictis addit. ad Spec, in verbo pastoralis, tit, de jurisd.<br />

omnium judicum,<br />

Torn. XI,<br />

(9) Otorgadas. Babes hic, quòd Rex potest alicui concedere<br />

ea, gun sunt regalia, et idem habetur in diet, 1. pen.<br />

tit. 15. 2, Partit. quod nota, nam Lucas de Penna in 1,<br />

contra publicain, C. de re rnilit. lib. 12. super hoc late insistit,<br />

quòd Rex non possit concedere regalia in perpetuum;<br />

imò neque ad tempus , nisi ille cui concederetur, esset multùm<br />

proba persona , et utilis Regno: quòd tamen talis coneessio<br />

ad vitam Regis concedentis tantùm valeat, babes in<br />

diet. 1. penal. secundùm quern isla est limitanda , et vide<br />

quæ dixi in 1. 10. titul. 18. 3. Partit. in concessione verb<br />

meri imperil, vide quod habetur in diet. 1. 2. tit. 9. lib. 5.<br />

Ordin. Regal. ubi et de donatiouibus castrorum, et villarum<br />

: an autem is qui reperitur in possessione regalium, de<br />

quibus hic, cogatur ostendere titulurn sun posscssionis, videas<br />

per Lucam de Penna ubi supra, quòd sic; et nisi ostendat,<br />

licitè compellitur ad restitutionem corona : aide 1.<br />

4. tit. 1. lib. 2. 1. 2. tit, 1, lib. 3. Ordin. Regal. et intelligit,<br />

et limitat Lucas de Penna ubi supra, quando lis est<br />

cum Rege, vel ad ejus petitionem instatur, ut ostendatur<br />

titulus; secs si qutestio sit inter privatos.<br />

(10) Que las alçadas. Adde 1. pen. tit. 15. Part. 2. et<br />

quæ dixi in 1. 22. tit. 13. ead. Part. in gloss. super verbo o<br />

le embarg,assen, et quæ habentur in cap, venientes 19. de<br />

jurejur.<br />

(11) Guerra, e par. Adde 1. pen. tit. 15. Part. 2. et<br />

quæ dixi in dici. 1. 22. tit. 13. ead, Part. in glos. super<br />

verbo o no le f.zie.ssen hueste.<br />

(12) Para sacar catiatos. Adde 1. pen. C. eod. et 1, fin,<br />

C. de jure dot, et authent, eo decursum , C, dc clonal. ante<br />

pupi. ubi isla haheritor.<br />

(13) Eglesia, Approbat opinionem Pilei glossator, de<br />

qua per Joann. Ande, in addition, ad Spec. tit. de instrunz.<br />

edition, §, porro, super verbo Mud, quarn ibi sequitur ipse;<br />

et eamdem opinionem tenet Bart. in 1. i11ud, C, de Sacrosanct.<br />

Eccles, sed Bald, in diet. 1. laud tenet opinionem coritrariam,<br />

scilicet , quòd donatio ]'acta Ecclesiæ ultra quingeutos<br />

surcos exigat insinuationem, et videtur de mente<br />

Gloss. in 1, sancimus, in prine. super verbo quingenloram,<br />

C. cod, et islam opinionem tenet etiam Salle, et Paul. de<br />

Castr, in diet. I, illud: ideò Iene menti islam legem,<br />

(14) De oro. Arbitror esse castellanos aureos hujus<br />

Regni; quod patet ex his quæ notat Paul. de Castr. in I,<br />

quicumque, col. 3. C. dc sec-via' fu it. et in 1. tin, in prin.<br />

ubi in individuo loquitur de istis quingentis aureis , C,<br />

comm. dc legat. et ex his quæ notat Joan. de Plat. in 1. quo-,<br />

liens C. de susccpt. et archar. lib. 10. in rubric, C. de<br />

vetar. numism. poles[. lib. 11. et Abb. in cap. conquerente,<br />

de offe. ordin. adde quæ dixi in 1. 2, tit. 11. 3. Part.<br />

(15) Mayor donacion. Sed quid si faciat pactum de non<br />

petendo aliquod debitum excedens dictam summam ? an<br />

egeat insinuatione? Joan. Audr. in addii. ad Speculat. tit,<br />

de instrunaen. edalione, §. porro, in addit. magna tenet,<br />

quòd non, et Salie. in 1. creditori, C. de partis'; Gloss. tamen<br />

tenet contrarian) in I. ,ei quis obligation, D. de regal.<br />

jur. et Bart, in 1. Modestinus, D. de donation, et est magic<br />

Ssss


684<br />

lemas, non valdria.<br />

se con carta , e con<br />

Judgador de aquel<br />

donacion.<br />

LL<br />

Corno por razon de<br />

reuocar<br />

Quinta Partida. Titulo IV.<br />

Fueras ende, si lo finies-. das , contra aquellos que les dan algo, o les fa-<br />

sabiduria (1 G) <strong>del</strong> mayor zen alguna gracia (1); e porende touieron por<br />

logar r (17), do fiziesse la Lien los Sabios antiguos, que non fincassen<br />

sin pena, e establescieron quatro razones, que<br />

y X. por qualquier <strong>del</strong>las deue perder la cosa que<br />

desconoscencia se puede le fue dada. La primera es, quando aquel que<br />

la donacion, rescibe el donadio, es desconosciente contra<br />

Desconoscientes son los ornes a las vega-<br />

commuais opinio, secundirm Alexand. in diet, I. creditori,<br />

ubi Jaso , et Sarin. Quid autem si quis remittat prenam caducitatis?<br />

an egeat irisinuatione? Vide Bald. quòd non, in<br />

cap, 1, in print. quid furls si post alien. vassal, feud..<br />

redem,<br />

(16) Con carta, e con sdbiduria. Non ergir suffrceret<br />

præsentia tabellionis, et tcstium ; sed requiratur etiarn præsentia<br />

judicis ultra notarium: ita dici- Paul. de Cast. in I.<br />

acta 45. D. dc re jud. et sequitur ibi Alexand. et ante eos<br />

hoc tenuerunt Cin. et Bald. in 1, fin. C. qui adnaitti, quos<br />

ipsi non allegant , ubi etiam tenet Jaso dicers se ita cousuluisse<br />

; et dicit Paul. de Caste. in diet. 1. acta, quòd si aliud<br />

diceretur, ornnia Jura loquentia de insinuatione esscnt mania,<br />

cüm de quali het donations confìciatur instrumentum:<br />

et quotìdie practicatur in isto Regno, ut quando donatio<br />

excedit 510. aurcos, insinuetur coram Judice, et apparatus,<br />

in palatiis de isto defectu, neque unquàm fuit receptum, ut<br />

sufficeret instrumentum notarii: dicendum est tarnen, quòd<br />

donatio sic excedens, si fiat in actu coram Judice, sufficiat,<br />

cùm acta desiderata Judicis pr æsentiam , ut in diet. 1. acta<br />

45. et in I. :doe apud acta 28. C. de transaction. et hint<br />

est, quòd inveutarium, quod fit apud acta, dicitur insinuaturn,<br />

Bald. in auth. si omnes in fin. C. si se, ut ab hared,<br />

abstineat; si tarnen extra acta fiat donatio , etsi fiat cum<br />

tabellione, et testibus , vet cum teslibus, requiritur, quòd<br />

postea illa donatio insinuetur coram Judice: quia insinuatiti<br />

fit , non solùni cam presente Judice fit douatio, sed<br />

etiam si post Nauru instrumentum donationis Judici intimetur,<br />

ut probatur in 1, donatio 25. C. eod, et ibi Ang. et<br />

eod, tit, I. in hoc 30. ubi etiam natant Bald. et Angel. et<br />

comprobatur ex notatis per Joann. Andr. in tit, de instrumentorum<br />

editione, §. porro, in additione magna super<br />

verbo subscribat. Sed quid si tabellio, cocain quo confìcitur<br />

instrumentum donationis , esset index , et tabellio ? Vide<br />

Alexand. cousit. 157. vol. 2. incipit viso instrumento donationis<br />

, col. 1. et 2. ubi tenet, quòd tune sustinebit tabellio<br />

vicem duorum, et coram ipso sufficit insinuare , ex quo est<br />

index. Sed an requiratur, quòd index approbet expressè donationem,<br />

vet sufficiat , quòd tantùm sibi intimetur? Glos.<br />

in auth. ut non fiant pgnorationes, §. illrcd quorlue, collat.<br />

5, in verbo geslns man/men/or/um , tenet quòd requiratur<br />

expressa Judicis approbatio : et per illam glos. ita tenet Guiliel.<br />

in 1. illud, C. de Sacros. Eccles, qui etiam dicebat, in<br />

insinuatione require cause coguitionem, ne donaus decipia =<br />

tur', C eod. 1. data 27. et potest, et debit interrogarì de<br />

causis, quare patrirnonium suurn sic exhaurit; et dicta Guibel.<br />

recital Bald, in 1, si consul, D. de adoption, 1. lector.<br />

2, col, vers, tertia quæstio. Contrarium tarnen tenet Bart,<br />

in 1. llladestnus , D. de donut. et Bald. in diet. 1, Mud dicit<br />

de hoc esse casum in 1. fin. C. de prevd, decureon, lib. 10.<br />

qui textus hoc non bene probat, quia non loquitur, oli donatiti<br />

esset excessive; et quòd ilia lex hoc non probet, licet<br />

rationem non assignet , dixit Joann, de Plat, in 1. 1, C. de<br />

apochis public, lib. 10. in fin, prime col. sets princ. 2. Opinio<br />

Bart,et aliorum , quòd non requiratur decretum, videtur<br />

probari hic, cùm dicit, con sabiduria; uno tarnen casts<br />

procedere posse opinio Gloss. et Guiliel, scilicet, quando insinuatio<br />

esset contradicta per aliquos oppositores, veluti conjunctos<br />

donanti, , qui dicerent ex levitate, vet ex turpi causa<br />

factam esse donationem, ut declarat Bald. quem vide in<br />

L nec qurcgttam, §, ubi decretum 1. col. 2. D. de offic. proconsul.<br />

aquel que gelo faze; faziendole grand desonrra<br />

de palabra 0), o accusandole (3) de aigund<br />

(17) Del mayor jtcd;ador de aquel lodar, Nota 'han°<br />

legem declarantena , coram quo Judice debeat fieri dóna_<br />

tiaras insinuatio: ele jure cornn urni non erat ita clarurn,<br />

ut in 1. in bac 30. C'. eod, et in authent. de defensor. ctvit,<br />

§. nulla, et notat Joan. Andr, in diet, addition, ad Specul.<br />

de qua in gloss. precedenti.<br />

LEX X.<br />

Propter ingratitudinem donataria commissam vituperando,<br />

ver de crimine capitali, aut famoso, ver ex qua, si probaretur,<br />

perderet donator majorera partem bonorum , acrusando,<br />

ver percutiendo, aut magnum damnum in bonis infereudo,<br />

sive mortem donatoris tractando, revocat donationem:<br />

sed si post donationcm factarn filio, mater secundò nubat,<br />

non revocai donationem ; nisi filins de ejus morte laboret,<br />

vel si percutit earn, seu ut ipsa perdat majorera partem<br />

bonorum taboret: et si donator vivens non fuit conquestus<br />

de ingratitudine ad revocaudam donationem, ejus<br />

heredes non possunt hoc Tacere. Hoc dici[.<br />

(1) Alguna gracia. Quid si donetur propter benemerita?<br />

Vidctur, quòd non revocctur, cùm illa non sit propriè donatio,<br />

ut in I. Aquilins 27, D. de don. et facit I. si pater<br />

34. §. 1. eod. tit, ubi Gloss. et Gloss. hoc etiam vult in I.<br />

fin. C. de revocand, donation. et tenet Abb, in cap. fin. de<br />

donat, col. pen. In contrarium tarnen arguit Bald. in cap. 1.<br />

col. pen. vers. dick Dominus Jacob de Ravina, quòd demerita<br />

ultima magis preponderant, quàm merita præcedentia,<br />

quia ultima culpa nocet, 1. si et per emeptorern 51. D.<br />

de action. empi. sed lene , quod prædixi: quia probatur in<br />

dirt. I. si pater 3 4. §. 1, ubi Gloss, hoc tenet, et adde Jason.<br />

in I. ex hoc jure, col, 13. in secundo effectu obligationis<br />

antidotalis, D. de justit, et jure. Et nota etiam, quart<br />

dos data non revocatur prætextu ingratitudinis per patrem,<br />

secundùm Bald. in l. fin, col, 3. C. de dotis promis. Bald, et<br />

1mol, in 1, post dotera , col. 7. D. ,solut, matr. Jaso in §,<br />

fuirai, col, 22, Instil. de action. quod in patre venom videtur,<br />

eò quia tenetur ad dotandum , 1. capite 19, D. de plut<br />

nupt, et sic non potest dici gratia ; in extraneo tarnen,<br />

cùm sit gratia, et donatio saltim respectu mulieris dotate,<br />

videtur contrarium dicendum: ad hoc faciunt , que dìxi supra<br />

eodem I, 8. in glus, super parte die,sse. Quid autem si in<br />

aliqua dispositione rnajoriæ caveatur, prout aliquando fit,<br />

quòd inobediens patri, vel possessori majoriæ, privetur suc-<br />

-cessione? an procedat etiam in illo inobediente , qui non<br />

primo loco , sed ulteriori sperabat succedere, vide text, in 1.<br />

fin, de bonis liberi, et facit I, Titius 25. et ibi Bartol. D. de<br />

testam, mille, quòd non: quòd forte posset limitari, nisi sit<br />

nepos major, cùm Ille in omnem casum , cessante morte<br />

ejus, ver culpa, debet succedere: facit 1. vivo 27. D, de bonis<br />

libera. et 1, si quis incesti 5. C. de incest. nupt, et vide in<br />

1, Divi fratres 17. D. de jure patron.'<br />

(2) De palabra, Ila intelligebat Joann. Andr. in c. fin,<br />

eod, titul. Ham de personalibus injuriis statini subdit: et idem<br />

dic, si eum fugavit, vet carceratane tenuit, edam sine manus<br />

injectione, secunlirm eum , et Alberic. in 1, fin, C. de<br />

reoocand. donut, et per islam legem, et per diet. cap, fin.<br />

palet, non esse necesse , ut sæpe inferatur injuria verbalis,<br />

ver realis, prout dixit Faber in §. sciendum, Instil. de donai.<br />

motus per verbum effundat positum in dict. 1. fin.<br />

(3) .cusagdole. Tene menti , nain non reperies hoc ita<br />

expressuni de jure commuai, et vide 1. qui cant major 14.


De las do<br />

yerro, por que ouiesse de rescebir muerte , o<br />

perder algund miembro, o cayesse en enfamamiento,<br />

o perdiesse la mayor partida de lo suyo,<br />

si le fuesse prouado : ca , como •quier que<br />

otro alguno pueda dezir contra la persona <strong>del</strong><br />

que faze el donadio, non lo puede dezir, ni<br />

deue, el orne que rescibe el algo <strong>del</strong>. La segunda<br />

es, faziendole tuerto de fecho, metiendo<br />

manos yradas (4) en el. La tercera es, fàziendo<br />

grand darlo (5) en sus cosas, La guarta<br />

es, si se trabaja en alguna manera de su<br />

muerte. 11Ias si muger alguna ( 6 ), auiendo<br />

lijo de su marido, despues de la muerte <strong>del</strong><br />

faze donacion (7) al fijo, e se casa con otro;<br />

como quier que diximos de suso, que son quatro<br />

razones, por que puede orne reuoc•ar la donacion:<br />

en tal caso como este non son mas de tres.<br />

<strong>El</strong> primero es , si despues de la donacion se<br />

§ . si libertus G. D. de lonis liberi. et in aliis §§, Wins leg.<br />

(4) tl1cuzos Viradas. lu dict. 1. lire. et cap. fin. (licit irnpias<br />

mains; et sic non procederes hoc, si se defendendo,<br />

vel alias percutit donatorem , ut in cap. ad aures 10. et in<br />

cap. in quibusdcmz 12. de pa:nrs , et in cap. si vero 3. §.<br />

penult. et fin. de senlenlia exconzmunicat. et tenet Joan.<br />

And y. in diet. cap. fin. idem si jocose, secundùm earn, qui<br />

et subdit idem esse, si ignoravit ilium esse donatorem; cúm<br />

ingratitudo in ignorante notari non possit, 1. 'si ignorans<br />

50. D. local. cap. si vero el 2. de senlentia excommunient.<br />

habebit tarnen locum, secundùm eumdem, hæc lex; etsi<br />

manu propria non percutit , sed per alium percuti faciat,<br />

cap. si quin suadente 17. quast. 4. juncto cap. mulicres 6.<br />

in fin. de sententia excommunieat. et idem (licit, si non<br />

manu , sed pede perculiat.<br />

(5) Grand dado. Procedit etiam si non fiat in tota substantia,<br />

vet majori parte: quia et in minori potest grave<br />

damnum inferri; uncle hoc erit itt arbitrio judicis, secundùm<br />

,loan. Andr. in diet. cap. fin. col. fin. et dicit prohari ire cap.<br />

pen. eod. tit. Et quid si damnum non fuit sequuturn, luit<br />

tarnen attcntatunr ? Joan. Audi'. ibi inclinat , quòd isto caso<br />

non habeat locum ista pana revocationis : ncque obstat littera<br />

sequcntis casus, quia ipsa illatio periculi ibi est <strong>del</strong>ictum<br />

consummatum.<br />

(6) Alguna. Concordat auth. quod mater, C. de recocr<br />

ci, donat.<br />

(7) Lonacion. Quid si promisit de non revocando,<br />

etiam prætext.0 iugratitudinis? Vide qua dixi in I. 67. tit.<br />

1S. Part. 3. Et quid si fuerunt plures donatarii units rei<br />

individua? an comnrissa ingratitudine contra ununr mutant<br />

revocetur donatio in totum? Vide in argum. 1. si quis hue<br />

lege 30. §. gnotiens 4. et ibi Gloss. D. qui, et d Titbits , et<br />

per Gloss. et Alberic. C. de libert. et eorum liber. 1. 2.<br />

(S) Sus herederos. Adde diet. 1. fin. C. de recur. denial.<br />

et cap. fin. isto tit. et 1. 1. et 1. Iris sobs 7. u01 Bald. C. de<br />

rcroe. donai. et tacit 1. omnímodo 3o. in princ. C. de Mollie.<br />

testara. et I. non tantum 3. §. si cmaneipatus 5. D. dc donor.<br />

possess. contra tab. 1. 1. in fin. D. ad Spleen. 1. 2. et<br />

L Dri', fr•atres 17. D. de jure patron. I. Procula 26. D. ele<br />

pr'obat. Limita nisi donator fuisset couqucstus, dune visit,<br />

1. ea qucr n palrc 7. C. dc resided.. milli. vet injuriare ad<br />

animum rcvocasset, 1. fin. C. de injur, vet co'pisset, vet<br />

præparasset se ad revocationem , vet dum venisset ad movendum<br />

hujusmodi litera , mortuus est, 1. posthunzus 0. §.<br />

fin. D. de.. neojjie. testara. I. .scimus 36. in fin. C. eod. tit.<br />

Item limita nisi ex pacto apposito, vet alias propter talent<br />

ingratitudinem donatio revocaretur ipso jure; nani tune<br />

transiret in hæredem, etiam querela non præp;u•ata: quia<br />

injuria, qua tralut secuinexecutionem; transit in hæredem,<br />

lit uotatur in 1. 3. §. quod ait prcr •tor , D. quo(' quisque jeer.<br />

el. tenet in termiuis Bald. in §, inallper, col. fin. versic. ex<br />

Tom. Ir,<br />

naciones. 685<br />

trabajo de la muerte de la madre. <strong>El</strong> segundo,<br />

si metiere en ella manos yradas. <strong>El</strong> tercero es,<br />

si se trabaja de fazerle perder todos sus bienes,<br />

o la mayor partida <strong>del</strong>los. E por qualquier destos<br />

tres casos sobredichos puede tal madre reuocar<br />

la donacion que ouiessse fecho a su fijo.<br />

Estas razones de desconoscencia , que dezimos<br />

en esta ley, pue<strong>del</strong>as poner, e razonar, aquel<br />

que fizo la donacion. E si el se callare ende en<br />

su vida , sus herederos (8) non la pueden retracr<br />

, flirt querellar despues.<br />

LEY XI.<br />

De las donaciones que fazen los ornes seyendo<br />

enJerrnos; quales denen valer, e quales non.<br />

A las vegadas fazen los o rnes donacio-<br />

hire' etiam, de prohib. ferie!. alien. per Feeder. et sequitur<br />

Ilorentin. in diet. c. fin. uhi viale. Joan. de lino!. col. G. ail<br />

fin. rd titur impugnare hoc dictum: praccdeus tamer, opinio<br />

est verior, et comrnunis, gram et tenet Bart. in diet, 1. 1.<br />

ad fin. prima col. D. de //rival. ('etici. Alvarotus, et Card.<br />

Alex. in diet. §. insuper, Sochi. tonsil. 06. col. pen. vol. 3.<br />

Limita etiam, si donator ignoravit causam ingratitudinis;<br />

vet si scivit , non habuit tempus competens ad agendum,<br />

argum. cap. cum in veteri 52. de elect. et cap. fin. de donation.<br />

et ejus, quod notat Gloss. in 1. fdcicommicsrtm, C. de<br />

fidcicommis. et ire 1. sororem., C. de his . , guibus let indi' n.<br />

secundùm Joan. Andr. et Abb. in diet. cap. fin. super gloss.<br />

fìu. Item limita , et intellige istam legem in hoc quod (licit,<br />

mind sit opus, quip(' donator revocet propter ingratitudinem<br />

in douatioue perfecta , et alias irrevocabili: si cairn de sui<br />

natura esset revocahilis usque ad mortem , ut illa qua fit<br />

per siam majoriæ, vet donatiouis in tertia bonorum, justa<br />

leges Ilegni , tune videtur, quòd ipso jure revocetur, argum.<br />

1. 3. §. tin. D. dc adinzend. legal. Limita tanen hoc, nisi<br />

prælegatum , seu donatio revocahilis baheretur loco institutiouris;<br />

quia tune necessaria esset exhæredatio in filio: quia<br />

quarrdo prælegatuur, seu divisio ho,,orurn theta per pat rein,<br />

est ita maglia, quòd videtur succedere loco institutionis, scu<br />

hareditatis relicta , judicat.un tanquam institutio, non tamquánr<br />

legatum, Bart, ili 1. 1lfarcellus, 1). ad Trebel. Et nota,<br />

quòd in caso, quo r.evocatur, licet superveniat postea calautitas<br />

magna filio, ex quo diceretur pater misertus filio,<br />

non tauten reintegratur donatio , 1. non putaoit S. §. postliminio<br />

ardent 9. D. de donor. posses. contra tabul. Au autern<br />

contra lraredem donatarii ingrati possit donator altere,<br />

Gloss. in diet. cap. fin. videtur velle, quòd non, ex quo tacuit<br />

donator in vita donatarii, et idem vult gloss. fin. in<br />

dicta 1. fin. et sequitur ibi Gin, Bald. Angel. Joan. Andr.<br />

et. Abb. in diet. e. tin. nani' isla astio dicitur quasi actin injuriarum,<br />

qua tendit ad vindictam : igitur, si non fait intentata<br />

, neque courpetit contra hærcdeur, ncque haredt , I.<br />

Mtn entarl.ipati 2. §. enzancipcztus filius 4. D. ele collat. honor.<br />

et quod uotatur in I. si ilia 'i 2. uhi Joan. de Plat. C. de<br />

decurion. lib. 10'. In contrarium tameu facit , quod habetur<br />

ili 1. fin. C. dr: aduUcr. de mrrliere decedente ante mnotan,<br />

quæstionein adulterai, quòd nibilomiuús marito competat<br />

jus contra hæredem mulicris : et solve, ut per ,loan. de<br />

troni. ili diet. cap. lin. col. 7. ex cujus dictis collige, quid<br />

si donatario non fuisset res tradita, sed promissa; tune poterit<br />

exceplione se tueri donator contra hæredem donatarii.<br />

LEX XI.<br />

Douatio causa mortis infirmatur, si donatarius moritur<br />

antequam donans, ant pcvnitet donantern , aut si convalescit<br />

de infìrrnitate: et donatio causa mortis fieri potest ah eu,<br />

Ssss


nes (1), estando cuytados en enfermedades, o temiendo<br />

otros peligros, de que r1011 cuydauan<br />

estorcer: e porende queremos aqui Tablar de las<br />

tales donaciones. E dezimos, que la donacion que<br />

orne faze de su voluntad, estando enfermo, temiendose<br />

de la muerte (^), o de otro peligro,<br />

que vale (3). Pero tal donacion como esta puede<br />

ser revocada , en tres maneras (4). La primera<br />

es, si se muere ante aquel a quien es fedia,<br />

que el otro que la fizo. La segunda es, si<br />

aquel que la lizo, guaresce de aquella et;Ierrneclad<br />

, o estuerce de aquel peligro, por que se<br />

mouia a fazer la donacion. La tercera es, si se<br />

arrepiente ante que muera.Ca tal donacion como<br />

esta puede ser feclia por todo o rne (5)<br />

que ha poder de fazer testamento : e deuese<br />

fazer (6) <strong>del</strong>ante cinco testigos (7) a lo menos.<br />

E maguer diximos en el Titulo de los Testamentos,<br />

que el fijo que esta en poder <strong>del</strong> padre,<br />

non puede fazer testamento (8); con todo<br />

esso bien puede fazer tal donacion corno<br />

esta, con otorgamiento (9) de su padre: e sera<br />

qui habet testamenti láctionem; et dcbet`fieri roram quinque<br />

testibus : et. liliusfamilias licet non posset tacere testamentum,<br />

potest lacere donationem causa mortis de parentis<br />

cousensu : item non tenet donatio vi, vet motu facia.<br />

nor (licit.<br />

(1) <strong>Don</strong>aciones. Nota tarnen , quòd appellatione donationis<br />

non scalper venit donatio causa mortis : quia non est<br />

proprie donatio, 1. 1. §. I. D. codent : unde dic , quòd si istud<br />

verbum ponatur permissive, tune non includitur donatio<br />

causa mortis, 1. .sí filius , D, codem ; si verò ponatur<br />

prohibitive, ut sistatutum dicit., quad mulieres non possint<br />

donare , tunc includitur donatio etiam causa mortis , Bald.<br />

in cap. 1. in princ. num. 26. de proliib. feud. alien. per<br />

Erecter. et Grit ad legem Regni prohibeniern mulicrent<br />

contrahere sine licentia viri, quòd neque possit donare causa<br />

mortis. In coutrarium tarnen tacit 1. final. C. de donai.<br />

causa mortis. Forte potest dici , quòd si ista donatio fiat<br />

pacto, vet. stipulatione; quia tunc accedit magis coutractui,<br />

quart" ultimæ voluntati , exigatur mariti consensus : si verò<br />

fiat sine pacto; quia tunc magis accedit ultimæ voluntati,<br />

non exigatur : bæc distinct io colligitur ex dictis Bald. in 1. 1.<br />

C. de donation. caus. mort. Et quòd donare sit contraltere,<br />

vide I. si donationis 7. et ibi Gloss. C. de his qua: vi metusve<br />

causa.<br />

(2) De la muerte. Debet ergò in donatione hac fieri<br />

mentio mortis, vel periculi , ut dicatur donatio causa mortis:<br />

neque enirn eo ipso, quòd moriens donet, videtur donare<br />

causa mortis, ut in I. Seja 42. §. final. D. de donation.<br />

causa mortis ; ita filth Azo C. cod. in summa : si tarnen<br />

ex actis de hoc constaret , staremus certo , ut notat<br />

Bartol. in 1. qa: doti,, col. 2. D. soluto ma/rim. et in dubio,<br />

ubi fit mentio mortis, præsumitur donatio causa mortis,<br />

ut in diet. 1. Seja 42. §. final. I. Seja 11. 1). de dote<br />

prælcg. Gloss. in 1. mortis causa, §. Titia, I). de donation.<br />

causa mortis, Cin. et alii in I. '2. C. de jure dot. et vide in<br />

materia text. notab. in cap. de Jais 4. dc scpullur. et Alexand.<br />

consil. 81. vol. primo, et consil. 14. nod. vol. et consil.<br />

78. vol. 4. incipit visis, qua' al/eganiur• , et consil. 8I.<br />

primo vol. et Socin. consil. 53. vol. 1. et consil. 232. seru ndo<br />

vol. Et in donatione causa mortis facia per cum , qui<br />

de propria vita desperavit , tarité intelligitur conditio, si<br />

de illa infirmitate decesserit , Bret sertis si in hæredis institutione<br />

, secundùm Bald. in 1. fin. C. de posthum. Bared.<br />

instil. Et lime verba, dono tibi post mortem meant, vet,<br />

Quinta Partirla. Titulo V.<br />

valedera. E sobre todo dezimos, que si el orne<br />

fizìesse donacion , por premia que le fiziessen,<br />

o por miedo (10) que ouiesse, que le matarían<br />

, que tal donacion como esta, que non<br />

valdria.<br />

TITULO V.<br />

DE LAS VENDIDAS, E DE LAS COMPRAS,<br />

]<br />

Vendida , e compra, es vna natura de ',ley_<br />

to, que vsan mucho a menudo los ornes entre<br />

si , porque es cosa que non pueden escusar.<br />

Onde, pues que en el Titulo ante deste fablamos<br />

de las donaciones , queremos aqui dezir<br />

de las vendidas , e de las compras. E mostraremos,<br />

que cosa es vendida. E quien son aquellos<br />

que la pueden fazer. E en que mariera<br />

puede ser fecha. E de que cosas. E a quien<br />

perteuesce el pro , o el dallo , de aquello que<br />

es vendido, si se empeora, o se mejora. E que<br />

cosas, e que plevlos son aquellos, que denen<br />

guardar , e fazer, entre los que venden , e<br />

utere bonis meis post mortem meam, an inducat donationem<br />

causa mortis, vel inter vivos? Vide Bald. in 1. si mortis<br />

, et in I. in donationibu.s , C. ad L. Fa/cid.<br />

(3) Que vale. Sed an transeat domiuium sine traditione,<br />

vide Bald. in I. si mordis, C. ad Leg. Falcid.<br />

(4) En tres maneras. Adde §. I. Instil. de donation. et<br />

1. non omnis 19. D. si cerium petatur, 1. Senalas 35. rte<br />

donation. causa mortis , et repetit donator causa mortis<br />

fundum donatum cum fructibus, I. cum quis 12. D. de corrdict.<br />

causa data, et potest altere contra emptorem, qui emit<br />

à donatario eo vivente, secundùm Bart. in 1. illud §. 1. D.<br />

de donai. causa mortis.<br />

(5) Todo orne. Sed an minor, qui donat causa mortis,<br />

debeat jurare, ut valeat? Vide Bald, sub dubio forte, quòd<br />

sic, quando donat prnnrittendo in §. item sacramenta, col. 3.<br />

de pace juram. frrmanda.<br />

(6) Fa zer. Et an donatio causa mortis requirat præsentiam<br />

donatari, vide Gloss. qua; islam quæstionem disputat<br />

in 1. 1. C. de donad. caus. mort. et concludit, quòd sic : sed<br />

distingue , ut ibi latiirs per Salic. post Pin. et vide 1. inter<br />

mortis 38. D. cod. et quod notat Bald. in 1. 3. vers. modo<br />

formatur talis qucestio, C. qui test am. fat. pos.<br />

(7) Cinco te.stióo.s. Afide I. fin. C. de donation. raus, mort.<br />

sed an præsumatur donare inter vivos , quando non adhibuit<br />

tot testes , vide Socin. consil. 232. vol. 2. incipit ma1turn<br />

eleganter, col. 1.<br />

(8) Testamento. Idodie per 1. Tauri 5. potest filiusfamilias<br />

ætatis legitimæ coudere testaunenturn.<br />

(9) Con otorgamiento. Adde 1. tam is 25. §. 1. D. de<br />

donal. caus. mort. et limita, ut in cap. met 4. de sepultur.<br />

lib. 6. sed an exigatur mors utriusque, patris scilicet, et<br />

filii , ut isto casa donatio causa mortis confirmetur, Gloss.<br />

dicit, quòd sufficit mors solfies filii, in 1. pen. C. de dont.<br />

catis. mort. super quod distingue laiiùs, ut ibi per Bald. et<br />

Sali., vide etiam Bart, in 1. 2. §. 1. I). de donation. col. fin.<br />

.et in 1. qui pretia, ubi Gloss. D. de donal. caus. mord.<br />

(10) Por miedo. Adde 1. si donations 7. C. de iris quo<br />

vi melusve caus.


De las vendidas,<br />

compran. E sobre todo esto mostraremos, por<br />

qùales razones se puede desfazer la vendida,<br />

despues que es fecha.<br />

LEY L<br />

Que cosa es vendida.<br />

Vendida, es vna manera de pleyto que<br />

vsan los ornes entre si; e fazese con consentimiento<br />

de las partes, por precio cierto (1) en<br />

que se auienen el comprador, e el vendedor.<br />

LEY II.<br />

Quien puede fazer vendida, e quien non.<br />

Aquellos ornes dezimos que pueden comprar<br />

, e vender , que son atales que se pueden<br />

obligar (i) cada veo <strong>del</strong>los, el vno al otro. E<br />

TITULUS V.<br />

LEX I.<br />

Est venditio unus modus pacti, quo multitm homines<br />

utuntur cum partium consensu certo pretio inter erneutem,<br />

et vendentem interveniente. Hoc dicit.<br />

(1) Por precio cierto. Nulla enim est venditio sine pretio,<br />

ut hic, et in I. 9. infra eod. §. pretium 1. Instil. de<br />

empi. et vend. ubi Joan, Fab. pulclrre dicit, guild lick exhibeatur<br />

instrurnentum, in quo venditor conbteatur se vendidisse<br />

certo pretio, non tatnen declaretur, non valeret, neque<br />

sufficeret talis confessio ; et idem, si testes de venditione<br />

ita deponerent contra venditorem , licet secs esset contra<br />

tertium, ut notat Bald. in 1. 1. C. de rebus alien. non<br />

alien. et tradit Alexaud. consil. 18. vol. 1. et Socin. consil.<br />

208. vol. 2. col. 2. incipit oasis actis. Et proredit irta<br />

lex, etiam si venditor dicat, quòd vendit justo pretio ; uam<br />

ex quo pretium non declaratur, non tenet venditio, secutidùm<br />

Joan. de Imol, in I. sciendurn, col. 2. D. de verb. oò/ig.<br />

neque obstat 1. si fondus 16. §. fin. I). de pignor. quia lite<br />

est casus specialis. Sed an daretur hoc caso actio præscriptis<br />

verbis, si emptor , vel locator fruitus est re? Azo in sum.ma<br />

Indir. de location, tenet quòd sic per §. qua de causa,<br />

eod. tit. queue refert, et sequitur Bald. in 1. con/ragas,<br />

col. 3. C. de fide instrum. et succederet tune arbitriuur Boni<br />

viri in declarando pretium ex qualitate rei, ut declarat Bald.<br />

novel. in tract. de dote , fol. 11. col. 1. in princ. Jaso in<br />

1. cum slipulatus, col. 7. in princ. D. de verb. obli6,. vide<br />

tarnen text. its 1. si Tuerces 25. in print. D. local. et ego ex<br />

mente Azon. per diet. §. qua de causa, Instil. de local. intelligerem<br />

re vendila jam consumpta, vel percmpta iu potestate<br />

emptoris; aliàs non succederet arbitrium boni viri<br />

iu declarando pretium rei , seu pretium ejus usus, et coinmodi,<br />

(l and emptor , qui nuuc allegat defectum pretti, babuit,<br />

ex illa re. Cogita , quia Doctores non tanguut.<br />

LEX II.<br />

Hi_possunt emere et vendere, qui possunt ad invicem<br />

contrahere, el obligati: et ideò inter patrem, et ¡ilium in<br />

potestate constitutum, 11011 valet venditio, quia una perso<br />

-na reputautur • nisi de Castrensi, vel quasi Castrensi peculio.<br />

Hoc dicit.<br />

(1) Obligar. Prosequitur dicta Awn. C. end. in summa,<br />

col. tin. vers. contrahitur aulem venditro, vide 1. 4. tit. l t.<br />

iufrà cad. Part.<br />

e de las compras. 687<br />

porende, lo que vendiesse el padre al fijo que<br />

tiene en su poder , o el fijo al padre, non<br />

valdria , porque non pueden fazer obligacion<br />

entre si. Ca, como quier que sean dos personas<br />

segun natura, segun derecho son contadas<br />

por vna (2). Mas si el fijo ouiesse ganado<br />

alguna cosa, de aquellas ganancias que son<br />

llamadas castrense, vel quasi castrensr, , segun.<br />

diximos en el Titulo que Tabla <strong>del</strong> poder que<br />

han los padres sobre sus fijos, de tales cosas<br />

como estas bien podria fazer vendida asu padre.<br />

LEY III.<br />

Conio ninguno non deue ser apremiado,<br />

de vender lo suyo,<br />

Fuerça , nirt premia non deue ser fecha<br />

a ninguno, de vender (1) lo suyo, ni otrosi,<br />

de comprar si non quisiere: e si alguno 1a<br />

fiziesse a miedo (2), non valdr •a. Pero si dos<br />

(2) Por una. Adde 1. fin. in fin. C. de ínzpuber. et alüs<br />

substit. et quæ notat Gloss. in 1. 2. C. qui estate, lib. 10. et<br />

Alexaud. consil. 48. vol. 1. col. 1.<br />

LEX III.<br />

Nemo invitas compellitur vendere , nee emere ; et si<br />

metti , vel vi fecerit , non valet ; si tamer' servos sit cornmunis,<br />

et socius velit ei dare libertatem, potest dare socio<br />

pretium arbitrio bonorum virorum: et idem , si contra jus<br />

dominas servum male tractaret, ut vapulando, vet famens<br />

ei dando: aliàs nemo compellitur regulariter emere , nec<br />

vendere, et si compellitur , non valet. Hoc dicit.<br />

(1) De vender. Adde 1. invitum 11. C. eod. et 1. nec<br />

emere 16. C. de jure dcliber. et utrobique videbis falleutias<br />

aliquas in Gloss. et per Jason. in I. neque emere, ubi Alber.<br />

aliquos casita fallcntiæ posit notatos, scilicet in 1. .lulianes<br />

13. §. idem Cc/sus 17. D, de action. empli, et 1. 2. C.<br />

de commun. reruns alien, et casum in 1. 1. C. al nemz. lice.<br />

in empt. speeier. se e.ccu.r. lib. 10. et 1. 1. C. de metallar.<br />

et me/all. lib. 11. et subdit, quòd alios casus forte curiosus<br />

lector poterit reperire. Ego ex studiis ineis collegi casual<br />

in I. si fúnrlunz 35. cum I. sequent. D. mandat. shunt<br />

in 1. 2. C. de debitor. civil. lib. 11. et ibi Bart. et Joan. dc<br />

Plat, alium in 1. tor-in-nun!' dividendo 7. §. fin. D. commun.<br />

di •r'd. adde 1. cursum ambularem 22. et ibi Joan. de Plat.<br />

versic. item a/lega/ur , C. de cur ca publ. lib. 12. adde Joan.<br />

Artdr, in addition. ad Spec. tit. de empi. el vendit. §. prius,<br />

in additions super pute Cclsue, adde alios duos casus in<br />

1. 11. tit. 9. lib. 5. Orlin. versic. los maravedis dr juro que<br />

compraron, et in fine illius 1. adde alium casum in I. 19.<br />

tit. 4. lib. 6. Ordin. Regal. adde scions, quòd compellitur<br />

quis vendere ob necessitatem reipublicæ argem. 1. 1. in lin.<br />

C. de caduc. tollend. notat Angel. in §. fin. Instil. de donation.<br />

adde etiam 1. si quis .eepulcrum 12. in princ. D. de<br />

ref/gibs. et sumpfib. faner. per quant legem dicit ibi Gullliel,<br />

et sequitur Florists. quòd si religiosi non habeant locum<br />

ad habitandum rmrgruerstem, sel sufficicntem, quod<br />

possunt peters, guild loca sic concedenlia cis assiguentur: et<br />

ea rations cogitar vis inusvenderedninuur, quia lavore publicæ<br />

utilitatis compellitur quis vendere revs swam, et idem<br />

tenet Mirth. Cepol. in suo tract. dc servit. urban. praxlior.<br />

cap. tin. qui alios refert: sic et alias dicebat Joan. Andr. in<br />

addition. ad Spec. tit. de e.recut. sentent. in peine. quòd ad<br />

erectionem furcæ compellitur quis vendere solum swim.<br />

(2) A miedo. Adde 1.. si donations 7. C. de his gum vi,<br />

metusue Causa.


,<br />

ß88<br />

Quinta Partida. Titulo V.<br />

ornes ouiessen vn sieruo de so vno; e el veo<br />

<strong>del</strong>los lo quisiesse aforrar, e el otro non, aquel<br />

que lo quisiesse franquear, bien podria com-<br />

10, maguer non quiera: assi como diximos en,<br />

la quarta Partida deste nuestro libro, en el<br />

Titulo que Tabla de la libertad.<br />

prar (3) la parte <strong>del</strong> otro, maguer non gela<br />

quisiesse vender; e dandole precio convenien-<br />

LEY IV.<br />

te (4), e guisado por el , segun aluedrio de<br />

dos ornes buenos, podriale apremiar por el Como los Guardadores non pueden comprar<br />

Juez <strong>del</strong> logar, que lo resciba, maguer non ninguna cosa, de los bienes de los huet'anos<br />

quiera , e desampare el sieruo, porque pueda<br />

que tienen en guarda.<br />

ser franqueado. Esso mismo decimos que seria<br />

si alguno ouiesse su sieruo, a que fiziesse Tutores son llamados en latin, los que sou<br />

premias malas, e sin guisa ; como si le diesse guardadores de los menores de catorce años.<br />

poco de comer (5), o si le firiesse de malas E estos tales (1) non denen enagenar (2) las<br />

feridas, o le mandasse fazer alguna cosa con- cosas (3) de los buerfanos; fueras ende, quan_<br />

tra razon (6) , e contra derecho. E por q u al- do les fuesse tan gran menester (4), que non<br />

quier dest.as razones, o otra semejante <strong>del</strong>las, podrían al fixer, o por gran pro <strong>del</strong>los (5):<br />

pueden apremiar segund derecho a su señor, e estonce se lia de fazer con <strong>muy</strong> grand sa-<br />

que lo venda ; e es tonudo el seîíor de venderbiduria (6), e con otorgamiento <strong>del</strong> Juez (7)<br />

(3) Comprar. A<strong>del</strong>e 1. I. §. his itaque, C. de eommeni<br />

circo manure. et §. din. Instil. de donut. et 1. 2. tit. 22.<br />

Part. 4.<br />

(4) Precio cocenicnte. Non ergo babes locum taxatio<br />

de qua in dirt. 1. 1. §. ne autern ,C. de communi .cerco manum.<br />

Vide quæ dixi in 1. 2. tit. 22. Part. 4. in Clos. super<br />

parte por precio &reclro.<br />

(5) Poco de comer. Adde 1. fa. tit. 21. Part. 4.<br />

(6) Catara razon. Ut. si dominus us-get-et anrillam ad<br />

impudicitiam, et. castitatis violationem serum, vel coin olio,<br />

nt in 1. 2. in princ. et ibi gloss. 1. D. dc hic, put sun/ siti,<br />

vel alien. jun.<br />

L E x Ir.<br />

Non potest tutor rem pupilli vendere, nee alienare, nisi<br />

iii causa necessaria, et cum judicis decreto: nec polest rem<br />

pupilli entere , nisi ¡udire auctorizante, vel corn alterius<br />

coot utoris consensi: et quamvis sic ernerit , restiluctur, si<br />

est. læsus , ad quatuor alanos post legilimarn ætatem. Hoc<br />

elicit..<br />

(1) E.clos dulce. Idem die de curatoribus, 1. 2. C. de<br />

/n rael. minor. et 1). de rebus e(Mum in rubrica, et per toturn,<br />

et I. fill. lit. 18. Part. 3. et quæ ibi dixi: et 1. 18. titul.<br />

16. Part. 6.<br />

(2) Enrne,uar /as cocas. Large hic accipitnr pro quacuruque<br />

specie alicnationis, 1. non so/elm 4. C. de pra:d. min.<br />

1. fin. C. de rebus alien, non alien. et tenet. A co in summa, C.<br />

dc hued. mino. col. 2. et conprehendit eliaua hypolbecarn,<br />

1. 1. in priu,.ip. cuna Gloss. ibi I). qua! res pian. oblig. pos-<br />

.TUnI et 1. si eomenc/l 7. 1). guibus mori. pion. vel hypoth.<br />

*ohi. I. 1. §. fin. cum 1. seq. 1). de rebus eorum. Posset tamers<br />

tutor, vel curator pro observantia contractus liciti,<br />

quern Ihcit in rebus minorum, generali ter obligare bona<br />

miuoris , sicul et purest prælatus, ut in cap. n ulli 5. dc rcb.<br />

Eccles. non alienanti. et ill Host. Joan. Anclr. Card. el Abb.<br />

et troths Alexand. cousil. 118. col. pen. vol. 5. vers. insrtper,<br />

obi dicit islam esse magis comuiuuem opinïonem. Sed licet<br />

hoc proccdat in prælato, iu quo non videt fir probibita generalis<br />

, sed specialist hypotbeca tantùm , ut in dicto cap.<br />

nu//i 5. et in §. nos blur 1. in anthem. de non a/t'enand.<br />

out permei. rebus Eccles. collat. 2. et ibi Gloss, in tutore,<br />

vel curatore non crederem in generali hypotbeca lederli<br />

immobilia, si non fieret corn decreto judicis, per prædirta,<br />

et per text. in 1. pen. C. dc leis , qui ven. adal, t'mpelr, et<br />

quia esset eadem ratio: nani ila ex hypotbeca generali veuiret.ur<br />

ad dislractionem rei immobilis, sicut ex speciali, proof.<br />

edam in prælato dicebat Anton. 'et Joan. de lmol. in dirt.<br />

cap. nulli , et. adde D. dc rebus eorum in rubr. et Joan. de<br />

Plat. in I. 2. C. de pined. dealt .. lib. • 9. et vide Glossa et<br />

Bald. in I. curator, C. si roes ethers. pign. dala stil.<br />

(3) <strong>Las</strong> ro.cas. An intelligator-etiam de mohilihns jnxta<br />

dueposiliouem 1. /ex qua tutores 22. C. de admin. tut. vi-<br />

deter , quaad non , sed tanhim de immobilibus, ut in 1. 18.<br />

tit. lfi. la;-/. 6. l.ogita, quia lex ista generalitcr loquitur:<br />

et licet dicta 1. 18. tautirrn excipiat servos antiguos, idem<br />

videtur in ali is rebus mobilibus, quæ utiles essest, et servari<br />

posseut, ut in dicta 1. lex qua: tu loxes: et ratio sondes,<br />

ne sit in potestate tutores solius mobilia pretiosa alienare,<br />

cam hvc iuuuobilibus æquipareutur, junta notata per Glos.<br />

in cap. lea, de leis, quæ fiunt á pra:lal. sine eon.een,. capii.<br />

et in cap. carico, de c/er. agrot. lib. C. An tamers possit<br />

pignorare mobilia ad utililatem miuoris, vide in 1. S. tit. 13.<br />

inlrà cad. Partita.<br />

(4) Gran menester. 1,Ut si urgeret æs alien-um, 1. 1. in<br />

prise. §. 2. versic. quod si forte, de reh. eorum, 1. 18, tit. 16.<br />

Part. 13. ubi pouit alias causas; vel si pupilles ali non possit<br />

aliunde, ut in I, ,cancirnus 22. C. de Sacros. Eccles. et<br />

tenet Bart. in I. magis peto, §. in primis, ad tin. l). dc<br />

rebus coram, et Gloss. ubi vide alias casus in I, ob as 12.<br />

C. tic prod. minor.<br />

(5) Pro <strong>del</strong>los. De jure communi tantùm videtur permitti<br />

propter æs alien urn , ut in dicta 1. 1. §. 2. vers. quad<br />

si forte as alienunz , D. de rebus cor. undo Joan. de Plat.<br />

in 1. fin, ill audit. C. de jure rcipuh. lib, 11. assiguans differentials'<br />

inter pupillmn , et civitatem, licit, quid pupillns<br />

non vendit rein iniruobilem, nisi urgente debito, sett<br />

civitas vendit pro suo commodo, beet deistuns non sit , 1.<br />

fin. C. de v:endemd. rebus cicit. lib. 11. Isla lex vult, guiul<br />

etiona pro magna utilitate miuoris res immobilis possit distrahi,<br />

sicut et tit in rebus Ecclesiæ, cap. sine eaceptione, 12.<br />

quvst. 2. notai Gloss. cad. causa et quæst. in summa : et<br />

forte in hoc isla lex sequuta est dictum Speculat. tit. de<br />

emption. et veneii'tiou. §. miete dicendttnz restat, versic. hoc<br />

quaglie , ibi , out ob coidenlem uti/itatcm pupilli: et adde<br />

Gloss. its 1. guacurnquc, C. dc bonis , qua: libo. et ibi Bald.<br />

(6) Con mur grand stab/darnel Id est, cum cognitione<br />

causæ, 1. magic puto 5. §. nate passim J. D. dc rebus coi.<br />

I. ob rest 12. C. de pried. nzieuor. tradit Specul. tit. de emptione,<br />

et venditione, §. nane dicendum, versic. hoc quoque.<br />

Decius, qui adios allegat tonsil. 493. col. 2. ad fin. et ibi<br />

Itahetur, quæ debeant intervenire in irta causæ cognitione:<br />

et (licit ibi Spec. (l ucid ubi decretum judicis reperitur interpositum<br />

, præsulanitur onunes soleuunilates fuisse adl īibitas:<br />

tradit ebani Joan. de Imo!. conci]. 95. Quod tarnen est limitandum<br />

, nisi ex brevitate teuiporis arguatur, decretum<br />

fuisse interpositum sine causæ cognitione, ut consuluit notahil.<br />

Petr. de Anchor. cousil. 83. incipit, visir diligenter<br />

(lrtis, et actitatis, quam decisionem dicít singularem Jaso<br />

in 1. nec qu égtram, §. ubi decretum, col. 17. 1), de offic.<br />

proton. super, quo adde, quæ ipse dicit cad. col. verste. noia<br />

et .cerando genter; dili et quod notat Gloss. in 1. 2. C. de fide<br />

et jure basta: fiscal. lib. 111.<br />

(7) O/o-gamiento <strong>del</strong> ,Inez. Acide diet. 1. 1. §. 2. D. de


De<br />

las vendidas ) e de las conaIrras.<br />

68 9<br />

<strong>del</strong> logar (8). Pero dezirnos, que ninguno de como dezimos en las leyes (19) que fablan de<br />

los guardadores non puede comprar ninguna la guarda de los menores, e de los bienes<br />

cosa, de las que fueren de aquel (9) que tie- <strong>del</strong>los,<br />

nen en guarda; fueras ende, si lo fiziesse con<br />

otorgamiento (10) <strong>del</strong> Juez <strong>del</strong> logar, o de alguro<br />

(11) otro que lo ouiesse otrosi en guarda<br />

, tambien como el. E aun ha menester, que<br />

aquello que desea guisa comprare <strong>del</strong>, que sea<br />

LEY Y,<br />

Como los A<strong>del</strong>antados, ni los Juezes ordinarios,<br />

non pueden comprar ninguna cosa, en aquella<br />

tierra en que han poder de judgar.<br />

a pro <strong>del</strong> huerfano, e non a su daño, Ca, si<br />

engañado se fallasse el menor por razon de<br />

tal vendida, pue<strong>del</strong>a desfazer despues que fue-<br />

A<strong>del</strong>antado (1), o otro Juez qualquier (9)<br />

que sea puesto para judgar (3), o para fazer<br />

justicia en alguna tierra , o en alguna<br />

re de edad complida, fasta quatro aîios; assi Cibdad, o Villa, non puede comprar (4) he-<br />

rebus èor, et dict. L ob ces 12. C. de prced, minor. regtrirun.,<br />

tur ergò tria, ut dicit Gloss, in dicta 1. 1. judicis decretum,<br />

et causa alieuandi , et præsentia tutoris, vet curatoris : adde<br />

1. 60. et qua ibi dixi tit. 18. Part. 3.<br />

(8) Del logar. Non aperit cujus loci, an domicilii, vet<br />

ubi res sita est; et videtur quòd loquatur de judice doniici-<br />

Iii , et adde 1. magis puro 5, §. illud 12, D. de rebus cor,<br />

Lex tarnen si prædiu n, C. de præd. minor. exigere videtur,<br />

quòd sit judex loci , ubi rex est, ubi Cyn. Alber. et Bald,<br />

tenent, quire uterque sit judex compelens : idem tenet Bald,<br />

in 1. 1. C. de contrate, empi. neque isla lea hoc videtur ne-.<br />

gare.<br />

(9) De aquel, Adde 1. cum ipse 5. C. contrais, emptoone,<br />

et L si in emptione 35. §. fin, D. cod. Flodie per 1. Ondin,<br />

.tit, 5. lib, 5. neque publicè, neque clam licet tutori , vet<br />

curatori emere res minorucu ; sed an per illam legem cor-,<br />

rigatur isla , ita quòd neque liceat tutori emere rem pupilli,<br />

etiam cum auctoritate judicis, vel alterius contutoris?<br />

Videbatur, quòd sic, quia in caso illius legis non poterat<br />

tutor alias emere, nisi auctorante alio tutore , vel judice;<br />

quia ipse non potest sibi suam auctoritatem interponere,<br />

1. 1. in fin. D, de auctor. tutor, et ita intelligit Angel. et<br />

Alber. in dicta L cum ipse, Contrarium tarnen , imò, quòd<br />

alla lea non corrigat islam , videtur verius: nana et de jure<br />

commuui antiquo, secundùm communem opin ionem , tutor,<br />

se auctorante, potest emere à pupillo majore infante<br />

plan], et bona fide, ut notai Bart. in I. pupillus, §. fin, D,<br />

-de auctor, tutor, et per Doctor, signanter Salis, in dicta<br />

1. cum ipse, C de contrais, emption. istum ergò casum tantùm<br />

corrigit illa nova lex; si ergò emat bona fide cum auctoritate<br />

judicis , vel alterius tutoris, poterit, ut hic habetar<br />

; super quo latiùs distingue, ut per Bart. in diet. §. fin.<br />

diet. I. pupillus, et per Salis, et Paul, de Cast, in dici. 1,<br />

rum ipse.<br />

(tu) Con otorgamiento, Intellige , si res mohilis esset;<br />

alias, si immobilis, utrumque requireretur, auctoritas scilicet<br />

totoris, et decretum judicis, ut declarat Bart, in 1. si<br />

curatorem, C, de in integr. rest, minor, et vide Bart, in 1. 1.<br />

D. de rebus cor. et quid si tutor esset minùs legitimè constitutus,<br />

an suffrciat decretum judicis cum tali minùs legitimo<br />

tutore, vide Specul, tit, de tutore , §. áeneraliler, col. 3,<br />

ubi notabiliter,<br />

(11) O de alguno, Vide Gloss. in 1. 2. §. tutor, D. pro<br />

emptore , et quad ibi dicit Paul. de Castro.<br />

(12) En las leyes, Vide 1, 5, et 8, tit. fin, Part. G,<br />

LEX J,<br />

Prases, aut Judea non potest emere per se, vet per<br />

alium , nec familiares ejus in loco sua jurisdictionis, nisi<br />

necessaria pro virtu, et vestito: bene tarnen potest rem ven.<br />

dere sui patrimonii ante habitant, Hoc dicit,<br />

(1) A<strong>del</strong>antado. Aic est , qui de jure commini dicitur<br />

Præses provincia, ut habctur in 1. 22, tit. 9. Part. 2. Sed<br />

quid de Consiliariis Principis, an polsini emere res subditorum,<br />

vide 1. fin. C. de rescind. vendit. ubi Gloss. et Bald.<br />

licit, quod non, obi et Alber, post Odofred. dicit, quad ilia<br />

lea obviat baratariis illorum , qui conversantur in Curiis<br />

dominorum, ne sub prætextu emptionis fraudes committant:<br />

et quia male servantur , secundùm cum, hunt in Curtis, et<br />

-officiis baratariæ multa, Aliqui verò intelligunt illam legem<br />

in rebus privatorum, qua subliastatttur à fisco, ut<br />

, Proceres Curia, et Consiliarii Principum illas non<br />

errant; et islam lecturam refert, et sequitur ibi Salle. Quidquid<br />

tarnen sit de jure, contrarium vidernus servant de facto:<br />

vide qua dicam infra in gloss. sequenti.<br />

(2) Juez qualquier. Sive sit de majoribus judicibus,<br />

sive de minoribus, 1. 1. C, de contract. judicum, 1, princípalibus<br />

33, D. si cert. petal. 1. non licet 46. et 1. qui offcü<br />

62. D. isto tit. 1, si per impressionem II. C. ele his, qua vi,<br />

metusoe cans. vet sive sit judex perpetuus, vet ad certuni<br />

tempus, De jure tarnen cornmuni magis communis est oppinio,<br />

quod ista prohibitio non babeat locum in judicibus<br />

perpetuis, per text, in 1, prcesirli.s 34. ibi: Quia perpetui<br />

-sun[, D. si cert. petal. et tenet Bart. et magis communiter<br />

Doct, in 1. principalibus , eod, tit. Bald. in I. .solent, §. non<br />

vero, D. de offe. protons, et idem dicunt de officiali ad<br />

beneplacitum : quia propter iucertitudinem æquiparatur<br />

perpetuo, Gloss. in Clement. 2. de rescript. tradit Jag, in<br />

dici. 1, principalibus, col. 2, et secundùm hoc videmus Auditores<br />

Begalium Cancellariarum quotidie emere, et rontrabere<br />

cum provincialibus: quia licet lex Begni pracipiat,<br />

-quod tales Auditores non intelligantur nominati, nisi ad<br />

-unum annum, ut in 1. 4. tit. 4. lib, 2. Ordinam. ex quo ju-<br />

-bentur servire elapso anno ad beneplacitum Principis ( ut<br />

in Ordinationibus Begalis Audientiæ Wallis Oleti), et de<br />

consuetudine Principis est, quad non solet illos removere,<br />

judicantu.r perpetui, secundùm Angelum in 1. eos qui, C.<br />

si cerium petalrtr. Lick tarnen hoc de facto servetur; attenta<br />

tamer ista lege, gum generalizer loquilur, videtur,<br />

quod dicci Auditores, neque alii judices etiam perpetui, vel<br />

ad beneplacitum, non possiut entere , neque contrahere<br />

cum subditis , juxta dispositionem hujus legis ; et quia dicta<br />

1. præsidrs, per quam Doct, moventur, hoc non probat,<br />

-nisi in officialibus præsidis, qui essent perpetui , ili quibus<br />

non est eadem ratio probibitionis, vet saltim non tanta,<br />

sicut est iu ipsis judicibus: narri de facili per præsidem possunt<br />

corrigi oppressiones talium ofticialium , quod non ita<br />

de facili fit in factis judicum: et crederem de jure veriorem<br />

opinionem Guilliel, in diet. §. non vero , et Salis, in<br />

dict. 1. pripcipallbus, qui tenirerunt, judices etiam perpetuos<br />

includi in hac prohibitione; inió pins possunt terrete<br />

offìciales, seu judices perpetui, quam temporales, præsertim<br />

attentis verbis generalibus hujus legis , gum nullarn facitint<br />

distinctionem quia tarnen consuetudine opinio communis<br />

est recepta , forte <strong>del</strong>ènderentur propter consuetudinem,<br />

impressione per cos (acta cessante.<br />

(3) Para judgar, Non ergò procedit ista prohibitio in<br />

officiali babente administrationem sine jurisdictions, et ita<br />

tenet Bart. in I, aufertur, §. quod d prceside , D. de jure<br />

f.scí: exactores ergò tributorum non includurrtur sub hac<br />

prohibit-lone; licet contrarian) volait Gloss. in 1. pen, in<br />

parte possessoribus, C, de exactor. tribut. lib. 111.<br />

(4) Comprar. Latior prohibitio est in diet. 1. 1 C. de<br />

contract. judic. et diet. 1. principalibus et in Cap/lulis Correoforum,<br />

cap. 2. Sed an hac prohibitio extendatur ad altos


690<br />

Quinta Partida. Titulo<br />

redamiento, ni casas, el, ni otro por cl (5),<br />

LEY VI,<br />

ni otrosi ninguno de su comparta (6) en aquella<br />

tierra, ni en aquel lugar, sobre que son En que manera se dette fazer la vendida, e la<br />

apoderados (7). Fueras ende las cosas que non<br />

compra,<br />

podrían estusar, assi como lo que ouiessen menester,<br />

para comer (8), o para heuer , o para Compra e vendida se puede fazer en dos<br />

vestir. Pero si qualquier destos sobredichos maneras. La vna es con carta , e la otra sin<br />

ouiesse alguna heredad , o otra cosa que ouies- ella, E la que se faze por carta, es quando el<br />

se heredado de su padre, o de alguno de los comprador dize al vendedor: Quiero (1) que,<br />

otros parientes, o ganado en otra manera an- sea desta vendida, carta fecha (2). E la vendite<br />

que le ouiessen escogido para este officio, da que desta guisa es fecha , magner se auen-<br />

bien la puede vender (9) a los de aquel lugar. gan en el precio el comprador, e el vendedor,<br />

non es acabada, fasta que la carta sea fecha, e<br />

otorgada : porque alate desto puedese arrepen-<br />

contractus, quàm emptionis , vel aliás positos in istis legibus,<br />

videtur, quod sic ex eadem ratione : quia timor est<br />

impressionis: e ita etiam Jaso in diet. 1. principalibus in<br />

princ. ditti de cæteris contractibus, et facit 1. statu liberi<br />

29. §. 1. ibi : Quoniam Les duodecint tabularum emptionis<br />

verbo, D. de statu liber. Et extende istam legem , etiam si<br />

palam, et bona fide emat, et edam cum auctoritate alterius<br />

administratoris, secundùm Gloss. in diet. 1. 1. et tenent<br />

Bald. et Salie. in 1. qursquis, C. si cert. petal. et sequuntur<br />

Doct. communiter in diet. 1. principalibus, ubi<br />

Jaso col. 3. 7. limitations ; licèt contrarium voluit Andr.<br />

de Iser. dc feudo guardicc in vers. fin, et ibi dicit, quod<br />

si judex emeret à magno viro sibi subdito, de quo certuni<br />

erat, quod eum non timebat, neque poterat timere, neque<br />

babuerit causant, vel negotium coram eo, neque aliquis<br />

de suis , dom fuit officialis; ex quo cessat ratio prohitionis,<br />

cessabit ipsa prohibitio: quod dictum est notabile,<br />

et illud reasumpsit Paris de Puteo in suo tractat. syndicatus,<br />

fol. 36. vers. contrahere; sed non credo verum: quia<br />

licèt cessel timor impressionis, adsunt aliæ rationes prohibitionis,<br />

de quibus in dictis locis: et quia divites potentes in<br />

muftis indigent judicibus.<br />

(5) Ni otro por cl. Imb ex interpositions persone præsurnitur<br />

major frani I. pupillus 5. §. fin. D. de auctor. tutor.<br />

adds 1, fin. in fin. C. de contract. judic, et diet, 1. eos 3. C.<br />

si cert. pelai.<br />

(6) De su compaña. Adde diet, L principalibus , ibi:<br />

Qui circa cos ,rant , et in rubrica C. de contract. judic. et<br />

nisi hoc fuerat dictum, prohibitio (acta principali non extenderetur<br />

ad domesticos, et familiares, secundùm Bald. in<br />

1. 1. C. si rector provinciæ per ilium text.<br />

(7) Son apoderados. Etiam si modicum sit officium, 1.<br />

si per impressionem 11. C. de his quæ vi, metusve cous.<br />

et ex hoc verbo patet, quod non procedit prohibitio, quando<br />

contraint cuan non subditis extra jurisdictionem, Gloss.<br />

et ibi Salie. in 1, quisqurs, C. si cert. pet.<br />

(8) Para comer. Aride diet. 1. 1. C. de contract. judic.<br />

et 1, soient 6. §, fin. D. dc offic. protons. ubi et Bald. dicit<br />

de equis in quibus equitcnt: nani non debent ire pedites.<br />

Limita etiam si contraheret de licentia Principis , ut dict.<br />

1. 1, et 1. non licet, et si emeret res paternas, quæ fuerunt<br />

confiscatæ, ut in diet. 1. qui offrc// 62, D, de contrah. empi.<br />

vel si acciperet donationem remuncrationis causa, 1. Aquillus<br />

27. et ibi Bart. D, de donai. Et quid si contractus esset<br />

juratus? Dic quod non lirmabitur juramento: quia tarnen<br />

hoc prohibetur odio creditoris, servandum est juramenturn,<br />

et postea repetendum coudictione sine causa, vel habita<br />

absolutions à juramento, secundùm Bart, in 1. si quis<br />

pro eo, col. 4, in peine, vers. 4. dixi, D. de fdejussor. Neque<br />

potest ltuic juri renuntiari: quia jure prohibitivo non<br />

potest renuntiari, ut tenent Doctores moderni, signanter<br />

Decius in diet, 1. principalibus. Si tarnen ei aliquid legaretur,<br />

vel relinqueretur in ultima voluntate, posset accipere,<br />

1, non dubium 16. et ibi Bart. C. de testam. 1. milites 9. §.<br />

fin. D. de re militari.<br />

(9) Vender. Videbatur contrarium, ex quo amnia con-<br />

v.<br />

tractus cum subditis est prohibitus, et quia erat eadem ratio,<br />

et timor impressionis ; ideò tene menti istam legem , et<br />

ad præsens non memini de consimili in jure communi: imò,<br />

ut dicit Azo C. de contract. jud. in summa, potest magistratus<br />

donare, et vendere, ut ait Placentinus; licèt in venditione,<br />

secundùm Azon. non adeò prompta sit ratio: Iene<br />

ergò menti istam legem, quæ vult, quòd non possit vendere<br />

, nisi tantùm isto casu.<br />

LE FI.<br />

Emptio et venditio fit dupliciter : in scriptis , vel sine<br />

scriptis: si autem partes conveniant, ut flat scriptura , non<br />

perficitur, nisi fiat cum litteris, et testibus: si autem non<br />

fit mentio de scriptis, perficitur venditio, cam partes con-<br />

Venerint de pretio, etiamsi arra non interveniat. Floe dicit.<br />

(1) Quiero. Approbat opinionem Azon. C. de fide instram.<br />

in summa, col. fin. et sic, quòd in dubio videtur<br />

contrahi in scriptis, quando in contractu, vel ante contracturn<br />

conveniunt, quòd inde scriptura fiat; quæ etiam fuit<br />

opinio Piacentini , et approbat Gloss. Instit. de empt. et<br />

vendit. in princ. in verbo conficiuntur, et in 1. contractas<br />

super verbo in scriptis, C. de fide instrum. et banc tenet<br />

Specul. tit. de empi. et vendit. §. 1. vers. sed si dictum,<br />

Cyn. Nicol. de Matha, et Bald. in diet. 1. contractas. Contrariam<br />

opinionem, imò quòd non videatur contrahi in<br />

scriptis, nisi quando agitur, ut aliter contractus non valeat,<br />

tenet Bart. in diet. 1. contractus, et in 1. fin. et anthent.<br />

ibi posita, C. si cert. petat. ubi et hoc tenet Bald. et latiùs<br />

Salie. qui ibi multùm egregiè tangit istum articulum, et<br />

concludit, quod non ex hoc solo, quod conveniunt scripturam<br />

fieri, dicatur contrahi in scriptis, nisi stat aliquæ conjecturæ<br />

, per quas alias appareat , quod partes voluerunt<br />

contrahere in scriptis; et idem Salie. tenet islam partent in<br />

diet. 1. contractas, 2, quæst. Angel. edam consil. 156. incipit<br />

domina Angelina, circa fin. Joan. Fab. Angel. de Aret.<br />

in princ. Instit. de empt. et vendit. col. 2. Fabianus de<br />

Monte in tract, empi. ei vendit. 9, quæst. principali, vers.<br />

tertio quæritur, et islam attestatur communem opinionem<br />

Decius consil. 340. pro resolutione dubiorum, col, 2. Terse<br />

ergò menti istam legem, et nota earn in practica; et quad<br />

ista opinio, quam irta lex elegit , in puncto rationis sit verior,<br />

comprobatur ex dicto Paul. de Castr. in 1. corn res,<br />

col. 1. C. de probation. ubi adducit rationem, quia clini agatur,<br />

quod instrumentum debeat 'fieri, notaries in instrumento<br />

apponet diem instrumenti • et ita partes tacitè videntur<br />

egisse, cara non possit rosari, nisi de his, quæ in præsentis<br />

ejus fìunt, et sic opus est, quod denuò in praesentia<br />

notarii contrahant, et priùs non dicitur factus contractus.<br />

Limitarem tamer islam legem, nisi ex aliquibus conjecturis<br />

constaret de iuientione partium , quod noluerunt per hoc in<br />

scriptis contrahere, sed voluerunt tantùm scripturarn ad<br />

probationem , ut tradit Francis. de Aretio consil. 159. inri,<br />

pit longa est disputatio secundo dubio. Decius diet, canai!.<br />

340.<br />

(2) Carta fecha, Intellige, quando ad substantiate eon-


He las vendidas,<br />

tir qualquier <strong>del</strong>los. Mas despues que la carta<br />

fuesse fecha, e acabada con testigos, non se<br />

podria ninguno <strong>del</strong>los arrepentir, nia yr contra<br />

, la vendida, para desfazerla. E sin carta se<br />

podría fazer la vendida, quando el comprador,<br />

e el vendedor se auienen en el precio, e consienten<br />

amos en ello ; assi que el comprador,<br />

e el vendedor se pagan cada vno de la cosa, e<br />

<strong>del</strong> precio, non laziendo mencion de carta. Ca<br />

esconce dezimos que seria acabada la vendida<br />

que assi fiziessen, magner non diesse señal (3)<br />

ninguna el comprador al vendedor, por que<br />

serian ambos tenudos de complir el' pleyto,<br />

que assi otl iessen puesto.<br />

LEY VII.<br />

Quien deue ganar la sellai que fue dada por<br />

raion de compra, si la vendida non se<br />

acabare.<br />

Serial dan los ornes vnos a otros en las<br />

compras, e acaesce despues, que se arrepiente<br />

tractus hoc fuit volitum; sentis si act illius probationem, ut<br />

in diet. 1. contractes, ubi Bald. et Salie. et secunditm Bald.<br />

ibi, quando i principio fuit dictum de scriptura, colligilur<br />

animus contrahendi in scriptis : vide.tamen, quod post Salin.<br />

licit Aret. Instit. dc empt. et vendit. irr print. Sed quidquid<br />

sit de jure cone puni, opinio Azon. posita in diet. 1.<br />

contractos, approbatur hic, et vide Salie. notahiliter loquentern<br />

in autheut. sed 11010 jure, pen. col. C. si ceri. pet. et Joan.<br />

Fahr, in diet. princ. Instit. de empt. et vendic. et Deninere<br />

cousit. 11. col. 1. et '2. et consul. 340. col. 2. et cousit. 159..<br />

et Socin. cousit. 32. vol. 3.<br />

(3) Seìzal. A<strong>del</strong>e 1. quod sape 35. in princ. D. dc contra/e.<br />

envi, et Instil. de empt. et vendit. in print.<br />

LEX FIL<br />

Ante traditionem rei vendita, arris datis, potest emptor<br />

pernitere, et perdit arras: et si venditor pteniteat, reddat<br />

eas duplicatas: si tarnen arræ dentur edam pro parte pretii,<br />

non est locus po;nitentiæ. IIoc elicit.<br />

(1) Despues. Per hoc videtur approbari opinio Azon.<br />

C. eod. in somma, versic. illud allient, col. 4. quòd emptor<br />

non potest agere ad interesse contra venditorem; edam<br />

quando cont.ractus venditiuui, fuit perkctus; sed satis est,<br />

quòd venditor perdit arras: quia sic tacite videtur actum<br />

inter coutraheutes, ut arrarum amissione, et duplicatione<br />

sint contenti; et bujus opinionis kit etiarn Angel. in dic.].<br />

I. contractus, C. de fide rosir. in fin. versic. ultimo scias,<br />

et etiam Salin. ibidem col. fin. qui cucii, ita practicari, et<br />

adde 1. 2. tit. 10. lib. 3. Foro. Leoztnn. Comuruuis tauon<br />

opinio de jure communi est in con tra riurn adherentiuna<br />

opinioni Joan. de qua in gloss. Instit. de empi. et vendit.<br />

§. 1. super parte compel/ilur, et in diet. t. confrarlus, quant<br />

tenet Bart. in 1. pr'cedia, D. de action. empli, et in 1. 1 . q.<br />

dLrerit a/iqurs, D. de pub/leur,. Ball. in diet. I. contractas,<br />

et in 1. unica, C. de sen/cal. qua: pro Co, quod izztere.st, col.<br />

pen. Joan. Fab. et Angel. in flirt. §. 1.<br />

(2) Del precio. A<strong>del</strong>e 1. 2. C. quando liceat ab empi. disred.<br />

et adverte, quia loquitur ista les, quando arra datur itr<br />

pecunia; quia si esset in specie aligna, tune non ita conveniret,<br />

ut cederet pro arra, et pro parte pretii: et sic reprobat<br />

ista lex opinionem illoruua, qui dicehaut, quòd quando<br />

arræ dantur in pecunia numerata, in dubio videantur data<br />

nomine arrarum, et pro parte pretii, prout refert Baia, in<br />

Tom. II.<br />

e de las compras. 4391<br />

alguno. E porende dezimos, que si el comprador<br />

se arrepiente despues que da la serial, que<br />

la •deue perder. Mas si el vendedor se arrepiente<br />

despues deue tornar la seîial doblada al<br />

comprador, e non valdra despues (1) la vendida.<br />

Pero si quando el comprador dio la seîial,<br />

dixo assi; que le daua por seîial, e por parte<br />

<strong>del</strong> precio (9), o por otorgamiento (3), eslonce<br />

non se puede arrepentir ninguno <strong>del</strong>los,<br />

ni desfazer (4) la vendida, que non vaia.<br />

LEY VIII.<br />

Como la vendida puede ser fecha, maguer el<br />

comprador e el vendedor non sean en la lierra,<br />

finando la fizieren.<br />

Estando <strong>del</strong>ante el comprador e el vendedor<br />

, pueden faxer la vendida: e avn podria<br />

ser fecha, magner el vno estouiesse en vn lugar,<br />

e el otro en otro, por cartas, o por mandaderos,<br />

consintiendo ambos a dos en vno (l)<br />

en la vendida, e pagandose el comprador de<br />

1. si fundus, D. de lege commis,. exigitur ertiti, ut licet<br />

arræ dentar in pecunia, exprimatur, quúd et sint pro parte<br />

pretii, lion est, pro artis, et pagamento, tit vulgei dicitin',<br />

ut sic non liccat panitere: adde Alberic. in 1. 2. C.<br />

quando lice. ab empi. disced.<br />

(3) f) por olorgamiento. Id est, non dentar nomine arrarum,<br />

sed in Signum perfectiouis cont'actos: et nota muh<br />

túm istud verhuru, nani non vidi (si bene memini) simile<br />

verbuni in jure communi, nisi dicas, quòd et hoc vult 1.<br />

quad serpe 85. in peine. D. de contrai,. emp/ion.<br />

(4) Ni desfuccv •. Et si habet facultateut rei tradeudx,<br />

præcisè ten chi tue ad tradeudurn semi liter, et emptor ad pretium,<br />

ut probatur hic, et tenet Bart. in I. 1. D. de action:<br />

empfi ubi Gloss. punit opiuioneen Marti. et tenet Bald. in<br />

1. unica, col. pen. C. de sent. quit pro eo, quod interest;<br />

ubi dici], islam esse communem o lriuioreut , et idear Bald. in<br />

cap. 1. §. si fu/a, si de fetido fuer. zoniruc. inter durnin.<br />

et aguat. et Gloss. in §. pretium, Instil. de empi. et vendic.<br />

et aride 1. tit. ad fin. 7. Part.<br />

LEX YIIT.<br />

Contrahitur venditio etianr inter absentes per procuraharem<br />

ad lion c:orst.itutum, vel per nuntiutu, vel episl.olauy<br />

etiam si tes non sit in præsentia. floc elicit.<br />

(f) La vno. liabes Inic, quòd consensus veudentis et<br />

mentis <strong>del</strong>la intervenire siunul: acide Gloss. in I. 1. I). con-<br />

/raft. em-p/. et in 1. consenso 2. D. de rat/omet o/u/r';. cori<br />

tarnen iabitur, etsi consensus iuterveuiat es intervalle) es<br />

parte ementis, ut volait Gloss. itn I. si stipuler, . si in loeanelo,<br />

]). de vere. ohlr. quod limitai, et intelligit ibi Joan.<br />

de Imol. quando altera pars sibi ledit tempos ad <strong>del</strong>iberaudom,<br />

vel quando conseulit tali respousioni; et idem forte si<br />

noi contt'adicit, arg. 1. si fiiiusfantilius Ili. 1). ad 3Iaced.<br />

allas amerri secùs v'ideretur, ne sequatur absucllum, ne quis<br />

iurpesliatur disponete ele re sua, si tenerctur espcctarc cespo<br />

nsutn ex intervallo, et quia non est vcrisitnile, quòd vo-<br />

]uerim elioni inepediri super dispusitiouc ici men, nequebonus<br />

vii hoc verisiuuiliter arbitr•areteu • : in islis auteur coutrantibus<br />

home fi<strong>del</strong> venir id, quod verisiuuilitcr bonus vii<br />

arbitraretur, facit 1. in liana frdei I). de eo, quod cerf.<br />

loco, I. vir bonus 18. 1). judic..solu. bene facit ad prædicta,<br />

quod decidit Albericus post Marti. Silla m. in I. renmitli, I).<br />

de jurejur. et I. 3. cuor Gloss. et Mi Bald. C. de reputi.<br />

lut ['cd.<br />

Tut


692<br />

Quinta Partida.<br />

Titulo V.<br />

la cosa, e el vendedor <strong>del</strong> precio. E am dezi- de vender el vno al otro alguna cosa, por tanrnos<br />

que se podria fazer la vendida , maguer tos dineros, quantos el comprador touiesse en<br />

non este la cosa <strong>del</strong>ante (9) <strong>del</strong> comprador, e alguna arca , o saco, o maleta, o otra Cosa<br />

<strong>del</strong> vendedor, consintiendo ambos en ella, se- qualquier, valdra la vendida, si fueren y<br />

(1)<br />

gund que es sobredicho.<br />

fallados algunos dineros, quantos quien que<br />

sean; magner non ouiesse tantos, quantos po -<br />

dría, o valdria aquella cosa. Mas si por unen_<br />

tura non fallassen y ninguno, estonce non<br />

valdria (9) la vendida: porque la vendida non<br />

se puede fazer sin precio. Otrosi dezireos , que<br />

si alguno owe vendiere a otro alguna cosa<br />

auiniendose ambos, que la pudiesse auer<br />

el<br />

comprador por tanto precio, quanto la ouiera<br />

aquel que la vende, valdra otrosi la vendida;<br />

si fallaren en verdad, que la ouo comprado,<br />

el que la vende assi. Mas si fallassen que la<br />

ouiera de donadio, o que la auia heredado, o<br />

en otra manera qualquier que non fuesse por<br />

compra, estonce non valdria la vendida.<br />

LEY 1X,<br />

Como deue ser nombrado el precio ciertamente<br />

en la vendida.<br />

Cierto (1) deue ser el precio, en que se<br />

auienen el comprador, e el vendedor, para<br />

valer la vendida : ca si el vendedor dixesse:<br />

Vendute esta cosa, por quanto tu quisieres (`z),<br />

o por quanto yo quisiere; la vendida que en.<br />

tal manera fuesse fecha non valdria. Pero si cl<br />

comprador e el vendedor se auienen en otro<br />

otee apuno (3), metiendolo en su ruano, que<br />

cl seîialasse el precio, por quanto sea vendida<br />

la cosa ; estonce, señalando el precio (4) aquel<br />

en cuya mano lo ponen, valdra la vendida. E<br />

si este, en cuya mano lo meten, seîialasse el<br />

precio desaguisadamente, mucho mayor, o menor<br />

de lo que vale la cosa, estonce deue ser<br />

endereçado el precio segun aluedrio ( 5) de<br />

ornes buenos. Mas si aquel en cuya mano lo<br />

meten, muriesse (6) ante que seîialassen el<br />

precio, estonce non valdria la vendida.<br />

LEY X.<br />

En que manera puede valer la vendida, maguey<br />

non fuesse y nombrado precio cierto.<br />

Acordandose el comprador, e el vendedor,<br />

(2) La cosa a<strong>del</strong>ante. Afide 1. 1. C. de contrah. empi.<br />

et ihi dicit Bald. quòd in solutione gabelle inspicitur locus<br />

contract.us, et non locus ubi res est sita : vide de hoc legem<br />

Quaterni gabellarum 101. quæ aliter disponit, et 1. 103.<br />

LEX II:<br />

Debet de pretio certe rei convenire contrahens: 'non<br />

enìm valet veuditio, si pretium confertur iu voluntate alterius<br />

eont'ahentiurrr: sea in voluntate tertii poles[ conferri;<br />

et si ilk injusta arbitretur, recurritur ad arbitrium honorem<br />

virornm: sed si antequàm arbitretur, decedat, non<br />

valebit veuditio. IIor dicit.<br />

(1) Cierto. Adde I. 1. et quæ ibi dixi supra cod,<br />

(2) Quanto tu qursieres. ldenr si diem quanti æquum putaveris,<br />

1. quod stipe 33. §. 1. D. eod. et idem si comrnere]uln<br />

conferatur iu arbitrium alterius coutrahentiurn, ut in<br />

1. in rendentis 13. C. eod. si tamer, accidentale aliquid contractus<br />

conferretur in arbitrium alterius cont.rahcntiurn, tenet:<br />

et si sit in mora arbitrandi, recurritur ad judicern, ut<br />

D. eod. 1. hæc veuditio 7. et ibi Bart.<br />

(3) Orne alguno. Et sic in certo homine; secns si esset<br />

incertus, ut in I. fin. C. eod.<br />

(4) EI preuó. Adde diet. 1. fin. C. cod. et Instil. eod. §.<br />

pr.etium 1. vera, sed nostra.<br />

(5) Aluedrio. Adde 1. vi cotta 75. et I. societatena 76.<br />

vers. arbitrorum, et 1. unge si Neroæ 79. D. pro sorto: et<br />

sufficit enorrnis twain, licèt non sit ultra dimidiam justi<br />

pretii, diet. I. uncle si Nercæ, et hoc relínquitur judicantis<br />

arbitrio, secundàm Cyn. et Ang. in diet. I. flu. et nota verba<br />

hujus legis hic, dam elicit desaguisadamente mucho<br />

mayor, o menor: ira modico cairn ledere posses arbitrator,<br />

I. Pomponius 13. §. recepisse 2. D. dc accept. qui orbitr. et<br />

vide per Bart. in diet. §. arbitr•orum.<br />

LEY X1,<br />

De que cosas puede ser 'Celia la vendida.<br />

Compra, o vendida pueden los ornes fazer,<br />

Cambien de las cosas que non son (1), ni paparescen,<br />

como las que son, e se pueden mostrar.<br />

Esto seria , como si vn o rne vendiesse a<br />

otro el fruto de alguna sierua, que estouiesse<br />

preñada, o de bestia; o de alguna viña, o tierra,<br />

o de otra cosa semejante destas. Ca, como<br />

quier que la cosa non paresce avn quando la<br />

(6) Dluresse. Afide diet, 1. fin. et diet. §. pretium, versic.<br />

sed nostra: mors tauten alterius ex contraheutibus non<br />

obstaret, 1. si pactum 9. D. de probed. 1. L C. ut astio r.b<br />

Tarred. et contra lie-red. Quid tamer, si bona venditoris ante<br />

declarationern arbitrii confiscantur, vide per Bald. in dirt.<br />

1, fin. col. 5. versic. ulteriu.s quaro, et ibi per Salir. per<br />

quos vide de intellectu I. quotiens, §. fin. D. dc !locution.<br />

L EX X.<br />

Valet veuditio facia pro nurnmis, qui suet in certo loco;<br />

ant pro tanto pretio, quantum consti tit venditori: sed<br />

si pro I ndio pretio emplo y emit, non valet. IIoc dicit.<br />

(1) Si fueren. Et sic non dicitur iucerturu , quod cx relatione<br />

ail aliud potest certificaci, ut tile, et in I. her, vendili()<br />

§. Irujusmodi, 1). de contrai. empi. uncle si aliquis<br />

errar centum castrones, qui suet spud macellatorem, liceos,<br />

quòd emit quanti valent ; tenebit emptio, quia cìnn scialar<br />

pretium, quo macellator alios castrones vendit, non dicitur<br />

pretium incertum, secundidm Alberic. in diet. §. huju<br />

smodi1<br />

(2) Non valdria. Concordat cum I. si qule cum finuluna<br />

26. D. de act. empi. et vend. et hoc, quia est falsa demonstratio<br />

in substantialihus vendilionis: nam si esset in accidentalibus,<br />

non vitiaret, ut in 1. si dicortio 21. D. de verb.<br />

secunddm Bald. in diet. 1. si quis corn fundum.<br />

LEX XL<br />

Parfum certi animalis potest quis emere;sed si nihil pariat,<br />

non tenetur emplo y ad pretium solvendum, nisi suo<br />

pericolo emit. Item possum emere factum relis; et licèt nihil<br />

capiatur, solvat pretium, Hoc dici[.<br />

(1) Iton son. Itegulariter tarnen emptio sine re, que


De las vendidas,<br />

vende, con todo esso vale la vendida; pues<br />

que seúalo la cosa onde deue salir el fruto (2),<br />

sobre que se faze la vendida. Pero si aquella<br />

cosa de que se faze la vendida, non diesse (3)<br />

fruto ninguno (4) de si, estonce non seria tenudo<br />

el comprador, de darle el precio; fueras<br />

code, si la ouìesse comprado a su ventura (5).<br />

Otrosi dezimos, que podria orne comprar la<br />

cosa que non fuesse ave cierta; esto seria, como<br />

si algun orne pescasse, o casase, e dicesse otro<br />

alguno: Darte he tanto precio, por la primera<br />

cosa que pescares (6), o casares: ca si el otro<br />

gelo otorga, como quier que non sabe que es<br />

aquello que vende , valdra la vendida. Otrosi<br />

dezimos, que si el comprador dixere que quiere<br />

atender a su ventura, si sacasse alguna cosa<br />

el pescador de la primera vez, si prisiesse,<br />

o matasse el pescador alguna cosa , fasta ora<br />

cierta <strong>del</strong> dia, o en todo el dia; estorce, maguer<br />

non prenda ninguna cosa, tenudo es el<br />

comprador, de darle el precio quel prometio.<br />

LEY XII.<br />

Corno vale la vendida, que es fecha de fructo<br />

de sierua, o de yegua, o de otra cosa<br />

semejante.<br />

Engañosamente queriendo vender vn o rne<br />

a otro el fructo de alguna sierua, o yegua, o<br />

de otra cosa semejante, diziendo que era preîiada<br />

, sabiendo que era manera, vale la vendida,<br />

como quier que es fecha con engaño.<br />

veneat, esse non potest, 1. nec emptio 8. D. eod. L 1. D. de<br />

rerum permed. et intellige, sive de re dernonstrativa, ad<br />

oculurn, sive ad intellecturn; ut si vendatur tertia pars pro<br />

indiviso talis prædii, vel homo in genere, vel equus incertus,<br />

seu decem cadi olci, ut in 1. si debilor 39. §. 1. D. eod.<br />

et 1. commit 65. et tradit Azo C. eod. in summa.<br />

(2) So/cr el fiuto. Et sic sufficit, quòd sit res, ex qua<br />

possit produci quod emitur, ut hie, et diet. 1. nec empito S.<br />

et 1. interduna 73. in princ. D. de verb. obdig. sic et alias<br />

suflìcit aliquid esse aptitudine, 1. sufficit 56. D. de conditi.<br />

indcb, per quam legem dicit Joan. de Imo]. in 1. 2. col. 2.<br />

D. de public. judic. quòd potest judicari aliquod crimen esse<br />

capitale, ex quo inspecta ordinata dispositions facto super ipso<br />

crimine, possibile est capitalem po nam posset inlligi.<br />

(3) Non (Hesse. hrest enim tacita conditio, si fruetus<br />

nascuntur, 1. 1. in fin. D. de conclu. et demonstr. I. si debitor<br />

39. §. vertsimile, D. cod.<br />

(4) Ninguno. Nam si aliquem dedisset, ille scii emptus,<br />

ut in dicto §. verta mile.<br />

(5) Su ventura. Tune enim emptio consistiti in sola spe,<br />

et videtur erri ut ales, diet. 1. nec emptio, ad fin.<br />

(6) Pescares. Adde 1. si jactum 12. D. de action. empi.<br />

et ibi Bart. et cod. tit. 1. ex empio 11. §. fin.<br />

LEY XII.<br />

Vendens dolo, seu fraudulenter fructum prægnantis ancellæ,<br />

seu viueæ, cùm re vera non esset, tenetur ad astimationern<br />

fructus, vet ad intet'esse: quia valet venditio. Hoc<br />

licit.<br />

Tom. II.<br />

e de las compras.<br />

695<br />

Pero el vendedor tenudo es, de dar al comprador<br />

la estimacion que podria valer el fructo<br />

de la sierua, o de la yegua, o de refazerle<br />

todos los danos que le vinieron por esta razon.<br />

E esso mismo dezimos que seria, si vendiesse<br />

el fructo de alguna villa, o de algunos arboles,<br />

o de otra cosa semejante; sabiendo que<br />

non leuaua fructo, o faziendo maliciosamente<br />

algun engaño, por que non leuasse. Ca tenudo<br />

cs de darle la estimacion de los fructos,<br />

con los daños que le vinieron ende, porque<br />

non los ouo.<br />

LEY XIII,<br />

Corno puede orne vender el derecho que espera<br />

auer en los bienes de otri.<br />

Esperanca (I) han los o rnes a las vegadas,<br />

ele heredar los vnos los bienes de los otros. E<br />

esta csperansa puede ser en dos maneras. La<br />

vna es, quando alguno lea fiuzia de heredar<br />

los bienes de algun su pariente; seyendo tan<br />

propinco, que haya de heredarle, si acaesciere<br />

que fine sin testamento, todo lo suyo. La<br />

otra es, quando han fiuzia, que le establecera<br />

alguno por heredero. E porque y ha algunos<br />

ornes, que quieren vender tal esperansa corno<br />

esta sobredicha, o derecho que atienden auér;<br />

dezimos, que lo non pueden faxer, si nombrassen<br />

(2) las personas de aquellos que han<br />

6uzia de heredar. Fueras ende, si fuere la<br />

vendida con otorgamiento, e con plazer Belios<br />

mismos (3);_e que duren todavia en este p1a-<br />

LEY XIIL<br />

Si quis in alterius mortem captet, non valet venditio futuræ<br />

successionis certi hominis, nisi co consentiente, et usque<br />

ad.mortem iu consensu perseverante: incerti oaten] hominis<br />

valet. hoc (licit.<br />

(1) Espermrça. Spes enim succedendi alteri appellatur<br />

spes, ut lùc, et in 1. tin. C. de peeclta; non tarnen est legitima<br />

spec: et est ratio secundiem Bart. in 1. post emancipattbncm,<br />

§. illud, D. dc liber. quia nullum jus est fundatum<br />

in tali spe; neque filius babel jus in hæreditate patris,<br />

vivente patee, 1. pretia rerum, 63. D. ad L. Falcid, et<br />

licit Angel. in 1. spera, C. de donation, quùd debet spes esse<br />

fundata super aliquo existendi fuudameuto; alias dicitur vana<br />

spes: untie si spero me Titio successurum, cùm nullum<br />

ha beam fundamental'' , non appellatur spes; sed si Titius<br />

esset mi pater, vel avus, tune juste spero: quia talem successionem<br />

obsequio mild paro, I. nec ei 1;. §. 3. D. de adoption.<br />

et ex prædictis iufert Bart, in diet. §. Mud, quòd si quis<br />

remittit jus, quad habet, vel habere sperat, prout apponitur<br />

in contrae ti bus, vieletur remittere ius, quod habet, vet<br />

habcre sperat de futuro, ex causa tamece '.de pra•senti; alias<br />

non dicitur spes, qua, non est fondata de præseuti: vide<br />

per cuoi: alibi dixit Bald. q und in jure nostro non dicitur<br />

apes, nisi ills, quarr jus foster, in cap. si goes miles, hnperator<br />

Lot/tarius, Eugenio Papa, et uniccr.s'u populo, col.<br />

3. alibi etiam in eleganti quæstione elicit Bald. quòd ius spei<br />

alius alii tollere non potest , in cap. 1. col. 2. versic. purr() arc<br />

pone, quod aunt tres fralre-e, dc alien. feud. pater.<br />

(2) Si nombrassen. A<strong>del</strong>e I. donaci 29. §. fin. D. de<br />

don. et 1. 9. tit. 9. iul'. ead. Par/.. et 1. 33. tit, 11. ead. Part.<br />

(3) De/los miSmos. Peracittit hoc lex propter confider+<br />

Tttt


694<br />

Quinta Partida. Titulo V.<br />

zer , fasta que mueran. Mas si non Ios nombrassen<br />

(a), poderlo y an vender en esta manera,<br />

diziendo assi; que todas las ganancias,<br />

o derechos, que les han de venir por razon<br />

de heredamiento, onde quier que les vengan,<br />

que las venden: e a quien, e por quanto. E<br />

por esta razon (5) defendemos, que non vala<br />

¡al vendida, en que fuessen nombradas<br />

las personas de aquellos que ouiessen fiuzia<br />

de heredar; porque los compradores de tal<br />

esperança, o de tal derecho, como de suso es<br />

dicho, non cyan razon de se trabajar de muerte<br />

de aquellos cuyos son los bienes por cobdicia<br />

de los auer.<br />

LEY XIV.<br />

Como deue valer, o non, la vendida que fues-<br />

se fecha, de molino, o de casa, o de otro<br />

edificio derribado, o arboles arrancados.<br />

Vendiendo vn o rne a otro casa, o molino,<br />

o otro edificio qualquier, si lo que assi vendiesse,<br />

fuesse derribado, o quemado, o destruydo<br />

eu alguna otra manera, non lo sabiendo<br />

el comprador, non valdria (1) la vendida;<br />

maguer aquel que lo vendiesse, cuydasse que<br />

era sano quando lo vendiesse, e non supiesse<br />

que era quemado, nin derribado: esso mismo<br />

dezimos que seria, si le vendiesse algunos arboles<br />

( LA) que fuessen en esta misma manera,<br />

que fuessen en otro lugar; que non valdria<br />

la vendida, si los arboles fuessen cortados, o<br />

Liam, quam haheut isti, qui consentiunt, de paciscentibus<br />

de non captanda eorum morte, secundilin Bald. in 1. fin. ire<br />

princ. C. dc partis.<br />

(4) Non los nombrassen. Quid si in mente eorum sit<br />

intenlio de certa persona, sed in fraudem non nominant?<br />

Dic, quòd secùs esset, et haberetur, ac si nominarent, 1.<br />

fraus 30, D. dc legib. et tenet Bald. in 1. fin. col. fui. C. dc<br />

pact.<br />

(5) Razors. Aride]. fin. in fin. C. de partis, cap. 1. et<br />

2. de concess. pra •bend. et cap. de testanda 2. et cap. nc captandæ<br />

3. de ronces. præbend. lib. 6. et ex ista ratione dicebat<br />

Socin. consil. 53. vol. 3. incipit miror, quod in prascnti,<br />

quòd neque ad officia sæcularia non potest dari spectativa,<br />

etiamsi daretur generalìter non esprimendo de officio<br />

certi horninis: sicut esset edam in beneticiis Ecclesiasticis,<br />

cap. constitutu.s 11. de ronces. prisbend. cujus dictum refert<br />

Decius in diet. I. fin. secundo notabili, ubi tenet contra Socin.<br />

quando spectativa daretur super officiis hominis incerti,<br />

ut hic, et in diet. 1. fin. permittitur in hæreditatibus; ergò<br />

idem dicendum in officiis sæcularibus: vide de hoc in I. i2.<br />

et 13. tit. 2. lib. 7. Orditi. Regal. 'ubi prohihentur dari<br />

speclativæ ad officia sæcularia, et 1. 18. tit. 15. lib. 2. Ordin.<br />

Regal.<br />

LE XIV.<br />

Emens scienter rem destructam tenetur de pretio: si autem<br />

ignoranter, siquidern venditor ignoret, et est totaliter<br />

destructa, vel major pars, non valet venditio; si minor, valet,<br />

licet deducitur de pretio deteriorationis æstimatio: si autem<br />

seit venditor, non valet, si est totaliter destructa; et tenetur<br />

emptori ad interesse, super quo jurabit emptor in litern<br />

cum taxatione judiciali. Hoc dicit.<br />

quemados, o arrancados en la sazon que los<br />

vendio. Otro tal dezimos que seria, si aquella<br />

cosa que assi fuesse vendida, fuesse quemada,<br />

o derribada, la mayor parte <strong>del</strong>la. Mas si fuesse<br />

la menor parle (3) <strong>del</strong>la quttmada, o derribada,<br />

estonce valdria la vendida. Pero deuen<br />

fazer sacar <strong>del</strong> precio, quanto asuraren que<br />

vale la cosa menos, por razon de aquello que<br />

era quemado, o derribado, a la sazon que fue<br />

fecha la compra. Pero si a sabiendas vendiesse<br />

vrr orn e a otro alguna cosa, que era quem ada,<br />

o derribada, diziendo el que la vendía,<br />

que era sana; non vale la vendida ( 4), porque<br />

non se puede vender la cosa que non es.<br />

Pero este que 1a vendio assi, es tenudo de<br />

pechar (5) al comprador todos los darlos quel<br />

vinieron por esta razon; por engalio que fino<br />

a sabiendas, vendiendo lo que sabia que non<br />

era. Mas si la cosa que le vendiesse assi, a sabiendas,<br />

fuesse quemada, o derribada, <strong>del</strong>la,<br />

e non toda, estonce valdria la vendida. Mas<br />

seria tenudo el vendedor, de pechar al comprador<br />

el menoscabo, e los daños quel venie<br />

-ron por esta razon. E deue ser c<strong>rey</strong>do sobre<br />

ellos con su jura (6), con estirnacion <strong>del</strong> Judgador.<br />

Otrosi dezimos, que si algund o rn e vendiesse<br />

a otro, alguna cosa que fuesse quemada,<br />

o derribada, <strong>del</strong>la, e non toda, (7); e el<br />

comprador supiesse que era atal, e non lo supiesse<br />

el vendedor ( 8 ); que estonce tenudo<br />

seria el comprador, de pagar el precio todo.<br />

Mas si aquel que vendiesse la cosa quemada,<br />

o derribada, por tal quai es, faziendolo en-<br />

(1) Non valdria. Sed quare non durat venditio respecta<br />

areæ, quæ est maxima pars domus, licet sit combusta, I.<br />

qui res 9S. §. aream 8. D. de solution. respondeo, quòd hic<br />

non emit contemplatione soli, sed respect er aedificii tantùm;<br />

et ideò cùm nihil supersit de eo, cujus contemplatione emit,<br />

non tenet vendido: et l'acit ad istos census modernos, qui<br />

venduntur super vineis, vel domibus, qui imponuntur catione<br />

ædificiorum, et arborum, et vitium; ut destructis<br />

æclifìciis, sen arboribus, non debeatur census respectu areæ:<br />

vide quod habetur, et notatur in 1. 1. C. de jure emphyt. et<br />

per Alexand. consil. 112. vol. 1. et dixi infra ead. Part. tit.<br />

8. 1. pen. in gloss.<br />

(2) Algunos arboles. Adde I. arboribus 58. D. eod. et<br />

quid si emerentur fructus alicujus territorii, qui tempore<br />

emptionis erant devastati, vide Bald. in 1. 2. C. de contrate.<br />

emption.<br />

(3) La menor parte. Idem si esset dimidia pars, ut la<br />

dici. I. si dornum 57. D. eod.<br />

(4) Non vair la vendida. Si ergò tempore emptionis<br />

res empia erat tota destructa, non tenet venditio, nulla<br />

facta distinctione scientiæ, vel ignorantin venditoris, et<br />

emptoris.<br />

(5) Es tenudo de pechar. Hoc addit ista lex ad L domum<br />

57. D. eod.<br />

(6) Con su jura. Nam cùm venditio tenuit ex quo tota<br />

res non erat destructa, et actio ex empio sit hose fidei,<br />

juratur in litem, ut in 1. in actionebus 5. D. de in litem<br />

jurando.<br />

(7) E non toda. Nam si tota esset perempta, nulla distinctione<br />

facta, non tenet venditio, ut dixi supra et probatur<br />

in dici. 1. domum, ubi etiam Bald.<br />

(S) E non lo supiesse el vendedor. Hoc dicit, quia si


De las vendidas,<br />

tender (9) al comprador, estonce valdria la<br />

vendida.<br />

LEY XV.<br />

Como orne libre, o cosa sagrada, o santa, o<br />

lugar publico , non se puede vender.<br />

Orne libre (1), e la cosa sagrada, o religiosa,<br />

o santa, o lugar publico, assi como las<br />

plaças, e las carreras, e los exidos (^), e los<br />

rios, e las fuentes que son <strong>del</strong> Rey (3), o <strong>del</strong><br />

comun de algun Concejo, non se pueden vender,<br />

nin enagenar. E como quier que diximos<br />

de suso, que la cosa sagrada, o religiosa,<br />

o santa, que se non puede vender; razon<br />

y a, en como se podria fazer vendida<br />

<strong>del</strong>la. E esto seria, como si vn Aldea (4.), o<br />

otro lugar, vendiessen con todas sus pertenen-<br />

uterque sciret, rein venditam pro parte esse destructam,<br />

compensaretur doles ex utraque parte, et non daretur actio<br />

ex ernpto, quia inter dolosos coau'actus bonæ fidci non<br />

prolicit, ut in dirt. I. domum; teneret tamer venditio pro<br />

ea parte, quæ extaret, ut dicit Gloss. in diet. 1. domum, in<br />

verbo nihil acturn: vel clic, ut in gloss. sequenti.<br />

(9) I'aziendolo entender. Vull ista lex, quod ad hoc,<br />

ut venditor rei destructæ agat ad totem pretium contra<br />

emptorem, requiritur non solìrm, quòd emptor sciat rein<br />

esse destructam, imò etiam quòd venditor hoc sibi dicat,<br />

et per venditorern certioretur; et sic limitabis reg. cap. elan<br />

qni certus 31. de reg. jur. lib. 6. Vel die, et meliùs, quòd<br />

si emptor sciret domum esse destructam, seo combustarn,<br />

non exigatur, quòd ulterids per venditorem certioretur;<br />

imò tali caso, cam uterque scivit, tenebit venditio, et<br />

venditor aget ad totum pretiuru, ex quo scienti non fuit<br />

facia injuria, neque dolus, 1. 1. §. si intellrgatur 6. D. dc<br />

cedilit. edict. regul. scienti 27. de reg. jur. lib. 6. I. pacisci<br />

31. D. de pacts: videtur enim, tune vendi area, vel talis,<br />

quails res est. Terre ergo menti istam legem, quæ in casu,<br />

in quo venditor scilicét, et ernptor scivit rem destructam,<br />

volt, quòd venditio teneat in totons, et sic deviat ah his,<br />

quæ habentur, et notantur in diet. 1. domum.<br />

LEX XV.<br />

Non possunt vendi homo liber, locus publicas, item<br />

nec res sancta, religiosa, aut sacra: (tuia istæ res non possunt<br />

vendi per se; sed cum universitate vendi possunt.<br />

(1) Orne libre. Adde 1. et liberi 4. D. de contrahend.<br />

empi.<br />

(2) Los exidos. Ea claim, quæ sunt in uso publico,<br />

quæ publica sent uso, et proprietale, non possunt vendi,<br />

neque surit in commercio, ut hic, et in I. sed Celsus 6. D.<br />

de contrah. empt. notat Aso C. cod. in summa, col. 3. et<br />

Gloss. exemplificat in Campo Martin in diet. 1. sed Celsus:<br />

de licentia tarnen Regis possent vendi, ut notat Gloss. et ihi<br />

Bart. et Paul. de Cast. in 1. continuus, §. corn quis, D. de<br />

verb. oblig. ubi etiam dicit Bart. quòd civitas etiam recognoscens<br />

superiorem posset Tacere statutum, ut posset alienasi<br />

talis res: ( trod dictum non crederem posse procedere,<br />

attento isto jure Partitarum, et legibus hujus Regni, ut<br />

dixi ira I. 8. tit. 1. Partit. 1. Ea tarnen, gun surit propria<br />

civitatis, quæ non stint in usu. publico, vendere potest civitas<br />

de licentia præsidis civitatis, et cum ejus decreto, ut<br />

in 1. 1. et 2. et ihi Bald. C. de .scrois reipubl. manumitlen.<br />

et juxta formam 1. fin. C. dc vendend. rebus dolled. lib.<br />

11, gun tauten lex loquitur tantùm in his, quæ habuit civitas<br />

titulo hæreditatis, vel legati, sea frdeicommissi, aut<br />

donationis, quæ surit alias privilegiata, ut in 1. tin. C. de<br />

Sacros. Eccles. et forte non procederet in rebus, quas ci<br />

vitas allis titulis habuisset, rnaximè si habuisset ex contrae-<br />

e (le las compras. 695<br />

cías (5). Ca maguer que la Eglesia que fuesse<br />

en aquella Aldea , nin las cosas <strong>del</strong>la, non se<br />

podrian vender por si a partadamente; con todo<br />

esto, passar con las otras cosas, e vale la<br />

vendida, assi como dize la primera Partida<br />

deste nuestro libro, en el Titulo (6) que fabl.a<br />

en las cosas de la Eglesia, quales se pueden<br />

enagenar, e quales non.<br />

LEY XVI.<br />

Como marmol, o pilar, o piedra , o otra cosa<br />

qualquier, que sea assentada en la casa, non<br />

se deue arrancar para venderla.<br />

Marmol, o otra piedra, o madera, o otra<br />

cosa qualquier , que estouiesse fincada (1) en<br />

alguna casa, por pro, o por apostura <strong>del</strong>la,<br />

tu proprio ipsius civitatis, argum. ejus, quod habetur in<br />

cap. Abbate sane 3. de re judic. lib. 6. et notat Bald. in I.<br />

1. col. pen. G. si plures una sent. fuer. condemn. licét non<br />

reperialn aliquem hoc dicentenr in dicta I. fin. unité in habitis<br />

ex aliis titulis sufliceret consensus civitatis corn auctoritate,<br />

et decreto præsidis: quia tarnen est novum dictum,<br />

cogita bene. Sed an posset vivitas cum alla civitate fasere<br />

cmrveutionein super anirnalibus, quo ab una parte in aliarn<br />

intrant in eorurn tcrritoriis, ut tantuar solvant damna, vide<br />

Socin. quod sic , cousit. 127. vol. 1. sicut alias vidi<br />

maltas coriventioues super communione pascuorunr osque<br />

ad certa loca, quæ potins dicendæ saut bonæ societates, et<br />

bonæ conventiones, quàln alienationes.<br />

(3) Son <strong>del</strong> Rey: TURC intelligerem esse Regis, quando<br />

sool in territorio Regni, non applicato alieni civita ti , vel<br />

alii; nain si essest ili territorio applicato alicui civitati,<br />

tune talia essent civitatis; et hoc ex his, quæ tradunt Dort.<br />

moderni, siguanter Socin. in I. 1. in princ. col. 4.D. eh:<br />

acquir. posses. et Jaso in I. rem, quæ nobis, col. 7. eod.<br />

tit. et Socio. consil. 127. vol. 1. incipienti x,l:cLr capilulUs<br />

transactions, iu secunda dubitatione, Tarit 1. cede sacra<br />

73. §. fin. D. de contrah. empt. et per Bald. in rub. C. de<br />

con/rah. empi. (tunst. 22. col. 6.<br />

(4) Aldea. Non ergò procederet, quando jus patronatus<br />

inhæreret cuicumque rei venditæ: sed oportet, quòd<br />

res sit talis, quòd sine aliqua expressione contincat jura<br />

uuiversitatis, ut villa, castrurn, ut hic, et declarat Innoc.<br />

in cap. ex litteris, de jure patronal. et ibi Abb. col. fin.<br />

versic. extra gloss-. et Oldral. consul. 312. incipit thema<br />

qua-st ions, col. 2. et Bald. in 1. 1. C. de bonis libertor.<br />

col. 2. versic. et est hic argumentum, obi et vide, quid si<br />

vendat quis omnia bona sua, vel hæreditatem, et per Bald.<br />

in I. si morruraenio, C. qua: res pign. obi:;. possunt, et adde<br />

DCC1aln eonsil. 127. incipit plane dubia.<br />

(5) Sus pertenencias. Licet hoc non fuerat expressuni,<br />

ex venditione villæ, vel castri tantiurn, idem esset, ut dixi<br />

in gloss. præcedeuti; tatuo ta rnen est, quod et in vendi-.<br />

tioue hoc exprimatur: et quid si in venditione rei universalis<br />

exprimat jus patronatos, vide Decium consil. 127.<br />

(6) En el Titulo. Est 1. 8. et tit. 15. Part. 1. ubi vide<br />

quæ dixi.<br />

LE X XV/.<br />

Non potes[ vendi ædivus alfixum, ut separetur: et si<br />

de facto luit tracditum emplori, remane[ cum co, et cmptor<br />

restituit pretium duplicatum Curio Regis: sed si receperat<br />

venditor pretium, restituet emplori, et venditor solvet<br />

fisco tautundèm de suo. Item non potes[ quis vendere servant<br />

in fuga constitutum. Iloc dicit. Ilabuit orlons à 1. &-<br />

Indus censuit 52. D. de contrah. erupt. et á I. cætera 41.<br />

§. 1. D. de legal. 1.<br />

(t) Fincada. Intellige, nisi domms minaretur ruinam,


696<br />

non la denen tyrar ende para vender, e si alguno<br />

la tyra, non deue valer la vendida. Pero<br />

si alguno fiziesse contra esto, vendiendo tal<br />

cosa, si aquella cosa que assi vendiesse; passasse<br />

a poder (`?) <strong>del</strong> comprador, deue fincar<br />

con el. Mas teuudo es este que la compro,<br />

de dar el precio, por que la auia comprada, a<br />

la Corte <strong>del</strong> Rey, con otro tanto de lo fruyo.<br />

E si el precio ouiesse dado el comprador, deuegelo<br />

tornar (3); e cl que la vendio, deue<br />

otrosi pechar otro tanto (a), de lo suyo, quanto<br />

era el precio por que vendio la cosa. Otrosi<br />

dezimos, que ningund orne non puede vender<br />

su sieruo, que se le fuyesse, eri quanto<br />

andouiesse fuydo (5).<br />

LEY XVII.<br />

Como ningun orne non (eue vender ponçoîra,<br />

nin yeruas, con que pudiessen a otro matar.<br />

PonçoFia ('1), o yeruas, o venino, o otra<br />

cosa mala, de aquellas con que pudiesse orne<br />

matar a otro, comiendola, o beuiendola, non<br />

las doue ninguno vender, nitr comprar. Pero<br />

especias y ha algunas, de que ban en si parte<br />

de venino, que las pueden bien vender, e comprar;<br />

assi como escamonea , o otras cosas seme;antes<br />

<strong>del</strong>la: que maguer scan de tal natura,<br />

vlan los ornes <strong>del</strong>las en las melezinas, porque<br />

aquella maldad que han en si, puedenge--<br />

art in L prases la 5. D. de offre. prcesid. Bald. in 1. Senatus,<br />

D. cod.<br />

(2) Passasse a poder. Pic ergò: ant emptor habet rem,<br />

et pretium, et punitur in duplurn fisco, unurn simplum de<br />

suo, et aliud, quod est pretium venditori debiturn, cui solvere<br />

non tenetur, cir er non tenuit venditio: aut venditor<br />

habet utrumque, rein scilicet., et pretium, et similiter<br />

præstat dupluni; ant onus habet rem, et alter pretium, et<br />

tune quilibet solvat fisco unum simplum: et ila intellige<br />

istam legem, et declarat Gloss. obi et Alberic. in dici. I. Senutrt.s,<br />

Gloss. et Bart. in 1. fin. P. de damn. infect.<br />

(3) Tornar. Quasi indebite solutum, ut in dicta 1. Senatus,<br />

et 1. canera 41. D. de legar. 1.<br />

(4) Giro tanto. Intellige, ut supra distinsi.<br />

(5) Andouiesse fuydo. Mele L in fuga G. C. ad Leg.<br />

Fabiam. de plagiar. ubi Gloss. punit rationem bojos prohibition<br />

is.<br />

LEX XYIL<br />

Non detect cari, nec vendi venenum, nec sail potio le-<br />

Ihifera, nisi ad medicivanr operanclaru.<br />

(1) Ponçoîca. Et de eructate venenum, ut claret alteri,<br />

quòd punitur , ar si alcderit, licet non dedisset, vide in I.<br />

1. in fin. D. ad Leg. Pompej. de parricid. et ibi nolat<br />

Bart. et vide per Salk. in 1. 1. C. de mated. et mathemat.<br />

A<strong>del</strong>e 1. rjusdem. 3. in princ. D. ad Leg. Correl. de sicar.<br />

et vide Angel. in silo tractat. malefic. in parte et ex interval/6<br />

diclus Tilius ex ditch, vuineribus, col. 3. et ibi August.<br />

in addition.<br />

(2) Mezclandola. Et sic sub prohibitione simplicium<br />

non comprehenditur hic mixta: eo quia non durst ratio<br />

prohibitionis in mixto, sicut in simplici: de materia vide<br />

quod babetur per Bart. et Doct. in L . 2. in prior. D. de<br />

verb. oblig. et per Alex. cousit. 140. primo dubio, vol. 5.<br />

Quinta Partida. Titulo V.<br />

la faner perder,<br />

sas.<br />

mezclándola (2) con<br />

LEY XVIII.<br />

Como non vale la compra, clue once faze de lo<br />

suyo mismo.<br />

La su cosa (1) misma, ninguna ome non<br />

la puede comprar. E si por auentura la comprasse<br />

non lo sabiendo, deue cobrar lo que<br />

dio por ella. E esto se entiende, quando la cosa<br />

es toda suya. bias si otro alguno ouiesse parte<br />

en ella , valdria la vendida en tanta parte, quanto<br />

es aquello que es ageno, e non suyo. Pero si<br />

vil orne touiesse en su poder, o en su tenencia,<br />

alguna cosa que fuesse de otro, aquel que<br />

ha la propriedad, e cuya es la cosa, bien podría<br />

comprar la tenencia que el otro auia en<br />

ella, e valdria tal vendida. Esso mismo dezimos,<br />

que si vn orne que fuesse tenedor de alguna<br />

cosa, comprasse de otro algund derecho,<br />

o seruidumbre que ouiesse en aquella cosa<br />

misma de que el era tenedor, que valdria otrosi<br />

la vendida.<br />

LEY XIX.<br />

Como se puede vender la cosa agena.<br />

Cosa agena vendiendo vn orne a otro, valdra<br />

la vendida (1). Pero aquel que tal compra<br />

LEX XVIII.<br />

Non possum emere rem meam; nisi alias in ca partem<br />

habeat, vel aliquod jis, aut possessionem, quia illud possum<br />

envere. Iioc dicit.<br />

(1) La su cosa. Debet enim esse diversitas inter ementern,<br />

et vendentem, 1. pupil/us 5. §. itenz ipse 2. D. rlc<br />

rraclor. tutor. et est ratio naturalis, quia in contractìbus<br />

est quædam digressio de persona in personam respecto acquisitionis;<br />

et icier requirit duo extrema, nt tradit Bald. in<br />

1. 1. col. 2. C. si se/vas otero, ubi v ide per earn, quando<br />

valcat maudatum de re propria emenda.<br />

LEX XI :Y.<br />

otras co-<br />

'Valet venditio rei alienæ: sed emens scieuter, ea evicts,<br />

non agit de evictione, nisi hoc convenerit; sed si ignoranter,<br />

aget ad pretium, et interesse contra venditorem. Hoc<br />

dicit. Ilahuit ortum à 1. ex empto 11. per totam legem, et<br />

à 1. Julianus 13. §. si venditor 4. de art. empt.<br />

(1) La vendida. Concordat 1. rem alienam 21. D. dc<br />

contrail. erupt. Nota ergò, quòd etiarn inter scientes tenet<br />

contractus rei alienæ, duna tarnen non sit furtiva, ut notat<br />

Gloss. in 1. si in emptione, §. item si emptor. D. cod. Bart.<br />

et alii in 1. cum vir, D. de usucap. et Citi, in 1. 1. C. dc<br />

usucap. pro empt. et sic consequenter tenebitur venditor<br />

ad rem tradendam, 1. ex empto 11. in princ. D. de action.<br />

empli, quidquid alias dixerit Gloss. in 1. .si is, qui pro<br />

emplore, §. fin, D. de usucap. et quando res aliens, etiam<br />

mobilis, posset vendi sine vitio furti, tradit Bald. quena vide<br />

in 1. alienam, C. dc furlis, et ibi etiam ponit ipse notabile<br />

verhum, quòd si vendo tibi possidenti rem alienam,<br />

si res nullo modo spectat ad ene, Jacque ego earn tibi cornmodavi,<br />

vet aliter ad usum concessi, quòd non videur ex<br />

hoc tibi tradere rem: quia earn non babeo, neque quasi


De las vendidas,<br />

faze (92), o sabe que aquella cosa, que assi compra,<br />

que non es de aquel que gela vende, o<br />

c<strong>rey</strong>a que es suya. E si sabe que es agena, maguer<br />

que la torne despues por juyzio a aquel<br />

cuya es, non es tenudo el vendedor de tornarle<br />

el precio (3); fueras, si quando gela vendio,<br />

se obligo (4) que lo tornasse, si aquel cuya era<br />

aquella cosa la demandasse , e la cobrasse. Mas<br />

si non supiesse el comprador que era la cosa<br />

agena quando la compro, estonce (5) non seria<br />

el vendedor tenudo tan solamente de pechar el<br />

precio, mas todos los daîios, e los menoscabos<br />

que le viniessen por razon de aquella vendida<br />

que le lizo.<br />

LEY XX.<br />

Como non vale la vendida, quando se desacuerdan<br />

en el precio, o en la cosa sobre que<br />

es Jecho.<br />

Acordar se deuen en el precio, el comprador<br />

, e el vendedor. Ca si desacordassen, diziendo<br />

el vendedor, que el precio fue mayor<br />

de lo que otorgarse el comprador, non valdria<br />

la vendida. Esto seria , como si dixesse el ven-<br />

babeo, neque possum traderc, neque quasi traderc, et sic,<br />

quid I. rltrrr •rlam mailer, cum simil. Il de rei venrlic. lebet<br />

iutelligi de co, qui potest concedere titulum effectualern,<br />

vet de eo, qui lrabebat possessionern, vel quasi: et sec1111di2m<br />

hoc non posset emptor ex tali titulo usucapere; in<br />

conlrarium tamer videtur text. in 1. 17012 solum , . Anuri<br />

volgo, D. dr usucap. ubi Burn ad hoc pondera[ Paul. de<br />

Cast. contra. Bald. Et nota, (l ad si vendo talent. rem , quarn<br />

dico esse Seurprouii, non videor tune vendere nomine neo,<br />

sed procuratorio nomine Senrprorii, sccutidu in .Mexand.<br />

in 1. 1. in princ. co1. 4. D. c/c noci opens nun/iat. allegat<br />

I. in fumildc, et ibi Bart. C. famil. cr •cise. Bald. in I. mater<br />

- ad fin. C. de rei'.' vcndic. et in 1. si ftuulunz per fide2eommc:c.ctnn,<br />

1). de legal. 1. quod est singulariter notandurn.<br />

Et dc feudatario vendente reni l'cudalein sine consenso domini,<br />

qudd non teneatur ad tradendum rem precise, vide<br />

Bald. in §, si facia, si de feud. fuer. coif inter dormir,.<br />

et urna/. et q u id idem Bald. notat in cap. 1. de vassallo,<br />

fitti contra consul« / ouent Lotharü benr f ic. alien. versic.<br />

po17c quod dominus.<br />

(2) Compra faze. In ernptore distiuguitur scientia, vel<br />

ignorantia; in venditore non, cap. 1. in princ. et ibi notai<br />

Bald, dc investi/. de re alien. farta.<br />

(3) Tornarle el predo. Sed cui applicabitur ? Videtur,<br />

guild venditori, cù01 hæc hex permittat, qudd rerua leat<br />

aped eum, et vide Gloss. et Bald. in 1. non dubilalur, C. de<br />

evict. et procedit etiam si contractus sit à jure probibitus,<br />

ut notat Bald. in cap. 1. in princ. col. fin. versic. scd_e1urt:ro<br />

coin crnplor, de prolog. feud. alien. per ¡•'red. Gloss, tamen<br />

ibi, quando contractus est. prohibitus, vult, quial applicetor<br />

Cisco, tarnquiun scelere qu:es;turn, et idem tenet<br />

Gloss. in i. quemadmodum, C. de agrie. cl ccnsil. lib. 11.<br />

in parte et emptor, et tendit ibi Joan. dc Plat. (mena vide<br />

ibi, et in 1. fin. C. de ftntdis rei pi'll'ing lib. 11, et aride ad<br />

islam legeur 1. si Rimirane 27. C. de cric/ion. et Paul. de<br />

Castr, iu I. ,si is, qui pro emplore, §. fin. D. de ersuuy,,<br />

Et quid si duo sunt emptores rei aliena:, Linos sciat , alter<br />

ignoret? Vide I. liberis §. si quis sciens 2. D. de lib.<br />

cans. et limita islam legern iu caso I. fin, §. flu. C. comm..<br />

dc legai. Et si quis ernat jus patrouatus, cui applicetur<br />

pretium, vide per Ilóch. in suo tract. de Jure patronat.<br />

fol. 30. col. 3. et Gloss. in ca li'. dc hoc, de simoúu.<br />

e de las compras.<br />

dedor, que auia vendido la cosa por cien maraueds,.<br />

e el comprador dixesse, que non mas<br />

de por cincuenta ; e non se pudiesse ende saber<br />

la verdad. Mas si desacordassen , diziendo<br />

el vendedor, que el precio era menor de lo<br />

que dezia el comprador, estonce valdria la vendida.<br />

Otrosi dezimos, que si desacordassen en<br />

la cosa sobre que fue fecha la vendida, non<br />

valdria. E esto seria , como si el vendedor dixesse,<br />

que le auia vendido vna viîia, o vna<br />

plaga de tierra, que era en algund lugar, se-ïialandola<br />

; e el comprador dixesse, que non<br />

auia entendido de aquella , mas de otra, que<br />

sei'ialasse en otro lugar: o si dixesse, que le<br />

auia vendido vn sieruo, seuíalaudolo por su<br />

nome; e el comprador dixesse, que non entendiera<br />

de aquel, mas de otro que auia otro<br />

nome.<br />

LEY XXI.<br />

como non vale la vendida que fuere fecha engaîiosalnente,<br />

vendiendo vna cosa por otra.<br />

Laton vendiendo vil orne a otro por oro,<br />

o est.auo por plata, o otro metal qualquier vno<br />

por otro (I), non valdria tal vendida. Otrosí<br />

(¡) Se oblr o, A<strong>del</strong>e diet. 1. ,ci furidttne 27. et 1. grrenzarinzodurn<br />

T. C. ¿feagric.. et ccnsil. fil). 11. et procedit elianr,<br />

si contractus esset à lege interdictors: imam si emptor stipuletur,<br />

debet sibi raidi pretium: ita lend Gloss. in dicl. 1.<br />

quc•nzadrnodum. , super verbo et emptor, et approbat<br />

Juan. de Plat. et leimst etiam Salicet. post Ciu. in 1. fin. C.<br />

de lilz;•. in Verste. quar t o emploi', tiret Gloss. et Bald. in<br />

cap. 1. in prior. versic. callidrs su per parte el boor fidei,<br />

de pro/lb. fetal. alun., per J''reder. teuuit coutrariunt: fisc us<br />

tarnen si pcleret pretium, prefcrretur eurptori, ut dixi iu<br />

gloss. procedenti, et volt Joan. de Plat. in dicta 1. quenzadmockznz<br />

, col. 3.<br />

(3) Eslonc•e. Aride diet. 1. si fundum, earn Gloss, ibi,<br />

et Gloss. iu I. non dubi/alur, C. de ecieaion, et ex isto verbo<br />

videtur hæc Iex vel!e, qubd ill casa procedenti, etiam<br />

si emptor stipuletur dc evictione, non aget ad interesse, sed<br />

ad pretium; sed coclrariuur crederem, e t ita est de mente<br />

Salie. in dicta I. fin. G'. de titi los, et istud verbum lune<br />

referatur ad casuist, ubi non fuit conventum de evictione,<br />

sel emptor scivit rein alicrram: et aride ad istam legen<br />

Gloss. in diet. cap. 1. in prior, in parte born'ide , et ibi<br />

Baht. in fine illius princ. versic. (purcrit Gloss. et adde<br />

Gloss. in cap. ka/teruna. 23. super parte enzploribus, 12.<br />

q. 2.<br />

L.E X XX.<br />

Si vcnditor et emploi' in re discordant, non valet veni1itio;<br />

idem, si discordant in pretio, venditore asserente<br />

ntajus, et ernptore minus; sed si vcnditor asscrat minus<br />

fuisse pretium, valet vcuditio. Hoc dicit. Concordat I. si<br />

decem 32. D. local, et 1. in verxlitmnibu.s• 9. 1). ele contrat,.<br />

empl.<br />

LEA' XX I.<br />

697<br />

Non valet venditio rrris pro aero, vet mulicris pro viro,<br />

vet corruplie pro virgiice, sciente venditore esse corruptam;<br />

seciis si ignoravi t. Itecm habens duos servos, si in<br />

veuditione exprimit nomea unius, et alterius artificium; si<br />

emptor sciebat nomina, norninatus exit venditas, si ignorabat,<br />

artifex exit venditus. Hoc dicit.<br />

(t) Por otro. Quid si vendatur . pro vino acelum.,.vide<br />

in I, in rendüioribus 9. D. cod.


698<br />

Quinta Partida. Titulo V.<br />

dezimos, que si vn orne, vendiesse a otro algnn<br />

sicruo, e fuesse fallado que era muger, e<br />

el comprador cuydando que era varon lo comtra<br />

guerrearen con nusco, trigo (3), nin<br />

cenada,<br />

nin centeno, nin olio, nin ninguna d e<br />

las otras cosas, e viandas con que se pudiesprasse,<br />

que non valdria tal vendida; magner<br />

aquel que la vendiesse, non supíesse que era<br />

sen amparar; ni gelo vendan , nin gelo den<br />

en nuestro Seîìorìo, para llenar a su tierra.<br />

finger. Lsso rnisrno seria, que non valdria la Pero por bien tenemos, que los que vinieren<br />

vendida, si alguno vendiesse a sabiendas (9) a nuestra Corte en mensajería , o con pleyto,<br />

alguna muger por virgen, que lo non fucsse; que les vendan la vianda (4), que ouieren me-<br />

como quier que si fiziesse tal vendida como nester para corner, o para beuer, demientra<br />

esta, cuydando que era la muger virgen, val- que y moraren. E si alguno contra esto fiziedría<br />

(3), magner que non fuesse. Otrosi dezire, mandamos, que pierda porende todo lo<br />

mos, que auiendo algund orne dos sieruos ((t), que ouiere, e que este su cuerpo a merced <strong>del</strong><br />

el vno de vn menester, e el otro de otro, si Rey. Ca dar armas, o fazcr otra ayuda a los<br />

vendiesse alguno <strong>del</strong>los nombrando cl nombre enemigos de la Fe, con que se puedan ampa_<br />

<strong>del</strong> vno, e el menester <strong>del</strong> otro; si el seîior rar, es visa manera como de traycion (5).<br />

era sabidor de los nomes <strong>del</strong>los, aquel sera vendido,<br />

que nombro, magner errase en cl menester.<br />

Mas si non fuesse sabidor de los nom-<br />

LEY XXIII.<br />

bres, estonce esse sera vendido, que nombro A quien pertenesce el pro, o el duîio de atlue-<br />

por su menester, magner errasse en el nome. llo clue es vendido, si se mejora, o se<br />

empeora.<br />

LEY XXII.<br />

Como non deuen vender armas de fuste, nin<br />

de fierro, a los enemig-os de la Fe.<br />

Arma (1) de fuste, nin de fierro non deuen<br />

vender, nin prestar los Christianos a los<br />

Moros, nin a los otros enemigos de la Fe.<br />

Otrosi defendemos, que ninguno de nuestro<br />

Seîiorio non les lieue (9) a la su tierra, mien-<br />

(2) A sabiendas. Sciens emptorem errare, putantem<br />

cans virginem, 1. ex empio 11. §. si quis vir;incm 5. de<br />

action. ern pi.<br />

(3) Valdria. Non ergò in irto casu agit actionem ex<br />

empio, ad resolvendam veuditionem; licet contrarium dixit<br />

Gloss. in 1. alioquin, D. de confrah. empi. et sequitur isla<br />

lex intellecturn Azon. de quo C. cod. in somma, col. 4. versic.<br />

secus si put arem.<br />

(4) Dos sieruos. Approbat Gloss. in 1. in venditionbus,<br />

super parte absentem, D. eod.<br />

LEX XXII<br />

Ilostibus fidei non debent vendi arma, et victualia arsela,<br />

sive liquida, nec saut portauda iuimicis fìtlei qui contra<br />

nos habest guerrarn; et contra t'ariens perdit Loua, et<br />

corpus est ad mercedern Regis, quia est modus prodiliouis.<br />

Venientibus auteur in legationenr, val causa litigandi, ad<br />

terrain nostram, vcnduntur victualia. Iloc dicit.<br />

(1) Bruta. Etiam tempore paris, ut in cap. ifa (maria/edam<br />

6. et cap. ad liberandant 1 de Juder s, et Sarrae.<br />

(2) Non les lieue. Adde I. 31. tit. 26. Partit. 2. et I. 4.<br />

lit. 21. Part. 4.<br />

(3) Tritio. Approbat Gloss. in L 1. C. gare ces export.<br />

non deb. et hakes hic, quòd tempore belli non licet deferre<br />

Sarracenis victualia, et adde cap. quod °Inn. 12. de .Tuder s,<br />

et Sarrae. ubi idem etiam et de aliis mercibus, tempore<br />

etiam treugæ, hoc-non tiret., secundiun Gloss. in dici. cap.<br />

quod olim; tempore verti paris non est prohibants" , nisi<br />

fieret in dispendium Christianorum, velati si Sarraceni his<br />

se muniuut ad pugnan: quia suspicio belli habetur ut tempus<br />

belli. Ileni in lócis subjectis Solchino hoc 'Son licet etiam<br />

tempore paris, ut habetur in extrauag. Clementis y : inel-<br />

Cumplese la vendida en dos maneras, segund<br />

diximos en el comienço deste libro en<br />

este Titulo (1), e la visa se faze en escrito,<br />

la otra sin el: e quando la compra se faze sin<br />

escrito ( 9) , aueuiendose el comprador (3)<br />

con el vendedor, el vno de la cosa, e el otro<br />

<strong>del</strong> precio; dende a<strong>del</strong>ante, el dallo que viniesse<br />

en la cosa, es <strong>del</strong> comprador (4). Esso<br />

mesmo dezimos, quando se faze por es-<br />

pit mulla in commmttnibus, sub tit. de lud. et Sarrae.<br />

(4) Vianda. Et sic victualia tantiim permittit hostibus<br />

vendi, quando veniunt causa legationis; et hoc addit isla<br />

les ad 1. 2. C. qua: res export. non deb.<br />

(5) Como ele fraycion. Et sic non est propriè proditio,<br />

sed proditioni proximum, ut hic et ire I. nemo 2. C. guce<br />

res empori. non deb. et ibi notat Ang.<br />

LEX XXIII.<br />

Damnom, et lucrum rei venditæ pertinet ad emptorem,<br />

perfecta vendilione, ctiam ante traditionern , nisi aliter convenu,<br />

si provenir absque venilitoris culpa. Hoc dico.<br />

(1) En este Tifalo. L. 6.<br />

(2) Sin escrilo. Adde I. cum inter 4. C. de paru. et<br />

commoel. rei vendilec•<br />

(3) Comprador. Dicitur perfecta venditio in materia ista,<br />

eo ipso, quod conventum est inter partes de re, et preti,<br />

, et conse nso, ut hic, et in 1. 1. ubi Gloss. C. de perir. et<br />

commod. rei vend, et in §. atm aufem 3. Instit. (le empi. et<br />

vendit.<br />

(4) Del comprador. Aro in somma C. de pertc. et cornmod.<br />

rei vend. ponit iu ista materia regulara notahilem,<br />

quam ipse dicit perl'ectam, rotundam, et quadratam; qua:<br />

talis est: Cirro venditio lit pure sine scriptis certæ specici,<br />

quæ degustationem non exigit , omise periculum spectat ad<br />

emptorem , except• casa publicationis; nisi paclum, mora,<br />

calliditas intervenerit: et ibi declarat quodtibet verbum reguis'<br />

, et eliam declaraturex ista lege cum quatuor sequentibus,<br />

et ex 1. 39. infra cod. et dictam regulam vide per Gloss.<br />

in I. necessario, §. quod si pendente, D. de perle. et commod.<br />

rei vend. super verho periculo :et si nomen veudatur,<br />

cujus sit periculum , viele 1. nomen 17. cum 1. sequenti, D.<br />

de haret'. vel action. vend.


De las vendidas, e<br />

cripto, que luego que la carta es acabada,<br />

e firmada con testigos, dende a<strong>del</strong>ante es el daîio<br />

<strong>del</strong> comprador , maguer la cosa non sea<br />

passada al su poder. E esto seria , como si<br />

ouiesse comprado algund sieruo, o otra cosa<br />

qualquier, e despues que la vendida fuesse<br />

complicla , enfermare, en guisa que pierda algund<br />

miembro, o se muriesse (5) sin culpa<br />

<strong>del</strong> vendedor ; o si ouiesse comprado alguna<br />

otra cosa , e la quemarse (6) fuego, o se derribasse<br />

toda, o parte <strong>del</strong>la, o se empeorasse de<br />

otra guisa sin culpa <strong>del</strong> vendedor. E esso mismo<br />

dezimos que seria , si la cosa se perdiesse,<br />

o se empeorasse en otra manera qualquier semejante<br />

destas, que aueniesse sin culpa <strong>del</strong><br />

vendedor. Ca en estas cosas, o en otras semejantes<br />

<strong>del</strong>las, el daño que viene en la cosa<br />

comprada, seria <strong>del</strong> comprador tan solamente.<br />

Otrosi dezimos, que complida seyendo la vendida<br />

, en alguna de las maneras que de suso<br />

diximos , que la pro (7) que despues viene a<br />

la cosa comprada , seria <strong>del</strong> comprador , maguer<br />

la cosa non fuesse passada a su poder (8).<br />

E esto seria, como si ouiesse comprado alguno<br />

campo, o viña, e despues que la vendida<br />

fuesse fecha , avenidas de rios acresciessen la<br />

cosa comprada, en alguna partida de tierra en<br />

que auinicssen (9) arboles, o otra cosa, por<br />

que se mejorasse ; otrosi, quando la vendida<br />

fuesse acabada, vale la cosa cien marauedis, e<br />

despues denso, por . mudantiento de la cotrdi-<br />

(5) 0 se muriesse. Adde I. fin. C. de pere. et commod.<br />

rei vend.<br />

(6) Quernasse. Adde 1. pen. C. cod.<br />

(7) Que la pro. Quod dictum est in periculo rei venditæ,<br />

intelligendum est et in commodo, ut hic, et in diet. 1,<br />

1. etiam si sit commodum fortuuæ D. eod. 1. habitationum<br />

18. in princ. et tradir Bald. in rub y. C. cod. ad fin. Et quid<br />

si venditor ante traditionem rei compromisit cum quodarn<br />

extraneo, et quia extraneus non paruit sententiæ arbitri,<br />

venditor consecutus est peenam? an cedat commodo emptoris,<br />

quod sic venditor consequutus est? Bald. tenet , quòd<br />

non, in 1. 1. col. fin. versic. extra quaro, C. cod. quia hæe<br />

paena provenit non ex re, sed ex conternptu, et vide per<br />

Bart. et Doct. in 1. prator , §. quod de fructibus, ubi bonus<br />

text. D. de bon, and. judic. poss.<br />

(8) A su poder. Non ergò requiritur traditio rei ad per.<br />

fectionem emptionis quoad commodum, vel periculum, Iicèt<br />

quoad translationem dominii requiratur traditio, ut in 1.<br />

traditionibus 20. C. de pactis, et adds L si vendita 11. D.<br />

de perk. et commod. rei vend. à fortiori ugh est dicendurn,<br />

re tradita , ut trac periculum sit emptoris; et idem si haberetur<br />

res pro tradita , et sic esset quasi tradita , ut in I.<br />

quod .si rogue 14. §. fin. in fin. D. cod. veluti si vendidi tibi<br />

quasdam trabes pendentes in nemore , et tu signasti eas, istud<br />

signaculum habet vim traditionis; et si vendidì tibi aliquos<br />

porcos de grege, et tu signasti cos, videor tradidisse,<br />

ut in diet. §. fin. et notar Bald. C. eod. in rube. col. 1. licèt,<br />

seeds dicat in signato vino: vide ibi, et 1. 1. §. si do-<br />

Kum D. cod.<br />

(9) Auiniessen. Adde I. id quod 7. D. de perir. et commod.<br />

rei vend, et 5. cum autern 3. Insult. dc empi. et<br />

vendit.<br />

Torn. II.<br />

de las compras.<br />

cion <strong>del</strong> tiempo, valiesse (10) dozientos : marauedis,<br />

o mas': ea quanto quier que se mejorasse<br />

la cosa , despues que la vendida sea<br />

complida, en estas maneras sobredichas, o en<br />

otras semejantes <strong>del</strong>las, toda la mejoria sera<br />

<strong>del</strong> comprador. Ca guisada cosa es, que como<br />

a el pertenesce el daño, segund diximos, si la<br />

cosa se perdiesse, o se empeorasse; que le pertenesca<br />

otrosi la mejoria, que en ella viniere.<br />

LEY XXIV.<br />

69.9<br />

A quien pertenesce el pro , o el daño, en las<br />

cosas que se suelen contar, o pesar, o medir,<br />

o gustar, despues que fuessen vendidas.<br />

,<strong>El</strong> daño que acaesciere en la cosa despues<br />

que la vendida es complida, diximos que es<br />

<strong>del</strong> comprador, maguer non sea la cosa que<br />

compro venida a su poder. Pero cosas y a que<br />

non seria assi, ca si alguno comprasse vino (1),<br />

o gingibre, o cinamomo, o alguna de las otras<br />

cosas semejantes destas, que han los ornes por<br />

costumbre de las gustar ante que las compren,<br />

e si tales cosas como estas se vendiessen por<br />

peso, o por medida, e se perdiessen, o se empeorassen,<br />

ante que fuessen gustadas, o pesadas,<br />

o medidas; estorce seria el peligro <strong>del</strong><br />

vendedor, e non <strong>del</strong> comprador, maguer fijessen<br />

ambos auenidos en el precio. Mas si despues<br />

que fuessen gustadas, o pesadas (e), o<br />

(10) Valiesse. Adde 1, cicli 12. C. de action. empi. et<br />

1. cum pro pecunia 24. C. de solution.<br />

LEX XXII'.<br />

In rebus quæ ponderantur, vel mensurantnr, pericrtlam<br />

ante gusturn, ponderationem, ant mensuratiouem proveniens,<br />

spectat ad veuditoreur; nisi apposito tcrraino ad<br />

hoc faciendum fuerit captor in mora; ant nor[ apposito<br />

termino, requiritus non gusto, ponderer, seu meusurct:<br />

quo caso potest etiam alii vendere; et si minus valcat, tenetur<br />

emptor ei. Item potest expensis emptoris conducere<br />

vasa ad pmtendum res emptas. Et si von invenerit vasa, et<br />

sua shit sihi necessaria pro nohis fructibus, potest ejirere<br />

in calle, seu fundere rem, ad pondus, vel mensuraur venditam.<br />

Item, antequàm res vendita rnensuretur, seu ponderetur<br />

, periculum pertinet ad venditorern; si verô plus, vol<br />

minds in valore res ascendit, iurputatur ernptori. Itero verrditione<br />

perfecta, etiarn ante traditionem darnruun, et commodum<br />

pertind ad emptorem ; nisi darnnum culpa venditoris<br />

contingat. Iloc dicit,<br />

(1) Pino. Intellige, quando venditur in genere subalterno<br />

, ut in vino talis ceda, vel dolii; nam si esset in genere<br />

generalissimo, non cadit tractatus de peremptiorre,<br />

vel dctcrioratione, quia genus perire non potest, I. in catione<br />

30. §. incerta 5. 1). a¢ Leg. Falcid. declarat Bald. in 1.<br />

2. C. de perie. et commod. rei vend,<br />

(2) 0 pesadas. Vult lure lox, suffrcere solam degustationem,<br />

ut orane periculum tam deteriorationis, quill! efl'usionis,<br />

seu peremptiouis post degustationem, sit emptoris:<br />

quæ fuit opinio Azov. C. eod. in summa, licèt Gloss. aliter<br />

dixi in 1. 1, D. de peri. et commod. rei vend. et in I. sicut,<br />

VvWV


700<br />

Quinta 1 Partida. Titulo V.<br />

medidas , se perdiessen , o së empeorassen, se- algo menoscabare en la vendida, es tenudo el<br />

ria el peligro que ende viniesse, <strong>del</strong> compra- comprador de refazerle aquello que por esta<br />

dor (3), e non <strong>del</strong> vendedor. Pero si se aui- razon menoscabare. Otrosi dezimos, que podría<br />

niessen el comprador, e el vendedor, en el mas fazer el vendedor; que si ouiere menester<br />

precio , e scrialassen dia , a que gustasse el aquellos vasos, en que tuuìesse el vino, o otra<br />

comprador la cosa, e en que la pesassen, o en cosa que ouiesse vendido, que puede alogar<br />

que la mediessen; si cl comprador non vinies- otros, a costa, e a mission <strong>del</strong> comprador E si por<br />

se aquel dia (4) que seîialaron, e despues des- a'uentura non fallasse (7) vasos a loguero, e<br />

to se perdiesse , o se menoscabasse , entonce aquellos que ouiesse vendido fuessen de tal<br />

seria el peligro <strong>del</strong> comprador. Mas si por cosa, que ouiessen de coger otro fruto ata! co-<br />

auentura acacsciessc, que el vendedor, e cl<br />

comprador, seyendo auenidos en el precio, non<br />

mo aquel, e non lo ouiesse en que meter, as_<br />

si como vino , o otra cosa semejante; estor_<br />

señalassen dia (5) cierto en que gustasse el ce (8) puede echar en la calle, o en la carre-<br />

comprador la cosa , nin en que la pesassen, ra publica, aquello que assi ouiesse vendido,<br />

o la mediessen, segund diximos; esconce el pesandolo, o rnidiendolo primeramente, echan-<br />

vendedor puede fazer afruenta al comprador dolo assi de fuera. E esto puede faxer el ven-<br />

<strong>del</strong>ante testigos, que vaya a gustar, o a pesar, dedor, des<strong>del</strong> dia a<strong>del</strong>ante que fue puesto,<br />

o a medir la cosa que le vendio. E si non lo que viniesse el comprador a medir o a pesar<br />

quisiere fazer, dende a<strong>del</strong>ante, si la cosa se las cosas sobredichas, despues que fue afron-<br />

perdiesse, o se empeorasse, es el peligro <strong>del</strong> tado que las viniesse a tomar , assi como so-<br />

comprador. E aun dezimos , que el vendedor, bredicho es. ,E 10 que dezimos en esta ley, ha<br />

despues que esta afruenta aya fecho, que pue- lugar en todas las cosas que los ornes han por<br />

de vender (6) la cosa a otro , si quisiere, E si costumbre de gustar, o de medir, o de pesar.<br />

C. de action. empt. et ibi Doct. Sed si vendatur totum vinum,<br />

quad est in tali vegete, ad rationem decem solidorum<br />

pro quolibet salma, vel pro quolibet corbe , an dicatur<br />

tune venditum in specie , vel ad mensuram , quæstio est<br />

magni effectas: nam si dicatur, quòd sit in specie, statim<br />

est periculum emptoris , ut supra 1. proxim. et notat Gloss.<br />

in I. 1. D. de peric. et commod. rei vend. si verò non in<br />

specie, sed in genere, vel ad mensuram , tune procedit,<br />

quod hìc in ista lege habetur. Bald. movet istam quæstionem<br />

in 1. sicut ,C. de action. empi. et primò arguit , quòd<br />

videatur venditum adhuc ad mensuram, quia pretia declaratio<br />

pendet ex mensura; concludit tamers in contrarium,<br />

imò, quòd talis venditio sit in specie; et quòd tusse videtur<br />

venditum ad mensuram , sive in genere, quando dicitur:<br />

"Vendo tibi totsalinas vini ex tali vegete, vel ex tali cellario:"<br />

quia còm fiat, secundùm eum, sub forma mensuræ,<br />

substantia formæ, materiæ, et contractus est in ipsa mensura<br />

; quod non est, quando venditur totem vinurn vegetis,<br />

cùm tune mensuratio non venit ad substantiam , sed ad declaratìonem<br />

solins pretii, quod in se ipso certum est tam naturaliter,<br />

guani per artem geomeiricam : et cum dicto Baldi<br />

transit etiam ihi Paul. de Castro , et dicit tenenda esse<br />

menti perpetuò hæc verba Baldi, quia ex eis declarantur inlìnitæ<br />

leges , et sine ipsis de facile erraretur ; et forte secundam<br />

eum multi dicerent contrarium, imò quad qualitercumque<br />

de mensuratione sit fatta mencio, dicatur fatta<br />

ad mensuram. Salie. in dicta 1. sicut retulit hæc verba Baldi,<br />

et tenet ipse contra Bald. movetur, quia totale vinum non<br />

est appretiaturn, quod regniritur quando ut species venditur,<br />

sed quolibet mensura est appretiata; et quia leges dicunt<br />

si vinurn sit venditum ad mensuram, et non dicunt<br />

dumtaxat, si mensuræ vini venditæ sont, quasi irta duo<br />

Sint paria, et æquipollentia: cogita, quia pro dicto Salie,<br />

facit 1. 2. C. de peric. et commod. rei vend. ibi: "Cum auteur<br />

universum , quod in horreis erat positum, veniisse sine<br />

mensura, etc." licet Salie. dict. leg. pro se non alleget: facit<br />

etiarn I. 25. infra eod,.ibi, non las pesando, ni las midiendo,<br />

etc.<br />

(3) Del comprador. Limita, nisi periculum effusionis<br />

accideret ex vitio vegetis, ut quia circulas erat male ligalus<br />

, vet vitiosus: nam tune periculum esset venditoris , qui<br />

male ligavit, vel vitiosum circulum posuit vegeti, seems-<br />

dam Bald. in I. sicut , C. de action. empi. per 1. tenetur 6.<br />

§. si vas 4. D. de action. empt. qui non ita bene probat hoc:<br />

sed sequum est dictum Baldi, ubi aliqua culpa its hoc posset<br />

imputaci venditori, qui de hoc non præmonuisset emptorerrr:<br />

facit I, si vina 15. D, de perte, et commod. rei vend.<br />

ubi vide per Salìc.. .<br />

(4) Non viniesse aquel dia. Adde L ratio 3. §. si per<br />

venditorem 3. D. de action. empi.<br />

(5) Seiialassen dia. Adde L si quis vina 4. §. fin. D.<br />

de peric, et commod. rei vend. et cod. tit. 1. 1. §. licet 3.<br />

(6) Fender. Adde dirt. L 1, ..licet 3. de pera. et comm.<br />

rei vend. Et non intelligas , quad venditor possit vendere<br />

ad sui commodum, tanquàm contracta dissoluto, ex quo<br />

emptor nolùit venire ad degustandum, vel mensurandum,<br />

quia imò adlruc durat contractus quoad ejus indissolubilitatern;<br />

sed permittit hoc ista lex ad minus iucommodum emptoris,<br />

quia sibi melius est, quod vendatur per venditorem,<br />

quàrrs quod effundatur; et hoc patet ex ista lege in verbis<br />

sequentibus, e ,si algo, etc. et pater in dicto §. licet, ubi<br />

Bald. et hoc notat ad decisionem cujusdam quastionis, de<br />

qua per Matthæum de Alllictis in decision. Neapolitausis decisione<br />

num. 230, et hoc idem patet in fine hujus logis ibi,<br />

pero si rafeza.ssen, etc.<br />

(7) Non fallasse, Si ergò reperiat, vult ista Iex, .quod<br />

locet ea, et non effundat.<br />

(8) Est once. Piura ergò debent concurrere, antequánr<br />

effundat; scilicet, quod coram testibus primò denuntiet,<br />

quad veniat ad degustandum, vel appendendum, ant mensurandom;<br />

quad procedit etiam, si dies statuts sit ad degustationem,<br />

vel mensurationem, ut habetur in 1. 1. .licet 3.<br />

D. cod. qui textus in hoc non reperitur alibi, secundirm<br />

Alberie. ibi , et Jason. in 1. si ecc. legati causa , col. 4. D.<br />

de verb, obligat, et babes etiam hic, cùm inferürs subdit,<br />

despises que fue afrontado, Item, quòd vendat, si potest, antequàm<br />

effundat. Item, quod locet vasa alla priùs, si ea reperiat,<br />

et quad habeat ea necessaria pro novis fructibus colligendis,<br />

vet ad ponendum alias, si est mercator,.ut in dict,.<br />

1. § fin. et 1. sequenti, quæ incipit hoc ita. Adverte tarnen<br />

quia Glos. in dict. I, 1. §. licet , super verbo commodius tenet,<br />

non esse de necessitate , quad .vendat prias, vet locet<br />

alfa vasa, sed quod hoc fit de cornmoditate, non antera<br />

quod venditor uecessitetur ad hoc: et idem est de mente


De las vendidas,<br />

Mas si la vendida fuesse fecha de oro, o de plata<br />

, o de ciuera, o de otra cosa semejante, que<br />

se suele (9) vender a peso, o a medida tan sosolamente<br />

; estonce dezimos, que si peligro alguno<br />

acaesciesse en aquella cosa , perdiendose<br />

toda, o parte <strong>del</strong>la, ante que sea pesada (10),<br />

o medida, que es <strong>del</strong> vendedor el peligro. Pero<br />

si rafezassen, o encaresciessen en aquel lugar<br />

, las otras cosas que fuessen 'atales como<br />

aquella, la mejoria (11), o el menoscabo que<br />

auiniesse por esta razon, seria <strong>del</strong> comprador<br />

tan solamente.<br />

LEY XXV.<br />

A quien pertenesce el pro , o el daiio de las cosas<br />

que se suelen contar, o pesar, o medir,<br />

quando las venden a vista, si se empeoran,<br />

o si se mejoran.<br />

Auiene a las vegadas, que algunas de las<br />

cosas que se podrian pesar , o medir, que las<br />

venden los ornes ayuntadamente a vista, non<br />

las pesando, nin las midiendo; assi como quando<br />

vende vn orne a otro el vino de alguna bodega<br />

, o el olio de algund almacen, o la vua<br />

de alguna viña, o otra cosa semejante. E porende<br />

dezimos, que despues que el comprador<br />

e el vendedor se auienen (1) en el precio sobre<br />

alguna de las cosas sobredichas, o otra semejante<br />

<strong>del</strong>las, faziendo la vendida a vista (2),<br />

assi como sobredicho es, que si despues desso,<br />

se pierde, o se menoscaba, o encaresce la cosa<br />

hujus legis, Cum licit pueda vender: et vide, quod dixi supra<br />

in gloss. non fallassen.<br />

(9) Se suele, Non tarnen exigit degustationem.<br />

(10) Ante que sea pesada. Intellige, nisi per emptorem<br />

steterit, quorninùs metiatur, vet appendatur, ut in I. si per<br />

emptorem 5. D. de peric: et commod rei vend. et in h 2. C.<br />

eod. nam si emptor est in mora, ejus est periculurn:<br />

(11) La nzrjoria. Isla lex est valdè singularis in hoc,<br />

et earn habui de facto in causa ardua: et non ita bene hoc<br />

reperitur expressum de jure communi licèt Patti. de Cast,<br />

in 1. sicut, C. de action. empt. per islam legem boc idem<br />

dicit, quod hic habetur, scilicet, quòd lirèt venditio vini,<br />

vet frumenti fiat ad mensuram, et mensuratio adhuc non<br />

sit facta; licet ante mensurationem periculurn non perlineat<br />

ad emptorem, quia quoad hoc venditio non dicitur perfecta,<br />

tarnen quoad augrnentunr, vet dirninutionem pretii censetur<br />

perfecta: et sic si pretium postes diminuatur, nihilominùs<br />

emptor teneatur solvere pretium conventual, et si augeatur,<br />

non teneatur phis solvere, quina convenit, et augmentum<br />

sit lucro emptoris: non tamers hoc ita benè probatur<br />

in illa lege, sicut in ista; ideò terse multim menti.<br />

LEX XXV<br />

Illa quæ sine pondere, vet mensura venduntur, ut fructus<br />

unius vineæ, vet totum vinum perms, vet vasis; darnnum,<br />

vel luerum spectat ad emptorem, etiam ante tradi=<br />

tionem. Hoc dicit.<br />

(1) Se animen. Licèt non fiat degustatio, quia est venditio<br />

in specie, ut in 1. si vina 15. in princ. D. de per'ie. et<br />

Torn. II.<br />

e de las compras. 701<br />

que es assi vendida , que la pro, o el dat=io ès<br />

<strong>del</strong> comprador tan solamente.<br />

LEY XXVI.<br />

A quien pertenesce el pro, o el dallo de las cosas<br />

que se venden so condicion , si se mejoran,<br />

o se empeoran.<br />

Condicion seyendo puesta en la vendida, j,,y t,<br />

si la cosa que es assi vendida se empeorasse, 10'<br />

o se mejorasse, ante que la condicion sea cumplida<br />

; estonce el daño de aquel empeoranien.- necop.<br />

to, o la pro, pertenesce al comprador (1). Mas<br />

si la cosa se perdiesse, o se destruycsse toda,<br />

por qual manera quier, el daño seria <strong>del</strong> vendedor;<br />

maguer se cumpliesse la condicion despues.<br />

Otrosi dezitnos , que si fiziessen algunos<br />

vendida so condicion, e ante que fuesse cumplida<br />

se muriesse el comprador, o el vendedor,<br />

ambos, o qualquier <strong>del</strong>los ; si despues que<br />

fuessen muertos se cumpliesse la condicion,<br />

valdria la vendida (2), e seriati tenudos los<br />

herederos <strong>del</strong>los, de la aucr por firme.<br />

LEY XXVII.<br />

A quien pertenesce el dalia de la cosa vendida,<br />

quando par tardança de la non entregar el<br />

vendedor, se empeorasse.<br />

Tardança faziendo el vendedor, de dar,<br />

e entregar la cosa al comprador , quél vendio,<br />

eommod. rei vend: et cod. titul. 1. sr qu s tuna ¡. ubi Gloss.<br />

et Alberic. nisi actuui fulsset de degustatione.<br />

(2) A vista: hi est , non ad mensuram, ut supra dial,<br />

ibi: Non las pesando, nin las midiendo; et sic per islam le-,<br />

gem videtur destrai dictum Babb in I. sict,f, C. de action,<br />

empi. de quo dixi supra in 1. proxinia, in gloss. 1:<br />

LEX XXV I.<br />

Rei venditæ sub conditione damnum, et lurrum, pen-.<br />

dente conditione, pertinet ad emptorem , nisi deterioratio<br />

totani rem ahsorbeat. Præterea si cnntrahentes decedant<br />

conditione pendente , et postea conditio existat , hatredes<br />

obligantur adimplere contractual, sieut defunctus, si viveret,<br />

Iloc (licit..<br />

(1) Al comprador. Intellige, si conditio advenit, non<br />

alias, ut hic colligitur; et in I. necessario S. in princ. D.<br />

de peric. el corniaud. rei vend. undè isla Tex sumpta est.<br />

(2) La vendila. Quasi jam contrscta empt.ione in præteritum,<br />

ut in diet. I. necessario, in princ. et habetur, ac<br />

si purè contract.us tactus fuisset, I. polio,- 11. et I. end bal-<br />

- ¡mum 9: P. qui potion, to pi nor. hab. et I. 32. Lit, 13, infra<br />

eaci. Part ubi vide quæ dixi.<br />

LEX XXVII,<br />

Si venditor est in mora rem tradendi , et oblato pretio<br />

per emptorem, noluit rein tradere, periculurn est venditoris,<br />

nisi pitea eo uzoram purgante emptor recipere recuset.<br />

Hoc dicit.<br />

Vvvv 2


702 Quinta Partirla. Titulo V.<br />

despues que fuessen auenidos en cl precio; si<br />

el comprador le afrontasse ante testigos , que<br />

le desse aquella cosa que a tr ia comprado <strong>del</strong>,<br />

e que recibiesse el precio (1) <strong>del</strong>la, combidandolo<br />

ron el , e ntostrandogelo (2); si el vendedor<br />

cstonce non le diesse la cosa , e despues<br />

desto se perdiesse , o se empeorassc , seria el<br />

peligro <strong>del</strong> vendedor, porque es en culpa, por<br />

razo r' de tal tardança (3). Pero si despues desto<br />

quisiesse cl vendedor dar la cosa al comprador,<br />

aule que fuesse perdida, niu menoscabada<br />

, e el que la comprasse tardasse , que<br />

la non quisiesse recebir ; si despues desso se<br />

perdiesse, o se empeorassc la cosa , estonce seria<br />

el peligro <strong>del</strong> comprador , porque la tar-<br />

(1) E! precio. Non enim tenetur venditor ad traditioñem<br />

rei, nisi pries offcratur sibi pretium, ut hic, et 1. Ja-<br />

//anus 13. §. offerri 5. D. de art. empt. et cod. tit. I. qui<br />

perulertlern 25. et 1. ædiles 25. §. fin. D. de cedi/. edicto:<br />

quod intellige, si venditor de hoc opponat: nam si 11011 Opponat<br />

, bent competit act io ex empio, et per interpellationem<br />

emptoris petenlis rem cibi trarli, constituetur • in mora,<br />

secundarn Bald. in 1. 1. col. 3. vers. quæro, quid si est legahas<br />

, C. de user. el fr uet. legal. et in 1. si fradilio, col • 3.<br />

C. de action. empi_ et in 1. 2. C. de li,c, qua: sub modo, et<br />

in I. an/versa, C. de precib. imperal. offer. et tenet Alex.<br />

contra Fulgos. ibi in L filfæ licet, C. de collat. Jaso in I.<br />

jurv;c yen/ium in print. 3, notahil. D. de pact. Sed licèt<br />

Dort. issi ita teneant, tarnen saltim respectu constituendi<br />

venditorem in mora , ego rrederem veriorem opinionem<br />

Fulgosii, quam novissimé tenet Decius cons. 421. et in diet,<br />

1. felice licei , qui moventur ponderantes ver •bum offerri,<br />

quod proprie dicitur, quando non petitur a parte, ut notat<br />

Gloss. in Clement. stipe, in verbo necessario , de verb. .ci;n<br />

f et quia text. in diet. §. offerri (licit, quod si partem pretii<br />

offerat, nondian cx empio astio est: ego etiam pondero<br />

verhum luaus noslt.-e legis, cúm licit, combidandolo con el;<br />

quod verbom est nlagis clarum, ut non requiratur, quod<br />

aliquid à venditore excipiatur, sea appmratur : et hoc etiam<br />

volt Petrus de Anchar. consil. 331. incipit visis diligenter:<br />

ista enim gernndia, combidando/o, e mosirandogelo, denotant<br />

coudit Mom , 1. si fu ex parte 7h. D. de acquir. hoer.<br />

obi Gloss. et Bart. et sic non aliter venditor dicatur morosus,<br />

nisi sibi offeratur pretium, ut hic habetur. Seconder<br />

intellige, nisi fides esset habita de pretio, dato termino ad<br />

solutionem: Ham tutte cùrn venditor teueatur tradere, et<br />

ex quo dedil ten ninum solutinui, non procedei dispositio<br />

diet. §. offerri; neque quod hic hahelur; imo ex sola interpellatione,<br />

absque oblatione pretii constitueretur venditor<br />

in mora: ita est de mente Paul. de Castr. in diet. §. offerri:<br />

Tacit I. 1. et 1. venditi G. C. dc action. empt.<br />

(2) llîostrandoge/o. Non ergo requiritur, quad actualiter<br />

priirs solvat , quam res sibi tradatur , ut hic vides. Sed<br />

quid fief, si non confiduut de se, quia neque emptor volt<br />

solvere pretium , nisi yes sibi tradatur, neque venditor trariere<br />

rein, nisi sibi pretium solvatur? Die, ut per Spec. tit.<br />

de segues/J.. posses. et frac!. in versic. fin. qui vult, quod<br />

res sequestretur, pretio numerato,.vel oblato realiter: quod<br />

intellige , ut emptori sit cautum , quod res sili .tradatur;<br />

sed respectu constituendi venditorem in mora solicit, quod<br />

interpelletur, et fiat oblatio, ut hie dicitur.<br />

(3) Tardança..Adde 1. cons inter 4. C. de perir. el cornmod.<br />

rei vend. et 1. quod si neque 14. D. cod.<br />

(4) Tardança postrimera. Acide 1. i//ud 17. D. de perk.<br />

et commod. rei vend. et L si servum 91. §. sequitur 3.<br />

D. dc verb. oblig. et quad singulariter notat hung:, in cap.<br />

colummniam , de ponis , ibi, Lind plus dicuut quidam.<br />

danc,a postrimero (4) auno por sú culpa.<br />

LEY XX-yin<br />

Que cosas , e que pleylos son aquellos, que<br />

deuten facer, e guardar•, los clue venden,<br />

e compran.<br />

Pagar deue el comprador al vendedor el t<br />

precio quel prometio; e aquel que fizo la<br />

Lrj.<br />

ven- lit. _,<br />

dida, deue al otro entregar (1) en aquella 9 co_ Ne<br />

l'b ' vis. `°<br />

sa quel vendio, con todas las cosas que perle- Ilecvp.<br />

nezcan a ella (2), o le son ayuntadas, Onde tlezi_<br />

mos, que si vn orne vende a otro alguna casa,<br />

que non se entiende que 1e vende la casa tau<br />

LEX XXVIII.<br />

Accedunt venditioni damns emptæ ea , gum consueverunt<br />

aecedece ad Ors scrvitium, ut tigna etiam separata,<br />

Tut prüis irk opere dorms stabant ; seeds si non stabant, licet<br />

causa rel'ectionis ibi crani deducta. Hoc élicit.<br />

(1) Entrc ar. Sed quid si venditor , clan non esset sibi<br />

pretium soluturn , tradidit emptori rem hoc pacto, quod<br />

non transeat dominium, donee pretium iutegraliter solvatur<br />

? nunquid tenet illud pactum? Bald. in rubric. C. de<br />

conirah. empi. tenet notabiliter, quod valet , et impedit<br />

translational, dominii, quousquè pretium solvatur; soluto<br />

tarnen pretio , non erit necessaria nova traditio, secundinn<br />

cum, per 1. si cum funrlum, §. Pere, D. cod. et L quadanz<br />

mutier, D. de rei vendicai. Sed an venditor tenealar solere<br />

fund um venclitum , anteaquàm illud tradat ? Et videtur,<br />

quod non, imo quod licitum sit ei negligere culturam, ut<br />

est text. notabilis in I. vendi/or cx hceredr'ta/e 21.D. de lacred.<br />

vet action. vend. ibi, quamvis ,si neyle.risscf , ut alienum<br />

, etc. Bald. in 1. si trrzditio, col. fin. C. de action. erupt.<br />

versic, nono qua:ritur distinguit, quad ant venditor oitulit<br />

emptori fundum, et potest negligere culturam; et idem si<br />

non ohtulit, erat tamer in potestate emptoris ingredi fundam,<br />

ut quia venditor constituit se precario possidere, eel<br />

licentiam dedit ingrediendi possessionem : si tarnen non erat<br />

emptori talis poteitas , tune si non offerat, non potest negligere<br />

culturam , siruti neque posset deserere custodiarn<br />

castri venditi , vet al eri is rei vendita: , et nondirm traditæ,<br />

1. venditor 3G. D. de action. empt. et I. si ea res 31. cod.<br />

titul. et 1. quad serpe 35. §. si res 4. D. de cantrah. erupt.<br />

et idem videtur tenere Paul. de Cast. in 1. si mora, col. 2.<br />

D. solid. matrim. lice!. Bald. non alleget, et inducit diet.<br />

1. venditor ez hrrreditate , ibi : Nisi culpa ejus argueretur.<br />

Alexand. tarnen in diet. 1. si mora, col. pen. tenet contra<br />

Bald, et Paul, in hoc; imo quod etsi venditor non se constituisset<br />

precat •id possidere, neque dedisset licentiani ingrediendi<br />

possessionem, ex quo emptos • illam posset petere, et<br />

adipisci, venditor non teueatur ad culturam fundi;•et ad<br />

dictum verburn positure in dicta 1. venditor respondit, quod<br />

intelligatur de culpa commissa circa ipsam substantiam rei;<br />

non si circa fructus, prout etiam intelligit Gloss. in 1. venditor,<br />

in verbo arguer-el or , durn dicit , quad kudos pendentes,<br />

qui pars stint. rei, Passus est corrumpi: allegat edam<br />

Bald. Angel. et Imo]. iu 1. si servum, in princ. D. de verb.<br />

oblig. et satis milli placent dicta Alex. quia alias non video<br />

bonum responsum ad diet. I. venditor ex horedifate: et vide<br />

ad pradicta, quæ notat Bald. in diet. 1. si tradítio,<br />

quæst. ,0.<br />

()) Pertenezcan a ella. Et teuebitur etiam ad fructus,<br />

quos percepit: Ham perfecto contracto venditionis fructus<br />

pertinent ad emptorem, ut in 1. fe actus 13. C. de action.<br />

empt. et intellige, et distingue, ut ibi per Bald. et per Paul.<br />

de Castro in I. Jul/anus, §. ex vendilo, versic. nunc oppor


De las vendidas,<br />

solamente ; mas aun los pozos (3) , e las canales,<br />

e los canos (4), e los aguaduchos, e todas<br />

]as otras cosas, que solian ser acostumbradas<br />

para seruicio de aquella casa, quier sean dentro<br />

en ella, o de fuera (5). Otrosi dezimos,<br />

que los ladrillos, e los cantos, e la teja, e la<br />

madera, que estuuiesen mouidos, o puestos<br />

en la cassa vendida, si fueren de aquella casa<br />

misma, non los puede licuar el vendedor. Mas<br />

si el vendedor ouiesse comprado cal, o ladrillos<br />

, o teja , o madera, o otra cosa semejante,<br />

o lo ouiesse tomado emprestado , o gelo ouiessen<br />

dado; maguer lo ouiesse y • ad ucho, con<br />

entencion de lo meter en lauor de aquella casa,<br />

con todo esso, lleuarlo puede el vendedor,<br />

aquello que assi ouiesse aducho, e que non<br />

ouierc metido en la lauor.<br />

LEY XXIX.<br />

Corno los aljolies, e tinajas soterradas , que<br />

estan en la casa vendida , deuen ser<br />

<strong>del</strong> comprador.<br />

Alfoli (1) para pan, que fuesse fecho de<br />

madera , e que estuuiesse fincado en la casa<br />

que fuesse vendida , o que fuesse tan grande<br />

que se non pudiesse mouer ; o tinajas para<br />

azeyte, que estuuiessen orosi fincadas, o soterradas<br />

(2), o las otras cosas semejantes destas,<br />

non las puede licuar el vendedor. Ca entiendesse<br />

que estas cosas atales pertenescen a la<br />

casa, e porende deuen ser <strong>del</strong> comprador. Mas<br />

todas las otras cosas que son muebles, e non<br />

son ayuntadas a la casa, nie le pertenescen,<br />

son <strong>del</strong> vendedor, e pue<strong>del</strong>as lleuar, e fazer<br />

<strong>del</strong>las lo que quisiere; assi como los almarios,<br />

e las cubas, e las tinajas que non estuuiessen<br />

soterradas, e las otras cosas semejantes.<br />

no, D. de action. empi. adde etiam quæ notai Bart. in dici.<br />

L Juliantts, g. o.(ferri, cod. tit, et quæ habentur , et notantur<br />

in 1. carabit 5. C. cod.<br />

(3) Pozos. Adde 1. fundi nihil 17. §. castella 8. D. de<br />

action. erupt. et quid si puteos sit inter duas dorms , venditam<br />

scilicet , et aliam, vide I. 4. §. dc puteo, 1), commun.<br />

d eid. Bald. in cap. 1. §. si quis dc manso, col. 3. vers.<br />

qucrro , quid si inter domum , de contror, incesti[.<br />

(!,) E los caîzos. A<strong>del</strong>e 1. lines, el ¡abra 15. I). dc action.<br />

erupt. et veni[ etiam rota, per quails trabitur , ut in<br />

1. qui fundum 4h. §. fin. D. de coniralz. eruption, ubi Glos.<br />

dicit , quòd talis rota erat in palatio domini Accursii.<br />

(5) 0 de fuera. A<strong>del</strong>e 1. fund/ 17. ad tin. D. de action.<br />

empi. ad hoc , et ad id, quad station sequitur in isla lege.<br />

LEX XXIX.<br />

IEdibus affixa , et vasa sub terra posits , sent emptoris;<br />

ills autem, quæ non cunt, boa, sent vcnditoris. Hoc dicif.<br />

IIabuit ortum à 1. fondi 17. per totum, D. de action. empt.<br />

(1) A/fol,. A<strong>del</strong>e L granaria 13. D. de action. empi. et<br />

cod. tit. L si venditor 38. §, fin.<br />

(2) 0 soterradas. A<strong>del</strong>e 1. dotta 7 6. D. de contiate. empt.<br />

e de las compras. 703<br />

LEY XXX.<br />

Como los pescados que se crian en las albuheras<br />

de las casas que venden , e las otras<br />

animabas que crian en ellas , decaen ser <strong>del</strong><br />

vendedor.<br />

Fuente, o alberca seyendo en la casa , o<br />

en el heredamiento que es vendido, el pescado<br />

(1) que y se criasse , e fuer y fallado, a<br />

la sawn- que la casa se vende, doue ser <strong>del</strong><br />

vendedor ; bien assi, como las gallinas, e las<br />

otras aues, que se crian en la casa. Esso mismo<br />

dezirnos dé las bestias, que ban los ornes<br />

acostumbrado de criar en sus casas: e lo que<br />

diximos en las leyes ante desta de la casa, entiendese<br />

tambien de castillo, o de cortijo , o<br />

de otra morada qualquier, que fuesse vendida.<br />

L E Y XXXL<br />

Como los xaharizes , e los molinos de acepe,<br />

o bodegas con tinajas, que son en campo , o<br />

en viña, o en o/ivar flue se vende, non son <strong>del</strong><br />

comprador, si seîialadamente non se nombrare<br />

en let carta de la vendida.<br />

Olivar, o campo, o viîia, o huerta vendiendo<br />

vn orne a otro , en que ouiesse lagar,<br />

o xahariz, o molino de azeyte, o otra cosa<br />

apartada (1) que fuesse para alfoli, o para bodega<br />

, en que ouiesse tinajas para encerrar vino;<br />

ninguna destas cosas sobredichas, non se<br />

entiende que entran en la compra ; fueras en<br />

si fuesse dicho (2) que entrasse en la ven-<br />

-de ,<br />

dida, o si estas cosas a tales fuessen seíialadamente<br />

puestas , para coger (3) e aliîiar el fruto<br />

de aquella casa, o heredamiento que se<br />

vendio. Otrosi dezimos, que si vn orne ven-<br />

LEX XXX.<br />

Pisces inventi in lacu, vet fonte rei venditæ, tempore<br />

venditionis, et gallinæ, et bestiæ sunt veuditoris. Hoc dici[.<br />

Concordat I. non magic 16. coin sequeuti, D. de action. erupt.<br />

(1) <strong>El</strong> pescado. Adde 1. lines 15. versic. pisce, aatenz,<br />

cuni 1. sequenti, D. de action. empi. veni ant enirn in venditioue<br />

ea lantism, quæ suet de natura rei venditæ, ut dicit<br />

Innocent. in cap. ex Interi,, de jure patronal. et Alexand.<br />

irr , 1. 3. in prier. col. pen. 1). de acquit. posses.<br />

LEX XXXI.<br />

Accedunt venditioni , quæ sont causa rei venditæ in ea<br />

affixa: et etiam si non sunt fixa, et jain sereiebant ejus usui,<br />

ut suet pali pro levandis vitibus. IIor dici[.<br />

(I) .lpartabla. Et sic non' sunt imtnobilia, vet quasi,<br />

sed separaci possunt , ut in 1. ftzndi 17. in princ. et ibi Glos.<br />

D. de action. erupt. et L dolia 76. cod. tilul, et supra cod.<br />

1. 29.<br />

(2) 'Dicho. Ut in L pen. §. fin. D. de action. empi.<br />

(3) Para coger. Afide 1. sed addes ill. q. /Ural 2. D. locati.<br />

Sed quid si haberet isle venditor in oliveto, vel vines


01<br />

dicsse a otro alguna viîía, o parral, que ouiesse<br />

menester palos (/), para alç:lr las vides : ca<br />

maguer cl vendedor los tuuiessc tajados,. o<br />

comprados, si non los ouiesse aun metidos,<br />

que non se entiende que entraron en la coinpra.<br />

Mas si los ouiesse metidos vira vez, maguer<br />

los tirasse ende dcspues, para tornarlos y<br />

otro alío , estonrC serian <strong>del</strong> comprador.<br />

domunculam ædificatam , in qua bahcrct molendinum pro<br />

oleo, vet torcular pro avis, non causa colligcudorum fructuum<br />

ex illo oliveto , vet vinca, sed ail quastu ii habcndum<br />

ab ali;s, qui ibi addurererit 11•u(tns snot -tim olivetorunl, vet<br />

vinearuni? Videtur. quòd non venit in ve u f tione , nisi<br />

diratur, ut hic dicitur ;n isla lege, et. probare videtur diet.<br />

1. fondi , in print. dato , quòd ipse venditor ibidern premeret<br />

fi'uctus viuea.•, vet alivrti , ex quo ad hos fructus signanter,<br />

et priucipaliler hoc nun fuit factum.<br />

(4) Palos. Aide 1. fondi 15. §. fin. I). dc action. enzpt.<br />

LE X XXXII.<br />

Si lis fuerit mota super re vendita contra emptorem,<br />

tenetur emptor ante lcstiutn aperturam denuntiare venditori<br />

litem tuulam , ut clou defèndat; alias non tench s . ; et<br />

re e'virla (mettle restituere pretium , et interesse; et si Fuit<br />

proutissum duplurn, tenetur ad dnplum veri valoris rei evicla•,<br />

non recai, emptori, et ejus hmredibus, floc dici t.<br />

(1) Quda e libre. Aide I. qui rem 3. et 1. ex pra:diis 5.<br />

C. de edition. unde si conveniatur ad pretium, potcst excipere<br />

de re non tradita , ut ibi , etiantsi esset obi gatus ad<br />

pretium per i n stru rn eut um con fèssiona t t iro ; etiam stante<br />

statuto, Thul nulla exceptiu posit opponi, ut (licit Bald. in<br />

dirt. I. ex pravliis, et in 1. si traditio, 3. q. in tin. C. de<br />

action. rnlid. et Decius cousiI. 119. col. 1.<br />

(2) l'a er sana. Et si nihil de hoc sit promissum, ut<br />

hic, et in 1. non diibilulur 6. C. de eviction, et I. 2. D. end.<br />

(3) -lbie lo.c Cos lestii,os. Sequitur opinionem Gloss. in<br />

I. si vena , 111111771 , §. fill. D. de eviction. et in 1. emptor, C.<br />

coil. est evito flend,i eu tempore , quo venditor hahcat tegitinunn<br />

tempos art probandum de hire suo. Sea an possit<br />

fieri in causa appcllationis? Videtur, Thud sic, ut in diet.<br />

§. fin. et tenet Bald.' in 1. libera, C. de s'etitent. col, i. quoti<br />

inlellige, dummodò Jura venditoris tune sent. integra circa<br />

testes , et atia opportuna , et nihil ei perierit, sccumbins<br />

Juan. de Inurl. in cap. fin. col. 2. de emption. et vendit.<br />

(4) Non /o fie/esse saber. ildde I. 1.C. de perle. et cornmod.<br />

rei vend. 1, emptor. S. C. de eviction. et cap. fin. c/c<br />

empi. et vendit. si tarnen venditor sit abseils, vet ejus persona<br />

non posset lusher; , habereiut' dennutiatio pro facia,<br />

ut in 1. si ideo 55. §. fin. L. de eviction. Bald. in 1. cum successor-es<br />

, C. cod, t.it, el. ill I. ,ci permldationis, uhi et Salie.<br />

cod. tit. dicit, quòd si extra provincials ' , non tenerctur mittere<br />

ad denuntiandum ; et si non potent baberi venditor, dennntiauduut<br />

est ejus fa 111 secundiim Alber. in diet. 1.<br />

emptor, et ibi vide per cum, an sufticiat denuntiare procuratori,<br />

vet marito pro name , et de alas notabilibus qumstiouibus<br />

in isba materia, Et iene menti notabile dictum<br />

Joan. de Imol. in diet, cap. fin, ad fin. dc empi. et vendi[.<br />

duns dicit, quòd si non sit facia denuntiatio, si lamen venditor<br />

nihil rationahile allegai, nequc ostendat contra jus<br />

illius, cui facts sit restitutio, adhuc sit locus remedio evictionis:<br />

quia non videtur interesse denuntiationem fuisse<br />

factam , ex quo apparel. nudism eon habere defensionem<br />

contra jura illius, cui res fuit restituta. Aget erg(1) tali casa•<br />

Quinta Partida. Titulo V.<br />

LEY XXXII.<br />

Conio el vendedor es tenudo de fazer .sana al<br />

comprador la cosa yue le vende.<br />

Quita e libre (1) de todo e mbargo deue<br />

ser entregada la cosa vendida al comprador,<br />

de manera que si otro alguno gela quisiere<br />

embargar, o mouerle pleyto sobre ella, que<br />

gela deue fazer sana Pero luego quel niouieren<br />

ende pleyto, tenudo es el comprador,<br />

de fazerlo saber al que gela vendio; o a lo<br />

mas tarde, ante que sean abiertos los testigos<br />

(3), que fueren aduchos sobre aquella cosa<br />

en ju }ozio contra el. E si alguno assi non<br />

lo fizicsse saber (4) al vendedor, si despues<br />

emptor de evictione; et si excipiatur de denuntiatione non<br />

facia , replicabitur , quòd sua non inlererat denuntiationem<br />

fieri , ex quo nullam defensionem habehat contra evincentem<br />

: et cum dicto Imo]. transit Alexand. cousil. 6 vol. 3.<br />

ubi allegat Futgos. et Ludovic. Boman. idem teneutes; potest<br />

eniur emptor agnosccre humans fide 's), et rem restituere<br />

Sine sententia , si constat cibi rem esse alienam, I. ex ampio<br />

11. §. cmplorcen 12. ubi Gloss. D. de action. empi. Alher.<br />

in diet, 1. emptor. Advertendum tarnen est, quòd Glos.<br />

in diet. I. emptorem, in verbo posse, quarti ibi Bart, sequitur,<br />

(licit, quid etsi notoria sit justitia agentis , adhuc est<br />

dcnuutiaudurn venditori; sequitur etiam Angel. de Aret. in<br />

§, fin. Instil. de enipt. et vendit. et voluit etiain Alberic.<br />

in I. ut qui natlu'a, §. corn me absente , D. de nego/. gest.<br />

et istam licit vidcri communem opinionem, a qua in judicando,<br />

et consulendo reredendum non est, Decius cousit, 74.<br />

col. liti. Sed non video bane esse communern opinionem, chin<br />

lri, quos supra retuli, teneaut contrarium; cum quibus sto,<br />

chin finis liujos denuntiationis sit , ut venditor possit jura<br />

sua docere; qui si non habet , qui doceat , 'segue docere<br />

potcst , stoic debet juvari ex omissa denuntiatione.<br />

Et an secundus , vet tertius emptor possit directò denuntiare<br />

auctori auctoris sui? Dic, quòd non nisi cessa ' sibi<br />

fucrint actiones, ut. in 1. si res , grtam 59. D. de eviction.<br />

et vide per Bart. in 1. .Julianu.c, §. 1. D. de verb. obhó. et<br />

per Bahl. in I. 2. C. de rerum permutai. et in I. cum succe.e''.cores<br />

, C. de eviction. et in princ. de investit. de re alien.<br />

fact. et in 1. 1. in fin. C. de jure dot. et sulficit denuntiare<br />

principali, ticèt non denuntietur fidejussor •i, 1. auctore Taudato<br />

.. C. de eviction.<br />

Et an requiratur, quòd emptor in denuntiatione ostendat<br />

venditori copiant libelli, Bart, quòd sic in 1. non so/um,<br />

§. morte, 1). de rovi operi. nun/tat. 11. col. Sed de commune<br />

consuetudine lune non servato', ut dicit Bald. in 1. emptor,<br />

C. de eviction. uhi (licit , nor recedendum à tali consuetudine:<br />

vide per Jason. in diet. §. morte, col. 20.<br />

An autem sit denuntiandum substituto conditionali,<br />

Bald. in 1. rum succ•es,cores, C. cod. tit. dicit, quòd non:<br />

quia ante event 's-in conditionis non spectat ad cum defensin.<br />

Et au cessionarius actionis, sea norninis, qui non denuntiavit<br />

cedenti motam sibi esse litern , et succubuit,<br />

possit agere contra cedentem, vide per Decium , quòd sic,<br />

consul. 11t2. Et nota , quòd non solhm quando emptor convenit.ur,<br />

tenetur denuntiare; sed etiam si agat ipse, ut speciatiter<br />

in boe licit Paul. de Cast. in 1. fin. C. de action.<br />

empi. qui allegat I, 1. C. de perir. et commod. rei vend. Et<br />

de emphyteota, quod denuntiare teneatur auctori suo, vide<br />

per Specul. tit. de local. §. fin. versic. fin. et ibi Joan. Andr.<br />

in addition.<br />

Et an agere possit Primus emptor, qui denuntiavit suo<br />

venditori , contra eum ad pretium, sea de evictione , an..<br />

tequám ipse solvat interesse evictionis suo emptori, a quo<br />

res fuit evicta , vide Gloss, in 1. si pro re, §. 1. in verbo<br />

statini, et ibi Bart. 1). de eviction, et Alexand. tonsil. 67.<br />

vol. 2. versic, neque prcedictis.


De las vendidas<br />

fuesse vencido en juyzio , non podria demandar<br />

el precio a aquel que gela vendio, nin<br />

a sus herederos. Mas si gelo ficiesse saber,<br />

e non quisiesse (5) el vendedor amparar al<br />

comprador, o non lo puede defender a derecho;<br />

estonce el vendedor tenudo es de tornarle<br />

el precio, que rescibio <strong>del</strong> por aquella cosa<br />

que le vendio, con todos los daños (G) e Jos<br />

menoscabos (7) que le vinieron por esta razon.<br />

E si por aventura quando gela vendio, se<br />

obligo a pena <strong>del</strong> doblo (8) si non gelo amparasse<br />

segund derecho; con todo esso non se<br />

entiende que le deue pechar el precio doblado<br />

tan solamente, mas la cosa doblada (9), maguer<br />

mas valiesse.<br />

Sed an per pactum remitti possit necessitas denuntiandl,<br />

Bald. in dicta 1. 1. column. fin. C. de perle. el commod. rei<br />

vend. tenet , quòd sic, per 1. Thrennizas, in print. D. de<br />

eviction. Si tamer emptor, et venditor simul essent conventi<br />

, non videtur necessaria denuntiatio : vide per Gloss. in<br />

1. si dictum, §. si praise/de, D. de eviction. super verbo possit,<br />

quarn dicit singul. Bald. in 1. fin. col. pen, C. de zisur,<br />

rei judic,<br />

De forma autem denuntiationis, an sit necesse, quòd<br />

requirat venditori, ut defendat causam, vel sufliciat sola<br />

denuntiatio litis motæ, Gloss. in Clement. causam, super<br />

verbo in alzi., de elettrone, videtur velle, quod non suffì.ciat,<br />

sed oporteat requiri, et idem tenet Bart, in dicta 1. non<br />

solum, §. morte , dice. col. 11. D. de novi open nuntiat. et<br />

in 1. denunciasse , D. de adulter. per 1, si parentes 20. et<br />

per 1. empti actin 21. C. de eviction, et idem tenet Bart. in<br />

1. 1. C. de perk. et comm. rei vend In contrarium tarnen<br />

videtur text. in 1, si cum qucestio 17. Ç. de eviction. imò,<br />

quòd sufliciat denuntiare litern motarn, et ita tenet Bald, in<br />

diet. 1, 1, et in cap. 1. si vassalla., de fend. ab aliguo itsterpell.<br />

fuer. et Joan. de Imo]. in diet. §. morte, col. pen.<br />

Beet dicat, cautius esse propter evitandas opiniones servare<br />

opinionem Bart. et cum opinione Bald. in dicta 1. 1. transit<br />

Alexand. in diet. §. morte, col. pen. et illam ego crederem<br />

veriorem , et satis probatur in ista lege , quæ non aretat<br />

emptorem, nisi ad denuntiandum litern esse motarn, licet<br />

lex sequens innuat necessariarn ease requisitionem , ut defendat.<br />

Tene etiam menti tres casus, quos point Bald. in<br />

diet. 1. 1. col. 2. in quibus etiam absque denuntiatione tenetur<br />

venditor de evictione, dummodò alias venditor sciar<br />

litern motarn, absque emptoris denuntiatione; scilicèt, si<br />

emptor sit minor, vel Bcclesia, in quibus cominittitur mora<br />

irregularis, 1. in minorzzm 3. C. in quibus caos. in integ.<br />

restit. non est necess. vel nisi venditor sit in mala fide , co<br />

quòd habet instrumenta causæ, per quæ emptor potest vincere,<br />

et non notificat ea emptori, argurn. dirt. 1. Julianu.s<br />

13. §. idem Julianas 6. D. de action. cmpt. vet uhi<br />

scienter vendidit rem alienam, quia tune convenitur ratione<br />

doli , et tenetur emptori absque aliqua denuntiatione;<br />

imò neque isto casa requireretur, quòd alias haberet scientiam<br />

motæ litis, 1. servos, quem 30. §. si scícns. D. de action.<br />

empt. et ilk textus non est alibi , secundùm Bald. in<br />

1. libera, in fin. C. de sentent. et cum istis dictis Baldi transit<br />

Roman, in dirt. §. morte, ubi etiam Alexand. col. ántepen.<br />

Secundnm tarnen casum, scilicet, ubi venditor habet instrumenta,<br />

per quæ causa potest defendi , et non notificat<br />

emptori , reputo dubium : turn quia lex , quæ ad hoc allegatur,<br />

hoc non probst; turn etiam, quia si sibi lis non notificatur<br />

, non tenetur ad defensionem, ut hic habetur , et<br />

clariùs probatur infi•à irta 1. ibi: JIIas si gelo fiziesse .saber,<br />

e non quisicsse cl vendedor amparar al comprador, o non<br />

io puede , etc. Et sic vult ista lex, quòd dato , quòd possit<br />

defendere, adhuc cibi est denuntiandum.<br />

( 5) Non quisicsse. Nota hoc verbum ad id, quod dixi in<br />

e de las compras.<br />

LEY XXXIII.<br />

705<br />

Si la cosa agena fue vendida, que•el dueño<br />

<strong>del</strong>la la puede demandar a aquel en cuyo poder<br />

la falla.<br />

Cosa agena vendiendo vn orne a. otro,<br />

aquel cuya fue, pue<strong>del</strong>a demandar al comprador<br />

a quien la fallo. Pero si el comprador dixere<br />

a aquel que gela vendio, que le venga a<br />

defender (1) en juyzio aquella cosa que le vendio<br />

, e a responder sobre ella al que la demanda<br />

; si el vendedor quisiere (9.) entrar con<br />

el demandador en juyzio, para ampararla,<br />

obli%andosse a fazer derecho sobre ella, bien<br />

gloss. præced. in fine: et videtur ex hoc verbo etiam, guild<br />

præcisè teneatur venditor emptorem defendere, et quòd alias<br />

teneatur de evictione; de quo vide quod dicam infra I. proxim.<br />

(6) Daiios. Adde 1. si cum quæstzo 17. C. de eviction,<br />

et sic tenebitur etiam ad sumptus titis , ut Gloss. ibi volt;<br />

de quo vide pleniùs per Gloss. in 1. 1. C. cod. ubi vide Bart.<br />

et eumdem Bart. in 1. venditor •es , D. de verb. obli al. et per<br />

Spec. tit. de cmpt. et vend. §. 1. col. 11. et opimo. Bart. est<br />

magis commuais, secundùur Jason, in dicta 1. venditores,<br />

et limita, ut per eumdem Jason. ibi ad fin.<br />

(7) Menoscabos. Tenetur enim ad interesse , ut in 1.. i<br />

in venditione 60. D. de eviction. et in 1. Tilias 43. §. fin.<br />

cum 1. sequenti, idque et Julianum, in princ. D. de action.<br />

empt. ubi Gloss,<br />

(S) Doblo. Innuit isla lex, ex natura contractus non<br />

teneri ad duplam , nisi se obligaverit expresso : in contrarium<br />

tarnen facit 1. 2. et 1. emptori duplam 37. D. de eviction.<br />

et 1. quod si nolit 31. §. qui assidua 20. D. dc ct•dilit.<br />

edicto ; et non reperio istas leges juris communis approbatas<br />

isto jure Partitarnm, neque unquàm in judiciis vidi peti<br />

duplam prornitti , neque condemnationcm fieri de dupla;<br />

imò ut dixi, isla lex vult, quòd nisi conveniat , ad istam<br />

duplam venditorem non teneri : et licet aliqua slut solita<br />

fieri , et apponi in coutractibus , non tamerr præsumuntur<br />

intervenisse, nisi probertur, quando aliquic} adjiciunt obligationi,<br />

ut eleganter diet) Bald. post Gloss. ibi in I. si fundtzs<br />

, §. uz commissoria, D. dc lege commissor.<br />

(0) Doblada. Afide 1. si cum venditor 66. §. fin. et 1.<br />

ecieta re 70. D. de eviction. et nota ad hoc dicta Specul. quæ<br />

retuli supra tertia Part, tit. 18. 1. 56,<br />

LE X XX XIII.<br />

Si quis vendat reni alienam, ejus dominas potest earn<br />

petere ab emptore r et si venditor requisitus ab ernptore,<br />

velit cum in judicio defendere, aget actor contra venditorem;<br />

sed si non defendat, aget contra emptorem, salvo jure<br />

emptoris contra venditorern. 11oc dicit.<br />

(1) A defender. Facit pro opinione Bart. de qua dixi<br />

supra I. proxima , in gloss. magna : vide ibi.<br />

(2) Quisiere. Innuit hic , et in aliis verbis bujus legis,<br />

quòd si non velit, non teneatur precise defendere, vet ijr<br />

se litern assumere, et quòd solirm subjicit se pericolo evictionis;<br />

et ita elianr voluit Gloss. in 1. emptorem, in princ.<br />

in verbo posse, ad finem, D. de action. empi. et tenet Bald.<br />

dicens , Marra gloss. menti teucndam , in I. 1. col. 2. C. de<br />

perir. et commod. rei vend. et acide quod notat Paul. Alexand.<br />

et Jaso in 1. vendilores, D. de verb. oblig. et ita inteltige<br />

1. si plus 74. §. mola quæstionc, D, de eviction.<br />

afide etiam Alberic. in I. 1. C. ubi in rem actio, ubi dicit<br />

esse casum , quòd non teneatur venditor invitus defendere,<br />

nisi de hoc sit conventum , sicut poche cornmuniter fit in<br />

inst.rumentis venditionum; ram tune tencretur ex conventione.


70G Quinta Parti<br />

assi corno si la el touiesse, entonce cl demandador<br />

non ha razor' de la demandar al comprador;<br />

ante dezimos, que la dent demandar<br />

al que la vendio, e dexar estar en paz al que<br />

la compro (3). E si el vendedor non quisiere<br />

entrar en pleyto con el demandador sobre la<br />

cosa, entonce pue<strong>del</strong>a demandar al comprador.<br />

Pero en saluo finca su derecho al comprador<br />

(a), de afincar por juyzio al vendedor,<br />

quel faga sana (5) la cosa que le vendio.<br />

LEY XXXIV.<br />

Si el que es establescido por heredero de otro,<br />

vendiere el derecho que ha en la herencia, en<br />

que manera io deue fazer sano.<br />

Si alguno que fuesse establescido por heredero<br />

, vendiesse a otro todo cl derecho que<br />

auia en los bienes, e en la heredad , de aquel<br />

que le establescio por su heredero; magucr<br />

(3) Compro. Admittitur ergò venditor assumens in se<br />

defensionem , etiam invito attore. Et intellige, quòd debet<br />

detèndere in foro emptoris, ut in 1.' 1. ubi Gloss. C. ubi in<br />

rem aedo, et ut simplex defensor , vet procurator in rem<br />

seam , et sic jurabit de calumnia, et totum judicium in se<br />

suscipiet, ut hic ; non tamer admittetur animo novandi,<br />

nisi actor velit , ut declarat Bald. post alios Doctor. in diet.<br />

1. 1. et iutelligit de novatione actionis, nam instantia bend<br />

novatur, ut et. bic vides: et effectus est maximus secunchrm<br />

eum , quia licet flat novatio instantim , flet tarnen executio<br />

in ipsum emptorem , 1. scepc 63. vers. sucntibus , D. de re<br />

judicata ; sed si novaretur actin , nunquam in emptorem<br />

posset fieri executio: quia esset liberatus per novationem:<br />

et (licit isla esse bend notanda, et rear:: (licit, quia sent notabilia.<br />

Quid autem si actor diceret personam emptoris esse<br />

legaliorern , et interesse sua serum, et non cum venditore<br />

litigare , et hoc probaretur? Vide per Paul. de Cast. in diet.<br />

1. 1. col. 1. et super gloss. qui vult, quòd isto casu audiatur<br />

actor: per istam tarnen legem forte dicendum esset contrarium,<br />

cùrn indistïnctè velit, emptorem in pace dimittendum<br />

; et quia in 1. si actor , in qua Paul. de Cast, se<br />

fundat, est diversa ratio.<br />

(4) Comprador. Et debet emptor defendere causam: quia<br />

alias, etiam si denuntiasset, non ageret de evictione, ut<br />

probatur in 1. 1. C. de perir. et commod. rei vend. uhi hoc<br />

tenet Bald. col, 2. versic. ultimo oppone: et dicit gloss. singul,<br />

in L quod si nolit, §. si mancipiam, in verbo adhiluerzï,<br />

D. de rcdiiil, edicto, quòd si emptor non conduxit<br />

bonum advocatum, non aget de evictione contra emptoreur:<br />

adde Alexand. in L venditores, D. de verb. oblii.<br />

(5) Sana. Et posset edam petere, quod det cibi instrumenta<br />

, et testes , gum attineant ad causam, ut in 1. empii<br />

21. C. de eviction. et per Paul. Alexand. et Jason, in diet. 1.<br />

venditores, D, de verb. oblii,<br />

LEX XXXIV.<br />

Venditor hæreditatis de evictione totius tenetur, sed<br />

non de evictione rei singularis: venditor autern redituum<br />

alicujus generalitatis non tenetur, nisi Iota, vet major pars<br />

evincatur; sed venditor domus, navis, vet gregis tenetur<br />

etiam de evictione partis. I-Ioc dicit.<br />

(1) De fazerla sana. Adde 1. 1. C. de eviction. ubi Glos.<br />

et Doctor.<br />

(2) Toda la heredad. Idem si pro dimidia, vet alia parte<br />

, cam tots hæreditas esset vendita, ut in 1. quod si nulla<br />

8. D. de haired. vel action. vendit.<br />

da. Titulo V.<br />

acaezca despues , que a "tal comprador como<br />

este vençan por juyzio alguna cosa señalada<br />

de los bienes, con todo esso tal vendedor non<br />

es tenudo de fazerla sana (1) aquella cosa seîialada<br />

de los bienes que le. v encieron. Mas si<br />

por toda la heredad (2) le ve ncieren , tenudo<br />

seria entonce de fazerla sana la heredad ; o de<br />

pecharle el precio que rescibio por ella, con<br />

todos los danos, e los menoscabos. Esso mismo<br />

dezimos que seria, si algund orne comprasse<br />

todas las rentas de algund almoxarifadgo 3<br />

o de alguna heredad ; que maguer lo vendes"<br />

sen en juyzio por alguna cosa señalada (4) glle<br />

saliesse de aquellas rentas, que non seria tenudo<br />

el vendedor , de la sanear , nìn de la<br />

descontar. Pero si por todas las rentas le venciessen<br />

, o por la mayor parte <strong>del</strong>las, entonce<br />

tenudo seria de gela sanar, o de tornarle el<br />

precio, con todos los daños, e los menoscabos<br />

que ende vinieron.<br />

(3) Almo rarzfadgo. Vide 1. 25. tit, 9. Partita 2.<br />

(4) Alguna cosa seiealada. Quid si evinceretur aliqua<br />

pars terrorii, cujus gabellæ sunt venditæ? Videtur, quad<br />

tune apere possit de evictione , ex eo , quod notat Angel.<br />

per text. ihi in authent. ut determin. .sit Homer. cleric. in<br />

fin. collat. 1. ubi dicit , quod si Titio est vendita gabella<br />

totius Comitatus pro certo pretio, et contingit , quod Comitatus<br />

multrim augmentatur propter unionem alterius<br />

territorii, quad debet augeri pensio pro rata augmenti emptOrl<br />

gabellarum: si ergò hoc est in augmente, idem à contrario<br />

in diminutione, 1. secundum naturam ill.-D. de . regul.<br />

jur. et de isto dicto Angeli per ilium text. meminit<br />

Tetro. in cap. cum M. I%errariensis, de consir/ut. numero<br />

3. et Tacit etiam pro hoc 1. si fundus 33. D. Iocat. et sic,<br />

quod dicitur in ista lege procedit, quando salva substantia<br />

territorii , in quo consistunt gabellæ, venit aliqua diminutio<br />

; quod patet ex verhis hujus legis, ibi: Que saliesse<br />

de aquellas rentas, etc. et facit etiam pro hoc, quad<br />

notat Bald, in 1. licet, quæst. 3. ibi , non rì certi corporis<br />

qualitate, G. kcal. intetligìtur namque, ita reditus<br />

croisse, si res in eodern statu permanserit, 1. cum quis 38.<br />

in princ. D. de solution. cap. quemadmodum 25. de jurejur.<br />

1. quod Servius 8. D. de candree. ob causam, cap.<br />

ne qurs arbitretur, 22, quæst. 2. et cam late emptor teneatur<br />

ad quantitatem respecta certæ speciei, perempta specie<br />

debet liberaci, 1. in nacem Saufeii 31. D. locat. et notatur<br />

in 1, 2. C, de rescind. vendi'. Ilinc (licit Joan. de Imo. in<br />

1. cum mailer la 2. D. solut. nzatrim. quòd si emptori gabellæ<br />

auferatur gabella pro futuro tempore, quòd non tenetur<br />

ad prornissionern l'actam occasione gabellæ, si absque<br />

facto suo aulèratur. In contrarìam partem tacit ista Iex, et<br />

1. 1, C. de eviction. et quia de natura contractus emptionis<br />

est, quòd damnum, et commodum ad emptorem pertinent,<br />

1. 1. C. dc perir. et commod. rei vend. 1. id quad 7. D. cod.<br />

tit. et supra cod. 1. 23. et videntur isti emptores gabellarum<br />

emere futurum eventum, qualiscumque sit, 1. nee empilo<br />

8. §. aliquando, D. de contrail. empt. 1. si jactum retis 12.<br />

D. de action. empti, et assimilantur isti usufructuariis, secunditm<br />

Bald, in 1. 2. in fin. G. de verb. srgnìf. et sic quicumque<br />

eventus sustineri debet per cos, 1, usufructu 7. et<br />

1. item si fluidi 9. D. de usufruct. et facit edam notabile<br />

dictum Bald. et Angel. in 1. at ubi, D. de petit. Furred. et<br />

gum in hoc etiam adducit Decius tonsil. 4. iNihilominùs'amen<br />

primam partern crederem esse verso", si pars territorii<br />

evinceretur: nana teneretur venditor lacere cerium, sanum,<br />

et integrant territorium, cujus gabellas locavit; et de isto


De las vendidas,<br />

LEY XXXV.<br />

Como aquel que vende nace, o casa , o caballa<br />

de ganado, la deue fazer sana.<br />

Naue (1), o casa, o cabaña de ouejas, o<br />

de otra cosa semejante vendiendo vn mine a<br />

otro, con las cosas que le pertenescen; si venciessen<br />

al comprador en juyzio, por alguna<br />

cosa señalada de aquellas, tenudo es el vendedor<br />

de fazerle sana 0) al comprador aquella<br />

cosa señalada, como si le venciessen por toda<br />

la cosa principal sobre que fue fecha la vendida.<br />

LEY XXXVI.<br />

Por cuales razones non es temido el vendedor,<br />

de fazer sana la cosa al comprador.<br />

<strong>El</strong> vendedor, segund de suso diximos (1),<br />

es tenudo de fazer sana la cosa quel vendio al<br />

comprador, o de tornar el precio, con todos<br />

los daños, e los menoscabos quel vinieron ende,<br />

si gela non ampara. Pero en casos y a, en<br />

que non seria assi. <strong>El</strong> primero es, si tardo tanto<br />

() el comprador de gelo fazer saber, que<br />

damno non pertinet ad emptorem , per ea quæ supra dicta<br />

sunt in primo loco: et minus dubitirn esset, si esset locatio<br />

gabellarum , et non vendido, ut patee ex his, qua notat<br />

Bart. in I. 1. 2. oppo. C. de jure emphyt. et qualiter cognoscatur,<br />

an sit vendido, vel locatio, vide per Bart. in I.<br />

totem, §. qui maximos, D. de publicand, et vectig. et in sua<br />

dìsputatione incipienti publicanus, et Paul. de Cast. in diet,<br />

§, qui maximos,<br />

LEX XXXV.<br />

Venditor domus, navis, ve1 gregis, tenetur etiam de evicti<br />

one partis. Iioc dicit.<br />

(1) Naue, Prosequitur dicta Azon. C. de eviction. in sum-<br />

, versic, pro quibus rebus.<br />

(2) Sana. Adde L nave 36. et 1, vacca 43. D. de eviction.<br />

et I. rum qui 23. D. de usucap. Et per islam legem<br />

videtur reprobari dictum Alberic. in 1. 2, ad fin. C. de core.<br />

lion. ubi dicit, quòd si veudidisti gregem decem ovium , et<br />

una evincatur, quòd tune, quia una evicta non remanet<br />

grex (cùm grex requirat decem oves) tune debetur evictio;<br />

si tamen xx. oves venderentur, una, vet pluribus evictin,<br />

quia remanet grex, non agetur evictione gregis nomine;<br />

allegat 1, 1. et 1. sequent. D. de rei vcndic.<br />

LEX XXXVI.<br />

Ponit casus, in quibus emptor, re evicta, non habet recursum<br />

contra venditorem.<br />

(1) De suso dt:rirrtos. Supra eod. 1. 32.<br />

(2) Si tardo tanto. Vide qua dixi in 1. 32. supra eod.<br />

(3) Attenidore.e. Adde 1. si dictum 56. §. si compromise-.<br />

ro, D. de eviction. et idem dicit Bart. ibi, si in judicem non<br />

Suuin consenserit, sen jurisdictionem proroget, cùm nulla<br />

necessitate hoc laciat. Limita, nisi ex forma statuti cogeretur<br />

ad compromittendum, secundirm Bart. ibidem, et Bald.<br />

1. col. 2, C. de perle. et commod. rei vend. qui etiam<br />

dicit, quòd tune debet citati venditor, cùm arbiter eligitur,<br />

quia in electioue arbitri quodammodò pendei status totius<br />

quæstionis. Limita edam secundûm Bald. in 1. libera, C. de<br />

sentent. col. 3. si ego denuntiavi venditori, ut causam dei<br />

fenderet coran. arbitro, sen daret instrumenta causar ad de-<br />

Tom. II.<br />

e de las compras. 707<br />

abriessen en juyzio los dichos de los testigos,<br />

que fueren aduchos en el pleyto que ouiessen<br />

rnouido sobre ella. <strong>El</strong> segundo, si la cosa ate,<br />

tiessen en mano de auenidores (3), sin sabiduría,<br />

e sin mandado de aquel que gela vendio,<br />

e los auenidores diessen la sentencia con-,<br />

tra el. <strong>El</strong> tercero es, si por su culpa se perdiesse<br />

la tenencia (4) de la cosa que le fuesse<br />

vendida. <strong>El</strong> quarto es, si clexo la cosa conio<br />

desamparada, e perdiola. <strong>El</strong> quinto es, si la<br />

cosa quel fue vendida , era sierua, e aquel que<br />

la compro, la pusiesse en la puteria. Ca por<br />

tal razon como esta puede dezir la sierua, que<br />

deue ser forra (5); e si acaesciesse que lo seas<br />

non es tenudo el vendedor de gela fazer sana,<br />

Din de tornar el precio. Otrosi dezimos, que<br />

si el comprador fuesse rebelde, en el tiempo<br />

que quisiessen dar la sentencia contra el por la<br />

cosa que ouiesse comprada, que non quisiesse<br />

aparescer para oyr el Juyzio, e por razon de<br />

tal rebeldia (6) perdiesse la cosa que auia comprada;<br />

que non seria tenudo el vendedor de<br />

sanearla , nin de tornarle el precio. <strong>El</strong> sesto<br />

es, si la cosa que compro, quando gela demandaron<br />

en juyzio, quia tanto tiempo que era tenedor<br />

<strong>del</strong>la, que la podria amparar segund<br />

fendendum, et ipse noluit, sea non fecit mihi bonum jus:<br />

rara tunc poterit agi ex cmpto ad interesse, et ita iutelligit<br />

dictum Gloss. in diet, §. si compromt'sero: et ista limitatio<br />

potest peocedere ex his, qua dixi supra eod. 1. 32, in gloss.<br />

magn, post Bald. in 1. 1. C. de perle. et commod. rei vendit.<br />

ita intelligendo dictum Bald, in diet, 1. libera. Limita etiam,<br />

nisi in instrumento veuditionis esset dictum, quòd qualitercumque,<br />

et quornodocumque res evinceretur, teneatur de<br />

evictione, gloss. notab. iu I. cum pena, D. de arbilr. Bald.<br />

et Imol, in I. si domas, §. ele evictione, D. de legal, 1, Ale-,<br />

xaud, consul. 4. vol. 3. col. 1,<br />

(4) La tenencia. A<strong>del</strong>e I. si rem, quam 29. §. 1. D. de<br />

eviction. et videtur iutclligeudum, si ex amissiouc possessionis<br />

iuferatur, quod perdere debeat jus agendi super proprietate,<br />

ut in casu I. si qu/s cmp/loots S. §. I. C. de pro<br />

script. 30. vet 40, armor. non alias; et hoc videtur de men.<br />

te Bald. in diet. 1. si r'em, vel si alias possessionis amissio<br />

fuisset causa non obtiuendi super proprietate , ut si causa<br />

erat duhia, cap. ex litteris 3. de probation. regula, cum sial<br />

part um 11, de reg. jur. lib. 6.<br />

(5) Deue ser forra. Vide in 1. 4. tit. 22. Part. 4.<br />

(6) De tal rebeldía. Nota hoc verbum: et in dubio, si<br />

fuit contumax, prasumitur condemnatus catione contumacia,<br />

1. si ideo SS. D. de eviction. notat Abb. in cap. fin. de<br />

empt. et vendit, et intelligc hoc quando Passus est causarn,<br />

eo contumace, liquidaci: sed si loti causa fuit præsens, et<br />

fecit, quod debuit, licet in ipso actu sententiandi non interfuit<br />

contumaciter, posset adhuc agere de evictione, cùm tuuc<br />

ejus præsentia nihil fuisset operata, ut notanter declarat<br />

Bart. in 1. sí ,cuperalus, D. de prgn. et istud dictum Bart.<br />

ut notabile refert, et sequitur Abb. in cap. pen, col. 4. de<br />

re judic. Nota etiam, quòd ubi probationos s tint liquida,<br />

condemnatus in absentia non præsumitur condemnatus ex<br />

contumacia, sed propter rnalam causara, ut in 1. 2. et ibi<br />

Bald. C. de contrar. judic. tutti, et afide eumdem Bart. in<br />

cap, unico, al de feud. vassal!, ab aliquo inlerpellatus fuer.<br />

in fine, et ibi edam idem dicit, si absens esset ex justa, et<br />

probabili causa, de quo per Ball. in I. 2, col, pen. C. quibus<br />

res judic. non noc. et dicit gloss. notab. in I. olio, §. 1.<br />

D. de appcllat. super verbo poterle, et ibi ea rn notat Bart.<br />

clued ernptore damuato oh cpntumaciam non potest vendi.<br />

Xxxx


70a Quinta Partida, Titulo V. LEY XXXVII,<br />

derecho por tal de£ension , si la pusiera ante<br />

si, e non la puso (7). <strong>El</strong> sereno es, si dieron<br />

sentencia sobre la cosa comprada ,-non estando<br />

<strong>del</strong>ante el vendedor; e quando la dieron, non<br />

apelo (8) el comprador. Otrosi dezimos, que si<br />

algun ome jugasse a tablas (9), o a dados, e<br />

estando en aquel juego vendiesse (10) alguna<br />

cosa, o la jugasse; si despues desto venciessen<br />

<strong>del</strong>la en juyzio al comprador (11), o a aquel<br />

que la auia ganado, non seria tenudo el vendedor<br />

de amparar aquella cosa , nin tornade<br />

el precio. Esso mismo seria, si el comprador<br />

consintiesse, que fiziessen alguna cosa sagrada,<br />

de lo que compro, plaziendole, o lo non contradiziendo.<br />

E aun dezimos, que si algund<br />

Juez diesse sentencia torticeramente, a sahiendas<br />

(12), contra el comprador, sobre la<br />

cosa que ouiesse comprada, que entonce aquel<br />

Juez gela deue sanear, e pechar de lo suyo,<br />

porque gela mando tomar a tuerto; e non el<br />

vendedor, porque el non es tenudo de ampararla,<br />

sino a derecho,<br />

tor appellare, dim tune non intersit vendentis, dim non<br />

tenebatur de evictione, Si tarnen ex promissione expressa ad<br />

hoc tenebatur, etiam emptore contumace, tune posset, secriminal<br />

Ang. et Imol. ihi,<br />

(7) E non la paso, Adde 1. qui alienam 5 4. in princ. D,<br />

de eviction, et idem dic de sumptibus, et meliaramentis factis<br />

per emptorem in re empta: nain si non excipiat, de eis<br />

non tenebitur venditor, ut est text. notabilis in 1. idque et<br />

Juliantun 45, §. 1. D. de action. empi. et quæ notai Paul,<br />

Alex. et Jaso in 1, venditore., D. de verb, oblio.<br />

(8) Non apelo. Adde I, Herennius 63. §. Caja, D. de<br />

eviction, Et nota, quòd in bona causa, etiarrr si sit lata sententia<br />

venditore præsente, tenetur emptor appellare, ut notat<br />

Glos, Bald. et Angel, in diet, §. Gaja, et ita intellige istam<br />

legem, duo dicit: Non estando <strong>del</strong>ante el vendedor,<br />

etc. scilicèt, ut procedat, quando erat mala causa, vel du,<br />

bitahatur, quia tune venditore præsente non tenebitur appellare.<br />

Sì verò veuditor sit absens, tunc si sententia est<br />

justa, et appareret ex actis ejus justitia, non tenetur emptor<br />

appellare, secundùm Angel. in diet. §. Gaja, licet Gloss,<br />

ibi volait contrarium super parte venditore, et idem tenet<br />

Joan, de Imol. in cap. aia, cell. 4, de empi. et vendit, et idem<br />

dicunt, si dubium esser, an sententia esset justa, vel injusta:<br />

nam præsumitur pro seutentia,et sic Iron tenebitur appellare::<br />

si vero sententia sit injusta, tenettir, appellare, ut hic, et in<br />

diet. §, Gaja: et si appellavit in casu, in quo non teneba-,<br />

tar, tenetur appellationem prosequi, ut in diet. §. Gala: vi,<br />

de ibi Gloss. super parte prascriptione.<br />

(9) Jugasse a tablas. Et sic loquitur, quando Indus es•<br />

set illicites; quasi in licito ludo non haberet locum hac dispositio,<br />

ut etiam vult Gloss. in 1. fin. 1), quarum rer. act i0<br />

non detur, licèt Angel. ibi indistinctè intelligat.<br />

(10) Vendiesse. Adde 1, fin. §, 1. D, quarttns rerum actio<br />

non detur.<br />

(11) Al comprador. Qui erat et collussor: nani si esse[,<br />

alias, qui emit, ageret de evictione, ut votuit Gloss, in 1.<br />

quad si minor, in §. restitutio, in gloss. super parte non<br />

omnimodò, ad fin. D. de minor, et est de mente Bart. iq I. si<br />

quis cum sciret, in fin. D. de usucap. pro empi, et tenet<br />

Stephanus de Costa in suo trattate de ludo; col. pen, et videtur<br />

hoc etiam velle ista lex, dim subdit, o aquel que la<br />

auia ganado, etc. Adde Angel. in diet. 1. fin. §. 1. versic.<br />

deinde quæro.<br />

(12) A sabiendas. Idem si per imperitiam, ut in, 1. si;<br />

Como, si el Rey tomare el heredamiento al<br />

comprador, non es tenudo el vendedor,, de fazergelo<br />

sano,<br />

Alcaria , a otra heredamieuta vendiendo<br />

vn orne a otro, si despues que el comprador<br />

fuere entregado en ella, gelo tomare el Rey,<br />

otro por su mandado, non es tenudo el vendedor<br />

de tornar el precio que rescibio por el,<br />

nin fazergelo sano. E esto se entiende, plan_<br />

do el vendedor ouo carta plomada (1)<strong>del</strong> Rey,<br />

en que otorga que le pueda vender, e ena_<br />

genar: ca si tal carta non touiesse (^), ienu.<br />

do seria de gelo sanear. Esso mismo dezimos<br />

que seria, si el vendedor touiesse carta de los<br />

partidores (3) <strong>del</strong> Rey, en que dixesse, que le<br />

dauatt aquel heredamiento por juro de heredad<br />

, o por particion , o por cambio de otro<br />

heredamiento que le ouìesse tomado (ii). Ca<br />

si el Rey gelo tomasse al comprador, que fuesse<br />

entregado en ello, despues non seria tenudu<br />

el vendedor (5) de gela faxer sana.<br />

per imprudentiam 51. D. de eviction, et quia eadem est ratio,<br />

quia judex tenetur, ut in 1. 24. tit. 22. Partit. 3. et ihi dixi,<br />

et procedit etiam, si emptor in nulla culpa fuerit, ut<br />

per Bart. in I. exception, D. de fidejussor,<br />

_LEX XXXVII.<br />

Non tenetur venditor de evictione rei ah eo venditæ, et<br />

traditæ emptori, si per litteram plumbatam Regis fuit ei injunctum,<br />

ut veudat, vel alienet rem: idem si per litteram<br />

partitorum, see computatorurn Regis res auferatur ab emptore.<br />

Hoc dicit,<br />

(1) Carta plomada, Vide I. 4, tit. 18. Part. 3.<br />

(2) Non touiesse, Imò videbatur, qúòó lìcèt talem chartam<br />

non habeat venditor, quòd non tenetur de evictione,<br />

cirro talis evictio veniat de plenitudine potestatis Principis,<br />

ut in 1. Lucius it . D, eviction, et quia quando de facto extrajudicialiter,<br />

ut per violentiam, aufcrtur res empta, venditor<br />

non tenetur de evictione ut in!. fin, C. de action. empt.<br />

et per Abb. in cap, fin. de empt. et vendit. versic. sed duyium<br />

est, etc, Potest dici, quòd in case hit legis Rex non<br />

abst alit de plenitudine potestatis rem istarn emptorì, neque<br />

etiam extrajudicialiter, et per viam fatti, neque violentiæ<br />

fuit processum, sed per viam ¡uris, et servato ordine juris;<br />

et sic venditor de evictione tenebatur: sed quia hahuit à Rege<br />

licentiam, et auctoritatem talent rem veudendi, liberator<br />

ah evictione, et est singulare. Vel dic, quòd licèt hic<br />

res extrajudicialiter ,:et juris ordine non servato, fuerit ablata<br />

per Regain; si tarnen venditor non habuit à Rege licentiam<br />

vendendi, adhuc tenebitur de evictione, quia pro facto<br />

Principis etiam extrajudicialiter procedentis præsumitur,<br />

ut dick Gloss.. in I. relegati, D, de pwni Cyn. et alii in<br />

I. fin. C. ,si contra jus, vel utilít. public, Abb. in cap. qua:<br />

in Ecclesiarum, col. 4. de constitut. et sic per islam legem<br />

limitatiti diet, 1. fin. C. de action, empii.<br />

(3) Partidores. Facit ad idem, quod habetur in dici. 1.<br />

Lucius 11. D. de eviction,<br />

(4) Tomado. Rex scilicèt,<br />

(5) Non seria tenudo el vendedor. Imó debet esse. plene<br />

secures, ex quo tali titulo habuit à fisco, vel Rege, ut in I.<br />

1. C. de fundis rei privater, lib, 11. et in 1. 1. C. ne frscus<br />

rem, quam vendidit evincat, lib. 10. et sic de injuria fatta<br />

omptori, venditor. non tenebitur, ut in 1. fin. C. de action.<br />

erupt. et 1. si per imprudentiam 51. P. de eviction. et suprà


LEY<br />

Quales posturas,<br />

dedor e el<br />

o pl<br />

comp<br />

va<br />

De las vendidas, e de las compras.<br />

LEY XXXIX.<br />

709<br />

XXXVIII.. nar al vendedor; fueras ende, si el que 1a<br />

eytos, que fazen el ven<br />

-rador entre si, son<br />

lederas.<br />

Postura, o pleyto que pone entre si el vendedor<br />

con aquel que compra la cosa <strong>del</strong> (solo<br />

que non sea contra las leyes (I) deste nuestro<br />

libro, nin contra buenas costumbres (2) deue<br />

ser guardada. Otrosi dezimos, que si el vendedor,<br />

e el comprador ponen pleyto entre si,<br />

que el comprador pague el precio a dia seîialado<br />

e si non lo pagare aquel dia, que sea<br />

desfecha (3) porende la vendida; que tal pleyto<br />

como este es valedero; e gana porende el<br />

vendedor la serial ( fc ), o la parte <strong>del</strong> precio<br />

que le fue dado, si al plazo non le fue fecha<br />

la paga, toda, o la mayor parte <strong>del</strong>la: e desfazese<br />

la vendida. Pero con todo esto, en su<br />

escogencia (5) es <strong>del</strong> vendedor, de demandar<br />

todo el precio, e fazer que vala la vendida; o<br />

de reuocarla, teniendo para si la señal, o la<br />

parte <strong>del</strong> precio, segund que de suso es dicho.<br />

E despues que ouiere escogido v isa destas cosas<br />

sobredichas, non se puede despues arrepentir,<br />

de manera que dexe aquella, por auer<br />

la otra. Otrosi dezimos, que si el comprador<br />

ouiesse rescebido algunos fructos de la cosa,<br />

que assi ouiesse comprada, que los deue tor-<br />

eod. L proxim. in fin. vel si jure Rex abstulit emptori, venditor<br />

non tenetur ad tales futuros casus, diet. 1. Lucius.<br />

LEX XXXVIII.<br />

In venditionibus sunt servanda pacta, quæ non sunt<br />

contra leges, vel bonos mores. Item in pacto legis commissoria<br />

ad diem non soluto pretio, resciuditur venditio, si<br />

vult venditor: et ipse lucratur arras, vel partem pretìi solutam,<br />

nec palest variare, si elegit rescissionem, vel contrarium:<br />

et ernptor restituet rem, et interesse deteriorationis;<br />

sed non [cactus, nisi el restituantur arra. Iloc dicit.<br />

(1) <strong>Las</strong> leyes. Adde 1. si unus 27. §. illud 3. et §. pacta<br />

qua. turpem 4. D. de pactis, et infra ead. Partit. tit. 11.<br />

per multas leges.<br />

(2) Buenas costumbres. Adde regal. juris, non est obh=<br />

galorium 5S. de regal. jur. lib. 6.<br />

(3) Que sea desfecha. Nota hæc verba, quia smut perindè<br />

ac si dixisset, res sit inempta, quæ sunt verba legis cornmissoriæ,<br />

ut in L fin. D. de lege commissor. et I. commissoricv<br />

4. C. de pactis inter emptor. et vendit. Non ergò illa<br />

verba, quòd res sit inempta, sont de forma, ita quòd alias<br />

non fiat translatio dominii, sed sufficiunt verba æquipollentia;<br />

quod nota bene contra dictum Angel. in 1. qui ea lege,<br />

C. de pact. inter emptor. et vendit. Nota etiam, quòd non<br />

est adeò speciale in pacto legis commissoria quoad translationem<br />

dominii, quin sit idem in omnibus habentibus vim<br />

resolutivam principii contractus, ut dicit Bald. in L ea lege,<br />

col. 3. versic. ego dico, C. de condict. ob caos. Paul. de Cast.<br />

in 1. 1. circa fin. D. de donation. ubi dicit, quòd si actum<br />

luit, ut causa non sequuta habeatur dacio pro non [acta,<br />

quòd tune agi potest rei vendicatione; quia videtur retrò<br />

translaturn, sicut in pacto legis commissoria, vel adjectionis<br />

in diem, quia est eadem ratio: et idem tenet consulendo<br />

Decius consil. 187. col. pen. num. 4. et. cum Bald. tran-<br />

Torn. II.<br />

vendio no quisiesse tornar la señal, o la parte.<br />

<strong>del</strong> precio que ouiesse rescebido: ca entonce<br />

non deue auer los fructos. Pero si el vendedor<br />

quisiere los fructos, tenudo es de dar al coinprador<br />

las despensas, que ouiesse fechas en cogerlos<br />

(6). Otrosi dezimos, que si la vendida<br />

se desfiziesse, e la cosa fuesse empeorada por<br />

culpa ciel comprador, demientra que la el toco,<br />

que es tenudo de mejorar al vendedor el<br />

empeoramiento (7).<br />

Del pleyto que el vendedor faze con el comprador,<br />

cuya es el dallo que viene en la cosa comprada,<br />

ante que la entregue.<br />

Pleyto faziendo el vendedor con aquel Ley<br />

que compra, que si la cosa que le vende rit. .ro,<br />

l,h<br />

se empeorasse, o perdiesse, ante que la en- No- vis.<br />

tregasse al comprador, que tal dallo, o em- BeCop'<br />

peoramiento, pertenesca al vendedor, enfonce<br />

dezimos, que seria el peligro <strong>del</strong> que la<br />

vendio (I). Esso mismo seria, si la cosa que<br />

vendiesse, fuesse vino; diziendole al comprador,<br />

que era de tal lugar, o de tal natura,<br />

que se podria guardar , que se non daîíaria<br />

por vis <strong>muy</strong> grand tiempo. Ca si se dafiasse,<br />

o si se empeorasse, ante que lo ouiesse<br />

sit Alexand. in 1. qui absent!, §. 1. D. de acquir. poss. Bart.<br />

tarnen, et Ang. in diet. 1. 1. D. dc donation. tenuerunt contrarian',<br />

imò quòd sit speciale in pacto legis cornmissoriæ,<br />

et idem Bart. in I. si hominem, D. de u,eucap. et islam dicit<br />

esse cornmunern opinionem Alexand. consul. 10. col. 3.<br />

vol. 1. sed opinio Bald. Paul. et Decii, et cæterorum, qui<br />

hoc tenuerunt, æquitate fulcitur, et ratione. Nota edam,<br />

quòd ad hoc, quòd pactum legis cornmissoriæ, vel æquipollens,<br />

operetur translationem dominii ipso jure in venditorem,<br />

requiritur, quòd interponatur tempore contractus in<br />

ipso contracta, et sic antequam sit acquisitum jus ex ipso<br />

contracta, et secirs esset si post, ut dicit gloss. singul. in 1.<br />

ab emptione, D. de pactt;s, in verbo cogitur, et tradit Alexand.<br />

in diet. consil. 10. col. 4. vers. quinto confirmatur.<br />

(4) La seîral. Etiamsi de hoc non fuisset pactum expressum,<br />

ut hic, et in 1. de lege 6. D. de lege commissor.<br />

notas Gloss. in 1. si fundus, in princ. super verbo perdrüit,<br />

cod. tit.<br />

(5) Escogencia. Adde diet. 1. si fiandus 4. §. eleganter,<br />

ubi Gloss. D. de lege cornmíssor_ renuntiare tamen videtur<br />

pacto legis cornmissoriæ, si post diem statuturn solutioni<br />

pretium petat, ut D. cod, tit. 1. post diem 7.<br />

(6) En cogerlos. Adde I. fructus 7. D. solin. matrim.<br />

(7) <strong>El</strong> empeoramiento. Adde diet. I. si fundus 4. in<br />

princ. D. de lege commissor.<br />

LEX XXXIX.<br />

Valet pactum, ut venditione perfecta, si ante traditionem<br />

res deterioraretur, periculum sit venditoris. Item venditor<br />

vinum asseverans osque ad certum tempos duraturum,<br />

aut cùm sciret deteriorandam, tacuit, tenetur, si ante traditionem<br />

vinum deterioraretur. Hoc dicit. Habuit ortum a<br />

1. si vina 15. D. de perle. et commod. rei vend.<br />

(1) Del que la vendio. Adde 1. si irr vendltFone 10. D. de<br />

perir. et commod. rei vend.<br />

Xxxx 2


7<br />

Quinta Partida. Titulo V.<br />

entregado, suyo seria cl peligro, e non <strong>del</strong> tenudo el comprador, de tomarle la viña, con<br />

comprador. Otrosi dezimos, que lo mismo se- los frutos (8) que recebio <strong>del</strong>la ; sacando ende<br />

ria, si supiesse el vendedor, clac el Vino era<br />

tal que se dañaria, e se callasse (.).<br />

primeramente las despensas que fino en coger<br />

los. Pero si el que pujarse el precio, assi como<br />

sobredicho es, fuesse fijo, o sieruo (9) de aquel<br />

LEY XL.<br />

que vendio la cosa, o otro que lo frziesse enganosamente<br />

(10) por su consejo; estonce non<br />

DPI pleyto slue el vendedor pane en la cosa<br />

clue vende so condition.<br />

seria tenudo el comprador, de tornarla, nin<br />

de guardar el pleyto.<br />

Usan los ornes en las vendidas otra ma<br />

.ley 2, nera de pleyto, como quando dizc cl vende-<br />

'`!' 1,1,,5 rf ' dor r \ eridotc tal mi viña por p tanto precio, p<br />

Ileeop. sobre tal pleyto, que si yo fallare quien nie<br />

de mas por ella (1) fasta tal dia (2), que lo<br />

pueda fazer. E dczirnos, que si la vendida fuesse<br />

fecha desta guisa, e el vendedor lal!asse fasta<br />

aquel dia, quien le (liesse (3) mayor precio<br />

por la viïia, o que le mostrasse alguna otra<br />

mejoría (ti), que cl otro le prometia a dar en<br />

la rompra; dette esto fazer sateer (!í) al primero<br />

comprador, quanta es la rnejoria que el otro<br />

le prometia a dar. E si el le compliere aquella<br />

mejoría, deuda rescebir <strong>del</strong> (6), e dejarle la<br />

vicia, dandole el precio sobredicho con la mejoria<br />

(7). E si esto non quisiere complir el primero<br />

comprador, non vale la vendida. E es<br />

(2) E se cal/asse. Debet ergd venditor vini admonere<br />

emptorenr de bonitate duratura, vel non duratura; et propter<br />

suam malitiam, si tacet, ejus est periculum, licét in<br />

specie vinum sit venditum, ut hic, et iu 1. si vina, D. de<br />

perle. et commod. rei vend.<br />

LEX XL.<br />

Si venditio fiat sub patto adjectionis in diem , ut si client<br />

venditor: "Vendo tibi rem pro certo i •etio: sed si alius usque<br />

ad talon diem meliorem conditionein altulerit, res sit<br />

inempta " si alius majos pretium afferat , debet venditor de<br />

hoc certificare emptorenr, qui prsfertnr tantum dando; aliús<br />

restituet rem cum fruclibus: nisi affereos meliorem canditionem,<br />

sit servus, vet filius veuditoris; quia præsumitur<br />

ejus consilio facete. Iloc licit.<br />

(1) Quien me de nn se por ella. Et sic pactum fiat in<br />

rem, amt in personam. Quid lamer si dicerelur, si alias<br />

meliorem condilioncnz altalerit , diseedatur ab empiione, vet<br />

res sit inempta? an lune etiam prefcrat T r primes emptor,<br />

volens rem eodem pretio, et tuelioratiorse? Gloss. in I. necesse,<br />

D. de in diem. addiction. elicit, qudd non, Iicèt 13aId.<br />

ibi referat Gloss. dicers, quUd sic, et ita ipso notata seri . tu<br />

dic, quòd adhue admittitur emptor, secnudirm Richar. et<br />

Alber, ibi , quia militat eadem ratio, et volt etiam Bald.<br />

Azo tamen in summa, C'. de pactes inter emploi-. ct vendit.<br />

cola fin. tenet id, quod Glos. sub dubio forte: tu tette, quad<br />

dixi.<br />

(2) Tal dia. Quid si fiat sine adjectione dici, neque etiam<br />

dicatur ín perprturrm? an tune posset usquc in perpetuum<br />

afferri melior conditio? Dic, quòd sic, ut est casus in 1. si<br />

quis bac lege 41. D. dc rei vendic. ubi habetur, quòd valet<br />

pactum sine adjectione certæ dici, et tenet Alber_ in 1. 1. D.<br />

de in diem additione.<br />

(3) Quien le diesse. Etiam si non solvendo, dummodò<br />

Blum aprobet venditor, ut in 1. si venditor 14. §. sed si<br />

neuter 2. D. dc in diem addietione.<br />

(4) 1lfejoria. Vide de hoc text. notabil. in 1. ubi 4. §. me-<br />

¡lot . 6. D. de in diem addict.<br />

LEY XLI.<br />

De la postura clue es puesta sobre el peño; si<br />

non were quilo a dia cierto, que't'esse comprada<br />

<strong>del</strong> que la tiene a perios; si ¿eue valer,<br />

o non.<br />

Empeñando vn orne a otro alguna cosa, a Ley i,<br />

tal pleyto, que si la non quitasse a dia cierto, lib, ro<br />

que fuesse suya comprada, de aquel que la ñ etop,<br />

rescibio a peîios; dando, o pagando, sobre<br />

aquello que auia dado quando la tomo a penos,<br />

tanto quanto podria valer (1) la cosa, segund<br />

aluedrio de o rnes buenos; tal pleyto como<br />

este deue valer. Mas si la comprasse de<br />

otra guisa, diziendo assi : que fazia tal pleyto<br />

con el, que si la non quitasse a dia señalado,<br />

(5) Facer saber. Aride 1. necesse S. D. de in diem addict.<br />

(6) Rescebir <strong>del</strong>. Acide dict. 1. necesse, et quæ dixi supra<br />

ead. I. in gloss. 1.<br />

(7) Con la mejoría. Et sic non requiritur, quòd ipse<br />

plies offerat, et ita intelligitur 1. Beet 7. D. cod, ut declarat<br />

Albee. post Bichat% fructus tarnen, si quos percepit interea<br />

quòd abus meliorem condiIinnern attulit, debet restitucre<br />

venditori, ut in I. item quod 6. in fin. D. cod. quia<br />

non habet rem ex primo contracto, sed ex novo, undè non<br />

lucratur fructus, ut notat ibi Bald. et per Bart. in I, lin.<br />

P. de jure firer:<br />

(S) Con los frutos. Aside 1. item quod 6. et 1. si venditor<br />

1 4. D. de in diem addict.<br />

(9) Fijó, o sieruo. Adde I. si venditor 14. §. sed et .si<br />

papillas 3. D. cod.<br />

(10) .Engaïeosamente. Ut in dict. 1. si venditor in princ.<br />

et ibi vide, quid si emptor subjecit alium emptorenr.<br />

LEX XLI.<br />

Pactum legis commissoriæ in pignoribus reprobatur; nisi<br />

convenerit inter partes, quòd pro pignore detur justum pretium<br />

arbitrio boni viri. I-Ioe dicit.<br />

(1) Quanto podria valer. Concordat 1. si fundas 16. §.<br />

fin. D. de pignor. et licet non dicatur in pacto ad arbitrium<br />

boni viri, ut hic subjicit, satis est, quòd dicat justo pretio:<br />

quia illusi debet declarara arbitrio boni viri, ut in diet. §.<br />

fin. et 1. fin. circa fin. C. de jure domin. impetr. quinimò<br />

dicit Bart. in I. quameis, D. de solution. quòd etsi non dicatur<br />

justo pretio, dummodò non dicatur pro debito, intelligatur,<br />

quòd vendet, vel dabit in solutum pro justo pretio,<br />

et allegat diet. §. fin. sed videtur obstare irta Iex, et I. 12.<br />

tit. 13. cad. Part. vide ibi: et posset sustineri dictum Bart.<br />

ut in dubio intelligatur justo pretio, et idem quod Bartol.<br />

tenet Abb. in cap. significante, de pignor. si tamen debitor<br />

possideret, liberabitur offerendo: sea solvendo debitum, 1.<br />

Callippo 45. D. de solution. Bald. et Ang. in 1. 1. C. de pactes<br />

pignor.


De las vendidas,<br />

que fuesse suya, por aquello (2) que daua sobre<br />

ella a peüíos (3); entonce non valdria el<br />

pleyto, nin la vendida. E por esta razon non<br />

tenemos por bien que vala tal pleyto, porque<br />

los que emprestan ( 4 ) dineros a otros sobre<br />

peuios, non lo querrían fazer de otra guisa. E<br />

los owes quando estouiessen (5) <strong>muy</strong> cuytados<br />

con <strong>muy</strong> grand mengua que ouiessen,<br />

farian tal pleyto como este, maguer entendiessen<br />

que seria a su darlo.<br />

(2) Suya, por aquello. Idem dic, si dicatur in pacco:<br />

"Pignoro tibi hanc rem, et si non lucro earn infra mensem,<br />

nunquàm possim ipsam ampliùs lucre: nam idem est, ac si<br />

dicatur, quòd domiuium sit spud creditorcm, glos. notati.<br />

in 1. fin. C. de pact. pignor. Bald. its cap. 1. de feud. dat. rii<br />

vicem leg. commis.sor.<br />

(3) A peño.s. Si tarnen nullo pignore constituto debitor<br />

pascisceretur cum mutuante, ut si non solverit hinc ad mensem,<br />

talis res, vel domus dehitoris sit empta creditori pro<br />

debito, valeret pacturn, ut est text. notab. in 1. fin. D. de<br />

contrate. empi. Bald. in cap. 1. col. 2. vcrsic. guaio u/rum<br />

valent, de feud. dat. tiz vicem legis comm.issor. Sed an istud<br />

pactum possit fieri rum fidejussore, dicendo, "si non extraxero<br />

te ab obligatione ista, pignus, quod pro indemnitate<br />

tibi dedi, sit tuum loco indemnitatis, " Bald. in diet. cap.<br />

1. versic. sed nunquid, col. 1. tenet, quòd sic , et quòd speciale<br />

sit its his, qui pro alio obligantur, ut hoc modo serventur<br />

indemnes, et dint esse cassias in diet. I. fits. in peine. et<br />

quòd hoc tenet Gloss. in diet. cap. 1. in gloss. 1. Su fin. Sed<br />

adverte, quia Glos. non ponit exemplum, ut Bald. scilicet,<br />

quòd pignus sit datum ipsi fidejussori, neque etianr in casu<br />

dirt. I. fin. fuit datura fidejussori, sed creditori; et ideò tenendum<br />

est contrariurn in caso Bald. et ita volt Albcr. in<br />

dirt. I. fin. in print.<br />

(4) Los que prestan. Ex verbo isto innuitur, quòd istud<br />

pactum legis commissoriæ in pignoribus reprobctur,<br />

quando pignora darentur ex causa mutui; et sic non si ex<br />

aliis causis daretur pignus pro debito. Sed dicendumn est contrarium,<br />

cam indistincte pactum istud reprobatum sit in<br />

pignoribus, ut in 1. 1. et fin. C. de pact is pignora et probatut-<br />

in 1. fin. in peine. D. de contrah. empi. et its 1. Callippo<br />

45. D. de solution. et tenet Angel. in 1. si fundus, §. fin. D.<br />

de ptnor. et quia magic frequeutatur in pignoribus ex causa<br />

mutui, ista lex posuit hoc exemplum: add' cap. significante<br />

7. de pfgnor. Sed an favore dotis valeat istud pactum<br />

in pignore dato, si dos non solvatur viro infra tale tempus?<br />

Vide Bald. its diet. cap. 1. de feud. dat. in vicem leg. com.missor.<br />

et Bald. novel. in tract, de dote, fol. 22. col. 3. versic.<br />

quinquagesímunz primum priralegirtm, ubi tenet, quòd<br />

sic. Et an possit renuntiari buie juri, scilicet, quid non tenet<br />

pactum legis commissoriæ in pignoribus? Gloss. et Salir.<br />

its 1. 1. C. de paellas prgnor. tenent, quòd non, et idem<br />

tenet Joann. de Imola in dirt. cap. significante, col. 4. quia<br />

introductum est odio creditoris: neque firmabitur hoc parturn<br />

juramento, licet jurans propter juramentum teneatur<br />

ad obseevationem parti, secundìun Bart. in 1. si quis pro<br />

co, col. 4. D. dc ftdejussor. et in 1. Silos, et Aterúrs, 1).<br />

ad Leg. Falcid. et latè per Joann. de Imob quern vide in<br />

cap. significante, col. 5. et 6. de pignoribus.<br />

(5) Quando estouiessen. Ex hoc innuitur, quòd valet istud<br />

pactum appositum ex intervallo, 1. Tiliu.s 34.D. de pignor.<br />

action. et intetlige, ut per Gloss. et Bart. in dirt. 1.<br />

(mamvzs, D. dc solution.<br />

LEX XLIL<br />

Pactum appositum de restituenda re vendita, quandocumque<br />

pretium redderetur, est servandum: alias piena<br />

committitur, et ea commissa, remanet res penes emptorem;<br />

nisi fuerit apposita rato manente pacto: quia tune<br />

restitueretur res, et si cam non habet emptor, solvet rateresse.<br />

Iioe ¿kit.<br />

(1) Quando quier. Sed usque ad quod tempus potest<br />

e de las compras.<br />

711<br />

LEY XLII.<br />

De lus que venden por cierto precio a otros<br />

alguna cosa, con condr'cion quel vendedor, o<br />

su heredero, la puedan cobrar tornando<br />

el precio.<br />

Por cierto precio vendiendo vn orne a Liy r,<br />

otro alguna cosa, poniendo tal pleyto entre<br />

si en la vendida que quando quier (i) que el Nois.<br />

vendedor (9), o sus herederos (3), tornassen cl Recap.<br />

of erri pecunia vigore hirjus parti ? Super hoe runt opiniones:<br />

nain quidam dicunt, quòd scraper, alii usquc ad trigitsta<br />

anuos, alii usque ad quadragiuta, ut refert Albera in<br />

1.<br />

2. C. de poe/fr infer erupt. et vcralil. Jaso in I. pea/ens, C.<br />

de pacts:s, col. 4. versic. circa is/a, vult, quòd huie juri<br />

præscribatur triginta sunk, r'eIercns, ita decidiese Angel.<br />

consil. 55. incipit Ghillie/nuts, et I'ranciscus, et idem tenet<br />

ihi Philip, I)ec. col. 2. 'Retitle dic it obstare 1. quod si nolit<br />

, §. si quod lia 22. versic. se vero come/ter'/., D. de (veil.<br />

edicto, tibi habetur, ( j nod si rotsvenetit, ut in perpetuum<br />

redhihitio flat, valet ronventio: et per ilium text. ila tenet<br />

in pacto de retrò vendendo Fabian. its suo tractat. ile empi.<br />

et vendit. in 3. quæst. septimæ q. priucipalis, et Andr. Sycul.<br />

cousil. 51. col. 10. vol. 1. Fnlgos. consul. 123. iucipit<br />

S. et P. raises, (psis ills §. ut ubi declara:. Angel. non procedit<br />

in præscriptione odiosa, qui indacta est mere its<br />

odium negligentis, ut est præscriptin trigintaanrorum, cui<br />

non potest reuutstiari, ut etiam tenet Bart. et est cornntunior<br />

I)uctorunr opium its 1, nemo po/e.sl, D. de /c a/. I. et<br />

huic opinioni Angel. Jason. et Decii, videtur adhæretsdum,<br />

quia ut dicit Bald. in cap. 1. col. 2. super verbo quundor<br />

•umi/ne, de feud. dal in vicent leg. connnza.,or. dc plano<br />

falendum est, quòd juri ofrendi præscribitur, quando est<br />

priesmhuluin juris agendi, I. lira C. de,onìc aar/or. j¡zdie.<br />

possril. et forte lrodie per 1. G3. in Ordire. Tarai prcescriheretur<br />

huic juri spatio vigiuti armorurn, cùnt irta sit astio<br />

persoualis, ut in dirt. 1. 2. C. dc paclrs ;tiler cmplor. ei<br />

vendi:. Poteris tamen hoc :miliare tripliciter. Primò nisi<br />

tempts esset praliuitum à partibus, infra quod possit redimi:<br />

uanr tune rive sit maps tri{ iuta annoys/in, sive minus,<br />

libre attcndetur: de majori tenet dictas Fabian. obi supra,<br />

et quia aliud videtur rewuttiare its tututts prrescriptiuui,<br />

aliud, tempus statutum prorogare: tacit Gloss. autheut.<br />

gums (iction's, C. de SacrO.s. Eccles. et facit 1. .sicrtt in on-<br />

110S 3. D. qui,. mod. ususfr. nmillalrn , et quod notat Angel.<br />

in 1. centesintu.s, in fin. print. I). de verb. obl,gat. Joatr.<br />

Faber. in I. sieul, its lire. C. de prua. 30. nel 40, an,sor% de<br />

minori tenet Decius in diet. I. peiens, post Angel. its quodam<br />

concilio, et Socio. cousil. 2'0. vol. 2. ultima chanta,<br />

versic. pra:terea. Secundò limita, nisi contract us dicet'et tlr<br />

usurarius, Decius ubi s°prfì post lialri. in (modals, concilio,<br />

quern ihi ipse refect: et idear dircrcnt, et sic tertiò limitabitur;<br />

si esseteuorntitas la'siunis in prætio shin cum pacto<br />

de revendendo: quia citm, secundùus ()pinhole ' s '. leer multorunr,<br />

pt'asurnatttr contrarlu.s usurarias, si cunt hoc jungatur<br />

pacturn de redimendo perpetuò; set-vandal 's esset etiam 30.<br />

atlas clapsis, et nota bene. Quid tarnen si prati co certo termino<br />

converiat inter partes, quiul non obstet termini prrefixi<br />

contraheutibus lapsus, quousquè inter se super hoc<br />

conveniant super ruajori termino dando, ut vidi de facto? Et<br />

dicendum est, quòd tutrc non obslahit lapsus termini, ut<br />

in simili tradit notabiliter Paul. de Cast. consul. 11. col.<br />

fin. vol. 1. incipit viso Ir',c/lo, et probatur its Clement.<br />

quandiu, de appella/.<br />

(2) Que el vendedor •. Et an jus contpetens ex hoc pacto<br />

possit cali alii per vetsditorem, Angel, its 1. ud u//lilion, its<br />

fin. D. commun. died. tenet, quòd non, et est multina notandum:<br />

cogita tamer super verilate ftujus dicci.<br />

(3) Herederos. Lire!. hoc non fuerat expressunt in panto,<br />

sed tantum de venditore, hoc jus competeret. hxredibus,<br />

secundùm Gloss. corntnuniter approbatarr in dirt. 1.


712 Quinta Part<br />

precio al comprador, o a los suyos, que fuessen<br />

tenudos de tornarle (4) aquella cosa que<br />

assi vendiese; dezimos, que si tal pleyto fuere<br />

puesto en la vendida, que ¿eue ser guardado:<br />

e si el comprador, o sus herederos, non<br />

quisieren guardar el pleyto , nin tornar la<br />

cosa, assi como es sobredicho, si pena fuere<br />

puesta en el pleyto, deuda pechar. E si cl<br />

vendedor, o sus herederos, quisieren rescebir<br />

la pena (5) deuese partir de la cosa vendida;<br />

fueras ende, si el pleyto fue puesto, que tornasse<br />

la cosa, e pechasse (6) la pena. E si perca<br />

non fue puesta en cl pleyto, entonce el<br />

comprador (7) es tenudo de tornar la cosa en<br />

'2. ubi vide per Dort. quando jus offerendi transeat ad hæredes,<br />

el in 1. si Becera cum penero 43. D. de verb. obi,;.<br />

( ¡) De tornarle. Rota berrè, quòd licet non dicatur,<br />

quòd i€ueatur refendere, sed tatitiun reddere, adhuc cogetur<br />

emptor præcise ad tradendum rem, ut pater ex ista 1.<br />

circa tin. chin dixit, el eomprador es ignudo de tornar, etc.<br />

flume liberabitut' solvendo interesse; et sic deciditur hic<br />

illa quastio, in qua laboravit Socinus consulendo tonsil.<br />

253. vol. 2. in causa domini Joan. Francisci in 3. dubitatione:<br />

si la men pro rei serat Lantana refundere, et non reddere,<br />

tune liberarelur præstando interesse, earn teneatur ad<br />

merum facture, ut per Bart. in 1. si fidejussor , §. fin. D.<br />

de legal. 1. et tradit Socin. in diet. consilio.<br />

(5) Quisieren rescebir la pena. Innuit, quòd si venditor<br />

nolit agere ad pauam, sed ut res vendita sibi reddatur<br />

ex pacto, qurid posset: et ita est dicendum, quia et per stipulationem<br />

Fen-Lakin non novatur actio ex vendito ad revendendum,<br />

et poterit venditor eligere, quern vult, ut in<br />

1. pra'dia 21. D. de action. empi.<br />

(G) Tornasse la cosa, e pecliasse. Adde 1. 34. tit. 11.<br />

cad Part. et quæ ibi dixi.<br />

(7) <strong>El</strong> comprador. Quid si ipse emptor vendidit rem<br />

ahi ? an si primos venditor offerat pretium primo eurptori,<br />

vel secundo, possit agere, ut sibi reddatur res? Videbatur,<br />

quod non, cura actio, quæ datar ex hoc pacto, sit personalis,<br />

et non realis, ut in dirt, 1. 2. C. de partis inter emptor.<br />

et vendi!. onde non competir contra singularem sucr'essorcm,<br />

ut in 1. fut. D. de car/rati. cmplion. In contrarium<br />

tarnen, inn), quòd detur primo venditori utilis rei<br />

vendicatio contra serundum emptorem, facit text. in 1. si<br />

rum venderei 13. ubi bonus text. 1). de pignut-. action. et<br />

per ilium text. in pacto de retrò vendendo hoc tenet ibi<br />

Paul. de Cast. et per I. le:c vccligali 31. D. de pi nor. tenet<br />

chain Cunnanus in 1. 1. in fin. D. de donai. et tenet<br />

edam Socinus consil. 80. vol. 3. in qu æstione, quæ vertilur<br />

inter illustrissimum Ducem, etc. licet contrarium volait<br />

Alex. consul. 10. vol. 1. cui respondet Socie. in dirt. consil.<br />

Ft certe dictum Pauli, licet stricto jure, nor posset forte<br />

defendi, quia 1. si cuna venderei, in qua fundatue dictum<br />

Pauli, intelligatur, quando creditor non veudat rem, sed<br />

jus sawn pignoris; et sic nil nriruis si debitori domino<br />

coupetat rei vendicatio, ut respondet Alexand. in diet.<br />

tonsil. 10. Prætcrea longe interest, an agar creditor contra<br />

cure, qui emit a suo creditore, qui videtur à debitore emisse<br />

cuna illo patto, juxta notata in I. 1. C. c,ediiorem eviction.<br />

pron. non deb. et in 1. si ob causam 13. C. de eviction.<br />

quo caso præcisè emptor tenetur ad rem ratione pacti de<br />

revendendo, ut hie; am agat contra secundum emptorem<br />

singularem successorem, contra quern nullain babe[ actionem,<br />

ueque realem , ¡segue personalem, ad tradendum.<br />

Dictum tarnen Pauli de Cast. maxima æquitate fulcitur, beet<br />

noi possit de stricto jure <strong>del</strong>èndi, et vide infra eadem<br />

). in gloss. fin. Et quid si emptor emit à duobus venditoribus<br />

simul cum isto pacto, et unms tantùm ex eis velit reemere<br />

partem seam? an cogatur emptor? Videtur, quòd<br />

non, per text, in 1. quod autem, §. fin. cam duobus seq.<br />

ida. Titulo V.<br />

todas guisas (8), si es en su poder; e si en su<br />

poder non es (9), ¿eue pechar (10) al vendedor<br />

todos los daîios, e los menoscabos, que le vinieron<br />

porque non torno aquella cosa, que assi<br />

auia vendida.<br />

L;EY XL1I1.<br />

Que si el vendedor pone con el comprador,<br />

que non venda, nin empale cosa a ornes s eîialados,<br />

deue ser guardado.<br />

Castillo, o torre, o casa, o otra cosa qua/- Ley ',<br />

quier, vendiendo vn orne a otro, a tal pley_ ¡ ib. ,o<br />

to que el comprador, nin sus herederos h'°°'S•<br />

( 1 ) nrcop.<br />

D. de in diem addict. et per istam legem ita tenet Bart. in<br />

1. si quis alium, D. de solution. ubi et Paul. de Castr. Bart.<br />

etiarn in 1. cui ususfruclus, D. de usufruct. legal. et idem<br />

tenet Fabian. de Monte in diet. suo tractatu empi. et vend.<br />

2. q. 7. q. principalis, et Joan. de Plat. in 1. fin. C. de<br />

agricol. et mantic. lib. 11. et addit Paul, de Cast. in duct.<br />

1. si quis aliam, hoc procedere, etiam si nuns ex venditoribus<br />

paratus sit totem reernere, et refundere totem pretium;<br />

quoit nota: et idem tenet late Socin. consil. 16. vol.<br />

4. incipit anno Domini, et afide Bald. in diet. 1. 2. C. de<br />

paclis infer emptor. et vendit. late Jaso in 1. slipulationes<br />

11015 diciduntur, col. 13. D. de verb. oblig. Et nota, quòd si<br />

emptor, qui emit sub tali pacto, obliget rem emptam, antequàrn<br />

sibi reematur, resolvitur jus pignoris, si venditor<br />

recmat; quia ex necessitate res transit ad venditoreen, ut<br />

notat Bart. in 1. in diem, D. de aqua play. amend. et in 1.<br />

sci res, D. qurh. mod. pigra. vel hypo/. .sole'. et in 1. 4. §. sed<br />

et Mareellus, per ilium text. D. de in diem addict. Alexand.<br />

consil. 45. vol. 5. in causa, el lite, col. 2. Et quid si sent<br />

plures hæredes emptoris, et onus possidet illam rem sultanmode),<br />

vel commuuiter cum aliis? an ilk condemnari debeat<br />

ad tolias rei restitutionem ? Vide Socin. in duct. consul.<br />

253. dubit. 4. ubi concludit, quòd sic.<br />

(8) Guisas. Die, ut dixi in gloss. præcedenti super<br />

verbo tornasse, ins cad. 1.<br />

(9) En su poder non es. Iutellige, dolo, vet culpa, sea<br />

facto emptoris, ut in I. si hominem 79. 1). de rei vendica/.<br />

et 1. si scream 91. §. 1. vers. idemgrre, 1). de verb. oblig.<br />

nani re perempta ante moram, non teneretur, 1. si ex legati<br />

causa 23. cure sirnil. D. de verb. oblig. et quid si ex<br />

necessitate distraxerit, vide 1. item si verberatum 15. §. 1.<br />

D. ele rei vendic.<br />

(10) Deice pechar. Si ergò res devenit in alium, convenitur<br />

emptor ad interesse, ut hic, et tacit contra dictum<br />

Paul. de Castr. in diet. 1. si cum venderei, ut dixi supra<br />

cad. I. in gloss. super parte el comprador; licet isla lex non<br />

concludat, quia posset intelligi, ut utrumque jus habeat<br />

venditor, vel agendi ad interesse contra primum emptorem<br />

qui rein alienavit, vet utili rei vendicatione contra secundum<br />

emptorem, ut dixit Paul. cujus opimo tune de jure<br />

procedere posset, quando pactum de revendendo concipere-.<br />

tur verbis directis, scilicet, ut tali casu res sit inempta, ut,<br />

declarat intern Paul. in 1. si à te, C. de partis inter empi..<br />

et vendit.<br />

LEX XLIIT.<br />

Non valet pactum inter venditorem, et emptorem, ut<br />

res, quæ venditur, certis personis non alienetur, et si con-.<br />

tra fiat, dominium redeat ad venditorem: incurrit tarnen<br />

pisnam, si fucrit apposita; et si non fuit apposita, tenetur<br />

ad interesse. Hoc licit.<br />

(I) Nin sus herederos. Non ergò prohibitio de non.<br />

alienando fatta emptori, transiret ad ejus hæredes, nisi hoc.<br />

diceretur, ut hic, et probater in authent. de re.slitut. §.<br />

nos igitur, et ibi notat Gloss. collat. S. Sed an hice probibitio<br />

dc hæredibus, quòd non alienent, extendatur ad omtres<br />

hæredes, ve! intelligatur tantùm de primis hæredibus


De las vendidas,<br />

nunca la pudiessen vender (2), :nia enageatar<br />

(3) a ornes ciertos, seîíalados por sus names,<br />

e si contra esto fìziesse, que tornasse (4)<br />

.el seiiorio al vendedor, o a sus herederos; dezimos<br />

, que tal postura como esta non vale (5).<br />

E porende, maguer el comprador, o sus herederos<br />

fiziessen contra la postura, non podria<br />

-emptoris prohibiti alienare ? Bartol, post Jacob, de Aret. in<br />

1. Lucius, §. Semproniæ, D. de legat. 3. dicit, quòd cùm<br />

ista prohibitio fatta fuit indefinite de hæredibus, prorrigatur<br />

ad omnes successores, per diet, 1, Lucius in priucip. et<br />

si pluses, eod, lit. et in auth. de restitut. §. 2. et idem<br />

volait. Bart. post. Din. et etiam Joan, de Imol. in 1. patsfamih'as,<br />

§. Dzbi, D. dc legczt. 1. Romanis in 1, .si cluis<br />

filiusfamilias, §, fin, D. dc zequir. Izæred. Alex, tonsil, 56.<br />

col. 1. vol. 1. con.sideratis verbis testiuzm, etc, et nota beme,<br />

quia Salie. in 1. voluntas, C, de fzdeicom, quærens de<br />

ista quæstione, reliquit cogitandum, non faciens mentionem<br />

de dictis Doctoribus, hoc decidentibus; et facit 1. in<br />

aunalibus 22. C. de legal, et. 1. hæredis appellatione 170,<br />

et ibi Gloss, D. de verb. sigrzifie, Quid si dixerit, quòd non<br />

alienaret ipse, neque ejus fìlü ? an prohibitio liliorum extendatur<br />

ad nepotes ? Dic, quòd non, secundùm Bart. in<br />

diet. §. Semproniæ, et Bald, et Salle. in 1. volrntas, C. de<br />

fdeicom. et probatur in diet. §, nos igitur, in authent. dc<br />

rest il ut. et per Bart, in dict. §. Ditti, Bald. in 1. Titius, in<br />

princ. D. de liber, el posth_ Quod intellige, nisi aliad appareret<br />

ex verbis prohibitivis alienationis, et ex ratione cur<br />

prohibetur, ut tradit Socio. consil. 43. vol. 3. visas testa-<br />

Menlo spectabzlis, etc, col. 1. 2, et 3, facit 1, pater 38. §,<br />

fundum 3. D. de legal. 3. et quad ibi notai Bart.<br />

('2) Vender. Bald. in L voluntas, C. de fzdeicom, dicit,<br />

quòd olim (ut ita dixerim) in primo latore jails Civilis,<br />

antequisrn supervenirent plcnæ nominum diffinitiones, nolaine<br />

venditionis continebatur ornais commutatio, ut in 1,<br />

statizliberi à cæteris 29, §. Quintus, D. de statuliber. hodie<br />

verb, prohibita venditione, non videtur prohibita donatio,<br />

sive prohibeatur à lege, sire à contrahente, ut dicit<br />

Bald. ibidem; si vero prohibeatur venditio à testatore, tune<br />

oportct considerare causam ab ipso positam, et an attui<br />

sit annexa peana, vel sit annexus favor: vide ibi per eum<br />

col. lin, et latiùs per eurndem in 1. 2. C. de usacap. pro<br />

empi. Sed au prohibita venditione, videatur prohibita permutatio?<br />

Bald. et Alexaud, in 1. fin, per text. ibi, D, de condict.<br />

ob causam, in statuto volunt, quod non: notat Specul.<br />

tit. de empi, et vendit. §. nunc dicendum, versic, sed<br />

poor stalutum, et facit text. natal), in cap. 1. de his quæ<br />

fiant a prcvlat. sine consens. capii. uhi vide per Abb. et intellige,<br />

nisi essemus in materia non odiosa, et lavorabili,<br />

et militarct identitas rationis, ut latiùs tradit Jaso in dict.<br />

1. fin. 3. notabili. Et dicit Gloss. in 1. quemadmodum, C,<br />

de agric, et censii, lib, 11. in verbo vendi, etc. quòd coloni<br />

prohibiti vendi non possunt permutasi, neque in emphyteosin<br />

dati, et hoc propter favorem publicum, ut declarat<br />

ibi Joan. de Plat. scilicet, ne agrorum culturæ desecantur;<br />

vide ibi per cum. Et nota bene, quòd prohibitio unius contractus<br />

non extendat se ad alium contractual alterius rationis,<br />

et speciei, ut in 1. fin. C. de prædüs Decor. lib. 10. et<br />

notat Bald. in 1, 1, col. 7, C. de inoffic. donation.<br />

(3) Jnagenar. Sub hoc verbo omnes species alienationis<br />

comprehenduntur, ut in I. fin. C. de rebus alien. non alienand,<br />

et cap. nulli 5. de rebus Eccles, non alien. et qui<br />

non potest alienare per pactum, debet facere, et curare, ne<br />

alienetur ex dìspositione legali, 1. codicillis, §. pen. D. dc<br />

legal, 2. et per Bald, in 1. hac edictal'', 1. col. C. de secundis<br />

nap,. Et nota bene, quòd alienatio, proprie loquendo,<br />

est illa per quarn dominium transfertur, secundùm Bald.<br />

in . diet. 1. fin. quod dicit notandurn pro statutis, ut est<br />

text.-not. in 1. 1. D. de fund, dotal. Et an prohibitus alienare<br />

incida!, in po.uam, si tantùm ir icipiat, sett teutat alienare?<br />

Vide Bart. in 1. qui absent!, §. 1. D. de acquit. posses.<br />

et Bald. in 1, 1. col. fin. C. de his, qui pcenæ nom. Et<br />

e. de las compras. 713<br />

el vendedor, ni>


Ley i t',<br />

4<br />

<strong>del</strong> (7), e con estimation <strong>del</strong><br />

Quinta Partirla. Titulo V.<br />

Judgador. agenada (4) en 'ninguna manera , mas que<br />

finque siempre a mi fijo (5) , o a mi herede-<br />

LEY XLIV.<br />

ro, porque sea siempre mas honrrado (6) e<br />

mas tenido ; o si dixesse, que la non enage-<br />

De los que en su testamento defienden que su nasse fasta que fuesse de edad (7) el herede-<br />

castillo, o torre, o casa, o viiia , o otra cosa ro, o fasta que fuesse venido al lugar (8), si<br />

de su heredad, non lo pudiessen vender. fuesse ydo a otra parte : por qualquier destas<br />

razones, o por otra que fuesse guisada (9)<br />

En su testamento (1) defendiendo algund semejante <strong>del</strong>las, non la pueden enagenar.<br />

orne, que su castillo, o torre (2), o casa, o vi- Mas si el dixesse simplemente, que la non<br />

vendiessen , non mostrando razon guisada por<br />

que; o non señalando persona alguna<br />

(10), o<br />

cosa cierta , por que lo fazia ; si la vendiesse,<br />

valdria (11) la vendida, maguer el lo huhiesse<br />

defendido.<br />

tit.<br />

libr. s ila, o otra cosa de su heredad, non lo pu-<br />

Recop. diessen vender, nin enagenar; mostrando alguna<br />

razon guisada (3) por que lo defeiidia<br />

, como si dixesse : Quiero que tal cosa<br />

( nombrandola señaladamente) non sea en-<br />

(7) Con jura <strong>del</strong>. Ilæc enim actio est bonæ fidei: onde<br />

juratur in litem, 1, in actionibus S. D. de in Ii/cm jurando.<br />

LEX XL IV.<br />

Valet prohibitio alienationis facta per testatorem, si exprimit<br />

justam causam, quare earn prohibet; alias non valet.<br />

Iloc Weit.<br />

(1) Testamento. Seu in qualihet ultima voluntate: quia<br />

sola voluntas testatoris transfert dominium in legatarium<br />

ahsque traditione, 1. si partem 19. §. si per fundum, D.<br />

qucmadmod. scroll. ami./. et sic sine traditione potest amittere<br />

dorninium, et in alium transire, secundùm Azov. C.<br />

de reb. alienis, in summa, et Lnrocent. in cap. Raynaldus,<br />

col. 3. de testament.<br />

(2) Castillo, o torre. Ex istis verbis videtur, quod non<br />

procedat Gloss, et quæ ibi notai Bald, in 1. quotiens, C. de<br />

fideicom. scilicèt, quod si prohibetur turris alienaci à testatore,<br />

non est necessaria expressio causæ: quia ex qualitate<br />

rei præsumitur, quod testator voluerit rein in agnatione<br />

permanere; quod Bald. dicit nota dignum, nam earn una<br />

gola ratio potuit testatorem movere, talis ratio habetur pro<br />

expressa, ut notatur in 1. (mamas 15. eod. lit. de fideicom.<br />

et videtur probari in 1. 2. C. qui non pos.sunl ad libert. perven.<br />

et ibi notai Bald. quod si causa potest comprehendi ex<br />

intentione testatoris, est perindè ac si esset expressa, et<br />

idem dicit Bald. in turni prohibita alienar;, in 1. 2. C. de<br />

usucap. pro erupt. Forte dicta Gloss. et dicta Bald. iritclligenda<br />

sunt, quando turris fuisset majorum testatoris, propter<br />

affectionem, juxta id, quod habetur in I. si in emptionem<br />

35. D. de minor. et 1. lex, qua: lutores 22. C'. de adminestrat,<br />

tutor. secùs si non esset majorum, et sic cessareí<br />

affectio; si vero fuit majorum, limitetur ex dicto illius<br />

gloss, et Bald. et facit ad hoc pulcbrum dictum Bald. in 1.<br />

filiusfamilia.s, §. Dim*, D. de legal. 1. col. 2. versic. nota<br />

ergo, quod si res gum prohibetur alienaci, est talis in qua<br />

cadit affectio, et interesse ratione, sen favore ipsius rei prohibitæ,<br />

quod videtur fatta prohibitio cum causa, licet non<br />

exprimatur: uncle si testator prohiberet alienaci vassallos,<br />

licet simpliciter, et sine causa, prohibitio valeret favore<br />

vassalloruin; ad quod in argumenturn allegat 1. generaliter,<br />

§. si petitam, D. de fideicom. liberi.<br />

(3) Razon guisada. Adde I. filiu.sfamz7ia.s 114. §. Dici<br />

14. D. dc legal. 1. et 1. pater filium 38. §. Julius Agrippa 4,<br />

et 1. Lucius 93. in princ. D. de legal. 3, et in I. quotiens<br />

11. C. de fideicornnus. et requiritur expressio causæ, quando<br />

prohibitio fit favore personæ probibitæ; seats si fiat respectu<br />

certæ personæ, ut in diet. §, Dici, et ibi Bartol. et infra<br />

ista 1. ut quia voluit certam personam babere, ut isi etiam<br />

declarat Gloss. Et nota belie, quòd ubi testator relinquit rein<br />

pluribus, et vetat eos alienare rem, eó ipso videtur fideicommissum<br />

vicissim relinquere, si contingat alter cocain sine<br />

alterius consensu alienare, gloss. notais. in 1. coduillis,<br />

§. institute, D. de legal. 2. super verbo filers, quarti mu1-<br />

tùm commendat ibi Joann, de Imol. et elicit forte meliorem<br />

non reperivi.<br />

(4) Non sea énagenada. Id est, non alienetur: nam si<br />

testator uteretur verbo futuro subjunétivi, si alienavene:,<br />

res perveniai in Titiurn; tune teneret alienatio, ut in I.<br />

Stic¡us 39. D. dc manual, lestam, vide Bart. in diet. §.<br />

et Imol. ibi.<br />

(5) Finque siempre a mi fijo. Idem si dicit, remaneat<br />

in familia, ut in 1. pelo 69. §. feutre 3. D. de legal. 2. 1.<br />

cum pater 77. §. lbertes 27. eod. tit. 1. quotiens 11. C. de<br />

fideicom.<br />

(6) Mas ¡marrado. Divitiæ addunt amicos plurimos,<br />

Proverb. 19. cap. v. 4. et dives pauperibus imperat, Proverb.<br />

22. v. 7. Ecclesiastici 13. cap. v. 4. Corona cairn sapientum<br />

divitiæ eorum sent, Prov. 14. v. 24. et 18. cap. v. 11. uhi<br />

dicitur: Substantia divitis est urbs roboris ejus, et quasi maims<br />

validos circumdans eum, et capii. 10. substantia divitis<br />

urbs f'ortitudinis ejus; pavor pauperum, egestas eorum: adde<br />

de commodis divitiarum Gloss. in cap. 1. 21. quæst. 1. super<br />

parte neces.sitatem, et 1. ad subeunda 45. C. de dccurzon.<br />

lib. 10. et ibi Joan. de Plat. et in 1. ne quis 6. C. dc<br />

dignitat. lib. 12. et Bart. in 1. 1. eod. tit. ubi dicit, quòd<br />

divitiæ augent, et conservant nobilitatem, si sunt antiquatæ.<br />

(7) Fuesse de edad. Vestitur tune istud præceptum favore<br />

ætatis, et testamenti, secundùm Bald. in 1. quotiens,<br />

C. de fideicom, 1. 2. de usucap. pro empi.<br />

(8) Vendo al lugar. Nani abseils non ita benè venderet;<br />

turn quia nesciret valorem rei, præsertirn in loco renioto,<br />

ut alias dicit Bald, in 1. 1. C. de fats. monti, turn<br />

quia meliùs perquireret emptores.<br />

(9) Guisada. Debet ergo!) rationabilis esse causa, secundùm<br />

istam legem: quam nota, quia de jure commnni hoc<br />

non erat ita benè expressum. 1mò Alexandr. in diet. §. Divi,<br />

in princ. dicit, quod sufficeret quæcumque causa expressa<br />

testatore, et subdit, quod si diceret, nolo alienaci in Titium,<br />

teneret prohibitio absque glia causæ expressione, quia videtur<br />

testator motus ad prolrihendurn odio Titii: allegat 1. codie/Ills,<br />

§. maire, D. de legal. 2. et alia. Paul. de Castr. tarnen<br />

iii diet. §. Divi, requirit causam rationabilem, etsi nihil<br />

alleget. Ideò tu tese menti istam legem; et quad dicit<br />

Alexand. quando prohibuit odio Titii, intelligerem de rationabili<br />

odio, ut in diet, §. moire habetur: nam odium irrationabile<br />

non esset bona causa, prout ista lex requirit. In<br />

contrarium tarnen tacit isla lex in sequentibus verbis, ibi:<br />

Porque non sei alando persona alguna. Sed potest dici,<br />

quod illud intelligitur aliter, scilicet secundùm id, quod hahetur<br />

in diet, §. Divi, ubi nisi invenitur persona, et ibi<br />

Gloss, et dixi supra.<br />

(10) Persona alguna. Ut in diet. §. Divi.<br />

(11) Yaldria. Limita, ut per Bart. et Alexandr. in diet.<br />

§. Dici.


De las vendidas,<br />

LEY XLV.<br />

De los que mandan , o venden a otros sieruo,<br />

con condicion que sea forro fasta cierto<br />

tiempo.<br />

Dando, o vendiendo vn orne a otro algund<br />

sieruo , so tal pleyto, que lo afforrasse<br />

fasta vn dia señalado, o que fuesse afforrado<br />

en todas guisas; dezimos , que maguer aquel<br />

que lo recibe sobre tal pleyto, non lo afforre<br />

aquel dia , nin aun despues , que es forro (1)<br />

el sieruo de aquel dia en a<strong>del</strong>ante. Mas si dixesse,<br />

que le vendia , o daua el sieruo, a tal<br />

pleyto, que le fiziesse forro quando quisjesse<br />

aquel a quien lo daua, o le vendia; en tal caso<br />

como este seria libre, luego que muriesse<br />

(2) aquel que lo recibe so tal condicion, o<br />

pleyto: porque despues que el orne es muerto,<br />

non le finca querer (3), Din non querer.<br />

E si dixesse, que le daua, o quel vendia el<br />

sieruo, so tal pleyto, que lo afforrasse quando<br />

pudiesse (4), si aquel que lo recibe , estando<br />

LEX XLV.<br />

Servus venditus, ut ad certum tempus mannmittatur,<br />

effìcitur liber, si illo tempore non fuerit manumissus: et si<br />

dictum fuerit , quando volucrit emptor , manumittatur,<br />

erit fiber emptore mortuo : et si dicitur, quando potuerit;<br />

si præsens est servus , infra duos menses , si absens, infra<br />

quatuor menses debet manurnitti; alias efficitur liber. Hoc<br />

dicit.<br />

(1) Es forro. Adde 1. Paulus 38. §. 1. D. de liber. caus.<br />

et b. 1. 2. et 3. C. si mancip. ita fuer. alienai. ut manum.<br />

et 1. si quis ¡sac lege 30. in princ. D. qui, et d quibus, et<br />

Gloss. in I. 1. C. si mancip. ita vencat, ne prostit. in<br />

gloss. fin.<br />

(2) Que muries.se. Habet ortum à notatis per Aron. C.<br />

si mancip. ita fuel. alienai. in summ. et. Gloss. in fin. diet.<br />

1. 1. C. si mancip. ita fuer. alien. ne prostit. et à 1. fin. D.<br />

qui sine manumfss. ad liberi. perven.<br />

(3) Non le finca querer. Adde 1. 3. D. de servis e:rporland,<br />

et text. cum Gloss. in diet. 1. 1. C. si mancip. ita fttrr.<br />

alien. et L 4. D. beat. cap. si gratiosè 5. de rescript. lib. G.<br />

et est ratio secundùm Joann. Andr. ibi post Archid. quia<br />

cùm voluntas à certa persona dependeat, cum suo esse corporali<br />

moritur, quia solùm corpus sine anima non est homo<br />

, ut in cap. charitas est , de pan. dist. 2. et ex hoc colligit<br />

Ubertinus de Bobio relatus ab Allier. in diet. 1. 1. quòd<br />

si filius juravit non ludere sine voluntate patris , quòd si<br />

ludat mortuo paire , non Brit perjurus: et idem potent dici<br />

secundùm eumdem Alber. in prohibito alienare sine alicujus<br />

voluntate, et dc statuto, quod baunitus non possit esige<br />

de banno sine voluntate offensi, et de alüs similibus: et si<br />

promitto tibi dare fundum cùm volasi , me moriente, statim<br />

tenebitur b æres meus, ut probatur in diet. 1. fin. D.<br />

qui sine manumis.s. ad líberlal. perven. et tenet Bart. in I.<br />

ita stipululus, in 1J. oppo. 1. partis , D. de verb. oblig. et<br />

tradit Alex. consil. 118. vol. 3. incipit, stantibus terminis.<br />

(4) Quando pudiesse. Adde I. fin. D. qui sine manumis.<br />

ad•libertat. perven.<br />

LE X XLVI.<br />

Si servus venilitur, ne unquàm fiat fiber, semper brit<br />

servus; nisi domino terræ revelet tractatum proditionis;<br />

ant si vindicet mortem defuncti domini , per se uccidendo,<br />

Vet per accusationem ad mortem occisorem producendo; vel<br />

Tom. II.<br />

e de las compras. 715<br />

el sieruo antel, fasta dos meses non lo affórrase,<br />

dende a<strong>del</strong>ante es . libre el sieruo, .por<br />

razon de tal pleyto como este. E si por auentura<br />

non estuuiesse el sieruo <strong>del</strong>ante de aquel<br />

que lo recibio so tal pleyto, si lo non affor<br />

rasse fasta quatro meses, por carta, o por palabra<br />

, deride a<strong>del</strong>ante finca el sieruo libre,<br />

maguer non lo afforrasse.<br />

LEY XLVI.<br />

Que la vendida <strong>del</strong> sieruo, que es fecha so condicion<br />

que nunca pueda ser jorro, si vale,<br />

o non.<br />

Naturalmente ban por costumbre (1) los Ley t,<br />

sieruos, de fazer yerros contra sus señores; lis, to<br />

fueras ende, quando lo han a dexar por mie- Novis.<br />

do de pena : e porende dezimos, que s i al- pee°p.<br />

gund sieruo fiziesse tal yerro (3) contra su sefior<br />

, porque lo ouiesse a vender , que le pueda<br />

poner por pena en la vendida , que nunca<br />

pueda ser afforrado (4). E si el comprador lo<br />

si quando conditio fuit apposita , fuit servus emptus suis<br />

nuntmis, vel consanguineorum. Hoc dicit.<br />

(1) Por costumbre. Est enim in servis nequitia servilis<br />

ingenti; uncle si servus, ergò iniquus , ut in 1. 3. et ibi notat<br />

Bald. C. rte tiger?. et eortim liber. et in 1. Julianas 13.<br />

§. item, qui furem, D. de action. empt. dixit Glos. si servus,<br />

ergò fur: est enim natura servorum furari, ut in 1. fin. et<br />

ibi notat Bald. C. quibric ad liber-tat. proclam. noti liceal, et<br />

Gloss. ihi dicit de famulis scholarium, si tamest sit tibi servus<br />

li<strong>del</strong>is , sit tibi quasi anima tua. Ecclesiastic• 33. c. v,<br />

31. et c. 7. v. 23. dici[, servos sensatus sit tibi dilectus<br />

quasi anima tua, non defraudes cum liberiate, neque innpens<br />

dereliuquas illusi: et servus sapiens dominabitur stultis<br />

filiis, et inter cos heereditateut dividet, Proverb. cap.<br />

17. v. 2.<br />

(2) ,ludo de pena. Servo malevolo tortura, et compedes,<br />

mitte ilium in operationem, ne vacet , Ecclesiastic. 33.<br />

cap. v. 28. Iliac dici tut' timor servilis, qui quartdiù est in<br />

homiue non salvatur, ut its §. ex his, 23. q. 6, et notat<br />

Glos, its cap. cum ergo, 24, q, 3.<br />

(3) Finesse tal yerro, Ex hoc verbo innuitur , quod<br />

si servus non esset domino demeritus, non posset apponi<br />

tale pactunt , ne rnanumittatur; et si poneretur , non impediretur<br />

libertas: quod beni nota, quia non ita expressum<br />

est de jure comminai, quod ego meminerim; sed beni facit<br />

1. final. C. qui non possant ad liberi. perven. quia tarnen talia<br />

patta coniai apponuutur propter malitiam servorum,<br />

præsunritur offensa, obi per dominos tale pactum apponitur,<br />

secundùm Bald. in diet. 1. fin. C. si mancip. ita<br />

firer. alien. qui allegai 1. testamento cer7111rio, D. de manumission.<br />

et 1. Lucius, §. Lucius l'ilMs Daman, D. de legal.<br />

2. obi hoc non beni probatur; teste tarneu hoc menti<br />

?ropier auctoritatem Bald. et intellige nisi ex alüs conjecturis<br />

præsurnatur, dominunr sine causa odio moturn in servunr,<br />

cùm una pr æsutnptio excludat sham, etiam violentasi,<br />

ut dicit Gloss. in cap. dixit dominus, 23. q. 1, et per<br />

Bald. in cap. 1. in princ. col. 5. quibus mod. feud. amid.<br />

et per Bald. in cap. 1. in 1. iron ignorai , col. 2. C. qui accus.<br />

non pos. et per Alexand. consil. 23, vol. 2. et Abb. in<br />

cap. cum inter Rodericum Seniorem, pen. notati. dc elect.<br />

et in cap. 1. col. fin. de his, quai vi metusve causa font.<br />

(4) Ser aforrado. Aide 1, serous hoc lege 9. D. de manum.<br />

et 1. fin. C. si mancip. ita frier. alien. ut malsum, et<br />

I. fin. C. qui non poss. ad liberi. perven.<br />

YYYY


7 1 a<br />

recibe con tal pleyto, nunca puede ser libre el<br />

sieruo, por quantas Enanos (5) quier que passe;<br />

fueras ende en tres casos. <strong>El</strong> primero es,<br />

si tal sieruo corno este sopiesse ciertamente,<br />

que algunos se trabajauan de muerte, o deshourra<br />

<strong>del</strong> Seîior de la tierra, e lo descubriesse<br />

(6), apercibiendole <strong>del</strong>lo por si , o por otro.<br />

<strong>El</strong> segundo es, si vengasse muerte de su senor<br />

matando el por si (7), al que lo ouiesse<br />

muerto ; o acusandol <strong>del</strong>ante <strong>del</strong> Juez <strong>del</strong> lugar<br />

, siguiendo el pleyto fasta que le fiziese<br />

matar (8). <strong>El</strong> tercero, si aquel que lo compro<br />

sobre tal pleyto , lo comprasse de los dineros<br />

<strong>del</strong> sieruo (9), o ele sus parientes <strong>del</strong> sieruo,<br />

e non de los suyos propios. Ca maguer tal<br />

pleyto como este fuesse puesto en la vendida,<br />

puede el sieruo ser libre por qualquier (lestas<br />

razones.<br />

LEY XLVII.<br />

Del pleyto, o postura, que puede poner ei vendedor<br />

al sieruo ; con que lo saquen de algund<br />

lugar seitalado , e que non torne.<br />

L'r ' , Pleyto, o postura de otra manera , puede<br />

üt. r<br />

lib. Io aun poner el vendedor al sieruo , en la ven-<br />

Novis.<br />

¡tee . dida que faze <strong>del</strong> , sin la que diximos en la<br />

(5) Quantas manos. A<strong>del</strong>e 1. fin. C. qui non poss. ad<br />

liberi. perron.<br />

(6) De.ccubriesse. A<strong>del</strong>e 1. 3. tit. 22. Part. 4. et nota<br />

bene istam causam, nana glossæ juris commuais duas tantain<br />

, quæ sequuntur in ista lege, ponebant.<br />

(7) Matando et por sr: V idetur permitiere servo, ut occidat<br />

propria auctoritate occisorern domini sui, sicut et<br />

alias in aliquibus casibus lex permittit , ut in 1. 1. et 2. C.<br />

quando lierai sine /ad. se vinrlic. et in 1. 3. §. /r•ansfaga.s,<br />

1). ad Leg. Cornei. de siccar•. 1. amissione, §. qui dcficia» t,<br />

D. de cap. minait. 1. 3. lit. S. Part. 7. vil die, quod hoc<br />

procedat, lata seutentia• contra occisorem , et dato pro inimico,<br />

juxta 1. 76. in Ordire. Thur. nam alias non liceret, ut<br />

in 1, non est singulis 176. D. de rea. jur. Vel die, quòd licet<br />

occidat injuste , quia propria auctoritate, adone tarnen<br />

consequatur præinium libertatis; sed in contrarium facit 1.<br />

si ab hostibus 10. §. si vir uxorem , D..coi tt. nzatrim. et I.<br />

82. in Grelin. Taur. et qui dicit jus sibi ipsi, non consequitur<br />

præmium legale , 1. interdum 56. §. qui fitrem, D. de<br />

furbe, Bald. in dict. §. si vir.<br />

(S) Fizicsse matar. Nota hoc verbum , et adde 1. 3. tit.<br />

22. Partit. 4.<br />

(9) Dcl siero. A<strong>del</strong>e 1. 4. §. sive autem, D. de maluttais.<br />

LEX XLVII.<br />

Pactum appositurn, ne servus venditus intret in certum<br />

locum, alias revertatur ad venditorem, vel committatur<br />

alia pcena, sl non observetur, valet : et si non observatur,<br />

committitur poma; nisi contra voluntatem emptoris servus<br />

fecerit contra pactara. Hoc dicit.<br />

(1) Pueda prender. Nota hic de pacto maous injectionis<br />

propria auctoritate, et adde 1. si Titius 9. D. de .servi.exportan.<br />

1l. 1. et 2. C, si servus exportan. veneat. Et ut<br />

ista manus injectio habeat locura, debent concurrere tria,<br />

secundùm Ang. in dicta 1. 1. Primùm, quod morara traxerit<br />

in loco prohibito , antequam sit liber factus : nana si post<br />

manumissionem ingrederetur, vel moraretur, fìscus cum<br />

Quinta Partida. Titulo V.<br />

ley ante desta. Como si dixesse al comprador:<br />

Vendovos este sieruo, so tal pleyto, que nunca<br />

entre en esta Villa de tal dia en a<strong>del</strong>ante,<br />

o que non finque en toda España, e si contra<br />

esto fiziere en alguna manera , que lo pueda<br />

prender (1) por mi, e tornar en mi serutdumbre<br />

; o que me pechcdes (A) vos tanto por pena,<br />

o todos los danos, e los menoscabos que<br />

me viniessen por esta razon : tal pleyto como<br />

este, seyendo puesto en la vendida, dese ser<br />

guardado; e puede el vendedor demandar, que<br />

se cumpla en la manera que fuere puesto. Pero<br />

si el sieruo fiziere alguna cosa destas, sua<br />

sabiduria de aquel qne le ouiesse comprado,<br />

andando fuydo, o por falago que le fiziesse<br />

engaîiosamente el vendedor; estonce non caeria<br />

el comprador en pena por razon de tal<br />

pleyto , porque el sieruo entro en aquel lugar,<br />

que le era defendido, sin culpa <strong>del</strong> que lo<br />

compro.<br />

LEY XLVIII.<br />

De la cosa que orne compra de sus dineros<br />

mismos por nome de otro, e las posturas que<br />

son puestas sobre ella , si pueden valer. ser ^+<br />

tit. I,<br />

lib. no<br />

Comprando algund orne de sus dineros N°°is•<br />

Ilecop.<br />

vendiraret, et in servitutem reduceret, ut hahetur in dicta<br />

1. 1. Secundum, quòd iste ingressus, sou commoratio fiat<br />

de voluntate emptoris; alias, sects, ut hic, et in dict. 1. 2.<br />

secundùm lecturam Gloss. in dict. 1. si Titius. Tertium,<br />

quàd venditor legem asportationis non remiserit, nam potest<br />

illam remittere , ut in dict. 1. 2. secundùm allant<br />

lecturam , et in 1. 1. D. de servi;s exportan. et his concurrentibus<br />

, potest propria auctoritate manus injicere, per<br />

quascumque manus amhulaverit, ut in diet. 1. si Titius,<br />

et I. si gtu:c ob hoc 56. D. de contra/t. empt. ubi etiam liabetur,<br />

quòd ante manus injectiouem non transit doininium<br />

in venditorem.<br />

(2) Perhede.s. Ft si copulative, teneret pact.um super<br />

utroque, ut per Gloss. C. si serenar exportan. vinent , 1. 2.<br />

Et quid si nihil fuit conventum de manus injectione, vel<br />

piena, sen interesse? Quòd tune solos fiscos agit, ut C. eod.<br />

1. 3. Et adverte, quia per istas leges Partitarum non ponuntur<br />

i11æ leges C. si ma.ncip. ita fuer. alíen. ne prostit. et fuit<br />

forte ideò , quia jann per istas leges Partitarum cautum erat,<br />

prostitutam alici liberam , ut supra cod. 1. 36. et 1. 4. tit.<br />

22. Part. 4. et 1. 36. tit. 13. Part. 5. et 1. 2, tit. 22. Part.<br />

7. Sed adhuc haberent locum leges illius titoli , si tale partira<br />

de nor prostituendo ancillam per venditionem apponeretur;<br />

nisi quód forte in casu dict. 1. 4. tit. 22. licet ex pacto<br />

venditor sibi reservaret manus injectionem , juxta formant<br />

diet. 1. 1. C. si mancip. ita veneat, ne prostit. et 1. siquis<br />

.sub hoc 56. D. de contra/t. empt. uihilominùs serva efficeretar<br />

libera per dict. 1.<br />

LEX XLVIII.<br />

Si negotiorum gestor suis propriis nummis rem ernat<br />

nomine domini; si dominus ratant habeat venditionem,<br />

dem priùs scit, et solvit ei pretium, et expensas in commodum<br />

rei factas, et pro fructibus, recuperat rem cum fracfilins,<br />

et pertinentiis. Item emptio fatta per nuntium, vel<br />

per procuratorem habentem speciale mandatum, valet, sicut<br />

si ipse dominus emeret. Iloc dicit.


1)e las 'vendidas,<br />

mismos alguna cosa en nome de otro (1), si<br />

aquel en cuyo nome la compra , ha por firme<br />

(2) la compra , quando lo sabe, enfonce<br />

aquel que tal compra faze, tenudo es de (lar<br />

la cosa a aquel en cuyo nome la compro, con<br />

los frutos, e con todas las otras cosas que le<br />

pertenescen. Otrosi dezimos, que aquel en cuyo<br />

nome es fecha la compra , que es tenudo<br />

ele dar el precio al comprador, con todas las<br />

despensas que fizo el otro, en coger los frulos,<br />

e en las otras cosas que fueron fechas a pro<br />

de la cosa comprada. E aun dezimos, que si<br />

algund o rne embia su mensagero, diziendole<br />

assi : Ve a tal orne, e dile (3), que si me<br />

quiere vender tal cosa suya, que le dare tal<br />

precio por ella ; si aquel a quien lo embia,<br />

otorga la vendida de la cosa , por aquel precio<br />

que embia dezir, vale la vendida (4); maguer<br />

non le ouiesse dado cana de personeria<br />

al mensajero, por que fiziesse la compra. E<br />

demas , este en cuyo nome es fecha la vendida<br />

e la compra, deue guardar los pleytos, e<br />

las posturas, que puso sobre ella aquel que la<br />

fizo en su nome; que pues que el otorgo la<br />

compra, que la aya por firme. Esso mismo seria<br />

, quando algun orne fiziesse su personero<br />

(1) En nome de otro. Ut uegotiorum gestor, ut D. de<br />

negot. gesl. 1. mandasti 46. Et nota , quòd cùm emit at<br />

negotiornm gestor, debit formare verba contractos in personam<br />

snani, puta, vendis nzr/i rem trzlenz, (purzm e77e0 nomine<br />

tallir, cujas negofia fiero? nain si couciperet verba ut<br />

)uzntins, veluti si dicai, vendis tali absenti, cujas sum<br />

gestor? Tune nihil valeret , ctiar si ratihcaretor per abscuiem<br />

, cui volebat cenere, ut est casus notahilis in I. mal/uni<br />

inte est 6. versic. .si vero , C. si gt;s altere', ver sili , nula<br />

fáctum falsi nuntii non po test ratilicari, quia non reperitur<br />

subjectunr, in quo fun<strong>del</strong>or ralilìcatio: quia negotiorum<br />

gestor coneepit verba in personam, quam non repræsentat<br />

ipse, quia non est. ejus nunlius, acque voluntatem illius<br />

au n utiat, quæ tune non est; et in se nihil volt acquiri, et<br />

ìu alium directo non potesti et irta est ratio , iu qua rundatur<br />

dispositlo dicl.i versic. si vero, seruuditm Gloss. ibi in<br />

verbo comparasti, et tahiits declarar ibi Bald. col. 3. non<br />

crrim sine mandato; elisia de isto jure Pal-Litarum, alteri<br />

per alterurn poterat acquiri astio, ut in I. 7. et 8. tit. 11.<br />

irta Partila. Sed citen bodie per 1. Ordinamenti 3. tit. 3.<br />

lib. 3. acquiratur adio abseuti, list alias sine mandato sibi<br />

stipuletur, ratificatione scruta, venditore permanente in<br />

codera couseusu, competeret sihi actio, licet verba couciperentur,<br />

vendes tali, etc. Et procederet adbnc, qual hie in<br />

irta lege dicitar, venditore perseverante in eodem consensus<br />

quad ideò dixi, quia ut (total Gloss. in I. consensu, D. de<br />

action. cf, obli at. iu istis contractibus requintar consensus<br />

simultaueus; uudè aliud esset , si ante accenlationem emptoris<br />

vcnditionern revocaret : vide quæ lisi suprà ead. Parlit.<br />

tit. 4. I. 4. in gloss. magna , et in 1. 10. tit. 1. Par/. 4.<br />

in gloss. super verbo ni conSientanz en el. Et ideen est dìrendum,<br />

et multo magia in procuratore, qui couciperet ver-<br />

La contractus ut nuncios, in quo etiam de jure antiquo<br />

procedehat, quod habetur in diet. I. mis//tim.. interest, versic.<br />

si vero; (tisi quòd , attenta dict. 1. Ordieanzenti, in tali<br />

caso venditor non posset pcsuitere, cúrn consensus etiain<br />

emptoris in venditioue intervenit, quontodocumque procurator<br />

verba couciperet.<br />

( 2 ) Ha por firme. Hoc , quia ratibahitto retrotrahitur,<br />

e ele las compras. 717<br />

a otro, dandole poder, que pudiesse vender,'<br />

o comprar alguna cosa en su nome, señalan -dole por<br />

quanto precio (5) la vendiesse, o la<br />

comprasse: si este personero atal firmasse la<br />

vendida o la compra en nome <strong>del</strong> otro, deuela<br />

auer por firme el que lo em pio; e es obligado<br />

tambien corno el por si mismo (6) la<br />

ouiesse firmado.<br />

LEY XLIX.<br />

Que fabla• de los o rnes que compran heredamientas<br />

, de los dineros agenos que tienen en<br />

guarda ; que detten ser suyos , saluo<br />

en casos ciertos.<br />

De dineros agenos que tienen los ornes a<br />

las vegadas compran para si heredamientos,<br />

o otras cosas que han menester : e porque<br />

dubdarian algunos, si aquella cosa que es assi<br />

comprada , es de aquel que la compro, o <strong>del</strong>.<br />

otro cuyos eran los dineros; quererooslo aqui<br />

dezir, e departir. E dezimos, que deue ser de<br />

aquel que fizo la compra (1) en su asome,<br />

Fueras ende si tales dineros fuessen de Cana-<br />

Ilero (2), que cstuuiesse en la Corte <strong>del</strong> Rey,<br />

et mandato comparator, 1. fin. C. ad Macedon.<br />

(3) Dile. I'lic porntur, qualiter formet verba nuntius.<br />

(4) Pale la vendida. lit in 1. 1. §. fin, D. de contra=<br />

¡tend. empi. et suprà eod. I. S.<br />

(5) Seia/ane/o/e, por (planto precio. iota, good in manda<br />

to ad emend um debet designari pretium: sed satis videtur<br />

desig oat uin, si arbitrio procuratoris coni nillatun , argurn.<br />

Instil. de emplion. ct vendit. §. pret lam; irisó, et si nullem<br />

pretium designetur, videtur mandare, ut veudat justo pretio,<br />

argurn. 1. sr. /and/1.v 16. §. fin. D. ele p nor. et tenet<br />

Paul. de Casta'. in 1. si earn ser'c•cun, col. 1. D. si cert. pried.<br />

el Gloss. in I. mil filrIlhil72, §. procurator, D. pro emp/orr:<br />

(6) Como si el por si mismo. Quill si vendit minus dinridia<br />

justi pretii, vide Alberic. in 1. 2. in tin. C. de rescind.<br />

vendit.<br />

LEX XLIX.<br />

Si ami rein nomine meo es aliens pecunia , eflicitur res<br />

tradita mea; nisi sit pecunia osilii s in Regis servicio consti<br />

pecunia niiuoris ; aut prælatus de-tnti<br />

; vel si tcttor emit de<br />

pecunia Ecclesiæ; sea rnaritus de pecunia doris: quia turc<br />

res empia est ejus, cujus fil et-not pecunice: sed est in electione<br />

illius, cujus fueruut pecuuise, bahere pretium, vel<br />

rem. Hoc (licit.<br />

(1) De millet que fi:a la compra. Hoc est regulare , ut<br />

hie, et in I. si ex ea b. C. de r •ri vendi:. 1. 1. C. si quis allevi,<br />

vel .cibi , I. si pa/ruus 4. C. conemun. u/i'ittsque judic,<br />

et non præsurnitur ces empia pro co, cujus est pecunia, sed<br />

pro ipso emente, et ejus hærede, 1. ad probali0n, 21. et ibi<br />

notai Bald. in t, fin. C. de probation. nisi pruharetuz' interpositum<br />

laisse ad emendum ab co, cujus est pecunia, clam<br />

si interpositus esset pupilles, ver Abbas alicujus Muttasterii,<br />

ut notat Bald, in I. 1. col. peu. ad fut. C. si serous eaetcro:<br />

et in dubio pra•sumitur pecunia fuisse solveutis, I. si s'enlei<br />

24. 4. fin. D. de rrb. anelarli. jud. psssid. Bald. in 1. 2.<br />

C. pro .socio, et adde a ll prædicta I. 7Yfium, et 6fcevium 47;<br />

g , altero 6. D. de admin. lu/or. et ibi per Bart.<br />

(^_), De Cauallero. Adverte , quia de jure commuui<br />

eran[ opiniones , art id, gerod hic lrahetur, quòd res ewpte<br />

y J


718<br />

Quinta Partida. Titulo V.<br />

o en otro lugar en su servicio ; o si fuessen que iiziesse la compra le' tuuiesse en gumr_<br />

de menor de veinte e cinco aîios (3), e el da (4); o si fuessen Io9. dineros de alguna<br />

ex pecunia militis indistinct& efficiatur militis, à quocumque<br />

ematur, vel an requiratur , quòd talk emens fuerit procurator<br />

, vel negotiorum gestor militis, licet non emeret<br />

nomine militis, sed suo, ut. tune sit speciale in milite, quòd<br />

talis res empia sit militis: quis opiniones posuit glos. lin. in<br />

I. si ut proponis S. C. de sci vendic. nude issa sentpta est,<br />

et istam secuudam opinionem, quant Gloss. ibi posuit prim:un,<br />

tcuuit Guilliel. de Cugneo, quern ihi sequitur 13ah1.<br />

et Angel. et cliarn Paul. de Cast. qui ad hoc moventur ex<br />

illa lege, que loquitur in terminis, quando illo, qui emit,<br />

erat procurator, vel negotiorum gesto, militis, secundùm<br />

iutellectuuu co'rum; alii verò tenuerunt, quòd illa lex indistincte<br />

intelligatur in quocunique entente, sive sit gestor,<br />

sive procurator, vel non , secundùm quod refert Gloss. in<br />

ultima opinione ; et. islam Ieueut. ihi Ciu. Alberic. et Salk.<br />

et ista opinio videtur hic approbari in ista lege. Sintililer<br />

de jure commuai erat dubiurn, an iutclligatur hoc indistincte<br />

in quoct nnque milite; et Guilliel. de Cugueo dicehat,<br />

quJd non, sed tantùm in milite militante: isatis ei ut plurimuni<br />

lex fava, non aliis, ut. in §. 1. Instil,. de testarn. nsilit.<br />

et in 1. in te.starrtent° 6. et 1. mi/idre 15. C. de salir/. lest.<br />

et aide 1. 29. tit. 14. cad. Part. et 1. 15. tit. 3. Part. 6. et<br />

I. 4. in fin. ubi text. notati. tit. 11. 6. Part. et sic non prorederet<br />

in milite veterano, vel alio existente in domo sua;<br />

et istam opinionem tenet ihi Angel. et Paul. de Castro, qui<br />

assignant rationem, quia milites militantes proltihcntur negmiari<br />

per se , ut in 1. milites aárurn 13. D. de re avilit.<br />

i teli in recompensationcrn sortilur hoc privilegiar : secùs<br />

ergò si non militaret, sed starct in domo propria; quia tune<br />

posset mercari per se; et ista.fuit ratio ditti Guilliel. de<br />

Cugn. Baldus tamen ibi tenel, conlrariuua, imò, quod idem<br />

sit in quocumque trilite armate utilitiæ, qui et subdit banc<br />

erse communem opinionem, et idem dicit iLi , et tenet Saliret.<br />

moventur, quia diet. 1. si tut proponis loquitur indistincle.<br />

Ut hic vides, lex iota approbat opittioneul Guilliel..<br />

et declarat, quòd miles, qui est in Curia Principia, vel in<br />

alio quorumque loco in servitio Regis, gaudeat Troc privilegio:<br />

militant nainque , qui sunt iu Curia Principis in ejus<br />

servitio, ut in 1. unica, C. decomitibras, et archiatris sacri<br />

Palatü, lib. 12. et I. 1. C. de ,silentiar. et decoriort, cod. Tibet<br />

de praxis. ,sacror. serin. crrterasque qui is sacris surin.<br />

militant. Sed qu æro, quis dicelur miles , ut corupetat sibi<br />

hne privilegium? Et ut vides, Doctores intelligunt de milite<br />

armale militiæ, et Glus. in 1. pen. D. ex grtibus taus.<br />

major. dicit , quòd multa debent coucurrere, ut dicatur<br />

noies: nam siebet exarnivari prias, et jurare, quod mortem<br />

reipublicæ causa non evitabit, et debet scribi in militum<br />

matricula , et alla que intervenire debent, secundr nn Gloss.<br />

ihi , et late bee habcntur in 1. 14. tit. 21. Partit. 2. et si<br />

omnia ista requiruntur; cira bodie de consuetudine non<br />

fiant., vel per rare. fiant, nullus penè erit miles , qui hoc<br />

gaudeat privilegio. Undè conclude , ut dici in I. 23. tit. 21.<br />

Partit. 2. quad milites, qui vacant armis pro suo superiore,<br />

gaudent privilegio militum : licet euim ordo, et solemnitas<br />

in assumptiolie militiæ desierit esse in uso , taluni effectus<br />

remansit. Undè militantes in arrois in Regis servitio , sive<br />

Sint equestres milites, sive pedestres, gaudcbunt privilegiis<br />

militum: nam et est pedestris milizia, 1. tì calmato 21. ubi<br />

Gloss. et Bald. C. de nupt. Dici'. elisio Ludov. Roman. consil.<br />

43. ad primera yucesitam, quod jura loquentia de militibus<br />

habest locum eliam in magnilìcis dominis , qui dati<br />

sont exerciliis armorurn , allegat I. fin. D. de testant. nailit.<br />

et refert, et sequitur Socin. in I. centurio, col. 2. D. de vulgar.<br />

et pupillar. et Decius in ruba. C. de testant. milit. et<br />

adde ad hoc pulchrum dictum Pauli de Casta. in I. scríniarios,<br />

C. de testara. nailt't. ubi querit, quid de cive alicujus<br />

civitatis stipeudiario, qui se in esercitila armorum exereet,<br />

tarnen non est miles, sel servit Regi suo, et slat ad ejus stipendia,<br />

vel sue cominunitatis? an gaudebit isle privilegio<br />

militum? et licet arguas, quod non sit miles, quia non ju-<br />

ravit, ut milites jurant., ut licit diet, gloss. I. pen, et quia<br />

recipit stipendia, sicut alii estranei; tandem ipse<br />

tenet c o n<br />

trarium, dicens, idear esse olim in civibus Romanis qui<br />

etiam recipicbant stipendia, ut C. de erogalion.,,,dit. armoni<br />

per tot um lib. 12. nique obstat secundùm eu m quod non<br />

j urant quia ills observantia non est hodie in use, et sufticit,<br />

quoti capitaneus eorum juret pro omnibus: non<br />

etilos<br />

curatut hodie de istis cerernoniis antique militia , ut tradii<br />

Bald. in 1. 1. ad fin. C. qui bonis ceder, pos. et se cundit m<br />

Martin. Lauder,. in tractat_ de miti/c, quest. 5. versi,., 33.<br />

etiarn navali, et pedestri militi competunt privilegia ntiliturn.<br />

Siutiliter et militantes in Curia Regis gaudebuut boe<br />

privilegio , ut hic; quod bene nota pro militibus offìcialihtts<br />

Principis, qui resident in ejus Curia. Sed earn utilites ol'liciales<br />

Principis residentes in Curia possint. entere, per se, et<br />

per procuratores, cur eis hoc tou t-editur privilegiuni? Potest<br />

dici ,. quia suns uimis occupati iii servitio Regis, et reipublicæ,<br />

et absentes à suis proviucii.s, obi habest fortunas<br />

suas. Uncle dicebat Bald. consilio quodarn , incipit , is primis<br />

videndum, quod gaudeut Cardinales privilegiis mi li tura<br />

in testando, quia dicuntur militare in Sacco Consistorio<br />

Principis: ex quo iufert, quod posseut decedere pro parte<br />

testali, et pro parte intestati; licet de hoc eirto dubitare<br />

videtur Socin. in dirt. 1. centurio, col. 2. tit. de vulg. et<br />

pupil. et relinquit cogitandum. Neque iutelligas de quorumque<br />

officiali residente in Curia Principis , clam ista lex dicai<br />

Carallero: debet ergò esse miles creatus it Rege, seu aliquis<br />

capitanees deditos militia . , qui ad tempos residet in Curia,<br />

dciudé mittendus in res bellicas.<br />

(3) Dlenor de ve7-rrte e cinto aïros. Idem die de furioso,<br />

et prodigo, cui bonis est iuterdicturn, et omnibus qui sub<br />

cura swat, ut in 1. 2. et ill Gloss. C. de coral. fu ios. et<br />

tenet Bald. in diet. 1. si ut proporne, et idem dic , si ex pecun<br />

ia, vel rebus minoris, militis, vet Lcclesie factum sit<br />

dcbitum, quod debeatur debitori eorum; nam diana nor,<br />

lata sentenzia contra debitorem, et sive debito, eorum sit<br />

solvendo , sive non , et sive coufiteatur dchitum , sive non,<br />

non potent guiles, 1?cclesia, vel minor avere contra talent<br />

debitorcm sui debitoris, ut in 1. 3. §. mulls S. D. de iure<br />

fissi, et 1. si pecuniam 26. D. si cerium pelatur, et notai<br />

Bald. in 1. 3. C. quando fisrus vet prhml. et Joan. de Plat.<br />

its 1. 1. column. 2. C. de convert. lisci debit. lib. 111.<br />

(4) En guairla. Afide I. si curator 3. C. arbttr. ludi'/<br />

et 1. 2. D. quando ex facto tutor. licèt citim curator etnat<br />

de pecunia [Maoris nomine proprio, res empta est !Maoris;<br />

quod intellige , si minor caul velit vendicare : vide per gins.<br />

notab. et ibi Bart. et Bald. in 1. idemyue, D. qui polior. in<br />

prn. hab. et est ratio, quia tales admiuistratores tettealur<br />

Mere pro tniroribus dc pecunia mituorunt, ut iii 1. i/a<br />

tern 5. 5. in pritic. I). de adnúnrst. tutor, et istam rationem<br />

ponit Bald. in 1. 1. C si quia al/eri, vet sibi. Si vera nun<br />

esset tutor, vet curator, sed aliquis extraneus, qui emeret<br />

de pecunia pupilli, tune res non ellicitur miuo •is: quod<br />

intelligit Bart. post Thoutarn de Forlivio , in dirt, 1. si at<br />

proponis , et in I. filia; , D. de solution, nisi in subsidiurn,<br />

si ernptor non esset solvendo pecuuiant : quia tune res ernpta,<br />

secunddm cos, succedit loco pecuniæ, et queritur ipso<br />

jure dontinium minori: et idem tenet Jacob de Ravenna in<br />

diet. 1. 2. quern ibi refert Alberic. moventur per dirt. I. fi-<br />

1 r , D. de soluttón. qui text, second itou Ballino, et Salic. in<br />

diet. I si ut proporle, hoc nou probat, quia ibi tantino<br />

traetatur de liberatione argentariorurn, de quibus nit, a<br />

personali obligatiote: bend' tamer, est fitteutiurn, qur>d empta<br />

ex pecunia utiuoris est tacite obligata per legetn ipsi minori<br />

, ut in 1. 3. in princip. T). de rebus eorum, ex quo inferule,<br />

quòd minor non est dominus, ut in 1. acque pignur<br />

45. D. de regulis jtu•t's, et rectè diktat.Undè concludeudum<br />

est, quòd estraneo entente, neque in subsidiurn res<br />

empta erit minoris ; sed aget hypothecaria , et sic habebit<br />

suam pecuniam.


' De las vendidas,<br />

Eglesia Egl<br />

(5), e el Perlado e •el que fuesse<br />

guardador a la sazon , fiziessen la compra (6);<br />

o si fuessen los dineros de la doie (7) de alguna<br />

tnuger, e su marido con voluntad <strong>del</strong>la (8)<br />

fiziese la compra. Ca en tales casos, maguer<br />

el comprador compre la cosa en su nome, gana<br />

el seîiorio <strong>del</strong>la (9), aquel cuyos eran los<br />

dineros que fueron pagados por el precio Bella.<br />

Pero en su escogencia (1 0) es, de cada<br />

(5) Eglesia. Approbat Glossam in dict. 1. si ut proponzS,<br />

et in I. u:cor marito, D. de dorsal, litio rivetai, et"<br />

re:ror, Gloss. in cap. _%lposlolicos, 13. qurest, 2. obi et vide<br />

de adilicio facto in solo Clerici de pecunia Ecclesiæ, quod<br />

eri) Ecclesiæ , et sic co casu soluur redil ædiíìcio , quant ad<br />

hoc allegant Alexand. et Jaso, qui cana licit singul. in I. 1.<br />

§. rrrtrttiatio, D. de noni operis ntfntkrt, de quo vide Joan.<br />

Audi. in addit. ara Spec. lit. de empi. cl rendit. §. tertio loco,<br />

col. 4. super parte l po•ctotrcos, et liuclrutn in tract, dc jure<br />

patronalu.c, lo I. 23. col.<br />

(G) 1•'iztcs,car la conzpra. Bequiritor creò, gninl sit prælatus,<br />

vel administrator Ecclesiæ, hate qui emit rie pecunia<br />

Ecclesiæ, ut ree sit Ecclesiæ, ut bic dicitur, et notant Duct.<br />

in dict. 1. si ut proposas: tune cairn , licet ema t noniirte<br />

proprio , acquiretur Ecclesiæ , sicut est in tutore , et curatore<br />

ntinoris; et idem, si prælatus culeret per itterpositarn<br />

personam , ut in 1. i. §. ,si ab ,;,noto 3. D. dc mrtntunicsion.<br />

Adverte, quia Bald. its 1. 3. col. 1. versic. quecro tamest le:r<br />

nostra , C de contrate. cmpt. vi<strong>del</strong>ur restringere, et litritare<br />

in casu in quo Ecclesia non servaislur i idem nis a sua<br />

pecunia , ut tughe in subsidiurn vendicet rem empta ii de<br />

pecunia sua , in guacu eque persona cantet instrtuue ituur;<br />

qui esset magna restrictio ad stairs legem, quia sic esset diversitas<br />

inter Ecclesiam, et atiaorern: tam minor vendicat<br />

iudistiucte rem emptam de sua pecunia pee tutorem , sci<br />

curatorem , et non its subsidiuin, ut dixi supra ín gloss. in<br />

parte ru guardes. Ego credo in hoc Bald. iaadve,.tenter fuisse<br />

lucluutum in diet. 1. 3. quia aliter ipse, et alii loquuutur<br />

in diet. I. S/7 ut proposas; et chus Ecclesia fungttur jure<br />

minons, ut in cap. 1, et in cap. audit is 3, dc Ur julep'.<br />

restia. idem est its ho c dicendunr in Ecclesia , good is minore,<br />

et hoc satis probater in ista lege. Si vert), qui emit<br />

de pecunia Ecclesiæ, non esset prælatus, sed extra cens qui<br />

non gerehat ne ozia Ecclesiæ, tune res etnpta exit etnettis<br />

suo nomine. Dici). tarsi eu Balcl. sub dubio forte in dirt. I. ,si<br />

ut proposas, quìzd crit ohligata Ecclesia, ut in diet. 1. 3. in<br />

princ. 1). cic rebus casini : non ergo extranco erneute poterit<br />

Ecclesia vendicare in subsidiuut , prout therm) aliqui<br />

Doctor. signartter Angel. et Paul. de Costr. its diet. I. .si ut<br />

proposas, et dixi supra its nrittore. Quid tatneu si prælatus<br />

mutual pectntiam Ecclesiæ fratti suo, ex qua emit pradia?<br />

strir nt pra•dia shit Ecclesiæ? Bald, dicit, ( 1 116(1 non, is<br />

1. clirmz, C. de fideicotn, vet-sic. (orno si paa'/a/us ; quia<br />

cùcn dominiuut pecuniæ trausivit its fratrern , 11011 potest<br />

dici , quod emit de pecunia Ecclesiæ. Et quid si sit aduna<br />

inter cum, qui emit de pecunia Ecclesi æ , e t venditore:u,<br />

quicd neque directuut, acque utile doatiuium acquiratur<br />

Ecclesiæ , sed solumutoclb emptori , et suis heeredi tus, vide<br />

ihi per Bald. versic. end quid si est at'/ un, et per eunidem<br />

in cap. 1. §_ et quia vidinuts , col. antcpcn. rt.: Iris, qui' fetal,<br />

dare pos. in quo §. volt; qu(d contr:+hcrrtes Itorr possint<br />

licere, quod legis dispositio non Itaheat a nc oro its actibus<br />

eorum , I. fin. D. dc ,clipu/at. ,u-rcor. et cave, quia etiaur ibi<br />

volt , qui/1 Ecclesia babeat iii subsidiunt ici veutiicatiotecn<br />

ad rem citi : sed Bic, ut died supra. Et quid si pr:r •iatus,<br />

et Ecclesis de comrn 'lai pccuuia eutaut 7 Dir, gui s a<br />

tune res cri! connnuais pro rata pretii, ut in cap. 1. 12.<br />

q. 4. et totat Speculat. iu dici. §. tertio loco , col. 4. versic.<br />

automi<br />

(7) De la dote. Nani si pecunia non esset (l ol.is, non<br />

proeederet, quod Itic dicitur, ut io I, Procuhts 67. D. rte<br />

jure dol.<br />

e de las compras.<br />

vio <strong>del</strong>los, de tornar la cosa<br />

dineros, -qual mas quisiere.<br />

Del<br />

dos<br />

719<br />

comprada, o los<br />

L L Y L.<br />

orne que vende la cosa dos vegadas a<br />

ornes en tiempos departidos, quai <strong>del</strong>los<br />

la dette auer.<br />

Una cosa vendiendo vn orne dos vezes (1)<br />

(S) I olun/rid de/la, Ilic non videtnr esse specialit.as,<br />

cirro de com punti consenso eorum its uxorein transeat domininm,<br />

rat in I. ürr couslan/c• _G. et in I. rc• ,S quia 51. D.<br />

de Pire dol. et ita licit Azo in summa, C. si gaie niter. net<br />

, et. Gloss. in I. 1. C. cod. tit, seda videtnr diceudum,<br />

(111òd adhuc sit specialitits: quia si pecunia non erat dotalis,<br />

licet de consenso uxoris maritus enteret , res non esset<br />

uxoris, ut dixi in glos. pros. et tenet Bald. in diet " I. ,si ut,<br />

proporrrs, ex quo maritus siici, et proprio noari,e emit; (poil<br />

secits est its pecunia dotali : el si vir suo )routine,, et cibi<br />

velit cmcrc, clumutodo enterit rie ttaoris couscu::u, si 'amen<br />

sine voluttate uxoris emetet, )Laic in subsidiurn, viro<br />

st ols esistente solveado, res erapta ex pecunia dotali cric<br />

dotalis: et idem si de pecunia non dotali , donata viro ali<br />

uxorc , vin coat., ut in I. u.,:0/" mari/0 S.S. D. de rloaal. inter<br />

rírnnr. el u,cor. et Itotat Bald. in 1. (t prcttaicc , et<br />

in 1. in rebus, col. 1ìn. C. ile jure doliunz, Baid, novel', in<br />

tract. de Ilote, fol. 34. col. 2. versic. 15. provi/ç•/ran. Et adverte,<br />

cloud etiaui si res ernatur ah extraneo de pecunia<br />

dotali, qui non sit solvcndo, giiod dabitur utnlieri utilis<br />

rei vetdicatio ad rear, favore dotis , arguas. diet. 1. u:ror<br />

marito, et tenet Bald: in diet, 1. ici rebus• , col. 1in. Quid (amen<br />

si [ails cxtraaeus, qui emit rem de pecunia dotali, vcl<br />

si vir emit, veutlidit alb tertio possessori , et coaveuitur ali<br />

usure uliti in reca in subsidium, viro non existenté solsendo,<br />

et talk exlraucusemplor, sou possessor, oflerat ast iutstiouem<br />

rei mulìcri agouti, au liberetur à rei vendic:.tiotc?<br />

'Vide par Socio. cousil. •'"'.j. vol.'d. incipit etc ut:ter t el ,cuiti•!r'!er<br />

, ubi conclutlit , q(1itd e.ic : allegat les t. pro casa , et.<br />

ibi Bald, in auihcut. contra rogrrltts, C, ad Trrief,<br />

(9) Caria cl seborto<strong>del</strong>ta. ion crgii prstii, quad rcdacturn<br />

Brit ex ea, si ille, qui emit de pet•nui:t istorurn , rem<br />

vedulidisset , ut in I. rluranct:c 84. et i, .ei yui,c u.rori 32. §. si<br />

Tilitts 17, 1) " c/c ftu-lic, et vide per Alberie, in I. curator,<br />

C. arbi/r.<br />

(fil) Ere sit. esco°rncia, Adde I. si curino" 3. C. arbilr.<br />

alle/. Glass. el. 1)octor. its I. per. C. de serro prua, (lalo nutuutaisso,<br />

et Iene menti istam lege-s , gaatcnus etiatn relcrtur<br />

ad curptula ex pccuuia siuiaii.<br />

LE ,1" I.<br />

\ cndens rem suam ciciobus dtversis te-tnporibus Ii•atidttlenter,<br />

habebit reni , qui prüts solvit pretium , et per tradilioneur<br />

habuit ejus possessioactn; vendons ta lt reu tenetur<br />

alteri empturi pretium cool tl:untso ics:u"circ; sel si erat res<br />

aliena, pnelertur , cui cris prüts tradita fuit, c(iaur Iton soluto<br />

eretici; salvo t:rnren jure domini " Hoc dicit"<br />

(1) DOS vivre., /stras logis u cctcriatrt solemnifer ultra<br />

alios corntctentatus est ,laso its I. qua iras 1S. C" de lei rcrrdic,<br />

et quia nihil ils ist:t lege additar, tcqucdeiraltitur 'turi<br />

votumtnti,'lots est opus am /tiras iu.si.stere, nisi ils aliquihus<br />

additis liais Jason, et primo qu:rtcnias ihi ,lasu io 7 . Bruita[.<br />

coucludit contra llusticus. dicta:u I. guofica.r procedere edam<br />

in Ecclesiasticis vetdealibu.s, Adda gtsiul idem tenet Alex,<br />

cons. 1.2. vol. 5. tibi et dicit n ' agis ii,tututment opitioncm<br />

esse contra lloslieus. cujus decisio salvaci potes), sent:uli.n s<br />

Portot•, in cap, corlinrba/rra', de Iris qua. faut r'r pro:/cito<br />

hic cuoia,,)) cap. in c+cucessione juritnu spiritualition quia<br />

its bis trauslertur jus absque aligna tt•adilione ex solo titolo,<br />

ut in cap. si tibi absrati 17. de ,'r rt•heml. lib. 6. cap,<br />

gra/ia -. de re•script. cod. lib. et gtaul hala Ics prucedat etiatn


720.<br />

Quinta Partida. Titulo V.<br />

a dos ornes en tiempos departido; (`.2); si aquel que si el postrimero comprador 'passasse a ]a<br />

a quien la vendio primeramen te (3); passa a tenencia, e a la possession, e pagasse el pre-<br />

la I encncia de la cosa, e paga el p;•ecio (4), cio., que el la deus auer, e non el<br />

primero.<br />

esse la drue auer, e non cl otro. Pero temerlo E es otrosi el vendedor tenudo de tornar el<br />

precio, si lo aula rcccbido, con los daîios, e<br />

los menoscabos que vinieron por<br />

esta razon al<br />

Primer comprador. Otrosi dezimos; si<br />

alguno<br />

vendiesse a dos ornes cosa agena (<br />

6) en tieutpos<br />

departidos; si acaesciere que ayan pleyto<br />

es el vendedor, de torear cl precio a achica<br />

que la veudio a postremas, si 10 aille recebido,<br />

ron todos los d;lùos (5), e los menoscabos<br />

que le vinieron por raza" de tal vendida, porque<br />

la lizo engaîiosamente. Olrosi dezimos,<br />

contra Clericos, vet Eeclesiani, tradit etiam Fenn. in cap.<br />

E c/esia Sancta: Afarirr, de con.stitutroa. col. 23. Si tamers<br />

in Ecc tesia fieret alienalio, non procederei dicta I. quota-us,<br />

.loia ipso jure transit inn earn dominiurn in casibus I. fin.<br />

C. de Sacro;. Eccles. et idem esser. inn olio privilegiato, ut<br />

ex solo titulo trausiret dominiurn, ut tradii. Jaso in diet.<br />

1. quoliens, 1. limitat.ionc. <strong>El</strong> in quantum ibi Jaso in 13.<br />

}ivaitatiauc dicit , ulano Iegcnr non procedere in locatione,<br />

per fundamenta, de r l uihus ibi per corn, adde contrarium<br />

icnuisse Rotar decisione incipienti utrrun 1. quoliens, in<br />

erntriluic, num. 879. et idern volt : lesarrd. dicto consilio<br />

122. vol. 5. c11In enim primo conductori compclat tantam<br />

actio personalis contra locatorem, exerecri non potest<br />

contra singularem successo rem , I. 1. §. si lut•res 16. D. ad<br />

Trebel. 1. tin. §. lin. 1). de controh. erupt. et idem tenet<br />

Soc. consil. 29. vol. 4. incipit vicic duobus locahónibu.s. tra<br />

Lino tamer casa possent pubere locum dicta Jason, scilicet,<br />

quando res locata , licet peals esset tradita secundo condurtici<br />

, ohmic tameu est peers localoreiu, quando Primus, et<br />

serundus conductor agit, ut late traditur in diet. decisione<br />

Bola:. A<strong>del</strong>e chaos aliam Iinritatil,ncut ultra 1 datas à Jas.<br />

tibi, scilicet , good isla lea, et dicta 1. quoiieos pr'ocedaut,<br />

quando venditor scienter rum duobus contraxiI; sends si<br />

cogitaret secundum esse prirnum: tram tune , essi traderet,<br />

non ha beret locum, grind loie dicitur, ut notat gloss. sinwit.<br />

in §. 2. in verbo emeret, 29. (attest. 1. Adde etiam,<br />

quod procedcret isla lea, et diet. I. quoliens, elci tradendo<br />

secondo dicat tradens, idemque vender's, )rado tibi salvo<br />

jureTifii cui primo venrlidi, ila a irrgulnriter decidii Audi.<br />

de hero. in cap. .si facia: si rie feud. fueril confrere. inter<br />

domin. et agnat. Movelur, quia primo contra secundures<br />

nullum jus competebat, guia per solarn vernit tunem nutloin<br />

jus sibi erat quæsitum, !reline in possessione, neque ire<br />

dominio; non ergo potest ¡us, quod non cornpetit primo,<br />

reservari contra secuudùur : et subdit n quòrl, etsi diceret<br />

tradens , volo , quod si primo r petal a le, (radas ei po.ssessionem;<br />

vet ei prirnrrs pcticrii a me, trada.s milei po.ssessionern,<br />

tal ego tradam il/i: quiad non propterca teuebitur<br />

secundus præcisè )radere , seu restituere possessionem tradeuti,<br />

vet )radere primo emptori , sed tautirm tenetur ad<br />

interesse , sicut inn omnibus faciendi obligationibus, 1. si<br />

equis ab olio 13. §. fin. D. de re judi •. (licit tannen, qudd<br />

serf's esset, si diceret, "vendo, et trarlo tibi hunt fuudum,<br />

quern pears vendirli Titio; sed si ipse Tit ius petat, volo,<br />

quod ex tune dominion' sit illius:" hoc snodo licit , quod.<br />

valeret 1. 1. et 1. quoliens 3. C. de don. qua: sub mod. Tram<br />

et possessio potest tradi sub conditioue, 1. qui abcenti 38.<br />

§. 1. D. de acquir. pos.se.ss, asta soot verba And y. de Isere.<br />

licet ipse loquatur in feudo; tarnen est eadern ratio inn venditione<br />

fundi : vide quæ dial in I. 38. supra cod. super verbo<br />

sea de.sfecha, et quæ dixi coil. tit. 1. 43. Circa hoc ultimum<br />

dictum Andres de Isernia in conceptione istorum<br />

verborum , et principale rjus dictum est notabile: sed limitari<br />

potest, good propter scieutiam emptoris de prima venditione,<br />

competat primo emptori arti° revocatoria ad rovocandum<br />

alienata in fraudem, ut dixit 5. rig') Bald. inn<br />

ruhr. C. dc reeoeanrl. his quæ in fraud..crer/it. a liin, sun!,<br />

in princ. et probari videtur in Gloss. in verbo jure, in<br />

dici. I. quoliens, ubi Alheric. et Jaso 9. opposit. good intetligerem,<br />

quando constaret de srientia emptorissecundi de<br />

prima venditione tempore secuudæ venditionis; si tarnen<br />

tunic erst ignorans, et ignoranter emit, et solvit pretium,<br />

licet tempore traditionis sciai de prima venditione, non hahebit<br />

locum dicta actio revocatoria; cant tune. ernptor non<br />

parlicipaverit de fraude , et in ista fraude "labour reapertus<br />

ail tempos venditionis: et secundòna hoc, dictum Andres<br />

de lsern. procedi[ simpliciter, prout ipse posit , et est<br />

dictum valdè notabile, et tacit 1, good autem 6 §, seicnduna<br />

7, 1), qua in fraud. creditor. et tese menti, quia non<br />

reperì ita tactual, neque declaratum : et in contrarium facil<br />

§. item si goes in frartdem 6. ibi : Res suas alicui tradiderit,<br />

Instil, de action. et quia in traditione consistit iota<br />

virtus alienatiouis, quia ex ea, et non ex venditione transfcrtur<br />

dominium , ut in 1. trudilronibus 20. C. de parti;;<br />

sed potest respon devi, quod procederet , quando secaudus<br />

ernptor non solvisset pretium, ignoraus primam venditionenr<br />

: quia tune non videtur lacere in fraudem , sed ne<br />

perdat pretium, argomento diet. §, sciendum, et hell 1. si<br />

sera urn 71. §. ail p •celor. 7. cum seq. D. de acquir. 'tare.lit.<br />

Adverle, eliam, quod diet. I. quo/lens segue irta lex<br />

non procedert in casa , in quo ad veuditionem , seu conccsslonenl<br />

est necessaria licentia alterius: tune enim veré<br />

per primula actual, etrarn traditione eon subuixurn, expiraret<br />

licentia: et non teneret seconda venditio, vet concessio<br />

, etiam si sequela fuer'it traditio , ut notatur ex verbis<br />

Bald. in §. si facto, si de fendo fuer. controv. inter domar.<br />

et ago. col. 1. versic. sed quid si vendidicset: gaia per primula'<br />

actual espiravi) licentia , ut ibi hakes in additioue:<br />

ex quo iuleres ad nrajuriann factam cum facilitate begin,<br />

gain] si Init. facto in prinnum teuebit, licet non sit sequoia<br />

traditio, et pra-leretur secundo, inn quern secondo loco facia<br />

esset inajoria, licèt ei possessio esset tradita: quia talis secunda<br />

ruajoria videtur esse sine licentia. 1n contrarium tarnen<br />

foci[ I. Tunnel 44. quæ perraittit revocatiouem majoriæ, etsi<br />

facia sit de licentia liegia, quando non InniI tradita possessio,<br />

vet si non flit facto ex causa onerosa et sic cìrm extra istos<br />

casus ruajoria sit revocabilis, non videtur, quod expire[ liceutia<br />

in primo actu: procederet ergò, quod dicit Bald.<br />

quando majoria fieret ex causa onerosa, seu alias esset irrevocabilis.<br />

Et nota ad Warn legern Tanri , guòd l'acta constitutiune<br />

majoriæ inter vivos, potent donatarios agere, ut sibi<br />

tradatur possessio, ut probat text. et ibi notat Bald. in dirt°<br />

§. si tac/u, et Gloss. in 1. in redibus, §, fin. D, dr: donut.<br />

(2) Err Hemp°.; departidos. Sequitur Gloss. in diet. 1.<br />

quoliens: et hoc ideò dicit, secundiun Paul. de Cast. ibi,<br />

quia si duobus simul eodem tempore venderei, præsumeretur<br />

unicuique pro parte tatrtiun vendita, I si Pardus 16. §.<br />

si duo S. et 1. si debito, 10. D. de pigri. si tannen venderet<br />

eodem tempore duobus, seu cuilibet in solidurn, adhur procederet<br />

ista lea per diet. I. quoliens, chin dicit in sohdum,<br />

et ponderat ibi Jas. inn prise.<br />

(3) Primeramente. Quid si utrique tradita fuit possessio,<br />

neque constaret, cui primo fuit tradita, vide per Angel.<br />

in dirt. 1. quotien.s,<br />

(4) <strong>El</strong> precio. Idem si fides sit habita de eo, ut in §.<br />

vendi/a: 41. Ins/it. dc rerum diois. et sic alien est in rlirerta<br />

rei vendicatiorre, aliud inn Publiciana, ut in hoc 1. in fine,<br />

el ibi diai.<br />

(5) Con lodo.e los daño.s. Punitur etiam, si agatur criminaliter,<br />

ut in 1. 7. tit. .. Partic. 7. et I. qui duobus 21.<br />

1), ad Leg. Corn. de foists, et ad id, quad hic dicitur, adde<br />

1, qui tibi 6. C. de Furred. vel action. vend.<br />

(6) "'pena. Adde 1. site autem 9. §• si duobus 4. D. de<br />

Publiciana, et ibi gloss, notab.


De las vendidas l<br />

entre si ambos los compradores sobre aquella<br />

cosa , qualquier <strong>del</strong>los que ouiere primeramente<br />

la possession (7), aquel ha mayor derecho<br />

en ella : e a aquel deue fincar, maguer<br />

non ouiesse pagado el precio. Pero quando<br />

quier que el señor de la cosa (8) venga a demandarla,<br />

saluo finca su derecho en ella.<br />

LEY LI.<br />

Del orne que vende la cosa ajena a dos ornes<br />

dos vetes, qual <strong>del</strong>los la deue anee.<br />

Agena cosa vendiendo vn orne a otro , e<br />

dandole luego la possession <strong>del</strong>la; si despues<br />

que la ouiesse assi vendida , ganasse el vendedor<br />

el señorio de aquella cosa, corno si le<br />

establesciesse por su heredero aquel cuya era,<br />

o gela diesse de otra guisa ; si por razon que<br />

ouiesse ya ganado el señorio de la rosa, la vendiesse<br />

despues a otro , e el postrimero comprador<br />

mouiesse pleyto sobre ella al primero ; dezimos,<br />

que este primero (1) ha mayor derecho<br />

en ella, porque ouo la possession primeramente;<br />

maguer el postrimero razonasse, que auia<br />

mayor derecho en ella , porque quando al otro<br />

la vendio, non auia el señorio el vendedor,<br />

e auialo ya ganado, quando la vendio a el.<br />

Mas si algund ome vendiesse a otro alguna<br />

cosa que non fuesse suya , e aquella cosa mis-<br />

(7) La possession. Non repetit in hoc caso de solutione<br />

pretii , quia in Publiciana hoc non exigitur, 1. de precio 8.<br />

D. de publician. et infra isla 1.<br />

(8) <strong>El</strong> seïlor de la cosa. Nam dominus non repellitur<br />

Publiciana , nisi in rasibus notatis per Gloss. in 1. fin. D. de<br />

publician. tiara potentior est rei vendicatio, quànt Publiciana,<br />

ut in I. sí ca res 31. §. uterque 2. D. de action. empt.<br />

LEI L.<br />

Si postquàm vendidi, et tradidi rem alienai , habui<br />

ejus dominium, demitm vendidi earn alteri, præfertur primes<br />

emptor: sed si non habui dorninium, et dominus verus<br />

postea alii vendidit, pr æfertur secundus; nisi ego habebant<br />

potestatem vendeudi , ut quia erat pignus ex pacto, vel<br />

cram procurator. IIoe dicit.<br />

(1) Primero. Adde 1. síù Titio 72. D. de rei vendic. et<br />

I. 2. I), de exception. rei vend. et traditæ.<br />

(2) Este la date alter. Adde 1. si ca res 31. ad fin. D.<br />

de action. empi. et Gloss. in 1. sire autenz, g. 1. D. dc Publiciana.<br />

, (3) Pudiesse vender. Tit in 1. 41. cum Sequent. ubi vide<br />

tit. 13. infra mad. Part.<br />

(4) Ante que sopiesse. Si erg, scivit, dim ex hoc videatur<br />

revocatum sibi mandatum, non tenet venditio: neque<br />

exigitur , quod ista venditio notificetur ei , qui emit I<br />

procuratore, ut salis hic innuitur: quod intellige, quando<br />

non fuit niandatunt speciale ad veudendum certæ personæ:<br />

quia tune forte exigeretur certioratio tális person, ut in 1.<br />

si fzdejussor. 29. D. mandat, et in cap. ex parte decani 33.<br />

de rescriptis, ubi Abb. col. fin.<br />

LEI LIZ<br />

Factum judicis reputatur factum partis ; et ide, ex ven-<br />

e de las compras. 72 1<br />

ma vendiesse el señor <strong>del</strong>la a otro despues;<br />

este postrimero comprador que la compro <strong>del</strong><br />

que ha mayor derecho en ella , este la deue<br />

auer (2). Fueras ende, si el que la vendio primeramente,<br />

auia razon derecha para venderla;<br />

como si la touiesse en peños ; e quando<br />

le fue empeñada , la recibio a tal pleyto , que<br />

la pudiesse vender (3) si gela non quitassen<br />

a dia señalado ; o si fuesse personero ; e en la<br />

personeria le fuesse otorgado poder de la vender,<br />

e la vendiesse en ante que sopiesse (a),<br />

que el señor de la cosa la quería vender a otro.<br />

LEY LII.<br />

Que los Juezes que han poder de fazer entrega<br />

por razon de su oficio , pueden vender<br />

lo ageno.<br />

Los Juezes que han poder de mandar fazer<br />

entrega por razon de su oficio, pueden<br />

mandar vender la cosa que assi fuesse entregada,<br />

por fazer complir la sentencia: e a quienquier<br />

que la comprare <strong>del</strong> , passa el señorio (1)•<br />

de la cosa comprada al comprador. Esso mismo<br />

dezimos que pueden fazer los cogedores 0)<br />

de las rentas <strong>del</strong> Rey. E aquello que recibieren,<br />

o prendaren por entrega de las sus rentas,<br />

aquello pueden venderlo. Pero qualquier destos<br />

sobredichos , que puede fazer la vendida,<br />

ditione rei, facia per judicem pro executione sententi,<br />

transit dorniniurn : et idem si vendant exactores tributorum<br />

Regis : duur tauten venditio fiat in publica subhastatione per<br />

decent dies, et decor plus offerenti. lIoc Writ.<br />

(1) <strong>El</strong> señorio. Perinde, ac si ipse dominus venderei,<br />

ut in 1. si ob causanz 13. C. cic eviction. et 1. 1. C. si in<br />

raus. J1Ldec. pigs. cap!. Sit, 1..sí plus 7 4. g. nota, et ibi<br />

Bart. D. de eviction. et per Bald. in 1. ordo, col. 1. versic.<br />

snodo qumro , C. de exccul. rei ludic. et. per Bart. post Glos.<br />

in 1. eleganter act fin. prise. I). de pzga. action. alibi etiam<br />

dixit Bald. quod illud, ( plod potest fieri per contracture, potest<br />

fieri per judicem , in I. nati festissihzi , 22. in princip.<br />

C. de f arils.<br />

(2) Los cogedores. Adde 1. 4. tit. 15. Part. 7. et videtur,<br />

quod hæc les corrigat leges juris contrnunis, qui bus<br />

cavetur, quod exactores tributorum non debent propria<br />

auctoritate cogere resistentes; sed hoc spectat ad præsidem,<br />

quern debet exactor interpellare, et prolribetur judici, ne<br />

comuritlat exactori, ut habetur in I. in fiscalibus 6. et in 1.<br />

messi opinatores 7. C. dc exactor. tribal, lib. 10. et ibi<br />

Bart. et. Joan. ile Plat. Potest dici, quad non corrigautur illa<br />

jura, sed quod ista les iutelligatur rie esactore , qui emit à<br />

fisco: talis eniur emptor, sett conductor tributorum, vel<br />

gabellarum, chin habeat jus fisci, ut nota[ Bart. in 1. in<br />

prorinciali, g. si ego, D. de no-1 opens nunciat. potest Vertdere<br />

possessioues propter tributa non solala, ut hic, et in<br />

1. creditor 52. in prim. et ibi notar Bart. D. de action. mill.<br />

undè et infect Bart. notabilitcr, quod srndicus villæ, vex<br />

castri , qui tenetur solvere collectai pro omnibus de castro<br />

suo, poles( vendere posscssiones non solveutium: et idem<br />

licit Paul. de Casti. subdens, quad istæ renditiones habent<br />

cadent privilegia, et fiant petiole, ac si ipse Fiscus venderet;<br />

et. idem , quad Bart. tenet Bald. in 1. 1. in fin. C. si propter<br />

public. pensitateon. neque palest dici, quod hoc intelligatur,<br />

quod fiat venditio ipso conductors tributorum, vex gabella-


722<br />

Quinta Partida. Titulo V.<br />

deuela fazer publicamente, e non ascondida; oficiales fizieren vendida de las cosas agenas<br />

metiendo la cosa en almoneda (3), e faziendola<br />

pregonar (d). E non la deue vender, fas-<br />

de otra manera , dezimos que non deue valer<br />

(7).<br />

ta que sean diez dias (5) passados: entonce de-<br />

LEY LIII.<br />

uela vender al que mas diere por ella. E si De D<br />

la cosa que vende, o da el Rey, que es<br />

por mas la vendiere, de aquello que ba sobre<br />

ella , deue lo demas (6) tornar al seîior de la<br />

agena , corno suya.<br />

cosa. E si por auentura los Juezes , e los otros Vendiendo , o dando (1) el Rey () co..<br />

rum petente per judicem: nain dé eo, quad fit per judicem,<br />

jam supra dixit usta lex, et. sic superllueret isle secundus castle.<br />

Iludie tarnen in Regan Loc non servatur; sed judices<br />

venduut ad instantiain couductorum, sivc judices sint ordinarli,<br />

sive <strong>del</strong>egati , qui aliquandò istis conductoribus a<br />

Curia Principis lamur. Vel die, quod ista lex intelligatur,<br />

quando ex <strong>del</strong>egatione Principis deputantur aliqui ad exigenda<br />

tributa : Usti enim poterunt vendere, sit hic, cùrn sibi<br />

hoc sit commissum. Et nota benè, quad licit tali exactori<br />

sit commissuru, ut compellat omnes debitores fiscales ad<br />

solvenrlum, ea coaretatione, quam vident expedire; tarnen<br />

adhuc tenebitur servare legem municipalem, vel loci consue.tudinem<br />

in modo exigendi ; et ita est intelligendurn<br />

mandat.urn Regis , secundùm Bald. in dirt. 1. 1. versic. sed<br />

pone, quern vide.<br />

(3) En almoneda. Habes hie, quad etiam res mobiles,<br />

quæ venduntur ratiore al ierijus execut.ianis, debent priiis<br />

subhastari publice: super quo distingui[ Bald. in 1. 1. C. si<br />

propter pub'. pensitat. et etiam Joan. de Plat. in 1. 1. C. de<br />

fide ins/ rum. et jure least. fiscal. lib. 10. quad si sent mobilia,<br />

aure vend untur in foro publico, ut frumentum, et<br />

glia victualia, cùrn pretium sit alea notorium, quad non<br />

ti une tue collusio, ut notat Glos. in 1. 2. C. de rescind. vendit.<br />

tune non requiratur subhastatio; si vero slut tales res , in<br />

quihns cadit affectio, tune non possint vendi sine subhastatioue.<br />

(4) Fazienrlola pregonar. Pluriès intellige, ut in 1. ar<br />

3. et ibi notat Bald. col. 1. C. de execut. rei judic. et vi-do<br />

de balsam legem tit. 26. Part. 2. 1. pen.<br />

(5) I1iez dias. In imruobilibus per viginti dies, ut in<br />

1. fin. tit. 27. Part. 3.<br />

(G) Lo rlcmas. Adde 1. fin. C. de jure domin. impetr.<br />

versic. si vero credi'/or: si tauten ex isto superfluo emerit judes<br />

, vel oflicialis, res empta Grit emptoris, et non debitoris,<br />

tit in I. fin. C. de distract. pignor.<br />

(7) Non deue valer. Acide 1. 1. et ibi Gloss. C. de fide<br />

et jure bast. fiscal. lib. Iii.<br />

LEX LIIL<br />

Alienatio farta per Regem de re aliens, tamquam sua,<br />

transfer dominium in accipientem ; et Rex tenetur petenti<br />

domino æstimationem usque ad quadriennium satisfacere;<br />

alias non. Item palest vendere Rex, vel donare rem cornnruuern<br />

cuoi alio in totum : debet tarnen reddere restimatiouem<br />

partis habenti in ea communionem, pro ea parte<br />

quasi in ea babueril. Hoc dicit. Habuit orturn à 1. 2. et à<br />

1. beni ù Zenone 3. C. de gttadricn. præscript.<br />

(1) Vendutelo, o dando. Seu quolibet alio titulo alienando,<br />

ut in 1. benè ù Zenone 3. C. de quadrien. præscript.<br />

(2) <strong>El</strong> Rey. Vide Andr. de user. in tit. qua: sin[ regal.<br />

in parts bona commit/entium, col. 5. qui dicit requin, quod<br />

Princeps credat rem esse suam, cùrn douat; nain si sciret<br />

alienam, non haberet locum ista lex neque 1. benè à Zenone<br />

3. et 1. omnes 2. C. de quadr. præscript. de quibus ista<br />

sumpta est, et time est conrmunis opinio : et si donaret ut<br />

sum"), quod sciebat alienum , non prodesset, licet expressè<br />

diceret, dono ut meus , quia esset imponere legem verbis<br />

contra 1. 2. C. commun. de legat. et quia ex hoc, secundum<br />

cum , reincideremus ire erroreen Martini , de quo per Glos.<br />

in diet. 1. benè à Zenone: et utile est, quad semper in Reguis<br />

donationibus , in privilegiis errum semper apponatur<br />

illa clausula juribus alterius semper salvia, ut ipse fieri dicit<br />

iu Regno Siciliæ, quia ex hoc satis declaratur, Regem<br />

nelle dare nisi jus Bibi competens , 1. qui tabernas 32. D.<br />

de contrah. cmpt. 1. si domas 7 1. §. fin. D. de legal. 1. et<br />

subdit notabile verbum, quod si hæc clausula omittatur,<br />

non præsuuiitur iii extrinsecis, licet alias dicantur ea,<br />

qua, sunt de forma , prasurui , ut in cap. citen M. 9. de<br />

const tut. Inrò dicit Socin. consil. 121. vol. 4. num. 25.<br />

quod irta jura procedunt , quando Princeps non habet aliquod<br />

jus in re , quam alienat : sed si haberet aliquod jus,<br />

illud tantùm videtur concedere , argum. diet. 1. qui tabcrnas,<br />

et ita dicit singulariter decidisse Bald. in quodarn<br />

consul. sibi num. 75. incipienti illtastris dominus noster<br />

, dicens ideò , quod jus aliud habenti non videtur præjudicare<br />

: subdeus , quod pro bac decisione est susina requitas<br />

, et in coutrariuni est summa potestas ; judex auteurs<br />

aequitatein segui debet, 1. placuit 3. cum ninni]. C. de jud.<br />

Sed quid si Rex corcedat alicui rem alicnam, sciens alienam;<br />

dicit tamen, quòd hoc volt Tacere de pleuitudiue potestatis:<br />

et quòd douat eam ut suas, et ita vult, quòd sortiatur<br />

effectua , ac si ipse alias credens esse suas , donasset?<br />

an tune proceder, quod supra dixi, post Andr. de Iser. et<br />

alios volentes, quad ab hoc, ut dictum hujus legis procedat,<br />

requiritur, quòd Princeps donet bona fide, credens rem esse<br />

suas? Videtur ex urente Andr. de Iser. dicendum, quòd sic,<br />

etiamsi apponatur clausula de plenitudine potestatis; contrarium<br />

tauten videtur voluisse Bald. in procem. Decret. col.<br />

3. num. 4. ubi dicit, quad 1. benè à Zenone non habet locum,<br />

nisi constet, quòd Princeps vult uti plenitudine potestatis:<br />

quia non est præsuniendum, quòd •Princeps concedat<br />

rein alienare, nisi cùrn faci[ ex certa scientia, et ideò<br />

dicit, quòd levis occasio errons iinpedit illius legis vigorem;<br />

et sic aperti volt, quòd dispositio dictæ legis procedat etiam,<br />

si Princeps scieuter donet rem alienam , dummodò facial de<br />

plenitudine potestatis: et idem voluit Bald. in 1. 2. C. de<br />

comm.tul. rerum alienat. cirro facit duo membra, scilicèt,<br />

cùrn fiscus bona fide vendidit, et isto casu dici[ procedere<br />

dictas 1. onznes 2. C. de quadrien. præscript. et aliud, quartdo<br />

de plenitudine potestatis, et usto casu dicit procedere diet.<br />

]. benè rt Zenone; et sic aperti vult, quòd primo caso teneat<br />

alienatio, etsi Princeps non utatur plenitudine potestatis, ex<br />

quo boia fide alienat; secundo vend casu, cam adent scientia<br />

rei aucun, necesse est, quòd etiam utatur plenitudine<br />

potestatis, hoc etiam, et expressiìis tenuerunt Bald. et Angel.<br />

per text. ibi in die€. 1. omnes, ubi dictent, ibi esse casual<br />

contra eos, qui dicunt quòd Imperator non potest rem meant<br />

alteri concedere per privilegium, et auferri nostrum dominium:<br />

subaudi, secundinn illos, etiarn sine causa; quia ubi causa<br />

adret, nulla est. dubitatio; et si divis, quòd non potest per<br />

privilegiurn, sed legem communes condendo, ut in illa 1. fecit;<br />

diras, quod roua potes[ per privilegium: quia Imperator<br />

confirmat ibi omises concessiones ante& factas per privilegium,<br />

et. volt, quad omnes gaudeant privilegiis inclytæ recordationis<br />

Zenouis, ac si ills privilegia essent in singulis<br />

concessionibus expressè atributa. Neque obstat, dicunt ipsi,<br />

I. rescripta 7. C. de prec. Inzperat. offerend. ubi rescripta,<br />

et privilegia per quæ absorbetur jus tertii, nihil valent:<br />

quia concedo, dicunt ipsi, nisi adsit clausula derogataria,<br />

vel motu proprio; et hoc etiarn est de mente ejusdem Bald.<br />

consil. 359. vol. 3. incipit quemadmodum Imperator'. Et<br />

tenendo islam pat tem, non obstabit opinio (]forure', qui terrent,<br />

quòd 1. benè à Zenone procedit, quando Princeps ignoranter<br />

doravit rem alienam ut suam; nam si scienter,<br />

non posset sine causa aliquem suo jure privare, u.t in Clement.<br />

pastorali 2. de re judic. ut et dixit Abb. in cap. 2.<br />

de rebus Eccles. non alienand. nani procede[ Iloc, quan-


De las vendidas, e de las compras. 125<br />

sa agena (3) como suya ( 4 ) , passa el se- o al que la da (6). Pero aquel a quien la toñorio<br />

(5) de aquella cosa al que la vende, masse, pue<strong>del</strong>e pedir, quel de la estimacion<br />

do non adest certa scientia, seu Princeps non faceret de plenitudine<br />

poteslalis.<br />

Verilas hujus puncti pendet.ex decisione illius antiquæ<br />

quæstionis, an Princeps possit de plenitudine poteslalis auferre<br />

alicui dominion' rei sua, de quo dixi in I. 1. lit. 1. 2.<br />

Part. ubi borra lex, et I. 31. tit. 18. Part. 3. et celle causa<br />

subsislcnte, de qua conslaret, et solo() pre g io, Princeps posset,<br />

non alias, ut volant dicta leges Parritaruui, et videtur<br />

probabilior opinio Doctorum, hoc teitcntium iu cap. qua:<br />

in Ecclesv'arum, de ronchi. uhi vide Philip. Decium co l.<br />

et l0. æquitas, et lion estas debent esse i in pedi men tum ci,<br />

qui vult uti plenitudine poteslalis, 1. 2. et. ihi Joan. de Plat.<br />

C. ne,iscus rem, guani vendit. ettincat. lib. I i.<br />

(3) Cosa agence. Limita, nisi res sit Ecclesiæ, ut in cap.<br />

guicun.que militum, 12. quæst. 2. et in cap. 2. de rebus<br />

Eccles,æ non alien. ubi Gloss. et idem, si res alicua tonaretur<br />

Ecclesiæ, ut iu cap. placuit el 1. et ibi Gloss. 16. quæst.<br />

3. Et quid si res sit rninonis? Dic, rluird adhuc habehit lucum<br />

Jujus legis dispositio: ita teuueruut Jacob. Butric.<br />

Bald. Sal. et Paul. de Castr. in 1. fin. C. si arG:ersus frani.,<br />

reprobata Gloss. ibi, quæ voluit coutrarium, qua nt Salir.<br />

(licit vilio scriptoris esse corruptam, et idem tenet .boat,. de<br />

Plat. in I. pen. ad 1ùr. C. de fide instrcnn. el jure Iiastaifscal.<br />

lib. iu. Bene tatuen velum est, quit(' si miunr non peteret<br />

protium à fisco infra quadriennium, posse( elapso quadriennio<br />

adhuc illud petere, ut tradunt I)oct. in diet. 1.<br />

Quid autem in re dotali? Bald. iu consul. 359. vol. 3. incipit<br />

guemaclmodum -Iozpce-alor, dicit singulariser non libere<br />

lorutn ista jura in præjudicium rerum dotalium; et istud<br />

dictum Baldi refert, et mullion commendat Jaso in I. 1.<br />

col. 3. I)..solut. nzatrim. dicens se alibi non legisse, et sequitur<br />

Frauciscus Bslbus in tract. prcescript. loi. 54. col. 1.<br />

vers. 11. limita, et idear voluit Soci tus, quern ipse non<br />

allegat, cousil. 121. vol. 4. et cousil 46. ejusdetn vol. uhi<br />

digit, quod isla opinio sapit æquitatcm, et ibi corrobor o (<br />

Caos aliquibus medüs. FundametWm Baldi , et aliorurn est<br />

in effectu, quód lex, vel statutuin getteraliter loqueos, non<br />

intelligit ' loqui iu causa dotis in dotis præjudiciuut: et<br />

certe licet. magna sit auctoritas Baldi, præsertim ubi non<br />

Irabet coutradiceutem, ut dicit Alexand. iu 1. si qui:c vi, §.<br />

drjjerentia, col. pen. D. de acquit .. rosses. imò et ha bet pro<br />

se Balbum, Socia, et Jasnu. cum scquentes, ego sum duhius<br />

dc ventate hujus lirnitationis ad islas leges, en qu it(' nullo<br />

jure reperiatur caul urn hue, et Bald. et alii loquuutur sine<br />

lege; et geueralis favor lotis, non videtur sufficere, cum poienlius<br />

sit privilegiurn competens catione atatis, quàin catione<br />

sexus muliebris, ut in 1. si apad 12. 1). de minor. et<br />

(amen, ut dixi, in minorum rebus ba ttent locum isla jura,<br />

et quia regulariter dotes jutlicantue ut c æ tera bona non dotalis,<br />

nisi in his in quibus reperitur expressrun, quód dos sit<br />

privilegiata, ut palet ex notatis per Gloss. et I)ortor. MI. 1.<br />

1). sotie/. nzalrim. obi laboravit Gloss. in osteutlendo specialia<br />

privilegia dotis. Præterea lex isla, et 1. omites, et 1. benè<br />

d Zenonc, loquuutur getteraliter in gtiibusciungoc rebus et<br />

persouis, ut ex cis palet; et dispositio, quæ generati ter loquitar,<br />

intelligetur, et includi( eliam casus et personas alias<br />

privilegiatas, 1. in fraudem 15. §. fia. et ibi cota ad hoc notat<br />

Bald. D. de testai. militis; et sic cam causa dohs non<br />

reperiatur in hoc à jure privilegiata specialiter, lex ista generaliter<br />

loquens complectitur edam causant dotis, et ita<br />

chiaro licit Decius consul. 301. qui refcrens dicta Jason. in<br />

diet. I. 1. col. 3. tandem co l. pen. couclutlit, dull Jaso ntovens<br />

se ex ‚lido Salyc. in diet. 1. fin. in print-. C. dc ¡aie dot.<br />

non bene fuit perscrutatus hoc; inique tenet, quod statutttin<br />

generalitcr loqueos comprehendit etiatri causant dotis, quando<br />

non reperitur, in illo casa dos specialiter jrivilegiata: et<br />

per hoc iu efiectu respoudetur ad motiva Socin. diet. consul.<br />

46. col. 6. imò ipse Socinus par tita ibi filetti de dictis Baldi,<br />

et suis in usto proposito, tandem col. 7. licit, quit('-quidquid<br />

sit in hoc de jure comwuai, in casa suo fundat se ex<br />

quodam speciali statuto.<br />

Tom. IL<br />

(4) Suya. Quid si in alienatione exprimat causam, ex<br />

qua licit esse suani? an tu ne procedat lurjus legisdispnsitio,<br />

si illo causa cessat; veluti si dicar suant ex causa coufiscatiouis,<br />

et res non erat illius, cujus bona fuerunt confiscata?<br />

Cyu. in 1. 1. C. de lzmred. art action. vend. durit, quod non,<br />

et probatur in 1. me u11am 13. §. itent si quis h fisco 9, D.<br />

de Petit. lured. et idear tenet ibi Bal. et Sal. et Bal. in 1. si<br />

lr<br />

7pothcca.c, per text. ibi, G'. dr. remiss. et tacit quod<br />

pradixi, quirt quando Princeps haket alit l uod jus iii re,<br />

illurl videtur concedere tantùm; et ita intelligendo dici, §,<br />

771'7n si guis ù fisco, non poterit diti, quiid sit coerectIls IIIe §.<br />

per lief_ 1. °mites, et I. hcvii ci Zemoue, prnut dixit Gloss.<br />

ìn diet. §. itera .si gui.c, el ibi Bart. et Angel. et dictum deteernivalionetu<br />

Cyni sequutns est cousulerulo Roder. Suar. in<br />

suis allegat. alleg. 1 I,<br />

(5) <strong>El</strong> seïeorio. inlellige, si Bex possidebat illam reni,<br />

cUrn donat, vet vendit: ila iulelligit Bart. in I. fin. circa<br />

medium, C. si con/ra jus, eel ut il. pub/. et Bald. in dirt. 1.<br />

2. C. de comnmun. rerum atri''. el. iu I. 1. col. I. C. de i',vrcd.<br />

nel aclioite vend. el sequitur Fel. in rap. gare in Ere/es/arum,<br />

col. 14. de con.ctil. et Jaso iii ant ll. pits aclionrs,<br />

C. ele Sacros. Eccles. Est. tatuen notandnm, quod si donatarius,<br />

vet euiptor pnssilct, pea•sutnitur Priuciperu possedissc,<br />

Bald. itt dirt. I. 2. C. de eoc77771u17. ter •n177 alien. Fel ill. in<br />

diet. cap. quay in Eeclr.ciarnnm, col. 14. Fraucisc, Balli. in<br />

tractat. prrc.ccription. fill. 53. co l. 4. et farit text. in cap. 1.<br />

12. q. 5. et qua notautur per !viol. e t t)oct. iu cap. 3. de<br />

pecul. C/ericor. Intellige etìa tri, iuterverieute traditinne ultra<br />

venaitionis, vel douatiunis tittilum, ut nolat. Bald. in<br />

cap. 1. §. fin. col. fin. dc nona forma ji<strong>del</strong>itat. et sequitur<br />

Jaso iu 1. tra7/ilioni/.11.c, C. de paclis, col. 2. et idem tenet<br />

Bald. I. vol. consul. 363. incipit, qua:ri/1tr, an si per of/iciales,<br />

ubi et pins addidit, st-ilicet, quód in ipsa traditioue<br />

non ititecceitiat legititnus contradictor.<br />

(6) -41 gue la vende, o al que la da. Quid si ille (uni<br />

Priuceps ducat, vet alias tonredit,'et illo cujt,s res l'aut ante:1,<br />

ambo prmtendaut tituluui, et concessioutitn à liege?,an<br />

tune procedat istius legis dispositio? Ludov. linen a it. consu-<br />

1 itt, quod nou, ut palet (jus cousil. 295. quasi per tottuu<br />

incipit eirea pra'm/s.cum d111717 17or7s1i/ta7io71e777., ubi pro hoc<br />

allegat cap. Abbate. sane 3. de re Md. lib. (i. et cap. Cum<br />

0/i17s, der re jlsdie-. et cap. Crlri711,1am tSa;rr/1'r' Crucis, eli' rescript<br />

is, et glia nuce ihi videbis: et certi' e


7.24<br />

Quinta Partida. Titulo V.<br />

de aquella cosa, fasta quatro años, e cl Rey<br />

deuegela pagar: e si fasta quatro años non pidicsse<br />

la estimacion, dende en a<strong>del</strong>ante non<br />

podria. Otrosi dezirnos, que si cl Rey ouiesse<br />

alguna cosa comunalmente con otros, que la<br />

puede vender (7) toda , o dar (8) , por raion<br />

de aquella parle que ha en ella; e passa el seîíorio<br />

de aquella cosa al que la vende, o al que<br />

la da. Mas con todo esso, dcue dar (9) la estimacion<br />

a cada vno de los otros, segund la<br />

parte que auian en aquella cosa.<br />

glue Glos. quam ipse allegat, hoc ila dicit. Sed cam hæc lex dicat,<br />

quód transit dominium its emptorem, vet doilatarium rei<br />

venditæ, vet tlonalæ à Principe, et nihil ultra procedat; an,<br />

si quæstio noti moveatur super dominio, sed super allo jure,<br />

velati hvpothccæ, vel alias, adulitti tlebeat contra elnptorem,<br />

vet donatarium? Angel. its 1. 1. C. ile /aracee!. vel aclion.<br />

vend. licit, quód miens ba rcditatear, eel rem singularent<br />

à fisco, per ieinô est securus, ut Ticino possit in<br />

totem, vet pro parte hærcditaie n, vet rein illarn dicere ad<br />

se perlinere, et quód ila iutelligitur diet. I. omnes 2. C. de<br />

quarlr. prrtscr. sed bene potrst quis dlcere, se esse creditorem<br />

illius hærctlitatis, et pro debito illo inquietare talern<br />

ernptorern: et its inlelligatur diel. I. 1. secnndiun Gyn. ibi;<br />

non tamest aperit Angel. au possit agerc hypothecaria, vet<br />

alii accione non concernenti doruinium contra ernptorern;<br />

et potiùs vult, quód note possit, cam in conclusione lieti<br />

non repetat de entente rent singularem; et quia habetur expressé<br />

in diet. 1. omnes , quid neque per viamn hvpithecæ<br />

possit haberi recursus, acque per alias personales act lobes:<br />

et, hoc quando Princeps, vet fiscus vendit rem simpliciter ut<br />

steam; si tarnen venderet jure creditoris, vet abyss, juresperiali<br />

invalido, tune si creditor servii, vet scire potuit rem<br />

vendi per fiscum, et nihil dixit, videtnr remissum jus pignoris,<br />

ut in I. si lrypolhccas et ibi Bald. C. de remiss.<br />

pr -nor. Socin, venò cousit, 46. vol. 4. incipit e/egonter, cf<br />

.s'ubtiliter, col. 6. num. 13. versic, 4. re.rponr/eo, vili., quód<br />

etiamsi fiscus veudat siupliciter, habeatur dicta distinctio<br />

seientiæ, vel ignorantiæ, ex quo diet_ I. si Itl-pofhecas loguitar<br />

generaliter, et ita generaliter ibi imitelligunt Gloss. et<br />

Bald. et quia hoc dim-it voluisse Paul. de Castr. in 1. fin. C.<br />

si ailcersus fscum. Veri us tarnen est, quid dicit Bald. qui<br />

henè intellexit dirt. 1. si lrypufhecas, et diet, I. 2. et 1. bene<br />

ri lenone, et istud videtur teueudurn: et dictum Pauli intelligitur,<br />

quando vendit jure creditoris; et licèt isla lex Part.itæ<br />

non exprimit ita late circa Itypothecarn, et alia, sicut<br />

habetur in diet. 1. omnes, tan ten supplenda est: quia est cadem<br />

ratio, et intentio istius legis, quad ernptor, vet donatarius<br />

Priucipis perpetud sit securus, et recursus la eti sse<br />

habeatur contra Priucipern, vet ejus ftscum. A<strong>del</strong>e chain,<br />

clued tutte ex vigore hujus legis transit dontimeiuut in emptorent<br />

rei venditæ, quando vcnditio est valida, et solcitiuis;<br />

.secirs si non fuit solemuiter fatta, I. fttndus, qui Lord Ti=<br />

tti 9. D, de rescind. vend. et tenet Bald. in diet. m ousil.<br />

363. vol. 1. et Socin, dici. cousit. ¡6. col. num. 16,<br />

(7) Vender. Adde 1. 1. C. de vend. rerum. fiscal. cam<br />

prieat. common. lilt. 10. et 1. 2. dc commun. rerun( alien.<br />

et Aeon. its summa C. de rebus alien. non alienami. Et actverte,<br />

quia Bart, et Joan. de Plat. its dici. 1..1. limitarit, et<br />

intelligunt, quando Rex, vel Fiscus ex venditione Loti is rei<br />

perciperet utilitateen, nipote, quia meliüs vcuderet solidant<br />

rem, quàm pro parte; si verò cessaret utilitas, tune riots<br />

posset vendere, nisi seam partem: et idem tenet Sali!. in<br />

diet. 1. 2. uhi Gloss. et licet sit æqua limitatio, vide ne forte<br />

possit dici, quid nun procedat per istarn legern Partitce,<br />

cùm etiarn pes-mittat Principi rem in totum donare racione<br />

eommunionis: et tarnen in donando nulla attest utilitas; nisi<br />

LEY LIV.<br />

Del orne que vende a otro cosa agena, en norrme<br />

de aquel que ouiesse el seîiorio <strong>del</strong>la.<br />

Si vn o rne vendiesse a otro cosa agena, en Ted. t,<br />

nome de aquel que ouiesse el seïiorio <strong>del</strong>la ; si<br />

aquel cu a es la cosa, ha por fume (I)<br />

y la ven-<br />

lib. rn<br />

Novis.<br />

dita despees d ue es fecha , vale, e passa el se- bear,/r.<br />

üorio al que la compra ; maguer que de comienco<br />

non íìziesse esse atal la vendida, ron<br />

otorgamiento, uin con sabiduria de aquel cuya<br />

era la cosa. Mas si non la vendiesse en nome<br />

<strong>del</strong> senor <strong>del</strong>la, mas en cl suyo mismo; si aquel<br />

que la compra sabe que non es la cosa de<br />

clicas, (plaid et in donando possit esse utilitas, cùm fit ire re<br />

munerationem scrvitii, vel alias sit utilitas Principis donare:<br />

sed esset magna restrictio ad islam legem, ut tautùrn<br />

procederct, si utiliter vcuderet, vel donaret; onde manis<br />

placet, quod procedat, quod lùc habetur, indi.stinctè sine<br />

dicta lintitatione. Au autern sicut potest vendere, possit rem<br />

communes pignorare? Gloss. dicit, quod sic, in I. 1. C. si<br />

comnutrns ree ptgnor. drrf.. sil. Potest etiarn ronsors petere,<br />

ut sibi detur pro codern previo, ut in I. 55. infra coderai, et<br />

Bald. dicebat in dict. 1. 2. a gleam esse, ut fiscus non veudat<br />

iu solidum, nisi requisito consorte, qui voter's dare idem<br />

pretium, debet alüs præfcrri, argum. I. necesse 8. D. de in<br />

diem addiction. et 1. 1(i, 1). de red. aact, jud. possid. Proredit<br />

etiart ista les, sive res sit dividua , sive individua, secundùm<br />

Gloss. et Dort. in diet. I. 2. et in dict. 1. 1.<br />

(S) Toda, o dar. Islud non ita reperitur de jure cornmurti,<br />

ciatn dirime leges, de quibus in gloss. proxima, tantime<br />

loquantur de venditione: nisi diras, quod cirm de jure<br />

cornmuni permit.t.itur Principi, rit habetur in dict. I. 2. et<br />

1. bcrzè d Zrvtone, et supra in ista 1. donare, ver alienare in<br />

totem, à fortiori si pro parte: sed respoidetur, quod dictce<br />

Icges procedutt. (ut dici) quando iguorans rem alienant<br />

Princeps dona t, ver alienat, et non quando scii; llic verm6<br />

sciebat esse aliettaen pro parle: stile est multùm notanda ista<br />

iex, quia non erat sic de jure contenuti. Sed hoc, quod<br />

dicit, lebel intelligi, et limitari, dato tarnen priits bono<br />

cambio, ut in 1. 2. tit. 1. Part. 2. et in I. 31. tit. I3. Part.<br />

3. et legitinra causa subsistente, ut ibi. Secuudurn hoc non<br />

exit cliqua specia litas ratioue commuuionis; et tannen isla<br />

les volt aliquid in hoc esse speciale favore Regis: untiè forte<br />

non ita sufficiens causa sufficeret: pretium tante q semper debet<br />

solvi.<br />

(9) Deste dar. Ex lene verbo inuuitur, quod totons pretium<br />

solvendurn est. fisco, et Princeps, sets fiscus panem<br />

reddit privato; guod Bart.. notat in dicta 1. 1. C. de rendition.<br />

rerum //se al. ad statista dispoientia, quoil de roudenanatione<br />

medie talena habeas fiscus, inet1ictstem privatifs, good<br />

toturn debet solei fisco, et fiscus dahir partent liti privato,<br />

1. Senalus 15. §. Sraalos 3. et 1. res '22. §. 1. 1). de jarc<br />

lisci: et hoc est utile sccuuduin corn, quia favorabilius fiet<br />

executio, quando defect solei fisco, plane coin privato, ut<br />

in I. pen. et ibi Bart. C. de -conceit. fsci debit, lib. 10,<br />

LEX L r^.<br />

Domino ratificante venditionem per aliens] ejus nomine<br />

factaen, transit dominiutn in emplorem accipientern: co atttern<br />

non ratificante, si emplo y habuit malam (idem, non<br />

præscrihit; si !sonars], præscribit: et vende us tenet or domino<br />

protium restituere; etiarn si nomine domini non vendidit:<br />

idem, si 1•es moriatur penes emplorem, aut perdatur;<br />

quia ratificando lrabebit pretium, licèt suo nomine non vendatur.<br />

Hoc licit,<br />

(1) Ha por firme. Habet ortum à notatis per Aeon. C. ele<br />

rebus alter. Iron alienand, in summa, parrim post princip,<br />

et adde 1. 41. supra cod. et I. mater 3. C. de rei vendi-.


De las vendidas,<br />

aquel que gela vende, 'entonce non passa a el<br />

el se Torio <strong>del</strong>la, nin la puede ganar por tieul<br />

-po (2). Ante dezimos, que aquel cuya es, que<br />

la puede demandar, e la deue cobrar en todas<br />

guisas. Pero si este comprador atar ouo<br />

buena fe quando compro la cosa, non sabiendo<br />

que era agena, mas cuydando que era de<br />

aquel que gela vendio; entonce puede ganar<br />

por tiempo el seîiorio <strong>del</strong>la : e es tenudo el<br />

vendedor en todas guisas (3), de tornar el precio<br />

a aquel cuya era la cosa. Otrosi dezimos,<br />

que vendiendo orne cosa agena como suya, si<br />

despues que la vendida es fecha, se pierde la<br />

(2) Ganar por tiempo. Propter malam fidem, ut in cap.<br />

fn, et in cap, vigilanti 5. de presscription. regal. possessor<br />

2. de regal. jur. lib. 6. ll. 9. et 18. tit. 29. Partila 3.<br />

(3) En todas guisas. Sive vendiderit nomine domini,<br />

sive suo, ut in 1. mater 3. C. de rei vendíc. et in 1. 1. C.<br />

de reb. alien. non alienand.<br />

(4) Se pierde la cosa, o se muere. Idem, si ejusdem rei<br />

est difficilis persecutio, ut quia ad partes longinquas est portab.,<br />

1. 1. in fin. D. de exercitor. Cyn. et Angel. in 1. mater,<br />

C. de rei vendíc. Sed cum hic permittatur in subsidium,<br />

re perempta vet præscripta, habere ratam venditionern,<br />

an idem erit è contra, si tu einisti rein ex pecunia<br />

Ries, et tu aliter non es solvendo, an possim agerc ad rem?<br />

Gloss, final. in 1. Proculus, D. de jure do/fora, movet istam<br />

quæstionem, et volt, quod possum, quando pecunia<br />

pervenit ad te ex causa lucrativa, et idem vult Paulus de<br />

Castro in diet. 1. mater, ad fin. Angel. et Bald, in diet. 1.<br />

mater teneut contrarium: vide ibi per Salicet. 11. quæst.<br />

Et cerlè, ubi indium aliud remediurn posset competere ei,<br />

cujus pecunia res fuit empta, æquum videtur dictum Gloss.<br />

et Paul. de Castro, quod et Cynus tenuit post Pet. in diet.<br />

1. mater, et etiarn vult ibi Alberic. si tarnen alia actio posset<br />

competere, non esset tractandum de actione negotiorurn<br />

gestorum in subsidium, prout dicit ibi Satyr. An autem<br />

venditionem rei milli debitæ possim habere ratam in subsidium,<br />

ut pretium conscquar, text, est, quad non, et ibi notat<br />

Bart, in 1, venditor ex hcereditate 25. D. de hæred. vel<br />

action. vend.<br />

(5) Por firme, e demandar. A<strong>del</strong>e I. fin. D. de negot.<br />

gest. et 1. mater 3. et ibi Gloss. C. de rei vendíc, et ihi vide<br />

Angel. super gloss. magna, et etiarn Salyc. et vide Paul. de<br />

Castro in 1. si cunt seroum, D. si cert. petal.<br />

(6) <strong>El</strong> precio. Quid si non vendidit, sed donavit? an re<br />

perempta vet usucapta, si ratum habeat dominus, possit<br />

agere in subsidium ad pretium rei, videtur, quod non, citen<br />

Iræc lex loquatur in venditione, et Gloss. in 1, sed et si constante,<br />

D. de donai. inter virum, et uxor. dicit, quod non<br />

procederet hoc in donatione, cirro ibi non detur pretium<br />

donanti. Et nota etiarn, quod possum habere ratarn exactroncen<br />

debiti mei, licet elle, qui exegit, n teo nomine non<br />

exegerit, ut possim consequi in subsidium, Gloss, et ibi Bart,<br />

in 1. eju.e qui, D. si cent, petal. Et si creditor mens vendidit<br />

pignus, non habens jus distrahendi, possum habere raturn,<br />

etiam re non usucapta, vet perempta, ut agam ad pre-<br />

Cain, gloss, notab. et ibi Bald. in 1, 2, C. si venrlito p ga.<br />

agatur : quia creditor, vendendo ut creditor, eo ipso gerit<br />

negotiates debitoris: et licet secundus creditor, qui vendidit<br />

pignus, non poesie conveniri à primo, sed agere debeat bypothecaria<br />

contra emptorem, ut in 1. 1. D. de distract.<br />

pignor, tarnen si res sit perempta, vet præscripta, aget in<br />

subsidium ad id, quod superest ex precio soluto debito creditoria,<br />

qui vendidit, gloss. notab. et ibi Bartol. in 1, 1. P.<br />

de distract. pignor.<br />

LEX LV,<br />

Potest res communia cuilibet vendi, etiam estraneo: sea<br />

Pro xquali pretio perefertur socius, si cam volt: sed non<br />

Tom. II.<br />

e de las compras. 7215<br />

cosa, o se muere (4) , puede el señor de la cosa<br />

auer la vendida por firme, e demandar (5)<br />

el precio (6) <strong>del</strong>la al vendedor; quier fuere fecha<br />

la vendida en nome <strong>del</strong> senior, o non,<br />

LEY LV.<br />

Como la vendida (pie es fecha de la cosa corun<br />

de so vno , deue valer , maguer no sea<br />

partida entre ellos, LI. 1,<br />

27 9,<br />

it,<br />

hbaro<br />

dil3.o,<br />

(1) lN<br />

1a<br />

Dos ornes, o mas, auiendo alguna cosa<br />

comunalmente de so vno (2), dezimos, que Recap.<br />

potest rei communia pars vendi extraneo, intentato judicio<br />

commuui dividundo, nisi de sociorum omnium voluntate.<br />

Hoc dicit.<br />

(1) Alguna cosa. IIabebit ergó locum ista lex, etiarn<br />

in re mobili, vel se moventi, ut in pecoribus, et servis,<br />

dim istud verbum res sit generale, et omnia comprehendat,<br />

ut in 1. 1. in fin. D. si cert. petat. 1. rei appellano 5.<br />

et 1. rei appellatione 23. D. de verb. srsznfic. 1. ornata 32.<br />

§. 2. et ibi Bald. D. de legal. 2. et in juribus, et actionibus,<br />

1. 1. et ibi Bald. et Doctor. D. de statu lzomin, et in<br />

hæreditate 1. licet 19. C. de pactes: et comprobatur hoc,<br />

earn alias de jure reperiatur teneri colonurn, lrumeutum,<br />

et alios fructus patina vendere debere domino fundi, ubi<br />

colletti sont, quàrn alii extraneo, 1. 1. et ibi notat Bart. et<br />

Joan. de Plat. C. ele nzetallis, et metallar. lib. 11. ubi dicit<br />

Lucas de Penna, Mara legem facere pm dorninis terrarum,<br />

quòd coloni, et alii vassalli res eorum, quas venales habent,<br />

ut fructus, et alia, teneantur priers vendere dominis:<br />

ibique chiarir dicit bonum verbum ad id, quad etiam<br />

in isto Regno vidernus, tueri posse Curiam Ilegiam (argum.<br />

illius I.) cogentem omnes facientes sal in salmis propriis,<br />

ipsum sal vendere Cisco, et non al¡¡s; licet bonum<br />

foret, quòd justitia pretii melias servaretur: facit etiam 1.<br />

vendi/or 13. §. si constat, et ibi Paul. de Castro , D. common.<br />

prædsór. Et ratio hujus legis, quæ est æquitas, ut<br />

potuti babeat consors rem comma/tern, (uàm extraneus,<br />

ita militat in re mobili, sicut et in immobili. In contrarium<br />

tames Tacit 1. 75. in Ordinal. Taunt*, in prime. cam<br />

dicit: Si alguno vendiere parle dc alguna heredad, que<br />

tzéne conzun con otro, etc. et sic sentit, istam legem Partitæ<br />

procedere in communione immobiliuen tantam: et quia<br />

etiarn in retractu jure proxinritatis sanguinis tantam est<br />

caution in immobilibus, ut in 1. 6. et 7. tit. 7. lib. 5. Ordin,<br />

Regal. I. 13. tit. 10, lib. 3. Foro Leg. hoc ideal et<br />

fuit de immobilibus tantiun cautum in illa constitutions<br />

Frederici, quain citavimus, neque unquàm vidi super rei<br />

mobilis comiuunis venditæ retractum litem aliquam agitare;<br />

et forte ita in judicio practicaretur, ut tantam ¡sta lex procederet<br />

in immobilibus: sed de jure verme est prima pars,<br />

per istam legem indistinctè, et generaliter loqucntem, et<br />

quia diversa ratio militat in retractu razione sanguinis,<br />

quàm in retractu ratione consortariæ.<br />

(2) Comunalmente de so viso. Id est, pro indiviso sunt<br />

domini talis rei: nam consors dicitur, seu intclligitur per<br />

participationem dominii, secundirrn Bald. in 1. dudum, in<br />

fin.: C. de controls. enzpl.. Uude procederei hujus legis dispositio,<br />

etiarn si onus ex pluribus emplryteotis babentibus<br />

rem communem pro indiviso alie,aret parteen suam al¡¡,<br />

quàm directo domino, cuidam vi<strong>del</strong>icet extraneo, requisito<br />

domino diretti dorniuii: nam et issi emphyteotae babeat<br />

utile domini um, ut in 1. 1, in gloss. fin. 1). ,ci ager vectigal.<br />

vel ernphiteut. pet, et per Bart. in 1. 1. §. quod autem<br />

ai I, D. de .cuperficiebus, et quia etiarn in retractu jure<br />

sanguinis hoc volueruirt Alber. Bald. Angel. post alios antiquos<br />

in 1. Imperator, D. de pactis, dam dicunt per illam<br />

text. dominum praeferri consanguineo in retractu rei<br />

emphyteoticec, et habetur in 1. 74. in Ordin. Twirl, et te-<br />

Zzzz


726<br />

net Alexand. consil, 27. ineipitvlso tleemate, col. 2. vol,<br />

6. et per Mild. in consil. 3'1ít. vol. 1. incipit stal ydo caoefur:<br />

idcrngne est dicendum in feudo eadem catione; de quo<br />

per Joan. Fab. in §, 1, post princ. Instil, de emption, et vendit.<br />

et tenet Dlatthæus de Afllctis in suo tractatu protomiseos,<br />

iu gloss. 1. incipienti iota ligie lex, col. 3, et col. 11.<br />

totius tract. per text. in cap. 1. §, sed etiam res, per quos<br />

fiat rirvestitur •a. Idemque est dicendum, si in aliqua re plures<br />

habereut communem usumfructum pro indiviso; ut sì<br />

unus vetderet swam commoditatem alii, quits consorti,<br />

consors posset retrahere pro eodem pretio: quod satis probatur<br />

ex verhis gencralibus hujus legis, maximè tenendo<br />

opinionem, quod procedat hæc lex etiam in rebus mobilibus;<br />

trade non exit necessaria disputatio, an ususfructus<br />

connumeretur inter mobilia, vel immobilia, de qua per<br />

Bart. in 1. justo, §. non mutili, D. de usucap. et per Luearn<br />

de Penna in I. fin. col. 2. C. de vendenti, rebus Civitat.<br />

lib. It. Sed quid si dominus proprictatis vendat proprietatern<br />

seam ? an usufructuarios, tamquàm habeas partern in<br />

ilia re, possit earn retraliere ? Videtur, quòd sic, quia ususfructus<br />

pars dominii est, 1. cum filius 76. §. dominus 2. D.<br />

de legal. 2. Dic contra, quia est diversum jus ususfructus à<br />

dominio, et sic non potest dici, quòd cmnpetant verba huj<br />

us legis, cum dicit comunalmente dc so uno, ut in I. recle<br />

dicimus 25, ubi Gloss. D. de verb. siánific. Gloss. in 1. 4.<br />

C. de usufruct. et quia , ut dicit Bald. in I. 2. C. ele common.<br />

rerum alien. contra naturam esset, si proprietas accederet<br />

usufructui: est cairn ususfructus pars dominii integrates,<br />

sive legslis, non prædicativa, seu subjectiva, seemsdarn<br />

Placent. cujus opinio probatur in diet. 1. rectè. Si<br />

enim quis dicat, u.su.sfruclus fondi Tiliani pertinel ad Petram,<br />

non ex hoc infertur, ergo Pettus est donninus ejusdem<br />

funds; ímò potius sequitur contrarium: quia dominus<br />

in proprio fundo non potest habere usumfructum, vet aliara<br />

servitutern. Si tarnen dicatur, ususfructus junctus cum proprielate<br />

facet plenum dominium, rette dicitur; et sic ususfructus<br />

est pars dorniuii integralis: et idem dicendolo est<br />

in usu, et multo uiagis: licèt enirn secundum Bald, in diet.<br />

1. 2. in corpore pieni dominii derivetur; non tamers habet<br />

natut•am proprietatis, sed est quædam forma corruptibilis,<br />

et de facili revertibilis ad proprietatem, tamquàm ad niateriane:<br />

et idem de aliis servitutihus est dicendum, quia por-<br />

Collis instar non oblineut, 1. iJiavius 66. §. pen. D. de. legat.<br />

2, I. quad ad scrvitutes 75. D. de eviction. et in dicta<br />

1. reek dicimus 25. et tenet Bald, in dirt, 1. 2. in fin. Si<br />

tarnen plures haberent usumfructum, vet usum fondi, seu<br />

habitationem domus, vet sham servitutem, velati pascendi<br />

pecoris in alieno agro, vet alias; si unus venderet partern<br />

juris sui extraneo, consortes illius juris et servitutis admitterentur<br />

ad retractum, propter communionetn quam habent<br />

in illo joie, ut dixi sxprà; maxime quia tales servitutes<br />

adhærentes rebus immobilibus judicautur immobilia bona,<br />

ut prohatur in cap. 2. de rebus Ecclesice non alien.<br />

lib. 6. et in 1. fin. C. de longi tempor. pro:script. et notat<br />

Anton. et Joan. de Imol. in cap. nulli, de rebus Ecclesice<br />

non alien. Et cum ista nostra lex generaliter loquatur, curo<br />

dicit, alguna cosa, neque se restringat ad bona inimobilia;<br />

si plures habeant actionem personalem pro fundo, et<br />

unus vendit actionem swam extraneo, ad,naittentur emisorles<br />

illius juris et aetionis ad partern consortis, ut sic possint<br />

agere personali actione ad consequendum totum fundum<br />

cibi debitum: undè non expedit investigare, an actiones<br />

judicentur inter immobilia, vel rnobilia; de quo per Abb. in<br />

diet. cap. nulli, et per Bart. in 1. 1. C. si adversus transact.<br />

et in L si sic legatura, §, fin. D. de lega!. 1. et per<br />

Joan. de Plat, in 1. 2. §. 1. C. quando, et quibus quarta<br />

pars debealur, lib, ill, et per Bald. in 1. jubemus null,<br />

co]. 2. et in authent. hoc jus por •rectum, col, fin. C. de Sacros.<br />

Eccles. et in cap. 1. vers. seiendum, de fend. cognit1on,<br />

et de pace tenon. et ejes vrólat, in fin. principii, et<br />

in 1. 1. C. de prat. pignor, et in dicta 1. 1. D. de statu homin.<br />

in utraque lectura, per Decium consil, 237. col. 1.<br />

Alexand. consil. 45. col. 3. vers, primo enim considero, et<br />

per Oldral. cons. 218. et sic cessabunt, quæ in terminis istins<br />

quæstionis tradit Decius consil, 300.. incipit visa petirione,<br />

col, 2. versic. ulterius, et secundo, etc, Quid tamen<br />

Quinta Partirla. Titulo V.<br />

si dominos directi dominii vendat scum<br />

dominium ? an<br />

babens utile dominium, tamquarn consors in re, habeat<br />

j us retrahendi ? Per istam legèrn videtur, quòd non, rim<br />

irta lex dirat comunalmente de sa uno , et utilis dominus<br />

non habet dominium commnn cu m directo•<br />

sed subalternantur<br />

ista dominia, quia iteron n potest idem dominiu<br />

m<br />

esse spud duos, L si ut certo 5. §. ,si duobus 15. D. com-<br />

'mod. suet ergo diversa dominia, ut notat Bart, in 1.<br />

si quis<br />

vi, §. differentia, D. de aequir, posses,<br />

et ad decisimrem<br />

hujus quæstiouis facit, quia si dominos director vult dominium<br />

suum vendere, non tenetur emphyteotam requirere,<br />

an ipse velit habere æquali pretio, sicut e contra et;<br />

phyteota teneretur. Poterit ergò dominus directs vender<br />

e<br />

cui libuerit, ut decidit notabiliter Speculator. tit,<br />

de loca..<br />

to, §. nune aliqua, versic. 93. licet dicat, quòd de consuetudiuc<br />

quorumdarn locorum ponitur in instrumentis, ut<br />

si dominus voluerit jus suum vendere; possit emphyteota<br />

præ cæteris habere etiam pro minore pretio 10, vel 20. solidorum:<br />

sed hoc est conventionis, non necessitatis, prout<br />

dicit Jaso iu suo tractat, de jure emphyteot. fol. 115. col,<br />

3. vers, jrz.-rta zstum text. uhi refèrt, et sequitur dictum<br />

Speculatoris.<br />

Quid autem si alicui legal testator quintam partem Itonorm's,<br />

prout communiter accidit tota die, quòd mariti<br />

legant uxoribus, et demùm talis legatarios emit ab h æ rede<br />

fundurn h æreditarium, quern illi, qui sunt de genere et<br />

avolcngo, retraliere volunt pro tanto, juxta leges Fori, et<br />

Ordinamentorum; legatarius elicit, non fore locum retractui,<br />

co quia ipse habet partem in re ratione legali quinti<br />

bonorum, et sic pr æferendus sit, ut in 1. 74. in Ord. Taurí?<br />

Dic housines de genere pr æi'erendos: eo quia in talem<br />

legatarium non transit dominium recta via, cam sit legatarius<br />

quotæ bonorum , ut est casus in 1, si quis bonorum<br />

23. D. de legal. 1. et ibi firmat Bart. et tenent cornmuniter<br />

Doctor. j licet aliud voluerit idem Bart. in 1. non amplius,<br />

§. fin, cod.. tit.<br />

Et facit hoc ad aliam qu æstionem: maritus emit fundum<br />

constante matrimonio, deindè ilium vendidit cuidam extraneo;<br />

tutor ejus, vet consanguinei ejus nomine et pro ea<br />

volunt retraliere pro tanto ex remedio hujus logis: an possint<br />

? Doct, <strong>del</strong> Castillo in commento suo dicta I. in Ordin.<br />

Tauri in gloss, magna ad finern movet istam qu æstionem,<br />

et tenet, quòd sic, per quædam motiva satis levia. In contrarium<br />

tauten videtur: quia medietas qu æstuum, quæ applicatur<br />

uxori, intelligitur deduct() ære alieno; et sic non<br />

potest dici aliquid superlucratum, nisi ære alieno soluto:<br />

snide non potest dici, quòd recta via in uxorem transierit<br />

dominium, sicut et in legato quota bonorum, ut in dicta<br />

1. si quis bonorum 23. D. de legar. 1. quæ fuit ejus legis<br />

fundamentalis ratio, ut tradunt Bart. et alii in dicta 1. lion<br />

amplius, §. fin. et dim ante divisiones lucrorurn sint resarcienda'capitalia<br />

utriusque, viri scilicet et uxoris, quæ<br />

ad matrimonium deducta sunt; quousque id fiat, non potest<br />

perpeudi, quid competat uxori, seu quæ pars ex rebus<br />

emptis per maritum: et sic militat ratio dict. 1. si quis bonorum:<br />

quòd antem priùs deduci debeant dicta capitalia,<br />

camprobat late Dlontal y , in 1. 1, tit. de las ganancias, qui<br />

est tertius in ordine, lib.. 3, D'oro Leg, in gloss. in parte de<br />

por media, et practicalur de consuetudine, etiarn si vii de<br />

suo capitali amiserit ludens, vel in alios malos uses consumers,<br />

ut tradit Roder, Suarez in rep. diet. 1. Fori, fol. 23.<br />

col, 1. Veritas tarnen hujus quæstionis pendet ex eo; an dominium<br />

acquisitorum constante matrimonio, transeat in<br />

uxorem statim quòd maritus emit, vel aliter acquisivit,<br />

etiamsi soli viro traditio (acta sit: in qua quæstione varia<br />

sunt opiniones, nam Pettus de Ancha. consilio 102. incipit<br />

contra diclam donationem, col. 2. tenuit in consimili statuto<br />

dominium ipso jure non transire in uxorem; sed corn.petere<br />

actionem pro socio ad communicandum: allegs,t 1. si<br />

quis societalem 74. D. pro socio, ubi etianrsi contracta sit<br />

societas omnium bonorum, tarnen si postea socius proprio<br />

nomine aliquirl acquirat, suum erit, licet competat actio socio<br />

ad communicandum: licet enim rerum corporalium<br />

quas socü omnium honorum habent tempore contractæ societatis,<br />

in quernlibet corralspro parte transeat dominium,<br />

et possessio absque aliqua traditioue, ut in 1. 1. in fin. cum


De las vendidas, e de las compras.<br />

sequent. D. pro socio, et notat Azo C. pro .socio, in stun-,<br />

ma; tarnen in his, quæ postea acquiruntur, hoc non proce-.<br />

dit, sed acquisitum taliter erit proprium Mitts sodi qui acquisivit,<br />

sed tenebitur ad commuuicandum, ut in dirt. 1. si<br />

quicsocietatem. Eamdem sententiam in terminis noslræ legis<br />

Pori tenuit Doctor. roster de Palac. Rube. in sua repet,<br />

cap. per vestra.s, in ruhr. col. mihi 319. ubi allegat dicta<br />

cousit. Petri de Ancha. et ponderat verbum legis Fori, durn<br />

dicit habeant erqualitrr ambo, quia verbum habcanl non<br />

siguiíìcat ipso jure, ut notat Gloss. et Doctor. in cap. si<br />

diligenti, de foro compel. et in cap. unico, de sagillur. et<br />

in 1. criminali 5. C, de jurisd. omnium jud, et quia sola universalis<br />

societas habet istam prærogativam, ut dixi; societas<br />

verò inter virum, et uxorem non est universalis societas,<br />

sed Mutant lucri, et quæstus. Doctor etiam de Segura<br />

in tract. de bon. lucrati. fol. 19. col. 4. tenet eandem seater,tiara<br />

;nani licet in præcedenti col. dixerat, dominium statini<br />

uxori acquiri per 1. 1. in fin. cum sequent. et ibi Bart.<br />

D. pro socio, in sequenti col. dicit, "vet si velimus dicere,<br />

quòd uxor iu continenti cam bona acquiruntur, non habet<br />

aliquod dominium, donee dissoluta sit societas," per text.<br />

in 1. si quis souétatenz, D. pro socio, etc. et sic videtur potiùs<br />

in istam sententiam se inclinare. Contrarian!, sententiam<br />

tenet idem Doct. de Palac. Rub, in dirt. repet. in<br />

ruhr. col. mild 362, ubi dicit, quòd secundirm aliquos bona<br />

acquisita constante matrimonio, eo ipso quòd ducuntur ad<br />

doinum, efliciuntur cornututria, et dominium transit pro<br />

parte in'ipsam uxorem, ut sentit Gloss, reputata singularis<br />

in diet. 1. 1. §. fin. D. pro socio; et ibi ponderat ipse, ad<br />

hoc probandum, verba dictæ legis Fori, corn dicit, habeant<br />

ambo æqualiter, quod verbum refertur, tarn ad maritum,<br />

quam ad uxorem, et sic, quòd sicut statini marito<br />

acquiritur dominium, sic et uxori: et posset, ultra earn,<br />

dictum verbum aliter ponderaci, scilicet, quòd istud verbum<br />

habeant deuotat executionem actus, ut est text. et ibi<br />

Doct. in cap. e:r parte 9. de .sponsal. in qumstione ills liabebo<br />

te in u:rorern, etc. Rodericus Suarez in repet, diet. I.<br />

Fori, movet islam quæstionem, fol. 23. versic. quceritur<br />

ulteriets, et postquàm addusit aliqua funnda nenta ex prædictis,<br />

et etiam I. Still' 203, scilicet, quòd præsumantur à<br />

lege bona esse communia inter mariturn, et uxorem, nisi<br />

alter probet, quid slut sua, et quòd si vir, et uxor pariter<br />

in domo habitant, neque aliquis eorum potest de titulo estendere,<br />

quilibet eorum intelligitor pro dimidia possidere,<br />

1. si duo 3. D. uhi possidetis, Angel. in I. qui jure, 1). acquit-.<br />

possess. et sic, quòd ex quo commuuiter possident,<br />

Satis dicitur intervenisse traditio in persona utriusquc; tandem<br />

in nullam partem inclinai, diceus, quæstioucur esse<br />

satis dubiam, et maturius cogitandarn, et quòd ipse non<br />

decidit , ei quid tuuc babebat de facto consulere.<br />

Vides ergò in quæstione ista quanta sit dubielas, et varietas<br />

inter Doctores nostros: vides etiam, quid nullus corum<br />

advertit ad illud fundarnenturn, quòd supra adduxi<br />

de diet. 1. si quis bonorum, scilicet, quòd in legato quotæ<br />

bonorum propter rationem, quarn dixi, non transit dominium<br />

recta via; quid fuudamentum videtur præcipuum in<br />

ista materia.<br />

\libi verò placet opinio illa, quid in ista societate, quæ<br />

est inter virum, et uxorem, licet non sit, omnium bonorum,<br />

sed tantum lucri, etqu æstus, dominium rei acquisitæ<br />

per virons consta ti le matrimonio, statini transeat in urorem:<br />

et primo moveor per I. 47. tit. 23. Part. 3. ubi habetur,<br />

quòd si societas omnium bonorum quæsilorum, et<br />

quærendorum contrahatur, quòd perdura in jam quasitis,<br />

sed etiam in his, quæ postea acquiruntur per quemlibet ex<br />

sociis, dominium statim transit pro parte in alterun) socium;<br />

et licet illa lex loquatur, quando est contracta societas<br />

omnium bonorum, advertendurn est, quid in quæ<br />

-rendis non movetur illa lex ex co, quia fuit societas onnium<br />

bonorum; quia, ut dixi, etiam in tali societate in futuris<br />

lucris nor transit dominium in socium, qui iron coniraxit,<br />

ut in dicta 1. si quis socielatenz, 74. ubi Gloss. et<br />

Doct, et in diet. 1. 1. §. fin. cod. tit. sed quia voluit ills<br />

lex, idem juris esse in societate universali contracta super<br />

quærendis, quale erat de jerre antiquo in contracta super<br />

jam quæsitis. Cum ergò inter virum, et uxorern, sit socie-<br />

727<br />

tas universalis in quærendis, ut palet per LL. Regni, et<br />

probatur in cap. cum societas, 17. ubi Gloss. 27. , quæst. 2.<br />

et in cap. significatif 2. de donation, inter virum, et uxorem<br />

, habebit locum in tali societate dispositio dictæ 1. 47.<br />

in fine. Secundo moveor ex verbis I. Stili 203, incipit, Co-<br />

7720 quiet•, ubi est scripta illa consuetudo Regni, quæ commuuiter<br />

est in observautia, quòd bona mariti, et uxoris<br />

præsumuutur commutiia, alio nous probato: ubi sent hæc<br />

verba: Pero la costumbre guardada es en contrario, que<br />

los bienes que han marido, y muger, que son de ambos<br />

por medio: pondero verbum .shpt, quod est verbum substantivum,<br />

et de præscnti cffectivum, ut in 1. his verbis 48.<br />

in print, 1), de lzæred. instituend. et dicit Bald. in tractatu<br />

schismatic in ruby. C. si quis aliquem testani prohib, col.<br />

4. quòd istud verbum substantiam rei perfectissinse includit,<br />

(eque est aliud verbum ita substantivum in mundo,<br />

sicut, sum, es, est; et dim dicai de præsenti dicta 1. Stili,<br />

son, non debet intelligi, quòd in futurum soluto matrimonio,<br />

erupt, augur i. i. qui ccdrficium 72. et ibi Paul, de Castr.<br />

D. de servit, urb. prctdior. 1, si ita 7. et ibi Bart. D. de<br />

aero, et argent. leg. 1. si stipulatus fucrim 76. §. 1. et ibi<br />

late Jaso D. verb, obit at. i. cum stipulamur 125. cod, tit.<br />

et si tale verbum fuerat in statuto, in quo consuluit Petrus<br />

de Anchar. in diet. corsi]. 102. idem dixerat, quad patet ex<br />

ejus verbis, çùrn licit, cram verba statuti dicunt, quod<br />

,cot communiez inter ipsos, etc. sed verbum lint est præsentis<br />

temporis subjunctivi, et non significat ipso jure, cap.<br />

si diligenti 12. de foro compel. et per Doctor. in I. in criminali,<br />

C. de jur•rsd. mutt, jucl. vides ergo, quòd si in statuto,<br />

de quo loquitur, fuerat istud ver bum cunt, aliter<br />

consul!uisset. Tertiò hoc probatur ex 1. 14. tit. fin. lib. 3.<br />

Foro Leg, ubi habetur, quid usar potest conveuiri ad debita<br />

contracta durante matrimonio; quod non est ex alio,<br />

nisi catione lucrorum, gum lex eitlem communicavit, 1. secundum_<br />

natrcram 10, D, de re,ul. jur. et ex co, quod lex<br />

ipso jure communicavit, volt, quòd ipso jure teneatur ad<br />

debita: et tacit ad idem 1. 60. in Ord. Tauri, gum liberal<br />

mulierem ah hoc (nere, ita dernùm si renuntiaverit lucri<br />

babitis constante matrimonio; et sic vult, opus esse reuuntiatioue,<br />

ut lucra ipso jure communicata perdautur: (eque<br />

obstaret, si quis diceret, quòd inn) ex ills I, <strong>El</strong>l. probatur<br />

uxori non fuisso acquisitum dominium; quia si id esset,<br />

sola reuuntiatione non perdiderat dominium, ut in 1. si<br />

quis vi 17. §. differentia, I), de arguir. posses. respondetur,<br />

illud non obstare, curn proretlat in dominio acquisito de jure<br />

gentiunr, mediante traditioue; tunc enim possessioncm<br />

non dtritittenido, non potest perdi sola voluntate, sea reuuutiatioue;<br />

hic verò tractarnus de dominio ipso jure communicalo<br />

per legenu, quid lex voluit revocabiliter acquiri,<br />

sicut dicimus in dominio, quoti per legem acquiritur legatario,<br />

I. si Liti homo 86. §. cum serums, D. de legal. 1.<br />

Non obstat, quod objiciebatur de 1. si quis bonorum, D.<br />

de legal. 1. quia diversum est in legato bonorum ab acquisitione<br />

istorum lucrorum, cùm bona intelligantur deduct()<br />

ære alieno; hie non, iron ipsa uxor tenetur pro parte ad<br />

æs alienum, et posset solvere capitale viri, et retinere sibi<br />

lucra. Advertendum tarnen est, quòd licet ipso jure sibi anquiralur<br />

dominium, et possessio, non tarnen acquiritur<br />

cum effectu , nisi soluto matrimonio, et sic finita societate,<br />

cam matrimonio constante non sint lucra , sed debet inspici<br />

tempos, quo dissolvitur societas, et sic tempos dissoluti<br />

matrimonii: nar de jure non potest agi ad divisionem lucrorum<br />

, nisi societate soluta, ut habetur, D. pro socio, per<br />

plures I1. et ita practicatur, ut et attestator Ruder. Suarez<br />

ubi supra, subdens notabiliter ad decissionenn quæstionis<br />

principalis, de qua per dictum glosatorem II. Tauri, quid<br />

mullet', donee solvatur matrimouiunn, non potest agere, (eque<br />

petere aliquid ex lucris; præsertirn corn constante matrimonio,<br />

adrniuistratio acquisitorum, et eorum alienatio<br />

priucipaliter resideat in persona mariti, per 1. de Niera<br />

fin. tit. 4. lib. 5. Ordir. Regal. et per I. Sfili 205. et sic<br />

patch non esse veram decisionem dicti glossatoris, et clariirs<br />

palet, quia aut maritus vendidit, et [radiant futidum, constaute<br />

matrimonio acquisitum;. et tune dim sit trauslatum<br />

dominium in emptorern in toto fundo, non potest uxor dicere<br />

se consortem: aut tantum vendidit, et non tradidit; et


728<br />

qualquicr <strong>del</strong>los puede vender la su parte (3),<br />

maguey la cosa non sea partida. E pue<strong>del</strong>e<br />

vender (4) a qualquier de los que han en ella<br />

cùm sit præcisè obligatus ad tradendum, dim possit tradere,<br />

et alienare etiarn partem uxoris, et habeat facultatem<br />

rei tradendæ, juxta notata per Gloss. in §. pretium, Instit.<br />

de empi. el vend. in verbo tradatur, et per Bart. in 1. 1.<br />

D. de action. empt. col. 4. non poterit uxor, volens retrahere,<br />

impedire maritum habentem à lege potestatem tradendi,<br />

et vendendi.<br />

(3) La su parte. Ut C. de com. rerum alien. per totum.<br />

(4) Vender. Non est assumendurn hoc verbum , ita late,<br />

quòd comprehendat quamcumque alienationem, prout alias<br />

habetur in 1. statulibcri d cætcris 29. §. Quintus, D. de<br />

statuliber. et dixi suprà cod. 1. 43. sed cùm non sit materia<br />

favorabilis, ut in 1. dudum 14. C. de contrite. cmpt. restringendum<br />

est ad venditionem propriè sumptam.Unde dicebat<br />

Alber. in diet. §. Quintus, speciale ibi esse favore libertatis,<br />

sed de proprio, et stricto vocabolo, emptionis verbum<br />

non est ita largum, ut in diet. §, dicitur, sed strictius,<br />

et ibi notat Gloss. ex quo infert ad quæstioncm consimilem<br />

huic nostræ, si de statuto, vel consuetudine proximìor possit<br />

retrahere rem venditam à consanguineo suo , ( 106(1 procedit<br />

in venditione propriè sumpta, non in cætcris alienationibus;<br />

et in hoc residet post Albertum, et Odofred. qui hoc<br />

tenueruut, in disputatione sua incipienti in aliqua Provincia,<br />

quant refert Joan. Andr. in addit. ad Spec. tit. de empt.<br />

et vendic. §. nine dicendum, cl 2. col. 4. in addit. super<br />

parte quemadmodum , ubi Spec. in vers. sed pone statutum<br />

est, dicit, quòd tale statutum non habebit locum in datione<br />

in solutum: et idem videtur dicendum in issa lege, quòd<br />

consors non admittatur ad retrabendurn rem datarn in solutum.<br />

Quod intellige, quando daretur in solutum à judice;<br />

secùs si ab ipsa parte, secundùm Alber. in prima parte<br />

statutorum, secunda parte, q. 2. per 1. sed si pecunia, 3.<br />

§. pignori, D. de rebus serum, et 1. alienationes 13. D.famil.<br />

ercisc. 1. cum fides hæredis 9, D, de fidercom, liberiat,<br />

et tenet etiarn Joan. de Plat. in 1. 1, C, de fundus patrim.<br />

lib. 11. ubi et in datione in solutum judiciaria intelligit,<br />

cessante fraude collusionis : hoc idem tenet Roman. consil.<br />

107. Alexand. consil. 52, vol. 1, et tradit late Andr. Tiraq.<br />

in tract, suo de utroque retrae/u in gloss. 14. nun' 8. cum<br />

sequent. Et adverte, quòd datio in solutum à ¡Lidice, quæ<br />

necessaria dicitur, est quando factis subhastationibus adjudicatur<br />

per indium creditori; si tamer alteri adjudicetur,<br />

id non est datio in solutum, sed mera venditio, 1. ordo 3.<br />

C. de execut. rei judie. Bald. consil. 360. vol, 1. Intellige<br />

etiarn, et limita, nisi daretur in solutum pro pecunia debita,<br />

ram tune idem esset dicendum, quod in venditione; si<br />

verò daretur in solutum alterius speciei debit, nihil esset,<br />

quad ad venditionem pertineret, Gloss. Cin, Bart. et alii its<br />

1. libera, C. de sentent. Gloss. et ibi Bart. in 1. si quis<br />

aliam, D. de solution. nisi tune daretur res immobilis pro<br />

mobili, quia perindé tune esset, ac si daretur pro pecunia,<br />

ut late tradit dictus Andreas, quern vide in diet, gloss, 14.<br />

num. 40. cum seguenti. Neque etiam procederet dispositio<br />

hujus legis in permutatione, sicut neque in retractu, qui fit<br />

á proximiori, ut in diet, I. Fori, ubi vide Gloss. cùm mini<br />

hic caveatur de redditione pretii, quod non potest hahere<br />

locum in vera perrrtutatione, ideò neque habebit locum hujus<br />

legis dispositio 1. 4. §. totiens, I). de damn, infect. nam<br />

istud verbum pretium propriè ad venditionem refertur, 1.<br />

fin. C. de predite decur. lib. 10. ubi Joan. de Plat, in terminis<br />

hujus quæstionis dicit, quoti qui præfertur in emendo,<br />

non præfertur in permutando, Quid tauten si pro re<br />

immobili daretur mobilis: vide quæ di tti supra ead. gloss.<br />

An autem habeat locum in transactions, si ex causa trausactionis<br />

res dimittantur penes possessorem aliquo pretia recepto<br />

vel dato à possidente? Vide Audr. Tiraq. in diet. tract.<br />

in diet. gloss. 14. num. 60. cum affluent. et vide in eadem<br />

Gloss. quid in locatione ad languiti tempus, num. 79. cum<br />

sequent. ubi etiarn vide plures quæstiones attinentes huic<br />

materiæ: et vide Decium tonsil, 282. ad fin. de locatione ad<br />

l agum tempus.<br />

Quinta Partida. Titulo V.<br />

parte (5), o a otro estraño (6). Pero si alguno<br />

de los que han parte en la cosa, quisieren dar<br />

tanto por ella (7), como el estrailo, esse la de-<br />

(5) Que han en ella parte.<br />

Poterit erg, vendere uni ex<br />

consortihus, licet ille minorem partem habeat, ut hic palet:<br />

quia etiam rationemminimæ partis quis ,lici<br />

tur ici con-<br />

sors, ut in 1. 1. C. de commun. servo manum ubi Bald notat,<br />

et infert ad statutum Florentinum, quo cavet quòd<br />

domus non possit alienari extra consortes ; nam si<br />

sont<br />

consortes, vel plures etiam ei, qui babet mill tres<br />

esima<br />

tern , potest alienari, non obstante, quòd sit alios co<br />

m par-<br />

habens majorem partem, quod dicit menti tenendum : l,æc<br />

enim tex privilegiat consortes condominos contra extraneos;<br />

ergò non inter se, D. de minor. 1. si minor 34, ubi melior<br />

est conditio conventi its privilegii paritate. In contrarium<br />

tarnen facit 1, fin. C. de agni. et mancip. lib. 11. ubi habetur,<br />

quòd fundus patrin'onialis Priucipis nari debet vendi<br />

uni tantùm colonorum suorum, sed pluribus debet vendi,<br />

ut materia seditionum tollatur: quia de natura rusticorum<br />

est, cùm ditantur, superbire, et se in elationem extollere:<br />

et Joan. de Plat, ibi inducit illaen legna in argumentum,<br />

quòd si res communia vendatur, potürs debet vendi omnibus<br />

consortibus, et sociis, quàm uni soli, ne molestus sit<br />

aliis; Lucas tarnen de Penna ibi aliter intelligit illam legem,<br />

scilicet, quód si aliquis ex colouis Imperatoris vult vendere<br />

prædium suum (quad tarnen est de patrimonio Principis in<br />

directo dominio) requirendi sunt alii, qui sunt de simile<br />

origine, seu jure, neque est vendendus alicui, qui suis consortibus<br />

præsumatur existere gravis, et molestus: et secundum<br />

intellectum istum non obstabit dir, 1. sed forte ex illa<br />

poterit limitari ista, scilicet, quòd si sit casus, in quo pars<br />

rei communis vendatur alicui ex consortibus, qui posset esse<br />

alos rixosus, et molestus, si haberet magnam partem rei,<br />

quòd tune admittantur consortes ad retractum, ac si venditum<br />

esset extraneo, ut saltir ta pro partibus, quas quilibet<br />

habet, concurrant in tali venditione; quod est bene notandum,<br />

et bene faciunt ea, quæ de socio rixoso notantur in I.<br />

si conveniret 14. D. pro socio.<br />

(6) O a otro estratto. Adde 1. falso 3. C. de commun.<br />

rerum ahéned. et 1. 1. C, commun. divid. valeret tamen statutum,<br />

quod non liceret vendere extranco, nisi priús requisito<br />

consorte, ut in 1, dudum, 14. et ibi Salicet. C. de<br />

contrail, emp. 1. 1. et ibi .Joan. do Plat. C, non licere habitat.<br />

metro. lib. 11. et Bald. in 1. prima, 1, notabili, C.<br />

commun. divid. licet Angel. in diet. 1, dudum, per illarn legern<br />

dicat talla statuta esse iniqua: quia illo les loquitur,<br />

quando statutum omnino removeret extraneos; sed tafia statuta<br />

non removent, sed disponunt pries requiri consortem,<br />

et præferri iii etnptione, et tale statutum valet, ut in tata<br />

lege probatur.<br />

(7) Tanto por ella. Sive pretium sit excessivum, et ultra<br />

justum valorem rei, sive non: quia venditor debet conservare<br />

indemnis, 1. ad officrum 3. C. commun. dti>id, et in<br />

authent. hoc jus porrectum, C. de Sacros. Eccles. 1. in fundo<br />

33. D. de rei vendit. ubi justum pretium dicitur, quod<br />

habit urns erat posscsssor; et res tantum valet, quanti vendi<br />

potest, I. si servu.s furtious 14. in princ. et ibi Gloss.<br />

allegai coucordantias, D. de condittone furtiva, et ita determinal<br />

Joannes Andreas its addition, ad Specul. tit. de<br />

emption. et vendit. §. nunc dicendum el 2. col. 6. et 7. et<br />

sequitur Bald. in 1. 2. ult. qu æst. C. de rescind. vendit. et<br />

probatur in 1. feu. C. de jure emphyt. ibi, et tantum pens•<br />

tare quantitatem, quantam ipse... ab alió recipere potes!,<br />

et tenet Joan. de Imol, in 1. qui Roma, §, cohæredes, D.<br />

verb. oblebat. Fabian, de Monte in tractatu de empteón, et<br />

vendit. 3. quæst. principalis quæstionis 20. Et quid si res<br />

vendatur certo pretio, et donetur, quad plures est, an consors<br />

debeat reddere non tantum pretium conventnm, sed et<br />

illud, quod donatum est? Dic, quòd non debet attendi ella<br />

cornmunis clausala, quæ in venditione solet appotei, et quòd<br />

phis est dgnavit, quæ potiùs de consuetudine, et stilo notariorum<br />

ponitur, quàm ut afferat aliquid momenti, ut lieti<br />

Angelus in 1. 2. C. de rescind, vendit. si tamen alias appareret<br />

de mente vendeutis, et ex affectioue, et ex alffs con-


11e las vendidas, e de las compras.<br />

729<br />

ue auer (8) ante que el estrao. E la vendida vendiendo algun orne alguna cosa, non deue Lrres<br />

<strong>del</strong> estranio se deue entender que puede sLT fe- valer ; ante dezimos, que deue ser desfe- ,u t,;<br />

cha, ante que sean entrados en pleyto (9), de cha (I) la compra , si fuer prouado, que la<br />

la parte. Ca si el plcyto fuesse ya comentado<br />

4eca s<br />

fueraa, o el miedo fue atal (N), que lo ouo<br />

en.juyzio para partirla, entonce non la podrja<br />

vender al estrano, fasta que fuesse partida;<br />

fueras ende, con otorgamiento de los otros<br />

compaïieros.<br />

LEY LVI.<br />

Del orne due por /hiedo , o por filerfa corn-<br />

pra , o vende alguna cosa , por menos <strong>del</strong><br />

fusto precie.<br />

P.<br />

de fazer maguer le pesasse. E romo quier que<br />

la vendida fuesse fecha por jura, o por peño,<br />

o por fiadura, o por pena, que fuesse y puesta,<br />

non deue valer. Ca despues que la vendida,<br />

o la compra, que es el principal, non vale<br />

(3), non deuen valer la otras cosas que fuessen<br />

puestas por razon <strong>del</strong>la. Otrosi dezimos,<br />

que se puede desfazer la vendida que fue fecha<br />

por menos de la meytad (/) <strong>del</strong> derecho<br />

Por miedo, o por fueraa comprando, o precio, que pudiera valer en la sazon que la<br />

jcctavis, quòd aliquam partem fusti pret.ii donavit, teneretue<br />

retrahcus ad illud chaut solvendum, nt pulchrè hoc<br />

iradit Carolus ir toliuæus ia eon,c,i,Itclirtiótts Parisiens. tir,<br />

1. §. 13. in gloss. 5. quæst, 12. et Fabian, de Dloule in suo<br />

tractatu de crnpfton. et vendit. dicta orlava qu æst. principali,<br />

i. quæst. et Andreas Tiraq. in libro suo de. tdrogue retracta,<br />

fol. 14(. noir. 11. cum sequent. in fol. 141.<br />

(S) ])ette tuner. IIoc de stricto jure commuti nota erat<br />

ita expressutn; imò liberum erat ila potestate alienantis rtliertare,<br />

ila extraueurn, ver consortem: sed de ægnitale consors<br />

debet preferri, si vent tantum dare, quantum alios, secutiditrn<br />

Baldum in dicta 1. 2. C. de commun. rerunz rzlicnat.<br />

allegai 1. necesse (mitan, 1). de in diem addition. et 1. 1. D.<br />

ile /m•icdicg. creditor. quæ tanen leges hoc non probant in<br />

specie: et dicebat Fabian. de Monte in suo tractait" de enzption.<br />

cl vendit. refereus Guilliel. de Cugueo in 1. 1. D. de<br />

prtbi/t'g. credit. quòd cæteris paribus, potins tenetur quis<br />

vendere convitino, et quòd alias possit appellaci : facit I.<br />

gtticunzque 'í. C. tic muni agro de.cer •t. lib. Ii. et dicit etiatn<br />

labianus ubi supra in tertia quæst.. principali, quæst. 20.<br />

referee ista 11toderu. in 1, si ozi/ri, D. tre verbo. obh;,<br />

quia interest nostra non habere n'talos Vici nos, ut ila 1. fin,<br />

C. the pactis inter errtplor'. et vendit. et cotilìnes fundos<br />

(liant supra juslam æslimationem interest nostra inlerdìtm<br />

habere, 1. si cui funcltts 54. D. tic tegat. 2. super hoc ei atn<br />

]lutta fuit qu ædam tex à Frederico Imperatore, Rege Sir dire,<br />

quant ad litteram poilu Dlattltæus de Afilictis ila suo tracta/1s<br />

de jure pro/onz/rios, qu 'y tamen non servaLur in istis<br />

Ileguis, neque hoc jus retractus ex viciuitate datur ila isto<br />

Regno, neque aliqua lege Regni cavet or, osque etiarn per<br />

leges juris commuais dictuut Guillielm. futtdatur in specie<br />

dirti sui. Tette errò menti istam legem decideulern, locuto<br />

habere retractum s'atiotte cornmuniouis rei vetulitæ: et deitet<br />

ila /sto retracto jure cornmuniouis servari ornase illud,<br />

quod servari dehci its telractu jure consanguinitatis, justa<br />

11. Fori, et Ordia. de 1Vicoa: et omnia ila illo retracto stafuta<br />

its oblatione, et cousigualioue preti/, et c æteris diligentiis,<br />

et. observat.ione termini novero dierum, et anis,<br />

babenl. locum itt /sto retractu, ut habetur ila I. 5. ire Ordir.<br />

`ritiri, obi per glossrttot•es rcperies aliquas quæslioues<br />

in materia hujus legis, et per Jlattbæum ile Al •tlictis in dicte)<br />

suo tractas'. Quid auteur si extraneus, cui est ces vendita,<br />

sit Clericus, ver Ecclesia? Die, quod adhuc Nahebit<br />

loran' isla les, ut est textus ttotabilis, et ihi Abbas quinto<br />

noter"//i, ila cap. cons•/ilu/os S. de in interr. resti/uf. hoc<br />

coins prívilegiurn etiam Clericis potes" routpetere, lai iradit<br />

Decius cousit. 232. ad finem, et in propriis terutinis nostrre<br />

legis tenet Ilesand. cousit. lia. incipit viso sto/ alo íìletüulancnsi,<br />

vol. T. ergò et contra Clericos procedet hujus legis<br />

dispositio. Sed quid si tu, et ego hahebantus rein coinmiment,<br />

lu veudidisti partent tuarn Titio, the irreq;tisito,<br />

posteti ego venditi partent utcam Semprouio, Titio írrcquisilo,<br />

et cessi sibi jas,' quod habebam ex forma hujus legis<br />

contra Ti tium, ut 'alibi revetleret.: Titius nunc agit contra<br />

Setrtprouìunt, qui à me canit, 'ficelas, quel emptio sua<br />

fuit eu irrequisito, et volt habere pro codent pretio par-<br />

te.m, quarta ego vendidi Sempronim Sempronius veril ex<br />

jure cesso prætetdit sibi cons jus retralieudi parlen,<br />

quant emit Titius: quteritur quis prætèratur? Quæstionent<br />

istam mover Paulus de Castro in I. opta/ untitmos iu íine,<br />

C. de furor, et concludit, præferendum Scutprouiunt ageutem<br />

ex jure cesso: vide ibi per cuto. iota etiam, quòd ex<br />

verbis hijos legis, cien dicit, esse la dette atto, etc. curo<br />

verbis superius positis, pero si uterino, etc. comprobatur<br />

illud, quod consuluit idem Paulus de Castro consil. 221.<br />

incipit in hoc passa, vol. 1. quid et si sint plures consortes,<br />

et unos tantum petat revenditiouem partis fhctam extraneo,<br />

q uòd ille solos admittetnr in solidum, et non pro<br />

parte sua t.auturn: est eniut istod jus reveudenli individuum,<br />

quia tontine[ rein trarli, quod est individuum, 1. stipulatroncs<br />

non diohlunfur 72. D. de verb. obit;;. et isolat Barbalus<br />

its 1. cul usuafruclus, D. de u.eujì •uct. /erut. non enim<br />

nisi its solidum petere potuisset, 1. muid auteur. 11. §. fìn.<br />

cuna 1. sequent. D. de in diem addition. Et adverte, quòd<br />

extraltens reta ratione comtnunionis, ver proxiutit.atis, teuebitur<br />

refundcre connes expensas, quas fecit in re is à duo<br />

retraltitur, vide per Allier. loquenlem iu casa, cure jure<br />

proximitatis rctt •ahitur, in I, infra trille, §. I. D. de minor.<br />

et ibi, quid si protestetur, quòd non facial tales expensas.<br />

(9) Pleylo. Id est, lis sit contestata, ut in I. 1. in fin.<br />

C. commun. drteld, à qua isla lex sumpta est.<br />

LEY LTrl.<br />

Rescinditur venditio, si fuit farta per vin, ver netnm,<br />

hoc vere probato; nec etiam valent accessoria ad firntitalen<br />

posits, chaut juramento firmata. Item resciuditur, si<br />

fuit deccptus ultra diutidiant lutti prctii; risi ad verunt<br />

pretium seducatur, vil risi ces sit perdita, ve! deteriorata,<br />

aut per ntajorern 14, aurais juramento lirruata: si tarnen<br />

fuit deccptus minor 14. aunorum, etiamsi juret, rescinditus-<br />

conl.ractus. floc dicit,<br />

(1) .Desfe'c/a. Afide I. I. C. de, rescind. vend, et 1. si vi,<br />

Del me•ftt 3, et I. si per vint 4. C. de /ras, [pua: vi, nu'/asce<br />

taus, fiant: et digit. rie:jet-ha , quia rontractus leitet, licet<br />

rescindalur per actioneut ciuchi totetcus causa, ut. 'total Glos.<br />

ila dicta 1. 1.<br />

(2) À/a/. Id est, tans, qui raderei in constautcm virons;<br />

et ( palis sit isle, dcclatatur bene in I. T. lit. peu.<br />

Partit. .<br />

(3) Principal, non vote. A<strong>del</strong>e 1. noci dabittrn. 5. C. de<br />

le;lib. et 1. court peincioalrs 178. D. de re:¡. ¡tir. et I. Selles,<br />

el ,I;;erius 2 . D. ad Leg. /''u/nid. ila et turateti, quod hic<br />

dicitur ile jurarncnto, iutellige petits absolutioue, ut dixi<br />

in lin. lit. II. Port. 3. el per lume. in cap. rimerait/km,<br />

de eleclion. et in cap. ad aures, quod mettes cutis. et per<br />

Paul ile Caste. itt autltent. sacramenta lutherurn, col. 1. in<br />

fin. C. si adrersus vendit.<br />

(i) Menos'c/e Ics rate,) lad. Aille 1. 2. et I. si volume'', 8.<br />

C. de rescirl. vend. et cap, cum di/ecli 3, et cap. u-u rn causa<br />

6. ile empi, et vend. et I. 4. tit. lib. 5. Ondin. Regal.<br />

quæ estendi[ dispositiouem bolus legis, et illius, ad cou-


7 30<br />

Quinta Partida. Titulo V.<br />

fizieron (5). E si el vendedor esco pudiere prouar<br />

(6), puede demandar al comprador, quel<br />

cumpla (7), sobre aquello que au'a dado por<br />

ter segund derecho. E si esto non quisiere<br />

fazcr el comprador, deve desamparar la cosa<br />

(8) al veucledor, e recibir <strong>del</strong> el precio<br />

ella, tanto quanto la cosa estottcc podria va- que auia dado por ella. E por menos <strong>del</strong> de-<br />

tractum lorationis, et permutationis, et ad alios similes, etsi<br />

interveniat publica subbaslalio, et restriugit termiuuut peteudi<br />

osque ad quadrieunium a die coatrar. os: adds Spec.<br />

lit. rie erne/ion. et verdie. §. ntu?C direnc/rrm est., col. 4. et<br />

in tit. de local°, §. nunc aligna, versic. 90, ubi et quid in<br />

léudi, vet cmphyIe°sis cnncessioue. Et habet chain locum ista<br />

tex, secuudic u r Alberir. ill diet. 1. 2. in dall ° Ite iu solu-<br />

10 m, et habelur in I. si quos IG. C. cud. tit. good limita, ut<br />

iu casu I. 5. tit. 7. lib. 5. Orlin. regal. vide Bald. in I. ordo<br />

in 1111. 1. col. C dc e.tecut. rei judic. babet etiaut locum in<br />

contraclibus innoutinalis, Gloss: in 1. si olci, C. de local. et<br />

in contractibus stricli juris, tarn per viant e':cepliunis, quàut<br />

actionis, secuudùm Allier. Bald. et Salir. in dic. 1. 2. et ire<br />

trausactione vide per Gloss. I. Lucius, §. fin. et ibi Bart. D.<br />

ad Trebel. Quid taisent in deceptioue a•stimationis rei dat ai<br />

in dotera? \'ide 1. 16. tit. 11. Part. 4. et q11æ ibi dixi, flatlet<br />

eliaru locum in t;imia runstitutione dui is, secuudùm Gloss.<br />

in I. ,si et caus(', §. ire dolls , 1). dc minor. et tune non<br />

debct concludi in libello alternative, vi<strong>del</strong>icet vet quòd dos<br />

reducatur ad justam mCrtsuraut, vet quòd ex toto discedatur<br />

à contractu lotis; sed tanlinn, quòd dos reclucatur ad<br />

justam rnensuraru, secundùin Bald. novel. in tractat. de dote,<br />

fol. 20. col. 1. versic. et hoc era quadragesinttmz secundam<br />

pre ilegiurn. An auteur re mcilium hujus logis ha beat<br />

lncuno, si interveniat ista dcceptio in perurutat iuue benefi-<br />

(iorurn, Calderinus voluit, quòd sic, in tit. de rerun permrr/at:'one,<br />

cousit. 4. incipit duo Canonici. Decius Mellen<br />

runsil. 210, Viso purcto ail fìn.vn, 2. cul. intclligit dictum<br />

(alderiui, quando ex tali per utulalione Ecclesia fuisse!. derepta<br />

ultra dimidiam justæ astimationis; secirs si tantiun<br />

esset dcceptio inter personas permutantioni; narra lune, ser•<br />

undirm cum, peupler solaut in,rqualitatem, etiani data<br />

enormi læsione, non deberet vitiari pertnutaiio: vide ibi<br />

per cura; et quid si procurator vendit, vide Gloss, ill I. qui<br />

fundum, §. procurator, P. pro emp?. et quod notai Abb. in<br />

cap. cunt cattsam, de empi. et venal/. versic. 2. oppon°, col. 2.<br />

Pro lirnitatione islllrs textos nota quòd non procedit,<br />

nique po test allegati isla dereplio in contrac • tu locationis<br />

gabellarum, ut in I. 143. in Qualerno gabe?!arum; non tarnen<br />

per illana legem videtnr tolli beneiiriunt restii itioiis,<br />

Gloss. in 1. postquanz liai, C. r/r pact/,, et per Bald. in 1. 1.<br />

C si adrer.sos fscr m. Quid auletn si res que Vii IUI).<br />

vendita fuit pro 10. co pacto, ut si in Pasehate non solverentur,<br />

adimpleretur justum pretium? an tunic ail locus remedio<br />

hujus logis? Bald. in cap. 1. qualiter dominas prolrriet.<br />

feud. prri-et. dieu., quòd non, quia sufficil. provisio<br />

contrahentium. Qua •stionem ctiam prrlchrain similcut huic<br />

punit Odafeed. et refert Alberic. in diet. 1. 2. col. 4. versic.<br />

íle'm gtta.'rit, cle en qui vendidit rein valentem O. pro c 1 )atuor,<br />

pacto apposito, ut venditore solvcute, dicta qu a tuor<br />

osque ad an RUM ernptor teneator rein sibi restitue re; snodò<br />

venditor non solvit dicta quatuor infra tern-doom: uumquid<br />

eo elapso poterit uti beneficio hujus Iegis, cl dictai 1.<br />

2. et tenet, quòd sic, quia es panto nun videtur rennutiasse<br />

beneficio hujus logis; sicuti è converso quis polest uti spcciali<br />

beneficio, licet rentiserit jus commune, ut in 1. 1. C.<br />

de legit. hared. et licet bane duo dicta videautur courpugnare;<br />

tarnen dictum Baki procedit ex co, quia vend:tor<br />

Scivit pretium convent urn 0011 esse justum, et nirtitonniins<br />

vendidit; in serundo verò dick) Odufredi, et Alhcrici. non<br />

constat, (l urid hoc scivil: scienti enim justum preliurn, et<br />

rein vendenti vilinri, lion ('0r11pelit hoc rentedium, ut notat<br />

Azo C. de rescind. vendit. in surnma, ibi screnli enim, etc.<br />

1. 1. D. de. action. empi. et regal. sciera 2'. de regal. jar.<br />

in 6. Sed nonne quilibet præsumitur scire valorem rei suai,<br />

ut in I. qui.sgctis 15. C. de rescind. vend.? n iruquàtn ergò<br />

habere poterit locum rentedium hujus logis. Sed die, quòd<br />

ubi quis pauto vilius vendit, præsumitur, quüd scivenit<br />

pretium rei, et ita procedit I. quisquis, cet ibi pate(; sed ubi<br />

multo vilius, ita quòd enormis !resit:,sequeretur, ignorare<br />

prorsurnitur, a'guuteuto i. corm de indebito 25. D. de n'olrri.<br />

et tenet Salie. iu dirt. I. 2. in fin. post Pelt'. et Cin.<br />

let \icol,<br />

de \lattha: debutergei secuudùm eunt, error in libello<br />

narraci, licet non sit necesse probari. Et uosa, quòd si routeaetus<br />

vend iiiouis esset colilirmatus per jndicein, non<br />

pcsset<br />

agi reinedio hujus logis, ut in I. 1. et ibi Bart. et Joarrn,<br />

de plat. C. de pradirs Decurion. lib. 1t1. et idem plat,<br />

in I. si (pros, C. de Dccurion. eod. lib. quad inteliige,<br />

quando decretum fia'et cum causai cognitin ne , et ila<br />

expriutitun' in co, et non esset interpositum ex falsa causa,<br />

ut in I. cum vero 26. §. subrenium 7. D. de fide/com. tiler?.<br />

et tradit Decius cous, 351. col. fin.<br />

(5) En la sa,on gtce la fzieron. A<strong>del</strong>e 1. si vo/untate 8.<br />

C. tie rescind. vendit. et cap. cunt causa 6. de empi. et vendit.<br />

Gloss. in cap. cum dilecui, cod. lit. el cap. cunt catesum<br />

42. et ibi Gloss. de test;/ius, et text. in I. non intell/ ilur 3.<br />

§. Dirt fraires 5. et ibi Bart. D. dc jute fsu: Sed quid si<br />

per testes probatur, quòd per annum ante res taut urn va<br />

ut de tempore con-.<br />

-lcbat? uumquid per boc illative concluda<br />

tractus? bald. post Jacob. de Ba y. in diet. I. 2, col. pen.<br />

dial probari ex hoc præsumptive: ram in brevi tempore,<br />

per Inc Li à communiler arcidcntibus, non contingit uuulatio<br />

nolabilis quantitatis in stabilibus, nisi aliud probaretur;<br />

quia sæpe per guerras, et alias hominum passiones ire<br />

brevi tempore limit maguæ mulationes; uncle judex dchet<br />

super hoc arbitrari. Alber•icus ibi col. 5. unit, quòd imò<br />

prubatio non conelnclat; sed debeat probari de tempra re ccontraclus:<br />

o piuiouem tamer Jacobi tenet Cin, in authent. sed<br />

quamrrs, C. de rei 0.1-0r. action. Sa lie. in diet. 1. 2. col. antcpen.<br />

el salis mini placet ita, quòd hoc resideat in judicis<br />

arbitrio.<br />

(6) Pudiere peonar. Iloc qualiter prohetur, ponit Glos.<br />

magn. in diet. 1. 2. in fin. C. de ; escind. -vend. et ibi Bart.<br />

Bald, Angel. et Salie. et per Joan. de Plat. in 1. fin. C. de<br />

prrrdils, et omrrib. rel. auricular .. lib. 1i, et in brevi ternpore<br />

non præsumitur mutalio valoris, vide I. fin. tit. 25.<br />

2. Part. Bald. obi supra co!. pen. versic. pane quidam: et<br />

ad id, quod traduut, an probetur ex instrurnentis veterunt<br />

venditionum, adde 13a1(1. in I, unica, col. final. C. de scrnlunt.<br />

qua; pro co, (nod interest, et. Alexand. cons. 28. col.<br />

2. vol. 5. et fuurlus civitati propinquus cariirs a•stimat u•,<br />

secuudùm Bald. in 1. sí quiver/wen/urn , in prive. C. de donation.<br />

et I. si ceti fandus 5 4. D. de legal. 2. Et adverle bene,<br />

quint . res debet æstimari corn qualitatibus suis, 1. 1. §. .si<br />

han-es, D. act Trebel. I. cunt de mortis 4. in tit. C. de donation.<br />

carts. moil. et dici!. Bartol. in diet. §. si hares, quòd<br />

sis cactus, quando tractalur ista materia, q u òd consnlcr'es<br />

personam venditoris, si cent iinplicitus debitis, vel si dedit<br />

fidejussorern, vol lion; ut ex hoc possis concludere, quòd<br />

talis res non reperiisset entptoreut tatuai quantitatis; et idear<br />

dic•it in similibus qualitatibus rerum, quai babent augere,<br />

vol dimiuuere pretium: afide edam ea, quai uotantur in<br />

cap. ad no.stranz 5. de empi. et vend. Et testes deponeutes<br />

super valore rei, etsi non iuterrogentur; debent reddere<br />

rationem dirti sui, Bald. in I. fiu. C. de ju'e domin.impetr.<br />

(7) Quel cumpla. Ex bac loge colliges for'rnam libelli, et<br />

pmlit Ang. in diet. I. 2. in 6n, et vide per Speculai. tit. de<br />

enzpiion. el vendit. §. mure diecndam, versic. ubi autenz rill is<br />

in vendutone.. Et probatur ex ista lege, quòd beet in libello,<br />

non fiat rneutio de beneficio rei, sed tautùm agatur ail supplendum<br />

pretium, libellus tenet, et adde 1. pater 7.1). quod<br />

cunt ro, et Bahl, in diet. I. 2. col. 9, et tese hoc menti,<br />

quia Abbas post Doctores alios voluit contrarian) in cap.<br />

cum diletti, de empi. et vendit. ubi vide text. Quid autern<br />

si primus ernptor alienavit in ilium, contra quern agitar,<br />

vide per Bald. in diet. 1. 2. col. 8. et Salie. col. 5. et Alex.<br />

cons. 92. vol. 1. col. 3.<br />

(8) Desanpar • la cosa. Sed an cum hoc digit ernptor,


De las vendidas;<br />

recho precio podria ser fecha la vendida, quaildo<br />

deJa cosa que vale diez maratredis, fue<br />

fecha por menos de cinco marauedjs. Otrosi<br />

dezimos, que si el comprador pudiere proiiar<br />

, que dio por la cosa mas de la mitad<br />

<strong>del</strong> derecho precio, que pudiera valer en aquella<br />

sazon que la compro, que puede demandar se<br />

desfaga la compra, o que baxe el precio, tanto<br />

quanto es aquello que (lemas dio. E esto seria,<br />

corno si la cosa que valiesse diez marauedis, que<br />

diesse por ella mas de quinze ( 9 ). Esto dezimos<br />

que puede fazer, e demandar el vendedor , o<br />

teueatur ctiam fructus restituere? Videtur, quòd non, cum<br />

hæc lex, et etiarn 1. 2. C. de rescind. vend. tantum dicant<br />

de re; et fructus debcat lucrifacere, cum cos titolo perceperil.<br />

Alberic. movet islam quæstiouem in dici. 1. 2. col.<br />

4. et non decidit, sed remittit se ad Bofredum in titulo de<br />

actions ([tanto m/norus, versic. item quavitur, utrom debeat<br />

restituì fondus corn fruccibus; et videtur de mente<br />

Bald. in did. 1. 2. qua•st. t. quòd non veuiant fructus in.<br />

ista actione, quòd et voluit Fabian. de Marte S. Sabiui in<br />

suo tractatu de eruption. et vend. 8. quæst. principali, col.<br />

pen. versic. S. ad finem. Videtur dicendum, quòd cum ista<br />

lex veldt contracture istum, obi tanta Iæsio, sea deceptio<br />

interveuit, reduci ad æqualitalenr, quòd teueatur restituere<br />

fructus pro parte pretii, in qua veuditor fuit deceplus; et<br />

simili ter in caso, in quo potiùs velit supplere justum pretium,<br />

tenebitur etiarn ad interesse pretii, quod non dedit,<br />

argum. coruin, quæ lrabentur, et eotantur in I. usuras 2.<br />

C. de usar. et in 1. curabit 5. C. de action. empt. et in 1.<br />

Julianas 13. §. ex vendito 19. et seq. D. cod. 1. 1. §. I. et I.<br />

fatta redlcibit/one 60. D. de adilit. edr'c/o, quod bene nota in<br />

practica: facit etiarn , quia quando res restituitur ex beneficio<br />

hujus lcc is, oinnia in pristinum statuni reducentur ad<br />

instar restiLutialis ininoris, ut in 1. quod si minor 24. §• 4.<br />

versic. restilu/ro , D. de minor. Post hæc scripts habui ad<br />

manus Surn nain Rofredi Benaventani , quem refert Alberie.<br />

qui idem tenet in effect u, scilicet, quod si eligat restilucre<br />

funduni, quod restituat cum fructibus, et recipiet<br />

pretium, quad dedit , cum interesse quad in regione fireuuentatur,<br />

argum. D. de u.sttrts, 1. videamus, et. 1. Fen.<br />

1). de verb. sin-,, c. quia secundùrn earn, verburn rrslileere<br />

plenam habet significatiorem, etiain fructuum, et accessionuni,<br />

etc. argum, 1. curabit 5. C. de action. empt. et iüct.<br />

§. ex vendi/o 19. dictæ 1. Julianus , 1). de action. erupt. et<br />

emptor 65. D. de rei vendi(. Post hæc etiarn reperì Bart.<br />

(. pul. in suo tractatu de simulatione contractuum in in'irno<br />

casu principali , col. fin. ubi vult contrarium, ì:uò,<br />

quod neque de lure . Civili , vel Canonico fructus si ut restituendi,<br />

rescissa veuditione ex remedio dictæ 1. '2. dictas,<br />

quod non meminit se legisse jure cautum; imò, quod dicta<br />

1. '2. videtur probare contrarium, ex quo solùin providet,<br />

quod sit its electioie lædentis, vel rescindere contractual,<br />

vel supplire justurn pretium; et cirro teuuerit ipso jure<br />

venditio, et sic emptor perceperit fructus rei suce, cos restituere<br />

non tenetur; et subdit, quail facit ad hoc, quod notat<br />

Bald. iii cap. 1. de feud. dal. in vtcem leg. comntir .cor.<br />

et Anton. its rap. ad nostrum circa medium , ibi sed venúrnie<br />

tempore , dc empt. et vendit. et subdit etiarn, quod in foro<br />

animce Ilene credit, quad emptor teueatur restituere fructus,<br />

vel in sorter', computare pro co minori pretio, quo<br />

res fuerat vendita , vel distracta. Ta verb teme, quod dixi,<br />

ctiam in faro rnnteutioso; quia habet maximarn æquitatem,<br />

et fulcitur auctoritate liofredi, et Alberici, qui transit cura<br />

eo, et vult etiam Salicet. in dici. 1. 2. num. 5. et facit optitans<br />

text. in 1. majoribus 3. C. comnzun. utriusque ludic.<br />

et fundamenta Cupola non urgent in contrarian'. Et ex<br />

floc edam infertur,quoti si emptor tempore qua rem hermit<br />

earn hypothecavit, quod tenebitur ad interesse, vel ut rem<br />

liberet ab hypotheca r nain tenet hypotheca, ut late tradit<br />

Toni. H.<br />

e de las compras.<br />

7'5i<br />

el comprador, non seyendo ]a cosa que se ven-e<br />

dio perdida, nin muerta (10), nin mucho.<br />

empeorada ; ca si alguna destas cosas le acaesciesse,<br />

non podria despues fazer tal demanda.<br />

Otrosi dezimos, que si el comprador, o el vendedor,<br />

jurare, quando fìziere la compra, o la<br />

vendida , que maguer la cosa valiesse mas (1 1 ),<br />

o menos, que nunca pudiesse demandar , que<br />

fuesse desatada la vendida ; si fuere mayor de<br />

catorze ;t ios (1) el que vendio, quando la<br />

jura fizo, deue ser guardada la jura : e non se<br />

puede desatar entonce la compra , nin la ven-<br />

Allier. in diet. 1. 2. col. 4, versic. item (narro, post Thoream<br />

de Piperata, et Bart. in 1. si res , D. quibus mod. pigs. vel<br />

ttypoth. solo. de quo vide Bald. in diet. 1. 2. col. î. versic.<br />

ju.rta hoc quarilar, et Joan. Ande, in addition. ail Spec:. in<br />

rubric. de obligal/one, et solutions, col. 2. et infra cod, 1,<br />

fin. ubi vide omninò, quia ills lex non volt tenere hypothecaer.<br />

Advente etiarn, quod si emptor fuisset in mala lisle,.<br />

inducendo vendentem, ut veuderet minus fusto pretio , tunc<br />

præcise tenetur rein restituere , ac q ue possct supplere justum<br />

pretium , ut est text. juneta Gloss. in 1. pen. C. si vendit.<br />

pign. agatur, et per Paul. de Cast. in diet. I. 2. iu<br />

princ.<br />

(9) Mas de quinze. Approbat opinionern Aeon. in sum<br />

ma, C. de rescind. vend. et Gloss. et Innoc. id cap. rum<br />

causam, de eruption. et vendit. et Gloss. its diet. 1. 2. repro-<br />

Lata opinione B. et Cyu. in dici. 1. 2. vide quæ lisi in I. 16.<br />

tit. 11. Part. 4.<br />

(10) Pcv'dida, nin muerta. Approbat opinionern Azon.<br />

C, cod. in summa , et Glos. in diet. 1. 2. reprobata opinione<br />

Guidonis, el. Bart. Brixjeu. qui lenueru ti, penieulum spectare<br />

ad emptorem, ex q u o venditio fuit perfecta; et quod sir<br />

adhuc veuditor possit consegui supplemeetoni justi pretii,<br />

et tenebat etiarn Alberic. in diet 1. 2. col. 3. diems, liane<br />

esse opinioueui Veriorem, et justiorem: opiuiouem tamer<br />

Azon. quæ hic apprubatui', licit Sa l ice t. coin Ill inn<br />

diet. 1. 2. q. 14. et q. 19. Et adverts, quia Glos. et Doct. in<br />

hoc loquuutu- in caso, quo veuditor fuit deceptus: isla lex<br />

Partitarum disponit etiarn eo caso, quo emptor fait dereptus;<br />

in quo est majas dubium ex co, quod venditori remanet<br />

necdùin pretium just nin, ecriun et quod exredebat á<br />

pretio justo, ila quad veuditor in irto casu est in lucro, et<br />

sine dauu,o; et vidcbatur vquum, quod salters ad pretium<br />

excessivum teneretur etiarn re perempta. In casts verb, quo<br />

emptor fuit deceplus, uterque rernauebat in danno re perernpta<br />

, uude rnulttun nota istam legem Part.itarum, idem<br />

dispocienteni in emptor( decepto, quod irr venditore.<br />

(11) 3Jagttc, la casa valiesse nuas. Quid si non jurasset<br />

isso modo , sed simpliciter, non venire cont'actum venditionis,<br />

an tune poterit agere vendi ton remedio hujus legis,<br />

et diet. I. 2. C. de rescind. and? vide Bald. in 1. ti tter stub<br />

condition,' , §. si quis, D. dc condii. instil. dicenterri per Blum<br />

text. quod non pores) potere alternative, quod adimpleatur<br />

sibi justuui pretium , vet rescindatur venditio: videtur<br />

tames, secundùui Paul. de Cast. ibi, quod non ohstante<br />

juraurento, saltier possit agere ad pretium simpliciter,<br />

scilicet, ut suppleatur sìbi justnrn pretium, per diet. §.<br />

yuis, ali allers conditio firma permanet; lie/i conditio jurisjurandi<br />

rejiristur: quod satis est menti teneuduin.<br />

(12) Mayor dc catorze artos. ult isla lex, quod ad<br />

hoc, ut juramentuun obstet malori quatuordcciar aauor-urn,<br />

Behest specific:è jurare, quad licet res plus, vet minus vateat,<br />

non contra veuiet: non ergò sufficeret jnramentumi<br />

simpliciter pr•stituur; et sic approbatur hic Glass. in cap.<br />

cum cdusam , in fin. de empt. et vendit. in diet. 1. 2. et vide<br />

(lux dixi in I. 16. tit. 11. 3. Part. Et limita, et iutellige<br />

istam legem, quando Iæsio esset parino ult ra dimidiam justi<br />

pretii; si lamen esset magnas excessus, velati si rem valerteal<br />

15. claret pro quatuor, vet quinque, tune catione enor-<br />

Aaaaa -


LEY LVII.<br />

Como la vendida que es fecha engañosamente,<br />

se deue desfazer.<br />

Ley 3, Heredad , o casa, o viña, o otra cosa qual-<br />

ti ra/. r •<br />

75<br />

Quinta Particla. Titulo V.<br />

dida , por tal razon. Mas si fuesse menor de<br />

catorze aîios, non valdria la jura, e desatarse<br />

y a la compra, o la vendida, tambien como si<br />

nbn ouiesse jurado.<br />

las sus pertenencias que fueron engañosamen=<br />

te encubiertas,<br />

LEY LVIII.<br />

quier auiendo algun o rne, en algun lugar do<br />

jV,wis • el non estouiesse, nin sopiesse quanto se valletop.<br />

.<br />

ha, nin la ouiesse nunca visto; e non autendo<br />

voluntad de la vender , si otro alguno le<br />

mouiesse razones engaîiosas, de manera que<br />

gela ouiesse de vender ; dezimos, que tal vendida<br />

como esta se puede desfazer (I), e non<br />

vale M ; quier sea fecha por menos de lo<br />

que vale, quien non. Mas si este, cuya fuesse<br />

la cosa, ouiesse voluntad de la vender, e el<br />

comprador le fiziesse engallo , encubriendo)<br />

alguna cosa de las quel pertenescen a la heredad<br />

, o a la cosa que vendia ; o faziendol creer<br />

engañosamente, que maguer algunas cosas per<br />

tenescicssen a la heredad, dixesse que estauan<br />

en poder de alguno , que estauan malas de<br />

cobrar, e que eran perdidas ; estonce dezimos<br />

que vale la vendida , porque el vendedor ouo<br />

voluntad de lo iazer. Pero el comprador es<br />

tenudo (3) , de emendarle aquel engaño que<br />

lizo ; de mariera que aya el precio derecho que<br />

podria valer aquella cosa que le vendio, con<br />

missimæ læsionis, quia intervenit Bolus re ipsa, non obstaret<br />

juramentum, 1. si quis cum aliter 36. D. de verb. oblíg.<br />

1. omnes 17. §. Lucius, D. gum in fraud. creditor. et notai<br />

Abb. in diet. cap. cum causa, in fin. et in cap. cum contingat,<br />

col. 19. vers. nonos casus, de jurejur. et procedit<br />

etiam si sit major 25. annorum, ut declarat benè Philippus<br />

Corneas consil. 214. vol. 3. incip. vico puncto, col. pen. vide<br />

etiam late per Deciurn consil. 180. et consil, 344. et consit.<br />

403. et quæ dixi in 1. 59. tit. 18. Partit. 3. et late Petram<br />

de Anchar. in repel. cap. canonum statuta, fol. 12.<br />

de coast. Et adverte steam, quod potest renunciari remedio<br />

hojas legis, ut dicit Bald. in dic. L 2. col. 5. et ibi per alios<br />

Doctor. ubi vult, quod minor, mulier, vel rusticus debeant<br />

de hoc beneficio certiorari: et si renuntiat emptor, non videtur<br />

renunciare venditor, Bald. in cap. 1. qualiter domi.<br />

propriet. feud. privetur, col. 2. et ibi edam vicie per cos,<br />

parvi effectus esse illam clausulam solitam apponi à nota<br />

-rüs, vi<strong>del</strong>icèt , quod si plus valebat res, venditor emptori<br />

dazzavit pro bene mentis, et servitiis: posse tame» babere<br />

aliquem effectum, declarat ibi Ang. col, pen. circa finem,<br />

versic. sed adverte, et vide latiùs de ista clausula per Bart.<br />

Ccepol. in suo tract. de sinzulatzone contract. præsumptione<br />

7.<br />

LEX LPII.<br />

Si non videntem, nec agnoscentem rem suam , nec ejes<br />

pretium, nec vendere volentem, dolo aliquis induxerit ad<br />

vendendum, non valet venditio: sed si volehat vendere, valet;<br />

sed tenetur decipiens ad damnum. Hoc dicit.<br />

(1) Se puede desfazer. Scilicet, quatenùs de facto pro•<br />

cessit; nam de jure' est nulla, cúm Bolus dederit causam<br />

Como se puede desfazer la vendida, si el comprador<br />

non guarda el pleyto vae puso<br />

sobre ella.<br />

Mueuense los ornes a las vegadas, a ven_ Lev<br />

der sus cosas, por pleyto que les fazen amen/. ,;<br />

en las vendidas, o por cosa que les prometen; ¡N^^1O<br />

de manera que si esto non les prometiessen , de 1tecop.<br />

otra guisa non las querrian vender. E poren_<br />

de dezimos, que quando alguno vendiesse su<br />

cosa sobre tal pleyto , que conuiene en todas<br />

guisas, que el pleyto sea guardado: ca si non<br />

lo guardassen en la manera que fue puesto,<br />

desfazerse y ha porende la vendida. Mas si la<br />

vendida fuesse fecha de otra guisa, que la non<br />

fiziessen seîíaladarnente por razon de los pleytos,<br />

mas auiniendose el comprador, e el vendedor<br />

en la vendida ; e de si, fiziessen pleytos<br />

despees en razon <strong>del</strong>la, entonce valdria, e<br />

non se puede desatar, maguer los pley-tos non,<br />

fuessen guardados. Pero aquel que fizo la postura<br />

, tenudo es de la cumplir , e de emendar<br />

al otro los daños, e los menoscabos quel vinieron,<br />

por razon que non guardo el pleyto,<br />

que fue puesto en la vendida.<br />

contractai, 1. et eleganter 7 in prin. D. de dolo, 1. si dolo<br />

5. C. de rescind. vendit.<br />

(2) Non vale. TA in diet. I. et eleganter 7. in princ. uhi<br />

vide bonam glos. D. de dolo: et adde, idem esse in distract u,<br />

si dolus dedit ci causam: vide per Bald, in I. de tutela, C.<br />

de is in,'.egr. restit. minor. et 1. 3. C. de exception. non tamen<br />

esset ipso jure nullus contracts, quando Bolus non<br />

dedit formam contractai , sed modo contrabendi, ut notat<br />

Bald. per text. ibi in 1. 3. C. si minor, se major. direr. et<br />

si deceptus vellet stare contractui , posset, ut notat Gloss.<br />

in dicta 1. si dolo, et in diet. 1. eleganter, et vide Joan. de<br />

Plat. C. de fundzs rei privat. 1. fin. lib. 11. et Bald. in I.<br />

dolum, C de perle. et commod. rei vend. quid autem in dolo<br />

dante causam constitutioni dotis , vide Bald, novel, in tract.<br />

de dote, chart. 37. col. 3. et de dolo dante causam matrimonio<br />

spirituali, vide in cap. fin. 20. quæst. 3. et ibi Glos.<br />

quid si Bet causam matrimonio carnali; et de dolo dante<br />

causam tra»sactioni , vide I. sub prcetextu 19. C. de transact.<br />

et quod ibi Bald. notai col. 2.<br />

(3) <strong>El</strong> comprador es tentedo. Adde I. Tulianus 13. §. s!<br />

venditor 4. et §. idem .Julianus 6. D. de action. empt. et 1.<br />

si quits affirmavcrzt 9. D. de dolo.<br />

LEX LVIII.<br />

Si pactum in venditione appositum, sine quo non fuisset<br />

celebrata venditio, non servatur , rescinditur venditio;<br />

sed si sine pacto etiam fuisset celebrata, non rescinditur,<br />

sed agitier ad interesse. I3oc dici:


De las vendidas,<br />

LEY LIX.<br />

Del orne que encubiertamente , e con engaîio,<br />

compra las cosas a algund orne que era pechero,<br />

por Jazer perder al Bey sus"derechos.<br />

ey 3r Encubiertamente, e con engaîio, vendien-<br />

; i o do sus cosas algund orne , que era pechero,<br />

°op o debdor <strong>del</strong> Rey, por fazerle perder sus pelec<br />

chos, o sus rentas, o su debda que le ouiesse<br />

a dar, la vendida que fue assi fecha non<br />

deue valer (1), mas deue ser desfecha en todas<br />

guisas. E si el comprador sabe este engaîio,<br />

e fizo la cosa a sabiendas, es tenudo de<br />

pechar al Rey, de lo suyo, tanto como aquello<br />

por que aula comprado atales cosas , como<br />

sobredichas son.<br />

LEY LX.<br />

Como se puede desfazer la vendida, que fizo<br />

el sieruo en los bienes <strong>del</strong> seîior.<br />

Establesciendo vn o rne a otro por su personero<br />

en todas sus cosas; entre tanto que esle<br />

atal fincasse en la personeria, le establesciesse<br />

el otro por su heredero, non lo sabiendo<br />

el; si acaesciesse , que muriesse aquel que<br />

lo aula establescido por su personero, e por<br />

su heredero, e algund su sieruo vendiesse de<br />

LEX LIX.<br />

Si debitor, vel tributaries Regis vendidit rem fraudalenter,<br />

ut Regem suo jure defraudet, rescinditur venditio:<br />

et si emptor est particeps fraudis, solvet Regi aliud pretium.<br />

Hoc dicit.<br />

(1) Non drue valer. Concordat 1. pen. C. de rescind,<br />

vendit. ahi Alber. dieu, quòd ilia lex obviai fraudibus volentium<br />

evitare nuera publica, sicut sæpe faciunt rustici,<br />

qui de rebus eorum fictè faciunt venditiones dominis suis,<br />

secundùm Odofredum: dicit etiam Francis. Accursius, quòd<br />

cùm vellet recedere de Bononia, et ire aliò ad legendem,<br />

cùm sibi præceptum fuisset ut non recederet sub pa gina publicationis<br />

bonorum, vendidit bona sua cuidam amico sao;<br />

sed uihilomiuús fuerunt publicata : sed quia redut, restituta<br />

sibi fuerunt: hæc Alberic. Angel. etiam ibi notat illam<br />

legem contra incolas terrarum , qui incepta guerra , et collectas<br />

impositis, in continenti omnia veudunt, et indè fagiant:<br />

nam et ad res venditas fiscus habebit recursum: inducit<br />

etiam contra rusticos, qui gravantur collectas, plus-<br />

(pram cives, qui, ad fugiendum collectas , distrahunt bona<br />

civibus, adde 1. incola muneribus deslinatus 34. D. ad municipal.<br />

et eod. tit. 1. ordine 15. §. in fraudem 2. ubi bonus<br />

text. et de assumentibus ordinem, vet habitual in fraudern<br />

publicorum munerum, vide Bart. in I. semper, §. tin. D.<br />

de jure immun. et 1. 1. et ihi Joan. de Plat. C. ut neme ad<br />

scum patroc. vicos, vel rusticos eorum, lib. 11. ubi de contractihus<br />

factis in fraudem publicarum £unctionum, et ibi<br />

de potina statuta contra tabelliones , et adde L qui lam ignavia<br />

26. et ibi Joan. de Plat. C. de decurion. lib. 10. Bart. et<br />

idem Plat. in L 1. C. de navibus non excusand. eod. lib. et<br />

1. 6. tit, 9. lib. 5. Ordin. Reg. ubi de donatione, quæ fit per<br />

patrem filio elerico , et Gloss. et ibi Joan. de Plat, in 1. cum<br />

facultates, C. 'de lu's, qui numer. liberorum, lib. 10. de<br />

emptionibus quas patres faciunt nomine filiorum spuriorum,<br />

vide 1. 1. et ibi Bald. C. de natur. liber. et ibi, quòd pretium<br />

confessatum non suffìcit, unir arguit venditionem esse fictitiam<br />

; et de modis argucudi istas fraudes, vide Bald. in L I.<br />

Torn. II.<br />

e de las compras. 755<br />

los bienes <strong>del</strong> finado alguna cosa a otro;<br />

tal vendida como esta non valdria, e poderla<br />

y a desfazer el heredero, quando quier que lo<br />

sopiesse, ante que la cosa fuesse passada (4) a<br />

poder <strong>del</strong> comprador. E esto se puede fazer,<br />

maguer el mismo se ouiesse acertado en la<br />

compra , e lo ouiessen llamado por testigo; e<br />

aunque ouiesse escriuido su nombre (2) en la<br />

carta de la compra. E esto es, porque non era sabidor,<br />

que era establescido por heredero: ca si<br />

lo sopiesse, non conseutiera que la vendida<br />

fuesse fecha. Pero si este sieruo sobredicho tenia<br />

tal lugar en vida de su señor, que acostumbraua<br />

algunas cosas a vender por cl; como<br />

quier que el heredero pueda destazer la vendida<br />

, por la Fawn sobredicha , con todo eso,<br />

tenudo es de emendar al comprador los daños,<br />

e los menoscabos, quel vinieron por razon de<br />

aquella compra, de los bienes que el sieruo<br />

traya en pegujar si los ouiere.<br />

LEY LXI.<br />

De los ornes que se arrepienten para desfazer<br />

las vendidas; que non se pueden desfazer,<br />

maguer ganassen carta <strong>del</strong> <strong>rey</strong> para<br />

desjazerlas.<br />

Arrepientense a las vegadas, para desfazer<br />

col. flu. C. si quis omis. caos. testa. et in authent. ex teslamento,<br />

col. 3. C. de collat. et in I. si quis posthac 9. C. de<br />

bonis damnafor. et notab. per Bald. in 1. fraus, D. de legib:<br />

et in 1. 2. C'. de repud. hared. et in L 1. col. 4. C. qui bonis<br />

cedes-e possunt.<br />

LEX LX.<br />

Si dominus omnium bonorum suorum procuratorem<br />

hæredern instituit, venditio facts rei dominicæ per servum<br />

h æreditarium jacente bæreditate, in qua idem procurator,<br />

ignorans se ha:redem , post domini mortem subscripsit, rescinditur<br />

, ut prias sciverit ante traditionern : tarnen si servis<br />

solebat in vita domini sic vendere, quarnvis rescindatur<br />

venditio, tenetur tarnen b yres de peculio emptori. Hoc<br />

elicit. Issa lex habuit ortum à 1. Titius Se'i 8. D. de rescind.<br />

vendit.<br />

(1) Tue.sse passada. Subaudi maxim? , nain idem esset<br />

si sciret post rem traditam ; nain sive sit perfecta venditio,<br />

sive non , erronea subscriptio non nocet propter generalern<br />

rationern, quæ s æquitur, ibi: Esto es porque non era sabrdor,<br />

etc. et ita electarat Altier. in 1. Titius 8. D. de rescind.<br />

vend. ex qua isla lex sumpta est , post Jacob. de Aret. et<br />

Francis. Acurs.<br />

(2) Su nombre. Quando ta rnen subscriptio non esset<br />

erronea , et qui se subscrihit, non se subscribat ut testis,<br />

neque ut auctoritatem præstans, talis subscriptio noceret in<br />

jure subscribentis , ut tradii Bart. in 1. qua dotes in fin. D.<br />

solrzt. matrinz. Paul. de Gastr. in 1. Cajas, D. de pign. aclion.<br />

etiarn si ageretur de dominio perdendo , ut in 1. Tilla<br />

cum testamento 34. rJ. Lucia Tilla 2. et ibi Bald, et Paul.<br />

de Casti. D. de legal. 2. et vide 1. sicut 1. §. non videtur<br />

15. D. grzibus mod. pign. vel hypot. sol. et 1. frdejus.sor 26.<br />

Ç. pater, et ihi Gloss. D. de pignor.<br />

LEX LX1.<br />

Venelit.io perfecta non potest sine pretium voluntate res-<br />

Aaaaa 2


75-if<br />

Quinta Partida. Titulo V.<br />

ley , la vendida , los ornes, despues que han ven- por otra cosa semejante destas; dezimos, que<br />

í¡¡: , rr; dulas sus cosas : e van a pedir mercerd a los esto non ahonda, para d esfazer la vendida.<br />

Otrosi dezmos, que si alguno quisiere<br />

desfá..<br />

ser la vendida, diziendo que la fiziera (2) por<br />

menos de lo que valia ; por tal razon non la<br />

podria desfazer. Fueras ende, si la vendida<br />

fuesse fecha por menos de la meytad <strong>del</strong> derecho<br />

precio , segun es sobredicho en las leyes<br />

dcste Titulo; o si pudiere prouar, que la vendida<br />

fue fecha por engallo que le fino el com..<br />

prador a sabiendas, non seyendo el vendedor<br />

sabidor de quanto valia la cosa , nin auiendo<br />

nunca vistola, assi como de suso diximos (3),<br />

t"is. Reyes, que les manden dar sus cartas para<br />

Jlecolr. )<br />

que las puedan desfazer. E poreude dezimos,<br />

que talcs cartas non les deucn dar; e si las<br />

dieren, non deucn valer (i). Ca non seria cosa<br />

guisada , que pues la vendida fue fecha derecftamenle,<br />

e con plazer <strong>del</strong> vendedor, e <strong>del</strong><br />

comprador, que pueda ser desfecha por premia<br />

, e a medo, <strong>del</strong> vilo dchlos. Otrosi dezimos<br />

, que maguer el vendedor se quisiesse arrepentir<br />

, después que la vendida fuesse fecha,<br />

diziendo al comprador, quel darla el precio<br />

doblado M, e quel desamparasse la cosa , que<br />

aun por tal razon non podria desfazer la vendida,<br />

nui seria tenudo el comprador ele lo fazer,<br />

si non quisiesse.<br />

LEY LZ11.<br />

De los que quieren desatar la vendida que<br />

ouieren fecho de su grado, ¡imper digan que<br />

Ley 1, let f


De las vendidas,<br />

zoés. Otrosi dezimos, que si vendiesse vn orne<br />

a otro algund campo, o prado, que sopiesse<br />

que criaua malas yeruas (6), e da liosas para<br />

las bestias que las paciessen, e quando lo vendiesse<br />

se caltasse, que lo non quisiesse dezir<br />

al comprador ; que es tenudo porende el vendedor,<br />

de tornarle el precio al comprador,<br />

con todos los daïíos quel vinieren porende.<br />

Mas si esto non sopiesse el vendedor quando<br />

lo vendio, non seria tenudo de tornar mas <strong>del</strong><br />

precio tan solamente.<br />

LEY LXIV.<br />

De la tacha , o maldad riue ouiesse el siento,<br />

que vn orne vendiesse a otro.<br />

Tacha, o maldad auiendo el sieruo, que<br />

vn orne vendiesse a otro, assi como si fuesse<br />

ladron (1), o ouiesse por costumbre de fuyrse<br />

a su seîior, o otra maldad semejante destas: si<br />

cl vendedor sabia esto (2), e non lo dixesse . al<br />

procedit ; series si ignorasset , ut dixi in gloss. proximo, nisi<br />

ignorautia esset supina: quia tune habctur pro sciente, ut<br />

voluit Gloss. in dirt. I. si minor , irk L colut. gloss. et tenet<br />

ibi Salyc. et quod iguorans non teueatur ultra redditionem<br />

pretii , habes infra. ead. 1. in fin.<br />

(f) 111a/as yentas. Addc 1. pen. C. de cedi/it. action. et<br />

1. sed addes 19. §. si quis dolia 1. D. local. i. 14. tit. 8. infra<br />

ead. Part. et in 1. in fundo, D. de addii. edicto.<br />

LEX LXIV.<br />

Rescinditur venditio, si celatur latrocinium servi , ac<br />

vitium latens , scienter: et in tali case restituitur pretium,<br />

et interesse; sed si ignoravit, non restituitur, sed restituitur<br />

quanto minus valet de pretio. Hoc dictt.<br />

(1) Ladron. Reprobatur ergo hic , quod Gloss. dicebi.t<br />

de servo fare vendito, quod veuditor hoc iguorans in nullo<br />

teneatur , in dict. 1. .Iuliartus 13. in princ. in gloss. 4. D.<br />

de action. erupt. et dixi in 1. præced.<br />

(2) Sabia esto. A<strong>del</strong>e dict. 1. Julianus in princ. et 1. 1.<br />

in peine. I). de adilit. edicto, et 1. 1. C de cedilit. action.<br />

(3) De recebir el sieruo. Sed quare hic competit Jule<br />

actio redhibitoria, cum propter vitia animi non deter, 1. or<br />

qua villa 4. §. in summa 4 . D. de adilit. edicto? Dic secundùm<br />

Bald. in 1. 1. C. de cedilí& action. quod lkìc propter<br />

dolum venditoris, qui sciens vitium tacuit , ornnis actin<br />

degenerat, et ideo potest conveuiri, ut pretium reddai cura<br />

damnis, et rem accipiat : ila Bald. ibi col. 4. et a<strong>del</strong>e, qua<br />

habentur in 1. boffin in princ. D. dc adilít. edicto.<br />

(4) Que varia menos. L. Julianus 13. in princ. D. cod,<br />

à qua ista sumpta est, licit quanto minoris essem empturus,<br />

ibique gloss. 1. et 4. assignant differentias inter actioseem<br />

quanto minoris civilem, et actionern quanto minoris<br />

prætoriam: et una earum est, quia in civili agitur , quanto<br />

minoris esset ernpturus, in pratoria , quanto minus res<br />

valet : et ibi declarat Paul. de Castr. effecturn, qui ex hoc<br />

resultat , et etiam Bart. quia civilis respicit pretium singulare<br />

respectu persona emptoris, prætoria respicit commune<br />

pretium, et tradit etiam Bald. multùm notanter in 1. 2.<br />

col. 4 : C. de rescind. vendit. alia differentia est , secundirm<br />

Gloss. et Dort. in diet. 1. Julianus, quod civilis est perpetua;<br />

prætoria verò est annalis. Petrus verb et Cyn. in 1.2.<br />

C. de adilít. action. dicunt, quod non est reperire quanto<br />

minoris civilem aclionem, sed tantùm prætoriarn ; et probant<br />

per litteram I. 2. C. de cedila. action. uhi Imperator<br />

e de las compras.<br />

735<br />

comprador, tenudo es de recebir el sieruo (3);<br />

e deue al comprador tornar el precio, con todos<br />

los dafios , e los menoscabos que le vinieron<br />

ende. E si lo non sabia , deue fincar el<br />

s i eruo al comprador. Pero es tenudo el vendedor,<br />

de tornarle tanta parte <strong>del</strong> precio, quanto<br />

fuere fallado en verdad, que valia menos (4)<br />

por razon ele aquella tacha. Esso mismo dezimos<br />

que seria , si el sieruo ouiesse alguna enfermedad<br />

(5) mala encubierta.<br />

LEY LX V.<br />

Que la vendida de cauallo, o mulo, o otra<br />

bestia que vn orne vendiesse, a otro, se puede<br />

desfazer, si el vendedor encubre la tacha,<br />

o la maldad <strong>del</strong>.<br />

Cauallo (1), o mulo, o otra bestia vendiendo<br />

vn orne a otro, que ouiesse alguna mala<br />

enfermedad M, o tacha (3), por que valiesse<br />

menos; si lo sabe el vendedor (4), quando la<br />

digit , quod non videt, quo jure agi pos.sit contra venditorein<br />

anno elapso: mat si astio , quanto minoris est. res,<br />

est temporalis, et repellitur ab interesse communi ; ergo<br />

multo forlius antic), quanto minoris esset ernpturus, debet<br />

esse temporalis, et repellere ab interesse sirigulari: quia<br />

Jura singularia fàcilürs tolluntur, et breviori tempore , 1.<br />

in bonoruriis 35. §. sed cant re.scr.ssa, 1). de action. et<br />

oblinat. 1. (jets unlit/s' 3 4. §. mi/ilia mis.r.'ts , 1). de tc.stam.<br />

772 ild. pewter-ea, secrnidirm Pct rum, idem est direre quanto<br />

minoris res est, vel quanto minoris easel cmpturus: quia<br />

aestimatio singularis non attcnditur, nisi secuudum<br />

quod communiter attenderetur: et licet Dort. corn enuniter<br />

tcucaut opini Gloss. in diet. I. Julianus, et in dici. I. 2.<br />

et non dicta Petri, et Ciui ; hire tamer) lex Partitarum multùrn<br />

videtur inclinare in opiuionem Petri, et fàcit. edam 1.<br />

infra prox. qua taxai tempus anale , ut et ibi dicam.<br />

(5) Enfermedad. A<strong>del</strong>e infra 1. pros.<br />

LEX LXT!<br />

Rescindi potest venditio animarla propter vitium occulturn<br />

scienter intra sex menses à die traditionis rei , et non<br />

ultra. Bette lamer potest agi ad æstimatiouem, quanto minoris<br />

valet , infra annum à die traditionis, et non ultra.<br />

Hoc licit.<br />

(1) Cauallo. Idem in servo, ut in 1. 1. in princ. D. de<br />

adii. edicto, et non repetit hic, quia de eo dixerat supra<br />

eod. I. prox. licet illa lee etiam dixit de vitiis animi; hæc<br />

venò lex loquitur de vitiis corporis, in quibus, et in servo<br />

habet locum , quòd hie elicitun. Sed nunqunl pro libro corrupto<br />

detur redhibitoria? Vide Awn. C. de adil. action, in<br />

suutrna, quòd sic , et Gloss. D. cod. 1. 1. Bald. in I. si prædium<br />

, col. 1. C. cod. non tamer datur pro juribus, r.t in<br />

1. proínde Pomponiu.s 33. D. cod. et Bald. all supra.<br />

(2) Pelala en/i •rmedad. Hoc elicit, ( I ola pro N evis non<br />

datur redhibitoria, 1. 1. §. proludi 8. et I. cui dens 11. 1). de<br />

alit. editto.<br />

(3) Tacha. Voluti si equus sit retrogradus, ant calritrosus:<br />

et licit bac lint vitia , qua non con•istnut in corpore<br />

in jumentis, tit propterea redhibilio, quia suet in cis villa<br />

rraturalia; iu homiuibus verb accidentafia snot, et contraria<br />

voluntate possent curaci, ut declarat Bald. in I. 1. 4. col.<br />

C. de add. action. et adde I. bocciai 43. in princ. et ibi Clos.<br />

de adir. edict.<br />

(4) Si lo sabe el vendedor. Idem die, et si ignoret, ut<br />

in I. J. §. causa Jujus edieti 2. D. de adii. edict.


756<br />

Quinta Partida. Titulo V.<br />

vende, deuelo dezir ; e si lo non dize, luego la enfermedad el vendedor al comprador <strong>del</strong><br />

que el comprador la entendiere aquella enfer- sicruo, o de la bestia que le vende, si el commedad,<br />

o tacha, fasta seys meses (5) pue<strong>del</strong>a prador, seyeudo ende sabidor, le plaze de la com-<br />

tornar (6) al vendedor, e cobrar el precio que<br />

dio por cilla : e el vendedor es tenudo de lo<br />

recehir , e tornar el precio (7) al comprador,<br />

pra, e recibe la cosa por suya, e da el precio por<br />

ella; si despues desto se quisiere arrepentir, non<br />

lo podria fazer; nin seria tensado el vende-<br />

mague y non quiera. E si fasta los seys meses<br />

non demandare el comprador cl precio, despues<br />

non lo puede demandar , e fincaria la<br />

vendida valedera ; como quier que fasta vn<br />

dor, de recebir la cosa, rain de tornarle el precio.<br />

Esso mismo dezimos que seria, si se auiniessen<br />

en el precio ambos a dos, e fuesse fecha<br />

la vendida en tal manera , que por tacha<br />

año (8) puede el comprador fazer demanda, que ouiesse (2) la bestia, non la pudiessse des-<br />

a aquel que le vendio la bestia, que le peechar el comprador. Mas si el vendedor dixesche<br />

, o le torne tanta parte <strong>del</strong> precio, quanto se generalmente, que la bestia que vendiesse<br />

fallassen en verdad (9), que valia menos por auia tachas, e encubriesse , callando, las que<br />

razo rs de la tacha, o de la enfermedad que era auia , o diziendolas' embueltas (3) con otras<br />

en ella. E destos plazos a<strong>del</strong>ante , non po- engat"iosamente, de manera que el comprador<br />

dria (10) el comprador fazer ninguna destas non se pudiesse apercebir; entonce dezimos,<br />

demandas. E este tiempo de los seys meses, e<br />

<strong>del</strong> atïo sobredicho, se deue començar a cort-<br />

que seria tenudo de recebir la cosa que assi<br />

vendiesse, e de tornar el precio, a los plazos<br />

tar, desde el dia (11) que fue fecha la vendida. que diximos en la ley ante desta.<br />

LEY LXV1.<br />

Como non puede ser destecha la vendida de la<br />

bestia, si el vendedor dize paladinamente,<br />

a la sazon que la vende, la maldad que ha.<br />

Manifiestamente diziendo (1) la tacha, o<br />

(5) Seys meses, Adde 1. sciendum 19. §. fin, et 1. cum<br />

sex 55. D. mrlil. edict. et 1. 2. C. de adii. action. et Gloss.<br />

in 1. ndiles ajunt, in glossa magna , D. eod. et non currit<br />

istud tempus pendente conditione, ut in I. bovcm 43. §. si<br />

.sub conditione 9. D. cod.<br />

(6) Tornar. D. cod. I. redlribere 21. et 1. facia redhibí-<br />

Lione 60. et debet reddi cum fructibus, ut D. cod. 1. 1. §. 1.<br />

et an redhibitioiie facia , debeat Fiscus reddere gabellam?<br />

Vide Bald. in diet, 1. si prædium, col. 2. C. de cedil. action.<br />

(7) <strong>El</strong> precio. Quid si nolit reddere pretium? Vide Bald.<br />

in L si prredriem, ad fìnern, 2. col. C'. de mail. action.<br />

(8) Fasta vn aîeo. Concordat 1. si tarnen 48. §. non<br />

nocebit 2. 1). de ædil. edict. et vide 1. 2. C. de add. action.<br />

(9) Fallassen en verdad. Non ergò procedet , quòd dicit<br />

Bald. in 1. 2. col. 4. C. de rescind. vend. esse duplicem,<br />

quanto minoris civilem , vel prætoriam: unam qua possit<br />

agi, quanto minoris res est , aliam , quanto minoris esset<br />

empturus : vide quæ dici supra cod. 1. proxima.<br />

(10) Non podría. Hoc in servis, pecoribus , et jumentis<br />

planum est, ut hic , et in 1. 2. C'. de (vita. action. in alüs<br />

tamer rebus, veluti pro fundo habcnte herbarn pestilentem,<br />

vel aliud vitium in rebus soli, D. cod. I. 1. in print. et in<br />

1. fundo, et 1. si prmdium 4. C. cod. vel pro tigno, vel libro<br />

vilioso, de quibus hic non loquitur, et pro quibus daretur<br />

actio ex empto, forte istæ actiones essent perpetuæ, ut<br />

in 1. Juleanus 13. in princ. D. de action. empi. facia distinctions<br />

scientiæ, vel ignorantiæ venditoris : Ædiles enim , ut<br />

dicit Bald. in 1. 2. col. 4. C. ile Cestir, vend. cam solùm animata<br />

considerabatt, quæ sunt frangibilia , et corruptibilia,<br />

indecens habuerunt , quòd super fragili materia actio esset<br />

perpetua; sed jus Civile considerat inanimata, quæ sunt majoris<br />

durationis communiter.<br />

(11) Desde el dia. In hoc videtur contrariaci dictis superiùs,<br />

ibi: Luego que el comprador la entendiere: undè<br />

videretur iutelligendum, quod hic dicit , si eadem die ernptor<br />

scivit vitium; alias esset contra prædicta, et contra dispositum<br />

per jus commune, ut habetur in diet. 1. 2. C. de<br />

mail. action. vide Glos. in 1. scienclum, §. fin. D. ædil. edicto.<br />

LEX LXVI.<br />

Si venditor aperte certificavit emptorem de vitio servi,<br />

vel alterius animalis, non rescinditur venditio; sed si non<br />

cn'tificavit, vet fraudulenter vitium una cum aliis, qua'<br />

non crawl in re , dixit , rescinditur intra sex menses. Hoc<br />

dicit.<br />

(1) Diziendo. Idem si non dixisset, si ,amen vitiurn,<br />

erat patens , et sic ernptor cognovit, ut in I. 1. §. si intellig,zlur<br />

G. et 1. si tamer 48. §. ei qui 3. D. cod. Quid tarnen<br />

si ernptor supine ignoravit , venditor autem scivit? Die,<br />

vent adhuc non tenebitur venditor, secundùm Bald. in 1.1.<br />

col. 2. in princ. C. de mdil. action. post Gloss. ibi : contrarium<br />

tarnen tenet ibi Cyn. et sequitur Abb. in cap. injusturn,<br />

in fin. de rerum permutai. quia dolus venditoris præponderare<br />

debet culpæ emptoris, ut in 1. item si obstetri:r 9.<br />

D. ad L. Aquiiians, et hoc videtur verius, et æquius, et<br />

aide Gloss. in 1. quæritur, §. si venditor, D. de mdil. edicto,<br />

et quod notat Joan. Andr. in addii. ad Spec. in ruby.<br />

de empt. et vendic. versic. poni, autem.<br />

(2) Que ouiesse. lntellige, si venditor vitium ignorabat;<br />

nain si sciret, et non expressit, non juvaretur , argum. 1.<br />

tenetur 6. in fin. et 1. qumro 39. D. de action. empi. et tenet<br />

Spec. et Joan. And y. in tit. de empi. et vendit. §. nunc<br />

diccndum, versic. quid si vendilor, Abb. in cap. injustum,<br />

versic. sed qumro, de rerum permutai.<br />

(3) Embuellas. Adde 1. queeritur 14. §. sí venditor 9.<br />

D. de mail. edict. et Joan. And, in addii. ad Spec. in loco<br />

de quo supra in gloss. pros. Abb. in diet. cap. injustum,<br />

Angel. de Aret. in §. prætorum,'Instil. de jure natur. gentíora,<br />

et civil. adde Glos. in cap. neque art jcioso, 22. quæst.<br />

2. et quæ dici, Specul. diet. tit. de empi. et vendi,. §. pen.<br />

col. 3. in duobus locis, et Alexard. cons. 14. col, fin. vol. 5..<br />

et cons. 95. per totutn.


LEY LXVII.<br />

Del comprador que empeña , la cosa , despues<br />

que la ha comprada; que deue ser turnada a<br />

su dueño , si se desfaze la vendida.<br />

Si el comprador, despues que ouiesse la<br />

cosa comprada en alguna de las maneras que<br />

diximos en las leyes ante desta, la empeliasse a<br />

otro , e despues desso se desatarse la vendida<br />

por alguna de las razones que suso diximos,<br />

esconce el que loma la cosa a peños, tenudo<br />

es de la tornar (1) al vendedor cuya fue: e<br />

puede demandar al que la empeño , que pague<br />

lo que dio sobre ella a peños. Otrosi dezimos,<br />

que si vn orne empeñasse a otro alguna<br />

cosa, obligandose en tal manera que la non<br />

podiesse vender, nin dar, nin enagenar en<br />

ninguna guisa , fasta que la ouiesse quita ; si<br />

despues que la ouiesse emperrado assi , la vendiesse<br />

a otro, non valdria la vendida ('), e<br />

podria ser desatada por esta razon.<br />

TITULO VI.<br />

DE LOS CAMBIOS QUE LOS OPTES FAZEN ENTRE<br />

SI: E QUE COSA ES CAMBIO.<br />

Cambiar vna cosa por otra, es vna manera<br />

LEX LXVII.<br />

Rescissa venditione ex causa justa , et reddita venditori;<br />

si emptor alii rem illann pignori dedit ante rescissionem, venditor<br />

agit contra rem pignoratam tenentem, et potest agere<br />

creditor contra pignorantem. Item si prornisit debitor non<br />

alienare pignus , antequàm creditori satisfaciat, et vendidit<br />

illud; non valet venditio. Hoc dicit.<br />

(1) Le la tornar. Et sic non tenuit pignus: quod de<br />

plano procedit in re vendita sub pacto addiclionis in dieta,<br />

de quo in 1. 40. supra eod. et habetur in I. ubi aufem 4.<br />

sed et I]Iarcellus 3. D. de in diem addict on. et 1. si res 3.<br />

et ibi Bartol. D. quibus mod. pig. vel Itypolh. solo. ubi venditio<br />

resolvitur ex causa necessaria. Sed ubi resolvitur Ce<br />

causa voluntaria, quæ erat in potestate emptoris, ut noa<br />

resolveretur, ut in venditione quæ rescinditur ex remedia<br />

1. 2. C. de resela. vend. et 1. 56. supra eod. de jure cornucuni<br />

Doctores communiler teuebant, quòd pignus tune tenehat,<br />

ut dixi in dirt. 1. 56. in gloss. in verbo desamparar:<br />

item , quòd quando res redhibetur , quòd pignus interea<br />

contractum per emptorem tenuerit , palet in 1. boom" 43.<br />

§. pignus S. D. de a.dil. edict. et I. si debitor 4. in princ.<br />

D. quibus mod. pig. vel hypot. solo, eo, quia emptor redhibet<br />

rem ex sua voluntate , secundìtm Gloss. tbl. in contrariuen<br />

tarnen , imò, quòd etsi resolutio fiat de voluntate<br />

emptoris, pignus resolvatur, probatur hic, et in 1. lea. vecfibali<br />

31. D. de pignor. licet illa lex inlelligitur, quando<br />

factum debitoris non erat directè ordinatum ad hoc , ut<br />

res rediret ad auctorem, ut declarat Bartol. in I. in diem,<br />

D. de aqua plan. arc. Forte posset dici, quòd ista lex<br />

tau', et iutelligatur, quatenùs disponit in illis casibus, in<br />

quibus resolutio fit quodammodò ex voluntate emptoris, et<br />

ex facto ad hoc directè ordinato per eum; et non quando<br />

ex causa omninò necessaria, ut procedit, quando fuit lata<br />

sententia super disolutione venditionis, et redditionc rei,:<br />

quia tune videtur dissolvi ex causa necessaria, ut dixit Bald.<br />

in I. 2. col. 9. in prive. C. de rescind. vend. eo, quia jis=<br />

dicium redditur in invitum : undè et dicebat Bald. in I. si<br />

prndium , col. 2. versic. sed pone lata est sententia , D. de<br />

De los cambios, &c.<br />

737'<br />

de pleyto, que semeja (1) mas al d'e las ven £eres<br />

didas, e de las compras, que a otro. Ca bien ÿ' 5,<br />

assi como o rne gana la cosa, que ha compra- lib. 9'<br />

da , por precio que da por ella ; bien otrosí la Nools.<br />

gana, por aquello que por ella cambio. Onde ReLOP*<br />

pues que en el Titulo ante deste fablamos de<br />

las vendidas, e de las compras, queremos aqui<br />

dezir de los cambios. E mostraremos, que cosa<br />

es cambio. E en que manera se faze. E<br />

quien lo puede fazer. E de que cosas. E que<br />

fuera ha. E por que razones puede ser desatado<br />

, despues que fuere fecho. E sobre todo<br />

mostraremos de los otros pleytos, a que dizert<br />

en latin Contractos innominatos, que han semejança<br />

con el cambio.<br />

LEY I.<br />

Que cosa es cambio, e de que manera se faze.<br />

Cambio es dar, e otorgar vna cosa ser"íala-<br />

Ley<br />

da , por otra. E puede fazerse el cambio en ,,,.<br />

1,<br />

tres maneras. La primera es, quando se faze lib. '°<br />

con plazer de amas las partes, e con otorga- Peepp.<br />

miento, e con prometimiento de lo complir:<br />

e esto seria, como si dixesse el vno al otro:<br />

Plazevos, de cambiar conmigo tal vuestra cosa<br />

(1) por tal mia; nombrandola cada vna de-<br />

erdil, action. quad est sententia lata in redhibitoria, quad<br />

venditor recipial rem, et reddat pretium, nascitur actio in<br />

factum venditori , etiamsi emptor nolit uti sententia, quod<br />

est notabile. Isle tarnen intellectus est divinatorius ad istam<br />

legem, et edam per hoc non respondctur rationi Doctorum<br />

distinguentium, an resolvalur ex necessitate, vel ex voluntate:<br />

et quia non debet esse in voluntate emptoris, sic evertere<br />

pignus ab co constitutum, quod ita militat lata sententia<br />

, sicut si non est lata ; ideo cogita, quia vet dictus intellectus<br />

, licet divinatorius, est tenendus, vet dicendum,<br />

leges antiguas per banc corrigi ut sic indistinctè, quando<br />

jus illius, qui dedit pignus , resolvitur ex causa antiqua de<br />

praterito, sive ex necessitate , sive ex voluntate resolvalur<br />

jus pignoris quoad accipientem. Vel die, quod isla lex restringitur<br />

soldtn ad illos casus , in quibus venditio resolvitur<br />

ex causa necessaria, pro quo (acit littera, quarts vidi in<br />

quodam libro de manu, ubi non est illud verbum (en las<br />

leyes ante desta.), sed tannins dici[ (e despues denso .se<br />

desnatare la vendida por alguna de las rasone, que de<br />

suso diximos) et sic, quod refertur ad casus , ubi ex causa<br />

necessaria resolvitur. Cogita tu•latiùs.<br />

(2) Non valdria la vendida. Adde 1. si creditor 7. g.<br />

fin. 1). de distract. pion. et ut bic vides, approbatur littera<br />

nullam esse venditionem, de qua per Bart. in I. si ita quit,<br />

§. ea lege, D. de verb. oblig.<br />

TITULUS VI.<br />

(1) Que semeja. Ut in 1. 2. D. eod. et C. eod. 1. 2. di=<br />

fert tarnen, ut habetur in 1. 1. D. eod.<br />

LEX I.<br />

Est permutatio unius rei pro alia concessio, vet dctio:<br />

et fit de partium consensu cum voluntate complendi , rive<br />

pracedat interrogatio, sive non: aut de facto unam rem pro<br />

alia dando. Hoc dicit.<br />

(1) Tal vuestra cosa. Et sic'res certa pro alia certa, nt<br />

ille Stichus pro isto Painpltilo, vet illa dorens' praiali agro,


758<br />

Quinta Partida. Titulo VI.<br />

Iras seîíaladaurente : e dcue el otro dezir: Pla- LEY 11,<br />

¿eme, e otorgo, e prometo (2) de lo complir.<br />

La otra es, quando lo fazen por palabras simples<br />

(3), non lo otorgando, nin lo prometien-<br />

Quien puede fazer cambio, e de que cosas.<br />

do de lo complir ; mas diziendo assi : Quiero<br />

cambiar tal cosa con vos; e el otro respondiendo<br />

que le plazo: por tales palabras, o otras<br />

Cambios pueden fazer todos los ornes que<br />

diximos en el Titulo ante deste (1) qos Ley 1,<br />

ue pue- tic. t<br />

den comprar, e vender. E avn dezimlob, io<br />

semejantes <strong>del</strong>las, se faze el cambio; magner<br />

las cosas que cambio non sean presentes, nin<br />

passadas a poder de ninguna de las partes. La<br />

aquellos que non pueden faxer compra, aun .uecop.<br />

vendida , non pueden cambiar. Otrosi dezi.r<br />

irse;<br />

mor , que todas las cosas que se pueden tom_ libros,<br />

tercera manera es , quando se face el cambio<br />

por palabra , compliendo (4) despues por<br />

fecho amos a dos, o la vna de las partes tan<br />

prar, e vender, se pueden cambiar. Otrosi, las<br />

Reco .<br />

que se non pueden vender, nin cow l-rar, non<br />

se pueden cambiar (2). Fueras ende las cosas<br />

solamente. Ca en tal cambio como este abon- espirituales, que maguer non se pueden venda,<br />

quales palabras quier que digan; solamender , puedense cambiar ; assi como vna Eglete,<br />

que sea fecho cori plazer de amas las parsia por otra (3), o vna Dignidad por otra (4),<br />

tes, e resciba el vno <strong>del</strong>los la cosa , por que o vna Racion por otra , o los diezmos (5) de la<br />

cambio la que era sula.<br />

vna Eglesia por los de la otra. Pero el cambio<br />

(lestas cosas tales, o de las otras semejantes <strong>del</strong>tas,<br />

deuese fazer con otorgamiento <strong>del</strong> Perlado<br />

(6) que ouiere jurisdicion sobre aquel lu-<br />

1. quoniam assevera.( 5. C. cod. et intellige pro re certa non<br />

æstimata ; nain si æstimata , esset venditio , secundúm Gloss.<br />

Bart, et Dort. in 1. 1. C. eod, si verb daretur certa pro in-'<br />

certa, vet incerta pro incerta ; ut si daretur equus in specie<br />

pro hove ira genere, vet bos in genere pro alio hove in genere<br />

; tune non est permutatio, sed abus contractus innornivatus,<br />

do ut des , secundinn Axon. C. cod, in summa, et<br />

Bart, in 1. 1. D. eod. Et quid si interveniat pecunia simul<br />

cunt specie certa ? Die, ut per Bart. in diet. 1. 1. versic.<br />

qucrro, extra gloss. et per Bald. in I. 1. col. 2. C. cod, et per<br />

Abb. in cap. ad qurestiones , vers. et ex his infertur, de<br />

rerum permul. cujus resolutio est, prime, inspiciendum<br />

auimunl contrahentium, an intenderint emere, vet permutare,<br />

et Ili dubio recurrenduru esse ad conjecturas: si euim<br />

pretium sit majus, quàm res data, præsumeudum est, quòd<br />

sit ernptio; sin anteua minus, erit permutatio, et adde Bart.<br />

in I. /Irislo, D. de donation. Quid tamcn si æqualitas sit in<br />

re, et in pretio? Bald. in pro:lttdiis feud. col. 4. dicit, quòd<br />

dubio judicaudus est contractos emptiouis, et venditiouis,<br />

quia favorabilior, cara ipso consensu pariat actionem.<br />

1. jurr:c pentium in princ. D. de pact's; sed in 1. quaritur,<br />

in 2. Iect. D. de statu borain. dicit, hoc decidi per rationem<br />

text, in 1. cum le G. C. de paclis inter emptor. et vendit. ex<br />

quo vult, quad inspiciatur illud, quod principaliter dedit<br />

causal)] contractui. Et nota, quod potest permutavi domiuium<br />

directum cuna utili , ut in cap. 1. §. cum aulem, et<br />

ìbi notat Bald, de controv. investit. non tarnen erit permutatio<br />

, si nuda possessio cum nuda possessione permutatur,<br />

I. (um manu sala 80. Q. nemo 3. D. de contrais. empi. sed<br />

erit contractus inuominatus facio, ut faders, et actio pry<br />

-scripti verbis ex eo erit stricti juris, et non pariet usucapieudi<br />

conditionern , neque Publicianam, quia est contractus<br />

abstractas á siguificationc dominii, secundùm Bald. in<br />

I. 1, col. fin. C. isto tit.<br />

(2) Prometo. Hic modus est, interveniente stipulatione,<br />

ut C. eod. L ex placito 3.<br />

(3) Por palabras simples. Id est, nudo pacto interveniente,<br />

ut in diet. 1. ex. piacilo 3.<br />

(4) Compliendolo. Id est, vestito pacto rei intervento,<br />

ut in dict. 1. ex placito 3.<br />

LEX II.<br />

Qui potest amere et vendere , potest permutare; et qui<br />

non potest unum, non potest aliud. Item res, qua possunt<br />

vendi, possunt perrnutari; et qua non possunt vendi, nec<br />

permutavi : fallit in spiritualibus, quia potest permutavi beneficial!<br />

' pro beneficio, et decima pro decimis cum consensu<br />

pralati; sed vendi non possunt. I3oc dicit.<br />

(1) Ante deste. Vide 1. 2. 4. et 5.<br />

(2) Non se pueden cambiar. Prosequitur diet. Ilostiens.<br />

in summa de rerum permulatiorre, versic. quirt antera potest<br />

perrnutari.<br />

(3) Vna E;les,a por otra, Aride rap. ad quæstiones 6.<br />

de rerum permuted. et cap. nervini, 16. q. tin. et quando<br />

Ecclesiæ permutantur jure proprietatis, pertnutantur velut<br />

quædam ternporalitates: uncle teneret permutatio, licet una<br />

Ecclesia permutetur pro alia, et alüs rebus teucporalibus, ut<br />

in cap. cum venerabilis 6. et ibi Abb. 4. notab, de exception.<br />

secùs tarnen esset, si permutarentur jure titoli: et rationem<br />

diversitatis vide per Joan. de imol. in diet. cap. ad<br />

grtresAánes, de rerum permutai. pen. col. et per Adria. quolibeto<br />

9. art. tin, versic. ad quintum.<br />

(4) Von dignidad por ocra. Vide de hoc in cap. quasitam<br />

5. end, tit.<br />

(5) 0 los diezmos. Non tarnen decima possunt permutari<br />

cum aliqua temporali re, ut in cap. tin. eod. tit. ubi<br />

Gloss. dec.idit notabilenl quæstiouern, an valeat conventio,<br />

quod possessiones alicujus sint libera ab onere decimarum,<br />

pro eo, quad tradit (woad proprietatan , vet usumfructum,<br />

alias possessiones Ecclesiæ , et tenet, quod non valet: et intelliget<br />

ibi Abb. post Bart. Brixien. in quast. dominicali,<br />

quando isla conventio fieret in perpetuum; nain si ad tempos,<br />

velati ad decennium, valeret pactum , etiamsi res pro<br />

decimis permutata clrasmate perireut: quod limitat, et intelligit<br />

ibi .loan. de Imo'. et rette, quando permutatio talis<br />

fieret pro decimis præteritis, secùs si pro futuris, in quibus<br />

non potest intervenire transactio sine Papa licentia: vide<br />

ibi per euro.<br />

(6) Del perlado. Non exigitur ergò, quòd sit Episcopus,<br />

sed sufficit, good habeat Episcopalem jurisdictionem, ut<br />

hie probatur, et tenet Abb. in cap. queositum, 3. notab. de<br />

rerum permutat. et quid de capitulo, sede vacante, vide<br />

Gloss. in Clem. unica, in verbo conferantur, eod. tit. Sed<br />

au eo caso, quo collatio berleftciorum spectat ad solum<br />

Episcopum, possit capitulum , sede vacante, recipere resignationem<br />

beneficiorum ex causa permutationis ? Joan. de<br />

Imol. ifa diet. cap. fin. col, 8. in fin. tenet, quod sic; non<br />

tarnen poterit perficere permutatiouem, sed expectandus est<br />

Episcopus. Vicarias tarnen Episcopi , nisi hoc haberet ex speciali<br />

commissione, non potest recipere permutationens: vide<br />

per cute.


gar, â do fueren las cosas (7)<br />

cambiar. Ca si de otra guisa lo<br />

valdria (8) , assi como es dicho<br />

Partida deste libro, en las leyes<br />

en esta razon.<br />

LEY III.<br />

De la fuerça crue ha el cambio.<br />

De los cambios, &c.<br />

que quisieren<br />

(iziessen , non<br />

en la primera<br />

(9) que fàblan<br />

Tal fuerça ha el cambio que es fecho por<br />

?' "palabras, e con prometimiento de lo cumplir,<br />

iibr. i0 que si despues alguna de las partes se quisie-<br />

N0°is' re arrepentir, la otra parte que lo quiere (1)<br />

necop.<br />

acabar, e auer por firme, puede pedir al Juez,<br />

que le mande a la otra parte, quel cumpla el<br />

cambio, o quel peche O los daños, e los menoscabos,<br />

que le vinieron por aquello que non<br />

(7) A do fueren las cosa,.-: Si ergò fuerint in diversis<br />

Diaecesibus, utriusque Episcopi debet intervenire consensus,<br />

ut hic , et faci.- cap. cum i locum 32. de sentent. excommun.<br />

et tenet Joan. de Imol. in cap. fin, col. 9. de rerum<br />

permut.<br />

(S) Non valdría. Imò, et permutantes beneficia, si concluelerent<br />

permutationem, non refcrentes se ad consensual<br />

Episcopi, incurrerent vitium simoniæ, ut in cap. gtuvsitum<br />

5. de rerum permulat. benè tarnen possunt trattare de<br />

permutando, vide ibi Abb. ad Ilium. Et quid si permutatio<br />

Sat sine consensu electorum collatorum, ant patronorum?<br />

quòd tenet permutatio ipso jure; venit iamen cassanda<br />

propter illorum contemptum, ut tenet Feeder, in tract.<br />

de permutatione bencfciórum, quæst. 30. et per Joan. de<br />

Imo], in diet, cap. fin. col. S. si tarnen beneficia si,t. reservata<br />

Papæ, non poterunt permutavi auctoritate Episcopi,<br />

ut in extravag. beneficii 12. incipit dudum , et per Dominos<br />

de Rota decisione 23, in nooís.<br />

(9) En las leyes. Vide 1. 63. in fin. tit. 5. Part, 1.<br />

LEX III.<br />

Fadens permutationem cum stipulatione compellitur<br />

rem tradere; seeds si nudo pacto. Item si ab uno sit res tradita,<br />

compellitur alius ad traditionem alterius rei, si vult<br />

qui complevit; alias eligit, recipere rem, quam tradiderat,<br />

vel interesse, jurando in litem cum judicis æstimatione.<br />

Hoc dicit.<br />

(1) Que lo quiere acabar. Nam si nolit, dissolveretur<br />

contractus per pcenitentiam ejus, etiamsi stipulatione fuerit<br />

vallatus, I. dedi 3. §. sed si titi 2. I). de conflict. ob causara;<br />

et etiam si ipse jam impleverat ex parte sua, potest<br />

repetere per conditionem ob causara, ut ibi habetur, et te-<br />

Aet Abb. in 1. ex placito, C. cod. Et quid si pactum permutationis<br />

sit ex una parte stipulatione firmatuut, et ex glia<br />

non? an liceat, qui per stipulationem promisit, panitere?<br />

Bald. quòd non, in diet. 1. ex placito, col. pea. ver.,ic. 11.<br />

quæritur, si pars altera ex parte sua adirnpleret. Adverte<br />

Lamen, quia in primo caso, Bald. in diet. 1. ex piacilo, col.<br />

pen. verste. 12. qua•rilur, volt, quòd si ego (ledi tibi rem, quia<br />

tu promisisti mihi per contractua l perrnutationis aliara rein<br />

per stipulationem, quòd non possum panitere; quia jam<br />

tibi videtur abesse, ex quo ita efficaciter teneris: allegat 1,<br />

inter causiis, §. abesse, D. manda/. verjus tauten videtur<br />

dictum Albee. quod stipulatio non tollst jus pannitendi ei,<br />

qui ex sua parte adiutplevit, altero 11011 adimpleole: et vide<br />

quæ dicam infra in glossa, in parte qualquier de las parles.<br />

(2) Quel peche. Non ergo precise compellitur adimplere,<br />

sed liberator præstando interesse; et sic extenditue dispósitio<br />

1. naturalis 5. §. 1, D. de práseript, verbis, et illud,<br />

quod notat Gloss, cum precibus, C. de rerum permut. in<br />

Torr. II.<br />

739<br />

quiso complir, porque lo non quiere acabar.<br />

E estos menoscabos atales llaman en latin. interesse<br />

(3). Mas si el cambio fue fecho tan solamente<br />

por palabras, diziendo assi la vna de<br />

las partes: Quiero cambiar tal mi casa con vos;<br />

e la otra parte dixesse simplemente quel plazia,<br />

sin otro prometimiento, assi como sobredicho<br />

es; entonce, bien se podria arrepentir<br />

qualquier ele las partes (il), e non seria tenudo<br />

de complir el cambio que desta manera<br />

fuesse fecho. L si por auentura el cambio fuesse<br />

ya comen çado a complir por fecho de aigu.na<br />

de las partes, dando o entregando la cosa<br />

que prometiera de cambiar, e la otra parte<br />

despues ele esto non quisiesse ( 5 ) dar lo que<br />

prometiera ; estonce dezimos, que es en escogencia<br />

(6) de aquel que lo cumplio, de cobrar<br />

lo que dio, o de demandar al otro los<br />

verbo seroetur, ut procedat etiam, quando contractus permutationis<br />

factus fuit per stipulatiouern: quod limitat ibi<br />

eleganter Bald. nisi mea intersit præcisè lievi, ut lilium<br />

meum manurnitti, allegat 1. rum serous, D. mandai. et<br />

vide ibi per Alexand. iu addition.<br />

(3) En latin interesse. Nota hoc ad multas loges Parti-<br />

'tæ, quæ utautur verbo hoc menoscabos..<br />

(l) Qualquccr dc las partes, Adde 1. ex placito 3. C.<br />

cod. Sed au procedet hoc 'iodic, startle lege Regni, lib. 3.<br />

tit. 8.1. 3. in Ordia.Reg. videtur, quod sic, cx co, quod<br />

notat Bald. in 1. live aprtd, col. 2. C. de transact. ubi expressè<br />

licit, quod omnia jura civilia, quæ loquuntur de<br />

contractihus innontinatis, habent etiam locum de jure Canonico,<br />

ex quo ex nudo pacto oritur actio, ut in cap. 1. de<br />

pactis; tende, secunddm cum, contractus innominati non<br />

pariant actionem, edam de jure Canonico, nisi per implementum:<br />

allegat Gloss. in cap. cum inter R. seniorem, de<br />

election. et idem volt in I. corn qui,, col. S. C. de juris, et<br />

fact. r;nor. et idem tenet Ludov. Rom. ex eo, quod standum<br />

est jure Civili, ubi aliud non reperitur canton] de jureCanonico,<br />

in I. si pccuniant, in pri11c. de conrlict. ob cuurcin,<br />

et in hoc etiam videtur inclinare .raso ibidem. Bald, tarnen<br />

in rubric. C. dc cretini permut at. elicit, quod non est liciturn<br />

dc jute Canonico pcenilere iu contracta permutationis,<br />

irrito chaos pacto /ludo, dicens nolabiliter, quad note Labet<br />

locum p•uitentia libera, ubi est lilei cichitunt; benè tanen<br />

secuttiitrn cu pi, haberet locum parnilerilia ex defectu fidei<br />

noti servatæ ab altera parte, quæ appellatur <strong>del</strong>cctus causæ,<br />

et sic Bald. ibi declarat dicta sua alibi, scilicet, quod si pars<br />

altera impleat ex parte sua, non licet pcenitcre; seeds si non<br />

adimplcat: et idem tenet Angel. in I. tea tradit/onibu.s, ad<br />

fin. i). de pactis, et Alexand. in diet, 1. si pecuniam, in<br />

print. col. 5. Undo dicendum est, quod in quantum isla lex<br />

loquitur dc punitenlia libera in quolibet ex perututantibus,<br />

non procederet hndie, stante dicta lege Begni, quæ volt dari<br />

actionern ex patto nudo: et sic si altera pars parata esset<br />

adimplere, non esset licituni alteri panitere, quernadmodìcrm<br />

erat de jure antiquo interveniente stipulatione; si tarnen<br />

alters pars 'toilet, sea diIIèrat adicnplere, licita eri.pauitentia<br />

es defectu causæ, et Fi<strong>del</strong> non servatu.<br />

(5) Non quisiesse. Innuit, quod si volet, non erit ahi<br />

locus puniteutiu, coistnat iurn tameri videtur probari in diet.<br />

i, <strong>del</strong>i 3, §• red si titi 2, de corritici. ob cau.eam, et tenet<br />

Alber. in diet. I, cx placito, per Gloss. ibi, quia tabs contractus<br />

vestitus est adimpleuti, non alii: et quod hic dicitue,<br />

proccderet ad hoe , ut possit perone interesse, si illua<br />

elegerit, ut subdit; non vero hoc dicit ideo, quod non sit<br />

licituut panitere. Ilodjc tamer startle dicta lege Regni, de<br />

qua supra glos, prox. altero volente adimplcre, non exit<br />

adimplenti locus pauitentju.<br />

(6) Esco;encia, Adde Ç. cod. I. corn precibus 4.<br />

Bbbbb


740<br />

Quinta Partida. Titulo VI,<br />

daños, e los menoscabos que le vinieron por<br />

esta razon. E estos menoscabos se deuen judgar,<br />

e pechar, por jura (7) de aquel que los<br />

deue rescebir, estimandolos primeramente el<br />

Judgador.<br />

LEY IV.<br />

^n que manera se puede desfazer el cambio,<br />

despues que fuere fecho.<br />

Cambiando vn orne alguna cosa suya con<br />

otro, assi como sieruo, o bestia, deue dezir<br />

las tachas, e las maldades, que son en aquella<br />

cosa que cambia , a aquel con quien faze el<br />

cambio. E si lo encubriere a sabiendas, puedese<br />

desfazer el cambio (1) por esta razon,<br />

fasta aquel plazo, e en aquella manera, que<br />

diximos de suso, de las cosas que assi fuessen<br />

vendidas. Otrosi dezimos, que se puede desfazer<br />

el cambio, por todas aquellas razones, que<br />

dezimos en el Titulo ante deste, por que se<br />

pueden desfazer las vendidas. E aun dezimos,<br />

que los que cambian, son tenudos de fazer sano,<br />

el vno al otro, la cosa que con el cambia.<br />

LEY V.<br />

De los pleytos que son llamados en latin Contractos<br />

innominatos, que han semejança con<br />

et cambio.<br />

Contratos innominatos en latin, tanto quie-<br />

(7) Por jura. Et sic in contractibus innominatis, juratur<br />

in litem, ut hic, quod et sub dubio forte dixit Glos. in<br />

I. naturalis, sed cum facio, D. de prcescript. verbis. Vel<br />

dic, quod ex permutatione oritur actio bonæ (idei, ut in §.<br />

adionum 2E. Instil. de action. unite nil mirum si juretur<br />

in litem, ut in 1. in actionibus 5. D. de in litem jurand. sed<br />

quod in omnibus contractibus innominatis juretur in litem,<br />

babes infra eod. tit. I. fin.<br />

LEX IV.<br />

Celato vicio rei, quæ permutatur, rescinditur permutatio<br />

infra tempos, quo et venditio rescinditur; et in casibus<br />

in quibus venditio rescinditur, et permutatio. Item tenentur<br />

permutantes ad invicern, de evictione. Hoc dicit,.<br />

(1) Dcsfazer el cambio. Adde 1. sciendum 19. §. fin.<br />

D. de adil. edicto,<br />

LE X Y.<br />

Contrartus innominatus est pactum, sou conventiofacta<br />

non habens nomen certuni: et fit quatuor mortis. Uno modo,<br />

do, ut des, et est permutatio. Alio modo, do tibi rem<br />

non consistentem in pecunia numerata, ut quid facias:<br />

tune sic recipieus tenetur lacere, vel restituere rem, si hoc<br />

volt qui dedit; alias solvet interesse juramento dantis cum<br />

judicis taxatione. Tertio modo, facio, ut des: et tunc completo<br />

facto, tenetur dare alius cum interesse post moram per<br />

juramentum cum judicis taxatione. Quarto modo, facio, ut<br />

facias: tunc si unen faciat, alter tenetur facere; alias solvet<br />

interesse cum juramento. Hoc dicit.<br />

(1) Se īealados. Sumptum est ex Azon. C. eod. in summ.<br />

età Gloss. in rubr. C. eod. ut ex hoc infert Bart. in 1. 2.<br />

D. de jurejur. quòd transactio est contractus innominatus.<br />

re dezir en romance, como pleytos e posturas, Loy i•<br />

que los ornes ponen entre si, e que non han ¡ie >'o<br />

nomes señalados (1): e son quatro maneras J''°^I5•<br />

<strong>del</strong>los (2). La primera es, quando alguno da n ec"p<br />

su cosa por otra: este es cambio de que fablamos<br />

en las leyes ante desta. La segunda es,<br />

quando alguno da su cosa a otro (solo que<br />

non le den dineros contados) (3) porque le<br />

faga otra por ella. Ca entonce dezimos, que si<br />

aquel non cumpliesse lo que prometio, en su<br />

escogencia (4) es <strong>del</strong> (Jiro, de demandarle la<br />

cosa que le dio por esta razon, o quel peebe<br />

los daños, e los menoscabos que porende rescibio;<br />

los quales deuen ser c<strong>rey</strong>dos con su jura<br />

(5), e con estimacion <strong>del</strong> Judgador. La tercera<br />

es, quando algun orne faze a otro alguna<br />

cosa señalada, porque le de otra: ca si despues<br />

que la ouiesse fecha, non le diesse aquella que<br />

le auia prometido, pue<strong>del</strong>a demandar como en<br />

razon de engaño (6); e deuele ser pechada con<br />

los daños e los menoscabos, assi como de suso<br />

diximos. La quarta es, quando algun orne faze<br />

alguna cosa a otro, porque le faga aquel a<br />

quiets la faze, otra por ella. En esta razon dezimos,<br />

que quando alguna de las partes fino lo<br />

que deuia, que puede demandar a la otra,<br />

quel compia lo que le deuìa fazer, e quel peche<br />

los daños, e los menoscabos que recibio<br />

por esta razon; los quales deuen ser estimados<br />

segund sobredicho es.<br />

Et idem vult Gloss. in I. siee spud acta, C. de transact.<br />

Alibi etiam dicit Bald. quòd quando contractus pant actionon<br />

sui nominis, tune est nominatus; alias est innominatus,<br />

Bald, in 1. 2. C. quando lic. ab empi. disccd. et alle<br />

eumdem in rubr. C. de rerum permutai. Et nota, quòd<br />

contractus innominatus judicator secundúm naturam contractus<br />

nominati, cui assimilator, nisi aliud actum fuerit,<br />

1. 1. §. si quis sereum 9. D. depos. et vide per Bart. in 1, 1,<br />

§. Dias, col. 1. D. de var. et extr. coon. et per Joan. de<br />

Plat, in 1. domini, C. de agricol, et censii. lib, 11. et liciturn<br />

est arguere de contractibus nominatis ad innominatos.<br />

Bald. in 1. pelens, col. 13. C. de poetic,<br />

(2) Mona-as <strong>del</strong>los, Intellige de contractibus respectivis,<br />

quia tantìun suet quatuor, ut hic, et in 1. naturalis 5. D.<br />

de præscript. verbis; sed contract us innominati non respectivi<br />

suet infiniti, et multa possum exempla trarli, et unum<br />

babes in I. si gratuitam 17. in princ. D. de præscript. verbis,<br />

aliud in pacto nudo, Gloss. in 1. 1. in print. in gloss.<br />

magna ad fin, D. de action. et obligat, et dixi de aliis in glos.<br />

præcedenti.<br />

(3) Dineros contados. Nam tune esset emptio, dice. 1.<br />

naturalis.<br />

(4) En su escogcncia. Vid. 1. 43. infra tit. 14. ead. Part,<br />

et quæ ibi dixi.<br />

(5) . Con su jura. Et sic in contractibus innominatis,<br />

etiam extra permutationem, juratur in litem, ut bic, et dixi<br />

supra eod. I. 3.<br />

(6) De engaiìo. Hoc intelligit Azo in summa, C. eod, et<br />

Gloss., in dicta 1. naturalis, §. quod si faciam, quando ex<br />

adimplemento facti non adest tantum adversario, quod congruat<br />

quantitate promissæ; aliàs•etiam da recur actio pr æscriptis<br />

verbis, ut notatur in 1. cum mota 6. C. de transact.


De los mercadores, &c.<br />

741<br />

TITULO 7l' iJ L® V I I.<br />

LEY I.<br />

De los ornes que propriamente son llamados<br />

Mercadores.<br />

DE LOS MERCADORES, E DE LAS FERIAS, E<br />

DE LOS MERCADOS; E DEL DIEZMO, E DEL<br />

PORTADGO, QUE HAN A DAR POR RAZON<br />

DELLAS.<br />

Lt, r, Mercadores (1) son aquellos ornes, que sea<br />

r 3, ñaladamente mas vsan entre si, vender, e comfit.<br />

9; prar, e cambiar vna casa por otra. Porque las<br />

1 t). 7 2, riquezas, e las ganancias, que fazen corn pranlib.<br />

i o, dolar, e vendiendolas, allegan señaladamente<br />

Voers.<br />

¡eo„p. en las ferias, e en los mercados, mas amenudo<br />

que en los otros lugares. Onde, pues<br />

que en los Titulos ante deste fablamos de las<br />

vendidas, e de las compras, e de los cambios,<br />

queremos aqui dezir en este Titulo, de los<br />

mercadores, e de las ferias, e de los mercados.<br />

E mostraremos, quales son llamados mercadores:<br />

e que es lo que han de fazer, e de guardar.<br />

E despues fablaremos de los mercados, e<br />

de las ferias, como denen ser guardadas. E sobre<br />

todo esso diremos de los portadgos, e de<br />

todos los otros derechos, que ban de dar los<br />

mercadores, por razon de las cosas que pasan<br />

de vnas tierras a otras, en que ganan, e fazen<br />

de su pro.<br />

TITULUS VII. IN SUMMA.<br />

(i) Mercadores. Adverte, quia in curia mercatorum judicari<br />

debet de bono, et æquo, omissis jaris solemaitatibus:<br />

vide per Bart. in 1. si fidejussor, g. quondam, D. mandat. et<br />

1. Quintus Macias 48. cod. tit. et per Bald. in 1. si pro ea,<br />

col. fin. C. mandat. quod debet intelligi de juris solernnitatibus,<br />

et apicihus, qua: negotii veritatem non altiugunt;<br />

non auteur intelligi debet alias; servari tarnen debent loges,<br />

et jura civilia, secundùm Bart. in diet. g. quadanz: et digit<br />

Angel. consul. 219. incipit arbitrator dretam pa.nam, col.<br />

2. quòd in curia mercatorumn non palest peti pana, niai in<br />

quantum effectualiter intersit; refert, et sequitur simpliciter<br />

Francise. de Aret, in 1. eadem, §. Cato, col. 1. D. de<br />

verb. oblig. quad tarnen nititur impugnare Jaso in 1. 2. §.<br />

item si in facto, col. 6. cod. tit. et gilde ad pradicta Abba.<br />

in cap. dilecti, dc judic. Et de Prioribus, et Cousulihus rnercatorum,<br />

an possint lacere statuts peenalia, vide Bald. in 1.<br />

2. C. quomodo, et quando jurle:e. Et de consuetudine, quòd<br />

etiam in magna quantitate credatur libris mercatorum, an<br />

valeant., vide per Abb. in cap. bona, el 2. col. fin, de poslalat,<br />

preslat.<br />

LEX I.<br />

Mercator dicitur emens res cum intentione vendeudi cas<br />

causa lucri : nee <strong>del</strong>bet miscere aliqua res cum mercibus falsificando<br />

eas, ut deteriorentur, nee unam rent sub nomine<br />

.alterius rei vendere: et tenetur vendere cura justis ponderibus,<br />

et nrensuris filius Begni: et portet /fleeces per vias consuetas,<br />

et solvat vectigal, uhi solvere debet. Hoc dicit.<br />

(1) Il ercadore.s. R ubes hic, qui proprie dicantur mercatores;<br />

ram requiritur, quint exerceat negotiationem quæs-<br />

Suariam, ut ilk vides, et tenet S. Thom. 2. 2. must. 77.<br />

art. 4. et quòd sæpius id faciant; de quo vide per Bart. in<br />

1. lepatis in prier. D. de legal. 3. et per Bald. in rubric. C.<br />

de constit. pecan. in fin. ubi limitar, nisi matriculetur in<br />

.matricula mercatorum, narri ex hoc dicitur mercator, licet<br />

Torn. II.<br />

Propriamente son llamados mercadores (1), Ley 6,<br />

todos aquellos que venden e compran las co- rrrnl.s,<br />

litro x<br />

sas de otri, con entencion de las vender a Novis.<br />

otri, por ganar en ellas. E lo que han de fa- necop.<br />

zer, e de guardar, es esto: que vsen de su<br />

menester lealmente, non mezclando, ni bol- ley 3,<br />

uiendo (2) en aquellas cosas que ban de vender,<br />

otras, porque se falsassen, nin se era- iVonuis.<br />

peorassen. Otrosi deuen guardar, que non ven- Recop.<br />

dan a sabiendas vna cosa por otra (3). E que<br />

vsen de peso, e de medida ( 4) derecha, se- Ley 2,<br />

gun fuere costumbre en aquella tierra, o en t ic. 8,<br />

aquel Reyno, do moraren. E quando lcuaren i ÌVrvis9<br />

sus mercadurias de vn lugar a otro, deuen yr Recuph<br />

por los caminos vsados (5), e dar sus derechos<br />

a los que los ouieren de dar. E si contra esto<br />

fiziessen, caerian en las penas que dizen en<br />

las leyes deste Titulo.<br />

LEY I1.<br />

De los cotos , e las posturas , que ponen los<br />

Mercadores entre si, fa. ziendo juras ,<br />

e cofradías.<br />

Cotos , e posturas ponen los mercadores<br />

non stepius exerceat mercantiam: sed in princ. D. veteris,<br />

2. col. dicit idem Bald, non sufficere inscriptionem matriculæ,<br />

nisi sit solitus gerere mercantiam.<br />

(2) Ni bolaiendo. Licitnm tarnen erit venditori bladorum<br />

commisccre triticum, vel hordeurn corruptum cum incorrupto:<br />

quia additione novi velatur veteris corruptio, sicut<br />

in additione boni veneri tollitur, et velatur, nocumentum<br />

mali, et fit optimum autidotum, 1. quod rape 35. §. venení<br />

2. D. de eon' rah. empf. lhcit 1. yid venenum 236. D. de verbor.<br />

srgnific. neque obstat, si dicatur, mind commixtio frumenti<br />

iucorrupti cum corrupto videatur quædam deceptio,<br />

sea falsitatis species, ut bin, et in I. saccularü 7. ubi Glos.<br />

D. de e,efraord. cr/min. quia potest hoc discerni ad vìsum<br />

qualis sit; et omnibus apparerc; seeds tameu esset in aliis rebus,<br />

qua, discerni non possunt, secundùm Joan. de Plat.<br />

per text. ibi in 1. 1. C. dc condii/, in public/, horreis, lib.<br />

10. finem texture etiam inducit Bart. ad cornmiscentes coram<br />

corruptum cum incorrupta, gaud non dicantur coram falsare.<br />

Io contrarium tarnen facit, quad habetur in pragmat.<br />

Begum Catholicorum, fol. 16. contra imrniscentes paleam,<br />

pulverens vet alla bujusurodi cura frumento: die, quòd ibi<br />

non prohihet mixturam frumenti cum alio frumento, et est<br />

ibi in prohibitis diversa ratio. Si tarnen in summitate saccoruin<br />

venditor poneret bottom frumentum, et imis malú ur,<br />

et corruptum; tunic punirete,• extraordinarie, ut in diet. 1.<br />

saceularii, et adde 1. 8. tit. 16. Part. 7.<br />

(3) Por otra. Adde dirt. I. 8. lit. 16. Part. 7.<br />

(4) Pero, e de medida. Ut in 1. 7. tit. 7. Part. 7.<br />

(5) Por ¡oc caminos vsados. Vide infra eodem I. 6.<br />

LE X II.<br />

1'nIercatores non habcaut inter se monopolium, de re non<br />

vendenda nisi pro pretio certo, vet etiarn alii officiates; vet<br />

de non exercendo oflicium, niai per ens recipiatur officiatis,<br />

et socias; aut de non docendo oflicium, nisi certi,: quod si<br />

fccerint, non valeat, etiarnsi juramento firmetur, quia est<br />

Bbbbb


742<br />

Quinta Partida.'I'itu1 VII.<br />

entre si, faz.ieudo juras e cofradías, que se ayuden<br />

vnos con otros, poniendo precio cutre si,<br />

por quanto den la vara de cada palio, e por<br />

quanto den otrosi el peso, e la medida de cada<br />

vna de las otras cosas, e non menos. Otrosí<br />

los menestrales ponen coto entre si, por<br />

quanto precio den cada vna de las cosas que<br />

fazen de sus menesteres. Otrosi fazen posturas,<br />

que otro ninguno non labre de sus menesteres,<br />

si non aquellos que ellos reciben en<br />

sus compaflias. E aun, que aquellos que assi<br />

fueren recebidos, que non acaben el vno lo<br />

que el otro ouiere començado. E aun ponen<br />

coto ea otra manera, que non muestren sus<br />

menesteres a otros , si nou aquellos que descendieren<br />

de sus linajes <strong>del</strong>los mismos. E porque<br />

se siguen muchos males dende, defendemos,<br />

que tales cofradias, e posturas, e cotos,<br />

como estos sobredichos, Din otros semejantes<br />

(I) <strong>del</strong>los, non sean puestos sin sabiduria<br />

e otorgamiento <strong>del</strong> Rey (2), e si los pusieren<br />

que non valan. E todos quantos de aquí ade-<br />

contra utilitatem publicam; possunt tarnen hoc facere cum<br />

consensu, et scientia Regis: et contra facieutes perpetui) exulahunt,<br />

et eorum borra negi ap plicantur: judices ;Intern, et<br />

majores villæ præclicta fieri consentientcs, et non iutirmantes,<br />

vel ilegi non denuntiantes, moropolium scientes, 501vaut<br />

Regi qui!rquagiuta libras aeri. floc elicit. i Iabuit ortum<br />

à 1. unica, C. de monopoliis.<br />

(1) Nin otros senujan/es. Ex issa lege videntur prohiheri<br />

i11æ imposiliones, quæ vulgo dicuutur Es!ancos, de<br />

qui bus vide Pragmat. 77. mi hi est fol. 94. et vide per Socin.<br />

consil. 272. vol. 2. et Bart. in 1. fin. col. 4. vers. quct'ro super<br />

guibus, I). dc eolleg. í11/c.<br />

(2) Otorgamiento <strong>del</strong> Rey. Ex privilegio erg& Regis posset<br />

puis hoc jus, vet simile prætendcre, ut notat Gloss. in<br />

1. sane, I). de injur. ubi Gloss. dicit, q u òd potest concedi<br />

privilegium, nobel quis solos piscetur in certa parte maris,<br />

et alias posset prohibere; sea quirt' in tali loro, et non ali hi<br />

carries vendantur, ut in cap. significante 69. et ibi notat<br />

Abb. de uppel, et etiam 111noc. et alii Doctor. et si boe est<br />

quæsibile privilegio, sirniliter et consuetudine, vel præscriptionc;<br />

quia quod privilegio acquiritur, etiarn præscriptione<br />

aeruiri potest , cap. ruin confingat 13. de faro compel, cap.<br />

duo simnel 9. de offic. ord. cap. noon 13. de jad. Oldr. consul.<br />

172. et notatur in dici. cap. signuyicante. Advente tarnen, quia<br />

non sufticeret præscriptio, vel consuetudo longi temporis,<br />

quia contra istam legem non valeret consuetudo, sicut neque<br />

staiuturn inferiorem, tarnquàrn iniquurn, secundùm<br />

Iunoc. in cap. cunt acce.ss/ssem, de consult. duro respondit<br />

ad I. I. C. de monopol. Requiritur erg• consuetudo immernorialis,<br />

quæ habeat vim privilegii, cap. super quibusdam<br />

26. de verb, signfe. et ita tenet Philip. Decius in dirt. cap,<br />

sign frante, col, fin. quod bene procederet in his, quia non<br />

possunt fieri abaque privilegio, ut hic, ut minor præscriptio,<br />

quàm imrnemorialis, non suftìceret; sed si privilegium<br />

non esset necessar •ium, minori tempore acquiri posset, velati<br />

si puis esset in consuetudine prohibendi alios, ne irent<br />

ad aliud molendinum, vel furnum, quia tale jus benè acquireretur<br />

ex eo tempore, quo prohibiti acquieverunt probibitioni<br />

per tempos legitimum ad præscriptionem cornplendam,<br />

ut et dicit Abb. in diet. cap. significante, in primo<br />

notabili, et per Bald. in 1. item lapilli, in 3. quæst. D.<br />

de rerun dross. ubi subdit nota'biliier, quòd ex causa publicæ<br />

utilitatis potent infringi illa servitus, quòd solos habeat<br />

molendinum , per I. fin. C. de seroifut. et adt'e Abb. ad<br />

prædicta in cap. Abbate Sancti Silvani, col. 2, de verb. sig-<br />

lante los pusieren, pierdan todo quanto que<br />

ouieren, e sea <strong>del</strong> Rey. E aun demas desto,<br />

sean echados de la tierra para siempre. Otrosí<br />

dezimos, que los Judgadores mayores<br />

de la<br />

Villa, si consentieren que tales cotos sean puestos;<br />

o si despues qúe fueren puestos , non los<br />

lizieren desfazer, si lo sopieren; o non lo<br />

em_<br />

p iaren dezir al Rey, que los desfaga; glle de-<br />

uen pechar al Rey cincuenta libras de<br />

oro.<br />

LEY III.<br />

De las ferias, e de los mercados, en que usan<br />

los ornes fazer vendidas, e compras.<br />

Leyer<br />

Ferias (1), o mercados (2), en que vsan r;rr 7,<br />

los ornes a faner vendidas, e compras e cam- t ' b. 9•<br />

1 ^ Ley<br />

bios, non las denen fazer en otros lugares, si ttt. 28,<br />

non en aquellos que antiguamente las costurn- litscop9<br />

hrar•on (3) fazer. Fueras ende, si el Rey olor- ^y<br />

gasse por su priuillejo (4) poder a algunos ln- 1i r7<br />

gares de nueuo, que las fiziessen. E avn dezl- Recop.<br />

nifrc. Gloss, et Doct, in 1. qui lunzinibus, C. de seroit. urban.<br />

prerdior. Advertaut tarnen Principes couredentes isla privilegia,<br />

ne concedant contra publicam utilitatem, neve obditandum<br />

uuum, alias destruant; peque dona ingenii, et naturra,<br />

et quæ Deus dat hominihus, Principes prohibendt,<br />

jubendo quod unos solos exerceat talern artem, vel tale offieiurn;<br />

sed præ oculis habeant Deum, et publican' utilitatenn,<br />

cui ex injuncto regimine inservire debent,<br />

LEX III.<br />

Consuetudo, vel Regis privilegium potest ferias concedere,<br />

non alias; et in eis non potest peti majus tributuut,<br />

quim à Rege concessum: nec dorninus loci, aut quivis<br />

alius feriis durantibus potest petere dehi turn à mercatoribus;<br />

nisi tributa nundinarum, vel debita in illis feriis, vel anterioribus<br />

feriis contracta : et privilegium ad nundinas de novo<br />

constituendas, perditur decennio, si eo non utatur.Iloc<br />

dicit. Ilahuit orturn à I. unica, C. de nundini.s.<br />

(1) I%erias. lntellige de præcipuis, et solemnibus feriis,<br />

secundùm Bald. in I. unica, C. eod. quas valgus appellat<br />

ferias , et limit semel, vel bis in anno: et iste feriæ non<br />

possunt concedi, nisi ab Imperatore, vel Rege, text, in 1. 2.<br />

tit. 1. Part. 2. Et riots, qu&d edictum de feriis est permissorium;<br />

undè Dimes feriæ ceusentur prohibitæ, nisi reperiantur,<br />

et demoustrentur perurissæ: vide 1. 1. et per toturn<br />

tit. 7. lib. 6. Ordire, vide infra ead. 1. in gloss, por su<br />

pr •rcfleg io.<br />

(2) Mercados. Innuit hæc lex, etiam mercata non posse<br />

fieri de novo sine privilegio Principis; Bald. tarnen post<br />

Micol, de Alatha in dirt. 1. 1. C. eod. tenet, quòd mercata,<br />

dim consistant in facto, sieri possint sine privilegio. Videtun<br />

t'icendum, quòd mercata, quæ communiter fiant semel<br />

in hebdomada, in quibus nulla fit franchisia, fieri possint<br />

sine privilegio Principis; seals si aliqua fiat franchisia, ut<br />

in diet. I, 1. tit. 7. lib. G. Ordin. Regal. et in Quaterno<br />

gabellarrim 1. 137. tune enim talia mercata norm habent<br />

privilegia nundinarum ; undè ibi convenientes poterunt<br />

conveniri, et capi pro repræssaliis.<br />

(3) <strong>Las</strong> costumbraron. De immemorial/ consuetudine<br />

intelligerem, quæ æquipollet privilegio, cap. super quibusdam<br />

26. §. pra7erea, de verb. signifie.<br />

(4) Por su priuillejo. Ut in 1, 1.D. et C. de nundinrs,<br />

et 1. 2. tit. 1. Part. 2. et intellige, nt Sint privilegiatffi, ut<br />

dixi supra in gloss, proa. 'vel ut possit ibi fieri aliqua fran-


De<br />

oros, que en estas ferias atales, que son fechas<br />

nuevamente, que non deuen fazer los Señores<br />

<strong>del</strong> lugar do se fazen las ferias, premia ninguna<br />

a los mercadores que a ellas vinieren;<br />

demandandoles ningun tributo, de las cosas<br />

que traxeren, por razon de la feria, nin de<br />

otra cosa; si non de aquellas que les otorga el<br />

priuillejo, por que les fue otorgada la feria. E<br />

maguer ouiessen a dar debdo conoscido (5),<br />

que fuesse de ante fecho que la feria fuesse<br />

establescida, al Señor <strong>del</strong> lugar, o a otro qualquier<br />

de los moradores en cl (6) ; non los deuen<br />

traer a juvzio sobre ellos, nin prenderles,<br />

nin tomarles (7) .ninguna de las cosas suyas,<br />

en quanto la feria durare. Pero los pleytos, e<br />

las debdas, que los mercadores fizieren, despues<br />

que vinieren a las ferias nueuas, o a las<br />

otras viejas; o las que ouieren fechas, a otra<br />

parte, a que prometieron de complir, e de pagar<br />

en ellas; tenudos son de las cornplir : e si<br />

non quisieren, puedenlos apremiar los Alcaldes,<br />

e los Mayorales de las ferias, que los cumplan.<br />

Otrosi dezirnos, que si algund orne, o<br />

Concejo, ouiere priuillejo, que pueda fazer<br />

feria nueua, assi como sobredicho es, e despues<br />

que lo ouiere, passaren diez años (8) que<br />

non vsen <strong>del</strong>, que de alti a<strong>del</strong>ante non le de-.<br />

Ire valer.<br />

LEY IV.<br />

Como los Mercadores , e sus cosas , deuen ser<br />

guardados.<br />

<strong>Las</strong> tierras, e los lugares, en que vsan los<br />

mercadores a leuar sus mercadurias, son por-<br />

chisia; alias possent fieri sine privilegio, r im commercia<br />

Sint de jure gentium, 1. ex hoc jure 5. D. de jestit. el jure.<br />

(5) Conoscido. Limita, nisi esset debitum ex maleficio,<br />

secundum Bald. in 1. 1, C. eod.<br />

(6) Moradores en el. Nota hoc verbum, nam non its<br />

bene expressum reperies de jure commuai, quia I. 1. C. (le<br />

nundinis tantum loquitur de impetrante rescriptum nurtdinarum:<br />

trade si dominos loci, et non cives impetrareut,<br />

videbatur, quod ipsi passent mercatores convenire tempore<br />

nundinarum: rontracium tamea dicit ista lex, et salis videtur<br />

de niente dict. 1. 1. quia cives, in quorum favorem<br />

sunt nundinæ, salis videntur et ipsi impetrasse, et. adde<br />

Angel. in 1. lierres absens, §. si quis lulelam col. 3. D. de<br />

judie. ubi et (licit, quòd si feriæ fount Floreutiæ, non passunt<br />

cives Fiorentini venientes ad nundinas convenire.<br />

(7) Nin tomarles. Adde L fin. tit.. 7. lib. 6. Ordin.<br />

Regal.<br />

(8) Diez alios. Adde 1. 42. tit. 13. Part. 3. et quæ ibi<br />

LEX IV.<br />

Venientibus ad Begnum, set ad nundinas, vel alla de<br />

eausa mercatoribus, si eorum bona aul'erantur violenter,<br />

probata violencia, licet de rebus non probetur, juratur in<br />

litem, considerata per judicem mercatoris persona, et rebus<br />

quas consuevit portare, ut taxata quantitate rerum super<br />

sluibus juratur, quantum juraverit cum damnis, et interesse<br />

solvatur de bonis prædonis, eo nilrilootinus corporaliter<br />

poniendo: et non invento prædone, nec ejus bonis sufficientibus,<br />

concilium, vet dominus, sub cujus dominaIione<br />

co mmittitur præda, solvet mercatori sic ablata. Hoc dixit.<br />

( i) Mas ricas. Adde Gloss. in L 1. C. de 'landau's; et<br />

los mercadores, &c. • 745<br />

ende mas ricas (1), e mas alrondadas, e mejor Ley 1,<br />

pobladas : e por esta razon deue plazer a todos<br />

con ellos. Onde mandarnos, que todos (2) los Notis•<br />

que vinieren a las ferias de nuestros Reynos, P`cnp•<br />

tambien Christianos, corno Judios, e Moros (3),<br />

e otrosi los que vinieren ene otra sazon qualquier<br />

a nuestro Seîiorio, maguer non vengan<br />

a ferias, que sean saluos, e seguros (4) sus<br />

cuerpos, e sus aueres, e sus mercadurias, e todas<br />

sus cosas , cambien en mar, corno en tierra<br />

; en viniendo a nuestro Seîiorio, e estando<br />

y , en }endose (5) de nuestra tierra. E defendernos,<br />

que ninguno non sea osado, de les fazer<br />

fuerça, nin tuerto, nin mal ninguno. E<br />

si por auentura alguno fiziesse contra esto,<br />

robando alguno <strong>del</strong>los lo que traxesse, o tontandogelo<br />

por fuerça ; si el robo, o la fuerça<br />

pudiere ser prouado, por prucuas, o por sehales<br />

ciertas, maguer el mercader non prouasse,<br />

quales eran las cosas que le robaron, nin<br />

quantas: e] Juez de aquel lugar, do acaesciesse<br />

cl robo, deue resceb •r la jura <strong>del</strong>, catando<br />

primeramente, que orne es, e que mercadurias<br />

suele usar a traer. E esto catando, apre-ciando<br />

la quant ia, sobre las cosas que le da la<br />

jura , deucle fazer entregar de los bienes de<br />

los robadores, todo quanto jurare (6) que le<br />

robaron, con los daños, e los menoscabos quel<br />

vinieron por razon de aquella fuerça quel frzieron<br />

; faziendo de los robadores aquella justicia,<br />

que el derecho manda. E si los robadores<br />

non pudieren ser fallados, nin los bienes<br />

<strong>del</strong>los non cumplieren a fazer la emienda, el<br />

quòd sint mercaiores, publice utile est, secundum Bald, iii<br />

1. Itlaccdoniani, C. ad Macedon. et vide I. 2. et ihi Bart.<br />

D. de nundin. il gui or sutem est risitas, si abundanliain<br />

rerum habeat ex territorio proprio, quàm si per mercatores<br />

abundet, et videtur esse securius, cum propter bellorum<br />

eventus, et diversa viarum discrimina, de facili posset<br />

impediri victualimn deportatio: est etiam hoc utilius ad<br />

couservationeur civilem; nam civitas, quæ ad sui sustentatioucm<br />

mercationurn moltitudine indiget, nccesse est, ut<br />

continuum extranenrurn convictum patiatur; extraneorum<br />

auteur conversatio corrompit plurimum civiurn mores, secondum<br />

Aristotelem in Politica, quia uecesse est evenire,<br />

ut homines extranei, aliis legibus, et consuetudinihus enutriti,<br />

ire multis aliter agant, quàm sont civium mores: hæc<br />

heatus Thom. 2. ile regirn. Princip. rap. 3.<br />

(2) Todos. De habilitate restringe, nam non comprehendunlur<br />

banniti, neque relegati: talibus enim non videtur<br />

data fiducia, 1. relegati 4. et I. Ilirifratres 27. D. de<br />

pawls, Bald. in I. 1. C. de nundinis.<br />

(3) Moros. Non intelligas de hostibus, cum quihus est<br />

bellum , quia saprà dixit: De nuestros Iicynos, et palet in I.<br />

mercatores 4. C. de camere. et mercator. vide 1. 22. tit. 5.<br />

infra ead. Part, et Bart. in I. fin. D. ad Leg. majest.<br />

(4) E seguros. Plenior est hæc securitas, quàrn illa, de<br />

qua in I. 1. C. de nundin.<br />

(5) l'indole. An fuit necesse hoc esprimi, vet sufficiebat<br />

securitas data vcuieutibus, ahsque eo, quòd dixisset, et<br />

redeuutibus ? Vide I. atimur 5. et ibi Bart. D. de septa. via.<br />

lat. et 1. 1. et ibi Bart. C. ele naorcul. lib. 11. et Alexand.<br />

ronsil. 46. vol. 2.<br />

(li) Quanto jurare. Adde 1. si quando 9. C. tolde vi, et


744 Quinta Partida.<br />

Titulo VII.<br />

Concejo, o el Señor (7), so cuyo Seïiorio (8)<br />

es el lugar do fue fecho el robo, gelo deuen<br />

que los mercadores son seguros (1), e ampara- ',yes<br />

dos ciel Rey, por todo su Señorío, que ellos, '.7 i'<br />

pechar de lo suyo.<br />

LEY V.<br />

De los Portadgos, e de todos los otros dere-<br />

e todas sus cosas le conozcan Seïiorio, dandole libra 9<br />

portadgo (2) de aquello que a su tierra traiecop.<br />

rea a vender, e sacaren ende. E posende dechos,<br />

que han a dar los Marcadores , por razimos, que todo orne que duza a nuestro Sezon<br />

de las cosas que lleuan de vnos luz ares ñorío a vender algunas cosas , qualesquier,<br />

a otros.<br />

tambien Clerigo (3), como Cauallero, o otro<br />

Guisada cosa es, e con razon, que pues orne qualquier que sea; que ¿eue dar el ocha-<br />

1. R. tit. 3. supra cad. Part. et 1. 11. tit. 9. et 1. 9. tit. 10.<br />

infra 7. Part.<br />

(7) <strong>El</strong> Concejo, o el Señor. Nota benè, quia non habetur<br />

hoc ita cxpressum de jure communi, barn 1. ne quid<br />

7. D. de incend. ruin. naufiag. non ita dare decidit, et<br />

text. in authent. ut nulli judicum, §. quoniam vero, collat.<br />

9. volt contrarian'. Et limita, et intellige, secundurn<br />

Bart. et Angel. in diet. 1. ne quid, quando villa, vet castram,<br />

vel dominus poterat prohibere robariam, et non<br />

prohibait; et sic requiratur, quòd sciat, et prohibere valeat:<br />

et satis, secundùm Angel. intelligitur potuisse prohibere, si<br />

in locis suspectis potuit tenere custodes, et noluit retinere;<br />

nam civitates, et domini obviare dcbent insidiis, retineudo<br />

custodes ir, insidiosis loris, in quibus maleficia soient peepetrari,<br />

per I. 1. C. de litor. ct diner. crested. lib. 12. et<br />

idem vult Bald. in cap. 1. in parte marchio, col. 2. c/c his,<br />

qui feud. dare possum, dicer's, quòd Comiles, et Barones<br />

tencntur Curtes suas, in quibus colligunt pedagia, tenure<br />

securas à latronibus; alias teueutur emendare damna tieprædatis.<br />

Limita edam, et intcllige, nisi illi, qui fecerunt<br />

violentiam, erant fortiores, secundìun Bald, in 1. si ideo,<br />

C de his, quibus ut indigo. per text. in cap. fin. de pants,<br />

lib. G. et 1. .cad de damno 41. ubi idem Bald. D. local. et<br />

satis hoc compreltenditur in precedenti lirnitatione: et eadem<br />

ratione idear est dicendum, si maleficiuru est commissum<br />

in confinihus ville, et incontinenti depredator se transtulit<br />

ad aliùd territorium, vet si de uocte fuit commission<br />

malefici um, ita quòd in notitiam domini, vet hourinunt<br />

villæ, vet majoris partis coram non venit, secuudicm Bart.<br />

in 1. 1. §. occissorum, D. ad Syllan. et in diet, 1. rte quid, et<br />

in 1. in <strong>del</strong>iclic 4. in princ. D. de noxal. et lene meriti dicturn<br />

Angeli, quateuùs dixit teneri ad custodiam, et adde<br />

Angel. de Aret. in suo tractat. malefcior. in parte fama<br />

publica, col. 14. versic. quid si statuto cardar, ubi videas:<br />

et certe, quando dominus, vet civitas ballet jura pedagii,<br />

quæ colligit à transeuntibus, ut dixit Bald. in diet. §. marchio,<br />

satis be nè procedit dictum Angeli; si vera non perciperet,<br />

forte non leneretur ad custodiam confinium, et si<br />

nescivit, vet prohibere non valuit, non leneretur ad emendationem<br />

damni. Sed an sicut probatur per juramentum<br />

.derobati æstimatio rerum, seu res derobatæ contra deprædantem,<br />

ut hic habetur, eodem modo probetur contra dominum,<br />

vet villam? Bart. in dici. 1. ne quid, col. 2. versic.<br />

qua:ro tune, tenet, quòd non, et quad talis modus probatiopis<br />

tantùm habeat locum, chin agitur contra <strong>del</strong>inqueutern;<br />

vide Bald. (uhi late disputat) in §. coneenliculas, col.<br />

2. de pace juraos. firman. Et nota, quòd si darnnum passus<br />

est de ills civitate, in cujus territorio facia fuit preda,<br />

ipse etiam contribuere debet in solutiohe collectæ, secundam<br />

Bart. alias Nico. de Neapo. in 1. amictssimos, §. 1.<br />

D. de accusal. tutor. adde etiam ad islam legem 1. fin. tit.<br />

13. lib. 2. Ordin. Regal, et 1. 76. in 11, Styli. Et quid si in<br />

via cominuni duarum villarum esset factum enaleficium?<br />

Dic, quòd quælibet villa tenetur in solidum, et una earum<br />

solvente, altera liberator, secundùm Bald, in 1. si plures,<br />

col. 5. C. de condii. insertis: adde iu ista materia, quæ notat<br />

Lucas de Penna in 1. 2. C. de naufrag, lib. 11. ubi et<br />

an requiratur, quòd mortitio præcedat de custodiendo.<br />

(8) So cuyo Señorio. De quo dominio intelligatur, vide -<br />

per Bart. in diet. I. ne quid, ubi coarcludit, posse intelligi<br />

tam de domino agri, quàm de domino civitatis, vet ville,<br />

. si prohibere potuit, et non prohibait: et forte idem potest<br />

dici de justitiario domini perpetuo, ibi posito à Rege; nam<br />

et bos juridiros dominos appellamus, ut lradit Joan. Fab.<br />

in §. s.cd isle quidem, col. Instil, de action, et idem in<br />

grtbernatoril us, sae judicious perpetuis; nana largo modo<br />

dicitur i n here dominium, qui hahet. præaninentiam, 1. 3,<br />

§. 1, D. de publican. et ex notatis per Bart. in I. Tilia, D,<br />

de legat. 2. Sed quid si judex non sit perpetuus, sed ad<br />

tempos, qui fuit negligees in faciendo custodiri civitatem,<br />

vet coefinia, et poterat probibcre aliquam rapinam, quæ<br />

fuit sequuta ? Videtur dicendum idem esse, et (paid teneatur<br />

ad entendam parti læsæ, cam sit.cadem ratio, et quia<br />

talia debet judcx ex officio prohibere, L illtcttas G. §. dltctla<br />

3. et §, ne lenui,c S. D. de officio pr úl. detect prohibere<br />

judex, rte maleficia fiant, Bald. in 1. 2. C. de serais fugil.<br />

et addc I. si saper possesstotte 9. C dc transact, vide diet.<br />

1, fin. tit. 13. lib. 2. Ordin. Regal.<br />

L E X Y.<br />

nuicnmque, sive sit Clericus, vet miles, solvet Regi de<br />

rebus, c uas portal ad Beguurn ad veudendum, octavam<br />

partent, nisi aliter speciali privilegio sit nhuritus; no ti tauten<br />

solvitur vectigal de rebus, quas quis in vestita, et<br />

calciato suo, et. faunlike portal, nisi illud vendat; nee de<br />

his, quæ ad suaruni possessiununt eulluram portat; nec de<br />

rebus ad p,egem portatis; nee scholacis de libris; nec legates<br />

ad Regent misses de his, quæ causa sui portar, clam tauten<br />

juret pro se non pro vendendo portare: mercator autern<br />

non denuntians collectori vectigalis, nee illud solvens,<br />

perdit celatum, et cogitur solvere vecligal. Item exit-aliens<br />

à Begno res vetitas, perdit alas, nisi à Iiege habeat Been-•<br />

tiam. Hoc (licit.<br />

(1) Seguros. Ex hoc verbo videtur comprobari opinio<br />

Baym. relata ab Iluslierts. in somma tit, de cencio. §. c:c<br />

Trials rausts, versic. sed numluid .sine causa: dicit enim,<br />

in concessione pcdagii, sei portagii requin causam, veluti<br />

pro <strong>del</strong>iusione strale publicæ contra peædoees in terra, vet<br />

piratas in aqua, vet pro defensione Ficlei, et patrie cocttrapaganos,<br />

vet herelicos, vet ilia simili justa causa; in quibus<br />

casibus, si is, qui recepit, tacit hoc propter quod fuit<br />

coastitutuin, licité, et sine ser41pu10 conscieutie illud recipit;<br />

et idem si non tacit, quia pax est in terra, sed proponit<br />

firmi ter, quòd faceret, instante necessitate: vide ibi lathis<br />

per Domicils.<br />

(2) Portadgo. Sic et 1. omnibus 3. C. de vecl/gal. appellat<br />

hæc tributa portoria, quia de rebus, quæ portautur,<br />

et vehuntur, præstanIur, A<strong>del</strong>. G. tit. 28. Part. 3.<br />

(3) Clerigo. Loquitur de Clerico mercatore, seu negotiators,<br />

ham alias non leneretur, ut in cap. fin. de vita,<br />

et honestat. cleric. cap. quamquam 4. de cens. lib. G. et in<br />

Clement. prresenti 3. cod. tit. et in Quaterno gabellarum,<br />

1. 3. quia Clerici negotiatores, quantum pertinet ad earn negotiationem,<br />

jure laicorum comntuni uti debent, ut C. de<br />

Episcop. el cleric. I. 2. Isti enim Clerici, ut sic dixerim,<br />

non shut purè Clerici, secundùm Baldum in addition. ad<br />

Specul. in tit. .de reo, versic. .ccholaris Clericus, allegat<br />

diet. cap. fin. et ibidem (licit., quòd Clericus pelliparius potest<br />

convehiri sub Camerlingo occasione artis, 1, fin. C. dc<br />

de jurtsd. omnium judicum; et quòd stetur jurarnento Clerici,<br />

quòd non portat causa mercantiæ, quando aliud non<br />

probaretur, tenet gloss. notabilis in diet. Clement. priesen-,<br />

ti •3. de ecnsilus, super verbo non negotiundi:.et quando


io (4), por portadgo, de quanto traxere y a<br />

vender, o sacare. Fueras ende , si algunos ouieren<br />

preuillejo de franqueza (5) en esta razon.<br />

Pero si alguno traxere apartadamente algunas<br />

cosas, que ouiere menester para si mismo (6),<br />

o para su compaña (7) ; assi como para su ves<br />

capar, o para su vianda; non-tir,<br />

o para su<br />

tenemos por bien, que de portadgo de lo que<br />

para esto traxere, e non lo vendiere (8). Otro<br />

trayendo ferramientas (9) al-<br />

-si dezimos, que<br />

gunas, o otras cosas, para labrar sus vicias, o<br />

las otras heredades que ouiere, que non <strong>del</strong>e<br />

dar portadgo <strong>del</strong>las, si las non vendiere.<br />

E avn dezimos, que de ninguna de las cosas<br />

que traxere para el Rey (10), quier para presentargelas,<br />

o de otra guisa, que non deus<br />

pagar portadgo <strong>del</strong>las; fueras ende, si gelas<br />

vendiere. Esso mismo dezimos, que de los libros<br />

( 11 ) que los escolares traen, e de las<br />

otras cosas que han menester para su vestir,<br />

e para su vianda, que non deuen dar portadgo.<br />

Otrosi dezimos, que si algunos vinieren<br />

por mensajeria (12) <strong>del</strong> Rey, que non sean<br />

De los mercadores, &c.<br />

dicatur Clericus negotiari, declarat Abb. in diet, cap. fin,<br />

ad flu. adde ad prædicta Felin, in cap. Ecclesia Sancta; Maria<br />

7, col. 47. de conslit.<br />

(4) <strong>El</strong> ochatty. Adde 1. ex prcvstatione 7. et L ìi legatis<br />

8. C. de vectigal, et in isto Regno non est consuetudo de istis<br />

octavis, seti solviturdecimum de rebus, quæ causa mercantiæ<br />

deferuntur ad istud Regnum, ut in 1. 18. tit. 9. lib,<br />

6. Ordire. Regal. et etiam in aliquibus Proviuciis surit minora<br />

ista tributa, ut Hispali, et in alts locis, ubi vocatur<br />

hoc tributum almoxertfadgo, et inspicitur in hoc consuetudo,<br />

ut in 1. si publican/is 4. §. fin. uhi Gloss, de publican.<br />

Bald. in 1. 3. C. de pribileg, fsci, et quamplures leges<br />

Regni faciunt mentionem de isto tributo, quod dicitur alrnoxertfadgo,<br />

ut in I, 25. tit. 9. Partita 2, et in 1. 13, tit,<br />

13. Part. 3. et 1. 7. tit. 14, Part. 7. 1, 13, tit. 10. lib. 6.<br />

Ordin. Regal. et in pluribus alts locis. Et non intelligas,<br />

quad hic dicitur, de octava parte ipsius rei, sed de octava<br />

astimationis rei: si tarnen ills non solvatur, confiscator<br />

pars octava ipsius rei, et rations commuuionis ipsius rei,<br />

poterit fiscos vendere totam rem, ut octavarn bobcat, ut<br />

in 1. 1. C, de vendit. rei fiscal, corn pribat. commun. et hoc,<br />

quando fuit facta professio; narn si non fuit fatata, tota res<br />

confiscator, ut infra ead. 1. vide Gloss. optimé declarantem<br />

islam materiam, et ibi earn notai Joan. de Imo!, in 1,<br />

commi.ssa, D. de publican.<br />

(5) Frangueza. Cum derogatione legum, ut in 1. omnium<br />

6. C. de vectigal. et commis, 1. nec damnosa 3, C. de<br />

precib. Imperat. offer, vide quæ dixi in 1, 10. tit, 18. Partit.<br />

3. in gloss. mag.<br />

(6) Para si mismo, Adde I. universi 5. C. de vectigal.<br />

et commis. 1. si publicanus 4. §, de rebus, D. sod. et 1. sed<br />

et ipsi 4. D. nattier, caup. stabular. et nisi aliud probaretur,<br />

crederetur juramento dicentis, sui usus causa portare;<br />

nisi personæ deferentis qualitas aliad snarler-et, secundùm<br />

Joan. de Plat, in 1. 1. C. de licor, et din. custod, lib. 12. et<br />

ibi quòd talis probatio debet esse in prornptu.<br />

(7) Compaia. Approbat Gloss, in dirt. I. universi, ubi<br />

Jacob. de Aret. tenebat contrarium, secundàm Alber. C, de<br />

vectigal. et commis,<br />

(8) E non lo vendiere. Eo enim quòd vendit , palet,<br />

quòd non sui usus causa poi•tabat, ut hìc, et nota bene;<br />

forte tarnen hoc intelligendum est, quando statico venderei;<br />

si tarnen usus fuit eo, quia sui ' causa portabat, et postea<br />

745<br />

sus enemigos, e quisieren leuar algunas cosas<br />

a sus tierras, de aquellas que non son defendidas<br />

de sacar <strong>del</strong> Reyno, que non deuen<br />

dar portadgo <strong>del</strong>las, Pero deuen tomar la jura<br />

Bellos, que aquello que lleuan, que non<br />

es pira otri, si non para si mismos, e non<br />

para mecaduria. Otrosi dezimos, que todos los<br />

mercadores que leuaren mercadurias <strong>del</strong> Rey -no, o las traxeren y, que deuen yr<br />

por los<br />

lugares do se suele pagar (13) el portadgo, e<br />

dezir verdad (14) a los almoxarifes, de quantas<br />

cosas traen, o llenan; non encubriendo<br />

ninguna cosa, por fazer perder el portadgo,<br />

a aquellos que lo tomaren por Nos. E si algunos<br />

contra esto fizieren, maridamos, que<br />

quanto desta guisa encubrieren, que lo pierdan<br />

(15). Fueras ende, si algund Cauallero<br />

traxere algunas cosas para si, de que se deus<br />

dar portadgo, e las encubriere; ca este atal,<br />

non tenemos por bien que gelo tomen todo,<br />

mas que le fagan dar el portadgo todo, tambien<br />

de lo que encubrio, corno de lo que manifestare,<br />

e dexenle lo suyo (16), Otrosí de-<br />

mutato proposito, quia forte indigebat, vendidit, non videtur,<br />

quòd teneatur ad solutionem tributi, argum, 1. 1. et<br />

quod ibi notai Joan. de Plat. col. fin. C. de impon. lucrai.<br />

descripi, lib. 111. argum. 1. si tamer, D, ad !traced. et 1. 1.<br />

§• non autem, versic, uncle qucerit Offiltiee, D, dc e.rercitoria.<br />

(9) Ferramientas, Adde 1. universi 5. C. de vectigal.<br />

ubi Gloss. dicit, et Alberic, quòd non procetlet in his,<br />

quæ portantur pro domo fácienda, vet reficienda.<br />

(10) Para el Rey. Adde L locatio 9. §.fiascos 8. D. de<br />

publican, et quæ babentur in 1, 5. in Quaterno gabellarum,<br />

et Bald, in 1, 2. C. an serous ex suo facto, Bart, in dici. §.<br />

fisco.s.<br />

(11) Libros, Adde Glos. in authent, habita, C, ne fliu,r<br />

pro palm., in verbo speciali, ubi vide Bald. et Joan.<br />

de Plat, in I, 3. C. de maner, patrimon, lib. 10. et in 1, medicos<br />

6, C. de pro/es, et medicts, eodem lib. vicie etiam de<br />

alts, de quibus non solvitu. r vectigal, in Gloss, 1. si publicairns,<br />

§. 1. D, de publican. et vectigal.<br />

(12) Por mensajeria, Adde 1, à legatis 8, C. de vectigal.<br />

(13) Lugares do .se suele pagar, Est enim culpabile<br />

deviare i, recto itinere, 1, si quis 5. de cur.cu public. lib. 12.<br />

et (licit Bald, in 1, corn proponas, col, 1, C. de nautic, fccnor.<br />

quòd ille, qui non tendit per locum consuetum, præsumitur<br />

ire contra devectum: orcasio enim fraudaudi tolli<br />

debet. Et limita, nisi meta hostium, vel impeto maris,<br />

non servaret locum navigii, vel itineris soliti, I. 2. §. ci<br />

quid, D, si guts caution, Bald, in diet, I. cum proponas,<br />

col, fin, ad fin,<br />

(14) Dezir verdad, Adde J. omnibus 3, C, de vectigal,<br />

ubi vide Gloss,<br />

(15) Pierdan, Statim ipso jure, ut in 1, commtssa 14.<br />

dc publican, sed vide quæ dica a? in 1. sequenti, in gloss. super<br />

verbo aforrasse, et Gloss, in diet. 1, commissa,<br />

(lb) De.renle lo suyo, Privilegium rnilitis est hoc, ut<br />

in dirt. 1, omnibus, et idem videtur dicendum de Ecclesia,<br />

ut in §. novarum, ubi Gloss, in parte translation's, 16.<br />

quæst, 1, Gloss, in cap. si tribulum 11. quæst, 1, quid tarnen<br />

si Ecclesia non solveret cauonem emphyteoticum, vide<br />

per Specul, tit, de resti. in iniegr. §. quis autem, col.<br />

8. et ibi in additione, et Bald. in 1. placet, C. de Sacros.<br />

Eccles. et in cap. 1. col. 3. de alienai. feud. quid autem in<br />

minore, vide infra cad, 1, proxim.


De los DIercadores que andan descaminados,<br />

por furtar, o encubrir los derechos que Ilan<br />

a dar, de las cosas que lieuan.<br />

Descaminados andan los mercadores a las<br />

Lty r6, veladas, por furtar, o encubrir, los derechos<br />

lib.<br />

r o que han a dar, de las cosas que lieuan. Onde<br />

Recop.<br />

746<br />

Quinta Partida. Titulo VII.<br />

zitnos, que todos quantos levaren <strong>del</strong> Reyno<br />

cauallos (17), o otras cosas qualesquier, de<br />

las que son defendidas de sacar, denen perder<br />

todo lo que desta guisa sacaren. Fueras ende<br />

aquellos, a quien Nos otorgamos poder por<br />

nuestras cartas, que lo puedan sacar.<br />

LEY VI.<br />

dezimos, que qualquier que esto fiziesse, que<br />

deue perder todas las cosas (1) que leuare<br />

desta manera. Pero si aquel que andouiesse<br />

Ley 6, descaminado, ouiesse ya pagado el derecho,<br />

tit. 20,<br />

libra 6 o el portadgo, que auia de pagar, mostrando<br />

Rtcup.<br />

vnvi:. ende aluala, o prueua derecha, que fuesse de<br />

creer, non caerla en esta pena sobredicha: nin<br />

deuen embargar a el, nin a sus cosas, por esla<br />

razon. Otrosi dezimos, que si alguno que<br />

fiziesse algunos tiestos yerros, fuesse menor de<br />

catorze años (2), que non caeria en esta pena,<br />

queriendo dar el portadgo. Esso mismo<br />

(17) Cauallos. Et sic antiqua est prohibitio de equis<br />

non extrahendis à Regno.<br />

LEX VI.<br />

Devians causa vectigalis celandi, perdit merces, de quibus<br />

non solvit: nisi sit minor 25. et major 14. annorum,<br />

darn tame,, contra earn non probetur, quòd scienter, et<br />

malitiosè celavit; vet nisi sit impubes ; aut res quæ celatur,<br />

Brat servos, et antequàrn pcleretur, erat per celautem manumissus;<br />

ant res ante moritur, vet perditur; vet per quinquennii<br />

spatium collector petere negligentes ornisit. Hoc<br />

dicit.<br />

(1) Todas las cosas. Hodie non solvit nisi quadruplum,<br />

et non confiscaniur oennes res, ut in 1. 9. tit. 10. lib. 6.<br />

Orlin. Regal. sed dic, quòd ills lex procedit, quando recto<br />

itinere transit, et nora suivit; si verò transcat per loca devia',<br />

tune procedit ista lex, et ita derlarat dicta 1. 9.<br />

(2) Menor de catorze años. Adde 1. Imperatores 7. in<br />

fin. D. de publican. et verb al.<br />

(3) Menor de veynte cinco años. Adds 1. si ex cansa<br />

9. §. si in commissum 5. D. de minor. et chi dicit Gloss.<br />

quòd si intra 30. dies minor solvat, quòd Grit tutus ipso jure,<br />

post exit opus restitutions in integrum, et ita intelligit<br />

illarn legém, et diet. 1. Imperatores: sed hæc lex Partita:<br />

vult non esse nccessariarn restitutionem.<br />

(4) 1flalicrosam.cnte. Adde diet. §. si in commrssum, per<br />

quern text. dicit Bald. in cap. 1. §. pratcrea el 1. de piohib.<br />

feud. alien, per Freder. (paid si dominas feudi volt,<br />

quòd minor non restituatur ob id, quòd non petit investituram<br />

intra annum, constituat euro in vera contumacia<br />

per monitionem Parium Curiæ: et adds in materia 1. si laloris<br />

23. C. de admini'st. tutor. et Joan. de Plat. in 1. pen.<br />

C. de fide et jure basta fiscalis, lib. 10. et 1. 2. C. de feud/s<br />

patrimon. lib. 11.<br />

(5) 41fjorrasse. Adde 1. 1. C. de veal al, et adverte,<br />

quia ista lex volt, quòd etiarnsi sit omissa professio servi, et<br />

vectigal non fuit solutum, teneat manumissio (acta ante motarn<br />

quæstionem commissi, et dominas in nullo tencatnr;<br />

cujus contrarions tenet Gloss, et Doct. communiter iu diet.<br />

dezimos que deue ser guardado, si aquel que<br />

lo fiziesse fuesse mayor de catorze arios, e menor<br />

de veynte cinco años (3); 'fueras ende, sil<br />

fuesse prouado, que lo fiziera a sabiendas maliciosamente<br />

(4). E aun dezimos, que si algund<br />

orne passasse su siervo por lugares do<br />

deuiesse dar portadgo, e non lo diese; si despues<br />

desso lo aforrasse (5), non es tenudo el<br />

señor, nin el sicruo, de perder porende ninguna<br />

cosa, nin de dar el portaclgo (6) : e esto es por<br />

razon <strong>del</strong> franqueamiento. lias si el sieruo passasse,<br />

assi corno sobredicho es, non dando por..<br />

tadgo <strong>del</strong>, e non lo aforrasse; enfance, si los<br />

portadgueros lo sopieren, e demandaren el<br />

sieruo, deuelo perder (7).Otrosi decimos, que<br />

passando algun orne, bestia, o otra cosa bi-<br />

n<br />

a, de que non de portaclgo, que si ante que<br />

gela demanden los portadgueros, se muriere,<br />

o se pierde, aquella cosa que assi passasse, que<br />

non es tenudo el que la passo, de dar la estimation<br />

(8) <strong>del</strong>la. Otrosi dezimos, que si los<br />

portadgueros fueren negligentes, en non demandar<br />

por cinco arios (9) las penas, e los de- .Ley15,<br />

rechos (10) sobredichos, a los que tales yerros ,r/t. '1%<br />

ouiessen fecho, que dende en a<strong>del</strong>ante non Novis.<br />

lo podrian demandar a ellos, nin a sus here- Retop.<br />

deros.<br />

1. 1. qui intelligunt illam legem, quad ibi non fuit omissa<br />

professio, sed tantùur fuit à vectigalis solutionc cessatum<br />

; et hoc propter tirnorem contrarii , quod forrnatur<br />

ex 1. commissa 1 4. D. de publicarais, ubi propter omissam<br />

professionem statico res confiscatur, et sic in isto casa<br />

tires manumittit, jaco non est dominas, et sic nora debet<br />

tenere manumissio. Certi est difficile contrarium; tmdè<br />

forti opor,ct dicere, quòd per istas legcs Parlilarum, Iicèt<br />

sit omissa professio, non incidat res ipso jure in rommissum,<br />

sed exigatur sententia, et quòd hoc votait 1. supra proxi. in<br />

verbo pierdan, quad non significat.ipso jure, sed per sententiam,<br />

ut tenet Gloss. et Doct, in 1. si quis in lantam,<br />

C. unde vi, Felin. in cap. 2. col. 2. de rescript. et isla etiam<br />

lex, quæ vult tejiere manumissionem servi ante motant<br />

quæstionem commissi,<br />

(6) <strong>El</strong> portadgo. Contrarium dicebant Doctor. in dict.1.<br />

1, C. de verti al. et commiss. etiam in caso in quo secundum<br />

cos tenebat mauurnissio servi.<br />

(7) Develo perder. Vides ergo, quod loquitnr ista lex<br />

eliam in casu in quo servos perditur; quad non est, ubi<br />

tantum cessatum est à solutione, si professio non fait omissa:<br />

et sic vult, etiarnsi professio sit ornissa, quod teneat<br />

manurnissio, dominado sit ante motarn quæstionem cornmissi.<br />

(S) Estimacion. Adde I. 2, C. de vectral. et sic licet res<br />

incidat in commissurn, tamten dehitor non tenetur, si res<br />

pereat casu fortuito, vel colpa ]ivi, vol levissima; secos si<br />

dolo, vel lata colpa, ut in dict. 1. 2. ubi infert ex hoc Bald.<br />

quod si quis portabat frumentum contra devectum, et sic<br />

jihad debebat perdere; tamen si in itinere obviavit piratis,<br />

et derogaverit eum, quòd non tenebitur fisco ad æstimationem<br />

frumenti.<br />

(9) Cinco años. A<strong>del</strong>e 1. 2. C. de vecti al. et commis, et<br />

Francise. Balb. in suo tractat. prascript, char. 50. col. 3.<br />

versic. si vero non sunt incorporata, et Bart. in dirt. 1.<br />

commissa in fin. D. de publican.<br />

(10) E los derechos. Nota hoc, quia de his nihil dicebatur<br />

in diet. 1. 2. adde 1. 129. in Quaterno babellarum.


LEY VII.<br />

De las rentas de los portadgos, que se pusieren<br />

nueuarnenle en la Villa, o en otro lugar.<br />

• De las recitas de los portadgos, que se pusieren<br />

nueuarneute (1) en las Villas, o en<br />

otro lugar, dezimos, que deue auer el Rey<br />

las dos partes, e la Cibdad , o la Villa , o el<br />

Castillo , do lo toman, la tercera M, para<br />

fazer los muros , e las torres ele los lugares do<br />

lo tomaren, e para las otras cosas que lo ouieren<br />

menester , que sea a pro de todos (3) comunalmente.<br />

Pero los otros portadgos, que<br />

antiguamente acostumbraron los Reyes a tomar<br />

para si en algunos lugares, ellos los denen<br />

aucr enteramente. Otrosi dezimos, que<br />

estos portadgos, e los otros derechos, e las<br />

rentas <strong>del</strong> Rey, deuen ser publicamente arrendadas,<br />

metiendolas en almoneda (Lt); e<br />

quai mas diere por ellas , esse las deue auer.<br />

Pero qualquier que las arrendare , non las<br />

deue tener mas de tres aiíos (5). E si en este<br />

tiempo de los tres aîios prometiere otro alguno<br />

de dar mas de la tercera parte (6) <strong>del</strong> arrendamiento<br />

por ello, puedenlas tomar a los<br />

que las touicren arrendadas, e dar a aquel<br />

que mas diere por ellas.<br />

LEY VIII.<br />

De corno aborrescen los M'ercadores a las negadas<br />

de venir con sus mercadurias ä algunos<br />

lugares, por el tuerto, e demasías que les fezen,<br />

en tomarles los portadgos.<br />

Aborrescen (1) los mercadores a las vega-<br />

De los mercaderes , &c.<br />

LEX VII.<br />

De vectigalibus, et exactionibus noviter impositis, habet<br />

Rex duas partes, et locus, ubi solvitur, tertiam pro reparatione<br />

rnurorum, et pro alüs necessitatihus communibus<br />

civitati; sed antiquiths imposita sont Regis, si cousuevit<br />

integra trabere. Item subbastetur vectigal publicè licitando:<br />

et plus offerenti concerlitur, et tenebit per tres annos<br />

dumtaxat licitator; infra quod tempos alii plus oflèrenti<br />

ultra tertiam partem. Hoc dicit.<br />

(1) Nueuamente. Nota hoc verbum, nam in 1. fin. C.<br />

de vectig. et commis. de qua ista sumpta est , non erat ita<br />

benè expressum.<br />

(2) La tercera. Nota benè banc legem pro novis gabellis,<br />

et pedagiis, qui de novo in aliquibus civitatibus imponuntur;<br />

nain possunt prætendere civitates islam tertian<br />

pro suis necessitatihus.<br />

(3) A pro de todos. Adde 1. 10. tit. 28. et 1. 20. tit.<br />

fin. 3. Part.<br />

(4) En almoneda. Adde 1. st tempora 4 . et ibi Gldss.<br />

et Gloss. in 1. 1. G. de fide, et jure hast. fiscal. et ibi Joan.<br />

de Plat. et text. in antlrent. hoc jus porrectum , C. de Sacros.<br />

Eccles. Bald. in 1. ordo, col. 1. C. de exec. r •ei lad. et<br />

adde II. 41. et 44. in Quaderno gabellarum.<br />

(5) Mas de tres aïros. L. 4. C. de veccia. à qua isla<br />

sumpta est, non sic dicit, sed quòd non locentur minori<br />

tempore triennii, quo finito iterùrn subhastentur.<br />

(fi) Tercera parte. IIodie est quarta, ut in Quaderno<br />

gabellar •um 1. 76. et ibi aliter disponitur, quàm lrìc; vide<br />

ibi, et 1. 52.<br />

Tom. II.<br />

747<br />

das, de venir con sus mercadurias a algunos Ley 12,<br />

lugares , por el tuerto , e el demas que les fa- úór.'g<br />

zen, en tomarles los portadgos. E porende ñoi P.<br />

maullamos, que los que ouieren a demandar,<br />

o a recabdar este derecho por Nos, que lo de-<br />

manden de buena manera. E si sospecharen, Ley ,,<br />

que algunas cosas Icuaren demas de las que<br />

libe r 6<br />

mati:hestaren, tomeules la jura, que non en- Nocis.<br />

cubran ninguna cosa. E desque les ouieren Ilecop.<br />

. tPr a,<br />

tomada la J ura , non les escodrifien (A) sus<br />

4Lr.2s;<br />

cuerpos, nin les abran sus arquetas, nin les<br />

fa ltan otra sobejania , nin otro mal ninguno. L 23,<br />

Ca assaz abonda , que les tomen la jura , e de lit.<br />

atender la pena que devers auer, si tallaren tit. ia,<br />

despucs en verdad , o por otra manera ual- hbr. i<br />

rl Nevis.<br />

qui^r, que encubrieron alguna n cosa. Otrosi Hecop.<br />

dezimos, que si los portadgueros, que ouieren<br />

de recabdar los derechos ele los nuestros<br />

lugares, tornaren, o forçaren , a los ornes que<br />

por y passas , alguna cosa ciernas, de lo que<br />

ouieren a tomar con derecho, que lo tornen<br />

doblado (3) a aquellos a quien lo tomaren,<br />

quando quiet' que gelo demanden , fasta vn<br />

alío. E si vn alío passare , que gelo non demariden,<br />

dende en a<strong>del</strong>ante, que non sean tenudos<br />

de pechar el doblo ; nias que den aquello<br />

que assi tomaren tau solamente, o otro<br />

tal , e tan bueno , o el precio deilo. Esso mismo<br />

dezimos que seria, si los portatlgucros tornaren<br />

de su voluntad ante <strong>del</strong> afio, aquello<br />

que ouiessen tornado, non gelo demandando<br />

los otros por juizio.<br />

LEX VII1.<br />

Non debet per gabellarium perquiri corpus mercatoris,<br />

nec aperiri ejus arca ex suspicione mercis occultati; sed juret<br />

non fraudasse : et si alio modo iuveuitur errasse , panietur<br />

secundúm jus. heur , si publicanus illicitè plus aliquid<br />

exegerit, reddet cuor duplo intra annum conventus,<br />

pos t annum verb sirnplurn; et à prrua dupli liberale'', si<br />

voluntarie, quod illicite cxegit, restituai ante annum. Iloc<br />

dicit.<br />

(1) Aborrescen. Et recto , undè dicebat Bald, in 1. cam<br />

proponas, in tin. C. de naal/e. fa:nor. quòd si Rex imposuit<br />

uuuui grossem pro salica, si itineraria de facto accipiuet<br />

dans , ticitum est quocumquc irrgenio fugere manus eorum,<br />

quia pr ædones sunt ; et orane darnuum, quod propter hoc<br />

con tingit Regi, debet refici per ens , quorum vitio hac accident,<br />

argum. 1. mur 12. §. fin. D. de liberal. caos.<br />

(2) Non les escodrùren. Tere menti istarn legem, quia<br />

non memini vidisse ita benè expressurn de jure comrpuni,<br />

licèt Joan. de Plat. in I. 2. C. quando, el rc grubrts !,. pars<br />

debe. lib. 10. arg. allias leg. col. fin. dicit , diari legem facere,<br />

quod publicanus non possit compeliere trauseurntern<br />

viatorern, ut dissolvat far<strong>del</strong>los suos, ne pompa, aut vilitas<br />

ejus detegatur: factt 1. 1. §. si cista, D. depor. dicit t.unen<br />

ipse, quiml Gloss. tenuit contrariuur , quia etiarn in trossel-<br />

Rs committitur falsitas, ut in I. 1. §. qui in rat/walrus 4.<br />

1). de falsis.<br />

(3) Doblado. Adde I. t. i re princ. et §. 1. et I. troc edicto<br />

5. §. 1. cuita 1. sequent. D. de publican.<br />

Cette


748<br />

Quinta Partida. Titulo VIII.<br />

LEY IX.<br />

pleytos, que usan los ornes de so vno : e co-<br />

Que ningun o rne non puede poner portadgo, ni<br />

Concejo, ni Eglesia, en todo el Se?lorio <strong>del</strong><br />

Rey, sin su mandado.<br />

mo quicr que algunos cuydan que son de vna<br />

manera, pero ha depa rtimiento entre ellos.<br />

Onde pues que en los Titulas ante deste fa-<br />

Nucuamente (1) non pueden poner porblarnos de las vendidas, e de las compras, e<br />

k"' r^tadgo, ningun orne, nin Concejo, uin Egle-<br />

lib'• 6 sia , en todo el Scïiorio <strong>del</strong> Rey , si non fue-<br />

Rcap. re por su mandado. Pero el Rey 0) pue<strong>del</strong>o<br />

poner , e aun otorgar poder a otri , que lo<br />

ponga, si entendiere que lo ha menester, por<br />

de los mercadores, que acos<br />

tumbran a fazerlas<br />

mas amenudo , que los otros ornes; queremos<br />

dezir en este Titulo , de los loguero.s,<br />

c de los arrendamientos. E. mostraremos , que<br />

cosa es loguero, e arrendamiento. E quien<br />

mejorar algun lugar (3) que esta <strong>muy</strong> po- ló puede fazcr. E en que manera doue ser febre<br />

(l.) , o por ser el camino mas seguro (5), cho. E lie que rosas. E quanto tiempo dura.<br />

o por otra razor' semejante (6) destas. E por- E eu que sazon deucn dar los arrendadores<br />

ende dezimos, que si alguno pusiere portadgo las rentas, o cl loguero que prometieron, E<br />

nueuamente, sin mandado <strong>del</strong> Rey (7), que a quien pertenesce el pro, o el daño, si la<br />

non vala : e sea tenudo de tornar doblado (8) cosa arrendada , o el fruto <strong>del</strong>la , se mejora,<br />

todo lo que tomare. L otrosi dezimos, que si o se empeora, o se pierde. E como, despues<br />

el portadguero maliciosamente acresciere, o que es complido el tiempo <strong>del</strong> arrendamiento,<br />

menguare el portadgo que era puesto antigua- o <strong>del</strong> loguero, deue ser tornada la cosa a su<br />

mente, que deue ser echado porende de la<br />

tierra (9); e lo que demas tomare, deudo pe-<br />

dueño.<br />

char, assi como dicho es (10).<br />

LEY 1.<br />

TITULO VIII.<br />

DE LOS LOGUEROS, E DE LOS ARRENDAMIENTOS.<br />

Que cosa es Loguero, e Arrendamiento.<br />

Alogar, e arrendar, son dos maneras de Aloguero es propriamente, quando vn<br />

LEX IX.<br />

Novum vectigal, seu portaticum, nemo, nec Conciliurn,<br />

nec Ecclesia imponere potest nisi Regis mandato;<br />

alias non valet, et recipiens tenetur ad restitulionem cum<br />

duplo. Item gahellarius minucns, ve1 adder's gabellam, vet<br />

portaticum ultra, vet intra quantitatern antiquam , per-pettier<br />

exulet , et quod ultra consuctum receperit, restituat ut<br />

suprà 1. proxima. 11oc dicit.<br />

(1) Nueuamenle. Adde 1. 1. §. 1. et ibi Bart. D. ad<br />

Leg..Iul. de ambit. et. 1. 2. tit. 1. Part. 2. et 1. 5. tit. 10.<br />

Partit. 7. et II. 1. 3. et 7. tit. lo. lib. 6. Ordii,. Regal. et<br />

1. 118. in Quaterno gabellarttm,' et per Gloss. in cap. si<br />

quis romipelas, 2 F. quast. 3. et dicuntur de novo impuni,<br />

sive de novo imponantur, sive ultr a solitum augeautur, vet<br />

minuantur , 1. vectigalia 10. in princip. D. de pubacan. et<br />

farli 1. 1. §. opus novum , D. de novi operis nuptial. et tenet<br />

Sa licet. irr 1. 2. C. vertigo!. nova instil. non posse: sic<br />

et Barones non possunt impouere operas subditis ultra conventionem<br />

, vet consuctudiaem antiquam , 1. 1. et ibi Joan.<br />

de Plat. C. ne opera rì collator. exigaotur , lib. 10.<br />

(2) <strong>El</strong> Rey. Et sic est hoc de reservatis Principi, dirt.<br />

1. 2. tit. 1. Part. 2. et diet. 1. 2. C. nova vectig. instil.<br />

non posse.<br />

(3) Algun lagar. Et nota, quod privilegia concessa civitatibus,<br />

aut loris , surrt realia , et perpetua, I. forma 4.<br />

§. quamquam. 3. D. de censib. et in 1. vectigalia 10. ubi<br />

Bald. notat, C. de vectigal. Quid tamer si privilegium non<br />

concederetur civitati , sed civibus? Videtur idem, ut in 1.<br />

civibus 2. D. de reb. dub. quod ibi limita' , et intelligit<br />

Paulus, scilicet , quòd relic-Arun civibus intelligatur relicturn<br />

eivitati, nisi ex medo, et causa adjectis legato, aliud<br />

appareat, vcl nisi ex qualitate rei legata aliud præsuaratur,<br />

ut declarat ibi Socia. col. 2. per text. is cap. requisiti , de<br />

teslam. et vide in materia, quod haictur in 1. amica 20.<br />

§. Allia 1. D. de annuls legal. et Bald. in 1. omnia privilegin<br />

, C. de Episc. el Cler.<br />

(4) Muy pobre. Sumptum est ex 1. 1. C. nova vectigal.<br />

instil. non posse, ibi, tenuis patria tua, et 1. vectigalia<br />

1.0. C. de vectigal.<br />

(5) Mas seguro. Et hoc caso levantes pedagia tenentur<br />

tenere itinera secura, ut dixi suprà cod. I. 4. et aride Bald.<br />

in §. convenlierllas, col. 2. in princ. de paceJuram. firm.<br />

(6) Semejante. Non euim sine maxima causa possunt<br />

imponi nova vectigalia, ut hic, et in cap. innovamus 10.<br />

de censibus , et in dirt. I. 1. et peccant lieges imponentes<br />

sine causa, secuudùm Innoc. in diet. cap. innovamus. Et an<br />

etiam peccet exactor, qui vectigalia imposita sine causa exigit<br />

, vide Audi. de Iser. in tit. qua: cunt regal. in parte vectigalia,<br />

circa finem , qui dicit , quòd si sciret exactor esse<br />

imposita sine causa, vet esset notorium, etiam exigeas peccaret<br />

, et rapina esset : alias exactor non debet esse curiosas,<br />

ex quo per Priucipem est impositum, ut latürs ibi per eum.<br />

(7) Sin mandado <strong>del</strong> Rey. Nota bene, quòd quando<br />

impetratur rescriptum Principis ad imponendum vectigal<br />

de novo in aliqua civitate, vet oppido, debet sibi fieri mentio<br />

dealiis vectigalihus, seu pcdagiis, quibus est onerata talis<br />

civitas, et guæil• i solvuntur; alias rescriptum esse'subreptitium,<br />

argum. cap. mandattrm 38. et cap. litteris 39.<br />

de rescript. et tenet Alber. post Oldral. in rubr. C. nova<br />

vectigal. in fin. Adde etiam , quòd consuetude immemorialis<br />

æquipolleret inn hoc privilegio, ut in cap. super quibusdam<br />

26. §. pra:terea, de verb. signifie. et per Bart. et Doct.<br />

in 1. .si publicanus, §. fru. D. de publican. et in dici. I. 2.<br />

C. vectig. nova, uhi vide signanter per Sal.<br />

(8) Doblado. Duriores pana imponuntur hodie per 11.<br />

Ordin. Reg. ut patet ex 11. 1. 3. 7. et 13. tit. 10. lib. 6.<br />

Ordin.<br />

(9) De la tierra. Sumpta est de 1. fin. C. vectig. nova<br />

instil. noli posse.<br />

(10) Dicho es. Suprà earl. 1. proxima.<br />

TITULUS VIII.<br />

LEX I.<br />

Locatio est, quando onus locat operas alteri personali-


De los logueros, e de los arrendamientos. :74t<br />

orne loga a otro, obras (1) que ha de fazer ser arrendadores de campos, nin de heredacon<br />

su persona, o con su bestia ; o otorgar mientos agenos: porque por tal razon como<br />

vn orne a otro poder de vsar de su cosa ((2), o esta se podria embargar (2), lo que han a l;i- ley t,<br />

de seruirse <strong>del</strong>la , por cierto precio , que le zer en seruicio <strong>del</strong> Rey. E puede ser fecho 1•l'`'' 9,<br />

/;b.<br />

ha de pagar en dineros contados. Ca si otra loguero, o el arrendamiento, era a d uclla• rna- h'rris.<br />

cosa rescibiesse, que non fuessen dineros con- vera que se pueden fazer las vendidas, e la s ll eco'''<br />

tados, non seria loguero (3) , mas seria con- compras , con plazer e otorgamiento de amtracto<br />

innominato: assi corno diximos en la bas las partes; e a tiempo cierto, o para en<br />

postrimera ley <strong>del</strong> Titulo de los Cambios. E su vida <strong>del</strong> que rescihe la cosa a loguero, o<br />

arrendamiento, seguir el lenguaje de Espana, <strong>del</strong> que la •loga. E si por auentura logasse vno<br />

es arrendar (4) heredarnier.to, o almoxerifad- a otro casa, o otra Cosa a tiempo cierto, e se<br />

go , o alguna otra cosa, por renta cierta que muriesse (3) el que la aula alogada, en ante<br />

den .por ella. E aun ba otra manera , a que que el tiempo se complicsse, su heredero dedizen<br />

en latin afletamiento; que pertenesce rae seruirse, e aprouechar de la cosa logada,<br />

tan solamente a los logueros de los uauios. fasta que se cumpla el tiempo: e es tenudo<br />

de pagar por ella , lo que denla dar el finado<br />

LEY II. que la aula alagado. Otrosi dezimos , que si<br />

se muriesse el senor de la cona logada , que<br />

Quien puede arrendar, o alogar, e por quanto el heredero (4) es tetudo de guardar el pleytiempo.<br />

to, segun que lo puso el finado, e deuelo ayer<br />

por firme. Olrosi dezimos, que lodos los pley-<br />

Arrendar, e alogar, dezimos que puede los que pusieren entre si los ornes sobre los artodo<br />

orne, que ha poder de comprar, e de rendamientos, e los alogarnientos, que denen<br />

vender, segun diximos en el Titulo de las tiren- valer, e ser guardados. Fueras ende los que<br />

dilas, e de las Compras, en las leyes que fa- fuessen puestos contra las leyes (leste nuestro<br />

blau en esta razon. Pero los Caualleros, e los libro, o contra buenas costumbres.<br />

Oficiales de la Corte <strong>del</strong> Rey (1), non deuen<br />

ter, vet per suum jumentum fiendas; vel si dat alteri potestatem<br />

sua re utendi pro certo pretio in pecunia numerala:<br />

quia si in pecunia non esset , ford contractus iurrourinalus:<br />

quid in lingua Ilispanica vocatur arrendatio, quando possessio<br />

, vet aliquis aunuus reditus conducitur pro certo reditu.<br />

Est et alius contract us vocal us ailleciamentum, sive<br />

naulurn, proprie ad navigii tocationem pertiuerrs. Hoc (licit.<br />

(1) Obras. Vide I. aid operas 38. D. locati.<br />

(2) Ile vsar de su cosa. Afide 1. si tibi, et I. can fundurre,<br />

D. local. et I. 3. C. cod.<br />

(3) ]Von seria loguero, A<strong>del</strong>e Instil. de local. in pine.<br />

et in §. 1. et 1. 1, §. si olds cerium, D. depor.<br />

(4) Arrendar. Id est, ad reditum dare.<br />

LEX II.<br />

Locare et conducere potest, qui et vendere et emere; nisi<br />

miles , q ui non potest conducere pracdia rustica, ne servitium<br />

Regis imrpedistur; nec etiam boe: potest curialis, ne<br />

servitium Regis perturbetur. Item purest fieri consenso<br />

contrabentium, sicut emptio, ad certuni tempts, vet ad<br />

vilam uuius. Et pacta super hoc convents serventur, nisi<br />

sint contra leges , et horros mores: et ante tempos mrort ro<br />

locatore , vol conductore , tenetur hares stare locativrri.<br />

hoc dicit.<br />

(1) Oficiales de la Corte <strong>del</strong> Rey. A<strong>del</strong>e 1. curialis 30.<br />

C. local. Gloss. et I. fin. C. de rescind. vrndit.<br />

(?) Podria embargar. Et sic videtur, quòd debeat intelligi<br />

de militautihus: et sic milites nostri temporis, vacaltes<br />

ocio , saltiar lain vacant, non vidertur comprelreudi<br />

sub hats prohibitione; quod et voluit Alberi(. in I. Hsi/i/cs,<br />

C. cod. et in I. miti/era, C. de procurai. Dic eliam, q u òd<br />

Doctores non demerit intendere culluræ agror'utr, propter<br />

honorem dignitatis doctnralis, vide Joan. de Plat. inn 1. fin.<br />

C. de mancie. el colon. pa/rim.. et sa//uens. lib. 11.<br />

(3) Itlarresse. Quid irr ha'rede artiticis, qui locavit operas<br />

seas, sera promisit tacere certain adihr ieun sub feria<br />

mercede vet pretio? Videour, quòd iii dubio sit electa indus-<br />

Tom. II.<br />

(ria percome, et sic loratio non transeat ad lcmredem, 1. eiater<br />

artifices 31. tu rn Gloss. D. de solution. et vide Joan. de<br />

Imol. in I. si .sic 133. nil fin. D. de verb. ob/,', et Alexand.<br />

consil. 11111. col. antep. vol. 3. et limita, ut in I. 9. ira lin.<br />

infra cod. et officia iudustrialia ad bacrcdcnr non stmt. transitoria,<br />

1. curaloris 17. et ibi notat Alexand. C. dc argot,<br />

gcst.<br />

(() <strong>El</strong> ler'edcro. Sed an successor in majoria feteatur<br />

stare loralioni prscdecessoris? Isla lex facit, quint sic, et<br />

quia successor in Baronia diritur successor universalis , sectuulinn<br />

Bald. inn a sitirenrt. cessar/e, C. de /r • 'i/• Im!r'rvl. et<br />

Tacit text. in cap, 1. de probed. tibi Indietro', quòd contract/is<br />

Priucipis (et sic fortiirs crterorrnu dominorum) obligat<br />

successoreui, et ibi Bald. Abb. et. Dort. Cirr. et Bald, in 1,<br />

cli na voce, C. de Ingib. Tacit etiaru gloss. untala. i.nr I. dicor'lio,<br />

in princ. D. solid. medrim. in gloss. saper parte<br />

tedia podio, ibi , transIatio fit e:n: necessitate, etc. per<br />

quana gloss. Bart. et alii Dort. ibi diruut, quòd regola sit,<br />

quod successor , inn quern de necessitate lit restitutio, terse<br />

tue stare colono.<br />

lu contrarium facit, quid qui non liabet dominions li<br />

temporali, non potest dispoucre-herum,<br />

sed cum qualitate<br />

Inhere, sed cum sua qualitate temporali, Bald, in I. lini. g.<br />

.sect quia nostra, C. common. dc 4.g. per text. in 1. si gar's<br />

dornurn ,§. 1. D. local. tacit text. irr 1. pelo 69. §. pra•dium<br />

1. D. de legal. 2..Pra'terca in pralalo locante pradiutr 1?c'clesiæ,<br />

cui multum assimilator successor in rnajoria, hahcrnus<br />

elegans cuusiI. Paoli de Castro 1. vol. noirsil. 2. ubi<br />

fortiirs volirit , quòd etiam quando pra•latus uliliter cousinail<br />

rein Ecclesia, etiam ad modicum tempos, quòd neque<br />

tune successor tenetur stare colono; modus, quia non potuit<br />

autcccssor obligare surcessoreur per se ipsum : et ibidean<br />

frnndat , guild loratio fait ipso ¡lure extincta ex defector<br />

potestatis Iocarrtis, quia non ',nihil locare ad majus tempos,<br />

quarts ipse esset usuras, et finito jure locator's, lnnritur jus<br />

fondue sock , I. lex rec/igati 31. D. de /ngnor. I. 4. g. sect et<br />

Marce/us 3. 1). de in diem addict. (legion in pt'alato late per<br />

Dort, in cap. fin. ne prculali vir:es runs, et babetur is 1, g,<br />

Cccce


750<br />

LEY III.<br />

Que cosas pueden ser losadas, e arrendadas.<br />

Obras que lame Caga con sus manos, o<br />

bestias, o Hauios, para traer mercadurias, o<br />

para aprouecharse <strong>del</strong> vso <strong>del</strong>tas (I), e todas las<br />

otras cosas que orne suele alogar , pueden ser<br />

alogadas, o arrendadadas. Otrosi el vsufruto de<br />

heredad, o de viîia, o de otra cosa semejante,<br />

puede orne arrendar; prometiendo de dar cada<br />

aîio cierto precio por ella. Pero si aquel<br />

que arrienda cl vsufruto <strong>del</strong>ta manera, se<br />

rnuriesse, non deue passar el derecho de usar<br />

de tal arrendamiento, al heredero de aquel<br />

que lo auia arrendado ; ante deziinos, que se<br />

torna al seîior de la cosa : ca el arreudamien-<br />

tit. 17. 1. Partit. ubi vide quæ dixi : et hoc idem in quodam<br />

duce , qui vendiderat certain conunoditateui cujusdam<br />

pedagii, tenet Socirn. consul. 7. vol. 3. incipit supra qua'stione.<br />

Et præsertini pars isla videtur procedere , si localionis<br />

tempos non iuciperet in vita locatoris, MI6 antea moreretur;<br />

cùm id , quod fit tempore imbuti , si elfcetus conleratur<br />

in tempus inbahife, non tenet, ut ili I. quod.spwzsæ<br />

k. C. dc donation. ante Imp/. Iliac dicit gloss. not. in §. hic<br />

omnibus, 8. quæst, 1. quhd Papa non putcsl ili vita sibi cligcrc<br />

succcssorem, quia elicits confec'tur ili tempos, quo<br />

non est futurus Papa ; et facit pulcher text. in cap. unico,<br />

qui success. fard. dare lemony-, et in cap. si guns incest/his,<br />

qui successores teneanlrr, et ibi Bald. dicit, quòd<br />

quando pr ædecessur succo sorem supplantat ili praveniendo<br />

ante tempos, non teuctur successor ralum babere, et fàcit,<br />

4luod adduci[ Alexan, consiL 68. volum. 1. col. 1. Et co maximè<br />

pars ista procedei, si talis locatio esset in magnum<br />

darnnum successor-is: Ham et ea, quæ mediante caetioue ratificare<br />

tenelur , fideiconiinissarius, procedunt, quando ulilitcr<br />

cunt gesta , et non pot est aliqua culpa imputari ltrt rodi;<br />

non verb ca, quæ inutililer, et ili dainnurrr tideicomruissaru<br />

gesta cunt , 1. moiler 22. §. std enim 3. I). ad Trebel.<br />

Paul. ile Castr. ili I. cum hæredila.s, pod. tit. et. male gesta<br />

prædecessoris successor revoca t, ut tirilat Arc bid. ili cap,<br />

duce-esorum, 25. quæst, 2. eel si factum prædecessoris fuit<br />

oli faciendarn graham conduttori, justa ea qua tradit Bald.<br />

tonsil. 457. vol. 1. incipit recerendus paler, eel si locavit<br />

tempore non opportuno, eel pro multis annis, stun commuuiter<br />

processu temporis crescant reditus, ut in I. ail<br />

Prator 7. §. quxsitum 8. 1). dc minor. et ibi Allier. col.<br />

fin. et cod. lit. 1. verttm 1 1. §. .si locupleti 5. et ibi Bald.<br />

Propterca , ubi prædecessor non habet poteslatcm obligaudi<br />

successorem , semper contract us judicator personalis, et non<br />

sub nomine diguilalis, ut in cap. VI' /lie S. et ili cap. dc<br />

calero 5. dc transaction. per quæ jura Cardin, in diet. cap.<br />

fen. ne prælat. vices sous, dat islam doctrinally, et Sociuus<br />

cornil. 34. vol. 3. Prieterea si doctrina Gloss, diet. I. (Mort io<br />

ita universaliler surneretur, esset enervare multa juta, et<br />

doctrinas Doctor. loquentium in isla materia: patet iii prælato,<br />

qui est successor necessaries, non tarsieri ila indistinct&<br />

tenetur stare colono, ut per Abb. et Duct, in dirt. cap. lie.<br />

et in usufructuario, qui de neccs itale restituii "4rieiar°iîr,<br />

qui tamer non tenetur stare colono usufrurtuarii , 1. si<br />

quis domum 9. §. 1. D. loco n, uude dictum illius gloss, non<br />

est ita geueraliter intelligeudum, sed justa materiam, et casum<br />

in quo loquitur; voluti in tocatioue mariti, vet uri<br />

misso in possessioneui causa rei servaud æ , justa leges quas<br />

allegat, secundúm quas debut restringi, ut alias dicit Gloss.<br />

in cap. tua fraternilris , ile adulter. Bart. in i. non solum,<br />

§. liberatronrs verba, D. de libel-. legat. ut et ila voluit Jaso<br />

in diet. 1. dicortio, col. 8. dicens, hoc dictum Gloss. ita generaliter<br />

jure non probari: uncle recurrendum est ad doc-<br />

Quinta Partida. Titulo VIII.<br />

to de tal vsufruto es de tal manera, que se<br />

acaba en la muerte <strong>del</strong> que lo tenia arrendado.<br />

Pero si el que tenia la cosa arrendada,<br />

ouicsse pagado todo el precio o parte <strong>del</strong>, por<br />

aquel aîio en que se fino, e lion ouicsse el<br />

vsufruto tornado; tenudo es el seïior (¿) de la<br />

cosa, de tornar al heredero <strong>del</strong> finado,<br />

que ouiessc rescebido <strong>del</strong>, por este ario en que aquell<br />

que<br />

se fino, o dexarle el esquilmo <strong>del</strong> vsufruto de<br />

aquel aîio.<br />

LEY IV.<br />

Quando deuen pagar los arrendadores, e los<br />

alosadores, el precio de las cosas clic arrendaren,<br />

o alocaren. Ley r ,<br />

liGr, ro<br />

Pagar deuen los arrendadores, e los alo- Recup,<br />

trinam Bart. in I. si flr'o, §. si vrr in quinquennium, D.<br />

solan matrim, et non ita gencraliter suini dcbet dictum illius<br />

gloss. debut emiro distingui, au prædecessor liabeat pie-<br />

/rani aduriuistratiouem respect illius, cui de necessitate restiluit,<br />

ari nomi, ut ibi per Dort, et adduxit etiarn gloss. Fori<br />

in 1. 7. tit. 17. lib. 3. Foro Le;. vide etiam ad pr ædicta,<br />

qua: notat Arcltid. in cap. alienaliones, 12. quæst. 2. col.<br />

fin. ili princ. ibi in gloss. ¡cactus, etc. Item ut licit Bald.<br />

ili 1. 1. col. fin. C. dc jure fissi, ille demirm tenetur stare<br />

colono, qui est. obligatus ad frui licere, ut est baeres locatoris,<br />

vel qui consensit tacite, vel expresse locatiuui; ut ecce<br />

flintier derlit fundour in dotem: nam si vin- locavcrit, eerie<br />

mulicr consentire videtur, nam ad hoc dat, ut locet, et locare<br />

in fructu est: sec qui non consensit in obligatione frui<br />

licere, neque consensit locationi, non tenetur stare colono:<br />

non tenebitor ergi[ successor in majoria stare colono, cirro<br />

non succedat in ohligalioue frui licere ; nisi successor consensit<br />

locationi ili vita prædecessoris, vel sit talis fundus,<br />

qui timi præstet fructurn de quiuquenuio in quiuquenniuur:<br />

tour coin' locator utitur, etiani de voluutate primi coustitucudis.<br />

Sed pone, c¡nód dominus , seu possessor urajoriæ habet<br />

reditus à vassallis pro termino, quern colurrt, et ipsi<br />

vassalli dividuut terrniuuna inter se aucloritate domini,<br />

furto per quadrieunium : nuuquid pofest novus dominus,<br />

qui succedi[, revocare divisionem? fide quæ nota[ Bald. in<br />

diet. I. 1. col. fin. duui loquitur de usufructu servi: et certe<br />

quando reditus soot perpetui super ill() termino, non videt<br />

ur quod successor iutriugere possit divisionem factam inter<br />

vassallos, qui dividere potueruirt inter se.<br />

LEX II I.<br />

Quælibet res in commercio hominrim existeras pofest locari,<br />

vel conduci. Item et ususfructus alicujus rei pro certo<br />

pretio anuustirn : seul tune niortuo conductore, expirat locatio;<br />

corn de sui natura morie usufructuarii tiuialur: et<br />

si dominus recipit pretium ipsius anni, restituitur pretium<br />

hæredi, vet pernrittitur hæredi conductoris halare fruct us<br />

ipsius acni. floc durit.<br />

(1) Del aso <strong>del</strong>tas. Advente , quitd quando res locata<br />

est ricp,uiala ad certurn usum, iutelligitur in dubio locata<br />

et conducta ad illum usuro, secuudüm Bart. in 1. cum in<br />

phu nc.s, ad tin. priuc_ D. col.<br />

(2) Tenudo es el .srì,or. Nota hoc, quia in I. si dpmrna<br />

Ill. C de usrrfruct. de qua ista sumpta est, hoc non exprimitur;<br />

quinirnò neque I)octores languut, excepto Angelo<br />

, qui dicit, qupd dominos proprietatis hoc caso non tenebalur<br />

reddere pretium, et nihil allegata tu teue menti<br />

istani legem.<br />

LEX IV..<br />

Solvi debet pretium locationis, vet conductionis, tempo-


De los loqueros, e de los<br />

gadores, el precio de las cosas que arrendaren,<br />

o alogaren , segued la costumbre que<br />

fuere usada en cada vii logar ; o al tempo en<br />

que se auinieren, guando se fiz'ere el arrendamiento,<br />

o el alogalnieulo. E si en algue logar<br />

non ouiesse costumbre vsada , o non ouiessen<br />

puesto ellos plazos entre si, a que pagaren,<br />

estonce deuen pagar al fin <strong>del</strong> aito (1).<br />

re quo convenir; et si nihil convenir, solvilur secunditm<br />

consuetuditern loci contractus; et si non est loci cousueludo,<br />

solvilur in line attui. llar (licit.<br />

(I) .41 fin <strong>del</strong> ano. Approbal. opinionem Azon. C. cod.<br />

in summa, et Gloss, in I. ,cole, C. eod. lit. et si pensili est<br />

distribula per singulos anuri, licèt local io sit pro plurihus<br />

annis, debet solvi ili line cujuslibet attui: quia tot sent localiottes,<br />

quot pensio tes, ut ili I. scire ticbenzins 29. el. ili<br />

1. plus-ibas 140. D. dc verb. ob/, . et vide per Doct, in diet.<br />

1. rude, et per Abb. et I)oct. in cap. propter steri/Pa/em,<br />

de /osalo. Bt nota , qubd quando pensio est solvcuia de [ruetibus,<br />

eat debetur ante Crudes perceptos, I. 1•'irmio 26.<br />

§. 1111. 1). quando dies Ie ,'al. redud, item, quando inquiliuus<br />

ex justa causa migrai, tute eliam non expectato fine attui,<br />

debet solverc, secunditm Joan. de Plat. ili I. 1.C. dc Prinzzpilo,<br />

lib. 12. argue. 1. nOn clique, D. de damn. infre/. et<br />

I, 1. §. si pcnsio 4. D. dc migrando.<br />

L E X Y.<br />

Bes invictæ in domo couslucla, eliam locatore ignoranle,<br />

snot cura conveutionent obligala: idem de invertis in<br />

pra:dio rustico, locatore sciente: et palest locator ea relinere<br />

pro pignone. item , si conductor non •solvat pensionem<br />

donuts locale in Ieriniuis præfisis, sen in tine anni, espelli<br />

palest. per Iocantem.11oc licit. Ilabuitot'tuu] á I. cuti juris<br />

5. C. cod. tit.<br />

(I) !)ende a<strong>del</strong>ante. Imò videtur, quñd <strong>del</strong>ncat cessare<br />

in solulione per bieuuium, ut possit capelli, ut infra I.<br />

proxttn. ad, la quarta , etc, et. I. istinto 54. §. inter tom/Orrin.<br />

1. D. 10c. Die, quinti si locatio facia brit ultra biennium<br />

, pr'ocedit dirt. I. et dirt. §. inter loralorem ; si verò<br />

fuit ail biennium, vel relatori !empire, promcrlit issa lex,<br />

secundirnn Cvn. et Bald. ili dirt. I. ardi'. Vet die, quill ant<br />

volt espellere á prieseuli usu rei cessanteut in prima solo-<br />

'Cone, et poles!, chianti non experlato biennio, lime[ locatio<br />

facts fucrit pro tnajori tempore; poterit tattico moraut purgare:<br />

aut volt expeliere á totali usu rei , ita quòd not: sit<br />

locus purgatiuui mora' , el tune exigilur eessntio soluliouis<br />

per biennium: secundinut Bald, et Salve. ili diet. I. rrdr. Vel<br />

die, quit(" quando fait factum pactuttn de non expeilentlo,<br />

tune caigalur biennium, ut in dirt_ 4, inter lorrrlorezn; si<br />

verb hoc non fa it in pacto expressunt, sntfncit esse cessati o n<br />

in prima solulione; quod fait de mettle Gloss. in dirt. §.<br />

irr loca/orcnz, et tenet eliani Bald. ìu dirt. I. ride, el vide<br />

per Alexand. corteil. -i tI. incipit nzrrgnfrc prmloe, vol. 3.<br />

col. 1. coin quatuor sequeral. u h i vide ad liiitationrnt , et<br />

derlaratiouem prredictorum; ra•tera vide per Raid. in dirt.<br />

1. rrdr, '2. et 3. rol. uhi notabiles quastioites punit , el allele<br />

Bart. in diet. §. infer loralorem, cl Alibat. iu dirt. cap,<br />

pro/der sterili/alern, ullirn. uolab. tinti. io I. 2. post print.<br />

C. de lure emplzil. ubi et Jaso notahitiler, et per Bald. in<br />

authent. qui rem, C. de &zeros. Eccles.<br />

(2) Que fallaren. blullum pondera hoc verbum; naia<br />

videtur baco lex velie, quid non indistincte slut tacile obli-<br />

arrendamientos, 751<br />

LEY V.<br />

Como el set"ror de la heredad , o de la casa,<br />

puede echar ("eta ,u arrendador, que la arrendo,<br />

si non rjui.siere pagar lu (pie premetto.<br />

Alquilada lenjendo algund owe de otro<br />

alguna rasa, si non le pagare el logoro a los<br />

plazos que ¡lualereit con el, o a lo mas lardar<br />

a la fin <strong>del</strong> alío, seguid diximos en la ley<br />

ante desta ; ("e lide a<strong>del</strong>ante (1) el seüor (le la<br />

casa puede ec.ltar <strong>del</strong>la al que la licite alquilada,<br />

sin caloîía, e sin pena. E damas dezitnos,<br />

que todas las cosas que fallaren (est) en la casa,<br />

rie aquel que la icuia alquilada (3), fincan<br />

obligadas (/) al seîior de la casa por el logue-<br />

gala omnia invecta in rlonlllrn, sed ea landre mire l'eperiulnfur<br />

ili dotto, tempore quo dominus voli malicie prnsioneru,<br />

vel tempore quo volt, u t sibi satistiat de dcterioratioue dorous;<br />

pro quo vidctur casus ili I. est. rlifiircntiu 9. U. in<br />

qu Gas raes. /lipu. vi'/ i( y y(ulli. tacíl. roraroh. qua lex reinnirit<br />

iuclusionei n eocene, ut i;npediaiut' carom alie natio; risi<br />

ditas, guiul illud sit die, iole. favore iibertatis, ut et alias voluit<br />

.laso ("icore post darli. Laadeu. in I. i/cm quia , D. de<br />

part s. Isla tame,' les Partite vult quod dici, et cedè sapit<br />

unos¡mam aquilatan : et est magna restrictio ad nitida in<br />

viet. 1. coi'/i jais, C. de local. ubi Bald. et Angel. voll cru<br />

e l contt'at'ian), et Ctiaut cateti 1)oct. cliceites, quin t. ex<br />

sola illatione, sci invectioue, ut ili sial. quaudiit (lerci ternpus<br />

lotaliouis, contr:tlatur tacita livpotcra, licèt poster ibi<br />

non reperianlur. Trac ergò uteuli iSlaut legenn.<br />

(3) /11iuilada. Serirs ergi, si gratuità habitaban ut in<br />

1. •ci gv'a/oz)unz, in princ% aliás incipit Pota /vin/us 1), ili<br />

quibrt.s cutis. pi;, ve/ h!pol. tacit. cori/n'ali. et per Jason. in<br />

1. ilt •nz gtita, D. de pact is.<br />

CO (l) _ lint( rr obb udas. Ut in I. certi jurrs 5. C. Cod. et<br />

in §. item. Srrriaaa î. In.c/il. de action. el si prituus conductor<br />

alii locavet'il, quod polest, ut ili 1. aceto G. C. cod.<br />

t'es illat.r per securt iinu tondurlorem sti nt obligalæ domino<br />

pro ea pensione, qua ipse tenetur primo conduttori, ut. in<br />

1. si in !c_e 24. §. si co/onus 1.1). local. el I. saluden. 11.<br />

§. soltiluna 5. 1). dr' pipr. ornan. cl ibi I3art. I;t iulcllige de<br />

rebus, qum iufrrnutui' ut ibi siiit pernetito, sec • nudúut Glos.<br />

in dirt. 1. urti juri.r; secits si ad tempos: ex quo iurerl. ibi<br />

Bald. et Angelus lid tuncos, quas mermatores iiveinntt in<br />

dor man couduclam, quinl non Situ ulligat;e, ,' eque eiuplor<br />

canem possit convenivi hypoliecaria. lie re aotem aliena,<br />

illaia in d tiuun, cuu ununitcr poclotes ibi C01111'3 Gloss, teneul,<br />

guit l non sil obligara, usi dolos anguatur in donnito<br />

rei, velati, si taneat dolose ili dautiunt coulraieulis. lit<br />

quid ili rebus ttniuoris conditeeulis dornunt' Gloss. in 1.<br />

item quia, D. de fiat/zs, tenet, non esse tacile obligalas, et<br />

ila ili sintplicit r cum ea Irau-it.Jaso: contrarian' seulentiaut<br />

tenet Orlen. quia chut ipsa lea obligct , uou vidctur<br />

minor rireurusniplus, qui ulilur jure connuuni, I. tin. C.<br />

de in tela. rr•.lil, nzinor. O1inionent (idotrcili sequitur ltofr.<br />

ili tit. de arlion. Srrciana, et islam opitnionciu tenet Alberie.<br />

Post (.vra. ili diet. I. urli jurls, cuna ( li.stiortioue tamer],<br />

qua: tuit l'erri, an minor emidusit ilnm;tnt sihi nititem, et<br />

proeedal isla opittìo ; ali uniplatt .sibi non tieeessariaut , vel<br />

iu u lileut , et procedan prieta opiuio Glossa . . Salyc. temi opiniouem<br />

Glossar iudislincte, quanti i't Imuuil rya. ili addition.<br />

el eliam leve) Angel. in diet. 1. ciar/i jnr iv, limét dicai tpiiniouem<br />

Peni, ira distiugneuti s , esse aquant: rul lii v;ddè placet<br />

antelo Perri , ita distingucntis, guara el approbare videtur<br />

luid. in dici. 1. orli jorii', col, ''2. vcrsir. nao considero,<br />

el licué Emil i. 2, I). ele rebus coroni; ,' eque placet illa<br />

dislinmtio Angel, et alioruiu diccu[ium, qui,d quando iuterveuit<br />

aliquod rac(unn eatritsecum es parte nnittorie, ut est<br />

iuvectio rerum in domurn, tune non iuducatur tacita obli-


752<br />

ro (5), e por los menoscabos que ouiesse fecho<br />

eu ella: e pue<strong>del</strong>as retener (b) el senor de<br />

la casa, corno por peros, maguer non quiera<br />

el otro, fasta que le pague cl loguero, o le<br />

enderece los menoscabos (7) que le lizo en su.<br />

casa. Pero estas cosas sobredichas que fallaren<br />

en la casa, e tomare por peros, non las deue<br />

tornar cl senor <strong>del</strong>la por si rnisrno tau solamente,<br />

mas ante los vecinos, metiendolas<br />

todas en escrito (8) ante ellos, porque non<br />

pueda ser fecho engaño. E de lo pie de suso<br />

diximos de las casas, entiendesse tambien de<br />

Jas heredades, como de las viñas, e de las<br />

huertas, que dan los ornes a labrar, o arrendandolas.<br />

Ca plantas cosas metiere cl labrador<br />

en ellas con sabiduria <strong>del</strong> senor (9), todas<br />

fincan obligadas al senor , e las puede tener<br />

por peros fasta que el labrador pague la renta<br />

que ha de dar por razon <strong>del</strong> arrcndamien-<br />

• Quinta Partida. Titulo VIII.<br />

gatio rerum , co quia tune non à lege , sed à facto extrinseco<br />

procedi[; vel nullurn factum extriusecunr iuterveuit, et<br />

tune quando est tacita obligatio legalis , cadat etiarn in minore;<br />

m ade sccurularn Angel. minor co,trabendo matrimonirrm,<br />

et recipiendo dolem , tacite bona ejus suet obligata<br />

pro rest.itutione dotis: non euiin video bonant ,anone,,, divcrsitatis,<br />

corn et ipse contraclus rnalrimonii , ipsa etiam<br />

reccptio dotis (acta slut extrinseca ex parte ruinoris. Adverse<br />

eliam, quòd commnnis vi<strong>del</strong>ur conclusio Doct. iu diet.<br />

1. certi jurvs, quòd si locator per pactum sihi providit de<br />

speciali hypotheca in aliquibus bonis, non liabeat locum isla<br />

tacita; solas Bald. ibi col. fir,, tenet coutrarium,, motus,<br />

quia provisio homt,is, et provisio legis descendant ex diverso<br />

fonte , et forte vector eel opinio Bald. casera vide per<br />

cum , et Doct, in dica. I. certi juris, et per Jason, in diet.<br />

1. item quia.<br />

(5) Por el loguero. Et sic vult isla lee, quad licet dominus<br />

expellat colouum, vet inquilivam, adhuc Larne,, possit<br />

petere pensionern ; et idern probatur in I. pen, in princ.<br />

D. cod. ubi vide Paul. de Casts. qui intelligit hoc quoad<br />

prxterilas pensiones: non autem quoad futuras.<br />

(6) Retener. Adde I. utique , D. de dam. infect. et I. est<br />

differentia 9. D. in Tubas cans. pign, vel hypo[. tacit. contrahit<br />

ar.<br />

(7) Illcnosrabos. Ut in 1. 2. D. in quibus cans% pian, vel<br />

hypolth. tacit. contrahicur.<br />

(8) En escrito. Adde I. cum domini 56. D. eod, et diet.<br />

1. est differentia , et ibi Bart. et Bald. in 1. cede, col. 2. C.<br />

lerat.<br />

(9) Con sahüduria <strong>del</strong> seiìor. In hoc est differentia inter<br />

medium rusticum , et urhamum : ratio diflèrentiæ est,<br />

quia sancta rusticitas , ut inquit Ilyeron. omnia palàrn habet;<br />

et sic nihil in pradiò rustico , quad sit occultum<br />

juris prresumptione, et sic dominos de facili scire poteste at<br />

in illatis in pradiunt urbanum , esset quodarnmodò Huiio-sum<br />

ea detegere, et investigare, secundiun Bald, et Salie.<br />

in diet, 1. certi furls.<br />

LEX FL<br />

Non potest conductor ante tempus à domo expelli, nisi<br />

in casibus in hac lege expressis. Iloc licit.<br />

(1) Por qualro ra:z.onrs. Et an in his quatuor casihus<br />

possit expeliere iuquilinuni propria auctoritate? Azo in<br />

summa, C. cod. vult, (I .d sic: Bofredus, quern Alheric.<br />

refers in 1. cede, col. 2. C. eod. tit. dici[, trains esse, quòd<br />

fiat auctoritate judicis, et pro hoc D. de. donación. I. Aquilias<br />

27. Bald. ibidem 1. lectur. col. pen. versic. 3. queero,<br />

vutt, quòd posait propria auctoritate; si tamer judex sit<br />

to, si lo non pago a los plazos que le ouiere<br />

de pagar.<br />

LEY VI.<br />

Como non (eue ser echado de la casa, o tiendct,<br />

el cine la touiess e atascada, fasta el tiempo<br />

cumplido; salvo en los casos señaladas.<br />

Alogando vn orne a otro casa, o tienda,<br />

Insta tiempo cierto, pagandole el que la recibe,<br />

el aloguero que pone con el, a los plazos<br />

en que se auiti-ieron , non le puede echar<br />

<strong>del</strong>la, Insta que aquel tiempo sea complido.<br />

Fueras ende, por qualro razones (1). La primera<br />

es, quando al senor cae la casa Men<br />

que mora, toda, o parte <strong>del</strong>la , o esta guisada<br />

para caer , e non ha otra (3) en que more;<br />

o ha enemistad en aquella vecindad en<br />

que mora, o otra premia porque non osa mo-<br />

aditus ab aliqua partium , debet spectari ejus auctoritas•<br />

vide ibi per cum. Et quid si locator juravit , non expeliere<br />

colontim , vet ingtiilitunt , vide per Archid. post Vincent.<br />

in cap. alfenatione.s, 12. quast. 2. qui vult , quad adhuc<br />

insit conditio, qua' à jure intelligitur, ut in cap. quemadmodcan<br />

25. de jur y:¡tar. et in cap. beatas, 22. qu ast. 2. et<br />

1. gtzaro 54. §. inter localorenz 1. D. local. vide qua infra<br />

dicare i n gloss. proxima.<br />

(2) Cue la casa. Recto posuit verbum de presenti, volens<br />

necessitatem irnprovisam denotare; nati, si scit earn<br />

esce, vel fu turar,, esse, non habet beneficium hujus lcgis,<br />

secu,dòm Gloss. et Doct. in dici. 1. cede. Quid tamer si inter<br />

loraiorem, et conduniorem convenit de non expelleudo<br />

condurtorem, durante tempore conductionis, prout quotidie<br />

videmus appoui,in instrumeutis locatiotris?Hager. in diet.<br />

1. (rile, tenet, quad ropier lalem ronvenIionem non poterit<br />

expelli, licet locator iudigcat bahitatione: nam per hac verha<br />

, secundùm cum, vi<strong>del</strong>ur recessum à natura contractus<br />

loealionis, ut in 1. guaco 54. §. inter locatorenz 1. D. eod.<br />

neque licit esse mirorn, si propter necessitatem inhabitandi,<br />

ubi tale paclum interveuit, dorniuus ran possit auferre,<br />

quia illa verba de non espellendo, aliquid debent operaci,<br />

ut in diet. g. inter locacorem, et tacit oplimè I. si quando<br />

10 p . D. de legat. 1. undo consulit esse cautum ronductoreru,<br />

ut semper in instrumento facial apponi illa verba, qua<br />

tamer, verba nihil dicit operavi, si colonus non solvat pensiouem,<br />

vel malè re utalur; et hoc dictum Angel. refer[, et<br />

simpliciter sequitur Decius tonsil. 292. col. 1. Ego lamen<br />

dubito de verilale islius dicci, ex eo quòd isle tacita ^ conditiones<br />

in proni eteliani in juramento subintelliguntar<br />

à jure, ut dixi supra ead. 1. in gloss. 1. ubi allegavi dictum<br />

Archidiac. in dici. cap. alienotione.s, 12. quast. 2. et<br />

quia diet. §. inter locacorem non benè probat dictum Angel.<br />

et etiam, quia promissio de non expeliendo debct intelligi<br />

rebus sic extantibus, non si necessitas superveniat, argum.<br />

diet, cap. qucmadmorhzm 25. dc jarejur. et 1. quod<br />

Servi us 8. D. de conflict. ob cauaam.<br />

(3) E non lia ocra. Pleniits se declarat ista lee , quàm<br />

habetur in dirt. 1. cede, licet satis ibi comprehendatur, cùm<br />

dixit usibus suis neressariam.<br />

(4) Osa morar. Tatum hoc tendit ad ostendendu m eausam<br />

neressariam. Bald. in dici. 1. cede, in prine. col. pen.<br />

posit aliad exemplum, ut quia in domo heats volt tacere<br />

artem lane , vel aliam bonestarn ; quod vi<strong>del</strong>ur durum,<br />

nam in tali casu non urgel necessitas, de qua in exemplis<br />

life positis, vet simitibus. Forte prorederet dictum Baldi,<br />

quando dominos, sea locator in domo sua exercebat talent<br />

artcm, et ',ropier aliquem casum superveniemtem non potest<br />

ibi cam exercere, vel si casus..simili9 necessitatis interveni-


De los loqueros, e de los arrendamientos<br />

rar (4) en ella; o si casasse el alguno de sus<br />

fijos, o si los fiziesse Caualleros (5). La segunda<br />

es, si despues que la logo, aparescio<br />

alguna cosa atal en la casa, por que se podria<br />

derribar si non fuesse adobada (6). Pero en<br />

estos dos casos (7) sobredichos tonudo es el sefior<br />

de la casa, de dar al alquilador otra en<br />

que more (8) , atal con que le plega, fasta el<br />

tiempo en que deus morar en la otra ; o de<br />

descontarle <strong>del</strong> loguero tanta parte, quanta<br />

viniere en aquel tiempo que deue en<br />

ella morar. La tercera razon es, quando el<br />

que touiesse la casa logada , vsasse mal <strong>del</strong>la,<br />

faziendo en ella algun mal por que se empeorasse<br />

, o llegando en ella malas mugeres (9),<br />

o malos ornes, de que se siguiesse mal a la<br />

vezindad. La quarta es, si alogasse la casa por<br />

cuatro años, o cinco, auiendo a dar por ella<br />

cada allo loguero cierto; ca si passaren dos<br />

arios (10), que non pagasse lo que auia a dar,<br />

dende a<strong>del</strong>ante pue<strong>del</strong>e echar <strong>del</strong>la. E por<br />

ret , non aliàs. Et nota beni, quòd si pro observantia locationis<br />

res locata esset obligata conduttori, et sic conductor<br />

habeat jus in re; si locator dominus donet rem locatam alteri,<br />

non potent donatarius expellere inquilinum, quamvis<br />

pro usu suo egeat re locata: et sic isle) casa. non militabit<br />

dispositio hujus legis , neque 1. cedé, 3. C. eod. quia in eum<br />

non transit jus locationis, sicut neque in emptorem, ut in<br />

L emptorem 9. C. eod. et D. eod. I. qui fundum 52. ita in<br />

specie dixit Ba ph. Curnan. in 1. si fzliofamilias, §. si vii, D.<br />

sol. mat. et sequitur ihi Alexand. col. 3. dicens, dictum hoc<br />

esse notandurn, et quad non memiuit alibi se legisse.<br />

(5) Caualleros. Istam causam non r•eperio in jure cornmuni<br />

expressam: forte de more antiquo Ilispaniæ , cum filius<br />

fiebat miles, habitare solebat seorsum à patre, et domo<br />

indigeret. Idern erga si crearetur Doctor , vel filius esset jodex<br />

, vet advocatus , ita quòd indigeret ampia domo seorsarn<br />

à patre, vet si fieret presbyter: Emit cap, militare, 23. quæst.<br />

1. et quod notat Gloss. et ibi Bart. et Doct. in I. miles G.<br />

D. de re judic. et in 1. advocati 14. et in I. fori 4. C. de advoc.<br />

divers. judicior,<br />

(6) Si non fuesse adobada. Befectione tarnen farta, potent<br />

inquilinos domum iuhabitare, licet pro refectione expellatur<br />

, Gloss. et ibi notat Bart. in 1. si duo , §. corn inyuillr'nus,<br />

D. uti pos.sz<strong>del</strong>. et dominus tenebitur pati ipsum<br />

habitare, et ibi habetur.<br />

(7) Dos casos. Innuit , quad non sit idem in 3. et 4.<br />

casa sequentibus, quando male versatur in domo; Gloss.<br />

tamen in dicta 1. ade voluit, quòd etiarn in tali casu fiat<br />

remissio mercedis pro rata temporis,'et quòd dominus agat<br />

ad damnum datum, et idem tenet Gloss. in cap. propter<br />

sterilitatem, in parte pernzisscv, de locato. Bald. in diet. 1.<br />

ade, 1. lett. in fin. vult , quòd hoc tertio casu non fiat remissio,<br />

ex quo culpa coloni, vet inquilini fit; sed in seconda<br />

lectura transit simpliciter corn Gloss. et earn sequitur<br />

Salicet. et opinionem Gloss. etiam tenet Speculat. tit. dc locato,<br />

§. postquam, versic. sed numquid el 1. Opiniunem<br />

tarnen primam , quòd non fiat remissio , tenueruut Petras,<br />

et Cvn. in dirt. 1. cede, et fuit opin. Azov., et pro ea facit<br />

ista Ice Partitæ,et text. in cap, propter slec,!itatem 3.<br />

de localo, uhi Joan. Andr. in fin. quern sequitur Abb. concordat<br />

istas opiniones, dicens, quòd aut inquilinas dat damalum<br />

in ipsa domo, ut quia tenet porcos in solaria , et tune<br />

procedat opinio glossarunr , ut fiat remissio, et expeltatur,<br />

; et agat ad damnum; si verò non perversi morctur dando<br />

damnum, sed tenendo in domo prostibulum, vet ludurn, ex<br />

quo domes non damni¡ricatur , et tunc procedat alla opinio,<br />

• 755<br />

qualquier destas razones sobredichas, puede<br />

echar ante de tiempo , el señor de la casa, al<br />

que la touiere alogada, o alquilada, maguer<br />

el otro non quiera.<br />

LEY VII,<br />

De los campos, o vallas, o otros heredamientos,<br />

que arrienda vn orne a otro; que son tenudos<br />

de refazer los daîios, e los menoscabos , que<br />

vinieren por su culpa a lus señores <strong>del</strong>los.<br />

Campos, o villas, o otros heredamientos,<br />

arrendando vn orne a otro; aquel que los arrendare,<br />

deue ser acucioso (1) en aliñar, e en<br />

guardar, e labrarlos , bien assi como fana si<br />

fuessen suyos. E las lauores que ouiere de fazer<br />

en ellos, deudas fazer en tales sazones, e<br />

en tal manera, que los arboles, e las otras cosas,<br />

que fueren en la heredad, o en la casa<br />

que arrendare, se mejoren porende, e non<br />

quod non fiat tunc remissio; ex quo tune non potest agere<br />

ad danrnum: et islam opinionem tenet etiam Ilostiens, iii<br />

dirt. cap. propter, et secuuddm Joan. de Irnol. ibi, Iræe distinctio<br />

propter auctoritatem IIosti. et Joan. Andr, forte servaretur<br />

in practica : sed de jure secundarn eum verior est<br />

prima opinio, ut iudistinctè non fiat remissio mercedis in<br />

tertio , et quarto casa per ilium text. Ncque obstat , quod<br />

possit agere ad damnum quia ex hoc non infector, quod<br />

fiat remissio mercedis ex quo propter swain cnlpam expellitur,<br />

et Tacit regula damnum SG. de reg. jur. lib. G. et 1. co-<br />

Thous 61, §. t. D. local, Forte posset aliter distingui, quod<br />

aut dominus repent conductorem pro tempore futuro , et<br />

tunc fiat remissio mercedis; si verò non reperiatur, tune<br />

procedat prima opinio iudistinctè, ne dominosda,nuificetur<br />

ex culpa coloni, vet inquilini ; et pro isla distinctione vide<br />

Bart. in 1. si in lege, ÿ. si donuts, D. local. in fin. ubi et<br />

Fulgosius, et Jason. in 1. diem fundo, col. S. et 9. D. de<br />

ofJiczó assessor. et Gloss, in 1. diem fundo , D. local. ubi<br />

est cadera lex repetita.<br />

(8) En flue more. A<strong>del</strong>e 1. habftalores 27. cum 1. seq.<br />

D. eod.<br />

(9) Mala.s mugeres. Nota istam legem, nam tollit opiniones,<br />

quæ erant inter Doctores fn diet, 1. cede, C. cod. ubi<br />

vide Bald. in 2. lector. ad fin. et etiam Satyr. qui idem tenuerunt,<br />

quod in isla lege habetur, silicet, quad licet nulluni<br />

danmurn ex hoc generetur locatori , vel domai , possit<br />

expel li conductor, si in dorma iritolit meretrices, si ex hoc<br />

inferretur detrimentum lionestatis viciais.<br />

(ill) Dos ados. Vide qua' dixi supra cod. 1. proxim. in<br />

gloss. 1. et nata islam legem, gum loquitur etiamsi nullum,<br />

pacturn de non expellendo interveniat.<br />

LEX VII.<br />

Conductor tenetur colere pradia, et tali tempore , ut<br />

ipsa, vet eorum arbores non deteriorentur; quod si non fecerit,<br />

aut per ejus inimicos damnum sequitur, tenetur ad<br />

illud judicis arbitrio, et homirurn perilorum. Iloc dixit.<br />

I-Iahuit orturn ista lee à I. si coerces• 25. §. conductor 3. D.<br />

local. et à I. in judiem 28. C. cad. tit.<br />

(1) _lcucio.so. Adde I. ex conducto 15. §. fin. et ibi Glos.<br />

et 1. si merce.s 25. §. conductor 3. D. eod. et an teneatur<br />

scarpere, et purgare aggeres, et fossata fuudi, vide Bart. in<br />

1. impensa', D. de irnpens. in rebus dotal. fact.


731<br />

rescibau ningund empeoramiento. E si por<br />

auentura los labrassc mal (2) o en sazones (3)<br />

que non deuia : o por otra su culpa, o de los<br />

ornes que los ouicssen a labrar por el , se empeorasse<br />

aquello que teuia arrendado; mandarnos,<br />

que quanto quier que fuere fallado en<br />

verdad, que se empeorasse por su culpa, o por<br />

su negligencia , que lo peche todo a Lien vista<br />

<strong>del</strong> Judgador <strong>del</strong> lugar, e de los ornes bue-<br />

DOS que sahen de lauor (4) de tierra. Esso<br />

mismo dezimos que seria, de aquel que touiesse<br />

la cosa arrendada, e ouiesse enemigos (5),<br />

o rnalquerienles, que por la malquerencia que<br />

ouiessen con el (6), tajassen algunos arboles (7),<br />

o ftziessen otro daño en la heredad.<br />

LEY VIIi.<br />

Quinta Partida.<br />

Por (pales razones es tenudo de pechar, o non,<br />

la cosa, aquel que la tiene arrendada , o alogada,<br />

si se perdiesse, o se muriesse.<br />

A cuestas por si mismo (1), o en alguna<br />

su bestia, o en carrela , o en nace, prometiendo<br />

de leuar algund orne, vino, o olio,<br />

o otra cosa semejante en odres , o en alcollas<br />

(2), o en toneles (3), o pilares de marmol<br />

, o redomas , o otra cosa semejante destas;<br />

si leuandol de vn lugar a otro, cayere por su<br />

(2) Labrarse mal. Sire in terra cultura, vol ita exfructuaudo<br />

in annis conductiouis, quod in sequentibus annis<br />

nihil vet parurn fructus percipi possit, ut in 1. et ha:c<br />

distinct. 35. §. cum fiuulum 1. D. cod. uhi Bart. et Paul. de<br />

Cast., vide bouam gloss. in I. pen. D. dc usufruct.. legal. et<br />

in 1. 1. et Ud Joan. de Plat. C. de mancip. et col. lib. 11.<br />

(3) En sazones. Adde 1. si martes 25. §. conductor 3.<br />

D. cod. omnia enirn ternpus haircut, et suis spatiis transeunt<br />

universa sub sole , Ecclesiastes 3. cap. v. t.<br />

(4) Que saben de tailor. Credendurn est enim peritis<br />

in arte, ut hic, et in 1. semel G. C. de re militar. lib. 12. 1.<br />

2. §. e.r aetrs, D. de orig. juts, et in authent. de non alieuandis<br />

, §. quad rentera , et in cap. propose sti 4. de probalion.<br />

1. scplimo menso 12. et ibi Bald. D. de state homin.<br />

el. per Spec. tit. dc probat. §. antepon. et pen. et per Bart.<br />

et Bald. in 1. roust. D. voter. ira princip.<br />

(5) Encmr^o.c. Sive initnicitia causetur culpa conductoris,<br />

live non, ut licit Gloss. in 1. si merces, §. culpa:, D.<br />

codera, et vide ibi Bart. et Paul. de Castro ad quastiones<br />

quas ex hoc infeennt. Quod limita , et intellige, quando<br />

couductori possit to putari culpa mala custodia circa<br />

rem locatam: quia cùur haberet inimicos, licèt non sui culpa,<br />

cautiùs admit custodire, ut licit prædicta Gloss. si ver,<br />

propter hoc adliberet diligentiorem custodiara, et adhuc<br />

damuum Manar est ab iniuricis, non teneretur, ut est de<br />

mente dicta Gloss. et tenet Joan. de hunt. et Rapti. Curran.<br />

et Paul, de Caste. in 1. 2. §. item .si in facto, D. de verb.<br />

ohlii;at. facit l. ad cos 19. D. commod. et I, ,sed de domno<br />

41. D. irlo tit. et tenet Alexand. consil. 168. vol. 2. ad fin.<br />

rluando verb initnicitia fuit sui culpa, indistincte tenetur,<br />

ut in diet. §. culpa:, et in 1. pen. 1. respons. D. solid. matrim.<br />

(6) Co,1 el. Seeds ergir si propter ininricitias locatoris<br />

hoc acrider•et, ut in cap. domino guerram in princip. hic<br />

jimiur lox, et 1. quidam cum ilium 132. et ibi Bart. D. de<br />

verb. obligat. in co, quod notat de promittente custodiam<br />

castri; et idem si inimicitia esset publica, ut its 1. item qua-<br />

Titulo VIII.<br />

culpa aquello que leuare, e se quebrantare, o<br />

se perdiere, tenudo es de lo pechar. Mas si el<br />

pusiesse guarda, quanta pudiesse (4), en leuar<br />

aquella cosa, o se q uebrantase por alguna<br />

ocasion sin su culpa, estorce no seria tenudo<br />

de lo pechar. Otrosi dezimos, que si se<br />

perdiesse , o si se menoscabasse, o muriesse<br />

la cosa que touiesse alogada alguno, por<br />

alguna ocasion que au •niesse sin su culpa <strong>del</strong>;<br />

assi como si fuesse sieruo, o alguna bestia, si<br />

se muriesse su muerte natural; o si fuesse<br />

nane, e peligrasse por tormenta que acaesciesse<br />

; o si fuesse casa , e se quernasse; o si<br />

fuesse molino, e le lleuassen avenidas de ríos;<br />

o por otras cosas qualquier , semejantes destas,<br />

que se perdiesse, o se muriesse; por tal ocasion<br />

(5), como sobredicho es, que non seria<br />

tenudo de la pechar el que la touiesse logada.<br />

Fueras ende por casos señalados. <strong>El</strong> primero<br />

es, si quando logo la cosa, fizo tal pleyto con<br />

el señor <strong>del</strong>la, que como quier que acaesciesse<br />

(6) de la cosa, que fuesse tenudo de la pechar.<br />

<strong>El</strong> segundo es, si fiziesse tardanza (7),<br />

de tornar la cosa al señor, mas que non deuia,<br />

e despues de aquel tiempo que gela deuiera<br />

auer tornada , se perdiesse, o se empeorasse.<br />

<strong>El</strong> tercero es si por su culpa (8)<br />

acaesciesse aquella ocasion por que se pierde,<br />

o se muere la cosa.<br />

ritur 13. §. exercitu 7. D. eod. et adde 1. pen. 1. respons.<br />

et ibi Bald. D. solid. matrim.<br />

(7) Arbales. Ipse verò si excideret eas, tenetur locatori,<br />

ut in dirt. 1. si mercer 25. §. conductor 3. D. eod. ¡segue<br />

poterit vento evulsas asportare, 1. in fraudem 45. §. pen.<br />

D. de jure fi.sci: vide Joan. de Plat. in ruLr. C. de location.<br />

prcedior. civil. lib. 11.<br />

LEY YIII.<br />

Non tenetur muera portans (le fraclione, vel perditione,<br />

si non fuit in culpa: nec tenetur de interna conductor, vel<br />

de perditione, vel deteriorationc, nisi ale caso fortuito se<br />

obliget, vel mora, sen culpa præcessit casum. lloc dicit.<br />

IIabuit originens irta tex à I. si merces, §. qui column. 7.<br />

D. local.<br />

(1) Por si mismo. Ut faciunt Indi nostri.<br />

(2) _/collas. Quasi alti colli.<br />

(3) Toneles. Id est, tenelli, sic ditti à tenendo.<br />

(4) Quanta pudiesse. In 1. si merces 25. §. qui columnane<br />

7. D. eod. à qua ista sumpta est dicitur, culpa autem<br />

abest , si omnia fatta suret, qua: diligentissinrus quisque<br />

ob.servaturus csset, ubi Gloss. dicit, superlativurn pro positivo<br />

poni, et idem dixit Azo C. cod. in surnma, col. 3.<br />

ubi et dixit, vet quod intelligatur in conductore diligentissimo<br />

in suis, et istud vidctur approbare irta lex.<br />

(5) Ocasion. Non enim vena i ts hoc judicio casus fortuites,<br />

1. in judicio 28. C. local. et D. cod. I. si merces 25.<br />

§. vis major 6. et 1. Martius 59. et 1. fin.<br />

(6) Como quier que acaesciesse. Adde 1. si quis domum<br />

9. §. 2. D. cod. et cap. unico, de commodato, et 1. 3. tit. 2.<br />

supra ead. Partita.<br />

(7) Tardança. Ut in diet. 1. 3. tit. 2. suprà ead. Partita,<br />

et ibi dixi.<br />

(S) Por su culpa. Adde 1. vrdeamus 11. §. si hoc 1. et<br />

§. fin. D. eod. tilt vide qua dixi in diet. 1. 3. tit. 2. supri<br />

ead. Partita. '


De los loo ueros, e de<br />

LEY IX,<br />

Como deue ser pagada la soldada a los herederos<br />

de los Alcaldes, e de los Abogados, e de<br />

los otros menestrales, si se murieren ante que<br />

cumplan el oficio.<br />

Los Judgadores de la Corte <strong>del</strong> Rey (1),<br />

e los otros Oficiales de su casa (2), e los Maestros<br />

de las sciencias (3), que han salarios ciertos<br />

cada ario (lt.) <strong>del</strong> Rey, o <strong>del</strong> comun de alguna<br />

Cibdad, o Villa ; desque ouiere començado<br />

de vsar (5) de su oficio cada vno dinos,<br />

maguer se muera despues, ante que el aîio se<br />

cumpla, deuen auer sus herederos todo su sa-<br />

]ario de aquel ario, l.>ien assi como si lo ouiesse<br />

seruido, por razon de aquel tiempo que uso<br />

de su oficio, quanto quier que sea. Esto es,<br />

porque non finco por el (6), de complir, e de<br />

fazcr lo que deuia; mas por ocasion que le<br />

contescio que non pudo desuiar. Mas si algund<br />

LEX IX.<br />

Judices Curia , vet Begis officiates, et rnagistri docentes<br />

scientiam liberaleut, babentes auuuatirn salarium cerium à<br />

Rege, Civitate, vcl Coutntuni, si postquàm offìciumCaperunt<br />

exercere, mariantu,', lotiusauni salarium eorurn hæredibus<br />

debetur; sed a lvocatus à clicntulo, vet offIcialis mmcbauicus,<br />

sccuudùm laboris astimaliouem; vet si volt toturn<br />

salarium, faciant ejus haredes incept um impieri. Iloc<br />

dicit. I-laboit ortuut irta lex à 1. 1. §. pen. 1). de var. et rar<br />

truorc/irr, co„nr7. et de s/a/uliber. 1. cran /s eers 1. §. aulepen.<br />

et de coadict. ob causam dal. 1. pen. et D. local. 1. sed<br />

arides 19. §. unirai, et Ile' o(/ic. assessor. I. diem 4.<br />

(1) Dc la Corle <strong>del</strong> try. bola hoc verbuni, nam de<br />

jure cornniuni Gloss. et 1)oct. tenent communiter, hoc procederein<br />

Pulestate cujuscumque civitatis conduct() pro certo<br />

salario ad annum, ut est Gloss. in 1. diem fumlo 4. D. de<br />

offic. assessor. ct in 1. ,si uno, §. item cum quidam, D. local.<br />

et in 1. 1. §. Dh us, D. de var. el extraord. rognil. et teneut<br />

coin en uniierDort. in diet.. 1. diem frnrrto, et vide per Lucian,<br />

de Penna in 1. 1. C. dc primipilo, lib. 12.<br />

(2) E los afros oficiales de su casa. Adde 1. fin. C. de<br />

domestic. el protect. lib. 12. et I. si guns err saer/s 11. et 1.<br />

urúcuiquc 7 . C. de proxim. sacro,'. scriruor. et 1. 3. §. 1. C.<br />

de agent. its rebus, lib. 12. et 1. post duos 15. C. de a.deocul.<br />

divers. ¡ttdicrór. ista tamer lex de consuetudine nera servalue,<br />

neque in judicibus, neque iu oflicialibus Curia Principis.<br />

(3) 117aeslros de lai sciencias. Approbat opinionem<br />

Gloss. in 1. 1. §. Dhus, 1). dc ',arils, cf extraord. cogniet.<br />

in gloss. magn. et ibi vide per Bart. col. fin. versic. renio casu;<br />

sed credo de consuetudine non servari.<br />

(4) Cada ado. Floc intelligebant Jacob. Butric. et Salic.<br />

in 1. si uno, §. item cum. guidon', D. local. quando una<br />

præstatio tantùm erat facienda pro toto anno; secùs si pluses,<br />

ut quia per singulos menses erat statura prastatio,<br />

quia tune transmilteret ad bæredes Bolden præstationem<br />

illius messis, in quo decediti bac tamen lirnitatio Cornnl<br />

irnpuguatur ab Alexand. et Jason. in diet. 1. diene funeto,<br />

ubi Alex. col. 5. et Jaso col. 12. vide Lucani de peana iu<br />

1. 1. C. dc Prim.ipilo, lib. 12. ubi ponit verba Jacob. Butric.<br />

(5) Comen1'ado de usar. Quid si se præparavit, et in casa<br />

licito incipit servire per substitutum, vide per Bart. iu<br />

diet. 1. diem functo, uhi Alex. col. 6. et 7. et vide Decium<br />

tonsil. 70.<br />

Ilac ratio colligitur ex 1.<br />

(6) Porque non finco por el.<br />

qui opera 33. D. local. sed non esser suffìciens de per se,<br />

nisi conjuncta cum casu in quo loquitur, ubi babctur reslurrt.<br />

11.<br />

los arrendamientos. 735<br />

Abogado (7) pleyteasse con algun orne, que<br />

razonasse por cl algun pleyto, maguer aya co- 18725, Leyes<br />

meneado (8) el pleyto, non deue auer todo el fiar. s<br />

salario, si non razonasse todo el pleyto fasta eop.<br />

que sea acabado; ante dezimos, que si se muriere<br />

despues que el pleyto es coménçado, que<br />

sus herederos deuen auer tanta parte <strong>del</strong> salario,<br />

quanto fallaren en verdad, que auia merescido,<br />

e non mas. Pero si quisieren dar otro<br />

Abogado, que sea sabidor , para razonar el<br />

plcyto fasta que sea acabado, deuengelo rescebir;<br />

e estortce deuenles dar todo el salario.<br />

Esso mismo dezimos de los menestrales, que<br />

pleyteassen algunas obras, e prometieren de<br />

las complir por precio cierto; que si se murieren<br />

ante que las acaben, que deuen auer sus<br />

herederos, aquello que ouieren merescido ellos,<br />

e non nias (9). Pero si todo el precio quisieren<br />

demandar, denen dar otros menestrales<br />

(10), tan sabidores corno aquellos que finaron,<br />

que acaben las obras.<br />

pentut, necdirm ad præmium respectu laboris, sed et respeclu<br />

dignitatis, et scientiæ, et inlellectbs, secundùrn Bart.<br />

in 1. 1, §. Diuras• , D, de var. et extraord. cognit. ubi latè<br />

distinguit in ista materia.<br />

(7) .Al,und Abogado. Nota islam Iegem, quia alite' decidit,<br />

(pia Gloss. et Bart. dicebant in 1. 1. §. Oleos, D. de<br />

var. cf extraord. cognil. et Gloss. inn I. pen. C. de conflict.<br />

ob causam, nisi elicas, quód ista lex initelligatun', quando ab<br />

initio non fuit conventual de certo salario: tune enint, cam<br />

arbitrio judicis pro ram opera et temporis debcat præstari,<br />

non "iffiest cjus hares pelere locum salarium, quod alias, si<br />

causam finisse!, erat habiturus; et quod habelur its diet. §.<br />

Dicers, per Gloss. et Bart. intelligatur, quando à principio<br />

advocatus fuit receptus cum certo salario, ut alias declarat<br />

Salve. in 1. post duos, C. de aduocal.. dicers. judicror. Sed<br />

actinic est diceudum, quel ista lex procedat, etsi cum certo<br />

salario Cui', receptus, quia ila ex ea patet, cum dicit, mas<br />

si, etc. qua est dictio adversativa, et supra locuta est de salario<br />

certo. floc idem colligitur ibi, einen dicit <strong>del</strong> salario,<br />

et sic sentir de salario convento; et quia in omnibus aliis<br />

personis isla lex loquitur de salario convento, ut palet ctiarn<br />

iu verbis sequentibus, ibi: Esso mismo dc,cónos, ibi: Por<br />

premo cleri().<br />

(8) Aya començado. Bart. in diet. 1. 1. §. Dills, col. 3.<br />

versic. ullerius quaro, tenet, quid edam si non iucepisset,<br />

deberetur sibi salarium conventual; cujus contrarium Inc<br />

dicitur, etiam iu casu in quo cnpisset causam a ltere. Et sic<br />

ex irto verbo maguer aya comen;:ado, colligitur, quad prædixi<br />

supra in gloss. proxiala.<br />

(9) E non nias. Idem tenet Gloss. in prima opinione in<br />

I. ,ci uno, §. dine cum gallium, I). local. per ilium text. quail'<br />

approbat ibi Bart. reprobata opinione, de qua in lince illius<br />

gloss. qua fait Aeon. C. cool. in summa, col. pen. et vide<br />

Bart. idem tenenten in diet. 1. 1. §. Diras, versic. assumo<br />

priatam., D. dc var. cl extraord. co5nil.<br />

(10) Otros menestralcs. floc non ita expressum memini<br />

me vidisse de jure cornmuni, et tacit L cu! sinúliludarena<br />

21. C. dc Eprscop. et Cleric. ut sicut dignitas supervenie:s<br />

Belt, ut qui, posset servire per sahstitutuut; sic quando<br />

supervetit mors: et adde 1. interdunr 34. 2. responso, 1).<br />

de operes furrier. Lt videtur forte lirnitanduut, quod hic<br />

habetur, nisi esset eletta industria personne, quod in dubio<br />

prasumitur, ut in 1. inter artifices 31. D. de solution. et in<br />

1. unica, §. ne autem, C. de . caducés, tollendis. \'el die, et<br />

meliùs, quód etsi esset electa industria persona, in casa<br />

mortis, ut hie, posset servire per substïtutum aequè idoneum,<br />

argnm. dictarurn Il. et 1. quicguis, C. dr Episc, et<br />

Ddddd


756<br />

LEY X.<br />

Quinta<br />

Como los orebzes , e los otros menestrales son<br />

tenudos de pechar las piedras, e las otras cosas<br />

que quebrantaren por su culpa, o por mengua<br />

de sabiduria.<br />

Quierense los ornes a las vegadas mostrar<br />

Ley 2, sabidores de cosas, que lo non son (1), de matit.<br />

23,<br />

libr o s nera que se siguen danos a los que los non<br />

lleco.• conoscen, e los creen; e porende dezimos, que<br />

Reco<br />

Ley 4, si algun orebze rescibiere piedra preciosa de<br />

lib, ;^ alguno, para engastonarla en sortija , o en otra<br />

Novia- cosa por precio cierto, e la quebrantasse engas-<br />

Recop.<br />

tonandola, por non ser sabidor (') de lo fazer,<br />

o por otra su culpa ; que deue pechar la<br />

estimacion <strong>del</strong>la, a bien vista de o rnes buenos,<br />

e conoscedores destas cosas. Pero si el pudiere<br />

mostrar ciertamente, que non auino por<br />

su culpa, e que era sabidor de aquel menester,<br />

segun lo eran (3 ) los ciernas ornes que<br />

vsan <strong>del</strong> comunalmente, e que el daño de la<br />

piedra acaescio por alguna tacha que auia en<br />

ella, assi corno algun pelo, o alguna señal de<br />

quebradura, que era en la piedra ; estonce,<br />

non seria tenudo de la pechar. Fueras ende,<br />

si quando la rescibio para engastonar, fizo tal<br />

pleyto ([t) con el senor <strong>del</strong>la, que como quier<br />

que acaesciesse, si la piedra se quebrantasse,<br />

Cleric. ne fort!, si aliud diceretur, hæredes maneaut cum<br />

damno, opere capto, et factis præparamentis ad opus.<br />

LE X X.<br />

Aurifex margaritam frangens tenetur de casa. fortuito,<br />

si se ad ipsum obligavit; et tenetur de culpa, vel imperitia,<br />

nisi se peritum, et sine culpa probet: idem dico de alüs ofûcialibus,<br />

et medicis, chirurgicis horninum, et jumentorum,<br />

errantibus culpa, val imperitia: et astimatur damnum in<br />

talibus arbitrio peritorum. Hoc dicit. llabuit ortum à 1.<br />

item quæritur 13. §. si gemma 5. D. locali.<br />

(1) Que lo non son. Culpa enim est, quod quis ignorai,<br />

asseverare se scire, 1. Julianus in fin. peine. D. de action.<br />

empli.<br />

(2) Non ser salador. Et in dubio artifex videtur asserere<br />

se peritum, ut in I. si quis dornum 9. §. Celsius 5. vers.<br />

si quis vitulos, et ibi Bart. D. locati, et videtur eliam se assererc<br />

peritum, et diligentera ea peritia, et diligcntia, quam<br />

actus requirit, secundnin Bart. quern vide, in I. cum qui, §.<br />

sí epistola, D. de fortis, aide 1. 27. lit. 15. Part. 7.<br />

(3) Segun lo eran. Bases hic, qua peritia requiratur<br />

in artifice: nara non requiritar siugularis, sed sufticit cornmunis;<br />

sicut et alias dicitur, quòd saillit mediocris scientia,<br />

ut per Innoc. et Doct. in cap. corn in aunaies, de election.<br />

in princ.<br />

(4) Tal pleyto. Ut supra cod.l. 8. ibi: <strong>El</strong> primero, etc.<br />

(5) Fisicos. Vide qua dial in 1. 12. tit. 22. Partit. 3.<br />

et qua notai Alberic. in 1. illicitas, §. siculi, D. de offe.<br />

præsid.<br />

(6) Cirujanos. Isti non debent cremare, secare, vel ossa<br />

extrahere sine mandato parentum, vet cognatorum infirmi,<br />

ut in 1. 1. tit. 16. lib. 4. Fori Leg. et incurrunt irregularitatem,<br />

si ex incisione, adustione, vet potione, plain dant<br />

infirmo, fuerit subsecuta mors, ut in cap. tua 19. §. 1. de<br />

homzüd. et. per Specul. tit. de legato sub rubrica de dispensatione,<br />

§. juta, col. 3. versic. item erercens artem chirurgica,<br />

etc.<br />

Partida. Titulo VIII.<br />

que el fuessc tenudo de la pechar. E esto que<br />

dixirnos de los orebzes, se entiende tarnbic<br />

n<br />

de los otros maestros, e de ]os Fisicos (5), de<br />

los Cirujanos (6), e de los Albeytares (7), e de<br />

todos los otros que resciben precio (8) , para<br />

fazer alguna obra, o meleçinar alguna cosa<br />

si errare en ella por su culpa , o por mengua<br />

de saber.<br />

LEY XI.<br />

De los salarios que resciben los Maestros de<br />

sus escolares , por mostrarles las sciencias;<br />

que los deuen castigar de manera que los non<br />

lisien.<br />

Resciben los maestros salarios de sus escolares,<br />

por mostrarles (1) las sciencias; e assi<br />

los menestrales de sus aprendizes , para mostrarles<br />

sus menesteres : por que cada vno <strong>del</strong>los<br />

es tenudo, de enseñar lealmente (2), e de<br />

castigar (3) con mesura, a aquellos que resciben<br />

pala esto. Pero este castigamiento tiene<br />

ser fecho mesuradamente (a), e con recabdo,<br />

de manera que ninguno <strong>del</strong>los non floque lisiado,<br />

nin ocasionado, por las fèridas que le<br />

diere su maestro, e porende dezimos, que si<br />

alguno contra esto fiziesse, e liesse firida, aquel<br />

que mostrasse, de que muriesse, o fincasse<br />

lisiado; si fuere libre el que rescibiere el<br />

(7) A/be /arcs. Nominantur hic issi mareschali in ronjunctione<br />

ad medicos: alibi tauten di git Glos. giant aquiparautur<br />

obstetricibus, in cap. flu. 14. quast. 5. facit I. liu. in<br />

fin. prim. C. cornmun. de legal.<br />

(8) Precro. Licita ergò medicus recipit protium pro conferenda<br />

sanitate, ut hic, et in cap. qui studcl, ubi Gloss. 1.<br />

quasi. 1. ubi potiìrs dicitur honor, quam pretium.<br />

LEX XI.<br />

Si ex immoderata disciplina moritur, vel'læditur discipulus;<br />

si est liber , tenetur magister ad arbilrium judicis,<br />

et bonorum hominum; si servos, tenetur de morte ad astimationem,<br />

el damna; si verb deterioratur, ten:lur ad Janina<br />

, et deteriorationis astirnationem. floc digit. Ilabuit ortum<br />

à 1. sed et .si qucnzcumque 5. §. si magister 3. D. ad<br />

Legem !Iquil. et à 1. item quern/ur 13. §. .si guis 3. D.<br />

locali.<br />

(1) Por mostrarles. Intellige pro labore, et sonore, ut<br />

in cap. judeées, 1. quast. 1. notat Glos. in dirt. cap. qui stu<strong>del</strong>,<br />

cadent cans. et quash.<br />

(2) Lealnzerrle. Non igitur Doctor debet legere ad pornpam,<br />

et ostentationem, sed ad proléctum scholarium, ut in<br />

1. unica, et ill uotat Joann. de Plat. C. de studils liberal.<br />

Urbis Romæ, lib. 11. et dcbet se aptare pro ingenio discentium,<br />

cap. oportct , 8. quast. 1.<br />

(3) Castigar. Possunt ergò magistri castigare discipulos;<br />

imb tenentur, ut hic, et vide in cap. 1. 23. quasi. 5. in<br />

fin. et per Gloss. in cap. nullus, 17. quast. 4. uhi dc parenlibus,<br />

et Episcopis, et de Prælatis, et maritis, et dominis in<br />

famulos, Glos. in cap. sicut alterrus, 3. quast. 1. in verbo<br />

judriare, et adle Alex. cons. 75. vol. 3.<br />

(4) Mesuradamente. Ut in 1. prceceptorzs 6. D. ad Leg.<br />

4quel. et vide in cap. Presbylerum 7. de homicid. et in I.<br />

item quærilur 13. §. item Julianus 4. D. local. et in cap.<br />

cum voluntate- 54. de sentent. ezcommun.


Vie<br />

De los logreros, e de<br />

daño, deue el maestro fazer emienda (5) de tal<br />

yerro corno este, a bien vista <strong>del</strong> Judgador,<br />

e de ornes buenos. E si fuesse sieruo, deue fàzer<br />

ernienda a su señor, pechando la estimacion,<br />

de lo que valia, si tnuriesse de la ferida;<br />

e los daños, e los menoscabos, que le vinieron<br />

por esta razon. E si non muriere, e fincare<br />

lisiado, deuele pechar, quanto fallaren en<br />

verdad, que valia menos porende; con los daños<br />

que rescibio por razon de aquella ferida.<br />

LEY XII.<br />

Coma los que tul en la seda , o cendales, o paños<br />

, por cosa sabida son tenados de pechar el<br />

daîio que ay viniere por su culpa.<br />

Seda, o cendales, o palios de lino, o otra<br />

Ley 2,<br />

tit. 23, cosa semejante rescibiendo vn orne de otro,<br />

lNibavi ros. s para ten ir, o para lauar, o para costar; si des-<br />

Recop pues que lo ouiere rescebido, lo cambiasse a<br />

Ler 4 sabiendas, o por errança , dandolo a otro en<br />

logar de lo suyo; o se perdiesse, o se empeo-<br />

Ntavi s<br />

Recop. rasse, rompienclolo, o daîiandolo (1) ratones,<br />

(5) Ernienda. Civiliter intelligc ad damnum, non ut<br />

capite puniatur, ut in I. 5. §. fin. D. ad Leg. efgrci/. et ibi<br />

Florian. Sed an razione culpæ puuietur crimivaliter ultra<br />

dannrum ? Videtur, quod non, per islam legern , quæ tantain<br />

exigu emendationem darnni taxandi ad judicis, et bonorum<br />

virorum arbitrium, et idem est de mente I' loriani<br />

in diet. §. fin. incipit .ci magister, et quia ratione culpæ levis,<br />

vet levissimæ, non potest criminaliter agi, secundi:m<br />

Bald. in I. si nuis non dirum rapere, C. de Epi.ec. et C'er.<br />

si verò culpa esset lata, sic, ut in 1. .ci lego, 7. D. ad Leg.<br />

Corna. de sitar. Gloss. tarnen in I. resptcievidum , §. (tainquant,<br />

D. de punis, volait contrarium, intò ( l and ratione<br />

culpæ levis, vel levissitun, veniat quis puniendus crimivaliter,<br />

el tenet ibi Bart. per ilium text. et 1. qui aces 9. D.<br />

de incen. rein. naufrag. debet tamen secundain corn inilüts<br />

puniti, et de hoc est bonus text, in I. si fortuito 11. cod.<br />

tit. de intend. ruin. etc. Bald. in 1. data opera, col. 3. C.<br />

qui accus. non possunt, dislinguit, quód aut levis culpa est<br />

'commissa in faciendo, et pattitur crimivaliter; a ua in negligendo,<br />

et tunc non, quia major culpa est tacere, quitta<br />

omitiere, I. si cujus 13. §. de pralerilis '2. 1). de usufi-uct.<br />

pro lev issi osa ver(' culpa dicit, (plein crimivaliter non pustiri,<br />

et videtur prohari in diet. 1. si foratilo 11. et 1. qui<br />

a °des 9. D. eod. et subdit ibi Bald. notabile venni en, q u ód<br />

puniatur culpa levis puna pecuniaria; non autem capitali.<br />

Abb. tarnen in cap. 2. col. 3. de constat. aliter distinguit,<br />

scilicet., (" und aut pro levi , vet levissirna culpa palest<br />

quis puniri civiliter, et tune procedat prima opin. Bald. et<br />

Cy īi. in dica. 1. si quis non dicata rarere, quia levis culpa<br />

Inviter est panienda, cap. rum diletti 1S. de accusation. et<br />

istum dicit esse proprium casum dictre 1. qui notes; sut<br />

non potest poniti civiliter, ut quia non (ledit damnum<br />

alicui, sed aliter venit contra legem, et tune, procedei contraria<br />

opiuio, scilicèt, ut ne <strong>del</strong>ictum remaneat impunitum,<br />

puniatur crirninaliter pro modo culpa, et ita pr•tce-<br />

-dat dicta I. respiciendum: et hæc opium() Abb. satis multi<br />

placet in culpa levissima, ut in diet. 1. qui codes; sed in<br />

culpa levi videtur, quhd etiamsi possit puniri civiliter in<br />

resartione damai, adhac pro ntodu culpæ punia tur crirninaliter<br />

puna pecuniaria, vet trita levi, ut et notai Bald. in<br />

'1. si quis non dtcam rapare, C. de E'pisc. et Ceeric. et in 1.<br />

1. col. fin. D. de legib. et pro hoc potest induci usta lex,<br />

[jupe volt emendationem fieri <strong>del</strong>icti arbitrio iudicaulis, et<br />

Tant. 1I.<br />

los arrei3dainielttos. 757<br />

o por otra su culpa; tenudo es de le pechar<br />

otro tanto, e tal, e tan bueno, como aquello<br />

que auia recebido, o la estimacion <strong>del</strong>lo, a<br />

bien vista <strong>del</strong> Judgador, , e de ornes buenos<br />

que sahen destas cosas atales.<br />

LEY XIII.<br />

Como el que da afletada su naue a otro, dette<br />

pechar el dado de las mercaderias, e de las<br />

otras cosas, que se perdieren por su culpa. ,<br />

Afletada auiendo algun orne naue, o otro Let'<br />

I.<br />

lerio para nauegar, si despues que ouiesse me- libra 8<br />

tido en ella sus mercadurias, o las cosas para -`,,<br />

ve o<br />

que la logo el señor de la naue, la mouiesse Ley 4,<br />

tir. ,<br />

ante que. vinicsse el maestro (1) que la tenia lib r ,n<br />

de guiar, non seyendo el sabidor de lo fazer Ì/ec',s•<br />

Reci p.<br />

o estando y el maestro, non qu isiesse obedcscer<br />

su mandamiento, nin seguirse por su consejo;<br />

si la naue (2) peligrase, o se quebranlasse,<br />

estonce el daîio, e la perdida, que acaesciesse<br />

en aquellas mercaderias, pertenesren al<br />

seîior de la naue: porque auino por su culpa,<br />

honorum virorum, ut sic referatnr tàrn ad damnum, qufm<br />

ad aliaen parrain criminalem levem, sec pro modo eulpæ:<br />

et adde Bart. in 1. fin. D. de privat. <strong>del</strong>icti.s: et procedei resartio<br />

darnni, et puuitio crintinis ex eadem instantia, 1.<br />

naos retrabi 3. C. si acicersu.c Merl. ubi Bald. Et adde,<br />

quitd in culpa levissinia, si non Itahera male solvat damnum,<br />

puniatur crirninaliter, ut in diet. 1. qui a;dr.c, et hoc<br />

est addeuduni dicto Abhat. Et nota, quód quando <strong>del</strong>ietum<br />

non coinmittitin• in alicujus iujuriam priucipaliter; tune. si<br />

cesser lotus, licet adsit culpa, non venit atiqua pana pttniendus;<br />

secits si committitur iu alterius injuriam principaliter,<br />

ut. tradii. Bart. in I. si adol/eriunm rom incesto in<br />

fin. peine. et in 1. pen. D. de adu/ter% et adde ad prædicta,<br />

quæ dixi in gloss. autepen. in 1. 1. tit. 18. Part. 2.<br />

LEX XII.<br />

Sutor, dotor, vel tinetor panuorum tenetur ad arbitriunt<br />

bnnorum virorum ele perditiouis, act det.eriorationis<br />

ecstirnatioue sui culpa, sea mariant rosera contingentis.<br />

line licit. Ilabuit ortuui isla lex à I. si quis domum 9. §.<br />

Casus 5. vers. si quis vi/clos, D. local'.<br />

(1) Daiianc/olo ratones. Hoc iuducit Bald. post Jacob.<br />

de Belloviso in I. item qutritur, g. si ftzllo (undè isla<br />

SUM est.), , I). end. contra bru eraloie.s non excutientes<br />

patios pignoratos debitoruin suorern à tineis, post Jacob.<br />

de Belloviso, et contra bi<strong>del</strong>los scholariuret, et contra tutores,<br />

et curatnres, et scriptores; de quo per Bart. in 1. 2. G.<br />

de morilegul, lib. 11.<br />

LEX XII I.<br />

Domitius ravis sine voluntatc rnagistri earn guhcrnans,<br />

tenetur de eistitnatione rerum perditarurn, navi im¡tcritia<br />

peticlitantc: idem si alisque mercatoris scientia, et voluntate,<br />

de navi locata iii allah' , non ita bottant navim, merces<br />

transporlavit. Iloc dici t.<br />

(1) ill maestro. Non enirn sine rnagistro ingredienda<br />

est via; qua quis non est ingressus, cap. si Clericalus, 16.<br />

il. I.<br />

(2) Si la nczuc. Perii Hauts, (pue non babet administratorern,<br />

sou magistrum, ut hic, et in 1. item qucvritur 13.<br />

§. si magister, D. eod. ubi Bald. hoc nótat.<br />

Ddddd 2


7 5$<br />

Quinta Partida. Titulo VIII.<br />

porque se trabajo de fazer lo que non sabe; esto, ha malas yeruas, que matan, o empeo_<br />

porende es tenudo de la pechar, a aquel que<br />

la auia alletada. Esso mismo dezimos que se-<br />

ran por ellas los ganados que las pasten; : si el<br />

senior es sabidor desto, es tenudo de lo dezir<br />

ria si el senor de la naue metiesse las merca- paladinamente, o de pechar al otro el daño, e<br />

derias en otro nauio, que non fuesse tan bue- el menoscabo, quel viniesse por la maldad<br />

no corno aquel que aula alogado; sacandolas de aquellas yeruas. Mas si el señor non sopies-<br />

de la soya, sin sabiduria <strong>del</strong> mercadero, e sin se tal maldad, esconce non seria tenudo de pe-<br />

su plazcr (3) <strong>del</strong> que la auia a fletada; que charle los daños, nin los menoscabos; mas de-<br />

aquel nauio, en que assi las metiese, peli- zimos, que non le deue demandar el loguero,<br />

grasse, al señor <strong>del</strong>la pertenesce cl daño, e<br />

non al mercadero.<br />

LEY XIV.<br />

nin cl otro non es tenudo de gelo dar.<br />

LEY XV.<br />

De los pastores, e de los otros ames que guar-<br />

Del orne que alquila a otro toneles, o vasos dan ganados, si reciben soldada por guardar-<br />

malos , o quebrantados , para meter y vino, los, como deuen pechar a los clueiios <strong>del</strong>/os, los<br />

o olio, o otra cosa semejante.<br />

dales que les vinieren por .su culpa.<br />

Toneles, o otros vasos malos, o quebrantados,<br />

alquilando vn orne a otro, para meter<br />

y vino, o olio, o otra cosa semejante; si por<br />

culpa de aquellos vasos se perdiere, o se empeorare,<br />

rescibiendo mal sabor aquello que y<br />

meten; si aquel que lo rescibe a loguero, non<br />

es sabidor de la maldad de los vasos quando<br />

los logo, tenudo es cl señor dcllos, de pechar<br />

al otro, cl daño e el menoscabo, que rescibio<br />

por culpa <strong>del</strong>los; maguer que el señor non<br />

fuesse sabidor (1), que eran malos, o quebrados:<br />

e esto es, porque todo orne deue saber,<br />

si es buena, o mala, aquella cosa que aloga (9).<br />

E poreude dezimos, que logando (3) vn orne<br />

a otro montes, o prados, para pasturas de ganados,<br />

o de bestias; si aquello que alogo para<br />

(3) Sin su placer. Quid si co invito ? Dic, quòd tcnetur<br />

navicutarius , etiam si in idoneam navern transtulisset<br />

meures, ut nolat Gloss, in diet. L item qua:ritur, §. 1. per<br />

1, lin. 1). de usu, et habitat.<br />

LEX XIV.<br />

Tenetur locator vasorum fractorum, Bret ignorans, de<br />

perditione, vel deterioralione liquoris, si ignoravit conductor:<br />

sed locator pascui non tenetur propter herbam mortiforam,<br />

nisi sciat; non tarnen liabebit salarium locationis.<br />

Hoc dicit.<br />

(1) Non fuesse sabidor. Speciale est hoc in doliis vitiosis,<br />

sive locentur, sive vendantur: quia tale vitiurn de facili<br />

potuit sciri, ut bic, et in 1. sed addes 19. §. 1. D. cod.<br />

et vide in materia distiuctionem Bald, in 1. in rebus, §.<br />

item qui sciens; D. commod.<br />

(2) Que aloga. Idem si vendat, ut in 1. tenetur 6. §. si<br />

vas 4. D. dc action. empt.<br />

(3) Logando. De vendente vide 1. 63. tit. 5. cad. Partita.<br />

LEX XV.<br />

Pastores habentes salarium, eligant aquas, et pascua<br />

commodosa, et diligenter custodiant gregem; alias tenentur<br />

de culpa per dominant gregis probata; quòd si non probet,<br />

excusantur pastores, si probent certis indiciis , vel<br />

aliter, et jurent, damnum non sui culpa accidisse. Hoc<br />

dicit.<br />

• Pastores, o otros ornes que guardan los 147 5,<br />

ganados, si reciben soldada (1) de los señoreslib lit. =7,<br />

a,<br />

dcllos, por guardarlos, dezimos que deuen ser A5n•ia.<br />

ro<br />

acuciosos (9), e se deuen trabajar, quanto pu-<br />

„p<br />

Je,e-T.<br />

dieren, en guardarlos (3), bien, e lealmente,<br />

de guisa que non se pierdan, nin reciban da- Becop.<br />

fin de ninguna cosa, por mengua de lo que<br />

deuen ellos faxer; e deuenles catar logares conuenicntes,<br />

e buenos, do sopieren que son las<br />

mas buenas pasturas (a), e buenas aguas, por<br />

do los trayan, segund conuiene a las sazones<br />

<strong>del</strong> año (5), tales en que puedan estorcer sin<br />

peligro <strong>del</strong> frio, e de las nieues <strong>del</strong> inuierno,<br />

e de las calenturas <strong>del</strong> verano. E los que contra<br />

esto fizieren , non poniendo y tal guarda,<br />

como sobredicho es, en quanto pudieren, te-<br />

(t) Si reciben soldada. Quando quis recipit mercedem<br />

pro custodia, tenet ur dc Icvissitna culpa, ut in 1. qui mercedem<br />

4u. ubi Gloss. et Bart. D. cod. et Azo C. eod. in<br />

summa, col. 3. per Paul. de Cast. in diet. 1. qui mercedem,<br />

et prohatur lùc.<br />

(2) Acuciosos. Commendatur diligentia, ut hic, et in<br />

1. papillas 24 . et 1. (mod artdcm. 6. g. scicndunz 7. D. qua:<br />

in fraud. credit. et. Prorerbiorum 22. cap. v. 29. scribitur:<br />

Vidisti virum velocem in opere suo ? coram Regibus stabit,<br />

neque erit ante iguobiles, et Ecclesiastes 9. cap. v. 10. quodcurnquc<br />

potest facere manus tua, instanter operare. Aliquando<br />

tarnen de per accidens nimia diligeutia nocet, quia<br />

quæ est levis culpa in minùs diligenti, vel industrioso, potest<br />

esse lata culpa in magic industrioso, ut adducit Bald.<br />

in I. qua: fortuitir, col. 4. C. de plgnor. action.<br />

(3) Guardarlos. Debet namque pastor vigilare, et non<br />

dormire circa custodian gregis, ut in cap. oportct, 81. dist.<br />

et sicut hahetur in Psalm. 120. v. 4. Ecce non dormitabit,<br />

neque dormict, qui custodit Israel. Latrato enim canum, et<br />

baculo pastorum arcendi stint lupi, 43. dist. in princip.<br />

Isaiæ 55. cap.<br />

(4) Buenas posturas. Undè Dominus per Prophetam,<br />

Ezechielis 34. cap. vv. 2. et 3. dicitur: \'v pastoribus Israel,<br />

qui pascebant semetipsos: nonne gregis à pastoribus<br />

pascuntur ? Lac comedebatis, et Tanis opericbamini, et quod<br />

crassum erat occidebatis: gregem autem means non pascebatis.<br />

(5) A las sazones. Si ergo!) quis leget alicui pascua pro<br />

gregibus suis, debebuntur sibi, tam pascua hyberna, quam<br />

cestiva, tacit 1. Divas 22. §. licet 1. D. de usu, et habit.


^e los' logue y os, e d<br />

nudos són de pechar (6) cada vno <strong>del</strong>los al<br />

dueño <strong>del</strong> ganado, todo el daño, e el menoscabo<br />

que viniere por su culpa. E si por auentura<br />

alguno <strong>del</strong>los dixere, que quando el dallo<br />

auino en los ganados, que non fue por su culpa<br />

; mas que poniendo y toda su guarda que<br />

podia, acaescio el dallo, e que non lc pudo escusar<br />

; deue ser oydo: e si prouare (7) por algunas<br />

(8) señales ciertas (9), o en otra manera<br />

(10), e jurare que assi acaescio (11), deuele<br />

valer: e por lo que prouare, e jurare (1),<br />

non lo deuc pechar. Fueras ende, si el señor<br />

(G) Pechar. Resarciet ergo pastor de suo, quod ex sua<br />

negligentia perditur; sicut et prælatus, qui patitur rein I?ccicsiæ<br />

præscribi, ut habetur in cap. gaiety-ague, 12. quæst.<br />

4. Gloss. in cap. placuit el 2. 16. quæst. 3. et per Abb. in<br />

cap. ex prcescntium, 3. notab. de pigri. et adde Gloss. in<br />

cap. quameis, de reg. jur.<br />

(7) E si prouare. I-Iabes hic, quod qui tenetur ad custodians,<br />

non liberator probando amissionem rei, quam debait<br />

custodire, nisi- probet sine culpa sua amisir.se; quod et<br />

fuit de mente Gloss. in 1. si quis fundum, §. Imperalor, D.<br />

local. et in 1. cum ha legator, §. species , D. de legal. 2.<br />

et in 1. si quis ex argcntariis, §. fin. D. de edend. et ut dicit<br />

Bald. in diet. §. species, non sufficit caprario, quod<br />

portet pelles animalium, nisi ostendat de casu, veluti mortalitatis,<br />

vet alias: si tamer non simpliciter causa custodiae<br />

recepisset auimalia, sed causa conductionis proptce aliquod<br />

lucrum; tune sufficeret probare coram amissionem, et si<br />

non probet, sine culpa sua evenisse, ut in diet. §. Imperator<br />

• , secundùrn unaus lectur. et tenent Joan. de Imol. et<br />

Paul. de Caste. in diet. §. species, et vide per Alexand.<br />

consil. 15S. vol. 2. vide 1. si creditor 5. ubi Doct. G. de<br />

pegnor. action. et I. lu. tit. 14. Part. 3.<br />

(8) Por atgunas. Vide .loan. de Plat. in 1. 2.C. de naufr-og.<br />

lib. 11. et in I. quo/lens, cod. tit. Joan. de Irnol.<br />

Paul. et Alex. in locis de quibus supra.<br />

(9) Scales ciertas. Veluti quòd in regione ilia eo anno<br />

tertia, vel quarta pars animalium, gum gregatim pascuutur<br />

, mortalitate perdita est, ut in 1. flood ad proscns 4. C.<br />

dc muring, lib. 11. ubi Bart. vet si docet signa inlirnritatis,<br />

qua dicit animal fuisse mortuum, veluti scabiem, qua; valgò<br />

dicitur ro,ia vet virolas; nisi ipse fuerit in culpa non<br />

curando, vet in non separando scabiosam ovens à gregc,<br />

cap. resecando, 24. quæst. 3. 45. disc. cap. sed i/lui 17.<br />

in fin. et 1. quæst. 1. cap. fell-fir 28. Osteudit etiam per<br />

signa certa, si docet de casa, qui wait sine ejus culpa, ut<br />

-in vi hostium , impeto aquarum, vet alias, ut tradit Bart.<br />

in 1. si dais ex argentarüs, versic. an vero hazredí, D. de<br />

udendo, uhi cotnnuniter Doct.<br />

(10) 0 en otra manera. Testibus, vet aliis gencribus<br />

probation ins,<br />

(11) Acaescio. Et sic non sufliceret , ad docendum<br />

amissionem sine culpa, jurameutum pastoris solummodò:<br />

cam calm pastor tencatur jure actionis,'et non officio jodicis,<br />

non suffices-et probati• per jurameutum solununodò,<br />

ut notat Bart. in diet. versic. ezn vero hared/ , diet. 1. :si<br />

dais ex argentarirs, et probater in diet. 1. si creditor 5.<br />

C. de pignor. action. et in I. fin. C. de fide in.slrum, et afide<br />

Bart. in 1. scire oponte!, §. sufficit., D. de r.:rcusal. tutor.<br />

ubi dicit, post Raymond. quòd ubi quis tenetur ex crostractu,<br />

non potest probate casual fortuitum per jurameutum,<br />

et Gloss. in diet. 1. fin. super verbo sacramerrtum, et aside<br />

Ang. in 1. non est facile, D. de custod. reor, super gloss.<br />

gum incipit. /a custode, quòd semper præsuntitur pecus perditum<br />

culpa custodis, nisi ipse probet oppositum, et quòd<br />

probare poterit per verisimiles conjecturas. Sed an quando<br />

damnum esset minimum, staretur solo pastoris jurameuto?<br />

Videtur, quòd sic, si pastor esset 110010 Lonze Pa nia.; pro quo<br />

bene facit 1. 46. tit. 9. lib. G. Orlin. et quod notat Bart.<br />

in 1, fin. §. in computalrone, C. de ju re dcliber. qu6d in<br />

e los arrencjainientos.<br />

`759<br />

<strong>del</strong> ganado pudiere prouar, que le auino por<br />

culpa <strong>del</strong> pastor , ca estonce non le- deue dar<br />

la jura (13).<br />

LEY XVI.<br />

De los Maestros que toman a destajo , é los<br />

obreros lauores; o obras, por precio cierto; rice<br />

lo deuen pechar, si lo fizieren falsamente.<br />

Destajos toman a las vegadas los maestros Ley 3,<br />

e los obreros, lauores, o obras, por precio cier- lih 8<br />

to (1). E por cobdicia de las acabar ayna (2) N ovia.<br />

Ilecop.<br />

minimis expensis, necessariò factis circa res bæreditarias,<br />

credatur bæredi per solute jurarnentum.<br />

(12) Prouare, e jurare. Sed cur compellitun jurare, si<br />

jam<br />

probavit, contra id, quod habetur in cap. 2. c/c probest<br />

? Dic, quòd debet intelligi, quaudo non probavit pienè,<br />

sed per conjecturas, nndè nil mirum si etians debeat<br />

jurare: ilk enim, qui Irabet præsumptionem pro se, non<br />

dicitur probare, secundiun Bart. in 1. 1. C. de fide et jure<br />

/last. fiscal. lib. 10. et ideò, quando ad plenum intentio non<br />

probatun, locus est juraren to, et ita debit limitari dictum<br />

cap. 2. et its termiuis tenet Dominic. in cap. 1. de jurara.<br />

cahanz. lib. G. et sequitur Decius in diet. cap. 2. in 2. notab.<br />

et sic ista littera referenda est ad id, quod supra dixit,<br />

quando probat per signa; non quando testibus pleno proharet:<br />

vet potest dici, quòd quando subesset aliqua causa<br />

non credendi testibus, adhuc locus sit juramento, ut notat<br />

Abb. et alü in diet, cap. 2. et sic hoc relinquitur arbitrio<br />

judicantis secundòrn qualitatem casuum, et personarum;<br />

ut aliquandò ultra plenas' probaliosern exigat juramentum.<br />

(13) Dar la jura. Ex quo enim actor pleno probat<br />

.culparn, non est locus <strong>del</strong>at.ioni jurament ratione conjecturartrm,<br />

quas reus in sui favorers adduxit. Cùm mini probatioues<br />

sint (Brute, coutrariæ, standum Grit probationi<br />

actoris, qui pleuè probavit; et sic emit hic casus legis pro<br />

dicto Bart, et Doct. in 1. admonendi, col, 11. versic. quid si<br />

actor, D. de jur•ejur.<br />

I.F. X XVI.<br />

Faciens opus certo pretio, quod sui culpa, vel falsitate,<br />

antequam perfìccrctur, corruit, tenetur ad pretium, et interesse:<br />

sed si postquam est perfectum, vocat dominus alios<br />

magistros, qui dicuut. opus falsificatum, vel erratum, tenetur<br />

nelicere, ant pretium restituere, et interesse; sed si<br />

dicuut non cjus culpa, sed alla causa corrumptum, non tenetur.<br />

Iloe (licit.<br />

(1) Precio ciurlo. De isto pretio debet sibi providere<br />

de alimentis, quaudiù operatur, et non potest petere sumptus<br />

alitnentorum à conducente ultra pretium, nisi aliter se<br />

babeat consuctudo regimds, ut notat Bart. in 1. si non sortern,<br />

5. liberties, col, peu. versic. quid ergo dicemus, D. de<br />

condict. indet. Bald. in I. lilerti, C. de oper. libertor. col.<br />

4. quod procedit, non snlùm si universaliter certo pretio<br />

opus assumatur; sed etiam si conductio operarum fiat ad<br />

dies, vel menses, ut est de mente Doct. et signantes Bald.<br />

in diet. I. liberti.<br />

(2) _Icabar ayna. Non enim præcipitanda sunt opera,<br />

sed tempore iudigemus, ut aliquod maturiùs agamus, cap.<br />

pondcret, 50. dist. unde hic reprobatur festinantia, sicut<br />

et alias punitur nimia acceleratio tutoris in vemlendis rebus<br />

tuinoris, 1. tu/or, qui repertoriunz 7.5. si tutor 1. D.<br />

de admin. lutor. et actes fàctus per ceratorem, statim quòd<br />

est creatus, et judicis decreturn feslinanter sine causæ cog-<br />

,,itione ilsterpusituut, I. mugis palo 5. §. ne passim 9. D.<br />

der rcb. contins, et adducit pet. de Anclhar. consil. 83. incipit<br />

vises diligenter racers, et actilal4s: et dicit Bald. in 1. si<br />

qua ex fceminis, 2. lectur. C. de second. nupl. quúd festinantia<br />

est eviclens maloruin usorum argumcntum, et ini-<br />


i GO<br />

Quinta Partidá. Tituto VIII.<br />

ter 4, acuytanse tanto, que falsan las lauores, o non<br />

ro las faxent tan buenas como deuian. deutan. E poren-<br />

LEY XVII.<br />

hvae<br />

°°,,p. i `• de dezimos, que si alguno recibiere a desta-<br />

jo (3) lauor de alguncl Castillo, o de torre, o<br />

de casa, o de otra cosa semejadle; e le fiziere<br />

cuytadamente (l), o la falsare de otra guisa,<br />

de manera que se derribe ante que sea acabada<br />

(5); que es tenudo de la refazer de cabo, o<br />

de tornar (6) al seüor el precio, con los daiíos,<br />

e los menoscabos que le vinieron por esta razon.<br />

E si por auentura non cayere la lauor<br />

ante que sea acabada, e entendiere el señor<br />

<strong>del</strong>la, que es falsa, o que non es estable; estonce<br />

deue llamar (7) a ornes buenos e sabedores,<br />

e mostrarles la lauor: e si aquellos ornes<br />

sabidores (8) entendieren, que la lauor es fecha<br />

falsamente, e conoscieren (9), que el yerro<br />

auino por culpa ciel maestro; deuela refazer<br />

de cabo, o tornar el precio con los dalíos,<br />

e los menoscabos, al seüor <strong>del</strong>la , segund<br />

es sobredicho. Mas si los ornes sabidores, que<br />

ilamassen para esto, entendissen que la lauor<br />

non era falsa , nie era en culpa cl maestro;<br />

mas que se empeorara despucs que la el fizo,<br />

o entre tanto que la fazia, por alguna oca<br />

como por gran-sion<br />

(10) que acaesciesse, assi<br />

des lluuias, o por avenidas de aguas, o por<br />

terremotos, o por otra cosa semejante; estonce<br />

non seria tenudo el maestro, de la refazer,<br />

nin de tornar el precio que ouiesse recebido.<br />

quitas omnia præcipitat; virtus autem lenta est, et omnium<br />

percunctatrix: vide Gloss. in cap. non in perpeluum,<br />

24. quæst. 3.<br />

(3) A destajo. Hoc est, quando se astrinxit ad complendum<br />

opus ad senSnni scum, prout sibi videbitur, ita quòd<br />

benè faceret., et taliter, quò,l opus approbaretur arbitrio<br />

boni viri, sive recipiat mercedem unlearn pro toto opere,<br />

sive pro singulis diebus, quibus operetur, ut habetur in 1. ea<br />

lege 51. §. locavi, D. local. et ibi bene declarat Paul. de Cast.<br />

(4) Cuyladamenle. Id est, festivanler, ut dixi supra,<br />

ita ut, opere priùs facto non desiccato , et unito, superaedilicabat,<br />

ut citò opus perliceret.<br />

(5) Sea acabada. Et etiam si opus sit perfectum, si tamen<br />

corruat intra 15. anuos, ut in I. 21. tit. fin. Part. 3.<br />

et in 1. omnes 8. C. de oper. pubi. quæ liebt loqui videantur<br />

in operibus publicis, et ita ibi Doct. iutelligunt; tame]<br />

idem videtur in adificiis privatis ex ratione prædictarnm<br />

legum, cùm præsumantur, intra dictum tempos opere dirupto,<br />

vitio magistri corruisse; quæ ratio ita militai in<br />

privatis, sicut in publicis: untie in dubio, si non constet de<br />

casu fortuito ex quo opus corruit, vet quòd alias accidit sine<br />

sua culpa, tenebitur magister intra dictum tempos. Et<br />

non intelligas istam legem vello, quòd si ante opus perfccturn,<br />

parte operis of acta, opus corruat, quòd indistincte<br />

periculum sit conductoris; sed quando vitio operis, vet sui<br />

culpa id accidisset; sears si casu fortuito, ut est text. in I.<br />

Marcits 59. D. cod. et in 1. et ideo hcesitatur 15. D. dc<br />

verb. oblio.<br />

(6) 0 de tornar. Non enim præcisè cogitur ad factum,<br />

1. si quis ab alio 13. . fin. D. de re ludic. 1. stipula1ió,tcs<br />

non dividuntur 72. D. de verb. oblig. vide quæ dixi infra<br />

eadem Part. tit. 14.1. 3.<br />

(7) Deue-llamar. Et sic ipsa pars, ut hic vides, digit<br />

peritos: sed dic, quod .lebeut eligi ab utraque parte, ut in<br />

1. bac edictali 6. §. his :Mid 1. C. de second. erupt. et si<br />

Quales denen ser las obras, que pertene.scen a<br />

fazer a los maestros, a pagamiento de los<br />

seilores.<br />

Pleytean a las vegadas los maestros, ele Ley r ,<br />

fazer algunas ]acores a aluedrio de los seîiolit'<br />

lib. rro<br />

res <strong>del</strong>tas, diziendo assi: que farian tal lauor, ñ'ovis.<br />

que se pagaran <strong>del</strong>la, quando la vieren aca- Recup'<br />

bada. E porende dezimos (l), que el maestro<br />

que desta guisa destajare la obra, si la fiziere<br />

bien e lealmente; e el seîior, quando la viere<br />

acabada , dixere maliciosamente, que se non<br />

paga <strong>del</strong>la, por retenerle el precio que a tria de<br />

auer, o por embargarle de otra guisa ; que lo<br />

non puede faxer. Ca el pleyto de tal aluedrio,<br />

como es sóbredicbo, se deue entender desta<br />

guisa; que el señor de la obra se deue pagar<br />

<strong>del</strong>la, si bien fecha fuere, segund se pagarían<br />

<strong>del</strong>la Giros ornes buenos, e sabidores. E porende,<br />

si los o rnes sabidores, a que fuere mostrada<br />

la obra, dixeren que es buena, non puede<br />

el señor por tal pleyto, embargar al maestro,<br />

ujrt retenerle el precio que le auia de dar; ante<br />

dezimos, que el Juez <strong>del</strong> lugar 1e deue apremiar<br />

que gelo de, maguer non quiera. Otrosi<br />

dezirnos (9), que desta jando algund orne alguna<br />

lauor so tal pleyto, que faca la lauor en<br />

tal guisa, que por qual manera quier (3) que<br />

non concordent, judex eliget, ut not.at Bart. in 1. 1. §. 1.<br />

D. de ventre inspic. et Abb. quern vide in cap. proposuisli<br />

4. de probat. col. 4. et peritissimi suet assumendi, vide<br />

Bald. in I. seplimo nzen.ce, D. de stain hontin.<br />

(8) Ornes subirlot :es. Creditor istis perilis in arte ut<br />

hic, et in a stIent. de non alienar,. cap. 3. §. 2. vers. quod<br />

ardent, collat. 1. ubi habetur de istis urechanicis, sive architectis,<br />

et in diet. cap. proposalsli 4. ubi /ate per Abb.<br />

et Fetin. ile proba/. et in cap. fraieraitatis G. de frr idi.s,<br />

et malrfic. et in rap. sua indicante 9. de pro:script.<br />

(9) E conoscieren. Quit si discordeut? Dic standuni<br />

esse peritioribus, licet alii excedaut numero, Bald. in 1.<br />

foram eon.stil. in prior. col. pen. versic. sed quid si discordant<br />

, et Abb. in diet. cap. proposiei.sti, de proba[. col.<br />

3. quid niacin si medici discordant, an vulnus sit mortale,<br />

vel non, vide Bald. in rap. 1. quib. nod. feud. amit. et<br />

Deci um conci 1. 415. rol. 1.<br />

(III) Oca.sion. Concordat I, Manlius 59. et 1. fin. D.<br />

cod.<br />

LEY XVII.<br />

Tenetur dominus solvere pretium magistro, qui opus<br />

promisit, ail domini placitum lacere, licet ipse dominos dicat<br />

sibi non piacere, si virorum bonorum arbitratu opus<br />

sit bonum. Item si conductor operis convenit cum domino,<br />

quòd opus esse.[, suo periculo, donee domino opus placuerit;<br />

si opere corsummato dominos dicat sibi piacere, vet monitus<br />

à magistro, ut hoc declaret, nolit declarare; si postea<br />

æditìciurn radat absque vitio operis, nor tenebitur ampliùs<br />

magister. Hoc dici[.<br />


De los logueros, _e ele<br />

se pierda, o se derribe, fasta que el señor<br />

otorgue que se paga <strong>del</strong>la, sea a su peligro;<br />

si quando la obra fuesse acabada, dicesse el<br />

maestro al señor, que viesse si se paga <strong>del</strong>la;<br />

si cl lo metiesse por alongamiento, que la no n<br />

quisiesse ver, o la viesse, e non quisiesse dczir<br />

que se pagaua ende, seyetído la obra buena;<br />

si de aquella sazon a<strong>del</strong>ante se perdiesse,<br />

o se derribasse por alguna ocasion, ( lue non<br />

auiniesse por culpa <strong>del</strong> maestro (/), hin por<br />

maldad de la obra ; estonce el peligro seria <strong>del</strong><br />

señor, e non ciel maestro. Otrosi dezimos, que<br />

si el señor se pagasse (5) de la lauor, e despucs<br />

que otorgasse que se pagaua <strong>del</strong>la, se derribasse,<br />

o se menoscabasse, que dende en a<strong>del</strong>aute<br />

seria el peligro <strong>del</strong> , e non ciel maestro.<br />

LEY XVIII.<br />

Que la cosa deue sPr tornada a su señor, cumplido<br />

el tiempo <strong>del</strong> arrendamiento.<br />

Complido seycndo el tiempo <strong>del</strong> arrenda-<br />

piat in se periculum, donee opus à locatore approbetur, ante<br />

approbationem, etiamsi locator non sit in mora approbandi,<br />

non tenebitur de casu fortuito, serum -him Gloss. in<br />

diet. 1. optas, D. eod. nisi specialiter recipiat iu se periculum<br />

casus fortuiti, justa ea quæ notat Bart. et Doct. irr 1. sed et<br />

quis , §, gart•siltmz, D. si guis cataron. negrrc obstat 1.<br />

item gata:rilcu 13. §. si gemma 5. I). cod, quia iutelligit<br />

illam, quando e..presse recepit in se periculum casus fori<br />

uiti; quo casti, ctiamsi venia( de natura rei, tenetun de cast',<br />

ut tradii. AIcsand. in diet. §. qua :sr'Innz, col. 4. Ali ter lamen<br />

iutelligit diet. §. si gemma Paul. de Castro in diet. 1. opus, cujus<br />

intenlio videtur, licet. loquatur obscure, quòd ubi quis lo-.<br />

cat operas suas tanquàur artifex,quia ex hoc asserit seperitum,<br />

ieuetun de levissima culpa; et si suscipiat in se periculum,<br />

ex pacto tenebitur de casti fortuito, ut pactum aliquid opereiur,<br />

quia urentitus est se esse peritum, ex co quia cognoscere<br />

debuerat tuateriam gemnræ, quæ ex ejus vicio, sea ex<br />

natura ipsius rei non poterat sculpi ahsque fractura: seeds<br />

vend esset, quando casus accideret, non propter vitium operis,<br />

neque imperitia magistri, sed alias casa fortuito: quia<br />

tune cam ex natura contractus solam tenebatur de levi culpa,<br />

satis operatur pactum, quòd teneatur de levissima culpa;<br />

quæ verba Paul. de Cast. sic intellecta satis sunt notanda:<br />

et sic si in casu hujus legis vicio soli æditicium corrueret,<br />

magister qui suscepit in se periculum,. tenebitur tunc<br />

de tali casu, licet accidat vitio soli, de quo alias non terreretur,<br />

ut in 1. fin. D. cod. quia potest hoc imputati suæ imperitiæ;<br />

seeùs si alio casa fortuito accideret, velati terremotu,<br />

ver vi tempestatis, ubi nihil est, quod possit ei imputaci<br />

ratione suæ imperitiæ: quod nota ad limitationem 1.<br />

fin. D. eod.<br />

(4) Del maestro. Etiam levisima, quia ut dici in gloss.<br />

precedenti, de tali teneretur. Et nota hie, quòd casus superveniens<br />

non liberal à pena præcedentis culpe, ut et notat<br />

Bart. per ilium text. à contrario sensu in I. si prias, D.<br />

cod. Et collige etiam hic, quòd mora locatoris iu approbando<br />

opus, non liberat conductorem à culpa precedenti; quod<br />

satis etiam probatur in diet. 1. si prius, ubi Gloss.<br />

(5) Se pagasse. Post approbationem ergo operis periculum<br />

est locatoris, qui approbavit: et si intelligas, quando<br />

opus corruit post approbationem ex mala custodia domini,<br />

vet casu fortuito,, plani procedit. Si verò contingat vitro<br />

operis, vet culpa magistri, et dominus, quando approbavit,<br />

servia vitiunt, et idem eri(; si verò ignorabit, imo in approbatione<br />

illa fuit deceptus, quia nescivit vitium, et tenebitur<br />

conductor, approbatione non obstante, secundara Bart. in<br />

los arrendamientos.<br />

761<br />

miento, o <strong>del</strong> loguero, deue ser tornada la<br />

.cosa, que assi fuesse dada, a su señor (1)..E<br />

si por auenlura fuere rebelde el que la tuuiere<br />

(9), non la queriendo entregar, assi como<br />

sobredicho es, fasta que fuesse dado juyzio<br />

contra el, deuela tornar despues doblada, a<br />

aquel que gela logo, o gela arrendo, o a sus<br />

herederos. Otrosí, quando algund menoscabo<br />

attihiere-en aquella cosa por su culpa (3), deuelo<br />

pechar.<br />

LEY XIX.<br />

Como la cosa que es arrendada , o alogada,<br />

se puede vender a otro.<br />

Auiendo arrendado algund ome, o sloga - Ley 1,<br />

do a otro, casa, o beredarniento, a tiempo<br />

cierro, si el señor <strong>del</strong>la la vendiere (I) ante W'is.<br />

que el plazo sea cumplido , aquel que la dei<br />

comprare , bien puede echar <strong>del</strong>la (9) al<br />

que la tiene alogada (3) ; mas el vendedor<br />

que gela logo, tertudo es, de tornar-<br />

dici. 1. opus, D . cod. ubi vide Il. quas allegat.<br />

LEX XVIII.<br />

Finito tempore locationis, si conductor non restituii<br />

rem conductam domino, si perseverat usque ad sententiani,<br />

tenetur de duplo, et de damnis rei. Iloc dici(.<br />

(1) A su sebror. Et præsumitur dominus ille, quia locavit;<br />

untie non habet necesse probare dourinium, ut notat<br />

Bart. in 1. non abs re, C. undo vi: quod intellige, quando<br />

fundat se in corlractu locationis; seeds verò si agat actione<br />

in rem, sea rei veuiicatione simpliciter, non faciens mentione<br />

n dc contracto locationis; tune enim debet probare de<br />

dominio, et licet in processu coustaret de locatione, non obtineret,<br />

ut notat Gloss. et Doct. in I. si gun's conductionis,<br />

C. cod. Licit 1. habebat 13. in princ. D. dc inslilor. cap. abbate<br />

sane 3. cic re ludic. lib. G. et. tenet Alexand. consil. 43.<br />

vol. 4. col. 1. in fin.<br />

('2.) Tuoiere. Ex contracta scilicèt locationis, sive sit ipse<br />

conductor, sive ejus heres, ut in 1. conductores 34. C.<br />

eod. et in 1. non abs re 10. C. uncle vi: et de hærede intellige,<br />

scilicet, si fuerat scions, secundúnt Bart. in diet. 1. non<br />

abs re. •<br />

(3) Por sit culpa. Venit enim in hac actione dolt's, et<br />

lais, et levis culpa conductoris, 1. in judicio 28. C. eod.<br />

LEX XIX.<br />

Emptor rei locate potest expeliere conductorem ante<br />

ternpus; nisi aliud convenit inter emit, et venditorem, veI<br />

nisi fait locatio ad conducentis vitam, vel pro se, et hæredibus:<br />

et quando emptor expellit, restituit ei venditor salarium<br />

pro rata temporis. Hoc dicit.<br />

(1) Vendiere. Idem, si legaverit, vel alio titulo particulari<br />

conccsscrit: quia successor singularis non tenetur<br />

stare colono, ut D. eod. 1. qui fundum 32. et 1. nihi1120. §.<br />

fin. D. de ingot. 1.<br />

(2) Echar <strong>del</strong>la. Sed quid si nolit expeliere? an colones<br />

teneatur stare locations cum singulari successore? Die, quòd<br />

non, ut in I. qui fundum 32. I). eod. sive con' hixerit ad<br />

modicum tempos, sive ad lougum; quia actio personali,<br />

competens locatori, nor transit sine cessione in si:rgularcm<br />

successorem: si tamer) esset cessa sello, tunic cogerelur stare,<br />

ut rieclarat ibi Bart. quern sequitur Joan. de Plat. in 1. cognovirrzus,<br />

C. dc mancip. cl côlon. lib. 1I.<br />

(3) 4logada. Idem die, et si esset emptor fructuum, se


762<br />

(Quinta Partida. Titulo VIII.<br />

le tanta parte <strong>del</strong> loguero (i) quanto fieni- Pero dos casos (5) son, en que el arrenda_<br />

po fincaba que se deuia <strong>del</strong>la aprouechar, fior de la cosa arrendada , non podría ser<br />

eunditm Bald. per text. ibi in 1. si fundum in princ. 2.1ectur.<br />

l). cod. tit.<br />

(4) Del loguero. Sed an teneatur ad interesse ultra hoc?<br />

Vidctur, quòd sic, per 1. si merce, 25. §. 1. 1). locat. et 1.<br />

nihil! 120. §. fin. D. de leg. 1. et tenet Bart. in 1. emptorem,<br />

C. coal. Alex. in 1. si flzofamilias , §, si vir in gitinquennium,<br />

D. solut. malt-int. Allier. its dirt. 1. emptorem, C. cod. dun<br />

cnim veuditor potuit reservare jus coloni in venditione, et<br />

non facit, juslum est, ut teneatur ad omrne interesse coloni,<br />

vet inquilini.<br />

(5) Dos casus. Adde alium in 1. fin. D. de jure fisci,<br />

scilicet in colono fiscali, ne fiscos teneatur illi ad interesse:<br />

et idem licit Ludov. Horn. in Ecclesiæ singolari successore,<br />

in 1. si filio, §..si vir, D. solut. malrinz. cùm Ecclesia, et<br />

Fiscus æquiparentur, ut in 1. fin. C. de Sacros. Eccles. et tenet<br />

Bart. in 1. cognouinzus, C. dc mancip. et colon. lib. 11.<br />

Contrarium tamer tenet Alexand. in successore singolari<br />

Ecclesiæ in diet. §• si vir, col. 4. et ad 1. fin. C. de Sacros.<br />

Eccles. in qua se fondant Bart. et Homan. liespon-let Alexand.<br />

quòd ibi solúm dicitur, civitalem, et Ecclesiam æquiparari;<br />

de fisco autem nulla ihi fit mentio: Linde citm jura<br />

non dicant stani debere colono civitatis, neque stabitur colono<br />

Ecclesiæ: adducit etiam, quia fiscos habet privilegium<br />

tacitæ hypothccæ, 1. 2. C. de lnicih' . fisci, quod privilegium<br />

non reperitur in Ecclesia, secundùm Bald. in rubr.<br />

C. de pr •ieilcg. fisci, et in diet. 1. fin. Pro dicto tamen Romani<br />

facit, quod licit Abb. in cap. venerabili,, col. 4. de<br />

ludic. ubi generaliler dicit, quòd Ecclesia gaudet privilegio<br />

lisci, et quod notat Gloss. in cap. audit,,, super verbo jure<br />

minori',, de in irzlegr. restii. ubi dicit, quòd Ecclesia utitur<br />

jure Imperii: allegat §. sí minus, in authent. de non al/cn,<br />

collat. 2, ubi text. dicit, quòd Imperium, et Ecclesia non<br />

multiim differaut ab alterutro: facit etiarn Gloss. in 1. si<br />

procurator, super verbo soluto, 1). de jure fisci, ubi Gloss.<br />

extendit ad Ecclesiam, quod in illa lege disponitur de fisco,<br />

scilicet quòd procurator Ecclesiæ non possit babere fulcra<br />

de pretio, sicut neque procurator Pisci: Abb. etiarn in diet.<br />

cap. guditis, col. 3. versic. 2. nota, inferi ex dicto illius<br />

gloss. quòd privilegia tributa Impanio competunt Ecclesiæ,<br />

et cum eo simpliciter transit Franc. Ball). in tract. preescript.<br />

fol. 43. col. 4. versic. 4. queero: facit etiarn, quod adducit<br />

Lucas de Penna in rubr. dc superindiclo, lib. 11. in gum:done<br />

illa, an sicut terræ domanii, scu Coronæ Bcgiæ sent<br />

iminunes à superindicto (quod dicitur alleviatio aliquorum<br />

fior valentium solvere tributa fiscalia, et superimpositio super<br />

alios vicinos), an etiam terræ Ecclesiasticæ, sea Ecclesiaruin<br />

gaudeant tali immunitate?<br />

Sed adhuc credo veram impugnationem Alexand. et<br />

Ecclesiam in hoc non gaudere dicto privilegio fisci: quia<br />

• nullo jure probatur generaliter Ecclesiam gaudere debere<br />

privilegüs Pisci; et Abb. in hoc loquitor ex capite, et nullurn<br />

jus allegat: et ad diet. §. si minus, respondctur, quòd<br />

loquitnr in alia materia, et quòd ille text. prolbet contra<br />

Abb. cam dicit, non 7721L111 1772 (Wert; et sic text. voluit non<br />

in omnibus aequiparari: et (pia datar instantia, ubi Hots<br />

æquiparatur, ut dixit Alexand. scilicet in privilegio tacitæ<br />

bypothecæ: et etiam quia licet senteutia lata contra frscunr<br />

indefensurn, et sine suo advocato non teneat, ut in 1. non<br />

intelb dun 3. §. Divas 5. D. dc jure fisci; contra Ecclesiam<br />

tarnen, quæ habet pr•ælatum, et non est viduata pastore,<br />

tenet senteutia, ersi non defcndatur, neque ejas procurator<br />

compareat, ut in cap. ex litteris, 4. ubi Gloss, et Doct. de<br />

in integ.r. restii. et in cap. fin. ne sede vacant. et per Glos.<br />

in 1..si proses, C. quomodo, et quando judex: et ut elicit<br />

Jaso its §. ex malefic/is, col. 9. Instil. de action. quando ley<br />

parifìcat duos casus in tuia materia, non fit extensio, quando<br />

sunrus in diversa materia ab illa, in qua Iacta fuit æquiparatio;<br />

vult ergò, quòd ista æquiparatio fisci, et Ecclesiæ<br />

tantùm procedat in casibus expressis in jure, non verb regularitcr:<br />

hoc etiarn tenet Allier. in I. 2.C. grrib. cares. pigra.<br />

vel /t^ poi. tacite contralr. Facit etiam ad hoc, quia in dubio<br />

ciun Ecclesia non reperiatur privilegiata, utitur jure<br />

communi, ut in cap. 1. de alien. feud. quern ad hoc allegat<br />

Salic. in 1. 1. versic. mine tran.seamus ad personas le,s/unliunz,<br />

C. de Sacros. Eccles. et Alexand. consil. 1t2. col. 1.<br />

vol. 5. Pique gloss. diet. 1. si procurator, §, 1, in verbo<br />

so/uro, se fuudat in cequiparatione prædicta: land dictum<br />

illius legis extendit etiam ad minorern: et est ratio, secundO n<br />

Bart. in 1. ci Dico Pro, §. sed si emplo y , D. de re ludic.<br />

quia liscus, minor, Ecclesia, non possum vendere nisi ex<br />

causa, scilicet, ut creditoribus satisfaciant, qua m causans<br />

non adimplet procurator habendo Wm de pretio; et sic ratio<br />

illius dichi non est æquiparatio fissi, et Ecclesiæ.<br />

Tens ergò, quòd emptor non tenetur stare colono Ecclesiæ,<br />

et afide Curtium seniorenr ita consulentern consil.<br />

10. Adde anion casum, ubi emptor tenetur stare colono<br />

ultra casum lisci, scilicet quando emptor post emptionem<br />

dixit colono: Volo, quòd sic semines, et sic ficelas: pant<br />

per hoc tacile videtur fecisse pactum colono de stando locationi,<br />

ut est de mente Gloss. super verbo cucito, et ibi<br />

notat earn Alber. in diet. 1, emptorem, et allegat 1. ilena<br />

quarilur, §. qui impleto, D. local. et dicit ila de facto obtinuisse.<br />

Adde alluna casum in colono partiario, cui-surcessor<br />

singularis stare tenetur, secuudinn Jacob. Butricariuna<br />

in 1. idemque, I). pro .socio, et Allier. in dirt. I. emptorem,<br />

ubi coutrarium tenet Jacob. ile Bello Viso, et Spec. licet<br />

dubio, in tit. de locato , §. 1. vers, sed pone locali tibi, etc.<br />

et Alexand. in diet. §. ,si vir in quinquennium. 1lloventur,<br />

quia colonus partiarius non habet jus in re, neque in fructibus,<br />

quousque ab co sint percepii, 1. cam in plur-i's bu.<br />

§. messcm 5. et ibi Gloss. D. local. et probatur in 1. arboribus<br />

12. §. Julianus 5. D. de usufruct. et fructus perfecto<br />

contractu emptionis spectant ad emptorem, 1. fructus<br />

13. C. de action, empt. neque colonus habet personalem actioneui<br />

contra emptorem: quia ilia non transit in singularcin<br />

successorem, diet. 1. emptorem, et 1. fin. §. fin. I).<br />

de contt •ah, empt. Bald. etiam iii diet. 1. emptorem, col. 2.<br />

tenet hoc, diceus, quòd tantùm pro illo arano, quo colonus<br />

seminavi t, et facit sunrptus, tenebitur stare colono, non<br />

ultra: et quatenùs Bald. elicit pro illo anno, videtur, mood<br />

debeat iutelligi, ita quòd fructus sint jam percepii; alios<br />

neque pro ilk anno tenetur stare colono partiario ; licet<br />

propter sunrptus colonus posset retinere fuudum, donee de<br />

eis esset sill satisfactum, quia alias, ut dictum est, colonus<br />

nullum jus haberet in fructibus: et quia, ut licit Joan.<br />

Andr, in addii. ad Spec. in loco saprà alleg. in addilione<br />

super verbo fisci, si vigore statuti bona barriti deherent<br />

peuitùs destrui, si calculus coluit, et seminavit pradium,<br />

et fructus sunt pendentcs tempore banal , destruentur, non<br />

obstante jure coloni, cìun adhuc sint banniti domini Fondi,<br />

et siri pars fondi , 1. fructus 44. D. dc rei vendic. Adde<br />

a]iunt casum, scilicet, ubi in contracta locationis interveniret<br />

hypotheca bonorum pro observancia contractos, secuudi<br />

rn Bart. in 1. 1. §. quod antera , 1). de superfic. et in<br />

diet. 1. emptorem, et in dint. §. si vir, ubi et subdit Alexand.<br />

quòd isla bypotheca non operabitur, ut emptor præcise<br />

teneatur stare colono, cirro hypotheca bonorum sit accessoria<br />

ad principalem obligationem, quæ solìnn datur ad<br />

interesse , ut in diet. 1. qui fundum; onde oblato tali interesse<br />

per emptorem, potent espellere colonum , ut et fuit dc<br />

mente Bart. in diet. 1. emptorem ; et ibi late tradit Salic. et<br />

Suit sentent. Jacob. Butric. in diet. 1. si nierces , §. 1. D.<br />

cod. et ]roc catis placet, et est de mente omnium Doctorum.<br />

Adverte tarnen, quia Joan. de Anna. in cap. fin. col. 5.<br />

versic. quid autemsi colonus , ne predati vices suas , etc.<br />

licit unum valde notabile verbum , si esset venom, quòd si<br />

colonos, ve] inquilinos dicai emptori, sua interesse perseverare<br />

in locatione , et ideò vult rem locatam sibi retineri,<br />

neque prætendit aliad interesse, sed su um interesse esse manere<br />

in locatione ; quòd tune non poterit.expelli , cUm istud<br />

interesse aliter sili nor possit solvi , nisi pat.iendo eum<br />

uri locatione: adducit ari hoc I. si creditor î. §. fin. D. de<br />

distract. pi nor. et quia tune demùm potest expelli ille,<br />

qui fondai se in bipothecaria agendo, vet resisteudo, quan-


De los loqueros, e de los arrendamientos.<br />

echado <strong>del</strong>la, magner se vendtesse. <strong>El</strong> primero<br />

es, si fizo pleyto (6) con el vendedor quando<br />

gela vendio, que non le pudiesse echar <strong>del</strong>la<br />

al que la touiesse logada, fasta que el<br />

tiempo fuesse complido, a que la logo. <strong>El</strong> segundo<br />

es, quando el vendedor la ouiesse logada,<br />

para en toda su vida (7) de aquel a<br />

quien la logara , o para siempre tambien <strong>del</strong>,<br />

como de sus herederos. Ca por qualquier des-<br />

do offertur sibi illud, pro quo est res obligata , et inducta<br />

liypothecaria , et non alias, ut probatur in 1. Paulus 12.<br />

§. fin. D. quit. rood. pign, vet lr,ppo/. soli,. et quòd sicut isto<br />

case locator, et venditor non posset ilium expeliere, quia<br />

erat obligates etiam realiter; ita /segue emptor: quia obligates<br />

actione reali potest præcisè compelli ad factum, juxta<br />

piene notata in 1. stipula/iones non dividuntur 72. versic.<br />

Ce/sus, 1). de verb. obIi .<br />

Et licet non reperiam hoc dictum ab aliquo reprobatum,<br />

ego non credo hoc soma dictum esset verum : ir nò de<br />

directo omnes Doctores sentient Contrarium , nain non<br />

intelligent de interesse volontario coloni: sed dc darnuo,<br />

vel interesse, quod vere, et reali ter seotiret r quid eniru si<br />

driveler sibi talis douses, vel toadies, sicut ille quern conduxi<br />

t, et resarciretur sibi aliud quodcurnque interesor quod<br />

in veritate prælenderet? Non ergir standees esset ejus capitosæ<br />

voluntati: et ad motiva Auaniæ facilis responsio, ram<br />

diet. §. fin. 1. si creditor, procedit, quando fuit Pieta promissio<br />

de non alienando ultra hypotliecam, ut statini dicano,<br />

et non sufficeret sola hypotheca, ut ibi patet ; et quia<br />

diversa ratio est in emptore, Tram in locatore, eodernque<br />

venditore: quia venditor tenebatur, si non veudiderat, et<br />

couductorem expuliset, actione personali ad patientiam, ut<br />

perrrnittat frui locatione, ut probatur in cap. fits, et ibi notat<br />

Abb. ne propali vices sous, iutelligendo verbena ibi<br />

posituur fide dada, id est, prourissione sine jurauicuto (acta;<br />

et quia sicut venditor cmupellitur pra:cisè ad tradeuduur,<br />

sic et locator, cuna emptio, et locatio cisdenn regulis cousistant,<br />

ut in 1, 1. D. cod. et Instil. cod. in princ. licet si conductor<br />

velit, potest agore ad interesse, ut in 1. ex corrducdo<br />

15. in princ. et in 1. si in lege 24. §. fin. D. cod. et ail prardicta,<br />

q dixi ex cap. fin. ne pralali vices suas, aside<br />

Spec. tit. de localo, §. po.sigaam el 2. vers. quid si rem locatana,<br />

et Bald. in 1. si guis donnern in print. D. cod. ubi<br />

bonus text. in enrptorcrn verò non transit talis obligati°,<br />

et ideò palest expellers colors qnæ fuit ratio diet. 1.<br />

emplorem 9. C. cod. et probatur its I. tiri. §. fin. D. de contrail.<br />

empi. et vemlitione, et traditione (acta per locatorear,<br />

non posset conveniri , ut præcisè staret locationi , cia o jaur<br />

hoc nou sit in ejus potestate , et lege perrnitteute potuit<br />

vendere: soldin ergò suanet persoualis obligatio ad interesse,<br />

et sic h ypotheca respectu emptoris non operabitur, nisi respecto<br />

interesse, ad quod actio persoualis compelebat, ut supra<br />

dixi. Nota tauten, quòd si inteeveniret padans de non<br />

alienando rein locatam, durante tempore lucatiouis, et locator<br />

obligat bona sua, et speciali ter domain, vel fumbles<br />

locatum pro observautia prourissorum , quòd tune eerie<br />

venditio sit nulla, eat est casus its diet 1. si creditor i. §. tin.<br />

secundùm verano litteram , et est etiam text. ita poneus litteram<br />

in 1, fin. tit. 5. supra earl. Part. (de qua hors tuft<br />

manor Rod. Saar. in comment. suo 1. post rem julicalam;<br />

super verbo que las cumplades , /egis Ordinamenti , obi<br />

laborat in suadenrlo, verarm litteram lieti §. creditor esse,<br />

nullam esse veuditionenr), teuebitur tali ease emptor stare<br />

cotorro; sets rit rectiies dicano, curo ira earn non tr'anlsrecit<br />

domiuiun, vet aliquod jus in re, non poterit espellere colonum,<br />

vet inquilinumr et ita post alios tenet Alex. in diet.<br />

§. sí vir, qui licet post alios ibi relatos videtur facers vim,<br />

quòd speciali ter finales hypotbecetur, idear credereur , et si<br />

nor specialiter hoc fiat, sed fiat geueralis obligatio bona-<br />

qui abscnii, §. 1. D.<br />

rum, ut et volait idem Alexand. in 1.<br />

de acquir. possess. et Roder. Suarez ubi supra, versic, advcr-<br />

Turn. II.<br />

763<br />

tos casos non la podria enagenar, para poderle<br />

echar <strong>del</strong>la al que la tenia logada, o arrendada;<br />

ante dezimos, que deue ser guardada<br />

la postura (8).<br />

te tamer, dim non possit isto casu assignari ratio diversitatis<br />

inter specialem, et generatene bypothecam. Alios casus<br />

ultra prædictos adde , ut per Alexand. et Doct. its diet. §. si<br />

vir, et Doct. in I. emplorem: tetigi supra dictos, ut aliqua<br />

addereen , quer miri additione digna visa snnt. Et an successor<br />

its majoria teneatur stare colono, vide quer dixi supra<br />

cod. in 1. 2.<br />

(6) Fino pleyto. Bs isto pacto oritur jus excipiendi conductori<br />

, quia interest domini , arguir. 1. rescriplarn 10. §.<br />

fin. I). dc pastis, 1. si merccdcm 53. §. fin. I). de action.<br />

enept. secundirno Bald. in diet. 1. emplorem its print. qui in<br />

hoc approbat secrrnd:an opiuionern Gloss. ibi super verbo<br />

emit, licet Salie. ibi approbet priruate: sed quod conductor<br />

posit excipers, satis probatur in isla 1. in ul/imis verbi.,<br />

ciun dieit : Lene ser grutrdada la postura ; et claries hoc<br />

liodie de jure Regni procedit, stame 1. 3. tit. de las escepclones,<br />

lib. 3. Ordin. qnæ incipit, Paresciendo, etc.<br />

(5) Su vicla. Quod enirn est ad vitam, dicitur perpeteem,<br />

ut in I. 1. D. pro .socio, et in locatiaie ad vitain notat<br />

Gloss. in §. perpetua , Ist. q. 2. et Gloss. in Clem. 1. de<br />

red. Eccles. non alien. Quid tamers si non esset locatio ad<br />

vitam conducentis, vel pro se , et suis s seredibus, ut hic dicit,<br />

facia tarnen esset ad decennium, et ultra? an tunic colouus,<br />

vel iuquiliuus possit expelli per emptorem ? Gloss.<br />

et Doct. coniruurtiter dicunt, quòd non , in diet. 1. enaptorern,<br />

et in diet. §. .ri vir talis namque conductor habet<br />

jus in re, ut in 1. 1. §. gttod (aanent, ubi Bart. dicit ita<br />

comnnuuiter teneri, D. dc superficiebus, Gloss. in 1. fin. 1).<br />

si ages vectrgal. transit cairn utile domini L1111 ex tali conductions<br />

ad loo gum tempus , ut probatur in diet. 1. quod<br />

sclera ail, et prohibitus alienare, si locat ad longuera tempos,<br />

inci p it its pæuaur probibitiouis, ut Bart. et comrnuniter<br />

Doct. post Din. tenent. contra Gloss. its I. codici/ids, §.<br />

institulo, 1), de legal. 2. nisi its tali couductioue fiat paeturn,<br />

quòd non transeat ex tali locatione ad longum teenpus<br />

utile dorniniurn; nano tune non transiret, tit its I. cura<br />

manu sala SU. §. fin. 1). cle contrah. coml. Bald. et Joan.<br />

de Inrol. in 1. si domus, §. fin. 1). de legal. 1. et in diet. §.<br />

in.stilu/o, Bald. in cap. I. §. curt si tide/Ica-10 in fin. quibus<br />

mod. feur/, omit. quo case salvati potest opinio Gloss. in<br />

diet. §. insfittdo.<br />

Sed dubiuur misi est, an per islam legem Parti tæ reprobetur<br />

illa caurmunís Gloss. et Dort. senteulia: cirro (mini<br />

tempore, quo istæ leges Partitæ couditæ l'accr o it, jars erant<br />

npiuioues super intellectu diet. §. goad ardent, et diet. I.<br />

fin. quod diceretur modicum tempos; in quo et ipsæ glossa:<br />

variaverunt, ram gloss. dieci §. quod auteni volait , hoc<br />

reliuqui judicis arbitrio, et idem vuluit Gloss. its Clement.<br />

1. in fin. dc. rebus Eccles. non alien. et. in cap. 2. in vergo<br />

non modicum, sod. tit. lib. li. et its dirt's I. fì u . D. si erger<br />

veclrgal. Gloss. vol rit , tempos non mod icum dici decennium<br />

, qua; est comurunis Doctorates seutentia; condiloies<br />

hujus legis adverteutes forte ad varietateut opiuionurn, gum<br />

cram tune terrrporis, non elegermut illarn vpiuiunem , sett<br />

quòd non modicum temple iutcllig:rtur, quando ad vitam<br />

couducentis fieret locatio , et sic non sufliceret locatio ad<br />

ducal anuos: sed quia parola lido inveutionibus ascia ; tu<br />

cogita.<br />

(S) • Guardada la postura. Visit erger, quad tune præcisè<br />

teneatur stare colono, neque sufliceret, si oflerat interesse;<br />

quad nota ad ca, qux dixi in gloss. magn. quod locafor<br />

præcisè conrpelletu' stare locationi.<br />

Lecce


7G /• "Quinta Partida. Titulo VIII.<br />

LEY XX.<br />

cosa semejante (1), teniendo vn orne de otro<br />

Como la cosa que fuere arrendada, si aquel arrendada (,(2) para labrarla , e esquilmarla,<br />

que la arrendo , la luciere tres dias , o nias, fasta tiempo :cierto; si despees que el tietn-<br />

despues <strong>del</strong> plazo, es tenudo de fincar en el po fuere cornplido r fincare en ella por tres<br />

arrrndanrienlo por otro 1/110. d ias (3) , o mas, que la non desampare<br />

a<br />

Heredad de pan, o villa, o huerta, o otra aquel cuya es, cuticudese (4) , que la ha ar-<br />

LEX XX.<br />

Conductor, tempore finito locationis prxdü rustici, per<br />

tres dies veI places teuens illud, vi<strong>del</strong>nC eo anno rccouduxisse<br />

lauto prctio, sicut in pra•cedenti; in urbano ;oilcan seens,<br />

quia non suivit , nisi pro rata temporis, quo plus stetit<br />

eespectu anni pratcriti: et est ratio divcrsilalis, quia in<br />

rusticis posse[ tali tappare dimitteee fund/Jai, cluird illo anno<br />

non iieret ibi cultura; ili urbauis autciri quandocutuque<br />

putest locare, vet servitiunr habere. Hoe (licit. llabuit orturn<br />

5 1. item quaiitur 13. §. qui implclo 11. I). /orati.<br />

(1) Semejanle. ì\0u crpìr babebit locum hæc dispositio<br />

in rebus mobilibus, vil se uroventibus, velati si couduxi<br />

equum pro deceit' diehus , et tenui , ut licit Gloss.<br />

ili I. itera quær/fur, §. gli impIrto, lì. cod. ieri, Breit furturn,<br />

intendo eò pro tempore auipliori , secuu d iun Gloss.•<br />

ibi, et tenetetiarn Bari. lituitaus, nisi credat doutiuurn perroissurum,<br />

vet nisi aliàs /gnus ille solitos esset conduci ad<br />

vecturarn. Bald. tamer ibi post Jacob. Butric. volt , quòd in<br />

dubio prasumatur habere vuluntatem dutuini pr •optcr Paotom<br />

pr:ccedens; quid belie nota , Sed an habeat locum ista<br />

Ieriili locantibus operas sums ad annuli/ , veluli ii crstellaui.;,<br />

veI rnedicis, vel his qui locaut operas seas ad custodian<br />

feudi ? Bart. ili dirt. §. qui impleto, et ili 1. si mura,<br />

I). solu1. mat rirn. tenet , quid non , per cation es , quas ibi<br />

vide. Din. tames, qucnr ibi sequitur fact. de Cast. volt,<br />

quòd si costos remand ili custodia castri, fluito arino pro<br />

quo custodire proniisserat, quid videtur itcriun se obligasse<br />

pro custodia.sequeutis anni; nisi finito anno castruni obtulerit<br />

domino, quia tune 11011 videtur ámpliìts se obligare ad<br />

custodiarai, per text. in dirt. 1. si mora, in princ. Joan.. de<br />

imot. et Alex. ihi lenient opiniuucrn Bart " et milli plus placet,<br />

per cationes Bart. (-minis opiuio posset intelligi, el limitari,<br />

nisi ultra patientiaur conducturisoperaruu intcrveuiret<br />

aliquis actus designalivris taciti consensus pro sequenli<br />

tempore; quod est de niente Bart, et. ili /colica conduct°,<br />

cui elapso tempore conductiouis rive solebant solitari inercedem<br />

præstarc, tradii. Socio. cousil, 196. vol. 1. incipit<br />

ca pra•sentem con.cullatirnerre. Quid tames si list ligi inter<br />

duos lieges, vet civilities per quinqucnuiuur du ratura? air si<br />

post quinqucuuiun sirrt in auricitia, et prasteut sibi muluos<br />

favores , intelligatur liga tacite removals? Bald. in §. /tent<br />

ioeictafenz, de pace Ciristant. priutà arguit, i j uixl sic, per<br />

diet. §. qui imp&to; tandem tenet contrarium, nisi ligi renovetur<br />

expresse, per ilium text. et argem. I. si cam Hermes<br />

, C. locati,<br />

(2) Jfrrcne/ada. Sive debebat solvi tuerces in pecunia<br />

iminerala, sive ili frumento, vet alils sit parliarius culunus,<br />

ut tenet, et declarat Bald. ili diet.. §. qui irziple/o, col, 2.<br />

(3) Tres dices. :Nuts hoc, quia contrarian/1 tenebatOdofred.<br />

et Bald. post cuna ili dint. §, qui impie/o, dicentes, require<br />

tempos compeicns , et nom sufficere duos, nel Ires<br />

dies; Bart. ibi dicit, relinqucuduur hoc arbitrio judicis : et<br />

intellige hoc, quando colonos retineret prædiurn sciente, et<br />

patieute locatore, et sic de voluutate illins, ut probalur in<br />

dici, 1. qui ad certain 14. I). cod. et tenet Bald. ili diet. §.<br />

qui implclo.<br />

(4) Entiendese. Sive sin[ predict privatorum sive reipublicæ,<br />

ut in diet. §. qui implclo, ubi Bart. info[, idem esse<br />

ire tutoribus, et prælatis Fcclesiarum, qua priirs !ocaverunt,<br />

ut corum selenita, et patiensia sufiìcial. Et alle, quid essi<br />

interveuiat pactum, Tao conductor, t ī nilo [etupure couductiouis,<br />

posset Cuntlunr retinere, donee si ve solvantor<br />

meliorarnetta, quòd procedet dispositio hujus legis, quia per<br />

tale pactum non est sublatuzn jus commune hujus legis, et<br />

dirti §. qui impleto, arg. eorunn, quæ tradit Joan, Andr. iii<br />

addition. ad Spec. tit. de emplron: et vendit, §, ,cciendum , in<br />

adrlitionc iucipienl.i de c•mplorc, etc. quæ est ili 3. col, et<br />

in ten-minis consuluit Socin. consilio 17, vol. 3, incipit<br />

proscqucndo ordincnz grurr.clionurrz. Procedit etiatn iss a<br />

lee, essi prima locatio esset ad decern aulos: nam non<br />

est quid repuguet, quire est tacito conseusu locatoris, et<br />

coluri cenovetur prosemienti tantum anno, ut lac /licit,<br />

et tacit. ail hoe dirt. §. qui crap/e/o, cirro licit de lustro, et<br />

quia milita[ rat io istius legis in isto casu, sicut et pro utinori<br />

tempore esset localio: et hoc credo verism, licet Alex.<br />

cousil. lî. volum. 4, vers. 2. principa/fifer, aliud irrnuit,<br />

niotus ex lieto Bald. in diet. §. clear.' implclo , 2. lector. vers,<br />

guano Iris guic/ /n crop/ryleos'i, el ili 1. conca, col. 12. C.<br />

e/mm(10 1101? pc/cut. par /es , ubi dici/., quòd si aliquis accepit<br />

ili eniphyteosiur ad decennium, fruito termino, lion intelligitur<br />

repavasse, cicli agatur de utili dominio transCereud<br />

° , et non de modico pra-judicio, ut est inn casu diet,<br />

§. qui ineplcto; nam Bald. loquitu 17 de tacita reconductione<br />

cuiplryteasis pro illo sequenti amino , et sic de translatlotie<br />

utilis dnrriuii, quòd cessar in cassu locationis, ubi non potest<br />

dici , quòd pro seguenti arum transeat aliquod dominion).<br />

b: Corte etiarrr posset dici ex generalitate istius lcgis,<br />

non clislinguentis au priora loealio Merit ili srriplis vet sine,<br />

quòd in ornai casu ex tali tacito cousensu inducalur tacita<br />

reconductiu in sequeuti annuo, cram militet ratio ile posits<br />

ctiaur tali cast/; licèide jure conrn prni in conlrarium (quando<br />

couiractus ¡minim Iocatiouis fuit ili scriplis, id est :mum<br />

lit non valeret sine scriptura) sit courmunis opiuio, exponendo<br />

sic litteram diet. §. qui implclo, in fin, ibi, nisi in<br />

se, /jells , etc. ruoti per I. sequenterni, ibi, negus,cerildmam<br />

rlc.ciderai t , sequentes °piuioucnt Jacobi glossatoris, (luau/<br />

Gloss. ibi rcprobavit: dicunt enim, quòd ex quo pcinnrs<br />

coutractus exigebat scripturam, nun videtur liitta tacita rerrovatio<br />

, nisi scriptura fiat.: et licet irta opiuio sit cauouizata<br />

comñruuiter, tarnneu videtur fragile 1)octorum moil/um;<br />

nam ex quo prinp.1s corteactus, Greta scriptura, accepit<br />

substauliaw, et pericetiotreno, U,eitt rcconductio, qua; cx<br />

tacito conseusu inducilur per islam Iegern, et dirt. §. qui<br />

ira/rlr/0, non exigit scripturam, sed tan/Urn consensual; et<br />

quidquid sit de jure comururri, ex quo issa Ics ili hoc non<br />

distiuxit, visa per ejus conditores varielale esposii.iouum<br />

dirli vers. ru;ri ice ,ecrip/[s, dirt. §. qui irnp/efo, videtur,<br />

quad generaliser deblat iulelligi, cuoi tex imis comnunis<br />

11011 Mari; repugnet, et inn utroqueeasti militet eadem ratio;<br />

et tacit ad hoc, quod Bart. et commturiter Doctor. (hernia in<br />

dirt. §, qui ínrp/elo, quòd Fleet priraus colltraeLus tactits sit<br />

per. slipulatiuneur , atlhue ex tacito consenso sine stipulations,<br />

et sic sine actu retrò simili, fiet dicta tacita recouduclio:<br />

sed gins has; est nova consideratio, tu cogita.<br />

Limits tamen istaui legati, quand° contractus non fuit<br />

Cactus per modulo locationis, sed per visor venditionis fruetunur<br />

: nam licet locatia, et Cructattm verrdilio æquiparentur,<br />

ut inn 1. in rendi/ionem S. §. 1. 1). de Lonis auc/ur, judic.<br />

possid, ciu 11 ista Iex non expriniat lion in venditione<br />

fructuum, non dehet exlendi, ut in simili gmestione licit<br />

Gloss. in diet. §. qui imp/eto its ili terurimis tenet Bald. ibi<br />

in 2, lei'tor, vers. sed quid si contraelus, refcrt, et sequitur<br />

Alex. cousil, 76, vol, 5. col. 1. incipit visir elubi/afiau=<br />

/bus, Sed twit in contrarian ' , quod notat Alex. ili I. .ci<br />

Jamilias, col. 5. in prier. vers. item falli/regina, D. 'oli f.<br />

2<br />

matrirn. uhi dici[, grand emptor fructuirm 11011 babet jus in<br />

Cruetibus, amitequàiii separemitur à Cuudo,'I.<br />

cans in»Irises Gil,<br />

§ . nzessenz 5. 1), /oral. I. si Sei'vu.c lï i. §• loraoi . ii. et ibi<br />

notatur, 1), de ftuf, et idem est in colono , ut ili dint. juribus,<br />

et jura, quandoquè appellant couductorern, quandoquè<br />

emptorem fructuum, 1. Ca:sar 15. D. dc publican. et


De los loqueros, e<br />

rendada por aquel aîio (5) que viene : e es<br />

tonudo de dar por ella, tanto quanto solia dar<br />

en un ano de los passados. Mas si fuesse casa,<br />

o torre, o otro edificio non serla assi (6): ca<br />

esconce es tenudo el que la casa tiene logada,<br />

de dar por aquel tiempo que la tuuiere densas,<br />

quanto y durare , o biuiere; contandolo<br />

segund el tiempo passado. E la razon , por<br />

que ha este departimiento entre el arrendamiento<br />

de las heredades, e de las casas, es esta<br />

: porque aquel tiempo que tuuiesse de mas<br />

la heredad , de lo que deuia, podria ser en<br />

tal sazon , que despues non fallaria el seilor,<br />

a quien la arrendarse , e perderia porende la<br />

renta , e el fruto desse año ; mas en las casas<br />

non es assi , que en todas las sazones <strong>del</strong> aîio<br />

vectigal. Bart. in 1. totem 11. §. qui maximos 5. eod. tit.<br />

et Clement. 1. in fin. de rebus Eccles. non alien. Bald. in<br />

1. a:de, C. cod. Sed adhuc sto cum Baldo, cùm multe diversitates<br />

possint assignari inter colonum, et emptorem fructuum,<br />

cum ad colouurn pertineat cultura, et cura , et non<br />

ad emptorem ; et si daretur casus in quo cultura, et cura<br />

pertineret ad emptorem; et peusionem solveret aunuatim,<br />

tune idern est dicendum, quod in colono, ex quo in utroque<br />

idem est effectus: vide ad prædicta, quæ notat Bart. in<br />

dirt. 1. totem, §. qui maximos, col. 1. 2. 3. et 4. D. de publican.<br />

ibi videbis, quando ad emptorem fructuum pertineat<br />

cultura , et cura. Secundò limita respectu parate executionis:<br />

nam si prima scriptura formata est sub instrumento<br />

publico habente paratam executiouem , tacita reconductio<br />

non habebit paratam executiouem , dun ad hoc requiratur<br />

publica scriptura, cùm scriptura debeat legi, et oculis inspiri<br />

, 1. 1. D. de his, qua: in lestam. de/ent. Bald. in 1. legem<br />

in peine. C. eod. Tertiò limita , quòd licèt inducatur<br />

tacita reconductio, non tarnen videatur repetita pena apposita<br />

in locatioue prima, second/sm Dinum in 1. cum pater,<br />

D. de legal. 2. et sequitur Bald. in dirt. §. qui impleto,<br />

2. lectur. adducers rationem, quia pactunt penale non<br />

infirmai primum contractum, utide pena non petitur eoderi<br />

genere actionis; allegat I. prattles, D. de action. empi.<br />

Quarter limita, secunddin Bart. in diet. §. qui impleto,<br />

quando ultra patientiarn, sea taciturn consensum, requirebatur<br />

aliud ex parte locatoris, ut si teuebatur certas res<br />

dare conductori; nam tune ex solo consensu non videtur<br />

renovata conductio : ex quo (Barn infertur per earn ad Potestates,<br />

et castellanos, sea tutores, seis alla officia, quæ necessitate<br />

publica imponuutur, ubi non suffirit talis tacitus<br />

consensus, sed requiruntur stie solemnitates: soient enitn,<br />

ut ibi dcclarat Paul, dc Cast. nomina tali urn officialium,<br />

qui eliguntur à republics, extrabi de bursa, vel sacco: rìrrrr<br />

enim requirantur aliquæ soletnuitates, quæ non i sierveniunt<br />

in tacito consensu, non fit tacita renovalio; quad est<br />

notabile. Quinto limita , quando ex parte co:uluctoris non<br />

posset suini alla conjectura, nisi tacitus consensus manendi,<br />

sea perseverandi in prima conduct ione; tune nimiruin, quòd<br />

inducatur tacita reconductio, quia alias <strong>del</strong>inquere[, si renaaneret<br />

animo lucrandi frurtus, et non soleendi pensionern<br />

, quod in dubio noti præsumitur, 1. merito 51. D. pro<br />

socio, ut declarant Doctor. signanter Paul. dc Cast. in diet.<br />

§. qui imp/clo ; secùs erger , si sine <strong>del</strong>itto aliter posset renrauere,<br />

voluti si in clono locals ipse conductor partein ha-<br />

. beret , nam raiione partir pro indiviso poterit habitare totarn<br />

donium, ',eque tenebitur all peusionem partis eonsocit,<br />

gloss. notab. its 1. Sabinas, D. roman. dioid. Bald. in rap. 1.<br />

§• praterca daces/us, dc proizib. feud. alien. per Feeder.<br />

Bald. Angel. et lrnol. in l: duo fra/res, 1). de acquir.<br />

red. Paul. de Cast. et ibi Jaso col. pen. in 1. 1. C. qui testam.<br />

fese. pos. quod tauten tu limita, et intellige, quando<br />

Torn. H.<br />

de los arrendadores.<br />

se puede orne seruir <strong>del</strong>tas, o<br />

logar.<br />

LEY XXI.<br />

765<br />

las puede oin<br />

.De los que arrendaren heredades , o otras cosas;<br />

que .si las embargaren aquellos que las<br />

arrendaren, que les deuen pechar los danos, si<br />

non los ampararen podiendolo,fazer.<br />

Tienen arrendadas los ornes unos de otros<br />

heredades, o villas, o huertas, o otras cosas<br />

semejantes; e toman otrosi a loguero casas, o<br />

tierras, o otros edificios : e acaesce a las vegadas,<br />

que reciben embargos, ele guisa que non<br />

pueden usar, nin aprouecharse <strong>del</strong>las. E porende<br />

dez,imos , que si los señores <strong>del</strong>tas cosas<br />

domus erat ita ampia , quòd sufficiehat pars, quam iste habebat,<br />

cibi ad iuhabitanduen; seeds si talis pars non sufficeret<br />

sibi, inner esset alum doni urn conducturus, nam tune<br />

tenebitur ad pensionern partis consocii, et similiter intelligetur<br />

facia tacita reconductio, de qua hic : hoc probatur ex<br />

dicta notab. Aiber. quod non memini nee alibi legisse, in<br />

1. merito, D. pro socio , ubi limitat illud dictum in socio,<br />

qui sham domum esset conducturus ; allegat 1. si non cortem,<br />

§. libertus, D. de condect. indet. et fulcitur hue limi-<br />

-tatio maxima æquitate, pro qua tacit Gloss. notab. in 1. adeo,<br />

§. fin. in gloss. tin. D. de acqur'r. rerum dorma. ubi text. dicit<br />

, quòd si arbor posits prope confinium in viciuum fundam<br />

radices egerit , est comrnunis; sed limil.at, et iutelligit<br />

gloss. prædicta, quando non poterat sustentari ex prima terra<br />

; alias est illins tantìun , in cujus fundo arbor nata est:<br />

Tacit etiain, quia quando pars sua neon easel sufficiens, non<br />

diceretur habere domum, juxta notata in 1. legalo generaliter<br />

31. in princ. signanter per Paul. de Castr. 1). de legat.<br />

1. et lene cordi istam limitatiunetn. Litnita etiam, et<br />

intellige istam 5.Iimitationem, quando post primsm conductionem<br />

conductor haberet parkins in domo condurla;<br />

seeds si tempore quo primer conduxit, jam lrabebat partem<br />

in domo , licet talent, qu.r, sufficeret ad babitaudum, et nihilorninds<br />

conduxit partem socii , ut haberet magia spatiosann<br />

dornurn: nano tune maneado in domo ex tacito consensu<br />

induceretur dicta tacita reconductio, argum. I. Mela<br />

14, §. I. D. de alimen. et cibar. legal. et quia eadem voluntas<br />

præsumitur durare, nisi constet de contrario , 1. si<br />

pater 4. in princ. D. de manum. vind/ét. Gloss, in cap. de<br />

nep/is, 31. quest. 2. 1. cum. Lie status 32. §. 1. cum sequenti<br />

, D. de donation. inter virum , et uxorem, 1. cum<br />

tart'/um 3. et 1. cum qui 2;2. D. de proba[, cap. majores 3.<br />

de Baptis. et quod notat Joan. And. in addii. ad Spec. tit.<br />

de dorato, §. fin. vcrsic. 91. in addit. super verbo posit.<br />

(5) Ague/ (1fro. Quid si perci pia tur frurtus bis in anno,<br />

vet quolibet mense, vide Bart. bene ista declarautern in dirt.<br />

§. qui imp/e/o, vers. quaro, qua: est ratio, et Bald. in 1. lcgem<br />

, irs fin. C. cod.<br />

(lì) Non seria assi. Aliquando tarnen idem esset in prT-<br />

•dio urbano, quod iu rustico, ut dcclarat Bart. in diet. §.<br />

qui implelo, et Bald. its diet. 1. /egem, pros vide; et eorum<br />

dicta fuudautur ex ratimre differentiæ inter urbauum , et<br />

rusticuna prædium posita iu isla lege. Les tarnen Pori lib. 3.<br />

lit. 17.1. pen. vult idern esse in ',radio urbano , per quarn<br />

ita dici[ Peregrina in parte loca/io, qui 2. in litters b,<br />

oporteret tamer probari ile observautia tabs legis l'ori; alias<br />

staretur huic Icgi.<br />

.LEX XXI.<br />

Si conductor impeditur uti re locata per domirrum , vet<br />

aiium in casu non perrnisso , quern dominus potest prohibere<br />

, tenetur ei dominus ail damnum., et lucrum, quod<br />

indi erat habiturus, si prohibitus non fuisset: idem, si ei<br />

Eeeee


76G<br />

Quinta Partida. Titnlo<br />

sobredichas, o otros a quien lo ellos pudiessen<br />

vedar (1) , embargassen en alguna manera, a<br />

los que las touieren arrendadas, o alogadas,<br />

que non pudiessen vsar, nin aprouccharse <strong>del</strong>tas,<br />

que les deuen pechar todos los daños, e<br />

los menoscabos, que vinieren por tal razo rs<br />

congo esta. E aun deuenles pechar demas desto,<br />

las ganancias (9) que pudieran auer fecho,<br />

en aquellas cosas que tenian arrendadas, o<br />

alogadas, si non gelas ouiessen ellos embargado.<br />

Mas si otros estraîìos , que non fuessen los<br />

senores <strong>del</strong>tas, nin atales ornes a quien lo ellos<br />

pudiessen vedar, les 1zicssen atol embargo; sí<br />

aquellos que las embargan, han alguna razo rs<br />

derecha (3) por si, por que lo fazen, assi como<br />

por ser senores <strong>del</strong>tas, o por tenerlas empelladas,<br />

o por otro derecho que ouieren sobre<br />

ellas, por que lo pudiessen fazer; dezimos,<br />

que si aquellos que las dieron a arrendamiento,<br />

o a loguero, eran sabidores desto, que deuen<br />

pechar a los otros todos los daños, e los<br />

menoscabos, con las ganancias que pudieran<br />

y fazer, segund diximos quando lo ellos embargassen.<br />

Mas si quando lo ellos arrendaron,<br />

o logaron, non fuessen sabidores (4) que los<br />

otros ouiessen derecho en ellas; estonce non<br />

serian tenudos de lo pechar, mas de tanto,<br />

quanto ouiessen rescebido (5) <strong>del</strong>los por ra-<br />

causa justa proti bere non potest ìmpedientem, quam sciebat<br />

locator tempore locationis; sed si ignorabat, tenetur darntaxat<br />

ad recepta ; et tenetur justa impediens conduttori ad<br />

meliorationis æstimationem. Et prædicta habent locum, nisi<br />

conductor tempore contractus scivit justa posse impedivi:<br />

tune enim denegatur el actio contra locatorern. Hoc dicit.<br />

(I) Veder. Velati si erant fámuli, vel servi, vet subditi<br />

locatoris, 1. servos 20. D. de action. et obligat. 1. non videtur<br />

167. §. qui jussu D. de regal. jur. ubi Gloss. et per<br />

Joan. And. in cap. proposuit, de concession. præben. ubi el<br />

Abb. pen, col, et si posset providere , ne vis fiere[ colono;<br />

si non fecit, tenetur ad totale interesse, ut hic, et in 1. sì<br />

fundus 33. cum 11. sequent. D. eod. et per Bart. in 1. si uno,<br />

§. item cum quidam, versic. 3. caso principali , 1). eod.<br />

(2) Ganancias. Istud lucrurn potes[ dupliciter considerari<br />

; prime) habito respecta ad æstimationem fructuum , et<br />

proventuarn , quia fructus , et proventus erant majoris æstimationis,<br />

quam pretium solvendurn; et istud tale lucr u rn<br />

potest peti etiam a non solito negotiari, ut in dict. l.si fundus<br />

33. et in I. si in lege 24. §. colonus 4. D. eodern istud<br />

euim dicitur interesse circa rein, et ideò indistinctè pentinet<br />

ad conductorem, 1. si sieri/is 21. §. cirro per vendilorem<br />

3. D. de action. empi. et notatur per Bart. in 1. si merces,<br />

§. vis major, D. cod. Secundò potest considerari istud<br />

Iucrum, quia si talern utilitatem ex fundo conductor percepisset<br />

, potuisset cum pecunia indà habita negotiari , et lucrasi<br />

; et tale lucrurn non potest peti, quia dicitur iuterease<br />

extra rem, ut in dict. §. cìem per venditorem; peque de<br />

tali interesse , seo lucro loquitur ista lex , ut patet , cùm<br />

dicit en aquellas cosas que tenias alogadas, etc. quod intellige<br />

in non solito negotiari ; nain in solito negotiari cor nmunis<br />

opinio Bartol. et Doctorum est in I. unica , C. de<br />

sentent. quæ pro co , quod interest , et in I. 3. §. fin. D.<br />

de co, quod cerio loco, quòd tale lucrum peti possit, et in<br />

terminis locationis tenet Socinus consil. 156. vol. 2. incipit<br />

pro fundamento, col. 4. vers. 2. considerari potest.<br />

(3) Ra.zon derecha. Idem die, si factual tertü sit in-<br />

VIII.<br />

zon <strong>del</strong> arrendamiento, o <strong>del</strong> loguero; e si<br />

non ouiessen recehido nada, non han demanda<br />

ninguna contra ellos, Pero si aquellos que<br />

teniaa las cosas arrendadas, o alogadas, ouiessen<br />

fecho missiones (6), en labrar , o endere-<br />

Sartas que fuessen tales, por que valìessen mas;<br />

estonce, aquellos que gelas emb argaron, son<br />

tenudos de gelas ciar, y pechar a bien vista<br />

<strong>del</strong> Judgador. E esto que diximos en esta ley,<br />

se entiende, si los arrendadores auian buena<br />

fe quando las arrendaron, cuydando queaque -<br />

llos de quien las recibieron, auian derecho de<br />

las arrendar, o de las logar ì ca si ellos auian<br />

mala fe, sabiendo que eran de otro, estonce<br />

non aurian demanda (7) ninguna en esta razon,<br />

contra aquellos de quien las tenian,<br />

LEY XXII,<br />

De los frutos que se pierden, o se destruyen,<br />

por alguna ocasion; que non es tenudo aquel<br />

que los arrienda , de dar la renta que prometio<br />

por ellos,<br />

Destruyendose, o perdiendose los frutos<br />

de alguna heredad o viña, o otra cosa semejante<br />

(1), que touiesse arrendada (2) vn orne<br />

de otro, por alguna ocasion que acaesciesse,<br />

justum, cui Iocator non potest resistere, 1, e.v conducto 15.<br />

§• 2. ibi , inrursus hastium, D. beat, et notat Bart, in I. si<br />

uno, §, item cum quidam , col. 2. eod, tit. ubi intelligit,<br />

nisi culpa locatoris tale factum injustum fieret , velati<br />

propter inimicitiam, quam habebat cum eo, D, eod. 1. si<br />

mcrces 25. §. culpa; 4.<br />

(4) Sabidores. Approbat opinionem Gloss. in 1, si qui.s<br />

domum, in print. D. locati, contra quam tenebat Paul. de<br />

Cast y. ibi,<br />

(5) Ouiessen rescebido. Pro rata illius temporis, quo<br />

colons frui non potuit re conducta, et sic ad exonerationem<br />

mercedis pro rata , ut in I. si fundus 33, cum 1. et<br />

Icore drstincieo 35. in fin. princ. D. cod.<br />

(6) Missiones, Vide de hoc in 1. 40. tit. 28, Part. 3. et<br />

quæ ibi dixi.<br />

(7) Non aurian demanda. Adde 1. si fundum 27. C. de<br />

eviction. et 1. 19. tit, 5. supra cad. Part, et quæ ibi dixi,<br />

LEX XXII,<br />

Non tenetur conductor ad solutìonem, si omnes fructus<br />

rei locatæ occasione non multùm consueta destruantur;<br />

sicut inundatione aquarum, pluvia nimia, grandine, igne,<br />

sole, vento Minis calido, exercitu inimicorum, aut alio•um<br />

assonata , avibus , locustìs, aut vermibus : in bis non tenetur<br />

conductor: sed si pars fructuum remansit, digit<br />

conductor reditus solvere; aut deductis expensis fructus do-<br />

.mino restituere: sed si culpa conductoris, sea herbarum,<br />

-vet spinarum ibi nascentium, vel per se fructus consumun-<br />

-tur, pereunt pericolo conductoris, Hoc dici[.<br />

(1) Semejante. Sed in urbanis agris conductis (pornodo<br />

propter sterilitatem Get remissio, die, secundùm Bald. in<br />

addition, ad Spec. tit. de locato, col. 1. quòd eri[, quando<br />

ex domo fructus, et utilitas percipi non potest propter<br />

guerram, vet malum statism civitatis.<br />

(2) Arrendada. Quid si conduxerat ad lorgum tempos?<br />

au tune remittatur pensio. propter. sterilitatem? Bald. tenet,


De los logueros, e de los arrendamientos, 7G7<br />

que non fuesse <strong>muy</strong> acostumbrada (3) de aue-<br />

metido a dar, Ca guisada cosa es, que como<br />

nir; assi como (lt) por auenidas de ríos, o por el pierde la simiente, e su trabajo, que pierda<br />

muchas lluuias, o por granizo, o por fuego<br />

el senor la reata que deue auer. Pero si acaes-<br />

que los quemasse, o por hueste (5) de los eneciesse,<br />

que los frutos non se perdiessen todos,<br />

migos, o por asonadas de otros ornes que los e cogiere cl labrador alguna partida <strong>del</strong>los (8),<br />

destruyessen, o por sol, o por viento <strong>muy</strong> ca- estonce en su escogcncta (9) sea , de dar todo<br />

liente, o por aues, o por langostas (6), o otros el arrendamiento al sellar ele la heredad, si se<br />

gusanos que los comiessen , o por alguna otra atreuiere a darlo; e si non de sacar para si las<br />

ocasion semejante destas, que tollesse todos los despensas, e las missiones que fizo en labrar<br />

frutos (7); dezimos, que non es teuudo el que la heredad, e lo que sobrare, <strong>del</strong>o al señor de<br />

lo touiesse arrendado , de dar ninguna cosa aquella cosa que cenia arrendada. Mas si se<br />

<strong>del</strong> precio <strong>del</strong> arrendamiento, que ouiesse pro-, perdiesse el fruto por s u. culpa (10), assi como<br />

quòd sic , in L 1. col. 3. C. de jar. cmpltyt. ex eo, quia merces,<br />

seu peneio coutruensuratur cum fructibus, et idem vult<br />

in 2, lectur. illius leg. col, peu. ubi assignat aliam rationem<br />

diversitatis inter couductorenc ad Iongum tempos, et ernphyteotam,<br />

el. adde Alexaud. coasil. 28. vol. 4 . Adde etiarn,<br />

quòd procederet dispositio ltujus legis, si ve præstet uzerceden<br />

in pecunia, sive incerta quantitate fructuum , licet<br />

tune non dicatur proprie locatio , sed coutractus innominatus,<br />

secutcdìun Gloss. in 1. excepta , C, eod,<br />

(3) llluy acostumbrada, Nota hoc verbum, nam si ex<br />

consueto casu fortuito corrumpuntur, non tenebitur dominus<br />

ad remissionem mercedis: solirm ergò tenebitur propter<br />

casus insolitos , et hoc idem probatur in 1, ex conducto 15,<br />

§, si vis tempestatis 2. versic. sed et si credo, ibi, fervore<br />

solis non assuclo, et in versic, si vero nihil extra consactudinem,<br />

D. cod. quod Altier. in 1. licet, C. eod. in fin. (licit<br />

nota dignum, inferens ad tempestates, quæ sæpè accidunt in<br />

Lombardia , ut per cas non fiat remissio,<br />

(¡) Assi como. Ilie enumerar casus fortuitos , ut et<br />

enumerantur in diet. §. si vis, et adde 1, 3. tit, 2. supra<br />

cad. Part. et vide quæ ibi dixi.<br />

(5) Huestc. Limita , et iutellige , quando supervenit<br />

guerra et incuraus hostium post conlraeturu locatiouis; secùs<br />

si antea erat guerra, quia imputandurn est eis, qui sciveruut<br />

statura et conditiouern rei, et non providerunt; unde<br />

non excusantur à pensione, secundirm Bald. in §, vassalli,<br />

crut tempore, de puce Constant, argum. I, qua! bona,<br />

§. de illo , D. de damna infect, et in 1. lzabilatores, §. fin.<br />

cod. tit, et fuit edam hoc dictum Cyn, quod idear Bald,<br />

allegat in diet. §, si vie , referees, quad istud dictum Cyn,<br />

velementer allegabatur contra ernptores fructuum cujusdam<br />

loci, Dicit tarnen, quòd pro eis dicebatur deteriorem<br />

conditionem agent.ium, quia ex natura con tractus locator, et<br />

venditor sciebat se teneri ad babere licere, et quòd locator<br />

tenetur ad habere licere etiam de facto , ut in diet. §, si vis,<br />

Bcet secùs sit in venditore, ut in 1, fin. C. de action. empt,<br />

sed placet primum dictum, et satis probatur in ista lege<br />

Partitæ, quæ vult , quòd talis occasio superveniat post conductionem,<br />

cùrn dicit, touiesse arrendada, etc. Si tarnen<br />

ante locationem, conductore ignorante, casus fortuitus venerit<br />

, vide per Bald. in 1. 2, C. de contra/zen. enzption. Et<br />

nota, quòd in bac materia idem judicatur de timore, seu<br />

suspicione belli , quad de ipso bello , secundùnc 1'et. de<br />

.Anchar, consil, 88. incipit præmissa farti serie, ubi notabiliter,<br />

(6) Langostas, Adde 1, excepto IS. C. eodem,<br />

(7) Todos los frutos. Sumptuin est ex diet. 1, ex conducto<br />

15. §. 1. versic, sed et si lobes, D. eod. ibi , omnemque<br />

fractura, etc. Et quid si clerici non potuerunt colligere<br />

fructus beneficiorum propter incursunc hostium? an teneau-<br />

.tur ad decimam , (pain Papa aliquando impartit? Bald. didit,<br />

quod non , in 1. acceptons , iu fin. C. de asti. allegat<br />

,bonum text. in 1. forma 4. §. 1, D. de ccnsib.<br />

(8) Alguna partida de ellos. Iulcllige, ita quod sit minus<br />

dimidia eorum fructuum, qui soliti saut colligi : nam<br />

si asceaderent usque ad dimidiurn, vel ultra, tune non est<br />

sterilitas, sed fructuum exiguitas , quæ non inducit remissionem<br />

mercedis, 1, ex conducto 15. §. cum quidam 5. D.<br />

cod. quod autem sic intelligi debeat, patet ex co, quod hic<br />

dicit (alguna partila) et sic verificatur ill minori parte,<br />

quita diuiidia, ut dicit gloss. singul, in Clement. 1. in verbo<br />

ant carom parte, de foro compel, quaut ad hoc (licit esse<br />

menti teneudanz Abb. in cap. super co, 2. notati. de co , qui<br />

cogrton. consanguin. u:roris suer, et dicit cam valde singul.<br />

Alexaud, in addition. ad Brut. in I. item, quod Sabirrus,<br />

D. de furred, instil. in additione magna in fin. et Jaso ill 1.<br />

stipulatió ista, §. 1. col. 4. D, de verb. oblig. Et quid si<br />

fructus ejusdern fundi consistcbantin frumento, et oleo, et<br />

frumentam totum perdatur, olei autem fuit abundautia, ex<br />

qua damtum frumenti suppleatur, vide per Bald. in I. licet,<br />

C. eod. versic. 9. clucrro, ubi tenet, quòd tune velartzine<br />

ubertatis paupertas operitur.<br />

(9) En su escogencia. Nota valde, nam tollit varietatern<br />

opiniouum, quæ erant de jure corunncni, quando dicatur<br />

sterilitas; ill quo fuerunt tres opiniones magistrales magis<br />

cornmunitcr approbatæ. Prima, quod consideretur valgi<br />

opinio, secuudìtut quadre attento redditu percepto tempore<br />

illius locatiouis reputaretur sterilem fuisse, ut notat Gloss.<br />

in 1, licet, C. cod. ubi Salic. dicit , quòd ita communiter tenetur.<br />

Seca/Ida opinio erat, quad ibi esset sterilitas , ubi<br />

constaret tantum esse dam u urn, quod conductor non percepisset<br />

dimidiam ejus, quod solitum est percepi, ut fuit de<br />

mente Gloss. in 1. si tino, in princ. D. cod. et Bald. in 1. licet,<br />

C. eod. et Joan. de Imol, ubi declarat gtraliter hoc colligatur<br />

ex illa gloss. in cap, propter sterili/ideal 3. col. 2.<br />

eod. tit. Tertia fuit opinio, ut sterilitas dicatur, si attento<br />

pretio quad solvitur, et deductis sumptibus occurrentihus<br />

circa perceptioucm redituum, reperitur conductor deceptus<br />

ultra dimidiam jasli pretiì, ut quia fructus, qui supersunt,<br />

<strong>Don</strong> ascetulunt ad dimidiam pcetii promissi pro unaquaquc<br />

locatioae; secundùnc Bart. Bald. post Jacob. de Aret, in diet.<br />

I. ilea, et Bart, in 1. si uno, §. ubicurnque, D. cod. lit. Anton.<br />

et Joan. de 'mot, in dirt, cap. propter sterili/arem , Paul. de<br />

Cast. in 1. ex conducto, §. 1. I). cod. Bart. edam fait in hoc<br />

varius: nam in 1, si nzerces, §. vis major , I). eod. tit. dicit,<br />

quod tune dicitnr sterilitas evertisse, quando deductis<br />

expensis, quas fecit co9onus, nil ultra remanet de fructibus:<br />

quæ opinio, secuudùrn Abbat, in dirt, cap. propter, est contra<br />

ilium text, ut ibi per earn, ubi Joan. And. ponit aliate<br />

opiuiouem : vide ibi late per Joan. de Imol,<br />

Ista nostra lex decidit, ut tune dicatur sterilitas, quando<br />

aliqua pars fructuum remausit, licet non omnes fuerunt<br />

consumpti, et quod tune sit ill electioue coloni retiuere<br />

fructus , et solvere peusionem, vel, si hoc uolit, deduccre<br />

possit sutpptus ex fructibus perceptis, et si qui supersint illos<br />

locatori reliuquat; et sic videtur hic approbari secunda<br />

opinio saprà posita: et additur, quod hic dispatitur de clectione<br />

couductoris; nam Bald. ill diet. 1. licet, clini tetigit<br />

islam opiniouern , su bjunxit liæc verba: Colones ergò DWI<br />

respoudebit illo aureo, tainquá,r tunmrnis coleus, seul tamqualm<br />

partiarius non deductis expensis, ut extra de derma's,<br />

cap. tua nos: quod ergò hic disponitur, deviat ab illo dicto;<br />

ideò telle menti.<br />

(la) Por su culpa. Et adde, quòd culpa sua esset, si<br />

non solvit decimas, ut in cap. revel-fauna 65. 16. quæst. 1.<br />

et tenet in terminis Joan. And. post Ilostien. in cap. prop-


768<br />

Quinta Partida. Titulo VIII.-<br />

por labrar mal (11) la heredad; o por yeruas,<br />

o por espinas que naciessen en ella, tantas<br />

que lo tolliessen; o se consumiessen los frutos<br />

por si mismos (12), o por mala guarda <strong>del</strong><br />

arrendador; estonce seria el peligro <strong>del</strong> que<br />

touiesse la cosa arrendada : e seria tonudo de<br />

dar cl arrendamiento, en la manera que le<br />

ouiesse prometido ele dar.<br />

LEY XXIII.<br />

Por quales razones los arrendadores son tenudos<br />

de dar las rentas, magner el fruto de la<br />

cosa arrendada se pierda por ocasion.<br />

Perdiendose los frutos de la cosa que es<br />

arrendada, por alguna ocasion que villiesse<br />

por auentura , non seria tenudo de dar al sefior<br />

la renta , el que la prometiera , assi como<br />

de suso diximos. Pero casos y a, en que<br />

non seria assi. <strong>El</strong> primero es, si quando se lizo<br />

el pleyto de arrendamiento, se obligo el<br />

que rescibio la cosa, que por qualquier ocasion<br />

(1) que se perdiesse el fruto, a el pertenesciesse<br />

cl davo. <strong>El</strong> segundo es, si rescibiesse<br />

la cosa, a labrar por dos arios (2), o<br />

mas: ca si vit alío de aquellos se perdiessen<br />

3os frutos, por alguna destas ocasiones que<br />

diximos en la ley ante desta; y el alto ante<br />

desse, o despues (3) , ouiesse cogido tantos<br />

ter, de locato, super parte sine culpa, et. Dominicus in cap.<br />

1. ad fin. dc decimis, lib. 6. et adde ad istam legem 1. ex<br />

conducto 15. §. 2. D. cod. ibi, si qua tamen villa, et 1. si<br />

merces 25. §. culpa; 4. end. tit. et dict. cap. propter sterilitalem,<br />

et facit, quòd si iutrusus in majoria fécit ali qua<br />

damna in rebus majoriæ propter odium , et inirnicitiam illins,<br />

ad quern pertinebat, veluti si abscidit moues, vel extirpavit<br />

viueam, quòd si postea ilk, ad ,qucm pertinebat,<br />

recuperet major-jam, vel filius ejus, quòd poterit ab eo recuperare<br />

damna illata in rebus majoriæ propter ejus odium,<br />

et inimicitias: et videtur de hoc casus, secundùm Bart. ibi<br />

hi 1. si emancipato 17. D. de legal. prastand.<br />

(11) Latrar mal. Adde 1. ex conducto 15. §. 3. ibi, si<br />

prcediam coluisti, D. eod et 1. si merces 25. §. conductor<br />

3. cod. tit.<br />

(12) Por si mismos. Hoc verbum limita, nisi id contigerit<br />

vit io soli: nam et si fuissent percepii, fieret propter<br />

hoc remissio, secundùm Host. et ibi Imal. in cap. propter<br />

steri/itatem, eod. tit. ubi vide Joan. de Imo]. col. 11.<br />

LEX XXIII.<br />

Si ad casum fortuitum se obligavit conductor vet cam<br />

ad duos, vel plures anuos conduxisset, et potuit, deductis<br />

expeusis, ex fructibus cum ubertate præcedentis , vet sequentis<br />

anni sterilitas compensaci , tenetur ad solutionem<br />

pretii. Item si reditus forte, et non oh industriam , et culturam<br />

coloni augeantur, ita quòd fondus attulit duplurn<br />

ejus, quod dare solebat, duplicatur domino merces illius<br />

anni: quia ad quern periculucn spectat, spettare debet et<br />

commodum. I-Ioe dicit.<br />

(1) Por qualquier ocasion. Innuit ista lex, sufficere generalem<br />

renuntiationem fortuitorum casuum , licèt aliqui<br />

casus non exprimantur, quando generalis renuntiatio fit in<br />

contractibus; (plana opinionem tenuit Salie, in 1. 1. G. com-<br />

frutos, que, seyendo bien asmado, ahonda-:<br />

ria (4) para pagar el arr endamiento, e las despensas<br />

<strong>del</strong> labrador, por ambos los años; eslouce,<br />

tenudo seria de pagar el arrendamiento<br />

: e magner el senior de la h eredad le ouiesse<br />

quitado la renta (5) de aquel alío en que se<br />

perdiessen los frutos, si en aquel aîio que viniesse<br />

despues desse cogiesse atamos frutos,<br />

que abondasse a ambos los años, seguid es<br />

sobredicho, puedegelo demandar. Otrosí dezimes,<br />

que si por auentura acaesciere, que la<br />

heredad, o la cosa arrendada rendicre tan<br />

ahondada mente vn atto, que pueda montar<br />

mas <strong>del</strong> doblo , de lo que solia rendir vn apio<br />

con otro comunalmente; que estonce deue<br />

otrosi, el que la tiene arrendada , doblar el<br />

arrendamiento; si esta abundancia vino por<br />

auentura (6) , e non por acucia <strong>del</strong> que la labrasse,<br />

de mas labores que solia, o por otras<br />

mejorias que fiziesse en la cosa. Ca guisada<br />

cosa es, que como al senior. pertenesce la perdida<br />

de la ocasion que viene por auentura,<br />

que se le siga bien otrosi, por la mejoria que<br />

que acaesce en la cosa por essa misma razon.<br />

mod. vide de jure commnni, qua dixi in 1. 3. tit. 2. supra<br />

cad. Part, et adde ad istam legem I. licet 3. C. eod.<br />

(2) Por dos ados. Et sic sub una locatione; nam si essent<br />

diversa, non procederet, quod hic disponitur de rompensatione<br />

respectu uhertatis, ut hic innuit, et tenet Bald.<br />

et Salie. ice diet. I. licet , C. eod. nisi fieret per modum prorogatioeis<br />

: vide ibi Bald. vers. IO. guaco.<br />

(3) 0 despises. Sive sit anuos immediate sequens , sive<br />

interpollatus , ut hic innuit, et tenet Gloss. in diet. I. licet,<br />

C. cod. ubi et tenet Salie. et tenet I-Iost. Imol. et Abb. in<br />

dici, cap. propter stcrilitatem , cod. tit.<br />

(4) Abondaria. Declarat bene, quando dicat.ur ubertas;<br />

super quo fuerunt opiniones , de quibus per Gloss. in 1. si<br />

uno in princ. D. eod. et C. eod. 1. licet, et per Paul. de Cast.<br />

in 1. ex conducto, §. 1. D. eod. et teue menti islam legem,<br />

quia desist in aliquo ab his, qua Gloss, et Doctores tradunt<br />

in dictis lacis , et ista lex sequi videtur opiuionem Nicol. de<br />

Matar. quant recitat Bald. in dict. 1. licet, vers. 9. guaco,<br />

C. cod.<br />

(5) Quitado la renta. Etsi utatur verbo donationis, ut<br />

habetur in 1. ex conducto 15. §. 4. D. cod. quia verba accipiuntur<br />

secundùm subjectam materiam.<br />

(6) Por auentura. Id est, caso fortuito, veluti si locavit<br />

rnolendinum, ex quo locator consuevit recipere quinquaginta,<br />

senne verò, quia alia molendina suet destructs,<br />

vet ruinata, recepit cent um, secundùmn Bart. in 1. si merces,<br />

§. vis major, D. codeen, et Abb. in cap. propter stir=<br />

lílatem ad fin. eod. tit, secas verò si aliqua augmcntatio veniret<br />

propter bonitatem rei locata, vet propter industriam<br />

coloni. Adde Paul. de Cast. in 1. cotem, §. qui maxinzo, D.<br />

de public. et vectig. ubi posit istud exemplum de molendino,<br />

et intelligit, quando augmentum venit ex caso, quern<br />

verisimiliter contrahentes non potuerunt excogitare, et supervenit<br />

post contractum locationis; ubi etiam ponit aliud<br />

exemplum : vide ibi.


De los loqueros, e de los arrendamientos. 769<br />

LEY XXIV. nudo de guardar el pleyto, segund que fue<br />

De los mejoramientos que los arrendadores fazen<br />

en las cosas que tienen arrendadas , como<br />

el seiior los ¿eue rejazer al arrendador.<br />

Mejoran a las vegadas los arrendadores los<br />

heredamientos, e las otras cosas que tienen<br />

arrendadas, faziendo y lauores, o cosas de<br />

nucuo, e plantando (1) y arboles, o viîia, porque<br />

la cosa vala mas de renta, a la sazon que<br />

la dexan , que quando la tomaron : e porende<br />

es derecho, que assi como quando fazen daño<br />

en la cosa arrendada, que son lenudos de lo<br />

mejorar ; bien assi les doue ser conoscido , e<br />

gualardonado, el mejoramiento que y fixieren.<br />

E porende dezimos, que el scîior tenudo es,<br />

de dar las trtissiones (?) que fizo en aquellas<br />

cosas que mejoro, o de gelas descontar <strong>del</strong> at'rendarn<br />

esto. Fueras ende, si en el pleyto <strong>del</strong><br />

arrendamiento fuesse puesto, que fiziesse de<br />

lo suyo tales lauores, e mejorias, como es tas<br />

que de suso diximos: ca entouce (3) seria te-<br />

LEX XXIV.<br />

Tenetur dominus couductori solvere meliorationis expensas<br />

operis novi plantatiouis rei, nisi alite' couvenial:<br />

quia sicut solvit deterioratiouein, justum est, quod babeat<br />

de tneliorationc retuunerationem. floc elicit.<br />

(1) Plan/cnnlo. Et sic loquitur ista les, non sol3m<br />

quand() expensæ sont necessaria, verlan chain si Sint utiles:<br />

hoc idem probatur in I. ciomimrs horrcorarn. ï5. . in conduclo<br />

I. et in 1. pen. I). cod. et (licit Paul. de Cash. in dirt.<br />

§. in conllnclo, quoi] uecessarire indistincte reneluntor; utiles<br />

ver() tune , quando factæ sant dc voluntate locatoris tacite,<br />

vet expressè; vet si non adult voluutas, non stunt. graves<br />

locatori, per loges quis ihi allegat: et adde 1. 41, lit. ^'8.<br />

T'art. 3.<br />

('i) <strong>Las</strong> miss/ones. Sed au possit asportare res illas,<br />

fluas apposait tnelioraudo donnant' f)ic, 8 1011 si hoc vellet<br />

conductor potest, dlmttuodit commode id Geri posait., ut in<br />

l 'ter (tordes 191. §. ai incrúlinres 5. D. cod. i:t nota, q:;od<br />

procedit dispositio hujus logis etiarn in condnclore ad Inngum<br />

[emplis, secuudinti Bald, in rub. C. de jure C77//1/i,)t.<br />

col. 1.<br />

(3) Ca enfonce. Idem videtnr, et, si non sit espressum<br />

in pacto, quoi] uietioraliures fieri deheant pet' colmunn; sed<br />

generaliter forcit dictum, (prod colouus rent iuelioraret,<br />

sen data fuit act nteliorandurtt , tit volt L' a td. in diet. I.<br />

coluiur.s, quai est 1. peu. 1). cod. in prias. ad lin. lectur.<br />

LEX XXV.<br />

Non tenct.ur locator ele re perdita in apotlieca locata,<br />

risi in se custodiara recepit, aut ejus culpa, vel dolo perdatue;<br />

de fortuito m itera caso non tenetur, lit' d'cit.<br />

(1) !ton le p- tic fio. luuuit isla les, quod locator horrei<br />

r ī on teuelo,' de custodia, quando id specialiter non promisit<br />

: sed contra dia. I. rom in ¡dures ( 0.b. lin. 11. cod.<br />

dam dicit, clistoaiaur nutetn borreuruut rotiductoribus ifraslarc<br />

tlebet, et 1. 1. C. cul. Solve sanadlas Azott.<br />

su mma , et (loss. in 1. dominus, D. cod. cojos dicto ii<br />

videtur segui ista les, quod (l ebet iutelligi, quaudn expresse,<br />

vel tacili: per lradilionern claviuni localur renuntiaret custodia,.;<br />

sertis erga si non expt'esisscl, se nolte teneri ad custodian<br />

, vel claves non tradidissel, quia tune tcueretur es<br />

levi culpa propter rutilare, custodiara, et ita intelligatur<br />

d'Ictus Q. fin. Quia tarnen ista lex non facit islam dislinctio-<br />

puesto.<br />

LEY XXV.<br />

Del almazen que vn ome loga a otro, para tener<br />

tul, o, o otra cosa semejante; que rio es tenudo<br />

de pechar el daîiu que acaesce en el.<br />

Logando vn orne a otro algnnd almazen,<br />

en que metiessen olio, o otra cosa semejante;<br />

si quando gelo logo, non lc prometio (I) de<br />

guardarle aquello que y metiesse, si alguna<br />

cosa se perdlesse a aquel que lo rescibio a loguero,<br />

non seria 'cundo cl scîior de pecharle<br />

porende ninguna cosa. Fueras ende , si le pudiesse<br />

provar, que por su culpa (2), o por<br />

eugaîio .que lc ouiesse fecho, se pellljessen<br />

aquellas cosas. Pero si el señor <strong>del</strong> almazen<br />

ouiesse y puesto (3) algund orne suyo, o es-<br />

I rafto, por guarda de aquellas cosas; esconce<br />

tonudo ser ia de levarle atoe el .fudgador de<br />

aquel lugar, porque le pregunten (4.), e sepan<br />

<strong>del</strong> , como acaescio aquella perdida. Mas si<br />

rem, et deneraliter volt , locatorern !correi non teneri de<br />

rustoflia, ;tic , et inetta, secu, ile in Jacob. de _fret. Odo.<br />

et Allier. in dirt. 1. 1. et kart. in diet. I. C10772/.1111 .V quod<br />

quando quis Iocat tolam flomum retnotam à statione, et<br />

cuslotlia sua, tune locator nun celle!W' ad custodian; ex<br />

quo infect. Bart. quod domini, qui haheut apotheras, et lo-<br />

catit cas, a


770 Quinta Partida . Titulo VIII.<br />

quando le dio el alrnazen a loguero, recibio<br />

sobre si el scîíor , la guarda de las cosas que<br />

v inetiesse ; estonce lcuutlo seria , de pecharle<br />

todo quanto y perdieree. Fueras ende, si la<br />

perdida acaesciesse por alguna ocasion (5), que<br />

auinicsse por aucnlura, sin culpa <strong>del</strong> scïíor <strong>del</strong><br />

almazen; assi corno por fuego, o por fuervi<br />

de ladrones, o de enemigos, o de otra cosa<br />

semejante.<br />

LEY XXVI.<br />

Como los ostaleros , e los aluergadores , e marineros,<br />

son remedos de pechar las cosas rite<br />

perdieren en sus casas, r, en sus nauios, aquellos<br />

que ay recibieren.<br />

r.ry 7, Caualleros, o mercaderes, o otros ornes<br />

' , que van Camino, acaesce muchas vegadas,<br />

Rrcup. quo han de posar (1) en rasa de los ostaleros<br />

0), e en las tauernas (3); de manera (i),<br />

que han de dar sus cosas a guardar a aquellos<br />

que y fallaren, fiandose eu ellos, sin testigos<br />

(5), e sin otro recabdo ninguno; e otrosi<br />

ex Dami, et quæ habentor in dica.. 1. dominus: est enim<br />

prasumptio contra custodeiu , quando res custoditæ non<br />

reperinutor, vel locus custodiæ reperitur Tractus: ut dicit<br />

Ang. in dirt. I. e.r Iik .<br />

(5) Ocasion. Id est, casa fortuito, ut subjicit hic, et C.<br />

cod. 1. 1. de levi ergò, et etiam de levissima culpa tenehitor,<br />

quando recepit in se custodiam; et sic approhatur hic<br />

° piolo Gloss. in diet. 1. dominos, qua fuit edam Azon. C.<br />

eod. in summa, col. peu. per I. qui nicrcedem 40. D. cod.<br />

licet Paulus de Castr. ibi contrariurn voluit , imo quod isto<br />

casu tartina tenebetur de levi culpa, et respondit ad diet. 1.<br />

qui mercerlern , quod ihi principaliter recipiebat mercedem<br />

pro custodia; in casa verò hujus legis non principaliter<br />

pro custodia , sed pro uso liorrei.<br />

LEX XXVI.<br />

Becepti in caupona, vel navigio, sriente domino, vel<br />

ejus bruni tenente, recuperant ihi perdita domini negli<br />

culpa, seu dolo; sed non ienelur dominus de caso;<br />

-geulia,<br />

Der t enetur, si antequàtir eos reciperet dicit, quod custodirent<br />

res suas, quia si perderentur nolchat teneri; aut si eis<br />

dedit ttomum ad partem, vet arcani cum clave , ut ibi custodirent<br />

res suas. Floe dicit.<br />

(1) Ilan de posar. Traditur, Symonem ilium leprosum,<br />

de quo in Evangelio, esse sanctum Julianum, ob cujas rnentoriaut<br />

viator'es dicunt. Paler nosler, ut iuveniant bonum<br />

hospilium : vide per Carthusiensern part. 2. cap. 25.<br />

(2) Ostaleros. liti sana stahularii, de quibus D. nattier,<br />

coupon. stabalar. per totem, et tiicuutun à stabulo, id est,<br />

loco in quo equi, et alia jumenta recipiuntur, ut dicit Glos.<br />

in 1. pala/, ili - princ. D. de ritti corpi.<br />

(3) Tanernas. Lora stiri ubi rontestihilia venduntur,<br />

et comedentes recipirnttor: vide per Gloss. in diet, 1. patom<br />

in princ. super parte /aberra.<br />

(4) De manera. Id est, riecessitantur quodammodò ad<br />

hoc, quia de necessitate ad idos recurritur: non ergò babebit<br />

locum isla les in balneatore, ad que/ non de necessitate,<br />

sed de voluntalc recurritur, securidism Rare. super titub<br />

naulte, coupon. slogai. §. fin. et Alberic. in rubrica<br />

codera titulo; tenebitur tarnen de dolo, et lata culpa, secuuditm<br />

eos. An autra, hospitator cogatur recipere hospices,<br />

videtur quod sic , ut ili 1. 1. ad fin. D. farli advensus paulas,<br />

ibi, nec repellere potest iter agentes, et tenet Gloss. et<br />

los que han a entrar sobre mar, meten sus cosas<br />

en las naues en essa misma manera , fiandose<br />

en los marineros: e porque en cada vna<br />

destas maneras de ornes acaesce muchas vegadas,<br />

que ay algunos que son <strong>muy</strong> desleales (6),<br />

e fazen <strong>muy</strong> grandes daïios, e maldades, en<br />

aquellos que se confiar en ellos; porende conuiene,<br />

que la su maldad sea refrenada cors miedo<br />

de pena. Onde mandamos, que todas las<br />

cosas que los ornes que van camino, por tierra<br />

, o por mar, metieren en las casas de los<br />

ostaleros (7), o de los tauerneros, o en los<br />

nauios, que andan por mar, o por los rios;<br />

aquellas que fueren y metidas, con sabiduria<br />

(8) de los sel ores de los ostales, o de las<br />

iauernas, o de las naues, o de aquellos que<br />

estouieren y en lugar <strong>del</strong>los, que las guarden<br />

ele guisa que se non pierdan, nia se menoscaben:<br />

e si se perdiessen por su negligencia,<br />

o por engaño que ellos fiziessen, o por otra<br />

su culpa (9), o si las furtassen algunos de los<br />

ornes que vienen (IO) con ellos; estonce, ellos<br />

serian tenudos de les pechar todo quanto per-<br />

ibi Bart. in 1. 1. D. cod. ubi vide per Alger. in rubrica; nisi<br />

ex justa causa remise', ut quia dorms est plena bospitibus,<br />

vet hospes est iniuticus suns, vet alias quid simile: et<br />

afille Bart, in 1. 1. §, servi, D. farli adrersus nautas,<br />

(5) Sin tc.stigos. Innuit, esse necessarios testes ad probationer.<br />

rerum , quas hospes dicit recepisse hospitatorem;<br />

de quo tarnen vide gum notat Bart. in dirt. §. serva,<br />

D. furti arlversus nauios, et per Bald. in rubrica C. de<br />

probed. ch in 1. 1. et in I. certi juris 5. C. local. et Angel.<br />

in tract. maiejiaór. in parte fauta publica, col. 11.<br />

(6) Desleales. Afide 1. primam itt princ. D. eod. et serundhm<br />

Bald. in 1. 1. C. cod. communitcr hospitatores isti<br />

surit homilies rapares, et vulgares.<br />

(7) Ostaleros. Quid si amicus reciperet amicum? Dic,<br />

quòd non habebit locum ista lea, secunditni Specul. tit. de<br />

furii.r, versic. quod .si armor, et fuit dictum Rofredi, ut<br />

tradit Alb. 1). naut. coup. sta gni. 1. 1. et probatur infra in<br />

isla 1. ibi: .E lo qua dzrimos.<br />

(8) Con sub/Var ./a. App•ohat opinionem Gloss. in 1. 1.<br />

§. fin. 1). /tuta, coupon. stand. super parte Nato:, et vide<br />

pet' Spec. tit. dc Tullis, col. 4. vers. quid si res itnmissa',<br />

et Ang. in L 1. §. 1. D. furti advers. nautas, ubi guòd<br />

videtur salvum fore recepisse, si ipse recipiat, vet immitti<br />

patiatur, et sic paci est recipere.<br />

(fil) Culpa. Etiam de levissima, ut notat Gloss. in 1. 3.<br />

§. 1. super verbo sine culpa, D. nauta. , coupon. stabnl.<br />

Quid tauten, si postqu àrn hospitator recepit mulas, suet sibi<br />

per oftìci:dent arrestatæ? an et tune teneatur de levissima?<br />

Bald. in 1. ter, ants, C. isto tit. tenet, quòd non, quia<br />

tune tanquàm sequester magic quàm tanquàm hospes est<br />

censetdus. nlutavit enim officium voluntarium quodammodò<br />

in necessarium, D. eod. 1. videamus 11. §. gut vinum 3.<br />

et argum. D. dc lege commtssor. 1. fin.<br />

(10) Que vienen. Ilospitator tenetur edam de facto viatorurn,<br />

et exercitor etiarn de furto, seu damno aliorum Vertorum,<br />

ut et babetur in 1. 1. §. fin. corn 1. sequenti, D.<br />

naut. coupon. stubul. quando enim ipse recepit, tenetur de<br />

facto etiam viatorum, sen vectorum; si verò ipse non recepisset,<br />

tantum tenetur de facto suorum, quos in navi,<br />

vel in caupona habebat, non de facto viatorum, at habetur<br />

in I. 1. §. servi ad fin. D. furti adversus nautas, et ibi<br />

Gloss. et Bart. ita intelligunt: cram enim caupo, vel exercitor<br />

qui recepit , teneatur de levissima, et furtum non fiat<br />

sine culpa levissima, tenetur de furto istorum, I. cum duo


De los loqueros, e de los arrendamientos. 771<br />

diessen, o menoscabassen. Ca guisada cosa es, LEY XXVII.<br />

que pues que flan en ellos los cuerpos, e los<br />

aueres, que los guarden lealmente, a todo su Como los ostaleros, e los aluergadores, deuen<br />

poder, de guisa que non resciban mal, rtin recebir a los pelegrinos, e guardar a ellos,<br />

daño. E lo que diximos en esta ley, entiende- e a sus cosas.<br />

se de los ostaleros, e de los tauerneros, e de<br />

los señores de los nauios, que vsan publicamente<br />

a recebir los ores, tomando <strong>del</strong>los ostalage,<br />

o loguero. E en esta misma manera<br />

dezimos que son tenudos de los guardar estos<br />

sobredichos, si los resciben por amor (11),<br />

non tomando <strong>del</strong>los ninguna cosa. Fueras ende<br />

en casos señalados. <strong>El</strong> primero es, si ante<br />

que lo reciba, le dize, que guarde bien sus<br />

cosas que non quiere el ser teuudo de las pechar<br />

si se perdieren. <strong>El</strong> segundo es, si le mostrare,<br />

ante que lo rescibiesse, arca, o casa, e<br />

le dize: Si aqui queredes estar, meted en esta<br />

casa, o en esta arca vuestras cosas; e tomad la<br />

haue <strong>del</strong>la, e guardadlas bien (12). <strong>El</strong> tercero<br />

es, si se perdiessen las cosas por alguna ocasion<br />

(13) que auiniesse, assi como fuego que<br />

las quemasse, o por auenidas de rios, o si se<br />

derribasse la casa, o peligrasse la naue, ó se<br />

perdiessen por fuerça de enemigos. Ca perdiendose<br />

las cosas por alguna destas maneras<br />

sobredichas, que non auiniesse por engaño, o<br />

por culpa <strong>del</strong>los, estonce non serian tenudos<br />

de las pechar.<br />

bus 52. §. damna 3. D. pro socio, Gloss. in 1. 3. super parte<br />

sine culpa, D. nauta coupon. etc.<br />

(11) Por amor. Intellige, quando qui recipiunt, habent<br />

officium hospitandi, et recipiendi , mercede sumpta; seeds<br />

si non haberent tale officìum, ut dixi supra de amico, et<br />

satis probatur hic.<br />

(12) Guardadlas bien. Nota ex hoc verbo, quòd sola<br />

clavium traditio non liberat hospitantem à pericolo custodia<br />

de qua tenetur; nisi et addat hoc verbum, sclicèt, e<br />

guardadlas bien: ex hoc enim tacite videtur se eximere à<br />

custodia, et transferre cam in hospitem: et quod dicit Glos.<br />

in L fin. versic. item si prevdúrerit, D. naut. coup. stabul.<br />

quòd sola traditio clavium liberabit cum à levissima culpa,<br />

non est verum, et Gloss. loquitur ex capite nihil allegaus,<br />

ut dicit Bald. ibi, et quia secundùm Jacob. rte Rave. dictum<br />

Gloss. non est verum, quia es hoc daretur cauponibus materia<br />

<strong>del</strong>inquendi, et habendi claves duplicatas, ut latiùs<br />

ibi recitat Albera. licet Angel. in 1. 1. §. 1. D. furti advers.<br />

nautas, dicit, quòd traditio clavium liberet à levissima.<br />

Terse menti islam legem Partitarum, quia de jure commani<br />

non reperi ita herid expressum. Et subdit ibidem Alber.<br />

post Jacob. dc llave. quòd idem diccndum, et si apposucrit<br />

custodem ad camerarn suam, ut nihilorniuùs hospitans teneatur,<br />

argum. D. de acquir. posses. 1. quarumdam 51. et<br />

C. de pact. convent. 1. fin. et Afide Alber. in 1. 1. C. local.<br />

post Odofr. et hoc videtur verjus, licèt aliud voluit Bald.<br />

in hoc, quando apposuit custodem, in diet. 1. lin. §. item<br />

sipra:dixerzt, et in rubr. C. deposit.<br />

.(13) Por alguna ocasion. Afide 1. 3. §. 1. versic. nisi<br />

siquod da mno fattili contingit, D, naut. coupon. stabul.<br />

LEX XXVII.<br />

Ali ter tractantes peregrinos, quam convicinos suns, in<br />

Tom. H.<br />

Bien assi corno los mercadores, e los otros Len ,,<br />

ornes que andan sobre mar, o por tierra, con lit. 12,<br />

entencion de ganar algo; bien assi andan los Jtte.op:<br />

pelegrinos, e los otros romeros, en sus romerajes,<br />

con entencion de scruir a Dios, e ganar<br />

perdon de sus peccados, e Parayso. E pues<br />

que diximos en las leyes ante (lesta, de los ostaleros,<br />

e los marineros que reciben a los Caualleros,<br />

e a los mercaderes, e a los otros<br />

ornes que andan camino, en sus casas, o en<br />

sus mesones, o en sus nauios, que los guardassen,<br />

que no recibiessen daño en sus cosas;<br />

mucho mas guisada cosa es, que fagan esso<br />

mismo a los romeros, que andan en seruicio<br />

de Dios. E porende tenemos por bien, e mandamos<br />

a todos los aluergueros, e los marineros<br />

de nuestro Señorio, que los resciban en sus casas,<br />

e en sus nauios, e les fagan todo el bien que<br />

pudieren; e les guarden las sus personas, e sus<br />

cosas, de daños, e de todo mal, e que les vendait<br />

todas las cosas que ouieren menester, por<br />

aquellas medidas, e por aquellos pesos, e por<br />

tal precio, como lo venden a los otros (1) que<br />

son moradores en cada vn lugar de nuestro<br />

Señorio; non les faziendo otra escatima (2),<br />

honorum custodia, et rerum venditione, extra ordinem puni<br />

unto r judicis arbitrio. lloc dicit.<br />

(1) Conzo lo venden a los olros. Afide cap. 1. de empi.<br />

el vendit. et hcit, quòd curialibus, qui Regis Curiam sequuntur<br />

, non possint vendi res cariori pretio, quàm incolae<br />

locorum inter se vendunt , pro quo facit, 1. aninzalia<br />

18. C. de cursu public. lib. 12. et per islam legem dicit ibi<br />

Joan. de Plat. quòd validatur statutum, quo disponitur,<br />

quòd in transitu armigerorum à republica conductorum,<br />

vel à superiore transmissorum, pahula non ve ndantur cariori,<br />

sed justo pretio: non tarnen est facienda prærogativa<br />

mill:ibus, vel aljis privilegiatis personis, in pretio rerum<br />

venialium, phis quàin fiat privatis personis in foro publico,<br />

ut in I. septezn diebus 12. et ibi Joan. de Plat. C. de erogat.<br />

militar. anon. lib. 12. et ibi infert ex hoc, quòd contra<br />

jus est statutum, vel consuetudo, qua cavetur, quòd<br />

per tot dies fori nullus audeat mere priùs, quàm essent<br />

emptæ species, ve1 annone pro curialibus: quia per hoc venduntur<br />

viliori pretio cessantibus emptoribus, et dicit hoc<br />

ita fuisse de mente Andr. de Barulo: nuque potest quis copi<br />

vendere res suas pretio minùs justo, ut bahetur in 1. 2. D.<br />

ad Leg. Jul. de annota. et probater in 1. decuriones 5. in<br />

priucip. D. de admin. rerum ad clior'l. pertinent. et in 1.<br />

non enim tit. D. rerum amot. et intellige islam legem de<br />

pretio, secundirm quod est in foro publico, I. pretia rerum,<br />

1). ad Leg. F'alcíd. ubi Bart. et probatur in diet. 1. septem<br />

dicbus 12.<br />

(2) Otra escatíma. Nain quidquid plus justo quis appetit,<br />

sive ernptor, sive venditor sit, hoc turpe lucrum est,<br />

rap. 1. ne eterici, vet monachi, et ut (licit B. August. in<br />

lib. 13. De C/vilate Dei, cap. 3. omnes sunt communiter<br />

bon vitio involuti, ut vili pretio emant, et caro vendant:<br />

et ideò non æquales sunt ubique frumenti, vinique mensurie;<br />

ubi quidem cuiuntur majores, ubi venduntur minores,<br />

Fflff


772 Quinta Partida<br />

en ninguna manera que ser pueda: e los que<br />

contra esto fizieren ( 3 ), dcuen recebir pena,<br />

por aluedrio <strong>del</strong> Judgador <strong>del</strong> logar, segun<br />

fuere cl yerro, o el daño que fizieren.<br />

ut dicit Philos. 5. ethicorum, et tradit Lucas de Penna, in<br />

diet. I. septem diehus.<br />

(3) J-7. eren. Nota etiam, quòd quando peregrini inbnmaniter<br />

hractantue, non solirm possont habere recursum<br />

ad judirem loci, ut hic subjicit, sed etiam ad Episcopum;<br />

et iste est casus, in quo contra laicos potest se intromittere,<br />

ut probatur in diet. cap. 1. dc empi. et vendi[. et ibi notai<br />

.loan. de Imo[. qui et allegat cap. si quis romipetas 23. et<br />

cap. si gals 21. 24. quæst. 3. et notat Innoc. ubi Abb. in<br />

cap. sigtttficantihu.s, rte offe. <strong>del</strong>egai. et adde 1. fin. §. item<br />

Episcopi, D, de mower. et honor. et 1. 1. C. dc Episcop. (tadient.<br />

et refer!. Joan. Ande. in diet. cap. L Abbalem antiri<br />

num dicentem, quire[ audivit nragistrum sauro inducentern<br />

illud capituluut pro jurisdictione Ecclesiastica contra<br />

temporalem, ut posset pu tties quosdam, qui immiscebant<br />

farinam fabarum cera venali; quod dictum forte non admitictur<br />

in foro saculari , licet Joan. de Imol,. ibi dicat;<br />

esse hoc dictum menti tenendum.<br />

LEX X_i VIII.<br />

Emphiteosis est datio rei iinmobilis ad annum ccnatos<br />

in scriptis celebrala; et lit cute partiuut voluntate ad vitam<br />

recipientis, vel etiam haredum: et si res fola raso peril,<br />

est emphyteola libersfus; sett si rernauet octava pars, lenehie<br />

ad tot um censuro. item si emphvteota Ecclee.ire per biennium,<br />

aut laici (esset per triennium in census solutioue,<br />

etiam domino non peto te, potest ei dominus rein sua auctoritate<br />

auferre, nisi postea infra decor dies sine hie solvat:<br />

et nisi in his terminis solvat, incidit in commissnnt, et potest<br />

auferri yes per dominum chiaro sine lite: quia dies sta-J<br />

tuta pro domino interpellat. Iloc dicit:<br />

(1) Cosa raye. Cotmtituitur enitn empbyteosis super immobilibus,<br />

non super mobilibus, ut. hie, et in cap, 6. §. licentiam,<br />

in antheut. dc alien. et emphyt. collat. 9. et notat<br />

Gloss. in §, eden, Instil.. de locatione, et Azo in suunrna,<br />

C cod. et hoc est de natura empbyteosis, ut licit Bald. in<br />

1. 1. in fin. C. de lure emphyt. ex quo elicit, fluòd si contineatur<br />

in instrument°, quòd Ecclesia concessit in emphyteosim<br />

olivetunr in tali loco situm, nubd intelligitiu • de terra<br />

oli vata, non de arborihems peudeutibus; et subdit, quòd<br />

si actum esset, quòd ipsæ arbores essest emphyteoticæ, non<br />

fundus, quòd valeret, donee arbores sannt in fundo, propter<br />

imnnobilem radiceut: et si veteres arbores siccantur, et<br />

nova ex illis pullulent, duravit cmphyteosis, quia non est<br />

mortua radix productiva, unir vivit in plantis, D. ele danni.<br />

infect. 1. detrain' 1S. §, si qui vacinas: et ( l aid empbyteosis<br />

cqusistat tantiun in immobilibus, adds Bart. per text. ibi<br />

in autltent. de non alien. §. emphyt. 2. notab. collat. 1. res<br />

tarnen mobilis ascripta solo potest davi in emphyteosim, ut<br />

notat Joan. de Plat. per teal. ibi in 1. quemadmodum, C. ele<br />

agrie. et censii.. lib. 11. allegat dirt. Q. emphyteosim in fin.<br />

(2) Dada. Et non requiritnr, quòd à principio pretium<br />

interveniat, licet Gloss. in cap. poluit, de locato, dixit contrariurn,<br />

secundìnn Abb. qui elicit communiter teneri, et<br />

vide ìn gloss. sequenti.<br />

(3) A censo. Non intelligas, quòd contractus emphyteoticus<br />

sit contractus censualis; quia inter has multa suet<br />

differentia, ul notat Gloss. et ibi late Abb. pen. et fi n. col.<br />

in cap. constituters 6. de eel glos. donzib. Jaso in 1. 1. C. de<br />

lit re emphyt. col. 10. in lin, cum princ. 11. sea quòd. emphytcosis<br />

datur sub annua pensione, vet sensu. Lt adverse,<br />

quia probates ". bin , non esse de substatmlia contractus cmpity<br />

teotici, quòd it principio interveniat certa quantitaspre-<br />

. Titulo VIII.<br />

LEY XXVIII.<br />

De las cosas que Toman los o rnes a censo; a<br />

quien perlenesce el daáo Bellas, si se pierden,<br />

e conto deue ser pagado el censo.<br />

Contractus ernphyteuticus en latin tanto L,y r ,<br />

quiere dezir en romance, como pleyto, o pos- 1l,r. m<br />

tura , que es fecha sobre cosa rayz ('1), que es 1Yow:.<br />

Brida (2) a censo (3), señalado, para' en to- neeop.<br />

tü, vel glia res prout tenuerunt multi, ut refert Alberi(,<br />

in dicta 1. I. ubi dicit, bane esse commmnem opinionem,<br />

de quo late per Jason. in dint. 1. 1. ubi dicit col, 1. et 2.<br />

referee 's in coutrarinnr esse commuuem opinionem gnòd<br />

non requiratar à principio aliqua prastatio ruantitatis, vel<br />

alterius rei ; gua (minio approbatur hic. Quid tauten si in<br />

instrumento coniiueatur, talis dedil in emphyteosirn vet<br />

censurn? quis contractus dicatur emphyteoticus, vel ceusualis?<br />

Joan. Fab. in diet. 1. 1. dicit, quòd emphytroticus;<br />

allegat 1. sed si adjlcialur, D. pro socio, et I. .species, D.<br />

de attr. et argent. legal. et cum eo transit Jaso, C. cod. 1.<br />

2. col. 39. vers. 8. quecro, est in 89. col. totius tractatus;<br />

et idem videtur, si diceret, recipio tñ emphyteosim, et censunz,<br />

nisi ex adjunctis aliad constaret.<br />

Sed quid de contractibus cetrsualibus nostri temporis,<br />

uhi ponis censum, sive annuurn redditum stiper possessione<br />

sua, non transfert dominiurrt rei in ertnette annuune<br />

redditum, sicut est in contractibus aliis ceusualibus antiquis,<br />

de quihus in dict. cap. con.stitotu.s G. sed ipse vee'dens<br />

anruurm redditum rernauet dominus fuseli, et solio° vendit<br />

illud jus percipicndi? Utrunn lieti contractus sint liciti,<br />

est qurestio autiqua, in qua fue•uut contraria, et diversa<br />

opiniones, ut palet es notaos per Lutoc. Mosti. et Joan.<br />

And. in cap. ifa coviate, de usar. et in casu in quo venditisi'<br />

annuus rcddilus j:un ante istuun contraclu un institutus, cornm<br />

unisDoctoruu+ resolutio est, quòd sit licitusta lis contractus;<br />

sive talis census consista[ in redditibus íuudi, vel donuts, sive<br />

ex laboribus certa persona, liberi, vel servi, vel in actione,<br />

vel nomine: Iterate potest dici, quòd hic interveniat usura,<br />

lln i) pu rus contractus os emptionis, et venditionis: quia ibi est<br />

pretìum, scilicet certa quantitas pecunia, item est ibi mera,<br />

scilicet cerros redditus, canon, vel annona; et procedie hoc,<br />

sive ernatur in perpelnuns, sive ad vilain, vel ad ccrtum tenpus,<br />

velati decent anuorum; et ideen est judicandum de tali<br />

corntraclu, sictt de alio puro coutractu emptionis etvelditionis<br />

cnjusque rei. Si verò rcddilus de novo constituitur<br />

tempore venditionis super fundo, vet alla re, dixerunt quidam,<br />

talen contract uin esse illicitum, et usurarium, utpote<br />

quia ibi deficit uierx, qua ematur, et quia intcrvenit<br />

1Taus de coutractu ad con tracturrr: et in bane sententiam<br />

videtur inclinare Joann. And. in addition. ad<br />

Specul. super rubrica de usur. ubi elicit, quòd quando<br />

fructtrs fuissent certi, puta censuales reditus non submissi<br />

fortuna, et tempus certum, plus tralleretur contractus ad<br />

usuram. in bane etiarn sententiatn inclinare videtur Inner.<br />

in dict. cap. tia ckilaie, dunt elicit, consulendum esse omnibus<br />

lidclibus, qubtl à tali contrtetu abstineant, quando<br />

census de novo conslituitur. I-lanc partem etiam tenuit<br />

Idenric. de Gandavo, prout refert Guilliclmus Boot, in suo<br />

quolibeto, utrum liccat entere reditus ad vitam, vel in perpetuum,<br />

vel sint illiciti, et usurarii, ubi retbrt otto media,<br />

quibus dictas Ileuricus ele Gandavo fundabat suam assertionem;<br />

et principale motivum istorum videtur, quod in emptiouibus,<br />

et venditionibus pecunia debet esse utedinm, non<br />

extremum, 1. 1. D. de contrate. emptmn. non ergo in proposito<br />

pecunia debet esse extremum, id est, res empta: quia<br />

ubi pecunia est res empia, ibi est usura, ex quo pecunia<br />

pecuniam producit; et sic videtur, quod non liccat emcee<br />

reditus pro pecunia, quia hoc est in effcctu emcee peéu,<br />

niam pro pecunia: onde dicit, in casa, in quo hujusmodi<br />

contractus liciti essest, oporteret esse duos contractus, scilicet<br />

contractnm emptionis fondi, et postea venditionis luidi<br />

ad certos reditus; et tuno accipitur census, sive peusio


De los loglieros, e de los arrendamientos.<br />

de re sua, quia de terra empta, tradita, et exposita pro<br />

annuo censu, sive pro annua pensione percipitur: neque<br />

obstat, secundum eum, solatio aliquorum dicentium, quòd<br />

emendo pensiones, vel redites, non emitur pecunia, sed jus<br />

recipiendi pecuniait! quia licet verum sit, aliud esse jus<br />

percipiendi pensiouetn, vel reditus, aliud ipsa pensio, vet<br />

reditus, et proplerea etiarn verum sit, illud jus percipiendi<br />

pecunia posse emi, quia est æslimabile; secundum eum videtur<br />

non posse cuti illud jus immediate, mediante nuda pecunia<br />

, sed oporteret, quòd ematur mediante alio, puta ; mediante<br />

fundo, vet mediante donatione, veluti si tale jus percipiendi<br />

esset donatum à liege. Joan. ¡le Ligniano, quent sequitur<br />

Lauren. de Bo<strong>del</strong>. in traclatu suo de usar. gtræst. 1 3.<br />

ill fin. tenere videtur eamdem seutentiam, si ultra constitutionem<br />

novi redites interveniat pactum de revendendo; et idean<br />

videtur tenere Abb. in sua 5. disputatione, incipit %logoro.<br />

Contrariatn sententiam, imò, q uòd talis contractus sit<br />

licitus etiarn in censu, qui de novo conslituitur, tenuerunt<br />

multi Doctor. ut refert Innoc. in dici. cap. in cfidtate, de<br />

usur. lmò et ipse Innoc. non videtur deviare ab eadem<br />

sententia, licet per viam consilii dicat, abstineudum esse<br />

ab hujusmodi contrariibus: refert etiam alios quantplurianos<br />

dictus Guilliel. Bout. ubi suprà , eamdctn senteutiam<br />

tenenies, in resports. ad 7. motivum llenric. de Gandavo:<br />

hoc etiarn tenet Sylvester in sua summa iu parte usura, cl<br />

2. in versic. 12. greaa •ilur, uhi dicit, hoc commutate! . tenere<br />

Doctores Parisinos, et Canonistas in dirt. cap. in etütale,<br />

subdens, quòd non videt bona us differe itisen inter<br />

allictum autiquurn, et novum; tuns quia non directe, et<br />

immediate emitur allictum, sen reditus, sed jus exigendi,<br />

et percipiendi ilium; turn quia, si aftictus autiquus, quern<br />

secundum omnes etnere licet, fuit licitè institutos, quare<br />

nod potest et nunc alios institui, et vendi ? Si verò fuit<br />

institutes illicite, quasi res de se iujusia licitè emi non<br />

posset, per regal. non firmalttr 13. de reg. jur. lib. 6. lieque<br />

etiam potest dici, secuudans eum, quod hic non interveniat<br />

encrs, quæ emitur; quia imò est, scilicet ccrlus reditus,<br />

sett jus exigendi illud, et quia tenet emptio eliam<br />

fructuurn futurorunr, qui sperantur, I. nec empleo 8. D.<br />

de contrat. empi on. ut et in jacte yetis, I, .si jaelum 13.<br />

D. de action. empi. Ilæc etiam pars videtur approbari per<br />

ducs extravag. martini quinti, et Calixti lexlii, quæ sunt<br />

sub titulo de emption. et vendit. in vol. extravagant.<br />

comm:maim, ubi talcs contractus derlarantur liciti, et non<br />

usurarii: hoc etiam palet ex lege nostra Taurina 68. et de<br />

novis legibus de Iitadrid anno Domini 1534. petitione 127.<br />

et in Curiis Toleti petitione IO. ubi tales contractus permittuntur,<br />

etiarn si iuterveniat pactum de retrò vendendo: et<br />

ista pars de rigore juris videtur verior, et communior inter<br />

Doctor. et stantilus dictis declarationibus Papalibus, non<br />

est ampliies disputandum, prout in simili quast. vult Pet.<br />

de Anchar. in regul. peccatom, de reg. jur. lib. G. in fin.<br />

16. col. nbi vult iu quasi. illa , an borra infidclium, qui<br />

nobiscum vivere voluut in pace, possint capi, et depradari?<br />

in qua quast. fuit contrarieras inter Innocent. et Mosti.<br />

sed dicit Acechar. ibi, quòd ubi ex auctoritate Papæ caperentur,<br />

et deprredarentur, ejus determinationi, et diftiniliani<br />

esset standùm; neque peccatum incurreret, qui auclorilate<br />

Ecc:leche occuparet: refert etiarn Guido Papa in suo<br />

opusculo de Contraclibu.e illici'Ls, col. 3. quad istam opinionem<br />

serval •totus mundos, et Papa sic tolerat, non<br />

tolerantia dissimulatoria, sed ex certa scientia, etiam inter<br />

Ecclesiasticos: et quòd Papa conventui Saecti Antonii<br />

Vieunensi, et etiarn aliquibus Ecclesiis Collegiatis Begni<br />

Francia, et Delphivatus concessit, et quotidie conredit facultatem,<br />

ut possint tales pensiones antillas emergi, licet secundìnn<br />

eum non foret necesse tales licentias impetrare,<br />

cum jure communi coucedatur: et beet isla opinio sit Vera,<br />

et coinmuniter à Theologis, et Canonistes approbata.<br />

Limita earn prima, quando novus census constituitur à<br />

dante pecuniam in persouarn ipsius, qui recipit pecuniam;<br />

quia tuuc talis contractus semper est illicitus, eL sapit usurariam<br />

prava:stern, uam tune emitur pecunia pro pecunia,<br />

et pecunia inventa est, ut astimct alias res, nod ut æstimetm',<br />

1 si it er fdejossorenr 42. D. de fìdejus.sor. et in dici.<br />

1. I. I). de contrate, empi. Ilæc liruitatio colligitur ex die-<br />

Tom. II.<br />

773<br />

tis Innoc. ubi hoc expressè videtnr tenere in diet. cap. in<br />

c/ ilare, de osier. et sequitur ibi Joan. And, Anton. et communiter<br />

Doct. et ideò dixit Joan. de Lignian. in cap. fin.<br />

rte usar. quern refert, et sequitur Lauren. de ßodulphis in<br />

diet. Iractat. de recur. 6. quæst. principali, versic. gucrro<br />

14. /lobes stalutum, etc. quòd si consuetudo, vel statutum<br />

civitatis habeat, quid rectores venclaut de pecunia civitatis<br />

a1icui, et suis hæredibus quinque tlorenus, vet decent annuaiirn<br />

pro centurn, quòd tabs contractus est illicitus; nisi<br />

civitas constilueret ill um censum ill bonis civitatis alüs á<br />

pecunia: et •secundum islam limitationern consuluit Francisc.<br />

de Aretio consil. 351. incipit viso 'Inmate ad me<br />

transmivso, etc. Sed adverte, quia Bald, in 1, unica, C. eis<br />

leis, gui porno nomine, col. 7. versic. et hoc facit ad qucestionem,<br />

videtur velle contrarium expressè contra istam limitationent;<br />

(licit cuim bac verba: PO/le ,ego emi à 'litio<br />

nomen suurn, hoc modo; quia cieco à Titio pro mille reditus<br />

granule pro centenario anuualirn; et picrique dictent, quòd<br />

ista non est usura: sed in contrarium facia, quia isle reditus<br />

est infallibilis, et ejusdetn perpetui teuoris, uncle iste<br />

contractus est suspectus de usuraria pravitate, preesertim si<br />

isle coloratus emptor cortsueverat fcenerari: plcrique concedunt,<br />

quòd iste contractus est suspectus; tarnen non alleò,<br />

quòd fcinerahiiius debeat judicari, quod concedo, si in regione<br />

commueiter hic reditus Il'equcntatur, et inter bonos<br />

servat.ur, et apud utercatores. Floe idem contra id, quod<br />

dictum est in irta prima lirnitatione, tenet idem Bald. in<br />

cap. unico, si de feud. va.sal. ab aligno interpell. fuerit,<br />

versic. sed quid dices, ubi (licit, quòd si ego curio à te aunuurn<br />

redituen de quinquagiiita florenis in anno pro pretio<br />

mille Ilorenorum, quos till solvo, quòd licet aliqui dixerunt,<br />

istam contractuen non esset sine usurarurn scrupulo,<br />

ut alias ipse Bald. licit ill diet. 1. 1. guild si Lunen apponeretur<br />

pacturn, quad ilia mille converterentur in emptione<br />

pr'eediorum, tune isle contractus justior esset; et si<br />

vetditor non vult ernere, inspect sibi: et culli hoc videtur<br />

traesire Bal. lick statini subdat: Considera super ista cautela,<br />

et cogita, ne per istas cavillationes conscientiarn tuam<br />

leedas. Similiter et contra islam limitationern tenere videtur<br />

Sylvester usi supra, ubi postquàm retulit dictum Joan. de<br />

I.iguiauo, de quo supra, licit sibi videri, etiam isto cast/<br />

esse veram venditionem, et quad non sit obligatio personalis,<br />

sed rcalis, cùm obligentur bona venditoris pro reditu:<br />

movetur per rationem Ferver. et Alexand. Lombar. guano<br />

superiùs retulit: quia cùm habeamus tria bonorum genera,<br />

mobilia scilicet et immobilia, et jura in utrisque, hoc ter-<br />

Liam genus est, quod venditier: et idem voluit Conradus<br />

ill suo traclatu de confractibo.s, quæst. 7 4. et 75. Molin. in<br />

tract. de eesur. et contractibus, num. 22. Joan. à Medina<br />

ill trattai. de re.stilul. ill quast. de censíbus, col. 5. Sed<br />

profiler hare dicta non videtur recedenduin ab isla limitatioate<br />

, quæ videtur esse magic commuuìs inter Doctores,<br />

et quia vere , et realiter in bac prima lirnitatione non<br />

interveuit res aliqua, quæ ematur, glia (plans pecunia<br />

in effectu, et non potest negati , quits talis contractus<br />

manis sapiat mutnurn sub usuris , vel sallitn maxirnam<br />

Irabcat vicinitatem cum mutuo; neque potest dari illud'<br />

tertiurn genus bonorunr isto casts, cirro istud jus neque cadat<br />

super re mobili, vet immobili, et sic deficit fundamentum<br />

Sylvestri; neque dato, quad obliget bona sua pro so-,<br />

lutione talis census, tecebit talis contractus, ricin illa hypothera<br />

sit accessoria ad personalern obligationeru, et gimp.,<br />

do ipsa non contrahitur super bonis aliquibus: et facit ad<br />

hoc, quod dixi suprà cod. 1. 19. in gloss. rnagn. quòd hypotbeca,<br />

velut accessoria, debet regolari ad persona lent<br />

obligationem, et cornprobatur hoc ex diesis e.r[rarañantibus,<br />

eran elicuut, quòd imponebatur census super oppidisi<br />

agris, terris in contracles expressis; et quia isto modo, et<br />

non alias, isti contractus frequentantur; onde tane prædictum<br />

limitationern tamquiim veram, et ohviantcm fraudibus<br />

cisuraruni. Lc uno tamers casts neat procederes isla 11mitatio,<br />

scilicet, si isle, d ui constituit ceuscem, se obligando<br />

, esset solitus locare operas suns ad tacitùnt pro anno, et<br />

venderet ipsas operas, sets constitueret censum in illis; nani<br />

talis contractus licitus esset, ut est de ruente Innocent. et<br />

aliorum in diet. cap. in cávilate, et tenet Ang. de Clavase<br />

Fffff


771<br />

Quinta Partida. Titulo VIII.<br />

in sua summa in parte usura, el 1. versic. quid de ibis,<br />

co l. 2. est curai tune areas, quæ ernatur. Et per prædicLa<br />

potest chiant dici; d uòd si res super qua imponitur census,<br />

peuitirs des runtur, quòd cran non sit, in quo maneat.'stud<br />

us percipicndi, quod fuit venditwn, liberabitur venditor à<br />

j<br />

pensione, vet censu, et periculurn hujus peremptiouis exit<br />

eiiplua'is, ut in I. I. C. de peric«l. ei comnzod. rei vendita::<br />

et quid si res fOrl penilùs iuterent, sed remaneat area ? Vide<br />

quæ dicai infra in gloss. in parte e por fur,o: et plane<br />

procederet, quando census, seu reditus constituitur limitaie<br />

ratioue talis praedü, 'eel prædiorum, ila quòd corastitucus,<br />

et ejus hæredes, illis peremptis, nun teueautur ad<br />

solutionem reditus illius rei, nisi rations illius rei, et quatrain<br />

illam possideant: si 'amen hoc cessaret, esset majus<br />

duhiurn cram fundus ills non sit venditus, sed obligatus pro<br />

certiori solutione census; et sic principalis ohligatio videtur<br />

personalis et alienatio proda, super quo constituitur, accessoria;<br />

quòd certe multuro confert ad opiuionem illorum,<br />

quòd possit dictus iste annuls census conslitui super<br />

personali obligatione illius, qui recipit pecuniam: sed adbuc<br />

potest dici, quòd licet fundus non sit venditus, veuduntur<br />

tarnen reditus ex fundo pro ea surnma, qua emuntue,<br />

et ill' sent super quibus contracttur, et sic est ibi jus<br />

reale adhærens fundo.<br />

Secondò limita, nisi census, qui imponitur super re,<br />

non posait in totum haberi de reditibus rei; ut si coustituam<br />

censuro super domo de decent, cram non possit conduci<br />

nisi pro guin que: nam tunc talis contractus esset ilcitis,<br />

et fraudulosus, secuudirna Joan. de Ligniam. in cap.<br />

fin. de ztsurzs, refert, et sequitur Lauren. dc Bodulphis in<br />

diet. suo tractat. de usur. 12. quost. in G. fol. totius tractatus:<br />

quia tunc insurgit obligatio personalis, ut in cap.<br />

illo vos 4. de pignor. et cap. ad nostrani. 5. de empi. et<br />

vendit. Sylvester etiam ubi supra tenet etiam talora contractum<br />

esse illicitum, et illud plus esse ohnoxium restitutioui;<br />

licet proprie secundùm eum non possit dici contractus usurarius,<br />

supposita veritate venditiouis, quia cessai mutuum.<br />

Et adverte, quia hoc limitatio est multizm contigua superiori:<br />

quia in residuo, in quo res illa, in qua irnpouitur<br />

census, non suficit ad reditum constituturn quolibet anno,<br />

videtur, quòd dehciat mcrx quo ematur, et sic contractus<br />

cart illicites, et pro residuo insurget personalis obligatio,<br />

et contractus censeretur factus in fraudera usurarum:<br />

et crederem, quòd et si pro solutione talis census<br />

(impositi super re, quæ non suflicit ad talent reditum quolibet<br />

arino) obligaret venditor ornnia bona sua, quòd adhue<br />

procederet, quòd supra dixi: quia, ut dixi in procedente<br />

limitatione, requiritur, quòd in bonis constitualur<br />

census, et ad bona fiat i-datio: et dato, quòd quis ormaia<br />

bona obliget (ut disfi) non per hoc videtur constiLuere<br />

censurn super ibis bonis, ut etiam assent dictus Lauren.<br />

de Rodul. ubi supra quæst. 13. Quod rnultran tens menti:<br />

nam forte ex bac limitatione sit declarata multi contractus<br />

censuales à personis pauperibus fatti super rebus, vsI<br />

fendis, qui deductis sumptibus cunt parti reditus, subverterentur;<br />

et beni fruit dictum Bartoli in I. codicr'llr;r,<br />

g. institut. D. de legat. 2. ubi dicit, quòd, aut quis vendit<br />

fructus, constituendo jus ususfructus in re ipsi emeriti,<br />

et tune est alienatio, ut in 1. fin. C. de red. alien. non<br />

alien. aut non constituendo, sed se obligando actione personali<br />

ad dardos fructus, et tune non est alienatio: bene facit<br />

etiam ad hoc, quòd hypotbeca omnium bonorurn venit accessoriè,<br />

et ad executionem principalis disposiliouis, et hoar<br />

debet ampliare, neque alterare principalern dispositior:em,<br />

sicut et alias habetur in Clementina 1. in fin. de prædend.<br />

et tradii Felin. in cap. licit, de offe. ordir, et Decius consil.<br />

305. col. fin. et consil. 413. col. fin. Intellige, quod dictum<br />

est circa istam secundara lirnilationem, quando emptor<br />

non ignoravit reditus rei super qua census imponebatur;<br />

nam si ignorasset, et deceptus à venditore crederet, sufficientem<br />

esse ad tot reditus, quanti erat census, tune non<br />

esset illicitus talis contractus, nec videretur factus in fraudem<br />

usurarum; imò competeret actin sups' emptori contra<br />

venditorem ad interesse, ut in 1. si sterilis 21. in princip.<br />

et in §. 1. D. de action. empi. et L in vendítionibus 9. D. de<br />

contrah. empi. 1. 12. et 1. 63. tit. 5. infra eadem Partita..<br />

Si verò non fuisset deceptus, licet dicat se ignorasse valorem<br />

redituum, procederet quod dixi: quia videtur affectata igno.<br />

mulla, et quia explorare debuerat, argum. I. qui corn alio<br />

19. D. de regulrs jur. 1. sed el si pupilles 11. §. condrilo 5.<br />

D. de instil. Neque contra istam lienitationear objici polerit<br />

de ditto Bari. in I. feuedu.s quern, D, de annuls<br />

cran dicit, quòd idem est dicere, lego iu. super i!!o fruzdo,<br />

quantum si diceret, obligo 'thorn fundum; et sic, quòd<br />

non sit inter hoc differentia in constitutions no;' census,<br />

an client obligo fundum, vel impono .super tali (undo: •<br />

Ham<br />

licit dictum Bart. esset verism (quod tarnen non caret scrupulo,<br />

ut. pates ex notatis per Speculat. tit.<br />

de locato, §, nunc<br />

aligta, versic. SG.) Bart. loquitur•respectu pignoris, vet bypotheco;<br />

casus auteur nosier est, non respecta hypotfrecæ,<br />

sed ut videalur, in quo fuit factus contractus venditionisi<br />

seu uude fuit iste reditus venditus, et sic quæ sit mers, quæ<br />

venditur. l'rrttcrea Bart. vult, quòd idem sit dicere super<br />

fundo, quantum obligo fundum; non verò dicit, quid è<br />

contra, si idem esset dicere, od/go fundienz ad decem, grace<br />

lego, quantum si diceret, super illo fundo, inter quo in casu<br />

nostro longe interest. floc idem probatur ex dictis extravagantibus<br />

(si ex verbis carom narrativis, liriturn sit arguere)<br />

tara narrant irnpositionem census t'actant super ta-.<br />

libus prædiis, domibus, etc. et cram dicit, bonis in ipso<br />

contracta lune eXpressz's, pro ipciies census e.zsolutione in<br />

perprtuum oblrgatis: si tamer super omnibus bonis coustitueretar<br />

census, tune lieue tenerel contractas, cran principalis<br />

dispositio omnia bons concernai, et non veuiat lune<br />

accessoriè, sed priucipaliler, ut et voluit dictus Laurentius<br />

de Rodul. in diet. 13. quæst.<br />

'Perth') limita, nisi in tali venditione census intervenir-et<br />

pactum de reverdeudo, et pretium esses injusturn; nain turc<br />

parvitas pretii juncta cula pattu de reveudeudo, faceret præsumi<br />

coutractum illiciturn, et in fraudeur usurarum, ut di-.<br />

cit gloss. nolabilis in capitul. conguesiees, de usur is; qn Iuiinò<br />

et fondus est, duod voluit Laminent. de Rodai. in dicto<br />

suo tractat. quæst. I S. in fin. quòd et si deter pretii justitia;<br />

si !amui in istis censibus, qui novitcr iustituuntur, iuterveniat<br />

pactum de reveudeudo, ex hoc præsurnitur contractus<br />

illicilus, et in fraudent usurarurn: quod dictum reputo<br />

falsumn per ea, quæ supra dixi: quia data justitia pretii, tale<br />

pactum, etiam in censibus, sen reditibus qui ile novo constituuntur,<br />

est licitum, et approbatur in dictis extravagautibus;<br />

quando verò cunt parvitate pretii conrurrit dictum<br />

pact urn, an ex hoc præsumatur contractus illicites, et usurarius,<br />

fueruut varire opiniones: nam quòd ista duo sulliciant,<br />

ultra id, quod babetur in diet. gloss. hoc tenueruut<br />

Innoc. Joan. Aude. Amon. Joan. de Irnol. in cap. ad nostram,<br />

de empi. et vendit, et plures alb I)oct. relati à Barthol.<br />

Cepol. Veronen. in silo tractat. de simulatiazc contraciuum,<br />

in G. casu principal. et per Socin. cousit. 248. 2. volumiuc,<br />

incipit, zncmquid ex duobus, et Decius cousit. 167.<br />

causa quæ coram recerendo vicario, et cousit. 3113. et dicit<br />

Bald. in 1. fn. C. dc condii. inscrits, quòd contractus de<br />

revendeudo non est suspectus, nisi ex rediloum quantitate<br />

immoderata respectu pretii: et multo fortins est suspectus<br />

secundùm eum, si sit ibi donation's clausula. Contrariam<br />

opiniuuem, quòcl isla duo non sufliciant, teuuerurt picrique<br />

Doctor. qui el.iam referuntur in dictis loris; et haie<br />

parti cum certis limitátionibus adhærere videtur Bart. Cepol.<br />

uni supra, et etiam Socin. in diet. consil. 248. ubi plene<br />

respoudet ad capitulum, ad nostram, dc empilone, et<br />

venditione, et ad capitulum z710 vos, de pignor. Ego verò iu<br />

materia dc qua loquirnur , propter magnan vicinitatein<br />

quai], habest Isar contractus censuales cum mutuo, et quia<br />

propter eos chantas christiana exulat, in censibus, qui de<br />

novo constituuntur, adhærerem ill' opinioni, quòd dicta<br />

duo prodicta, parvitas scilicet pretii, et pactum de revendendo<br />

suif riant, cùm hoc opiuio habest pro se Gloss. auctoritatem,<br />

et valentissimos Doctores; et quia pro ea salis facit<br />

text. diet. capitul. ad nostram, nam potest dici, quòd<br />

Papa ibi non judicat contractura usurarium ex appositions<br />

pacti, quod à septeunio usque ad novennium possit reernere:<br />

potest cairn vcuditio fieri ad certurn tempos, 1. 2. C. de<br />

pactes inter emptor. et vendit. et quod ex hoc non debeat<br />

judicari contractas usurariu's, tenet Bald. in cap. 1. venais:.


De los loqueros, e de los arrendamientos.<br />

da su vida' (4)<br />

775<br />

de aquel que la rescibe, o de sus herederos ( 5 ), o segund se auie-<br />

quæro , de quibusdam, de feud. dai. in vieem leg. commissor.<br />

non ergò propter hoc pacturn potest dici, quòd fundetur<br />

dispositio diet, cap. ad nostram, sed ex parvitate pretii<br />

cum pacto de revendendo, sive purè, sive ad certum ternpus;<br />

et quod ihi, posit Papa de septennio ad novennium,<br />

fuit contingentia casus. Ratio fundamentalis est, quia non<br />

præsumitur animus venderseli ex parvitate pretii cum pacto<br />

de revendendo; et ideo Forte I. Regni 1. titul. 2. lib. S. Ordinamenti<br />

Regal. quæ judicat cor,tractum usurarium ex<br />

pacto "le revendendo cum dicto pacto, quòd usque ad cerium<br />

tempus non possit redimi, (lebet iateljigi dala parvitate<br />

preti: nam si pretium esset justurn, ex hoc pacto non<br />

posset contractus judicari usurarius, prout et licit Barthol.<br />

Cepol. in dicto suo tractatu, iu decima præsumptione, et<br />

satis probatur in dicto capital. ad nostrum; et credendurn<br />

est, promulgatorern illius legis Regni in hoc habuisse respectum<br />

ad dispositionem juris Canonici: et quia contra j us<br />

Canonicum, seu in caso in quo deticeret juris Canonici dispositio,<br />

non valeret statuturn laicorum, per quad ex certis<br />

conjectures contractus præsumeretur usurarius, ut testatur<br />

Frer1ericus de Seuis consil. 9G. incipit apparel guar/ars lerr,<br />

et sequitur Abb. in cap. cum contingal, de j«rejtu. Fain. in<br />

cap. Ecclesia Sancta: Marini, col. 22. de con.s!il.<br />

Sed quod dicetur justurn pretium, ut perpcndatur in<br />

his contractibus parvitas pretii? Abb, notabiliter in dict.<br />

cap. ad nos/rani, elicit, quòd non sufficcret quolibet iujustitia<br />

pretii; sed oporteret, quòd pretium sit valde tenue respects<br />

valoris rei: quia propter pactum de revendendo, res<br />

minus valet, a cguin. 1. fluidi pcu/enz, D. de contra/r. empt.<br />

et volait hoc etiam Socinus, qui allegst Abb. in dict. tonsil.<br />

24S. iu fin. qui et pro l 'oc illegal in arguun. notata<br />

per Bart. iu 1. 1. §. si liaras, D. ad Trebclliun. et in 1. pretia<br />

rerum, I). ad Leger i'alcidiam: et hoc docet experientia,<br />

cieco propter tale pactum communiter res veudatur<br />

minori peel io, quàm venderei or, ubi non intcrvenit tale<br />

pactum; et bonum est sumare argumentoin, ah cxperieutia,<br />

ut in Clement. di.spendeosam, de judía. cap. mtt/li 12. 4U.<br />

distinct. cap. queens sd G. de election. lib. 6. Opinionem tamen<br />

contrarian, quad nihil diminuì debeat de vero, et<br />

commuai pretio ratione dirti pacti, tenet Barth. Cepol. in<br />

diet. suo tract. 3. præsumptione ad final, et Guido Pape, qui<br />

et loquitur iu teratinis istarurn aanuarum peusionum in<br />

suo Opusculo de usuris, fol. 3. column. 1. vers. sed juxta<br />

hoc 'lacero, et in decisione Parlamenti Deiphynalis, quæst,<br />

516. ubi tenet expresse, quòd si non intervenit justum pretium<br />

secundirm cornmunem valorem rei, tune interveniente<br />

pacto de revendendo, contractus pr•sumitur fmneratitius;<br />

allegat Gloss. in diet. cap. conque.stus, et dicit, quòd<br />

ita semper vidit serva';. sti pi verò placet prior opiuio: quia<br />

negari non potest, ratione talis pacti rem minus valere,<br />

emptoremque catione talis pacti non ita plenum jus hapere,<br />

ac si tale pactum non intervenisset; et quia pecuniam suam<br />

posset in prædia, et alia sihi utiliora convertere, gum siri<br />

et hæredibus prodesset , et dim emit sub hoc pacto, videtur<br />

in suspenso suam hapere pecuniam, cam quotidie sparet ta-<br />

Iium redituum redemptionem: et hoc videtur approbatum<br />

ex dicta lege Regia de Madrid, quæ istos census in pane, et<br />

vino, etc. constitutos taxat ad rationem 14. millium pro<br />

mìlliario, Et forte posset dici, quòd saltim quarta pars, vet<br />

partial ultra, pretii veri, et communis, si cessaret tale pactur,<br />

possit minai ralione talis patti, et si ultra mimreretur<br />

dicatur parvum pretium: hoc videtur suaderi ex dispositione<br />

diclæ legis Regni, juncto cap. 3. §. quia vers Leoni<br />

s, in authent. de non alien. collat. 2. et Gloss. iu anthem,<br />

perpetua , C. de Sacrosanctis Ecclesiis, et Gloss. in diet. §•<br />

quia verò Leonís, super verbo faciendam, et Gloss. juncto<br />

text. in 1. circa, D. ad Leger Fezlcidiam, et etiam ex Glos.<br />

in §. hoc jus porrectum, 10. (infest. 2. super parte dtstracta;<br />

et ci' m videamus unurn milliarium perpetuurn seu reditus<br />

perpetui, communiter valere ad rationem trigiuta<br />

millium mora petinorum, et ultra, satis erit, quad ratione<br />

dicti pact; nrinuatur quarta pars, et sic dental- vigiuti, et<br />

duo milliaria cum dimidio ad minus pro quolibet milliario,<br />

essi imponatur cum pacto de revendendo; et cam pretia<br />

varientur ex tempore, non stetur taxationi dictæ legis de<br />

/Madrid, sed, ut communiter reditus perpetui valeant, considcretur;<br />

et maximè in istis Regnis, ubi rariol'a suet cornmercis,<br />

et minora lucra quæstuaria, et non soient homines<br />

tam assidue, et late negotiari, prout solent in Italia, et<br />

Gallia.<br />

Possent etiam acidi alice limitationes, quæ colliguntur ex<br />

notatis per Abb. in diet, cap. ad nos/ram in fin, et per Joan.<br />

Andy, post IIostiens, ibidem, et ex illis pr æsumptionibus á<br />

Cepol. traditis in dicto suo Tractatu de sim.ulalioee contractus.<br />

Ilæc tamer' tanquàm principaliora tetigisse sufticiat;<br />

consulo tamer, cum Innocentio, et alüs gravibus Doctor,<br />

abstinendum esse, prout semper abstinui, ab hujusmodi<br />

con trac ti bus: quia, ut dixi supra, propter cos christiana<br />

charitas exulat. In bar materia scripsit charissimus filius<br />

Incas Liccuciatus Didacus Pizarro quondam tractatum, qui<br />

habetur in stampa, qui ut vir ti mora tæ conscicntiæ eupiens<br />

salutern lid eli urn , quantum pot uit restrinxit istud contracturn;<br />

poteritis videra, si placeat: ego quæ dixi seutio in isla<br />

materia, correctioui nick as sentientis me subntittens.<br />

(4) Para en ladri su vichi. Idem si ad cerium tempus,<br />

veloci ad decennium; vide Bald. in 1. 1. iu prir,cip. D. si<br />

agar vecfigal. ubi vide per cum, quid si non adjiciatur<br />

quantitas temporis, sed dicatur, concedo in emphyleosim<br />

«d tempus, et per Jason. in 1. 2. versic. 7. guaro, C. de<br />

_ti re emphp.<br />

(5) 0 ale sus herederos. Et rim simpliciter dictum est<br />

ale hæredibus, veniunt omnes hæredes in infinitum, I. in<br />

annalibus 22. C. de legal. et 1. finial. codeas lit. I. hreredis<br />

63. et I. se/elm/um . ;O. D. de verb. srjuf quia de natura<br />

empltyteosis est, quòd sit perpetua , ut notai Bart. in 1. 1.<br />

iu peine. D. si ager vecligal. et in I. 2. col. 2. C. ele jure<br />

emplt>7. Aug. in 1. qui luntínibus, D. de serri!. urb. prod.<br />

Limita tames, et intellige, nisi sit emphyteosis, gum non<br />

consuevit concedi, nisi in primula hæredem: quia tune nomen<br />

hæredis indefinite prolatum restringitur ad primum<br />

hæredem tantum; et si consuevit concedi in secundurn hæredeut,<br />

restriugitue ad secur,dùm, et sic deinceps, secuudùrn<br />

Bald um, per text. ibi in I. antiquila.s, C. rte usufruct,<br />

Limita alum, et intellige, nisi cmlrbyteosis coucedatur ab<br />

Ecclesia alicui, et suis hæredibus: narri turic non intelligitur<br />

de omnibus hæredibus, sed tau titrn de descends ntibus:<br />

neque talis concessio con'prehendet hæredes ex/miler's, ut est<br />

text. iu authent. de sae alien. §, emph_>leosinz, collat. 2.<br />

tenet Gloss. et Bart. iu 1, ctiam, D. soluto matrimonio,<br />

Joan. And y, in addition. ad Specul. iu tit. chi localo, §. mina<br />

al/qua, verste. 113, et isla est commands opiuio, ut adducit<br />

]ate Decius in cap. in prasenlia, 14. col. de probalionibus,<br />

dicens, quad isla opiuio debet prævalere in judicando, et<br />

consulendo, et ehi respondet ail motiva Abb. in diet, cap.<br />

in prcesentía, col. 9, qui tenuit cou trariam opiuionern; super<br />

quo puncto tu cogita, liana cito ernphyteosis Ecclesiæ<br />

possit hoclie dari in perpctuum, tam iu disposi rione §. 1/centtám,<br />

in anthem. de alien, et emphyt. collat. 9. qu à m ex<br />

1. 3. tit. 14. Part. 1. videtur, quòd id quod habetur §.<br />

empli,yteosim, in authen. de non alien. collat. 2. quæ astringit<br />

ad tertiam geuerationem, et qualitatern hæredum,<br />

bodie non habeat locum, præsertim cürn per legem Partitæ<br />

non reperiatur approbatus diet. §. crph leosim, neque<br />

etiam per jus Canonicum; et forte videretur distinguendum,<br />

maid aut iii cotcessiotedicitur simpliciter, quòdcouceditsimpliciter<br />

Ecclesia it' emphyteosiun alicui pro se, et hæredibus,<br />

non ari perpetuò, et tune proredit opiuio commuuis;aut<br />

fuit adjectuun hoc vertum perpetuò, et turic coinprchenelantur<br />

quicumque hæredes descendentes, vet estranei. Et cùm ita mihi<br />

videretur, tandem reperi istam fuisse seulcntiam Bahl, in<br />

addit. ad Sprat/. tit. de localo, et iu auth. .siquas ruinas,C. de<br />

Sacros. Eccles. col. 1, et in aliis loris relatis per Ales, in I.<br />

(.Li(2m, 1). solido matrimonio, cito refert quartam principalern<br />

opiuionern, otri retort Angel. et alios istam opiuionem<br />

reprobantes; sed milli satis placet, quia per earn istæ<br />

opiniones reducuntur ad corcordiam: et idem videtur 4i,


i 76<br />

rendnin, si conccssio fierei in quibuscumquc hæredibus: et<br />

au tune etiarn comprehend:uttur fegatarii, ciuca Iegatarius<br />

in re legata gnodauutmda hires sit, per I. id tempa, 14. §,<br />

1. 1). ele usueapion. vide per Jason. in dicta I. 2. quæst. 14.<br />

ubi refert quautplures tenentes, quod sic, licet expresso non<br />

loquantur in concessione Ecelcsir.<br />

Liman Cdiam, et intellige dictum communern opintonein<br />

iu emphyteosi solita eoneedi: /lain seeùs esset in ea,<br />

gnsr scrvnla Solemnitale in tali alienatione requisita de novo<br />

concederetur, can transiret etiarn ad extraneos hæredes, ut<br />

trarlit Deehis ubi supra col. 15. Limita etiam, nisi in concessione<br />

dicatur de hæredibus mascrlis; ram tune non ve-<br />

'dent extranci, sed tantum descendentes: ita tenait ßayn.<br />

dc Fcrli. in disputationc sua, incipit quidam habebat duos<br />

filios, sequitur Bald. in 1. Gallus, §. etiam, col. pen. D. de<br />

liber. et post{. per text. in diet. §. si (Weida/us, dc aliened.<br />

Jearl. et etiarn Decius in diet. cap. ire prcrsenlia.<br />

Sed quid si recipiat quis emphyteosim pro se, et suis<br />

filiis, et hæredibus? an exigatur, quòd lilii etiarn sint hmreties,<br />

ut succedere possiut in emphyteosi ? Bart. in I. ut<br />

jrtrisjurandi, §. si liberi, D. de operis liberi. tenet, quòd<br />

sic; allegando §. emphyleosim 3. diet. auth. de non a/ienan.<br />

et sequitur Bald. in I. tale pactum, §. fin. in princ.<br />

D. de parli;,, per ilium text. et Angel. in diet. I. Gallus, §.<br />

Otani, D. de litter, et post{. et idem licit. Alexand. consit.<br />

44. vol. 4. Viso themate, in priucip. si dicatur pro filiis,<br />

et successoribus, qui allegat Imol. in 1. quod dicitur, in<br />

fin. ult. col. D. ile verb. obl> at.<br />

Sed quid si fìlii snit inæqualiter instituti in hrereditate?<br />

an in comity-leas; succedant acqua liter? Bald. quòd sic, in diet.<br />

2 uth. si quas nanna,, C. de Sacros. Ecc/ess. col. 4. et in 1. librill,<br />

col. G. C. dc operLs libettor. Adverle tamer], quia<br />

Bald. loquitur, quando non fait adjeclum verburn et tarredibus,<br />

sed tantino fuit dictum de filiis: quinimò ex niente<br />

Bald. est in diet. auth. si quas rama,, cittn dici t, quia<br />

tune emphyteosis non est jtt.s harcditarium, quòd quando<br />

adjectum fuit et Ierredt'bus, etc. quòd tune succedant in<br />

emphyteosim pro parte, in qua sunt instituti; et si aliquis<br />

coram instituatur in re certa, tune non surcederet in emphyteosi,<br />

ut voluit Bald. in dicta I. libcrli, col. 7. versic.<br />

seeundum labium.: quia appellations hæredes ili dubio venit<br />

hieres universales, non au tent hares in re certa, 1. quoliens<br />

13. C. dc tarred. inst. 1. berreklcds, 62. D. de reg. jar.<br />

et salteri hoc prorederet, quando pater voluit, et expressè<br />

disposuit, quòd ad hæredes universales pertiuerent hona<br />

ernphyteotica , ut addurit Alexand, reiereus Angelum et<br />

Irnol. consit. 121. circa primum (lithium, col. pen. vol. 5.<br />

vide sham Jaso. in dirt. I. 2. versic. 5. quaint hic Sulye.<br />

in 99. column. totius tractatus, C. rte jure enzphyt. ubi<br />

licit, istum passim esse dubium, et Doctores varios, et nihil<br />

affìrmat; sed transit remissionibus contentus, non allegans<br />

dictum tonsil. Alexandr. Nota etiatt, q uòd emphyteosis<br />

hiereditaria potest uni ex filiis assignari per patrem, secumlìun<br />

Bobbin/ in dirt. I. liberti, col. 7. judicator cnim<br />

de ca, sicut de aliis h orris patrimouii testatoris, et sic secundirm<br />

jura Regni linritabitur: -lod nota, quia secundiun<br />

hoc, attentis legibus hurls Begoi, talis emphyteosis limitataitur<br />

ad vires tertii, et quinti, et partis legitim æ ; si auteur<br />

non esset hæreditaria, sed tantum recepta simpliciter pro<br />

se, et filiis sine adjcetiolte et hæredibus, tune pater non<br />

posset uni filiornm Warn pre•legare, vel donare, ut vult<br />

Bart. in diet. §, si liberi, col. 2. vers. .secturclurn drtbium,<br />

Contrariurn tamer] tenet Bald. in dirt. auth. si quas cuiras,<br />

et Joan. de Imoi. in cap. poluit, de locato, in ultima<br />

charla, et quod opinio Bartol. in hoc magis conlmuuiter<br />

damnetur, asserit Alexand. in dirt. cons. 121. col. pen. trii<br />

punit rationem de hoc, et Doctores ita teuerstes: vide ibi per<br />

cum.<br />

Sed quid si investitura, dam conceditur emphyteosis,<br />

non flat aliqua rnentio de fillis, neque de hæredibus, sed<br />

simpliciter gnie accipiat rem in emphyteosim ? Bald. in cap.<br />

1. quibus mod. feud. cond. possil, vult, quad si ernphytcosis<br />

simpliciter recipiatur, intelligatur recepta pro filiis masculis,<br />

sicut et in feudo dicit ihi Gloss. et /licit hoe esse tenendum<br />

cordi, et notandum dictum Bald. refert. Jason. in<br />

diet.!. 2. versic. 10. guard, in 101. column. totius tractatus,<br />

Quinta Partidla. Titulo VIII.<br />

dicers, quòd Angel. in 1. item videndum, §. fin. D. de perlilron.<br />

burred. per text. in diet. §, emphyleosim, voluit,<br />

quad (qua simpliciter est recepta, transeat tam ad filios<br />

masculos, quail/ ad foarrtinas, et pertransit brevi ter non di=<br />

Iucidaus ilium articularn.<br />

Ego verb, benè consideratis verbis dirli §. emphytcosinz,<br />

et notatis per Glossam in diet. capitul. 1,<br />

quibus nzodis<br />

feud. con.stit. possit, aliter dicerem, quòd, aut loquimur<br />

in emphyteosi Ecclesi æ, quæ simpliciter recipitur, nulla<br />

farta mentione filiornm, neque hæredum, et tali casa<br />

emphyteosis durabit adsolam vitam percipientisneque transibit<br />

ad cjus filios, vel nepotes, ex quo pro eis nun fuit recepta;<br />

quod satis belie probatur in dicto §. e mphyleosim,<br />

ruleintelligendo: nain cUm ihi dicitur, tn;ri filios, arr1, ne<br />

rel,rtur ad id quòd prime. in prin t, §, di_-potes<br />

habuerint,<br />

xit in vcrsiculo fieri sinimu,, et in aceipientis persona,<br />

et<br />

in duobus eju.sdem persona' hcrredibu.c deinceps, fìliis etc. et<br />

sic quando fuit in concessione de filiis, et nepotibus eau.turn,<br />

et ideò subdit, quòd non transibit ad virum, et uso_<br />

rem nisi specialiter sit eautum; non tarnen volt idle textus,<br />

quòd si emphyteosis Ecclesiæ, simpliciter recipiatur, nihil dicendo<br />

de filiis, vel nepotibus, quòd ad cos emphyteosis extendatur:<br />

¡segue Angel. in dicto §. fin. tenet contrarium,<br />

quia allegat dirt. §, emphyleosim, qui, ut dixi", loquitur<br />

quando concessio fuit (acta etiam pro filiis, et nepotibus: et<br />

ex hoc patet, male dixisse Joann. de Imo!. in diet. 1. quod<br />

dicitur, col. 10. D. de verb. oblig. in quantum dixit, prod<br />

si emphyteosis Ecclesiæ conceditur, non fasta espressione<br />

temporis, iutclligitur, quòd est in perpetuum concessa, nani<br />

ex quo concedi potest in perpetuum, et tempus non adjicitur,<br />

dicitur in perpetuum concedi, argumento 1. sercus<br />

34. D. dc penis : Hans floc est expresso contra dirt. §.<br />

emphyleosim, qui nun est correctus, quando emphyteosis<br />

fuit concessa simpliciter, sed quaudo per verba expressa, vet<br />

æquipotleutia in perpetuum concederetur, ut dixi supra.<br />

Patet etiarn, male dixisse Bald. in authent. si quid, C. qui<br />

potior. itr pign. hab. et in addit. ad Sproul. tit. de localo, col.<br />

2. versic. eccle.sia poles!, ubi dixit, quòd si Ecclesia simpliciter<br />

concedit in emphyteosim, puta Titio, quòd tune intelligitur<br />

de se, et filiis, et nepotibus; ita dicit notaci in 1.<br />

etiarn, 1). solid. matrim. aid Gloss. hoc non dicit, sed<br />

quòd emphyteosis ecclesiastica non transit ad extraneos haredes,<br />

sod ad filios, vel nepotes, et allegat diet. §, emplryteosim,<br />

qui ut dixi, loquitur etiarn de filiis, et nepotibus.<br />

Et quod ita intelligatur diet. §. emphyleosim, est de mente<br />

Bahl. in authent. defuncto , C. ad Terlullian. parurn post<br />

princ. earn licit, rain emphyteosis ecclesiastica de sui natura<br />

non res iticit nisi lineam descendentern, quoniam non<br />

debet fieri , nisi in accipientis persona , et in duobus<br />

ejusdein person æ hæredibus : pondero , citar dicit fieri,<br />

et cam postea Bald. subdit, nisi dicatur expresso, quòd trarrsseat<br />

in omnes descendentes in infinitum, quia tale pacturn<br />

hodie valet per diet, §. licenliam: et ex hoc patet, quòd male<br />

retulit Paul. de Cast. in I. etiam, in prim-. D. solut. matrim.<br />

duro refert Bald. dixisse in diet. authent. defuncto, •<br />

quòd simpliciter concedendo emphyleosim, videtur Ecelesia<br />

concedere in tertiam generationem: et hoc etiarn patet, -tarn<br />

sr de hoc fuerat casus in diet. §. emphyteosim, Bald. in diet.<br />

cap. 1. in fin. quibus mod feud. constit. posit, non ita<br />

dixcrat tenenti urn cordi, et notandum, quòd arguendo de<br />

feudo all emphyteosim transiret emphyteosis simpliciter recepta<br />

ad filios masculos: et quòd diet. §. emphyteosim deheat<br />

intelligi, quando fuit expressum de fans, et fìliabus, -<br />

teuet Joan. de Iruol_ in diet. cap. poluit, ad fin, de local.<br />

sed quia isla est nova consideratio ad diet. §. tu cogita super<br />

ca: nani es aliquibus verbis diet. §. emphyleosim innuitur,<br />

quòd etsi de dills et nepotibus non fiat meatio in<br />

concessione, tamer intelligatur in eis fasta, edita dicit, quòd<br />

de viro, aut usure debet esse expresso dictum; et sic volt,<br />

quòd in filiis, et nepotibus non exigitur talis expressio.<br />

Adverle etiarn, quòd cram hodie, ut dixi, emphyteosis<br />

Ecclesiæ possit dati in perpetuum, si concederetur interveniente<br />

justa causa alienaudi, et intcrvenientibu s soletrutitatibus<br />

à jure Canonico requisitis, licit concederetur simpliciter,<br />

intelligeretur perpetuò concessa, et transiret chain ad<br />

hæredes extraneos, ut et voluit Alexand. ill diet. 1. etiam;


De los logueros, e de los arrendamientos<br />

ne (6), por cada año: e tal pleyto corno este<br />

dcue ser fecho con plazer de ambas las partes,<br />

e por escrito (7) : ca de otra guisa non valdria.<br />

Otrosi deuen ser guardadas todas las conueniencias<br />

(8), loe fueren escritas, e puestas eu el.<br />

E porque este pleyto es semejante, mas a los<br />

logueros, que a otro contrato ninguno, porende<br />

fabiamos en este Titulo <strong>del</strong>: e dezimos,<br />

in princ. et satis est de mente Decii in diet. 1. col. 15. et<br />

hoc casu posset salvati , et procederet opiuio Joan. de helot.<br />

in dicta 1. quod dtcitur.<br />

Si writ privatus simpliciter conceda[ emphyteosim, tune<br />

Lene crederem, quòd transeat in hærcdes reeipicntis etiam<br />

extrancos, ex quo fuit concessa sine temporis praefinitioue,<br />

per 1. si pactum 9. D. de proba/. et argue. dicta 1. seritts<br />

34. D. dc prints. Et praedictis etiam patet male dixisse Bald.<br />

in 1. 2. col. 1. C. rte jure emp/tyteo. et in §. final. de feud.<br />

dat. in vicem lcöis commissor. alias est in capitul. quidam,<br />

dc usa 1llediolanensi, uhi (licit, quad si (pois acquisivi[<br />

emphyteosim Ecclesiæ per præscriptioucur, quad empliyteosis<br />

sic præscripta extendetur ad tertian' generationem, sicut<br />

licit ipse, si intìiruiiter esset concessa; id est, sine persouaruur<br />

distiactiarre intelligitur in tertian geuerationem,<br />

allegando diet. §. emphyteosim, qui forte hoc noi' probst,<br />

et in quæst. Bald. de enzphyteosi præscripta contrari um tenet<br />

Angel. in diet. 1. 2. iuio quod iutelligatur ad vitam præscribeutis,<br />

et sic quad minimum est; et forte in eurphyteosi<br />

præscripta istud est vcrius, quidquid dicat Jaso in diet.<br />

1. 2. in S9. col. totius tractatus.<br />

(G) Scatted se au,enc. Voluit, quod transeat ad primogenitum,<br />

secuildìrun Balduiii it I, 2. col. I. C. de jure emphytcos.<br />

et Jas. ibidem, col. 69. totius tractatus, versie. 2.<br />

quærit Bald. et volt ibi Bad. iuspici tempos mortis in consideration,<br />

primogenituræ, quia successio habit naturam<br />

rclationis ad tempos mortis, et ideo inspicitur prioritas,<br />

quæ tune in rerum natura versatur, allegat 1. ex facto, §.<br />

pen. D. ad Trebel/. quod verbum nota ad rnajoricatus. Valebil<br />

etiam pactum, quòd spurii succedant, secundirm eier -<br />

dem Bald. in diet. 1. 2. column, 1. et sequitur Jaso. 69. column.<br />

totius tractatus: assignat Bal. ratimiern, quia non<br />

tanquàm hæredes, sed tanquàm per procuratorem stipulatelens<br />

veniunt. Sed licet Doctor. non tangunt, obstare buie<br />

dicto videtur, quòd per tale pactum invitatur quis ad <strong>del</strong>inquendum;<br />

igitur non debit valere, 1. Mud convenire, 5. 1).<br />

de pactis dotal. l. si harts 27. §. il/ad 3. 1). de partis; et<br />

Line est, quòd non tenet statut en, habititans spurios ad<br />

successionem, ut tenet. Bartol. et Paulus de Casto. in 1. Sejus,<br />

et A;erius, D. ad Legent Falcid. Bald. in 1. 1. C. de<br />

jure aureor. anullor. et in 1. 1. column. 2. C. de lus, qua:<br />

ponce nonna. et in L earn, quam, col. S. C. elefdeieommis.<br />

ubi et in columna nona dicit, quod et si Princeps vellet lacere<br />

constit.utionem generalem, quòd spurii succedaut, consiitulio<br />

non valeret, quia esset indirecte contra bonos mores,<br />

et esset perinissio futuri doli; unde subdit, quòd bac ratione<br />

non potest legitimare nascituros ex aliquo, qui mmwditm<br />

sunt cmrcepti iii utero, quia est dojos de futuro irremissibilis;<br />

undi: et tale slat at um tanquàm nutrilivum peccati,<br />

potest Episcopus annullare, ut consulait Fredericus de Semis<br />

consil. 175. alias 26S. et refert Joanues de Platea in 1.<br />

1. C. de his, qui se deferunt, lib. 111. ill fill. et adde Bart.<br />

in L testamenti fac/ro, 1). de testament.<br />

PotesL dici, (plod aut illad pacturn appouitur respecta<br />

Milts, qui potest habere legitimam, et naturateos prolcur,<br />

veluti ei, qui potest matrinnoniuin con tra liete, et ex os<br />

u lri-<br />

mouio procreare lilieros; tune tenebit pactum, quòd el sparii<br />

succedant in emphyteosim, cbm tune pactum non ita<br />

invitet ad <strong>del</strong>iuquendum , et ex quo potest habere Has legitimos,<br />

non præsurnetur, quòd velit cos habere ex damuato<br />

coitus si verò verba talis parti relèruritur ad euna, qui non<br />

potest habere nisi spurios filius, veluti ad clerir.um in sacris,<br />

tune videtur, quòd talc pactum non ten cat: et liceo<br />

distinctio colligitur ex notatis per Bartul. ill 1. hreredibus,<br />

777<br />

que si la cosa que assi es dada a censo, se<br />

pierde toba por ocasión, assi como por ,fue-.<br />

go (9), o por terremoto (10), o por aguaducho<br />

(i i), o por otra razor' semejante; tal daîio<br />

como este pertenesce al senor <strong>del</strong>la, e non<br />

al otro que la ouiesse assi rescebida: de aquel<br />

dia en a<strong>del</strong>ante, non seria tenudo de darle<br />

censo ninguno. Mas si la cosa non se perdies-<br />

§. 1. versic. faril ad queestionem, D. ad Trebell. et per Abbatem<br />

in capitul. in prasentia, column. 5. de probat. et tene<br />

meati, quia Doctores non tangunt, et vidi de hoc qumstionem<br />

arduam in Begai Audientia iti magna causa.<br />

(7) E por escrito. Quòd requiratur de necessitate scriptura,<br />

ultra istarnn legen probatur 1. 3. titul. 1 4. Partila 1.<br />

ibi: E dcuese facer por carter de escrivano publico, et de<br />

jure comrnuni isla erat magie commuais opiuio, ut testatur<br />

Jaso ili 1. 1. C. etc jure cmpltyt. column. 15. et 16. tenuit<br />

Aso in summa, C. eodem, column. 2. versic. celebraitir<br />

isle contractas: et int.ellige, quòd requiratur scriptura,<br />

tain ad substautiam, quàm ad probatiouem, secundònr Jason,<br />

ubi supra; undè dicebat Angel. in I. prcetor ait, D. de<br />

(denlo, gtthd si empliyteot.a non exltibet iristruneutumemphyteosis<br />

domino directo, potest per cum expelli, et præsumitur<br />

emphyteosis finita; allegat Bald. et Speculai, qui<br />

tatuen ita iu specie hoc non dicunt.<br />

(S) CORue,iknc aS, Adde 1. 1. et 2. C. de jure cmpltyt.<br />

et §. adco 3. Lestitut. de localione.<br />

(9) Por fugo. Si ergò domus sit combusta, licèt remaneat<br />

area, chus ex incendio area non consuraatur, vult isla<br />

lei, quòd remittater pensio empbyteotæ; quòd multum nota<br />

, quia coutrarium in domo combusta tenet Angel. in authent.<br />

de non alien. 5. lei itaque, ad tìnein: est enim area<br />

maxima pars domus, 1. qui res 98. §. aream S. D. de .solution.<br />

et sic non potest dici, quòd perierit res tota, et ita<br />

arguit in quæst. simili Joan. de Iurol. in cap. potuit, de localo,<br />

column. 19. versic. et pradieta tacán[[ ad gttars/ioncnz,<br />

et dictum Angel. sequitur Jaso in diet. 1. 1. C. de jure<br />

emphyt. column, 4, teile ergò menti istarn legem : et similiter<br />

potest dici, quòd si vinea, vea olivetum empbyt.eot.icum<br />

coniburatur, licet remaneat solomo , quòd emphyteotæ<br />

sit reurittenda pensio, per istarn lcgein: et idem videtur<br />

dii-endiim, si terræ urotu (bonus periret, cliain nranenlearea;<br />

et pro decisione liujus legis Gacit, quia mutata forma , snitstantia<br />

rei videtur esse perempla, 1. Julianas 9. §. sed si<br />

quis 3. D. ad e.ribend. I. repcli 5. §. tin. D. quibus morlt•<br />

usufruct. ami[. et idem in domo combusta tenet Bald. in 1.<br />

1. colaina. penult. C. de jure enzpltyleo. dicers, quòd si<br />

volt cedere arem, et non solvere censurar, non cogitar ad<br />

præstationeui: si tatuen velit solvere censuri, dicit, quòd<br />

durabit. eniphyteosis; quod dictum est satis notabile; et cogita<br />

au idem crit diceudum , si res, super qua imponitur<br />

cer_sus serunditm modernos contractus nostri lemporis, destrueretur:<br />

quia milita e videtur cadent ratio, et ea qua dial<br />

supra in princ. hujus leg.<br />

(1ll) Terremoto. Quia fortè fracts est., et. aperta terra<br />

versus abyssum, ut declarai Joanues de i not. post Joannem<br />

And r. in cap. potuit, de locato, declarando verbum<br />

(chasmale) positurn ibi in glas. quod intclligatur de terramotu,<br />

vel ll-aetiore.<br />

(11) Aguaducho. Id est., inundalione: quia quod est<br />

inundatunr ab aquis, rensetur clepertlitirai, I. si in vendibote<br />

111. §. 1. 1). de perle. et commod. rei rendilir, 1. 3. §.<br />

Latea 1 ; , I. qui unicersas 30. §, itrm maul mari 3. D. de<br />

acgairenda possessione, et paria soma rene esse inundataIii<br />

vel à mari , voi à ilumine, vel esse ab bustibus occupatam,<br />

1. cum u us 12. §. lival. D. de (Ionis orielor, jttdir.. pass/f.<br />

undè siniliter fieret eutphytentor remissio pensinuis, si propter<br />

guerratu non potuit percipere fructus rei emphyteotiea,<br />

Ilart. refereris Jacob. de Aret, in 1. interdum, §, t. , 1),<br />

de acquirenda possessione, et in I, 1. C. dr jure ernphyt, et<br />

tenet Joan. de Iato/. qui et alios relèrt. in dicto cap. potai/,<br />

13. column. Joan. de Plat. in 1. guicunv/ue, C. de fundas


778 Quinta Partida.<br />

se <strong>del</strong> todo, por aquella ocasion, e fiutasse<br />

quanto la ochaua parte (1`?) <strong>del</strong>la alomenos;<br />

estonce tenudo seria, de darle censo cada ario<br />

por ella, assi como le auia prometido. E aun<br />

dezimos, que si la cosa que es dada a censo,<br />

es de Eglesia, o de Orden, si aquel que la touiesse<br />

, retouo la renta, o el censo, por dos<br />

arios (13), que lo non diesse; o por tres años (14),<br />

patrimon. lib. 11. tradit late Jaso tandem reside in nsista conclusione<br />

in I. 1. col. '20. cum multis sequcnt. C. de jrzre<br />

emplzyt. vide per cum , qui refert multas, et varias opiniones<br />

in hoc, et aliqua notabilia dicta in materia.<br />

(I2) Oclzarla parie. Ex dictis Azonis sumptum est hoc,<br />

C. de jure emphyt. in summa vers. est aedenz natura, et<br />

licet Azo ita exernpliticet, tamer] ejus intentio (ut ex ejus<br />

verbis colligitur) est, quod si quælibet pars quantumcumque<br />

minima remaneat, emphyteota teneatur ad pensionem; et<br />

issa etiam fuit opinio Gloss. in diet. 1. 1. et in §. adeo, In.slitul.<br />

de location. et Gloss. in capitol. potuit, rte locato, et<br />

tenet Specul. titul. de locato, §. nuns aliqua, versic. 135. et<br />

est communis opinio: irta tarnen hex Partite volt, quod si<br />

octava pars rei non renianeat, licet maneat aliquid minus<br />

ortava , quod non teneatur ad pensionem, et fuit optima<br />

provisio hujus legis in ista taxatione. Et intellige et limita<br />

istam legem, quando pensio scat modica , et non correspondens<br />

fructibus; si vero pensio correspondeat fructibus, dato<br />

quod res non sit in toturn submersa, neque inundata, sed<br />

pro majori parte, ita quod percipiatur minus dimidia pane<br />

.frurtuum qui percipi consueverint, see non ita, quod ex co<br />

quod superest, non posset percipi fructus sufticiens ad pensionem<br />

, tune non tenebitur emphyteota ad iutegram peusioncm,<br />

sed pro rata fructuum , et tenet Bart. in 1. 1. C'. de<br />

jure emphyt. ubi et Bald. 1. oppo. et ita consuluit Alexand.<br />

consul. 112. volum. 1. incipit, videtur dz prescelti consultatione,<br />

et tenet Jaso in diet. 1. 1. column. 19. est ergo tune<br />

danda emphyteotæ electio, quemadmodúm conductori, ut habetur<br />

in 1. 22. suprà rodent; et cogita, an idem sit dicendum<br />

in contractihus censualihus nostri temporis, in quibus<br />

census iznponitur super re juxta correspondentiarn fructaum:<br />

quia videtur militare cader]n ratio, et quia ii! effetto<br />

tune census reperitur impositus super personam, juxta ea<br />

gum dixi in princ. 'Jujus legis.<br />

(13) Por dos ados. Afide capitulum potuit 4. de locato,<br />

et authent. qui rem, C. de Sacros. Eccles. et procedit etiarn<br />

si una Ecclesia sit emphyteota alterius Ecclesia, Gloss. in<br />

authent. de alien. et emphyteo. §. si vero qui., collat. 9. in<br />

parte per biennium, licet Salis. in diet. authent. qui rem voluit<br />

requiri triennium; sed rnagis placet opinio Gloss. per 1.<br />

fin. gram allegata et quod Ecclesia cessans solvere per biennium,<br />

vel triennium, cadat à jure sue emphyteosis, tenet<br />

Gloss. in capi t. constilutus, de religios. dornib. super parte<br />

junta ratam, et Bald. in cap. 1. dc alien. feud. column. 3.<br />

et in 1. placet, C. de Sacros. Eccles. ubi et Jaso column. 4.<br />

eo, quia ista resolutio inest ex natura contractus; et idem<br />

tenet Abb. in diet. cap. potuit, licet ibi Joan. Andr. teneat<br />

contrarium, et Specul. reliquit bane quæstionens sub dubio,<br />

referens contrarias opiniones in tit. de restitution. in inlebr.<br />

guts autem, column. 8. Poterit tarnen isto casu Ecclesia<br />

petere restitutionem in integrum, sicut posset minor, ut<br />

tradit Specul. titul. de locato, §. none aliqua, versic. 14. et<br />

15. et vide Bart. in 1. 2. C. si adnersus vend. pig. et per Jason.<br />

in dicta 1. 2. quest. 1. C'. de jure emphyteo. col. 11. Et quid<br />

si Ecclesia successit privato? Vide Bald. in diet. 1. 2. in 2.<br />

lectura, col. fin. C. de jure emphyt. ubi coucludit, quad licet<br />

annus onus sit elapsus cum privato illo, qui concesserit<br />

emphyteosim, adhuc requiritur quod currat biennium<br />

cum Ecclesia, quæ successit privato; quia ex quo Ecclesia<br />

utitur adminiculo defuncti, debet uti jure illius; vide etiarn<br />

de ista questione Salk. in dicta 1. 2. pen. quest. et per Jasonem<br />

quest. 13. column. 42. totius tractatus.<br />

(14) Tres ados. Afide 1. 2. C. de jure emphyt. et procedit<br />

etiarn si canon emphyteoticus debeatur fisco, qui con-<br />

Titulo VIII.<br />

si fuesse de orne lego que non fuesse de Orden<br />

; que dende en a<strong>del</strong>ante los señores <strong>del</strong>la<br />

sin mandado <strong>del</strong> Juez (15) la pueden tomar.<br />

Pero si despues de estos plazos sobredichos,<br />

quisiessen pagar la renta por si sin pleyto ninguno<br />

, fasta diez d:as (1 6), deuela rescebir (17)<br />

el señor de la cosa ; e estonce non gela deue<br />

tomar (18). E si a ninguno destos plazos non<br />

cesserat in emphyteosim, ut volt Gloss. in 1. si tutores, G<br />

de adminzslr. lector. licet Satyr. ibi ducat, in emphyteota fisci<br />

sufficere biennium; eujus fuudamenturn tollitur ex his,<br />

que diai supra cod. 1. 19. in gloss. magna,<br />

(15) Sin mandado <strong>del</strong> Juez. Approhat opinionem Glos.<br />

in 1. 2. C. cadent, et in cap. potuit, de locato, et fuit opinio<br />

Azoca. C. cocan in summa, et est communis opinio: non<br />

ergo requiritur, quod præcedat seuteutia declaratoria, secundani<br />

Iiostiensem, et Anton. in dicto capitol. potuit, obi<br />

Anton. died, bane esse communem opiuionem, et tenet<br />

Bald. in addittiou. ad Specul. titul. de Zocato, §. none aliqua,<br />

columna fi. et Alexand. tonsil. 6. volum. 3. column.<br />

pen. Decius consilio 146. in secundo dubio.<br />

Limita tarnen, nisi emphyteota de facto resisteret, sera/rang]<br />

Bart. et Angel. in dicta 1. 2. Limita etiam, nisi dominus<br />

pro expellendo adivit judicem, non protestans, ut si-<br />

Li mancret salvum jus expellendi, juxta notata per Baldum<br />

in 1. 2. versic. 10. guaso, C. de .ceroihd. vide late Jason.<br />

in dicta I. 2. column. 67. et Deciurn in dicto concilio, et ad<br />

id, quad dixi , nisi emphyteota resisteret de facto, vide Jasonem<br />

in dicta 1. 2. column. 61, totius tractatus, cum duabus<br />

sequentib. ubi tenet contrarium, et refert alios: vide<br />

Limita etiarn, nisi emphyteota negaret se non solvisse,<br />

scu dicerel tempos solution's nondùm elapsum: nam tunc,<br />

quia per negationem res efficitur dubia, non liceret domino<br />

expeliere propria auctoritate, secundam Speculat. titul. de<br />

lorzzto, §. nunc aliqua, versic. 4S. sed Joan, de Imol. in dirt.<br />

capit. potuit, column. 12. voluit contrarium, quia si hoc<br />

esset verum, de facili posset eludere dispositionem illius legis,<br />

et negando impedire hoc remedium. Sed beet hoc sit<br />

inconveniens, totius est practicare seuteutiam Specul. quint<br />

etiarn tenet Bald. in diet. 1. 2. et in §. ad lure, column, fin,<br />

de pact jurara. firm. et videtur de mente Decii in diet. consil.<br />

146. dubio secundo.<br />

(16) Diez dins. Approhat unam ex opinionibus Gloss.in<br />

diet. capitol. polar?, de locato, ubi Gloss, et comuluniter<br />

Doctor, non islam, sed aliam tenent, et concludunt, quod<br />

relinqueretur arbitrio judicis, et tradit Jaso in diet. 1. 2.<br />

guest. 30. Tenue menti islam legen! in isla taxatione temporis,<br />

et nota, quod etiam si dominos ante istos 10. dies declaraverit<br />

tattle, vet expressè, se velle expeliere empbyteotam,<br />

adhuc admitteretur purgatio more, ut satis colligitur,<br />

et probater ex isla lege; licét Alexand. in 1. si insulam, 1).<br />

de verb. oblrg. volait contrarian), et etiarn Barth. Cepol.<br />

cautel. 135. incipit, lu seis, quod emphyteota, et tradit Jaso<br />

in dicta 1. 2. quest. 29. obi ipse tenet contra eos. Sed<br />

quid si elapso biennia, vet triennia, dominus ante hos decent<br />

dies concessisset alteri rem islam in emphyteosim, vet<br />

aliter earn in alteram alienaverit? an etiam tune poterit<br />

moram purgare? Vidctur, quod non, ex quo res non est integra,<br />

præserlim, si dominos jam esset alteri obligatus de<br />

evictions; pro quo vide Ludovicum Roman. consul. 103. viso<br />

propositar qucsstlonls, etc. facit 1. et si post tres 8. D. si<br />

guts caution. et quia purgatio morue non admittitur, nisi<br />

re integra, argum. 1. fin. C. de repud. hccrcdit. et cap. si líbí<br />

absent, 17. de prebend. lib. 6. tradit Jaso in dici. 1. si insulam,<br />

column. 4.<br />

(17) Deuela rescebir. Non ergs procedit quod dicit Bald.<br />

in I. 2. column. 2. in 2. lectur. C'. de jur. emplzyt. in iutellectu,<br />

quern dat ad capital. potuit, de locato.<br />

(18) Non gela drue tomar. Isla lex volt, qubd etiam<br />

emphyteota privan potest moram purgare infra decem dies.<br />

Terse menti, .quia de jure communi magus communis opinio<br />

erat in contrarium, ut tradit Jaso in dict. 1. 2. quest. 29.


De los logreros, e de los. arrendamientos. 779<br />

pagasse la renta , estorce (19) pue<strong>del</strong>e tomar LEY XXIX.<br />

la cosa (20) el seîior; maguer non le pidiesse<br />

cl censo, el por si , niu otri por el. Ca entice- Como aquel que tiene la cosa a censo, si la<br />

dese, que el dia <strong>del</strong> plazo (21), a que dcue ouiere a enagenar, que la deue render al seîior<br />

pagar la renta, lo demanda por el seîior, e ante que a otro, queriendo dar tanto precio<br />

aplaza al otro, que la pague•<br />

por ella, como da otro ame.<br />

Enagenar, e vender puede la cosa, aquel ¿ji.<br />

que la rescibio a censo (1). Pero ante que (2) 1.b*t•f5.^<br />

la venda (3) , deuelo fazer saber al se-<br />

ubi ate, et. Alexand. consil. 106. col. 3. vo arm.<br />

(19) Eslonee• Non erg()pulerit..ntteà, ehsi velit, tit divi<br />

in gloss. præcedenti: non Cnim executio lit a lege , nisi istis<br />

teriniuis trausactis, ut. hic babetur, et sic respondetur ad<br />

notata per 1)octor. ubi supra, quad obi est declarata volutitas<br />

domini, còrn Cxeculio fiat. t loge, non admittilut<br />

li urgalio movie, 1. ir'njeetd ie 23. vers. de illo, D. de action.<br />

cl obli al. 1. si is riti Ill. ubi Bart. 1). de legal. 2. et in dict.<br />

q uòd loquitur in contractu empbyteotico juxta legem prteredanlcm,<br />

sea quando census soiveretur in recoguilionem<br />

dontinü penes ilium existent's, insta ca quæ natal. Bald.<br />

in titul. de paceC,ona7anlia^, in verbo parsola:re /ìrlunt; et<br />

Tacit bene ad prædicla, quod natal Allier. in I. final, column.<br />

penult C. de iure emp/zyl. ibi, sed nuuquil bat. Ics bobcat<br />

locum in coitractibus nostri temporis, gola appellati ur ad<br />

liæreilil.ateto perpetuai; vide ibi per coot, et nuts isda, gola<br />

I. si insttlam S4. 1). de verbo, • . obl/v.<br />

(2n) La Cosa. Cum meliorauueutis, ut in L 2. C. dc litre<br />

7)octores non tangent in diet. I. fin. regna in diet. cap. paluil.<br />

em/;Ityl. obi vide per Jason. î. notabil• et adite Bald. in cap. (2) Aide atte. Impleta veuditione iii cllige; ram bane<br />

si iVrssalltrs, Inc f/nilttr ten•, ill usib. fetal. de quibus tanteu<br />

nieliorauteulis hoc iiitclligatur, vide Carolutn B ali e. in suo<br />

potest exponele Veilalcm sine regiiisitioiie domini, ut notat<br />

Abb. in clic, cap. polo'!, de Local. J. notabil. item et si nun<br />

commento constiel. Parisiens. tit. 1. §. 1. in gloss. 5. fol. S. iraderet, escusaretur à pena cadi.tcitatis , vide per .liso,,. in<br />

col. 3. versic. oldie'', cujus resolutio est, ut. illa rneliora- tract. de iure enzpltylcolico, col. 155. earn sent<br />

manta amitlat, gum concernunt solitari melioratioueut prie- (3) La venda, Quid si pernuttr.l corn ilia re? Die gnòrl<br />

dii, ad gore espresse, vel tacite ex coulractu tenchalur; se- anon requiritur consensus duuuini, vel requisitio (le qua hit;<br />

tits, si nudatn Poruuam melioratiuuis exceduut, ad quæ ex ilia) sine co palest permutare cunt alio : et est ratio, quia<br />

untura, et lege coutractus nun tetteiatur, ut si novas roan- lion palest consegui á domino rem, pain consequilur Guar<br />

s iunes urliauas, vel r usiicas, vel aliud magni se utjIus ad- alio pei' tt ulaudo, ut clicit Joan. Anta. in addit. tie/ S»,eeuIl.<br />

diderit rei.<br />

tit. de localo, versic. 121. et idem volt Juan. de Imol. in<br />

(21) clue el dia <strong>del</strong> pinr.o. Idem babetur in diet. 1. 2. et diet. cap. pu/tail, col. S. versic. an anima, Abb. tonsil. 74.<br />

iu cap. poluíl: vide qua: dicata in 1. S. tit. 14. intra cad, r.'uo pill cipalia, volumi. 1. Decius consil. 161 .). Jason. in<br />

Partila.<br />

L3 Ï I I LX.<br />

diet. I. tin. colwnn. I13. tolius tractatus, licit gloss. parva<br />

in verbo trtar,,ponere velit, quòd illa lex distil l:tbeat locum<br />

in pertnulatione; si tames tantum etiam per visit per-<br />

Potest emphyteola, pr'iius domino requisito, eique nun- maw iouis possit consegui à domino, quod ab alio, haberet<br />

cinto , (plantain ab alio pro re sibi ofiertur , rem alii vet- locum isla lee , secuudittn litnoc. in diet. cap. putuil , Abb.<br />

derv; sed si (load/ins voluerit, liabebit cam pro illo pretio in dirt. consil. et Decius tibi sapr à : Ienehitur tamer' rcquiiufra<br />

duos menses; et tenetur (bonito's, si cant non volt rete dominion, postquànt cu nt alio perruulaverit, ut. illunt<br />

pro codunt pretio lialtere iufrá id tempos , uovo empturi iuvestiat, et in possessimteut iuducat, recipiatque laudeutiurn,<br />

iuvant cartaut Parere; et halebit pro laudeutio porteti seeuudium .Jason. uhi supra.<br />

pretii quitquagesiutaur , vel æstima!ioueut , si alio todo<br />

quàut per veudilioneut Pueril alienala: et emphyleota<br />

potest eSm sine domini Iicentia .pignori obligate; sed si cam cu<br />

alienet, vel pignorct houtiui ìr quo ila leviler CCnsttnr do-<br />

'minus habere non possit, sicut Ordini, vet pontini poleist'ori<br />

, per(let jus , quod habebat in ca. Iloc dicit.<br />

(1) Pescibio a censo. iAdverte , quia ex hoc verbo villeiur,<br />

quòd dis l tositio huius le=is habeas locuut etiaut ill ceusuario,<br />

ut si aliene/. rear censualeut domino irrequisilo, cadat<br />

à jure suo; et hauc scuteuliaru tenet Ang. de _Arid. in<br />

§. adco in tin. Ltsli/rit. de /oculio,u , allenat l'art. in I. 1.<br />

§<br />

Quid autem in localiune ad luugum tetupus? Dic idem,<br />

quod in venditioue, secuudittn 1111o1. in diet. Cap.po/rúl, su-<br />

j ust gloss. i. et tenet .Alcxaud. qui alios relcrt consil. 12íi. sol.<br />

3. licet cuiur emplyteula irrequisito doutiuo, sett sine ejus<br />

couseuse, possit vendere snort cutuntoditateur fructuanli<br />

alteri, ul est de uueute Bart. in L usrrlrucltt, I). solalo matrini.<br />

t vien procedit, nisi lieret ad lougum tempts talis cou-<br />

cessio couuetoditatis: noun tane asset specie alicnatiotis , 111<br />

in I. I. §. quad ail, 1). de styier/irieli. CI ita declarat Bold.<br />

novellas ill tractat. de doh:, ful. 11. column. 1. possit taunen<br />

etnpltylcota aliqueut faeure ttstaructuariunt in re ero-<br />

. penult. 1). de super/iciròtts: tu die contrarian), quia ex quo in ceusuarium fuit. translation Dinne ills dotluiiti, el. sie<br />

orme dontiniunu , justa molala ill cap. caris/iltiiir.v, dc ritigro.•.<br />

domib. per Gloss. et Doctor. patest liber('_t rein alienare:<br />

quia iii re sua quilibet est moderator, et arbiter, 1. in re<br />

mandala 21. C. ma !alai . 1. sect el si le,C 25. §. cun.vititrt II.<br />

D. de peli/. hrtvedi/, et gola sicut in contract censuali quis<br />

non privatur juice suo, non solveudo, ut rotator iu dieto<br />

cap. consti/!tilts, sic neque alienando; gola ista duo (equinaranlur,<br />

ut palet in cap. paludi, de local. traili[ Alex. coilsil.<br />

1 í0G. ano tiemale., libro 4. et its tenet Decius cons. 1G t.<br />

phyteotira, irrequisitu domino, sect/whim lialduu, in 1. 1.<br />

1). quiliuis usad• ustu/rn'/. ti!/ail. ill VerSit, ideai ü/ /nudo, ei<br />

hoc diction dicit esse notanduut AIexaud. in I..;. ÿ. e.0 con-<br />

burin, I). de urgttit. posses,'. column. 13. et (licit se itaLois-<br />

se ile Carl; uhi et (licit , guòd lutist cuuslitucre usum uni,<br />

et usuu d'rurtuu, alteri ; et in penult, column. qss:gi^:tt r°tioueut<br />

ad dictum Bal. quia es hoc non tr: e tsfort utile hi<br />

utinieeu, acque sua tuilio;':uuenta, nulle non Setu ps in raso<br />

capir. polar'''. , de loca/o, nequt (lieu I. i:ual. et ideal tenet<br />

Jaso in diet. I. íìual. 119. column. tonics irae::taus.<br />

Quid venò, si (loud? Vide Gloss. in dirt. I. final. (tux<br />

non fiú.c,cr •l, etc. column. 3. dicens Angel. de Aret. non bene<br />

in boe disisse, el quòd Bart. quern ipse aïlegat , loquitur in<br />

snperiiciario, in quem 'anthill transit utile doutitium, non<br />

1L censuario; et idear tenet Socin. quern Deritis non allegat<br />

consil. 2(15. visit arils, et act/74111s, etc. column. 1. volomine<br />

2. dicens hoc censisse Ituol, in cap,<br />

dicit, quòd non tenetur requirc:re dominion, et est 'nag's<br />

couuutunis opiuio: vile ili per Jaweeta column. 125, et<br />

column. 135. Rains tractatus, obi quid in eutpi yteota Leelesiæ<br />

, as possit donare: et vide Balrii ut I. pen. C. ne rei<br />

(Joann. vel femplor. et in §. dolore, gerali/er fetid. alien.<br />

ad aadicvttiam, possit , et hi §. column. 2. de reb.'Eccles. non alien. et ad istam legend clic,<br />

libcllarie, de pace Cun'trni/ia', et l'art. in<br />

1. in converrlionalubus, D. de verb. oblio. Lu ail possit leoa-<br />

Toni. II.<br />

fàbggg<br />

Reti /,.


780<br />

Quinta Partida. Titulo VIII.<br />

flor (á`, como la quiere vender, e quanto es (5) dar tanto por ella, como el otro,<br />

estorce la<br />

lo quel dan por ella. IS si el scîior le quisiere deuc vender ante a el que a otro. Mas si el<br />

re, vide per Jasonem ibi column. 135. et quid si venditio,<br />

vel alicnatio sit necessaria, ut quia fit pro dcbitisemp6ytcot,r.<br />

, vide per .lasoucm. ibidem column. 149. totius tractatus,<br />

versic. 5. qu(Lro, ubi post Baldum ill caput. 1. in princ. de<br />

lu'oliib. fetal. alícn. per Frederic. tenet , quod possit dari in<br />

solutuun per judiccur, salvo tanner' semper canone domini:<br />

sed adverte, quia vidctur (Brendan/ contrarium, illo, quod<br />

requirendus sit dominus, qui fortasse velit solvcre debita,<br />

et quad sibi assignetur in solutuun; et non est ratio, cur in'<br />

hoc aliud sit dice/alum: quod cilia .' fit per judiccur, fieri vidctur<br />

per debìlorem , I. si ob causala 13. C. de eviction,<br />

1, eZe,;anfer 24. in 'trine. 1). de prgnor. action. et cùnn eutptor<br />

hal;cat causane à debitore, servanda est ltujus lcgis dispositio,<br />

ac si ipse debitor vendcret, I. Julíanrts 13. §. idem<br />

Crisus 17. D. de acfionibus cmpti, I. /e qui 31. D. de usufruct.<br />

legal. et hoc tenet Bald. consuleudo, consilio 3116.<br />

volum. 1. verba incesIifrna:, etc. et licèt loquatur, quando<br />

fuit factum pactuul de non alienando , nisi requisito domino;<br />

tamer, idem eat, et si cesset talc pactum espressero, cunt<br />

hoc sit de natura contractus, et disposizione legis , et militat<br />

cadent ratio.<br />

Quid si vendat , dicens : Vendo tibi, si , et quantum de<br />

jure possum, et non aliter ? Bald. in capit. 1. §. 1. colom. 4.<br />

versic. sed pone, quòd vendili, etc. de succesione feudi lomiens<br />

in feudo tenet, quod per ista verba excusetur à pcena<br />

(aducitatIs, arguir. 1. si 717 (1 in vacuum 34. et 1. qui absent/<br />

38. §. 1. D. dc arguir. possess. etiamsi quando tradit, sit<br />

° Iditus excipere juta domini, q71æ in ipso coutractu esci pi<br />

& erent, argurn. 1. si buna una (:Iittm 35. D. ile serviette.<br />

urban. preediar •. quod dicit esse venom, nisi aliqua capt.io<br />

domini posset intervenire per corporalem traditionem, pula,<br />

si esset castro m, quod vix dominus recuperare polerit:<br />

nane dolls est in traditions, ct ideò purgaci debet per a ntis-<br />

Sionem feudi, quoniam confictæ, et sitnulatre protestatioees•<br />

nihil operantur; imis fra u lc): argent lictiones, ut D. de<br />

»ire patron. I. si Zibertus 16. et quòd per irta verba excuselor<br />

emphyteota [r pana caducitatis , tenet Jaso referens<br />

Bald, obi supra (licet non ita late , ut dixi) in dicta 1. fin,<br />

column. penult. versic. 25. (purro ; tu adde Bald, in cap. 1.<br />

§. final. (par fuer. prima caos. benefie. omit. versic. sed<br />

pone, ubi ponit eamdem quazstionens in feudo, et concludit,<br />

quod lick cLon fieri vidcatur , cbm non denuuciatur<br />

domino, et in præjudicialibus non juvet protestatio; tarnen<br />

ebb/ adjicit hæc verba , non alifer, tacque. allo 7110tl0 (quia<br />

tune nihil videtur acturn) forte non perderet feudurn: nail<br />

Constat, quod non inteudit alienare, nisi possit, justa notata<br />

in simili in 1. si quidcm. 9. C. dc exception, et in 1. item<br />

Lateo 22. §. 1. D. fimi!. erciec. et argent. 1. si locuples 57.<br />

D. de manum. les/am. et idem dic , si vendit sub conditione,<br />

si consensus domini accesserit , secundirrn Albericum<br />

in dicta I. fin, column. fin, per I. final. C. de ftuidis pa-<br />

/rimon. libr. 11. tradit Jaso in diet, 1. fin. col. fin.<br />

Et quid si alienano sit nulla, sed de facto invalidé celebrata?<br />

Dic, quod tabs alienatio non induceret Imano<br />

Cad ucitatis ,. J, ca quirlena 5. C. si nunrci/z. lea filer. alien.<br />

1. con/inrttts 137. §. aim quis 6. D. de verb. obit;. Specul.<br />

titul. dc locata, §. none aliqua, versic, 95. Bart. in 1. final.<br />

§. sin au.tem., C. column. de Lea!. Midas in 1. `_'. C, de<br />

P'piscop. audient. Alesanti. consil. 99. column. fin, vol. 5.<br />

ubi et vide per Alexand. an si alieuatio fiat pro parte, cadat<br />

in totum à jure emphyteotico; dc quo ultimo vide etianr<br />

per Jasonem in diet. 1. final. versic. 13. (lua-ro, penal. carta<br />

, column. 2. Lnlcllige etiam islam legeni de vendente,<br />

sciente qualitaiem rei , qui erat eutphyteotica; narn seeds si<br />

ignoraret , ut tradit Jaso in diet. 1. tin. versic. 15, qucero,.<br />

column. 154. totius tractatus, et adde Deciurn consil. 323.<br />

column. tin. per quern vide, cui incumbat probatio scientire,<br />

et per Bald, in capit. 1. §. si vassallus feudum in fin,<br />

si defend. fuerit con./rovers. infer rlomin. ct agnat. Et án<br />

ex venditione Iacta per patrem, qui 'receperat pro se, et 11-<br />

1iis, et nepotibus, prrjudicetur illis? Vide Bart. quòd sic,<br />

in I. 1. ad fluent , I). de interdict. et relegal. et vide Bald,<br />

in 1. adopticam, §. patr'onam , D. dc in jets vocand. Et quid<br />

si sit minor, qui vendidit? N'ide Bald, in I. rene quatn, C.<br />

SI' a duer'slts vendit, pr5nor.<br />

(4) _íl sc•ïzor. Lt si suet Mures dom iní, omniuuIi tenetur<br />

requi rere consensum, q uand o suet d omini Ira indiviso,<br />

side per Joannent Andr•, iu nidi t. ad Specul. litui, de loctz-<br />

/o , §. mure t1Ggr1rt, versic. 72. super p a rtelisci, et ter Jason.<br />

in dicta 1. final. versic. 12. gluero, 153, col umn' , totius<br />

tractatus. Lt quid si plures domini requisiti units vclit pr o<br />

se retinere, alius verb non? Vide per Alberic. in 1. si duo<br />

patroni , in princ. I) dc jun-etar. Jason, ubi supra, et in I.<br />

sli/xrlatibnes 71011 di •idtlnitu', column, 14.D. de verb, oelig,<br />

nani si volt totani rein retinere, et totum pretium solver-e<br />

bene auditor, per texturn notabilem in 1. in bello<br />

scrrus p/utrittm 13. D. dc capft''O. Et an sufliciat, quòd emphyteota<br />

usons deuunciet ejus marito? Dic, quòd sic, per<br />

I. aril qui aliter 5, §. sect et Serails 3, juncta gloss. 1. D.<br />

quod vi, alit clam., declarando, ut ibi per Bart. tradit Jasa<br />

diet. 1. fin. 17, qulst. 155. column. totius tractatus: et<br />

quiu1 emphyteota einphyteotæ requirere debeat consensuut<br />

domini priucipalis, vide Azon. C. cod. in summa, et Gloss.<br />

in diet, 1. fin, et per Bald. in 1. si pernzittente, C. ad Macedon.<br />

(5) E quanto es. In dicta 1, fin., qua ista sumpta est<br />

hahetur , quantum pretium ab alio revcra accipi potest: si<br />

crgò veritatcul pretii non notilìcat, sed aliquid falsitatis admiscet,<br />

untie dominus 'toilet emere, caderet emphyteota à<br />

jure suo , ut notat Salicet, in diet. 1. fin. et Specul. titul. de<br />

tocai. §. nuore alli/na , versic. 92. et vide per Jason. in diet.<br />

1. fin. 6. et 7 . notabili.<br />

(6) Que le non quería. Quid si non constat de espresso<br />

consenso , sea licentia ; seil apparet , quod dominos longo<br />

tempore recepit pensionem ah emptore, cui vendidit einphyteota?<br />

an per hoc præsumatur, dominunr consensisse venditioni?<br />

i'ide Alexand, consulentem, quod sic, consilio 113.<br />

volurn. 4. Et nota hic , quoit sufficit , quod dominus dicat,<br />

se lolle emere, licet non det licentiate vendentli, ut tenet<br />

Specul. in diet. §. mala aliqua, versic, 1110. querro: et ideut<br />

probatur lùc, etsi dicat nolo retinere, quia non est ulteriirs<br />

expectandus, licet Spec. versic. 101. teneat conlrarium: tameu<br />

Joan. Audi, ibi iii additionibus, tenet prim um, per<br />

dictum cap. potttil, et bene scent/lint Jason. in diet. 1. tirn. S.<br />

notabili, col. 120. totius tractatus. Et quid si post licentiant<br />

domini emphyteota per annum, et ampliùs distulit vcnditionem?<br />

Distingue, ut per Joan. Audi'. in addition. ad Specul.<br />

tittil. de locato, dici. versic, lilt, diet. §, 171111C aliqua,<br />

quern sequitur Jasa ubi supra proximo dixi.<br />

Sal quid si vendidit de consenso domini, sed pastes agit<br />

to il l USni deceptus reutedio I. 2. C. de rescintlenda rendi!. et<br />

1. 5G. titul. 5. supra ead. Parete. et ita consequitur rem;<br />

vet vendidit cum pacto de revcudeudo, et postea reentit? an<br />

in ista nova translatione domini regniratur consensus domini?<br />

Vide per lialdnut novell. its tractatu ile dole, fol. 41colttrnn.<br />

1. ubi tenet , quad non: et ibi tractat illain geæstionem,<br />

au C011senSU n prvstitlts per dorninum, quod res<br />

enrpiyteotira alicui dcu •etur in dotem, sufliciat, sine co quoti<br />

iterinn dominus conscnliat, quando soluto matrimonio dos<br />

traditur mulicri ; et tenet, quod sic, ex co , quirt qui voiuit<br />

autecedeus , vidctur velle et consequens, I. illuld 77, D. de<br />

arguir. /szrredit. 1. gaanaoi.s simplinler 15. C, ale fïder'comrnis.<br />

Ad verte tanlcii quoad id, quod (licit Bald, novel. quando<br />

resciudalur venditio es remedio 1. 2. vet ubi neernitur;<br />

quia ipse nihil allegat pro hoc dicto , et vidctur quod saltim<br />

ill co , quod (licit de pacto de reveudemlo, non bene<br />

dicat , justa ca , gum notat Alberic. in I. ab cmplione , D.<br />

ele pacers, ubi Jaso fin. column, est enim reemptio secuuda<br />

venditio, et ile ea debct babere dominus s u on] laudenli<br />

um: non cairn resolvitur contractos; sed rescinditur ex<br />

pacto plums , et fit secundas: procederet tarnen dictum<br />

Baldi novelli , quando dominos, qui primis venditioui de-<br />

(lit licentiam, fait certifìcatus, vet conscius parti de revendendo<br />

s quia tune primus consensus extendit se ad secur-


De los loqueros , e de<br />

señor dixesse que le non quería (6) dar tanto,<br />

o lo calcasse (7) fasta dos meses (8), que le<br />

non dixesse si lo quiere fazer , o non ; dende<br />

a<strong>del</strong>ante, pue<strong>del</strong>a vender a quien quisiere : e<br />

non le puede embargar, aquel que gela dio<br />

a censo, que lo non Paga. Pero deuela vender<br />

a tal orne, de quien pueda el señor aucr<br />

el censo, tan ligero (9) como <strong>del</strong> mismo (10).<br />

Otrosi dezimos, que este que tiene la cosa a<br />

censo, que la puede empellar (11) a tal orne<br />

como sobredicho es, sin sabiduria <strong>del</strong> señor.<br />

E estorce , quando la enagena, tenudo es el<br />

señor de la cosa, de rescebir en ella a aquel<br />

a quien la vende , e de otorgargela , faziendole<br />

ende carta de nueuo. E por tal otorgamiento,<br />

o renouamiento <strong>del</strong> pleito, non le deue tomar<br />

(i) mas de la cinquentena parte, de<br />

aquello por que fue vendida; o de la estimacion<br />

que potiria valer, si la diesse. Mas a otras<br />

dam venditionem; bent': facit pro hoc , quod (licit Bald. in<br />

1. fin. §. sed quia nostra majestas, G. common. de Zegat.<br />

versic. q¡uarit hie D,rnus: quando vero rescintleretur ex remedio<br />

1. 3. tune bene videtur procedere dictum Bald. novel.<br />

cuor franc non sit secunda venditio, sed rescissio prime,<br />

per supra dicta.<br />

Et quid si farta jam venditione, dominas ignorans illam<br />

esse Lenart, consentiat venditioni , tanquarn fiends?<br />

Die, quòd non sufficeret, ¡segue evitaretur ex hoc pcenacaducitatis<br />

, secundùm Paul. de Castr. in I. si quis filio earlaceredcdo,<br />

§. irr/fans, D. dc injasto rupi. si tarnen dominus<br />

esset conscius de venditione, videretur secundimt cum rcnuntiasse<br />

poenæ commises, argum. L post diem 7. D. de<br />

leg. commissor. et 1. 2. in princip. D. si puts caution. et<br />

adle Ale an. corsit. 146. colum. 2. volons. 5. Nota etiam,<br />

quòd non videtur dominus, qui dat coasensunt emphyteotæ,<br />

ut vendat, renuntiare sus proprictati: vide Bald. in pra:lud.<br />

feud. colum. pen. et in cap. 3. §. prcelerea , quileus<br />

mod. feud. ami/.<br />

(7) 0 /o collasse. Quando ergò non facet, sed statini<br />

cxprimit se none emerc, non est expectaudus lapsus duorum<br />

meusium, ut hic patet , et in diet. cap. l,otuil, uhi Joan.<br />

de.Intol. et Abb.<br />

(S) Dos meses. Sed an possit dominos post dues menses<br />

moraen purgare? Joan. And r. in addit.. ad Spec. diet. §.<br />

nurse aliqua, versie. 101. tenet, quòd sic: et vide per Jason.<br />

in dirt. 1. fin. col. 120. totius tractatus.<br />

(9) Tan hero. Nota benè hoc verbum, quia idem dicebat<br />

Joan. de lmol. in diet. cap. potttil , colum. S. et Jaso in<br />

diet. 1. fin. coluut. 143. totius tractatus.<br />

(10) Como <strong>del</strong> mismo. Vide infra.<br />

(11) Empellar. Approbat opinionem Gloss, in 1. fin.<br />

C. cod. super verbo alas vendere: et nota liane legem, quia<br />

addit in hoc, quòd pignoratio fiat persons non prohibits;<br />

quod verbu,,r, neque in 1. tutor t6, §. fin. D. de pian. action.<br />

neque in 1. lex vectigali 31. D. de pt;nor. neque per<br />

Doctores ita reperies declaratum. An auteut cmphyteota<br />

possit alii iu emphyteosim concedere sine consenso domini,<br />

vide per Jason. in diet. 1. fin. col. 143. totius tractatus, ubi<br />

refer( Spec. et alios, quòd non possit hoc fscere sine consenso<br />

domini: quod limita, et iutellige, nisi alienarct suas<br />

conmoditates, relent() si hi utili dominio , sccuoditm Bald.<br />

in diet. 1. fin, per text, in 1, necessario S. §. lip. D. de perle.<br />

et commod. rei vendi/. vide per Jason. in diet. 1. , final. col.<br />

116. totius tractatus. Sed an glares emphytheotie possint<br />

interesse alienare , irrcquisito domino? Bart. i,, I. cum Ili,<br />

§. si uni, dc transact. et in 1. qui Tomai, §. duo feutres,<br />

D. de vcrbor. obkgat. tenet, quòd sic, et idem tenet , Joannes<br />

de Plat, in 1. 1. G. de impon. lucrat. descript. lib. 10. et<br />

Tóm. II.<br />

los arrendamientos. 781<br />

personas, de que non podiesse auer tan ligeran,ente<br />

el censo, non la puede vender, ni<br />

empeîiar, assi como a orden (13), a otro orne<br />

mas poderoso que el; que eslonce non valdria,<br />

e perdería (14) porende el derecho que auia<br />

en ella.<br />

TITULO IX.<br />

DE LOS NAUIOS E DEL PECIO DELLOS.<br />

,.,_i auios de muchas maneras alogan los mer- LL.<strong>del</strong><br />

caderes, para leuar sus mercadurias de vn lu- a<br />

11i ,^<br />

gar a otro: e porque<br />

8'<br />

a las vegad s por por-a•lrl.?,<br />

menta de mar , o por otra ocasion se tuel<br />

ti` liter. ' f' ^<br />

brantan (1) , o se pierden ; e despues nasce Nuvis*<br />

contienda entre los mercaderos, e los maes- liecop.<br />

tros, e los marineros, en razon <strong>del</strong> precio.<br />

E porende, pues que en el Titulo ante (leste<br />

fablamos apartadamente, de los logueros, e<br />

in 1. 2. C. dc execut. et exactor. lib. 12. alii veri) tcnent<br />

confrarium , ut refert Jaso in diet. 1. fin, col. 150. ubi vide<br />

per eons per quern etiam vide col. 143. et 126. totius tractalus,<br />

an possit í'.1iæ, vet extraneæ concedere in dotem: vi'.<br />

de ibi.<br />

(12) Non le dette tomar. Sed quis solvet islam quinquagesiinam?<br />

Gloss. parva super verbo eiccipere in diet. 1.<br />

fin. licit, quòd uovus cmphyteota, et ita notai ibi Jaso 15.<br />

notabili.<br />

(13) d Orden. Tstud non ita benè erat declaratum per<br />

leges juris comutunis. Speculator tamers in diet. §. rune aliqua,<br />

versic. 116. dici(, quòd provinciales de - consuetudine<br />

ponunt in istis contractibus, quòd non possit emphytcosis<br />

alicuari in Ecctesisen, vet cleric una , vel militern, cl timid<br />

videantur prohibits Eccicsiæ, capitanti , et milites, et alun<br />

persons Itoit idonee facilitate conveniendi, ut in 1. 2. D.<br />

qui sattsd. cogruaur: sed lnnoceu. Joan. And. Ilostiens. iii<br />

diet. cap. poluit, dicunt, non reperiti hoc in jute expressoin,<br />

quæ persons vi<strong>del</strong>icet sint prohibits; nbi taistiius id<br />

quòd habetur in 1. curialis 30. et in 1. rnilites 31. C. local.<br />

Et ex isla lege Pal-tits, et ejus verbis videntur prohibits<br />

Eccicsiæ, mouasteria, clerici, monachi, et foibles, et persona:<br />

potentiores, et pauperes riotabiliter, seu evidenter, á<br />

quitus verisimiliter exigi non potent pensio, scu canon einphyteoticus;<br />

et ideen videtur de mulieribus , eo quòd pro<br />

debito carcerari not possum, ut in autheut. sed /rodi:, C.<br />

dc offe. dicers. italic. et in 1. Taurina 62. et vide etianr de<br />

his per Jason. iu diet. 1. fin. col. 142. totius tractatus, coin<br />

duabus seg Lieu libus.<br />

(14) Perderia. Isla lex tantúm videtur imponere peenain<br />

caducitatis, iu caso quo res emphyteotica alienator<br />

persotaur probibitans: dic tamer idem esse, et si alicnet in<br />

personam not peotiibitarn, irrcquisito domino, ut supra in<br />

princ. I. dixit ; et licet iu hoc caso non exprirnatur bìc de<br />

pcena caducitatis, suppletur Lauren per dictum capii. poluit<br />

4. dc local, et per diet. 1. fin. in line.<br />

TI'l'ULTJS IY, DE NAVIBUS.<br />

(1) Se quebrantan. Quærunt aliqui, si sapiens in navig,io<br />

positus possit insipienti naufragio tabular,, extorquere,<br />

utrìtrn debcat? Beatos Ambrosius lib. 3. offici'orum, capii.<br />

4. respondet in lise verba: \libi quideiss, etsi præstabilius<br />

communi videatur usui sapientem de naufragio, quant iusipientern<br />

evadere; tanteo non videtur, quòtl vie cbristiauus,<br />

et justos, et sapiens quærere sihi vilaru aliena (notte debcat,<br />

utpote qui, etiamsi latroneui aru(aturn incidat, ferientem<br />

rcterire non possit, ne duo salutein deieaidit, pietatein<br />

caritaminet.<br />

Ggggg


782<br />

Quinta Partida. Titulo IX.<br />

de los arrendamientos; queremos aqui dezir,<br />

de los nauios, que despues que son alogados<br />

tos, o lugares, que ban voluntad de yr. E que<br />

por culpa de los que han de gouernar los na-<br />

peligran sobre mar. E mostraremos, que couios, non cayan en peligro los mercaderos,<br />

sa son ten udos de guardar, e de fazer los maes- nin los otros ornes que los logaren, de perdertros<br />

de los nauios, e los marineros, a los merse ellos, nin sus cosas. Otrosi dezimos, que<br />

caderes que fian en ellos. E despues diremos, deuen leuar consigo vn Escrivano, que sepa<br />

como se deue compartir el daño entre ellos bien escreuir, e leer: e este atal deue escrcuir<br />

todos, quando acaesciesse, que las cosas de algunos<br />

<strong>del</strong>los echaren en el mar, por razon de<br />

en vn quaderno , todas las cosas que cada<br />

vno<br />

touiere, e metiere en los nauios, quantas son,<br />

tormenta. E sobre todo fablaremos <strong>del</strong> vazia- e de que natura. E este quaderno (3) atal ha<br />

miento de los nauios. E <strong>del</strong> pecio <strong>del</strong>los. E tan gran fuerça , sobre todas las cosas que son<br />

de todas las cosas, que a alguna destas razones escritas en el, que deue ser c<strong>rey</strong>do tambien<br />

pertenescen.<br />

LEY I.<br />

corno carta que fuesse fecha de mano de Es-.<br />

crivano publico. Otrosi tenudos son, de b astecer<br />

los nauios de armas, e de bizcocho (4),<br />

Que cosas son tenudos de guardar, e de fazer e de todas las otras cosas, que ouieren menes-<br />

los maestros de las noues , e los marineros, a ter para su vianda, e de agua dulce, ellos, e<br />

los ntercaderos, e a los otros que se flan sus marineros. E deuen apercebir a los mer-<br />

en ellos.<br />

caderos, e a los otros ornes, que ouieren de<br />

leuar en los nauios, que fagan esso mismo;<br />

de manera, que L'euen agua, e vianda, la que<br />

les fuere menester. E avn armas (5), aquellos<br />

que las pudieren leuar, o auer, para ampararse<br />

de los cursarios, e de los otros enemigos,<br />

si menester fuere.<br />

Naucheros (1), e maestros, e patrones,<br />

son llamados los mayorales ornes por cuyo<br />

mandado se han de guiar los nauios. E a estos<br />

pertenesce señaladamente , de catar (2),<br />

ante que los nauios entren sobre mar, si son<br />

calefeteados, e bien adobados, e bien guardados,<br />

e bien guarnidos con todos aparejamientos,<br />

que les son menester; assi como de<br />

velas, e de masteles, e de cuerdas, e de entenas,<br />

e de ancoras, e de remos, e de todas las<br />

otras cosas que pertenecen en los nauios, segun<br />

d ue conuiene, e ha menester cada vno<br />

<strong>del</strong>los. E avn demas desto, deuen leuar consigo<br />

tales ornes, que sean sabidores, para ayudarles<br />

a guiar, e enderecar, e a gouernar los<br />

nauios. De manera , que si non gelo embargare<br />

tempestad , o tormenta de la mar , que<br />

puedan yr endereçadamente, a aquellos puer-<br />

LEX I.<br />

• Navicularii, sert nautæ , magistri, et patroni , sunt majores,<br />

quorum mandato ducuntur haves, et gubernantur;<br />

ad quos pertinet fulcire navem omnibus necessariis ad opus<br />

navigandi : et debent secum habere viarum , et regiminis<br />

gubernaculi peritos, ut salvari queant, et ad optatum porturn<br />

venire navigantes cum rebus suis: debent insuper habere<br />

scribam, qui immissa in navi fi<strong>del</strong>iter conscribat; cujus<br />

scripturæ creditur: habeant indè pro se, et suis victualia;<br />

dicautque extraneis, ut pro se parent congrucntern provisionem,<br />

et arma ad defensionenr contra piratas. Iloc dicit.<br />

(1) Nanchero.c. Ili vulgò dicuntur pilotos; latine verò<br />

magistri navium, ut in 1. item quæritur 13. §. si magister<br />

2. D. local. et supra lit. 1. 1. 13. et (palis iste magister navis,<br />

sea navicularius debent esse , vide 1. 5. tit. 24. Partit.<br />

2. et ibi, qualiter huic hujus magisterii potestas concedatur.<br />

(2) Calar. Debet enim navis, quæ locatur, esse idonea,<br />

ut hic, et in dici. I. item quæritur 13. §. si navicularius<br />

1. D. local, et 1. fin. §. si ea conditione, D. ad Leg. Muid.<br />

de fact.<br />

(3) Este quaderno. Adverte bene, quia tantum ex isla<br />

lege datur auctoritas huit notario navis; si erg:, super aliis<br />

conficeret instrumenta, non teneret: sed scribis euntibus in<br />

LEY II.<br />

Como las conueniencias que fazen los Mercaderos<br />

con los Mayorales, denen ser guardadas:<br />

e que poderío flan estos Mayorales , sobre<br />

los otros ornes que van con ellos.<br />

LL.<strong>del</strong><br />

Conueniencias, e posturas, ponen los tir. 8,<br />

maestros, e los señores de los nauios, con los trli IaLo<br />

ï9'<br />

mercaderos, e con los otros ornes que han de' '<br />

rit, ^s,<br />

leuar en ellos. E quando lo fixieren, dezimos w«t5^<br />

que son tenudos, de las guardar en todas co- Recap.<br />

navibus ad Indos Maris Oceani, ex ordinatione Regia major<br />

potestas datur, ut videbis in dictis Ordinationibus, quæ<br />

temporibus istis per me fuerunt compilatæ : ibique providetur,<br />

quòd si in tali navi navigaturus sit aliquis notarius<br />

Regius , huic detur istud muuus; deticientihus verò talibus<br />

notariis, injungatur ahi idoneo ex ibi euntibus.<br />

(4) Bizcocho. De isto pane vide etiam 1. 9. tit. 24.<br />

Part. 2.<br />

(5) Armas. Erge. et tenebuntur armare naves bombardis<br />

, et aliis generibus tormentorum ad sui securitatem sufficientibus,<br />

et juxta capacita tens navium: et licet Rex teneatur<br />

eos <strong>del</strong>endere ab incursihus latronum, et piratarum,<br />

ut dixi in 1. flu. tit. 2e. 2. Partita, nihilomiuús tenebuntur<br />

domini, et rectores navium , deferre naves armatas, ut<br />

hic probatur: expedit namque reipublicæ, ne re sua quis<br />

male utatur , 1. si dominus, D. de his qui suet sui, vel<br />

alien. jur. et Instil. cod. §. fin. 1. 2. tit. 1. 2. Partit. Bald.<br />

in 1. 2. col. fin. versic. sed pone pater, C. si quid in fraud.<br />

patron.<br />

LEX II.<br />

Naulum est solvendum, et cætera conventa sunt servanda<br />

juxta conventionern inter partes fartam. Et si quis<br />

in mari commisit crimen, capietur á domino, seu magistro


De los nauios a e <strong>del</strong> pecio Bellos,<br />

h 783<br />

,sas , tambien los vnos como los otros. E mapueden<br />

castigar (4) con feridas de a<br />

'+ guer despues que fuessen entrados en los na-<br />

gotes a sus<br />

marineros , e a sus seruieutes , por yerros<br />

Norts. ufos, e movidos de los puertos, acaesciesse que<br />

que fizieren; guardando todavia, que los neeop• alguno de los que fuessen y , fiziesse yerro,<br />

non<br />

maten , nin los lisien.<br />

por que meresciesse muerte , o otra pena en<br />

el cuerpo , o en el auer ; el maestro, nin el<br />

seîior de la naue , non le deuen judgar a<br />

LEY III.<br />

muerte, nin a perdimiento de miembro, nin<br />

de ninguna cosa <strong>del</strong> su auer: mas puedenlo (1)<br />

prender 0), o recabdar, de manera, que non<br />

pueda a otro fazer otro dallo ninguno, nin<br />

Como se decae compartir el daItto de las mercadurias,<br />

que echan en el mar por razon de<br />

tormenta.<br />

mal : e quando llegaren al puerto , do deuieren<br />

descargar, deuenlo presentar al Judgador,<br />

que y ouicre de judgar (3), e mostrarle el<br />

yerro que fizo. E estonce el Judgador deue<br />

oyr al recabdailo, e a los que querellaren <strong>del</strong>:<br />

e oydas las razones de ambas las partes, lo que<br />

Peligros grandes acaescen a las vegadas,<br />

a los que andan sobre mar ; de manera , que<br />

por la tormenta ciel mal tiempo que sienten,<br />

e por miedo que han de peligrar, e de se perder,<br />

han a echar en la mar muchas cosas, de<br />

aquellas que tienen en los nauios, porque se<br />

pudiere ser prouado sobre aquel yerro sobre aliuien , e puedan estorcer de muerte: e por-<br />

que le recabdaron , deuele judgar a la pena que tal echamiento como este, se faze por pro<br />

que entendiere que meresce; o darlo por qui- comunalmente (1) de todos los que estan en<br />

to, si entendiere que es sin culpa. Pero los los nauios ; tenernos por bien e mandarnos,<br />

maestros, o los sensores de los nauios , bien que todos los mercadores, e los otros que al-<br />

navis, et judici loci, ubi navis exonerabitur, tradetur puniendus;<br />

quia dominus ,avis non habet potestatem punientli<br />

corporaliler, nec pecuniari ter, nisi sit marinarius, vel<br />

servitor, qui potest pro excessu percuti, vel ilagellari, morte,<br />

sea membri debilitate cessante. IIoc (licit.<br />

(1) Puederdo. Sed an teneantur? Videtur, quod non,<br />

ut in 1, non quidguid 40. 1). de fad. et ibi notat Paul. de<br />

Castro; contrariurn tamer videtur verios , quia in hoc lex<br />

ista dat jurisdictiouem domino, et magislro navis, et istud<br />

verbum potent imporlat necessitatem; at notat Bald, in<br />

quæstione simili, in 1. Gallus in princ. D. de lib. et posthum.<br />

ubi et Joan. de 1mol. et Angel. Acct. in suo tractatu<br />

mahfciorum, in parte lume est qucedam rogo sileó, col. pen.<br />

et pro hoc etiam tacit ista lex , rum inferius licit, deuenlo<br />

presentar, quia regularitcr hoc verbum de bent imporlat<br />

necessitatem, ut (licit Gloss. in cap. proposal( , de appellai.<br />

et in Clern, allendenies , de .statu rcöul. Bald, in 1. 1. col,<br />

3. C. quomodo, et quando index.<br />

(2) Prender. Et sic, qui non est competens judex ad<br />

puniendurn, est courpetens ad capieudum, ut hic : sic et in<br />

authentic. de defers. civil. cap. 6. §. audtc'nt. 1. collat. 2. et<br />

in I. desertorem 2. in princ. D. de re mild. et uotatur per<br />

Doctor. in 1. magistratibus, D. dc jurisd. omnium ludic.<br />

Irnò et in fraganti crimine reperturn quilibet potest capere,<br />

et super hoc habet rnandatunt à lege , ut in 1. raptures 54.<br />

C. de Ep:se. et cleric. et in 1. capite quill° 25. D. ad Leg.<br />

Jul. de adult. et notat Bald. in 1. tin. C. de ex/lib, rein, et<br />

habetur in 1. 3, tit. 14. lib. 2. Ordin. Regal. vide etiarn per<br />

Angel. de Aret. in tract. malrjic/or. in parte fuma pub/ca,<br />

in 12. et 14. col. Et procederet irta lea, etiam si <strong>del</strong>inqueus<br />

in navi esset clericus, juxta notata per luuoc. in cap. ut<br />

former , de sentent. crccommtem et per Bart in 1. si girls en<br />

^crrituie, D. de fica'¡. et late per Abb. in cap. corn non ab<br />

hominy , de jud. 2. et 3. coluro.<br />

(3) Ouiere de judgar. Licet ergò puniti° <strong>del</strong>icti commissi<br />

in mari possit fieri per judicern illius tcrritorii, cui<br />

illud mare adjacet, ut in I. 1. Ç. de alas. lib. 11. et ibi<br />

Bart. et in 1. Cassar 15. D. de publican. non tarnen de necessitate<br />

<strong>del</strong>inqueus est remitte ides ad jud iceir illius loci;.<br />

sed palliai etiam potest à judice illius loci, uhi navis deponit<br />

onus, ut hic vides; et sic videtur hic casus pro dicto<br />

Lue. de Penna in diet. I. 1. ubi licit, quòd tune <strong>del</strong>imit/ens<br />

in mari puuiri debet ab illo judice, vel domino propiuquiori,<br />

cui mare adjacet, quando ibi inveniretur, vel alias silt<br />

in potestate Regis illius, vet judicis; non tamen videtur ad<br />

ejus imperium remittendum ; allegat §, in.cula 22. Instil.<br />

de rerun dimis% et 1. insulee 9. D. de ludic, quod elicit lacere<br />

contra Venetos, qui in mari Adriatico si hi talia indebite<br />

• usurparunt. Sed an intelligatur, quod hie elicit de irto judice,<br />

de quocumque judice etiam alterius Begni, vet an de<br />

judice , qui est in porto aliquo Mitts Begni ? Videt car, quòd<br />

cam indistinctè loquatur , indistinctè debeat iutelligi, cap.<br />

si Romanorum , 19. dist, I. dc praho 8. D. de Publician.<br />

Sed quomodo judex portus , cui navis applicuit, exit compstens<br />

ad puuitionern <strong>del</strong>icti, quod neque commissar/1 est in<br />

suo territorio, neque qui commisit, subditus est tali judici<br />

ratione dornicilii, vel originis? Polest dici, quod ex quo<br />

<strong>del</strong>iquit in mari , quod omnibus est commune, ut in princ.<br />

Instil. de rerum divis, et in 1. 10, tit. 28, Part. 3. sit ille<br />

judex competens; et quia hoc suadet utilitas publica , et necessitas,<br />

quia alias <strong>del</strong>ictum remaneret impuiiturr, cap. ut<br />

forme 35. rte sent, e.reom, I. ila vubterutus 51. D. ad 1.<br />

dguil. Terre ergò meati istarn legem Partit æ , quia non memini<br />

concordantem in jure commini, et vide ad prædicta,<br />

quæ notat Bart. in tractatu de insula, in parte rrullrús,<br />

in print.<br />

(4) Castigar, Adds I. perspiciendum 11. §. farta domestica<br />

1, D. dc pawls, ulti Gloss. et in cap, sieut altcrius<br />

39. per Gloss, i. qucest. 1, et Joan, Fab, in §. sed hoc ternpore,<br />

Instil, dc ius qui .cunt sui, eel ale'en, Jur. et cap. duo<br />

isla nomina 35. 23. quæst. 4. et Abb. in cap. cum conti,,gat,<br />

cal. 5. de foro compel. et 1. sed el si quemcumque 5.<br />

§. fin. earn 1, Sequent. D. ad Legem Aquil.<br />

LEX III.<br />

Jactata in mari causa tempestatis ob navem alleviandam,<br />

dehent æstimari, etiarnsi sint pretiosa; et seco/Min<br />

quanlitatem, quam quis Cabet in navi, tenetur contribuera<br />

, et satislacere bis, quorum res fuerunt jactatæ: sed liberi<br />

boraines pro suis personis nihil solvent, quia non possunt<br />

æstiurari. Iloc elicit.<br />

(t) Cornunahnente, Nota quod ubi propter communem<br />

utilitatem anus damriorn sentit, debet onus connauniter<br />

coutribui , ut hic, et in 1. I. D. ad Leg. Rhad, de fact.<br />

quod ibl. Alberic. post alios inducit ad quæstiones de puteo,<br />

et furrio, et de dorno commini destructa, ne incendium<br />

evagaret in domos aliorum, et de equo alicujus, qui mottaus<br />

luit, cirro ipse resisteret boslibus iuvadeutijrus civica-'<br />

tern; de quibus qu æstionibus vide etiam per Joan. Audr. in


784.<br />

go (A) traxeren en el nauio, que ouicren a<br />

lazer tal echamiento, ayuden a pechar, lo que<br />

fuere echado en la mar por tal razon como<br />

esta , a aquellos cuyo era; pagando en ello todavia<br />

cada vno tanta parte , segun valiere mas,<br />

o menos , aquello que les finco en el nauio,<br />

e que non fue echado en la mar. E maguer<br />

alguno y traxesse piedras preciosas (3), o oro,<br />

o otro tanto auer monedado, o otra cosa qualquicr,<br />

deue pagar por ello, segund que montare,<br />

o valiere; e non se puede escusar, por<br />

dezir que era cosa que pesaua poco: ca en tal<br />

sazon corno esta, non deuen ser las cosas asuradas<br />

, nin apreciadas, segund las pesaduras,<br />

e la liuiandad <strong>del</strong>las, mas segund la quaniya<br />

que valieren. E porque no tan solamente estuercen<br />

las mercaderias, e las cosas que fincan<br />

en los nauios, por razon de tal echamiento<br />

como este que diximos; mas aun estuercen<br />

porende los nauios, porque si aliviados<br />

non fuessen , podría acaescer que se perderían.<br />

E porende tenemos por bien, e mandarnos,<br />

que los seíiores de las naues (4) sean tenudos<br />

de apreciar la naue, o cl otro nauio, de<br />

que fizicron el echamiento ; e apreciadas las<br />

mercaderias, e las otras cosas, que fincaron en<br />

el nauio segund diximos, deuen todos de so<br />

vno , compartir entre si la perdida <strong>del</strong> echamiento,<br />

e pagar cada vno la parte que le cupiere,<br />

a aquellos que lo decían auer; dando<br />

otrosí , cada vno <strong>del</strong>los (5), tanta parte, segund<br />

que montare aquello que era suyo, que<br />

se perdio por el echamiento : e si acaesciesse,<br />

que algund mercader ouiesse y sieruos, tenudo<br />

seria de los apreciar, e de pagar por cada<br />

vno <strong>del</strong>los, tambien como por las otras cosas,<br />

que en el nauio le fincassen. Pero si ouiese y<br />

ornes libres, que non traxessen en el nauio<br />

al, si non sus cuerpos, quantos quier que sean,<br />

addit. ad Spec. tit. de injurüs, et damna dato, et per Bart.<br />

in I. si abus, §. est et alla, ubi bonus text. I). quod vi,<br />

ant clam, et per Joan. de Plat, in rubr. C. de naufr. lib.<br />

11. Bald. in 1. ad comparandas, C. mandat. et per Angel.<br />

de Aret. in suo tract. malefic. in parte incendiario, col. 3.<br />

vide etiam per Paul. de Caste. in diet. 1. 1. inducentem ad<br />

quæstionem , in quam consuluit de depositario mercium diversorum<br />

mercatorum, qui ut alias liberaret, quasdam ex<br />

eis manil'estavit, et dedit, ut cessaretur ab inquisitione aliarum<br />

, ob quod res aliæ salvæ fuerunt: vide ibi, et per cunndem<br />

consil. 220. vol. 1. incipit proponilur in facto.<br />

(2) AIIo. Licét non shit merces, ut hic , et in 1. 2. §.<br />

cran in eadem 2. D. ad Leg. Phod. de jacta.<br />

(3) Preciosas. Adde diet. §. cuna in eadem.<br />

(4) De las naues. Adde diet. §. cum in eadem.<br />

(5) Dellos. Adde I. 2. §. portio 4. et 1. nacra 4. §. eum<br />

autem 2. D. eodem: et inducit Allier. post Jacob. de Aret.<br />

ad quæstionem, quòd si communitas alicujus loci ex forma<br />

statuti teneatur resarcire damuum vicinis suis, quòdlue<br />

qui sustinuit damnum, teneatur contribuere pro parte sua,<br />

et eodem modo , si collecta imponatur occasione prædicta;<br />

bene facit 1. ab omnibus 104. §. si Attio 3. D. de legat. 1.<br />

Quid tarnen si vicinus occasione ditti danni litigaret cum<br />

Quinta Partida. Titulo IX.<br />

non denen pagar n inguna cosa, en perdida<br />

<strong>del</strong> echamiento, por razon de sus personas;<br />

porque el orne libre non puede (6), nin dcue<br />

ser apreciado, como las otras cosas.<br />

LEY IV.<br />

Corno los Merenderos deuen compartir entre<br />

si<br />

el dacio <strong>del</strong> mastel , quando lo cortan por<br />

estorcer de la tormenta.<br />

Leuantandose viento fuerte , que fiziesse<br />

tormenta en la mar, de manera que los guardadores<br />

de las naues temiessen de peligrar;<br />

e con entencion de estorcer, cortassen el mastel<br />

<strong>del</strong>la, o derribassen a sabiendas el entena,<br />

con la vela, e cayesse en la mar, e se perdiesse<br />

; tal perdida como esta , tenudos serian los<br />

mercaderos , e los otros que fuessen en la naue,<br />

de la compartir entre si, e de la pechar<br />

todos de so vno al señor de la na g e; bien assi<br />

como diximos en la ley ante desta, que denen<br />

pechar , lo que echan en la mar con ente rs<br />

-cion de aliuiar la nane. Mas si acaesciesse, que<br />

e] mastel , o el entena , o la vela non mandasses<br />

cortar, nin le derribasse a sabiendas el<br />

maestro de la nane; mas lo quebrantasse el<br />

viento de la mar , o rayo que cayesse <strong>del</strong> Cielo<br />

(I), o se perdiesse por alguna otra cosa semejante<br />

destas, que auiniesse por ocassiort; estonce<br />

los mercaderos, nin los otros que fuessen<br />

en la naue, non serian temidos de pechar<br />

en ello ninguna cosa, maguer sus cosas fincassen<br />

en saluo, que se non perdicssen. Ca pues<br />

que ellos dan loquero de la nane , la perdida<br />

que desta manera auiniesse, al señor <strong>del</strong>la pertenesce,<br />

e non a los otros.<br />

communi , et expedit, collectam imponi occasione expensarum<br />

fiendarum in causa? nunquid et ipse í11i contribuere<br />

tenebitur? Alberic. ibi post Jacob. de Aret. tenet, quòd<br />

non, per text, in 1. Imperatores, D. de tutcl. et ration. distrah.<br />

et 1, minis grace 7. C. de testib. quod nota ad qu æstionem<br />

de illo , qui contendit cum communi super generositate<br />

, vel nobilitate sua : Adde Bald. in I. 2. in princip. in<br />

lect. antigun, D. eodem.<br />

(t) Non puede. L. 12. infrà cod. et adde 1. ex hat 3.<br />

D. si quadrup. pauper. fecis. dictt. et I. fin. D. de his, qui<br />

dejec. vel effud.<br />

LE X Ir..<br />

Si ob metum tempestatis scienter arbor, aut antenna<br />

scinditur, et velum projicitur, solvitur ab omnibus supradicto<br />

modo; sed si caso scinditur, non fit contributio. Hoc<br />

dicit.<br />

(1) Del Cielo. De tribus generibus fulminum, vide per<br />

Gloss. in 1. navis adeer.sa 5. D. ad Leg. Rbod. de jacto.<br />

Beatus verb Isidorus 13. lib. Etymolosiarum dicit, tria<br />

esse nomina fulminis: fulgor scilicet, quia taugit seu frangit;<br />

fulgor , quia incendit, et urit; fulmen , quia findit , et<br />

ideò dicit, quòd ternis radii, pinguntur,


Leg t,<br />

tit. 8,<br />

libr. 9<br />

N,:vis.<br />

,Recop.<br />

De los nanios<br />

LEY V.<br />

Por quales razones non son tenidos los Her-<br />

(adores, de compartir entre si el daño de la<br />

naue, quando se quebrantasse en peña, o en<br />

tierra; e por quales non se podrian escusar.<br />

Corriendo algund nauio por la mar con<br />

tormenta, de manera que por ocasion firiesse<br />

en pena, o en tierra ; si se quebrantase, o se<br />

enarenasse , maguer los mercadores sacassen<br />

sus cosas en saluo, non serian tenudos (i) de<br />

pechar la naue. Mas si acaesciesse (2) que ante<br />

que peligrasse la haue, assi como sobredicho<br />

es, los mercadores, con miedo que ouiessen<br />

de se perder ellos, e a sus cosas, mandassen<br />

al señor de la nane, que la dexassen correr<br />

contra la tierra, a ventura de lo que Dios<br />

quisiese fazer; diziendo (3) que si acaesciesse<br />

clic la naie se quebrantasse, que ellos querían<br />

auer su parte en el peligro; e que le ayurian<br />

a cobrarla, si estorciessen, e les fincasse,<br />

de lo que tirassen <strong>del</strong>la, con que lo pudiessen<br />

fazer; estonce el senor de la mie la dexasse y<br />

correr por ruego, o por mandado Bellos, e se<br />

quebrantasse, denenla apreciar quanto podr;a<br />

valer, e contar lo que tiro <strong>del</strong>la cada vno <strong>del</strong>los<br />

, de aquello que era suyo; e el señor <strong>del</strong>la,<br />

e todos los otros deuen compartir entre si la<br />

perdida, pechando cada vno clellos, rnas, o<br />

menos, seguid la quantia que <strong>del</strong>la saco, o<br />

cobro cada vno: e los que note sacassen nada,<br />

L EX 77.<br />

Si navis vi ventorum, aut tempestatis impulse , see sasorem<br />

obvia frangatur, navigantes non t(eemitter: si tauten<br />

timare periculi regent navis magistrutn, ut ad terrain suo<br />

periculo dieigatur, tune quilihet tenetur ele daetno pro rala,<br />

qua liiteravit de seo; et si nihil evasit, non tenetur. Hoc<br />

licit.<br />

(1) JVon serian tenudos. Adde 1. amrssce 5. in princ.<br />

I). ad Leg. Pltod. de jada.<br />

(2) Ma's si acaesciesse. Explicas isla lex belle istum casum<br />

, et colligitur es 1. 2. §. si consrrc •afi.c 2. versic. sed si<br />

Tofu/dale 1-rt ./or-um , D. ad Leg. nitod. dc fact.<br />

(3) Diziendo. Quid si hoc non dicant., sed tanlhrn dixerint<br />

inagistro navis, tit sineret correre muere contra terrain?<br />

videter, quid idem sit iliceudum ; et ita vult Paul.<br />

de Cast. in diet. §. si (onset-ea/is, dent (licit: \ota cautelarn<br />

, quód quando mercalores vident. teinpestatem , si floe<br />

Iubitant periclitari, non debent magistra dicere, quid haheat<br />

a ltere; quia si dicunt quid facial tale quid , pala , guild<br />

eavem exartnct, vel quid aliad ; quod sibi resultat datrtnutn,<br />

poterit ab i1lis repetere tanquant fecerit de ipsorum<br />

voluulale, vet mandato.<br />

(4) Todo .ce perdiese. Est erina hire actio in rem scripta,<br />

quia non dcbet fieri collatio, nisi de rebus, gum reperiuntur,<br />

ut declarat Paul. de Cast. et 1. n(1rt:c in tin. princ.<br />

D. cool. Sed ad ver te, quia hoc procederes r luaodo non precesisset<br />

manatee-1 ',cc tor urn , de quo hie; buró cunt non<br />

precesit, non tenerentur ad aliquid; ut in principio legis<br />

dictum est: si vetó præcesit maudaturn, vi<strong>del</strong>ur, quint<br />

etiam rebus omnibus perernptis vectores teueanl.ur : et. quod<br />

hie in Isla lege in cortlrarium dicitur, est es co, quia in<br />

conventions dictum est , quod resarcietur damaum na-<br />

e <strong>del</strong> pecio <strong>del</strong>los.<br />

785<br />

non deueu pechar ninguna cosa ; e si todo se<br />

perdiesse (4), non ha cl señor de la naue demanda<br />

contra los mercadores por esta razon.<br />

LEY VI.<br />

Como se decae compartir el dale) <strong>del</strong> echamiento<br />

, maguey despues se quebrantasse el<br />

nauio por ocasion.<br />

Tempestad (1) auiendo algunos que ando- Lees<br />

uiessen sobre mar, de guisa, que temiendose;irr s;<br />

de peligro, ouiessen a echar en la mar algo- lqóe. , 9<br />

Has cosas, de las que troxiessen en la nane, Recop,<br />

por abobarla ; si despues desto acaesciesse, que<br />

se quebrantasse la naue por ocasion , firiendo<br />

en peña, o en tierra , o de otra guisa , de manera<br />

que lo que troxiesseu en ella, cavesse en<br />

la mar; si de las cosas () que en aquel lugar<br />

cayessen, pudiessen algunas cosas cobrar (3),<br />

los señores Bellas tenudos son, de ayudar a<br />

cobrar los otros, la perdida que fizieren por<br />

razon <strong>del</strong> echamiento, que fue fecho a pro de<br />

todos comunalmente; apreciando las cosas que<br />

sacaron , e las de los otros que fueren echadas;<br />

e catando lo \110 e lo otro, dcucn compartir<br />

entre si la perdida de so vno. Pero si aquellos<br />

que echaron sus cosas en la mar por aliuiar<br />

la raue, assi como de suso es dicho, cobrassen<br />

despues alguna de aquellas cosas clic<br />

ouiessen echadas , non serian temidos de dar<br />

parte <strong>del</strong>tas a los otros sobredichos, que per-<br />

vis ex rebus , quac salvarentur ex ea; et si hoc non ita<br />

tirerai capresstun , tenerentur , eliamsi nihil recuperassent,<br />

ut dici in gloss. præced.<br />

LEX r r.<br />

In coutributione causa jades rstimatur etiam quod etc<br />

navis fractione subrnersa . recuperator , sechs è contrario:<br />

quia de rebus jactatis, et recuperatis non satislit ress pertlentibus<br />

sine jacte. Hoc dicit. Concordat 1. an-Ijssel: 5. D. ad<br />

Leg. lihod. de jaclt.<br />

(1) Ten?pmslral. Concordat 1. 4. §. scd .ci mors , D. ad<br />

Leg. Tibor'. de jacl. et vide ( l ux dico in 1. 7. infra codau.<br />

(2) Si de lets cosecs. A contrario erg& sensu, si nigh<br />

recuperavit, not tenetur ad coutributirnteut aliquam: quia<br />

quodautmodù bee actio est in rent scripta, ut dial supra I.<br />

prosim. quia chit leneatur ail coutributiouem res l:ectu rerum,<br />

qua: salve l'actse suet, eis perernptis liber•atur, 1. in<br />

Harem 31. D. local. I. elcclio 23. §. 5. versic. cl ideo, I).<br />

dc uo.ral.<br />

(3) Cobrar. Inuuitur hie , quod non matins , quod fit<br />

jactus, debit fieri cottributio de qua in irto tit. sed posted<br />

riun navis perveuit ad portent destivatum : et ita tenet AIber.<br />

in 1. 12e4-is, §. tin. col. fin. post. Jacob. de liaveu. 1).<br />

co il. quia possibile est: quod autequatu nav is veniat ad locum<br />

aesiioatuur; oportebit lievi anent jarturn, vel forte<br />

merccs deteriorabuutur, vel navis sul,uterbetur, utaaiu,è si<br />

adbuc suet in loco pericoloso, argent. I. si .coludaras 39.<br />

D. de SOhrliotu. quoit lamer limita, nisi iltequi fecit jartnnt,<br />

slatiin velit recedere de cavi. 1-t quid si uuus inercantrum<br />

prujecit outnes tierces, quits babebal in navi, deiude oportet<br />

, quoti adinuc proptcr tempeslateru alius faciat jactunt ?<br />

nunrluid Primus Icncatur contribeerc ad secuntlunt jactunt?


^^yes<br />

786<br />

tlicssen las sus cosas (á) por<br />

que auino por ocasion.<br />

LEY VII.<br />

Como las cosas que son falladas en la ribera<br />

de la ruar, que sean de pecios de nardos, o de<br />

echamiento, deuen ser tornadas a sus dueîios.<br />

Miedo de muerte mueue a los mercade-<br />

Y ros, e a los otros o rnes, a echar sus mercatit.<br />

8,<br />

libr. 9 l entas en la mar, quando han tormenta , con<br />

: entencion de aliuiar las naues, porque puedan<br />

estorcer de peligro: e poreude tenemos<br />

pur bien, e mandarnos, que todas las cosas<br />

que assi fuessen echadas , que quien quier<br />

que las falle, que sea tenudo de las dar a<br />

aquellos cuyas fueren (l), o a sus herederos.<br />

Esso mismo dezirnos que deue ser guardado, si<br />

acaesciere, que la naue se quebrantasse (^)<br />

por tormenta , o de otra manera ;. que todo<br />

quanto pudiere ser fallado <strong>del</strong>la, o de las<br />

rosas que eran en ella , o quien que lo fallassen<br />

, que deue ser de aquellos que lo perdieron<br />

; e defendernos, que ntngun orne non<br />

gel ° pueda embargar , que lo non hayan; maguer<br />

ouiesse preuillejo, o costumbre usada,<br />

que tales cosas como estas, que aportassen a<br />

algund puerto suyo, o que fuessen falladas<br />

cerca de algund Castillo, o en ribera de la<br />

mar, que deuen ser suyas; nin por otra razon<br />

que ser pueda: ca non tenemos •por derecho,<br />

que las cosas que los ornes pierden, por ocasion<br />

de tal malandança, que las pueda ninguno<br />

tornar, por costumbre, nin por preuillejo<br />

(3) que aya; fueras ende, si tales cosas fuessen<br />

de los enemigos (l.) <strong>del</strong> Rey, o <strong>del</strong> Reyno:<br />

Alberic. ibi post Jacob. de Aret, dicit quod sic: quia propter<br />

contributionem, quæ est tienda, adhuc videtur babere<br />

( p erces itr navi , argua. I. i"t quantitate 73. §. magna 1.<br />

D. ad Leg. I•'alcid. et 1. si libellas 16. D. de jure patron.<br />

(4) Perdiessen las sus cosas. Quid si non perdidecant,<br />

sed salvæ venerunt ad portum, et ihi farta con tri butione<br />

resarcitum est damnum ei , qui fecerat jactum, qui postea<br />

aliquas ex bis mercibus, vel omnes quas amiserat propter<br />

jactum, recuperat ? an tencalur aliis pro rata restituere,<br />

quod ex contributione accepit? 'titi et or dicendum, quod sic,<br />

et quod censeatur, quasi uterces illæ non lueriat amissæ,<br />

argum. Lapis leg. 1. respons. et 1. 4. §. sel si naev:s, I).<br />

end. ubi et Paul. de Castro, et quia si aliad diceretur, melioris<br />

couditionis foret qui ferit jactum , quàm ahi , et sic non<br />

esset æqualitas , quam omnes leges hujus titoli, et illius vo-<br />

Iunt; et facit beuè 1. Pomponius 44. 1). de acquit . . rcrum<br />

dominio , et t. si pro parte 10. §. versam G. D. de in reni<br />

verso.<br />

LEX VII.<br />

Restituendæ cunt dominis,'vel hæredibus eorum omnes<br />

res ex jacta repertæ, privilegio, vel consuetudine contrariis<br />

non obstantibus; nisi slut res inimicorum, quæ occupantis<br />

fiunt. Iloc dicit. Concordat 1. navis 4. §. sed si "taris, D.<br />

eodem tit.<br />

(1) Cu ez.s facnar. Adde I. qui levandæ S. et 1. depreca-<br />

Quinta Partida. Titulo IX.<br />

razon de peligro ca estonce, quien quier que las falle, deuen<br />

ser suyas.<br />

LEY VIII.<br />

Como se deue compartir la perdida ele 'las<br />

mercader •ias rlue ateten en los barcos , para<br />

zr! ;iar, e<br />

aliuia r los Hamos en la entrada de<br />

los puerlos.<br />

Acostados seyendo los nauios a las entra- Leyes<br />

das de los puertos, o de los rios; si se te rn ie- n i s'<br />

ren los maestros Bellos, que son <strong>muy</strong> carga_ liba 9<br />

dos, e las entradas son secas, e angostas: Nor•(s.<br />

g ^ reta,.<br />

por esta razon vaziassen algunas mercaderias<br />

de la naue, e las metiessen en barcos, o en<br />

otros nauios pequeños, porque pudiessen yr<br />

mas sin peligro; dezimos, que si acaesciesse,<br />

que se perdiessen aquellas cosas que Inctiessen<br />

en el barco, porque se quebrantasse, o por<br />

otra ocasion, que denen compartir la perdida<br />

cutre todos los mercaderos, a quien fincaron<br />

sus cosas en salua (1) en la naue; bien assi<br />

como diximos en las leyes ante desta , que lo<br />

deuen fazer de las cosas que echan en la mar<br />

a sabiendas, con entencion de aliuiar, e de<br />

estorcer de la tormenta. ]Pero si despues desso,<br />

se quebrantasse la naue, e se perdiessen las<br />

cosas que viniessen en ella; e fincassen en sal-.<br />

no las otras cosas que fuessen metidas en el<br />

barco con entencion de aliuiar la naue, assi<br />

como sobredicho es ; aquellos cuyas fuessen<br />

las cosas que fincassen en saluo, non son tenudos<br />

de dar ninguna cosa <strong>del</strong>tas, a los otros<br />

a quien se perdieron sus cosas en la naue:<br />

porque la perdida les auino por ocasion, e<br />

non por otra razon ninguna , que fuesse por<br />

pro de todos comunalmente.<br />

iio 9. D. ad Leg. Mort. de jact. et I. fin. 1. respons. D. de<br />

¡men. rain. naufrag. et 1. 1. C. de naufrag. lib. 11.<br />

(_') Sc quebrantasse. Afide au then t. rzrrrr;,;ia , C. de frn •<br />

et 1. nc (/hind 7. D. de intend. ra/ls. natrfrag. et 1. inter-trs,<br />

durn 21. §. quod ex naufragio 1. D. dc aequir. poss. et ihi<br />

Alt ean. et I. 3. tit. 12. lib. G. Orlin. Regal.<br />

(3) Prettillejo. Iine addit ad dirt. autltent. navigia, C'.<br />

de judis, quae tautiurn dicit de cousuetudiue, quia Han<br />

debet tenere privilesg iurn tale, quia est contra jus naturale,<br />

ut in i. 31. et quæ ihi dixi , tit. 18. Part. 3. Et nota, quod<br />

debent esse soliciti possessores locorum, quando vident tempestatem,<br />

custodire littora, ut habetur in dirt. 1. ne quid,<br />

et tradit Andr. de Iser. de statut. ei cousue!. contra liberi.<br />

Ereles. in verto et sl n'es.<br />

(4) Enemigo-e. Idem dic de piratis, ut habetur in diet.<br />

authent. nati; is , C. de fnr'lís.<br />

LE X VIII.<br />

Rebus navis fractions perditis, vet casa, non tenentur<br />

illi pro cis , quæ in scapha evascrunt, contribuere ; quia<br />

I1011 sont pro utilitate communi perditæ: et quod dixi de<br />

jactatis meta tempore tempestatis, servatur in bis, quæ,<br />

alleviaudæ navis causa , et transitas , peu' situm, vet angus-<br />

tianr loci, vet portas in scapham translatis, percunt. Iloc<br />

dicit. Ilabuit ortum à 1. ravis 4. D. ad Leg. Rhod. de jacta.<br />

(1) En"salad. Ratione alleviationis navis, et translatio


De los naltios, e<br />

LEY 1X.<br />

Como los Mayorales de la naue son tenudos<br />

de pechar a los Mercaderes, los daños que les<br />

auiniercn por culpa <strong>del</strong>los.<br />

<strong>El</strong> perescer de los nauios aviene a las vegadas,<br />

por culpa (I) de los maestros, e de los<br />

gouernadores <strong>del</strong>los. E esto podria acaescer,<br />

quando comenéçassen a andar sobre mar, en<br />

tal sazon, que non fuesse tiempo de nauegar<br />

0). E el,tiem ho que non es para esto,<br />

es desde el onzeuo dia <strong>del</strong> mes de Nouiernbre<br />

, fasta diez dias andados de Mlarço. E esto<br />

es, porque en estos temporales son las noches<br />

grandes, e los vientos <strong>muy</strong> fuertes, e anda la<br />

mar tornada por la fortaleza <strong>del</strong> lnuierno: e<br />

acaescen eu esta sazon <strong>muy</strong> grandes tormentas,<br />

e <strong>muy</strong> grandes peligros, a los que andan<br />

nauegando. E poreude qualquier maestro, o<br />

gouernador ele naue , que liauegasse en este<br />

tiempo sobredicho, contra la voluntad de los<br />

mercaderos, o de los otros ornes que leuassen<br />

sus cosas en el; si acaesciesse que se quc!atzutasse<br />

el nauio, auria <strong>muy</strong> grau culpa, e seria<br />

tenudo de les pechar todo el d;,îio, e el menoscabo<br />

que rescibiessen, por razor de precio.<br />

Esso mismo dezirnos que seria , si cl gouernador<br />

<strong>del</strong> nauio sopiesse, que hauia de passar<br />

por lugar peligroso de enemigos, o de otra<br />

manera de peligro, e non apercibiesse (3) ende<br />

a los mercaderos. Otro tal seria, si acomen-<br />

nis mercium in scapham. Quid tarnen si scapha cum mercibus<br />

, et edam navis periisset , et posies recuperati fuere<br />

aliquæ res , quæ eraut in navi ? an de his debeat fieri resartio<br />

darmi mercium, quæ perierunt in scapha haul. de<br />

Castro in 1. navis 000.5í2• , in principio, 1). ad Leg. Herod.<br />

de fart. tenet., gain) non: quia eveutus propter quern fuit<br />

facia trauslatio, non fuit serutus, scilicèt, quid res, quæ reman'seruut<br />

in navi, salvareettur. Neque obstat, secundúm<br />

cum, §. sed si tnZVis illius leg. sea I. 6. supra cod. quia in<br />

caste illarum legurn navis salva lacta est, licet postea ex intervallo<br />

in alio loco perierit.<br />

LEX IX.<br />

Tenetur ravis exercilor de rebus perditis propice insipientiam<br />

sum guberuatiouis; ut si transibit per loca<br />

corom, vel alias periculosa, et scions mercatores trou 100nuit;<br />

ant si tempore liyemis, quando sunt uoctes, et venti<br />

magni, ab undecima die Novembris osque ad decimala Martii<br />

contra me reatoruur, vel aliortem ibi res habentiuen voluntatern<br />

nayigavlt. floc dicil. llabuit ortuai al. qui petitorio<br />

36. Q§. 1. et ^_. 1). c/c rei vendit. in fin.<br />

(1) Por culpa. Vide Azon. in summa, C. de naujrag.<br />

lib. 11. versic. illud pratcreundum, etc.<br />

(2) Tiempo de »auegar. Iloc iuducit Angel. in I. qui<br />

petitorio, §. 1. D. de rei vendit. contra muliones prosequcutes<br />

iter tempore tnagnæ pluvie; quia si saluai pereluutut<br />

in transi tu forte flwniuis facci rapidi propter aquaruru irnpetnrn<br />

ultra soliturti, periculurti erit mulionis; et code en<br />

modo si propter inordinatarn pluviam salaam destretantur,<br />

velati si eraut salure chartaruur, sut librorum.<br />

(3) Aron apereibie:se. Est ergo culpa in magistra navis<br />

non præmonerc de periculo, quod est in transito navigli:<br />

Torn. II.<br />

<strong>del</strong> pecio <strong>del</strong>cos.<br />

78 7<br />

dasse la naue a tales ornes que la gouernassen<br />

, que non fuessen sabidores (4) ele lo fazer.<br />

Ca el dallo que rescibiessen por qualquier<br />

deseas razones sobredichas, tenudo seria de lo<br />

pechar.<br />

LEY X.<br />

Que pena merescen los Marineros, que fazen<br />

quebrantar las naues a sabiendas, por cobdicia<br />

de suer las cosas que van en ellas.<br />

Engallo, e falsedad <strong>muy</strong> grande fazen a<br />

las negadas, algunos de los ornes que han de<br />

guiar (1), e de gouernar los nauios; de manera,<br />

que quando sienten que traen <strong>muy</strong> grand<br />

riqueza aquellos que Ilcuan en ellos, guiarlos<br />

a sabiendas por lugares peligrosos , porque se<br />

peresciessen los nauios, e puedan auer ocasion<br />

de furtar, o de robar algo, de aquello que<br />

traen. E porcnde dezimos, que qualquier <strong>del</strong>los,<br />

a quien fuesse prouado f lue aula fecho<br />

tan grand maldad como esta, que muera por<br />

ello. E el Judgador, ante quien fuesse esto<br />

aucriguado, deue fazer entregar de los daîios,<br />

e los menoscabos, a los que los rescibieron,<br />

de los bienes desee atal , que lizo esta maldad.<br />

E tenernos por bien que sean c<strong>rey</strong>dos por su<br />

jura (°), sobre los daîios e los menoscabos;<br />

tassattdolos primeramente el Judgador, segun<br />

su aluedrio.<br />

et Iene menti, quia are priseras non memini de fege juris<br />

commuais in hoc concordanti: est ergo culpa 11011 prtemonerc,<br />

facit 1. si vina 15. D. de perce. et comntod. rei<br />

vend.<br />

( ¡) Que non fuessen sabirlores. A<strong>del</strong>e 1. item qua,ritur<br />

13. §. si magr'slcr 2. D. locati, et supra lit. 1. I. 13.<br />

LEY 1.<br />

Gubernator fraudoienten faciens perire navern, ut habere<br />

possit occassiouern furaudi merces, occidetur; et de bonis<br />

ejus satisfit de damna læsis iu litent jetrantibus, taxations<br />

prihabita judicis arbitrio. slot elicit.<br />

(1) Los que han de guírzr. Et nil miri m, si contra istos<br />

sic statustur, cir m hoc die:mlur agore proditorie', juxta<br />

ea (l ux rtotat Barlol. in 1. respirrendum, §. de/irnlattnl,<br />

1). de pavas, et eoruut qua.. uotat Angel. in 1. servum, (:<br />

de e/e/a/or. lib. l it. in addition. ad lfurt. de consocio banditi<br />

bauniturn occidente, quod dicitur facete proditorie; et<br />

illud Psalm. ¡o. y. 10. "hte••:m homo pacis nrcas, in quo<br />

speravi, qui edehat panes meus, nr:rgnifiestit super me supplantatioucnr,"<br />

et Psalm. 51. v. I!, "'l'u vero borro unanimis,<br />

dus meus, et nottes meus, qui siiuil caecum dulces<br />

capiebas c ilios, etc." Et idear diras, si alius veuiens iu navi<br />

clavurn, per quena navis gubernatur abstulerit, vel simile<br />

quid feccrit, tende naufragium alii homilies passi sont: team<br />

et tlebct puuiri pava Legis Cornelis de siccariis, ut in 1. 3.<br />

§ . lin. et ibi Angel. D. de intenti. ruin. naufrag.<br />

(2) Por su jura. Afide 1. si quando 9. C. unde vi, ubi<br />

vide Jason. fol. peu. col. 3. versic. qucero .successive. Et nota<br />

istarn legern Partitte, quæ ex tendit diet. 1. si quando, ad<br />

damninr illarum, modo de quo hic; et sic approhatur opinio<br />

gloss. 1. in cap. fin. de. his quca vi, inclusse causa frrtnt.<br />

Ilhhhlt


788<br />

Quinta Partida. Titulo IX.<br />

L L Y X I. pos (5), segun entendiere que merescen,<br />

De los Pescadores que fazen seîiales de fuego<br />

de noche, por facer quebrantar los nauios.<br />

Pescadores, e otros ornes de aquellos que<br />

vsan a pescar, e a ser cerca la ribera ele la<br />

mar, fazen señales de fuego de noche engafiosantente<br />

(i) en logares peligrosos, a los que<br />

andan nauegando, e cuydau que es el puerto<br />

alli ; o las fazen con entencion de los eugaîiar<br />

(A), que vengan a la lumbre o fueran los<br />

nauios en pella, o en lugar peligroso, e se<br />

quebranten, porque puedan furtar, e robar<br />

algo de lo que traen : e porque tenemos que<br />

estos atales fazen <strong>muy</strong> grand real; si acaesciesse<br />

que el nauio se quebrantasse por tal engaño<br />

como este, e pudiere ser prouado tal engaño,<br />

e quales fueron los que lo fizieron; mandamos,<br />

que todo quanto furtaron, o robaron,<br />

de los bienes que en el nauio venian, que lo<br />

pechen quatro doblado (3), si les lucre demandado<br />

por juyzio; e si fasta vn alío non demandassen,<br />

dende a<strong>del</strong>ante peche otro tanto<br />

(4), quanto fue lo que tomaron: e si por<br />

auentura acaesciesse, que ellos non lo robassen,<br />

mas que se perdiesse; deuenles pechar<br />

todo quanto perdieron, e menoscabaron por<br />

esta razon. E aun demas desto mandamos, que<br />

el Judgador <strong>del</strong> lugar, ante quien fuere esto<br />

prouado, les faga escarmiento en los cuer-<br />

LEX VI.<br />

Faciens ignem de none fraudulenter juxta mare, ut<br />

eredentes ibi portum, iliac vadant, et periclitentur; si quid<br />

ex tali rapuerit naufragio; solvet quadruplum infra annum,<br />

postcà verò simplum; et alia perdita, quæ ad eum non pervenerunt,<br />

integri resarciat, corporalitcrque castigabitur judicis<br />

arbitrio. Hoc dicit. IIabuit ortum à 1. in cunt, 18. C.<br />

de furl..<br />

(1) Engaieosamente. Ex verbo hoc patet, quòd si non<br />

fiat dolose, sed ad commodore,. navigantium, licitons esset:<br />

sic et dicit Azo C. dc naufrag. in surmmua, lib. 11. ad fin.<br />

sicut et Joann. de Plat. dicit de Civitate Januæ in 1. penult.<br />

C. cod. lib. 11..<br />

(2) Engariar. Inducit hoc Ang. in 1. ne piscatores, D.<br />

de intend. ruin. naufr. de qua ista sumpta est, contra illos,<br />

qui falso ostenduut iter devium, et peruiciosum, volenti, et<br />

quærenti, bonurn scire..<br />

(3) Quatro doblado. Ilæc enim pena imponitur rapienti<br />

ex naufragio, ut D. de incenrl. ruin. naufrag. L 1. irs<br />

princ. et in hoc quadruplo iur't rei persecutio, I. hoc edicto<br />

5. §. 1. et ibi ßart. D. dc publican.. Sed qualiter I. 3. §. fin.<br />

in fin. D. cod. dint, quòd aliud quadruplum Cisco infcrtur,<br />

et sic videtur, quòd condemnaudus sit in octuplum? Die,<br />

secundùm Aeon. C. dc naufr. lib. 11. in summa, quòd ac<br />

tio, quæ datur parti,. non datur ultra quadruplum; sed pcena,<br />

quæ applicator fisco propter hoc <strong>del</strong>ictutn, potest excedere<br />

ïstud quadruplum, ut in diet. §. fin. et adde quæ di<br />

cam infra in gloss. fin.<br />

(4) Otro tanfo. Et sic post annum tantùen tenetur ad<br />

simplum , ut in diet. 1.1. et hic.<br />

(5) En los cuerpos. Adde 1. Pedius 4. D. de incera. ruin.<br />

naufrag. et 1. penult. C. de naufrag. lib. 11. Et videtur<br />

probari ex ista lege, quòd peena civili, applicanda fisco, non<br />

la maldad, e el engalio que fizieron.<br />

LEY XII.<br />

por<br />

Como se deve compartir el duna que reciben,<br />

los que van en los nauios, de los cursarlos.<br />

Cursarios robadores, que a nduuiessen so- Lei, 3,<br />

Ere mar, prendiendo algun nauio, con los<br />

owes, tit. 8,<br />

e las cosas que y fuessen en el; si libr. 9<br />

des pues<br />

pleyteassen, de manera que les dexan y.r sa Ra IZecu t o p.<br />

ellos, e su nauio, e a sus cosas; aquello que<br />

Wessen por tal razon como esta, todos de so<br />

vno lo deum compartir (1) entre si , pagando<br />

en ello cada vno tanta parte, quanto era lo<br />

que traya, segun que valía. mas o menos. Ca<br />

si alguno non traxesse y al, si non su cuerpo,<br />

deue pagar por esso alguna cosa, segun fuere<br />

guisado (2): ca non faze poca ganancia, quien<br />

esfuerce con el cuerpo de poder de los enernigos.<br />

Mas si por auentura acaesc;ese, que se<br />

non apoderassen de todo el nauio, ruin lo prisiessen<br />

, mas que robassen algunas cosas <strong>del</strong>, e<br />

non todas, lo que assi robassen, pierdese a<br />

aquellos cuyo era, e non pueden, ruin denen<br />

demandar ninguna cosa por esta razon a los<br />

otros, a quien fincassen sus cosas en el nauio.<br />

possit ultra quadruplum, vel simplum quod datur parti,<br />

puniri; et sic, quòd pena pecuniaria ulterürs non possit<br />

progredir quod ire casu hujus legis beni potest admitti prop.<br />

ter dolour istoruur, qui lurrri te accenni) tefcllcrunt navigantes,<br />

ut in corpore puniantur; sed in aliis non ita fallentibus,<br />

et diripienl.ibus ex naufragio,. bene posset judcx ex aquitate<br />

sui arbitrii imponere poenam pecuuiariaur applicaudam<br />

fisco, considerata personas-urn couditione, et rerum qualite,<br />

ut its duct. 1, Pedius,. et is dicta I. pen. Et quid si rapina<br />

lacta sit naviculariis aliter quarts tempore naufragii, vide<br />

1. 3. et ibi Joan. de Plat.. C.. de naeicul. lib. 11.<br />

LEX XII.<br />

Illud quod piratis datar pro redemptione navigii, personarum,<br />

et reruns, compartilur sicut in jacto: irrsuper liher<br />

homo, etiamsi nihil ibi habuit, solvet pro sua persona;<br />

et hoc est justurn, quia evasit de- manibus inimicorum: sed<br />

si non totum navigium, sed personas, sets res pirate occupaverunt,<br />

imputatur perdentibus, et non alüs. Hoc dint.<br />

(1) Compartir. Concordat 1. 2. §. sí nauts 3. D. ad Leg.<br />

Rhod_ de jact.<br />

(2) Segun fuere guisado. Non ergs contribuent respecto<br />

corporum pro virili , sed pro modo divitiarurn cujuslibet,<br />

sicut et its rebus, ut in 1. 2. §. cum in-eadem 2. D. ad<br />

Leg. Pihod. de jact. et in 1. 3. supra cod.


De los nauios , e<br />

LEY. XIII.<br />

Por quales razones pueden cobrar los mercadores<br />

las cosas que les ouiessen tornado los<br />

cursarios , si fuessen despues fallados ;<br />

e por quales non.<br />

Roban, e prenden los cursarios (1) a las<br />

vegadas, los nauios de los mercaderos, e las<br />

cosas que traen en ellos; e ante que salgan ele<br />

la mar, nin lleguen con ellos a lugar en que<br />

lo pongan en saluo (2 ), fallanse con otros<br />

Christianos, que gelo tuellen. E parque podría<br />

acaescer contienda, entre aquellos a quien<br />

robaron los enemigos, e estos que gelo tollieron<br />

a postremas, cuyo deue ser ; queremos<br />

mostrar en esta ley, en que manera se deue<br />

librar tal contienda corno esta. E dezimos, que<br />

si los mercaderos yuan, o venían a tierra de<br />

Christianos, e trayan y vianda, o otra cosa<br />

qualquier; que tambien los nauios, como los<br />

ornes , e todas las cosas que trayan, denen ser<br />

tornadas en poder de los primeros señores, a<br />

que las tollieron, e las robaron los enemigos.<br />

E esto mandamos, porque de las mercadurias<br />

que traen los mercaderos, se aprouecha la tierra<br />

<strong>del</strong>tas comunalmente. Mas si acaesciesse, que<br />

los mercaderos lleuassen las mercadurias (3) a<br />

tierra ele los enemigos, con quien non ouiessemos<br />

tregua, sin nuestro mandado, e cautinassen,<br />

e tornassen, assi como dicho es; quien<br />

quier que los robasse, o los tolliesse despues,<br />

a los enemigos, deue ser iodo suyo. Fueras<br />

ende las personas de los Christianos, que deuen<br />

fincar libres (4), e quitas. Esto mismo dezimos<br />

que deue ser guardado, en los nauios<br />

pequeños que los ornes traen sobre mar, non<br />

con mercadurias, mas en que andan folgando<br />

(5), e trabejando; que quien quier que los<br />

LEX XIII.<br />

Ba, quæ. piratæ abstulerunt à mercatoribus ad terrain<br />

Christianorurn euntibus, si autequàm ad locum salvationis<br />

perveuiant, alii piratæ auferaut, restituentur dominis; nisi<br />

ibant ad terrain inimicorum, cum quibus Rex treugain non<br />

habebat, et merces sine Regis mandato portarent: tunc maim<br />

hunt occupantium, nisi person æ Christianorum, qui sont<br />

liberi: sed si quis non ut mercator, sed quietis causa tempore<br />

guerræ naviget , res ei ablatæ non restituentur; seals<br />

si guerrain faciens rapiatur. Iloc licit.<br />

(1) Cursarios. Iut.ellige de his, qui sunt bastes, ut dedarat<br />

Alber. et Salk. in I. ab hostibus, C. de rapt"... et in<br />

L si quid in belio, D. cod. ad fin. vide quod dicit Bald, in<br />

auth. navigía, C. de furt. non dc latruuculis, 1. si quis ingenuam,<br />

21. §. fin. D. cod.<br />

(2) En salty). Quad quando dicatur, dic ut in 1. 26. tit.<br />

26. 2. Part. et ibi vide quæ dixi.<br />

(3) Mercadurias. Adde 1. 31. tit. 26. 2. Part. et L 4.<br />

tit. 21. 4. Part. et quæ ihi dixi.<br />

(4) Libres. Limita, ut in cap. i/a quorumdam G. de Judatis,<br />

et in diet. 1. 4. tit. 21. Part. 4. nisi defcrunt arma,<br />

et alla prohibita, hostibus fidai, nain tune efficiuntur servi<br />

capienti urn.<br />

Tom. II.<br />

<strong>del</strong> pecio <strong>del</strong>los. 789<br />

quite a los enemigos, que los auian cautivado,<br />

que deuen ser suyos. Ca los que en tiempo<br />

de guerra andan por mar, e non en razon<br />

de mercaduria, nin de su prouecho, nin en<br />

cosa para guerrear (6) los enemigos, mas locamente<br />

sin pro de su tierra; el dallo que viniere,<br />

deuenlo sufrir, pues que les viene por<br />

su culpa.<br />

LEY XIV.<br />

Conio los Judgadores que son puestos en la ribera<br />

de la mar , dcuen librar llanamente los<br />

pleytos que acaescieren entre los Mercaderos.<br />

En los puertos, e en los otros lugares que<br />

son ribera de la mar, suelen ser puestos Judgadores,<br />

ante quien vienen los de los nauios<br />

en pleyto, sobre el pecio <strong>del</strong>los , e sobre las<br />

cosas que echan en la mar, o sobre otra cosa<br />

qualquier (1); e porende, dezimos, que estos<br />

Judgadores atales deuen a guardar, que los<br />

oyan, e los libren llanamente, sin libelo (a),<br />

e lo mejor, e mas ayna que pudieren, e sin<br />

escatima ninguna, e sin alongamiento de manera<br />

que non pierdan sus cosas, nin su viaje,<br />

por tardacion, nin por alongamiento, punando<br />

en saber la verdad en las cosas dudosas,<br />

que acaescieren ante ellos en los pleytos, con<br />

los maestros, o con los señores de la nane , o<br />

con los otros ornes buenos, que se acertaren y,<br />

porque mas ciertamente, e mejor puedan saber<br />

la verdad. Otrosi deuen catar el quaderno<br />

de la nave, el qual deue ser c<strong>rey</strong>do, sobre las<br />

cosas que fallaren escritas en el , assi como diximos<br />

en la primera ley dente Titulo. E guando<br />

esto todo ouiere calado, en la manera que<br />

es sobredicho, deue librar las contiendas, e<br />

dar su juyzio, en la manera que entendiere<br />

que lo deue fazer.<br />

(5) 1%olgando. Adde 1. 2. 1i. dc captiv. et po.stlimin.<br />

revers.<br />

(6) Para guerrear. In navihus ad usum belli locus est<br />

postliminio , etiamsi dcductæ Sint in locum tuturn, et intra<br />

præsidia hostium, si postea recuperauturànostris rnilitibus,<br />

ut tradii Salic. in diet. I. ab bust/bas, la 2. col. 1. et 2. ubi<br />

idem volt de curribus, et quadrigis, super quibus arma portautur,<br />

et Lombard ia , ballistæ, et machinre; et de hobos, et<br />

aliis auimalibus, cuna quibus vehuntur; et de victualibus,<br />

quia pro campo deferuutur.<br />

LE X XIV'.<br />

Judices in locis maritimis cognoscant de causis navigantium<br />

super jactu, et aliis, surnmariè, et de plano veritate<br />

indagata, tam ex scriptis per tabellionem navi., (pram ex<br />

dictis testiain. Iloc licit<br />

(1) Otra cosa qualquier. Velati super naulis, quæ vulgò<br />

dicuntur fletes, et super salariis nautarum, et aliis huj<br />

usrnodi.<br />

(2) Sin Mello. Adde 1. pen. ubi Bart. et Joann. de Plat.<br />

et Luc. de Pen. C. de muff-. lib. 11. et est speciale in causa<br />

naufragii: et vide gum habeutur in Clement. sæpe 2. de verb.<br />

sigu/f.<br />

Hhhhh 2


790<br />

TITULO X.<br />

DE LAS COMPARTAS QUE FAZEN LOS MERCARE-<br />

ROS, E LOS OTROS OMES ENTRE SI, PARA :PO-<br />

DES GANAR ALGO, MAS DE LIGERO, AYUN-<br />

TANDO SU AUER EN UNO.<br />

l. , Mpaliia fazen los mercaderos, e los otros<br />

ornes entre si, para poder ganar algo, mas de<br />

ligero, ayuntando su suer en vno: e porque<br />

acaesce a las vegadas, que en la compaïiia son<br />

algunos recehidos por compañeros, porque son<br />

sabidores, e entendidos, de comprar, e de vender,<br />

maguey non ayan riquezas con que lo fagan;<br />

e otrosì otros que las han, son menguados<br />

de la sabiduria deste menester; e aun y a<br />

otros que maguer han las riquezas, e la sabiduría,<br />

non se quieren trabajar <strong>del</strong>tas por si<br />

mismos: e porende, pues que en los Títulos<br />

ante deste fablamos de los logueros, e de los<br />

nauios, e ciel pecio <strong>del</strong>los; queremos aqui dezir<br />

de las compaiiias, que ponen los otites entre<br />

si, en alguna de las maneras que de suso<br />

diximos. E mostraremos, que cosa es compaîlia.<br />

E a que tiene pro. E como deue ser fecha.<br />

E quien la puede faxer, e sobre que cosas.<br />

E quantas maneras son <strong>del</strong>la. E quilles<br />

plcytos que ponen sobre ella, son valederos,<br />

o non. E por que razones se acaba. E corno<br />

se deue partir entre los compañeros la ganancia<br />

que fizieren, o la perdida que les auiniesse<br />

por razon de la compañia.<br />

TITULUS DECIMUS.<br />

LEX I.<br />

Est societas duorum, vet plurium adunatio cum intentione<br />

lucrandi, adinvicem se juvando, iuita. Hoc dicit.<br />

(I) Comprima. Posit hic descriptionem societatis, et sequitur<br />

dicta Azon. C. cod. in summa in princ. obi dicit,<br />

quod societas est. duorum, vet pluriom couveut.io contracta<br />

ad commodiorem usum, et uberiorem quæstum; quam definitionern<br />

dicit, non reperiri in legibus, sed in Marco Tullio.<br />

Et adverte, quia appellatione societatis, proprie loqucudo,<br />

venit ilia, quæ ex conventions fit, ut hic; uncle licet<br />

dicatur esse societas inter duos simul habitantes, ut in 1.<br />

perceptione 4. D. de his, qui drjec. vet (gut!. tarnen in materia<br />

odiosa appellatione socii non venit socius in domo,<br />

cam tunc verba capi debeant stricto, 1. 3. §. bac autem<br />

verba 6. D. de negot. best. tenet Abb. in cap. inter dilectos,<br />

col. fin. de fide instrum. dicens, se ita dixisse in quæstioue<br />

facti: neque illa societas, quæ contrahitur incidenter propter<br />

communioncm rei, ut in 1. laarrede.s 25. §. non tantum<br />

16. D. fama/. ercisc. et in 1. ut. sit 3t. ubi Gloss. D. pro<br />

socio, non dicitur proprie societas, ut notat. Gloss. in §.<br />

item sí inter aliquos in verbo societate, et in verbo cjus,<br />

Inst. de obligat. quæ ex quasi contract. nascunfur, et tradir<br />

Alex. consil. 40. prospect's verbis statuti, volurn. 2. ad<br />

linero.<br />

(2) Consentimiento. Adde 1. qui admiltitur 19. D. cod.<br />

et Instil. de oblig. ex consens. in prim'.<br />

(3) Tiempo cierto. Et nota, quad contracta societate ad<br />

cerium tempus, sicut non licet durante tempore minuere<br />

aliquid de capitali inunisso in societate, sic neque de lucro,<br />

quia assumit naturam capi talis, Bart. in 1. 2. per ilium text.<br />

Quinta Partida. Titulo X.<br />

I.EY I. : •<br />

Que cosa es compañia, e a que tiene pro, e coroo<br />

deue ser fec/ta, e quien la puede fitzer.<br />

Compañia .( I ) es a yuntamien to de dos<br />

ornes, o de mas, que es fecho con entencion<br />

de ganar algo de so vno, ayuntandose los unos<br />

con los otros. E nasce ende grand pro, quando<br />

se faze entre algunos ornes buenos, e leales:<br />

ca se acorren los vnos a los otros, bien assi<br />

como si fuessen hermanos. E fazese la compaîíia<br />

con consentimiento (2), e con otorgamiento<br />

de los que quieren ser compañeros. E puedese<br />

fazer fasta tiempo cierto (3), o por toda<br />

su vida de los compañeros. Pero si algunos<br />

fiziessen compañia entre si, tambien por ellos,<br />

como por sus herederos; valdria quanto en su<br />

vida <strong>del</strong>los, mas non passaria a sus herederos<br />

(a); fueras ende, si la compañia fuesse fecha<br />

sobre arrendamiento de algunas cosas <strong>del</strong><br />

Rey (5), o <strong>del</strong> Comun ele algun Concejo. E<br />

todo orne que non sea desmemoriado, sin menor<br />

de catorze años (6), puede faxer compaîíia<br />

con otros. Pero si el menor de veynte e<br />

cinco años entendiere que se le sigue daño de<br />

la compañia , o que le fizieron entrar en ella<br />

engañosamente, puede pedir al juez <strong>del</strong> lugar,<br />

que lo saque <strong>del</strong>la, e que le faga tornar<br />

en el estado en que era de ante, sin su da-<br />

; e el Juez deuelo fazer.<br />

C. de fruct. urb. Constant. lib. 11. sub dubio forte: idem<br />

tenet ibi Joann. de Plat. absque dubio forte.<br />

(4) Ilerederos. Adde 1, adeo 59. cod. ubi de hoc ponitur<br />

ratio, nam cum incerta persona societas contrahi non<br />

potest: si ergi certa persona specifìcetur hæredis, esset astringere<br />

contrabeutes ad ccrtum hæredem, quod est de jure<br />

impossibile, stipulatio hoc modo coneeplaz 61. D. de verb.<br />

oblig. et vide iu materia 1. nemo potest 35. et 1. hares socü<br />

40. et 1. actrone 65. §. societas 11. 1). pro socio, et quid<br />

de contracta socidæ ? Bald. diclt, quid transit in bæredeni:<br />

vide eum in 1. 1. col. 3. C. de fenici. et lit. cxpens. instar<br />

societatis habenti, in aliquo, ut in I. cum duobus 52. §.<br />

utrum 2. D. cod.<br />

(5) Cosecs <strong>del</strong> Rey. Adde 1. adeo 59. et 1. verunz 63. §.<br />

ín laatedcm S. D. cod. et intellige, ut per Glos. et Bald. in<br />

diet. 1. odes, ubi et Alberic. colligit, quid roulier non succedit<br />

in conductione vectigalium.<br />

(6) filenor de catorzo aros. Nam cum pupillo non potest<br />

contrahi societas, neque expresse, ut in 1. ut in conduct/onibu.s<br />

33. D. pro socio, neque tacilè ut in I. qui ad<br />

cerium 14. D. local. et notat Bart. et.Bald. in 1. si patruus,<br />

C. comnzun. utrius. juclíc. col. pen. et Bart. in 1. Titium, et<br />

Mæviacm, §. altero, col. 2. D. de administ. tutor. et Angel.<br />

consil. 60. et intellige, quando pupillus non babebat tutorem;<br />

nam si baberet, posset cum co contrahi societas tacitè,<br />

et expresse, ut de expressa habetur in dici. 1. ut in conductaonabus,<br />

et de tacita tenet Bald. in diet. 1. si . patruus,<br />

col. lin. et intellige, nisi tutor csset frater pupilli, cum quo<br />

contraltenda esset societas; nam tunc non posset talis frater<br />

tutor auctorari in facto proprio tacite, vut expresse, 1. 1.<br />

D. de auctor. tutor. et tenet Petr. dc Ubald. de Perusio insuo<br />

tractatu de societate, part. 3. col. 2. in princ. de quo<br />

tarnen vide Socin. consil. 16e. vol. 2. column. 5. vcrsic:


LEY II.<br />

Por que razones se puede fazer compa i.; a.<br />

Fazer se puede la compañia, sobre las cosas<br />

guisadas, e derechas; assi como en comprar<br />

, e en vender , e en camiar , e arrendar,<br />

e logar, e en las otras cosas semejantes<br />

destas, en que pueden los ornes ganar derechamente.<br />

Mas sobre cosas desaguisadas (1)<br />

non la pueden fazer, nin deuen; assi como<br />

para furtar, o robar, o matar, o dar a logro;<br />

nin fazer otra cosa ninguna semejante destas,<br />

que fuesse mala, e desaguisada, e contra buenas<br />

costumbres. E la cornpariia que fuesse fecha<br />

sobre tales cosas como estas, non deue<br />

valer; nin puede demandar (2) ninguna cosa<br />

vno a otro, por razon de tal compañia.<br />

sed contra preemissam conclusionem, et col. 6. Quinimò,<br />

et si per procuratores patris pupiltorum, qui durabaut post<br />

mortem , fuit continuata societas, obligantur pupilli, ut<br />

voluit Socin. cons. 87. in fin. vol. 1. Nota etiam, quòd si<br />

post pupillarem ætatem remanserunt in societate, videntur<br />

ratificare pupilli etiam gesta in pupillari viale, ut tradit<br />

Alexand. cons. 49. vol. 1. referees Bald. in tract. de duobus<br />

fratrie. et idem Alexan. cous. 37. vol. 4. incipit consideralis,<br />

col. 2. quia potest ratificare gesta in pupillari ætate, si<br />

sunt atiliter gesta, tradit etiam Decius cons. 21. viso preneto,<br />

col. 1. vol. 1.<br />

LEX II.<br />

Fit societas super rebus, vel contractibus licitie; super<br />

illicitis autem de jure, vel contra bonos mores, non valet,<br />

nec super homicidio, rapina, furto, vel usuris, nec hujusmodi<br />

prætextu alter alteri tenebitur. Hoc dicit.<br />

(1) Desaguisadas. Ad facinora enim nulla se extendit<br />

fieles, acque obligatio, 1. juris genlium 7. §. si ob mahficium<br />

3. D. de pacos, neque societas valet, neque coufaderatio,<br />

ut D. pro socio, 1. peque prailermillendum 57. <strong>del</strong>ictorurn<br />

turpis, et fada communio est, 1. quod autem 53.<br />

D. eod.<br />

(2) Demandar. Ut si socius peteret expensas , quas fecit,<br />

vel damna, vide Gloss. in 1. qui multa facinora, super<br />

verbo supplicium, C. ad Leg. Jul. ele vi pubi.<br />

LEX III.<br />

Potest contrahi societas omnium honorem præsentium,<br />

et futurorum, vel super sertis rebus, et in ea licita pasta<br />

sunt servanda: et si super lucro, vel damno nihil couveniat,<br />

est æqualiter divideudum; si super lucro tantùm, vel<br />

damno tantirnr couveniat, idem servabitur in omisso, quod<br />

in expresso. lion dicit.<br />

(1) Todas las cosas. Debet ergi specialiter exprimi, ut<br />

sit societas omnium bonorum, ut hic, et in 1. 3. §. Cam<br />

specialiter, D. eod. et 1. 7. infra eod. et salis diceretur specialiter,<br />

si dicatur, quòd ex quacumque causa quæsita cuunmunicarentur,<br />

Glos. in 1. si fralres, §. idem Papiniaaus,<br />

in verbo initum, D. eod. Et quid si societas coutrahatur<br />

per accus tacitos, an videatur universaliter, vel simpliciter,<br />

sen incerta negotiatione contracta, vide per Bart. in diet.<br />

1. Titium, §. altero, in fun. col. D. de admin. ttetor. et Decium<br />

consil. 66. Alheric. in 1. cum duobus, §. si fralres,<br />

D. pro socio.<br />

(2) E las que ganaren. Hoc dicit, quia non venirent<br />

bona futura in societate universorumi hunorum, risi ex-<br />

De las compaufias, &c.<br />

791.<br />

L EY III.<br />

En plantas maneras se puede fazer la<br />

compaîlia.<br />

Puedese fazer la compañia en dos mane-<br />

Lerea<br />

sas. La vna mariera es, quando la fazen des- r r 5a<br />

ta guisa; que todas las cosas (1) que han quan- liba. ^o<br />

do fazen la compaîüa, e las que ganaren (2) R<br />

dende en a<strong>del</strong>ante, sean communales, e taro- p: Ler a,<br />

bien la ganancia, corno la perdida, que per- libe.<br />

tenesca a todos. La otra es, quando la fazen N°°`5•<br />

sobre vna cosa ( 3) señaladamente; como en ^ee^p.<br />

vender vino, o paño, o otra cosa semejante.<br />

E todos los pleytos que pusieren (4) entre si,<br />

que sean guisados, e derechos (5), sobre cada<br />

vna destas dos maneras de compañia valen,<br />

e deuen ser guardados en la guisa que los<br />

pusieren. E si sobre las ganancias, e las per-<br />

Ley r ,<br />

didas, non fuere puesto (6) pleyto, en que tir.<br />

manera se deuen compartir entre ellos; eston- lia•<br />

ce deuenlas partir egualmente (7). E si de las neeup.<br />

primatur, ut 1ùc, et notai Gloss. in 1. 1. §. 1. D. end. et<br />

tacit 1. si societatem cuai rersarum 73. eod. tit. et hoc etiam.<br />

volait Alex. consil. 77. col. 2. vol. 4. Adverte tamer, quòd<br />

si simpliciter contraberetur societas universorum bonorum,<br />

non dicendo aliquid de prasentìhus, asque de futuris, quòd<br />

tune. etiam futura venirent conununicanda judicio societatis,<br />

ut 1. .ci quis societal. contra.rcr'it 74. D. cod. et ita est<br />

de mente Gloss. in diet. I. 1. et tenet Alheric. post Jacob.<br />

de Aret. in I. 3. §. rum spec,al/fer, D. cod. tit.<br />

(3) !Fila cosa. Adde I. 5. in mine. D. eod. et Instit. dr.<br />

societal. in peine. Et nota, quòd si suai plures sodi unies<br />

ncgotiatiouis, et uuus excrcet Pcrusii, alter Florentiv, isti<br />

videntur iuviccm ins titor-es, et invicem præpositi alter ab<br />

altero, secwúliun Bart. in 1. eju.s qui, col. 5. D. si cert.<br />

pet. vide rluæ ipse notat in 1. cunt te in Cailla , C. si certunz<br />

petalur.<br />

(4) Pusieren. Quid si non appareat, qualiter sit contracta<br />

societas ? Dic, quòd intelligitur contracta secundùm<br />

consuctudinern rcgionis inter non tncrcatores; et inter mercatores<br />

secundùm cousuetudinern mercatorum, ut in aufilent.<br />

ele fidejus'sor. §. fin. et 1). de antilit. edicto, 1. quod<br />

si sold 31. §. quia assidues 20. et §. fin. et 1. fin. C. de fidejussor.<br />

et tenet. Bald. in 1. 1. col. 2. C. pro socio.<br />

(5) Guisados, e der-cc/ms. Non enim valeret pactum<br />

quad esset contra naturam societatis, vi<strong>del</strong>icet, quòd capitale<br />

uni us sit salvurn, et capitale alterius fractura, ut in<br />

cap. per vestras 7. de donation. inter vírum, el uxor. et<br />

tenet Bald. in 1. 1. col. 3. versic. 9. qumro, C. pro soda, et<br />

adde qua habeetur in I. 5. infra eodem.<br />

(6) -Non fuere puesto. Si vert') de hoc paciscatur, servanda<br />

est conveutio; velati, quid ad unum duæ partes<br />

lucri, et damni pertineant., ad alium pertineat tertia, nt<br />

in §. 1. Institut. de societal. et in 1. si non fuerial 29. D.<br />

codent.<br />

(7) E realrne,,le. Hoc procedit, quando capitalia sent<br />

aqualia, et opera etiam æquales, ut. infra cod. 1. pros. Si<br />

vert') sont inaqualia, tune ail arbitrium judicis recurrenduru<br />

est, ut distribuat pro modo rapitalium, nisi opera<br />

unius sit pretiosioc, (j uan' alterius, ut in I. si soc elalem<br />

mecum 6. D. cod. et per Ang. in dint. §. 1. in tin. post<br />

Gloss. ibi Instil. de' sociel. et vide infra cod. 1. 5. Quid tamen<br />

si capitalia sunt aqualia, sed opera: saut inoequales;<br />

vet forte oints taniirm pouit operani, et partem æqualem<br />

capitalis, alter ver?, non punit aliquam operarn, vide per<br />

Salin. in 1. 1. C. cod. et per Angel. Areti. in §. de illo, Instil.<br />

cod. vide Salin. obi supra in versic. guano septimo. Et<br />

iutellige, de his lucris, qua coin templatione societatis acquiruntur,<br />

ut in 1. socianz, qui in co 60. §. socius 1. D.


792<br />

Quinta Partida. Titulo Y.<br />

ganancias fizieron pleyto, quanto deue auer en las ganancias; o si fazen pleyto, que si<br />

cada vno <strong>del</strong>los, non faziendo enmiente de las se perdiesse en la compañia, en aquellas cosas<br />

perdidas, enticudese (8), que tanta parte les<br />

alcanca de las perdidas, quanta deucn auer<br />

cada vno de las ganancias. Esso mismo dezi<br />

tatos que seria, si fiziessen pleyto sobre las perdidas,<br />

non faziendo enmiente de las ganancias.<br />

que usan, que non ouiesse parte err la perdida;<br />

tales pleytos como estos, o otros semejantes,<br />

valen e deuen ser guardados, en la<br />

mariera que fueren puestos. Mas si fazen pleyto,<br />

que el vno que ouiesse toda la ganancia,<br />

e que non ouiesse parte en la perdida; o toda<br />

LEY IV.<br />

la perdida fuesse suya, e non ouiesse parte en<br />

]a ganancia; non valdria el pleyto que desta<br />

Quales pleytos son valederos que los compaîieros<br />

ponen entre si, por razon de la<br />

ganancia.<br />

guisa pusiessen. E tal compañia como esta llaman<br />

las leyes leonina (3).<br />

Los compañeros que se ayuntan para fazer<br />

compañia, para ganar, acaesçe a las vegadas,<br />

rb. ro que cl vno <strong>del</strong>los es mas sabidor, que cl otro,<br />

Noves.<br />

Itecop, de aquella arte, o de aquella cosa, de que deucn<br />

usar, sobre que fazen la compañia; o se<br />

mete a mayor trabajo ( 1 ), o se auentura a<br />

mayores peligros. E porende, quando fizicssen<br />

pleyto eure si, que este ata] ( ) que fuesse<br />

mas sabidor, o se metiesse a mayores trabajos<br />

que el otro, que ouiesse otrosi mayor parte<br />

cod. nam si uni ex sociis contemplatione propria sun persoon<br />

donaretur, licèt societas fuisset causa remota, tune<br />

non acquircretur societati, sed socio cui est donatum, ut<br />

ibi declarat Bart. et idem per illarn legem dicit Bald, in<br />

rube C. pro socio circa finem, ubi dicit, quòd in societate<br />

veniunt communicanda lucra realia, quæ ex pecunia cornmuni,<br />

vel ex opera in communi ponenda veniunt, sen<br />

procedunt; personale verò lucrum, quod uni sociorum est<br />

collatum, non venu communicandum in isla quæstuaria<br />

societate. Et hint emanaverunt 11. Fori 1. et 2. tit. 2. lib.<br />

3. leor. Leg. et lex Ordinationis de 1Vieca, quæ habetur in<br />

1. fin. tit. 4. lib. 5. Ordire. Regal. quòd donata à Rege, vel<br />

alio, marito, vet uxori non communicantur, sicut alla lucra<br />

quæstuaria quæ communicantur inter virum, et uxorem;<br />

quas leges Roderic. Suarez in comment. diet. 1. 1. Fori<br />

in 3. limitatione limitat, et intelligit in donatione proprie<br />

sumpta, et non quando donatio .esset remuneratoria:<br />

ex quo infect, quòd si maritus ambulat in Curia in servitiro<br />

Regis communibus expensis mariti, et uxoris, et Rex in<br />

remunerationem serviliorum faciat sibi aliquam donationem,<br />

quòd debet communicari inter virum, et uxorem, ut<br />

latè ibi videre poteris per eum: et satis placet in co, ill<br />

quo donatio non cxccdcret debit um propter servilia, sed esset<br />

commensurabile cune servitiis; in co verò, quod excederet,<br />

non fieret communicalio talis, chin sit mera donatio,<br />

et mallet ratio dictarum 11. Fo ri, et dict. 1. de N/ceo, faciunt,<br />

quæ babentur in cap. ad lure S. et in cap. relatum<br />

12. de testament. in §. Beet, et 1. corn plures 12. §. firs.<br />

D. de admin. tutor. et 1. 1. §. 1. D. dc lutcl. el ration. distrae.<br />

et quæ notantur in 1. si donations 13. C. de collat.<br />

et in 1. 11. tit. 9. lib. 5. Orrin. Reg. confort etiam prædiciis,<br />

quia isla gum lucrantur in Curia Regis, dicuntur bona<br />

castrensia, ut habetur in 1. 6. lit. 17. Partit. 4. gum libera<br />

suet lucrautis, ut ibi habetur, et lea Ordinationis de<br />

Nieves declarando diet. 11. Fori disponit, talia bona libere<br />

pertiucre ad maritum, quantum ad proprietatem corum,<br />

licèt fructus communiceritur; quia tame,, dicta lex de Nieva<br />

non dicit, dato quòd communibus expenses lurrentur,<br />

ut in dicta 1. 2. tit. 3. lib. 3. Fori, vidctur tencndum,<br />

quod pradixi: non enim dicta lex de Nieva corrigit diet. 1.<br />

2. sed declarat, quæ babentur • in diet. 1. 1. et iu 1. 8. tit.<br />

12. lib. 3. Foro Leg.<br />

(8) Entiendese. Concordat §. il/ud , Instil. eodem. •<br />

LEY V.<br />

Quales pleytos non son valederos, que los compañeros<br />

ponen entre si.<br />

Engañosamente se trabajando algun orne,<br />

Ley<br />

para auer compañia con otro; si la compañia fit. 1,<br />

se firmase por pleyto, desque el otro conos_ leb.<br />

h'ovis.<br />

ciesse el engaño, non es tenudo de lo guar- Recop•<br />

dar. Otrosi dezimos, que quando dos ornes frziessen<br />

compañia de so vno, diziendo el vno<br />

LEX IV.<br />

Si conveniat socii, ut alter majus ]ucrum, et minus<br />

damnurrt babeat, quia est potior in arte ilia, vel quia majori<br />

periculo, out labori se exponit, valet; sed si conveniant,<br />

et unies sit totum lucrum, et alterius totum damnum,<br />

non valet: quia esset societas leonina. Iloc dicit. Ilabuit<br />

originem isla lex à 1. si non fuerint 29. D. pro soc io .<br />

(1) Trabajo. Quid si unus ponit in societate mille, alter<br />

operas, et maxima pars illius capitalis casts perdita sit?<br />

an alter socius teneatur ad operas in residuo capitalis ? Vide<br />

Bald. quòd non, in 1. 1. ad fin. vcrsic. 12. queer(), C.<br />

pro socio.<br />

(2) Este alai. Approhat opinionem Azon. C. cod. in<br />

summa, col. 2. et reprobat opinionem Joan. de qua per<br />

Gloss. in 1. sí non liter' t, super parte socrctati, D. cod. et<br />

per Gloss. in §. de illa, Instil. cod. super parte et adeo:<br />

tune enim tolerantur pacta inæqualia inter socios, quando<br />

alter pins contulit ()perm, vet industri., quam alter. Sed<br />

quid si capitalia essest inæqualia, see pins contulisset unus<br />

societati, quam alter? an valeret pactum, quòd pastes lucri<br />

sint æquales ? Bart. in consilio suo, incipit ex facto<br />

proponitur, quòd Julianus de Certonio consuluit quòd sic,<br />

et idem voluit Phil. Corne. consil. 266. volum. 3. ad finem<br />

1. col. intelligens opinionem Aeon. et Gloss. in dirt. I.<br />

si non filer/zit, quando fuit pactum de lucris inæqualibus,<br />

dim non pins poneret unus ex sociis, quaff, alias; si tames<br />

pactum esset de lucro .quali, quòd pactum tenebit, et<br />

idem tenet consil. 187. vol. 3. col. • 2. et in I. si paseenda,<br />

G. de petals.<br />

(3) Leonina. Juxta fabulam IEsopi, quam recital Joan.<br />

Fab. in §. 1. Instit. de .societ. et Albert. in dict. I. si non<br />

fuerint, versic. 14risto, D. cod.<br />

LE X Y.<br />

Non valet societas dolo consocii contracta; nec ut socius<br />

de dedo non teneatur. Et si conveniat, quòd habeat<br />

tantarn partem lucri, quantam extrancus dixerit, tantarn<br />

debet habere, quantam ille mqualiter dixerit; nisi ex causa<br />

j usta majorent partem adjudicaverit, ut supra 1. proa. Si<br />

verò aliter arbitretur, recurretur ad arbitrium boni viii.<br />

Iloe dicit.


De las compañias, &c.<br />

al otro, que maguer le fiziesse algun engaüo<br />

en la compafiia, que non gelo demandarla; dezimos,<br />

que tal pleyto non vale (1), nie decae<br />

ser guardado. Ca los pleytos que dan carrera<br />

a los ornes para fazer engaîio, non deuen valer.<br />

Otrosi dezimos, que si algunos fìziessen<br />

pleyto en su cornpaîiia, lesta guisa; que cada<br />

vno <strong>del</strong>los ouiesse tanta parte en la ganancia,<br />

o en la perdida, quanta (Iixesse alguno (`:2) otro<br />

que nomhrassen; e aquel que seûalasserr para<br />

esto , fiziesse las partes guisadas, e derechas,<br />

deuen estar por su aluedrio. Mas si las fiziere<br />

desaguisadas, cómo si mandasse tomar mayor<br />

parle al vno, que al otro, en las ganancias, o<br />

en las perdidas, non mostrando alguna derecha<br />

razor por que lo mandaua , estorce non<br />

valdria el aluedrio; ante dezimos, que lene ser<br />

enderesado por aluedrio de ornes buenos, que<br />

caten, si alguno de ellos ineresce mayor parte,<br />

(1) Non vale. Aride 1. 1. §. íllad, D. depos. et 1. si anus<br />

27. §. ilttcd 3. D. de palis.<br />

(2) Diresse alguno. Adde 1. si socictatem 6. et 1. societalcnz<br />

76. D. cod.<br />

(3) Mayor t mbajo, Nola banc legem, quia benè hoc<br />

explicar, ut socius magis industriosus, et operosior, plus<br />

lucri habeat in societate, et afide Bald. in 1. 1. C. pro socco,<br />

col. 2. versic, 4. giuro.<br />

(4) Egualmcute. ĪEqualitat.c proportionis, non æqualitale<br />

quantitalis; verbi gratis, si uuus ponat fluas partes,<br />

alter tertiam parteas, nain quilibet deberet habere in l acro,<br />

et dam no partem correspoudentein ci, qua ils posait<br />

societate, ut qui plus æris, et periculi sustinet, plus emolumenti<br />

expectet, 1. secundunz nalttram 10, I). de reg. jus.<br />

Ball. post Nicol. de Matha in dirt. I. 1. versic. 4. guaco,<br />

C. pro .socio. Et quid si anus pouit pecuniam tantum, alter<br />

operam tautùm? Dic, quòd partes eruct æquales, ita quòd<br />

rnedietas attribualur ei, qui posa pecuniam, et alla medictas<br />

ei qui punit operar, ut in dirt. 1. C. pro socio, 1. cum<br />

duobtts 52. §. 2. vers. si in coeunda, D. cod. tenet Bald. in<br />

1. 1. quast. 1. et vide §. de ilia, Instil. de socict. ēl afide<br />

Lud. Rom. cossi(. 469. incipit quoad primum, Et quid si<br />

si nus ex sociis qui operar ponebat in societate, habuit ab aliis<br />

aliam pecuniam mutuò, et cum ea negotiatus est et consecutus<br />

lucrum? an alter socius habehit partern lucri istarum<br />

pecuniarum ? V idi de facto , et videtur diceudurn<br />

quòd non, ex quo periculum istarum pecuuiaruw, quas alter<br />

ex sociis habuit mutuò, non special ad aliurn sociurn,<br />

sed ad istum qui recipit mutuò, et suo nonnine negotiatus<br />

est., exit ergò lucruns, et darrnsum ipsius, cujus periculo<br />

erat pecunia, 1. si units ecc sociis 67. §. si units 1. D. pro<br />

socio, 1. ídcmquc 111. §. si mandarero 8. D. mandat. Bart.<br />

in 1. quia poteral, in fin. D. ad Trcbel.<br />

LEX YI.<br />

Si contrahitnr societas omnium bonorum præsentium<br />

et futuroruin, bona omnia, et lucra quncumque siut, et.<br />

eliam castrense peculium, vel quasi cornnuusicantur. llrrn<br />

quilibet sociorum utetur his bonis, et aget pro eis ics judicio,<br />

sicut pro suis; non tarnen potcst hujusrnodi prætcxtu<br />

alterius sodi debitum petere, nec ejes jurisdictionem esercere,<br />

quam hahct ius aliquo Castro, vel terra, sine speciali<br />

mandato socii. Hoc dicit. 1-labuit orlum isla les á 11. 1. 2.<br />

et 3. in princ. D. cod. tit. pro socio.<br />

(1) Comunales. Adde 1. 46. tit. 28. Part. 3. et quæ ubi<br />

diti, et nota, quòd iu ista societate generali non attenditur,<br />

au onus pilas lucretur, quam alias, vel plus gnàm<br />

abus expendat; sed omnia aunt æqualiter partienda, I. si<br />

Suoli, pro filia 81: D. cod. et tenet Bald. in 1. si patruus,<br />

793<br />

por ser mas sabidor, o por lleuar mayor trabajo<br />

(3), segund diximos en la ley ante desta.<br />

E si fallaren que es assi, deuengela dar, seguid<br />

entendieren que es guisado; e si non,<br />

manden que lo partan egualmente (4).<br />

LEY V .I.<br />

Como deuen ser comunales los bienes, e las<br />

nancias entre los contpaîieros , (/cacando es<br />

cha la compaîiia sobre todos los bienes,<br />

han eslonce, o esperan auer.<br />

ga_.fèyue<br />

So tal pleyto faziendo la compaîiia , que L es =,<br />

todos los Lieues que auian los compaîieros es- rital.<br />

torace, e que ganassen dende attelante, seayun- ìtibcis.<br />

lassen en vno, e fuessen comunales entre ellos; Ileo °p'<br />

dezintos, d uc desde el dia en que tal pleyto<br />

fuesse firmado, deuen ser comunales (1) entre<br />

ellos, las ganancias, e los bienes, que han, o<br />

col, lin. C. commun. rctriucque jurlic. et sicut lucra aunt<br />

communia inter socios omnium bouorum: pani ter et omnes<br />

impeusre, et onera debcut esse communia , 1. cum<br />

dttohus 52. §. per contrariunz 18. et §. quidam .sagarians<br />

4. D. pro socio, l...sí societatem and-crear'urn 73. cod.<br />

tit. undè lilla unius ex sociis debet dotasi de commini,<br />

quando saut socii omnium bouorum, et tenet Bald. in<br />

dirt. I. si patrutts, col. 4. versic. et pradicla vera, C.<br />

conzmurz. utriusgue judt'c. li mitans dictum Specul. per cum<br />

ibi relatum, tit. de jttd,iis, §. segttitur, et tenet idem<br />

Bald. ila addit. quis feeit ad Bart. in tract. de daubas fratrib.<br />

versic. et nota quod de materia, etc. et Alex. consol.<br />

Ill. vol. 5. Decius consul. 68. pro resolulione, col. 2. 3. et<br />

4. et consil. 66. in 2. dubio, ubi respondit ad 1. si socius<br />

pro fillet, D. pro socio, gun videbatur adversari ; idem te-<br />

net Socin. cousilio 291. v,:s,s litres,,, ubi latissinaè, et alle<br />

-gat plures hoc tcnentes, et respondet ad text.<br />

cum gloss. in<br />

dici. I. si souris pro filia, licet idem Socin. consil. 46. cura<br />

in prctrsenti consultatione, col. penult. volurn. 1. contrarivas<br />

cansuluit, diceus, ita esse magis communem couch esinnem;<br />

et idem, quad i ts dirt. consil. 291. consuluit Socin.<br />

ubi etiam responlit ad diet. 1. si socius pro filia , consil.<br />

4. quantum ad pritmen t. , volurn. 4. versic. gttoad secundunz,<br />

uhi latissime hoc disputat. Et hoc videtur tencndum,<br />

sive expressis verbis omnium bosoruua sit contracta<br />

societas, sive per actes tacitos, justa ea , gum notai Bart.<br />

in I. Tiliunz, r. t. Illrcriam, §. alloro, D. de admin. tut. et<br />

Bal. in I. si prdrutts, C. commun. tttr,ic.sque judic, licet in<br />

hoc, scilicet quando per anus tacitos , coutrarium voluit<br />

Ball. in ais ex testamento, col. penult. versic. 17. capitulunz,<br />

C. de collat. quia societas tacite contracta intelligitur<br />

tantum super actib us qumstuariis, 1. court 7. cuor I.<br />

sequenti, D. pro socio, et tenet Ales. consil. 153. votum.<br />

2. et ut (l icit Decius dict. consil. 63. col. pen. in ista tacita<br />

societate, quæ ex actibus promiscuis colligitur, isle articalus<br />

de dote lilbe est a il ed dubius, quòd Petrus de Chablis de<br />

Perusio in tract. societatis, 6. parte, quast. 8. dixerit, quòd<br />

de uacudacio non argueretur, (psi uni, vel alteri parti adtinreret;<br />

sel Decius idem coucludit esse in tacita etiam societate<br />

omnium bonorum, et idem anihi videtur, cùm societas<br />

consensu coilrabalur, et eadem ratio coucludit in<br />

utroque rasa, et bene facit 1. 53. in Ordir. Tauri, qux v is it<br />

dotern filin per parrem promissam, salvi defiere ile Louis<br />

commuuibus, constante matrimonio lucratis, velue eveniens<br />

ex societate contracta inter virum, et usorens; rujas<br />

legis dispositionens crederem procedere, etsi matrimonio<br />

soluto pater rlotet frliam , clans uxor ad hoc teuebatur ex<br />

natura societatis, per prædicta , et quia per ejus morteru<br />

non fuit extiucta ejus ils hoc obligatio, justa notata per<br />

Bart. in 1. si maritus, D. solut. malrim. Iluie auteur ulti


794<br />

Quinta urtida.<br />

Titulo X.<br />

que les vinieren, en qualquier manera que<br />

sean; e aunque fuesse castrense (9,), vol quasi<br />

castrense pecu.lium. Otrosi dezimos, que cada<br />

paîiia , diziendo assi :Seamos compañeros; non<br />

nombrando, Din seïialando, que la fiziessen<br />

sobre todas sus cosas, segund diximos en la<br />

no cestos compaîícros puede vsar tiestos bienes,<br />

e f


de las ganancias (3). Fueras ende, si los dados,<br />

e los menoscabos acaesciessen por culpa, o por<br />

engaïio (4) de alguno de los compañeros; ca<br />

estorce, tan solamente a aquel pertenece, e<br />

non a los otros. Pero si este, por cuya culpa<br />

auiuo el daño, o el menoscabo, portiere prouar,<br />

que puso y aquella guarda (5), que fiziera<br />

si suyas fuessen aquellas cosas; estorce<br />

por tal culpa non seria tenudo de pechar el<br />

menoscabo; ante dezirnos, que deue alcançar<br />

a cada vno <strong>del</strong>los su parte.<br />

LEY VIII.<br />

Como las ganancias que vienen de mala parie,<br />

non es te nudo aquel que las fino, de dar parte<br />

a sus compaîieros.<br />

De furto, o de robo, ode engaño, ode<br />

otra manera mala semejante destas, faziendo<br />

nomine, sciente alio, vel aliis sociis, et palientibus, quia<br />

trote non tenerelur commuuirare: videnlur cairn per falenl<br />

artistes tacite recedere à societate, I. Permit 64. D. pro socco,<br />

juncb I. prima, §. magistrum aufim., D. etc exert/tor. et<br />

tenet Bald. in 1, si socios, D. si cert. pet. et Alexand. tonsil.<br />

137. discusses, et consideratis, vol. 5.<br />

(3) De las ganancia.s. A<strong>del</strong>e supra cod. 1. 3. in fin.<br />

(4) 0 por en;aiio. A<strong>del</strong>e I. cross dreobrts 52. §. veldt autern<br />

1. et §. clam are 3. D. codcm; et 11011 compensalurdamnum<br />

illatum à socio ex suo dolo, vel culpa, curar co, quad<br />

lucratum est ex sua diligentia, ut D. cod. 1. non ob earn 25,<br />

damna venò conliugentia cases fortuito conununicanlur inter<br />

socios, 1. cam duubas 52. §. 2. vers. si in rotunda, et<br />

in §. tin. D. pro socio. Sed an credalur libro socii mercatoris<br />

super talibus damuis coutiugentibus in rebus societatis?<br />

Videtur, quòd non, intè quòd mercator debeat Iegitirnè probare<br />

talia damna, argem. I, secuadre, et ibi notat Bartolus,<br />

et Joannes de Platea, C. de naufragi. lib. 11. ubi Bart.<br />

notat ex illa lege arguutcnturn, serundinn cura mirabile,<br />

pro bis, qui dart steam pecuniam mercatoribus ad part.era<br />

lucri, et datori, que)d si merestores dicarit, se sustinuisse<br />

damnum furti, rapiuæ, incendii, vet sirnilium, quòd mercator<br />

debet !idem lacere infra annum; alias non audiatur:<br />

et chain Angelus ibi elicit, quòd cirro mercator debeat reddere<br />

rationem omui anno, argem. 1. nemincnz 4. ubi Augel.<br />

et Joannes de Platea nolant, C. de su.sceptor. ef. urc/mr.<br />

lib. lu. ergò infra annum debet fident lacere de casu: quad<br />

tamer ibi Angel. firmare non audet, nane cam regolariter<br />

exceptiuncs shit perpetua, ut imi I. pure 5. 1). de t/oli exci•ptione,<br />

et ista except io allegetur ad <strong>del</strong>ensioncm nieriatoris,<br />

poterit probari use l ue ad senleutiam; et ideò dicit servari de<br />

consuetudine, quòd apponitur pace u ur, per quod astriugitur<br />

mercator casual probare infra certain Ieinpus; quod nota in<br />

practica: bene tarneu erede rem in his, qua: stunt ve risi un ilia,<br />

et connexa, et subordinata, credi deberi libro merestoris,<br />

ut notat Bald us imi rubrica C. de fide instrument. column.<br />

10. versic. sequitur de scripture's .soe/orrtm, queues vide.<br />

(5) Aquella guarda. Aide I. .soc/us socio 72. 1). cod. et<br />

§. liti. Institut. de societal. et disfi imi 1. 2. tit. 2. supra cad.<br />

Partita.<br />

,Quod ex furto, vel ilio maleficio acgniritur, non commuuícatur<br />

; et si socii ignorantes talen partem lucri accipiant,<br />

condernnato acquisitore ad restitutionem , teuentur<br />

ejes consocii partes sic receptas restiluere; si autent scienter<br />

reeeperuut, tota pana de commu n i deducitur, etiamsi onus<br />

plies altero, alter minas de illicito lucro recepit: ecc hu-<br />

Tom. II.<br />

De las coanpaiilas,. &c.<br />

795<br />

ganancias algunas los compa cros, non denen<br />

los otros rescebir parte (1). E si acaesciere,<br />

que el que assi las ganare, las aduxere a particion<br />

cou los otros compañeros, si parte resci<br />

biereu <strong>del</strong>tas, e aquel que las gatto , fuere<br />

despees \emitido en juyzio, de guisa que las<br />

aya de tornar a aquellos cuyas lucren ; cada<br />

vno <strong>del</strong>los tenudo es, de torear M aquel su<br />

compañero, aquella parte que le cupo de aquellas<br />

ganancias, maguer non sopieron , quando<br />

las recibieron, que fueron de mala parte.<br />

Mas dezimos, que si los compañeros saben,<br />

quando rescibieron parte de la ganancia , que<br />

ruera rial ganada ; que maguey que aquel que<br />

assi la gano, non liesse tanta parte (3) a cada<br />

vno <strong>del</strong>los, quanta le cabia, que por aquella<br />

parte que rescibio el otro, quanta quier que<br />

sea ; que es tenudo cada vno <strong>del</strong>los, de ayudarle<br />

a pechar, de los bienes de la compañia,<br />

todo quanto ouiere a pechar (/.) por esta ra-<br />

jusmodi prætcxtu, qui plus arcepit, tenclnr aids. Iloe dirit.<br />

(1) Pare. A<strong>del</strong>e I. (prod test/ens 53. cuoi sennentibus<br />

usque ael 1. neque prattvnzit/endure, 1). codcm. Quid tarnen<br />

sì soeiits 11011 ex maleficio per cum conuttisso, sed rat ione<br />

alicujus condemuationis ex maleficio per alium perpetrato,<br />

aligrrid ronsecutus luisset? an hoc deheat co11ttnuuicarc inter<br />

socios? Et eerie, si socii suet omnium boriorum, cornmunicarc<br />

teneretirr, ut in I. si socirtafem umi•er.saranz 73.<br />

D. cod. et notat Bald. de capitan. qui curiam vcndidit, in<br />

print. col. fin. versic. fer •matra etiam. alita queues/ió. Si ver•ò<br />

esseut socii imi aliqua jurisdictione, et ex tali causa aliquid<br />

queererctur, distiuguendum esset, prout distinguit ibi<br />

Bald. post Obliai. ubi concludit, quod si Conies concessit<br />

militi in funereal castellauiam cum-quarta ornuiunt obvcntiouuut,<br />

et quidarn debuerunt amittere bona, quia offenderunt<br />

Cmnitem, quod castellauus non dcbet habere quartarn<br />

de illis bonis : quia illud quad alicui in viudictarn propri æ<br />

injuriæ debetur, alteri 11011 ronfertur, 1. 2. §. r•nzaniipatrs,<br />

D. dc collat. bonor. 1. at ubi 24. D. de petit. hared. 1. 60-<br />

Vern 1r3. §. si quis serotine 5. D. de (rand. editto, ut habcat<br />

dominus saltim suse injuriæ ultiouem, cap. 1. §. pen. (lure<br />

fait prima carts. hero-(. tins %H. Sed si praise descenilerent ex<br />

<strong>del</strong>ictis, non in ipsum Comitern comrnisris, sed in alio, tales<br />

parse veuirent conunimicaudæ, I. credi/or 52. in princ. D.<br />

de action. cmpt. et latiìis ibi deducit Bald. quern poterie<br />

videro.<br />

(2) Temerlo c.c, de (ornar. A<strong>del</strong>e 1. quod cnon 5 4 . D.<br />

cool. Seel citrn isle socias, qui factual , vet violeutiaur commisit.,<br />

danuatus sit ex sun dolo, vel <strong>del</strong>itto, cur datar ei<br />

regressus contra socios, cam quibus res furtiva, vet vi acquisita<br />

conrnutuicata est? Nani videtur obstare 1. si plerres<br />

1u/clam. 3S. 1). dc adnzirr. tutor. et good ibi ire gloss. et<br />

quad notat Alberic. et Salicet. post Jacob. de Raven. in I. 1.<br />

C. ile candid. fur(. et quod habetur in I. martripia 5. C. de<br />

scrcis far,il. et ex i uiprobitate sua conseiluit it actioucm<br />

contra I. itagete 12. §. t. I). de fart is. Potest dici, quòd hoc<br />

sit. speciale ratioue societatis, ne umrs ex sociis brcretur<br />

corn damn() allerius, quia esset contra naturam societatis;<br />

et sic est nctabilis liutitatio ad pra .dicta: et confert hoc ad<br />

quaslionem de marito communicante lucra furto, vel alias<br />

babita, cuoi it sore , q ut bui saluta edam societate coiljugali,<br />

si maritus condemuetur ad restitutionem, resarciatur hoc<br />

sibi de communi, ut in dic. 1. quod mina 54. et 1. nee (laic-<br />

guars 56. et tradit Doctor de Palar. Rub. in sua repel. cap.<br />

per vestras, imi rubr. col. Mild 318. imi formes minoribus.<br />

(3) Tanta parte. Nota hoc, quia non ila belie explicator<br />

in 1. sr. /gilt/I- 55. 1). cod. à qua isla lex babuit ortum.<br />

(4) Pechar. Concordat 1. si igu'ur 55. D. cod. et iutel-<br />

Iiiii


796 Quinta Partida. Titulo X.<br />

ion : bien assi, como si ouiessen anido sus par- cobdicia de partir los bienes suyos entre si. E<br />

tes enteramente : e non pechara el que la fizo, porende, pleyto de que podria nascer tan<br />

mayor parte que ninguno de los otros. E esto grand mal como este, defendemos que non<br />

es, porque rescibiendo esta parte, consintie- vala. Mas si quando firmassen el pleyto de la<br />

ron (5), e otorgaron cl mal que otro ouiesse compañia, lo fiziessen desta guisa; diziendo<br />

fecho.<br />

que todas las ganancias que les viniessen ríe<br />

LEY IX.<br />

qualquier parte, por heredamiento que aten-<br />

Quales pleytos son valr'deros, o non, que los<br />

cotnparieros ponen entre si , por raton de los<br />

diessen heredar, non nombrando ele quien,<br />

o<br />

de otra manera, que fuessen comunales a todos;<br />

esconce valdria el pleyto, e auria cada<br />

bienes que atiendan heredar. vno su parte de tal ganancia.<br />

Firmando , o faziendo alguno compaîiia<br />

so tal pleyto, que los bienes que entendieren<br />

heredar de algund orne , que nombrassen seîialadamente<br />

, que fuessen comunales entre<br />

ellos , onde quien que los heredassen , por ser<br />

establecidos por herederos, o de otra guisa;<br />

dezimos, que tal pleyto non vale; pues que<br />

seîialan la persona de aquel cuyos sort los bienes.<br />

Fueras ende, si fuesse fecho con su plazer<br />

(1), e que durasse en esta voluntad fasta<br />

su fin: porque podria acaescer, que algunos<br />

<strong>del</strong>los se trabajarian de muerte deste atal, por<br />

Iige de eo, quod solvit nomine pana, ut in diet. 1. si igetir,<br />

et satis vidctur de iuteutiòne hujus legis , durre dicit:<br />

el pechar.<br />

(5) Consintieron. Alias enim non teneretur ad poenam<br />

ex maleficio socii, 1. rum dnobus 52. §. fin. D. cod. ubi vide,<br />

quid si per injuriaur judicis comdemnatio fatta esset.<br />

LE X IX.<br />

Ne detur occasio captandæ mortis alterius, non potest<br />

super futura successione certa personæ societas coiti, nisi de<br />

consenso personæ, de ruins hæreditate agitur, si risque ad<br />

mortem perseveraverit: possum tarnen sociisimpliciter super<br />

luturis successionibus coutrahere. Hoc (licit.<br />

(1) Con su glazer. A<strong>del</strong>e 1. 13. tit. 5. supra eadem Partita,<br />

et qua ihi dixi, et adde 1. 33. tit. 11. infra eadem Part.<br />

LEX X.<br />

Solvitur societas morte naturali consocii, vet civili, ut<br />

per exilium perpetuum in insulam, quia ex hoc perduntur<br />

bona; et supervenientes non manent consocii, nisi aliud<br />

specialiter convenerint. Item cessione bonorum per consociunr<br />

facia, quia bona creditoribus applicantur. Item per interitum,<br />

vet perditionem rei super qua sit societas contracta,<br />

vel si eflìciatur sacra. Hoc licit.<br />

(1) Por la muerte. Aride 1. artione 65. §. morte 9. D.<br />

cod. et §. solcútur 5. Instil. eod. tit. et non transit societas<br />

in hæredem, 1. verum 63. §. fee hæredem 8. D. cod. et 1.<br />

furti G. §. 6. D. de his, qui not. infam. ncque valet pactum,<br />

ut societas transeat in hæredem, 1. 1. et ibi dixi, supra eod.<br />

uncle et si inter socios conventual sit, ut capitale societatis<br />

repeti non possit infra triennium , intelligitur , nisi interim<br />

morte alicnjus eorum societas sit finita , ut consuluit<br />

Anchar. consil. 394. dubium est in hoc, et Alex. consil. 34.<br />

vol. 2. incipit, viso instrumento, licet in coutrarium fàciat<br />

notabile dictum Specul. tit. de locato, §, mine aliqua,<br />

versi(. 145. pro dicto tarnen Ancharr. et Alex. facit, quod<br />

eleganter tradit Joan. Andr. in rubrica de secured. nupt. inn<br />

addition, ad Specul. et vide Socin. consil. 5. et consil. 30.<br />

vol. 3. et consil. 47. col. pen. ejusd. vol.<br />

Limita tarnen, et intellige ista, nisi contracta sit socie-<br />

LEY X.<br />

Por que razones se desata la compat"iia, despues<br />

que es fecha.<br />

Desatase la compañia en muchas maneras,<br />

e primeramente por la muerte natural de alguno<br />

de los compaîieros: ca maguer scan muchos,<br />

destazese la compaîiia por la muerte (1)<br />

<strong>del</strong> vno. Fueras ende, si quando la firmaron,<br />

pusieron pleyto entre si , que maguer muriesse<br />

alguno <strong>del</strong>los, que los otros fincassen en la<br />

tas sibi, et hæredibus; juramento Line rode apposito; naso<br />

tune, attento jure Canonico , juramenturn facia tenete societatern<br />

in personas hæredem, ncque vivi poterunt contravenire,<br />

secundùm Joan. Fab. in §. sole/fur, Instil. de .societal.<br />

qui (amen hoc dicit sub verbò fòrtè: allegat capitulum<br />

cura contenga, dc jarcjar. et non mernini alibi me vidisse<br />

hoc. Et crederem hoc dictum Joan. Fab. esse verum,<br />

quando simpliciter , trot esprimendo personam ha-Ter-Hs,<br />

contracta esset societas cum tali juramento, proat loquitur<br />

Joan. Fab. Si tarnen persona hæredis nominaretur, tune<br />

quia esset restringere libertatern testandi , ut in 1. earn duobus<br />

52. §. idem rc.cpondit 9. alias incipit si fratres; §. idem<br />

responrlit, D. cod. tune non fìrmarctur juramento, quia<br />

contra bonos mores, ut in regula non est obligatorium 58.<br />

de regal. jur. lib. G. et notai Bart. et Doctor. in I. stipulatio<br />

hoc modo concepta, D. dc verb. oblig. quando venò persona<br />

hæredis non exprimatur, cessat isla ratio, de qua in<br />

dirt. §. idem respondit; et licèt sint olia etiam rationes<br />

prohihendi, ne contrahatur societas cum incerta persona,<br />

et quia videtur in societate electa industria personae, tune<br />

nil ruirum , cùm bye non dicantur contra bonos mores , si<br />

contra fiat , ut tune obligeutur virtute juramenti.<br />

Secundò limita, nisi testator in testamento præciperet<br />

haredi, ut ad certain tempos perseveret in societate, secundaui<br />

Baldum in 1. 4. in principio D. de condii. institut. ir►<br />

2. notabili, qui per illuso textum elicit valere præceptum<br />

testatoris factum hæredibus, ut ad cerium tempos permaneaut<br />

in societate , et quod tali mandato testatoris est obediendum,<br />

et idem tenuit consulendo Decius consil. 441.<br />

prcesens consulatio, col. 1. Si tames talc præceptum esset<br />

factum in favorem haredum, ab eis remitti posset, si essent<br />

majores , ut adducit Oldral. consil. 241. factum tale est.;<br />

minores tamer non possent contravenire, secundùm Bart.<br />

in I. filiusfamilia.s, §. Dici, col. 1. D. de legal. 1.<br />

Tertio limita, nisi post mortem rifuseti hares cum sociis<br />

continuaret societatern , quia vldcretur tune renovata<br />

cum co, secundùm Baldum in 1. mandatum, tertio oppo.<br />

C. mandati, ubi dicit, quod si filius, mortuo pare, cum<br />

socio eisdem institoribus utatur , sicut pries, intelligatur<br />

renovata societas, etiam si filius esset pupillnis tutorem habens,<br />

qui ista faciat , seu cujus patìentia in hoc interveniat,<br />

per id , quod habetur in 1. si quis mancipifs 17. §. si tnz-


compañia. Otrosi dezimos, que si alguno de<br />

]os compañeros fuere desterrado (2) por siempre<br />

en alguna ysla, que se desl12e la compa_<br />

fiia por tal razon como esta : porque tal desterrarniento<br />

como este es llamado en latin<br />

muerte ciuil (3). E non le dizen assi sin razon,<br />

pues nunca el ha de salir de aquel lugar, e<br />

pierde por ende todos sus bienes. E aun dezi-<br />

De las compai)ias, &c.<br />

pubes 2. I). de institor. et idem volait Bald. in 1. si pa/ruus,<br />

column. 3. vets. out continual negotiant. solitunt, C. cornman.<br />

ztlriusque jud. cl in addition. ad Bart. in Tract. de<br />

duobus fi'airr •bus, Decius consul. 255. et dict. consul. 411.<br />

Doch nosier de Pa lac. Rub. in repel, cap. per vestras, in<br />

rub y. de (tonal. inter vir. cl riTOr. COI. 3118. ubi infect ex<br />

his dicks Baldi ad qurestiOnem, si ntalrimoaio soluto morte<br />

unius conjugnut, alter remaneat in comrnunibus bonis,<br />

quod luna quæsita dividi debcant inter earn, et hæredes<br />

(launch: vide uhi per euni. Et adverte, quod unita societate,<br />

hares tenetur lucra, qua habuit ex rebus, quæ manserunt<br />

ill societate commnnicare sociis, 1 act one' (ï 4. §. si in<br />

t'czn certain 2. et 1. el acts' 36. l). cod. licet ad interesse talis<br />

lucri non tencatur, quamvis uterclur cum co in suis<br />

negotiatiouibus, ut habctur D. cod. 1. sociom, qui in co<br />

6U. in princip. et ibi Gloss. et (radii Alcsaud. tonsil. 132.<br />

vol. 5. pence/is, e1 patzdrralis, cot 4. vide per :Ober. in<br />

diet. 1. soeiunz, qui in co. Quarto limita istalla legem per<br />

teat. in dict. 1. act/one 65. §. item .si a/icuju.s 1U. vcrsic.<br />

quod si inle,ris omnibus, D. cod. et ibi vide Bald. poncntem<br />

pulchrum casum , qui legit illusi §. all fin. §. rcnuntiarc<br />

cjusilcnt lc .<br />

(2) Desterrculo. Sive enim major , sive media capitis<br />

dimiuutio •interveniat, solvilur sorietas, ut in 1. vernm. 63.<br />

§. fin. D. cod. et 1. act/one 65. §. pttblicationc 12. cod. tit.<br />

et in diet. §. soleilur 5. Ins/il. cadent.<br />

(3) Jllucr/e cull. ilabet ū r namque deportatus pro mortuo<br />

guoad plura, ut dicit Gloss. in dice. §. publicatrone, vide<br />

quæ dixi in 1. 2. tit. 18. Partila 4.<br />

(4) Desamparar. Afide §. item si quis en- sociis S. Instil.<br />

de societal. et 1. 4. §. 1. 1). ea'.<br />

(5) Marir•ndo.se. Afide 1. si id quod 58. in princip. et<br />

§. item Celsu.s 1. D. cod, et Aznu. C. cod. in summa , versic.<br />

soledar, et in print. 4. col. Sed quid, si units ponit, in 50dome<br />

pe


798<br />

cosa sobre que fizieron la compaîiia, mudasse<br />

despues su estado. Esto seria, corno si fuesse la<br />

cosa atal, de que podrían los ornes usar, siruicndose<br />

<strong>del</strong>la , e despues la fiziessen sagrada;<br />

como si fuesse casa de morada , e la fiziessen<br />

Eglcsia; o si fuesse plaça, e fiziessen <strong>del</strong>ta cirnenterio;<br />

o por otra razors semejante destas.<br />

LEY XL<br />

Como se puede orne partir de la compaiúa,<br />

non se pagando de sus compaîieros.<br />

Buena es la compaîiia entre los ornes,<br />

tam , ut damnum capitalis sit commune, item simpliciter<br />

licere, quod non valeat, esset falsissimum; sed judicandum<br />

esset in hoc, utrùrn industria, et opera non esset miuoris<br />

restimationis , quàm capitale positura ab altero socio , ut<br />

tune talc pactum esset injustum, et non valeret; si verò<br />

esset miuoris, et pars lucri non esset miuoris æstimatlouis<br />

arbitrio boni viri, quàm suscepti periculi , tune valeret; et<br />

fundat hoc es dict. I. si non fuerit, §. 1. et dicit §. de illa,<br />

Instil. de societat. tacit etiam I. 4. supra cod. et hoc etiarn<br />

rnihi placet, cùm jura semper considerent æqualitatem inter<br />

socios, et pro ea parte quis lucrum sentiat, pro qua et<br />

subeat periculum, ut voluit Gloss. communiter approbata<br />

in dict. cap. plerigtte, 14. quæst. 3. Et per prædicta videtur,<br />

quòd possit attentari , quod quando melier dedit in datera<br />

viro pecuuiam, vel alias res astimatas ea æstimatione, quæ<br />

transfert periculum in virum, quòd non possit petere lucra<br />

quæsita, constante matrimonio, pro dimidia: quia cùu ' non<br />

subeat periculum capitalis in societate conjugali, non debet<br />

percipere lucrum. Sed contrarium videtur vertus, ex quo<br />

per legem, et consuetudinem Regni hæc lucra comrnunicantur;<br />

et in dote æstimata non potest dici, quòd insit mutuum<br />

repræserrtatum, vel alias, sed datur ob oliera matrimonii;<br />

neque intentio est lucrandi saltern principaliter, et ita servatur<br />

in practica; et quia etiam uxori, pin nihil habuit in<br />

dotera, commuuicantur talla lucra, et sic, licèt nullum capitalis<br />

sustineat damnum: et ita servatur in practica, quidquid<br />

alias esset de jure, ut testatur Roderic. Suarez in repet.<br />

1. 1. tit. de las ganancias, lib. 3. Ebro Leg.<br />

Si verò neque in hoc esset consuetudo aliqua , vel pacturn,<br />

sed simpliciter fuit contracta societas, et unes posuit<br />

pccuniam, alter operam, sed capitale fuit à principio ex<br />

pacto comrnunicatum effectualiter , ita quòd finita societate<br />

communiter dividatur; tune plane procedit, quòd si perdatur<br />

capitale , darnuum communicetur, quia cùm esset commune<br />

periit utnique : si verò totum domiuium pecuoiæ reservatum<br />

est penes immittentem, prout est in dubio, secundùm<br />

comrnunem opinionem Doctor. reprobata Gloss. in<br />

dirt. 1. 1. iure capitale perit immittenli, et sic procedit<br />

opinio Gloss. communiter approbatæ in dict. 1. 1. Quod tamen<br />

limitat Socinus in dict. cousit. col. 3. nisi societas fuisset<br />

causa peremptionis, ut quia pecunia alias non periisset,<br />

si societas non fuisset contracta: allegat 1. si id quod 58.<br />

§. item Celsus 1. D. cod. et quia etiam, quando res propria<br />

unius ex sociis periit occasione societatis, periit societati;<br />

allegat diet. 1. corn duobus 52. §. quidam sagariam 4. D.<br />

rod, et 1. secundum Julianum 61. cod. tit. Et si talis limitatio<br />

Socini est vera , esset fere destruere opinionem cornmanem,<br />

quòd capitale periit immittenli, et non conferat,<br />

qui ponit operam : nam semper diceretur periisse occasione<br />

societatis, quia si in arca habuerat, non periisset: et in<br />

effectu est dicere contra ea, quæ suprà conclusa sent, quòd<br />

ut justum sit lucrurn , capitale debeat esse periculo immittentis<br />

: undè reputo islam limitationem Socini esse falsam,<br />

et ad §. item Celsus, quern ipse allegat, t'espondet ur , quòd<br />

ubi pecunia non erat unius tantùm, sed utriusque, jam in<br />

communi collata: et ad §. quidam sagariam, et 1. secun-<br />

Quinta Partida. Titulo X.<br />

mientra cada vno de los compaîieros han , vo-<br />

]untad de fincar en ella. Mas quando alguno<br />

de los compaüeros non se pagasse <strong>del</strong>la, pue<strong>del</strong>a<br />

desamparar (i), si quisiere, diziendo assi<br />

a sus compaüeros: Fasta agora me pague de<br />

auer compaîiia con vusco (^), ma s de aqui<br />

a<strong>del</strong>ante non quiero ser vuestro cornpaüero; e<br />

non le pueden embargar los otros, que lo non<br />

faga. Pero si este atal se partiesse de la compaîiia,<br />

ante que sea acabado el fecho sobre que<br />

la fizieron, o ante que sea acabado el tiempo<br />

en que auia a durar; estonce tenudo seria de<br />

pechar a los otros (3) compaîieros todo el dacio,<br />

e el menoscabo que les viniesse por esta<br />

clam Julianum, die, quòd non conciudit hoc : quia aliud<br />

est perdere res proprias unius ex sociis occasione societatis,<br />

aliud est perdere capitale destination, sen immissum in societate:<br />

nani primo casu darnuurn conliugit extra res sodetatis,<br />

secundo verò in ipso capitali societatis, quod debet<br />

perire ianmittenti, ut justificetur lucrum; unde limitalo<br />

Socini non probatur per leges, quas allegat: neque dict.<br />

§. quidam sagariam dehcret intelligi in omnibus rebus propriis<br />

unius ex sociis, quas perdidisset occasione exercilii societatis;<br />

sed de illis tantùm, quas habuit necesse serum ferre<br />

ratione societatis , et quas ipse alias non tulisset , ut dare<br />

cantal ille §. Si vero uterque punit pecuuiam, et operam,<br />

tune quia censetur pecunia communicata, argum. II. 1. et 2.<br />

D. eodern , sine dubio damnum exit commune; et in hoc,<br />

ut et dicit Socinus, nullus Doctorum dubitat: quod intelligcrem,<br />

quando concurrit æqualitas, tam in capitalibus, quàm<br />

etiam in opens: nam si esset insequalitas, recurrendum esset<br />

ad ea, quæ supra dixi , quando unes poni[ pccuniam, anus<br />

verò operam, et ad cousiderationes, quas ponit in hoc Socinus<br />

in dict. consul. in prima, et secunda drffrcullate: et<br />

ita in prædictis videtur rnihi concludendum in bac materia<br />

, quæ est multùm dubia, et varie Doctores loquuntur,<br />

quicquid aliter voluerit Bald. consil. suo 493. vol. 4. incipit<br />

muttiloquittm semper displicuit, etc. qui non advertit ad<br />

prædictas considerationcs Theologorum, et quas tradit Sorinus<br />

in dict. consil. sed simpliciter pertransit, Et contra<br />

opinionem, quasis tenuit in dici. 1. 1. usum tamer' singulariter<br />

nota , quod ipse dicit in pr æallegato consil. quòd<br />

dissoluta societate, polest peti executio pro capitali ab ipso,<br />

qui illud posait , non obstante, quòd non sit liquidation,<br />

an iutervencrit in co damnum, vel non, neque positus sit<br />

calculus, neque visæ fuerint rationes ; et si reus excipiat de<br />

omissione per casurn, vel sine culpa , hoc probet intra<br />

terminum statutum : quod tu multum nota ad leges Regni<br />

præcipientes exequi instrumenta tabcllionum.<br />

LEX XI.<br />

Solvitur societas 'consocii renuntiatione: si tarnen ante<br />

tempus, vet negotium , super quo fuit contracta , desistat,<br />

tenetur ad interesse ; nisi fuisset convenlio in contrarium.<br />

Hoc elicit.<br />

(1) Pue<strong>del</strong>a desamparar. Adde 1. actione 65. §. dr:zr=<br />

mus 3. D. cod. et in §.renuntiare 7. eodem 1. et ihn per Glos.<br />

in verbo eodern tempore, cuna gloss. sequent. et Glus. super<br />

verbo de hoc , et 1. iandrú 5. C. cod. et 1, sed et social 17.<br />

§. si absent', D, eodem.<br />

(2) Con vusco. Et sit debet fieri renuntiatio societatis<br />

præsenti , et scienti; si vero fiat absenti , vide 1. sed et sociis<br />

17. §. 1. D. cod.<br />

(3) A los otros. Debet namque consideral i , quod renuntiet<br />

in damnum totius societatis, et quad societati intersit,<br />

quod non intempestive renuntietur per unum ex<br />

sociis : si enim societati expediret, tenerct renuntiatio intempestiva<br />

, licèt intersit unius ex sociis earn non disolvi,<br />

ut in diet. §. dr:rimus 3. et §. Lobeo autem 5.


azon. Fueras ende, si quando firmaron la compañia,<br />

fizieron pleyto (Lt.) entre si, que el que<br />

se non potgasse <strong>del</strong>la , que la pudiesse desamparar,<br />

cada que quisiesse, ante <strong>del</strong> tiempo sobredicho,<br />

o despues.<br />

LEY XII.<br />

Como se deue partir la ganancia o la perdida<br />

entre los compañeros, guando alguno <strong>del</strong>los se<br />

parle de la compaîi."a por pro de si , e daño<br />

de los compañeros.<br />

Puesta, o firmada seyendo la compañia<br />

entre algunos ones, so tal pleyto, que todas<br />

las ganancias (1) que liziessen, de aquel dia<br />

en a<strong>del</strong>ante que la firmaron, que fuessen comunales<br />

a todos los compañeros, si despues<br />

desto alguno <strong>del</strong>los, entendiendo que le venia<br />

alguna ganancia <strong>muy</strong> grande de alguna<br />

parte ; assi como si sopiesse que le aula alguno<br />

establecido por su heredero, o que tenia en<br />

coraçon de establecerle, o le viniesse la ganancia<br />

de otra parte qualquier, e por razon . <strong>del</strong>la,<br />

engañosamente M se particsse de sus cornpañeros<br />

, por la -auer el toda, e fazer perder<br />

(4) Fizieron pleyto. Pactum de recedendo á societate<br />

intempestivè non est supervacuum, ut bIc, et in diet. §.<br />

dicinsus, et lid Gloss.<br />

.LEX XII.<br />

Fraudulenter societati rennntians propter alignod lucrum<br />

, quod expectat balere, vet ob haredìtatern sibi <strong>del</strong>atam,<br />

ut non communicaret earn cum sociis, tenetur, hoc<br />

non obstante, communicare: et. si quid perdiderit post rcnurrfialiorem,<br />

ci soli imputabitur: et quod socii plus lucrati<br />

lueriut, ci non communicabit.ur, propter dolurn quern<br />

commrnisit. Iloc licit. Ilabuit ortum à 1, actlone 65. §. disinlus<br />

3. vers. quid ergo , D. pro socio , et. Inst. cod. tit.<br />

§. mallet 4.<br />

(1) Que Codas las ganancias. Nota bend, quia non exigit,<br />

quod sit societas omnium bonorum quasitorunr , et<br />

quærendorum ; sed sul'lìcit , quod sit quæreedorum, ut isla<br />

lex locum babes! : et sic declaratur text. cum Gloss. in 1,<br />

actionc 63. §. diximms 3. D. cod, et §. mano 4. Inst. dc<br />

societal. à quibtts ista kit babuit ort urn.<br />

(2) Engoñosamenle. Opponit. Joan. Fab. in diet. §. manet<br />

, Instil. de societal. quod ubi agitur de dolo, vel lrande,<br />

ille censetur fraudem courrnitiere, qui alienai, non<br />

qui conditione acquirendi non utitur , 1. qui autcm 6. in<br />

prine. D. quo; in fraud, credit. I. nemo ex sociis 65. §. 1.<br />

D. pro socio. Item ubi quis ad provisionem sui Tacit aliquid,<br />

non censetur dolus; irno lex talent dolurn corsuluit, 1. cum<br />

pater 77. §. Tilio 31. 1), de legal. 2. 1. atqui natura 19.<br />

§. cum me absente 3. D. dc neg. gest. neque videtur dolo<br />

Tacere , qui jure suo ulitur, 1, nullus videtur 55. D. de regut.<br />

juree: ctim igitur socius renuntiare possit societati,<br />

quomodò dicitur committere dolurn , utendo jure suo, renuntiando<br />

societati ad sui provisiorem? Respondet Joan.<br />

Fab. ad primum, quòd ubi contractus præcedit, vet materia,<br />

qua obliget ad quærendum secundùm bonarn lidem ; tune<br />

est dolus, si non acquirat, et tenetur, 1. 2. §. non tantum,<br />

D. de /leered. vet action, vend. 1. sed et si lege 25. §. perindc<br />

8. D. de petit. hæredit. et ita debent limitari leges in<br />

contrarium allegata, et.l. 1. §. conferlur, D. de collat. bo-<br />

las compaiiias, & c.<br />

799<br />

a los otros la parte que deuerl auer en aquella<br />

ganancia; si esto pudiere ser prouado, tenudo<br />

es de dar su parte ele la ganancia a cada<br />

vno de los compañeros, maguer fuesse ya<br />

quito de la compaña.E aun dezimos, que si<br />

de aquel dia en a<strong>del</strong>ante que se partio de la<br />

compañia, assi como es dicho, acaesciesse que<br />

perdicsse , o menoscabasse alguna cosa , que a<br />

el solo (3) pertenesce la perdida , o el menoscabo,<br />

e non a los otros: e lo que los otros<br />

compañeros ganassen, despues que el se partio<br />

de su compañia, todo deue ser suyo <strong>del</strong>los,<br />

e non le denen dar parte ninguna a el; por<br />

razon <strong>del</strong> engaño que les lizo. Ca derecho es,<br />

que quien engañosamente quiere fazer perder<br />

algo a sus compañeros, que toda la perdida a<br />

cl pertenesca.<br />

LEY XIII.<br />

Como se deue partir la ganancia o perdida<br />

entre los compañeras, tluando se parte la<br />

compaîüa por alguna razon derecha ,<br />

que aya.<br />

Ley I ,<br />

Repartida (1) seyendo la cornpaîiia por al- lib.<br />

!„r.<br />

guna de las razones que diziu os en las leyes zl ecops.<br />

nor. Et confer( ista responsio Joan. Fab. ad decisionem<br />

pulclri dubü, quoti vidi versaci in Regio Concilio: nam<br />

quidam (ex co queid injuriosè percuserat quemdant in mana,<br />

ex quo manus fuit abscisa, vel remansit inutilis, et arida)<br />

corndemuatus fuit per jurlicc;n inter glia, ut pro darnuo ilei<br />

percusso citalo, daret ei duo millia ducatorum; et lata seuteulia<br />

superveuit haie percussori existenti in ruga hæreditas<br />

matris, clan autea esset pauper, neque baleret c e dè solveret;<br />

qui tamen repudiavit.hTredilatern; versabatur quasi io,<br />

an in illis bonis lræreditariis posse( fieri executio pro illa<br />

comdemnatioue pecuniaria; nllcgabatur, quod non, perdictam<br />

1. qui s pleni, et alias similes; in contrarium allegabatur<br />

1. in frondera iu principio, D. de jure fari, sed illud speciate<br />

est in fisco, secundìtm Bartolum, et Albericum iId,<br />

et non atlegalatur isla consideratio Joan. hab. qua salist'acit;<br />

et promtntiaturn fuit, quòd executio tieret in dictis bonis<br />

malcrnis, non obstacle repudiatione. Vet potest aliter<br />

responden ultra Joan. Fab. quid longè intersit diflerte aditionem,<br />

et antea reuuutiare societati, vel repudiare: cìnn<br />

primo casu iuteedat sibi acquirere, et non sociis , secundo,<br />

neque sibi, neque sociis: ad stia objecta respoedct Joannes<br />

Faber, quid procedunt, quando est sine læsiunc iertii.<br />

(3) Que a cl solo. Et sic claudicad bic distractus, ut et<br />

notai Bald. in diet. 1. uclio3u• , §. diximus.<br />

LEX XIII.<br />

Soluta societate, Iucra, et damna dividuntnr, utconvenerat<br />

inter socios; sed damnum per dolosum socium cornmissum<br />

doloso [amnia imputabitur: nec compensabit ipsunr<br />

cum sociis prætestu majorant lucrorum per dolosum<br />

obvenicntiurn: dolosus tarnen bend compensabit cum dolosis.<br />

Iloe licit.<br />

(1) Deparfida, Advcrte tarnen, quia etiam ante disolutam<br />

socielatem debeut rcvideri rationes inter socios de anno<br />

in annum amicabiliter, sen quandocumque sine cal um nia<br />

petatur, secundirm Bahian), et Salie. in rubrica C. pro socio,<br />

col. 2. A<strong>del</strong>e Bart. et ihi Joan. de Plat. ultimo notabili<br />

per ilium texturn in 1. 4. C. de susccpt. et arch. lib. 111. et<br />

per Bard. in 1. Mal ins, D. eod.<br />

1


800<br />

ante desta, luego que esto sea fecho, deuen<br />

partir cutre si todas las ganancias (2), e las<br />

perdidas, en la manera que fue puesto (3) en<br />

la compañia, guando la firmaron. E si alguna<br />

perdida auino en la compañia, por engaño (4)<br />

que fizo alguno de los compañeros, a aquel<br />

solo que fizo el engaño , pertenesce la perdida<br />

: e non se puede escusar que la non refaga<br />

, mague y que cl diga que fizo otras ganancias<br />

(:i) a otra parte, que fueron tantas, e tales,<br />

de que podria ser mejorada aquella perdida.<br />

Fueras ende si alguno , o algunos de los<br />

otros ouiessen fecho otro atal engaño. Ca estonce<br />

dezimos, que se detre compartir (6) entre<br />

aquellos que fizieron cl engaño , de guisa<br />

que non alcance ende parte a los otros.<br />

Quinta Partida. Titulo X.<br />

(2) Ganancias. Et consuluit Angel. de Peru. quod mercator<br />

peritus in negotiationis exercitio præsurnitur lucrari;<br />

nisi infra ann um protestctur, et probet per verisirnilia argumeuta,<br />

et indicia de opposito , per textual in 1. 2. in<br />

princip. G. de auricular. lib. 11. et I. tritar, qui repertorium<br />

§ . quæ ard ardent 10. D. de admin. tutor. reter, t. et<br />

sequitur Joan. de Plat. in 1. 4 . C. de .cucceplor. et arc/ear.<br />

lib. 10. et ci qui licit, se non fuisse lucratum ex negotiatione,<br />

incumbit probatio: quia in dubio prasumitur quis<br />

lucrari , et non perdere, 1. cura 4. §. difcienlium 1.1. semper<br />

5. §. negofia//o 3. D. de jur. immun. 1. si chfunclus 111.<br />

C. arbilr. /nuota, , sicut et dicimus, quòd in casibus in quibus<br />

loges obligant aliqucm , si factus sit locupletior, in duhio<br />

præsrnnilur, quòd factus fuerit locupletior, nisi probetur<br />

contrarium , 1. ulrum 23. juneta Gloss. et ibi Angel. D.<br />

de petit. hared. Sed an teneatur socius reddere socio parlem<br />

Iucrorum, habita ratione secundiial quod alii m.ercatores<br />

ejusderu exercitii communiter lucrati aunt, vide per Alexand.<br />

cons. 47. incipit circa primum, vol. 1.<br />

(3) Puesto. Intellige tarnen justa ea guai dixi in L. 4.<br />

supra eod, et in 1. 10.<br />

(4) Engaiao. Ideal si culpa levi, sea negligentia, de qua<br />

socio leueatur, ut in 1. 7. supra cod, et 1. dc illo 23. et L<br />

non ob earn 25. 1). eod. tit. sod contradicit I. 22. tit. 14.<br />

infra cad. Part. vide quæ ibi dixi.<br />

(5) Ganancias. Et sic alter socius ampleclitur lucrum,<br />

et abstract à dam rio illato per socium ; uncle obstare videtur<br />

I. steam/um nat.-arum 10. D. de regal. jut% sed dic<br />

quod hoc ideò eel. , quia de natura est societatis , ut socii<br />

studeant lucro, ut Iris!. cod. in princ. undè sicut un us studet,<br />

sic et ad lucrum alius debet facere , et si non f:acit , tenetur:<br />

quia propler lucrum ab co factual, consequitur lucrum<br />

etiam allerius, ut dicit Alher. in 1. dc illo, §. Mar-<br />

, D. cod. et ante eurn Glos. in I. si negolia, D. de negot.<br />

best. ubi vide Bart, et Doctor. quando danruurn in uno<br />

compensetur cum lucro in alio : buie tarnen dicto hujus legis<br />

videtur obstare, quod habetur in 1. 22. lit. 14. infra<br />

cad. Part. ubi vide quæ dixi. Et faciunt pra:dicla ad c l umstioncm<br />

societatis conjugalis, ut si vii iu aliquibus sua culpa,<br />

vel negligentia aliqua perdat, licet in aids lucrelur, ut<br />

noni compensetur damnuna cum lucro. Ad quod etiam Tacit,<br />

qual adducit 11lontal y. et post cuor Roderic. Suarez in repet.<br />

1. 1. tit. de las' ganancias, lib. 3. Foro Leg. fol. autep.<br />

,versic. gtarri/ur circa hoc, de marito, qui ludeudo, vet rne-<br />

_relricando, lucra quresila consumpsit, utrùna debeat coinputare<br />

in parte sua bona sic male cousutnpta; et conclu-<br />

Bunt, quod sic, per 1. adeo 59. §. 1. D. pro sorbo, ibi, quod<br />

in alca, aut adulterio perdidcrit socius , etc. et I. si is cum<br />

quo 20, D. commun. (livid, et 1. inter cohcrredes 44, Q, quod<br />

ex facto 5. D. families erase. Okt. 1. aim duobttc 52. §.<br />

damna 3. D. pro socio, quia ludere est lata culpa , ut in 1.<br />

pacttann 3. C. de collat. pt'r Cin. et mcretricari sit dolus, 1.<br />

6•i vero nun remunerandi 12. §. si adolescens 11. D. man-<br />

LEY XIV.<br />

Por que razones se puede partir vn compañero<br />

<strong>del</strong> otro, ante de tiempo.<br />

Departir se puede la compartía ante de<br />

su tiempo, por quatro razones. La primera<br />

es, quando alguno de los compañeros es tan<br />

brauo (1), o de tan mala parte, o que ouiesse<br />

en si otras maneras semejantes fiestas, que<br />

f iessen atales , que los otros compañeros non<br />

le pudiessen sofrir, nin beuir con el en buena<br />

manera (2). La segunda es, si alguno de<br />

los compañeros embia el Rey , o el Comun de<br />

alguna Cibdad, o Villa, en su mandaderia; o<br />

le dan algund oficio, o le mandan a fazer al-<br />

dal. Bald, in authen. ex testamento, C. de collat. Subdit lamen<br />

Roder. Suarez, quod licet in pancto jurjs hoc possit<br />

suslenlari; tarnen , quad contrarium servatur in practica,<br />

neque hunt fatai consideratioues, quando lucra dividuntur, et<br />

quod alias iufìuitæ lite:, orircntur, et maximè, sccmrdùm<br />

sum , quia argumenta de societate non in totum procedunt<br />

de marito ad uxorem; et quia marito datur potestas alienarsdi<br />

, quod non est in socio ; et quia ipsi stmt., qui principaliler<br />

latores subeunt, et qui lucrantur , ut ibi latias per<br />

cum : et pro hoc stilo, et consuetudine, qum est in practica,<br />

Irene facit , quia non est ita de natura conjugalis societatis,<br />

quod uterque ex sorda studeat lucro, sicut est de natura societatis<br />

conveutionalis; et sic cessante dicta ratione, debet<br />

cessare, quad damnum non compensetur cum lucro : et benè<br />

facit lex Ordinamenti de Nieva , cam tantum prohibet<br />

alienationem , quando fit cautelosa, et animo defraudarsdi<br />

azores in istis lucris.<br />

(6) Compartir. Adde 11. 22, et 23. tit. 14. infra cad.<br />

Partita.<br />

LEX XIV.<br />

Potest ante tempus socius renuntiare societati, si sit in<br />

officium legalionis Regis, vet communia utilitatis causa assumatur.<br />

Item si sains sit rixosus , vel incomportabilis.<br />

Item si socius pacts non servat. Item si non potest uti re,<br />

sicut couveneruut inter se. Iloc dicit.<br />

(1) Brauo. Adds I. si convcncrit 14. et ibi Bart. Bald.<br />

et Alb. D. eod. et ibi allegando cap. venions, de sent. excommurr.<br />

dicit. Alb. quòd mouiacha rixosa potest expelli.<br />

('2) En bums marrera. Aride Abb. iu cap. inter dilecto.c,<br />

in tin. de hole instrument. ubi vide de scltolari, qui malè<br />

versatur in domo, et non potest compcsci à sua insoleutia,<br />

quòd poterit expelli. Aride etiam Bald. in 1. cede, ail fin. C.<br />

local. de inquilino, qui ponit nieretrices in domo, quam<br />

conduxit; et tenet slattttum factum à collegio, quòd non<br />

possit ibi ingredi aliquis rixosus, vel turhulenlus horno,<br />

Bart. in 1. 1. 1). dc colleg. iilie. column. 4. adde etiam Bart.<br />

in 1. inter prtpillos. 1). de auclor. tutor, et in dicta I. si carveneril,<br />

guard pupltlus provocare potest ad divisionein sociurn<br />

rixosum, et per Gloss. in 1. jubcmus , in verbo dioidere,<br />

C. de Sacros. Eccles. neque dicitur idoneus fidejussor,<br />

quando esset homo cavillosus, vel qui sine litigio non solverel,<br />

argument. 1. elan qui in titi. D. de in diem addiction.<br />

Bartol. et Jason. in 1. si quis ,stipula/us sil, §. 1. 1). de verbor.<br />

oblig. A<strong>del</strong>e etiam, quòd meretrices, et nsurarii non patiunturàviciuia;<br />

et idea consueverunt conducere lomos ad.<br />

meusern, sou solverequolibet merise, ut tradit Spec. tit. <strong>del</strong>ocat.<br />

§. nunc cliqua, vers. 37. Et expellitur quis de civitate, obi est<br />

timor, quòd judicial silos, ut in 1. 2. ubi Bald, ult. natal).<br />

et And. Barba, in addition. C. de Summ. Trindale, et Fide<br />

Catholic. obi et tradit, quòd malien mane fame potest expelli<br />

dc viciuia, ne alias inficiat. Et an jus societatis possit<br />

cedi alieni extraneo, invitis aliis .socjis, vide per Bald, iu<br />

-I. 1. C, yui testatryz, facere possunt,


gund seruicio, o alguna cosa que sea a pro<br />

<strong>del</strong> Rey, o <strong>del</strong> Comun <strong>del</strong> logar. La tercera<br />

es, quando non guardan al compañero la condicion,<br />

o el pleyto sobre que fue fecha la compallia<br />

señaladamente. La quarta es, quando<br />

aquella cosa, por la qual fue fecha la compaîiia,<br />

es embargada , ele manera que non pueden<br />

vsar <strong>del</strong>la. L esto seria como si fuesse alguna<br />

naue, en que ouiessen a andar sobre<br />

mar, e fuesse rota, o empeorada , de guisa<br />

que non pudiessen vsar <strong>del</strong>la ; o si seîialassen<br />

alguno de los compañeros alguna tierra, o<br />

Villa, o alguna casa do vsasse de la mercaduria,<br />

o <strong>del</strong> fecho sobre que la fizieron, e le<br />

quisieren despues toiler de aquel logar (3), e<br />

embiar a otro, o le cambiassen de aquel esta-<br />

do que ouiessen setïalalado , o en alguna otra<br />

manera semejante destas.<br />

LEY XV.<br />

Si el compañero que tiene los bienes de la compaîiia<br />

viniere a pobre;, chie es lo que le pueden<br />

demandar lus otros.<br />

Muchos seyendo los compañeros, assi que<br />

sean tres, o mas, si el vno <strong>del</strong>los (1) Iouicsse<br />

en guarda los bienes de la compañia, si este<br />

atal ,.que los tiene liesse parte al vno , o a<br />

los dos, sin sabiduria , e sin mandado de los<br />

(3) Toller de aquel logar. Nota hoc exemplum, quod catis<br />

includitur sub 1. act quod ea re 15. D. coil.<br />

LEX XV.<br />

Socius tenens societatis bona, dans uni partem seam sine<br />

aliorum scieutia, si prætextu supervenicntis iuopiæ aliis<br />

partes suas solvere non possit, tenetur qui receperat partero,<br />

earn aliis cornmunicare; nisi postquàna solutanr sciverint,<br />

negligenter partes suas esigere omiserunt. Item, si socios<br />

per sentcrrtiam, vel confessionem convict us fucrit, ratione<br />

societatis debere aliquid sociis, non compellitur solvere, nisi<br />

quatends Tacere potest, deducto ne egeat; sed prastabit<br />

cautioueen, si ad piuguiorem lortunam deveuerit, solutorum<br />

: si [amen artilicium, amid vivere possit, babet, in toturn<br />

exigetur. Hoc dicit. 1-Iabuit ortum ista lex á 1. verurn<br />

63. §. sí cum tres 5, D, pro .socio.<br />

(1) Si el vno <strong>del</strong>los. Et sic contra massarium societatis,<br />

qui tenet res communes, potest dirigi libellas per quemlibet<br />

ex sociis, ut Irte, et in 1. verurn G3. §. si cura tree 5. et ibi<br />

notant Bart. et Bald. D. cod. et cod. tit. 1. addotte 65. §. si<br />

comnztuns pecunia 1 t.<br />

(2) Tornado. Speciale est propter societatem, contra id<br />

quad habetur in 1. sz non expcdicril 6. §. 2. D. de rebus<br />

auclor. judic. possicl.<br />

(3) Tanto tiempo. Symptom fuit ex dictis Aeon. C. cod.<br />

in summ. col. antcpen. act fin. ibi, vet nisi possit imputaci<br />

culpa, quod non suo tempore egi pro prædicta personali<br />

præstatiorre: non tarnen aperit issa lex, quantum debcat<br />

esse istud tempos; potest dici, quod dicat dc tempore, quod<br />

habetur in I. fin. in prin. C. dc bolts atzctor. jurlic. possicl.<br />

vet die, quòd hoc tetnpus crit arbil.rariurn per j rdirem, considerata<br />

negligenlia aliorum sociorum, in non esigendo suas<br />

partes, juxta id quod habetur in 1. 2. C. arbitr. lintel, et<br />

argurn. coram quæ tradit Socia. consil. 273. vol. 2. col. 4.<br />

et 5. incipit in prctaenli.carsultatione, etc.<br />

De las eompaúias, &c. • - 80i<br />

otros, o dé alguno de ellos ; si acaesciero<br />

que aquel que los touiesse en guarda , vineesse<br />

despues a pobreza , de guisa que non le<br />

fìncasse ele que pudiesse ciar su parte a los<br />

otros, o al vno, sin cuya sabiduria lo dio; dezimos,<br />

que estonce dcue ser tornado (2) a lá<br />

compañia, aquello que desta guisa tornaron,<br />

e deue ser partido otra vez entre lodos lo<br />

compañeros. Pero si aquel, o aquellos, que<br />

non ouieron su parte de los bienes , supieron<br />

como aquel que los tenia en guarda, e en poder,<br />

q uia dado parte a los otros, e duraren<br />

tanto tiempo (3) en pereza , que non quieran<br />

demandar su parte; si el otro que los tenia<br />

viniesse a pobreza, estonce non podrian demandar<br />

a los otros, que tornassen aquello que<br />

auian rescebido: porque fueran en culpa, en<br />

non demandar-su parte , en aquel tiempo que<br />

la pudieran cobrar. Otrosi dezimos, que si el<br />

vn compañero conosciere (4) al otro debda que<br />

le cloua por razon de la compañia , o fuere<br />

vencido por ella en juyzio ; tal preuillejo, e<br />

tal franqueza ha la compañia (5) , que si la<br />

debda fuera tan grande , que pagandola toda,<br />

fincaria porende tan pobre, que non aya de<br />

que beuir, que non debe ser dado juyzio contra<br />

el , que la pague toda ; ante dezimos , que<br />

el judgador <strong>del</strong> lugar, seguud su aluedrio, dcue<br />

mandar que pague tanta parte, que finque<br />

a el, de que pueda beuir (6); e cl compañero<br />

(¡) C,onosciere. loam si ncget se socinm, non gauderet<br />

hoc beneficio, ut 1. si limns (ii. §. fin. D. cod. et I. sed hoc<br />

ila 22. D. de re Mille. et quid si negaret , sed pmrriteretante<br />

litis contestatioucrn? Vide Bart. in 1. cuna mil, D. de in<br />

/item jrtrand. et Angel. de Aretio in §. item, si socius, .11zs-<br />

111. ile action.<br />

(5) IIa la compariia. Adde 1. vcrarra 63. in princ. D.<br />

cod. et diet. §. Ilene si mils ex socir:s S. Instil. de action. et<br />

prose lit hoc, etiamsi non sit societal ornniuur honorem, sed<br />

/Indus tantum megotiationis, ut in dirt. 1. vcrrmz. Ft quid<br />

si soci as prourisisset, integre solvere, sell nullam juris, vet<br />

fatti exceptionena opponiere, et ita juravit? an tunic gaudeat<br />

irto beneficio? Vide Alesanti. consil. 133. vo l. 3. per totum<br />

ubi consuluit, quòd non. Et an isto beneficio gaudcant<br />

scholares loco? Vide Joan. lab, et Ang. volentes, q u òd sic,<br />

in dirt. §. item, socius, Instil, de societal. si occassione socielalis,<br />

et usos creditum coutraheretur.<br />

(6) liettir, Sequitur opinionem Gloss. in 1. vcrun, super<br />

verbo id quod, D. cod. Et in esigendo aliquem in quantum<br />

(licere potest, inspicitur quantum ex Iructibus patrimonii<br />

extrahi potest, ut possit vivere de Iris; non virò inspicitur<br />

proprietas rerum, sea quantum ex veuditirnrc carom<br />

redigeretun, I. qui bolas G. et ibi notai Part. 1). de cession.<br />

honor. Quid tarnen, si haberet possessiouem magni valoris,<br />

sea parvi reditusi an illa sit vendenda? Bald. tenet, quòd<br />

non, in I. si mar,fus in id, D. solos. ance/rim.,rootranium<br />

tanreu tenet ibi Joan. de hoof. si ex venditionc possit sufticienter<br />

sat.islicri creditori, et socius, vel maritus possit ex<br />

residuo vivere, convertendo in rein mrajoris rcditu.s, vel deponendo<br />

apud rncrraIorem ad partem honesti lucri; quod<br />

.placet .Jason. in 1. led et si :tins, column. tin. Instil. de action.<br />

et Alesaud. in dicta I. si machos, ubi respondet ad diet.<br />

1. qui bonis cessit , post. Imo1. Seel quid si socios nihil aliud Irabebat<br />

ire bonis, nisi prædicturn debitunr societatis? Dic, quod<br />

tune non gaudebit alter socius hoc beneficio, ut iat ruuliere re-


802<br />

Quinta Partida. Titulo X.<br />

a quien la deuia, non lc puede apremiar quel<br />

pague mas. Pero el Judgador deue tomar tal<br />

se departan. Mas si. la debda fuesse-feclia so<br />

condition , o ouiesse plazo de mayor tiempo,<br />

recabdo (7) <strong>del</strong> , que si de allí a<strong>del</strong>ante gana- a que lo ouiesse de pagar; dezimos, que las<br />

re de que pueda pagar aquello que finca, que cosas que son de comun , que las deue ad unir<br />

sea tenudo de lo faazer. E esto se entiende, si ante ellos, e partirlas con ellos. Pero deue to-<br />

el que deue la debda, non ha menester (8) mar recabdo (6) de cada vuo <strong>del</strong>los, que pa-<br />

por que pueda guarir : ca si lo ouiesse, estongue su parte de aquella debda, al plazo que<br />

cc tenudo seria de la pagar toda , auiendo de cl puso de la pagar.<br />

que ; e el se deue trabajar de su menester<br />

que biva.<br />

LEY XVI.<br />

de<br />

LEY XVII.<br />

Como los bienes que los compa ceros toman de<br />

la compañia , son tenidas de los tornar<br />

a sus herederos.<br />

Como las despensas e las debelas, que alguno<br />

de los compañeros fzieren por pro de la<br />

compañia, las deuen cobrar.<br />

Despensa fazicndo alguno de los compafieros,<br />

por pro, o por mejoria (1) de la compañia;<br />

o si andando en seruicio de la compañia,<br />

adolesciesse, e ouiesse de fazer despensas (A),<br />

para guarecer; assi como en dar algo a algund<br />

frsico, o en comprar melezinas ; atales despensas<br />

corno estas , o otras semejantes , bien las<br />

puede sacar de la compaîiia, aquel que las frzo.<br />

Otrosi dezimos, que si fiziesse rnanlieua (3),<br />

por pro de la compañia, ata! que la prometiesse<br />

de pagar luego (4); que puede otrosí<br />

sacar <strong>del</strong> cornun (5) de la compañia, de que<br />

la pague, ante que los bienes de la compaîiia<br />

perente suam dotem dicit Joan. Fab. in §. item side dote, Instil.<br />

de action.<br />

(7) Tal recabdo. Sufficiet nuda promissio, de hoc, ut in<br />

dicta 1. verum 63. in peine. D. end.<br />

(8) Non ha menester. Si enim habeat argent, de qua<br />

possit vivere, non habet locum istud beneficium, ut licit<br />

Gloss. in 1. ,si maritus in id, D. solui, matrim, et in 1. si<br />

quis argentum, §. 1. C. de donation. et probatur hic.<br />

LEX XVI.<br />

Expensa in utilitatem societatis, vet in socii infirmitate<br />

facia, dim societati serviret, deducitur de communi. Idem<br />

de debito puro ratione societatis contracte. Pro conditionali<br />

autem debito, vet in diem , prastatur cautio à consociis,<br />

de parte solvenda adveniente she, vet conditione, et interim<br />

dividentur inter socios bona integralitue. Hoc dicit.<br />

(1) Por pro o por mejoria. A<strong>del</strong>e I. cum duobus 52. §.<br />

item si in communem 12. et 1. pro ,socio 38. §. 1. D. cod.<br />

si tarnen fierent prædictæ expensæ in honorera sui, vet in<br />

militia sua , vet in nuptiis suis, hoc non deberet licei cornmunibus<br />

expensis, 1. et qui originem 3. §. fin. corn ibi notatis,<br />

D. de muser, et honor. 1. si filin 20. §. idem scribit<br />

6. et §. idem Neratitas 7. et 1. ex parte 39. §. plus 3. et 1.<br />

Lucius 38. D. famíl. ercis. Speculat, in tit. de judicüs, §. sequitur,<br />

vers. quid ,si unis cx cohærerlibrts, B:d I. in). si patruus,<br />

C. commun. utriusque ludic. et in tract, de duobus<br />

fratribus: et hoc est planum, quando non esseut socii omnium<br />

bonorum; alias semis esset , ut probatur in 1. si ,socieiatem<br />

unieersarum 73. I). pro socio, et in diet. §, filius, et<br />

in 1. si socius pro fella 81. eod. tit.<br />

(2) Despensas. Adde 1. cum duobus 52. §. quidam sa<br />

4, et 1. secundum Julianum 61. D. end. et nota is-gariam<br />

tarn legem, cam dicit hoc procedere, cùm ambulet in servitio<br />

societatis; nam si in negotiis propriis, vet alias, non<br />

posset deducere tales expensas: vide Gloss. et Bart. in 1.<br />

•<br />

Toman a las vegadas algunos de los compañeros<br />

de las cosas de la compañia, sin sabiduria<br />

de los otros; e maguey que la torne<br />

assi , non deuen los giros compañeros asurar,<br />

que la furta: porque non deue orne sospechar,<br />

que ninguno quisiesse furtar nada de aquellas<br />

cosas, en que ha su parte (1). E porende dezimos<br />

que lo que desta guisa tomase alguno<br />

de los compañeros, non gelo pueden dernandar<br />

en manera de furto. Fueras ende, si paresciessen<br />

señales tan ciertas contra el, por<br />

que ouicssen ele creer, que lo auia tomado con<br />

voluntad de lo furtar. E aun dezimos, que si<br />

el vn compañero ha a dar, o a tornar debda<br />

CUM duobus, 5. si fratres, alias L si fratres, in verbo reds=<br />

getur, D. eodem.<br />

(3) Manlieua. Id est, expensas pro viatico, ut in diet.<br />

1. cum duobus 52. 5. si gills' ex sociis 15. D. eod.<br />

(4) Luego. Nota benè ad declarationen 1. orane ars alienuna<br />

27. D. cod. et ad ea quæ babentur per Doctor. in I.<br />

cerium, C. fanail. ercise.<br />

(5) Comun. Adverte, quia Bald. et Angel. per teat. ibi<br />

in 1. frater à fatrc, D. de conflict. indeb. dicunt, quad si<br />

suet plures mercatores socii, et unus esercuit fundicunr, et<br />

mausit obligalus in mille, tarnen in divisione non potest<br />

sibi relinere tantrum de bonis societatis; sed bene palest cibi<br />

caveri de iudernaritate, nisi talis socius esset jam cousdernnatus<br />

per sententiam, vet esset obligalus per instrumentum<br />

guarentitium: earn isla lcx soliun exigit ad hoc, quod socius<br />

sit purè obligalus, et quod promiserit, statim solvere.<br />

(6) Recabdo. Afide I. omne ass album 27. D. eod, et!.<br />

cuna sociis 16. D. commun. avid.<br />

LEX XVII.<br />

Non præsumitur, quad socius de communi, quod aliis<br />

sociis ignoranlibus capir , furetur ideò furti non tenetur,<br />

nisi ex conjecturis aliad apparent. Item pro debito societatis<br />

tenetur socius, vet ejus hæres, consocio, vet ejus hæredi.<br />

Hoc dicit. Habuit originem à 1. mordo 51. D. cod. tit.<br />

(1) Ha su parte. Videtur enirn lacere pro jure suo: limita<br />

'amen, nisi socius in re communi facial ultra quàrn<br />

ei liceat lacere in jure communionis, 1. fitto fratres 78. et<br />

ibi Doctor. D. de acquirend. tarred. et L merito 51. in fin.<br />

D. eod, et adde quod notat Gloss. in I. si quis in lontani,<br />

versic. 3. quid sí rem communem totani inondo, C. rattle<br />

vi, et tradit Alex. tonsil. 103. vidr iar prima considered ione,<br />

etc. vol. 1. col. 3. et circa islam nohilern præstulgaio nem excusandi <strong>del</strong>irium, adde quæ licit Angel. de Aret, in<br />

traclat. maleficior, in parte falsario, cot.'2. Bart. in I. non<br />

solum, 5. sed ut probari, D. de noci open's nuutiat. Bald,<br />

in 1. cum oportet in princ. col. 5. C. dc bonis quæ libar. et


De las<br />

alguna, o otra cosa, al otro , e muriere ante<br />

que la de; que su heredero (2) es tenudo de<br />

dar, o de tornar aquello quel deuia. E esto<br />

mismo seria , si se muriesse aquel que deuia<br />

recebir la cosa; que el compañero tenudo es<br />

de lo dar a su heredero (3). Ca corno quier<br />

que el heredero non puede entrar en la compañia,<br />

en lugar <strong>del</strong> compañero que finco; con<br />

todo esso , en tales casos como estos, o en demanda<br />

, si la ouiesse vn compañero con el<br />

otro por razon de la compañia, tenudo es el<br />

heredero, de responder, o de pagar , o de recebir,<br />

en lugar de aquel cuyos eran los bienes<br />

que heredo, a el, e a los herederos de su<br />

compañero.<br />

TITULO XL<br />

DE LAS PROMISSIONES , E PLEYTOS , QUE<br />

FAZEN LOS OIES VNOS CON OTROS, EN RAZON<br />

DE FAZER, O DE GUARDAR, O DE COMPLIR<br />

ALGUNAS COSAS.<br />

Ley', Promissiones, e pleytos fazen los ornes vnos<br />

lib. ;;; con otros, en razon de fazer, o de guardar,<br />

No07S. o de complir algunas cosas; que son de otra<br />

Recop.<br />

manera que aquellos pleytos de que fablamos<br />

en los Titulos ante deste. E porque son cosas,<br />

in 1. precibus , col. 6. C. de impuber. et alü, subs)... et in 1.<br />

fin. col, penult. C. de acquir. poss. et Jason. in 1. in lila, 5,<br />

col. D. de verb. oblig.<br />

(2) Su heredero. Adde 1. verum 63. §, in hæredem 8.<br />

D. cod.<br />

(3) A su heredero. Adde 1. cum úu societatis 3. C. eod.<br />

TITULUS UNDECID ī US,<br />

LEY I.<br />

Est stipulatio consensus inter contrahentes cum inteut.ione<br />

obligandi, seu super re certa tienda, vet danda, ver-<br />

Lis expressis: et fit inter præsentes interrogations præcedente,<br />

et respousionesubsequeute; ut proonittis? Promitto, vel<br />

requipolentia verba: nec refert uno idionrate, vel diversis<br />

loquantur, d tarnen se iutelligaut contrahentes, aut cis<br />

præsentibus declaret interpres. Iloc dicit.<br />

(1) Con entencion de obi;arse. IIabes hic, quod stipulatio<br />

requirit consensual: non ergó sufticerent verba , nisi<br />

adsit consensus, ut hie, et in 1. 1. §. adeo, D. de pact's.<br />

(2) Cosa certa. Oportet enim, quod sit certitude rei<br />

promissæ, ita quad certis finibus contineatur, ut horno,<br />

vet equus; alias non valet, ut in 1, ila strpalatus 115. in<br />

princ. I). dc verb. oblig. et in 1. cum post 69, §. boner 4.<br />

D. de jure dot.<br />

(3) Grand pro. Fuit enim stipulatio, ut licit Paul. de<br />

Cast y. iii rubrica D. de verb. oblig. inventa propter necessitatem,<br />

et utilitatcrn; nain erat necessariurn interdiun contrahere<br />

in rasibus non provisis à jure geutium, ut patet in<br />

obligatiouibus fidejussoriis, ut in I. 5. §. salis accepilo, D.<br />

de verb. oblia. 1. blandilas 12. C. de frdejuss. et in promissiouibus<br />

judiciariis; quad tarnen exemplum mordet ibi Aleland.<br />

die, ut ibi per earn, et per Jason. col. fin. qui aliqua<br />

addita et etiam fait utile cans invenire, sccuudiun Qurndem<br />

Paul. de Castr. etiam in rasibus provisis dc jure gentium,<br />

de quo ibi per corn, et Jason. fin. col. Ilodie tamer<br />

de jure Regni, modici vi<strong>del</strong>ur effectus ista verborum obligati°,<br />

seu stipulatio, per 1. 3. incipit paresciendo, tit, 8.<br />

Tom. II,<br />

proinissionés, e pleytós, &c.<br />

805<br />

que corno quier que de comienço son fechas<br />

con plazer de amas las partes, nascen despues<br />

contiendas , e pleytos entre los owes, por razon<br />

<strong>del</strong>las; porende, queremos aqui fablar<br />

destas promissiones. E mostrar, que cosa es<br />

promission. E a que tiene pro. E en que mariera<br />

se faze. E entre quales personas. E quartas<br />

maneras son de promissiones. E sobre que<br />

cosas se puede fazer. E quai pleyto, o postura<br />

, deue ser guardado, o non, maguey sea<br />

puesto e firmado. E que pena merescen aquellos<br />

que lo non guardaren.<br />

LEY I.<br />

ue cosa es promission, e a que tiene pro, e en<br />

que manera se faze.<br />

Promission es, otorgamiento que fazen los Ley i,<br />

ornes vnos con otros, por palabras e con eri- r1r. r,<br />

lib. r o<br />

tencion ele obligarse (1), auiniendose sobre Nonio.<br />

alguna cosa cierta (2), que deuen ciar, o fa- Recop.<br />

zer, vnos a otros. E tiene grand pro (3) a las<br />

gentes, quando es fecha derechamente, e con<br />

razon. Ca asseguran los ornes, los vnos a los<br />

otros , lo que prometen, e son tenudos de lo<br />

guardar. E fazese desta manera; estando pre-<br />

lib. 3. Ordin. Regal. quæ necdirm voluit pactum nudum<br />

producere obligationem efficacem ad agendum; sed etiara<br />

pollicitationem hoc inducere; quæ tameu lea circa contractus<br />

innominatos nihil immutat, sicut neque immutavit<br />

jus Canonicum, ut notat Gloss. et Doctor. in cap. cam<br />

inter E. seniorem, tie elect. et Bald. in 1. sine amid alta,<br />

Cade transact. col. 2. Quid tamers si in contractu innorninato<br />

interveniat stipulatio ? Paul. de Castro in diet, ruhr.<br />

in fin. per 1. ex placito, C. de reruns pernuulal. dicit ,quòd<br />

tune etiam ante implcmcutum ex parte sua oriretur adio,<br />

ldet obstet exceptio, antequam adimplcat: et ideò refert<br />

Bart. in I. 2. D. de coaedica. ob caasam dicentem, quòd<br />

cant bodie in omnibus instrunientis notarii apponant stipulationem,<br />

rare. potcst probari contractos inuominatus,<br />

quia transit in nomivatum: tu verò adde Bald. in cap. unico,<br />

in versic. sed pone, de feud. dat. minim. valnas, quòd<br />

licet conficiatur instrumeutunl , non imrnutatur natura<br />

contractus in effect u, nisi in tali inst•orneuto prorederetur<br />

ultra naturam con tractus, et non staretur in finibus ejus;<br />

allegat D. de parli,, I. pacls•ci. An autem per Warn Legem<br />

Ordinamenti subverlatur forum data à jure contractibus,<br />

qui consensu pectin inntur, vet forma data Jooationi, tizi<br />

supra ead, Part. lit. 4. in 1. 4. in gloss, magn. vide ibi, et<br />

itlis dictis adds dicta Baldi in rub. C. de dolr.s proms. ubi<br />

concludit, quod etiam dos pollicitata nuda pollicitatione<br />

non potest peti, licet contrarian, tencat ibi Girr. movetur<br />

Bald. per argumcntum ab absurdo: quia sequeretur, quad<br />

ex nuda pollicitatione facta inter absentes, non interveniente<br />

nuntio, vet epistola, posses agi ad dotem pollicitatam,<br />

quod est falsunr per notata in I, acque ambii fi. C.<br />

de donation. et in 1. illttd 19. C. de Sacros. Eccles. et in I.<br />

consensu 2. D. de action. et oblrg. et in 1. 1. in fin. D. de<br />

conrrab. empi. et argum. I. absent" ltd. in prior. D. donai.<br />

line. subjicit ibi Bald. quint, et si quis per litt eras scriberet,<br />

se dotem promitere, ilia scriptura non est obligatoria, nisi<br />

receptis litteris, ut in dirt. 1. absenti, (maw legem dicit<br />

valle notabilem ad deter mina tiouena præcedentis quæstionis,<br />

ubi patet secundum cum, (l and actus, qui litteris explicatur,<br />

non trahit serum effectual suum , nisi litteris<br />

Kkkkk


804 Quinta Partida. Titulo XL<br />

lentes (4) amos los que quieren fazer el pley-<br />

to de la promission, e diziendo (5) el vno al<br />

otro: Prometesme , de dar, o de . fazer tal co<br />

sa; diziendola seiialadamente : e el otro respondiendo,<br />

que si promete, o que lo otorga<br />

de cumplir. E respondiendo por estas palabras,<br />

o por otras semejantes (6) Bellas, finca<br />

porende obligado, e es tenudo de cumplir lo<br />

que otorga, o promete de dar, o de fazer: e<br />

maguer los que fazen tal pleyto, non fablassen<br />

amos vu lenguaje, como si el vno fablasse<br />

latino (7), e el otro arauigo, vale la promission;<br />

solamente, que se entienda el vno al<br />

otro, sobre la pregunta , e respuesta. Esso mismo<br />

dezimos que seria , si fuessen amos de dos<br />

lenguajes, maguer non lo entendiesse e l vno<br />

al otro, e estando amos presentes firmasscn<br />

el pleyto entre si por alguna trujamania (8),<br />

en que se aueniessen amos a clos, valdria la<br />

promission, tambien como si se entendiessen<br />

los que fazen cl pleyto.<br />

præsentatis. 'l'u die, ut dixi in dicta 1. 4. quia et dicta lex<br />

Ordinamenti dare innuit, et vult., ex nuda pollicitatione,<br />

set, promissione alicujus non acccptat.a per alterum, sea<br />

inter absentes facts, obligationem orini; et sic stabit pondus,<br />

an verba sonent promissionem, vel non, ut dixi in<br />

dirt. I. 4. et sic cric hodie (saltim de jure hujus Regni) vera<br />

opinio Anton. in cap. ex parte, col. fin. de censibus,<br />

ubi tenet, quint sicut de jure Canonico ex pacto nudo oritur<br />

actio, secumlù,n magis cormnunem Opinionem, ut in<br />

cap. 1. et in cap. gualiler de ',arils (quicquid alias dixerit<br />

Salicet. in 1, scripturas, 2. notabili, C. qui polior. in pign.<br />

hab. et. in 1. legem, C. de pacers, ubi respondet ad dictum<br />

capit.ulam 1. de patte.) ita etiam oritur actio ex pollicitatione<br />

ad sirnilitudiuern voti: et idem volait Abbas in dirt.<br />

cap. qualiler, licet contrarium volait idem Abb. in capit.<br />

cum inter universas, circa fin. de election. et Jaso in diet,<br />

rubric. 1). de verb. obli . col. 3.<br />

(4) Estando preseules. Afide 1. 1. D. cod. in princ. et<br />

§. item verborum 12. Instil. de rixdil. stipul. tu serva, quod<br />

habetur in dirt. lege Ordinamenti.<br />

(5) Diciendo. Et rationem, (Flare debet præcedere interrogatio<br />

responsionem, ponunt Alberic. in dirt. 1. 1. et<br />

Paul, de Castr. in diet. rubrica I). de verb. obli . scilicet,<br />

ut magis exprirnatur consensus: ne interdùm non præcedente<br />

interrogatione, multi promittant., vet offerant, non<br />

tarnen animo se obligarsdi , sed gratifica ndi , credentes alteros<br />

non acceptaturos: narn plerurnque quis pollicetur alicui,<br />

quod si sciret acceptatururu, non promitteret.<br />

(6) O otras semejantes. Adde 1. Dines 10. C. de contrait.<br />

et commit. stipul. et §. in bac re 1. Insti[. de verb.<br />

obhb. ubi vide borsara gloss. super verbo quibuscumque,<br />

quam dixit mirabilem Bald. in I. blandiltts C. de fidejussor.<br />

et limita, intellige Main, ut per Paul. de Castro in 1. 1. §.<br />

1. D. de verb. oblig. ubi vide Jason. col. 1.<br />

(7) Latino. Mile 1. 1. §. fui. D. cod. et Instil. eod. §.<br />

ín Frac re 1.<br />

(8) Trujamania. Id est, per interpretem, ut in dirt. 1.<br />

1. §. fin. D. cod. Et nota verba bujus legis, cirro dici[: En<br />

que se auiniessen am ps a dos: quia tune sufficit anus interpres,<br />

quando esset adhibitus de consensu partis utriusque,<br />

ut et communiter intelligunt Doctor. in diet. §. fin.<br />

et notatur in I. Theopompus 14. D. de dote præleg. alias<br />

unus interpres nor, sufficcret, si plares possent reperiti in<br />

loco , et de hoc vide latiùs Alex. in diet. §. fin. et consci.<br />

35. volum. I. Et nota bene, quòd in re mullùm ardua, veluti<br />

si agerctur de vita hominis, tune licet in loco non r•eperiatur<br />

nisi onus interpres, nihilominiss debet mitti pro.<br />

LEY II.<br />

Como la prornission se deue fa


De las protliissiones ,<br />

serial alguna, non diziendo si, nin non, nin<br />

otra palabra ninguna, entonce non fincaria<br />

obligado. Ca tal obligacion corno esta, que se<br />

faze por palabras, non se puede fazer por señales.<br />

E porende dez • mos, que los mudos (5),<br />

nin los sordos (6), non pueden obligarse, nin<br />

fazer tal pleyto como este. Porque los mudos<br />

non pueden preguntar, nin responder. Nin<br />

los sordos non pueden oyr, quando les preguntassen;<br />

como quier que podrian fazer los<br />

otros pleytos que se fazen por consentimiento<br />

(7).<br />

fiat humeros, vel capite, solitra in ilia gloss. dicitur: moria<br />

enim nostri est, sccundiuti rum, aflirmare inclinando<br />

caput versus pectus, vet etia it humeros stringendo; vibrare<br />

autem à destris, et sinistris, negationent imporla[: et<br />

quia moris nostri est sic £acero, suflicit.: allegat I. .sttfficit,<br />

D. de sparrsal. et sic Videtur, quòd stante hodie diet. leg.<br />

Ordinamenti, teucbitur, qui hurncris, vet capite aiiuuit<br />

interrogatiuui alterius, et sic voluit se obligate; quod et<br />

patet ex verbis illius leg. Ordinamenti, ibi, o en olree manera.<br />

(5) Jlittdos. Mattis, qui caret iutellectu, aquiparatur<br />

infanti, et furioso, 1. serro incito G5. §. penul. D. ad Trebel.<br />

si verò esssct motus habcns intellcctunì, beuè posset<br />

aliter quaff, per verba obligati, si constat de consensu, ut<br />

in 1. naafis 43. D. de procurai. I. obi non voce 124. D. de<br />

reg. jar. Hogue tabs iudiget auctoritate euratoris, secundùm<br />

Angeluur in 1. 1. it' priucip. D. cod. ubi et Jaso column.<br />

fin. contra Bart. ibi, ideòque et iste tabs posset. outu<br />

obligati, per signa expriniendo consensual, per diet. leg.<br />

Ordinamenti. Adde Gloss, in 1. item quia, in verbo mutue,<br />

D. ele' paclts.<br />

(G) Sordos. Eamdem dicenda stint de sardo, qua dicta<br />

cunt in gloss. pr.cced. de muto, secundiun Angel. in dicta<br />

1, 1. in priucip. et in quibuscumque negotiis sermone opus<br />

non est, sufficiente consensu, in his etiam surdus intervenire<br />

potest, 1. ín quibttsctunque 4S. D. dc action, et oblcg. si tamen<br />

mates, et surdus habereat aliqualem intellectual, seil<br />

non perfeclurn, tune die, quòd æquiparatur pupillo, ut in<br />

1. pupilhts 9. D. de acquit. hared. I. (1uantriS 32. §. fin. D.<br />

dc acgair. poss. 1. serro incito 65. §. ci pupillo, D. ad Trebell.<br />

et tenet Alexand. in dicta I. 1. in priucip. D. cod. col.<br />

2. si verò habet perfectuin intelleeturer iequiparatur ruajori,<br />

ut dixi in gloss. præcedenti; quod est tenendum, secundùm<br />

Alexand. ubi supra, quicquid alias dixerit Joan.<br />

de Imol. in 1. qui id quod, §. meloe, D. dc donai. qualiter<br />

autem probatur , quern esse mutual vet surdum, vide per<br />

Bart. in 1. 2. 1). de honor. posses. forms. muloue <strong>del</strong>ata.<br />

Et dicit Bald. in cap. 1. §. lin. Eprscopum, vel Abbatenz,<br />

quòd aqua cnrrentes de Paradiso terrestri, propter ejus altitudinem<br />

faciunt tantum strepitum, q uòd omnes qui ibi<br />

nascuntur, perdant. auditum; refer[ Albertum Magnum in<br />

hoc: et dicit, quòd ibi non suet surdi à natura; quia audirent,<br />

si ad aliutn locum transportarentur, antequatn surdescerent;<br />

et ibidem dicit, se vidisse quemdam surdum de<br />

quadam villula Perusina, qua appellatur Carrignanum, cui<br />

si quis voce inaudibili sibi ipsi loquebatur in gutturc, ejus<br />

vocem mutt's audiebat, sed si vocern exprimeret, non audiebat:<br />

et ego vidi ali um similem, qui erat sartor,<br />

(7) Por consentimiento. Afide diet. 1. in quibuscumque<br />

48. D. de action, et obtig. undè possunt facere testameuturn,<br />

ut in 1. diecrctis 10. C. qui testara. fac. possunt, et coastituunt<br />

procuratorem, ut in 1. muftis 43. in prior. I). dc<br />

procuratoribus, et adeunt hæreditatem, 1. muturn 5. D. de<br />

acquit. tarred. et contrahunt nratrimonium, 1. mutes 73.<br />

in princ. D. de jr', dot, cap. cum aped 23. et cap. Our<br />

25. de sponsalib. an auter possent testilicari, et qualiter,<br />

vide per Gloss. in cap. testes, 3. quacst. 9. Et an possint<br />

torqueri, et coufìteri <strong>del</strong>icttun, vide per Bald. in 1. unie.<br />

C. de confes.srs, ubi<br />

col. E. versic, quieto numquíd swains,<br />

concludit, quòd non possunt damnari ex confessione, sed<br />

Tom. II.<br />

e pleytos, &c.<br />

LEY III.<br />

805<br />

Por rule razones vale ltz promission, maguer<br />

non sean presentes aquellos que la fazen<br />

entre si.<br />

Queriendo (1) vn orne a otro obligarse, Ley<br />

por pagarle debda agena, embiandol prometer,<br />

o dezir por su carta (2) firmada, o por Jvoeis.<br />

su mensajero (3) cierto, que el se obligaua a PeCOp'<br />

pagarle la debla que le deuia fulano, nombrandole<br />

seüaladamente; corno quier que tal<br />

§<br />

ex dcpositionibus testium: vide per Close. in 1. qui id quod,<br />

. moats, I). de donut. et quod nota[ Bald. in 1. ttumaniteztis,<br />

column. 11. vernir. tertio quail-hut . , C. de irnpub. et<br />

alite substilutionib. Scd quia non pleut hoc tradit Bald. in<br />

(bet. louis, vide de hoe per Joan. de Plat. in I. 2, C. qui<br />

morbo se excus. lib. 10. ubi refert. Taucreturn in opere<br />

erro, cap. 13. quart. 9.. ponentem exemplum in tutore patrim<br />

, qui duxit pupillum strum in villani, et ibi in quadam<br />

vinca suffocavit cum, et sepelivit, ut ei succederet; et<br />

non comparente pupillo, habita est suspicio contra pa ti' um,<br />

contra quern surrexit Erma, ex qua patruus captus est, et<br />

detentus; qui ne <strong>del</strong>ictutn confteri posset, gladio sibi linguarn<br />

abscidit; et dicit esse remediutn, ut loco vocis per<br />

scripturam respondeat confitendo, vel negando, qua scriptura<br />

oblig-at sicut confcssio, ut in auth. contra qui propriam,<br />

C. de non numeretfa pecunia, et in corpore mule<br />

su nritur, et in 1. dcscretis 10. C. qui lestam. facete possunt,<br />

et sic imperitus linerarum sufficit, si nutu, vet alio signo<br />

conliteatur, per 1. matt 21. 1). de legal. 3. et per Gloss. in<br />

diet. 1, item (Iuits, et subdit valde notabiliter ad decisionem<br />

Mitts quæstiouis. Coucluditur• etiam, quod proptcr tarn<br />

violentas probatioues, scilicet substilutionis factae pupillo<br />

de dicto patrio, et fama vicinorum, et subsequatr abscissionis<br />

Iing iæ, posset dc jure condentnari, ut sic, qure non<br />

prosint singola, multa colletta juveut; sicut et alias ex<br />

violenta præsuntptione Salomon tulit sententiam: et quia<br />

ubi non potest babcri vera probatio, oportet per argumenta,<br />

et præsumptioues procedere, I. non omnes, §. à barbarie,<br />

et quod ibi notalor 1). de re milli. Sed bæc dicta Tancreti<br />

circa confessione muti, vet studi, procedunt ex accidenti,<br />

ut ipse lognitur; dicta verò Baldi in muto, et curdo<br />

à natura, et ila intclligit Alcxand. in dirt. 1. 1. col. 2.<br />

D. de verb. obltg. it' print. versic. et an possil, confilcrz:<br />

Qnalitet' autem debeat tabellio conficcre instrumentutn ile<br />

coutracttr muti, vet surdi, vide per Doctor. in 1. multtm,<br />

D. de myth-. haired. et per Bart. in 1. muftis , in princ.<br />

D. de legal. 3. per Angcluat in 1. item quia, D. de pact is,<br />

et in 1. ex facto, in princ. D. de vultari, et pupillari, et<br />

per Bartolurn in 1. si pater, D. de adoption. et in diet. 1.<br />

mutas, et in 1. ch'scrett:s, C. gut' teslam. facere passant,<br />

et per Joan. de Platea in 1. 2. C. qui morbo se excusant,<br />

lib. lu.<br />

LEX III.<br />

Non potest inter absentes, aut per nuntium, vel per<br />

epistolam stipulatio fieri, nisi pro debito anteriori per extrancurn,<br />

vel promissorcm jam debitum: et ideò per hæc<br />

verba, benè solcet tibi debitor, vel citò habebis, non obligator<br />

proferens. Item si promisi, quod debiturn tertii ego,<br />

et Titius solveremus; Titio non consentientte, teneor ego<br />

ad medietatem; si autem dixi, quid ego; vet alius solvcrecous,<br />

co non consenticnte, teneor ego in solidum; sed si<br />

consentiat, quilibet in diuridia tenetur. Iloe licit.<br />

(1) Queriendo, Ista les tractai materiaur tituli C. et D.<br />

de constitut. pecan. et §. de con.slituta 9. Insy t'l. ele action.<br />

(2) 0 dezir por su carta. Aide 1. quidam 26. D. de<br />

constilut, pectin. et nota casual illius logis, quern ad o n ora<br />

dicit esse- unicurn Bald, in autbent. si quando, ad tin. C.<br />

dc constit. pectin.<br />

(;.) .Mensajero. Adde 1. qui autem 11. §. fin. D. ele cons-<br />

Ekkkk


ß0G<br />

Quinta Partida. Titulo XI.<br />

obligacion corno esta non valdria (.li), si la fiziesse<br />

nueuamente por su debda propria, non<br />

estando presente el que prometicsse, e el que<br />

rescibiesse la promission ; pero vale , quanto<br />

en la que es agena, de qual manera (5) quicr<br />

que sea. Otrosí dezimos, que si vn orne dcuiesse<br />

a otro marauedis que le ouicsse a alar a<br />

dia cierto, e quando viniesse aquel plazo a que<br />

gelos dcuia dar, embiasse . dezir e rogar por su<br />

carta, que aquellos marauedis que le deuia,<br />

que non gelos podria dar en ante, mas que<br />

gelos darla en algun lugar que scií.alasse, a<br />

otro dia cierto que nombrasse; tal obligacion<br />

como esta vale, porque es fecha sobre debdo<br />

antiguo (6). E qualesquier palabras que cm-<br />

Masse dezir, por tal carta, o mensajero, de que<br />

pueda aver entendimiento, por que se faze<br />

debdor a pagar el debdo antiguo, quier sea<br />

ageno, quicr suyo, vale: e es tenudo de cumplir<br />

lo que ambia dezir. Pero si de las palabras<br />

sobredichas de la carta, o <strong>del</strong> mensajero,<br />

non pudiessen tomar entendimiento verdadero,<br />

para el fincar obligado de pagar la debda,<br />

entonce non seria tenudo de lo pagar. E esto<br />

seria, como si embiasse dezir: Tal debda que<br />

te deuia fulan, bien te sera pagada (7), e recabdo<br />

auras <strong>del</strong>la; o, ayna las auras; o otras<br />

palabras encubiertas semejantes, en que non<br />

fiziesse mencion de si mismo, que la pagarla:<br />

e aun dezimos ( $ ), que otorgaudose alguno<br />

pecun. et Azon. C. cod. in summa, ad fin. col. 2, versic.<br />

si autem constilutio.<br />

(l) Non valdría. Hodie valeret per dictam 1. Ordinam.<br />

paresciendo, etc.<br />

(5) De qual manera. Adde 1. 1. §. fin. cum 1, sequenti,<br />

D. dc constr .!". pecan. et in 1. good si maritus 3. §. 1. cod.<br />

tit. ubi vide, quid si debitum sit civile tantum, ubi Gloss.<br />

quærit, an tune saltem valcat, ut donatio; de quo vide per<br />

Bart. in 1. haclenus, §. sí quis, D. cod. et per Jason. in §,<br />

in personam., col. 6. ad finem, et col. 7. Inslit. de artion.<br />

(6) Dcbdo antiguo. Adde authent. si quando, C. de<br />

constit. pecun. et I. earn qui 5. §. quod e:ri imus 2. D. cod.<br />

tit. et quid si coustituat se pro debito alteri us, ta' i uàm si<br />

ipse teueretur, credcus se teneri, sed errans ? Dic, quòd<br />

non tenet constitutum, ut. in 1. fin. ubi vide Paul. dc Caste.<br />

D. cod.<br />

(7) Te sera pagada. Adde diet. authent. si quando, C.<br />

de constitztt. pecan. ubi vide per Bald. de impersonalitate<br />

in ultimis voluntatibus, et de libello impersonali: et limita,<br />

et intellige, quòd hic habetur, quando impersonalitas<br />

est in verbo obligativo; nam si esset in verbo executivo, ut<br />

si diceret, promilto quod satisfet tibi, tunc talis impersonalitas<br />

icon vitiaret promissionem, ut in I. final. in fine,<br />

C. si cerium petal. 1. illy stipu/alio 67. §. cum qui, D. de<br />

verb. oblig. Bart. in 1. stipulatio isla, §. si quis ifa, end.<br />

tit. Alberic. et Doctor. in diet. autent. si quando, et probari<br />

videtur in ista lege, cam subdit, en que non fziesse<br />

mcnczón de si mismo, que lo pagaria, etc. quod verilicatur,<br />

ciane ipse dixit, pro7721710 quod satzsfct tibi, nam ipse<br />

se obligat.<br />

(8) E aun dezimos. Sumptum est ex dirt. authent. si<br />

quando, C. de constit. pecun. et in corpore undè sumitur.<br />

LEX Ir.<br />

Fatuus vet sine memoria, aut infans, non possunt ex<br />

stipulatione obligari; pupillus autem, et adultos curato-<br />

por debdor de debda antigua, ers alguna de<br />

las maneras que de suco diximos, diziendo,<br />

e prometiendo, que cl, e otro alguno (nombrandolo<br />

señaladamente) pagaría aquella debda<br />

a tal plazo; dezimos , que si aquel que<br />

nombra, consiente en aquello, que promete,<br />

amos a dos, deuen pagar el debdo egualmente,<br />

tanto el vno como el otro. E si el otro<br />

contradi\esse, diziendo que non pagarla y na_<br />

da , por todo esso, finca aquel que fizo el pro_<br />

metimiento, obligado a pagar la meytad. Mas<br />

si quando se otorgasse por debdor, dixesse assi;<br />

que el, o el otro que nombrasse señaladamente,<br />

pagarla el debdo; entonce, si cl otro non<br />

consintiere en aquello que le promete, el solo<br />

finca obligado por tal prometimiento, a pagar<br />

todo el debdo.<br />

LEY IV.<br />

Entre quales personas puede<br />

promission.<br />

ser fecha la<br />

Prometer puede a otro, todo orne a quien Ley r,<br />

non es defendido señaladamente. E porque ;o<br />

ciertamente puedan saber, quales sort aquellos 'm/s .<br />

a quien es defendido, queremoslos aqui nom- Ley 3,<br />

brar. E dezimos, que son estos: el que es<br />

co, o desmemoriado (i), e cl menor de <strong>siete</strong> Noels.<br />

años, a que llaman en latin infans A, o el liasp.<br />

pupillo (3), que cs menor de catorze afros, e<br />

rem babens, possunt ad commodum suum, serf non ad<br />

damnum ex stipulatione sine curatore facts teneri. Iloc dicit.<br />

Ilabuit ortum ab Instil. dc inutil, stipul. §. furiosus S.<br />

et g. pupil&as 9.<br />

(I) O desmemoriado. Mente captus est, cui mens deficit,<br />

et consilium animi non lzabet, nulluns tamer furorem<br />

ostendit, Bald. in 1. si furiosi, 1. lector. C. de supt.<br />

et iste',abet furorern latentem; furiosus verò patcntan, ut<br />

licit ideen Bald, in 1. 2. C. de carat. furzós. ]tern demens,<br />

id est, sine mente, vet destitutus mente, I. tarn denzentis<br />

2S. C. de Eptscop. audient. et adde ad istam legem I. furiosi<br />

lie. et 1. in negotizs 5. D. dc regal. jur. et istud de<br />

mente capto intelligit Joan. Fab. in §. furiosas, Instil. de<br />

irzulil. stipul. quando nihil rationis habet, sea omninò nihil<br />

rationis sapit, allegat §. si quando, versic, sed quad<br />

dzirimus: vide quæ dixi in 1. 6. tit. 2. Part. 4.<br />

(2) Infans. Ilic, etiam tutoris auctoritate interveniente,<br />

non videtur obligari; cùm nihil intelligit, ut in 1. 1.<br />

§. pen. et ibi Gloss. D. de action. et obig. et hoc, si esset<br />

talis infans, qui fari non posset; alias si fari posset, tutore<br />

auctore obligaretur, ut iii, et in §. pupil/us 9. vers. sed quod<br />

di;rimus, Instil. de Mali?. stipul. et adde 1. 1. in princ. et I.<br />

Haulier 70. et ibi vide D. de verb. obiig. Et nota, quòd infans<br />

non obligatur ex suo contractu, etiamsi aliquid ad<br />

cum pervenir, et factus sit l'ocupletior, ut notat Gloss. in<br />

1, 1. D. de notat. quod iutellige, ut teneatur actiozze es eo<br />

contraete; tenebitur tarnen condictione sine causa, vel<br />

ad exhibendum, quando est factus locuplctior, et actiones<br />

in rein locum haberent, ut notat Gloss. in 1. 3. in pine.<br />

D. commodat. Bart. in dici. I. 1. D. de ¡meat. col. 2.<br />

(3) Pupillo. De isto, quando obligetur naturaliter tantarn,<br />

vet civiliter, et naturaliter , vide gloss. notati. et me-<br />

Boren/ quæ sit in jure, secundùrn Bart. ibi, in 1. pupillus, •<br />

¡eque velle, D. de reg. jur. et eùmdem Bart. in dict. 1. 1.<br />

D. de nova!.


Be las prontissiones, e pleytos.<br />

mayor de <strong>siete</strong>. Ca este atal non<br />

807<br />

puede fazer<br />

LEY V.<br />

prometimiento, que fuesse a su daîio. Pero<br />

Como aquellos que son desgastadores de sus<br />

si por razon <strong>del</strong> prometimiento, que fiziesse bienes, o los huerfanos clue estan en guarda<br />

cl pupillo, se le siguiesse alguna pro (4), val-<br />

de otri , non pueden f'azer prornission<br />

dria cl prometimiento que fiziesse fasta en<br />

a su daïio.<br />

aquella quantia que montasse la pro <strong>del</strong>; e<br />

fincaria por aquello obligado , e non por mas. En la tin prodigus (1) tanto quiere dezir<br />

E .lo que diximos <strong>del</strong> pupillo , ha lugar ers el en romance, como desgastador (2) de sus biemayor<br />

de catorzo aîios, e menor de veyüte e Iles: e dezimos, que si a este atal por esta ra-<br />

cinco, que ha guardador (5). Ca el prometizor le fuesse dado guardador (3) a algun su<br />

miento que fiziesse este atal sin otorgamiento' pariente propinco, o a otro; e le fuesse de-<br />

<strong>del</strong> guardador, non valdria , si non en la mafendido (4) <strong>del</strong> .Juez <strong>del</strong> lugar, que non t'sasse de<br />

nera que de suso diximos <strong>del</strong> pupillo. sus bienes sin otorgamiento de aquel su guardador<br />

; ningund prometimiento que despues desto<br />

fiziesse, non valdria (5); uin fincaria por<br />

(4) Alguna pro. Adds 1. 3. in princ. D. comnzod. Gloss.<br />

et Bart. in diet. 1. 1. D. de nocat. Gloss. in diet. 1. pupillu.s,<br />

neque vette: potcrit ergò pupillus per contractual, seis donationem<br />

inter vivos, Tacere majoriam in filium, vel alium<br />

sibi successurum, cam ex hoc et ipse, et ejus prosapia consequatur<br />

ulilitatenr: et adde quæ notai Bald. in 1. 1. D. dc<br />

Intel. ei ration. distr.<br />

(5) Que tics guardador. Adde I. oblagari 43. D. de aclion/b.<br />

ct oblrg. et 1. si curatorem. liabcn.s 3. C. de in zirlegr.<br />

resift. minor. Gloss. in dici. I. pupi//us, argue volle: si verò<br />

talis adultus careat curatore, bene obligaretur, ut Inc, et<br />

ubi supra; in-id cl tune possit procuratorcm cousl.ituere ad<br />

ea, in quibus ipse obligati pusset, secundunr Bart. in 1. 3. D.<br />

rem ratan /ember, allegar argum. 1. Ddus, D. qui pedant<br />

tutores, et 1. eliam, §. abccns, I). mamrm. víndict. et quod<br />

notatur in cap. ex parte 1 4. dc rest it. spoliator. et ai-<br />

de cap. si annum 3. dc ludic. lib. G. Et arde ctiam, quòd<br />

adultus non habeas curatorem, polest adire hæredit etcin,<br />

et repudiare, 1. earn non solum 5. §. sín ardent 1. et<br />

Bald. C. dc Goads qua: liber. Et nota etiam, quòd adultus,<br />

si bobcat curatorem, licèt contrahere non possit sine<br />

eo, ut hic, potest tarnen testaci, etiam contradiceute curatore,<br />

1. cunt pater 77. §. caratores 14. D. de legal. 2. I.<br />

tlurebó 211. §. 1. D. de liberal. legal. Bart. post Oldral. in<br />

1. si f,'atres, C. qui íestam. foe. possuní; et an possit deferre<br />

juramentum sine curatore, vide Bart. in 1. jusjurandam,<br />

quod etc convent/one, §. 1. D. de jarejur. Bald. in 1. si<br />

ad e.xcludendam, C. de rebus credit. et concludunt, quòd<br />

non.<br />

LEX Y.<br />

Prodigas, cui bonis interdictum est, non tenetur ex stipulationc<br />

sine curatoris auctoritate fecta, nisi ut dicitur de<br />

pupillo suprà 1. proxim. adultus autcrn non habens curatorem,<br />

tenetur; sed si probet se minorern, et lmsum, restituetar.<br />

IIoe dicit. Ilabuit ortum à 1. is cui bonis G. D. de verb.<br />

oblrg .<br />

(1) Prodigo. Prodigus est, qui in sermonibus vit sapiens,<br />

in factis autern insipiens, 1. Iris qui 12. §. Divas 2.<br />

D. de tutor. ei curator. dal. ab Tus, et ibi Bart.<br />

(2) Desgastador. Prodigus dicitur, qui neque tempus,<br />

neque finem habet expensaruna, sed bona sua dilacerando,<br />

et dissipando profundit., ut Inc , et in 1. 1. §. 1. 1). de curai.<br />

furios. prodigua dicitur, qui expendit ultra substautiam<br />

suam citra necessitatem, ut in §. cunz vero, ubi Angel. post<br />

Gloss. in authent. ut detcrmin. sit nunzer. clericor. rnrdc testes<br />

deponentes super prodigalitate assignantes rat:anent, quia<br />

vident cura quotidie dilapidare substautiam, et vable ultra expendere,<br />

quàm facultares supportent, sufficienter probant,<br />

ut probatur ex isla lege, et ex supradictis, et tradir Autel.<br />

ubi supra: adde quod habetur Lucæ 15. cap. vers. 13.<br />

d/esipaoet substant[am stan vivendo luxur,OSe, et ville S.<br />

Thorn. 2. 2. quacst. 1(2. antic. ultim.<br />

(3) Guardador. Quod et judex debet facere ex officio si<br />

sìt nutum, ipsum bona dissipare, ut in 1. dam <strong>del</strong>iberant<br />

3. et ibi Bart. D. de meal. furios. et in 1. lane aufem 5. in<br />

princ. D. c.c quibus carts. in posses. catar. Bald. in 1. qui<br />

imbed, in princ. 1). de inlet.<br />

( 4) Defendido. Pondera hie quird est necessaria interdictio,<br />

et non sufficeret mauifesla prodigalitas, secuudùm<br />

quòd etiam notai Bart. et est cornmunis opinio in 1. is c:rti<br />

bon/s, l). de verb. oblrg. dando tamer curatorem, videt ur<br />

judex sibi interdicere, beet conlrarium innuit isla les ibi, e<br />

le friere de/enrulo; nisi ditas, probil,itum videri eo ipso,<br />

quint curator illi datur, 1. pen. D. de airad. fitrios. et tenet<br />

Bart. in dicta 1. rs cui bolds, D. c/c verb. oblig. et arde I. 4.<br />

in fin. tit. 14. cad. Partida. Sed contra Bart. tememt ill Bald.<br />

et Angel. per notata per Innocen. in cap. grandi, de supplcndrz<br />

neg/rg. pralal. Opinioneni lamen I;artoti teuent ibi<br />

Joann. ele Imol. Ludovic. Ronan, Paulus de Castr, et Alexand.<br />

in dirt. 1. rs cui Loaste, et de jure connuuui !me videtur<br />

commuuior opinio. Bart. tatuen in I. 1. col. 3. ad Gaeta<br />

D. de nocatron. dick, quòd per datiumem curatoris nou intcrdicitur<br />

alirui potcst:s admrinislraudi, Juana habet de jure<br />

Datum, sed tollitur fins-lemma quod dabatur à jure civili;<br />

sed quando Loris expresse iuterdicitnr, tune tollitur oennis<br />

potestas, ut irr diet. 1. is tai bonis, et est optirn trm dictum:<br />

sed isla les optime probat, quòd utrumque requiratur, ut<br />

contractus prodigi iron teuent. Sed an detur restitutio in integrurn<br />

prodigo, vel ejes curatori, ad alienara ante interdiclionem,<br />

(floss. in 1. patri pro filio, itr princ. super parte<br />

interdict, dicit, quòd si manifesté prodigas ante interdictionena<br />

contcahot, vel alienet, et postedsibi interdicaturbonis,<br />

et detur curator, quòd potent petere restitutiouem in integrum,<br />

ad irrfringemdum tales contractus per prodigumn ce-lebratos<br />

ante interdictioueur. Loquitur tatuen illa Gloss. in<br />

prodigo, qui orar minor vlginti guiuque amuis. Jaro post<br />

Francis. de Aretio, in diet. 1. is coi balls , col. li. tenet,<br />

quòd prodigus major viginti quimrlue ame non restitueretur<br />

contra alienala per cum, es quo fuit major, si alienavit<br />

ante i site rd ictiouem, ne reina escaut decep ti cunt co contrahomes,<br />

etianasi sit maaritéste, et notorio prodigas. Istud tanrces<br />

dictum Prancisr. dc Aret. et Jason. limitaren dupüciter.<br />

Plinio, nisi cx parte bujus prodigi allegare tier aliqua<br />

causa justa comcedcndi rest itutioncur ex cla;rsula generali , ut<br />

in 1. 1. et in 1. nee non 25. D. cx quitas cuts. maja'. et<br />

len rit Ludovic. Boman. coarsil. 223. rclatus à Jason. in dice.<br />

1. is cur. Secando', si tempore quo alieuavít, jam erat sibi<br />

datus curator, ut prodigo, Beet expresse non esset sibi interdicta<br />

aduriuistratio bonorurn: gula ex quo est prodigas<br />

sub reginaine curatoris, gaudere debet benelicio restitutionis<br />

in imtegnum, ut voluit Bald. in 1. si curatorem habeas , C.<br />

de in integr. restiI. minor. per notara per Gloss. in 1. 2. C.<br />

de carat. furios. et per Bart. in I. .Ilarcellas, 1). defid jussor.<br />

col. 2. versic. nota ¡dttc/, Alcxaudr. in dint, 1. si curatorem,<br />

2. not ab.<br />

(5) Non valdría. Sed quid si contractus juretur, per<br />

prodiguen? Die, q uòd ar g ue contractus non valeret: quia<br />

juramentum non repra .scntat euro sanorunr nwrum, ut dicit<br />

Bald. in 1. fin. versic. pits wren, C. de bons quce liba_


808<br />

Quinta Partida. Titulo XI.<br />

ello obligado, si non en la manera que di'xirnos<br />

en la ley ante desta , <strong>del</strong> pupillo (6). Otro-<br />

seîior, non pueden fazer prometimiento el vno<br />

al otro, de manera que se puedan apremiar<br />

si dezimos, que si acaesciesse, que alguno que por aquella promission. E maguer la ftziessen;<br />

fuesse mayor de catorze anos, e menor de non valdria la promission ;fueras ende, si el<br />

veynte e cinco, que non ouiesse guardador (7), siervo prometyesse alguna quantia de maraue-<br />

fiziesse prometimiento, para obligarse a otro dis al seîior, porque le aforrasse, e despues<br />

en alguna manera, que vale el prometimien- que le ouiesse aforrado, non gelos quisiesse<br />

to. Mas si se sintiere engallado, o que lo fizo<br />

a su darlo, puede pedir al Juez <strong>del</strong> logar en<br />

pagar. Ca entonce, por tal prometimiento como<br />

este fincaria el sieruo obligado (4),e seria<br />

matrera de restitucion , que le desobligue de<br />

aquel prometimiento, e que le torne en el<br />

tenudo de lo complir. •<br />

estado en que era ante que lo fiziesse. E si cl<br />

.I ucz fallare esto en verdad , que es menor de<br />

LEY VII.<br />

veyttte e cinco años, e que el prometimiento<br />

fue fecho a su daîío, deudo desfazer, mandando<br />

que aquella obligacion non vala.<br />

Como vn me non puede rescebir de otri pro-.<br />

mission, en de nome vna persona so cuyo po-<br />

der non estouiesse.<br />

LEY VI.<br />

Como non puede ser fecha promission de premia<br />

entre padre e fijo , o sieruo e seîior.<br />

Padre a fijo que tenga en poder, nin tal<br />

fijo a su padre, non se pueden fazer prometimiento<br />

(1), para obligarse el vno al otro; si<br />

non fuere sobre cosa que venga de las ganancias,<br />

que los ornes fazen, que son llamadas en<br />

latin castrense (^), vel quasi castrense peculium,<br />

segun dix • mos en el Titulo <strong>del</strong> poderio<br />

que han los padres sobre los fijos (3). Otrosi<br />

dezimos, que el senior a su sieruo, nin el a su.<br />

et istam partem tenet Bart. in 1. is cui borns, D. de verb.<br />

oblio. et est communis opimo, secundùm Jason. ibi col. antepen,<br />

et adde Bald. in 1. pactum quod dotali, col. 2. versic.<br />

7. qua;ritur, C. dc collation.<br />

(6) Del pupillo. Id. est, quatenùs factus esset locuplctior;<br />

et cùm facit conditionem suam meliorem, non obstat sibi<br />

interdictio, I. cui burrs, 3. D. de notation. notat Bald. in<br />

reget, 1. 1. col. 8. C. de Sacros. Eccles. Et nota, hic pro- 7<br />

digum æquiparari pupillo, et adde 1. certi condictio 9. §. 7.<br />

D. si cert. petal. et 1. ,si curatorem 3. et ibi Bald. C. de in<br />

integr. restia. minor. et Bald. in 1. 1. in prima lectura, col.<br />

3. C. de Sacros. Eccles. æquiparatur etiam furioso, I. Fatdillies<br />

7. §. adco 9. D. cx quibus caos, in posses. eaaur, 1.<br />

1. C. de curai. fur-ios. 1. ¿e cui 6. D. dc verb. obltg. et quad<br />

gaudeant prodigi beueficiis nrinorurn, vide Francisc. Balb.<br />

in tract. prctscription. plures referentem in 65. fol. col. 3.<br />

(7) Que non ouicsse guardador. Adds diet. I. si curatorem<br />

3. C. de in integr. restit. minor. et quæ dixi supra.<br />

eodem 1. proxim. Et quid si judex iuterdicat adulto, ne contrahat?<br />

an tunc contractos firmetur juramento? Vide Bald.<br />

in §. item sacramenta, in fin. dc pace juram. firm. concludentem<br />

quid sic, si hoc faciat judex alia ratione, quàrn ætatis;<br />

vide ibi per cum, et ibi vide, quid in patte sic intercedente<br />

filio.<br />

LEX VI.<br />

Inter patrem et fnliumfamil. vet inter dominum et servum,<br />

non contrabitur efficaciter stipulatio, nisi ex castrensi<br />

peculio, vet quasi; vet nisi serous quid promittat domino,<br />

ut manumittat; quia si nranumittitur, solvet. Hoc dicit.<br />

(t) Prometimiento. Adde §. item inutilis 6. Instil. de<br />

inutil. slip.<br />

(2) Castrense. In istis enim filiifamilias vice patrumfanilias<br />

funguutur, 1. 2. D. ad Macedon. et idem dic in pe-<br />

Un ome non puede rescebir promission Ley t,<br />

de otro en nome de tercera persona (1), so cu- tit. r,<br />

f ib. ro<br />

yo poder non- fuesse. E seria, como si diresse Nevis.<br />

el vno al otro: Prometesme, que des a fula<br />

cosa ; e el otro respondiesse, Prometo. Ca<br />

por tal prometimiento non fincaria obligado<br />

el que lo faze; flirt la tercera - persona, en cuyo<br />

nome fue fecha la promission, nol puede<br />

apremiar, nin cleue. Mas si cl que fiziesse la<br />

promision, dixiesse assi : Prometo, que de a<br />

vos, o a fular tal cosa; si este que fizo la promission,<br />

el por si mismo, non seyendo apremiado,<br />

quisiesse complir la promission, dando<br />

al otro tercero () lo que prometyera a dar;<br />

culio adventïtio in rasibus exceptis, in quibus patri non acquiritur<br />

ususfructus; vet quia forte pater non volt, quod<br />

sibi acquiratur, ut in 1. fin. C. de bonis qua- liber. sect/I/dam<br />

Joan. Fahr. in diet. §. item inutilis.<br />

(3) Fijos. Vide in 1. 7. infra cod.<br />

(4) Obligado. Adde 1. 3. C. an serous ex suo facto port<br />

manum. teneatur.<br />

LEX VII.<br />

Si promitto tibi, aut Titio solvere, solvendo Titio sum<br />

liberales, et ipse tenetur restituere; sed alteri quis stipulan.<br />

do, nihil agit, nisi filiusfàmil. patri, servos domino, Religiosus<br />

suo Monasterio, seo majori ejus nomine, quia tune<br />

quæritur actio habenti cos in potestatc: idem si judex, aut<br />

notarius tanquàn servos publicus, alterius nomine ex aliqua<br />

causa , vet ponendo treugam, stipuletur. Hoc dica. IIabuit<br />

ortum à §. si quis alii 4. Institut. de inutil. stipul. et<br />

à 1. stipulatio isla 33. in princ. et §. alteri 17. D. de verb.<br />

(1) Tercera persona. Adde 1. stipulatio isla 38. §. alteri<br />

/7. et §. si stipulor 20. D. de verb. oblig. et in §. si quis<br />

alii 4. et in §. allori 19. In.stit. de inutil. stipulai. posset<br />

faenen lege municipali statui, quod alter alteri posset stipnlari,<br />

et quód . acquiratur actio sine cessione, ut notat Bald.<br />

in cap. qua: in Ecclestarum, col. pen. in princ. de corsili.<br />

qui allegat cap. quoties cordis occulua, 1. quæst. 7. siena et<br />

bodie de lege Regni pujos statutum est in dicta 1. e paresriendo,<br />

tit. de las excepciones, lib. 3. Ordin. Regal. per<br />

quam legem etiam directa actio dabitur ei, cujus nomine<br />

fuit fàcta promissio, ut notat Bart. in 1. 1. §. .sttblata, ira<br />

fin. D. ad Trebell. et vide Bald. in 1. si genero, C. de jure<br />

dotiurn.<br />

(2) A otra tercera. Hic tertius videtur adjectus ad solutiouem;<br />

quia in ejus persona non poterai constitui obligatio


deudo a<strong>del</strong>ante, non podria demandar aquello<br />

que ouiesse dado, Din el otro non seria tenudo,<br />

de gelo tornar a cl. Mas aquel que rescebio<br />

la promission, pue<strong>del</strong> apremiar, demandandogelo<br />

por los judgadores, que torne aquello<br />

que rescebio por su mandado (3). Mas aquel<br />

que estouiesse en poder de otri, assi como el<br />

fijo en nome de su padre , o el sieruo en nome<br />

de su seîíor, o el Religioso (4) en nome<br />

de su Mayoral (5), bien puede rescebir promission<br />

de otro. E valdra la promission que<br />

cada vno destos sobredichos rescebiesse en nome<br />

de aquel, so cuyo poder estouiesse. E pue<strong>del</strong>a<br />

demandar aquel en cuyo nome fue fecha,<br />

al que ]a fino, tambien como si el mismo<br />

la ouiesse rescebida. E aun dezimos, que<br />

los Judgadores, e los Escrivanos (6) de Concejo,<br />

que escriuen con ellos, pueden rescebir<br />

promission en nome de otro. E esto seria, si<br />

la rescebiessen en nome de algund huerfano,<br />

prometiendole el guardador , que lealmente<br />

guardasse (7) a la persona <strong>del</strong> huerfano, e a<br />

sus bienes. E si la rescebiesse en juyzio de la<br />

via parte en nome de otro , sobre algund<br />

plcyto que ouiesse entre ellos. O si la resce-<br />

Be las promissiones, e pleytos, &c.<br />

per stipulationem alterius, ut supra dixit: ne ergs adjcctio<br />

estranei reddatur inutilis, censetur extraneus adjectus solutioni<br />

recipiendee, ut babetur in 1. rum qui 56. §. qui sibi,<br />

cul filio 2. D. de verb. oblig. ubi Jaso i. notabili explicat<br />

istam rationem: si cai rn adjecto quæreretur obligatio, tune<br />

stipulatio concepta in persona duorum alternative, non va-<br />

Ieret, si cuilibet eorum posset acquiri, ut in 1. 1. §. si Jrucivarius<br />

5. D. de stipul..sercor. et in I. qui res, 98. §. si<br />

serous 7. D. dc so/ut. et utrobique Gloss. dicit, hoc esse ratione<br />

incertitudinis, quia incertum est cui acquiratur: et<br />

mi ra badie stante dirt. 1. Ordinamenti possit utrisque qua-ri,<br />

tam stipulanti, quam alii tertio, videbatur dicendum, istant<br />

legem esse correctam per dirt. 1. Ordinamenti, e paresciendo,<br />

et quòd catione incertitudinis in personam Duilius eorum<br />

teneret obligatio. Adverte tarnen, quia Bart. in 1. item<br />

si serous, §. si cum duos, in fin. D. de st ipul. Seroor% dicit,<br />

quòd dictæ leges dicentes, quòd quando obligatio potest utrisque<br />

acquiri, quòd non teneat obligatio ratione incertitudinis,<br />

suet bodie corrcctæ per 1. cum quidam 4. C. de verb.<br />

significai. ubi babetur, quòd alternativa posita inter persoras,<br />

resolvitur in coujunctam, et sic, quod utrisque pro<br />

aquis partibus acquiratur, tam in ultimis voluntatibus,<br />

quam in contractibus, et idem tenet Bart. in 1. Cujus, D.<br />

solut. matr,m. ultinz. oppo. et in dicta 1. cum quidam,<br />

ubi Bald. et alii, et idem tenet Angel. in dicto §. qui sib,;<br />

uhi et Jaso: et secundirm hoc, stante bodie dicta t. Ordinamenti,<br />

si quis stipularetur sibi, et alii, teneret in persona<br />

utriusque obligatio, et æqualiter divideretur inter cos, per<br />

text. in diet. 1. fin. quod limitarenr, ‚ski constaret, ilium<br />

teriiunr non esse adjcctum obligationi, sed solutioui, voluti<br />

sí illud quod promittitur, erat debit um tantirrn stipulanti:<br />

nain tune alter videtur tantdm adjectus solutioui, et non<br />

obligalioni; quia non præsumitur, quòd ille, cui debebatur<br />

debiturn, velit sibi donare, cimai in dubio non præsumatur,<br />

ut dicit Gloss. et ibi Bart. in I. Julianus, §. 1. D. de verb.<br />

ob/id. nid vide Bart. in vers. quæro, an ab adjecto possit<br />

repeti. Si enim ita, vel aliter de hoc constaret, tune procederent<br />

mimes leges, quæ de adjecto solutioni loquuntur.<br />

(3) Par su mandado. Et tune repetit ab adjecto action<br />

e. mandati, ut in §. si quis ulü 4. Instil. de inutil. stipul.<br />

ubi dicit Gloss. quòd quando præcesisset mandatum, vel<br />

adjectus esset prxsens, agitur actione mandati; alias agi-<br />

009<br />

hiessen, tomando tregua de vno, en nome de<br />

otro, o sobre otro pleyto semejante ($ destos.<br />

Ca maguer ninguno destos sobredichos,<br />

en cuyo nome fuesse rescebida la promission,<br />

non estouiesse <strong>del</strong>ante quando la rescebio, vale<br />

la promission; e pue<strong>del</strong>a demandar aquel<br />

en cuyo nome fue fecha, tambien como si el<br />

mismo la ouiesse recebida. Porque estos, en<br />

cuyo nome toman estas promissiones, son como<br />

en poder e en guarda destos officiates atales.<br />

E aun, porque estos officiates atales son<br />

como sieruos publicos (9) <strong>del</strong> Concejo do bitien,<br />

por razon de las cosas que han de fazer,<br />

que pertenescen a su oficio.<br />

LEY VIII.<br />

Orales personas pueden rescebir<br />

por atri.<br />

promission<br />

Personero <strong>del</strong> Rey , o <strong>del</strong> Comun (1) de Ley r,<br />

alguna Cibdad, o Villa, o de alguna tierra, e itih. ió<br />

otrosi el guardador de algun huerfano (2), o Novis.<br />

el que kesse dado por guardador de algund Iter°°'<br />

loco (3), o desmemoriado; cada vno destos<br />

tur actione negotiorurn gestorunr, ut et tenet Bart. in dicta<br />

1. Julianus, §. 1. D. dc verb. obi, . ubi Joan. de Imoi. dicit<br />

ilium gloss. singulareïn.<br />

(4) <strong>El</strong> Religioso. Dlonacbus quoad articulum acquisitionis<br />

æquiparatur servo, ut hic probatur, et tenet Bart. in I.<br />

1. in peine. D. de stipulai. senor. notat Innocentius in<br />

cap. cum Olim Papa, dc prieilrg.<br />

(5) De su Mayoral. Etiamsi stipuletur sibi, vet impersonaliter,<br />

vet quomodocuurque contrabat, semper acquiritur<br />

monasterio, secundúm Innoc. in diet. cap. cam Qian,<br />

ubi vide, quid si monasterio velante acquirat, vel cir ai est<br />

espulsus á monasierio.<br />

(6) E los escrivanos. Adde Glos. in dicto §. si quis alii, de<br />

ínttttl. .sttpul. et vide Bald. in I. /segue ei, §. 1. D. de adopt.<br />

(7) Guardasse. Adde 1. 1. 2. 3, et 4. D. rem pupil. sale.<br />

fore.<br />

(8) Seme ante. Et sic in bis, quæ ad officium judicis<br />

pertinent: et sic videtur isla lex approbare opinionem In-<br />

Woc. in cap. dudtcm, de comers. conjug. ut in judicialibus<br />

iantirnt notarius possit stipulati, non in extrajudicialibus.<br />

Bald. tamen in dici. 1. negar ei, §. 1. D. der adopt. vult,<br />

qudd in omnibus possit, si stipuletur ut publica persona,<br />

quòd in dubio præsuinitur. Afide cap. quu,nquacn 2. de usur.<br />

lib. tì. et in autlieut. de Feared. ab latest. venrcnt. §. ea: ius,<br />

5. collat. 9. et in sulbent. motti, et Ocia:, ubi notat Bald.<br />

C. quando mulch tute«. offr. fungi potent, et 1. 1. §. exc-<br />

Bere, D. de mag,stral. convenicnd.<br />

(9) Sieruo,e publicos. Adde 1. 17. in fin. tit. 2. Partita<br />

3. et 1. generali 3. C. de tabular. lib. lu. et dict. cap. quamquam<br />

2. de usuris, lib. 6.<br />

LEX VIII.<br />

Ex stipulatimre procuratoris Regi, vel Communi, et ex<br />

tutoris, vet curatoris pupillo, vet adulto, aut fatuo quæritue<br />

actin sine cessione: std per procuratorem alterius non<br />

quæritur sine cessione; si autem cedere Wollet, cornpellitur<br />

raptis pignoribus per judicem usque ad æstimationern: sed<br />

si non liabet pignora, agit dominus sine cessione. Hoc dicit.<br />

(1) O <strong>del</strong> Comun. Afide 1. cum qui 5. §. 9. D. dc coll.«.<br />

(2) Iluerfuno. Adde dici. 1. cum qui 5. 5. 9.<br />

(3) Loco. Vide ibidem.


8 I 0<br />

Quinta Partida. Titulo XI.<br />

pueden rescebir promission , en nome de aquel <strong>del</strong>ante , si la promission es fecha sobre cosa<br />

cuyo personero es, o cuyo guardador. E vale que fuesse suya (2) propria, de aquel cuyo<br />

tal promission, e puedcla demandar, tambien personero es. Assi corno sobre loguero de al-<br />

aquel en cuyo nome fuesse. recebida , como el gunas sus casas, o sobre renta de algunas sus<br />

procurador, o guardador, que la rescebio en heredades, o sobre otra cosa semejante destas;<br />

nome de aquel. Mas si personero de otro o rne o si las rescebiesse el personero en juyzio (3),<br />

qualquier, que non fuesse de ninguno destos sobre cl pleyto que razonasse, o demandasse,<br />

sobredichos, rescebiesse promission de otro, en o amparasse por el.<br />

nome de aquel cuyo personero es; como quier<br />

que vale la promission, pero non puede de-<br />

LEY X.<br />

mandar aquel en cuyo nome fue fecha, que<br />

le de, o quel fagan, lo que es prometido, fas- Como puede ser demandada la promission, que<br />

ta que el personero que la rescebio por el, le es fecha en nome de otri sin carta de<br />

otorgue poder (s), que la pueda demandar. E<br />

personería.<br />

si por auentura el personero non quisiere (5)<br />

otorgar poder, de demandar la promission, a Debla de dineros, o de otra cosa, deuien- Ley<br />

r,<br />

aquel en cuyo nome fue fecha , el judgador<br />

<strong>del</strong> logar lo deue entregar en tantos de los bieries<br />

<strong>del</strong> personero, quanto podria valer o montar,<br />

lo que es crt la promission. E si fuere tan<br />

pobre, que non aya en que entregarse assi como<br />

es sobredicho, entonce aquel en cuyo nome<br />

fue ficha la promission, pue<strong>del</strong>a demandar,<br />

tambien como si el mismo la ouiesse rescebido.<br />

LEY IX.<br />

Como los sudores pueden demandar lo que fue<br />

prometido a sus personeros.<br />

Ciertas cosas son en las promissiones que<br />

Ley<br />

resciben los personeros de algunos, que las<br />

1ÿa<br />

°is ° podrian demandar aquellos en cuyo nome son<br />

Recop. fechas; maguer non les otorguen poder los<br />

personeros, que las rescebieron por ellos. E<br />

esto seria, quando la promission rescebiesse el<br />

personero, e estouiesse <strong>del</strong>ante (1) aquel en<br />

cuyo nome se fizo; o maguer non estouiesse<br />

(4) Le otorgue poder. A<strong>del</strong>e 1. possessio quoque 49. §.<br />

'fin. D. de arguir. posses. et dicit Joann. Fab. in §. si quA<br />

alii, Instil, de :hut. stipul. quò(1 ir, ornai procuratore videtur<br />

justum, et æquum, ut actin detur domino in subsidium,<br />

procuratorem mortuo sine hærede, argum. C. de act ion. et<br />

obligat. I. 1. uhicumque enim res aliter salva esse domino<br />

non potest, datar actio domino ex contracta procuratoris,<br />

1. Tulianu.s 13. §. si procurator 25. D. de action. empli,<br />

I, 1. in fin. cum I. sequent. D. de institor. et similiter ubicumque<br />

ex contracta procuratoris dominus ad judicium vocatur,<br />

potest ex codem contractu, versa vice, petere sine<br />

aliqua cessione, Bald, in 1. si mutua, C. de excrcit. Et adverte,<br />

quia ista lex, et similes etiam hodie procederent, neque<br />

obstaret dici. 1. Ordinamenti, incipit e paresciendo, etc.<br />

quando persona domini non esset expressa in contractu procuratoris,<br />

sed persona tantùm ipsius procuratoris, ut in 1.<br />

cum per cos 7. C. ei quis alteri, vel sib,: Si vero cori<br />

conciperetur in personam domini, tune domino quæreretur<br />

actio per diet. 1. Ordinamenti; et idem est, si verba obligatoria<br />

conciperentur in personam procuratoris, et executiva<br />

in personam domini: nam adbuc quæreretur domino, per<br />

diet. I. Ordin. licit de jure communi non ita esset, ut et<br />

tradit Paul.•de Castr: in 1. damn. infetti, §. fin. D. dc damn.<br />

infect.<br />

(5) Non quisiere. Idem si esset longe absens, vet latitarct,<br />

vel esset mortuus sine hærede: quia daretur utilis sine<br />

do vn o rne a otro, si este debdor rescebiesse 1ie • ,<br />

lih. u,<br />

promision de otro, en nome de aquel cuyo<br />

debdor es, diziendo assi: Prometedesme, que "°p<br />

dedes a fulano tantos marauedis, o tal cosa,<br />

que le deuo yo; si el otro respondiere, que si<br />

promete, finca porende obligarlo, e es tenudo<br />

(1) porende, de complir la promission. E<br />

pue<strong>del</strong>e apremiar este que la rescebio <strong>del</strong>, que<br />

la cumpla ; como quier que cl otro, en cuyo<br />

nome la rescebio, non le podria apremiar,<br />

'pin le podria demandar, que le compliesse<br />

tal promission. E non tan solamente es tenudo<br />

de cumplir la promission, mas aun de<br />

.pechar todos los darlos, e los menoscabos, que<br />

fizo por razon de que la non quiso complir.<br />

LEY XI.<br />

Como fecho ageno non puede ningund orne<br />

prometer.<br />

Fecho ageno non puede ninguno prome-<br />

cessione, 1. 1. in fin. cum 1. sequent. et ibi Bart. D. de institor.<br />

1. penult. §. tin. C. ad Trebel.<br />

LEX IX<br />

Ex stipulatione procuratoris in judicio agentis, vel defendentis,<br />

aut extra judicium super locatione, ant reditibus<br />

rerun domini, vet in præsentia domini interposita, quaritur<br />

domino actio sine cessione. Hoc dicit.<br />

(1) A<strong>del</strong>ante. Adde 1. si procuratori præsentis 79. D.<br />

de verb. oblig.<br />

(2) Que fuesse suya. Adde 1. quod procurator 63. D.<br />

de procurator.<br />

(3) En juyzio. Adde 1. in omnibus 6. D. dc pretor. str<br />

pul. et 1. si procurator 14. D. si quis caution.<br />

LEX X.<br />

Debitore stipulante ab alio solvi debitum creditori, quæritur<br />

ei actio, et tenetur ei prornissor ad id quod promisit,<br />

et si recuset implere, tenetur ad interesse, et damna: sed<br />

ereditor ex tali promissions non potest a ltere contra pr•omissorcm.l-loc<br />

dicit.<br />

(1) Tenttdo. Acide 1. stipnlatio irta 38. §. si stipuler 20.<br />

et §, si quis insulam 21. D. de verb. oblfg. et §, sed el si<br />

quis 20. Inslit. de Mut. stipul.<br />

LEX XI<br />

Dationem, vol factum alienum quis promittendo, non


De las promissiones,<br />

ter a otro: esto seria, como si alguno dixesse:<br />

Prometo, que fulan vos dara tantos maraue-<br />

dis, o vos faca tal obra ; o otras cosas semejantes<br />

testas. Ca por tal promission corno esta,<br />

si fuesse fecha fuera de juyzio, non es valedera.<br />

Fueras ende si prornetiesse, que sus herederos<br />

farian, o darian alguna cosa; ca entonce<br />

valdria. Pero si quando fiziesse el prometimiento,<br />

dixesse assi : Yo vos prometo que procurare<br />

(1), o fare de manera, que fulan vos<br />

dara, o vos fara tal cosa; enfonce dezimos,<br />

.que tal promission vale: porque non tau solamente<br />

promete fecho ageno, mas cl suyo mismo.<br />

E porende, si el otro non lo cumpliere, tenudo<br />

seria el (^), de lo cumplir, o de lo pechar<br />

cou los daños, e los menoscabos, que le viniessen<br />

por esta razon. Mas quando el prometimiento<br />

de fecho ageno fuesse otorgado en<br />

juyzio, assi como si dixesse: Prometovos, que<br />

fare a fulan estar a derecho; o que aura por<br />

firme lo que vos judgardes sobre este pleyto;<br />

o que guardara bien, o terna bien en saluo<br />

las cosas de fular huerfauo; entonce, la promission<br />

que fuesse assi fecha sobre qualquier<br />

(lest.as razones, o otras semejantes <strong>del</strong>tas, sera<br />

valedera contra aquel que la Iìzo, maguer sea<br />

otorgada en razon de fecho ageno.<br />

obligatur, nisi sit suorum bæredum; vel si in judicio promittit<br />

aliurn judicio sisti, vet rem ratam habere, aut rein<br />

pupilli salvam fore; vet nisi promittat se curaturum, et lac-'<br />

turum, quòd ali us det, vet Lariat: quia alio non inlptente,<br />

tenetur ad interesse promissor. IIoc dici t.<br />

(1) Que procurare. Non ergò situpliciter promittendo<br />

factum alienum, videtur promisisse quis se facturum, et curaturum<br />

ut fiat, ut bic babes, ut in §. si quis alium 3.<br />

Inst. de inutil..slipul. Hodic tauten per diet. I. Ordir. e parescicndo,<br />

ibi: 0 se obligo ile darotr'o, o de freer (mum videtur<br />

vera esse liftera illius legis, et non quod dicar: O que<br />

re obligo alguno de dar a otro, o fazer; nain ilia littera à<br />

superflua videtur, et quòd non debeat esse: quia esset dicers<br />

idem quod dixerat supra ) videtur, quòd cùtn prornitiitur<br />

facturn alienurn simpliciter, teneat promissio, et quòd videatur<br />

se promittere facturum, et curaturum, ut sic interpreletur<br />

act us magis ut valeat, 1. quoliens in stipo/otionibus<br />

SU. D. de verb. oblig. cap. Abbate Sancti Sylvani 25. de verb.<br />

sign/]. Ille ergò rigor antiquus, quòd ideò stipulatio farti<br />

alieni non valeat, quia non geritur negotium iuter.stipulantern,<br />

et promittentem, ut valere possit, ut in I. jitter slipulantem<br />

83. in princ. D. dc verb. oblig. tollilur per diet.<br />

1. Ordir. per gnam interpretatur, quern promississe se facturum,<br />

et curaturum; et ad hoc dirigitur intentio promittentis.<br />

Facit, quod notat Glos. in 1. si apart, in gloss. super<br />

parte impossibile, C. de rcdj/il. action. et quod uotator per<br />

Gloss. et Bart. in 1. nemo est, D. de duob. reis, de promittente<br />

dare librurn scriptum manu ahtcrius, quòd valet stipulatio,<br />

quia nor refertur ad fieri, sed ad facto in peckm: tu in,<br />

1. continues 137. §. si ab co 5. 1). de verb. obhg. Faci[ ctiaue<br />

quia si promissio farti alieni firmatur juramento, tenet promissio,<br />

quia videtur promississe se facturum, et curaturum,<br />

ut tenet Abb. in cap. ex rescripto, in fin. de jurrjur. post<br />

Gloss. et ibi Jaso in 1. stipulatio isla, in princip. D. de verb.<br />

oblig. col. 2.<br />

(2) Tenudo seria el. Quid tarnen si fecit quidquid po-<br />

tuit, adhibens omuem coram, et diligeutiam, ut ille tertius<br />

faceret; ille tamea 1oluit Lacere? utrùm liberabitur ab interesse,<br />

vet pena, si fuit pronlissa? Coieuuunis videtur con-<br />

T om. II.<br />

e pleytos.<br />

LEY XII.<br />

811<br />

Quantas maneras son de promissiones.<br />

Valederas (1) promissiones pueden ser en Ley I,<br />

tres maneras. La primera es , quando alguno ¡i6; ;ó<br />

promete a otro, de dar o de fazer alguna co- Nooissa,<br />

non poniendo y condicion, rrin señalando<br />

dia, para complir aquello que promete; e esta<br />

promission es llamada en latin pura. E la segunda<br />

es, quando la promission es fecha a<br />

dia señalado; e esta es llamada en latin promissio<br />

in diem: e puedese fazer aun tal prometimiento<br />

como este , a dia que se non pueda<br />

señalar ciertamente; como quier que aquel<br />

dia ha de ser en todas guisas. E esto seria,<br />

como si el que fiziesse la promission, dixesse<br />

assi : Yo vos prometo , que vos den mis herederos,<br />

o que fagan tal cosa , el dia que yo finare<br />

(4 E corno quier que atal dia non se<br />

puede señalar ciertamente, a la sazon que el<br />

faze la promission; pero señalase el (lia que<br />

muere: por tal promission como esta fincan<br />

los herederos obligados, de aquel que la faze,<br />

e son tenudos de la cumplir. E aun dezimos,<br />

que podria prometer vn o rne a otro, de dar,<br />

o de fazer alguna cosa , ante que finasse, a<br />

clusio, quod sic, per 1. si vchenda 14. §. pen. D. ad Leg.<br />

Rhod. de Joel. et tenet Abb. in cap. gemma, de sponsal. et;<br />

istarn (licit esse conumulem opinionem Francise. de Aretio<br />

in I. si ida .s/ipulatus fuv'o, q. possum, D. de verb. oblig.<br />

ipse tamer ibi tenet contra earn, et etiam Jaso ill 1..slipulatio<br />

ista, 1). de verb. oblig. in princ. D. cod. et Socin. consil.<br />

288. circa prinlam quæst. vol. 2. sedsecundiun comrnunem<br />

opinionem colsuluit Decius consil. 313. ponzicit dominas<br />

.!<strong>Don</strong>nes, etc. ex cujus dicks colliges aliquas Iimitatioues<br />

ad commuucut opinionem, can respondet ad fundanienta<br />

Aretiai, et Social, et etiam Abb. cousit. ¡3. vol. 1.<br />

et ad verte, quia isla hex Partitæ salis urget contra conmit-<br />

IIClll opnllo íc111.<br />

LE _Ì XII.<br />

List triplex stipulatio: una pura; alia in diem ccrlam,<br />

vel iucertam quaudoque, set certain an, ut in diem mortis,<br />

vet ante per decent dies; alia sub condiliote dc fut uro, mure<br />

potent esse, vet non esse, vet de præterito, ut si 'Thins Consul<br />

factus est. Hoc dicit.<br />

(1) ralederas. Orturn Itabet a notatis per Aeon. C. de<br />

conlr •abend. stipul. in stimata, col. 2. versic. slipuladro an-<br />

/cm. dicidilur.<br />

(2) <strong>El</strong> dia que yo /inure. Id est , ciun moriar. idem si<br />

dicat , si moriar, vel post nutrient meant dabo: quia inter<br />

isla verba n ulla est differentia, ut in I. guodcomgn c 45. §.<br />

pen. D. de verb. oblig. Italics hie , quòd talis proinissio<br />

non dicitur conditional's, sed in diem, et probalur etiaor<br />

in 1. si pupil/us qui s'ali conditone, D. ile uoraliult. et<br />

ibi per Gloss. Et adverte, _mula es isla prowissiune statua<br />

oritur naturalis, et civilis obligatio, lint cffectus exaction's<br />

suspeudatur in diem mortis: ila probatur ex text. in 1. ram<br />

si arm morire' 17. D. de condir/. indeb. ulti I abetur, quòd<br />

proutissunt cam moriar, si ante morte io soh va tor a promitleute,<br />

non potest repel', tango:un iudehitunr: quod non<br />

est ex alio, nisi quia ante ulorteur nata erat naturalis, et<br />

civilis obligatio , et sic crat dehitum; narra alias cunrpeteret<br />

repetitio, ut in I. Arti isi/ prom 48. D. end. et ila tenet, et<br />

declarat Paulus de Gash% in dicta 1. earn sd cam morir,


8 1 2 Quinta Partida. Titulo XI.<br />

dias contados, o despues; como si dixesse: do (ç), maguer que aquel que la faze, non<br />

Prometo de dar o de fazer tal cosa, diez dias sabe si es verdad aquello so que faze la condiante<br />

que fine, o despues. E por tal promis- don, luego que la faze finca por ello obligasion<br />

corno esta fincan otrosi obligados sus he- do, si es verdad; o si non, finca desobligado.<br />

rederos , e son tenudos de la cornplir. Fueras Alas en la otra non es assi; que non puede<br />

ende, si ouiesse prometydo, de fazer la cosa ser obligado, nin desobligado por ella, fasta<br />

por sus manos (3) mismas, e non por otro. Ca que se cumpla (5) lo que seîialo. E si acaesentonce<br />

non valdria la promission, si el fi- ciesse que se cumpla aquello que dixo, finca<br />

nasse ante que la cutnpliesse. La tercera ma- entonce obligado. E si non se cumple<br />

laconnera de promission valedera es, como quando dion, entonce non vale la promission.<br />

promete vn orne a otro, de dar, o de fazer<br />

alguna cosa so condicion ; e esta es llamada en LEY XIII.<br />

latin promission condicional : e fazese de esta Fasta quanto tiempo decae ser complida<br />

guisa, diziendo assi : prometo a fulan , de dar,<br />

o de fazer tal cosa, si tal nane viniere de<br />

la promission.<br />

Marruecos a Seuilla ; o de otra manera seme<br />

Obligandose vn orne a otro, de ciar, o de<br />

L,r ,<br />

jante fiesta, que puede ser que se cumplira la fazer alguna cosa, en la primera de las tres rit. r,,<br />

11a. ro<br />

condicion , o non. E aun dezimos, que esta maneras que diximos en la ley ante desta, que Novi,.<br />

promission condicional se faze en otra mane- es llamada promission pura; maguer non sea Reeop.<br />

ra; corno si dixesse el que la faze: Prometo puesto en ella dia cierto (1), o logar, vale tal<br />

de dar o de fazer tal cosa , si han fecho Papa promission. E el juez <strong>del</strong> logar deue asmar<br />

a fulan ; o en otra manera semejante destas, segun su aluedrio, fasta quanto tiempo seria<br />

que pertenezca , o que sea fecha , a tiempo cosa aguisada, para poder cornplir lo que propassado.<br />

E esta condicion non es de tal natu- metio , aquel que se obligo. E si entendiere,<br />

ra, corno la primera que es <strong>del</strong> tiempo por que tanto tiempo es ya passado, de que fizo<br />

venir : porque en esta que es el tiempo passa- la promission, que la pudiera (Z) auer com-<br />

D. de condict. indeb. ubi et Bald. et idem Paul. in 1. 1. D.<br />

de consist. et demonst. ubi etianr Joann. de lino!. et Socirr.<br />

hoc teneat ; licèt Bart. in I. si ifa stipulates , la grande, in<br />

2. quæstione principali, D. dc verb. oblia. teneat, quòd<br />

quando dies est incerta quando, sed certa an, ut est dies<br />

mortis; dicatur obligatio conditionalis, et quòd interim ante<br />

mortem non sit nata obligatio, neque actio, licet alias<br />

habeatur pro pura respecta trausmissionis, et impediendæ<br />

repetitionis, per dici. I. nom si cum moriar. Conunanior<br />

opinio est in hoc contra Bart. et rectè: nam Bart. fundat.<br />

se in I. una, C. ut adio ab hared. et contra leærcd. ubi licit<br />

esse casum , quatenits textus ibi dicit, incipere actiones<br />

ab hæredibus; ad quod respondit Joan. de Imo]. et Socin. in<br />

diet. 1. 1. quòd aliad est, si proruitto post mortem meam,<br />

quo casa substautia proutissionis conlèrtur post modern, et<br />

per consequens tune non oritur obligatio antea, et ita procat<br />

dicta L unica; aliad est, cìtm promitto, cùm moriar,<br />

vet dicers, post mortem rueam dabo, quo casti statim oritur<br />

obligatio: et ultra ea , quæ in hoc adducit Joan. de<br />

Imol, et Socinus, confirmatur ex text. in 1. 1. §. si cmanci»<br />

palo, I). de collat. honor. ubi habetur, quòd relicturn ]ilio<br />

emancipato, cùm pater mondar, debet conferri per Cilium<br />

tanquàm acquisiturn patre vivente; quod tarnen sibi fuerat<br />

relictum post mortem, lit ius non teneretur conferrer et confirmatur<br />

etiam, quia decisio dirt. I. unica non venit ad decidendum<br />

casum stipulationis factæ cum moriar: quia decisum<br />

jam erat per leges autiquas, ut habetur in diet. Il. sed.<br />

ad decìsionem illius scrupulosæ dubitationis, de qua etiarn_<br />

in 1. scrupulosam 11. C. de contrals. et commit..stipelat.<br />

cùm veteres assignabant differentiam inter stipulatiouem<br />

factam, cam moriar, vet pridic quàm moriar, et stipulationem<br />

post mortem, quo casa non videhatur, quòd posset<br />

valere stipulalio, cùm ejus substantia conferebatur post<br />

mortern, ubi non erat subjectum, in quo obligatio fundad<br />

posset; quod tamen deciditur per illas novas LL. non obstare:<br />

et sic palet, quòd non loquitur decisio illius 1. unites<br />

in stipulatione cum moriar, de qua in veteribus LL. jam<br />

erat cautum. Tene menti ista : quia in causa arduissima ita<br />

in contingentia facci jam consului cura tribus alüs dominis<br />

de Regio Consilio, ad Regis nrandatum super hoc consulentibus.<br />

(3) Por sus manos. Facit I. unica, §. ne (miens 9. C. dc<br />

caduc. tollend.<br />

(4) <strong>El</strong> tiempo passado. Adde 1. ilaque 39. et I. aim ad<br />

prcesens 37. D. si cert. petal. et §. conditioner 6. Instil. de<br />

verb. oblio.<br />

(5) Fasta que se cumpla. A<strong>del</strong>e 1. cedere diem 213. D.<br />

de verb. signrfic. spes tantùru est in conditionali stipulatione,<br />

ipsamque transmittimus, si priers, quàrn existat conditio,<br />

moriamur, ut in §. sub conditions 4. Instil. de verb.<br />

oblig. Quod tarnen limita, nisi stipulalio succedat loco alterius<br />

promissionis, vet obligationis non transmissibilis: nam<br />

tune non transuritterelor, ut in 1. 2. §. si .cub conditione<br />

2. D. pro emptore, et 1. id quod 19. D. de constitut. pecan.<br />

Item limita , ut per Gloss. et ibi communiter Doctor. in 1.<br />

si decem cum penero, D. de verb. oblig. in gloss. 1. Et si<br />

fiat traditio ex contracts conditionali ante eventum conditionis,<br />

an transeat dominium, vet usucapiendi conditio? Vide<br />

1. '2. §. si sub conditane 2. D. de usucap. pro empi. ubi<br />

Paul. de Cast. et in 1. 1. 1). pro dote. Sed quid si conditio<br />

existat tempore, quo non est persona verè, vel bete; in qua<br />

obligatio fundetur, vide 1. postquam 5. in princ. D. ut legal.<br />

seu fdeic. nomi/:. caveat.<br />

LEX XIII.<br />

Qui promisit purè sine die, vel loci expressione, babebit<br />

tempus ad solvendum judicis arbitrio: sed qui certo loco<br />

promisit dare, vel facere, non apposita die ; si tantum tempos<br />

post prornissionem est lapsum , quòd ad ilium locum<br />

posset ire , nec ivit , malitiosè recusans; cogitur solvere in<br />

loco , ubi invenitur , cum pcenis, et interesse stipulatoris,<br />

quia in loco statuto solutum non fuit: sed si recepit promissurn,<br />

et poenam , aut interesse non petit, non polest<br />

postea illam petere. Hoc dicit.<br />

(1) Dia cierto. Et tune, quando dies in obligatione non<br />

apponitur, præsenti die dehetur, 1. aura qui Kalendis 41.<br />

in princ. 1). de verb. obis 's..<br />

(2) Que la pudiera. Adde L interdum 73. in princ. et<br />

1. continuus 137. §. cum ita '2. D. de verb. oblig. et 1. 2. §.<br />

si quis isla stipulatus, D. de eo, quod certo loco, et 1. si<br />

mandato, §. quæsitum, D. de frdeJussor.


plida si quisiesse , deuele apremiar que la<br />

cumpla luego, fasta tiempo cierto; señalando<br />

vn dia cierto , que el touiere por guisado<br />

(3), a que fuga lo que assi prometio. E<br />

si por auentura promctiesse un orne a otro,<br />

de dar o de fazer alguna cosa en logar cierto,<br />

non señalando dia a que lo cumpliesse;<br />

si este que fiziesse la promission, andouicsse<br />

refuyendo maliciosamente, por non complir<br />

lo qué auia prometido; dezimos que si tanto<br />

tiempo fuesse ya passarlo, que pudiera ya<br />

ser ydo a aquel logar, a cumplirlo si quisiesse<br />

, deuele apremiar el Juez <strong>del</strong> logar (4), que<br />

lo cumpla alli; maguer non sea fallado en<br />

aquel logar, que auia prometido de lo cumplir.<br />

E no tan solamente es tenudo de cumplir<br />

lo que prometio de dar o de fazer; mas<br />

aun dezimos, que decae pechar lemas desto,<br />

todos los daños (5) , e los menoscabos que<br />

rescibio el otro, por razon que le non curnplio<br />

en aquel logar, lo que le prometio. Pero<br />

si aquel a quien fue fecha la proalission, res-<br />

(3) EI bufere por guisado. In constituta pecunia est<br />

]imitatum tempus 10. dicrum , ut in 1. prornissor 21. §. 1.<br />

D. dc constai. pecan. in alias venò tempus est arbitrio judicis,<br />

ut hic, et in §. fin. Instil. de inutil. .ei,uul. 1. ritura<br />

13. et 1. quod dieimos 105. 1). de solaiion. el ita licit Bart.<br />

in 1. corn qui Ku/endis , §. 1. 1). cod.<br />

(4) <strong>El</strong> juc g. <strong>del</strong> logar. Non aperit, quis Judex sit iste:<br />

tarnen inteltige dc judice aliàs competenti , obi poterat promisor<br />

convenari, ut et notat Azo C. obi canoes. qui cert.<br />

loro dare promis. in summa, .et tenet Glos. in I. 1. 1). dc co,<br />

quod cerio loco , et in 1. si duo 16. §. 1. 1). de constit. peanm<br />

et asta est comnrunis opinio. Bart. tarnen post Nicol.<br />

de Mathat. in dicta 1. 1. D. de co , good certo loco , tenet<br />

contrariarn opinionem, quæ fuit Piacentini, pro cujus opinione<br />

de jure commuai sont fortes lepes, scilicet I. cum qui<br />

43. 1). c/c judic. et diet. §. prina's, 1. si duo, supra allegato:<br />

sed tene cornmonem opinaoner,i; et consomire videtut ista<br />

]ex Partìlr, gum in quantum dici t., el jut= <strong>del</strong> logar , semper<br />

intelligit de judice ordinario, coram quo reus potest<br />

conveniri, et quando incerto loco fuit destinata solutio, non<br />

inspiritor (mood forum locus, ulti fait (acta promissio,<br />

quando in tali loco promitlens non haberet dornicilium, ut<br />

dixi in I. 32. tit. 2. Pest. 3. vide text. ubi et Bart. et Aug.<br />

natant D. ile solid. et in I. 3. D. de /10 11/S nine/or. judie. possid.<br />

Sed quid si reus promisit se soluturunr llispati, et non solvit?<br />

an eins tidejussor potent conveniri in loco dprnicilü rei<br />

principalis? Albetac. post Guillielmurn in 1. centun Capua,<br />

D. de co, quod certo loco, tenet , quid non ; ímò quòd de-<br />

Let conveniri in loco sui proprii domicilia , vet alio idoneo:<br />

quia alias esset licere, quid obligaretur in tribus lucis, cùrn<br />

principalis tantiun esset obligatus in doubt' s; et sic teneretur<br />

in duriorem causam , contra I. grace, §. Nod, de fidejus•sor.<br />

et licit hoc probari evidenter in duct. 1. centum Capun7,<br />

in versic. acque oportcbil.<br />

(5) Los dados. Adde I. arbitraria 2. §. fin. cum 1. sequeut.<br />

1). dc co, quod certo loco , et cap. dilecli 17. de foro<br />

compri.<br />

(6) Parcebie.sse. Anide 1. centun Capua S. et I. fin. D.<br />

de co , quod certo loco , ubi vide Bart. col. 4. et pondera<br />

verbum de sit volunlad, posit um in ista lege, quia ex<br />

Loc. probatue, quid hoe iuducat it ex tacita remissione, et<br />

sic, quid recipiendo sorlem , tacile vidctur interesse , et<br />

prenam remittere: et confort hoc ad quu•stioneii , quart Ponit<br />

Bart. in dirt. I. tin. in fire, an per protestalaouenr rernaneat<br />

salva petitio interesse, vide ibi per cum: et atis<br />

Torri, II.<br />

De las pronlissiones, e pleytos, &e.<br />

eibiesse (6) de su voluntad <strong>del</strong> otro, lo que<br />

auia prometido de dar, o de fazer; e entonce<br />

non le demandassen los daños, nin los menoscabos,<br />

nin la pena que fuesse puesta, nin<br />

fiziesse enmiente (7) de ninguna destas cosas;<br />

dende a<strong>del</strong>ante non gelas podría demandar,<br />

magner la pata non fuesse fecha en el logar<br />

do era prometida de fazer.<br />

LEY<br />

XIV.<br />

815<br />

Corno non puede ser demandada la cosa que<br />

es otorgada por prornission , fasta que venga<br />

el dia, o que se cumpla la condicion sobre<br />

que fue fecha.<br />

A dia cierto , o so condicion prometiendo Lec ,,<br />

vn orne a otro, de dar, o de fazer alguna co- / lb.<br />

lib. ro<br />

sa ; non es tenudo de complir la pronlission, Novia.<br />

fasta que venga aquel dia , o que se cumpla Recop'<br />

aquella condicion , sobre que fue fecha. E si<br />

por auentura muriesse alguno <strong>del</strong>los, arete<br />

probalur hic , quòd protestatio conservet tale jus, et quid<br />

recipiens sortem sine accessionibus debitis ex niera , sibi<br />

præjudicet in accessionibus: adde Bart. in 1. si cui, §. 1. D.<br />

de verb. st«rr fc. per 1. 4. C. depos. Et quid si maritus (cui<br />

ex mora, propter dotern non solutano,, jam debebantur accessiones<br />

dotis, justa rap. salubri/cr 16. de astir.) recipit<br />

dotent sine istis accessionibus? an siti prajudicet , ut illas<br />

amplids non posset petere? Vide Iialdum notanter in 1. fin.<br />

§. 1. col. 2. versic. adaer/e, D. dc jure dolium, et concludere<br />

vidctur post Petrillo , quid suolato principati , ista incrementa<br />

peti non possiot: quia veuiunt judicis officio mercenario,<br />

super quo non potest per se fuudari juniiciurn, 1.<br />

si is ludido 23, 1). de except. rei judic. et ubi subdit Hied.<br />

notabile verbuni, quid quando lex dispouit circa accessoria,<br />

non ceusetur inducete obligationem, sed judicis officinal;<br />

allegat duct. 1. 1. conjuncta dart. 1. cenlunz Capisci, S. 1). de<br />

co , quod recto loco: et de recipiente dotino sine presa , atiàs<br />

ex mora iucursa, quid sibi præjudicet in pana , vide Socio.<br />

coosil. 18. vol. 1. col. '. 2. et 3. incipit proseguendo ordinero.<br />

Item si dominus post annum, et diern, in quo vassatiric<br />

tenetur potere iuvestituram nb hærede domini, recipiat<br />

vassallurn ad obedienliarn, vidctur remisisse ingratitudiuena<br />

morne, si coutrariurn non fuerit protestatus, vcl<br />

jnsto errore ignoranter faceret, serundiiin Bald. post Glos.<br />

ibi in cap. I. in princ. col. '2. quo tempore miles. Adde quod<br />

notat Bald. in §. firmi/rr, de pro/tib. fetid. alien. per Frederic.<br />

de vassallo rniticute loco sua nrilitern non acceptabilem,<br />

q uid tatuar si dominus corn acceptavit, sit juri satisfactoui<br />

, argani. 1. sed el si suscepit 52. T). c/c judic. et 1.<br />

satisdare, 1). qui .satasdare rogasi. Et de recipiente<br />

rem deteriora tarn , au præjudicet cibi in nestinratione <strong>del</strong>eriorationis?<br />

Vid. Glos. in 1. et elegturter , §. non solunz , D.<br />

dc dolo, et per Bart. notabaliter in 1. qui cibi, §. qui .Setchum,<br />

1). dc solution. et per Bald. in 1. Constit. D. veteris<br />

, §. tiri. versic. item nota, obi de recipiente roncinurn<br />

deterioralurn de norte.<br />

(7) Enmien/c. Facit, quia si protestaretur in contrarium,<br />

posset adhuc petere accessiones : vide qua dixi supra<br />

in gloss. precedenti.<br />

L E X X I J'.<br />

Lirèt prornissor non tenetur ante dici eventum , vet<br />

conditionis existentiarn, stipulatoti si tarnen conditio aurpletur<br />

aliquo coram mortuo, teueutur Irccredes, sicut et<br />

ipse si viveret. Hoc (licit.<br />

L1111 02


814 Quinta Partida. Titulo Y1.<br />

que se cumpliesse la condition, o que vinies- fizo cl obligamiento.Otrosi dezimos, que quanse<br />

el dia a que lo deuieran cumplir ; los sus do promete alguncl orne a otro, de darle cada<br />

herederos (1), de aquel que finasse, fincan en a fro (2) tantos marauedis, o de fazerle tal cosa,<br />

aquella misma manera obligados, para cum- non señalando en que ,sazon <strong>del</strong> año; que tal<br />

plir lo que fue prometido; maguer viniesse la promission se entiende , que deue ser rompli-<br />

condition, o el dia, despues de la muerte de da en la fin de cada vn año (1). -Mas si la pro-<br />

qualquier <strong>del</strong>los.<br />

mission fiziesse assi ; dizicndo que le dacia, o<br />

que le farla aquello que le promete, en todos<br />

LEY XV.<br />

los afros (4) de su vida; entonce se entiende,<br />

que deue complir lo que promete, en el co-<br />

Corno deue ser complida lec promission, que es mierl;.o de cada vn año. E aun dezimos (S),<br />

fecha en rcl:.on de dar, o de pagar en lcnlendas<br />

cada cilio cosa cierta.<br />

que quando algund orne promete a otro , d e,<br />

dar, o de fazer tal cosa , non señalando en<br />

que sazon, Din en qual din; obligandose, cjue<br />

si esto non diesse, o non fiziesse , que pecharia<br />

por pena tantos nlarauedis, o tal cosa ; entonce<br />

se deue entender, que se puede demandar<br />

la pena (6), quando aquel que fizo la prom:ssion<br />

pudiera dar, o fazer lo que prometio,<br />

e non quiso, seyendole demandado ers juyzio<br />

(7). Mas si la condition es puesta en cl<br />

Le ,. r Calendas (1) son llamadas el primer dia de<br />

iii• r cada Ines. E porque acaesce a las vegadas, que<br />

lib. ro<br />

Nr,r is, al un orne promete a otro, de dar, o de fazer<br />

g<br />

J1.c p. alguna cosa en Kaleudas, non señalando quale,;<br />

eri tal caso como este dezimos, que se deue<br />

complir la promission en las primeras Kalendas,<br />

que vinieren despues de aquel dia que<br />

(1) Herederos. 'l'ransmittitur stipulatio contra hæredes,<br />

ei irl harectes, sive in dando, sive in facicr ulo comsistat, I.<br />

artrris 13. C. dr, rontruh. et commit. slipecl. et adde §. cum<br />

rlcu'S 25. Instil,. de /anti/. sliprtl.<br />

LEX XV.<br />

Si promisi solvere in Kalendis, intelligitur de primis<br />

proximis futuris: et si pronzitto solvere quolibet anno, intclligitur<br />

in fine anici: sed si prornitto omnibus anis, intelligit.ur<br />

in principio cujuslitet anni. Item si stipulatio inc<br />

ipit it prumissi one peacedeuti sine die, pana proroissa si<br />

contra fecerit; comurittilur pcena, quando irr judicio petitur,<br />

et pulci implore, nec implevi : sed si stipulatio incepit<br />

à prmredcmti coudit.ione, non committitut' pana nisi post<br />

rico-tem oncia ; vel quando desiuit posse dari , vel fieri , ut<br />

Aula ces promissa perditur, uroritur, vel destruitur. Hoc<br />

died.<br />

(1) Calendas. Greci Isalendis carent; undè forrnatum<br />

fuit provcrbiuni ab Augusto Cesare, ad Irālcnclas Græcas,<br />

ad signiticaudnm, nunquàm Futurum: vide per Jason. in I.<br />

ccnte'siznis in princ. D. de verb. obli', vide Erasm. in Apoph.<br />

Chit. 1. cent, 5. in Adag. 84.<br />

(2) Darle cada cito. Approbat opinionem Gloss. irr §.<br />

qui hoc anno, Instil. de Mali/. slipttl, ubi Joannes Faber<br />

aliter dicebat: aliter etiam dicehaut Bart. et Aller. et alii<br />

in I. qui hoc anno, D. de verb. ob/c . ubi dicutt , quòd<br />

quando surit laciendæ pluies præstat.iones , et tempus adjicitur<br />

causa tuultinlicaudæ obi'gationis, quod est, quando appuuitur<br />

ira tempore obligatiouis; tune quolibet præstalio<br />

debeat, ieri in principio annoi, tam in cont.ractibus, quàm<br />

in ulti ois voluntatibus: quando cairn una præstatio tarrtinn<br />

est fieuda, ut si pronzitto decem loe anno ; lune quia<br />

tem pus censetur apposituns causa differeudæ solutionis, et<br />

sic favore debitoris, debetur in fine amni: quando vcrò ternpus<br />

appanitun' causa multiplicande obligatioris, tune videtur<br />

apponi cavare creditoris, scu stipulatoris; et sic præstari<br />

debet irr principio averi, ut sic mnitiplicetur favor: sed<br />

ut hic vides , ista commuais opimo hic reprobatur, et approbatur<br />

opinio, de qua in dicta gloss. ut sic distiuguatur,<br />

an prounittat quid auaura, vel promtittat quid præstandum.<br />

quolibet anno. Et adverse, quia in hoc non fuit sequela ista<br />

les opinionem Aeon. sed opinionem Joan. et Bulgar. de<br />

qua in diet. §. qui hoc anno; nani Azo C. de cazlrah. et<br />

commit. stipai, in summa, col. 3. versic. est dzfierentia,<br />

udii volt refer-re inter promissionern annuam, vel singulis<br />

:nu is: et forte issa les ideò elegit opinionem Joan. et Bulg.<br />

et Accnrsii in diet. §. qui hoc anno, quia cìunm exprimit de<br />

solutions fionda irr quolibet anno, videtur hoc appronti causa<br />

differendæ solutionis , et sic, quad riots possit peti aule finem<br />

anni ; quando vera hoc non exprimit , quia non videtar<br />

voluisse differre solutiouemr, debcatur in principio anni,<br />

ut favorabilius sit provisum ei , cui promiltitur.<br />

(3) En !a fizz de cada vn ai o. Qui aunts incipit à die<br />

promzissionis , ut tie introit, et probatur in diet. 1. qui hoc<br />

anno 42. D. codent ; iu aliò vcrò cmrtractu, velati si ven.<br />

didisti mili fundunn, et conversi solvere pretium usque ad<br />

antrum; tunic: non coni putabitur annus à die iraditionis<br />

fundi , ut in I. ,Iuliantts 13. §. ojjerri 8. D. de action.<br />

empii , et in 1. tali 43. ubi bonus text. D. dr' jrme dota nn,<br />

et tenet Albcr. ira diet. 1. qui hoe arano, et vide qua' risi in<br />

1. 11. et 12 tit. 11. Part. 4.<br />

(4) En todos los aïzos. Adverte hic ad vulgare Jujus<br />

verbi annutrm. Et quid si non dixerat, en toclos Jos ai1os<br />

de su vida , sed pronzitto decem quoad vied? an tune intelligeretur<br />

de decern pracstandis quolibet :,urto; vel de semel<br />

præstandis decena tantùm miuutatinr per totum tempos<br />

vite Mills? Vide Bart. cujus' distinclio in hoc commurriter<br />

approbatur, in 1. cum qui ita, §. qui ifa stipulator, versic.<br />

goccio promittls, D. cod. ubi distinguit, referre promit-i<br />

tatui panperi, vet diviti : vide ibi: et an in caso, in quo<br />

semel debentur, possint peli simul, vet minutatim, vide<br />

Angelum, et Joann. et Paul. et I{apha. Coma. tenentes,<br />

quad semel peti possum, per ilium text. Bart. tarnen tenet,<br />

quint minu,tatim debeautur, et cum Bartolo tenet ili Alesand.<br />

et tenet Gloss. in 1. legalcznz, D. de am ntzs legal. et<br />

dictum Angeli, et aliorum videtur veri us, et æquius. Et<br />

nota ex ista lege, quòd idem sit dicere, pronzitto quid rari<br />

omnibus annzs vite tun, quod pronzitto sin,; ales annis vite<br />

Luca: quod bene nota ad dictum Bart. in dicto §. qui ita<br />

stiprtlatur.<br />

(5) Dczimos. Ortumi habuit Al. ita stipulatus 115. D.<br />

de verb. obli .<br />

(6) La pena. Caule drat, la pena: tram ipsum principale<br />

promissum statirn posset peti , ut in 1. 13. in print.<br />

et ibi risi , supra cod.<br />

(7) Demandado en jurzio. Idem die, si alias per interpellationem<br />

extrajudicialem constitueretur irr mora, secundùrn<br />

Bart, et Doctor. magis communitcr in I. ifa stipulatus,<br />

9. et 10, col. D. colera, et idem Bart. in 1. si parlo<br />

quo pcenam, C. dc pactis, et in 1. nuda, C. de contrah. slipul.<br />

Litis tamen cortestatio secuudiirn cum operabitur, quod<br />

impurgabiliter mora committatur. Adverte tameu, quia<br />

ista lex videtur exigere, quod lis cmrtestetur super prima


De las promissianes, e pleytos, &c.<br />

815<br />

pleyto ante <strong>del</strong> prometimiento, diziendo assi: Si el pleyto sobrella por demanda, e por respues-<br />

vos yo non diere, o non fiziere tal cosa, prota.<br />

E el segundo caso es, si vn orne entrasse<br />

meto de vos dar, o pechar lentos marauedis; fiador a otro, diziendo assi : Si fulan non vos<br />

tal condicion como esta , se entiende que se<br />

diere tantos marauedis, prometo que vos los<br />

puede alongar, fasta el dia de la muerte de dare yo. Ca si aquel que rescibe promissions<br />

aquel que fizo la promission; o fasta aquel demandare en juyzio al debdor quel pague<br />

tiempo, que la cosa prometida non parece, aquellos marauedis, e non gelos quiso pagar;<br />

por muerte, o por que es destruyda, o perdi- de alli a<strong>del</strong>ante sera obligado el fiador, por la<br />

da. E de aquel dia en a<strong>del</strong>ante puede ser de- promission quel fizo, e deudos luego pagar.<br />

mandada la pena.<br />

<strong>El</strong> tercero caso es, si alguno dize assi en su<br />

LEY XVI.<br />

testamento (3): Si mio heredero non diere a<br />

fulan tal heredad mia, o tal cosa, marido que<br />

le peche tantos marauedis, o que le de tal co-<br />

Del prometimiento que es fecho so condicion, sa. Ca si el heredero, despues de muerte <strong>del</strong><br />

quando se deue complir.<br />

fazedor <strong>del</strong> testamento, puede dar aquella cosa,<br />

e non la dio; de alli a<strong>del</strong>ante pue<strong>del</strong>e el<br />

otro demandar por juyzio, que gela de, o quel<br />

peche la pena que fue puesta sobre ella. <strong>El</strong><br />

quarto caso es , si algund orne dize en su testamento<br />

(4): Si fulan, mio ,krug, no fuere<br />

a tal logar, o non fiziere tal cosa, mando<br />

que sea libre: ca luego que aquel sieruo pudiera<br />

(5) faxer aquella cosa, que le defendio,<br />

e non la quiso faxer, finca libre.<br />

La condicion, quando es puesta en el pley-<br />

Lep r,<br />

ti/n1.1, to ante <strong>del</strong> prometimiento de la pena, dixi-<br />

lisr. JO<br />

Noeis. ni s en la fin de la ley ante desta , que se<br />

Recop. puede alongar, en todo el tiempo de la vida<br />

de aquel que faze cl prometimiento. Pero casos<br />

(1) y a, que non seria assi. <strong>El</strong> primero<br />

es, quando la promission se faze de vna cosa<br />

a dos ornes, a cada vilo dcllos apartadamente<br />

en visa manera ; conio si dixesse cl vno: Si<br />

non diere a fulan tal mi viîia, prometo que<br />

la de a ti ; e dixesse esso mismo al otro despiles:<br />

que si non diere a fular tal lisi viña,<br />

prometo -que la de a ti ; ca si alguno dcllos<br />

le demandare en juizio aquella cosa quel promet<br />

io, deuegela dar. E maguey cl otro le quisiesse<br />

moues pleyto sobre ella, non es tenudo<br />

el que la assi prometio, de responderle. Mas<br />

ante dezimos, que la deue dar en todas guisas<br />

, a agile] que primeramente comento<br />

paclione, ut possit agi ex poenali stipulations: sed adirne<br />

terre, quod elisi , quia casus litis contestaliouis hic expressus,<br />

per quem constituilus in mora , non excluait alios modos<br />

per quo, quis in ag ora constituatur, et .presa peti possit,<br />

maxime haie de jure Regni dici. I. parescicndo, quai facit<br />

cessare opiniones, qua eraut iu dict. 1. nuda, ubi Gloss. et<br />

Bart. et per Jason. in dici. 1. ila slipulalus, 13. et 14. col.<br />

An autan isla stipulano pcsnalis navet primam obligatiostero,<br />

est diflleilis quæstio, in qua varia! surit .opiniones super<br />

iutcllectu 1. obli'alionumPère 44. §. fin. D. de action.<br />

et ob/i ul. et 1. proda 21. D. de action. empli: vide per<br />

I3artolum hi dicta 1. ila sliltulafus, ab 11. usque ad 15. col.<br />

et per A!lteric, 15. et 16. col. et per Jason. à 15. osque ad<br />

fureur, et opiuio Iartoli ibi est mugis comnruuis, secundiu7r<br />

Jason. ibi col. 16. et vide 1. 35. infra codear.<br />

LE .Y 3Y/".<br />

Ponit casus fallentire ad regulara, de qua supra 1. proxima,<br />

dc stipulatioue, quae in ipit à pracedeuti conditions.<br />

hoc licit. Ortum haber al. si Titius 9. D. de verbos •. ob/ia.<br />

et à 1. fidejtt.ssor 16. §. fin. D. dc ficlrjuss. cl à 1. 1. §. i/em<br />

Si ira S. D. ad Leg. I crlcid. et à 1. ita stipula-tus 115. §. 2.<br />

vessie. Sabinrts , 1). de verb. obli . et à 1. libertas 17. §. 1.<br />

D. ele merntact. testam.<br />

(1) Casos. Surnpta est bree lex ex dictis Azon. C. de contralti.<br />

et commit. stipal. ill suss ma , col. pen. ir princ. versic.<br />

sed care/pi/ur, et à Gloss. in 1. ita stipulants , in verbo<br />

.cpottdes, 1). de verb. obli^.<br />

LEY XVII.<br />

Del prometimiento que es fecho so condicion,<br />

e a dia seiralado.<br />

A dia cierto, so condicion prometiendo<br />

vn orne a otro, de dar, o de fazer alguna cosa<br />

; magner se cumpla la condicion, non es tenudo<br />

por esso el que fizo la promission , de la<br />

cumplir si non quisiesse, fasta que venga el<br />

(2) Primcranzcntr. Ortum ballet à 1. si Titius 9. D. c/c<br />

verb, oblii. inimica est juribus perplexitas, ut patet in judiciis,<br />

1. fier minorent. 54. ibi notalur, 1). de jo e/cc. Iialcl. in<br />

1. crins Papireiaoue.c , col. I. C. ele sentent, el infer/oc. onrn.<br />

j« dicurer. Item vitiat iuslitutiouern, 1. si Titis 16. 1). de condit,.<br />

institut. eo quia testator volait tacere perplexitatenr: si<br />

taruen perplexitas coulingeret praler votuntatem teststoris,<br />

lune non vitiaret, I. qui gttudrin,genta 3S. in priucip. el ibi<br />

Bart. et Paul. Castr. D. ad Lege n /'ielrir/.<br />

(3) En su testamento. Speciale est in testarneuto, ut<br />

bic, et in I. 1. §. ilr •m si ila S. 1). ad Leg. Pille. et in I.<br />

/ta sl/palalrts 115. §. 2. vessie. Sabinus, col. 7. D. ele verb.<br />

obl/j .<br />

(4) En .sri les/amento. Speciale est in testameutis , ut<br />

bic, et in I. 1. §. lient si Nec 3. 1). ad Leg . t'? etc. et in 1. ila<br />

slipu/alti, 115.' §. 2. vers. Sabinus, et ibi Bart. col. 7. D.<br />

de vert,. obla .<br />

(S) Pudiera. A<strong>del</strong>e 1. libellas 17. §. 1.1). de manum.<br />

testane. et est speciale libertatis favore: aride etiarn, quod favare,<br />

etc. prosequerc Iros libertatis favores , ut lisi in I. 4.<br />

tit. 5. Part. 3.<br />

LEX XVII.<br />

Die, et conrlitione in prornissione appositis , ex isten te<br />

corditioue, expectants dies. Item procnittets sub caudillone,<br />

onorino ex ti tura , ut si ce:lum d ;ito non let/gens, v el<br />

siatiur est obliga tus. floc dici1.


$ 1 (i Quinta Partida. Titulo XI.<br />

día (1) que seFialo, a que la cumpliesse, o la LEY<br />

deuc cumplir. Otrosi dezimos, que si alguno<br />

pusiere condicion, con prometimiento que frziesse<br />

a otro, ele dar o de fazer alguna cosa,<br />

que si la condicion es de tal manera, que<br />

comiere en todas guisas, que seguid curso<br />

de natura, que non venga ; que luego que es<br />

fecha la promission desta guisa, finca por ello<br />

ohligado el que la faze. E esto seria, corno si<br />

dixesse: Si no tanxeres (2) con el dedo al Cielo,<br />

prornetote de dar, o de fazer tal cosa. Ca<br />

pues cierta cosa es, que ningun orne, segun<br />

curso de natura, podria esto fazer , finca (3)<br />

porcnde obligado el que faze la promission.<br />

Esso mismo dezimos que seria de las promissiones,<br />

que los ornes fazen so otra condicion<br />

qualquier, que fuesse semejante dcstas._<br />

(1) <strong>El</strong> dia. Orlum habet à 1. in ilia 8.1). eodem, et intellige,<br />

quando dies est adjecta conditioni validæ dependent.i<br />

à facto pronrissoris, ut in dicta 1. in ilia , in princ. si<br />

mien apponerctur facto negativo, et conditionali alerius<br />

terni , tune stai ru , quod non possit fieri, cedit dies, ut in<br />

1. ]roc jure 10. D. et ista fait opinio Joan. relata per Glos.<br />

in dicta I. hoe jure, que comrnuniter ibi approbatur per<br />

Doctor. Sed adver'te , quia lucc Ics , nihil in hoc distillwrens<br />

, videtur approbare opiuioeem Azon. de qua etiam<br />

per Gloss, in dici. 1. hoc jure, et posit Aso C. de contraiz.<br />

s/ipul. its summa, col. peri. vers. ubi chant in stipulaiione,<br />

cujus resolutio est, quod save ietplcnseutuun conditiouis dependeat<br />

à facto pronrissoris , live à facto tertii, sen alias;<br />

colline debeat expectari dies, quando simul fuit appositus<br />

curo couditiouc , sets fuit apposita conditio, el dies in promissionc:<br />

licet cairn, secundum cuor , <strong>del</strong>icicule coiditiote<br />

slat im possit agi aule diem; tanien obstabit exceptio de æquilate,<br />

quia slipulatio coutiuebat dient : et buie opinioni adkerere<br />

videtur ista les, ut patet ex ejus verbis; ideo tese<br />

mentì earn: et ex rationabilis isla provisio , quia dies scalper<br />

in dubio videtur appositus favore pronrissoris, et causa<br />

difl'rreudi solutioeeo; onde licet conditio existat ante diem;<br />

speraci (elect dies appositus favore pronrissoris , et ita videtur<br />

terteudurn per istarn legem, live (lies adjiciatur disposilioni,<br />

sive comlitioni, et sive conditio dependeat ex facto<br />

pronrissoris, sive ex facto alterius, vet ex viribus fortunæ,<br />

quidquid its conlrarium distinguendo dixerit Bart. in 1. ila<br />

sliprrlalus, col. autepen. vers. 4. circa prardrela, D, de verb.<br />

ob/iq. Ad lirisitatìones tattier, hujus legis, et istius ruateriæ,<br />

vide Bart. et Doctor. in 1. insulam, I). dc verb. oblig. ubi<br />

Bart. distiuguit inter prcuaun legalem , et conventiotalem,<br />

et allegat text, in cap. conznzi.esa, de elect, lib. 6. arts distinctio<br />

videtur conlinuli per text. in diet. 1. in ilia in princ.<br />

obi est stipulatio couveutioualis de dandis decem , si intra<br />

lerutinuni Stichum non dederit , et textus decidit, quod<br />

ailhuc debet expectari dies.<br />

(2) Si non tanxeres. Cito dicitur affirmative, si digito<br />

emhtm teti,eris, conditio isla inxpossibilis vitial contracturn<br />

, et promissor non obligator, ut in 1. impossrbilr;e 7. D.<br />

de verb. oblig. et Inst. de intl. slipul. g. si inzposcibilie 11.<br />

cine vero poniitur negative, ut in isla 1. quia tutte est conditio<br />

necessaria, non viliat contractual, et promissor reivanet<br />

obligates, ut in 1. in ilia , 2. respon. D. de verb.<br />

oblr. give concordat cum isla.<br />

(3) "'how. Nam qui peomittit sub couditiotte, quæ omnirnodñ<br />

cxtitura est, purè videtur promittere, 1, .ci pupil-<br />

/ut 9. §. Arti sub conditiorre, D. dc notation. 1. cedere diem<br />

XVIII.<br />

Como , si se muere , o menoscaba la cosa que<br />

vn come promete de dar a otro , non es Zenudo<br />

de la pechar.<br />

Cosa seilalada (1) prometiendo Vn ()Me a Ley 1,<br />

otro de dar, o de fazer a dia cierto (^), si la tit.<br />

cosa se muriesse en ante <strong>del</strong> dia, de su muer- Nleboris<br />

.i.n<br />

te natural, sin culpa (3) <strong>del</strong> que faze la pro_ Relee'<br />

mission , non es tenudo de la pechar , nin de<br />

ciar ninguna cosa por razon <strong>del</strong>la ; mas si muriesse<br />

despues <strong>del</strong> dia que deuiera ser dada;<br />

et-ronce seria tenudo, <strong>del</strong> pechar la estimacion<br />

de la cosa. E si quando la cosa seîialacla que<br />

prometiesse alguno a dar, non dixesse ciertamente,<br />

en qual dia gela daría ; si despees<br />

desso gela pidiesse (4) el otro a quien fue<br />

prometida, pidiendogela, e non gela quisiesse<br />

dar, pudiendolo fazer (5), dezimos que si mu-<br />

213. D. de verb. signifzc. et dict. 1. in illa, 2. respons.<br />

LEX XVIII.<br />

Si res promissa ante diei eventum sine culpa promissoris<br />

moritur, liberator promissor; sed si post moritur, tenetur<br />

ad ejus æstimationem: si verb promissa fuit sine die, et<br />

autegnàm stipulator earn petat, moriatur , liberatur promissor;<br />

si post , tenetur ad promissionern. Iloc dici t.<br />

(1) Cosa seìralada. Iloc dicit, quia sects esset , si promitteretur<br />

genus, ut in 1, in catione 3e. §. incedo; 5. D.<br />

ad beg. Pale. vel si promitteretur quantitas, ut in I. iorendiunz<br />

11. C. si cert. petal. si tameu debeatur genus respecttt<br />

certæ, et deterrninatæ speciei, tune re pererupta ante moral-1i,<br />

extinguitur obligatio generis, ut in 1. in navette Sauf<br />

ii 31. D. local. et idem si debeatur genus, sed species est<br />

in solutione, Tacit 1. cicc//o 26. §. 2. et 1. pen. §, pen. D. de<br />

no.ral, notat gloss. magna circa medium in 1. 2. C. de rescind.<br />

vend. et tenet etiam Angel. in I. sad si ex stipulatione<br />

, D. de verb. oblig.<br />

(2) A dia cierto. Qui interpellat sine interpellatione hominis,<br />

ut in 1. magnum 12. C. de contrail,. slipul. et (learn<br />

its I. 8. tit. 14. infra cad. Part. Quid si dies esset incerta,<br />

vide per Bart. et Doctor. in 1. ila stipulates, 2. quæst. principali,<br />

D. de verb. oblig. Et estende, et limita istam regularn,<br />

quod dies espressa interpellet, et constituat proniissorem,<br />

vel debitorem iii mora, ut per Jason. in I. ,si ex legati<br />

causa , 3. et 4. col. D. de verb. oblig. Sed an conditiouis<br />

eventus constituat debitorem in mo ra, vide Bart. in dicta<br />

I. ila slipulalus, D. cod. ubi in antepen. col. tenet, quod non.<br />

(3) Sin culpa. Ut si occidit servitor promissum, vet neglesit<br />

infirmurn, 1. si servum 91. in princ. D. de verb. oblio.<br />

et vide per Bart. ibi circa hoc , quando noci curavit inli.rmum.<br />

(4) Pidiese. Etiam extrajudicialiter, ut notat Gloss. in<br />

1. atei Pomo, §. cohcrredes,. D. de verb. oblig. nisi peteretur<br />

id , quod somma per officium judicis est debitum: quia tune<br />

deberet interpellari in judicio, ut in 1. cum poslulassent 44.<br />

in princ. et ibi Bart. D. de damn. infect. vide Jason. in<br />

dicta 1. si ex legati causa, autep. et pen. col. ubi etiann<br />

punir alias tres limitalioues,<br />

(5) 1%azer. lIabes hic, quid difftcultas excusat debitorem<br />

speciei à mora; idem habetur in 1. quod te milli 5. ubi<br />

vide Bart. pen, col. D. si cert. petal. A<strong>del</strong>e etiam 1. cum<br />

serous 39. et 1. cum res 47. in princ. D. de legal. 1. et vide<br />

etiam per Bart. in I. continuos, §. illud, col. fin. D. de verb.<br />

oblio. Similiter etiam diflcultas excusat debito rem fact; á


De las prornissiones, e pleytos, &c.<br />

riesce la cosa despues, de su muerte natural, LEY<br />

XX.<br />

que es tenudo de la pechar. Pero si se mu-<br />

817<br />

riesse en ante (6) que el otro gela demandasse,<br />

enfonce non seria tenudo el que la pro-<br />

De que cosas se puede fazer el prometimiento.<br />

metio , de darle ninguna cosa por ella.<br />

LEY XIX.<br />

los<br />

tre<br />

Qualquier cosa que sea en poder (1) de Ley ,,<br />

o rnes, e acostumbrada de enagenarse en- tit• ',<br />

ellos, puede lib. i<br />

ser prometida. E esso mis- Noois.<br />

Si aquel que promete la cosa, la mata, como<br />

es tenudo de la pechar:<br />

Cierta cosa prometiendo de dar vn o rne a<br />

otro, si despues lesso la matasse (1), tenudo<br />

seria de la pechar; fueras ende, si lo fiziesse<br />

con razon derecha. E esto seria, como si aduella<br />

cosa señalada, que ouiesse prometido de<br />

dar, fuesse sieruo, e despues lo fallasse con<br />

su mugcr , o con su fija ; o fallasse quel auia<br />

fecho otro yerro alguno semejante deseos , por<br />

que lo ouiesse a matar con derecho (2) : enfonce<br />

non seria tenudo de pechar por el ninguna<br />

cosa.<br />

mora , ut in 1. si velzenda 10. §. si ea, versic. idem jurz:r,<br />

D. ad Leg. Mod. de jactu, et terrent omnes Doctores in<br />

dicta 1. quad le mi/u. Sed an excusct debitorcm quantitatis?<br />

Stint diversæ opiniones, de quibus vide per Alexand. in<br />

dicta 1. quad le, et difficultas nascitur propter textual ill<br />

1. ad diem 77. D. de verb. Wig. et per texturn in cap. srglzfcan/e<br />

7. de pignor. Milli satis placet in hoc , quod dicit<br />

Joan. de Imol. in diet. §. il/ud, col. tin. quod si debitor<br />

quantitatis fecit quantum potuit, ut solveret, vet expleret<br />

id ad quod tenebatur, quòd tune casus superveniens bend<br />

excuser corn à mora , per text. quena ipse allegat in diet.<br />

cap. significante; saltim , quando impedimeutum esset iliaturn<br />

ab co, contra quern debitor non posset habere reressum,<br />

ut declarat Abb. in cap. brevi, de jurejur. et in hoc<br />

videtur ressidere Alex. in diet. 1. quad le, qui volt , quòd si<br />

à justa causa, vel impediment() supervenit difficultas, excuset<br />

debitorem , etiam quantitatis : et idem volt ihi Decius<br />

in fine: vide per eos lalius ibi. Tene etiam menti notabile<br />

dictum Joan. de Imol. in diet. §. //lad, quòd in casu , in<br />

quo difficultas excusaret à mora, debet inteiligi, quando difficultas<br />

est tanta , quòd assimilator casui fortuito, ut in 1.<br />

quotiens 21. §. in poteslale 3. D. de noxal. alias secundum<br />

eurn non excusaret, per textural in t_ si seroum 91. in print.<br />

D. de verb. oblig. et aide quæ dicam infra codem I. 37.<br />

(6) En ante. Adde 1. si ex legali causa 23. D. eod.<br />

LEX XIX.<br />

Tenetur promissor, si rem promissam injustè occidat;<br />

secirs si justè, ut si servum cum uxore, vel filia coeuntem<br />

reperiat. Hoc dicit.<br />

(1) Matasse. Adde diet. 1. si ex legati causa 23. et quid<br />

si servum promissum manumitteret , vide 1. si servum Stichum<br />

, et ibi Bart. D. eod.<br />

(2) Con derecho. Vide 1. 9. tit. 22. et quæ ibi dixi, Partila<br />

4.<br />

LEX XX<br />

Fit stipulatio de qualibet re alienabili , sive extet, sive<br />

non, si speratur extare; ut fructus noudúrn nati, quos non<br />

tenetur dare promissor, antequàm dari possint; et si non<br />

nascantur , est liberates, nisi ejus dolo nati non fucrint:<br />

Hoe dicit.<br />

(I) En poder. Hoc dicit propter ea, quæ habentur Inst.<br />

mo seria de las cosas que aun non son nasci- Recap.<br />

das ; àssi como de los frutos de alguna villa, o<br />

huerta , o de campo, o el parlo ele alguna<br />

sierva , o el fruto de algunos ganados , o de<br />

otra cosa semejante <strong>del</strong>tas. Ca maguer non sea<br />

nascida aun qualquier (lestas cosas sobredichas,<br />

quando fazen la promission sobre ella; porque<br />

puede ser que nascera (1), vale la promission,<br />

e es tenudo de la complir el que la faze, luego<br />

que fuere aquel fruto, o el parto de aquella<br />

sierva, en el estado (3) que se pueda dar.<br />

Pero si el fruto, rtin parto, non saliesse ([f)<br />

de aquella cosa que señalo, sobre que fino la<br />

promission, enlonce non seria tenudo de la<br />

complir. Fueras ende, si el fiziesse alguna co-<br />

de inttt.seipul. in princ. et tradit Azo. C. eod. in summa, 1.<br />

vers. itemnu//a est stipuluiioratione rerum., et infra duabns<br />

11. proximè sequent.<br />

(2) Qua nascera. Valet ergi promissio part us, vet fruciuuzn<br />

nasciturorurn ex tali fundo, ut file, et in I. inferdam<br />

53. in priucip. et in 1. inter slip/clan/cm 83. §. sacram.<br />

5. D. cod, et I. si debitor 39: §. rei/simile, D. de<br />

conlrah. empt. et quis deheat colligere fructus , cilnr nascen<br />

tur, an creditor , vet debitor, et sic cujus ex,pensis, colliges<br />

es notatis per Bart. in 1. fundi Trcbatiani, D. de usufruct.<br />

legal.<br />

(3) En el es/ado. Si ergò vellet dare fructum immaturum,<br />

non auditetur; argumeltto I. si serous servum 27.<br />

§. si old 'am 25. D. ad L. 4qui/z"zan, nisi essest tales fructus,<br />

qui utiliores essest irnntaluri, ill in 1. in frur/u 42.D.<br />

de usufruct. legal. In hoc lanreu attendencta est consuetude<br />

in separandis fructihus, ut tradit Bald. in I. si paler; C.<br />

de usufruct. Quid si vellet dare partem ancillac, vet partus<br />

animalium nondirrn ablactatos? Videtur, quizd sufficiat dar.'<br />

stalim cùm nascuntur, ut in dicta 1. inlerdum in prive. et<br />

dirt. §. sac rum. et 1. si debitor 39. §. 1. D. de coniralr.<br />

empi. et quia iniquum esse videtur, prornissorem esse procuratorem,creditori.s,<br />

et sic cornpelli pascere agnos per aliquos<br />

menses, et ablactare puerum natum ex ancilla, argum.<br />

1. ,ci postulante 67. §. fin. D. ad Trebel. 1. ¡deicommis-sa<br />

11. §. si rem 12. D. de legal. 3. et I. nulli militariunz<br />

7. C. de eroo._milil. annon. lib. 12. Satis tarnen videtur<br />

de jure, quòd trædulus, vet agniculus per aliquod tempus<br />

debeat esse spud matrem, ne solutum Minis matura<br />

præstatione periret, 1. si serous 32. in tin. et I. si soluiurus<br />

39. D. de solution. I. stipulatie) ilea 38. §. inter incertam<br />

16. ubi vide Gloss. 1). de verb. Wig, hæc tradit 01drald.<br />

in materia solutionic decinzæ aninzaliunz , cons. 236.<br />

circa proposz'tam. Deberet etiarn servulus ablactari à marre,<br />

quousque reperiat creditor nutrieem , vet saltim espeusis<br />

creditoris, et satis facit ista lex, duna dicit, en el estado que<br />

se puede dar.<br />

(4) Non .saliesse. Intellige de fructihus illius anni,<br />

quo promissio facta fuit ; quia si illo anno non nasruntur,<br />

debitor liberator, neque debeut davi sibi fructus alterius<br />

anni , 1. zzequc enzplio 8. D. de conirab. empi. I. prima, in<br />

fin. D. de candire. el demonslr. Ità declarat Bart. et alii<br />

communiter in I. inter slipulanlem, §. sacrant, I). codem,<br />

col. pen. Et hoc , quando non proruittitur certa quantitas


818<br />

sa maliciosamente (`i), por que non nasciesse.<br />

Ca eutonce tenudo seria ele la pechar, por el<br />

engaîio que fizo.<br />

LEY XXI.<br />

De duales cosas non puede ser fecha<br />

promission.<br />

Promissiones fazen los ornes entre si, que<br />

non son valederas. E esto seria , corno si vn<br />

orne prometiesse a otro, de ciar, o de fazer tal<br />

cosa , que nunca fue (1), nin es, nin sera.<br />

Otrosi dezimos , que si vn orne prometiesse a<br />

otro de dar, o de fazer tal cosa , que non pudiesse<br />

ser segund natura, nin segund fecho<br />

de o rne; como si dixesse: Darte he el Sol, o<br />

la Luna ; o fazerte he vn monte de oro (2);<br />

tal promission, nin otra semejante <strong>del</strong>la, non<br />

valdria. E aun dezimos, que si vn o rne prometiesse<br />

a otro, de dar alguna cosa cierta, assi<br />

corno cauallo, o otra cosa semejante, que<br />

fuesse ya muerta (3) quando fizo la promission<br />

; dezimos, que tal promission non vale;<br />

nin es tenudo de dar aquella cosa, nin otra<br />

ninguna por razon <strong>del</strong>la.<br />

frurtuum; nam si certa quantitas promitteretur, alíud esset,<br />

ut in dirt. §. .caeram., et ibi Bart. qui in hoc distinguit;<br />

cujus distinctionem vide.<br />

(5) Haliríosarnente. Adde curtain 1. nette empilo 8. D.<br />

de contrate. empi. et diet. 1. inter stipulantem 83. §. sacram.<br />

5.<br />

LEX XXI.<br />

Super re , qua nunquàm fuit, nec erit, vel super re<br />

mortua , ant super impossibili stipulatio concepta , ut si<br />

promitto tibi dare Solem , inutilis est. Hoc dicit.<br />

(1) Que nunra fru•. lit hippocentaurum , vet hircocervum<br />

, quæ esse non possunt, ut Instil. de inulil. stipul. in<br />

princ. nunquàm enirn animal visum est de equa , et tauro,<br />

vet de taura , et equo, ut licit. Aso C. de contralt. stipul.<br />

in summa, col. 1. aliter verò dicit B. Isidorus lib. 11. etymolo<br />

,.. capit. de porteniic ad finem , et relèrt curs Joan.<br />

Fab. in princ. Instil. de /null/. .cüpul. quixl ccntauros est<br />

homo equo mixtes, et numquàm foit in rerum natura, sed<br />

dictum fuit hic es quadam imaginatione, quia Thessalorum<br />

equites currentes in bello videbautur lacere usum corpus;<br />

et idem dicit de Syrena maris, et Scylla, omnia hæc fuisse<br />

conficta.<br />

(2) litonic de oro. Vide quæ dixi in 1. fin. tit. 4. Part. 4.<br />

(3) Ya muerta. Limita, ut in 1. inter stipulantem 83.<br />

§. Slíclutm 7. D. cod.<br />

LEX XXII.<br />

Est inutilis stipulatio super re sacra, vet religiosa, sea<br />

libero homine dando, etiamsi postea desinat esse sacra, vet<br />

Quinta Partida. Titulo XI.<br />

LEY XXII.<br />

Como las cosas sagradas, e santas, non pueden<br />

ser prometidas ; nin Christiano puede ser<br />

prometido a orne de otra Ley.<br />

Sagrada cosa, nin santa_, nin religiosa,<br />

nin orne libre por sieruo, non puede ningun<br />

orne prometer de dar (1) a otro. Mas la promission<br />

que fuesse fecha sobre alguna destas<br />

cosas , nin sobre otra semejante Bellas, non<br />

vale. E aun dezimos, que maguer alguna destas<br />

cosas sobredichas, despues que fueren prometidas<br />

, viniessen a tal estado (2) , que pudiesse<br />

ser fecha promission <strong>del</strong>la otra vez;<br />

como si fuessen fechas seglares, cayendo en<br />

poder de legos; o el orne libre se tornasse sieruo<br />

por alguna ocasion; con todo esto non valdria<br />

la promission, pues en el tiempo que fue<br />

fecho el prometimiento sobre ellas primeramente,<br />

eran de tal natura , que se non podrían<br />

prometer. Otrosi dezimos, que ningun<br />

Christiano non puede prometer a Judio, nin<br />

a Moro, nin a otro o rne que non sea de nuestra<br />

Ley , quel clara otro Christiano en su poder,<br />

por sicruo (3). Ca la promission que fuesse<br />

fecha sobre tal cosa , con pena, o sin pena,<br />

non valdria. Mas si Judio, o Moro prometiesse<br />

de dar a Christiano otro Christiano que<br />

fuesse sicruo, o que se obligarse a pena sobre<br />

esta razon, valdria la promission, e es tenudo<br />

de la cumplir.<br />

religiosa , ant 'de libero serves efficiatur. Idem sí Judaus,<br />

vet Sarracenus servurn Christianum stipuletur , sec etiarn<br />

pana in hoc apposita tenet ; sed converso sic , si à Judao<br />

Christianes servurn Christianum stipulctor. Hoc dicit.<br />

(1) De dar. Cautè posit dare, nam si promitteret tradere,<br />

teneret stipulatio, secundùm Gloss, in g. 1. Instit. de<br />

inali!. stipul. ubi etiarn Joan. Fab. aliter dicit, scilicet,<br />

quòd si talis stipulatio interponatur super rebus ex causa<br />

non lucrativa, quòd stipulator ignorarla potest agere , ne<br />

decipiatur; sed ubi ex causa lucrativa, neque sic potest avere.<br />

(2) A tal estado. Adde dirt. 1. inter stipulantem 83. §.<br />

sacrum 5. D. eod. et §. 1. Instil. de inutil. stipul. Et facit,<br />

quòd si tempore depositionis testis erat iuhabilis, non convaleseit<br />

ejus dictum , licet postea fiat habilis , vet idoneus,<br />

tenet Bald. in 1. serlos, C. de tesiib. Sic et ca, quæ fruut ab<br />

excommunicato, non reintegrantur eo absoluto , Bald. per<br />

text. ibi in I, ex libera, C. de suis , et legit. leased. ubi et<br />

vide, ars testameratum usurarii manifesti reconvalescat per<br />

cautionem ex intervallo prastitam. Sic et irritum matrimoilium<br />

non convalescit , fleet cesset impedimentum , Bald.<br />

ibidem per diet. 1. ex libera, ubi bonus casus. Facit etiarn<br />

ad quæstiouem, an si filius , antequàm esset bares patris,<br />

liberavit debitorem paternum, et postes hares extitit , an<br />

liberatio convatescat ? De qua quæstione vide per Bart. in 1.<br />

si filius, D. de solution. et vide in materia aliqua notabìlia<br />

dicta Abb. in cap. cum ex of/icii, de prccscription . col. penult.<br />

et fin.<br />

(3) Por ritrito. A<strong>del</strong>e 1. unicam , C. ne C/n •islicin. mancip.<br />

etc. et per Gloss. et Doctor. in 1. mulium interest, de<br />

verb. oblig. et 1. fin. tit. 21. Partit• 4.


De las<br />

LEY XXIII.<br />

Como, quando algun orne ha dos sieruos<br />

que han vn Horne , e promete de dar alguno<br />

<strong>del</strong>los, que es en su escogencia , de dar quai<br />

se quisiere.<br />

Vn nome señalado han a las vegadas dos<br />

sieruos, o mas, que son de vn seüor. E acaesce,<br />

que aquel cuyos son, promete a otro de<br />

dar el vno <strong>del</strong>los, nombrandolo , e non lo seîialando<br />

por las facciones <strong>del</strong> su cuerpo, nia<br />

por menester si lo sopiesse. E quando tal promission<br />

como esta fuesse fecha, dezimos, que<br />

en su escogencia (1) es, <strong>del</strong> que lizo la promission,<br />

de darle qualquier de todos aquellos<br />

.que han vn nome. E esso mismo dezimos que<br />

seria , si vn orne prometiesse a otro, diziendo<br />

assi : Prometo que vos de tal cosa , o tal; ca<br />

en su escogencia es, de darle quai quisiere (2)<br />

-<strong>del</strong>tas, mientras que fueren binas. Mas si muriesse<br />

la vna, estonce tenudb seria, de darle la<br />

que fincasse biva (3).<br />

LEY XXIV.<br />

De las promissiones que los ornes fazen de<br />

muchas cosas ayuntadam.ente, o con<br />

departilrliento.<br />

O, e E, son dos letras (1), que fazen gran<br />

LEX XXIII.<br />

Si quis promisit servum Stichum , chm duos haberet<br />

Stickios, aut promisit alternative, ipse eliget, quern illorum<br />

solvat.; sed uno mortuo, tenetur solvere superviventem.<br />

Iloc dicit.<br />

(1) • Escogencia. Adde 1. sliprtlaf7o irta 38. 1. in strpulationib«<br />

s 13. et 1. qui ex pluribus 106. D. eod. et Gloss. in<br />

§, si dc alla re, Instr't, de inulil, siipul. Sic et in citalione<br />

æquivoca jades potent declarare, de quo sensit, secundam<br />

Bald, in 1. non ignora( , in fin. C. de Eruct. et lit. expens.<br />

si autem æquivocatio nominis sit in impetrante rescript um,<br />

præsumitur, quòd sit il1e, qui est in possessione rescripti,<br />

cap. fin. et ibi nolat Abb. 1, notab. de rescriptis : adde<br />

Ctiam Bald. in add it. ad Speculai. tit. de appellation. col.<br />

12. versic, sed quazro, quid si generaliter , ubi dicit , quòd<br />

in generali citalione Titii, cúur duo sint Titii , illo arctatue,<br />

cui est præsentata citatio ; si autem non fuit præsentata<br />

alieni, quia forte Iacta fuit per præconem , tune dicit,<br />

quòd si tangit utrumque , neuter videtur citatus, 1. cum<br />

quern temere 79. D. de ludic. si tarnen unum tantum tangreet,<br />

ut quia onus contraxit , un us tamtam <strong>del</strong>iquit, illo<br />

videtur citatus, cirro cogitare debuit de se intellecturn, es<br />

quo seit se <strong>del</strong>iquisse, vet factum fecisse: nam de hoc etiam<br />

judex sensit, ut D. de except. rei J udie. 1. si ex testamento<br />

20. et sic investigato crimine, il le iutelligitur poni in hanno,<br />

qui meruit in banno poni, 1. si gals scream S. §. si<br />

infer duos 3. D. de legat. 2. et ita dicit Florentiæ fuisse judicatum.<br />

Adde eumdem Bald, in I. si quis cerium, §. si inter,<br />

D. de legala, 2. et nota bene ad loges Regni jubentes,<br />

<strong>del</strong>ingneutem citaci per præconem: et adde in hoc notabile<br />

diet.. Bart. et declara, ut ibi per Doctor. in 1. inter slipulantern,<br />

§. 1. in fin. D. de verb. oblig. et adde Bald. in I.<br />

ha^ consullissima, col. 2. C. qui testam. fac. possuni.<br />

(2)<br />

Qual quisiere. A<strong>del</strong>e 1. ciipnlatu.s sum Daman' 105.<br />

D. Cod, et regal. in alternatiois 70. dc regal, ju.r. lib. 6.<br />

(3) .Fiutasse bina. A<strong>del</strong>e 1. Stichum 93. in principio,<br />

D. de .solution, et ibi vide distinctionem Bart. Et adverte ad<br />

- id, quad licit, quòd quando electio erat debitoris, et ante<br />

etectionem peril absque sui culpa, quòd debitor, si vult,<br />

Tom. II.<br />

promissiones , c pleytos. &c.<br />

819<br />

departimiento en los pleytos, e en las promissiones<br />

que son puestas. Ca la O departe, e<br />

desayunta las cosas que son prometidas. E esto<br />

seria, como si aquel que faze la promis-.<br />

sion, dixesse al otro a quien la faze : Prometo,<br />

ele vos dar vn cauallo, o vn mulo. Ca entonce<br />

es tenudo de darle vno <strong>del</strong>los (^7) , qua/<br />

el quisiere, e non mas. Esso mismo seria en<br />

todas las otras promissiones, que fuessen fechas<br />

en esta manera, de qualquier cosa. E la<br />

otra letra, que dizen E, ayunta (3) las cosas<br />

que son hombradas en la promission. E esto<br />

seria, como si dixesse vn o rn e a otro: Prometesme<br />

de dar vn cauallo, e vna mula. Ca si el<br />

otro dixesse simplemente, Prometo; vale la<br />

promission en todo. Mas si el respondiesse,<br />

quel daría la vna tan solamente; en aquello<br />

que otorga valdria la promission, e non en la<br />

otra.<br />

LEY XXV.<br />

De la cosa que es prometida de dar, o de<br />

pagar, en vna de las Villas que ouiessen<br />

vn nome.<br />

Villas y ha algunas, que tal nome han<br />

las vnas, corno las otras. E porende dezimos,<br />

potest solvere æstimationem rei mortuæ, et sic non tenebitur<br />

præstare vivarn , per test. in 1. cum res, versic. qua ratíone,<br />

D. de legal, 1. nam ista les videtur velle conIrarium,<br />

slum dicit, frntulo seria de darle la que fricarse Gina , et<br />

sic, quòd videatur hæc les approbare secundara opinionern<br />

Gloss. positam in diet. 1. Slichurn , in principio , in verbo<br />

consfítutunz. Sed æquior videtur prima opinio, crin non<br />

possit imputaci culpa promissori , ut liberetur de æquitate,<br />

pt-stando æstimationem mortui; et quòd sic Iimitctur isla<br />

lex, cætera die, ut per Bartol. et diet. 1, Sliclutm in princip.<br />

LE X XXIV.<br />

O, et E, vet disjungit, et conjungit: promittens igitur<br />

alternative, solirrn uuum promittit, sed conjunctive; utrumque:<br />

sed si stipulator, promittis mad equurn, et multan,<br />

cien respondet, promilto equurn, ad cum solum tenetur.<br />

Iloc dicit.<br />

(1) 0, e E, son dos letras. Ortum habet à 1. inter<br />

stipulanfem 33. g. si slipulante 2. D. eod. et á notatis per<br />

Azora. C. c/c inutil. stipul. in sunrnaa, et per Gloss. in §. p<strong>rey</strong><br />

-terra, L,.slil. stipul.<br />

(2) Yam <strong>del</strong>los. CJ traque tamer res in prornissione alternativa<br />

est in obligalione, licit una sit in solutions, ut in I.<br />

si duo rei .stipulandi I2S. D. cod.<br />

(3) _4yuula. Et sic ad veritatem coprrlativæ requiritur,<br />

quod utruuulue iutervenist, ut in 1. .si quin ala slipulatus<br />

fuerit 129. D. de verb. oblig. et dicit Bald. in. I. lira. 4. notab.<br />

C. ale .renten/. quòd quando uni dispositioni adjunguntur<br />

plura eopulata, requiritur coucursus; sed quando swat<br />

plures copalatx dispositiones, non requiritur concursas, nisi<br />

mens clispon er!tis sit in contrarian!, I. generaliter 6. C.<br />

de instal. et subslit. in princ. 1. pen. C. de impub, et alias,<br />

etc. 1. Lucius 7S. §. Cayo 7. 1). ad Trebel. et per Bart. et<br />

Bald. in 1. 1. D. de justil. et jure, et Bart, in 1. si !s, qúi<br />

ducenta, §. utr'um, D. de r'eb. dub.<br />

LE X XXV.<br />

Si promitto til ki solvere certa die . in , tale eivitale,: c}r^ta<br />

Mm min in


820<br />

Quinta Partida. Titulo XL<br />

que si algun orne promete de dar a otro 'alguna<br />

cosa a dia cierto en lugar señalado, nom<br />

brandolo; e ouiesse otra Villa, o Lugar, que<br />

fuesse assi llamado, como aquel que ha nome;<br />

assi como Cartagena (1) en Espaîia, e<br />

otra que ha en Africa; o como Carmona, que<br />

es en España, e otra que ha en Lombardia;<br />

si acaesciesse que las partes ouiessen desacuervaldria<br />

la promission. E esto seria , como si<br />

dixesse alguno: Prometesme de dar, o de fazer<br />

tal cosa ; e el otro respondiesse con condicion<br />

(2) ; Prometolo de fazer, si tal cosa acaesciere;<br />

ca la promission que assi fuere fecha,<br />

non valdria ; fueras ende si aquel que fizo la<br />

pregunta, otorga luego (3), que le plazo aquello<br />

que el otro respondio. E la razou por que<br />

do entre ellos, entendiendo el vno, que la<br />

promission era a cumplir en vn lugar, e el<br />

otro en el otro; si aquella Villa , que es mas<br />

non valdria tal promission como esta, es, porque<br />

en aquella manera doue responder, e sobre<br />

aquellas cosas que le pregunta , e non de<br />

lexos, es tan lueñe <strong>del</strong> lugar do fue fecha la<br />

promission , que non podria llegar (2) alla a<br />

otra guisa , nin sobre otras cosas, Mas si el<br />

que quisiere recebir la promission, pregunta<br />

cumplirla, el que la fizo, al dia en que deuia al otro sobre cierta quantia de marauedis, co-<br />

ser cumplida , entiéndase que la deue cumplir mo si dixesse: Prometesme de dar cient ma-,<br />

en la otra, que es mas cerca (3). E si dia non rauedis; e el otro respondiesse: Prometo de<br />

es y señalado, a que se deuìesse cumplir la vos dar cincuenta; si el otro se callasse, que<br />

promission, entiendese que se doue cumplir fizo la pregunta, que non respondiesse ningu-<br />

en la Villa que es en el Reyno do fue fena cosa a lo que el otro dezia , vale la promiseha<br />

(4) la promission.<br />

sion quanto en aquellos cincuenta (4) mara-<br />

LEY XXVI.<br />

uedis, sobre que fizo la promission. Otrosi<br />

dezimos, que si fiziesse la pregunta desta guisa:<br />

Prometesme de dar cien marauedis; e el<br />

Corno la pregunta, e la respuesta, que es fe- respondiesse: Prometovos de dar ciento, e cincha<br />

en la promission, deue acordar en la cosa, cuenta marauedis; que vale la promission quan-<br />

sobre que es fecha.<br />

to en los cien marauedis, sobre que fizo la<br />

pregunta, e non en lo demas, si aquel que<br />

Acordar deue la respuesta (1) con la pre-<br />

Ley<br />

. , , gunta quando se faze, de guisa que aquel<br />

que promete, responda en aquella manera<br />

Ñoois.<br />

Jiecop. en que es preguntado, ca de otra guisa non<br />

recibe la promission, se callo, quando el otro<br />

respondio a la pregunta. Mas si respondiesse<br />

que le plazia la promission, eutonce vale en<br />

todo (5).<br />

lint duæ ejusdem nominis; non intelligitur de illa, ad quam<br />

non posset, usque ad diem prxfìxurn ire: sed si non apponatur<br />

dies, intelligitur de illa civitate, quæ est in Regno, ubi<br />

promittitur. IIoc dicit.<br />

(1) Cartagena. Afide Gloss. quæ exemplificat in duplici<br />

Bononia, in 1. quotiens in stipulai. D. god.<br />

(2) Podría llegar. Quid si uterque locus erat ita propinquus,<br />

quòd in quolibet poterat ad diem adimpleri? Tunc<br />

recurrendum est ad alias conjecturas, de quo loco senserint:<br />

quibus cessantibus, tune id, quod favorabilius est promissori,<br />

assumendum est, 1. semper in stipulationibus 34.<br />

D. de regal. jar,<br />

(3) Mas cerca. Adde 1. quotiens 80. ubi Gloss. D. god.<br />

(4) Do fife fecha. Adde I. qua: condii. 39. §. 1. D. de<br />

tondi[. et demonstrat. et quod notat Bart. in 1. libellorum,<br />

D. de accusation. vers. 2. quæro.<br />

LEX XXYI.<br />

Si stipulor purè, et promissor sub conditione respondet,<br />

non valet stipulatio; nisi et ego statiu dicam, quòd mihi<br />

placet, ut ipse promittit. Item si stipuler centum, et ipse<br />

promittit quinquaginta, valet in quinquaginta, licet nihil<br />

dicam: sed si stipuler in centum, et ipse promittat in centurn,<br />

et quinquaginta, valet in centum, et non plùs; sed si<br />

stipulans respondet, quod placet ei, valet in totum promissio.<br />

Hoc dicit.<br />

(1) La respuesta. In dubio responsio declaratur ex interrogations,<br />

1. si sine 9. §. qui interrogatus 5. D. de tnterrogat.<br />

action. et rescriptum ambiguum debet intelligi secundùm<br />

supplicationem, 1. 1. C. de diversis rescript. ubi<br />

Jaso plura cumulat: et dici'. Bart. in 1. si quis intentibne<br />

ambigua, D. de judícür, quòd quando interrogatio est certa,<br />

et limitata, responsio autem est ambigua, declaratur res-<br />

ponsio secundiim interrogationem, argument. text. in diet.<br />

§. qui interrogatus: et afide text. not. in I. quæro 58. §. fin.<br />

D. ædilit. edleto, ubi habetur, quòd si servos fuit interrogates,<br />

an fugerií ante venditionem, et respondit se fugisse;<br />

licet non dicat ante venditionem, sic intelligitur, et ad hoc<br />

allegat ilium textum Bald. in 1. 1. col. fin. C. de ardili?. action.<br />

et vide per Alexand. in 1. si cui, §. si a filio, D. de legatís<br />

1, ubi Bart. posuit notabile verbum, quòd accusatus,<br />

quod cognovisset carnaliter Bertam uxorem Titii, si respondeat<br />

se cognovisse Berton' , non ex hoc videatur fated adulterium,<br />

scilicet illam fuisse uxorem Titii; et tradit Alexand.<br />

consil. 42. vol. 5.<br />

(2) Con condtceon. Et sic approbatur opinio Joan. et<br />

Azon. de qua per Gloss. in 1. 1. §. si quis simpliciter, D. de<br />

verb. oblii. in parte aliquid, quæ opinio est ibi communiter<br />

approbata per Doct.<br />

(3) Otorga luego. An sufficeret, quòd ista complacentia<br />

signis ostendatur, vel requirantur verba? Isla lex videtur<br />

requircrc verba, ut patet in fine legis: vide per Jason. in<br />

diet. §. si puis simpliciter, 4. et 5. notabili.<br />

(4) Aquellos cincuenta. Adde 1. 1. §. si stipulanti 4. D.<br />

god.<br />

(5) Vale en todo. Vide de materia hujus legis, et sequentis,<br />

Gloss, distinguentem in diet. 1. 1. §. si guts simpliciter,<br />

D. de verb. oblig. et in §. prccterea, Instil. de inutil.<br />

stípul. et per Bart. in diet. 1. 1. §. fin. et'per Azon. C. de<br />

motti. stípul. in summa, col. fin. Ilodie tarnen attenta diet.<br />

1. Ordinamenti, paresciendo, etc. videtur, quòd non vitietur<br />

prmnissio ex diversitate responsionis ad interrogationem;<br />

sed tenebit promissio, etsi non sequatur illico complacentia<br />

stipulatoris, in quantum sit in utilitatem promissoris.<br />

In contrarium tarnen fácit, quòd contrahentes in casu<br />

hujus legis, et sequentis, voluerunt per stipulationem contrahere;<br />

et tune si non valet tit stipulatio, neque poteri[ va-


De las promissiones , e pleytos, &e.<br />

821<br />

LEY XXVII. dio: ca entonce Valdria la promission, quanto<br />

en aquel sieruo que nombro aquel que la fizo.<br />

Esso mismo dezimos que deue ser guardado,<br />

en todas las prornissiones que fueren fechas<br />

cesta guisa, sobre las otras cosas en que non<br />

acuerda la respuesta con la pregunta.<br />

Como vale, o non, la promission, que es fecha<br />

sobre la cosa de que non es preguntado aquel<br />

que la fiziere.<br />

Bestias, e sieruos, e aues, e otras cosas<br />

Pr» semejantes y ha , que han sus nomes señalano<br />

dos. E poreude dezimos, que si algun ome<br />

N °°i s' quisiere recebirpromission de otro, e dixesse<br />

jlcrop. 1 P<br />

assi : Prometesm.e de dar tal sieruo, que ha<br />

nome Abdala ; e el otro respondiesse: Prometo,<br />

que vos de Abrahen; non vale (1) tal promission<br />

corno esta. Fueras ende, si aquel que<br />

faze la pregunta, otorgasse, luego que cl otro<br />

respondiesse a ella, quel plazia lo que respon-<br />

Jere ut pactum, neque etiam ut pollicitatio, ut habetur in<br />

1. 1. §. enne qui 4. D. de constit. pectin. ubi qui stipulare intendebat,<br />

si inutiliter stipuletur, neque acquirit cibi actionern<br />

de constituta pecunia, ad quarta alias solos consensus<br />

constituerais sufficiebat, ut in 1. 1. in princip. D. de co nsíit.<br />

pectin, et in 1. 3. supra codera: idem probatur in 1. 1. §. si<br />

quis ira, D. eod. ubi habetur, quòd quando inutiliter stipulatur,<br />

poque naturaliter obligatur promittens : et ex bis Bart.<br />

in distinction. striait illam rcgulam, quòd ubi agitur de<br />

obligations contraheuda, sou inducenda, si non valet actus,<br />

ut agitue, penne valet alias ut valere potest. Prætcrea promissor,<br />

qui diverse respoudit ad interrogationcm, non videtur<br />

babero animum se obligandi, nisi diversitas talis stipo:<br />

lauti placuerit: vult enirn scire, au ita alios acceptet, et<br />

aliter non interdit, ut experiencia docet, se obligare; et facit,<br />

quod dixi in 1. 1. supra cod. tradens rationeru, quart ira<br />

stipulatione intcrrogatio debeat præcedere responsionem. Dic<br />

ergò, quòd adhuc dispositio istius logis, et Sequent. procedent,<br />

et quòd etiam 'iodle est necessaria acceptatio promissionis<br />

diversæ ab interrogations, et non sufficiet talis corraplacentia<br />

signis ostensa, si verbis non exprimatur, ut dixi<br />

supra, et patet etiam cx 1. seguenti, et tenent 11loder. Senenses<br />

in dia. I. 1. §. si quis simplicilcr, et probatur etiam<br />

in dict. §. si quis ira.<br />

LEX XXVII.<br />

Si ego dico, Promitl7s midi Slichum, tu respondes, Promz/Lo<br />

Pharnphylunz, non valet stipulatio, nisi ego statico<br />

dicam, quid utili placet de promisso. Idem in alüs, in quilos<br />

resppoasio non concordat interrogationi. Iloc dicit.<br />

(l.) Non vale. Afide §. si de alíu. 23. Inst. rie inetti/. stipul.<br />

et per Gloss, in §. prat crea, cod. tit. Et tent menti<br />

doctrinarn Bart. in diet. I. 1. §. liti. ile fin. ( l aid quando diversitas<br />

inter interrogationecn, et responsionem, inducit diversitatem<br />

in re, vel qualitate obligat.ionis, semper vitiatur<br />

stipulatio, nisi diversitas illicò placuerit, ut babetur<br />

si quid simplici/rr, verSic. e1071 adjieilar, et supra I. proxima,<br />

et etiam ile isla 1. et vide ibi latins per Bart. et Doctor.<br />

signanter per Joan. de Imol. in diet. §. si quis simpliciter,<br />

ubi plait regulam cum 9. falleutiis, sed omnia reducuutur<br />

ad doctrinam Bartol,<br />

LEX XXVIII.<br />

Non valet stipulatio dolo, vi, meluve facto, nec pana<br />

apposita super ea, etiamsi juretur; sed si promisso, ultrò<br />

solvat, non potest repetere. Nec etiarn valet stipulatio contra<br />

lepes, vet botos mores facla. Hoc dicit.<br />

(I) Por miedo, o por fuerza. Metus quoad animum, vis<br />

quoad corpus, ut exprimir gloss. parva in I. si vi, vol meto<br />

C. taud metas caus. est aulera metus trepidatio mentis causa<br />

iustantis, vel futuri periculi, ul habetur in 1. 1, U. quod<br />

Tom. IL<br />

LEY XXVIII,<br />

Como non vale la promission que es fecha<br />

por fuerza.<br />

Por miedo, o por fuerr;a (1) , o por engaito<br />

(2) quel fiziessc (3), prometiendo vn orne<br />

a otro, de dar, o de fazer alguna cosa, maguer<br />

se obligue so cierta pena, jurando (l) de<br />

monts colts. vel secundhm Baldutn in 1. 2. C. de usus, qui<br />

per nzeL. juche. non appel/al. nietos est coactio mentis, pee<br />

quarta usus liberi arbitrii arcetur; vis potest fieri corpori,<br />

non animæ, ut habetur 32. quast. 5. §. 1. Gloss. in cap. custodi,<br />

11. queest. 3. et in casa bujus logis idem est vis, quod<br />

violentia, ut declarat Bart. in 1. 1. col. 2. in princ. D. de<br />

ia/el.<br />

(2) Engaîdo. Polos est abscondita mentis macltinatio, 1.<br />

ccnsemus 4. et ibi Bald. notat, C. de unti roc. nude I. I. §.<br />

dolum, D. de dolo. Et intellige islam legem de tali dolo, qui<br />

virum constantem, et prudentern decepisset , per text. notab.<br />

et ibi . Abb. in cap. crin dilecltts 6. de his !luce vi, metusce<br />

taus, fion/: irnò vult Innocent. ibi, et Alb. post cum,<br />

col, 3. quòd ubi intervenirct juramenturn, non subveniretur<br />

dolum passo; nisi esset talis dolos, qui Itabuisset fallere<br />

prudentissiaturn: et a fide llald. in cap. verltnz, de jurejur,<br />

et in rubric. C. de rescind. vendit. Neque, etiamsi agatur<br />

otficio judicis, minor (tolus sulliciet ad rescissiolcm autus;<br />

caria id in dolo non babeatur expressurn, sicut i n uninorì<br />

meta reperitur, ut dixi in 1. fin. tit. 11. Partila 3, et<br />

notat Bart. in 1. interposiias, C. de transaction. neque i n<br />

hoc dispositurn circa ruiuorcm Intitula in 1. fin. §. si ferneralor,<br />

D. quod met. cales. extendain ad tuiuorem dolum,<br />

quia non militat eadem ratio: acque reperio caution, dari<br />

officium judicis ad reseintienduni minori dolo farta, sic ut<br />

reperio statututn in minori metu; et sicut choit Innocent, in<br />

diet. cap. cum d//ee/us, fatuitas dolo courpelsatur.<br />

(3) l''iz cssc. Et sic loquitur de dolo cx proposito, qui<br />

proprie dicitur (tolus; nana tolus re ipsa non dicitur proprie<br />

(tolus, ut dicit Gloss. ira I. si quis cons aliter 30. I). de<br />

vedo,. oit . Dic tarnels, t aud provisio furias logis etiarn<br />

babebit locum in dolo re ipsa, ut in dict.. 1. si durs ana<br />

aliter.<br />

(4) .Turando. Iluic urgi de directo obstat 1, fin. lit, 11.<br />

Partila 3. ibi: E atm nues dcrimos, que el que jura cosa<br />

gu isada, clou se prode excusa,- de non la «tiercer, nzagurr<br />

diga que la fremo por filera; rum qua lege concordant jura<br />

Canonica ibi allegata. Solve, ut ibi: vet die, quòd isla tex<br />

loquitur, ubi quis promittit, et jurai super reluis itlicitis,<br />

tune cairn juramentuul non obligat: ibi, quando jurat super<br />

illicites, quo casu tiret juret per vint, vel Bloom, juramentu:n<br />

obligat, secundirm cou nt opiniortem, de<br />

qua per Gloss. in cap. sudori/a/cm, 15. q uast. 6. et per<br />

Glossam in cap. si vero, nui Abbas, et Felice. de jurejur.<br />

Sed buie iutellectui obstant verba bujus logis ibi: Pero ,si<br />

de.spuec, cùm loquitur • de purgatione meurs per spontaneam<br />

solutionem, et sic loquitur de promissione super rebus licitis;<br />

item, quia ista les loquitur generaliter: ideò die, quòd<br />

in effectu, quern volait considerare isla lea, juramentum<br />

non obligat., si fuit ntetu extor q uai, ex quo, opposita eaceptiouc<br />

quod menas causa , absolvendus crut a ¡Lidice, ut dicit<br />

ctiarn Gloss. iq diet. cap. auc/ori/alem. Sed huit iutellectui<br />

etiam obstat diet. 1. fin. ibi: ltlaouer dina, que lo fino por<br />

Mmnimm


822 Quinta Part<br />

cumplir lo que promete; dezimos, que non es<br />

lcnudo (i) de cumplir la promission, nirt de<br />

pechar la pena. Pero si despucs que ouiesse<br />

fecho tal promission, pagasse el por si , o fiziesse<br />

lo que prometio, non leyendo apremiado;<br />

dende en a<strong>del</strong>ante non podria demandar<br />

de cabo, a <strong>del</strong>lo que diesse, o que fiziesse. E<br />

esto es, porque aquel derecho que el auia por<br />

si, para non ser tenudo de fazer, miro de pechar,<br />

Io que prometio, porque la promission<br />

fue fecha por miedo, o por fuerça, o por engaîio;<br />

picr<strong>del</strong>o, quando el por si cumple de<br />

fuerfa. Vel dic, quid illa lex procedat, quando jurans habuit<br />

animum se obligarsdi, licet coactus; et tune procedat<br />

ifla lex , et cornnrnnis opiuio, scilicet, quòd juramentan<br />

motu extortunr obl¡gat, quousque sit ahsolutio juramenti<br />

concessa: si tarnen non haberet voluntatem se obligarsdi, et<br />

de hoc conslaret, tune non obliget juramentum; et ita procedat<br />

ista les, et opiuio tenentium, juramentum meto extorturu<br />

non obligare, secunditm Joan. de ]mol. in dict. cap.<br />

.si verò, ad fin. mini et subdit notabile verbum, quòd videbitur<br />

de hoc constare, si præcessit protesl.atio, quid non<br />

inteudebat aliguo modo ha bere ani inum se obligandi, si contingeret<br />

jurare per metum, per id quod habetur in cap. L<br />

de his grtar vi, metusre causa, et in I. qui in aliena 6. §,<br />

Ce/.rus 7.1). de aequir. Ira.'red. Sed hic intellectus similiter<br />

est divinatorius ad islam legern, clon hic nihil de hoc dicatur,<br />

neque distingual.ur; et in dubio, dim de alio non<br />

constaret, præsumitur, quid habuerunt animum se obligandi,<br />

u t in cap. ve,unz 15. et in diet, cap, si vere 8, de jurejar.<br />

is euinl, qui jurat meta, simplice.n consensual eshibet,<br />

quern si non exhiheret, pecraret mortaliter, cum adducat<br />

falsò Deurn in testern, ut adducit Cajetanus in 2. 2. quæst,<br />

89. art. 7. in 2, dubio. Vet dic, quòd aut lapsus est, vel<br />

instat terminus solvendi, sea ali splendi promissum per<br />

nieturn, vet mora jam est commissa per interpelatiouern; et_.<br />

tune, si promissio meticulosa fuit jurata, non obstante,<br />

quòd aIlegetor metus, vel violentia, debet ad¡mpleri quad<br />

fuit promissum, ne promittens incidat in perjurium, debet<br />

ergo solvere, et post per aclionem quod islas causa repetere,<br />

arguai. cap. debitores, G. de jurejur. et ita procedit<br />

diet. I. fin. si veril dies non instat, antequàm constituatur<br />

in mora solvenrli, potest agore promissor, ut declaretur, se<br />

non teneri ad observantiam prorlllssionis, etsi juratæ, et<br />

quid creditor ce dat ir propter suam turpitudinenr illud eelaxare,<br />

ita quid


gund orne a su mayordomo, o a su despensero,<br />

que non le demandasse engaîio, nin furto<br />

que le Liesse dende a<strong>del</strong>ante; non valdria<br />

tal pleyto, ni tal promission. E esto es, porque<br />

los talcs pleytos podrian dar carrera (1) a<br />

]os ornes, de fazer mal : e non deuen ser guardados.<br />

E esto dezimos, que se drue entender<br />

desta .guisa; que non vala cl pleyto, ruin la<br />

promission, en los engaños, e en los furtos,<br />

que pudiessen fazer despues <strong>del</strong> dia en que<br />

fue fecha la promission. Mas los otros que<br />

ouiessen ya fechos era ante de la promission,<br />

bien se podrian quitar por pleyto, o por postura,<br />

que faga a aquel a quien los lizo, de<br />

nunca gelos demandar (2). E a lo que dize en<br />

esta ley de los mayordomos, e de los despenseros,<br />

entiendese tambien de todos los otros<br />

ornes, que tal pleyto, o promission liziessen<br />

entre si, sobre qualquier fecho que sea semejante<br />

destos.<br />

turum celavit; sed ad ea, qua in praeteritum celavit dumtaxat.<br />

I-Ioc dicit.<br />

(1) Carrera. Adde 1. si unus 27. §. illtid 3. et §. parta,<br />

gttct lurpem 4. D. de parti., et 1. i1/ud convenire 5. D. de<br />

pants dotal. et 1. patta G. C. de partis. Et per bane rationem<br />

fait conclusum, quint statutum, quad volt spurium succedere,<br />

sit contra bonos mores, et invitet patres ad <strong>del</strong>inquendam,<br />

et ideò non valet , ita Bald. in 1. íin. C. de natural.<br />

liber. et adds Bart. in 1. Sejus, et Agerius, D. ad Leg. leale.<br />

Bald. in L earn quartz., col. 9. C. de frdeiconzmtss. Ilac edam<br />

ratione non valet pactum, per quod patronus expressè renuntiaret<br />

juri revocatidi liberturn in servitutern ob ingratitudinem<br />

, ut notat Bald. in I. fin. C. dc bonus libertor. Siminter<br />

non valeret pactum, quo quis promitteret solvere<br />

coudernnationem pro aliquo <strong>del</strong>inquente ante <strong>del</strong>ictum consmissum,<br />

1. si à reo 70. §. fin. D. de fidejussor. et notat<br />

Bald. in J. ut aim, column. fin, ad finem, D. de justit. et<br />

jure, ubi subdit, quòd ipsi rcipnblicx bene palest promittere<br />

solvere pmnarn allerius; cirri .' ex hoc non relinqueretur <strong>del</strong>inquens<br />

absolutos. Eadcm ratione noti valet pactum, quòd<br />

peopter felloni am non perdatur fcodum, quando talis fellonia<br />

esset crimen, ut declarat Bald. in 1. 1. versic. 52. gttrtrittur,<br />

D. de rerum db is. et addle ad ista cliqua, gum posuit<br />

Jaso in dicto §. illtid, quia stint meati tencuda. Et addle,<br />

quòd culpa futura remitl.i pofest, vide per Alexand. consul.<br />

67. ad fia. vol. 2. Prædicta eliarn catione, lie quis invitetur<br />

ad <strong>del</strong>inquendum, concludetur, quòd si quis leget liberationem<br />

alicui, et iusuper dicat, quòd rclinquit ei totem illud,<br />

in quo esset condemnandus ratione doli, vel malæ administrationis,<br />

quòd noti per hoe exit liberates à dolo futuro:<br />

quia non potent talis doles remit ti, ut volt Bart. in I. Aurelio,<br />

§. Cojas, D. dc liber. legal. Salir. its 1. cum tircessttatem,<br />

C. de fide/commis. et per Alexandrnm tonsil. G2.<br />

vol. ¡. cud. 2. et 3. l icèt aliud dixerit consulendo Angel.<br />

consil. 115. super hoc punito, et consil. 312. incipit Riane//us,<br />

ubi reperitur idem consil. cuius opiiiio passel. procedere<br />

its dolo præsuuipto, sets ubi (lulus esset in non lacicudo;<br />

sccirs venò si esset ill faciendo, et sic in dolo vero, ut<br />

tradit Decius consil. 173. in rausu quce propondur, et consil.<br />

192. et in 1. actione, C. de transaction. ad tìuetit.<br />

(2) De nunca gelos demandar. Et sic videtur, quòd<br />

irta lex Tacit contra dictum Specul. tit. de accusatore, col.<br />

r. versic. ntu7quid erger cleriras, ubi dicit quòd non tenet<br />

pactum, ne clericis prardatum sumo de crimine commisso<br />

accuset: quia, ut ipse elicit, turpe pactu ur est, ne de crirniire<br />

agatur, allegar diet. §. illtid, et 1. contractor, D. de reg.<br />

De las promissions, e pleytos, &c.<br />

LEY XXX.<br />

825<br />

Como la promission que es fecha en razon de<br />

cuenta que , f uesse dada, de non gela demandar<br />

otra vez, que non vale, si engalio ouiere<br />

fecho en darla,<br />

Oficio (1) teniendo vn orne de seúor, o de<br />

Concejo, o de otro orne qualquier ; si quando<br />

le da la cuenta, le encubre alguna cosa engañiosamente;<br />

maguer cl señor se faga pagado<br />

<strong>del</strong> por razon de aquella cuenta, e le de carta<br />

de pagamiento, e le prometa, que de alli a<strong>del</strong>ante<br />

non le demande ninguna cosa, por razon<br />

de aquello que Juno ciel; tal pleyto, nin<br />

tal promission non vale (2), quanto en aquello<br />

que encubrio (3) ; como quier que vale en<br />

todas las otras cosas, de que dio verdadera<br />

cuenta. Esso mismo dezimos que deus ser guardado,<br />

en todas las otras cuentas que los ornes<br />

fizieren entre si, sobre las cosas que ouiessen<br />

de so lino (a). Ca maguer be otorguen por pa-<br />

jur. et cap. qucmadmodum, §. illad autem, de jurejur. Potest<br />

dici, quòd dictant Specul. procedat respecto juris pubici;<br />

respectu autem juris privati, sets suæ offensæ, tenerci<br />

pactum: vide notata ili dirt. cap, gtuemadmatlum 25. et<br />

vide ad hoc, qua notat Angel. in tractat. malcfcior, in verbo<br />

contra volun/atem cket' Tilü.<br />

LEX XXX.<br />

Si quando offzcialis, vet negotiorum gestor dat rationem<br />

de geslis rommunitati, vet domino, eclat sibi alirlua<br />

res; licet detur sibi quitatio, non valet in his, qua dolosi:<br />

celavit, qui p restituat ea cum damn's, et expcusis: et idem<br />

in omnibus aliis rationem dare obligalis. IIoc digit.<br />

(1) Officio. Omura baba ista lex á 1. ties fiolre.s 35. D.<br />

de parti., et à 1. ira 5. §. Ja/ianus D. de adrninirt. tutor.<br />

el à 1. Aurelio lib §. Cojos, 1). de liber. legal. uhi<br />

Bart.. notabiliter, et adnotatis per Glos. in 1, actione, C.<br />

de transaction.<br />

(2) Yon vale. 'few menti islam legend, nam in 1. Crea<br />

frattes dicitur, ds dolo minter replirari posse; ex quibus<br />

verbis Aug. ibi iifert., quòd generalis liheratio, de qua its<br />

illa lege, ipso jute porrigitur ad species furto sublractas;<br />

sod evacuetut' replicaliuuis remedio: uuleeautum reddit advocatum,<br />

ut sic replieet, alias succumber-et. Isla Ica volt,<br />

quòd ipso jure talis lilteratio non extendatur ad ea, quæ<br />

fuertznt dolo subtracta, vet occultala: teli ritenti.<br />

(3) E n aquel/o i/ue cneabrio. Non ruin extenditier li-<br />

Iteratio ad ignorata, et occultala, ut hic, et in diet. 1. tees<br />

frolics 35. 1). dc par/is, et in 1. qui cum tu/oibu•s 9. 1).<br />

de transaction. et notatur in 1. Pompon/as 9. 1). de negot.<br />

bes/. et tenet Salir. in 1. actione, C. de transaction.<br />

(f) De so 1v7o. Ex istis verbis, et cx principio hujus<br />

legis constat , lopei leper islam, quando tit hberatio ei, qui<br />

tenetur obligatimre generali, vet universali, prout etiam loguitar<br />

diet. 1. tees (ratretis, et dirt. 1. Jul/anus: nam si liberatio<br />

detur ci, qui tenetur actione speciali, sicuti ei, qui<br />

tenetur ex aliquo contraclu speciali, in quo venit doles, et<br />

culpa levis, vet 'x'issima; tute videtur reticta sell data amnia,<br />

ail qua: teuctur ratione doli, vel culpæ, vet reliquorum;<br />

licet teneretur adhue actione reali ad restituendam<br />

rear, quæ erat liberantis, et penes eau/ remansit, ut in 1.<br />

ei cui 16. D. dc liber. legal. et natal Bart. in diet. 1. Aurelio,<br />

§. Cajas, col. 2. et in I. non solar'', §. fin. cod, tit.<br />

(Mod intellige, nisi doles laleliat rentittentent, accundùna<br />

Aug. in 1. si unas, §. thud, I). de pact is, argum. diet. I.


O24<br />

Quinta Partida. Titulo XI.<br />

vados, vasos de otros, de la cuenta, e pro- • LEY<br />

metan de nunca tornar a ella; si fuere sabido<br />

en verdad, que el que dio la cuenta, o tuuo<br />

las cosas e q guarda, encubrio alguna cosa<br />

engaîiosamente, o fizo otro engaño (5) contra<br />

aquellos que ban parte en aquella Cosa;<br />

tal plcylo , nias tal postura , nias promission,<br />

non vale. Ante dezimos, que pueden demandar,<br />

que les mejore aquel engaño que les fino,<br />

cors todos los daîios, e los menoscabos que<br />

vinieron por razon <strong>del</strong>. Fueras ende, si seîialadamente<br />

(6) le ouicsse quitado el engaîio,<br />

que ouiesse fecho.<br />

tres fratrr.s, cod. tit. Limita etiam, nisi Bolus committeretur<br />

occasione ipsius liberationis, quia forte dixit, volo allqua<br />

sttblraliere, co quùd haheo liberationem, secundùm<br />

Bart. in dirt. §. Cajun, argum. diet. I. tees fralres.<br />

(5) 0 fe:o otro en;año. Bart. in diet. §. Cajus, col. 2.<br />

versic. 4. qua'ro, intelligit hoc, quando doles fuit commissus<br />

in adrniuistrando, et ipsi adrninistratori, qui dolura<br />

cornrnisit, aliquid adest, ut quia subtraxit, vel reliqua retinet;<br />

ut tune non veniat dolus in generali remissione: si<br />

verò nihil adest ei, qui dolum comrisit, tune videtur secundiim<br />

earn doles remissus, et quòd ita procedat Gloss. in<br />

1. dettone, C. de transaction. et idem tenet Bald. post Jacob.<br />

de Aret. in I. sub pra:textu, la 2. C. de transaction. qui in<br />

primo caso adest Bolus, qui habet causam permanentem<br />

etianr tempore libera Golds; uncle non videtur remissus, et<br />

idem vult Angel. in 1. si onus, §. illud nulla, D. de pactis,<br />

et est t6N t. in I. Lucius 12. D. de liber. legai. secundo verò<br />

caso, cùr\a nihil affuit ci qui dolum commisit, puta quia<br />

fuit coni iissus Bolus in damnificando, vel deteriorando, ut<br />

tune videatur doles remissus, et ita procedit Gloss. communiter<br />

approbata in diet. 1. aitlone: et hoc, quando fit liberair-iírter<br />

vivos; secùs esset in liberatione relicta in ultima<br />

voluntale, ut ibi latüis videbis per Bart. Ego verò intelligo<br />

istud dictum Bart. dim loquitur de liberatione, seu quitatione<br />

in contractibus inter vivos, ut procedat, nisi de errore,<br />

vel ignorantia rernittcntis doccretur: nam, ut dixi,<br />

talis libcratio ad verisimiliter ignorata, et occultata nonextenditur,<br />

ut in diet. 1. tres fralres, sive aliquid adsit doloso,<br />

sive non: imò et videtur ex generalitate hujus legis, et<br />

Bum etiam infra dicit ad finem legis, sefialadamente, etc.<br />

quòd sive ex dolo adsit doloso, sive non adsit; semper talis<br />

liberatio non porrigitur ad commissa per dolum, nisi expresse<br />

dolos non remittatur; et hoc, sive de errore, sive de<br />

ignorantia doreatur, SIVC non; quad videtur æquius dictum,<br />

et verjus, quando aliter non appareret, voluisse etiam talent<br />

dolum remitiere: et sic hoc est in ultima voluntal.e, ut doius<br />

non videatur remissus, etiarn quando administratori nihil<br />

adest, ut in diet. 1. Aurelio 20. §. Cajus, et ibi Bart. et<br />

ten nt communiter Doctor. in dici. 1. actione, C. de transaction.<br />

et in diet. 1. si anus 27. §. illud 3. D. de petals,<br />

cur edam 11011 erjt idem, si liberatio flat inter vivos? Quando<br />

tarnen dans liberationem, non starei in melds terminis<br />

solios ljherationis, sed etianr remittenet actionem sibi cornpetentem;<br />

tune, secundùm Gloss. in diet. L actione, in glos.<br />

fin. in fine, videretur remilti dolus de præterito, cùm sine<br />

actione nemo possit experiri: et videtur probari dictum<br />

Gloss. in 1. .tit guts rationes, 9. in fin. D. de liberal. legat.<br />

Sed licet communiter Doctores transeant cum illa gloss. ego<br />

idem crederem, etsi remittat actionem; cam non debeant referri<br />

ad actionem competentern ratione doli præteriti, utsatisrprobatur<br />

in irta 1. supra in princ. ibi : E le promete, etc,<br />

et quia text. in diet. 1. si quia rationes loquitur, quando expresse<br />

constat ex verbis, quòd volait dolum pr ueteritum remittere,<br />

et dat formam, quando hoc volt, quomodo debeant<br />

coucipi verba liberationis • non verb probat dicta L quòd<br />

non data scientia doli, quòd licet quis actionem remittat,<br />

quòd ex hoc dolum videatur remitters; imò probatur oppo-<br />

XXXI.<br />

Como la promission (pie es<br />

de vsura, non fecha en manera<br />

vale.<br />

Veinte (1) marauedis, o otra quantia Gier- Ley 3,<br />

ta dando vn aine a otro, recebiendo litul.5<br />

promis- lib<br />

sion de], quel de t<strong>rey</strong>nta marauedis, O<br />

e,„<br />

quarenta,<br />

por ellos; tal promission non vale !ecos,<br />

,nias. p'<br />

es tenuclo de la cumplir el que la faze, si non<br />

de los veynte marauedis que rescibio: e esto<br />

es, porque es manera de vsura (2). Mas si liesse<br />

vn orne a otro veinte marauedis, e resci_<br />

situm in illa lege: si ergo non probatur, quid in remittente<br />

fuit scientia talis doli, idem erit: et ita tenet Alberic. in diet.<br />

1. actione, in fine.<br />

(6) Seïtaladamente. Adle 1. si units 27. §. illud 3. D.<br />

de pactis, et ibi per Gloss. et Doctor, et in 1. si guts ratio-.<br />

nes 9. D. de liberal.. legal.<br />

LE X XXXI.<br />

Si mutuo tibi xx. et stipular xxx. non valet stipulatio,<br />

nisi in xx. quia est quodammodò usura; secùs si minùs quàm<br />

mutuavi stipuler. Iloc dicit.<br />

(3) Yeynte. I-labuit ortum à 1. si tibidecem 17. in princip.<br />

D. de pactis, et à 1. rogasti 11. §. si tibi 1. D. si certum<br />

petatur, et à 1. hactenus 11. §. fin. cum duabus sequent.<br />

D. de conslit. pecan.<br />

(2) Manera de usura. 1mò est rectè usura, ut in cap.<br />

fin. 14. quæst. 3. quando enim talis promissio fit respecto<br />

contractus, ut quia promisi tibi plus quàm mutuasti, rectè<br />

est usura, ut dicit Bart. in diet. 1. si tibi, in princ. ex quo<br />

infcrt, quòd si in instrumento veuditionis apponitur illud<br />

pactum, et id quod pijas valet dcdit, vel donavit, quòd illa<br />

non est vera donatio, neque fit ex niera liheralitate: et babes<br />

hic, quòd quidquid promittitur ultra sortem mutuanti,<br />

iutelligitur promissum nomine usurarum, ut et dicebat<br />

Gloss. in dici. §. si tibi. Quid auteen si pide stipularetur sub<br />

nomine interesse, seu interusurio pecuniæ, qua ad tempus<br />

caret creditor? V idebatnr quòd posset, quia secundùm communem<br />

opinionem Gloss. et Doctor. etiam in mutuo licet<br />

stipulaci, et erigere justum interesse, eo caso quo quis non<br />

tenetur mutuare, quia de suo non compellitur fácere beneficium,<br />

cap. pra:carix, Itl. quæst. 2. Sed hoc debet intelligi,<br />

et limitari, quando de tali interesse stipularetur non ex<br />

die mutui, sed à die morue, seu post tempus redditioni mutui<br />

appositum: quia cùm officium mutui sit liberale, et gratuitum,<br />

mutuans non debet vendere usum pecuniæ, sed dehet<br />

liberaliter donare, saltem usque ad tempus, alioquin<br />

non esset verum mutuum, sed fcenus, et usura; et in mutuo<br />

non veuit interesse lucri, sea dammi, nisi post morara,<br />

I. lecca 40. versic. 77071 enim, D. si cerium pctat. 1, in lure<br />

3. in fine, D. de condii. trificiar. Paul, de Caste. in L Julianos,<br />

§. ex vendico, D. de action. empi. Anton. et .alii in<br />

cap. salubrilcr, de usuris. Item si istud plùs nomine interesse'<br />

taxaretur, non teueret taxatio; sed probandum est verum,<br />

et justum interesse: quia in mutuo, tanquàm in materia<br />

prohibita, non statur confessionibus partium, durante causa<br />

prohibitionis, et suspicionis, vi<strong>del</strong>icet ante restitutionem<br />

mutui, 1. gm testamentum 27. D. de probar. 1.. si forte 8.<br />

D. de castrensi pecul. Bald. in diet. 1. rogasti, §. si libi,<br />

col. 2. Decius in cap. earn venerabilis, de except. col. 5. Et<br />

adverte, quòd per islam legem, et similes potest dici, quòd<br />

improbentur contractus, qui fiunt per istos, qui tenent cambia,<br />

stipulantes, et exigentes interusurium de nundinis in<br />

nundinas, et ista ratione exigentes ultra sortem: nam revera<br />

talis contractus est mutui, et non cambii, nec permutationis,<br />

neque ad hoc fiunt, sed iota intendo est ad lucrum<br />

ultra sortem; confert ad hoc, quod tradii Decius consil. 116.<br />

de contracto facto sub nomine depositi ad numerum, quia


hiesse promission <strong>del</strong>, que le diesse diez e<br />

ocho marauedis, o quanto quiera menos de<br />

aquello que rescihiesse; tal promission dezimos<br />

que vale, porque non ha en ella engaño<br />

de vsura; pues que rescibe menos de lo que<br />

dio.<br />

LEY XXXII.<br />

De corno decae ser desatada la promission,<br />

guando alguna de las partes dite, que fue<br />

fecha non estando el <strong>del</strong>ante.<br />

Maliciosamente se podrian mouer algunos<br />

Ley " ornes, para desatar las promissiones que ouiestu.<br />

r,<br />

lib. lo sen fechas, diziendo que non eran prescrites,<br />

1lovis. .<br />

Reto,. mn se acertaron en fazerlas, en aquellos lugares,<br />

o dizen que fueron fechas. E porende dezimos<br />

(1), que paresciendo alguna carta, que<br />

fuesse fecha de mano de Escrivano publico,<br />

firmada con testigos, o otra carta sellada con<br />

sello autentico, en que dixesse, que estando<br />

amas las partes presentes, prometieron el vno<br />

al otro, de dar, o de fazer alguna cosa; que<br />

clam transferatur dominium pecuniæ in depositarium, 1,<br />

Lucius 24. et 1. die sponsaiiorum 25. D. depos. judicari<br />

debet ut contractas mutai, cum tale depositum efficiatur<br />

mutuum, ut in dictis juribus. Item videtur ex ista lege probari,<br />

quòd pecunia, clam consideratur formaliter et absolutè,<br />

est invendibilis: sicut enim albedo non potest esse alba,<br />

clam sit illud, quod formaliter est album; ita valor, seu pretium<br />

pecuniæ non potest appretiari, sed est illud, quo alla<br />

appretiautur, sen regula appretiandi: non cuira consideratur<br />

isto modo causa permutationis unies pecuniæ corn alla,<br />

gratia, seu catione ipsius inateriæ; et in specie Archiepiscopus<br />

Flor. et Sylvest. in summa, in verbo usura, la 4.<br />

damnant contractura, quern dicunt fieri in curia Romana,<br />

de Clerico, qui consequatus est beneficium, et habens solvere<br />

annatam, accipit centum Boum à campsore, obligans<br />

se illa restituere in partibus, ubi est benefìciatus, de moueta<br />

ibi currenti, et ultra lucrum consequens varietatem monetarum,<br />

daturas guimpe pro centenario, vel sex, secundam<br />

quòd conveniunt, pies, aut minus justa brevitatem,<br />

vel prolixitatem temporis quo est restituenda pecunia, et fit<br />

instrumentum de mutuo, et usura, t.ánquàm totons sit de<br />

capitali: dicunt enim esse magnant, et manifestam usuram:<br />

et adde ad prædicta cap. naviganti 19. in princ. de usurts,<br />

LEX XXXII,<br />

Si per instrumentum publicum, vel authenticum, ostenditur<br />

partes fuisse in stipulationepræsentes, creditor ei; nec<br />

auditur promissor, allegans non fuisse præsentem, nisi vel<br />

per aliud tale instrumentum, vel per tres, vel quatuor bonos<br />

testes probet, die stipulationis in alio loco ita fuisse remotum,<br />

quod nullo modo tune potuit interesse. I-Ioc dicit.<br />

(1) Dezimos. Ortum habet à 1. oplimam 14. C. de con•<br />

irate. et cornil. stipul. et §. item verborum 12. Instil, de Muid.<br />

stipttl.<br />

(2) C<strong>rey</strong>da, Statur ergo verbis enuncialivis instrument;<br />

inter partes contrahentes, ut hic, et in 1. optimant, 14.<br />

C. de contrats. stipul. Quod limita, et intellige, quando talia<br />

verba enuntiativa surit necessaria ad aclurn, de quo agitar,<br />

et ejus validitatem, nam tune probant; alias vero extra<br />

ilium actum etiam inter easdem partes non probant, ut declarat<br />

Anton, in cap. illud 11. de prcesumpt. et ibi etiam<br />

Abb. col. 3. in illa gnæstione, an per instrumentum dotis,<br />

vel donationis propter nuptias probetur matrimonium : undè<br />

De las promissiones, e pleytos, &c.. 825<br />

sea c<strong>rey</strong>cla (2) tal carta, maguey el otro niegue,<br />

que non fue presente, nin fizo aquella<br />

promission, Pero si este pudiere prouar por<br />

tres o quatro testigos, buenos e leales e verdaderos<br />

, que aquel dia que dite la carta, que<br />

fizo la promission, era a tan lueîie de aquel<br />

lugar, en que dite otrosi que fue fecha, que<br />

se non podria y acertar a fazerla en ninguna<br />

manera, deuele ser cabido, E si esto non pudiere<br />

prouar por testigos, abondale que lo<br />

prueue por otra carta, que sea fecha de mano<br />

de Escrivano publico; que sea atal, que<br />

se pueda aueriguar, que non fue y presente,<br />

nin se pudiera y acertar (3), en fazer aquella<br />

promission. Ca prouando vna de qualquier destas<br />

cosas, non deue ser c<strong>rey</strong>da la carta que<br />

aduzen contra el,<br />

si ego in instrumento dico, quod Stichus servus Titii fuit á me<br />

stipulatus, isla confessio probat, Stichum servum esse Titii,<br />

quantum ad validitalem stipulationis, de qua turc agebatur:<br />

et ita procedit, quod habetur in diet, 1. optimum:<br />

sed si postea principaliter de dominio servi revocetur ¡or<br />

dubium, tune illa confessio, quæ fuit (acta propter aliud,<br />

non probat dominium servi, et hoc idem volait Bald. in 1.<br />

ad probationem in fin, C. locati, et refert hæc, et alia Decius<br />

cons. 11 S. col, fin, et cousit. 213, ad fin, et consul, 3111. col.<br />

3. et afide Alex, consil. 132. col. S. princ, 9. vol. 5. incipit<br />

per•lectis, et ponderatis, etc. et est bonus text. in dici, cap,<br />

illad, et dicit Spec, tit. de procuratore ad tin. §. illttd, vers.<br />

illud quoque notandum, quod ideò in I. optrmam 14. C. de<br />

contralti. stipul. creditor instrumento , etiam in verbis<br />

enuntiativis, quia erat instrumentum contra cum, qui fecerat<br />

instrumentum, et quòd sccus esset, si pro se esset instrumentum;<br />

undè si in aliquo instrumento dicitur, ego talis<br />

Eprscopus, vel talis procurator, vel tatar, seu sprat/7cas,<br />

non ideò creditor Espiscopus, procurator, tutor, aut<br />

syndicus, nisi alias probetur. Adverte edam, quòd ubicumque<br />

in instrumento lit rnentio de aliquo, quod est possibile<br />

expediri in illo tune cum instrumentum conficiebatur, tune<br />

instrumentum probat hoc intercessisse, ut notatur in I, 1,<br />

C. de fide el jure lurstæ fiscal. lib. 10. et in diet. I. opti<br />

mam, notat Bart, in 1. Tiseopompus, D. dc dote præleq. et<br />

in dirt. 1. 1. si verla tune non poterat expediri, 11011 probatur,<br />

ut per Bart. et Joann. de Plat. in dici. 1. 1. post Innocent,<br />

in cap. quoniarn contra, de probat. adde Specnl. lit,<br />

de rostrum. edition. §. restat videre, col. pen. et Alexand.<br />

consil. 17. col. 2. vol. 4. inter alias venò personas, quand()<br />

verba enuntiativa instrumeuti probent, vide per Gloss, et<br />

Doctor. in 1. cam augurs, C. de jure <strong>del</strong>ib. et per Alexand,<br />

consil 50. col. 3. vol. 5. et quæ notat Innocent, in cap,<br />

cum olim , dc censibtts,<br />

(3) Se pudr iera y acertar. Supple, ex distantia loci. Sed<br />

an qui probat se fuisse absentera à civitate tali die, an præ.<br />

sumptivé probetur, quòd tuerit absens per totam ilium diem?<br />

Gloss. dicit, quòd sic, in dic. 1. optimum in gloss. super<br />

parte ipso die, et ibi dicit Ang. esse hoc notandum, et se<br />

nescire alibi: quod forte procedit, quando non esset aliud,<br />

quod repuguaret, ut veluti instrumentum caftans de ejus<br />

præsentia ira ilia civitate; nam tune oporteret aliter hoc<br />

prohari, si possibile esset in parte dici prasentem fuisse, nt<br />

colligitur ex verbis bujus legis.


826<br />

LEY XXXIII.<br />

Como la promission, o el pleyto que fazen los<br />

ornes entre si, que hereden los vnos, en los<br />

bienes de los otros, non vale; fueras ende en<br />

casos seîi'alados.<br />

' Pleyto , o promission faziendo dos ornes<br />

Ley a, entre si, que qualquier <strong>del</strong>los que muriesse<br />

i ls, ^o primero, que el otro que fincasse que heredas-<br />

1Vovts. se todo lo suyo (1); tal pleyto, pin tal romission,<br />

dezimos que non doue valer porque<br />

ninguno <strong>del</strong>los non aya ocasion (3) de se<br />

trabajar de muerte <strong>del</strong> otro, por razon de heredarle<br />

lo suyo. Pero si tal pleyto, o tal promission<br />

fiziessen dos (4) Caualleros (5) entre<br />

si, queriendo entrar en batalla (6) alguna, o<br />

en fàzienda; si alguno <strong>del</strong>los muriesse en quel<br />

logar, el otro que fincasse, heredaria lo suyo,<br />

si non dexasse el muerto fijos legitimos. E si<br />

por auentura non muriesse y ninguno, e despues<br />

que ende saliessen, se cambiasse la vo-<br />

LE X XX XIII.<br />

Non valet pactum, vel conventio , quòd anus alteri invicem<br />

succedat, ne unus in alterius mortem captet; nisi<br />

fherint milites bello imminente paciscentes; quia si unes<br />

moriatur ibi sine filiis legitimis, alter erit hæres conventionis<br />

vigore; et si evaserit, quilibet poterit illud revocare;<br />

sed si non revocetur, succedet supervivens, juxta conventionem.<br />

floc dicit.<br />

(1) Todo lo suyo. Et sic secüs esset, si tantum promitteretur<br />

certa pars bonorum post mortem: quia tune non<br />

paciscitar ut de futura successione, neque promittitur ut<br />

futura successio, quæ non potest deberi nisi ex testamento,<br />

vel ab intestato; sed jure contractas, ex quo statim orta est<br />

obligatio, licèt exactio suspendatur ad. diem mortis: hoc<br />

enim fieri potest per contractura, ut in 1. si quis argentum<br />

35. §. sed et si quis 4. C. de donation. 1. ònznes 17. §.<br />

Lucius 1. D. qua in fraud. credit. 1. unica, C. ut astio ab<br />

hared. et contra hared, et consulit Oldraldus cousit. 139.<br />

ad habendam aligualem notitiam, et Joan. And. in addit.<br />

ad Spec. tit. de inslrum. edition. §. porro, col. fin. et Alberie,<br />

in 1. fin. col. 1. versic. sed quarro pulchram, C. de pastis,<br />

et satis à contrario sensu probatur in ista lege, quæ<br />

tune demùm improbat pactum, quando fit de universali<br />

successione: et tcue menti legcm novant Taurinam disponentern,<br />

non valere donationern omnium bonorum, etiarnsi<br />

fiat præscntium tautum.<br />

(2) Non deus valer. Quia non valet pactum futuræ<br />

successiouis, ut hic, et in L stipulano hoc modo 61. D. de<br />

verb. oblig. et 1. pactum dotali 3. C. de collation. 1. cum<br />

dotattonis 34. C. de trasactton. I. haredilas 5, C. de pastis<br />

conventis, 1. verba contraxeru nt 20. D. de verb. signifie.<br />

est enim talc pactum contra bonos mores, et ideò non valet,<br />

1. ex eo 4. C. de inuit]. stipa]. et tale pactum non firmatur<br />

juramento, ut notai Bart. in 1. stipulatio hoc modo<br />

concepta, et in 1. si quis pro co, D. de fidejuss. tradit Alex.<br />

in diet. 1. pactum, et adde Bart. ad dictant conclusionem<br />

tonsil. 208. incipit promilto tibi, et tu mini, et Alex. consil.<br />

28. vol. 3. ponderatis verbis inslrumenti, et Decium<br />

consul. 236. col. fin. incipit non parva dtfficullas.<br />

(3) Ocasion. Non ergò est sola ila ratio, quia impediretur<br />

libera testandi facultas; et sic si daretur casus, in quo<br />

ex pacto non tolleretur libera testandi facultas, clam ,amen<br />

militet ratio, ne detur votum captandæ mortis, bac<br />

sola ratione nulluen erit pactum de futura successione, ut<br />

Quinta Partirla. Titulo Ál.<br />

Juntad a alguno Belios, e quisiesse reuocar (7)<br />

el pleyto, o la promission, bien lo puede fazer.<br />

Mas si non lo reuocasse, e lo ouiesse por<br />

firme fasta la muerte de alguno <strong>del</strong>los; el otro<br />

que fincasse, heredaria los bienes <strong>del</strong> muerto,<br />

assi como sobredicho es.<br />

LEY XXXIV.<br />

Que pena merescen aquellos que non guardan<br />

las promissiones que jizzen.<br />

Pena ponen los ornes a las vegadas, en las Ley i ,<br />

promissiones que fazen, porque sean mas fir- 'fit<br />

hb.,<br />

mes, e mejor guardadas. E esta pena atal es Noviso.<br />

dicha en latin, conuentionalis ; que quiere<br />

tanto dezir, como pena que es puesta a pla- tw.41,<br />

zer de amas las partes. E porende dezimos, Noeis.<br />

que maguer la pena sea puesta en la promission,<br />

que non es tenudo el que la faze , de<br />

pecharla, e de fazer lo que prometio; mas lo<br />

vno (1) tan solamente (4 Fueras ende, si<br />

probatur laic, et in terminis consuluit Alex. consil. 28.<br />

vol. 3.<br />

(4) • Dos. Quid si esset anus miles, et ita disponeret,<br />

non favore alterius militis, sed cujusdam pagani? Die, quòd<br />

adhuc procedet, quod hic habetur, secundism Alex, in 1.<br />

pactum, quod dotali 15. C. de pasti,.<br />

(5) Caualleros. Adde 1. licet inter prrratos 19. C. de pactis.<br />

An autem, quòd hic disponitur favore militant, procederet<br />

favore piæ causæ, vet favore liberorum? Videtur,<br />

quòd sic, per notata per Bart. in 1. tale pactttm, §. tin. D.<br />

de partis, per cap. fin, de succession. ab intestat, et 1. hac<br />

consultessima 21. §. ex imperfecto 1. C. dc test am. et antbent.<br />

ibi posita: contra Bart. lamen tenet ibi Angel. et<br />

Paul. de Castr. vide ibi late Jason. qui defendit opinionem<br />

Bart. et adde Bald. in 1. fin. col. pen. C. de pactts, ubi voluit,<br />

quòd pactum de succedendo favore pin causæ valet, et<br />

interpretabitur esse testamentum, argum. diet. I. licet inter<br />

prieatos 19. et licet Ludov. Boman. in repel. authent. similiter,<br />

C: ad Leg. Falcid. col. 6. in 6. speciali c causa<br />

inter contractus, conciar reprehendere dictum Bart. in<br />

quantum est respecta pin causæ; tarnen ipse idem in cad.<br />

repel. in ult. speciali inter cottractus, tenet opinionern<br />

Bart. quando dispositio esset inter liberos, per text. in 1.<br />

fin. C. firma. ercisc. quinimò in diet. 6. col. dicit, quòd<br />

edam in pia causa fortassè propter auctoritatern Bart. decisio<br />

sua servaretur in practica: et secundimi istam doctrinam<br />

Bart, consuluit Alexand. tonsil. 168. incipit ponderatts,<br />

col. fin. versic. fortificantur: hanc edam opinionem<br />

Bart. sequitur Alex. in dint. 1. pactum, quod dotali, C. de<br />

pactts, et adde Decium in 1. licet inter prioatos, cod, tit:<br />

3. notabili,<br />

(6) En batalla. Idem, si essent in castris, licèt non sin,<br />

in discrimine belli, secundùm Alex. in diet. 1. licet, in fine.<br />

Debent tarnen esse in acta propinquo ad helium, ut vult<br />

Angel. ibi, et edam Decius, et satis probatur in ista lege.<br />

(7) Reuocar. Valet ergò tale pactum in vim ultimi jadieu.<br />

LEX XXXIV.<br />

Si promissioni adjicitur pana convention aiis , solvens<br />

pcenam non tenetur ad promissa, nisi fuerit dictum, quòd<br />

ad pa:nam, et promissa teneatur. Hoc dicit.<br />

(1) Lo vno. Non aperit, quòd an principale promissum',<br />

vel poena; et videtur, quòd pana sit thud, quod peti poles!:<br />

quia promissio prima per stipulationem. paenatecn videtur


t<br />

De las promissiones , e pieytos, &c.<br />

quando fizo la promission se obligo, dizien-<br />

827<br />

tiendo (1) vn orne a otro, de dar, o de fazer<br />

do que fuesse tenudo a todo (3) ; a pechar la<br />

alguna cosa; si aquel dia no ouiere dacio, o<br />

pena, e a cumplir la promission en todas gui-<br />

fecho lo que prometio, tenudo es de pechar<br />

sas , quantas \pegadas vinjesse contra el pleyto.<br />

la pena, o cie dar , o de fazer lo que prome-•<br />

Ca enfonce bien se puede demandar la pena,<br />

tio, qual mas quisiere ( c2)<br />

e la cosa prometida.<br />

aquel que rescibio<br />

la promission. E non se puede escusar que<br />

lo non liga, maguer el otro nunca gelo ouies-<br />

LEY XXXV.<br />

se demandado. Otrosi dczimos, que si- aquel<br />

que fizo la promission, non seîialo dia cierto<br />

r4,, Que pena mere-ce , el cine promete de dar , o de en• que la deuiesse cumplir ; e despues dest.o,<br />

el otro le dernandasse en tiempo conuenible (3),<br />

e ere logar guisado, que le cumpliesse aquello<br />

que le allia prometido, e non lo quisiesse<br />

cumplir, podiendolo fazer; o seycado tan-<br />

lib. 12. fazer alguna cosa a dia cierto , e non la dio,<br />

ley 1,<br />

tit. 1, nilz lu Jiao.<br />

fih. to<br />

Noris.<br />

Ilecop. So cierta pena, • e a dia seîialado prome-<br />

novata, et in pmuam transfusa, ut in 1. obligationum fece 44.<br />

§. fin. D. rie action. et oblii. 1. 1. in fin, 1). de pomi kg. I. 1,<br />

§, item si ila, D. ad L. Frelcid. Quod procedit., quando<br />

promissio fuit ex causa Iocrai va: tune enirn ilia novatur<br />

per stipulatiouem pcenalena , et ita procedit diet. I. oblr ationunz<br />

fore 14. §. tin. Si verb fuerit ex causa onerosa, tune<br />

not novatur per pnialeur, 1. prrrdia 28. D. de action.<br />

ern/di, secundb u doctrinarn Bart. (put videtur cornenuniter<br />

approbate in I. ila stipalolus, col. 13. D. de verb. (dilly,<br />

et sequitur ibi ilex. qui plures alios retort col, anlepeu,<br />

versic, item est °claret opimo: etiarn quando principalis obligati°<br />

est bonæ lidei, nnuquàm per stipnlalionenr prenalern<br />

videtur facia invano, ut ill dirt. 1. prrrvlia, et Doctor. onnlies<br />

in hoc convenient in diet. 1. ita stipttlalus. Et firer intellíge,<br />

quando prima cottventio fait obligaloria; nari si<br />

fuiset liberatoria, tune indistincte magnani novatur per<br />

sequerilent prenalern , ut in 1. rescriplune 1i). §. 1. 1). dc<br />

partir, el in 1. qui Poore 122. §. duo fratres 6.1). de verb.<br />

super qua materia vide Bart. lalins distingueuteon in<br />

diet. 1. ila sfipulaln.s, col. 15. et Bald, ill 1. 1. ill duobus<br />

lods, î. coi. C. de leis gru! primi: nom.in. et tone menti,<br />

quòd in stipulalioue potali nihil est inuovatum per 1. fir.<br />

C. rie noca/. ut tenet Bart. in diet. I. ila sii/unities, col. 14.<br />

et. est communis opiuio. Advenle tau ten, quia prædicta, gum<br />

dixi , quòd stipulatio peeualis novel primam, procedunt secuuditur<br />

notata per Bart. et Doct. in dirt. 1. ila stipulalus;<br />

nam de Ore isso Partitarum ita demìun stipulatio pcænalis<br />

novai primam , si stipulator hoc digit; nam si volt, potest<br />

agore actions prima, ut pact/ infra proximo, et ibi dìcam.<br />

(2) Tan .solamente. Intellige, quando pcena apponitur<br />

loco totalis interesse, et Iotalis cessationis; suits, si adponeretur<br />

loco parti cularis cessationis: nam lune utrurtulne potest<br />

erigi, ut in 1, /rajecti/ia- 23. vers, de illo, D. de anion.<br />

et oblig. 1. qui Pomo 122. §. Ca/it-flattens 1. D. cod, et tenet<br />

Bart, ill dirt. 1. ifa .stipulator, col. 1.4. in lit. oppo.<br />

Item boita , et intellige , nisi pcena appouatur loco contemptus:<br />

'lain tulle utrurnque exigitur , ut in 1. si quis<br />

reni 30. 1). de recepl. qui arbilr. si petatur diversis actionihus,<br />

veluti res rei vendicatioue, et pana arcione ex stipulatu,<br />

quia noti paritur sententiæ arbitri; seciss, si agatur<br />

sino jure, et actione descendente ex cadere causa, pula rent<br />

actions descendente ex sente'ntia arbitri , et perita aclione ex<br />

stipulato, quia nou peritor seutentire quia tuuc non posset<br />

utrurnque exigi , sed altero lantitm debet ease contenlus<br />

, ut in diet. 1. Ce/sus 23. D. dc recepl. qui arbilr, et tenet<br />

Bart. ill diet. 1. ila stipulatus, col. 15. in 11. oppo. et<br />

in dubio prona videtur adjecta loco interesse, et non contemplus,<br />

seen od Out Joan. And. in regal. bout fides, ile regut.<br />

jur. in G. in mercurial, et Angel. in 1. stipulatio irta,<br />

§ . alteri, D. de verb. obli . Et. procedit , quod hic babetur<br />

in pcena conventiouali; quia secùs est in penna legali, ut in<br />

1. si pignore 54. §. rum furti 3. D. de furlis: et vide dc hoc<br />

per Gloss. in 1. 4. Iii. D. naut. raw,. .stabut. Plat. in I.<br />

tin. C. de local. prí cdior. clod. lib. 11. et Bart. in 1. id 'pawl<br />

paneC, D. rie ,solution.<br />

(3) 4 lodo. Ilæc est clausula ralo manente parlo: afide<br />

Tom. II.<br />

I. qui fidenz 1G. D. de fransactrón. et 1. cam proponas ti.<br />

C. illo tit. et cùnt apponitur juramenturn , habet effectutn<br />

bolus clausulæ, imò el majorem, ut in I. si qurs major 41.<br />

obi Bald. col. 2. C. de fran.crrr/ion. vide etiarn Gloss. ill diet.<br />

1. ceun proponas, et quæ dici in gloss. supra proxim. Et<br />

aride, quòd in his, in quibus non tenetur nuis præcisir, sed<br />

liberator prmstaudo interesse (ut est i,n obligal.ionibus ad<br />

fartunr , ut in I. slip/tied/ones non (Moduli/du . 7 2. vers. Cel-<br />

,srts, D. de verb. ob/r .) licet apponitur clausola rato manettle<br />

parlo, non leneInitur præcise, sed libcrabitur solvendo<br />

interesse, secandìnn Bald. in 1. si de fundo, 2. lector.<br />

C. loca!. qui allegai ad hoc I. .ci A./fain-Iris, D. cod. vide eliam<br />

cl ic æ dial in 1.3. tit. 14. infra cad. Part. Et aliquamlò in<br />

isla clausula necessariurn est adjicere, quòd non solitm pcena<br />

committalur, sed quòd etiain exigatur, et cxcludatur<br />

borne purgatio, ut notabilitec tradit Bald. ubi vile exemplum<br />

in 1. 2. itt 1. leer. C. de june crop//) -/. col. 3. versic.<br />

qua;ro an dominus, cl ibi enact), r1 tod prona noni potest<br />

srepi is exigi ex vigore bolos clauselæ: vide per cunt in ver•<br />

sic. seguenti, et Spec. in tit. de locata, Q. nunc alirlua, versir.<br />

38. et ibi etian in vers, sequent. vide pet' Bald. quid si<br />

sit aduni, ut pana totiens commiltatur, et exigatur quotiens<br />

fuerit contra fac turn; et de qui bus vieibus ioielligatur,<br />

vide (pm nolat Bald. irr I. 1. col. 7. vers. pone, quod est<br />

clausula, C. rte his , quei: /zoom: nomin. re/r'nq. et Gloss. io<br />

1. si finita ill prior. D. de (lenir. infect. Bart. in I. ,si dito,<br />

§. lie. 1). de arbilr. Et isla clausula solitm operator favore<br />

observantis partout; non verb Favore contra vettientis, ut<br />

tradit Abb. in cap. cunt inter P. seniorenz, pen. col. de<br />

election. Et ubi est isla clausula, etsi po,rra applicetur alteri<br />

, quàm parti , adhuc pars agit ad sauro interesse, seeuridúm<br />

Alex. in quodarn consul. vol. 2. ct vide in isla materia<br />

gloss. notabil. in cap. gur'cumgue, 25. quæst. 2.<br />

L .r Y XX XV.<br />

Pronittens quirt dare, vel tacere ad certam diem sub<br />

prima , si in termino non implet, etiarn non petente stipula<br />

lore , solve! pcenarn , vel pnounissum , good elegerit stipulator:<br />

sed si dies non fait apposita, post interpellationent<br />

congruo loco, et tempore factarn , vel post tanti terrrporia<br />

Iapsum, quad poluisset implere, comurittitur pcena: sed si<br />

sine die, et pcena promisi/, tenetur post terniponia lapsum,<br />

quo bene !:etere potuisset: solvendo ta men premi;sa ante litis<br />

contcstatiouem, non teuebitur ad interesse. Iloc (licit. •<br />

(1) Pronrcliendo. Sive ex causa lucrativa, sive ex causa<br />

onerosa , quia indistincte istn lex loquitur ; et sive prima<br />

obligati() sit bonæ tulei , sive stricti juris.<br />

(2) Qual mas grti.s/ere. Approbat opioioncm Jacob. de<br />

Aret. et Dyn. relata,n á hart. in 1, ila stipa/atus, col. 12.<br />

ad fin. cod. quaff/ eliarrt teriuit ibi Bapba. Curran. et Alex.<br />

et etiarn Bald. ill 1. ,si pacto, quo prencrnz, C. de path's:<br />

opíuio tamer Bart. quarn recitavi supra in I. proxim. in I.<br />

gloss. approbatur courm uuiter per i)oct. tu erg& tese meriti<br />

istam legern Partitarum contra common. opiu.<br />

(3) En fiempo comic/Vick. Adds I. mora 32. D. de usti'.<br />

Gloss, et Doctor. ut 1. rinnen, L).si certnm p•/at.<br />

IN noun


828 Quinta .Partida. Titulo M.<br />

to tiempo pasado (/), en que lo pudiera fazer, LEY<br />

si quisiesse; que de alti en a<strong>del</strong>ante, seria te-<br />

nudo de le pechar la pena (5).Otrosi dezimos,<br />

que faziendo algue orne promission, de dar, o<br />

de fazer a otro alguna cosa, non seîialando<br />

dia (6) cierto a que lo dcuiesse cumplir, nie<br />

obligauclose a pella ninguna ; que si tanto<br />

tiempo dexasse passar, el que fizo tal prometimiento<br />

como este, en que lo pudiera cumplir<br />

, si quisiesse , e finco por su negligencia,<br />

que lo non quiso faner; que de alti a<strong>del</strong>ante,<br />

quel puede demandar lo que le fue prometido,<br />

con todos los daîios (7) , e los menoscabos,<br />

que rescibio por razon que non cumplio<br />

aquello que prometio. Pero si el que fizo la<br />

promission, quisiere luego comeriçar a cumplir<br />

lo que aula prometido , en ante que respondiesse<br />

(8) al otro en juyzio, deuele ser cabido.<br />

E si lo cumpliere, entonce non seria tenudo<br />

de pechar los daîios, pin los menoscabos<br />

que de suso diximos (9).<br />

(4) Tanto tiempo passalo. Vide supra eodcm 1. 13.<br />

(5) Pccliar lea pena. Si bane stipulator elegerit , ut supra<br />

in princ. 1.<br />

(G) Non seîialando dia. Hoc ideò dici[, quia ubi esser<br />

dies, et poena, non admittatur purgatio moræ, ut in 1. traiectitia<br />

23. vers. de illo, D. de action. et oblia. et in 1. magnanz<br />

12. C. dc contrah. et commit. stiput. tradii Bartol. in<br />

1. si in.culanz, col. 1. D. de verb. obtr. et vide, et limita,<br />

ut per Jason. ibi col. S. post Bart. in 2. col.<br />

(7) Los daîios, Adde 1. 13. supra eodcm.<br />

(S) Que respondiesse. Addc I. si insulam 84. et ibi Glos.<br />

et Bart. etDoctor. D. cod. el procedi[ chain si multum ternpus<br />

transierit ante litis contestationcrn, secutrdiuu Dort.<br />

communiter contra Bart. irr diet.-1. si insulam, ubi Jaso<br />

col. 5. et G. respondit ail 1. si ita quis, §. Seja, D. cod. per<br />

quam Bart, post Gloss. se fundabat.<br />

(9) Que de suso diæimos. Ex istis verbis, et præcedentibus<br />

, videtur isla lex decidere contra opiuiouem Glos. quæ<br />

est communis ice dirt. I. si insulunz, uhi Gloss, limitar illarn<br />

legenr , (quateuìrs adruittit purgatimrem morn risque ad litis<br />

contestatioucm ) ut procedal, nisi actoris iutcrsit; quod<br />

Bart. ibi ill 1. oppos. post Dyn. intelligit de interesse creditoris<br />

exsedenti astimatioarem farti: nam tune licit, non ad-.<br />

mittendam purgationem morn, nisi factum fiat , et iusuper<br />

detur illud , quod ultra interest, justa Gloss. ill I. si cum<br />

dies , §. fin. cure 1. sequent. ll. dc arbitr. Ut hie vides, liæc<br />

lex decidit oppositunr; imò, quòd non soluto tali interesse,<br />

admittatur purgatio morn ante litern contestatami et quad<br />

decidit isla lex, videtur verius, etiarn atteutis legibus juris<br />

communis; „am text. in diet. §. Seja carat, ax quo Gloss.<br />

et Bartol. se fondant, loquitur , quando erat dies apposita à<br />

partibus; ideò nil mirum, si admittatur purgatio rnoræ infra<br />

modicum tempus, hoc adjccto, ut solvatur interesse<br />

creditori : ista verò lea loquitur, et etiam diet, 1. si insulam,<br />

ubi dies à partibus non fuit espressa, sed in die tacita legali<br />

certificando arbitrio judicis, juxta id quod habetur supra<br />

eod. I. 13. et 1. quid 'amen 21. §. fin. 0? de recept. qui arb.<br />

ideò propter incertitudinem non dicitur debitor esse in tanta<br />

mora, prout et alias . considerat Jaso in diet. 1. si it. sulam,<br />

in princ. col. 6. versir. 2. modo principali. Item ad<br />

text. qui magis urget pro opinione Gloss. Bartol. et commini,<br />

scilicet ad I. quid lamen 21. §. fin. cum 1. secjueuti,'D.<br />

de recept. qui arbitr. quæ incipit utí¡lue, etc. potest responders,<br />

quòd ibi , lick. non fuerit terminus expressus ab arbitro<br />

, et sic succedat terminus legalis, quatuor scilicet mensium,<br />

talis terminus est certus, et declaratus à lege; ideb<br />

XXXVI.<br />

De la pena que promete vn orne a otro, de<br />

fazer estar algund orne en juyzio.<br />

En latin dizen pena judicialis, a la pena Ley i,<br />

que es puesta sobre promission que es fecha ill.. ro;<br />

en juyzio; e esto seria , como si vn orne fiasse<br />

a otro en juyzio ante el judgador, Arome- 1rt,. erro<br />

tiendo so cierta pena , quel ayudaria a estar R u tji<br />

e a cumplir de derecho, al que ouiesse querella<br />

<strong>del</strong> (1), al plazo que pusiessen. Ca ntaguer<br />

este quel fiasse, non lo . aduxesse al plazo<br />

quel fuesse puesto, si lb aduxesse a dos<br />

dias (e), o a tres , o a cinco, o mas, segund<br />

a bien vista <strong>del</strong> judgador (3), non caeria<br />

porende en pena. Pero por este alongamiento,<br />

quel otorgamos que pueda auer lemas<br />

<strong>del</strong> plazo, mandamos que non pierda (4),<br />

fin se menoscabe al otro ninguna cosa de su<br />

derecho , que ha en la demanda principal.<br />

nil mirum, si teneatur, volees purgare moram ante litem<br />

contestatam, solvere interesse: hìc venò in isla lege terminus<br />

non erat ita declaratus, ut pattt ex dirt. 1. 13. supr.<br />

cod. et ex his, quæ ibi dixi, ideò nil mirum, si ante accept<br />

um judicium admittatur purgatio moræ, eliam non soluto<br />

interesse : et multùrn est considerandum, quad I. 33. tit. 4.<br />

Part. 3. quæ babuit ortum à diet. 1. quid lamen, §. fin.<br />

nihil ibi dicit de solulionc talis interesse in purgationc ozone:<br />

sed dato, quòd debeat intelligi justa legern juris communis<br />

à qua babuit ortum, est diversa ratio, prout dcclaravi:<br />

tepe menti.<br />

LEX XXXYL<br />

In punis judicialihus in judicis præsentia à parte parti<br />

in judicio prornissis , si post duos , vet tres, ant quingire<br />

pluresve dies arbitrio judicis impletur proutissurn , non<br />

cou runittitur pcena: sed per id tempos ultra termiuunu nullulu<br />

adversario fit præjudicium in re, super qua contenditur.<br />

Hoe dick.<br />

(1) Querella <strong>del</strong>. De civili petilione intellige: nam si<br />

in crimiri'ali, loquitur 1. 17. et 13. infra lit. prosim. obi<br />

vide quæ dicam. •<br />

(2) Dos dias. Concordat cum 1. et si post tres S. D. si<br />

quis cart. et procedit, quòd hìc habetur, sive ill fidejussore,<br />

qui sistere rcum promisit, slue in ipso reo, qui se sistere<br />

promisit, ut hie vides, et in diet. 1. et si post tres.<br />

(3) A briar vista <strong>del</strong> judgador. Approbat opinionem<br />

Gloss. irr dirt. 1. et si post tres, quam etiarn ibi approbat<br />

Bart. subdens, quòd judes hoc arbitrabitur, habita cousideratione<br />

personarum, et locorum, ut in 1. continuos 137.<br />

§. corn ifa 2. et §. item. qui in.cttlanz 3. D. de verb. oblig. et<br />

in diet, 1. si da guns 135. §. Seja 2. cod. tit.<br />

(4) Que non pierda. 'nine menti islam legem, aliter.<br />

deciderrtern in hoc, quarts diet. 1. et si post tres, de qua<br />

babel ortum : ibi enim si jus actoris eral factum deterius,<br />

id est, actio præscripta, non admittebatur ista purgatio morn;<br />

ista venò lex reservat actori jus suum , et actionern, ut<br />

ex trac dilatione non præscribatur, et sic admittatur morn<br />

purgatio , et est aquilate maxima sancitum. Sed quid si jus<br />

actoris factum sit deterius, non quia actio punit ternpore,<br />

sed quia testes, quos poterat producere, si ad diem statuturn<br />

veuisset, post mortui suet? Die, ut est de mente AIberic.<br />

ill diet. 1. et si post tres, ad finem 3. col. post Jacob.<br />

de Raven. quòd.tunc non adnrittetur purgatio morn;<br />

et qualiter hoc casts probabitur intéresse actoris, cürr in<br />

promissione non fuit apposita pana, vide per eum.


De las promissiones, e pleytos, &c.<br />

829<br />

Mas que le finque en saluo para podergelo de-<br />

tenudo por ende de pechar la pena. E deuelo<br />

mandar ; bien assi como farta al primer plazo,<br />

atluzir a derecho, luego que fuere libre (^)<br />

que fuesse puesto. E esto dezimos que ha lo-<br />

de aquel embargo. lEsso mismo dezimos que<br />

gar, en todas las otras penas semejantes des- seria, si alguno de los judgadores de auenentas,<br />

que ponen los ornes sobre las promissiocia mandassen a alguna de las partes, que fines<br />

que fazen los vnos con otros ante los judziesse alguna cosa a cierto clia, e so cierta pegadores<br />

(5).<br />

na, Ca si a alguna de las partes auiniere em-<br />

LEY XXXVII.<br />

bargo derecho, por que lo non pueda fazer;<br />

que non cae en la pena, queriendolo fazer, al<br />

Por que razon se puede escusar orne en la pena<br />

que prometio, maguer non traxesse a derecho<br />

a aquel que prometio ca traer.<br />

mas ayua (3) que pudiere, lo quel fue mandado.<br />

E esto que diximos en esta ley, e en la<br />

otra que esta ante <strong>del</strong>la , ha lagar en las penas<br />

que fueren puestas en juyzio. Mas en las<br />

Fiando vn orne a otro en juyzio, prome- penas que non son puestas en juyzio, que potiendo,<br />

e obligandose a traerle a derecho a nen los ornes entre si fuera de juyzio, si non<br />

cierto dia so cierta pena; dezimos, que si fue- cumpliere cada viso lo que prometio, fasta en<br />

re embargado (1) de algund embargo dere- aquel dia que señalo para cumplirlo, tenudo es<br />

cho , porque lo non puede atluzir, assi corno de pechar la pena , e non se puede escusar por<br />

enfermedad , o por aucnidas de rios , o por embargo (l) que aya. Fueras ende si la pena<br />

otro embargo semejante destos; que non es fuesse puesta sobre cosa cierta que ouiesse a<br />

(5) Judgadores. Intellige in prmparatoriis jndiciorum;<br />

nain secirs est in decisoriis, ut in L 33. tit. 4. Part. 3. et 1.<br />

quid lamen 21. §. fin, de reccp/.. qui arbilr.<br />

LEX X XXY.II.<br />

Qui promisit in juclicio alium sistere certa (lie sob pena,<br />

si justo impedimento non potuit implerc promissum,<br />

non tenetur ad poeuaua; sed impedimento cessante, tenetur<br />

sistere: idem de pinna ab arbitro apposita: si autetn extra<br />

judicium talis promissio fiat, non cxcusatur aliquo impedimento<br />

, nisi res promissa ante dici eventual perdatur. Iloc<br />

licit.<br />

(1) Embargado. Adde 1. 2. §. si quit i77 jttdicio , cum<br />

sequentibus , D. si quis caution. et 1. 11. tit. 7. et 1. 12.<br />

tit. 23. Part. 3.<br />

(2) Luego que fuere libre. Adde cap. cum diletti 6. de<br />

dolo, el eonlum. el. ihi notat lnuoc. et host. quorum opinio<br />

videtur hic approbari: ex quo etiam paret, quòd si citatus<br />

ad certum terminum non potuit propter intpcdimentum<br />

comparere in termino præfixo, quint tenetur 'comparere<br />

post terminum , quam citids poterit , etiam sine citat.ione<br />

nova: tcue menti, quia in hoc fucrunt varize apiuioncs gnas<br />

rccitat Joann. And r. in diet. cap. cum diledi, ubi Abb. latins<br />

G. et 7. col. et vide Ang. in diet. 1. §. si quis in jadieio,<br />

ubi dixit opinionent islam lrtnoc. esse falsam; ima sit<br />

opus nova citations: sed verlor videtur opium L utoc. acque<br />

L Celsuc 23. D. dc recepl. qui arbilr. qua Ang. innititur,<br />

probat ejus dictum, sed oppositum.<br />

(3) Queriendolo facer, al mas es3na. Concordat cum<br />

1. Celsus 23. D. de rccept. qui arbr'lr. et afide 1. cttm tict arehorum<br />

6. C. de nezi',eular. lib. 11. per quana Joann. de<br />

Plat. ihi post And y. de Baru. licit, quòd si officiali mandator<br />

à• superiore, u t mittat centun modios frumenti cunt<br />

tali navi, q uòd si ilia navis impediatur, detect mittere itt<br />

alla navi, et illam ad hoc crosducere: duo cnim sunt præc•e.pta,<br />

quad mittat, et. quad in illa navi mittat. Adds etiam<br />

de mandato qualificato , si in qualitate ism potest adimpleri,<br />

quoti detect implori in principali, textum notabil. et ibi<br />

notat Abb. in cap. gra0is, de redil. .cpolial. Sed quid si<br />

Princeps dclegat causain, apposita die terminali? nuuquid<br />

<strong>del</strong>egates, elapsa die, possit prouuutiare, quasi duo fueriut<br />

praecepta? Bald. their , quad non, in I. 1. col. 6. vers. extra<br />

qua•ro, C. dr his, qua: pecrav stunt in. quia Nice dies ap-<br />

ponitur ad expirationem præcepti, 1. fin. C. dc legal. 1. cum<br />

non co die G. C. quando emetic. non est neee.c.ce. Adde chain,<br />

q uòd in eo , quod est reparahi l e post tempos, non iuducitur<br />

liberatiti ex caso, sed differtur præstatio, ut tradit Bald. fu<br />

Tom. II.<br />

qua'stione no'abili in 1. nec patronts, C. de o/,cric libertor,<br />

(4) Por embargo, Adde I. conlinuus 137. §. laud 3. D.<br />

cod. et Gloss. in I. ,si ye/lei-Ida , §. iden7. juri,e, D. ad Leg,<br />

Ehod. de jact. super parte idern drecnrus, et Glos. in diet.<br />

§. illrrd, super parte non poles!. Et adverle, quia ista lex<br />

videtur approharc opinione» dictarum gloss. voleutiurn esse<br />

differetttiam inter stipulatioues judiciales, et conventionales:<br />

nam in judieialibus diltìcultas, seu impediatenturei<br />

superveniens, impcdit pteuam cotnmiili; in conventionalibus<br />

verb non; et sic per istar legent videntut • destrui dicta<br />

Dyn. Bartol. et alìortrtn in diet. §. illud, disliuguentium,<br />

an in obligations sit (latio specie', vel faction, et durre etiam<br />

in conventtonalibus stipulatiouibus difficultas itupe(tiat too-<br />

, et pamæ cornmissionern , ut in 1. quod 5. 1). si cert.<br />

pelar. et in I. orla serous 391. et I. Parr res 47. 1). ele legat.<br />

1. 1. I. §. si jra/er, D. de collat. honor, an verb sit<br />

quantitas, et turc irupedimeuturn, sea difticuitas non exruset,<br />

nee p(rnæ, risque mora, commissioueut, ut in I. incrncl/u<br />

ns 1 1 . C. si erat. petal. 1. ail diem. 77 . D. de verb. oblii;.<br />

et hoc, secutulnin Ang. ibi, quando impediutenturu esset ex<br />

parte promissoris; nam si ex parte creditoris , etiam in<br />

obligations generis, vet quantitatis, dil'ficultas excusaret à<br />

po lca, ut in 1. fin. I). ale nail. favtor. vide ibi latins per<br />

Joann. de Itnol. referentem dicta Bart. et Angel. et widentem.<br />

nliqua : et sic Doctores cotnmtntiter volant , quiod sit<br />

differentia inter stiputationes judiciales , et couventionales,<br />

sed quad distiuguatur, ut supra; quod aperte destruit ista<br />

lea, in hoc faciens diflcrcutiatn inter tales stipulationes: et<br />

quòd ctiaut , quando in obligatiunc est datiti specici , dìflicttltas,<br />

sea impediument:on supccvcuiens , non cxcuset prrnæ<br />

contmissionen, probates ill I. 20. tit. 14. Part. 7. ibi:<br />

Pore 1711e der./nzo.c, gut si aqur •1 eart'a ever la roste, fuesse<br />

obligado de la dar a a/grato, o e/ fiotto <strong>del</strong>la, so pena eierla,<br />

e a dia .ceda/ado; si caf'o en la pena, porgile an lo pedo<br />

dar por ra.aon cae le era furlada, gate eslonce el dado,<br />

e cl menoscabo que le altiniesse por /al racon cuneo e.c/a , o<br />

en olio semejante, lenacio.c serval, /os lac/rones, etc. et sic<br />

aperte probater, quòd negre iu obligatione specici diffìeultas<br />

excuset à pa'u;e corn nissioue. Pofest dici , quad ista lex,<br />

cam (licit, Por embargo que opo, intclligator• de dtiiicultate,<br />

(vim superveuit post morana : earn ills non excusat<br />

dettitnretu, ut in 1. quod le Mal 5. D. si cert. pet. 1. si ex<br />

legali causa 23. D. ile verb. o/t// . et isto modo non refragabitur<br />

thetis Dvn. Bart. et Doclorurn in diet. §. i/lud: si<br />

verb fuit diffirultas ante ,,loran, tune excusclur debitor, et<br />

procedaut dicta Dyn. Bar. et alior,nr : quod etiam probator<br />

in I. 1 i. supra cod. et ibi dici. Vet die , quad aut est<br />

talis difíicullas, quæ assitntlatur casui fortuito, et ista lana<br />

INttunn


850<br />

Quinta Partida. Titulo XI.<br />

dar , e se perd lesse, o se murics'se sin culpa,<br />

ante <strong>del</strong> dia (5) a que la ouo a dar, o a<br />

non cumpliesse tal promission corno esta, non<br />

seria tenudo de pechar la pena. Otrosi dezi-<br />

mostrar.<br />

LEY XXXVIII.<br />

mos, que si algund orne prometiesse a otro,<br />

de dar cosa cierta porque matasse (3) algund<br />

Como la pena que alguno promete , si non<br />

,,talare , o non f ziere algund yerro, vae non<br />

deue valer.<br />

ome, o porque fiziesse algund yerro , non seria<br />

tenudo (4) ele dar lo que prometio;. maguer<br />

cl otro cumpliesse aquel mal, porque le<br />

prometio de darle la cosa. Pero tambien el<br />

que lizo la promission, como el otro que cumplio<br />

el yerro por razon <strong>del</strong>la, son amos tenudos<br />

(!'i) a rescebir la pena, o de fazer emienda<br />

de aquel yerro, segund mandan las leyes<br />

(leste nuestro libro.<br />

Ley 2, Poniendo perra algunos ornes entre si , sork.<br />

liar, bre promission que fiziessen , maguer la pro-<br />

Ilrtup. mission non sea valedera (1) ^ vale la Ppena,<br />

e<br />

sera tenudo de la pechar el que la fino. Fueras<br />

ende , si la promission fuesse fecha sobre<br />

cosa que fuesse fecha contra ley , o contra<br />

buenas costumbres. E esto seria, como si alguno<br />

prometiesse so cierta pena, de malar a algund<br />

orne, o ele fazer adulterio, o de fazer otro<br />

yerro (2) semejante destos. Ca enfonce, maguer<br />

in stipulationihus judicialibus, qubm in conventionalibus<br />

excuset rnoræ , et preux cominissiorem , quando orta fuit<br />

ante rnorant cornmissam; et multò fortiirs, si fuit verè, et<br />

realiter casus fòrtuitus ; et ita procedaut dicta Dyn. et Bar.<br />

et probatur etiam in diet. 1. 18. et babetur etiant bic in<br />

lire bujus Icgis: ant non luit talis difficultas, sed alias naturaliter<br />

etiam sine casu fortuito pervenicns; et tune quòd<br />

distinguatur inter stipulationes judiciales, et coriventionales,<br />

ut in judicialibns excuset , ut in ista 1. in princ. et in 1. 2.<br />

§. si gills in judzceó, D. si quis caution. in conventionalibus<br />

verò non excuset talk difficultas, ut hic, et in diet, §. i/lad:<br />

et hoc fait visual Gloss, et est de ejus niente in 1. si vehcnda<br />

, vers, idee jaris , D. ad Leg. 1/hod. de jact. ci na dick,<br />

aliàs diffcultas, vet imposibilitas talis ail iucomnnodum pertinet<br />

prornissoris ; et hoc etiam volt Joan. de Imol. in dict.<br />

§. Mud , et dixi in I. 18. suprà cod. et sic etiam non obstabit<br />

dici. 1. 20. tit. 14. Part. 7. quia ibi non erat talis difúcultas,<br />

qure provenisset à caso fortuito, vet sinrilitudinem<br />

habente euen co, ut in 1. gaolies 21. §. in potestatc 3. D.<br />

de noxal. sed proveniebat à furto, quod committitur ex <strong>del</strong>ectu<br />

custodii, 1. ette duobus 52. §. 3. versic. quod si e<br />

furious, l). pro socio, et notai Gloss. m §. praacrea, Ins<br />

/z%. quibus -mod,<br />

re contraz. oblig. ideò nil mirum , si ibi<br />

fuerit poesia contrnissa.<br />

(5) Ante <strong>del</strong> dia. Intellige, etiamsi ante diem fuerit interpellatus,<br />

ut in 1. rum filius 49. §. fin. D. cod.<br />

LEX XXXYIII<br />

Super inutili promissions prona apposita, valet nisi promissio<br />

sit contra leges; vet bonos mores, ut quia prouitto<br />

occidcrc Irontinent, vel ali ad <strong>del</strong>ictuut caminittcre sub peena.<br />

Item si tibi aliquid promitto, ut illicitum lacias, non<br />

teneor solvere , etiamsi adirnpleatur : sed tenebimur ambo<br />

de <strong>del</strong>itto sic coin IIoc (licit.<br />

(1) Non sea valedera. Quia przeter legem , ut in 1. .slipulalio<br />

asta 38. §. si sl,ouler 20. et §. alleai 17. D. cod, et<br />

Listai. sod. §. alteri 19. secirs si est contra legem , vel continet,<br />

quid turpe ,. ut subjicit: et ortum babel à dictis<br />

Azon. irr summa C. de inutzl. slipul. col. 2. in flu. versic. si<br />

vend stipulo.<br />

(2) Olro yerro. Afide 1. general:7er 26. cum 1. sequent.<br />

et 1. si _fiagitii 123. D. coder , et 1. 28. suprà cod. Et quid<br />

si promittatur meretrici ob meretricium? Communior videtur-<br />

opinio , quòd possit exigi ab ea : vide per Bart. et Jason.<br />

in diet. 1. generali/cr, et in 1. 4. §. sed quad meretrici,<br />

D. de condicl. ob tarp. causanz, et. vide Andr. de Iser. in<br />

cap. 1. vers. turprter luscrit , col. 2. gulbus mod. feud.<br />

amiltulur, ubi et refcrt Theologos, etttradit etiam latri<br />

LEY XXXIX.<br />

Como la pena que es prometida por razon de<br />

casamiento , non la pueden demandar.<br />

Casamiento quieren fazer (1) ]os ornes a<br />

Joann. Lupi ele Pa/ac. Bub. in repot. cap, per veslras, de<br />

c/orzal. inter vie. et u:ror. in rubrica, col. milli 172. cum<br />

sequent. in formis minoribus.<br />

(3) Porque matasse. Idem, si promittat, ut non occidat<br />

, ut in 1. jari.s genlzam 7. §. si ob ma/efirium 3. D. de<br />

packs, recipere pecuniam, ne malelìcium fiat, nefas est et<br />

Deo, et mundo, secundam Ang. itt diet. 1. generaliter, ubi<br />

dick, quòd hoc forsitan fallit favore castitatis conservandee,<br />

ut si do pecuniam mulieri, ne mcretrix fiat, argum. 1. limper/ails<br />

23. C. dc nupt. et aallzent. scenzcas , circa princ.<br />

collat. 5. licet Gloss. secundirrn earn in 1. si ob lurpem, D.<br />

de condicl. ob turp. cans. dictt cork rarium, et simpliciter<br />

refert, et sequitur Joan. de Imol. ibi.<br />

(4) Non seria tenudo. Et sic nulla est obligati,; undè.<br />

approbare videtur ista lex opinionern Glos. et Bart. in diet.<br />

1. genera/iter, ut quando id , quod promiltitur , non est<br />

turpe, sed super re turpi promissio fit , sit ipso jure nulla:<br />

vide ibi per Bart. Angel. et Joan. dc lmol. et Jasonem respondenteut<br />

ad 1. pen. D. de condicl. ob tarp. causam.<br />

(5) Son amos tenudos. Adde 1. non ideò minus 5. C. de<br />

accusation.<br />

LE X XX XIX.<br />

Portam , quam promisi, si quis non contraheret cum<br />

aliqua matrimonium, non teneor solvere, licit non contrahatur:<br />

quia non meta poeuæ, sed amore, et partium<br />

consensu est matrimonium cortrabendum. Iloc dicit.<br />

(1) Quieren fazer. Sive ergò, qui tale matrimonium<br />

appetunt per aliquos contralti, slot parentes, sive conjuncti,<br />

vel amici contrabentiunt , sea illorum , quos promittunt<br />

coutrabcre, sive estranei; non tenebit promissio panæ ex<br />

generalitate hujus legas. Bart. tarnen, et communiter Doct.<br />

in 1. Titia , 1). cod. à qua isla surnpta est, post Gloss. ibi<br />

tenent, quòd inter"omninò extraueos tenebit bæc pariahs<br />

promissio, ex quo cessat ratio prohihitionis, ne libertas scilicet<br />

oratrimonii impediatur: et idem voluit Doct. Canon. in<br />

cap. gemma, de sponsal. ca.m tali caso timor pana ipsos<br />

contrabentes non comprelreudat. IIostiens. verò in dici. cap.<br />

gemma dicit , quòd quando estranei inter se bona fide faciunt<br />

sponsionem, ut si , duobus loq seutibus de sponsalibus,<br />

anus promitlit, si fìannt, et alter totidem, si non liaut;<br />

quòd tune valeat inter extraueos promissio pcenalis, ex quo<br />

nullarn coercitiotern Labet inter contrabentes, nequc contrabeutes<br />

ob hoc intimidantur: secirs autem, secundirm eum,<br />

si nomine mulieris promittaut sponsalia, adjecta parsa nomine<br />

suo , si non bans ; quia tutte non tenet promissio panæ<br />

accessoria principali; quod debet esse liberum: et cum<br />

hoc dicto IIostiens. Joan. de Imo1. transire videtur in dict.<br />

I. Tilia, in print. 2. col, et videtur approbari in ista lege


De las promissiones, e pleytos, &c.<br />

851<br />

las vegadas. E porque se acaben, obliganse<br />

LEY XL.<br />

a cierta pena, prometiendo los unos por los Como la pena que es puesta por razon de<br />

otros, que se cumplira el casamiento. E esto vsura, non la pueden demandar.<br />

fazen, porque aquellos por quien fazen la<br />

promission, que casaran en vno, non estar Otorgan los ornes , e prometen unos a<br />

<strong>del</strong>ante quando la fazen, o porque non sou otros, de dar, o de fazcr alguna cosa, obli-<br />

de edad (9) , o por alguna otra razon. Onde gandose a pena cierta, si non cumplieren<br />

dczimos, que si acaesciere , que alguno <strong>del</strong>los aquello que otorgan , o prometen. E mue-<br />

non quiera cumplir el casamiento , entonce uense a poner esta pena en las promissiones,<br />

aquel que fizo la promission por el que non por dos razones. La primera , porque aquellos<br />

]o quiere fazer, nin cumplir, que non es te- que prometen de dar, o de fazer la cosa, sean<br />

nudo de pechar la pena (3). E esto es, porque mas acuciosos a cumplir la promission, por<br />

el casamiento non deue ser fecho (/) por mie- miedo de la pena. La segunda es , porque aldo<br />

de pena, mas por amor, e con consentigunos engaiiosamente lo fazen, por aucr ocamiento<br />

de amas las partes, assi como diximos sion de leuttr alguna cosa como en razon de<br />

en la quarta Partida deste nuestro libro, que vsura. E porende dezimos, que si la pena es<br />

fabla de los casamientos.<br />

puesta sobre cosa que promete alguno de faer<br />

(1) , que cae en ella aquel que lizo la promission<br />

, e que es tentado de la pechar , si<br />

non faze aquello que promete ele fazer; assi<br />

como diximos en las ]eyes ante desta. Mas si<br />

la pena fuesse puesta sobre quantia cierta, que<br />

prometiesse alguno ele dar (9); si aquel que<br />

ibi: E esto fazen, porque aquellos' por quien fazen la promission,<br />

etc. et sic loquitur , quando promittunt nomine<br />

illorum , quos promittunt contracturos. Sed propter bite<br />

ego non recederem ab opinione Gloss. et Bart. et communi<br />

in diet. 1. Tilia in print. quaur et conamuniter tenere vi-.<br />

dentur Canonisiæ in diet. cap. gemma, quando ex tali promissione<br />

extraueorum libertas inter co II in aliquo<br />

non læderetur, ex quo, ut dixi, cessat ratio prolnibitionis;<br />

quit ratio, el est expressa in ista lego , cìtm dint: Es/o es,<br />

porque cl casamienlo non deum, ser fecho por nziedo de pena.<br />

(2) Aron sou de edad. Vide in cap. 1. §. fin. de despon-<br />

,sal. impub. lib. 6.<br />

(3) La pena. Licet sit in parva quantitate , secunditrn<br />

Bart. et alios con;nuniter in dirt. 1. Titia in princip. et<br />

Abb. et alios in dirt. cap. gemma. Area tanteu belie potest<br />

præstari in coutractu sponsaliorum , ut in I. arris 3. et in<br />

1. fin. C. de spousal. 1. 1. tit. 11. Part. 4. 1. 84, tit. 18. ubi<br />

vide late, quit dixi 3. Part. et intellige de arris, seta pignoribus<br />

realiter traditis, non promissis tantiun , ut constat ex<br />

diet. I. fin. et teneut Bart. Angel. Paul. de Cast. et Joan. de<br />

Imol. et etiam .Taso iu diet. 1. Tilia, et Abb. in diet. cap.<br />

gemma, Soci'. consul. 3. vol. 1. et priest fieri traditio arrarum<br />

in quaeumque quantitate ex generalibus verb's diet.<br />

1. lin. et tenent Paul. de Castr. Angel. et ¡mol. Bowan. et<br />

Jaso inn diet. 1. Trtia, licet Bart. ibi , et Abb. in diet. cap.<br />

gemma, velint, non posse arras excedere quantitatern dolis,<br />

vel donation's propter nuptias, sei ubi dos, vel donatio<br />

talis propter mi litias non excederet quailtitateun positarn in<br />

1. jrtbcmu.c 11. C. de repud. et rationem diversitatis inter<br />

arram , et pcenam , (Brunt Doctor. conunuuiter esse, quia<br />

arra rea l i ter traditue, puma vero pronittitun, et non its<br />

sent faciliores homines ad realiter tradeuduun , sicut suet<br />

f'uuites all promitiendutn sub pana: ex quo volt Joan. dc<br />

Lnol. in diet. I. Tilly iu prune. col. pen. versic, sed hic ouurrit<br />

Mad,t tie , quod si gills its dicai, quód dal cetttum pro<br />

prua, si contiugat matriutonium non contralti, quòd exit<br />

ideru , ac si dirtier , quod fiat nonnine arra , , quia alias esset<br />

intpolere Iegem verbis , et not rebus, contra 1. 1. et 2.<br />

C. commun, de legal. et h 2. D. dc consul. rerum ad finem:<br />

iene menti, quia est pulrhrum dictum.<br />

(4) "echo. Quid si prontittatur sub pena, quod niatrimonium<br />

non dissolve' ur, vide 1. si stipu'/utio facia fucrit<br />

1 1.1. D. eodem, et Gloss, et ibi Joan. de Iuio!. col. 2. in<br />

diet. 1. Tilia its princ.<br />

LEX XL.<br />

Puna apposita super promissione alicujus cacti committitue,<br />

si non fiat: sed si super promissione qu:ultitatis, non<br />

cornmitlittir, si estipulator aliquandir usuras esercuit ; alias<br />

sic. Et pacturn, se conventio in fraudeur usurarum facta<br />

non valet : et fit in fraudeuru usurarum, quando re vera est<br />

ntutuunt, sed fictè lit litters venditiouis: ram apparet, quod<br />

hoc fit ut interim, Join solvitar pretium, creditor lucretur<br />

fructus. Hoc dici t.<br />

(1) De fe r.er. Afide 1. promissis 3 C. de transaction.<br />

et I. Lucius 47. D. de action. empii.<br />

(2) De dar. Adds I. cunt a1/ege'e 13. C. de ruin'. et I.<br />

Jul/emus i 3. §. lbidt m. Pnpinrirnrts 26. 1). rte action. imp/i:<br />

quando enim pana adjiritur dalioni quantitalis, cive peennitc•,<br />

sea alterius rei in qua consistit rnutuum, ceusetur apposita<br />

loco usurarum, quia is talibuscadit usura; se(-its tamers<br />

est, quando adjicitttr dalioni certa: speciei , vel facto,<br />

quia in talibus non unlit usura , dcclarat Paul. de Castr. in<br />

dirt. 1. cum. allcga.e, C. de usar. nisi vide per eum, quid in<br />

cornprotnisso, ubi arbiter jussit lari certain quant.itatem<br />

sub piena , an possit talis veto peti, et concludit, quod<br />

sic, quia videtur adjecta, non soli/ In pro pter dationeua<br />

quaulitalis, sed ut pareatur arbitrio, et ne senteutia arbitri<br />

cottcmtal.nr, et sic videtur cliatn adjecta facto: vide in isla<br />

Tel ateria notabili ter Alesanti. in I. s/ipulatro is'la, §. alteri,<br />

col. 3. et 4. D. cod. et idem quod Paul. in senteutia arbitri<br />

volt Bald, in diet. 1. cum a//c;er.c, et tenet cliatn Alexand.<br />

late, ubi retulit ieuentes contrariare opiuionem in I. 5. §.<br />

fin. saper gloss. in verbo commitr%ttr, D. de verb, ob/i . Et<br />

idem diceudutn its coutractu trausartionis, si pana adjiciatun<br />

dalioni quantitatis, ut tenet Bald. in dirt. 1. rum allegas,<br />

et in I. promissis, C. de transaction. et idem tenuit<br />

Alexand. roust 119. col. pen. vol. 2. Contrarium tarnen in<br />

coutractu trausartionis tenet idem Alexand. post Rayneriurn,<br />

Jacobunt i;utricariutn, Paulum, et 1?ulgosium in diet. 1.<br />

ln'omi.csrs,.et in diet.. I. stiprt/alrununz, §. lin. D. de verbor.<br />

oblr. . et idem Alexand. Tonsil. SO. voluln. 4. post consilium<br />

Automi de Prato, veneri ibi positura. Et quid si fàctum,<br />

cui pinna adjiritur, ordinatur ad exactionem quanlitatis,<br />

sea Cris loco subrogalur? an tune poaca possit exigi? Vide<br />

per Bald. in I. cum sernum , D. de condii. c1 demon.ctr. et<br />

Joni. Andr. iu addition. ad Spec. in tit. de oblrgai. et .co/utioa.<br />

§. ante mania, versic. sequitur est , col. 3. super par


8 2 Quinta Partida.<br />

recibe la promission , es orne que aya vsado<br />

ele recepir usura, entonce non es tenudo de<br />

pechar la pena el que fizo la promission, maguer<br />

non lo cumpla al plazo. Pero si el que<br />

recibe la promission , fuesse atal orne, que<br />

nunca omesse rescebido vsura (3), entonce teundo<br />

seria de pechar la pena el (l ue fizo la<br />

promission , si non diesse aquello que aula<br />

prometido ido de dar. Otrosi dezimos , que todo<br />

pleyto, o postura , que sea fecha ante testigos,<br />

o por carta , por engaîio de vsura, que non<br />

deue ser guardada. E esto seria (4), corno<br />

quando aquel que presta los (lineros en verdad<br />

, toma por ellos algun heredamiento en<br />

peîios, e faze muestra de fuera ,,,,,j que aquel<br />

que gelo da a peîios, que gelo vende ; faziendo<br />

ende fazer carta de vendida , porque pueda<br />

ganar los frutos (5) , e que noi sean demandados<br />

por vsura. E porende dezimos, que<br />

tal engaïio como este non deue valer, seyendo<br />

prouado (G) tal pleyto, que verdaderamente<br />

fuesse prestamo, e la carta ele la vendida fuesse<br />

fecha por enfrnta.<br />

te est entwine, et per Alexand. diet. consil. 50. ubi dicit opinionem<br />

Bart. in 1, cunt servos esse communein. Et quid si,<br />

presa adjecta dat.ioni quantitatis promittatur alii, quàm ei,<br />

cui quantitas est danda, vide per Bart. in I. qui res , §. qui<br />

stipulator, 1). de solution. et opinionem Bart. sequitur, et<br />

detendit Alexand. in diet. g. alteri: et in ista materia tese<br />

menti dictum Baldi in cap. unico , versic. pone emplzyleota,<br />

et versic. sequenti qualifier dominus propriet. feud. privet.<br />

ubi dicit , quòd si emphyteota promisit domino duos<br />

deuarios nomine census in anno sub prena centum librarum,<br />

quòd valcat adjectio ejus pane, quia videtur adjecta<br />

loco expolsionis, et sic loco fiat: arde ad prædicta, quod<br />

notat Abb. in cap. diletti, all fin. de arbifris, antepen. et<br />

pen. col.<br />

(3) T surer. Ilabes hic expressum, quod pana adjecta<br />

dat.ioni quantitatis non præsumitur, adjecta in fraudeur<br />

usurarum, nisi qui peuant stipulatus sit, solitus fuerit fcenerari:<br />

et sic approbat ista lex opinionem Innoc. in cap.<br />

sham dc pawl's , et Gloss. in 1. si pmnam, D. de usar. et<br />

in 1. utrum, in gloss. fin. D. de petit. hared. et Gloss. in<br />

cap. No vos , de pignor. i,r gloss. fin.' et Archid. in cap.<br />

estm decotissimam, 12. quest. 2. Bart. in I. cum stipulati<br />

simus , D. de verb. (Wig. Contrariara opinionem , quòd is<br />

hoc no n fiat ista distinctio, sed indistinct e. videatur adjecta<br />

in fraudeni usurarum, tenet Gloss. irk 1. Julianus, §. item<br />

Papiniamts, D. de action. empi. et in diet. I. cum allegar,<br />

Jacob. Butri. in I. pectin/a; , §. 1. 1). de usar. uhi et sequitur<br />

Florian. et idem tenet .loan. Audr. in addition. ad Specttl:<br />

tit. de oblig. et solution. §. ante omnia, versic. sequitur<br />

, idem Angel. Imo!. Alex. in diet. §. «Iteri, ubi et Jaso<br />

licit, tenie opinioni esse adhærendum : Abb. etiam et. Joan.<br />

de Imol. in diet. cap. diletti, de arbitrts, Cyn. in diet. 1.<br />

cum allegas, Anton. de Prat. veteri inter consil. Alex. vol.<br />

4. consil. 49. et sic ista videbatur de jure communi opinio<br />

communior. Teno ergò menti islam legem, que approbat<br />

priruam opinionem: quarn tarnen limita , nisi apponatur<br />

prema per dinurnerationem mensium, vel annorum , quia<br />

tune esset usura, ut licit Bart. per ilium text. in diet. 1.<br />

cum stipulati sthzas, D. cod. Procedit igitur hec lex, quando<br />

est una pana tantum. Intellige etiam , et limita, quòd<br />

tune pana adjecta obligationi quantitatis videtur adjecta in<br />

fraudem usurarum , quando utrumque, tans sors principalis<br />

, (loam poena peti potest, vet pana excedit sortem : quia<br />

ut sit usura, rcquiritur, quòd aliquid accedat sorti; et ita<br />

Titulo XIi.<br />

TITULO XII.<br />

DE LAS FIAitURAS QUE LOS OMES FAZEN EN-<br />

TRE SI , PORQUE LAS PROî4IISSIONES E LOS<br />

OTROS PLEITOS, E LAS POSTURAS QUE FAZEN<br />

SEAN MEJOR GUARDADAS.<br />

Fiaduras fazen los ornes entre si , porg1C L es<br />

las promissiones , e los pleytos que fazen, e<br />

las posturas, sean mejor guardadas. E pores- lib.<br />

de, pues que en el Titulo ante reste fabla- 1.7 5,<br />

mos de las promissiones, queremos aqui dezir i i. ió<br />

de las fiaduras, que fazen por razon <strong>del</strong>tas. E Of•32;<br />

mostraremos, que quiere dezir fiadura. E a titi. t,:<br />

que tiene pro. E quien la puede fazer. E por á r io<br />

quien. E sobre que cosas. E en que manera jerk,<br />

deue ser fecha la fiadura. E que fuerça ha. E lit. 9,<br />

como se puede desatar. E despues desto<br />

mos de todas las otras cosas , que los ornes fa- ItecCP.<br />

zen ortos por otros , por su maridado, o sin el,<br />

de que nasce obligacion entre ellos, que es<br />

otra manera de fiadura.<br />

est de mente Bald. in diet. 1. cum allegar, in t. oppo. si<br />

verò pena esset minor sorte, et utrumque non posset peti,<br />

(quod est regulariter, ut in 1. 3 4 . et 35. supra eod. et ibi<br />

dixi) tune non est cur dicatur, quòd sit usura, si de justitia<br />

integre promissionis apparel, ut etiam vult Bald. in<br />

dirt. 1. cum allegas, col. pen. versic. deisnie qua:ro de tali<br />

questione. Et quid si prena adjiciatur in ultimis voluntatibus,<br />

vide etiam per Bald. in diet. 1. cum allegas , 9. et 10.<br />

oppo. et per Alex. in diet. §. alteri , col. 5.<br />

(4) Seria. Ortum habuit à 1. emptione 3. cum ibi notatis<br />

per Gloss. C. plus valere quod agitar, et à cap. ad nostram<br />

5. de empi. et vendit.<br />

(5) Frutos. Facit ad illud, quod notat Bart. in consil.<br />

65. incipit, Pell. Nichole, quòd qui licit contractual simulatum,<br />

sive agendo, sive excipiendo , debet licere speeiern,<br />

et causam sirnulationis, alias succumberet ; quod intellige,<br />

si opponatur à parte, secundùm Bald. et Salyc. in 1.<br />

ab Ana.stasir, C. mandati.<br />

(6) Prouado. Non euim præsumitur, quòd contractus<br />

sit simulatus, nisi probetur, ut bic, et in 1. sed si maritus<br />

14. in fin. D. qui , el ri guibus , et in cap. fin. de renun/lat.<br />

lib. 6. 1. quameis 4. cum Gloss. C. si gilts alteri<br />

vel sibi; maxirnè quando de contractu est confectum instrumental',<br />

, ut in 1. cum prccibus 18. et ibi notatur, C. de<br />

probation. et in anthem. de tnstrum. chat. et fide, cap. si<br />

vero monántur 7. neque præsumitur contractos usurarios,<br />

nisi probetor, serundinn Bald. in 1, rogasti, §. si tibi dedero,<br />

D. si cert. pet. et alleganti contractual simulatum indumbit<br />

onus probandi, ut in dictis juribus, et probatur in<br />

1. patronum G. D. de probation. et potent probari etiam per<br />

indicia ; et argumenta cap. cunt in diæcesí 15. de msurrís,<br />

tradit Jaso in 1. in ilia , in fin. D. de verbor. oblig. et 26.<br />

presumptiones simulationis tradit Barth. Crepol. in suo tract.<br />

de sima!. contr. et vide Alexand. consil. 46. vol. 3. incipit<br />

circa pra;sentis consilü ntateriam.<br />

TITULUS XII. DE FIDEJUSSORIBUS.<br />

LEX I.<br />

Fidejassor dicitur, qui se obligat dare, vel lacere alteri<br />

debitoris mandato, vet rogat.u: et hoc prodest creditori, quia<br />

taut principalis, quarts fidejussor suet ei obligati: et potest<br />

esse fidejussor ilk, qui potest obligari, et qui possunt recipere<br />

promissiones. Iloc dicit.


LEY I.<br />

Que quiere dezir Madura , e a que tiene pro,<br />

e quien puede ser fiador, e quien non.<br />

L el- Fiador (1) tanto quiere dezir , como orn<br />

de. que da u fe (-A) , e promete a otro , de ciar,<br />

sanler.<br />

o de fazer alguna cosa , o por mandado (3),<br />

o por ruego (4) de aquel, que le mete en la<br />

fìadura. E tiene grand pro a aquel que la recibe,<br />

ca es porende mas seguro de aquello<br />

quel han a dar, o fazer: porque fincan amos<br />

a dos obligados (5), tambien el fiador, como<br />

el debdor principal. E dezimos, que puede ser<br />

fiador, todo ome que puede fazer promission,<br />

para fincar obligado por ella. Otrosi pueden<br />

recebir fiadores, todos aquellos que pueden<br />

recebir promissiones (6), assi como dizen en<br />

el Titulo ante deste, que fabla de las promissiones.<br />

(1) Fiador. Nomen fidejussoris generale est, ut contineat<br />

et.iam mandatorem , coast itutorcm, cxpromissorcm, et<br />

sponsorem , secundiuu Azon. C. cod, in sumnia; sed ista lex<br />

diffinit, prout in specie accipitur fidejussor: et de differentia,<br />

qua; est inter istos, vide Gloss. in authent. dc fidejussor.<br />

collat. 2. in princ. super verbo fidejussorem.<br />

(2) Que da su fe. Gratiam tidejussoris ne obliviscaris:<br />

dedit enim pro te auimam seam, Ecclesiastic. 29. cap. v. 20.<br />

(3) Mandado. Nam si sine mandato, vet rogato, potüss<br />

dicitur sponsor, quàm fidejussor; Beet et ltuic competat actio<br />

mandati ut in 1. si pro te 40. I). mandat. et notai Glos.<br />

in diet. autbent. dc fidejussor. ín }wine. super verbo fidejussorem.<br />

Sed quid si promisi fidejubere pro te? an tenear<br />

me obligare sine te? Bald. dicit, quòd cots its 1. sancimus,<br />

C. dc verb. sin fic. quia non teueor me constituere principalem<br />

; al legal 1. trthos, 1). dc usufruct. eerum rerum,<br />

glut usa consunz. Et qui Isabel mandatuus de fidejubendo,<br />

videtur ctiam saliere mandatum de solvendo, 1, indebitam<br />

47. et ibi Bart. D. de condict. indcb. Bald. post Gloss. in<br />

I. si pro ea, C. mandat. versie. tu die, quod mandalum.<br />

Gloss. et Doctor. cap. tits. de fidtjuscor. Et an dicatur fidejussor,<br />

qui promisit solvere nomine Titii ? Vide Bart. in<br />

1. si ita stipulatus ,§. possum tttililer , D. de verb. oblt;.<br />

(4) Ruego. Licito cairn pecuniam pro fidejussione posset<br />

reeipere, 1. hoe jure 19. §. Labeo 1. D. dc donai. abi Bart.<br />

Bald. its I. antigun?, C. ,ad Vellejan. per text. fbi , 1. si remunerandi<br />

6. §. firs. I). mandat. 1. 3. ibi , la quinta, infrà<br />

cod. oriuntur namque incommoda ex fidejussione.<br />

(5) Amos a dos obligados. Est enim accessoria obligatio<br />

fidejussoria, ut in 1. hi qui 34. D. cod, et idem in constitutors,<br />

et mandatone, ut dicit Gloss, in 1. alícnam C. cod.<br />

et afide ad istam legem §. fin. Instil. de replr'cat.<br />

(G) De las promissiones. tit supra tit. 11. 1. 4.<br />

LEX II.<br />

Sant quidam , qui fidejubere non possunt; ut miles qui<br />

est in Regis servitio, qui reditus babel à Rege, ne ab ejus<br />

servitio avocetur; et quia cum co non polest faciliter adversarius<br />

justitiam consequi. Item nec Episcopos, vel Clericus<br />

sæcularis , art Religiosos, nec servos, nisi peculiurn<br />

Isabeat; et tune pro peculio potest . : nec mulier , tie ccetui<br />

virorum se immisceat , etc. I-Ioe (licit.<br />

(t) Caualleros, Adde 1. milites 31. C. de local. et intellige<br />

dc militibus , qui stint in expeditione, vet in servi-<br />

De las fiaduras, &c.<br />

LEY II.<br />

Quales non puedan ser fiadores.<br />

833<br />

Ornes seiialados son, que maguer pueden<br />

fazer promissiones por si, que non pueden<br />

ser fiadores por otri. Assi como los Caualleros<br />

(1) de la mesnada <strong>del</strong> Ptcy, que reciben<br />

soldada <strong>del</strong> Rey, e bie rs fecho ciel. Ca estos<br />

a tales non deuen recebir los ornes por fiadores,<br />

porque non se embargue el seruicio que han<br />

de lazer al Rey. Otrosi, porque los ornes non<br />

podrian auer derecho <strong>del</strong>los tan bien, nia tanto<br />

ligeramente, como de los otros. E sefialadamente<br />

defiende la ley (9), que los Caualleros non<br />

pueden ser fiadores , por aquellos que arriendan,<br />

o tienen en fieldad los almoxarifadgos, e<br />

las rentas <strong>del</strong> Rey, e los otros derechos <strong>del</strong><br />

Rey. Esso mismo dezimos de los Obispos (3),<br />

e de los Clerigos reglares (4), e de los Religiosos<br />

(5). Ca podría ser, que por razors de la<br />

fìadura se embargaria el seruicio que han de<br />

do Regis , ut in 1, 6. tit. 5. Part. 3. et in 1. fin. versic. jubennzs,<br />

C. dc local. et tenet Alberic. ih I. milite z , C. de<br />

procurator. et. Spec, quern rettili in dicta 1. 6. et probat ista<br />

les infra, duna dicit, que rescíben soldada <strong>del</strong> Rey, et ibi,<br />

porque non se embarguc , etc. et aide mac dixi in I. 49.<br />

tit. 5. eadem Part. et sic ex ratiouihus bujus proltibitionis<br />

bac lege expressis colligilur , quòd non tenebit istoruin fidejussio,<br />

etsi renuntieut hai( privilegio, ctijus coutrariuur<br />

voluit Azo C. cod. in summa , versic. fidejubere possunt.<br />

(2) La ley. Sed quæ lex? Nam 1. milites 31. C. dc locato<br />

loquitur generaliser, et ants posit istmi in specie: forté<br />

hoc (licit propter I. 1. C. quibus ad conductionem prcrdror.<br />

fiscal. arced. norz licci, lib. I1,<br />

(3) De los Oltì:spos. Quad Episcopi non fidejubeant,<br />

habetur hie, et in cap. le quidcm, 11, quæst. 1. et in I. 6.<br />

tit. 1 s. lib. 3. Foro Le;. Gloss. tamers in diet. cap. le gulden?.<br />

, non loqueas specialiter iii Episcopo, sed in Clericis,<br />

generaliser dicit, quad si de facto litlejusseriut , tenet fidejussio:<br />

et idem voluit AIontaly. its gloss. dirt. I. bori, loquells<br />

in Episcopo. Dlilti tausch videtur, quòd isla lox iii<br />

hoc xguiparare voluit Episcopos militihus, et religiosis: ideò<br />

sicut fidejussio militis its casts bujus legis non teneret, ut<br />

hic ihnuilisr, chin dicit, non puedan, et probari videtur<br />

in ilio, 1. Mad es, et its 1. fin, C. de local, et ideas est in religiosis,<br />

ut iu cap. quod gnibusd mz 4. de fide u,ssor. et sic<br />

aperte les ista volt, quòd fidejussio Episcopi non teneat:<br />

Episcopi namgoe smut in statu magnæ perfectiouis, (ism<br />

successerisit loco Apostoloru ua, ut in cap. in noto , 21, distinct.<br />

imò status perfectiouis potüss est , et esse debet in<br />

Episcopis , quails its alüs religiosis, ut probare contendit<br />

etiaui Joan. Lupi , Decanos Segobiensis in tractatu de matriman,<br />

fol. 3. col, 1. 2. et 3. Credo tamers, quòd its practica<br />

servaretur (minio Gloss, its dicto cap. le qut'dem, et Montale.<br />

in dirt. t- bori, ut de bon is patrianonialibue, et s-cclitibus<br />

Episcopatus , Episcopus obligaretur ex fidejussione.<br />

(4) Clerigos reglarc,s. Quasi sec velit esse in Clcricis<br />

sæcularíbus, ut its cap. 1. et cap. peruenit 2. et cap. constitutus<br />

3. cic fidejussor. ubi vide per Ahb, et Doctor. et ire<br />

1. 45. tit., 6. 1. Part. Clorici lamer( Ecclesiæ Collegiatæ, seu,<br />

regulates non possunt lidejubere, ut hic , et idem servanduns<br />

est de eis , quod dc aliis religiosis , ut est de mente<br />

Doctor. et ibi Abb. 4. lect. iss cap. 1. dc fidejussor.<br />

(5) Religiosos. Vide de Isis in cap. quod guibusdam 4,<br />

cod. tit.


83 1 Quinta Partida.<br />

fazer a Dios; e viene daño ende a la Eglesia.<br />

E aun dezimos, que niugun sieruo non puede<br />

entrar fiador por otri. Fueras ende , si<br />

ouiesse pegujar apartado, quel ouiesse dacio<br />

su señor. Ca entonce, por las cosas que pertersecian<br />

al pegujar, bien podria entrar fiador<br />

por otri. Otrosi dezimos, que muger ninguna<br />

non puede entrar fiador por otri. Ca non seria<br />

cosa guisada, que las mugeres andouies-<br />

lib. rn seo en pleyto, por fiadoras que fizicssen,<br />

1Vnoi S.<br />

Ileeop•<br />

auiendo a llegar a logares do se ayuntan mu-<br />

chos ornes, a usar cosas que fuessers contra<br />

castidad, o contra buenas costumbres, que las<br />

mugeres deuen guardar.<br />

Por yuales<br />

Muger ,<br />

LEY IiI.<br />

razones pueden las mugeres ser<br />

fiadores por otri.<br />

diximos en la ley ante desia,<br />

LEX Irr.<br />

que<br />

Sunt casus , in quibus palest mutier frdejttbere, ' qui in<br />

bar lege specialiter notninantur. Iloc dicit.<br />

(1) Por razon de liberlad. Adde 1. pen. C. ad Yellejan.<br />

et idem videtur dicendum, si mulicr intercedat pro alia pia<br />

causa ; clan valcat argutneittuul de liberiate ad piam causam,<br />

vet e contra, Bart. in 1. si zuzras, C. de testam. et in<br />

1. proxime, D. de his qua: in lessar. dcicnlur, Jaso in 1.<br />

ejus gill, versic. placebat , D. si cerium pilaf. Bald. in 1. si<br />

quis in suo, C. dc fideicom.liSertut.et in I. 1. C. de remis. pzgn.<br />

Imò à fortiori argui potent dc liberiate ad piarn causam;<br />

quia libertas servi non est præcise causa pia , don non respiciat<br />

animam , justa notata in 1. si quis Tilio 17. D. de<br />

legal. 2. et per Joan. de Plat. in 1. 1. col. 2. C. dc bons vacant.<br />

libro 10. et quia etiarn dos, et pia causa æquiparantur,<br />

Bart. in I. si cum annum, D. de annuls legal. Bt Id.<br />

in 1. stetti C. ele act. et obhg. in lin. Lr contrarium tauten<br />

videtur text, in anth. ut cunt de appel. cogs. cap. 3. §. S.<br />

rolla t. S. ibi, in sua earn nolaerit fidrjussione suscipeee, et<br />

ibi, cud masculos luntumm.odó liberos volurnus per'tiaere,<br />

cute Gloss. ibi , et I. 4. ibi : Olrosi dezimos, que ,sc,tendo el<br />

padre preso : et ibi : Ca a las mugeres de fende el derecho<br />

que non puedan liar a otri, Hain ibi opus pium erat redimere<br />

à carreribus, prwsertini patrern capiuur pro debito,<br />

vet maleficio, ut notai Glos. in cap. Sacrorum, 12. quæst. 2.<br />

Bald. in autbeul. similr'ter, C. ad leg. Falcid. et in 1. i11ud,<br />

C. de Sacr •os. Eccles. et per Abb. in cap. quamvis, D. so-<br />

Mt. malrim.<br />

(2) De dote. A<strong>del</strong>e 1. fin. C. ad Yellejan. et clariùs probat<br />

hoc isla sex , quince ilia, ut hoc perpendit ibi Paul. de<br />

Casty. diceus, quòd illa lex loquitur, quando nuttier promisit<br />

principaliter; Gloss, tauten et Doctor. ibi inlclligunt<br />

ilium text. chant quando accessorie ad aliarn obligationem<br />

promittebat: et. sequitur hoc irta sex.<br />

(3) Darle. Idem dicendum, et à fortiori , si iutcrcedat<br />

pro dote restituenda, eo casu in quo potest accedere lidejussor,<br />

serundiun Bald. novel. in tract. de dote, part. 6. in 12.<br />

privilegio, quad elicit esse notandum , et, magni effectus;<br />

velati, si mater, vel alias conjunct us mulieris promitteret<br />

de restituenda dote mulieri ; quo casa non habet locum tit.<br />

ne fidcju.ssor. clolíum denim ; nam talis mater non juvabitur<br />

Vellejano, ut ibi per eum, quern ctiarn vide in 57. privilegio<br />

ejusdcm partis volent.etn , quòd qeque tiliusfamilias,<br />

rccipiens mutuum .pro dote mulieris, juvetnr Macedoniano:<br />

quod ntihi non omninb placet, cant non reperì am de<br />

jure cauturn in Macedoniaro, prosit reperitur itt Vcllejano.<br />

Titulo XII.<br />

non puede entrar fiador por otri. Pero razo- Ley 2<br />

nes y a , por que lo podría fazer. La primera !!b. Ìat<br />

es, quando fiasse alguno por razon de liber- Noois,'<br />

tad (1). E esto seria, como siala<br />

Recip.<br />

huno quislesse<br />

afforrar su sieruo por dineros, e le entrasse<br />

alguna muger fiador por los dineros <strong>del</strong><br />

afforramiento. La segunda es, si fiasse a otri<br />

por razon de dote (2). Esto seria , como si alguna<br />

muger entrasse fiador a algun orne, por<br />

darle (3) la dote que deuia aver de la muger<br />

con quien casasse. La tercera' es, quando la<br />

muger fuesse sabidora (4), e cierta , que non<br />

podia, Hin deuia entrar fiador, si despues (5)<br />

lo fiziesse, renunciando (6) de su grado, e<br />

desamparando el derecho que la ley les otorgo<br />

a las mugeres en esta razon. La quarta<br />

razon es, si alguna muger entra fiador por<br />

otri, e durasse en la fiadura fasta dos años, e<br />

dende a<strong>del</strong>ante diesse peños aquel a quien entro<br />

fiador, o le fiziesse carta de nueuo, en que<br />

( ¡) Sabidora. Ilabes hic, quòd es simplici renuntiatione<br />

Vellejani non præsuutitur, mulieren cerci ora lam de tali<br />

beneficio, grout requiritur ad hoc, ut valcat talis renuntiatio<br />

: et hoc tenet Azo C. ad Yellejan. in summa , cot. 2. et<br />

Gloss. in I. tin. §. pen. D. ad Vellej. in verb. non usuranz,<br />

et in 1. scienrlum., D. de verb. oblíg. nain pra'suntitar mulier<br />

ignorare jura , 1. corn dc indebito 25. §. 1. D. dc prob.<br />

1. 2. §. fin. D. de jure fisci, et renttntiatio non trahitue ad<br />

incogitata, 1. mater 19. D. de inno/lc. teslamen. 1. cum<br />

lqulilana 5. D. dc transaction. Limita , et intellige , nisi<br />

interveuerit. juramentum, ut in cap. ex resell/do 9. de jetrejur.<br />

Alexand. in diet. 1. .scienclunz, col. î. Item limita in<br />

caso 1. si !ruttier 22. C. ad Yellejan. et ibi Bald. Et an stetur<br />

notarii instrumento asserentis de cer•lioratione, vide Alberie,<br />

in 1. omnes, C. de lurrefic. et per Alex. in diet. 1.<br />

sciendunz , col. S. et concluditur , quòd sic , quando nota-<br />

Tins scuci , quid esset Vcllejanuur.<br />

(5) Si despues. Id est , post certiorationem fidejussisset<br />

renuutiando buie juri.<br />

(6) £enunciando. Approbat opinionem Azon. C. ad Vellejan.<br />

in 4urnma, et dixit esse communern opiuionem Jaso<br />

in I. si quis in conscribendo, col. 6, ill fin. C. de »neu e,<br />

ubi et Decius numero 30. et tese menti , quia de jure cornmulti<br />

non erat lex , quæ ila hoc diceret ; imò secundùm<br />

Dort. multas, de jure communi potiùs erat dicendum contrarium,<br />

ut attestatur Alber. et Bart. in 1. fin. §. fin. 1).<br />

ad Fellejan. et Ang. in 1. 1. C'. cod. Bart. et Salicet. in I.<br />

fin. C. cod. ad Vcllcjanunz, Abb. in cap. si diligenti, col. 4.<br />

et 5. de foro competent. Decius ubi supra. Limita istam legem<br />

nisi mullet. fìdejuberet pro marito ,' nain tune non'<br />

sufficeret issa renuntiatio , ut in anthem. si qua mulicr,<br />

C. ad Yellejan. Bart. in I. flu. C. eod. Bald. in 1. 1. C. eod.<br />

quia tune, circo ipso jure non teneatnr pro marito, ilari<br />

potest aliquid operaci prædicta renuntiatio ; et habetur plene<br />

in 1. 61. in Ord in. Taurinzs: et beneficio diet. a uthent.<br />

si qua mulicr, et diet. 1. Taurina:, non potest renuntiari,<br />

nisi fiat cum juramento, promittendo' non opponere de<br />

atiquo remedio, sibi à jure dato , secundiun Paul. de Castr.<br />

in dici. authent. si qua mutier, ubi vide Bald. et tangit Jaso<br />

in dirt. 1. sciendum, col. 10. D. de verb. oblig. Item limita,<br />

nisi intercederet coram testibus, instrument° 11011 interve-.<br />

niente; Hair et tune renuntiatio nihil operaretur, ut in<br />

1. antiquce 23. §. ne aulem 2. C. ad Yellejan. Bald. in diet.<br />

1. 1. cam et tune fidejussio sit nulla; qeque dictæ 1. potest<br />

renuntiari , secundirrn Bald. in diet-. I. antiquee in fine,<br />

nisi flat cunt in ramento, ut dixi, secunditnt Paul. de Cast.<br />

tradit etiaur Bald. in 1. 1. C. rte u:ror pro marito: corn ta-


enouasse (7) otra vez la fiadura. Ca entoure<br />

deue orne asurar (8), que el principal debdo<br />

sobre que fue la fiadura fecha, mas perteuesce<br />

a ella, que aquel por quien entra fiadora.<br />

La quinta razon es, si la muger recibiesse precio<br />

(9) , por la fiadura que fizicsse. La sesta<br />

es, quando la muger se vistiesse vestiduras de<br />

varo ī) (10) cngaîiosament.e, o fizicsse otro engaîio<br />

d ualquier porque la rescibiesse alguno<br />

por fiador, cuydaudo que era varon. Ca el derecho<br />

que han las mageres en razon de las<br />

fiaduras , non les fue otórgado para ayudarse<br />

<strong>del</strong> en el engaño ('11); was por la simplicidad,<br />

e por la flaqueza que han natrrralmenle. La<br />

setena raion seria, quando la muger fizicsse<br />

fiadura por su fecho mismo (14 E esto seria,<br />

corno si entrasse fiador por aquel que la ouiesse<br />

fiado a ella, o en otra manera semejante<br />

desta, que fuesse a su pro, o por razon de<br />

sus cosas proprias. La octaua razon es, quando<br />

la muger entra fiador por alguno, e acaes-<br />

men dispositio dirt, 1. antigtrtc, §. fin, non reperiatnr approbala<br />

isto jure Parlitarum, forte su'ficcrct renuni agio,<br />

proof in bac lege dicitur, licet fiat sine juramento; lutins<br />

tamer erit , qu 'A in iustrunteuto fiat fidejussio , et rciuntietur<br />

cum juram ento, modo quo dixi.<br />

(7) Renouasse. Ali/Puna operalur reiieratio ictus, ut<br />

heir, et in I. si rnatbrr 22. C. ad Yelltjanum, obi Bald. et<br />

vide late Præpos, in suo tractait/. de ve rbis gr/Vilnaic, tari<br />

multa cumulat , et alla c l ue chiant cumulai. Palac. Ruile. in<br />

repet. cap. per veshas, in rubrica , utiti cotum. 74. et 75.<br />

et Jas. irr rubrica D. dc verb. ob/i;. col. ¡. el. in 1. tr/licrtm<br />

in fin. eodem lit. et per Bald. in 1. nec dam.no.sa , C. de<br />

precib. imper. of¡erend. Decitini consil. 33. Raid. Novell. in<br />

tract. de dole, fol. 50. col. 1. et per Felinum in cap. de /toe, dc<br />

sSnon. nui volirit, quid ex coufessione extrajudiciali geminata<br />

pOSsit quis puniri , sicut si facia esset in judicio: ployer<br />

ur ex doctrina Bart. iii 1. cum se/mus, C. de agricol. et<br />

erne/I. libro 11. Bart. tarnen loquitur in civilibus ; et Prout<br />

dicit idem Felin. in cap. olim, rie rescripi. col. 4. in alio<br />

proposito , non est bona xquiparalio de conressione in civilibus<br />

ad confessioneri in criurivalibus, el tin punit teiplicem<br />

instantiam , undè non est tulum , quota apse dicit iii<br />

dicto cap. de troc, prout perite rdit Joann. Ber ira rdtrs de<br />

Luno, nunc Episcopris Calagru-rilauus iii crus regales, et<br />

fit//calas in parte confessas dc crinriue, regela SG.<br />

(S) llsmar. Et sic fuudatur ista lex, et diet. 1. si mrttier<br />

iu ista prasumptione. Ex quo palet, qubd si alias apparet<br />

, aliter se habere vcritatcur, non starelirr Luit pr.esuniptioui:<br />

et hieb si in prima intercessione actum esset de isla<br />

reuovatione fienda post biennium, tune, non patrocinaretur<br />

talis recoguilio, sur icuovalio; lm° poli is priesumerelur<br />

colltrsio, vet 'raus, secundirm Bald. in 1. cum idem, ail lin.<br />

C. de nor Humer. proue. Seel an ailntiltetirr /initier prohare<br />

volons contra istam priesurnptioncrn hujus legis? \idctur,<br />

quad non, ex quo processit Ince les, statriendo super priesuurptioue,<br />

ut licit Gloss. notanda in rap. firm en, 3U. dish.<br />

('.1) lteseibiessc precio. Et debet probari talas receptio<br />

pretìi per testes , vet per colt• factam in irtstrunteuto,<br />

tit disporiitur ut I. t'affame 23. C. coll. nid hne: bene declarat<br />

Paul. Caste. SNI an sulfiriat qualecumque prclium acciperc7<br />

OIdrald. quan celai Alberic. in dia. •1. an/it/oev,<br />

C. ar11't'/lejrornm, a qua isles surnilrrr, tenet, quoi sic, per<br />

diet. I. et per 1. i/a on/cvn , D. de odminislr. tala -. Ill P rincip.<br />

et pen' I. ])ti os, D. de bobs damna/or. Cyrt. ta men ibi<br />

tenet contrariai° , qui volt, quoi ut malice sol prrejudicet,<br />

<strong>del</strong>ta rcciperc pretium ærluivalens quantitati, pro qua fide-<br />

Tom. II.<br />

De las fiaduras, &c. 853<br />

clerc despues desso, que ha de heredar (13)<br />

los bienes de aquel que fil:). En qualquier destas<br />

ocho razones (14) sobredichas, que entrasse<br />

la muger fiador por otri, dezimos que'valdria<br />

la fiadura , e seria tenuda de la cumplir.<br />

LEY IV.<br />

De los ornes que fart a los moços que son de<br />

menor edad.<br />

Fiando algun orne a moro que fucsse menor<br />

de veinte e cinco aîíos; si a tal menor como<br />

este fucsse fecho engallo (1) sobre lo que<br />

es fecha la fiadura , non es tenudo el menor,<br />

nin el que lo fio , en quanto montare (`) el<br />

engaïio;. ante dezimos, que deue ser desfecho.<br />

Mas si en aquella cosa, o en aquel pleyto sobre<br />

que era dado el fiador , non fuesse fecho engaîío;<br />

corno quier que el mo ho se podria ayudar<br />

, ciel derecho que le es otorgado For ra-<br />

¡assit; quod Baldo ibn non placet, rtim isbe casus erat decisus<br />

de jure Digestorum in 1. si rnnlieri , D. cod. Dic. ergo,<br />

secuudinn eurn , quoi requiritur, quod recipiat huitain<br />

pretium, et tale, r t ubd homo diseretus pro illo prantio se<br />

obligasset: unte secundirm cum, totum hoc ail judicis cognitionem<br />

pertiuct.; et opinio Baldi satis placet., tiret contra<br />

Bald. ibi t.eueat Salie. volais sufficere qualecunrque pretium:<br />

set comnuurior opinio est in contrariant. -<br />

(10) T esliduras de varar. hoc est abominabile apud<br />

Deum, ut habetur Dculcrorr. 22. cap. v. 5. et tradit Il. Ambros.<br />

Epistola 15. ad bonum tantes lìnem, veluli pro tuai-<br />

da pudicitia, licifunr est mulieri, ut si est peregre profectura,<br />

vel alias, uti veste virili, ut notai Archid. post. Ilugo.<br />

in cap. si qua fà•nrina, 30. disc. et suutpsit hoc isla les à<br />

Clos. in I. 1. C. ad Tel/clan.<br />

(11) <strong>El</strong> e.'n,airo. A<strong>del</strong>e 1. si dreipievuli 30. D. cod. et I.<br />

1. et I. frrmims 15. et. 1. sri sirte 5. C. ad Tel/clan.<br />

(12) Su 'alto misuro. Afide I. o/irluando 13. et. I. sed si<br />

ego 4. et 1. air °:cori 17. §. fin. 1). ad Tcllcjon. et C. cod.<br />

1. ?.<br />

(13) Ilerrdar. Aride 1. guanacis S. §. plane .si miri 13.<br />

D. od I'cllcjanum.<br />

(1,1) Oclro ra_ones. A<strong>del</strong>e aliuni casrrm in I. si ripetei<br />

12, 1). de mino,'. et ilium in I. liii. C. si mater inclem/nt.<br />

promis•.<br />

LEX IT'.<br />

Dahus fidejnssor pro adulto fu contracta, in quo fuit<br />

dolose rleceptus, non tenetur: sed si dolose non fuit deceptris,<br />

set allie, tenetur; licet minait principaiis possit in integcuui<br />

restituir et si ex tali fidejussione soleil, non Labri<br />

contra minorai ' recur •sunr. IIoc dirli.<br />

(1) Etr,ar o. l rrocedit , uori soliun si ex proposito dotas<br />

interveniat, vernit/ etia111 si re ipsa , 1. si gros cimi<br />

311. I). de vero. o/ii;,. et in specie tradit uotauter Parus de<br />

Aucbar. coniai i .:sii. incipit vises foc/í rrarraliooibus, etc.<br />

versic. de.eeernlo ad ob/r a/rúnr'nr Laurent/7, col. aliterai.<br />

risque ad Buren , ubi et volait hoc procedere, nertiir nt quando<br />

obligatio tìdejussoris est lidejussoria, et accessoria, verni°<br />

Cham si sit pricipalis, et de per se; ut si aliquis tennis promitteret,<br />

quod minor observalrit, et ralilir:rhit contractura,<br />

quan fuit : ex quo talis obligatio est cono isa, et depeudens<br />

a prima: quia irritala prima, secuud:r, rrmanet sine causa,<br />

et sic in illeciti iuclficax, 1. 2. §. circ(1, I). de doli excep/. et<br />

per alias r•aciones, (ruas ibi vide.<br />

(2) En ,1rtanóo mouture. Nota troc verbum, quia non<br />

O0000


8G<br />

Quinta Partida. Titulo XII.<br />

zon (3) que es de menor edad , desatando la ras (2) de obligaciones, en que puede ser fe-<br />

postura , o el pleyto, porque fuera fecha a dacha fiadura. La primera es, quando el que la<br />

fio <strong>del</strong> (4); con todo esso, el fiador finca obli- faze , finca obligado por ella, de guisa, que<br />

gado (5), para cumplir la fiadura, maguer<br />

non quiera. E non se podría escusar de lo fazer,<br />

por tal razon como esta. E demas, si pe-<br />

maguer el non la quiera cumplir, que lo puedan<br />

apremiar por ella, e fazergela cumplir. E<br />

a esta obligacion atal llaman en latin obliga-<br />

citare alguna cosa en esta manera, non la puecion ciuil, e natural ; que quiere tanto deztr,<br />

de demandar al menor.<br />

como ligamiento (3) que es fecho segun ley, e<br />

segun natura. La segunda manera de obliga-<br />

LEY V.<br />

cion es, natural tan solamente (4). E esta es<br />

de tal natura , que el orne que la faze , es to-<br />

Sobre que cosas, e pleylos, pueden ser dados nudo de la cumplir naturalmente (5) ; como<br />

fiadores.<br />

quier que non le pueden apremiar en juyzio,<br />

que la cumpla. Esto seria, 'como si algun sier-<br />

Ley tit.lU l3, Fiadores pueden ser dados sobre todas<br />

aquellas cosas, o pleytos, a que orne se puede<br />

NOVI S.<br />

Ileup, obligar (1). E dezimos, que son dos maneuo<br />

prometiesse a otro, de dar, o de fazer alguna<br />

cosa , ca , corno quier que non le pueden<br />

apremiar por juyzio, que lo cumpla, por-<br />

ila ponitur in 1. 2. C. de fidejus. minor. de qua ista lex<br />

surn l' Lr est.<br />

(3) Por raton. Scilicèt per benelicium restitutionis in<br />

integrant. Quid tauon si contractus gestos per minorern<br />

fuit nullus, ut qui rem immobilerei veudidit sine decreto?<br />

Gloss, in 1. 1. C. de fidejussor. minor. in verbo non cogerle,<br />

iu lin, vult, quod lidejussor teneatur, per 1. et si is 9. C. de<br />

prædús nt:iror. Con tear; um tenet liti Paul. de Cast. ex eo,<br />

quis non subest principalis obligatio, cui Ildejussoria possit<br />

adhærcre, 1. si ad resolrendanz 7. C. deprcrdils minor. et<br />

respondet ad I. el si is, quam allegat Gloss. quod ibi venditio<br />

non luit Iacta à minore, sed à tutore, vel curatore: pro-<br />

Iiibitiu auteur est circa personali rninor•is; administrator<br />

veri potest vendere in sui præjudicium, et se obligare, et<br />

lidejnssorem dare: cui adde,.quod hoc idem volait Bart. in<br />

1. ranz tex, in fin. D. de frdejus. ubi dicit, quod si minor<br />

vendons pr.ediuul prornittat de evictione , et dot fidejussorem<br />

, tune lidejussor non tenebitur, ex quo minor vender's<br />

sine decreto non fuit obligatus civiliter., neque naturaliter,<br />

sed si extrancus promit tat de evictione, et <strong>del</strong> fidejussorem,<br />

tiare bene tenebitur fidejussor ; et ita ì.nteiligit diet. 1.<br />

ci si is.<br />

(4) _4 daieo <strong>del</strong>. Si ergi minor vendat, et restituatur,<br />

non quia vendidit, sed quia minori pretio vendidit , justa<br />

1. si gnidcm l l. C. de prædús minor, tenebi tur lidejussor<br />

eviction is: quia negari non potest rem fuisse evictam, ut in<br />

1. 1. et ibi Angel. C'. de fidrjuss. minor, ubi Albericus dicit,<br />

quid et si agatur ad supplendum pretium , adlruc tenebitur<br />

fìdejussor, per 1. si serons, §. 1. in fin, D. de eviction. Et<br />

iutellige, quando minor agit ad hoc jure speciali , ut in diet.<br />

1. si wildem; nani si ageret jure cor n tnuni, ut quia deceptus<br />

ultra dimidiam justi pretii, t urc lidejussor de evictione<br />

non poterit conveniri ; quia illud benelìcium porrigitur ad<br />

fidejussorem , 1. exceptrones 7. its princ. et §. rei autem cohcrrenles,<br />

I). de exception. et est de mente Alberic. et Ang.<br />

in dict. 1. 1.<br />

(5) Finca obligado. Afide 1. Marcellus 25. D. de fidejussor.<br />

et diet. 1. 2. C. de fidrjuss. minor.<br />

LEX T.<br />

Potest quis fidejubere pro obligato naturaliter, vel civiliter;<br />

et tenet ur ef:ìcaciter ex tali fidejussione: et dicitur<br />

obligatus civiliter, et naturaliter , quando obligatus potest<br />

conveniri eflìcaciter, ut solvat ; naturaliter autem dicitur,<br />

quando quis est obligatus, sed non potest in judicio efficaciter<br />

exigí ; ut in servo , qui contrahendo obligatur, quia est<br />

homo; sed quia non habet personarn standi in judicio, non<br />

potest ad solvendum compelli. I3oc dicit.<br />

(1) Se puede obligar. Afide 1. 1. cum Gloss. D. eodem,<br />

et §. in omnibus 1. Instif. Codem.<br />

(2) Dos maneras. Inri tres; nao et civili tantìrm obli-<br />

gationi accedit fidejussor, ist in §. 1. Instil. end. et ibi Glos.<br />

in parte civills, et probatur in 1. si cuci 15. C. de lisi numer.<br />

pectin. ubi vide per Bald. Potest dici, q uòd ideò ista<br />

lex omisit de civili •tantiim, quia in ea est dare naturale<br />

fìctam, vet præsumptum, ut patct in chyrographo post<br />

biennium, et in senteutia, vel si Papa concedit Regi decimam<br />

bonorum , quam ex proventibus percipiunt prælati,<br />

seu clerici Regni sui ; slam certum est, quòd prælati sent<br />

obligati Regi civiliter verè, sed non naturaliter veré, quia<br />

consensus coram non adest; reputatur tarnen, seu fingitur<br />

adesse propter consensum, et auctoritatem Principis , qui<br />

repræsentat voluntatem prælati: bæc tradit Bald. in diet. 1.<br />

si cui. Vet dic, quòd here lex suppletur per alias leges, et sic,<br />

quad tantìrrn civili obligationi possit accedere fidejussor: de<br />

quo vide Bart. in 1. 1. D. rod. Similiter pro co, qui tenetor<br />

officio judicis, accedit fidejussor, sive illud sit officium<br />

nobile, sive mercenarium , licet officium judicis nullam<br />

præsupponat obligationem, 1. qui per collusionem 49. §. 1.<br />

D. de action. empii , Bart. in 1. 1VTarcellus , D. eodem , 1.<br />

cunt quis 3S. §. si quis pro co 4. ubi Bart. D. de solution.<br />

An autem fidejussor possit accedere obligationi, qua quis<br />

tenetur ad factum, vide Bart. in 1. si quiz pro eo, col. 1.<br />

D. cod. et in 1. inter artifices, D. de solution. et an pro eo,<br />

contra quern potest peti in integral's restitutio , vide Bart.<br />

in 1. cum quis, §. si quis pro eo, D. de solution.<br />

(3) Como ligamiento. Ut mu slit. de oblia. in princ.<br />

(4) Natural tan solamente. Et quando obligatio natarails<br />

tantirm sit efficax -ad agendum in foro Ecclesiastico,<br />

vide Bart. notabiliter in extravag. ad reprimendum in gloss.<br />

in parte denuntiationem, in fin. 1. et 2. col. Et nota, quad<br />

quando actus peccat in forma, tacque oritur naturalis obligatio:<br />

vide Bart. in 1. 1. col. 2. D. de condict. indeb. Et quid<br />

si lex resistat contractui? Vide 1. corn lex 46. et ibi Bart.<br />

D. de fidejussor. et ubi lex ultra procedit, annullando acturn,<br />

ibi neque oritur naturalis obligatio : vide per Bald. in<br />

capit. i. in princ. col. fir. quid sit investitura, et quad idem<br />

Bald. notat in §. si quis per triginta , col. 3. si de feud.<br />

fuer. conlroc. inter domin. et agnat. versic. sed gttæro nunquid<br />

statutum. Et an in obligatione ex maleficio insit naturalis<br />

obligatio? Vide, Bart. quad sic, in I, non solum, §.<br />

injuriarum, D. de injur. et per Bald. in authent. ad lure,<br />

col. 4. C. de usar. et in 1. ex hoc jure, col. fin. ubi Bart.<br />

D. de just it. et jure. Et si Princeps imponat sululitis coltertam,<br />

utrirm ex hoc judicator obligatio naturalis? Bald. in<br />

diet. 1. ex hoc jure in fin. dicit, quad sic, quando collecta<br />

respicit reipublicæ utilitatem , et necessitatem ; sed si solius<br />

Principis effrænatarn voluntatcm, tune non oritur obligati°<br />

naturalis. Et nota, quòd cedi potest naturalis obligatio,<br />

ad Tre-<br />

1. si ejus 64. in princ. et ibi Paul. de Caste. D.<br />

bellian.<br />

(5) Naturalmente. Adde 1. cum amplius 84. §. is natura<br />

debet, D. de regul. jur.


Ley 1,<br />

que non ha persona para estar en juizio; con<br />

lodo esso tenudo es (6) naturalmente, de cumplir<br />

por si lo que prometio, por quanto es<br />

orne. E poretide dezimos, que todo o rne que<br />

puede ser obligado en alguna de las maneras<br />

sobredichas, puede otro entrar fiador por el; e<br />

sera tenudo de pechar (7) por el la fiadura,<br />

maguer non quiera.<br />

LEY VI.<br />

En que manera puede ser fecha la fiadura.<br />

Fiar puede vn rime a otro , en esta mane-<br />

/1J-. Ìä ra; diziendole (1) cl que rescibe, al que entra<br />

Noois. fiador: Soesme vos , fulan, fiador sobre tal co-<br />

Ilecop. sa, que me ha de dar, o de fazer fulan orne? Si<br />

el responde, Si, o dize, Yo so fiador por el; o<br />

lo otorga; respondiendo en tal manera, o por<br />

otras palabras semejantes destas, finca porende<br />

obligado, tambien como el debdor principal.<br />

E puede (A) vn orne por otro entrar fiador,<br />

si quisiere, en ante que el debdor principal<br />

sea obligado. Corno si dixesse: Si vos dieredes<br />

tantos marauedis a fulan, yo vos so fiador<br />

por ellos. Otrosi lo puede faxer en vno<br />

con aquel a quien fia, diziendo assi: Por estos<br />

(6) Tenudo es, Regula est, quod in omnibus, in quibus<br />

liber liorno obligatur civiliter et naturaliter, in his servus<br />

obligatur naturaliter, ut dicit Gloss. et ibi Bart. in 1.<br />

2. D. codeur, et. in §. 1. Instit. cod. et probatur in 1. non<br />

Soltent 49. §. 1. D. de pecul. et in 1, naturaliter 13. et in 1.<br />

si quod 64. D. de condiea. indeb.<br />

(7) Pechar. Vide in 1. Marcellus 25. et in 1. fidejussor<br />

oblrari 1G. §. 3. D. codeur: et quare isto casa fidejussor<br />

non utitur exceptione rei, vide Paul. de Caste. in dici. 1.<br />

Illarcellus, col. 2. Quid tarnen si fuit ignorans se accedere<br />

naturali tantùm obligationi ? Vide per Joannem Fabr. in<br />

§. in omnibus , versic. at nec, etc. Inst. cod. qui vult, quod<br />

tune pofest excipere, per 1. si quis po.ctquam 37. D. codent:<br />

mini tarrien dubium est hoc dictum Fabri; curn explorare<br />

debuit fidejussor coanditionena illius, pro quo fidejussit , argum.<br />

1. qui corn atro 19. D.. de regel, jur. tacque ignorantia<br />

ejus dehet esse in damnum creditoris; qua: ratio cessat in<br />

dispositions dicte 1. si quis postquam.<br />

LEX VI.<br />

Fit fidejussio interrogations precedente, et responsione<br />

subsecuta: et palest fieri antequàrn debitor obligetur , aut<br />

tempore obligationis, aut postes, aut ad tempus , vel sub<br />

conditione. IIoc dish. IIabuit originem à §. eü slipulationibus<br />

S. Llslit. cod. tit.<br />

(1) Dizicndole. Fishes hic, quid fidejussor non obligatur,<br />

nisi verbis, et interveniente stipulatione : adde I. 5.<br />

§, safes acceptio 2. D. de verb. oblig. et I. blanditus 12. C.<br />

dc fidejussor. Sed nunquid 'iodic per 1. Ordinamenti,<br />

pit e pare. eiendo, tit. S. lib. 3. Ordire. Regal. hoc erit correctum<br />

? Videtur , quid non, ex dicto Bald. in cap. 1. col.<br />

fin. versic. sed nunquid fidejussor, de pactis, ubi dicit,<br />

quid neque hodie de jure Canonico fidejussor obligabitur ex<br />

pacto nudo; et quid illud cap. debet intelligi in co, qui obligatur<br />

suo nomine, non veri in co, qui obligatur nomine<br />

alieno, nisi fidejubeat aped acta, ut in I. corn ostendimus 4.<br />

§• fin. D. de fidejuss. tutor. sed crederem contrarium esse<br />

verius ex generalitate illius cap. et diet. leg. Ordin.<br />

Torn. II,<br />

De las fiatluras, &e.<br />

857 c, i<br />

marauedis, o por esta cosa, que se obliga don<br />

fulan, yo so fiador por el. E aun puede entrar<br />

fiador despues que el debdor principal es<br />

ya obligado , como si dixesse: Yo so fiador<br />

por tal cosa, que vos deue dar, o faxer fular<br />

orne. L en qualquier destas maneras sobredichas<br />

entrando fiador vn orne por otro, valdra<br />

la fiadura. Otrosi puede entrar fiador a tiempo<br />

cierto (3) : Esto seria , como si dixesse : Yo so<br />

fiador por fulan, fasta tal dia. Otrosi puede<br />

entrar fiador so condicion , diziendo assi: Yo<br />

so fiador por fulan, si tal cosa acaesciere. E<br />

tal fiadura como esta, o otra semejante <strong>del</strong>la,<br />

deue valer fasta aquel tiempo, o al dia, o en<br />

la manera que fue fecha.<br />

LEY VIL<br />

Como el fiador non se deue obligar a mas, de<br />

lo que deue el principal.<br />

Por mas de quanto es el debdor principal<br />

obligado , non se puede obligar el fiador ; e<br />

si lo fiziere, non vale la fiadura (1), quanto<br />

en aquello que es demos. Este demas, segun<br />

derecho, puede ser en quatro razones. La primera<br />

es, quando el que entra fiador por el<br />

(2) E puede. Adde §. fidejussor 3. Instil% cod. et 1. quoniam<br />

111, §. fire. D. de usufruct. carom rerum gum usu<br />

con.eum. et 1. stipulatus sum 6. §. 2. D. cod.<br />

(3) A tiempo cierto. Adde 1. pen. D. cod. et §. fidejussor<br />

3. Instil. cod.<br />

LEX VII.<br />

Si quis in plus idejussit, quám priucipalis tenetur, non<br />

valet fidejussio in eo, quod est plus ; sed in alio sic. Et plus<br />

dicitur quatuor modis; scilicet quantitate, ut si majorem,<br />

quám revs promisit, nam tenetur ad concurrentem ; loco,<br />

ut si alio loco graviori , (pram reins promisit, non valet fidejussio;<br />

tempore, ut si breviori tempore prornisit solvere,<br />

nana similiter non valet ; causa, ut si debitor sub conditione,<br />

fidejussor purè promisit, non valet. Hoc dicit. IIabuit<br />

ortum à §. fidcjussores 5. Instit. cod. tit.<br />

(1) Nán vale la fiadura. Limita , nisi fidejussor juret<br />

fidejussionem : nam tune tenebitur ut priucipalis , si non<br />

tenetur ut fidejussor, et sic , ut obligati() priucipalis, non<br />

ut accessoria, per test. inn I. corn paler 77. §. flits matrem<br />

23. D. de legai. 2. et tercet Bart, in 1. si quis pro ea,<br />

D. cod. col. 5. versic. S. prohibetur, et in I. it' d reo, §. pen.<br />

cod. tit. tenent etiam Angel. et Joan. de Imol. in 1. lei qui<br />

accessioni., in fin. D. cod. tit. licèt cmrtrarium tcneat Joan.<br />

Fab. in §. fedejus.cores, Instil. cod. col. 2. versic. sed quid<br />

si juracit. Securids limita , quando fidejussor non est obligatus<br />

in plus , sed efficacüis , quám priucipalis; nam tune<br />

tenebitur, ut in I. 5. saprà cod. in fin. et in I. 1. D. cod.<br />

et tenet Bart. in 1. hi qui accessionis , 1). cod. et in I. si f<strong>del</strong><br />

usSOr , D. de re judir. et idem tenet Joan. Fab. in diet.<br />

§. fidejus.sores, versie. sed pone, quod prirleipales. Teriiò<br />

limita , quando fidejussor promittit pmuaru ex mora sus;<br />

nam tune in hoc prema videtur, ut priucipalis promittere,<br />

et non accessorie, Gloss. notabilis in 1. stall reus, D. cod.<br />

tenet Bart. Angel. et Jaarl. de lino!. in dici. 1. hi qui accessionis,<br />

et Bart. in 1. cerium Comity , 1). de co , quod cerio<br />

loco. Quartò limita, quando fidejussor idem promisit, vGrumtamen<br />

in modo probandi efficaciis promisit; nam tune<br />

tenebitur, ut si promiserit super interesse promisso, gttòd<br />

O0000


858<br />

Quinta Partida.<br />

Titulo XII.<br />

otro, se obliga por mas de aquello que deuia se obliga en mas el fiador que cl debdor prin-<br />

aquel a quien {la; e esto seria , como si decipal.uiesse cien rnarauedis, e el otra entrasse fia-<br />

LEY VIII,<br />

dor por ciento e veynte marauedis, o por quanto<br />

quier mas de los ciento: ca tal fiadura non Que fuer fa ha la fiadura, que muchos o rnes<br />

valdría, quanto en lo lemas (2). La segunda<br />

fazen en vno,<br />

es, quando el debdor principal es obligado a<br />

dar alguna cosa en logar cierto; e aquel que<br />

le fia, entra fiador, por dar aquella cosa en<br />

otro lugar ruas graue (3). Ca enhance tal fiadura<br />

non vale. La tercera es, quando el que deuia<br />

la cosa, era obligado a darla a tiempo cierto;<br />

e el que entra fiador (/) por el , se obliga a<br />

darla a mas breue tiempo. E esto seria, como<br />

si la ouiesse a dar a dos años, e el entrasse<br />

fiador, por darla a vn ario : e atal fiadura como<br />

esta, dezimos otrosi , que non ¿eue valer,<br />

La quarta es, si el debdor principal era obligado<br />

a dar la cosa so alguna condicion; e cl<br />

que entra fiador por cl, se obliga a dar aquella<br />

cosa puramente sin condicion ninguna. Ca<br />

tal fiadura como esta non valdria (5), porque<br />

staret juramento partis: quia ex luoc non videtur durior<br />

conditio, 1. 1. D. de in litenz jurand. tenet Joan. Fab. in<br />

diet. §. fide¡lassores, col. 2. versic. sed quid si promicerunt,<br />

etc. Sed quid si principalis promittat 10. corbes frumenti;<br />

fidejussor verb promittat æstimationem corrrn? an teneat<br />

lidejussio? Vide Gloss, et Bart. in 1. si da fidejussorem , I).<br />

cod. quòd non, beet text. ibi videtur inuuere oppositum:<br />

si tarnen principalis promittat factum, fidejussor potest promittere<br />

peruniam , 1. .atipulalus es 44. et ibi Bari. D. cod.<br />

tit. et qualiter fidejussor acccdat obligationi facti , vide per<br />

Bart. in L si quando, §. 1. D. de operis libertor. Jason. in<br />

]. si ila stipo/nlras esscm abs le, de verb, obli . 1. et 2.<br />

col. Et an dispositio bojos legis proccdat etiam, quando<br />

scienler fidejussor plus proniisit, vet an procedat tantùm,<br />

quando ignoranter fecit ? Joan. Fab, tangit iii diet. §. fdejus.cores,<br />

in fin. 1. col. dicers, grind indistincte proccdat<br />

hoc, quia jura indistinctè loquuntor;et quia vidcntur dare<br />

certain f'rn)am , qua non servata totum annihilator, 1. 1.<br />

et fin. C. ile fede et iure basta: fiscal. lib. 10. Beet subdit,<br />

rluòd. possit argui contrarian ex his q u a: dixit supra in<br />

princ. tit, et volt allegare, quod dixit in §. at Tree, versic.<br />

quid ,si sciai cum non esse obligalum; quod tarnen non<br />

videtur obstare : quia diversas est cast 's, et diversa ratio.<br />

(2) (»onto en lo demas. In co verb, in quo principalis<br />

tenetur, scilicet in centoni, fidejussor tenebitur; et sic<br />

utile per inutile non vitiabitur: et ista fuit opinio quorumdam<br />

, ut refert Gloss. in L grace, §. Mad, D. eod. Joan.<br />

verb glossator, ut ibi refert Gloss. tenuit contrarian); irnò,<br />

quod in nihilum fidejussor tencatur; et istam tenet Gloss.<br />

in §, fidejussores, Instil. cod. et in I. pecan /a:, C. de trsur.<br />

et ista est communis opinio, prom dicunt Bart. et Joan. de<br />

Imo!. in diet. §. i11ud. Terse ergò menti istam Isgem Partilæ,<br />

quæ est contra dictum communem opiuionem, contra guaco<br />

etiam multurn urgebat text, in 1. ,si ultra 22. et ibi notat<br />

Bald. C. dc fide/ass.<br />

(3) Alas graue. Si ergò Ievius inset fidejussori dare in<br />

loco, in quo promisit, non vitiarcinr frdcjussio; quod nota:<br />

et hoc idem tenet Joan. Fab. in diet. §. jidejussores, in fin.<br />

Instit. cod, Bart. tanica in 1, hi qui acceSsio17AS, col. 3. in<br />

princ. D. eodem, volt contrarium, et idem tenet ibi Joan.<br />

de Imol, et latiùs in I. fidejussor obl7 ori, §. qui cerio loco,<br />

I). cod. et idem , quod Faber, tenet Ang. in dirt. 1. hi qui<br />

acce.Sslonls. Tu nota istori Iegem, qua• hoc decidit.<br />

(4) E el que ridia por fiador. Secits, si se obligaret ut<br />

constitutor, 1, sed et si citeriori die 4. D. de constit. pectin.<br />

Muchos o rnes entrando fiadores en vno<br />

e obligandose cada vno <strong>del</strong>los en todo, de Lrr<br />

dar, o de {azer alguna cosa por otri , son tenudos<br />

de lo cumplir en aquella manera que Pecop,<br />

lo prometieron. De guisa, que aquel que recibe<br />

la fiadura, puede demandar a todos, o<br />

cada vno por si, toda la debda (1) que le<br />

fiaron; e pagando el vno (2) , son quitas los<br />

otros. Pero si los fiadores non se obligassen<br />

cada vno por todo, mas dixessen simplemente:<br />

Non somos fiadores por fular , de .' dar, o<br />

de fazer tal cosa; entonce, si todos son valiosos<br />

(3), para poder pagar la fiadura, a la<br />

sazon que se demanda la debda (a), dezimos,<br />

que non puede demandar la cosa el señor de<br />

Bart. in 1. hi qui accessionis, D. cod.<br />

(5) Non valdria, Adde fidejussores 5. Instit. eod,<br />

LE X VIII,<br />

Si plures fidejussores sunt in solidum obligati, potest<br />

creditor ab omnibus, vel à quo voluerit, tolutn petere; et<br />

uno solvente, cæteri liberantur; sed si simpliciter sum accepti,<br />

et omnes sunt solvendo, non potest petere nisi partern<br />

a quolibet: et si onus non sit solvendo, alii tenentur<br />

etiam pro parte illius, Hoc dicit.<br />

(1) Toda la debla. Sed an poterunt opponcre irti furlejussores,<br />

qui se in solidurn obligarunt, de beneficio divisionis<br />

ex Epistola Divi Adriani, de qua fit rnentio in 1. inter<br />

fidejussores 26. D. cod. et in 1. fin. C. de constit. pecan, et<br />

in §. si plures 4. Instit, de fidejussor? Les dicit, quad sic,<br />

u t est casus in 1. non recae 3, C. cod. Sed adverse, quia dictum<br />

illius legis fundatur ex co, quia etsi fidejussores expresse,<br />

non se obligaverunt in solidum, tacite hoc à jure intelligehatur,<br />

ut in dici. §. si ¡lares, et expressio eins, quod<br />

tacite inerat, non immutat joris dispositionem, ut in 1. 3,<br />

C'. eod, et. in 1. 3. D. de legal. 1. Hodie vcrò per legem istam<br />

Partitarum, si fidejussores plures simpliciter recipiantor,<br />

non tenetur quilibet in solidum, sed pro virili , ut<br />

statini subditur in ista lege, et sic est sublatum fundamentoni<br />

diet. 1. non ree/è: urde videtur, quod non poterit<br />

opposti de beneficio divisionis, quando in solidum se . fidejussores<br />

astrinxerunt, sed quilibet tenetur ad totum debiturn<br />

, ut volt ista lex: neque obstat 1. 10. infra eodem,<br />

quia illo loquitur, quando plures principaliter se obligant;<br />

hæc verb quando accessorie.<br />

(2) Pagando el vno. Adde 1. reos 23. et 1. fin. C'. cod.'<br />

(3) Son valiosos. Quid si de hoc dubitetur, vide 1.<br />

dubilet 10. D. eodem.<br />

(4) Que se demanda la debda. In §. si piares 4. Instil.<br />

eodem de tempore litis coutextatæ dicitur. Sed quid si creditor<br />

negligit. apere? Die, quòd ',medium erit, ut fidejussor<br />

denuntiet creditori, quòd conveniat fidejussorem in parte,<br />

qui est solvendo, cùm dubitatur, euro effiei non solvendo;<br />

et trine si creditor differat, erat ejus periculo, serundüni<br />

Paul. de Cast, in 1, si fidejussor creditori, D. eodem;<br />

licet ipse Paul. de Cast. in 1. inter fidejussores, -cod.<br />

timi. (beat non suff,cerc talen) denuntiatimiem, sea protestationem:<br />

sed verius videtur, quod dicit in dirt. 1. si fidejussor,<br />

ubi et hoc est de mente Bart, vide ibi per cos.


De las fiadoras, &c,<br />

la deuda a cada vno <strong>del</strong>los (5), mas de quan- toda la deuda principal, o de Cumplir<br />

to le cupiere (G) de su parte. E si por auen- cosa que liaron..<br />

tura algunos de los fiadores fuessen tan poores<br />

(7), que non ouiessen de que pagar<br />

aquella parte que les cabe , entonce los otros<br />

(8) que ouiessen de que lo fazer, quier<br />

fuessen vno, o muchos, son tenudos ele pagar<br />

(5) Cada vno <strong>del</strong>los. Approbat opinionem Gloss, in auth,<br />

de duobus reis, in verbo cedere, collat. 7. et in 1. creditor,<br />

duobus, et in 1. Si mandato Titü, Q. Paulus, 1). mandat,<br />

et reproba[ opinionem Gloss, in 1. non recte, C, cod. et in Q.<br />

'si plures, Inst. cod. quæ de jure commuai est communis<br />

Doctorum opinio, Terre ergò menti istam legem, sccumlinn<br />

quoin non est hodie necessarium benelicium Epistolæ Divi<br />

Adriani, de quo in diet, Q. si plures: et adde ad istam legem<br />

1.11. tit. 12. lib. 5. Ordire. Regal. quæ necessariò est intelligenda<br />

in his, qui se olitigant accessorie ut frdejussores; nam<br />

de obligantibus se ut principales non oportebat juri commis,<br />

ni derogaci, prout in did. leg, fit, cam idem erat de jure<br />

commuai, ut in 1, reps 11. Q. cum tabulis, 1). de duobus<br />

refs. Ncque ista lex Partilæ corrigitur per 1, Fori 4. de qua<br />

tit. 1S. lib. 3, Foro Leg. licet contrarium dictt ibi Montalvus,<br />

et male: leges nautque Fori non corrigunt jura Partitarum,<br />

nisi i11æ, q uæ stint uso receptæ, ut habetur in 1.<br />

1. in Ord:. 17, Taurinis, et tradit Roderic. Suase', in promm.<br />

LL. Fort.; et sit hodie jure isto non est necesse, quòd remuntietur<br />

beneficio divisionis, cam per islam legen hoc<br />

bcnefìcium consequuntur: et probatur etiam line, quòd actio<br />

est ipso jure divisa pro parte inter confiiejussores, si<br />

sunt solvendo; et sic non requiritur, quòd opponatur exceptio,<br />

licet aliud erat ex beneficio Epistolæ, ut patet ex<br />

dicta 1, inter fidejussores 26. D. cod. ubi Gloss. Bart. et<br />

Doctor, Sed an idem, quod in ista lege disponitur, procedat<br />

in fidejussoribus de judicato solvendo, scilicet ex clausula<br />

jud/catum solei? Bald. dicit in 1. li n. col. pen, C. de usar,<br />

rei judia quòd etiam isti gaudeant beneficio divisionis. Et<br />

-quid si supt. plures constitutores? Dic, quòd gaudent eodem<br />

beneficio, ut in I. fin. C. de con.ctil. pecan. et idem in<br />

pluribus maudatoribus, per dictam 1. et tenet Specul. in<br />

tit, de renunfiafione, et conclusione, col, G. Sed qualiter<br />

age[ creditor contra plures fidejussores? Nam si pro parte<br />

petat, et aliquis coruns non sit solvendo, non videtur, quòd<br />

possit ab altero, qui est solvendo, aliquid ultra parteas<br />

ab eo petitaun conseguir dic ergò, quòd concilivas est, quòd<br />

petal contra omnes, et contra quc n libet coram sub bac<br />

protestatii n te, quod una solatio tolias debiti sufficiat, ut<br />

alias dixit Bart. in 1. 2, Q. 1. pen. col. in princip. 4. quæst,<br />

]). dc duobus refs, et Iradit Alex. consiI. 37. col, 2. vol. 2.<br />

Quid etiam si aliqui ex fidejussoribus sint præsentcs, aliqui<br />

absentes? an tune etiam sit servanda hujus legis dispositio,<br />

ut qucmlibci convenirt pro parte, si omnes suet solvendo?<br />

Speculator in tit. de renunfial. et conclus. col. 6. versic.<br />

quid si plures,• dici[, tune demani fiendam divisionem,<br />

quando ornes stint præsentcs, per text, in dirt. I. si dubiletur,<br />

alias incipit si dub/let lu. in princ. ibi, pasto sin[,<br />

D. cod. et argum, aut bent, hoc ila, de duobus rei s, et authent.<br />

presente, de fidejussor. C. et Tacit infra cod. I. 10.<br />

Ego verb dubito de isto dicto, maxime attesta disposi<br />

-tione hujus legis, ex quo fidejussores non accepit in soli-<br />

Alum, et quando simpliciter accepit, hæc lex dividit actionem<br />

inter eos pro parte, quando omnes sunt solvendo;<br />

quod ita militai, sive absunt, sive pricstò slut; sicut et<br />

alias imputatar creditori, si ;mum fidejussorem pure, alium<br />

su b conditinrie recepit, ut in I. si plures 27. ics princip. D.<br />

eodem. Neque obstat 1. 10. infra cod. quia loquitur in his,<br />

qui ut principales se obligaut; imò ills lex faint in opposi<br />

-turn, quasi veut illud non attendendum in lidejussoribus,<br />

qui non ut principales, sed accessorie accedunt: item ibi<br />

astrinxerunt se ill solidum, uncle est diversa ratio: et I. si<br />

dub/let procedat serundism jura Digestorum, quibus etsi<br />

nihil dicerel.ur, fidejussores iutelligebantar ill soliduns obligati;<br />

quod hodie non est, ut constat ex irta lege Partilæ, et<br />

U.)<br />

aquella<br />

LEY IX.<br />

Como la deuda deue ser demandadla primeramente<br />

al principal debdor, t[ue al que fo,<br />

En cl lugar (1) seyendo aquel que fuesse<br />

dixi in princip, hujus gloss, Quid si pluies fidejussores por<br />

fueruut insimul recepii, sed unus hodie, alter ex intervalla?<br />

an procedat dispositio 'Jujus legis? Specalat. post Hugo.<br />

et Awn. quòd non, ut ipse Isolai ubi supra col, 7. versic,<br />

quoit si aliquis. Joan. Fah. in diet. §. si plures post principi<br />

tenet contrarium: allegai dictam 1. si Titius , gum lex<br />

certe pro qualibet parte potest induci. Bartolus etiam in I,<br />

si plures in princ. D. eodem, tenet contra Specul. post Dynum,<br />

et Jacob. de Aret. dicens esse casum in dicta 1. siTitius:<br />

sed in dicta 1. si Titius in fin. aliter loquutus est, et<br />

forte melius: dicit enim, quòd ille qui primi intercessit,<br />

not, habet benefìcium divisionis ; ille verb, qui intercessit<br />

secondò, lnabet codem modo, quo quando simul intercesserat,<br />

per illanr legem. Tu verò dic, secundirrn Paul, dc Castr.<br />

in diet. 1, si [dares, quòd si tempore, quo fuit dates primus<br />

fidejussor, fuit actum de dando secwrdum, et primus<br />

hoc scivit, quòd tune habebit locum isla lex, quia videtur<br />

frdejussisse cont.emplatione secuudi; altero autem istorum<br />

deficiente, non liabet locum, ex quo . non ceusetur fidejussisse<br />

contemplations secondi: et hoc quantum ad primum<br />

fidejussorern. Secundus autem baberet beneliicium hujus legis<br />

respecla primi, ut dici[ Bart. si tarnen scivit eons esse<br />

datum , ut declarat Paulus de Castro in dirt. 1..e/ plures, et<br />

its diet. 1. si Titius, et est cadent ratio, quia non ceusetur<br />

Ildejussisse contemplatione primi. Adde etiant , quòd inter<br />

fidejussores diver.sorum non habet locum isla lex, 1. si<br />

Ti/io 43, 1). codenn: vide Bart. in 1. inter cos, Q. duo ref,<br />

D. cod. Et au fidejussor, qui non potest effctualiler conveniri,<br />

faciat locum buie beneficio? Vide per Bart. in diet. 1.<br />

,si Tilirts. Adverte etiam, quòd dun, ut dixi, isla lex dividat,<br />

absque eo quod opponatur, quòd non procedo de jure<br />

isto dispositio 1. si testamento 49. Q. 1. vers. quod duo, D,<br />

cod. et sic solutum ultra debit um poles-it retied.<br />

(G) Quanto le cuprite. Et computabitur in ea, quod<br />

antra solverat I. inter cos, 31. Q. 1, D. cod.<br />

(7) J''uessen tan pobres. Adde diet. Q. si plures 4. Instil.<br />

cod, Ann c reò requiritur, qudd proruntietur per judicem,<br />

ut divisio fiat pro parte inter fidejussores, ut exinde<br />

periculum spectet ad creditorem, ut dicit Paul. de Cast. in<br />

diet. 1. tiller fidejus.sores, D. cod. per text, in 1. inter eos<br />

51. Q. crtns inter 4 . cod. tit. sed statini post convention em<br />

periculum spectabit ad creditoremr si tarnen non potest<br />

creditori imputari negligenlia, quia statini quòd coepit petere<br />

aliquid ex coulidejussoribus, foetus est nor sol vendo,<br />

antequàrrn ltaberct commodilatem conveuiendi cura, tunc<br />

non esset pericolo creditoris, ut est de mente Paul. dc Casti,<br />

in diet. I, infer cos, Q. corn inter.<br />

(8) Los o/rosi Quid si duo fidejusseruut distributivé,<br />

anus in decem, alias in residuo, et illo qui lidejussit in decent<br />

non est solvendo? utriun alter tenebitur in solidutn?<br />

Bald. quòd non, in I. fin. col. pen. C'. dc usar. rei Judie,<br />

quia obligatio fait divisa, et taxata per pactum: allegat 1.<br />

fidejussores ma;islra/urto, Q. pro Aurelio, D, de fidejussor.<br />

licet alias Ilorrlirse residui tolurn coutineatur ut in I. 2, C.<br />

de hared. instil. Et quid si Mullis lidejussor fait acceptus<br />

purè, alter sub conditions, vide 1. si plures 27. in princ,<br />

D. cod.<br />

LEX IX,<br />

Præsente reo principali, non potest (co non priirs discusso<br />

) fidejussores creditor convenire: si autem abscess est,<br />

iudulgelur tempos arbitrio judicis, intra quod fidejussores<br />

priticipalern repræscntent; et si intra tempus datum non repræsenlaverint,<br />

corvenieutur, el ipsi solvent, prout dispoasitur<br />

supra I. proxiun. Iloc (licit.<br />

(1) En el !usar. ]11e ergò dicitur præsens, qui est in ci-


84<br />

Quinta Partid<br />

principal debdor, primeramente (9) a el deuen<br />

demandar que pague lo que deue, e non<br />

a los que entraron (3) fiadores por el; e si<br />

por auentura non ouiesse cl de que lo pagar,<br />

deuen demandar a los fiadores. E si acaescierc,<br />

que los fiadores fueren en el lugar, e aquel<br />

por que fiaron , non ; e cornençandoles a demandar<br />

el debdo, pidiessen plazo a que aduxiessen<br />

a aquel a quien fiaron , dcuengelo<br />

dar (4). E si al plazo no lo aduxiessen, eutonce<br />

deuen responder a la demanda, e pagar<br />

(5) cada vno <strong>del</strong>los su parte, o los ricos<br />

por los pobres, o el vno por todos, en la manera<br />

que dize en la ley ante desta. E este plazo<br />

les deue otorgar el judgador, ante quien<br />

demandaren el debelo, segun su alucdrio (G);<br />

vitate, ut hic: et videtur approbari opinio Jacob. de Raven.<br />

guano refert Bart. in autbent. de fidejussor. in princip. undè<br />

isla lex lhabet ootum. Gloss. tauten ibi intclligit præsentern<br />

etiam eum , qui est in territorio civitatis, si tarnen de<br />

facili citaci potest.; et ila tenet ibi Ang. el etiam Bart. in 1.<br />

3. §. 1. col. fin. D. dc duobus refs, et satis placet: et debet<br />

priùs fieri rimatio, an sit præsens, ut notat Bart. in diet.<br />

I. 3. §. 1. in fine, et Bald. in 1. cum non solum, §. nccessz=<br />

latent, in fin. C. de bones gum liberis.<br />

(2) Primeramente. Quid si fidejussor de hoc non oppo.<br />

nat. ? Dic, quòd tenebit judicium cum fìdejussore, Bart. per<br />

Glossam ibi in 1. 2. C. commun. divid. quod Alex. ibi in<br />

addition. licit, perpetuò notandum, et adde Bart. in 1. fin.<br />

in fin. print. D. si cerium petal. et Alex. consil. 32. col. 1.<br />

vol. 4. Bart. in I. si mancfpium, §. si commuai, D. de eviction.<br />

Alex. consil. 78. col. fin. vol. 1. Intellige tarnen,ne erres,<br />

quòd ad hoc, ut agens vincat, requiritur, quòd fàciat discussionem,<br />

vel probet ile inopia principalis; quia alias non esset<br />

cibi aperta via agendi, secundbrn Bald. Salk. et Paul. de<br />

Castr. in diet. 1. 2. Et quid si notorium sit, principalem<br />

non esse solvendo? (floss. dicit, quod sufficiet, glia non (acta<br />

discussione (et tenet ibi Bart. iuferens ad fidejussorem<br />

tyranni) in I. decem, D. de verb. oblcg. ubi chain Joann. de<br />

Imol. inlèrt ad rixosum, et non idoneum facilitate conveniendi:<br />

et vide circa hoc, et circa istam materiam aliqua<br />

notabilia per additionatorent Abbat. in cap. pervenit, dc fidejussor.<br />

in addil.ione magna. Et si principalis decederet sine<br />

lhærcde, tenehrtur fidejussor ad id, quod principalis, ut<br />

in 1. sine hce•redc 32. et ibi Bart. D. de adnzinislr. tutor. et<br />

vide I. si ci te 10. D. ut legator. seu fdeicommissor. nom.<br />

caveat. Et quando fidejussor se obligat ut principalis, et simil<br />

corn principali, tune non est necessaria excussio, ut<br />

tradii Alex. consil. 32. col. pen. et fin. vol. 4. ita limitaras<br />

Gloss. in diet. authent. dc fidejussor. in princ. super verbo<br />

fidejussorem. Et quid si principalis bahet bona alibi (uàm<br />

in loco dornicilii, vet obi contraxit? an etiam illa bona de-<br />

Leant priùs discuti, antequam perveniatur ad ficlejussorem?<br />

Bald. quod sic, quando fàcilis esset exactio; sechs si difficilis,<br />

quia actor non cogetur peregrinale: vide per Bald. in<br />

1. fin. §, sed si cum Selo, col. 3. I). si cert. petal. et per Alexand.<br />

consil. 84. col. fin. vol. 3. vide Bald. ubi supra, versic.<br />

sed pone, quod scltolarzs de, Alenzania, etc.<br />

(3) E noti a los que entraron. Ilodie ergo non poterit<br />

fidejussor in mora constitui ante principalem: vide per<br />

Jason. in 1. cum filius familias in prior. col. 2. D. de verb.<br />

abli .<br />

(4) Deuengelo dar. Concordat cum authent. præsente,<br />

C. cod. et in corpore undè sumitur ex authent. de fidejussor.<br />

in princ.<br />

(5) E pagar. Quid si creditor habeat aliquod pignus debitoris?<br />

an possit objicere fidejussor, quod vendat prigs pignus?<br />

Vide per Gloss. in diet. authent. in princip. in gloss.<br />

super parte summa, et ibi per Bartol, et Angel.<br />

a. Titulo XII.<br />

asurando toda via, fasta quanto tiempo io<br />

puedan aduzir.<br />

•<br />

LEY X.<br />

Como , quando dos orn es se fazen fiadores<br />

principales por vna debda, la deuen pagar.<br />

Obligandose muchos ornes de so vno (1) Lei zo,<br />

e cada vno por todo, fazieñdose principales ,o<br />

debdores, de dar, o de fazer (9) alguna cosa lveetds.<br />

a otri; si todos fueren en el lugar, quando el i"ti&<br />

seîior <strong>del</strong> debdo les quisiesse fazer demanda,<br />

magner cada vno <strong>del</strong>los entrasse fiador, e debdor<br />

(3) por el otro, con todo esso, non deue<br />

demandar todo el debdo al vno. Ante dezimos,<br />

que deue ser apremiado cada vno, de dar su<br />

(G) Aluedrio. Approbat Gloss. in diet. authent. de fidejussor.<br />

in princ. in gloss. super parte det tempos.<br />

LEX X.<br />

Pluribu3 fidejussoribus obligatis in solidum, non potest<br />

creditor unam convenire, si ornnes stint præsentes, et quilibet<br />

est solvendo: sed si absunt aliqui, vel sint non solvendo,<br />

exigat totum ab omnibus, qui sent præsentes, et solvendo.<br />

IIoc dicit.<br />

(1) lie so vna. Ortum habet ab authen. de reis promit.<br />

collat. 7. et ab auth. hoc ita, C. de duob. reis.<br />

(2) 0 de fazer. Innuitur hic , quod si pluies se obligent<br />

ad aliquid faciendum, ita ut quilibet teueatur in solidum,<br />

dicantur duo rei debendi, ac si promittereut aliquid dare.<br />

Innuitur etiam, junctis sequentibus verbis hujus legis, quod<br />

etiam inter plures correos, qui promisserunt aliquod lactum,<br />

habeat locum beneficium divisionis, de quo in ista lege,<br />

et in dicta authent. hoc ita, C. de duobus rais. Sed contra<br />

hoc opponitur, quod regulariter omnia facta suet individua,<br />

ut licit Gloss. in I. 4. §. Cato, D. de verb. oblig. et<br />

ibi Doctores communiter, et in 1. stipulationes non dzbidtnztur<br />

72. 2. responso, end. tit. et sic de natura obligationis,<br />

etsi non dicatur in solidum, quilibet tenetur in solidum;<br />

non tarnen per hoc dicuntur duo rei debendi, ut probatur<br />

in 1. rem hcereditariam 65. D. de eviction. licet ergi) exprimatur,<br />

quòd tacitè inest, nihil debet onerari, 1. non recte<br />

3. C. de fidejussor. 1. 3. D. de regat. 1. Preeterea, neque inter<br />

eos videtur, quòd habeat locum beneficium divisionis;<br />

cam horum divisio corrumpat stipulationem, dirt. 1. stipulationcs<br />

non ilividuntur: et propter ista Bart. in 1. 2. versic.<br />

3. quiero, D. de duob. reis, tenet, quòd etsi dicatur in<br />

obligatione individui, quòd teneantur in solidum, non tamers<br />

propter hoc dicantur duo rei debendi; nisi express& dicatur,<br />

quòd animo constituendi se duos reos, sic promittunt:<br />

et iusuper adde Bart. quòd dato, quòd exprinratur,<br />

non habehunt benefìcinm divisionis, eo quia corrumperetur<br />

stipulatio; et cum dictis Bartol. tenet etiam Salie. in 1. 1.<br />

et in authen. hoc ila, C. dc daub. recs. Adverte tarnen, quia<br />

idem Bart. in I. 4. §. Cato, supra alleg. in 6. oppo. vult,<br />

quòd sufficiat dicere, quòd teneantur in solidum, ut dicantur<br />

duo rei: et illud videtur verbs, et communiter tenetur, secundùm<br />

Francise. de Aret. ibi, col. 11. et hoc approbatur iii<br />

isla lege Partitæ. Sed quantum ad beneficium divisionis, non'<br />

reperio Doctorem contradicentem dictis Bart. in diet. 1. 2.<br />

D. de dtzob. refs: undè vet dicendum est, quod isla lex Partitæ<br />

intelligatur, quando fuit promissum factual, quod erst<br />

dividuum, quod est maxima restrictio, et divinatio; vet<br />

quod isla lex Partitæ approbet dictum Gloss. in 1. reos, §.<br />

CUM in labials, D. de duobus reis, super verbo vulebantur,<br />

volentem, quod etiam in individuis habeat locum diet. authent.<br />

hoc ila. Cogita.<br />

(3) Entrasse fiador, e debdor. Hic colligitur, quod tune


De las fiaduras, &c.<br />

parte (4) , si todos ouieren de que pagar. E<br />

si por auentura todos non fuessen en la tierra,<br />

o alguno <strong>del</strong>los non fuesse valioso (5), en-<br />

/once los que fueren y, e que ouieren la valia,<br />

deucn pagar todo el debdo, quantos quier<br />

que sean, vno, o dos, o mas.<br />

duo rei fidejubere videntur respecta creditoris, quando hoc<br />

actual est, et non alias; et sic videtur approbari opinio Petri,<br />

Jacobi de Raven. e t. Cyn. quàrn sequitur Bartol. in I.<br />

reos, D. de dreobus revs, ubi hoc probatur, et in diet. auth.<br />

dc duobus refs, ire corpore, ibi alterna fideiussione, etc.<br />

adde etiam alium casual, quando esset color quæsitus, ut in<br />

1. item si 7. §. 1. D. ad Macedon. Bart. in diet. 1. reos.<br />

(4) Su parte. Quid si duo rei sint obligati per instrumentum<br />

habens executionem paratam, prout de jure Regni<br />

habent instrumenta publica? Angel, in diet. auth. troc ila<br />

loquens de simili statuto Florcutiæ, dicit, quod tune non<br />

habebit locum dispositio dictæ autheu. tino quilibet possit<br />

conveniri ire solidum, et est dictum singulare, si est verum;<br />

sed non credo esse verum, et moveor ex notatis per Bart. in<br />

earn qui ila, §. qui ita, D. de verb. oblig. ex co, quod ista<br />

exceptio tacite inest ipsi actioni , et non producitur<br />

astio, nisi qualificata cum ista exceptione; et quia ex ipsa<br />

inspectione iustrumenti, ex quo plures se obligaut in solidus,<br />

apparet notorie de ista exceptione: ita videtur decidere<br />

Joan. de Imol. in 1. fin. D. ci quibus upped/. non licet,<br />

versic. tertio limilat Bald. ubi dicit, quod quando statuturn<br />

disponit, quod contra instrumentum non possit admilti<br />

exceptiones, nisi solutionis, potent riilrilatuinùS opponi alla<br />

exceptio, de qua apparet notbrib ex inspections instrunneuti,<br />

puta, quia promissio est sine causa; et sequitur Alex. cons.<br />

77. vicis dubitertionibus, col. final. vol. 3. Et dato, quad in<br />

statuto, de quo loquitur Angel. suum dictum procederet,<br />

secundùm leges Regni non procederet, ex quo omnes<br />

mæ exceptiones (dura tarnen infra decern dies probentur) et<br />

admittantur contra iustrurnentum publicum, ut in 1. fin.<br />

habetur tit. 8. lib. 3. Ordin. Regal. et vide Roderic. Suarez<br />

hoc idem volentem in lector. 1. post rem judicalam, D. ele<br />

re ludic. ubi legit dirt, leg. Regni, fol. 40. col. 4. vers. infertur<br />

ctiaae, et est folio 144. illius opens totius cum repet.<br />

1. quoniam in prioribus. Nota etiam, quod communie conchrsio<br />

est, quad remedio illius autism. possit renuntiari; et<br />

sic potent renuntiari hujus legis remedio, notat Gloss. qu æ<br />

corn muniter approbatur in dicta auth. hoc ila, in gloss. fin.<br />

et nouns casual notabilem, ubi non posset opponi de tali<br />

renuntiatiore, vide per Bart. in I. Paulus, la 2. D. de re<br />

ludic. et est mirabilis determinatio, tradit Alexand. cons. 37.<br />

col. 2. in fin. cum principio sequcntis, vol. 2.<br />

(5) Non fuesse valioso. Id est, quatenùs non posset solvere;<br />

na in ad id, quad potest ab eo baben, r an tenebitur<br />

alter correus, declarat Alber. in dicta auth. hoc ¡la.<br />

LL X XI.<br />

Unos ex frdejussoribus solvens creditori nomine suo, potest<br />

petere, ut el creditor cedat actiones contra reum, et fì.dejussores:<br />

et eis cessis agit, si volt, contra quemlibet fidejussorurn<br />

pro parte aure contingente; vel ad totum contra<br />

reum principalem, etiamsi non cedatur el actio: et si nomine<br />

principalis solvit, non potest creditor actiones cedere;<br />

quia ejus solutione fuit debito¡ liberatus à creditore, et fidejussore:<br />

sed potest sic solvens repetere à reo principali totum,<br />

sed à confidejussoribUS nihil: si autens non expressit,<br />

cujas nonnine solvit, si post solutionem statim petit cesioueur,<br />

fiet el cessio contra ¿mees: sed si postes ex intervallo,<br />

841<br />

LEY XL<br />

Corno aquel que rescibe la paga de alguno de<br />

los fiadores, le deue otorgar poder, para demandar<br />

a los otros.<br />

Pagando (1) alguno de los fiadores todo el<br />

debdo en su nome, puede demandar (2) a<br />

aquel a quien faze la paga, que le otorgue el<br />

poder que auia para demandar el debdo, contra<br />

los fiadores que fueran sus compañeros en<br />

aquella fiadura , e otrosi el que auia contra el<br />

debdor principal (3); e el deuegelo otorgar: e<br />

non potest el fieri cessio; . quia præsumitur nomine debitoris<br />

sulvisse, ex quo statirn cessionem non petiit, potest tarnen<br />

exigere, quad solvit à debitore. IIoc dicit.<br />

(1) Pagando. Untura habet à notatis per Azon. C. cod.<br />

in summa col. pen. veis. coneentus au/em fidejussor. Et nota,<br />

quad etiam post solutionem, quails fecit fidejussor, potest<br />

petere cessionem, de qua hic; 'segue obstat I. ñlodestirurs<br />

76. D. de solution. quia in bis, quia accessorid tenentur, senrper<br />

solvers videtur solvere pro obligatione sua, 1. si pilesfamilias,<br />

D. de in rem verso, 1. Papinianu.s 28. D. mandar.<br />

Bart. in 1. cum leis, de (dejas. Quod tarnen limita, et<br />

intellige, si statim post solutionem petit cessionem, ut infra<br />

in fuse hujus leg. quando vero expresso dixit, quad solvit<br />

nomine suo, tunc etiamsi statim non petiit cessionem,<br />

potent edam es intervallo cans petere, ut Kabelur in iota<br />

lege, et tenet Azo ubi supra.<br />

(2) Puede demandar. Et oportet, quòd petat cessionem,<br />

ram sine cessione non posset agere contra confidejussores,<br />

ut in 1. ut fidejussor 39. D. cod. Sed quo jure agat contra<br />

creditoran, ut eclat? Die, quòd judicis officio, ut in diet.<br />

1. jlloc¡estintts 76. 1). de solution. vel si creditor nolit cedere,<br />

repctet solutunr tanqu:un indebitunì, ut dicit gloss. notabilis,<br />

et ibi Bart. in 1. cum is, D. cod.<br />

(3) Contra cl debdor principal. Contra quern debet creditor<br />

cedere median actiones personales, sed etiam jura<br />

pignorum, et hypothecæ, ut in 1. Sl ichum 95. §. .si mandaltt<br />

li). D. de solution. et in 1. 2. obi notat Gloss. C. de<br />

fidejussor. et in 1. sicut 21. eodena tit. I. fidejassoribu.s 17.<br />

et 1. si mandato meo 13. et 1. si fidejrtsso res 41. D. coder'<br />

, et satis probatur hic , cheer absolute licit, quòd debet<br />

cedi jus contra principalem debitorem , et si non cedat , obstahit<br />

sibi exceptio actionurn cedeudaruni, ut in dictis juribus;<br />

et si facto vel culpa sua non potest cedere, repellitur<br />

edam exceptione cedendarurn, ut in dicta 1. SIiclrtan 95. §.<br />

si creditor 8. et in 1. .si papillas alteram 45. D. de admin.<br />

tutor, et quando iota exceptio obstat, vel non, vide iotabiliter<br />

per Bart, in 1. si stipulalas, §. 1. D. eodeur , et opponitur<br />

ista exceptio, etiamsi lìdejussor sit obligatus per instrumentum<br />

guan'erititium , secmndirm Bald. in airtiren. ¡ira'scnle,<br />

C. de fidejussor. et etiarn in ipsa executiore, secondary,'<br />

Bald. in 1. fidejussor, C. cod. Et adverte, quia Cyn. et<br />

alü Doctor, et refert ibi Paul. de Cast. in fine 1. jubenrus,<br />

C. ad F'ellrjanunz, voluut quòd bæc irrtelligantur, quando<br />

fidejussor contraxit con ternplatiore lrypotliecte: ear, tuve,<br />

si facto debitoris non potest cedi, repellitur exceptione cedendarum;<br />

secas si non fidejussit cori templatione hypothecæ:<br />

et adde Bart. in dicto §. 1. et quæ tradit Socia. eons.<br />

200. quoniam ex forma .slaluti rlolali.s, etc, vol. 2. col. 2.<br />

Et adde, (paid et potest petere lidejus.sor, ut quòd sibi exhibeatur<br />

iristrsrorentum debiti principalis, sit in I. si ¡ionien<br />

4. D. dc hai red. vet action. vend, et tenet ibi Ilald, in reporlatis•<br />

antigrus, quern refert., et sequitur Alex. in I. .sciendrrns,<br />

col. 2. D. de verb. obh . et non suflciet secundùm<br />

eos hoc ostendere per sententianr Want contra fidejussorem<br />

; quiuimò, si actor oblinuisset dictum sententianr in-<br />

ustas, posset à fidejusspre repelli in executioue, quia non<br />

j<br />

Kaberet quid cederet; quoit Alex. dicit perpetua notanduur.<br />

Et quid si debitor obligavit omnia bona sua, et post hoc<br />

vendidit 'l'aucreto domum, et postra Petro fundan', et cre-


i 2 Quinta Partida.<br />

Titulo YII.<br />

despucs que le fuere otorgado este polier , en dor que assi pagasse la debda, como sobredi-<br />

set escogencia es, de demandar a cada vno de cho es, en saluo finca su demanda, para poder<br />

los otros fiadores, aquella parte<br />

(4) que pago demandar lo que pago, a aquel por quien en-<br />

por ellos. h; si alguno y ouiesse tan pobre , que tro fiador. E si alguno de los fi adores pagasse<br />

la non pud jesse entonce pagar , deue tornar (5) todo el debdo simplemente, non diziendo que<br />

<strong>del</strong> tal rerabdo, que le pague cada que pueda. lo fazia en nome <strong>del</strong> debdor principal , ni en<br />

E puede aun demandar la parte que pago por el suyo, si luego que la paga ha fecha , de-<br />

si , al debdor principal. E si esto non quisiere manda a aquel que la faze, que le otorgue<br />

fazcr assi, puede demandar el por si mismo (6) poder de demandar, lo que pago, a los otros<br />

al principal debdor iodo el debdo; maguey el fiadores; dezimos, que le deue ser otorgado.<br />

seîior <strong>del</strong> dclido non le otorgasse el poder que E si entonce non lo demanda, dende a<strong>del</strong>ante<br />

quia contra el. Mas si acaesciesse, que alguno non gelo deue otorgar: porque semeja, que<br />

de los fiadores pagasse todo el debdo en no- fizo la paga en nome <strong>del</strong> debdor principal , e<br />

me de aquel que fìo, e non en el suyo; en- non en el suyo (7). Pero bien puede demandar<br />

mitre, aquel que rescibe la paga <strong>del</strong>, non pue- al debdor, que le de lo que pago por el.<br />

de otorgar poder, para demandar alguna cosa<br />

a los otros fiadores. E esto es, porque todo el<br />

derecho que el auia contra los fiadores , para<br />

demandarles la debda , o para otorgar poder,<br />

liara lo demandar, a aquel que gelo pago, todo<br />

.se remata , porque el fiador le fizo la paga<br />

en nome <strong>del</strong> debdor principal. Empero el fia-<br />

licor agit contra Tancretnm bypothecaria petendo domum,<br />

qni ohlulít. debitum crediLori, qai cessit el acciones contra<br />

dcbilor'ern et ejus bona; et vir'tule cession's agit nlodñ contra<br />

Fettuni, ille verb opponit de beneficio cedeudarum actinnunr;<br />

cl. chin non posit sibi mil actio contra domuni<br />

jaro liberalam, quailtur an obstabit exceptio? Specul. tit.<br />

fir cesstirtte ,(Bonus, §. 1. vers• sed pone habeo debitoreen,<br />

iuovel islam quæstionem, et concludit, quòd dividiluroblit;at.io,<br />

per 1. cunt. possessor 5. 1). de ecnc,buc, et per 1. si<br />

papi/his 45. D. de ar/nzintslr. idol. et 1. 2. §. 1. D. ad Leg.<br />

!l/rod. rl'. jacl. Ihuie lamen dicto Specul. obstare videtur<br />

cm/Inn/Ms doctrina scribentium in dicta 1. jztbemu.s, de qua<br />

disi supra; rhea Ierlius possessor isle, qui convenitur, non<br />

c o Ii-asir prarlestu obligation's hypotheræ, et ideo non potes!<br />

objicere exceptiouetn cedeudarum, sicut polecat mandator,<br />

vet lidejnssor, qui pra-tcxt.0 et rontemplatione hypotheca!,<br />

(main fecit debility de bonis suis, contraxit, sets se<br />

obligavit: et. per ean ulem racionan reprebenditur aliud<br />

Inrir Spec atal. in lit. ele renaniiatione, et conclusione, §. 1.<br />

versir. sed /lone. Sullrrret ergo cedere tertio possessori jura<br />

hypothecæ que creditor agents contra coin babo, ut in 1.<br />

mullir 19. D. cju/ pot ;or. ni pign. habeant. et non jus bypotherarurn<br />

illaruur reruns, quibus reuuntiavit, vet ejus<br />

farm fuerunt liheratæ: et ad iutcllecturu, et limitationem<br />

dicta-. 1. mu//er, vide per Bald. in I. si res obi,: ala, D. dc<br />

Irga/. 1. vers. quino nota, et ibi Alexaud. in fin. Et silverte,<br />

quia chut non possit convcuit'i tei'tius possessor pignoris,<br />

quando principalis debitor est solvendo, ut its auth. de<br />

fide fuss. §. sed nrr/tse, cl auth. hoc .si debitor, C. ele pign.<br />

lidejnssor non poterit in tali caso petere cessionem contra<br />

Ieriit ur possesorem: ita notat Bald. in addit. ad Specul. tit.<br />

ele cession, ariioni.s, vers. item si drill/tor. Et rola, quòd<br />

potest per fidejussorem renuntiari buic beneficio cedendarum,<br />

ut Weit Gloss. uotabilis in I. nisi hoc actum, D. de<br />

pocos: et an suffìriat generaliter renuntiare beneficio de fidejussorihus,<br />

vel autbeni. pra•scnle, ut per hoc excludatur<br />

etiaut bendiciuut redendarum, vicie Socinuni its dicto concilio<br />

2110. quonzam ex forma sta/uti, etc. et Decium consilio<br />

27. et pro shill, el ibi quid si renuntiavit generaliter<br />

omisi leguen auxilio, an per hoc excludatur hæc exceptio,<br />

et consil. Ludov. Raman. ibi per cos allegaturn, et vide per<br />

Bald, its dice. auth. prcr.senie , C. ele fidejussor.<br />

(4) ttgtz:lla parte.. Non cuico potest quemlibet convenire<br />

in solidum, sed pro parte, 1. si piares ltttclam 38. §.<br />

2. ibi in alterurn pro part', etc. D. dc adminis'tr. tutor. et<br />

1. cum pttpi/Ins 21. D. de Jule/, et ration. distt'a/z. 1. 1. et<br />

2. D. ad Lea. Rhod. dejactzt, in §. ccquisinznm, et D. de<br />

crnsibus', 1. cum possessor. 5. et tenet Azo C. eodem in<br />

summa col. penal. et Bartol. in 1. ,si plures, la 2. D. de<br />

admin. tutor. et vide gum Weans in gloss. sequenti.<br />

(5) Deice tonar. Iuuuitur hie, quòd id, quod ex' cessione<br />

non potent fidejussor consequi ab uno ex fidejussoribus,<br />

non potent consequi ab alio confìdejussore; sed tanturn<br />

debeat esse contentus cautione, dc qua hic. Sed adverte,<br />

quia Bart. in 1. itlodcstinus, rol. fin. D. de solution.<br />

vers. qua;ro juxta hoc, quærit an si onus ex tribus fidejussorihus<br />

solvit in solidum, an pro duabus partibus cæterorum<br />

cessio fieri debeat in solidum? Et concludit post Glos.<br />

ibi, quòd sic; et est ratio, secundum cum, quia tale jus<br />

debet cedere, quale est apud cum, et idem tenet Gloss. in<br />

1. 1. C. de duohus rers: et subdit Bart. post Jacobins' de<br />

Are. quòd hoc debet intelligi , quando alii duo sent solvendo;<br />

nam si alter eorum solvendo non esset, tune dcberet<br />

iuvicem periculum communicari, argumento 1. verism 63.<br />

§. si cum tres 5. D. pro socio, et 1. si plures 3. D. de admin.<br />

tutor. et sic aperte dicit Bart. quòd inter solventem,<br />

et aliurn fìdejussorem qui est solvendo, debeat communicari<br />

istud damnum, sea periculum pro parte illius qui est<br />

inops; quod satis habere videtur tequitatis: acque repugnat<br />

ista lex, ruin utrumque remedium possit solvers habere:<br />

vet proceder, quod hic dicitur, quando fìdejussores non<br />

erant obligati in solidum; cocus tauten solvit solidtnn, cui<br />

cessa: fuerunt actiones contra alios: nani tunic periculum<br />

illius, qui non est solvendo, spectabit tantum ad solverstern,<br />

ut in §. si plures 4. Izzstit. eod. dicta ergo , Bartol.<br />

procedunt, quando erant in solidum obligati.<br />

(6) Por si mismo. Afide §. si quid 6. <strong>Las</strong>t, dc fidejussor.<br />

et 1. qui fide 53. et 1. ex manda/o 20. D. nzandat.<br />

(7) Non en cl suyo. Sequitur ista lex opinionem Gloss.<br />

in 1. Papinianus, l). mandat. gum fait Azouis, beet Gloss.<br />

non alleget, C. eodem in summa, col. pen. Et adverte,<br />

quia Doctores communiter tentent contra illam glossam dicentes,<br />

quad in caso dubii fidejussor videtur solvisse pro<br />

sua obligatione, et sic etiam ex intervallo potest fieri cessio:<br />

ita dicit Bartol. communiter Doctores tenere in 1. Modc.stinue,<br />

col. 1. D. de sohtionibus, allegar 1. cum is, D. de fidejussoribus,<br />

et 1. si filius, D. dc in reni verso; Joanues<br />

de Imo[. in dicta I. lllodestinus allegar etiam ad hoc 1. et<br />

magic, D. de solutionibus: cene ergo meati islam begem,<br />

quæ sirnpliciter sequitur dicta Aeon. ubi supra, et Gloss. in<br />

dicta 1. Papinianus, quarti glos. elicit Bald. esse uselioreus<br />

de jure its I. 1. C. de action, et d'blio.


LEY XII.<br />

De las fiatluras, &c.<br />

LEY XIII.<br />

845<br />

Como el debdor principal es tenudo de dar al<br />

fiador, lo que pago por el.<br />

Como el que mandasse a vno, que entrasse<br />

fiador<br />

por otro tercero, le deue pechar el daîio<br />

que le viniere por aquella fiadura.<br />

Mandando vn o rne a otro entrar fiador por<br />

el; o entrando el otro fiador por el de su voluntad<br />

, <strong>del</strong>ante aquel a quien fia sin su mandado,<br />

e non lo contradiziendo; o entrando fiador<br />

por el, a otra parte, sin su sabiduria, e sin<br />

su mandado, e quando lo sabe, consiente en<br />

lo que el otro fizo, e le plaze; o si entra fiador<br />

otrosi por el sin su mandado, sobre cosa<br />

que otro deue dar, o fazer, a que sea a su<br />

pro, maguer non lo consienta; en qualquier<br />

destas marieras que entrasse fiador vn orne por<br />

otro valdria la fiadura. E quando pagare el<br />

fiador por aquel a quien fia, tenudo es el<br />

otro (1), de gelo dar, e fazer cobrar. Fueras<br />

ende en tres casos ( cA). <strong>El</strong> primero es, si cl<br />

que entra fiador, paga cl debdo, e lo faze con<br />

entencion de le dar por el otro , aquello que<br />

fia, o de lo pagar por el, para nunca gelo demandar.<br />

<strong>El</strong> segundo es, si la fiadura es fecha<br />

por pro de si mismo, de aquel que entra fiador.<br />

E el tercero es, si quando entra fiador,<br />

lo fizo contra defendimiento ( 3) de aquel<br />

a quien fio. Como si dixesse: Non vos ruego,<br />

que entres fiador por mi, ante vos lo defiendo;<br />

o diziendo otras palabras semejantes destas.<br />

LEX XII.<br />

Si fidejuheo pro debitore ejus mandato, vel sine mandato<br />

eo præsente, et non contradicente; vcl co absente, et<br />

postquam seit, consentiente; vet si sit ejus comrnodum,<br />

etiamsi non conseutiat; valet fidejussio, et teuelur milli ad<br />

ea, quæ solvi; nisi fidejussi, quia tenebar el ad ea; quæ solvi,<br />

vet si fidejussi pro co animo donarsdi, vcl si fidejussi co<br />

invito contra ejus probibitionem. Iboc dicit.<br />

(1) Tenudo es cl otro. Adde 1. ex mandato 20. §. 1. et<br />

1. rim fide 53, et 1, si remunerancli 6. §. si passus 2. D.<br />

mandat. et sequitur ista les dicta Aeon. C. cod. in summa.<br />

(2) En tres casos. lbs casus ponit etiam Azo C. cod.<br />

in summa, et Gloss. in 1. si renzunerandi, §. si passus,<br />

D. mand. et adde aliurn casum, scilicet quando fidejubet ex<br />

necessitate, puta, ex mandato testatoris; nom et tunc solyens<br />

non repent, ut est casus singularis in 1. tr/Sus, ubi<br />

Bald. 1). de usufruttu ear. rer. flux usa consum. et dicit<br />

ibi, quòd interrogavit de hoc quemdarn in privato examine,<br />

et respondit contra casum illius legis, et vide per Alexandr.<br />

consil. 68. vol. 3. ad finen.<br />

(3) Contra defendimiento. Prohibitio domini tnllit aciionem<br />

negotiorum gestorum, ut hie et in 1. fin. C.-de negot.<br />

best. et in 1. si pro te 40. D. mandat. Limita, nisi versetur<br />

favor publicus in solvendo, veluti pro vita hominis,<br />

vet redimendo eum à carceribus, vel curando ab infirmitate,<br />

vet maritanda muliere, vet si aliter sit favor publicus,<br />

justa notata per Bart. In 1. Stichus, D. de pecul. legal. et<br />

per Glos, in cap. 1. 83. dist. Bald. et Paul. de Casta% in diet.<br />

I. fin. idem Paul. in 1. (lacunas , D. solut. matrim, Bald. novellas<br />

in tract. de dote, fol. 21. col. 2. Socin. consil. 26,<br />

Tom. IL<br />

Por otro, que non estuuiesse <strong>del</strong>ante, entrando<br />

algun orne fiador, non lo faziendo por<br />

su mandado, mas por mandamiento de otro<br />

tercero; dezimos, que si tal fiador como este<br />

pagasse alguna cosa, por aquel a quien entrasse<br />

fiador, que non puede demandar lo que<br />

pago, a aquel a quien fio; mas aquel por cuyo<br />

mandado entro fiador. Pero si, quando<br />

desta manera fiziesse la fiadura , estuuiesse <strong>del</strong>ante<br />

aquel a quien fiaca, e non lo contradixesse;<br />

o entrasse fiador en nome <strong>del</strong> , maguer<br />

non estuuiesse <strong>del</strong>ante, si se torna en pro de<br />

aquel por quien fizo la fiadura, entonce en su<br />

escogencia (1) es, de aquel que entro fiador,<br />

de demandar lo que pago, a aquel a quien<br />

fio, o al otro tercero, por cuyo maridado fizo<br />

la fiadura: e ellos son tenudos de lo pagar.<br />

LEY XIV.<br />

Por que razones -se desata la fiadora, e puede<br />

el fiador salir <strong>del</strong>la.<br />

Quexar non se deuen los fiadores a ningun<br />

Juez, para apremiar a - aquellos que los<br />

metieron en la fiadura, que les saquen de la<br />

fiadura, fasta que paguen alguna cosa <strong>del</strong> debdo<br />

por que entraron fiadores. Fueras ende por<br />

cinco razones (1). La primera •es, si el que<br />

vol. I. versic. cx lüs vice in facto, col. pen. uhi 'racial de<br />

expeusis factis in dcfensione cujusdam castri, invito et probihente<br />

domino: et vide notabilem qua•stiouern quam ponit<br />

Bald. in 1. si in alnquanz, in fine principii, D. de offe,. proconsul.<br />

si Bes lbrtificavit locum meum, ut labi ibis indè<br />

faceret gucrram, et posuit ibi gentes suas, quod posuit etiam<br />

nie invito, ut in 1. 1. C. de naeib, non e:rcusandis, lib. 11.<br />

et in 1. fin. §. fin. D. de pim action. si postes finita guerra<br />

recupero locum merlin, an tenear ad sumptus? Et concludit<br />

quod non, nisi tanquàrn unus de populo: vide ibi pee<br />

eum.<br />

LEX XIII.<br />

Si mandato tertii pro alio absente fidejussi , tenetur milli<br />

mandator, et non debitor, ad ea quæ solvi; nisi in debitoris<br />

utilitatern fidejussio convertatur: quia tune, et quando<br />

debitor erat præsens nec contradixit, again contra earn, vet<br />

mandantem, prout elegero. Ifoe dicit.<br />

(1) En su e.sco;encia. Adde ad istam legem 1. qui fide.<br />

53. et ibi gloss. I. D. mandati.<br />

LEX XIV.<br />

Non potest fidejussor return compeliere, ut ante solutionem<br />

liberet eum à fidejussione: fallit in casibus in bac lege<br />

expressis. Iboc dicit.<br />

(1) Por cinco razones. Ortum habuit à 1. Lucius 38.<br />

D. mandat. et á 1. fidejussor pro venditore 45. et 1. fide-<br />

j<br />

ussor qui minori 64. D. de fidejussor. et à I. si pro ea 10.<br />

mandat. et cap. fin. de fidejussor. Et adde, quod quando<br />

fidejussor mediante sua obligatione liberaret debitorem, po.<br />

PPPPP


8 4 Quinta Partida. Titulo XII.<br />

entra fiador, fuere judgado 0) a pagar toda<br />

la debda , o parte <strong>del</strong>la. La segunda es, si<br />

ouiesse estado gran tiempo en la fìantça. E este<br />

tiempo dette ser determinado segun aluedrio<br />

(3) <strong>del</strong> Judgador. La tercera (4) es, si<br />

quando cl que entra fiador, entiende que se<br />

cumple el plazo a que deuia pagar, e por non<br />

caer en la pena, el, nin aquel a quien fiaua,<br />

a aquel a quien entro fiador, le quiere pagar,<br />

e cl otro non gelo quiere rescebir por alguna<br />

razon, o por auentura non es en el logar, e<br />

entonce pone (5) aquello que dcue, en beldad,<br />

en alguna Eglesia, o Monesterio, o en mano<br />

de algun orne bueno, ante testigos. La quarta<br />

es, si quando entro fiador, sellalo dia cierto (6)<br />

a quel deuiessc sacar de la fiadura , e es passarlo.<br />

La quinta es, si aquel a quien fio comien<br />

r,•a a desgastar (7) sus bienes. Ca por qualquier<br />

destas razones sobredichas se desala la<br />

test statim agere contra cum, ut notat Bart, in 1, si is cui,<br />

D. de solution. Et quid in fidcjubcnte sine mandato, an agar,<br />

autequanr solvat? Bald. in diet. I. si pro ea dici), quod non.<br />

A]cxandr. tamer' ibi in addition. dicit, idem esse diceudom<br />

in Gdcjussorc sine mandato, quod in negotiorum gestore,<br />

qui pofest etiam agere, autcquáu, solvat, juxta notata per<br />

Gloss. in I. 2. et ir' 1. si quis mandato, D. de neol. gesl.<br />

quod satis placet. Sed quid si fidejussor volt peregrinari, vet<br />

ire-in stadium? an possit agere, ut liberetur? Specul. iu<br />

tit, de judicüs, §. speciality, versicul. quid si fidejussor, videtur<br />

vello, quad sic, per 1. out /oo;c, D. dc lcrocur. et per<br />

1. licet, ir, fine, D. de arbilr. Albericus lamer, lene!, coat rarium,<br />

ex quo isle casus non reperitur expressos, et magis<br />

placet: et ibidem tenet Alberic. quod etiarnsi capitales<br />

enicitiæ succedant inter fidejussorem, et principalein debitorein,<br />

licet sin) culpa debitoris, non possit agave, ut liberetar;<br />

licet contrariurn tenuit Guilliel. vide ibi per Alber.<br />

cujus fundamcntuni est, quod iste casus non reperitur loge<br />

expressus. Joann. Andr. tames in addition. ad Spec. in diet.<br />

§. spec/olia, iii additioue super verbo si pro ea, post Odofr.<br />

et dominion swum, tenet, quad possit agere, quando irrtervenit<br />

inimicitia capitalis culpa debitoris; et satis equa videtur<br />

ista opinio.<br />

(2) Forre Judge-1(1u. Quid .si propter inopiarn tidcjussor<br />

sit incarceralus? au statim possit agate, et ad quid agat, vide<br />

per Bald. in 1, tin. col. tin. C. de usar, reiludic. qui volt,<br />

quad possit agere propter maceriem carceris, et sic, si ex<br />

instrurrrento guarentigio fidejussor caperetur, statim agere<br />

posse).; alias non, licet sit obligates per publicurn instrumentum;<br />

licet contrarian) voluit Bart. in I. fidejussor pro<br />

venditore, D. cod. contra quern tenent ibi Angel. et Paul.<br />

de Castr. per lianas cationes, quod uribi placet: et idem tenet<br />

Salyc. in dict. 1. si pro ca, col. 2. vers. sed dubitari potest,<br />

qui dicit, quad possit agere post petitam executionern<br />

contra earn vigore irislrumenti guareutigii, et eideturæquum<br />

dictum: et idem tenet Rodericus Suarez in repot. 1. post rem,<br />

D. de re ludic. sub verbo visual. est supra, fol. 1+S. Et ex<br />

irto verbo judgado, etc. posito in ista lege, colligitur, quod<br />

non sufficeret, si esset lis contestata contra fidejussorem, si<br />

non esset condemnatus; rajas coutrarium voluit Paul. de<br />

Castr. in dirt, I. si pro ea, C. mandril. per I. si socnis, D.<br />

commun. divid. gum lex loquitur in socio comuni, Ami<br />

in fidejussore, in quo est diversa ratio.<br />

(3) A/uedrio. Approbatur opinio Glos. in 1. Lucius, D.<br />

mandali, et in 1. sí pro ca, C. eodem, et Glos. in dicto cap.<br />

fin. et reprobatur opinio Guillielmi, qui dicebat de biennio,<br />

- et aliorum qui dicebant de decennio, ut refert Alberic. in<br />

• diet]. si pro ea; et hoc est teuendum: nain lax Fori, quæ<br />

dicit de anno, non est lex, nisi probetur ejus casus.<br />

fiadura, e puede apremiar el fiador, a aquel a<br />

quien fio, que le saque <strong>del</strong>la.<br />

LEY XV.<br />

j Corno los fiadores deuen poner defensiones en<br />

uy-zio, si las ouieren ellos, o aquellos que los<br />

metieron en la fiadura, contra los que les fazen<br />

la demanda.<br />

Demandada seyendo en juyzio al fiador la<br />

debda que fio, si sabe (1) que aquel por quien<br />

entro fiador, a alguna def'ension por si, atal<br />

que se remataria p) la demanda, si fuesse<br />

puesta, e non la quisiere poner, e fuesse dada<br />

sentencia contra el; quanto quier que pagasse<br />

de la debda por esta razon , non lo podra<br />

demandar despues, a aquel por quien fizo<br />

, la fiadura: porque semeja que lo fizo engaîiosamente<br />

(3), por fazer perder al otro su de-<br />

(4) La tercera. Vide L qui mutuam 56. §. fidejussor 1.<br />

D. mandar':<br />

(5) Pone. Innuit ista lex, quod absgne depositione non<br />

posset isto casu agave contra debitorem. Bald. tamer, in dicta<br />

1. si pro ea, 5. quxstione, C. mand. volt, quad edam sine<br />

solutione, vet tali depositione posset isto casa agere, et<br />

nihil allegat; uncle teuendum est, quod hic deciditur contra<br />

Bald.<br />

(6) Dia cierto. Idem 'si dixit, quad quandocumque ad<br />

ejus petitioner, ' luberaret earn, ut in diet. 1. - si pro ca: et<br />

quali ter consulatur fidejussori in isto casa, si creditor uolit<br />

desistere ab ejus obligatione, licet debito' dat alium lidejussorem,<br />

vel pignora, vide Bald. in 1. si pater, C. de collation.<br />

(7) Desgastar. Quid si aliquis est fidejussor duorum<br />

correoruur, et anus dilapidat? an possit agere contra utrumque?<br />

Alberic. in dict. 1. si pro ea, tenet, quod sic; allegat<br />

I. ubi actinic, C. dc lure dol/urn, et quod ibi habetur in<br />

gloss. 1. quando sorer, et vii tenentur ad dotem solvendam.<br />

LEI V.<br />

Si fidejussor conventos scienter omisit exceptiouem pereutptoriau'<br />

reo, vel ci competentem, ut pacti de non petendo,<br />

reo, vet ei farti, rim, babet recursum contra ream<br />

priucipalein; nisi talis erat exceptio, quæ solam personæ fidejussoris<br />

competebat, ut exceptio Vellejani mulieri fidejubeuti;<br />

val competebat personæ rei principalis tantum. I-loc<br />

dicit.<br />

(1) Si sabe. Nam si ignoraret, posset repetere à debitore;<br />

ale quo die, ut in I. si fidejussor 29. in princ. D. mandali.<br />

(2) &malaria. Nam si esset declinatoria judicii, non<br />

noceret fidejussori, si earn omitleret, 1. si fidejussor. 29. §.<br />

qua clam 4. D. mandar. Et dicetur dilatoria (secundúm<br />

Azor,. C. mandat. iu summa col. antepeu.) si non opposuit,<br />

quod procurator non poterat esse procurator, ut gaia erat<br />

miles, vet alias; seeds si in veritate non erat procurator,<br />

quia non habebat mandatum: nana de hoc tenetur opponere<br />

fidejussor, secu„diun eunrdem Azon. ut in I. inter causas<br />

2G. §. mandato 5. D. mandat. et tenet Gloss. in dici.<br />

§. (lutetium, et ibi Alberic. post Jacob. Butricar. et istud videtar<br />

verius, quern illud, quad dixit Bald. post Jacob. de Belloviso<br />

iu dicta 1. si fidejussor, §. quædam, scilicet, quod illo<br />

§. iulelligatur indistiucte, et ibi respondit ad §. mandato.<br />

Dicetur etiam dilatoria, si omisit esceptione m excommunicatiouis,<br />

vet bauni, sccundùm Alberic. in diet. §. quædam.<br />

(3) E,z ariosamente. Adule dictarn I. si fidejussor 29. in<br />

.princ. D. mandat. ibi, videtur dolo versati, etc. si tarnen


echo. Esso mismo (lt) dezimos que seria, si<br />

el fiador ouiesse alguna defension atal, que si<br />

fuesse puesta , que v>aldria tamb •en a cl 0),<br />

como a aquel por quien entro fiador, e non<br />

la quiso poner. E esto seria, si el seîior de<br />

la debda ouiesse fecho pleyto al principal deb_<br />

dor, o al fiador (6), que non le demandasse<br />

el debdo nunca, o otro pleyt.o semejante deste,<br />

porque pudiessc ser rematada la demanda;<br />

e sabiendolo el fiador, non quisiesse poner<br />

tal defension, contra aquel que le demandaba.<br />

E como quier que diximos, que si el<br />

fiador ouiesse por si alguna defension, e non<br />

la quisiesse po tter, quando le demandassen la<br />

debla, que por esta razon, non podria despues<br />

demandar al que le metio en la fiadura,<br />

lo que el pagasse por el; casos y ha, en que<br />

non seria assi. E esto seria, cono si la defension<br />

pertenesciesse a la persona <strong>del</strong> fiador (7)<br />

tan solamente, e non al que lc metio en la<br />

fiadura ; como si fuesse muger el fiador, maguer<br />

que con derecho podria poner defension,<br />

exceptio non solebat.admilii in illo loco, vcl alias propter<br />

recuperamla pignora lidejussor solvisset , posses repel ere :vide<br />

Joannetn de lmol. in capii. perocnií, col. 5. et G. de /iclefusser.<br />

Atexand. tonsil. 220. col. 2. vol. 2.<br />

(f) Esso mismo. Id est., prædicta firmed/nit., non so-<br />

Min in exceptionibus rei cob/ereutibus, ut. doli mali, vet<br />

metes causa, vel non numerata pecunia; sed Miami si talis<br />

exceptio sit acquisita es fatto debitoris, vet fìdcjussoris, sen<br />

alias, ut hic, et in 1. difensioors 11. C. de i.ceeption. undo<br />

si exceptio jurisjurandi Belati fidejussori non opponatur ab<br />

Ife las frac tiras, &e.<br />

co, non aget contra debitorem: quia jurameutum trabet<br />

vim solutionis, I. in duobus 28. §. 1. et I. fin. in fin. D. dejurcjur.<br />

non tarnen idem trii si fidcjussor sit absolutus per sententiam:<br />

quia tunic non . prodest principali debitori, ut est<br />

magus comruunis cotclusio Bartol. et aliorurn in dicta 1. in<br />

duobos, §. 1. et in dirt. 1. final. I). de junior. vide ibi per<br />

cos, et per Socin. in dicta 1. rlefensi'oaes, col. pen. et fin. si<br />

tarnen seri sit lata pro principali, profìciet fidejussori,<br />

si tidej usser fra bi t urus erat regressu nt contra cum, ut in dicta<br />

1. fin. ubi Bart. e t in diet. 1. drfen.sroncs.<br />

(5) Tambien a el. Et nota , quod eliamsi reus nolit uri,<br />

vel non fuit usus tali exceptione; tarnen lidejussor potcrit ea<br />

tli, ut notat Gloss, et. ibi Bald. in 1. lip. C. de fir/ejussor.<br />

minor. et gaudet lidejussor tali exceptione, ersi obtulerit se<br />

ad fìdejussionem non rogatus, ut est casus nolabilis in 1. si<br />

moiler contra Senato. con.sultum 16. §. lin.1). ad F'r/icjan.<br />

et tenet Bald. in 1. 1. C. ad ! cl/ejan. et potest lidejussor opponere<br />

exceptiouestr, etianr reo invito, ut in 1. si stipu/alus<br />

essee 15. 1). de/idejus.sor. et notat Gloss. ubi vide per Lail.<br />

in I. tam mandatoci, C. dc /sort ,sumo','. Crepo. col. fin. ubi<br />

tradii, au si reus fateatur numeratam tosse pecuniam, possit<br />

fìdejussor excipere de non numerata pecunia: et multa<br />

no(altilia ad mate riam bujus legis vide bis per Bald. per totani<br />

lecturarn illius legis. rota etiam, quoti tenetur reus<br />

dare iìdej ussori probat iones ail itsr jusinorli esce ptio tres, ut ire<br />

1. creditor 52. 1). dc action. empli, et notat Batt. in 1. exceptione,<br />

D. de fdeju.ssor. et potest petere fìdejussor a reo,<br />

etianr pendente lite, ut det suoi expensas ad litern, sen pecuniani<br />

pro espensis, quia ejus negotium gerit, secundurn<br />

Bart. ibidem. Et quid si exceptio, quit semel competit tam<br />

debitori, quilo fidejussori, postes cessct in debitore? Vide<br />

textual notabilem, et quod ibi notat Bartol. in 1. flu. D. de<br />

paci/e.<br />

(8) 0 al fiador. Intellige, quando partrtm rte nor peteudo<br />

factum fidejussori, fuit etianr, quòd neque peteretut'<br />

à ten , ut MI. idem 25, in fine, cunt 1. sequcnti , D. de pac-<br />

Tom. If.<br />

845<br />

quando fiziesse la demanda, que non era tenuda<br />

de responder a ella, porque las fiaduras<br />

que las mugeres fazen non deuen valer, si non<br />

en cosas seîíaladas; por todo esso, magner<br />

non la quisiesse poner , tertudo seria aquel<br />

por quien entro fiador, de darle lo que pagasse<br />

por el. Esso. mismo dezimos que seria, si<br />

la defension pertenesciesse tan solamente a la<br />

persona <strong>del</strong> principal (8 ) debdor, e non al<br />

que fizo la fiadura. Ca maguer que el fiador<br />

pudiera aver rematada la demanda por ella,<br />

si la omesse puesta (9); con todo esso, tonudo<br />

es (i f)) de darle aquel por quien entro fiador,<br />

todo lo que pago por el.<br />

LEY XVI.<br />

Como la fiadura non se desata por muerte<br />

<strong>del</strong> fiador.<br />

Muriendo el fiador, tambien (mean obli-<br />

tic: sects si fuit personale tantum in personam fidejussori.s;<br />

lit() si floret principali debitori, iu lidejussorem porrigeretur,<br />

ut lnïc, el in I. et hared; 21. §. fin. 1). der pants. pats.<br />

(?) (î) fiador. A<strong>del</strong>e 1. idemgtie 111. §. generaliler 12.<br />

cl. 1. si fidrjussor 29, §, fin. I). mandali, et I. pen. et fin, §•<br />

si shorter, T). ad f'ellejananz, et iutellige, etiannsi scienter<br />

non opporat, ut hic Labetur, et tenet. Azo in summa C.<br />

manda/i, col. pen.<br />

(S) :1 la persona <strong>del</strong> principal. Esempla Babes in I. ex-<br />

Cep/zone.e in !trine. 1). de, exception. et in I. et .si /alefusser<br />

21.1). (le re ludic. et in 1. nisi hoc adora 21i). de<br />

pact is.<br />

(9) Si la ouiesse puesla. Limit isla les, (f luid lidejussor<br />

potest oponere de exceptione personali competenti pees nnn<br />

debitoris lanlinu; et sic videtur sili contrariaci, chin supradixit,<br />

e non al qu• duo lu fiadura; et q iii tarn Azo C. mandai.<br />

in summa, rolntun. antepenult. guitiu Gloss. in I. si<br />

fidiju.s.cor, §. gtnrrlana, 1). mandrill, et C. cod. 1. si lu'o ea,<br />

dicunt, quitd acque si lidejussor vt•-lit, potent opponere de tali<br />

exceptione. potest dici, quod est dabilis casus, in quo, licet<br />

in lidejussorcrn noti transeat talis exceptio persoualis, famen<br />

per iindieeetunn potest de ea op ponere, et esset elidere<br />

ditenttunero creditoris ageulis, ut ili caso I. nisi hoe adorn<br />

22.1). de pa rtis. :Nam, licet direct/if non possit lidejussor<br />

opponere de pacto laxative facto in persona debitoris, potest<br />

tarnen per oLliguum, citi volens beneficio nova: corstitutiouis,<br />

vel redendarurn actionuur; e t sic in effectu ese]uderetur<br />

actor, riun non possit cedere, neque convenire<br />

priucipalcur debitorcun, ut vult iii Gloss. et Alberic. et<br />

Bart declarant: et sic volt singulariter isla lex, fi ned licet<br />

in rasa isso istixremedii.s poterat fidcjussor repellere creditorem<br />

agentem; si tatters noluit his retnedins citi, et solvat,<br />

uil,ilominits potent agere contra priucipalem debitorem, pro<br />

quo titlejussit; ( moil est singolare.<br />

(Hi) Trnudo c.c. Limita, et. intellige, nisi babuit facilitate/1i<br />

ccrtiorandi, et coanvcuiendi ream, ut sua titerelur<br />

personali exceptione, et rioni recut: natn tune non ¡cosset<br />

aucre contra principaleas, ut in 1. rdenzquc 10. §. bene•raliter<br />

1:2.1). mandai. Gloss. in diet. §. qua:darn, et its diet. >« si<br />

pro ea, et Aio ubi supra.<br />

LEI XYL<br />

Ilneredes fndejussoris teneutur, sicnt ipse, et hahen! easdem<br />

exceptioues, sicut ipse, si viveret, habcret , et oppnneret:<br />

et si sine judicio solvant, agent contra neutra priueipa-<br />

PPppp


8 4 6 Quinta Partida. Titulo XII.<br />

hados sus herederos (1) para cumplir la fia-.<br />

Aura , corno lo era el mismo quando era bino:<br />

e todas las <strong>del</strong>cnsiones, e todos los derechos, que<br />

dixinros en las leyes ante desta , que ha el fiador<br />

por si, todos fincan otrosí a sus herederos, en la<br />

manera que cl mismo las dcuia, o podia auer.<br />

Otrosi (lczimos, que si el fiador, o sus herederos<br />

pagassen la debda, que cran tenudos de<br />

pagar , de su voluntad, sin juyzio, e sin premia<br />

ninguna ; que cambien es tenudo aquel<br />

por quien entro fiador, de darles lo que assi<br />

pagaron, como si lo ouiessen pagado por premia<br />

que les ouiessen fecho por juyzio. Pero<br />

si acaesciesse, que lo pagassen ante <strong>del</strong> plazo<br />

(2), non lo pueden demandar fasta el dia<br />

que señalaron para pagarlo.<br />

LEY XVII.<br />

Quanlos plazos dette auer aquel que fo a algtntd<br />

onte, de fazerle esta,• a derecho; para<br />

aduzirlo.<br />

Acusado (1) seycndo algun orne sobre al-<br />

lems; nisi ante tempus solverent, quia tune expectabitur<br />

impurs. Hoc Weit.<br />

(1) Uerederos. Adule I. frdejussoris 2 4 . C. cod. et §. 2.<br />

Ius/il. de fidejussor. ubi vide per Glossam, quid si (acta<br />

fuit fìdejussio in causa criminali: vide etiarn per Angel. in<br />

baciati nxrlyicior. in parte pro quiòus An/onius pelassit:<br />

et similiter, mort un principali, cl.iamsi moriatur sine<br />

hx•rede, ducat obligatio fidejussoris, 1. sine haredc 32. in<br />

peine. D. de admin. lu/or. 1. 1. §. idem Pomponnes 14. ubi<br />

v ide Bart. D. depositi.<br />

(2) Iole <strong>del</strong> plano. Aide 1. si manda yero libi, ut in<br />

dirne 22. in princip. et in §. 1. D. mandati.<br />

LEX XVII.<br />

Si quis sub pana fidejussit, reum criminis judicio sisti<br />

ad certain diem; si ad illam ilium non potuit invenire, habel<br />

aliud tantum tempus ad quærendurn cum, sicut in termino<br />

primo fuit apposìtum, si fuit minùs sex mensibus; et<br />

si fueront sex menses, habebit alios sex: et si isto antro<br />

completo cum ad judiciurn non inscrit, solvet peenam promissam.<br />

lloc Weit.<br />

(1) Acusado. Ex isto verbo, et ex verbo statim sequenti<br />

, sobre algun mal f •clro, colligitur, quòd isla lex loquitur<br />

de fidejussore promittente reurn sistere in causa criminali;<br />

et sic aperte volt, quòd I. sancimus, de qua sumpta<br />

est, intelligatur sic; et sie approbat opinioneru Gloss. ibi,<br />

dura tenet, quoi locum babel 1. sancimus in causa criminali:<br />

et licet illa opinio non approbetur ibi per Doctor.<br />

irnò alla opinio Gloss. super verbo pecumáriam, scilicet,<br />

quòd 1. et si post tree 8. D. si quis caution. loquatur in principali<br />

promittente se sistere; I. verb sancimus in fidejussore<br />

promittente alium sistere, et isla sit communis opinio in<br />

dicta 1. et si post tres S. et in diet. 1. sarrcim.us; tureen ut<br />

hic vides, et etiam habetur in L 36. supra tit. pros. intelligitur<br />

dici. 1, et si post tres, et procedit etiam in fidejussore<br />

prorittente alium sisti in causa civili: si verò causa sit crinrinalis,<br />

procedit, quod hic habetur, et in dicta lege sanamus.<br />

Tenn ergò menti stain legecn, et etiam diet. 1. 36. tram<br />

Doctores communiter irrtelliguut dictam 1. .sancimus, quòd<br />

loquantur tam in fidejussore in causa civili, quam in causa<br />

criminali. Vel die, quòd dicta I. et si post tres, et 1. 36.<br />

supra titul. proxim. procedant, quando tam principalis,<br />

gun mal fecho, si entrasse otro fiador por el,<br />

<strong>del</strong>ante <strong>del</strong> Rey, o de alguno de los otros que<br />

se judgan por su mandado, obligandose so<br />

pena cierta, a traerle a derecho a dia señalado;<br />

deuelo aduzir aquel dia, que cumpl a de<br />

derecho, a aquel que le acusa. E si por auentura<br />

acaesciesse, que lo non pudiesse fallar,<br />

deue auer otro tanto de plazo (2), para buscarie,<br />

e aduzirle ante <strong>del</strong> Judgador, quanto<br />

fue el plazo primero a que lo ouo de aduzir,<br />

si fue menor de seys meses. E si por aucntura<br />

fue el plazo de seys meses, deue auer otro<br />

tanto para buscarle. E si no le pudiere fallar,<br />

o no le traxere a derecho, fasta el ario cumplido<br />

(3), entonce es tenudo de pechar la pena<br />

a que se obligo.<br />

Como el fiador puede<br />

aquel que fo, para<br />

<strong>El</strong> que entra fiador<br />

ra que diximos en la<br />

LEY XVIII.<br />

defender en juyzio a<br />

aduzirlo a derecho.<br />

por otro, en la maneley<br />

ante desta, desque<br />

quàm fidejussor promiserunt de judicio sisti ad certum<br />

diem; quoi et colligitur ex verbis dictæ 1. 36. cùm dicit:<br />

Que le ayudaria, etc. et ibi: Fiasse a otro, etc. et sic,<br />

quòd tune tam principalis, quàm fidejussor teneantur æqualiter:<br />

hæc verb lex, et 1. sancimus, procedant, quando aliquis<br />

promittit aliquem absentem præsentare Potestati ex<br />

causa civili, vel criminali: iste enim taliter promittens,<br />

non dicitur fidejussor proprie, sed impropriè, quasi in fide<br />

sua earn recipiens: et isto modo dicebat concordari dictas<br />

leges Bicardus 1lIalumbre, Doctor antiquus, quern refert,<br />

et sequitur Albericus in dicta 1. sancimus. Primus tamen<br />

intellectus, ut distinguatur de causa civili ad criminalem,<br />

magis videtur consonare verbis hujus legis suprà ponderatis,<br />

et propter verba dictæ 1. 36. quæ etiam comprebendere<br />

videntur casum, quando sine principali fidejussor promitteret;<br />

et ratio diversitatis potest esse, quia fàcilius est filejussori<br />

repræsentare ream in causa civili, quàm in criminali,<br />

cùm communiter rei criminum fugiant judicium, ut<br />

in cap. nullus 4. de proesumption. Vel die, quòd quando<br />

reus, et fidejussor insimul promiserunt, sei fidejussor accesit<br />

obligationi principalis, nulla sit differentia, an sit in<br />

causa civili, vel criminali; et procedat, quoi habetur in<br />

diet. 1. 36. si verò fidejussor principaliter se obligat, et proinitial<br />

de per se, de repræsentando reum in judicio in causa<br />

criminali; tune procedat, quoi hic, iu ista lege habetur:<br />

si verb facial in causa civili, procedat, quoi habetur in diet.<br />

I. 36. et isle intellectus colligitur ex multis verbis hujus legis,<br />

ibi: Obligandosc so pena cierta a traerle, etc. et ex 1.<br />

sequent. in princip. ibi: En la manera que diximos en la<br />

Icy ante desta: vide qua dico infra in 1. sequenti.<br />

(2) Otro tanto de planò. Concordat cum dicta 1. sancimus<br />

26. C. de fidejus. et procedit hoc etiamsi fidejussor juraverit,<br />

secundùm Baldum in 1. qui crimen, in 11. quæstione,<br />

C. qui accusare non possunt, et vide Jason. in 1. si<br />

insulam, 18. col. vers. in 5. questione Bart. D. de verb.<br />

obli .<br />

(3) EI ado cumplido. Quando primus terminu s fuit sex<br />

mensibm; ream si fuit minor, illo et alio tantumdem elapsis,<br />

committeretur pena, ut hic, et habetur in dicta 1. sancimus,<br />

vers. sin autem et secunda:<br />

Si fidejussor ,<br />

LEX XVIII.<br />

primo termino elapso, vult pro reo susci-


De las fiaduras , &c.<br />

passare el plazo primero, a que lo ouiere a<br />

aduzir a derecho, bien puede, si quisiere, de-<br />

fenderle (1) en juizio, sobre aquella cosa de<br />

que fue acusado, o emplazado. E esto puede<br />

fazer, fasta que sea acabado el segundo plazo.<br />

E despues que començare a defender en juyzio<br />

non se puede dexar ende, fasta que el<br />

pleyto sea acabado; maguer muriesse entretanto<br />

aquel por quien fiziesse la fiança. E si<br />

por auentura (2) fallaren en verdad, que non<br />

era en culpa aquel que fio, es porende quito<br />

de la fiadura. E si fuere fallado que era en<br />

culpa , entonce deue el fiador pechar a la otra<br />

parte la pena (3) que se obligo, con todos los<br />

daîios, e los menoscabos quel vinieron por<br />

esta razon (4). Mas si aquel por quien fue fecha<br />

la fiadura , deue (5) alguna cosa dar, o<br />

fazer, sobre que era emplazado, deuela pechar<br />

, o fazer el fiador, con los daños, e los<br />

menoscabos que le vinieron a la otra parte<br />

por esta razon. E pechando esto non es tenu-<br />

do de la pena a que se auia obligado,<br />

que lo defendio en juyzio, fasta que la<br />

tencia fue dada.<br />

pues<br />

sen-<br />

pere defensionem, auditor, nec potest earn postes termino<br />

veniente dimitiere: et si reus invenitur sine culpa , absolvetur<br />

fidejussor; alias solvet poenam promissam, et interesse:<br />

sed si reus ad aliquid dandum , vet faciendum , tenebatur,<br />

illud solvendo, liberator à pana fidejussor, ex quo cum defendit<br />

risque ad sente,,tiara inclusive. I3oc licit.<br />

(1) Defenderle. Cam isla lex non distinguat, an procedet,<br />

etiamsi causa criminalis sit gravis, in qua veniat imponenda<br />

pcena mortis, vet mutilationis membri, vel relegationis<br />

perpetua, juxta 1. 12. tit. 5. Part. 3? Videtur, quod<br />

sic, ex generalitate hujus legis; de mente tarnen Glos. in 1.<br />

penult. §. 1. in glos. super parte procurator, est contrarium,<br />

et hoc vult etiam Joan. de lino]. ibid. colum. 12.<br />

Forte posset dici , quod ut fidejussor relevetur à pagina, possit<br />

reum defendere in quocumque crimine, et quint ita sit de<br />

mente hujus legis, quia potiùs videtur se defendere, quàm<br />

reum.<br />

(2) E si por attentura. Nota hæc verba usque ad finem<br />

legis, ram per ea suppletur, et declaratur diet. 1. sancimus,<br />

vers. sed si quidem, ubi ista non habentur.<br />

(3) A la otra parte la pena. Et sic peens applicator<br />

parti, ut hic vides: sed intellige, ut per Bart. in I. si quis<br />

reum, vers. ficen qua;ro, D. de custod. reorum.<br />

(4) Por esta razon. Scilicet propter maleficium; et sic<br />

consequitur accusator ultra panama damna, qua habuit ex<br />

maleficio , set propice <strong>del</strong>ictum.<br />

(5) Deue. Ex his verbis videtur ennui, quod lea pencedens<br />

, et etiam ista, locum habeant, etsi fidejussor fuit assumptus<br />

in causa civili; et quod verba posits in principio<br />

legis suprà proximæ non requirant de necessitate, quod causa<br />

sit criminalis, sed quod gratia exempli suet posits : et<br />

ideò forte intellectus secundus, quern ibi <strong>del</strong>i super gloss. 1.<br />

videtur verior : et comprobatur hoc, quia 1. supra proxima,<br />

cùm dixit, Acusado, e sobre algun mal fec/zo, non voluit<br />

excludere, quod ejus dispositio clam non habeat locum in<br />

LEY XIX.<br />

847<br />

Como se desata la fiadura, muriendo aquel<br />

a quien auian fiado para adu irlo a derecho;<br />

e que pena meresce el fiador , si es biuo , e no<br />

lo trae , a los plazos que io deuiera traer.<br />

Finandose aquel a quien ouiesse alguno<br />

fiado de aduzir a derecho, ante que se cumpliesse<br />

el primero plazo a que lo deuiera aduzir<br />

en juyzio, non es tenudo el fiador, de la<br />

pena a que se obligo. Mas si muriesse despues<br />

<strong>del</strong> primer plazo (1), tenudo es de pechar<br />

la pena. E si por auentura , alguno entrase<br />

fiador por otro, non se obligando a cierta<br />

pena , mas para traerlo a juyzio tan solamente<br />

(2) a dia seîialado; si aquel dia non lo<br />

aduziesse a juyzio, puede el Juez condenarle<br />

en alguna pena cierta de dineros, por pena<br />

que peche, segun su aluedrio. E si pudiere<br />

saber por verdad, que el fiador engañosamente<br />

lo fizo, que lo pudiera traer a juyzio , e<br />

non quiso ; entonce le deue poner mayor pena<br />

(3), que si de otra guisa lo fiziesse. Otrosi<br />

dezimos, que si alguno entrasse fiador por<br />

otro (4) para traerlo a derecho, non señalando<br />

fasta qual dia , nin seyendo fecha escritura;<br />

entonce, si aquel que recibio la fiadura,<br />

non demanda al fiador, que aduzga aquel que<br />

fio, fasta dos meses (5), dende a<strong>del</strong>ante es<br />

causa civili; sed posuit dicta verba ad tollendum dnbiu,n:<br />

de quo per Gloss. in 1. petutlt. §. 1. D. de public. jadie. vi<strong>del</strong>icet,<br />

an 1. sancimus proccdat etiam in causa criminali,<br />

el. per Specul. titul. cle accusatione, §. fin. col. 4. vers. sed<br />

quid si fidejussor.<br />

LEX XIX.<br />

Si revs in primo termino moriatur, non tenetur fidejussor<br />

ad panama promissam; si verb post primum terminurn<br />

moriatur, tenetur ad panama; sed si pana non fuit<br />

pronuissa, et die prafixa reum nou duxerit , condemnatur<br />

in quantitate certa arbitrio judicis : si auteur nee dies , nec<br />

seriptura interveuit, tune si creditor non petit fidejussori,<br />

quad ream exhibcat, usque ad duos menses, liberator à fìdejussimie;<br />

nisi fidejussor iutercedat super re, vet pacto Regis,<br />

vel comrnunitatis: quia tune osque ad tres anuos fidejussor<br />

tenetur, non ultra. floc licit.<br />

(1) Despots <strong>del</strong> primer plazo. Et sic probatur hie, et<br />

in 1. sancimus 26. C. eodem, à qua ista sumpta est, quad<br />

impedimcutum supervcniens tempore morn purgautlæ non<br />

excuset à pana jam commissa; (mad tamer intellige , ut<br />

eleganter per Bart. in 1. si insulam, col. pen. in quast.<br />

D.


ßi8<br />

Quinta Partida. Titulo XII.<br />

quito el fiador; fueras ende, si la fiadura fuesse<br />

fecha, sobre pleyto que pertencsciesse al<br />

Rey, o al Comun de algun Concejo; o si fuesse<br />

ende lecha escritura publica. E si la fiadura<br />

fuesse fecha en qualquier destas razones,<br />

Aura fasta tres arios (6): e si fasta los tres arios<br />

non demandan al fiador, que aduzga a juyzio<br />

a aquel que lìo, deride en a<strong>del</strong>ante es quito<br />

de la fiadura, e non lc pueden despues apremiar<br />

por ello.<br />

LEY XX.<br />

De la cosa que vno manda fazer a otro, a pro<br />

de si mismo.<br />

Fazen algunos ornes por mando de otros<br />

algunas cosas a las vegadas , porque finca cada<br />

veo <strong>del</strong>los obligado , tambien aquel que lo faze,<br />

como aquel otro que lo manda (1); que<br />

es otra manera de obligacion, que es semejante<br />

de la fiadora. E esto puede ser en cinco<br />

maneras M. La primera es, quando el mandamiento<br />

es a pro tari solamente de aquel que<br />

manda fazer la cosa. E esto seria , como si vn<br />

orne mandasse a otro, que le recabdasse todas<br />

las cosas que ouiesse en algun lugar; o le<br />

litern infra istos duos menses ; nam si lis fuit inchoata, tencbitur<br />

fidejussor usque ad sententiam , ut in 1. grami! 8. §.<br />

et post litern 3. D. cnd, non data negligentia in prosecutione<br />

luis: ita declarat Bart, et Alberic. in I. si fidejussor, C.<br />

end, de qua lex isla sumpta est. Et si talis fidejussio tacta fuit<br />

respecto certæ titis motæ, ver movendæ, procedit hoc plane.<br />

Quid autem si fiat simpliciter , et non erat lis, cujus occasione<br />

fuerit l:acta promissio , sed làcta fuit ex alla causa?<br />

Die ex mente Doctorun in diet. I. si fidejussor, quòd est<br />

idea,: nain si in causa privata non iuchoet litern usque ad.<br />

duos menses, non tenebitur fidejussor; in causa verò publica<br />

, vet quando fidejussio fuit fatta in scriptis, tenebitur risque<br />

ad triennium, ut hie declaratur; et lite mota infra<br />

triennium tenebitur usque ad sententiam, ut in diet. 1.<br />

grccei..<br />

(f) Tree años. Approbat. opinionem secundam Aeon.<br />

C. eudem in somma circa finem , t reprobat opinionem,<br />

quòd perpetuò posset convenire " Iris casibus fidejussor,<br />

quæ erat communis: sed cam bodie de jure Canonico, et<br />

etiam de consuetudine non servetur istud de triennio, quo<br />

elapso expirabat instantia , jnxta 1. properandttm. 13. C. de<br />

_Indic. 1. 9. tit. 9. Partit. G. videtur dicendum, quòd adhuc<br />

habeat locurn ista tex , cirm in hoc neque de jure , neque de<br />

consuetudine reperiatur abrogata; et. sic lied non expiret<br />

instantia respectu partium, expirahit respecto hujus cairtionis<br />

de jurticio sisti , ex quo actor fuit negligens tanto tempore<br />

in conveniendo fidejussorem. Si tame,, lis moveretur<br />

intra triennium, et non detur negligentia in recipiente<br />

cautionern; tune, ciim duret canlio usque ad seutentiam,<br />

ut dixi in gloss. proxinr. non expirahit cautio per lapsum<br />

tricnnii, ex quo non periit instantia. Et adverte, quòd id<br />

quod hic habetur, est diversum ab en , quod habetur in 1.<br />

3. tit. 11. lib. 3. Ordin. Regal. nam isla lex designat tempus<br />

, infra quod liberatur fidejussor à promissions de judido<br />

sesti, ita ut non cadat in poenam ; lex verò prædicta Ordi<br />

namentorum loquitur, si puna sit commissa contra fidejussorem,<br />

quòd debet peti peana infra annum, et postea peti<br />

non poterit.<br />

mandasse comprar, o fazer alguna cosa seria=<br />

ladamente; o que entrasse fiador por el; o le<br />

mandasse fazer alguna otra cosa semejante destas.<br />

Ca , si aquel a quien manda fazer la cosa,<br />

recibe el mandamiento (3), tenudo es de cumplirlo.<br />

E si alguna cosa pechare, o pagare , o<br />

despendiere (4) , en cumplir el mandamiento,<br />

tenudo es otrosi de gelo pechar, aquel por cuyo<br />

mandado lo fizo. Otrosi dezimos, que si<br />

aquel que recibe el mandamiento faze algun<br />

engaño, en non cumplirlo, o por su culpa (5)<br />

viene dallo al otro; que es tenudo de pecharle<br />

todo el darlo , que le viniere por razon <strong>del</strong>:<br />

ca tal mandamiento como este reciben los<br />

ornes, unos de otros, por fazerles amor, e non<br />

por fazerles dallo.<br />

LEY XXI.<br />

De la cosa que manda fazer alguno, a pro de<br />

olio tercero tan solamente, o a pro de si,<br />

e de otro.<br />

Mandando vn orne a otro fazer alguna<br />

cosa , que non fuesse a pro de aquel que lo<br />

mando, nie de el que recibio cl mandado,<br />

LEX XX.<br />

Quando mandatum fit ad commodum mandantis tantùm,<br />

mandatarius illud acceptans tenetur implere, et de<br />

dolo, et culpa tenetur mandanti; et si in executione mandanti<br />

expendit, recuperat à mandante. Hoc dicit.<br />

(1) Aquel otro que lo manda. Contra hune datur astio<br />

mandati, quæ dicitur contraria, ut in 1. si vero non remanerandi,<br />

12. §. contrario 7. D. mandat. et habetur Instit.<br />

de palla temerè litigaüt. §. 2. vers. item tutelæ, et in 1.<br />

ctiam 4. C. mandat.<br />

(2) Cinco maneras. Ortum habet à 1. 2. D. mandat. et<br />

Instit. eodem ; in principio.<br />

(3) Recibe el mandamiento. Adde 1. si mandaoero 22.<br />

§. fin. D. mandat. et Instit. cod. §. mandatum 11. ubi habetur<br />

, quòd re integra potest renuutiari etiam sine causa;<br />

et ita intelligit Joan. Fab. 1. si quis, §. 1. D. eodem Alberic.<br />

tarnen post Jacob. Butricar. in diet. §. fin. vult contrarions;<br />

imò, quòd neque re integra sit in libero arbitrio<br />

mandatarii renuntiare, et ita intelligit dictam 1. si' quis alicui,<br />

§. 1. D. eodem: et istmi pins placet , et videtur probari<br />

hie., et in Clement. 1. de procurator.<br />

(4) Despendiere. Adde 1. si vero non 'remunerandi 12.<br />

§ . si milri nzandaueris 9. D. mandati.<br />

(5) Por su culpa. De ornai culpa intellige , etiam levissima,<br />

quando mandatum requirit exactissimam industriam,<br />

1. r3 procuratore 13. C. mandat. uhi Cin. Alberic. et cæteri,<br />

et tradit Alexand. cons. 41. col. 3. vol. 3.<br />

LEX XXI.<br />

Quando mandatum fit ad commodum tertii_ tantum,<br />

illud acceptans , tenetur legaliter adimplere ; et expensas in<br />

ejus executione factas , tenetur el mandans ('acere recuperari<br />

; et damnum, quòd tertius habuit dolo mandatarii , recuperat<br />

tertius à mandante, et ipse à mandatario : si tarnen<br />

mandatum fit ad commodum mandantis, et alterius tertii,<br />

est per mandatarium recipientem fi<strong>del</strong>iter adimplendurn;<br />

et recuperat expensas ibi factas à mandante; et tertius tenetur<br />

ad earum partem , si conversæ fuerunt in ejus utili-


-cebio el<br />

De las fiaduras, &c.<br />

.849<br />

mas de otro tercero; esta es la segunda mane- miento, por razon ciel, tenudo es de gelo<br />

ra de que fablamos en la ley ante desta. E<br />

pechar<br />

todo, aquel que gelo<br />

esto seria como mando fazer. Otro-<br />

si dixesse : Mandote, que resi,<br />

cl otro a quien nombro en el mandado<br />

cibas las cosas que ha fulan en tal lugar; o deue y dar su parte, si lo que assi<br />

-que le compres,<br />

pecho<br />

o que le Pagas tal cosa (dizienentro<br />

en pro <strong>del</strong> (s). E si aquel que recibio el<br />

dolas seîíaladamente), o que entre fiador por<br />

mandado , fizo algund engaño , en aquello<br />

el ; o le mandasse fazer otra cosa semejante que oro de fazer, o ele recabdar, o por su<br />

destas. Ca , si aquel a quien mandan fazer es- culpa viene daîío, o menoscabo en ello; tenuto,<br />

recibiesse el mandado , por fazer gracia , e do es de Jo pechar , aquel de quien recibio el<br />

amor aquel .que gelo manda , deuese trabajar mandado.<br />

de cumplirlo, quanto pudiere bien e lealmente.<br />

E si alguna cosa pagare, o pechare , o despendiere<br />

en razon deste mandado, tenudo es<br />

de gelo fazer todo cobrar, aquel (1) que gelo<br />

mando fazer. E si algun-daño recibio este tercero,<br />

por cuyo pro se faze el mandado, o por<br />

.De<br />

LEY X X 11,<br />

ff<br />

la cosa sitie manda laser via eme a otro,<br />

a Pro de ataos a clos.<br />

engaño, o por culpa de aquel que recibio el<br />

mandado, pue<strong>del</strong>o demandar a aquel (9) que<br />

lo mando fazer; e es tenudo de gelo pechar.<br />

Pero quanto pechare por esta razon aquel que<br />

fizo el mandamiento, bien lo puede demandar<br />

a aquel que recibio el mandamiento; e cl<br />

es tenudo de lo pechar, pues que por su cul-<br />

Por gracia, e a pro de aquel que manda,<br />

e de aquel que rescihio el ntandantietto, puede<br />

ser mandada fazer alguna cosa; e esta es<br />

la quarta manera de que fezimos cui en le de<br />

suso. E esto seria , como si alguno ouiesse<br />

menester maratedis, e rogasse, o mandasse a<br />

algun dudio (1), que le (liesse, o le emprespa<br />

(3), o por su engaño vitto. La tercera manera<br />

de mandamiento es, guando manda fazer<br />

vn orne a otro alguna cosa, por pro de si<br />

mismo, e (le otro tercero alguno. E esto seria,<br />

como si dixesse : Mandote, que recibas las cosas<br />

que aremos yo e fulan en tal lugar ; o<br />

que compres tal villa; o que fagas tal cosa patasse<br />

estos marauedis a ganancia , a el o a su<br />

mayordomo , o a su personero , de aquel que<br />

10 mando fazer. Tal mandado como este es a<br />

pro <strong>del</strong> que lo maula fazer, porque se aprouecha<br />

de los marauedis, ell aquellas cosas que<br />

manda fazer a su mayordomo, o a su personero.<br />

Otrosi es a pro <strong>del</strong> que rescibe el manra<br />

mi, e para el; o que entres fiador por nos; dado, porque le den ganancia de los maraue-<br />

o que le mande fazer otra cosa semejante desdis que presto. E porende dezimos, que aquel<br />

tas. Ca, si aquel a quien mando fazer esto, re- que manda esto fazer , es tenudo de pagar los<br />

cibe el mandado, tenudo es de lo cumplir marauedis, con la ganancia, a aquel que res<br />

bien e lealmente. E si alguna cosa pechare, mandado <strong>del</strong>. Ca, pues su utayordo-<br />

o despendiere, aquel que recibio tal mandasuo, o su personero, los rescihe por mandado<br />

tatem ; et de damno dato ejus culpa, vet dolo tenetur mandanti.<br />

Hoc (licit.<br />

(1) .Aquel. Et debent cedi per mandatarium, mandatari<br />

actiones contra ilium tertium, ut in 1. si quis alt'cui 2<br />

§. fin. D. mandati: sed au teneatur sebi actione negotiorum<br />

gestorum elle, in cujus utilitatern mandatarius negotia gessit?<br />

Videtur, quòd sic, ut infra 1. proxim. et ehi notavi.<br />

(2) A aquel. Actione negotiorunr gestorum, quasi iste<br />

mandaos negotia gesserit istius tcrtii, ut in 1. si mandasero<br />

22. §. si curator 10. D. mandat.<br />

(3) Por ,su culpa. Et actione mandali aget , ut supra L<br />

proxima , et C. de argot. gest. 1. si mandatum 1 ¡.<br />

(4) En pro <strong>del</strong>. Approbat opinionem Azo C. de argot.<br />

gest. in summa circa princ. versic. item porte(, et vide per<br />

Albericum , et Paul. de Cast. in I. si mandatum, C. de argot.<br />

gest. et per Gloss. in 1. 3. §. lin. D. de negot. gest.<br />

LE XXII.<br />

Quando mandatum fit gratia mandantis, et mandatarii,<br />

ut si mando, quòd mutues procuratori meo pecuniarn sub<br />

certo lucro; lune tenetur mandaras, pecuniam crin lucro<br />

foeneratori tertio solvere; et quotquot reciput procurator,<br />

idem est, ac si dominus reciperet. Gina vera mandatum fit<br />

gratia mandatarii, et alterius terlü, ut si mando, quèd Titio<br />

mutues sub lucro, vel alio modo ; tune si pecuniarn lion<br />

poteris recuperare, tenebor eso tibi actione mandati. Iloc<br />

c]irit. ITabuit. orlum à §. tua 5. Instil. dc mandate), et à 1. r?.<br />

§. tua et meal 4. 1). cod. tit,<br />

(1) A algun Judto. Permittit erge liste lea jmlais fmnerari;<br />

fiutò, ut inferni subditor, compellit manila/item<br />

ad solutionem usurarum. Sed contra hoe videt it test. in<br />

cap. post miseraCilem 12. et cap. quanto 18. de usar, uhi<br />

babetur, quad urque judæi possunt usuras esercere, citar<br />

etiam. veteri Lege usuræ lint prolaibita., et hoc rn:rxl.L11..! si<br />

esigantur per judæos à christiauis; et ubi etiam injuugitur<br />

Priucipibas sæcularibus, ut super hoc judæos probibcant,<br />

et darrma,itur amnia statute, et cousuctudines, quibus præstattar<br />

favor esaclioni usurarum, ut in Clement. 1. de usar.<br />

et non potest super hoc dispensari, ut in cap. super co 4.<br />

uhi Abb. de usar. et (licit Bald. in 1. ctutrta.c populos, col. 3.<br />

vers. sed j v/a hoc quæro , C'. de Stemma Triait. el Fide<br />

Calhol. quod negre propter bonum pub lue um palest imperator<br />

dispensare, permittendo usuras, et idem dicit Bald, in<br />

aulhent. ad laws, C. de astir. et nullo jure permitti debet<br />

usurarum exactio , etiam propler aliquod temporale bantam.<br />

quad indè oriatur, vet propter alignod malunn quod indè<br />

evitaretur , ut latè tradii Joan. Andr, in regula percatum,<br />

ira mercurialibus, de reg. jut. lib. 6. Polest dici, quill temporibus<br />

harum legum es generali consuetudine , et permissione<br />

Summi Poutilicis, et ejtls (ortè concessione peoples,<br />

aliqusus causarn, per at it teltatur ¡into-is un usto Regno fo . uerari<br />

; et de incute atiquarum 1)uctoruan est, ut super line,<br />

tencat concessio Romani Pontilicis pro filer bonum pubti


850<br />

Quinta Partida. Titulo XII.<br />

<strong>del</strong>, tenudo es, como si el mismo los resce- que de los marauedis que Lenes, que compres<br />

biesse. La quinta manera de mandamiento es, villas, o heredades; o otra cosa alguna semejan-<br />

quando vn orne a otro manda que faga, o de<br />

alguna cosa, a pro tan solamente de aquel<br />

que rescibe el mandado, e de otro tercero.<br />

te <strong>del</strong>tas, que le mandasse comprar, o mejorar.<br />

Ca, si esto fiziesse por consejo, o por<br />

mandado de otri , magner le viniesse daïio de<br />

E esto seria, como si alguno mandasse a otro tal consejo, o mandamiento, lion seria tenu-<br />

que diesse sus marauedis a ganancia a otro do (1) de gelo pechar, el que lo mando fazer.<br />

tercero, nombrandolo. En tal caso como este E esto es, porque tal mandamiento como este,<br />

dezimos, que si este que dio los marauedis, mas es consejo que mandamiento. E aquel a<br />

non los pudiesse cobrar de aquel que los rescebio,<br />

que los puede demandar despues, a<br />

quien es fecho, deue catar, si es a su pro, o<br />

non, ante que lo faga. Ca ninguno non es te-<br />

aquel que gclos mando dar. Esso mismo seria, nudo por premia, de tomar consejo, que otro<br />

si alguno mandasse a otro, que prestasse cier- lc da, si non quisiere. Porende, non le empeta<br />

quantia de marauedis a otro tercero, sin ce aquel que lo mando fazer. Fueras ende, si<br />

ganancia (2), o otro pro que esperasse auer fuesse fallado en verdad, que tal mandamien-<br />

<strong>del</strong> prestamo.<br />

to, o consejo, auia dado maliciosamente (2),<br />

o con engaîio. Ca entonce, quanto dallo le vi-<br />

LEY XXIII.<br />

niesse por razor <strong>del</strong> engallo , seria tenudo de<br />

lo pechar.<br />

De la cosa que manda fazer vn orne a otro,<br />

a pro de aquel que rescibe el mandado.<br />

A pro tan solamente de aquel que rescibe<br />

LEY XXIV.<br />

En que manera deue ser fecho el mandado.<br />

el mandado, acaesce a las vegadas, que manda<br />

a otro fazer alguna cosa. E esto seria , co-<br />

Los mandamientos que los ornes faze q Lar i'<br />

vnos a otros, de que fablamos en las leyes an- 7Na,is °<br />

mo si le dixesse : Consejovos, o mandovos, te desta, pueden ser fechos en muchas ma- Ilecop.<br />

cum, et justam causam , ut est de mente Petri de Ancharr.<br />

consil. 343. incipit christianissime, et illustrzs Princeps,<br />

et consuluit Alexand. in 1. consil. vol. 2. incipit circa primum,<br />

et. consil. 107. ejusdern vol. pro investi ationc, ubi<br />

refert se vidisse super hoc multas conccesiones Apostolicas,<br />

quibus permittebatur quibusdaru Principibus licentia conveniendi<br />

cum judæis, quòd habeaut imi usuras exercere, secundùm<br />

consuetudines præteritas: et quòd hoc possit Papa<br />

lacere, et concedere ex causa in aliquibus partibus , tradit<br />

plane Alexand. in utroque concilio; mibi Lamen videtur,<br />

non decere Papam id tacere, quia nec infi<strong>del</strong>i occassio peccandi<br />

est danda , ut palet 2. Regurn , 12. cap. Hodiernis<br />

vcrò temporibus desunt judæi, qui fornerentur; sed non<br />

desunt quos pejus (ut inquit B. Bernardus in Epist. 322. ad<br />

Clerum, et Populous Spirensem) judaizare dolemus Christ.iani<br />

fceneratores, quos, secundùm cura, magis convenit Jodæos<br />

haptizatos appellari, qui sub nomine cambii palliant.es<br />

lisuras, foenora acerbissirna exercent, profs dolor! ita ut<br />

illud Psalmi impleatur , et non defecit de platcis ejus usura<br />

, et dolos, Psalnz. 54. v. 12. tirnenda est ira Dei, nani<br />

ut dicit Beatus Ambrosias in Epist. 70. populi sæpè conciderunt<br />

fcenore, et ea publici exitii causa extitit.<br />

(2) Sin ganancia. Sed iste modus jam compreheuditur<br />

sub modo secundo, posito supra eod. 1. proxim. in princ.<br />

LEX XXIII.<br />

Si mandatum fit gratia mandatarii tantùm , ut si consulo,<br />

vel mando tibi, ut de pecuniis tuis aliquid pro te<br />

gimas; quamvis ex hoc damnum tibi veniat , non teneor;<br />

alli fraudulenter mandavi, aut.consului. Hoc dicit.<br />

(1) Non seria tenudo. Adde 1. 2. in line, D. mandai. et<br />

Instnl. cod. §. G.<br />

(]) Maliciosamente. Idem dic, si alias non -erat facturus<br />

, si iste non consuluisset , ut in 1. si remo nerandi 6. §.<br />

Idanè 5. D. mandati , ubi Gloss. et Doctor. Bart. etiam in<br />

1. non solum §. si mandato, col. fin. versic. prædicta vera,<br />

1). de injur. Et quid in dubio? utrum præsumatur, quòd<br />

non erat alias fàcturus ? diccudum videtur , quando consihum<br />

datar circa coutractum, non præsumitur, quòd alias<br />

non erat facturas; si verb datar consilium circa <strong>del</strong>ictum,<br />

tune in dubio præsumatur, quòd non erat alias fàcturus;<br />

et ita voluit Dinus in regal. in obscuris, de regulis jtu•ns,<br />

lib. 6. et Bald. in 1. ob hirc verba, column. 2. versic. quid<br />

sin dubio, D. de his qui not. infam. et idem Bald. in I. data<br />

opera, column, 13. C. qui acus. non possunt; imò in consilio<br />

adhibito circa <strong>del</strong>icia non adhibetur illa distinctio, erat<br />

alias fàcturus, vel non , secundùm Gloss. et Bart. in dicto<br />

§. si mandato. Dicit tarnen Angel. in tractai. malepuór. in<br />

parte Sernpronium mandatorem, col. fin. quòd isso caso,<br />

quando rnandatarius erat alias factums, consulens punietur<br />

levürs, et est notabile verbum. Et advcrte, quòd licit simpliciter<br />

Doctores volunt, in contractu consulentem obligari<br />

ex consilio, quando mandatarius alias factums non esset,<br />

per diet. §. plani; irta lex Partitarum videtur velle contrarium,<br />

cima indistinclè vult, sive consulens utatur verbo<br />

mando, sive verbo consult), quando actus habet meram naturam<br />

consilii, quòd consulens, vel mandans non obligetur;<br />

et hoc est de mente Gloss. in §. 1. Instil. mandat. super<br />

parie ex consilio , in fine , dam tantùm excipit casum 1. 2.-<br />

D. de proxenet. e t. quando consilium fuit fraudulentum; et<br />

quòd alias non teneatur: neque obstat dittos §. plane, quia<br />

loquitur in mandatore, et non in consulente; et mandaturn<br />

obligat, ubi non habet mere naturam consilii, quia<br />

non erat alias factùrus ; et ita etiam intelligit diet. §. plane<br />

Joan. Fab. in dicto §. 1. ad finem Instil. de mandato: pro<br />

quo Tacit, quia consulens non babet intentionem se obligaudi<br />

, quod requiritur iii mandato , ut infra I. proxirna.<br />

Sive ergò alias sit factures, vel non, consulens non obligabitur.<br />

LEX XXIV.<br />

Mandatum contrahitur inter præsentes, vel per epistolam,<br />

aut nuncium inter absentes, vel ad diem, vel sub conditione,<br />

aut purè, et per verba rogo, mando, volo, vel similia,<br />

ex quibus perpendi posset, quòd mandans fecit cum<br />

inteutione se obligarsdi; quod in dubio præsumitur, nisi<br />

mandans contrarium per eos , qui interfueru nt , probaret;<br />

quod est difficile ab probandum. Hoc dicit. Habuit ortum à<br />

1. 1. D. mandati.


De las fiaduras, &c.<br />

veras. Ca puedcnse fazer (1), estando <strong>del</strong>ante<br />

los que mandan fazer la cosa , e los que reci-<br />

ben el mandado. E aun se pueden fazer por<br />

cartas, o por mensajeros ciertos; maguer non<br />

esten <strong>del</strong>ante los que mandan fazer la cosa,<br />

nin los que reciben el mandamiento. E puedense<br />

fazer a dia cierto, o so condicion. E a<br />

dia cierto se podrian fazer, como si mandasse<br />

vn orne a otro por palabra, o por carta, o por<br />

mensajero , que diesse a comer , e a vestir algun<br />

orne, fasta algun dia seîialado. E so condicion<br />

se farra, corno sil mandasse: Si tal cosa<br />

acaesciere, da a fulan tantos marauedis, o tal<br />

cosa. E estos mandamientos sobredichos, de<br />

que fablamos fasta aqui, se pueden fazer por<br />

tales palabras (2), diziendo vn orne a otro:<br />

Ruego (3) , o mando, o quiero, que des tantos<br />

marauedis; o que fagades tal cosa ; o que<br />

me fiedes. Por qualquier de tales palabras como<br />

estas, o por otras semejantes (/) Bellas, por<br />

que se puede entender, que el que faze el<br />

mandamiento , lo faze con entencion de se<br />

obligar, vale el mandamiento, e finca por<br />

ello obligado el mandador, a aquel que recibe<br />

el mandado. E si por auentura, alguno,<br />

despues que ouiesse fecho el mandamiento por<br />

tales palabras como estas que de suso diximos,<br />

quisiere dezir, que lo non fiziera con entencion<br />

de obligarse, non deuc ser oydo. Fueras<br />

ende, si pudiere prouar, por aquellos ante<br />

quien fue fecho, que assi es, corno el dize,<br />

que lo non fizo con entencion de obligarse,<br />

mas de otra manera; lo clue seria graue (5)<br />

de prouar.<br />

(1) Puedense fazer. Ortum babet á I. 1.D. mandat. et<br />

ò notatis per Azouem C. eodem in summa, column. 2. versiculo<br />

contrahitur mandatum.<br />

(2) Pala/ras. Serl an sine verbis sola volnntas inducat<br />

mandatum? L. 1. D. endem, ibi , some volo, etc. vult, quad<br />

sic; sed intellige, ut declarat Bartol. in I. post (totem, col. 2.<br />

versic. oppoao, et videtra' D. solido matrimoz. et quad idem<br />

liartolus notat in 1. 2. §. 2. D. de noni Oper. nuntiat. Et an<br />

per ostensionern sigilli præsumator mandatum, vide Bald.<br />

quod non in 1. L col. lìn. C. de procurato'.<br />

(3) liuego. Afide 1. 1. D. mandat. et capitulum rogo, 11.<br />

qu est. 3.<br />

(4) Semejantes. Afide 1. cuicumque 5. §. sed et cum fullo<br />

10. D. de 'institor. action. et 1. si vrrd non rcmunerandi<br />

12. §. si quis mandatent 13. D. mandat. et in 1. 1. §. 1.<br />

in verbo pericolo meo, D. quod jussu, et vide Gloss. in dicta<br />

1. 1.<br />

(5) Grave. Quia stator verborum signifìcationi , ut in<br />

1. non aliter 69. D. de legalis 3. et 1. 1. §. si .serous, D. de<br />

exercitor.<br />

LEX XXV.<br />

Licèt teneatur mandans ad ea, quæ solvit mandatarius<br />

mandati ratione; tarnen si mandatum fuit illicitum, ut<br />

Tom. II.<br />

LEY XXV.<br />

Quales despensas puede cobrar aquel que las<br />

fizo por mandado de otro, e duales non. •<br />

Rescibiendo vn o rne de otro mandado para<br />

fazer alguna cosa guisada, si acaesciere que pechare<br />

algo porende, es tenudo el que gelo mando<br />

fazer, de gelo pagar. Mas si lc mandasse fazer<br />

furto (1), o robo, o omicidio, o le mandasse<br />

encender algunas casas, o mieses, o le<br />

mandasse fazer otro mal alguno a otro a tuerto;<br />

maguer pagasse porende alguna cosa el<br />

que recibe el mandado , non seria tenudo de<br />

fazer ende entienda, aquel que gelo mando<br />

fazer; como quier que tambien el vim (2), como<br />

el otro, deuen pechar al tercero quel dallo,<br />

o el mal recibiesse, todo tanto quanto menoscabasse,<br />

o perdiesse por razor' <strong>del</strong> tal mandado.<br />

Otrosi dezimos , dite si alguno que fuesse<br />

menor (3) de veynte e cinco aîios, mandasse a<br />

otro, qualquier que fuesse, que entrasse fiador Ivi r^r<br />

a alguna barragana , o a otra alguna mala liti. ,o<br />

ranger, con que ouiesse que ver, que le dies- Nwis.<br />

se de vestir, o otras joyas algunas, o otra cosa ne«+p,<br />

qualquier; maguer este a quien lo mandasse<br />

fazer , despendiesse por tal mandado alguna<br />

cosa , non seria el otro tenudo de gelo fazer<br />

cobrar, si non quisiere : porcine tal despensa<br />

es fecha a daño riel menor, e sobre cosa<br />

desaguisada, e mala.<br />

.De las<br />

LEY XXVI.<br />

851 i<br />

cosas agunas que recabda vn orne<br />

por otro.<br />

\Vanse (1) los ornes a las vegadas de sus<br />

furtum facere, vel aliud maleficium, non Brit inter eos<br />

mandati actin, licèt ambo teneantur damnificalo: idem est<br />

si adolescentis mandato fìdejubeo aliquid ejus meretrici lari;<br />

quia citm in darnnum auinoris redundet, et sit iulonestum,<br />

vet malnm , non tenetur ntihi dare , quod solvi. Iloc dicit.<br />

(1) l'urto. Afide 1. 2, tit. 10. et 1. .38. tit. 11. supra cadet!".<br />

Partila : et in mandato generali non verount turpia,<br />

et inhonesta, 1. Lucius 21. §, idem respond/ t, D. ad mntnicipal.<br />

1..ei procurator G. §. 2. 1). de eondtct. indet. 1. si pater<br />

12. D. qua: in fraud. creditor. alice.<br />

(2) <strong>El</strong> ano como cl afro. Afide 1. 38. supra tit. 11. et<br />

1. liter fiorito 13.D. ad Leg. Aquil. et 1. non sofum 11. §. si<br />

mandalo 3. D. de injuriA'.<br />

(3) Mena. A<strong>del</strong>e 1. si vero non rcnzunerandi 12. §. si<br />

adolescens 11. D. mandati:<br />

LEX XXVI.<br />

Quando sine mandato alicujus absentis negotia ejus quis<br />

gessit, res silos ne perderent.ur reparando, tenetur dominos<br />

absens ad expensas in ejus utilitatent (actas à gestare; et ipse<br />

tenetur domino de fructibus perceptis. IIoc dicit. IIabuit<br />

ortum à 1. 1. et 2. D. de negot. gest.<br />

(1) Varase. Inuuit, quod ista les non procederet, si<br />

9rlggq


852 Quinta Partirla. Titulo<br />

tierras, e de sus lugares a otras parles; e por<br />

desacuerdo , o por oluidança , non encomiendan<br />

sus casas, nin sus heredades, a quien las<br />

recab:le, nin las labre. E acaesce, que algunos<br />

de los que fincan en aquellos lugares, por<br />

parentesco, o por amistad que han con aque-<br />

]los que se van , estos de su voluntad , sin<br />

mandado de otro, trabajarse de recabdar, e<br />

de cndereçar aquellas heredades, e las otras<br />

cosas que assi fincan como desamparadas, e<br />

despieuden y de lo suyo a las vegadas; e a las<br />

yenes esquilman de las heredades, e aprouechanse<br />

Bellas. E porende dezimos (2), que<br />

quanto despendicrc alguno desta manera en<br />

pro, o en mejoria de la heredad, o de las cosas<br />

de otro, en nome <strong>del</strong>, que tambien es tenudo<br />

de gelo fazer cobrar el seîior de la heredad<br />

, corno si lo ouiesse fecho por su mandado<br />

mismo. Otrosi el otro es tenudo ele dar al<br />

Sei or de la heredad lo que ende esquilmare,<br />

demas de las despensas que y ouiere fechas;.<br />

dandole ende cuenta verdadera (3) e derecha.<br />

LEY XXVII,<br />

De las cosas de los Reyes, e de los huerfanos,<br />

e <strong>del</strong> Comun de algun Concejo, que recabdan,<br />

o falzen algunos ornes, sin su inundado.<br />

Guardador de huerfano, o Procurador , o<br />

Mayordomo <strong>del</strong> Rey , o de otro orne, o <strong>del</strong><br />

Comun de algun Concejo, que tuuiesse en<br />

slut præsentes illi quorum negotia geruntur; sed contrarium<br />

tenet Gloss. in I. 1. D. de nego(. gest. quando dominus<br />

non esset præsens , et scions : vide ibi per Bart. et Alberic.<br />

(2) Dezimos. Adde 1. 2. D. de negot. gest. et in §. 1.<br />

Instil. de oblig. goer ex quasi contractat nascuntur.<br />

(3) Cuenta verdadera. Acide t. 2. et ibi Bart. D. de negot.<br />

gestts, et §. 1. instil. de obl/;g, qua; ex quasi contraeru<br />

nascuntttr. Et Tacit ista et probat, q uod Crater, qui stetit<br />

in comrnunione cuor fratribus , tenetur reddere rationem<br />

fratribus adntiuistrationis gestae, chin vencrint ad divisionem,<br />

ut in terminis decidit , et consuluit Bald. consil. 418.<br />

part. 3. in G. dubio, secundum novam impressvonem , assurons,<br />

quod de omnibus tenetur reddere rationem, qualiter<br />

reddi posset; marl non de omnibus testes haberi possuut, sed<br />

in modicis suo statur sacramento , et etiam in non modicis,<br />

si person qualitas , verisinrilitudo, et judicis motus rum<br />

hoc concurrant, argum. 1. si quis pro redimptionc 36. C.<br />

de donation, et ejus quod notatur in 1. sumptus 48, et in<br />

I. in fundo 38. D. de rei wind. et procedit secundùm Socin.<br />

consil. 46, volum. 1. incipit earn tie prcc,senti consultatio,<br />

col umn. 1. quando administravit jure fraternitatis; lam si<br />

ut tutor, vet curator , diligentent tenetur reddere rationem,<br />

ut in L 1. in principio , et §. de rationibus, l'. dc Intel. et<br />

ration. distrait. 1. adoersus 2. et 1. rationes 14. C. de administr.<br />

tutor. et ibi etiam adducit ennui], notabile Abb.<br />

quod filius , qui vivente patre administravit, tenetur reddere<br />

rationem de his quæ administravit, licèt pater in vita<br />

rationem non petierit: vide ibi, et per Abb. consul. 12. incipit<br />

magnificus Comes , in G. dubio.<br />

XII.<br />

guarda , o que ouiesse de Ter, o de recabdar<br />

las cosas de alguno tiestos sobredichos, si acaesciessc<br />

que fuesse a alguna parte, e non dexasse<br />

aquellas còsas que aria de recabdar, o de<br />

auer, en comienda de alguno, o fincando en<br />

el lugar , fuese negligente en recabdarlas ; e<br />

algun su amigo, o pariente, queriendolo<br />

guardar (1) de daito, se trabajarse de alj liar<br />

aquellas cosas; si este atal alguna cosa espendiesse<br />

a pro (2) de los seîiores sobredichos , en<br />

recabdandolas; tetando es (3) aquel que las<br />

aula en guarda, o aquel cuyas son las cosas,<br />

de gelo faxer todo cobrar. Otrosi dezimos, que<br />

este, que se trabajarse de recabdar, o de alié<br />

liar las cosas sobredichas, que es tenudo de<br />

dar cuenta code, a aquellos que las tienen en<br />

guarda, o al seîior Bellas; tornando todo lo<br />

que esquilmo ende, demas de las despensas,<br />

assi como de suco dixintos en la ley ante desta.<br />

LEY XXVIII.<br />

Que departimiento ha en las despensas que los<br />

ornes falzen en las cosas agenas, sin mandado<br />

de aquellos cuyas son.<br />

Departimiento ha en las despensas que los<br />

ornes f ,zen, recabddando las cosas agenas sin<br />

mandado de otro. Ca tales despensas y ha,<br />

que quando las comiençan a faner, semeja (1)<br />

que son a pro de las cosas, e acaesce (2) despues,<br />

que non es assi. E otras y ha, que son<br />

LEX XXVII,<br />

Negotiorum gestor minoris tenetur ei, vet tutori ejus,<br />

rationem dare de fructibus, quos percepit. Iloe dicit. Concordat<br />

1. mandasti 46. D. dc negot. gest s,<br />

(I) Queriendolo guardar. Hoc licit, quia ita demum<br />

teneretur actione negotiorum gestorum is, ad quern negotium<br />

pertiuet cura, et solicitudine , si sui contemplatione<br />

gestum est, I., si pupilli G. 1. et 2. respons, D. dc nego,. gest.<br />

notar Aso C. eod. in summa, column. 2. versi], surit autem.<br />

(2) A pro. Vide infra 1. proxinta, et concordat isla tea<br />

cum duct. 1. • si pupilli 6. 1. respons. D. de negot. gest. et I.<br />

to pupillo 47. 1). de solution,<br />

(3) Tenudo es. Adde 1. liberto 31. §. 1. D. de negot.<br />

gest.<br />

LEX XXVIII.<br />

Expensas utiles à principio, vel ex post facto, vet utiles<br />

à principio, non tamer] ex post facto , item necessarias, sine<br />

quibus res perderentur, vet deteriorareutur, recuperar negotiorum<br />

gestor à domino, nisi dominus sit sub tutela: quia<br />

lune recuperat ab eo, si torte. duraveruut utiles; sed si non<br />

duraveruut, ,ton minor, sed tutor tenetur. Iloc dicit.<br />

(1) sentila. Non sufficeret opinio gerentis, sed si dominas<br />

esset idem factures, 1, sed an ultro IÙ, §. 1. D. de<br />

nego,. gest. ubi Bart. et Bald.<br />

(2) %Icaesce. Ut si servum ægrum curavit, qui nihilominas<br />

mortuus est , ut in diet. 1. sed an intro, §. 1. vet si<br />

domum refecit, gum postes exusta est, vel si emit merces,<br />

in quibus solitus erat dominus negotiari,qu æ casu perierunt;<br />

sect's si gereret negotium insolitum, ut D. eod. 1. si negotia<br />

11. et infra eod. 1. 33.


Dé las fiadoras, &c.<br />

a pro en el comienço, e despues que son fechas<br />

(3). E aun y a otras que son necessa-<br />

LEY XXIX.<br />

855<br />

rias (4), que conuiene en todas guisas que las<br />

fagan; e si non , perderse y an, o menosca-<br />

rs. barse y an las cosas. E porende dezimos, que<br />

las despensas que alguno fiziere a buena fe,<br />

Como los que recabdan cosas agenas a mala<br />

entencion, non deuen cobrar las despensas<br />

que y f zier•on.<br />

en recabclando cosas agenas de otro orne, que<br />

non fuesse huerfano menor de catorze (5) atlas,<br />

en quai manera quier que las faga, destas sobredichas,<br />

que las doue cobrar (6) de aquel<br />

cuyas son las cosas. Mas si las despensas fuessen<br />

fechas a pro, e guarda <strong>del</strong> huerfano , que<br />

son necesarias (7) , o que son a pro en el co-<br />

Con buena entencion se deuen mouer los<br />

ornes a recabdar las cosas agenas, con voluntad<br />

de fazer plazer a aquellos cuyas son, e<br />

non por cobdicia de ganar, nin de robar ninguna<br />

cosa, en aquello que recabdaren. E porende<br />

dezimos, que si pudiere ser sabido en<br />

verdad , que alguno se mueue con mala enmienço<br />

, e despues (8) , en la manera que de tencion (1) a fazer esto; e en aquellas cosas<br />

luso es dicha ; deudas cobrar <strong>del</strong> huerfano,<br />

aquel que las fino. E si fuesse sobre cosas que<br />

que recabdo, non paresce que aliño, nin mejoro<br />

ninguna cosa, donde puedan sacar las<br />

semejassen a pro, quando las conlençassen, e despensas que lizo en recabdarlas; que enton-<br />

despues non paresciesse aquella pro, o non re las deue perder , e non es tenudo el sefior<br />

durasse , assi corno dize en el comienço desta de las cosas, de gelas pechar. Pero si fallaren,<br />

ley, cntonce non seria el huerfano (9) tenu- que en recabdandolas , fìzo tanta ganancia,<br />

do de dar tales despensas; mas aquel que tie- onde se puedan pagar las despensas , e que<br />

ne (10) sus cosas en guarda , las deue pagar finque (2) al sefior de las cosas otrosi parte de<br />

de lo suyo.<br />

las ganancias, cntonce bien las podria rete-<br />

(3) Despues g yre .son fechas. Ut si facia domo , vel refecta<br />

ducat, vet si solvit creditori pupilli , et sic pupillus<br />

consecutus est lilierationem, qum scraper dura t.<br />

(4) NeCCs.earias. Vide 1. sloe hmredítaria 22. et ibi<br />

Bart. D. de negot. gist.<br />

(5) Illenor de calorie. I-Tæc lea approbat opinionem Jacob.<br />

de Raven. quarn recital Alberic. in 1. si pupilli, 1.<br />

respons. P. de newt. gent. quòd si gerantur negotia adulti,<br />

licet curatorem babentis, censeatur in hac rirateria tangriàrn<br />

major , nisi respeclu res ti tu d o nie, et second itm eumdem<br />

Alberic. ita probatur in I. Ponrlronias in nr,gulirs, J).<br />

de neg. gest. et reprobatun opiuio diceritium, quòd si gerantar<br />

negotia adulti, qui habehst cural.orern, quòd renscatur,<br />

sicut si gerereutur negotia pupilli ; cam lræc lea non<br />

distinguat., traieat curatorem adultos rice ne, set exigat,<br />

quòd sit minor qustuordeciria annis, ut distinguatur inter<br />

ecru , et bac miste majorem.<br />

(6) <strong>Las</strong> deue cobrrur. Nam sufficit utiliter esse cmptum,<br />

licèt utilitas non duvet, ut hic ; et in dicto §. 1. 1. sed an<br />

nitro 10. D. de negot. gest. et in 1. et in taluna 4. D. de<br />

impens. ire res dotal. fart. quoad actionem tarnen de in rem<br />

verso , non dicitur versum , nisi claret versura, I. si pro<br />

parte 111. §. versum 6. D. de ire rem verso. Sell contra,<br />

quia ubieumque datur actin negotiorum gesl.oruar, datar<br />

etiam et de in rem verso, ut in 1. 3. §. et regrrlariler 2. D.<br />

de in rem verso, lira hæc regola rum converta tor, ut notai<br />

Bart. in I. sloe lut•rcditaria, T). de negot. gest. Sololionem<br />

collige ex notatis per Glos. et Paul. de Cast. in diet. §.<br />

versum.<br />

(7) 1Veccssarras. Qum surrt istæ, vide D. de verb. ri;n<br />

fc. 1. impenna. 79. et due, quas superiùs posai ,sci licei,<br />

curare servum :rgroturn , si erat utilis, et. reficere, et fuleire<br />

domain, expcusa: surit necessariæ, ut declarat Gloss. in<br />

diet. 1. sed an altro.<br />

(3) Desprres. De tempore litis cmrtestatre intellige, quando<br />

utiliter gesta Bunt ; nain quando necessariò, non inspicitur,<br />

sit loeupletior, vel non , ut in 1. lids contestatesi 37.<br />

D. de negot. gestrs in princip. declarat Azo C. cod. in summ.<br />

Collura 2. ver•sic, suart autcm, et Glos. in diet. I. si pupilli,<br />

1. respons.<br />

(9) <strong>El</strong> huerfano. Idem dic in Ecclesia, ut dicit Glos. in<br />

cap. sine errceplione, 12. (latest. 2. in verbo profuinrrrm, et<br />

ibi declarat Archid. post .roan. de Fanta. quòd idem per<br />

Tom. H.<br />

omuia sit in Ecclesia , sicut in pupillo: et adde ad islam legem<br />

1. 2. C. de ncgot. gest.<br />

(fil) (lire Bevve. De gestore voluntarier intellige, nam<br />

si esset necessarius, ut tutor, vet curator, tane indistiucic<br />

repeteret à pupillo, si expcusa fait utilis, licet non neressaria,<br />

et brut utilitas non dura, ut in 1. 3. §. .su/fici/ D. dc<br />

contrar. Intel. act. el. notai Ang. in diet. 1. si pupi/li, 1.<br />

respons. Si tarnen accesserit tutor ad negotia animo ricprædan<br />

di, non repeteret , nisi quatrains pupillus est Lairs loeupletior<br />

, 1. si pupilli 6. §. sed et si guis 3. D. de negot.<br />

gest. et ibi Bart. in fine.<br />

LEX XXIX.<br />

Negotiorum gestor deber moveri ad res alienas procurandas<br />

bona inteulione, ut domino pernil ; nain si gent so-<br />

1ùm, ut sibi possit aliquid extorr l ucre, non recuperat expensas,<br />

rrisi tantinni de fructibus quos collegit ; quibus in partern<br />

á domino receptis, de ea quòd supererit, habcbit retentionem<br />

gestor: tenetur tarnen de daurnis vet deterioratione<br />

reran", qualitercuraquè contingente: quia ruala fide negotia<br />

gerere fait motus cum iuteutione fraurluleuta. Doc dicit.<br />

(1) Corr corola entencion. Qualiter de hac constabit? Vide<br />

glus. siugul. in 1. Ful einius, §. gait si air/em, in parte<br />

animus, D. ex quibus cans. in posses. calor. Bart, in I. si<br />

pupilli, §. sed et si quis, uncle ista lex fait surnpta, D. de<br />

nc• ot. ;es/ie, dicit , quòd constabit de hoe, si teurpore reddeudae<br />

rationis aliqua celat, et supprimit; narra pr(esurnitur<br />

ab initio talern animal"' liabuisse, argument. I. item .si 7.<br />

§. proinde 12. D. ad Macedon. potest etiam apparere ex aliis<br />

conjecturis, 'secuudirm Albericum ibi. Et ex ista lege, et<br />

diet. §. sed et si guis , nota, quòd (licitar prs-rlo ille, qui.<br />

studet uliiitali propri æ , et non domini: iia ill um teatum<br />

allegat Bald. in capitulo 1. de feud.,7larc/ia: et adde I. que<br />

fundurn 7. §. si tutor 3. D. pro emptorc.<br />

(2) E que fraque. Lntuit, quòd si soban sit loeupletior.<br />

in quantitate expeusarum, non possit gcrcns batiere actionem<br />

, vel retentionem propter impensas, rood est mirabile:<br />

et contrariurn videtur probari in dicto §. sed et si gris,<br />

quia negari non potest, quin in quantitate eapensararo dominus<br />

sit loeupletior, et sultirit quòd non sit pauperior, ut<br />

loeupletior dicatur , 1. in pupil/o 47. §. 1. D. dc .colut. et<br />

quod notat Bart. post. Gloss. ibi in 1. 3. irr princip. D. eom-<br />

Qgggq 2


854<br />

Quinta Partid<br />

Tier (3). Otrosi dezimos, que si algun daîio, o<br />

menoscabo , auiniesse en las cosas que recabdasse<br />

este atal , que lo deue todo pechar (4),<br />

quanto se perdiesse, o se menoscabasse, por<br />

qual manera quier que acaesciesse. E esto es,<br />

porque se mouio a recabdar estas cosas, a mala<br />

fe, con entencion de robar, o fazer algun<br />

engaño.<br />

LEY XXX.<br />

Como el daîio, e el menoscabo que viene en las<br />

cosas agenas por culpa de aquel que las<br />

recabda, lo ¿eue pechar.<br />

A buena fe e lealmente deue todo orne recabdar,.<br />

e aliîíar las cosas agenas, queriendose<br />

trabajar ende. E esto deue fazer de manera,<br />

que por su culpa , la in por engallo que el faga,<br />

non se pierda , nin se menoscabe ninguna<br />

cosa <strong>del</strong>las. E si alguna cosa se perdiesse,<br />

o se menoscabasse por su culpa (1), o por su<br />

engaño, tenudo es de lo pechar. Pero si se<br />

mouiesse a recabdar las cosas sobredichas, porque<br />

las fallo tan desamparadas , que orne <strong>del</strong><br />

mundo (2) non metia mientes en ellas; e por<br />

desviar el darlo al seffor <strong>del</strong>las, o de aquellos<br />

que las tienen en guarda , se trabajo de lo fazer;<br />

entonce non seria tenudo de pechar, lo<br />

que por su culpa se perdiesse. Fueras ende, si<br />

mod. quam legit ibi Bart. sub §. impuberes, 1. 1. Ista Lamen<br />

lex fortè babuit respect um declarandi dictum g. sed et<br />

si guis, et in casu in quo lucrum nultum esset ultra impensas,<br />

noluit dominum haberi pro locupletiori , propter<br />

animum deprædandi, quo negotia gessit : seise menti.<br />

(3) Retener. Et actionem etiam habebit ; ut in diet. §.<br />

sed et si quis, ubi Glos. et Doct.<br />

(4) Todo pechar. Et sic claudicat hic contractos, sett<br />

actio, ut et notat Bald, in diet. §. sed ct si quis.<br />

LEX XXX.<br />

Si quis bona fide cceperit aliena negotia genere, non tenetur<br />

nisi de dolo et culpa ; sed si motus fuit ex eo quòd<br />

res perdebantur totaliter, nec eas aliquis administrabat, nec<br />

administrare curabat , ut dominum à damnoeximeret, non<br />

tenetur de culpa, sed de dolo. hoc dicit.<br />

(1) Por su culpa. De dolo, lata, et levi culpa tenetur<br />

gestor regulariter, ut hic, et in 1. tutori 2w C. de negot.<br />

gest. et in 1. si negocia 11. D, cod. titul. et aliquandò de levissima,<br />

ut quando alius diligentissimus volebat administrare,<br />

ut in §. 1. vers. sicut , lis scii. de oblgat. quæ ex<br />

quasi contractu nascuntur, vet ipse dominus negotiorum<br />

erat diligentissirnus, qui esset adrninistraturus, secuudìnn<br />

Paul. de Castr. in dict. 1. si negotia: de casu verò fortuito<br />

regulariter gestor negotiorum non tenetur, ut in 1. negotium<br />

22. C. eod. tit. licet in aliquibus casibus teueatur<br />

etiarn de casu fortuito, quos ponit Glos, in 1. si negotia,<br />

D. eod.<br />

(2) Que orne <strong>del</strong> mundo. Idem , si aliquis horno reperiretur,<br />

sed esset minds diligens, vel idoueus, secunditm Albericurn<br />

post Jacobum da Raven, in 1. 3. §. irderdum, de<br />

negot. gest. de qua ista lex sumpta est, per 1. 1. §. quitus,<br />

D• quod cujusq. univers. nomine.<br />

a. Tituló XII.<br />

le prouassen, que se perdiera por engaño (3)<br />

que ouiesse el y fecho.<br />

LEY XXXI.<br />

De las cosas que recabdan los ornes, cuydando<br />

que son de algund su amigo, e son de otro.<br />

Cuydando (1) algun orne recabdar las cosas<br />

de algun su amigo, e non fuesse assi, e<br />

recabdasse las cosas de otro alguno, non lo<br />

sabiendo; tenudo es aquel cuyas fueren, de<br />

darle ende todo lo que despendiere en recabdarlas,<br />

tambien corno si en su nome , o por<br />

su amor <strong>del</strong>, se ouiesse trabajado de lo fazer.<br />

Otrosi dezimos, que este que se trabajasse en<br />

recabdar cosas agenas, assi corno sobredicho<br />

es, que es tenudo de dar cuenta <strong>del</strong>las,<br />

a aquel cuyas son, e de responderle con lo<br />

que esquilmare <strong>del</strong>las, sacadas las despensas;<br />

tambien como si el mismo gelas _ouiesse encomendadas.<br />

LEY XXXII.<br />

De la paga que rescibe, o faze alguno en<br />

nome de otro.<br />

En nome de otro rescibiendo alguno marauedis,<br />

o otra cosa qualquier, quier sea debdo<br />

que deuan a aquel en cuyo nome lo rescibe<br />

, quien non (I), si este en cuyo nome lo<br />

(3) Por engaito. Vel lata culpa, quæ dolo comparatur,<br />

1. quod Nerca 32. D. depositi.<br />

LEX XXXI.<br />

Si negotiorum gestor credidit rem, quam administrabat,<br />

esse alicujus sui amici , cìrm esset alterius; tenetur cibi dominos<br />

rei , sicut si suo nomine fecisset, et è converso ipse<br />

tenetur domino. Hoc licit. IIabuit ortuns à I. item si cum<br />

pulseen 5. in tin. D. de negot. gest.<br />

(1) Cuydando. Idic babes, quad plits valet veritas, quarts<br />

opini°, et idem habetur in 1. itenz si cum pulaci 5. g. 1. D.<br />

de negot. gest. ex qua isla lex sumpta est , et ibi vide per<br />

Doct. de isto brocardo, et afide I. 2. et ibi Bald. C. de ingentus,<br />

et 1. si pater 4.g. 1. D. dc manumiss. vind/ct. et 1. 2.<br />

§. si sub condiitone, et ibi Bart. D. pro cmplor. vide chain<br />

Bald. in 1. Barbarites, 2. lector. col. pen. D. de offe. Poe.tor.<br />

et Specular. tit. de empi. et vendit. §. none dicendum<br />

est., col. fin. et quod tradii Decius consil. 154. et Oldral.<br />

consil. 76. et quid in <strong>del</strong>ictis, vide per Bart. in 1. si adttlterium<br />

cum incesto, D. de adult. Gloss. in cap. illud, 15.<br />

quæst. 1, et inter consil. Alex. consil. 129. vol. 4. et vide in<br />

materia per Jas. in 1. servo manumisso, D. de condict. indeb.<br />

et in 1. 1. col. 2. versic. ct addc 4. C. de testar.<br />

LEX XXXII.<br />

Si dominus ratificat solutionem ejus nomine factam suo<br />

negotiorum gestori, tenetur ipse recepta tradcrc, et dominus<br />

el tenetur ad expensas, habersdi causa factas, et debitor<br />

tali ratihabitione liberator. Reni solvens debitum sine debitoris<br />

mandato, liberat cum, repetitque ab eo, quad ejus nomine<br />

solvit, sicut si ejus mandato solvisset. 1-Ioc dicit.<br />

(1) Quien non. Et sic ratihabitio constituit tuum negotium,<br />

quod ab initio tuum non erat, ut Inc, et in I. si pupali<br />

6. §. item qusritur 9. D. de negot. gest.


escibe, lo ha por firme despues que lo sabe,<br />

tonudo cs el otro , de darle aquello que en<br />

su nome reccbio. E si algunas despensas fizo,<br />

en recabdandolo, o en leuandolo, deudas cobrar<br />

de aquel en cuyo nome rescibio la cosa.<br />

E si era deuida la cosa que assi rescibio, luego<br />

que el otro lo ono por firme , assi corno<br />

de suso es dicho , finca quito de toda la debda<br />

, el que la deuia. Otrosi dezimos , que si<br />

vn orne pagasse debda verdadera , que otro<br />

orne deuiesse, que luego que la ha pagada,<br />

que finca el que la deuia , libre, e quito (2),<br />

magner la pagasse sin su mandado. Pero aquel<br />

por quien es fecha esta paga, es tenudo de<br />

dar al otro, aquello que por cl pago (3), tambien<br />

como si lo ouicsse pagado por su maridado.<br />

LEY XXXIII.<br />

Corno aquel que recabda las cosas agenas non<br />

deue comprar nin fazer cosas , que non aya<br />

cosluntbrado el seîior <strong>del</strong>las.<br />

Acuciosamente (1), e a buena fe, el que<br />

se quiere trabajar de recabdar las cosas agenas,<br />

lo deue fazer; e mayormente, quando<br />

faze esto sin mandado de los dueîios <strong>del</strong>las;<br />

guardandose, de non comprar, nin de fazer<br />

otras cosas, que non ouicsse usado (9) a comprar,<br />

nin a fazer, aquel cuyo es lo que recabda.<br />

Ca , si contra esto fiziesse, e de aquello (3)<br />

(2) Libre e quito. Quid in oblatione rei <strong>del</strong>itæ? an liberetdebitorem<br />

à piena, si arnicas ejus cani obtulitcreditori,<br />

qui volait catis recipere? Tangunt Alberic. et Bart. in 1.<br />

nutrendo, D. de negot. gest. et inclinant, quod lihereinr,<br />

per I. cune et postliznmü G. C. de cuptivis, et 1. qui decena<br />

i2. §. 1. 1). de .Sulu!.<br />

(3) Pago. Afide 1. sottendo 39. D. de negot. gestis,<br />

ubi glos. 1. volait , hoc procedere, ersi pro invito quis solvissez;<br />

sed contrarium probater in 1. pro te, D. mandat.<br />

intellige ergò islam legenr, quando solvit pro ignorante, secundinn<br />

magis communem opinionem, quia Gailtici. Andr.<br />

et Odofre. tenent opinionem Glos. ut chant procedat , quando<br />

solvit pro invito, ut tradir Alberic. in diet. 1, solvendo.<br />

LEX. XXXIII.<br />

De las fiadoras, &c.<br />

Diligenter, ci dona fide detect quis in negotiorum gestione<br />

versati, rnaxìrnè, quando sine mandato gerit : et non<br />

exerceat , quæ dominus exercere non consuevit; alias tenetur,<br />

si res casa deterioretur, vol damnum venirci ili co,<br />

quod Iècit, vel emit: et si res melioretur, erit domini lucrunr;<br />

tarnen teucbitur sibi ad expensas fadas.. IIoc dicit.<br />

(1) Acuciosanzente. Id est acutè, et diligenter, ut edam<br />

habes in g. Institut. de obligat. qua ex quasi contractez nascontur;<br />

et de qua culpa teneatur , babes supra cod. I. 30.<br />

(2) Que non ou/esse vsado. Culpa est aggredi insolita,<br />

ut hic , et in 1. si negotia 11. D. codera , ubi punit Gloss.<br />

exempium, si vasa vitrea ernereutur; et Angel. chiant ponit<br />

si vinum emeretur causa mercantiæ, nain faciliter alteratur,<br />

et acetum fit; vel si emerentur equi causa meucantiæ, quia<br />

faciliter ægrotant, et vitia saluant, et postes revendí non<br />

poss un t.<br />

(3) De aquello. Quid si in quibusdam sit Iucrum, et in<br />

855<br />

que comprasse, o fiziesse , viniesse algund dano,<br />

o menoscabo, quier viniesse por ocasion,<br />

o en otra manera qualquier, a el pertenesce<br />

todo, e non al seïior de las cosas. Otrosi dezimos,<br />

que si ganancia auiniesse, que doue ser<br />

ciel seüor de las cosas; pero entonce las despensas<br />

(4), que ouiesse fecho en recabdarlas,<br />

deuelas cobrar.<br />

LEY XXXIV.<br />

Como aquel que recabda las cosas agenas, que<br />

otri quería recabdar (que lo dexo de fazer por<br />

el) , deue ser acucioso en aliîiarlas.<br />

Queriendo recabdar algun orne todas las<br />

cosas de algun su amigo, por amor de amistad<br />

, o de parentesco que ouicsse con el; e<br />

auiendo voluntad desto bien e acuciosamente,<br />

viniesse otro que dixesse, yo quiero recabdar<br />

estas cosas (1) ; si este que las quiere recabdar<br />

primero, parte marro <strong>del</strong>las, por tal razon<br />

como esta, tenudo es este postrimero, de<br />

las recabdar, en la manera que el otro lo queria<br />

fazer. De guisa, que por su culpa, nin<br />

por su engaïio, nin por su negligencia, non<br />

se pierda, nin se menoscabe ninguna de aquellas<br />

cosas. E si contra esto fiziere , tenudo seria,<br />

de pechar quanto se perdiesse , o se menoscabasse,<br />

por qualquier fiestas tres maneras<br />

sobredichas.<br />

alüs sit damnum? Vide dictam 1. si negotia, et ibi Gloss. et<br />

Doctor.<br />

(4) <strong>Las</strong> despensas. IIoc sumptnm est ex dictis Azon. C.<br />

de riego!. gest. in sumrna, col. 5. ad medium, versic. idemque<br />

est.<br />

LE X XXXIV.<br />

Si aliquo volente administrare diligenter res absentis, et<br />

alias cas recipiat administrandas, tenetur adhibere diligentiam<br />

, quarta prior adhibere voledat.; alias si ejus culpa,<br />

negiigentia, vel dolo quid pertlatur , tenetur domino. Hoc<br />

dicit. IIabuit ortum à L .si pupi?!i G. §. videamus 12. D. de<br />

negot. gest. et a 1. 2. C. cod. tit.<br />

(1) Estas cosas, etc. Et sic accessit omnia gesturus, sícut<br />

primas gerebat. Doctores tarnen in I. si pupilli, Q. videamus,<br />

de qua esta les sumpta est, iniclligunt diet. §. vidcamus,<br />

quando accessit quædam gesturus, edrn alias æquè<br />

diligens erat gestaras cmnia: nain secundùm cos, quando<br />

quis acccdit ut omnia gesturus, non est necesse, quod alius<br />

esset gestaras , sed ex en solo tenetur de neglectis. qux non<br />

gessit, per I. Pomponnes in negotiis 15. D. de ragot. gest, et<br />

est coin rn unis conc i lisio Doc tory mn ili diez. §. videamus, et<br />

in I. tutori 20. C. cod. ubi Alexand. l ī udè considera , an sit<br />

dicendum, quod isla lex volait approbare opiniotent Joan.<br />

glossatoris, de qua in diet. I. tutori, quam etiarn ibi tonel,<br />

et defendit Salycet. ut tune dentùm negotiorurn gestor (licèt<br />

accedat ut ornara gestoras) teneatur de eeglectis, quando<br />

abus erat gestoras; si verò alius non erat gestoras, non<br />

teneatur: sed quia fundamenta juris comma/lis multum urgent<br />

pro communi opinione, non videtur ab ea recedendurn:<br />

et ad islam legem respondetur, quod intelligatur, sive<br />

accesserit ut gesturus ornais, sive ut quædam ex his, quia<br />

utrumque polest comprehendi sub verba estas cosas. Et in-


856Quinta Partida. Titulo XII.<br />

LEY XXXV.<br />

Cuino el 'lue se mueue a criar algun huerfano,<br />

por piedad, e a recabdar sus bienes, non puede<br />

despues demandar las despensas que (.:riere<br />

sobre esta razon.<br />

Piedad (1) mueue a las vegadas al orne,<br />

a rescebir al guncl huerfano desamparado en<br />

su casa , e darle porende ]as cosas que le son<br />

menester, despendiendo de lo suyo en recabdarle<br />

sus cosas, mientra que lo tiene en su<br />

casa ; e acaesce despues, que este quiere cobrar,<br />

lo que assi despendio, de los bienes <strong>del</strong><br />

moço : e dezimos que lo non puede faner. Ca,<br />

pues el se mouio a criar el moço por razon<br />

de piedad 0), o de misericordia (3), entiendese<br />

que lo fizo por auer gualardon de Dios:<br />

tellige, et limita, quando accessit ut quædam gesturus, quod<br />

debent concorrere tria, vel quatuor, secundùm Bart. et<br />

Paul. in dirt. §. videamus, quæ probantur in ista lege. Primum,<br />

quod alios erat gesturus omnia. Secundùm, quod<br />

ille alios erat diligens. Tertium, quod propter ilium, qui<br />

gerebat quædam, ille omisit. Quartum, quod iste, qui gerebat<br />

quædam, hoc sciebat, scilicet, quod alios esset gesturus<br />

omnia; et aliquo corons deficiente non procedit, sed procedet,<br />

quod habetur in dict. 1. tutori. Sed quid si moriatur<br />

illo, cujus contemplations gerehantur negotia? Vide 1. nam<br />

et Servius 21. §. si vivo 2. et ibi Bart. D. cod. ubi vide Alberic.<br />

qui vult , quòd in caso, in quo ills, ad cujus omnia<br />

gerenda negotia accessi, non moriatur, sed vivat, quòd teneor<br />

gerere etiam ilia negotia, qum quando accesssi non imminebant,<br />

sed de novo supervenerunt; cujus contrariurn<br />

tenet Azo C. cod. in summa, 5. coluro. versic. veniunt autern<br />

, ibi cùm (licit, item gerenda si accesserit, quasi omnia<br />

gesturus, et tune una est astio, vel quasi contractus pro<br />

omnibus negotiis, quæ imrninebant tune, quando accessit<br />

ad gerendum : nova enim , vel supervenientia inclroare, necesse<br />

non est: et dictum Azon. credo verjus, et æquius. Neque<br />

obstat §. si vivo, in quo se fundat Alberic. quia cam<br />

iíixit ibi nova, non iutcllexit Consultas de supervenientibus,<br />

sed de his quæ erant tempore quo accessit, nondùm tarnen<br />

ills incohaverat: et tune in casts, in quo moriatur illo cujus<br />

contemplations gerebat, ad ills non tenebitur , ad quæ<br />

tamer' , si vives fuerit, tenebatur; et sic semper rernanet<br />

diversitas, an vivat, vel mortuus sit.<br />

LEX XXXV.<br />

Si quis pietate motus recipiat orphanum derelictum , et<br />

in eum res suas expendat, nil ab co consequetur, quia Pei<br />

arnore fecisse videos "- : tamer propter tale beneficium debet<br />

ei orphanus omnibus diebus vitæ suæ reverentiam exhibere.<br />

Hne diet[.<br />

(1) Piedad. Pietas amica Deo, parentibus grata, dominum<br />

conciliat , necessitudiues fovet, Dei cultura est , /Tierces<br />

parentum, filiorum stipendium: pietas inquam , justorunr<br />

tribunal, egeuorum portos, miserorum suffragium, etc.<br />

vide B. Amhros. super Psalm. 118. serin. 18. ad linen'.<br />

(2) Por raton de piedad. Quòd factum sit pietatis causa,<br />

its dubio non præsumitur, cùm nemo jactare suum przesumatur,<br />

1. turn de indebito 25. D. de probat. notat Allier.<br />

in 1. et si quis, §. sed inierdum, D. de relu. et sumptib.<br />

faner. Gloss. in 1. utrum 47. D. de donat. inter varum et<br />

u.Xor. Constare ergò debet ex conjecturis , vet gluas, quod<br />

motus fuit causa pietati;, et ut dicit Azo C. de negot. pest.<br />

in summa, column. penult. versic. cessai autem here actin,<br />

e porende non es tenudo el moço de darle<br />

ninguna cosa, per el bien fecho que le fizo,<br />

nin por las despensas que fizo en recabdando<br />

sus cosas; como quier que el moço en todo<br />

todo tiempo de su vida ]e deue faner honrra,<br />

e bien, e reuerencia, en todas las cosas que<br />

pudiere.<br />

LEY XXXVI.<br />

Como deue cobrar las despensas la madre , o<br />

el auuela, que fiziessen en criar sus fijos, o sus<br />

nietos, o en alistar sus cosas.<br />

Madre, o auuela, teniendo sus fijos (1),<br />

o sus nietos en su poder, despues de muerte<br />

de su padre 0) de los moços; e teniendo otrosi<br />

en su poder los bienes <strong>del</strong>cos (3), e dandoles<br />

a comer, e a heuer, , e a vestir, e a calçar,<br />

et probatur in dicto §. sed inierdum, distinguendus est pietatis<br />

motus , si fuerit de co tantùm quod gessit , et an etiam<br />

in eo quod repetere volet: et in quibusdam personis gerentibus<br />

ipsa natura , secundùm eum , evidenter denotat causain<br />

pietatis, puta matre, et avis, et consirnilibus, ut infra<br />

cod. 1. proxim. et in 1. Er duobus 27. in fine , ubi vide,<br />

quid de consanguineis, D. eod. et C. cod. 1. 1. ubi de amieis<br />

, et in 1. is, qui 44 . D. cod. attendendus etiam est modus,<br />

et genus expensæ, ut in diet. 1. utrum, et in dict. 1.<br />

ex duobus in fine: et si alimenta præstentur extrancis, vide<br />

infra cod. 1. fin. in fine, et stile ad prædicta gloss. notabilens<br />

in 1. si paterno, C. eod. de nego[. gest.<br />

(3) 0 de misericordia. Vide infra 1. fin. et limita, ut in<br />

1. 35. tit. 14. infra cad. Part.<br />

LEX XXXVI.<br />

Mater, vet svia, alens , et tenens filios, vet nepotes, et<br />

eorum bora post obitum patris eorum , recuperat aliments<br />

dc bonis co'o 'n, si bona habebant , ex quibus illy solvere,<br />

et vivere bene possent ; alias non. Si vero bora eorum niater<br />

, vet avis , non tenebat; licet ipsi essent divites, giros<br />

educabat , 11011 recuperat alimenta ; nisi quando erogavit,<br />

fuit protestata , quod de bonis eorum deducerentur: tune<br />

coins recuperabit, nisi ipsi essent pauperes. Hoc dicit.<br />

(1) Sts fijos. De fratre vide Decium consul. 21. et Bald.<br />

in 1. Nesennius 34. D. de negot. gest. qui dicit idem in fratre,<br />

patruo, et avunculo, quod in matre, et avia.<br />

(2) Muffle de su padre. Nam si patre vivente, posset<br />

repetere à patee , ut in diet. 1. Nesennius 34. D. cod. ubi<br />

Bart. et Paul. de Cast. et cæteri Doct. Sed quid si mortuo<br />

patee onus alimentandi transiret in filium masculum , ut<br />

fit in majoriis, per notata in cap. licet 6. de volo? an tunc<br />

similiter mater repetere possit à tali filio? Vide Cyn. et Paul.<br />

de Cast. in I. alimenta, C. de negot. gest. ubi et vide Alexand.<br />

nam in hoc fuerunt opiniores, et forte opinio Cyn.<br />

et sequacium procedei in majoria nova , per 1. si quis k liberis<br />

5. §. item rescriptunz 17. D. de liber. ag,no.sc. et isto<br />

casts mater repetet à filio succedente in bonis majoriæ novæ;<br />

si vero esset majoricatns antiquus, tune procederei opinio<br />

Joan. Ande. Bart. et Alex. in diet. 1. alimenta.<br />

(3) Bienes <strong>del</strong>lo.s. Idem dic , si esset debitrix , nam videretur<br />

dare alimenta animo compensandi cum debito, ut<br />

in I. uxorem 41. §. pater natural's 11. D. de leg. 3. quia<br />

ubi potest capi glia conjectura, quart' dorationis, non priesumitur<br />

donatio, Bald. in 1. Nesennius, D. de negot. gest.<br />

Aide Alexand. cousil. 100. velum. 2. Et quid si essent bona<br />

immobilia, quæ salvavit ? an in cis babeat retentionem<br />

pro alimentis, quæ de suo priestiiit? Alber. in diet. 1. oilmen-


De las fiatluras,<br />

e las otras cosas (4) que les fuessen menester;<br />

e auiendo ellos tanto de lo suyo, que po-<br />

drian bien guarescer, las despensas, que la<br />

madre, o el auucla fizieren en talcs fijos, o<br />

nietos, bien las pueden cobrar de sus bienes<br />

<strong>del</strong>los. Mas si non ouiesscn los mocos de lo suyo;<br />

de que pudiessen guarescer; cntonce la<br />

madre, o cl auucla (5), deuen pensar <strong>del</strong>los,<br />

mouiendose a fazerlo naturaumcute, e non por<br />

cobrar lo que en ellos despendieron. Pero si<br />

los mocos fuessen tan ricos, que ouiesscn bien<br />

de que beuir de lo suyo, e los bi:mes <strong>del</strong>los<br />

non estouiessen en poder de hi madre, nun ciel<br />

auucla ; e teniendo ellas en su poder algunos<br />

<strong>del</strong>los, les diesseu todo lo que les fuesse menester,<br />

faziendo afruenta, que las despensas<br />

que fazian en ellos querian (6), que saliessen<br />

de sus bienes <strong>del</strong>los; en tal manera, bien pueden<br />

cobrar lo que despendieron, e auerlo de<br />

los bienes de los mocos. Mas si el afrucnta<br />

non fiziessen, assi como es sobredicho,<br />

re non podrian cobrar las despensas,<br />

ziessen desta manera.<br />

entonquefi-<br />

t , tenet, (nod sic , et ehiam pro cis babehit actionem,<br />

arguun. 1. ,ci stipulata 33. D, de donation. infer vic. et u.ror.<br />

et idem ibi dick , si mater erat tut•ix filii. Et quid si nnuiuo<br />

accepit viuum, et bladum , coin ipsa non h abe'et,<br />

neque de bonis suis, ncque dc bonis ftlü , vel uepetis, undè<br />

eum aleret, vide !Ober. in dirt. I. Nsennius, 1). de ne,,ot,<br />

gest. qui (licit, ( plod tune non videtur causa pietatis ferisse,<br />

et ( nod repelet.<br />

(4) Otras cocas. De conreruentibus alimenta intell.ige.<br />

Quid tauten si expendat extra alimenta in rebus liliorum,<br />

vel neputum ? ' Vide per Gloss. in I. I. C. de /legal. ;Yes,.<br />

in verbo muriere, et ibi Doctores, et in 1, alimenta 11. C.<br />

cod. btu!.<br />

(5) 0 el arale/a. Adde I. 4. tit. 19, Par/ila ¡.<br />

(f,) Querian. Idem si sine pro t esta t io ue de animo repetendi<br />

constaret , ut probatur, et est. de mente Docturutn<br />

in diet. 1. Ncsen,nhs, D. de nego,. gesl.<br />

LEX XXXVI I.<br />

Vitricus privignum in domo sua alimentaras, si non<br />

protestatur recuperare ab co alimenta, non reellpenabit: si<br />

tomen protestatur reruperabit; nisi talis clatis sit aliroentatos,<br />

quod serviat vitrica : p ila lanten , qu,e in rebus<br />

illius ad ejes utilitalem expendit , reruperabit; et idem de<br />

dei nette pueros exti apeos , et eoruur bona. Hoc din t.<br />

(1) .Faziendo afruentas. ideen, si allo modo constet,<br />

quòd animo repetendi expcndit, ut in 1. si paterno 15. ubi<br />

Bart, et alii, C. ele nego,. gest. un dè isla lex est sun,pta. Et<br />

adverte, quia in dubio hec les vult , quòd vitricus siens<br />

privignum, videatur coro alece affectu paterno, et sic non<br />

animo repetendi; que fuit opirtio guorurndam recitata per<br />

Gloss, in diet. I. si paterno, quae approbatur hie : Gloss. Lamen,<br />

et Doctor, ibi non tenebant islam opinionern, imo<br />

quòd probatio , gasi] paterno affectu fecerit, incumbit pri.vigno,<br />

nisi ex conjecturis aliter appareat: lene ergà menti<br />

&c. 8 J /<br />

LEY XXXVII.<br />

Como se pueden cobrar, o non, las despensas,<br />

que el padrastro, o otro orne fiziere, en alii'ar<br />

las cosas <strong>del</strong> entenado, o de otro estraîio,<br />

teniendolo en su poder.<br />

Padrastro alguno teniendo su entenado<br />

en su casa , dandole comer, e beuer, e las<br />

otras cosas quel fuessen menester; faziendo<br />

afruentas (1), que las despensas que fazia en<br />

el, que las fazia con entencion de las cobrar;<br />

esconce deuelas cobrar de los bienes <strong>del</strong> moco<br />

, si los ouierc. Pero si el moco fuesse tan<br />

grande que se siruiesse <strong>del</strong> (2) ; maguer que<br />

f tga afruentas, assi como sobredicho es, non<br />

doue cobrar las despensas que fiziere en goueruallo.<br />

Ca guisada cosa es, que el seruicio<br />

<strong>del</strong> moco se descuente en las despensas, que<br />

son fechas en razon de su persona. Mas si fiziesse<br />

despensas algunas, en recabdando sus<br />

cosas (3) , anales que fuessen a pro <strong>del</strong> ; tales<br />

despensas bien las puede cobrar. E lo que diximos<br />

en esta ley <strong>del</strong> padrastro, entiendesse<br />

tambien de todos los otros ornes (4) , que gouernaren,<br />

o que pensaren de los mocos estraîios,<br />

e que recabdaren sus cosas.<br />

islam legem, et addle , quòd si expenses essent magnai, et vitricus<br />

non rnnitùut dives, ctiam sine protestations posset cas<br />

rcpetere à privigno, sccuudinn Paul. de Cast. in diet. I. si<br />

paterno, quod nota.<br />

(_') (lue se siruiesse <strong>del</strong>. Idem (licit Gloss. in diet. 1. si<br />

paterno, sed non ita distiuctè et dare, ut isla ics, quai licit<br />

procedere hoc, non obstante prof estatioite.<br />

(.i) Berabdando sets cocas. Adde diet. 1. alimenta 11.<br />

C. de nego]. pest. et gone dici saprà cod. 1. proxima.<br />

(l) 'l'orlon los oleos ornes. llultdm generale verbum est<br />

hoc, at idem sit in quocumque extraneo aleule, quod in<br />

vitrico ; et si ila getteraliter intelligatur, vi<strong>del</strong>;:r absurduni,<br />

quia in vitrico militat pietas, et patcrnus affeclus, qui cessat<br />

in extraneo aleule: soient euim privigui diligi à vilricis<br />

propter cart on matres ; quod in extraneo non est : undè limita,<br />

et intellige islam Idem in extraneis, in quibus<br />

tarel similis affectio , ut si Crant arsici par-entra p , vel pupillorurn<br />

, ut in I, ¿s, qui 44, D. dc ragot. gest. et dazi stlprà<br />

cod. 1. 35. et ita videtur de me ttle Aeon. C. rte nego,.<br />

gest. in sun, una, col. penult. versic. ce.s.sat (Intern /arc astio,<br />

ibi , item si ',ganga arffectione, et ibi , item si quids<br />

e:rtraneas. Alber. in diet. 1. Nesennius, I). e/e in got. gest,<br />

versic. item quid in extra/leis, refert, quod Guilliel. ill alimends<br />

prne'stitis extraneis sic diccbat, quòd si quis extraneo<br />

praistat alimenta ext ra doutant slang, videtur ferisse causa<br />

pietatis; si vend in domo, ant utebatur ejus operis, et copnpensantur,<br />

allegat 1. in rebus IS. §. po.c.cunt 2. D. commadat.<br />

si vcrò non utcbatur operis illius, debeat attendi consuetudo<br />

ejus, qui alimenta prastabat, utrinm ronsueverit<br />

gratis prestare, vel non: allegar 1. vet ts,o;ersoram 12. D.<br />

de pignor, ac/ion, cum concordantiis. Ego in ista materia<br />

totani referarrt ad arbitrimm judicis, an motus fuerit cassa<br />

pietatis, vet ne, ut ex conjecturis rlebeat arbitrari : in du-<br />

bio autem teue , quod dici supra cod. 1. 35.


8 8 Quinta Partida.<br />

Titulo XIII.<br />

TITULO XIII.<br />

DE LOS PELAOS QUE TOMAN LOS ORES MUCHAS<br />

VEGADAS , POR SER MAS SEGUROS, QUE LES<br />

SEA MAS GUARDADO, O PAGADO, LO QUE LES<br />

PROMETEN DE TAZER, O DE DAR.<br />

}eños toman los ornes muchas vegadas, por<br />

ser mas seguros , que les sea mas guardado,<br />

o pagado , lo que les prometen de dar, o de<br />

fazer. Oncle, pues que en el Titulo , anle deste<br />

fablamos de las fiaduras , que son fechas en<br />

esta razon, queremos aqui dezir de los peños.<br />

E mostrar , que cosa es peño. E quantas maneras<br />

son <strong>del</strong>. E que cosas pueden ser dadas<br />

en peños. E en que manera. E quien las puede<br />

empeñar. E quales pleytos pueden ser puestos<br />

en esta razon de los peños. E quales non.<br />

E que derecho gana orne en las cosas que rescibe<br />

en peños. E quando las deuc tornar a<br />

aquel cuyas fueren. E por que razones se desata<br />

la obligacion <strong>del</strong> peño. E otrosi diremos,<br />

como e quando pueden ser vendidas, o en-<br />

-agenadas.<br />

LEY I.<br />

Que cosa es peino, e quantas maneras son <strong>del</strong>.<br />

Peño es propriamente (1), aquella cosa que<br />

vn orne emperra a otro , apoderanclole <strong>del</strong>la (ì),<br />

e mayormente quando es mueble. Mas segund<br />

el largo entendimiento de la ley, toda cosa,<br />

quier sea mueble, o ra yz, que sea emperrada<br />

a otri, puede ser dicha Peño; maguer non<br />

TITULUS XIII. DE PIGNORIBUS.<br />

LEY I.<br />

Pignus proprie est res, quarn alio obligamus tradendo,<br />

maximè si res est mobilis; sed largo modo etiarn immobilis<br />

potent dici pignus: et est triplex , conventionale, et judiciale,<br />

quæ fiunt verbo, et pignus taciturn. Iloc dicit.<br />

(1) Propriamente. Adde L si rem alienam 9. §. proprie<br />

2. D. de pignor. action. ubi Bart. licet non firmet, infert<br />

ad statuta loquentia de pignore , ut non procedant in<br />

bipotheca , et Alexand. ibi in addl. refert Paul. de Cast. ibi<br />

tenentern contrarium, quod in mea lectura Pauli ego non<br />

babeo; et dictum Pauli videtur approbari in ista lege, ibi,<br />

e mayormente , etc. Bald. in diet. §. proprié simpliciter<br />

transit , inferens illationem , quam Bart. fàcit. Videtur dicendum<br />

, quòd si statutum provideret circa actum odiosum,<br />

, non comprehenderetur simplex hipothera , argum. cap. in<br />

nostra S. de injun et cap. cum dilectus 32. de consuet. ita<br />

dicit Abb. in cap, cum de aliquibus, de re facile.<br />

(2) Apoderandole <strong>del</strong>la. Aliquando tarnen non transit<br />

possessio pignoris in creditorern , sed sola detentatio , ut<br />

quando inter partes ita est acturn, ut notai Glos. et ibi Bald.<br />

in I. si servos , C. quod cum eo: vide in materia 1. sciendum.<br />

15. §. creditor 2. D. qui satisd. count. et I. cum notissimi<br />

•7. §. sed cùm illud 2. C. de præscript. 30. vel 40.<br />

annor.<br />

(3) Entregar. Et istud pignus prætorium non constituitur,<br />

nisi quis in possessionem mittatur, ut in 1. non est<br />

fuesse entregado <strong>del</strong>la, aquel a quien la empehassen.<br />

E son tres maneras de peños. La primera<br />

es, la que fazen los ornes entre si ele su<br />

voluntad , empeñando de sus bienes, vnos a<br />

otros, por razon de alguna cosa que clenan<br />

dar, o fazer. La segunda es, quando los audgadores<br />

mandan entregar (3) a alguna de las<br />

partes en los bienes de su contendor,<br />

mengua de respuesta, o por razon ele , por<br />

P rebel-<br />

lrb. l' S^<br />

dia , o por juyzio (a) que es dado entre ellos, Reeup,<br />

o por cumplir mandamiento <strong>del</strong> Rey. Ca tales<br />

peños, o prendas como estas , se fazen como<br />

por premia. E estas dos maneras de peños so_<br />

bredichos se fazen por palabra. La tercera manera<br />

es ele peños , la que se faze calladamenle,<br />

maguer non es y dicha ninguna cosa : assi como<br />

se muestra <strong>del</strong>ante de los bienes ciel marido,<br />

como son obligados a la muger como<br />

por peños, por razon de la dote; e de los<br />

otros que son obligados al Rey, por razon de<br />

rentas, o ele los derechos que cogen por el; e<br />

de todas las otras razones semejantes destas,<br />

que fablan las leyes deste Titulo,<br />

LEY II.<br />

Que cosas pueden ser dadas en peîios.<br />

Empeñar (1) se puede toda cosa, quier sea<br />

nascida, o por nascer, assi como el parto de<br />

la sierua, e el fruto de los ganados, e de los<br />

arboles, e de las heredades, e todas las otras<br />

rentas que los ornes han de qualquier natura<br />

(2) que sean, tambien las que son corpora-<br />

mirum 26. D. de pian. action. limita tamen hoc in casa I.<br />

quamois 13. D. de bonis auctor. judic. possa et cap. contingil.<br />

9. de dolo et conium.<br />

(4) Por jui.oío. Istnd dicitur pignus judiciale, Glos. in<br />

L 2. C. qui poteon in pron. habeant. et per Bart. in 1. si et<br />

jure, C. qui potion in pian. habeant.<br />

LEX Il.<br />

Pignorare possunt res corporales et incorporales, tana<br />

natte, quarn nascituræ, ut fructus vel partos anciilarum,<br />

vel pecorum ; et fructus debent in sortem computaci , vet<br />

reddi pignoranti. Hoc dicit.<br />

(1) Empeàar. Ortum habet à traditis per Azonem, C.<br />

eod. in surnnra, versic. oblrarz:<br />

(2) Natura. Ex hoc verbo, et sequentibus colligitur,<br />

quòd etiam jurisdictio, et jus patronatus, et jus pedagii, et<br />

quæcumque jura incorporalia possunt pignori , dari et obligari.<br />

Bart. tarnen in 1. si is qui, §. fin. D. eod. de -qua isla<br />

lex sumpta est, dicit, quòd quædarn suret jura quæ consistunt<br />

in hominibus, ut jurisdictio quam habet dominus in<br />

vassallurn, et jus quod habet patronos in libertrtm, et his<br />

similia; et irta non possunt obligari, nisi in casa maxime<br />

necessitatis, ut in 1. 1. C. de open liberi. et alüs per eurn<br />

allegatis; quædam verò stint jura in re, ut jus patronatus<br />

Ecclesiæ, et jus percipiendi pedagia, et similia; et isla, si<br />

suai talia ex quibus non percipitur aliquod commodum pecuniarum,<br />

non possunt obligari, ut in cap. cum Bertoldus<br />

18, de re judic. si verò aliquod commod um percipitur, pos-<br />

^i


les, como las 'que non lo son. Pero , que<br />

quier que esquilme, o desfrute (3) destas<br />

cosas sobredichas, el que las touiere a pe-<br />

Ros, tenudo es de lo descontar ( ( ) , de<br />

aquello que dio sobre aquella cosa empeîiada;<br />

o de lo dar al señor de la cosa. Otrosi de-<br />

zimos, que todas las debdas que deman a vn<br />

orne, que las puede empeñar a<br />

dos los derechos que han en<br />

De los peños, &c.<br />

sent obligati, per text. in dict. §. lin. et per alias lcgcs. Ex<br />

quo inferti i , quòd si aliqua pensio deberetur patrono ratione<br />

juris patrouatus, illa benè traosiret curt, pignore in<br />

Crediiorein, ut et no tat Abb. in cap. cunt Berluldus, column,<br />

penult. et tin. Et in quantum Bart. dici[ de jurisdictioue,<br />

forte non procederei.; ituù indistincli potest I rignorari<br />

prnpter generalitatcm huius legis, et quia Lodie de consuet(dine<br />

jurisdicliomCS vend nadir, tamquáen si esscnt u s um<br />

pecus baereditat ium, vet ovile, ut tradir Bald. de fendu Marcltia,<br />

colunut, 1. el in §. C.0 Canem, de Lege Conrad', et<br />

làcit bonus text. in 1. elegrmfrr 24. §. fin. 1). de pi,n. action.<br />

per qucio text. Iloutauns in grtodanz suo singolari incipie iti<br />

qureri/irr ir me, fol. 15. ruluutn. 4. licit, quod creditor<br />

potest liti jurisdictioue ili castro sibi pignorato, I.t quod dictum<br />

est de jure patrons/us Ecclesire, extende eliatn si universitas<br />

pigno •etur, ut non transeat sub pi¡, tore universali,<br />

ut voluit Gloss. et ibi Abb. et Fclin, cal. permit. in diet.<br />

cap. crin?. Bcrtoldrrs, et tradit ilouhus in suo tractatu jtcris•<br />

palronatus super verbo 11.4e, rei is, giiæstiolie 27. licet Contrai-hm-1<br />

in hoc dixcrit Bald. in dict. I. si is qui, §. fin. Et<br />

ad istum text. qui videtur obstare, cum licit, dr, qualquier<br />

natura, respondetur, quòd proredil , si talesfruetuspercepti<br />

à creditore sint talis natnræ, quòd possint debitori restitui<br />

, vel rant debito compensare: quod non cadit ili fructu<br />

preesentationis ili jure patrouatus Ecclesiæ, ut Gloss, dial,<br />

et no tater in diet. cap. cum Bertoldu.s, et Tacit, quod statini<br />

in ista lege subdilur: Pero qualqur'rrr qu e esquilme, o<br />

desfrute, ere. Quid astern de servilulibus rusticis, vel ur-<br />

Lauis, an possint Lypotbecari, viole in diet. 1. si is qui 11.<br />

§. lin. et in 1. sed ein vim, 12. D. de pig. per Franc. dc llipa<br />

in 1. ob/l u/ione generali, D. cod. qui fuit ili nova opi done,<br />

quinl °eque servitutes rustici, ° eque urbani possint in<br />

abstracto livpolhecari, sen pignori utili ri:et ibi respoudet ad<br />

dint. I_ .sod an vim 12. D. cod. quòd log-nadir de commndita te<br />

attendi ipsis servi titi bus, non verò de pigno•e, et byputheca<br />

ipsius env It itt is; ad quod bene fàcit, quod de usure-nette pignori<br />

obligando tradit Bart. et alii ili diet. 1. si is qui,§. ttsu.sfructu.s.<br />

Quid de re empllyteolica, an veniat in generali obligations,<br />

viole in 1. lin. C. de jure emp/ri/rot. per Doct. et de<br />

pigooranle rem conirnunern, an pignoris obligado contrabat<br />

or pro parte sociorurn; et quid faces divisione postes á<br />

sociis, an jus pignoris reslringatur ad partern, quæ ex divisione<br />

postes adjudicatur ilei ex sociis, qui obligabit, vet reatiancat<br />

edam respecta partium aliorunt; vide 1. 3. §. fiat. D.<br />

qui polrór. iii prgn. Itabcant. per Bart. in 1. untzs, de servitut.<br />

Inalo generali.<br />

(3) Esquilme, o des/rute. De fructihus, quos creditor<br />

percepit , loquitur asta lei; et sic videtur, quòd non lenesfur<br />

creditor de fructibus percipiendis, sen qui percipi poi.uerunt.<br />

De jure tamer conmtuai cautuen est, quird teneatur<br />

tarn de perceplis, quám percipiendis, ut in L 2. C. de<br />

pirn. art. in 1. 2. C. de parla pigra. undé considera, au si<br />

forte voluit hic sex approbare opinione? Ilosticus. in Si uteva<br />

titul. de pin. in §. quczndo efficaci/er, versic. sei nuroquid<br />

creditor ,ubi volt, creditorenz teneri de percipiendis,<br />

ex en, quia nullus tenetur de percipiendis, nisi mall lidei<br />

possessor, jttxta notata in cap. gravie 11. de resti/. .spot. et<br />

quia secuudúm hoc haberet necesse creditor, colere fundum,<br />

veut, nolit; quod non est dicetulum, quia negse debitot' libenter<br />

ei redderet Loves, si amitteret, ergò non debet ab eo<br />

esigere, quòd colat suo periculo, et fruetus reddat, argent.<br />

1. penult. C. de solution. quod tarnen limitat, nisi omitteret<br />

in fraudern; et præsumitur fraus, si coletat proprias posa<br />

Torn. II..<br />

859<br />

que las rescihe en perîios, pue<strong>del</strong>as demandar<br />

( 5 ) en juyzio, e fuera de juyzio; bien<br />

assi como farta aquel a quien las deuen, que<br />

otro, con lo-<br />

gelas empeîio.<br />

LEY III.<br />

Quales cosas non donen , nin pueden ser dadas<br />

en peños.<br />

ellas. E aquel Santas (1) cosas, e sagradas, e religiosas,<br />

sessiones, et dinaittebat pignoratas; vel si non locavi[, citm<br />

potuerit locare, et erst res solita locaci, arguer[. I. 3. C. de<br />

distrae/. pigs. et idem, si non c_onsuevit locari, tamer paralus<br />

erat conductor volens colere, et ca yere. Doctores tames,<br />

corntituuitet in cap, eurn contra, de ptgzr. uhi Abb.<br />

Anton. Cardin. et Joan. de Imola simpliciter volant, quòd<br />

creditor tetoeatter de percipiendis, per dictas loges, et idem<br />

voluit Gloss. ili diet. cap. cura cortr'a. Ego verò atteutis verbis<br />

hujus legis Partilarum adbærerern opinioni llostiens. et<br />

respcudeo ade die tam I. 2. C. de pz;n. act. qudd ibi dici tu r,<br />

quòd creditor tenetur de fructibus, quos pereepit , vel percipere<br />

debuit, et sic per caca fumdatur opiuio Ilostiens. qui<br />

et voluit, quòd quando ornisit percipere iii fui/Idem, vel si<br />

non locavitt, cìtna pot uit locate, teuebitur de percipiendis:<br />

quia iptis casibus percipere debuit, non alias: ail I. verò 2.<br />

de punti/ pignor. quæ dicit, qubd et teuebilur de fructibus<br />

quos percipere potuit, et sic, si ex sola negligentia non percipit,<br />

volt quòd teucatur, respondeo, quòd ilia lei loquitur<br />

in debito friueratilio et usurario; quo caso nil ntirum si de<br />

hoc teneatur, ex quo habet usuras; ili simnlici verò debito<br />

non proce<strong>del</strong>, rteque loquitur il la lex, sed dicta 1. 2. C. dc<br />

prin. action. Tu verò cogita, quia hic est nova cotsideratio<br />

ad intcllectuet Martial leguen, et 1)octo •es non tauguut.<br />

(4) Ïerntdo es de fo dem:on/en% A cide 1. I.C. de cltstract.<br />

ptgnor. et I. 1. 2. et fin. C. de pr;Ft. un/. cap. 1. et 2.<br />

de usar. et C. de parltr. pzglior. I. 2. et cap. cum contra 6.<br />

de pignor. Et collige bic, quòd potest creditor uti fructihus<br />

ici piguoratae, et couvertere eos in usum suum, vet vendere,<br />

ila uL contpeuset ili sorteen; quod et notat Albericus in<br />

diet. 1. 1. C. de prgn. art. fruetus namque censentut' res, qurc<br />

communiter servaud ° servari not possunt, saltetti din, ut notat<br />

Gloss. in I. I. C.. si adcirs. ustrcap. ides, nil relit-uni, si perntittatur<br />

creditori eus distrabere, secuntiittrt .loan. de Lrint.<br />

n dint. cap. rum contra, in princ. et vide per Bart. in I.<br />

dicorfr'n, §. ob duna/iones, 1). .so/ut. mal rim. Si tamen cssent<br />

tales fruetus qui possunt durare in tempos, quo deberet res<br />

s'estitui debitori, ut si esset truie:entum, oleum, et similis;<br />

tune creditor negate cogerelur, irnù rupie poaset illos distraltere;<br />

sei hos fructits, soluto debito, restitucre tenetur debitori,<br />

argem. I. si cui à. §. quavi poles[ 21.1). al in poss. legat.<br />

et. tenet Petrus de Anchar. et sequitur Joao. de Ana.<br />

conmeudans hoc dictum ili cap. 1. de u.sur. column. 2. 1•:t<br />

quid si erat dmnrts, T m; data fait pignori, et creditor Cain<br />

inhabitabit? Vide infra coil. I. 21. et quad nota/. Abb. post<br />

Spccul. ili diet. cap. cum contro, ccolin/in. lin. et per Aleaand.<br />

tonsil. 141. 5. vo!utn. ili '2. dubio, et per Paul. de<br />

Casts. ili dirt. 1. 1. ad finem, C. de pr;rz. art. Et limita,<br />

quod in isla lege hic licitar de fructibus pignoris conrputaudis<br />

in stirteua, ili casa cap. 1. de pign. et cap. 1. de usar.<br />

et cap. sa/u/rilcr 16. cod. lit.<br />

(5) Pue<strong>del</strong>us deuzaadue. Afide I. si conceneri/ 4. in prim.<br />

D. dc pigs. art.<br />

LE X III.<br />

Bes sanctte, sacri, vel religiosae non possunt pignori<br />

obligati, nec liber homo; et euot recipiens perdit credilum,<br />

et tautumdèm ei, vel ejes cousanguineis, si non vivit, restitue.t<br />

; nisi in casibus, quand ° se obligat pro redemptione<br />

stir caplivitatis, vet pater tiliurn in necessitate famis constitutus;<br />

vet quando pro pace, treuga, vet securitate datur<br />

obses. Et tune, lieèt promissum non intpleatur, tamer obses<br />

non occidetur; sei servabitur, quanto tempore videbitur<br />

tenenti, vel donee promissum adimpleatur. Iloc dici[.<br />

(I) Sautas. Octutrt babel à notatis per Amon. C. quce rei<br />

Rrrrr


860<br />

Je^. 3, assi como las Iglesias, e los monumentos, e<br />

libe, • las otras cosas semejantes, non las pueden los<br />

No". ornes rescebir a pedos, nin se pueden obligar.<br />

Ilecnp' huera s ende por cosas señaladas, seguid dize<br />

en el Titulo (2) que fabla de las cosas de<br />

Santa a glesia, en la primera Partida deste<br />

nuestro libro. Otrosí dezimos, que vn orne libre<br />

(3) non se puede empeñar. Ante dczimos,<br />

que qualquier que lo recibiessc en peiios, que<br />

dcue perder (h) todo lo que (liesse sobre cl. E<br />

deue pechar reas otro tanto de lo suyo a el, e<br />

a sus parientes, si por aueutura el non fresse<br />

biuo. Pero dos casos son, en que podria o rn e<br />

libre ser rescebido en pedos, e fincaria obligado.<br />

<strong>El</strong> primero es, si alguno yoguiesse cabro,<br />

e cl mismo se cmpeîiasse (5) a otro, por<br />

quitarse de catioo. E el segundo es, si alguno<br />

cinpenasse su lijo (6) por cuyta de fambre.<br />

Otrosi dezirnos, que orne libre puede ser dado<br />

en rehenes, por razon de paz (7) que fir•massen<br />

algunos entre si, o por trcuga, o por<br />

otra segurança (8), o por otra cosa semejante<br />

pian, o1Ig. poss. in summa, in principio. Sed quid de decima?<br />

an potent pignorari? Vide re Specul. tit.. de ;signor.<br />

§. 1. circa finem, ubi concludit, quint jus decirnæ non potest<br />

pignori obtigari, cute sit res spirituali., renne possit<br />

per laicum possideri; fruclus aulenr decirnæ obligati, et<br />

vendi possum, ut in cap. vestra 2. de locato, et argumento<br />

1. si usu.sf,tii his 66. D. de lure dot. Et videtur de mente<br />

Specular. grród alteri i cclesi e, vel Ecclesiasticæ personae<br />

jus edam deciunæ possit obligati: et comprobatur, quia ex<br />

goo in alteram Ecrlcsiam vel Ecclesiasticas personas surit<br />

irta jura decirnatia alivnabilia, et etiam præscriptibilia, ut<br />

in cap. ex miiltip/ici 3. de denim. et in cap. ad cures 6. ile<br />

penscrlpt. per consequens tali case eru p t obtigabilia, ut in<br />

1. sic el quod 9. §. spiral emptibr,crn, D. de ;signor.<br />

(2) Tihilo. 14. per totem, et vide quod habetur in 1. 22.<br />

til. 11. cadent Partila et. cap. 1.<br />

de pig-nor.<br />

(3) Omr libre. Afide cap. 2. de ;signor.<br />

(4) Bette perder. Adds text. in authent. ut nulli judirum,<br />

§. (lulu vero 7. cc-1l-1t. 9. unde sumpta est authentica<br />

inani, C. de anion. et olh;ut. h odie auteri art lilier homo<br />

possit capi, ut serviat rrcilitori pro debito, et qualiter hoc<br />

fiat, vide I. 2. tit. S. lib. 3. Foro Leg. et 1. 5. tit. '2. lib. 4.<br />

nod. Foro, et I. 5. tit. penult. lib. 5. Ordii. regal. cum 1.<br />

sequcuti, et in volum. pragmatics-sr-um, fol. milli 65. et 66.<br />

(5) Se cmpcdrtsse. Ista lex vidctor addrre ad 1. liber<br />

caplus 17. et ad I. fin. C. de posl/imin. et ad L penult. tit.<br />

29. et 1. 3. lit. 31). 2. Partila: Irani illæ luquuntur, quando<br />

aliquis rerlemit capturo etiam sine pacto, quo idem redemplus<br />

se pignoret pro precio; hic vero brit pactum de<br />

hoc expressum: utrobique tamer mililabit dispositio dictaruin<br />

legum, sive sit piguus legale, sive conventionale: et<br />

septem casus, in quibus hic nexus pignoris dissolvitur, vide<br />

per Salicet. in I. ab host/bus, la 1. C. de cuptie. et forte<br />

in uno casu posset esse diversitas in hoc inter pignus conventionate,<br />

et legale, quia si redemptus expresse se pignori<br />

dederit pro precio, quousque solvatur, et renuutiet remedio<br />

diet. 1, final, et dint. I. penult. tit. 29. 2, Partila, non liberaretur<br />

servierdo pin quinquenni um, si æsti natio talis<br />

iervilii non esset sufliciens ad pretium: poluit eninr buie<br />

juri renuutiare, ut in 1. si quits in conscribendo 29. C. de<br />

part's,<br />

(6) Su fijo. Vide 11, 8. et 9. tit, 17. 4. Partila,<br />

(7) De paz. Adde rap. ut pridem, 23. quest. S. et Glos.<br />

in cap, ex rescripto, de jurejur. et 1. Divas 31. D. de jure<br />

finti, et 1. ossifies 11. D. qui testam. cum Gloss.<br />

(8) Por otra seguranfa. Adde cap. exposi/a I1. de ar-<br />

Quinta Partida. Titulo XIII.<br />

destas. E maguer el pleyto sobre que fuess4<br />

alguno empeñado en esta manera, non (resse<br />

guardado, con todo esso, non denen a el matar<br />

nin ferir, nin darle pena ninguna, nin<br />

fazerle mal ninguno (9). Mas puedenle guardar,<br />

quanto tiempo touieren por guisado, o<br />

fasta que el tiempo se cumpla, assi como fue<br />

puesto.<br />

LEY 1V.<br />

Corno las cosas que son puestas sertaladarnen -<br />

te para labrar las heredades, rion deuen ser<br />

dadas en peieos.<br />

Bueyes, nin vacas, nin otras bestias de berra.<br />

arada, nin los arados, nin las ferramientas , 'Tib i'' r, st •<br />

rt<br />

nin las otras cosas que son menester para la-<br />

R, coil<br />

bear las heredades, nin los sierros que son Lee}-rs,<br />

puestos en ellas señaladamente para labrarlas, ^^ ii.<br />

defendemos, que ning o non lo tome a pe- un<br />

len 6'r<br />

iios (1); nin otrosí ningurtd Judgador nin'' ( ' tr'<br />

otro orne, non sea osado de las prendar, nin ter '6,<br />

bits-. et Glos. ibi, cujus opinio approbatur hic, et corum quæ<br />

iradit Bald. in 1. 2. column. fin. C. de patrih. gui fil. distr,<br />

et reprobatur opinio Gloss. ibi dicentis, hoc de facto frisse<br />

usurpaturn, et etiam Azon, ibi in somma, et Abh. in cap.<br />

ex reseríplo, de Jurejur. et Joan. de Imol. in 1. obsirles la<br />

2. 1). de (estarn. et sic hodie de jure Partitarum poterit homo<br />

liber davi obses pro satisfactionc debiti, seu pro quacurnque<br />

alia conventione, ut lije vides: nec novum hoc, ruin<br />

et legarnos, Genes. 42. securitatis racione, et fidci t aci te promissæ<br />

adimptemento, Simeon in obsidem retentum à fratte<br />

suo Joseph, Præposito Ægipti, etsi homo liber esset. Et de<br />

materia istorum obsidum vide late in dicto cap. ex rescripto<br />

9. de jurejur. uhi Abb. quad ille obses vocatur, qui jurat<br />

quod non recedet de certo loco, quousque fuerit de debito,<br />

pro quo obsidem se dal, satisfac.tum. Et quid si sit conjuncius,<br />

sed inops, gui in obsidem datur? Vide Bald. et Alex.<br />

in 1. 1. D. ut in jus votati cant, etc. et quod teaeat promissio<br />

ohsidis de non recedendo à certo loco, ersi videatur<br />

suam arctare libertatem, vide Spec. in tit. de rcnunt.,et conclus.<br />

versic. itero est beneficiam. Vide etiam Innoc. et Doct.<br />

in diet. cap. ex rescripto, de jurejur. au tantúrn pro causa<br />

publica, et non privata possit obses ilari; et videatur tenere,<br />

good tantum pro publica: isla tam 2n lex Partitarum, ut<br />

(lisi, sentit etiant pro privata; cujas decisio per pragmaticas<br />

permiltentes creditoribus, ut accipiant debitoris personam<br />

usque ad satisfactionem debiti contirmatur. Et an isti<br />

invisi aliquando davi possiut, colliges es ibi notatis per Dort.<br />

Et quando isti dantur à liege, videtur, quod teneantur obedire,<br />

ut in 1. 16. tit. 13. 2. Part. et vult Bald. in dict. 1. 2.<br />

ad finem, que rn vide.<br />

(9) Mal ninguno. Neque poterit copi ad aliqua servitia,<br />

ut notar Joan. de Imol. in diet. cap. ex rescripto, uhi approbat<br />

opiuioneur illorum, qui dicunt, quod ipse obses debet<br />

se pascere suis expensis, et afide Bald. in diet. 1. 2. col.<br />

fin. C. de patrib. qui fil. distr.<br />

LEX IV.<br />

Animalia aratoria, et instrumenta pro cultura, vel servios<br />

pro cultura rustici prædii positos, pignori recipiens,<br />

ves judex, ves alias in eis executioncm t-rieras tenetur domino<br />

ad interesse, et damna, quæ hujusmodi prætextu sustinuil.<br />

1-loe el icit.<br />

(I) A pedos. Beprobatur hic Gloss. 1. pen. C. qua: res<br />

pigi. obl/ . poss. quæ dicebat dictarn 1. intelligi in pignore<br />

prætorio, vel judiciali, et quod secüs esset in conveutiouali,


De los peîios, &c.<br />

861:<br />

3i, de fazer entrega Bellas (2), E qualquicr que ende obligadas. E son estas: barragana, que•<br />

lib. '' lo fiziesse, seria tenudo de pechar al señor de- tenga mauifiestamenle en su tr7<br />

eawi e los fi'<br />

¿it. 3r, llas todo el dallo, e el<br />

lib. /o;<br />

menoscabo, que le vi- que ouiere <strong>del</strong>la, e los criados, esieruo, o sier-<br />

lei. 3 , messe por esta razon.<br />

na , que touicre seîialadamente para seruirle,<br />

tit. /9,<br />

e<br />

Jibe. 7<br />

guardarle , e criarle sus fijos ; e las otras cosas de<br />

Novis.<br />

Recop.<br />

LEY V.<br />

Que cosas son aquellas que non son obligadas,<br />

maquer el señor <strong>del</strong>las obligue endos sus bienes<br />

a peños.<br />

su casa , que ha menester cada clia para seruicio<br />

de . su cuerpo, o de su compaña, assi corno su<br />

lecho <strong>del</strong>, e de su muger, e la ropa (9), e las<br />

otras cosas todas de su cozina , que lia menester<br />

para seruicio de su comer, e las armas (3),<br />

e el cauallo de su cuerpo. E todas las otras co-<br />

Ä peños obligando (1) alguno todos sus<br />

bienes; cosas y a señaladas que nort serian por<br />

sas (4) que Uniere entonce, e aun las que<br />

atiende auer (5) despues, fincan obligadas<br />

por razon de tal empeiïamionto. Fueras ende<br />

et rum ea transibant ibi Bald. et Angel. et approhatur opinio<br />

Petri, et Cyn. et Odofred, et Allier. Bart. et Salie. quod<br />

neque ex conventions possum ista pignoraci, et est de mente<br />

Aeon. C. cod. in summa.<br />

(2) Entrega <strong>del</strong>tas. Aride I. 3. tit. 27. 3. Partit, et 1. 7.<br />

tit. 12. lib. 5. Ordina Regal. quæ est notabilis in materia, et<br />

eam vide, et authent. agricultores, C. qwe res pign. oblig.<br />

poss. quoe sumpta fuit ex constitutionibus Frederici, de staiu!.<br />

et consuet. contra liberi. Eccles. cap. fin. ubi vide Andy.<br />

de Ism vide etiam in Capitulis legum Fraternitatis, fol. 5.<br />

versic. Otrosi mandarnos, que los bueyes, y mitlas. Et limita,<br />

nisi una cunt predio caperentor, secundùm Alheric.<br />

post Petrum, in 1. executores, C. qua: res pign. obli . poss.<br />

ubi etiam volt, quod neque in subsidium possent capi de<br />

per se, licet alla bona deficiant ; de quo dic, ut habetur in<br />

diet. 1. 7. Ordin. Regal. Et ratio istarurn legum fuit, ne sterilitas<br />

fructuunr inducatur ex defeetu cultura, his rebus à<br />

cultoribus acceptis: peremrte enim culto re, terrain redigi in<br />

solitudinem ostenditur, Genes. 47. v. 19. facit itlud Deuteron.<br />

24. v. 6. "Non accipies loco pignoris inferiorem, et<br />

superiorem molam: quia anirnam strain opposuit tibi:" suet<br />

enim (ut vulgo dicunt rustici) boves, et alia, de quibus hic,<br />

pedes, et manus laboratorum.<br />

LEX V.<br />

Obligati() bonorum extenditur ad futura; sed in tali generali<br />

obligatione non iticlurlitur concubina, arcilla, aut<br />

tilii, vel servi ad servitium quotidiauum dorms, vet ad nutriendum<br />

dcbitoris lilios; nec iudurner,ta dcbitoris aut ejus<br />

usoris; nec panni lecticales, et instcainenta coquinæ, nec<br />

arma, et equi corporis dcbitoris. Iloc /licit.<br />

(1) Obliando. Sive sit expressa obligatio, sive tacita<br />

quæ à lege iuducitur, etiarnsi si pro dote, non veniant hie<br />

exceptuata, secundùm Alheric. in I. unica, col. 2. ad fin. C.<br />

de rei uxor. act.<br />

(2) Topa. Uudè neque vestes aestivates, neque byemales,<br />

de quibus in 1. 1. C. de re nzilit, lib. 12.<br />

(3) <strong>Las</strong> arenas. Nota bene, (t uia de his non dicebatur<br />

in 1. obligatione generali 6. D. cod. de qua ista sumpta est;<br />

licet ex mente diete legis, et sequentiurn, bene comprebenditur:<br />

afide I. 3. tit. '27. 3. Partic. Et de libris, vide Angel.<br />

Aret. in Q. item Serrvana, Instil. dc action. col. 2. ubi<br />

sub dubio forte dicit, quad li bri sine quibus sclrolaris sine<br />

dedccore, vet maxiruo Barano vivere non palest, non veuiunt<br />

in generali obligatione.<br />

(4) Todas lac otra.s cosas. Non intelligas de probibitis<br />

alienari; narra illa non veniant in generali obligatione, vet<br />

alicnatim/e bonorum, ut in cap. in generali, si de fend. def<br />

uricti content. sit inter e/omin. et agnat. et rio t at Bart. in 1.<br />

codicillis, §. insti/«lo, D. de legal. 2. Sperm. tit. de ,ii n. §.<br />

1. ail linens, Bald. in 1. 1. C. qua: res pign. 0 611'4% poss. et<br />

in 1. voluntas, C. de fdeiconm . et in cap. impervalem, de<br />

prohib. feud alien. per Freder, Aug. in autbeut. de restitut.<br />

et ea gum palii in princ. An autem in generali hypotheca<br />

veniant venalia, vide per Bald. in 1. ubi adhue, 4. et<br />

Toni, H.<br />

5. col. C. de jure dot. et in 1. corn tahernrmz, D. de pignor.<br />

ubi (licit, in obligationem cadere, Beet aliquæ alienari,<br />

exerceudo mercantiam, possint, non obstante obligatione:<br />

acquisite tarnen loco calura subrogantur in obligatione,<br />

quia obligando borra sua mercator, mercantiam omuem suam<br />

videtur obligasse: est cniris meceantla quodda n corpus universale,<br />

sec/Indian eum, ubi una res subrogatur loco alterius:<br />

vide etiam per Bart. in 1. generali, §. u:rori, D. de<br />

usufruct. legal.<br />

(5) <strong>Las</strong> que atrende auer. A<strong>del</strong>e 1. 1, in print. D. eod.<br />

et I. fin. C. girl: res pign. oblig. poss. 1. tutor 16. §. fin. D.<br />

de pignor. act. I. lea vectigali 31. D. de pign. ubi Bald. extendit<br />

ad bona emphyteotica etiam Ecclesiæ, Ripa in 1. 1.<br />

I). cod. col. 3. et 'licit ad quastionem, ail si quis ducat, quad<br />

bona sua Bat, vet relinquit in majorians, sett jure major iæ,<br />

an iirtelligatun etiam de bonis futuris, et non solitnz de presentibus:<br />

ad cujus quæstionis decisionem videnda surit, gum<br />

notat Bart. hr 1. si ila, D. de altro et arg. legai. Et an autern<br />

censeantur hypothecator in obligatione generali res, eu_<br />

ills dominium conrpetit obliganti jure siugulari, vide Bald.<br />

in I. han crlirlali, §. 1. tin. col. C. c/e seen/7(1rs nrtpt. el art<br />

extenditur ad nonnina debitorurn, vide eumdem Bald, in I.<br />

Iravedem, C. de Izrerr:di/an act. et quod utile dominium<br />

non repellat bypothecariam, vide Gloss. et Bald. in au t hen t.<br />

de restii. et ea, quo: parit infra 111. mca.eem, collat. 8. et<br />

eumdcur Bald. in I. in rebus, C. de jars dot. Et nota, quod<br />

necdúni in generali b y potbeca bonorum veniurrt etiarn quærenda,<br />

( t om ato fait expressa bypotbeca, ut Inc; sed etiam<br />

vcniunt in tacita hypolhera, 1. si usais prrórie, t. §. fin. et<br />

ibi Bald. et I. hoc edittali lì. §. onziribus 2. C. de secund.<br />

mud. et notat Gloss. in diet. 1. fir,. Procederet etiam quod<br />

hie habetur, etsi obligors generaliter bona sua ducat, quod<br />

bona constituit nomine crcditoris se possiderc; lirct in contrarian<br />

sententiam imlinavcrit Bart. in dirt. I. fill, motes<br />

ex uotatis per Gloss. in I. gnanzri:c, §. 1. D. der arguir. po.s-<br />

,ses, idem tenet. Jacob. Butri. et. iii Salicet. iu diet. I. fin. in<br />

tin. et vcriíirarhitur scrundiun cum coustitutum in futuris,<br />

quando rreperit debitor ea possiderc, et sic ressat motivuni<br />

Bart. et idem tenet Alexaud. ubi multas retell in I. 3. §.<br />

incerlani, D. rte acquir. posses. Non tamer/ cornpreirenderet<br />

hair geucralis obligati() ea bona futura, qua arquiruntur<br />

per hæredern debitorir, rit in I. Pardus 29. in prinrip. D.<br />

de pigiror. quod procerlrt erroriditm Angel. ibi, et iaro si essent<br />

gmesita ex bonis defuucti, ut notat Gloss, irr I. asstdais<br />

, C. qui potion. in pign. hub. Si tauten esseri rructus rrsturales<br />

babiti ex re per <strong>del</strong>unctuut obligata, Irene venirent<br />

irr l/vpnlbera, ut in diet. I. Paulus 29. §. si man, /Pia I. et 1.<br />

3. C. in grzila.c ca.sibus pignus, vel hypoth. tacite contrail.<br />

et infra cod. I. 1Iì. et teilet Angel. ubi suprà. Limita cliant<br />

istam legem et siuniles, in caso I. fin. C. de remiss. pignor.<br />

qui est casus singularis. Limita etiam si quis obligaret ontnìa<br />

bona sua , qute irabet. vet liabere sperat; quirt intelligitur<br />

dc spe causata de prrterito, non de causauda de futuro, secundirrn<br />

Bald. notabiliter' in 1. fn. column. 2. C. de packs,<br />

qui et allegat notata per Bart. in I. qui Roma:, §. duo fraires,<br />

iu qusst. 6. D. de verbor. oblig. Dubito tarnen, asrsit<br />

rirrrr


862<br />

Quinta Partida<br />

estas sobredichas, o otras algunas si las ouiere,<br />

que scan semejantes (6) lestas.<br />

LEY VI.<br />

En que manera deuen ser dadas las cosas<br />

a peîios.<br />

Empeñadas pueden ser las cosas, estando<br />

ei. presentes los dueños <strong>del</strong>las, e los otros que<br />

tit% ,, lib. ro las resciben a peños; quier sean las cosas en<br />

N ovis.<br />

Ilecop.: aquel lugar, o en otro. E aun lo pueden fazer<br />

por mensajeros, o por cartas, maguer alguno<br />

(kilos non fuesse <strong>del</strong>ante, con escriptura,<br />

o sin ella. Otrosi dezimos, que quando alguno<br />

empeñare alguna cosa , que 1 doue señalar<br />

(1), o por su nome, o por señales, o por<br />

medida, o por otra manera qualquicr, porque<br />

sea sabida ciertamente, qual es la cosa que es<br />

dada a peños.<br />

LEY VII.<br />

Quien puede empeîiar las cosas.<br />

Los que han (1) poderío de enagenar las<br />

cosas, porque son señores <strong>del</strong>las, estos mismos<br />

las pueden empeñar a otri. E aun dezimos,<br />

que si algunos han derecho en las cosas, que<br />

las pueden empeñar; maguer non ouiessen el<br />

seîiorio <strong>del</strong>las (A). Otrosi dezimos, que si alguno<br />

esperando (3) de auer el seîiorio de al-<br />

verum hoc dictum Baldi, et potiùs inclinarem in oppositum<br />

propter gencratitatem hujus legis, et similium; et quia agitar<br />

de parvo præjudicio, quod non est irr casu, in quo loquitur<br />

Bart. in dicto §. duo jratre.s, ubi in dici. qu æst. G.<br />

tractat de arnissione juris fiuleicornmissi, quod est maxiuri<br />

præjudicii; et quia Bald. nihil dial allegat, ex quo recto<br />

posset fundan cjus dictum; et quia in specie ista lea Partitarum<br />

videtur destruere dictum Baldi, cisura dicit e las que<br />

atiende auer: nisi dicas, quod intelligatur juxta limitationem<br />

Baldi, quod refèrantur hæc verba ad spero in causata<br />

de præ terito, vet de præscnti, et non de futuro; quod non<br />

potest dici, cùm bote lex intendat compreheudere sub hoc<br />

verbo onuria futura, quia obligatio fuit generalis, sub qua<br />

includuntur habita, et habenda, dato quad tulio ex aliqua<br />

causa de præterito non sit spes de eis habendis, ut et patet<br />

in legibus, de qua irta sumpta est, et ex dictis Azoca. C. qua:<br />

res pian. obligar. poss. ir' summa, versic. allot res omnes.<br />

(6) Semejantes. Adde 1. deníque S. D. cod.<br />

LEX VI.<br />

Contrahitur pignons obligatio inter absentes, vel præsentes,<br />

per nuntium, vel epistolam, et sine scriptura vet<br />

ruin ea, cive res sit præseus, sive non, et debet res designara<br />

nomine, signo, vel mensura, vet aliter, ut cognoscatur.<br />

Hoc dicit. Habuit orturn à 1. contrahitur 4. et à 1. creditor<br />

23. §. 1. D. de pavor.<br />

(1) La decae set3alar. Hoc expedit etiam debitori, ne si<br />

alios fundus buis per euro adjiceretur, veniret sub hypotheca,<br />

ex quo de finibus non constaret; expedit etiam creditori,<br />

ne ex uno fiando facti duo, possit in uno jus pignoris<br />

perdi: et vide 1. fo rma 4. D. de censib.<br />

LE VII.<br />

Potest pignorare habens potestatem alienandi: est etiamsi<br />

non sit dominus, si speratur tauten esse, tenebit obligatio,<br />

quando , fuerit doFnjniutu assecutus. Item, si scienti pig-<br />

Titulo XIII.<br />

guna cosa, la empeñasse, ante que ouiesse el<br />

sobrio de ella; si despues que la ouiessc empellada<br />

assi , ganasse el seïiorio , tambicn linea<br />

obligada, como si ouiesse d seïiorio, e la tenencia<br />

<strong>del</strong>la , quando la empeño. E aun dezimos,<br />

que si algund o rne empeîiasse a otro<br />

cosa agena, non le apoderando <strong>del</strong>la, e aquel<br />

a quien fuesse empeñada , fuesse sabidor que<br />

fuesse agena ; maguer despues lesso ganasse<br />

el que la empello, el señorio, con todo esso<br />

non ha derecho en ella , para demandarla (4)<br />

a este que la rescibio a peños. Pero si acaesciesse,<br />

que aquel a quien fuesse empeñada<br />

fuesse tenedor de aquella cosa entonce, y qua,'_<br />

do la ganasse, bien la podria tener en peños,<br />

fasta que cobrarse lo que aula dado sobre ella.<br />

Mas quando rescibio la cosa a peños, si c<strong>rey</strong>a<br />

que era de aquel que gela daua a peños, si<br />

despues dosso ganasse el otro el seïiorio <strong>del</strong>la;<br />

quando assi acaesciesse, iambic, ' la podria demandar<br />

a quien quier que la touiesse, corno<br />

si ouiesse el otro el seîiorio, e la tenencia <strong>del</strong>la<br />

quando la empeño.<br />

LEY VIII.<br />

Corno el personero, o el mayordomo,<br />

dador de algund IiuerJano, pueden<br />

los bienes <strong>del</strong>los.<br />

oguarempeîiar Personero, o mayordomo de algund orne,<br />

noravit rem alienara, et tradidi, et postra domiuium acquisivi,<br />

contrahitur tune pignoris obligatio; et si non tradidi,<br />

non contra hit ur: si autem ignoranti, iudistinctè à mequæsito<br />

domino contrahitur. Itero, qui habet jus in re, potest<br />

illud pignorare. Ifoc dicit.<br />

(1) Los grae Iran. Orturn habet à notatis per Azon. C.<br />

cod. in summa, col. 1. versic. potent quis pignori obligare,<br />

et Gloss. in 1. 1, in princ. super parte (bffcilhss, D. cod.<br />

et ibi vide Bart_ Quid autem si <strong>del</strong>unctus obligavit bona<br />

ha-Terns? an teneat obligatio sequuta adilione hæreditatis,<br />

vide man diai in L 10. lit. 9. 6. Part.<br />

(2) <strong>El</strong> seriorio <strong>del</strong>las. Et ante acquisitionem dominii<br />

illud jus erit obligatum; acquisito verb dominio ex illo jure,<br />

quod ei competebat, cinn obligavit, ipsa res erit obligata<br />

, 1, 3. §. rum ex catara 1. D. qui potar. in paga. had. semils,<br />

si domiuium superveniat ex alia causa, ut declart Bart.<br />

in I. 1. §. in specie, 1). cod. in dietinclmne.<br />

(3) Esperando. Ut si erst albi es aliqua causa debita,<br />

ut in 1. 3. §. 1. qui políor. in piges. had.<br />

(4) Para demandarla. Ex generalibus verbis hujus legis<br />

videtur reprobari dictum Gloss. in diet. 1. 1. in princ.<br />

super parte daffcilíus, I). eod. in lin, gloss. cìrm dicit, quod<br />

procedat hoc, scilicet, ut non detur ei hypotecaria contra<br />

tedium; here tamer' dabitur contra ipsum debitorem obligautem,<br />

cum quo dicto Gloss. tenet etiarn ibi Angel. diceus,<br />

quixl non potent hoc casu referti per dehutorern quæstio<br />

dominii, quia esset allegare turpitudinem suora: contra<br />

quam gloss. in hoc tenet ibi Bart. imb quàd nequc contra<br />

debitorn-n detur hypothecaria, quia cum agatur hypo thccaria<br />

ill rem, pofest relèrri quastio dominii, ut notatur in<br />

1. ira ut et si fur 16. D. commodat. et ista opim o videtur<br />

approbate hic, neque obstabit, quod habetur in 1. sé inter<br />

21. §. 1. D. cod. quia illa lex loquitur in creditore ignorante<br />

rein esse alienar.<br />

LEI V III.<br />

Si majordomos, vet procurator slue mandato rem do-<br />

f,


De los pelios ,<br />

empeñand o alguna cosa de aquel, cuyo personero,<br />

o mayordomo es, sin su sabiduria (1),<br />

e sin su mandado 0); si los marauedis que<br />

rescibio sobre los peîíos, entraron en pro <strong>del</strong><br />

señor, e la cosa empeñada passo a poder de<br />

aquel que la rescibio a peños, entonce bien<br />

la puede retener, fasta que cobre los marauedis<br />

que dio sobre ella. Mas si la cosa non fucsse<br />

passada a su poder , como quier que puede<br />

demandar los marauedis al señor de la cosa<br />

empeñada, si entraron en su pro, assi como<br />

sobredicho es; con todo esso non le puede demandar,<br />

que le de la cosa que tenga por peîios.<br />

Otrosi dezimos, que aquel que tiene en<br />

guarda los bienes ele algund huerfano, si ouiere<br />

menester ele empeñar alguna cosa <strong>del</strong>los,<br />

por pro de aquel que tiene en guarda; que lo<br />

puede fazer ele las cosas muebles (3), metiendo<br />

toda via en pro (/) <strong>del</strong> moco, los marauedis<br />

que tomare sobre los peros. Mas las otras<br />

cosas que son rayz, non las puede empeñar<br />

sin otorgamiento <strong>del</strong> Judgador. Pero si el<br />

guardador empeïiasse alguna cosa de las suyas<br />

(i ), para pagar debda que deuiesse cl<br />

huertano, o por alguna otra cosa, valdria el<br />

mini sui pignori obliget, et tradat, pretio in domini utilitatem<br />

converso, babet creditor re tentionem; sed si non<br />

tradiderit, non potent piguue petere, licèt pretium fuerit its<br />

dorniui utilitatem couversum. Itcrn tutor, vet curator potest<br />

rem rnobilein miuoris pignorare, si pretium in ejus ntilitatem<br />

convertit; sed imrnobilem non potest sine judiris<br />

auctoritate: sed si res tutoris, vet curatoris pro minore pignoretur,<br />

coistra!itur piguus contra t itorenr vet euratorein,<br />

licèt pecunia in miuoris utilitatem non co.nvertatur. Iloc<br />

licit.<br />

(1) Sin su sabiduria. Nam seals, si co sciente, ut in<br />

]. si sine 5. C. ad l'îllejan. et 1. 2. C. si alien. res pion. alala<br />

sil, et infra cod. 1. proxitn, ibi: E se callasse, e non lo<br />

conlrae/dce.sse.<br />

(2) Mandado. Suffìceret, quòd rat um postea baberet, 1.<br />

altana res 211. in princ. D. dc prue. act. et infra cod. 1. P roxima.<br />

(3) De las cosas nuu.dles. Gloss. in 1. curator, C. si<br />

res alien. pign. dal. sit, et in I. tutor in princ. D. de pign.<br />

act. intelligit, nisi sint mobilia, qua servando servari possum,<br />

narn tunc non poterunt obligati sine decreto judicis,<br />

ut in I. lex, qua: lu/ores 22. C. de admin. to/or: et cunt<br />

illa Gloss. tr:utseunt ibi Bald. el Salicet. idear volentes. Tu.<br />

adverle, quia isla lex loquitur iudisliuclè, et tantum exripit<br />

immobilia: nequc ad prirsens utcmini de lege Partitarum,<br />

qua iiisponat id, quod lrabetur in diet. I. les; rina• lutores,<br />

nisi diceres, hoc esse provisurn per 1. 4. tit. 5. cad.<br />

Part. et in L It. tit. 16. ti. Par//f. qua tauten non ita<br />

prohibent al ienationem omnium uwbiiiurn, gum servando<br />

servari possent , sicut protiibet 1. lex, guar dolores ; et ideò<br />

forra de isto jure l'artitaruau tu tor posset oltligasre bona<br />

mobilia, etiarn gum servando serva ci possent, etiarn sine<br />

judicis decreto; nisi essest servi, de guitars habelur in diet.<br />

1. 1S. et in diet. 1. lux qua . lu/ores, ergila to seien.<br />

(4) Via en pro. lsta lex tarit, quhd etiarn in aliis coniractibus<br />

ultra mu luuni debeat prubari , pecuuiam esse<br />

versaru in utilitatem miuoris, et ita in terniinis hulas legis<br />

tenet Bart. in I. curator , C. si res alien. pian. Arda sit:<br />

vide qum dixi in 1. 3. tit. 1. cad. Partit. in gios: 2. et in<br />

gloss. final.<br />

(5). Dc las stores. Afide 1. ci si is 9. C. de prced. minor.<br />

&c. 865<br />

ernpeîiamiento contra el guardador; maguer<br />

el moco non fuessc tenudo ele pagar la debda<br />

, porque non ouiesse entrado en su pro.<br />

LEY IX.<br />

Como puede ser emper"iada, o non , la cosa<br />

agena.<br />

Cosa agena non puede ser empellada, sin<br />

mandado de aquel cuya es. Pero si alguno<br />

la empr_ïíassc, e despises que lo supiesse cl seîior,•<br />

lo consintiesse (1), o lo ouies se por firme<br />

(2), o estando <strong>del</strong>ante quando la empeîiaua,<br />

e se callasse (3), e non lo contradixesse;<br />

estorce valdria el empeîiamiento, tambien como<br />

si cl lo ouiesse fecho, o otro por su usandado.<br />

LEY X.<br />

Como puede orne empeñar , o non, la cosa que<br />

dio a otro en pegos.<br />

Empeñando algue orne su cosa (1) a otro,<br />

si despues de esso quisiere empeñar aquella<br />

LEY IX.<br />

Non potest res aliena pianori obligari, nisi dominai<br />

mandante, vet præseilte, et non contnadicente, vet post-<br />

Tram scit ratificante. Hoc licit.<br />

(1) <strong>El</strong> seìror lo consir:/lesse. Induci potest ad quarstionern<br />

isla lex, si rnaritus de conseesu usoris tacit majoriam<br />

de re uxoris, ipsa cousenl.iente, ita, et tauter ( l aird rnarit us<br />

disponeret ut de re sua ipsius mariti, quòd si postea marltits<br />

revocet m ajoriam, grata talis res ru rruebit aped maritali,<br />

et unit reddet ad uxorem; ad Tram qurrstioeem pnleris<br />

ieducere notabile dictum Baldi, quòd ntagis facit in I.<br />

1. C. ci lrnr[S c.r pl u nilms appell. versic. item firms° pone<br />

minor, quern vide: forte lament si malaria ex tali re licret<br />

fits liliuni continual-an, videretur diceudum, quixl res deberet<br />

nlancrc iilio ex defectri causa linalis, vel quòd reserti<br />

debeat ail n urtreni: tu cogita.<br />

(2) Por fame. Afide I. aliena res 20. in princ. D. rte<br />

pian. action. ex quo iufcrtur, secundiun ltiparu in 1. I. D.<br />

cod, column. 4, quòd si dominus, qui ballet electionem rein<br />

seam veudieandi à creditore, vet agendi contra debitorem,<br />

ut pigous rcddat, justa Glos. courmuniter apprubatam in<br />

cap. c.r prrrsenlium, isto tit. si elie;at ague contra debitorem,<br />

ccrsctur aprobare pignus, nisi contrarian protestetar.<br />

(3) E .se callasse. Nota hoc, quia aliud volt Bald. in<br />

1. .sisine, C. ad selli an. a hi vult, iroll srfticere tariturnitaterl<br />

tanti( nl sine glia at' tir indicativo Consensus, per I. fderas'sor<br />

2.6.§. paler 1. D. de pruno(. Salirei. tarnen, et<br />

Paul. ibi teneut post Gloss. ibi, quòd Me its isla lege habetur.<br />

LEX I.<br />

Cirro quis duobris diver.sis temporibus rem obligat, nihil<br />

agit sine mandato creditoris pruni, teucturquc secondo<br />

tribal piguus dare, et pro contntissa fraude pun ietur judiris<br />

arbitrio. idem dc co, qui pignorat rent alieuain ignorante<br />

creditore. Sed si pigrus tantuul valet, sicut utrique debetur,<br />

valet , et tenet pignorls obligati °. Doc dicit.<br />

(I) Su casa. Et sic loquitur de pignore speciali: undè<br />

ista lex non procederet in obligatioue generali bonornen<br />

quia si ita intelligeretur,. esset iuterdicere hominibus con-


8 GQuinta Partida.<br />

Titulo<br />

cosa misma otra vez, non lo podria lazer, sin<br />

sabiduría (`A), e sin mandado de aquel a quien<br />

la quia empellado primeramente. Fueras ende,<br />

si la cosa valiesse tanto (3), que cumpliesse a<br />

pagar amos los debdos. Ca entonce bien la podría<br />

empellar sin su sabiduria, por tanto quanto<br />

valiesse demas de aquello que el aula sobre<br />

ella. Otrosi dezimos, que si algun orne ouiesse<br />

empellado alguna cosa a algun o rn e, poe.<br />

tanto quanto valia, e despues desso empeñasse<br />

aquella cosa misma a otro, sin sabiduria,<br />

e sin mandado de aquel que la tiene en pehos<br />

; que es tenudo (4) de dar otro peño alguno,<br />

al segundo orne a quien la aula empellada,<br />

que vala tanto quanto aula recebido <strong>del</strong>.<br />

E aun demas desto, pue<strong>del</strong>e poner pena (5)<br />

el Judgador <strong>del</strong> lugar segun su aluedrio, por<br />

este engallo que fizo, de empellar vna cosa a<br />

dos ornes, por mas que non valia. Esso mismo<br />

dezimos que dare ser guardado, quando<br />

alguno empeña cosa apena (6), non lo sabiendo<br />

aquel que la recibe en pedos.<br />

trahendi potentiam, secundam Angelum in 1. 1. C. de crim.<br />

stellion.<br />

(2) Sin sabiduria. Afide 1. tutor 16. §. 1. D. de pignor.<br />

action, et L et gore nondum 15. §. final. D. de pignor.<br />

(3) Yaliesse tanto. Adde 1. si quis in pignore 36. §. final.<br />

D. de pign. action.<br />

(4) Es tenudo. Approbat secundam opinionem Gloss.<br />

positam in 1. cunz debdor , D. de pían. action. licèt Doctor.<br />

ibi tencaut primam.<br />

(5) Pena. Adde dici. 1. tutor 16. §. 1. et 1. si quis zii<br />

pignore 3fi. §, fin. D. pign. action, et 1. 1. C. de crzm. stellion.<br />

ubi habetur, quòd liberabitur ah hoc crimine, si creditoribus<br />

dehitum offerat: et vide ibi doctrinara notabilem<br />

Salis. quando in <strong>del</strong>ictis sit locus peenitentiæ, et vide 1. 1.<br />

C. ne tutor, vet curator ved. condite.<br />

(6) Cosa apena. Afide 1. tutor 16. §. 1. et 1. si quis in<br />

pignore 36. §. fin. D. de pign. actrone.<br />

LEX XI.<br />

Non potest creditor sua auctoritate pignora debitoris'capere<br />

sine judice, nisi ex pacto ei liceat; et si fecerit, restituet<br />

pignus, et perdet debitum, solvetquc Regi valorem debiti.<br />

Hoc dicit.<br />

(1) Prendar. Adde 1. pen. C. de pign. action. et 1. 3.<br />

C. vi donor, raptor. et 1. exlat 13. D. quod met. taus. et 1.<br />

si quis in lantam 7. C. unde vi, et 1. 11. tit. 9. 7. Partit.<br />

quæ lex est valdè notabilis, et 1. 5. tit. 14. 1. 3. Ordin. Regal.<br />

et I. 14. tit. to. 7. Part. et 1. 1. et 6. tit. 11. lib. 5.<br />

Ordin. Regal. et 1. credltores 7. et ibi Bart. D. ad L. Jul.<br />

de vi privat.<br />

(2) Cosas de otro. Sufficit, quód bona fide possideat<br />

illas, ut in 1. et non tantum 19. D. de petit. Furred.<br />

(3) Merino dirla tierra. Non ergò sufficeret jussus judicis<br />

incompetentis, ut bic; sed debet esse judex , sub cujus<br />

territorio est res, quæ capitur, qui et diceretur competens<br />

ad excusandum à pana hujus legis, licèt ex aliqua causa<br />

ejus jurisdictio quoad illarn causarn polecat declinaci, secundìrm<br />

Alberic. post Guilliel. in dict. 1. extol, col. 2.<br />

(4) Lo pudiesse. Adde 1. peu. C. de pign. act. et 1. creditores<br />

'3. C. dc pign.<br />

(5) Pierda la demanda. Et sic babes hic, jnnctis verbis<br />

præcedentibus hujus legis, quòd si quis occupat unam<br />

rem debitoris, non solùrn amittit jus, quad babebat in illa<br />

re; sed etiam jus totius debiti: undè reprobari videtur opinio<br />

Joan. posita in Glos. 1. eztal, D. quod met, taus. quæ<br />

TIII.<br />

LEY XI.<br />

Corno non <strong>del</strong>le ninguno prendar a<br />

mandado <strong>del</strong> Judgador. otro, sin<br />

Prendar ( 1 ) non deue ninguno las cosas<br />

de otro (2), sin mandarlo <strong>del</strong> Judgador, o <strong>del</strong><br />

Merino de ]a tierra (3). Fueras ende, si ouiesse<br />

puesto pleyto con su debdor, que lo pu -<br />

diesse (ti) el fazer por si, sin mandado <strong>del</strong> Alcalde.<br />

E si alguno contra esto fiziesse, tenemos<br />

por bien, e mandamos, que torne la<br />

prenda a su dueño, e que peche la valia de<br />

la debda al Rey; e demas, que pierda la demanda<br />

(5), que aula contra aquel que assi<br />

prendo.<br />

LEY XIÍ.<br />

Quales pleytos pueden ser puestos por razon<br />

de los pedos, e quales non.<br />

Todo pleyto, que non sea contra derecho,_<br />

erat communiter approdata, et tenetur aliorum opinio in<br />

princ. dicta Glossy relata, quæ et fuit Azon. ut palet ex<br />

ejes dictis, C. onde vi, in summa col. 5. versic. est et constitutao<br />

Dici Marci; nisi velis dicere, quód isla lex non dicit<br />

de jure totius debiti, sed de jure pignoris, ut apertiüs vult<br />

in 1. 14. in fin, tit. 14. ead. Part. vide tarner' qua ibi dixi.<br />

Et nota, quod peque debitorem fugientem cum re, vel pecunia<br />

mihi debita possum sapere propria auctoritate, quando<br />

copia judicis haberi potest, ut habetur in I. si altica 7.<br />

§. bellsíme 3. D. quod vi, aut clam, tradit Joan. de Plat.<br />

in 1. nemo carcerem, col. 7. C. de exact. tribut. lib. 10,<br />

Nota etiam, quad, et siquis debeat mihi annuum reditum,<br />

non possum eum detinere, ut solvat; licét dicatur, quod<br />

ego sum in possessione, qua ipse me vult spoliare, ut in<br />

cap. querelam. 24. de elect. nam nulla est possessio personalium<br />

obligationum, 1. fin. D. quorum bonorum, et notat<br />

Cirros in 1. si certis annis, C. de pactzs, nisi proestatio esset<br />

realis, ut nolatur in 1. sciendum, D. qut.aliad. collant. et<br />

sic ita detinens, vet res ejus capiens, caderet à jure suo, secundùm<br />

Bald. in L 1. in 2. lectura, column. 8. in fin. C.<br />

unde vi, qui 'et allegat .ad hoc diet. 1. extol; limitat tarnen,<br />

nisi hoc fàceret ex sua jurisdictione, ut quia erat dominus<br />

temporalis suorum vassallorum: nam consuetudo, sermsdum<br />

earn, etiam in propria causa dat jurisdictionem. Si tanrerr<br />

violentia fieret in rebus fidejussoris, non perderet jus<br />

crediti quoad creditorem principalem; quod satis probatur<br />

hic, cum dick: Contra aquel que assi prendo, et tenet Al-<br />

Eerie, in diet. 1, extol, versic. item quarrit ipse Guilliel. Si<br />

tamen inquilinos cesset in solutione pensionis, an possit<br />

dominus claudere ostia domos locatæ propria auctoritate,<br />

vide 1. 1. G. locali, et per Alheric. in. dicta 1. ea-tat, qui<br />

dici[, quod de consuetudine servatur, quod possit propria<br />

auctoritate. Et an exigatur sententia super arnissione hujus<br />

jul is, Albericus post Jacob. de Raven. in diet. 1. extat in<br />

fin. column. 2. tenet, quòd sic: Bald. ibi tenet contrarium,<br />

ex quo per illam legem est prodita exceptio, et non petitio;<br />

et per naturam exceptionis non potest provocara ad sententiam:<br />

tu tene, quòd competit exceptio ipso jure: si tarnen<br />

velit intentare actionem, ut jure pignoris, vel crediti, privetur<br />

per sententiam, potest illam intentare, secundùrn<br />

Bart. in 1. credilorc.c, D. ad Leg. Julzam de vi privat. in<br />

fin. allegat 1. meturn 9. §. sed quod prcetor 3. D. quod metas<br />

causa.<br />

LEX XII.<br />

Pacta apposita contra lenes, vet bonos mores, ut si par-.


Lep :, nin contra buenas costumbres, puede ser pues-<br />

" " so sobre las cosas que dan los ornes a peros.<br />

1Vrivis. Mas los otros non deuen valer..E porende <strong>del</strong>lecup.<br />

zimos, que si algun orne emperlasse su cosa a<br />

otro, a tal pleyto, diziendo assi : Si vos non<br />

quitare este peno fasta tal dia, otorgo que sea<br />

vuestro dende a<strong>del</strong>ante, por esto que roe prestaos,<br />

o, que sea (I) vuestro comprado; que atal<br />

pleyto como este non deue valer. Ca si atal<br />

postura valiesse, no querrian los ornes rescebir<br />

de otra guisa los peros, e vernia porende<br />

<strong>muy</strong> gran daño a la tierra: porque guando<br />

algunos estuuiessen <strong>muy</strong> cuytados, empeîiarian<br />

las cosas, por quanto quier que les<br />

diessen sobre ellas, e perderlas van, por ial<br />

postura como esta. Pero si el pleyto fuesse<br />

puesto de guisa, que si el peño non le quitasse<br />

fasta dia cierto el que lo empeño, que fuesse<br />

suyo vendido, e <strong>del</strong> otro comprado, por<br />

tanto precio, quanto le apreciassen ornes buenos;<br />

tal pleyto dezirnos que valdria, assi corno<br />

diximos en el Titulo 0) de las promissiones,<br />

de los pleytos, e de las posturas, en la ley que<br />

fabla en esta razon.<br />

LEY XIII.<br />

Que departirniento ha , entre los peros que dan<br />

los Judgadores, e los otros que se dan onus<br />

ornes a otros de su voluntad: e que derecho<br />

ganan en ellos.<br />

Entre los períos que dan los ornes vnos a<br />

tes convenerint, ut ad certam diem debito non soluto, pignus<br />

sit creditoris, non valent; sed si convenerint, ut, in<br />

termino non soluto debito, res sit empia creditori pro justo<br />

pretio bonorum hominem arbitrio taxando, valet convcntio.<br />

IIoc dicit.<br />

(1) O que sea. Per istum text. irnpugnari videtur illud,<br />

quod de doctrina Bart. dixi in 1. 41. tit. 5. 5. Part. in glos.<br />

1. nisi dicas, quòd ista lex procedat, quando constaret ex<br />

mente contrahentium, quòd res maneret creditori pro debito,<br />

non referendo se ad pretium justum; hoc enirn est reprobatum;<br />

si tarnen constaret, quòd retulerunt se in pretio<br />

ad arbitrium bori viri in æstimatiore rei, vet probabiliter<br />

ex qualitate personarum contrahentium, vet ex aliis circumstantiis<br />

ita præsumi deberet, et tune procedat doctrina<br />

Bart. de qua dixi in dici. gloss. tu cogita.<br />

(2) En el Titulo. Vide I. 41. tit. 5. cad. Part. et quæ<br />

ibi dixi.<br />

LEX XII I.<br />

De los peros, &e.<br />

Pignus judiciale in causam judicati non est obligatum,<br />

donee creditori tradatur; sed pignus conveutionale edam<br />

citra tract sola conventione obligatur: et si antequam<br />

judiciale creditori tradatur, alii illud debitor obliget,<br />

potion est ultimus. Hoc dicit.<br />

(1) Entreguen. Realiter; neque sufficeret, si nnntius<br />

ostendens sihi ad oculum possessionem diceret: Immito le<br />

in possessionem illias rei, imò oportet, ut ingrediatur earn,<br />

ut declarat Bart. in 1. 1. in priucip. in 4. qurest. principali,<br />

D. de acquir. poss. licet seeds sit in possidente, qui potest<br />

in allear translèrre possessionem per aspectum, 1. quod<br />

meo 18. §. si vend/Lorenz 2. D. de acquit. poss. 1. 6. tit. 30.<br />

865<br />

otros, auinicndose entre si mismos, por razon<br />

de alguna cosa que auieu a dar, o a fazer, e<br />

entre los otros pcîios que mandan entregar los<br />

Judgadores, en razon de fazer -cumplir sus<br />

joyzios, ha departitnieuto. Ca las cosas que<br />

mandan dar los Judgadores por pcîios, non<br />

son obligadas, fasta que entreguen (1) Bellas,<br />

a aquellos a quien las mandaren dar. Mas los<br />

pcîios que obligan los ornes vnos a otros, assi<br />

como sobredicho es, luego que son otorgados,<br />

maguer que non ayan 0) la tenencia Bellos,<br />

aquellos que los resciben a pedos, fincan a<br />

ellos obligados. E si acaesciesse, que los lehos,<br />

que matidassen dar los Judgadores, assi<br />

corno de saco es dicho, los ernpeîías;e el señor<br />

dcllos a otri, en ante que el Judgador' (3) etliregasse<br />

dcllos, a aquel a quien los auia mandado<br />

dar; dezirnos, que entonre mayor derecho<br />

ha en los pcîios, este a quien lucren obligados<br />

a postremas, que el otro a quien los<br />

mando dar el Judgador, e non los entrego.<br />

LL X I V.<br />

Que derecho gana orne en la cosa rple es oWlIgada<br />

a peîios.<br />

Empeñando algun orne la caria de donadio,<br />

o de compra de alguna su heredad, o casa,<br />

eutiendese que se empeña la heredad , o la<br />

casa, sobre que fue fecha la carta; tambien<br />

como si fuesse apoderado (1) de la possession<br />

<strong>del</strong>la, aquel a quien la en,peno. Otrosi dezi-<br />

3. Part- et declarat. Paul. in I. non est mirunz, D. de pign.<br />

art. vide quæ dixi in dirt. I. G.<br />

(2) Noir a) un. Ad le 1. 1. in prior. D. de pige. art. et<br />

I. res lì,yrotlreerr 5. Q. inter pignus 1. 1). de pian. et §. ikm<br />

Scroianrr Instil. de fiction.<br />

(3) .ludgndor. Sends esses si obligasset, posteaquùm ex<br />

canna judicati captum esset pignes, tit in 1. si et jure ln.<br />

D. (pni polio,' in pi .m. Lab. uhi et Gloss. et I. is nui 5. Q.<br />

poslqurrm 4. 1). at hi poss. legator.<br />

LE .P T7 f:<br />

Pignorando quis instruntenttim emptionis vet donalionic<br />

rei, intelligitur rem pignorare, sleet si pussessitucnr rei<br />

creditori tradislisset; et isle creditor potent à debitore, vet<br />

ejus Idereclibus potere, ut. piguus ei tradatur: sod si ante<br />

trailitionem pigniis aid pignoretur, vel alienctur, et tradatur,<br />

pries ad <strong>del</strong>iitem contra dcl,itorem ages; et si id consegui<br />

non pestesI, tune age ton Ira rei pignorata: possessorent<br />

; nisi autequàar alienctur, vcl pignoretur , vcl tradatur<br />

secundo, pries super pignore cunt debitore litigabat; quia<br />

est in ejus electiiuc contra quern relit a ltere. Doe licit.<br />

(1) Como si jiu'.sse apoderado. Isttiti verbo hr non est in<br />

I. 2. C. qua, res pr n. obtig. poss. dc qua ista strut est:<br />

non tamer intelligas, quòd ex hoc viiletur tradere rent, eujus<br />

instrurnenturn tradiiiit , sed tantum jus pignoris constituere,<br />

sou rem pignori obligare, ut declarat Aso C.<br />

gam res prnor. obligan. possess. in summa, et Gloss. in<br />

diet. I. 2. negre obstat., quod habetur in I. 8. tit. 3. 3.<br />

Parlü. et in I. 1. C. de clonal. quia ibi pra'cesserat routractus<br />

douationis, et sic nil enirutu, si traditiu iustruurento-


866 Quinta Partida<br />

reos, que pues que la cosa es empeî"inda, que<br />

aquel que la recibe a pelios, puede demandar<br />

a aquel que gela empedo, o a sus herederos (2),<br />

que le entreguen (3) <strong>del</strong>la. E si por aueutura,<br />

aquel que ouiesse empellado la cosa a ano, en<br />

rum operetur possessionis trail tionem; hic verb nulla alia<br />

conventio prrecessit, et salis est , quòd traditio instrumenti<br />

operetnr constituliouem pignoris, ne duæ improprietates<br />

coneureant, contea 1. 1. C'. de dolls promis. et hoc nota,<br />

quia servit ad elfectum, de quo per Gloss. in §. item Serviana,<br />

instil. c/c action. super parte nihil in/erect, et quod dici,<br />

probatur ex hac lege, cum dici¡: Entiendese que se empeña<br />

la heredad. etc.<br />

(2) 0 a sus herederos. Vide I. cum notissimi 7. §. 1.<br />

C. dc prrrscripl. 30. vet 40. annor.<br />

(3) Que. le entro, rei. Ilypothecaria namque nudam possessionem<br />

advocat, ut in I. si cum vendilo¡ 66. D. dc ecictiotr.li.t.<br />

nota , hic colligi, qualiter sit formaudus libellus<br />

hypothecaria: debet entra concludere ad traditionem possessiorris,<br />

vel retineuclurn in carrsam pignoris, ut et notat Bart.<br />

in 1. final. C. si ¿inns ex pluribus, libro 3. C. ubi et (licit,<br />

quòd non vitiaretur libellus, si alternative concludat, quòd<br />

solvat debiturn, vet tradat possessionem pignoris; et idem<br />

notai Abb. in ca pit. ex litfe,Le de pignor. 3. notabili, et vide<br />

Bart. its 1. si fundas, §. in vendica/ione, D. tie pignor. et<br />

in 1. rem. alienam, I). de pignor. action. Et in libello hypothccariee<br />

petantur etiarn fructus, vide in 1. quamvr's 3. et<br />

ibi vide per Salicet. C. in quibus coats. pt 're. vel hypolh. tacite<br />

contrib. non tarnen potent peti vigore conventionalis,<br />

vet legalis hypothecæ interesse causatuua ex mora vigore<br />

obligalionis corrtractæ pro principali debito, vel sorte; nisi<br />

expresse de hoc cautum esset, ut in 1. Lucius, D. qui polrar.<br />

er pigi. hab. tenet Bart. in I. Lucius 13. D. de aliment. et<br />

cibar. legai. et tradit Bald. novellus i n tract. de dole, folio<br />

9. column. 4. quern vide.<br />

(4) Entregado. Nota hæc verba ad ea, qua postea dico<br />

in gloss. super verbo primeramen/e.<br />

(5) Primeramente. Concordat authent_ hoc si debitor,<br />

C. de pignor. Et limita primò islam legern, nisi debitor, qui<br />

bona lrpothecavit, constitueret se ea nomine creditoris possidere;<br />

nam si tune aliquid animal-et, et sic alienando creditori<br />

possessionem interverlerit, tune creditor potest (nulla<br />

ebani excussione debitoris (acta) altere condictione ex leg.<br />

fin. C. rte seguir. poss. ad recuperandum possessionem contra<br />

earn, in quern alienatio facts est, secuudirm Jacob. Butr.<br />

quern refert, et sequitur Bald. et Angel. in diet. 1. fin. in<br />

princ. et licit perpetuò menti tenendurn; et hoc dictum satin<br />

probatur in ista lege Partitarum, cùm super-ins dicit:<br />

An/e que ouiessc en/regado la possession <strong>del</strong>la a quien la<br />

empcîdo: et vide quad notat Bald. in 1. 1. versic. quaro quid<br />

.si dcbilor, C. de recor. his qua: in fraud. alien, sum!, et adde<br />

Angel. in 1. 2. §. /tae actione, D. vi bon. raptor. et ibi,<br />

quod Bononierises rnultirrn utuntur isto precario, et quòd<br />

fait intendo, sea inveutio Uber. de Bobio.<br />

Secundó limi la, ut edam ex isla lege probatur ibi, clam<br />

superiùs dicit, Entregandole <strong>del</strong>la, quando fuit tradita possessio<br />

ei, in quern fit alienatio: si tarnen qui possidet possideret<br />

nomine debitoris; turpe belie daretur hypothecaria contra<br />

eum, quemachnodirm contra debito•em, secundùm Bald.<br />

in authent. sed /iodic in princip. C. de action. et obligat.<br />

Tertio limita, si ageretur contra nomen debitoris mihi<br />

obligatum; nam possum, nulla !beta discussione contra debitorem,<br />

secundùm Cinurn, Albericum, et Bartolum in I.<br />

nomen, C. gum resa- pin. oblig. poss. et per Bart. in 1. si<br />

eonvenerit, la 2. in principio, D. de pigri. act. Contrarium<br />

tamer( tenet Baldus in 1. hauedem, C. de pored. action. et<br />

est quæstio satis (labia, ut ex rationibus Doctorum poteris<br />

videre, et per Salie. in diet. I. nomen, qui tenet opinionem<br />

Baldi. Milli satis placet (mini() Bartoli, Alberici, et aliorum<br />

cum eo tenenliurn, quarts dixit esse magis communem Angel.<br />

de Aret. in §. item Serviana, Instil. de action. et tenet<br />

Alexand. consil. 15. 6. volum. viso, et considerato themate,<br />

col. final.<br />

. Titulo 'XIII.<br />

ante que ouiesse entregado (4) la possession<br />

<strong>del</strong>la a quien la empeîio, la diesse, o la vendiesse,<br />

o la empeîiasse, o la enagenasse a otro,<br />

entregandole <strong>del</strong>la; este a quien fue empedada<br />

primeramente (5), deue demandar al que<br />

Quarto limita, nisi agatur contra unum ex re fs, qui est<br />

corn alio priucipaliter obligatus, ut in 1, mutter's'<br />

ubi<br />

Gloss. et Bart. 1). qui pallor. in pion, hab. Bald, in die<br />

auth.<br />

t.<br />

sed hodre• ; et vide in materia per Bodericum Suare<br />

i<br />

in repetitione 1. post rem judicafam, D. de re Judie, for.<br />

130. column. 2. super quadam 1. Fori, ubi exempliticat hoc<br />

in pluribus haredibus, et idem tenet Albericus in diet, authent.<br />

hoc si dcbilor.<br />

Quinto limita, dummodò opponatur isla exceptio praposterationis<br />

ante litern conteslatam, ut tradit Bald. in 1.<br />

2. cornmun. divid. ibi tarnen dicit, quòd debet pendente<br />

processu doceri de inopia, cam alias sibi non sit aperta via<br />

agendi.<br />

Sextb limita, nisi fiscus agat hypothecaria ob tributa<br />

non solista, ut in 1. cam possessor 5. §. fin. D. de censib.<br />

Joan. de Platea in 1. 1. column. 2. C. dc conven.Pisci debit.<br />

lib. 10.<br />

Septimò limita, et intellige, quod hic habetur, quando<br />

qui, agit hypothecaria contra tertium possessorem, et sic<br />

per viam agendi; quia prius debet fieri discussio in bonis<br />

principalis debitoris: secus tanner esset, si contra tertium<br />

possessorem exciperetur de potion jure sua hypothecæ comparando<br />

, ad impedieudum executionem per cum petitarn in<br />

re hypothecata: narn tunic non esset necessaria talis discussio,<br />

ut probatur in 1. à Dico Pio 15. §. 4. vers. sed et illud, D.<br />

de re judic. ista etenim jura, ut exorbitautia et corrcctoria<br />

jures antiqui, non suet extendenda extra suos terminos; et<br />

quia non est tanta ratio, quando per viam excipiendiprosequitur<br />

guns jus sua hypothecæ, sicut quando per viam agendi:<br />

quia facilius paratur exceptio, quam actio, 1. Janes genlium<br />

7, §. 3. vers. igitur nuda, D. de parti,, 1. etiam 6. D. de<br />

compcnsat. et quia majori nititur sequitate exceptio, (Nam<br />

actio, I. qui aquilate 12. D. de doli except. Ila tenet Bald.<br />

novellas in suo tract. de dote, fol. 35. column. 1. versic.<br />

vi csimum (martian. privilegium, ubi vide.<br />

Octave. limita, quando , lite jam contestata super hypothecaria<br />

, et fàcta Iegitima discussione, supervenerunt de<br />

novo aliqua bona debitori; narra tune procedet judicium, et<br />

non potent reus excipere, quod fiat priùs excussio in bouts<br />

qua supervenerunt: ita teuueruut Petrus, et Cn, in authent.<br />

präsente, C. de frdtjus. Bald. in 1. perempforias, colurn.<br />

penult. C. sentent. rescind. non posse, versic. quaro facia<br />

fuit executio , et Paul. de Castro in 1. fin, in princip. D. si<br />

cert. pet. per text. singularem ibi in versi¡.. sed si cum Selo,<br />

et Salir. in diet. authent_ hoc si debilor, in fin. Contrarium<br />

tamer) tenet Rayn. de Forli. in diet. authent. pressente, et<br />

Jacob. de Bello viso in authent. de fdejussor. in §. sod neque,<br />

Ludovic. Bo rn. in 1. stipulatio osta, in princ. D. de<br />

novi open. nuntiest, et in harm partem inclinat Alexand. in<br />

addii. ad Bald. in dirt. 1. peremptorias , et consil. 100. col.<br />

penult. 5. volum. incipit discussis his omnibus, ubi tradit<br />

responsiones ad fundamenta Petri, et Cini, et Pau l. de Castr.<br />

et ad dirt. 1. final. et idem tenet Alex. in diet. 1. fin. in<br />

princ. ubi et Jaso, et ista ultima opinio milli placet, tanquàm<br />

aquior, et justior , et benè Tacit, quod habetur in cap. insinuante<br />

25. de offre. <strong>del</strong>eg.<br />

None. limita, quando debitor cessit bonis; nam tune<br />

nulla lacia excussione potent agi hypothecaria contra tertios<br />

possessores, secundùm Bart. post alios quos ibi relert,<br />

in authent. de fidejussor. §. sed !segue.<br />

Decimò limita in pignore prætorio, in quo non regairitur<br />

excussio , si forte ru issus cecidit à possessione, secundiarn<br />

Bald. in diet. 1, 1. C. de revue. his qua in fraud. alien.<br />

,cunt, versic. sed ego quaro, et per Jason. in 1. creditor 2.<br />

D. si cert. petat.<br />

Uudecimò limita, nisi ageretur Salviano interdicto; nam<br />

posset agi culla excussione facta, ut vult Socin. consil. 8.<br />

col. 2. vol. 3. incipit in qucvstione, qua vertitur inter illur-


De los peños, &e.<br />

gela auia empeñado, todo aquello que le auia<br />

dado sobre ella. E si lo pudiere <strong>del</strong> cobrar (6),<br />

deue dexar estar en paz (7) el otro que la tiene.<br />

E si lo auer non pudiere, nin cobrar, de<br />

aquel que gela empeño, estonce puede demandar<br />

la cosa quel fue empeñada, a aquel<br />

que fallare que es tenedor <strong>del</strong>la, e non ante.<br />

Fueras ende, si aquel que auia empeñado la<br />

cosa, la vendio, o la enageno, despues quel<br />

mouio el pleyto (8) sobre ella, aquel a quien<br />

era empeîíada. Ca entonce, en su escogencia<br />

seria, de le demandar luego primeramente<br />

tal debda, a aquel que gela auia empeîíada,<br />

o la cosa, al que fallasse en la possession <strong>del</strong>la,<br />

a qual d ellos mas quisiere.<br />

trissimum; allegat notata in §, item Serviana, Instil. ele<br />

action. et in 1. rem alienam, D. de prnor. action. quod ego<br />

non credo verum in casu bujus legis, et dicta authent. hoc<br />

si debitor, et aperte videtur confuudi hoc dictum per istam<br />

legem. Neque in hoc reperio differ ēntiam inter hypothecariam<br />

, et Salvianum intecdictum; et Socin. non probat dictum<br />

suum.<br />

Duodecimò limita, nisi pendente processo super hypothecaria<br />

constaret de inopia debitoris, et sic fìeret discussio;<br />

quia sufficeret , ac si ante litern contestatam fact, esset,<br />

Bald. per text. ibi in 1. cum testamento 4. C. de testan,.<br />

enanum.<br />

Decimortertiò limita, nisi debitor sit absens, Gloss. in<br />

diet. authent. hoc si debdor: et idem dic in præsentibus, si<br />

tarnen conveniri non possent, secundìun Ciu. et Alberic. ibi.<br />

Decimoquartò limita, si notorium sit, debitorem non<br />

esse solvendo, Gloss. in 1. fin. D. si cert. pet.<br />

Dccimoquintò limita, quando debitor alienavit rem hypothecatarn<br />

lite pendente, ut hic babes, et tenet Gloss. Angel.<br />

et alii in diet. authent. hoc si debitor, et firmat Angel.<br />

Aret. in §. item si qu¡s in fraudem, in fin. 4. coluro. versic.<br />

unum lumen terse menti , Instil. de action.<br />

Decimosextò limita, ut per Socin. consil. 11 S. primo aspectu,<br />

2. volum. duplicato in cousit. 75. volum. 4.<br />

Decimoseptimò limita, ut colliges ex Philippo Corneo<br />

consil. 55. volum, 3. littera S.<br />

Decimooctavò limita , si discussio esset impossibilis , ut<br />

quia fuit præscriptum actioni personali, et supersit sola bypothecaria,<br />

juxta notata per Gloss. Bald. et Salie. in 1. 2. C.<br />

.de lait. prin. ita colligitnr ex notatis per Bart. post Dccium<br />

in 1. !líarcellus, col. fun. 1). de frdrjussor. et in I. cum quzs,<br />

§. si quis pro reo, D. de solution. Bald. in aut bent. sed hodie,<br />

fin. quast. C. dc action. et oblrg. ubi et Salicct.<br />

(6) Cobrar. Et quid si bona lint in divcrsis territorüs?<br />

an ad omnia debet priùs agere? Vide quod dixi in 1. 9. tit.<br />

12. cad. Part. et Alex. consil. 84. col. fin. 3. vol.<br />

(7) Estar en paz. Procedit hoc etiam in tacita hypotheca<br />

legali, 1. Mosdzzs 47. D. de jure /isci, Bald. in 1. 1.<br />

col. 3. C. commun. de legat. et in 1. 3. C. de furred. action.<br />

et etiam in dote; uncle si maker veut agere hypotbecaria<br />

contra tertios possessores, non potest nisi priirs facia ista<br />

discussione in bonis mariti , gloss. notabilis in 1. ubi actinic,<br />

C. de jur. dot. et ibi Ciu. 11. quast. et Bald. col. 6. et Bart.<br />

in I. si constante in 2. part. 3. partis, D. solut. matrim. et<br />

Tom. II<br />

LEY XV.<br />

Coma finca en salud el derecho que<br />

la cosa empeîíada , maguer mude<br />

o se alejare.<br />

867<br />

orne ha en<br />

su estado,<br />

Cambiando (1) su estado la cosa, despues<br />

que fuere empeñada ; como si fuesse casa, e<br />

se derribasse; o si fuesse tierra calua, e pusiesse<br />

en ella majuelo, aquel cuya fuesse, o<br />

plantasse y arboles; o se mudasse en otra manera<br />

alguna semejante ( c2) fiestas, con todo esso,<br />

en saluo finca su derecho en aquella cosa.<br />

al que la tenia en peños. E si aquel que fuesse<br />

tenedor de tal cosa como esta sobredicha,<br />

non fuesse el señor <strong>del</strong>la, e teniendola a buena<br />

fe (3), cuydando que era suya fiziesse y alguna<br />

mejoria; entonce aquel a quien fue empeîíada<br />

, non le podria desapoderar <strong>del</strong>la , fasta<br />

que le diesse las despensas (4), que paresciessen<br />

manifiestamente, que auia fechas a pro<br />

de la cosa empeîíada. Otrosi dezimos, que si<br />

aquel que tiene (5) la cosa en peños, faze alguna<br />

est communis opinio, ut et £atetar Bald. novellas in tractat.0<br />

de dote , fol. 46. col. 2. versic. 37. prvvilegium; Beet ipse in<br />

hoc conetur probare, quod imò roulier in dote habeat in<br />

hoc privilegiunr.<br />

(S) Despues quel mottio el pleyto. Approbat opinionem<br />

Joaunis, quam posit Gloss. in authent. hoe si debitor, C.<br />

eod. qua est coimnunitcr approbata : et intcllige, nisi mota<br />

lite vendat, ut satisfiat creditoribus, et revera pretium solvatur<br />

: quia tune libcraretur pignus, ut declarat ibi Salicetus.<br />

LEX XV.<br />

Addit.io, vet detractio qualitatis circa rem, non extinguit<br />

hypotbecam; et bona lidei possessor, qui rem hypothecatam<br />

melioravit, non aliter cogendus est meliorationes<br />

restituere, nisi recipiat sumptus erogatos , quatenùs pretiosior<br />

res theta est. Item si creditor, cui res est pignorata,<br />

rein melioret suo sumptu, vcl crescat alluvione , habet jus<br />

pignoris etiam in tali metioratione : satisfacto tarnen ei debito,<br />

et expensis meliorationum, quas fecit, restituetur res<br />

cum incrementis debitori. IIoc dixit.<br />

(1) Carnbiando. Ortum babel à notatis per Azon. C. eod.<br />

in summ. col. 2. versic. intendilur hypothermia , et à I. si<br />

fendus 16. §. si res 2. et 1. Paulus 29. §. douzus 2. D. cod.<br />

(2) Senzrjante. Seeks, si esset dissiurilis, ut si materia<br />

transiret iu materiaturu, 1, si conenil 18. §. si guts caverit<br />

3. et ibi Bart. et Bald. D. de prgrzor. action. Angel. in dirt.<br />

si ics: et tacit ad quæstiuueui, an creditor possit prohiberc<br />

debitorem, ne cedat sylvan sibi oli li ge ta iii de qua per<br />

Bald. in dirt. §. si gars , ubi et Alberic. in tine.<br />

(3) A buena fe. Adule diet. 1. Paulus 29. §. domas 2.<br />

D. eodern. Et nota , quod si non vellet reddere rem, sed solvere<br />

astimationem ejus , lsabito respectu ad valorem, qui<br />

erat tempore, quo ipse rem habuit, libcraretur solvendo talern<br />

æstiurationem, ut dixit nolab. Bart. per text. ibi in 1. 2.<br />

C. de prard. et reb. navicul. lib. 11. et ibi etiam Juan. de<br />

Plat. et ideai Platea in 1. fin. C. de cens. et eensitor. lib. 11.<br />

Paul. de Casti. in I. si corzvenerit, §. si fundas, D. de pian.<br />

action. et vide Sucazurn consil. 224. volum. 2. incipit eteourzler,<br />

et subtiliter, col. fin.<br />

(4) <strong>Las</strong> despensas. Tenetur tarnen in eis compensare<br />

fructus, quos percepit: vide 1. 411. lit, 25. Pari. 3. et qua<br />

ibi dixi.<br />

(5) Aquel que tiene. Idem dic, si debitor facial, ut su-<br />

Sssss


ß61I<br />

mcjoria en ella ; o se acresce (G) de otra<br />

guisa por auentura, como si fuesse campo, o<br />

villa , o huerta , que estouiesc en ribera de algund<br />

rio, o en auenidas (7) de aquel rio se<br />

allegasse, o acresciesse alguna tierra a ella; tal<br />

mejoría, o crescimient.o, que auiniesse en alguna<br />

destas maneras en la cosa empeñada, finca<br />

etc saluo a aquel que la tiene a peños, en<br />

vno con lo al , sobre que fue fecho el empeña-miento<br />

principalmente. Pero deudo lodo tornar<br />

a aquel que gelo empeño , pagandole su debda,<br />

e las despensas, si las fizo sobre esta razon,<br />

LEY XVI.<br />

Que derecho gana aquel que tiene lcr cosa a<br />

peños, en el fruto que nasce <strong>del</strong>la.<br />

Si aquel (1) que empeño su heredad , seyendo<br />

el tenedor de ella , la sembro ; o si se<br />

empreño , si era sierua, o otro ganado qualquier,<br />

de aquellos que conciben, e paren;<br />

maguer despues desto la vendiesse, o la empeîiassc<br />

a otro, o la enagenasse de otra mane-<br />

prit in princ. hujus leg. Si tarnen islas meliorationes faceret<br />

anus , ad qucm res pervenit, non venirent in hypotheca tales<br />

meliorationes factæ à tertio possessore, ad quern es titulo<br />

emptionis simili res pervenit, ut dixi supra in gloss. super<br />

verbo en buena fe , et notat etiam Jaso in 1. creditor,<br />

la 1. D. si cerium petatur.<br />

(6) 0 se acresee. Adde 1. si fundus 16. in print. D.<br />

cod. ubi et Bald. quòd procedit hoc, edam si ipse debitor<br />

adjiciat fundo pignorato, limitato per confrnia, alium funduns,<br />

ut in 1. cum fundus 10. D. de leg. 2. Quod fortè potest<br />

limitari, nisi sub mensura jugerum, sea alias , fundus<br />

fuerit pignoratus , ut in I. 6. supra cod. et ibi tctigit; et faciunt<br />

notata per Pau l. de Cast, in 1. si scream , §. si modus,<br />

D. de action. empt. et adde ad istarn legem 1. si conoenerit<br />

18. §. si nuda 1. D. de pign. action. ubi Bart. inducit<br />

ad quæstionem de ßegno augmcntato, quibus legibus<br />

regi debet; et. Angel. in diet. 1. si fundus, in princ. inducit<br />

ad quæstionem de immunitate præstita alieni à collectis, an<br />

extendatur ad novas collectas , quæ imponuntur ratione<br />

guerræ; de qua per Bald. et Doctor. its I. si ex toto, D. de<br />

legal. 1. Et ad prædicta, gum iu principio hujus gloss. dixi<br />

de fundo adjecto , adversari videntur quædam dicta Cornmentatoris<br />

consuetudinem Parisiensium, fol. 16. col. 2. et<br />

3. volentis, line augmentata solirm prodesse proprietario,<br />

quando veniunt ex causa voluntaria , et accidentali, et non<br />

ab existenti causa. Sed pro dicto Baldi multùm militat diet.<br />

I. cum fundus.<br />

(7) Auemaas. L. si fundus 16. in princ. D. cod. de qua<br />

.ista lex sumpta est, loquitur in alluvione , quod est incrementum<br />

latens: isla tarnen lex vult, quòd procedat etiam,<br />

si impeto lluminis sit adjectum, juxta id edam, quad habetur<br />

in §. praterea 20. Instil. de rerum divis. et in 1. 26.<br />

tit. 28. Partic. 3. et gum ibi dixi.<br />

LEX XVI.<br />

Tructus per debitorem rem tenentem seminati, vel spud<br />

cum concepti , ad quemcumque quocurnque titulo res vadat,<br />

remanent, sicut res ipsa, pignori obligati; sed si aped cum,<br />

cui res fuit alienata, seminentur, vet concipiantur, non<br />

stint creditori pignori obligati. IIoc dici t.<br />

(1) Si aquel. Prosequitur dicta Azon. C. cod. in summa,<br />

versic. item intendetur.<br />

Quinta Partida. Titulo XIII.<br />

ra qualquier, dezimos, que tambien fincan<br />

obligados los frutos (2) de qualquier destas<br />

cosas sobredichas a aquel que las tenia a peños<br />

, como la cosa misma que le fue empeñada.<br />

Mas si aquel a quien es enagenada (3) la<br />

cosa que es puesta en peños , seyendo tenedor<br />

<strong>del</strong>la, la sembrasse, o diesse otro fruto de si,<br />

dezimos, que entonce los frutos (4) non fincan<br />

obligados, a aquel a quien era primeramente<br />

obligada la cosa en perios.<br />

LEY XVII.<br />

Que derecho ha orne en la cosa que es empeieada<br />

so condicion, o a tiempo cierto.<br />

Tomando (1) vn orne de otro alguna cosa Ler t ,<br />

en peños so condicion , o a dia cierto, non Ìb. iö<br />

puede demandar que gela den por peño, fas- avis.<br />

ta que se cumpla la condicion, o que venga ftecop.<br />

el dia que señalaron. Pero si aquel que tomo<br />

la cosa en peños, se temiere M <strong>del</strong> que la<br />

empeño, que se yra (3) de aquella fierra a<br />

otra, bien le puede demandar (4) que gela de;<br />

(2) Los frutos. Intellige, etiam si ab emptore percipian.<br />

tur; nam si extant, agetur hypothecaria pro eis, ut in 1.1.<br />

§. cum pradium 2. et ibi Gloss, in parte consumptos, D.<br />

cod. et in gloss. fin. et ibi notat Bald. vide Salicet. iu I.<br />

quantois, C. in quibus casib, pign. vet hypot. tacit. contrate.<br />

(3) Enagenada la cosa. Si ergò debitor non transtulit<br />

dominium prædii mili obligati in alium, pervenit tarnen<br />

pradium ad bonæ fidei possessorem , et ille sevit fructus, et<br />

cos percepit; dabitur mili hypothecaria pro fructibus, nisi<br />

consumpti stint, ut in 1. 1. §. cum pradium 2. D. cod, et 1.<br />

in prædiis 7. D. in quibus cau.s, pign. vel hypot. tacit. contrah.<br />

et tenet Azo ubi supra , et satis probatur hic.<br />

(4) Los frutos. De jam perceptis intellige, licèt extent;<br />

si verb pendeant, veniunt in hypothecaria, sicut et res de<br />

qua percipiuntur, ut in 1. si fundas 16. §. inlcrdum 4 . D.<br />

de pignor. et ibi gloss. fin. per 1. fructus, D. de rei vrndic.<br />

LEX XVII,<br />

Contrahens cum debitore, quòd det sili aliquam rem in<br />

pignus usque ad certain diem, vel sub aliqua conditione,<br />

non potest petere, ut ante diem, vel conditionem adimpleat<br />

quod promissit, donee veniat dies, vet extet conditio : sed si<br />

creditor tiniest de fuga, vel recesso debitoris, potest petere,<br />

ut (let, ant securitatem sibi præstet. I-Ioc dicit.<br />

(1) Tomando. Prosequitur dicta Azon. C. cod. in summa<br />

, col. 3. versic. rntenditur hipothecaria efficaciter , et<br />

adde 1. grege 13. §, si sub conditione 5. et. 1. qumsitum 14.<br />

D. cod. cum Gloss. ibi.<br />

(2) Se temiere <strong>del</strong>. Intellige, si causa suspicionis supervenit<br />

de novo talis, gum non erat tempore contractus, vet<br />

si earn creditor ignorabat, secundúm Bart. diet. 1. qumsitum,<br />

per text. in I. fin. versic. is quoque, C. de sponsal. et Iene<br />

menti istmi dictum Bart. in hoc, quod dicit , si tempore<br />

contractus creditor ignoravit causarn suspicionis; et vide<br />

dicta Alex. consul. 19. volum. 3. ad fin. incipit viso processu<br />

captura.<br />

(3) Que se yra. Qui fortè rem asportareí pignoratam;<br />

et idem si jam recessit, et esset timor asportationis,<br />

(4) Demandar. Adde 1. qumsitum 14. juncta Glos. D.<br />

de pignor. et est ad decisionem quæstionis , quarti per istas<br />

leges decidit, Roderic. Suarez in repot. cpjusdam 1. Ordina-


Ley<br />

fil. 19,<br />

lib. rr<br />

Recop.<br />

De los pcños, &c. 869<br />

o que le de tal segurança de que sea seguro, en juyzio, diziendo que aquella cosa que el<br />

que a la sazon que se cumpliere la condicion, tiene, G lue fuera a el empeñada , nombrando<br />

o viniere el dia cierto, que gela de. aquel que gela empeñara ; si aquel a quien faze<br />

la demanda , niega el cmpeîiamiento, o di-<br />

LEY XVIII.<br />

ze que aquel que nombro, que gela empeñara,<br />

que non auia poder de lo fazer; cntonce<br />

Que cosas ha de prauar, aquel que dite que este demandador lenudo es, de prourr dos<br />

4 fue alguna cosa obligada a pains, si aquel cosas. La vea, que gela empeûaron. La otra,<br />

que la tiene la niega. qu'e a la sazon <strong>del</strong> empeïiamiento, que era<br />

aquella cosa suya (i), ele aquel que dize que<br />

Demandando va orne a otro alguna cosa gela • empeîio, o que auia poder de gela em-<br />

menti, quam legit sub repetilione. 1. post rem jodicatam,<br />

P. de re frillier/I. fol. 13G. coluur. 3. et 4. guani vide, ham<br />

est decisio notabilis.<br />

LEX VIII.<br />

Si creditor pent pignus it tertio, et ipse tenons negai;<br />

51 ipse probat piguoris c0 ustitutionem , et debitoris dominions,<br />

vet babuisse potcslatem pignorarsdi, reeliperabit illud<br />

: si tauten Serous offerat ci debituoi, tenet il' recipere,<br />

et actioues , quas contra debitorem liabet, ei cedere. hoc<br />

dici t.<br />

(1) Suya. Adde 1. ante omnia 23. D. ele probed. et 1. si<br />

saperalus 3. et 1. el qua: ciondorn 15. §. quod dicióur 1. D.<br />

de p;nor. et I. curez ecc 5. ubi Clos. C. si aliena re. •.s pr;;n.<br />

data .sit, et sive probetur de dominio directo , vet utili soffì.ciet,<br />

ut in 1. tutor 1G. §. fin. D. de p;ra. ad. h. /ex vedibali<br />

31. D. dc prgn. inn) et sulliceret probare, ipsum fui 55C<br />

quasi domiuum, hoc est., curo titulo, et bona fide possedi.sse,<br />

ita quòd habebat Puhlicialam , ut in I. si ab co 16. D.<br />

de prgn. Gloss. in 1. si rem. alienam, et in 1. reni a/innanz.<br />

, ubi per Bart. D. de prgn. act. ubi Bart. aids, dcbere<br />

intelligi, quod in ista lege et siaiilibus babetur, quando<br />

creditor egit bypothecaria utili, vet directa ; si tames age-<br />

ret interdicto Salviato, tune sulliceret pr'obare possesstout<br />

in debitoris, ut in 1. 1. et ibi io tatis, C. de Sub'. intend.<br />

et D. cad. 1. 1. ubi et. Earful. et Angel. Aret. its §. itera Scrniann,<br />

coluro. 5. Inst. de art. Et ad verte, quia ista proce-<br />

duut, quando agitur contra tedium possessorem, et isto casts<br />

loquitur ista les Pa etitaruut; narra si ageretur bypothe-<br />

caria contra priticipaletn debitorem , suffices-et probari,<br />

quòd dcbitor bona fide p0ssilcielt tenipore obligatiouis, ut<br />

natat Glos. et ibi Bart, in diet. I. runa. res: non (mills lune<br />

potest dcbitor relerre quvitionem dominii, vet alicujus juvis.<br />

Et attende, quòd irr casts quo agitur contra tertiu wn poSsessurem<br />

, Bart. itrdistiuctè vult iu diet. I. rem alienurn, col.<br />

s utcpeti. in medio, (paid sive isle tertius possessor habeas<br />

titulurn s debitore, cive non babeat, et sive babeat, titulo<br />

lucrativo, vet oneroso, necesse habeas creditor proba re domiuiuru,<br />

vel quasi dominions, ut dictum est. ]tern tarnen<br />

Bart. its diet. 1. corn ITS ail fluent , ruit in hoc sibi contrarius,<br />

et distitguit, quòd aut cxtraueus possessor habet eaustun<br />

it debitore lucrativarn , et lune idem sit dicendum , ac<br />

si ageretur contra debitorem priucipaleua; secir.s tauten esset,<br />

si baberet ca osa in onerosam à debitore , quia tune probandom<br />

esset de dominio , ut dictum est, argumuetrto 1. opted<br />

Celsrtro 4. §. de auctorls 27. D. de do/i esce,. si verb extraneus<br />

possessor ton habet causato . ab ipso debitore; tune<br />

oportebit probari per credilorent, <strong>del</strong>titoreia fuisse dotninuns,<br />

vet tetuporeobligatiouis bona fide, et tit ulopossetlisse:<br />

et 1109 solüm Bart. fuit in hoc punito varios, rotò et<br />

Crossw variarunt, ut patet ex Gloss. in §. item Sorda na,<br />

Tne't. de art. et in I. usunnpio, C. de plan. iu glos, (stagna,<br />

el its aut lien. de trir,fe, e[ sr.mrs. f, i//rid ,,value, col la t.<br />

4. in gloss. qure iuripiI rei vend. et in I. si .superatone, D. de<br />

plgnor. ubi iudistiticte voluerunt, necesse esse probari de<br />

dominio dehiloris; alibi verb Gloss. vuluit su'f Bere, si probetur,<br />

quòd tempore obligationis dcbitor possidebat bona<br />

Ede, ut (licit Gloss. in diet. 1. rem alienam, prout in ali-<br />

Torn. II.<br />

quibus libris deficit ihi verhum corn titulo: quia ca , guro<br />

bo na fide possidenaus, in bon is trostrisesse en tur, 1. banortmz<br />

49. D. de verb. sig. et idiot) voluit Gloss. in diet. 1.<br />

cum ri g ; et istarn opinionem firntat Angel. Arel. in dirt. §.<br />

ztcm. Serriana, snbdeus, quod ista opima servatur iu practica<br />

, et islam contras-it-totem perpendit collector detisio-<br />

nuns Cohsilii 1Aeapol. decis. 363. ibi subdit, quid in dicto<br />

Cousilio tiacteuùs observalurrt sit in practica. Spec. eliarn<br />

tit. de oblig. et s'o/trt. §. 1. colntn. 10. vers. sr d quunc/o<br />

fier cese in horns , et vers. quid si probo, disputat istarn<br />

quxstiouern, et tandem coucludìt , (lucid si tertius possessor<br />

alit us- jure debitoris, ut quia pos . tendit ransom ah co, sufGciat<br />

probare, debitorem rear obligalant possedisse tempore<br />

obligotionis: quia shut hoc sulliceret contra debitorem , sic<br />

et. contra babeutem causar q ab co, et stio jure Moutons : si<br />

verb non (status- jure debitoris, non sullìciet probatio solios<br />

possessionis debitoris, et sic tertius possessor exit absolvcndus;<br />

et in ist urru sententiarrt Spec. inclinare vfdetur Bart. in<br />

lief. 4. illttd quoque, (bun se remittiI ad dirt_ Spec. in loco<br />

a/legato. Neat tamer Spec. tit. de prgn. §. 1. robins. 5. versir.<br />

sed gturrilttr aliter dixit: assereus mulla lege caveri,<br />

quòd, guando babeos sitoplicens lei possessioncrn cam obtigat,<br />

nascatur hyputhecaria, quia vis (liana hoc in Public'iana<br />

co ocedilur, ut in ilia. I. si ab eo; et tandem licit at tendeuda<br />

esse , (l ute notat in loco superiús allegato. Joan. Atol.<br />

it crddit. act Spec. in diet. Vers. serf quay-Par, posit etiain<br />

varias opiuioues, et in tit. de ob/i . el solute rol. 10. vers.<br />

itere pare, iii adt//f. sopen parle obligada, posit ad titteram<br />

dicta Jacob. de Aret. its qua•stione sea , que incipit,<br />

!'ilr'trs• acre/di in 1ùi. et ibi plena clisputat ]tatty qutestictneur,<br />

arguers ad partes , et sols' it , quad si debitar posscs.sionein<br />

qutesivit cunt titulo, sulliriat rreditori agenti bypotbecaria,<br />

per (irt. 1. si ab co, et I. .ti inter §. 1. 1), de pion. si verb<br />

sine titulo, tune si agat bypotheraria, mala agit , non aliter<br />

probaras ele dominio debitoris: si tarnen agit ad possessio-<br />

nent, el tune si dcbitor poierat talent possessioueut adverare,<br />

ut dicitur in 1. 2. 1). de condirt,. tr'ilic. et C. uncle i i, I. fin.<br />

vet alio simili judicio, et quia turre not videtur perlita possessio,<br />

sed arad alium est cadent, (per fait debitoris, piter'it<br />

agere, shut et posses contra debitorem debitoris; riur<br />

dcbitor mine sit creditor possìdcntis, us 1). ele sorb, vi',uf.<br />

1. et -cell/ores 111. si auteur possessioncrn advocare non polerat,<br />

tune creditor de posse.ssione debitoris, q u e exlineta est,<br />

agere non poterit, ul. 1). de. acquir. posses. 1. Pompon/al.'<br />

13. §. fin. et I. nuns lurrevles 23. Allier. in diet. 1. cunt rri',<br />

post varias opiniones relatas [licit, quixl semper vidil in<br />

judicio servari, (paid si agitur contra debitorem, vel ejes<br />

bteredem, habeas Ine.um Gloss. dill. 1. cona res, voleas,<br />

gaud sufficiat probare de possessione; si verb agitur contra<br />

extroneitut, serveltrr gloss. posita in dirt. 1. rrnz abi•nanz,<br />

prost est ibi verhum runt 1011/u, ut ego hiLeo ; et sir requirotur,<br />

quint possessio .sit rilulu, el bona fide adquisita.<br />

Tercas crgit tuenti ¡slain legena P: u'litarum , gua . deridit alterca<br />

liones islas, et vult, gull non sufiiriat probari de sola<br />

pusses.sioue debitoris, ( mando agitur mitra extr'aneum possessorem<br />

; sed ()pullet. probari dc dominio ipsi is debitoris,<br />

vel salted' quòd tabuerit putestatent, et jus dandi fit pignus<br />

talen rem, velisti si res sibi erat debita, ut in 1. suprà<br />

cod. et quod ibi dixi, vet hahebat Publicianam, vel hypo-<br />

Sssss 2


ß7Q<br />

Quinta Partida. Titulo XIII.<br />

peîiar (9). E prouatido esto, deue ser entregada<br />

la cosa que demanda por peîio. Otrosi de-<br />

LEY XIX.<br />

zimos , que estando vn orne en tenencia de<br />

alguna cosa , e demandandogela otro alguno,<br />

De la cosa que ,fue dada a peîios, si ¿espies<br />

que fue demandada en juyzto, fue traspuesta,<br />

diziendo que a el fuera empeiìada; si este que o perdida , o empeorada, como se deue tornar<br />

es tenedor <strong>del</strong>la , quisiere luego pagar lo que<br />

deuia aucr aquel que fìzo la demanda, deuelo<br />

a pechar.<br />

el otro recebir, maguer non quiera. Ca, pues<br />

que k pagan aquella debda que aula sobre la<br />

Seyendo (1) vn orne tenedor de vna cosa,<br />

diziendo otro alguno, que aquella cosa que<br />

cosa, non le finca (3) otro derecho ninguno. gela empeñara aquel cuya era ; si despues que<br />

Ante dezimos, que aquel derecho que el quia gelo ouiesse prouado, aquel que fuesse tenedor<br />

sobre ella por razon ele aquella debda , ante <strong>del</strong>la engañosamente (`) la traspusiesse , di-<br />

que fuesse pagada, que lo deue otorgar (4) al<br />

otro que gelo pago, si gelo demandare.<br />

ziendo que la non podia aucr; estonce el judgador<br />

deue mandar al que la demanda, que<br />

j ure quanto daño, o menoscabo le viene, porque<br />

non le entrego aquella cosa. E por quanto<br />

jurare, deue mandar al otro, que gelo peche<br />

(3) con la debda que le deuia. Pero el<br />

thecariam actionern , vel utilem rei vendicationem , 1. si<br />

res, §. fin. et I. si ab eo 13. et 1. si inter 21. §. 1. et 1. erege<br />

13. §. 2. et §. in superfic,ariis 3. D. de pignor. et supra<br />

cod. 1. 7. in re autem aliena , in qua nullum jus habebat,<br />

licét ipse possidebet, non poterit jus pignoris coustituere, ut<br />

in 1, qua! prædium G. C. si alce. reo pert. data ,sit, et ha-<br />

'betur in dirt. 1. rem alienam, 1. respons. D. dc pign. act. et<br />

in 1. 1. D. de pign. et I. 9. supra cod. et tradit Azo C. cod.<br />

in surnma, col urn. 1. versic. potcst (Jais pignori obligare. Et<br />

procedet , quod in bac lege dicitur, sive agalur hypothecaria,<br />

sive • utili Salviano interdicto; licet irr Salviano interdicto<br />

Bartot ubi supra et Doctor. post Gloss. in dirt. §, item Sereiana,<br />

voluit eonlrariurri, excepto Jasone ibi, qui meo judirio<br />

nreliùs hoc iotellexit; et quia Salvianum interdictum,<br />

sive directum, sive utile, tautùm competit pro rebus illatis<br />

in fuudum rusticum, vet urbanism, non alias, et sic neque<br />

de jure conrrn uui in aliis rebus non competei.; et quia in istis<br />

legibus Parlitarum non reperitur aliquid de hoc interdicto<br />

Salviano ultra ea, qua habentur in 1. 5. tit. S. cad.<br />

Part. Et hæc plane procedunt, quando fait specialis hypotheca;<br />

nani si fuisset gencralis omnium bonorum , in qua<br />

edam includuntur jura, et actiones, tune, si debitori cornpetebat<br />

aliquot] interdicturn ail advocandam possessionem,<br />

poterit lari creditori utile interdictum ad advocandam possessionern,<br />

et tali caso non oporteret amplius quam de possessione<br />

probari; et ita procedet , quod supra traditum fuit<br />

de dictis Jacob. de Arct, et Joann. Audi-. et tenet Bartol. in<br />

diet. 1. rem alienam , coluro. penut. Salie. post Cilium, in<br />

diet. 1. cum res , Jaso in diet. §. item Serviana, coluro. 14.<br />

Et adds, quòd procedit , quod habetur in isla lege , etsi<br />

mulier agat hypothecaria pro dole sua , justa 1. ubi adhuc<br />

29. (2 de jur. dot. secundùm Bald. ibi coluro. 1. nam et tenebitur<br />

probare, quad hic habetur: in caso tarnen authen.<br />

contra cum rogatus, C. ad Trebell. beet agatur hypothecaria,<br />

iota non requirentur; sed tantum id, quod in petitions<br />

hereditatis requiritur, ut dicit ibi Bald. colum. fin. Vide<br />

etiam • iu isla materia notabilern qu.rstionem, quam posit<br />

Spec. tit. de oblii. et solai. §. 1. coluro. penal. versic. sed<br />

quid si T. debitor meus, ubi querit de debitore, qui aliquam<br />

rem possidebat sine titulo, et obligavit creditori omnia<br />

bona qua habebat, et habituras erat, et antequàm compleret<br />

in ilia re prescriptionem decessit, et hieres ejus, continualo<br />

tempore defuucti , complevit prescriptionem ; an<br />

convalescat pignus quoad utilern hypothecariam in illa re?<br />

Et concludit , quòd sic. Vide ibi.<br />

(2) Gela empellar. Vide gum dixi in gloss. precedenti.<br />

(3) Non le finca. Ortum babet isla lex à 1. si tondos 16.<br />

§. in vendicatlone 3. D. cod. et à 1, mulier 19. D. qui potion<br />

in pign. hab. et 1. Paulus 12. §. 1. D. quib. mod. pign.<br />

vet hypo/. sole. Et au possessori condemnato in hypothecá-<br />

ria duret istud jus offerendi, quousquè suscipiat judicium<br />

super actione judicati , vide Spec. tit. de obli at. et solid.<br />

§. 1. column. 11. versic. quid sí T. milli condemnatus, obi<br />

tenet, quòd sic; allegat 1. item veniunt, §. idem recte, D.<br />

de petit. hared. Et limita istam legem irr casu, in quo mulier<br />

agat hypothecaria contra tertiurn possessorem pro sua<br />

dote constante matrimonio, ut se alat ex ea juxta formara<br />

1. ubi adhuc 29. C. de jure dot. tune enirn non esset cogenda<br />

talis mulier recipere pecuniam dotalem sibi oblatam à<br />

possessore, sed poterit tenere bona sic hypothecata, ut ex<br />

fructibus eoruar se , et familiam slat , ut in diet. 1. ubi adhuc;<br />

ita tenet eleganter Cin. in 1. cum fib!, C. qui potior.<br />

in pion. hab. ubi Alberic. et Salie. et idem tenet Paul. de<br />

Cast, in 1. 2. in princ. D. solid. matrim. et Bald. novel]. in<br />

tract. de dote, fol. 39. column, 1. versic. 47. prioilegium,<br />

ubi istam doctrinam dupliciter limitat, vi<strong>del</strong>icet, nisi tabs.<br />

bona bypothecata essent mercantiæ, vet nomina debitorem,<br />

vet talla , ex quibus mulier non posset se sustentare, nisi<br />

dicta bona redigerentur ad pecuniam penes se tenendam;<br />

vet quando £rictus honorem hypothecatorum valdè super<br />

excederent expensas onerurn matriurouii : vide ibi per eum.<br />

(4) Otorgar. Adde diet. I. mulier 19. D. qui potion in<br />

pign. hab. et debet cedere tarn personalem, quam hypothecariam<br />

, ut ibi habetur.<br />

LEX XIX.<br />

Si postquàm creditor contra debitorem, vet tertium tenentem<br />

pignus, probavit pignoris constitutionem, et tenens<br />

dolose transportet, ne traderc quest, solvet ei debitum, et<br />

super interesse jurabit creditor in litern judiciali taxatione<br />

previa; sed si non dolo, sed culpa res absit, tenetur ad<br />

debitum tantùm : si autem tenet rem, sed restituere recuset,<br />

cliget creditor, an sibi solvalur debitum , et interesse,<br />

ut supra, vet quòd ei jades violenter auferat pignus. Si verb<br />

res sit in loco , ubi restitui non possit de presenti, et non<br />

commisit dolum, sed habeat restituendi voluntatem, prestabit<br />

cautionem usque ad certain diem daturum, et restituturum,<br />

aut debitum soluturum. Hoc dicit.<br />

(1) Seyendo. Prosequitur notata per Azon. C. cod. in<br />

summa column. fin. vers. sed ubi judiciareo ordine.<br />

(2) Engañosamente. Doles ergo habetur pro possessione<br />

, I. qui dolo 131. D. de re, ul. jur.<br />

(3) Que gelo peche. Quarrtò tarnen ampliùs debito creditor<br />

consequutus fuerit, restituere debet debitori pignoratitia<br />

aclioue, ut in 1. si inter 21. §. fin. D. cod. quod videtur<br />

intelligendum in ro, quod attiuet ad valorem rei, sea<br />

in id , quod attingit ad rem ; quia hoc per pignoratitiara<br />

restituendum est debitori, ut ibi: si tarnen creditor ultra<br />

hoc aliud damnum sentiret, tune sibi possit retinere, neque<br />

tenebitur id debitori restituere.


De los pciTns , &c.<br />

Alcalde deue primeramente tassar ]a estimacion<br />

<strong>del</strong> tal dallo, o manoscabo, ante que otor-<br />

gue la jura a la otra parte. Mas si acaesciesse<br />

que la cosa empellada se perdiesse, por culpa<br />

de aquel que era tenedor <strong>del</strong>la, e non por engalio<br />

que cl fiziesse , entonce non le deue<br />

mandar pechar , mas de aquello (4) que auia<br />

sobre ella. E si por auentura non fuesse la cosa<br />

traspuesta engañosamente, nin perdida por<br />

culpa <strong>del</strong> que la tenia , mas seyendo tenedor<br />

non la quisicssc entregar; estonce en su escogencia<br />

es, <strong>del</strong> que la demanda, de jurar por<br />

ella , segun que es sobredicho, e pechargela<br />

ha con los da üos , e los menoscabos; o de pedir<br />

al Judgador, que gela luelga por fuera<br />

(5), e que le entregue <strong>del</strong>la. Mas si la cosa<br />

fuesse en tal lugar, que auiendo voluntad de<br />

la dar, non lo pudiesse fazer ; entonce non lo<br />

deue condenar en ninguna de las maneras sobredichas,<br />

pues que por su engallo non fue<br />

traspuesta. Mas deue tomar tat recabdo (6) <strong>del</strong>,<br />

que la aduzga a algun dia selialado, e la entregue<br />

a aquel que la cenia en peîios, o que<br />

pague la debda , que el otro auia sobre ella.<br />

Esso mismo dezimos que deue ser guardado<br />

en todas las cosas (7) sobredichas en esta ley,<br />

si alguna <strong>del</strong>tas fiziesse aquel mismo, que<br />

ouiesse empellado la cosa.<br />

(4) Dc aquello. Plana procedet , quando creditor numquàrn<br />

habuit possessionern rei bypothecatæ ; si verb habuit<br />

possessionem, et sua culpa illarn amisit , tune alias possessor,<br />

de quo hic, ex quo sua culpa amisit, tenebitur creditori<br />

ad interesse rei atnissæ ultra (Libitum; quia in tantum<br />

creditor debitori tenetur, ut in I. si culpa 63. D. tic rei<br />

wind. et ita intelligit Gloss. in I. si litter, §. fin. D. de<br />

pignor.<br />

(5) Por fuerza. Manu militari , ut in 1. qui restilucre<br />

GR. D. de rei vind/cal. 1. 2. lit. 27. Part. 3.<br />

(G) Tal recabdo. Adde 1. si fttndus 16. §. in vindica/lóno<br />

3. D. cod.<br />

(7) En Codas las cosas. Et sic quando debitor dolo non<br />

restitueret pignus, juratur in litem contra cunt, et tenebitor<br />

ad id, in quo, taxatione judiris præmissa, juralum<br />

fuerit: quod de stricto jure plane procedit, ut (licit Aro C.<br />

cod. in summa, circa linens; de aquilate tamen non Ienetur,<br />

nisi ad debituut, ut in dirt. 1. si fundrac 1G. §. si pluris<br />

G. et in diet. 1. si inter 21. §. fin. D. cod. Sed advertc<br />

tu, quia isla lex Partitarum æquitatem haste non admisit;<br />

neque in hoc vol lit, gab(' esset differentia inter <strong>del</strong>iitoreri,,<br />

et cilium possessorem extrancum, quemadmodinn voluit dirt<br />

us §. si pluris, et diet. §. fin. et Gloss, et Doctores, qui<br />

ira iutelliguut: crederem tarnen, attento etiam isso jure Partitarum,<br />

dicenduni , quod aut id, good ultra dcbitum creditor<br />

is to casu consequerettir a debitore, teneretur restituere<br />

ipsi debitori, quemailmodinu tenerclar, quando exigeret<br />

ab estraneo; tune in tali casu non debeat esigi á debitore,<br />

ut in diet. §. si phrrvs, et ibi Bart. Si vero esset aliquid,<br />

quod non esset restituendum debitori, sed proprix siti li lati<br />

creditoris cedere deberet, ut dixi supra in gloss. 3. et tune<br />

plane proredit isla lee , et idem esset de jure communi, ut<br />

cal de mente Bart. in diet. 1, si inter, §. 6t], duna loquitur<br />

LEY XX.<br />

871<br />

Como, si algunos de aquellos que tienen<br />

cosas a peîios, las pierden, o se empeoran<br />

su culpa , las denen pechar.<br />

las<br />

por<br />

Gran femencia (1) deue poner en guardar<br />

la cosa, todo orne que la rescibe en pe īros ; de<br />

guisa, que por su culpa, nin por su negligencia<br />

, no se pierda , nin se empeore. E para esto<br />

ser bien guardado, ha menester que non<br />

vse ('2) los peîios, ni se sirua Bellos el que los<br />

tiene. Fueras ende, si lo ftziere en buena manera<br />

(3), de guisa, que non valan porende<br />

menos. E aun esto, que lo fa ltan con plazer,<br />

e con mandado de aquellos cuyos son. Ca los<br />

peîios principalmente son dados, por auer seguranc;a<br />

de lo que dan sobre ellos, aquellos<br />

que los resciben por peîios , e non por usar<br />

<strong>del</strong>los. E porende dezimos, que si alguno contra<br />

esto fiziere, e la cosa empellada se perdiesse<br />

(4), o se empeorasse, vsando <strong>del</strong>la contra<br />

voluntad <strong>del</strong> señor <strong>del</strong>la , o si de otra manera<br />

le viniesse este daño por culpa (5), o Mor<br />

negligencia de aquel que la tiene en peîios;<br />

que es tenudo de la pechar. Mas si acaesciesse<br />

la perdida, o el empeoramiento en la cosa empe<br />

īiada , por erasion , e non por culpa, ni por<br />

engallo que fiziesse aquel que la tenia a per"ios,<br />

non seria tenudo de la peritar. Ante dezimos<br />

, que aquel cuya era, es tenudo de dar<br />

de creditore, qui oh chirographariam pecuniarn poterai<br />

pignus retinere.<br />

LEX XX.<br />

Creditor non debel ulti pignore sine licentia dchitoris; et<br />

si coutrarium recerit, vet si colpa seul vegligentia creditor<br />

pignus <strong>del</strong>eritiraserit, deitet darnniini resa rei re: sed si cast],<br />

non culpa , vet dolo creditoris, pignts perdatur i sea deterioretur,<br />

non tenetur, into eliarnsi tale contingat , tenetur<br />

debitor creditori solvere debitu n: tenetur tamen creditor<br />

probate dIsum; si tarnen debitor probaverii. casum provenisse<br />

culpa creditoris, tenetur creditor satisracere debitori<br />

, et ipse dcbitum solvere ereditari. Ilnr dici.<br />

(1) Gran femencia. Id c•sl., coaclrtm dilientiam , ut hie,<br />

el. in §• fin. Lys/il. qui /us mod. re ronh'ah. o/lig. et I. si<br />

coon vcnrleret 13. §. 1. D. de pr;; n, ad.<br />

(2) Non vse. A<strong>del</strong>e 1. 3. tit. 14. S. Part. et plod ibi dicam<br />

: posset tauten creditor titi re pignorata ad usum riestivatum,<br />

et per dominum consnetuat, ut prohatur in 1. 1.<br />

et ibi nota) .loan. Fakir. C. de pin. art. et purest cadere sclvain<br />

militant cadi, nt. tradit Bart. in I. ,ci conrenrv'it, §. si<br />

gals, D. de pigs. art. et. an possit perticere tedilicium captini<br />

per dominum, vide Bart. in 1. si cereos, D. cod.<br />

(3) Mancra. Ct bonus paterfamilias, I. ea i slur 14. 1).<br />

de pign. art.<br />

(4) Se perdiesse. Etiam sine dolo, et culpa utentis allo<br />

modo, gnaw debcret; Tit in 1. qui fialrnn tG. D. de conflict.<br />

fur/ea, et sat is prohatur in isla lege, en fil it] casu sequeuti<br />

dicai de culpa, in isto non.<br />

(5) Por rtr/pa. Veuil it] liar ar.tione pignoratitis dolus,<br />

lata , et levis culpa, noti Ievissiuta, ut it] diet. §. Gtt. Instil.<br />

quibu-e mod. re ronlrah, ob/r . et in I. si rum. vrndr 3'el 13.<br />

§. 6n. cum I. Sequent. D. de pigs. act. et hic, et it] 1. si creditor<br />

5. et 1. fluty forluitis lì. C. de pipar. act.


72<br />

al otro la debda (G) que ouiesse sobre ella.<br />

Pero este que tomo la cosa a peïios, deue prouar<br />

la oraion, por que dize que se perdio la<br />

cosa. E prouandola, es quito (7) de la demanda<br />

, e deue cobrar lo que dio, assi como de<br />

suso es dicho, Fueras ende, si el otro, cuya era<br />

]a cosa , prouasse que la ocasion auiniera por<br />

culpa <strong>del</strong> que tenia la cosa a peîios. Ca entonce,<br />

como quier que deue cobrar su debda, tenudo<br />

es de pechar la cosa; pues que se perdio<br />

por ocasion que acino por su culpa.<br />

LEY XXI.<br />

Quando ¿cuen tornar las cosas, que los ornes<br />

tienen a palios , a aquellos pie gelas<br />

empellaron.<br />

Lrr , , Queriendo alguno cobrar la cosa que ouiesse<br />

11íi,. empeñada , deue primeramente pagar (1)<br />

la debda, que rescebio quando la empeño. E<br />

Recop.<br />

non tan solamente deue pagar la debda , mas<br />

iodas las despensas guisadas, que fueren fechas<br />

por pro (?) de la cosa empellada, para<br />

mantenerla, que non se perdiesse, o se empeorasse,<br />

o para mejorarla; assi como si fuesse<br />

bestia, que le cleuie.sse dar cenada , e las despensas<br />

que fizo dandole a comer, e las que fizo<br />

en (errarla , o en las otras cosas semejantes<br />

destas que le eran menester; e si era casa, que<br />

le dquetr otrosi dar las despensas que fizo en<br />

refazerla , para mejorarla, o en repararla, por-<br />

(6) La debda. A<strong>del</strong>e 1. note for/uilis C. et L pignus 9.<br />

C. rte p/bn. act. et dict. §. tin. Instil. gull,. mod. re contrah.<br />

o1Tr^.<br />

(7) Es quilo. Approbat opnsionem Azon. C. de pigs.<br />

art. in summa column, penult, versic. sed mtnquid proba-<br />

Gil creditor , et Acursii in L si creditor , C. de prgn. act. et<br />

vide quæ dixi lee 1. 10. tit. 14. 3. Part. et in 1. 15. tit. S.<br />

ista Part.<br />

LE .1 YXI.<br />

Si debitor sol vat creditori debit um, et expensas per creditorem,<br />

ut pignus melioretur, et non <strong>del</strong>erioretur Lactas;<br />

tenet ur tune creditor restiluere dchitori piguus coin incrementis:<br />

et nisi creditor hoc làciat, et restituere recuset, jurabit<br />

in litern dehitor super interesse, et pignoris valore,<br />

prrevia judicis taxatione, ne immoderate habeat occasioneur<br />

jurarsdi. Iloc elicit.<br />

(1) Pagar. Adds 1. si rem ahénam 9. §. omen's 3. D.<br />

de prin. act.<br />

(2) Por pro. Adde Gloss. in 1, si senos, D. de pian.<br />

act. et ihi Bald. illaur notat , et hie est text, pro dicta Glos.<br />

et sic creditor potest peiere, nerdirm expensas necessaries,<br />

sed etiam utiles, ut hie halretur ihi : O para mejorarla.<br />

(3) Jos frutos. Adde I. 2. supra end, et quæ ihi dixi.<br />

(4) Si moro en clla. Volt ergo isla lex, quòd si creditor<br />

inhabitavit domum pignoratam, tencatur ad pensionen;<br />

quad Paul. de Castr. limitat in L 1. ad liner/ , C. de pianorat.<br />

aclione, quando creditor esset aliam donami conducturus,<br />

si bane non habuisset; tune enim debet præstare<br />

illaur pensionem, gun ex domo ill y consuevit percipi: secùs<br />

verb si non fuisset domum aliara conducturus, si hale non<br />

Quinta Partida. Titulo XIII.<br />

que se non empeorasse ; o si fuesse heredad,<br />

e la labrasse, que le deue dar otrosi las despensas<br />

que fiziere en qualquier destas maneras<br />

, o en otras semejantes <strong>del</strong>las, descontando<br />

en la debda los frutos (3) , que ouiesse ende<br />

cogido aquel que la tenia en peñas, o el alquile<br />

de la casa, si moro en ella (á) aquel que<br />

la tenia a peîios. E seyendo pagado de la debda<br />

, e de las despensas , assi como sobredicho<br />

es, tenudo es el que tenia (5) la cosa a peïios,<br />

de la dar luego a aquel que gela empeño. E<br />

si gela non diere, non poniendo, Hin prouando<br />

ante si ninguna razon derecha, por que<br />

se pueda defender de gela dar, deue pechar<br />

la cosa con los daños, e los menoscabos, e ser<br />

crcydo por su jura (G), aquel que la empello,<br />

tambieu sobre la valia de la cosa , como sobre<br />

los daños e los menoscabos que le vinieren<br />

por razon <strong>del</strong>la. Pero el Judgador deue apreciar<br />

primeramente la valia de la cosa, e otrosi<br />

los daños, e los menoscabos, e señalar quautia<br />

guisada, e derecha , segund su aluedrio,<br />

fasta ol de la jura , porque el otro non pueda<br />

auer razon de jurar desaguisadamente.<br />

habuisset ; nam tune potiùs videtur inhabitare pro utilitate<br />

domus, ut nrcliùs sit habitats, quàm inhabitata ; et est singularis<br />

limitatio, et vide quæ dixi suprà eod. tit. 1. 2. Et in<br />

casu quo creditor, facts diligenti inquisitione, non reperiret<br />

conductorem, cui domum locareí, salis plane procedit<br />

dictum Pauli de Cast. si tauten poterai. earn locare, Abb. in.<br />

cap. cum contra, de pigs. ad finem , vult, quòd teneretur<br />

ad pensionem, quæ percipi potuit; quod dictum Abb. an sit<br />

verum, pendet ex decisione eorum quæ dixi suprà eod. in<br />

1. 2. in gloss. suprà verbo que esquilme, et tradit Alex.<br />

cons. 141. column. 5. incipit viso themutc, in 2. dubio,<br />

col. pen.<br />

(5) <strong>El</strong> que tenia. Sed contra alium possessorem non da..;<br />

tur pignoratitia, cùm sit personalis, et non scripta in rem,<br />

nisi (anus iutercederet, ut in cap. cum conslet S. de pignor.<br />

Bald. in 1. 1. C. de pigs. act. et in cap. 1. in fin. de<br />

feudo dolo in vicem lea. commissor.<br />

(ti) Por su jura. Est enim hæc pignoratitia actio bona)<br />

fidei, ut in §. actionum 21. Instit. de action. et sic juratur<br />

in litern, ut in 1. in actionibus 5. D. de in litem jar. Et<br />

nota, quòd creditor, cui debit um est solutum, tenetur pignoratitia<br />

, ut restituat rem, non solìmr quando res ei tradita<br />

fuit à debitore, sed etiam quando res pignorata pervenit<br />

ad sum aliàs, ut notai Bart. in 1. inquilino, D. de danno<br />

infect. et Bald. in rubrica C. de prn. act. et satis probatur<br />

in isla lege, cìrni suprà dixit: Tenu do es el que tiene la cosa<br />

a peílos, etc. et procedit etiam in pignore prætorio, ut in<br />

i• is cui 5. §. quari poterit 21. D. ut in posses. legator. tenet<br />

Bald. in dict. rubrica, et Bart. in dici. 1. inquilino.


LEY XXII.<br />

Como aquel que empresto a algund orne sus<br />

dineros sobre peúos, maguer sea pagado <strong>del</strong>los,<br />

puede retener los peîios, por razon de otra<br />

debda que le deuiesse.<br />

Sobre perios (1) deuiendo vn orne a otro<br />

maraucdis , si despues con aquel mismo faze<br />

otra debda, rescebiendo <strong>del</strong> marauedis (9) con<br />

carta (3) sin peño , maguer pague la yna deb-<br />

LEX XXII.<br />

Potest creditor retìuere pignus, quod recipit à debitore,<br />

pro alio credito, quod sine pignore eidem mutuavit debitori,<br />

donee utrumque creditum sibi solvatur; quod est inter<br />

control/elites, et eor urn bæredes obscrvaudum. Si tame, ' debìtor,<br />

cujus est pignes, alteri illul I,tignoret, vel vendat;<br />

potest isle secuudus creditor petere à primo creditore pignus,<br />

solvendo ei strum creditrim , nec potest excusani præte.xtu<br />

alterius debiti, quod sibi debetur. Hoc dicit.<br />

(1) Sobre pel)os. Etiamsi sit pignus prætorium, vel jodiciale<br />

, procedit isla lex , secundiun Gloss, in I. 1. in gloss,<br />

fin. C. etia.nz 06 clzirographar. pectin, pian. relic). pos.<br />

(2) Rescebiendo <strong>del</strong> maraucdis. Idem , si ex alia causa<br />

sit debitum, dam tarnen debitum sit erigibile, ut voluit<br />

Gloss. et Doct. in diet. I. 1. C. etiam ob chirograpbar. pecuzúanz,<br />

de qua ista sumpta est ; licet, si debeatur species,<br />

Salie. ibi dubitet,<br />

(3) Con carta. Idem die , si debitum sit sine chirograplro,<br />

ut (licit Gloss. in rubrica C. clean ob chh•ograplear.<br />

pecan. quæ Iroc dictum sumpsit à dictis Azon. C. cod, in<br />

summa, et approbatur communiter per Doctor. ibi, cùm<br />

cadent sit adio , et ponitur hoc causa exempli.<br />

(4) Retener. Non tame,' poterit pro tali debito vendere<br />

pignus, gloss. fin. in diet. 1. 1. et approbatur communiter.<br />

Si tarnen creditor vendat pignus pro debito sub pignore,<br />

poterit residuum in islo debito computare, ut in 1. 1, et 2.<br />

D. de compensat. Cynus , et Doct, iu dici. 1. 1. Et quod<br />

babetur in isla lege, procedit edam si creditor accepit unum<br />

pignus valdè idoneurn pro uno debito, et pro alio accepit<br />

pignus minus idoncum; Want et pro utroque debito poterit<br />

relinere pignus magis idoncum, sccundìur Jacob. de Aret.<br />

Allier. et Salie, ibidem. Procedit eliam isla lex in tacita bypotheca<br />

, secundûu Alber. ibidem column. 2. cum sit eadem<br />

ratio : adde Hariol, in I. solutam, §. solutunz, D. de<br />

p1,n. ad. Procedit edam, secundirrn eumdem Alberic. ibitlmu,<br />

risi creditor fecerit remissiorem debili, quod erat sub<br />

pigno re; quia per hoc non videtur renuntiasse hule juri<br />

retentionis. Procedit etiam, secundùm eumdern, essi quis<br />

comnrodavit pignus alicui , ut pignori claret pro dcccm:<br />

nani et poterit retineri per creditorcm pro alio debito , sine<br />

pignore sibi debito à debitore; quia tacite videtur comrnodans<br />

consentire retentioni, sicut consentit obligatiarri, angum.<br />

I. ai bids pro co 5G. §. si miner-nos 2. D. dc fide us.sor•.<br />

et I. 2, D. ad Tat/ nicipa/. Item procedit, sire tale debitum<br />

sit ante dationenr pignoris, vel post, secuudìrm eunulenr<br />

Alhenie% ibi post liber. de Bobio. Similiter procedit pro debito<br />

hæredis, cùm caderci persona ceuseatun turn defuticto:<br />

Tacit I. si non sor/em 2G. §. filiusfamilias q . D. de: condicl.<br />

indeb. secundùm cumdem Alben. et Tiber. et salis probatur<br />

in ist a lege inferi us, ibi : E a sus herederos. Procedit etiam,<br />

ersi creditor sit jam condamnatins à judice, ut pignus restituat,<br />

quia debitum fiit solo turn ; quia jurlex in condcrnustione<br />

hoc beneficium noun abstulit, neque auferre potuisset,<br />

argum. 1. aduller. 5. cum simil. C. ad Leg. Jut. dc adult. Si<br />

tarnen ante sententiam de ista retentione fuissct oppositum,<br />

et ea non nbstatite condemuatus fait ad cestitutiouem, lune<br />

usi non posset retentione, ut in 1. ai (lateen 8. §. fin. turn<br />

simili. D. de ncgot. ;ist. tenet idem Al ger. post lber. licet<br />

Laic dicto coutrariari videtur , quod notai Bald. in 1. per<br />

De los peî os, &e.<br />

873<br />

da, si el otro non le quisiere tornar los peîios,<br />

fasta quel pague la otra debda que le deuia<br />

con carta , bien lo podria retener (4 );<br />

como quier que aquel peîìo non le fuesse obligarlo<br />

seîialadamettte , por la debda que despues<br />

le demanda. E esto dezintos que deue ser<br />

guardado tan solamente, a aquellos que fazen<br />

el debdo , e a sus herederos. Ca si acaesciesse,<br />

que aquel cuyo es cl peïio, lo empeîíasse, o lo<br />

vendiesse a otro, scyendo tenedor <strong>del</strong> peîìo<br />

aquel a quien fue obligado primeramente;<br />

mane, col. 4, vers. dubi/ari potest, C. de tempos. appel. vide<br />

uhi per cum, nam ejus dictum non credo esse venom, quia<br />

eliamsi creditor recipiat solutionem debiti sub pignore, potest<br />

adhue uti, et opporere de retentione, ut hic probatur,<br />

et voluut Doctor. in diet. I. 1. cujus co trarium præsupponit<br />

Bald, pro fundamento (lieti sui. Limita nunc islam legem,<br />

ut procedal irr pignore rei corporalis; illa enim vere<br />

possidetur : seeds esset in nomine ohligato, vel alio jure<br />

incorporali, cùm isla non vere , sed quasi possideantur. Alber.<br />

ibidem col. 2. qui refers liberi. quad etiam in istis habeat<br />

locum ista lex, et diet. 1. 1. quia et in his habet creditor<br />

utilem hypothecariam , ut in 1. nomen 4. C. quce res<br />

pin. oblr . pos. Alber. ibi relent, alios tenere contrarium,<br />

quia isla vere nor possidentur, D. de acot r, rer. domini.<br />

1. serous , 43, §. incorporates 1, et islud videtur tutius,<br />

quia cirro isla ]ex aliquid statuai contra jus commune, non<br />

videtur posse extendi ad impropria , 1. jus sin;ulare 16, et<br />

1, quod vero 1 4, D. de leg b. Secundò limita islam legem,<br />

si creditor corcessit pignus debitori precario ; nain si creditor<br />

voleos revocare precarium, dcbilor offerat debitum,<br />

liberatur pignus , 1. si dcbilor 11. D. de precario , et tenet<br />

Albenicus post Dinum , ubi supra. Tedio limita, si creditor<br />

cadat à pignore: quia non potest peterc, ut utatur retentione,<br />

cùm istm liges retentionem, non pelitionem inducarnt:<br />

ita videtur relic Gloss. in dirt, 1, 1. in verbo persecutionem,<br />

et tenet idem Alb. post Iiber. Ang. tatneu ibi tenet<br />

contrarium, el intelligit Gloss, procedere, quando creditor<br />

non cecidit à pignone, et sic quando creditor nunquàm pignori<br />

iucumbit; sed si iucumberet. pignori, et restituii pignus<br />

debitori, et non r'etiruuit Mud pro pecunia elirographaria,<br />

per coudictiouem incerti repetet factum restitcitiouis,eotitled<br />

restituit plus debito, cum retiuere posait, et non retinuit; et<br />

hoc modo recuperabit possessionem pigno•is, et incumbet ei<br />

pro debito simplici ; et refert hoc tenere Jacob. Butti. et bene,<br />

ut in 1. qui errcepfzoeeenz 40. §. si pars donrus 1. D. de corn<br />

dici. indeb. et 1, sed el ,si me pulem 22. §. cum iter, cod.<br />

titul, et è converso, sccundìrm cum, si dilutor incumbens<br />

sum rei pignoratte, dissoluto pignore, reddidit rear creditori<br />

pro pecunia chirographaria, repetet factum iraditionis<br />

indebite facts: per conditionenr prædiclam ; et idem tenet<br />

ibi Bald. si lectura illa Baldi , et nor Aug. est. Milli plus<br />

placet opimo Uberti, et Allier. per text. in 1. si in area 33.<br />

vers. sent et si is, D. ile condicl. incleb. et ail I. qui exccptiouenz,<br />

§. si pars, respordetur, quod ibi hæres tradidit dominium,<br />

quod erat spud cum, rei traditæ, ideò nil mirmn<br />

si repetat in caso illo; sed in caso mostro restituit rein alieslaur<br />

; i q qua nihil juris nisi retentionem potest balere:<br />

sinuiliter in Ç. cum inter restituit fundurn liberum, ad quod<br />

non tenebotur, et sic poterat condirere, cùm rein pinguiùs;<br />

quanr deberct, reddiderit; hic venò non reddidit rear pinguürs<br />

qualm deberct. Item in utraque lege tractatur de jure<br />

cobærenti, et ininerenti ipsi rei traditæ; hic venò de jute<br />

prorsus ab ipsa re separato, vel saltem ipsi ici non iuhætinti.<br />

Qua ti limita, quando paler olrligaret Whimi n casa<br />

n<br />

1. 2. C. de patrib. qui fil. distr. et 1. S. tit. 17. Partila 4.<br />

nain il le casus singularis non est traheudus ad ronsequentiasn,<br />

Albericus tubi supra col. 2. Quinti neque procedet,<br />

secuudìrm euits, irr caso 1. fin. C. dc post/babe. revers. quia<br />

siuriliter est casus specialis; neque in casu I. ,Iulianus 13. Ç.<br />

oferri S. D. de action. empi. Item non procedet, secundùrn


874<br />

Quinta Partida.<br />

Titulo XIII.<br />

si este a quien fue empei`iado, o vendido, la<br />

LEY XXIII.<br />

segunda vez, dixesse al primero : liadme el Por que razones los bienes de algunos son<br />

peño (5) que vos empeño fular, e rescebid de obligados por pcîios , magner seîialadamente<br />

mi lo que aueys sobre cl; que a mi lo ha em-<br />

non sea dicho.<br />

peîiado, o vendido ; en tal caso como este terudo<br />

es, de rescebir su debla que aula so- Por palabra se obligan las cosas a otro jet 1,<br />

bre] peño, e de entregar al otro la cosa que a peîíos, assi como de suso diximos tr. t,<br />

e aun 1b. to<br />

era empeñada : e non se puede escusar que lo calladamente por fecho. E esto seria , como<br />

Noçjs,<br />

non falta, magner diga , que aquel que gelo si alguna muger por si , o por otro, o or BeCop.<br />

empeño , le aula a dar otro debelo por carta; ella , prometiesse de dar dote a aquel con<br />

assi como sobredicho es.<br />

quien casasse. Ca estonce, todos los bienes<br />

<strong>del</strong>la fincarien obligados (1) al marido, e los<br />

<strong>del</strong> otro que la prometiesse de dar por ella,<br />

fasta que la pagasse; magner, quando prometiesse<br />

a (lar la dote, non y fuesse fecha mendon<br />

de fincar los bienes obligados, <strong>del</strong> ano,<br />

nin <strong>del</strong> otro. Otrosi dezimos, que los bienes<br />

<strong>del</strong> marido fincan obligados (2) a la muger,<br />

Alper. et Uber. ibidem, in tutore obligante rem pupilli , si<br />

pupillus pelai super hoc in integrum restitutionem quod<br />

ego concedercm , quando minor fuit læsus in obligatione<br />

pfinoris; ram si in hoc non fuit beaus , cùm retentio pro<br />

alio debito veniat in consequentiam , non est ad quid possit<br />

restit.ui, I. tin. C. de intcgr. resti[. item limita , si expresse<br />

fuit conventum , quod non posset retineri pro tali debito,<br />

serunddm cumdem, et alios, in dici. 1. 1. Et an contra fidejussorem<br />

solventem , et petentem cessionern pignoris, creditor<br />

utatur remedio bojus legis, vide Gloss, et Doctores in<br />

1. 2. C. dc frdejuasor. Item non procederet, si enquis ex cessione<br />

alterius acquireret sibi jus pignoris, et veli[ retinere<br />

pro alio debito , secundùm Cinum, et Salie. ibidem; lira<br />

Albericus dubitet: et acide Bald, in 1. consen/aneunz, C.<br />

quorhodo , et quando judex , column. 5. ubi tenet, quod<br />

benefìcium hujus legis non potest cc ili. Limita etiam, quia<br />

in pwnis non procederet isla lex odio penarum , secundim<br />

Bald. in 1. pignoribus, C. de ¡saur. sacque etiam procederet,<br />

ubi quis oh Imam causant se ohligara ad carceres; nani<br />

non poterit oh aliam cansam detineri, pro qua raptus asola<br />

est , secundirai Joan, de Plat, in 1. neuro eareerem, col. i.<br />

C. de exactor. tribut. lib. 10.<br />

(5) Dadme el pedo. Ex istis verbis darà apparet. , quod<br />

procedat , quod hie dicitur de emptore, et etiarn dicebant<br />

Gloss, et Doctor. in diet. L 1. etiam si emptor non possideat<br />

rem emptam•, sed petal à creditore possidente: et ita lenebant<br />

ibi Jacobus de Arena, Cynus, et Albericus, lieft Salicetus<br />

ibi volt contrarium in quæstione G.<br />

L EX XX III.<br />

Contrahitur pignus tacite, ut si quis promittat dotem<br />

viro, vel vin uxori ad restituendam dotem: ideen de bonis<br />

tutoris, vel curatoris minorum à clic, qua incepit ut.i administratione<br />

bonorum , dones satisfaciat: item procurantis<br />

Ilegis jura sunt tacite (licet nihil conveniant) obligata. Iloe<br />

dicit.<br />

(1) Obligados. Non tarnen in bac tacita hypotheca vie•<br />

habebit privilegiunt prælationis adversus caleros creditores,<br />

sicut babet mutici; eiern hoc non reperiatur jure cantum,<br />

ut notat Azo C. de rei uxor. action. in sununa in fin, et<br />

Gloss. in I. unica , §. sed ut plenius, C. eotl. ubi et Salie.<br />

per quern vide , quid si secundas maritus stipuletur dotera<br />

ab hæredibus primi.<br />

(2) Fincare obligados. Adde dia. §, sed ut plenius, et<br />

1. 17. tit. 11. 4. Partita: et vide per Albee, in dict. §. quid<br />

de bonis soceri, si pater , et filius simul dotem recepernnt,<br />

vel si solas filius accepit in præseutia , et de consenso patris;<br />

et volt quod tunc etiam bona soceri sint obligata ; et<br />

dicit ita vidisse servari in practica, et quod tenet Specula-<br />

tor tit. de dote post dioort. resi. §. final. versic. quid si filiresjìxrrzilirzs,<br />

et sentit Gloss. in 1. assidu's, in gloss. magna,<br />

C. qui po/ior. in pign. Irab. et procedit, quando est lìliusfamilias,<br />

qui recipit dotem, non si est emancipa tus, ut<br />

in 1. I. C. de fr/iofanzil. minor. et tradii idem Speculator,<br />

quem vide, in dici. §. fin. col. 2. vers. sed pone filius emancipates:<br />

uncle cirro secundùm jura Regni per contractura<br />

matrimanii filins liberator à potestate patris, non tenebitur<br />

pater, si filius post matrimonium recipiat etiam de conseilsu<br />

patris. Et procedit ista lex, etiamsi bona sunt minoris,<br />

Gloss. et ibi Bald. in lege finali, C. de legit. lut. Bald. in 1.<br />

col. 2, C. de privilegio dotis, et vide per Baldum novell. in<br />

tract. de dote, chart. 22. col 4. Neque contra dispositionem<br />

hujus legis valeret pactum factum tempore quo maritus recepit<br />

¿totem, quod ejus bona non sint ob hoc obligata, ut<br />

tradit Bald, in 1. etiam, C. ad T'ē/lrjan, per quern vide,<br />

quid si pactum sit juratum: vide eumdem Bald. in I. 1. col, 2.<br />

C. de prinil. dotes, et per Bald. novel. in tractat. de dote,<br />

fol. 24. col. 2. Et an virtute hujus tacita hypotheca agai.ur<br />

contra debitorern mariti, vide Bald. in 1. si pro te, in<br />

fin. C. dc do/is promis. Alberic. el Bald. in 1. ha•redem, C.<br />

de hr •ered. action. Et lieft pro securitate dolls aliqua res sit<br />

specialiter hypothecat, nibilominds habet locum ista tacita<br />

in alüs bonis, vide per Bald. in 1. uhi adhuc, col. 4. C.<br />

de jure dol. per quem etiam vide, an bona hæredis acceptarttis<br />

haereelitatem viri sint etiam uxori obligata : vide in<br />

5. col. Et an possit agere mulier per hypothecam, vet alias,<br />

contra pannos, vet merces, quas marlins mercator veudidit,<br />

vide per coudent Bald, ibidem, et per Doct. de Palac. Rube.<br />

in repet. cap. per vestr •as, super teat. column. 13S. Nota<br />

etiarn , quod propter accessiones dotis bona mariti sunt bypothecata:<br />

vide per Bald. in auth. ci qui jurat, C. de bon.<br />

aue/or. judic. possid. col. 15. et à quo tempore incipiat ista<br />

hypotheca, an à tempore promissionis, et contratti matrimonii,<br />

vet à tempore solutionis, vide per Bald. in I. assiduzs,<br />

C. qui potrór. in pen. haheant. et per Bald. novel. in<br />

tract. de dote, chanta 51. col. 2. et charta 34 et 45. co]. 1.<br />

Et nota, quod si extraueus dotans paciscatur sibi dotent<br />

restitui, tune non habebit liane tacitarn hypothecam, quæ<br />

datur pro dote , ut in §. filerai. 29. Instil. de action. et tenet<br />

Bald. in 1. aria, col. 2. C. ile jure dol. et Salic. in dici.<br />

§. sed at plenites. Et an in donatione propter nuptias locum<br />

habeat tacita hypotheca, vide per Bald. et ejus addition. in<br />

1. 2. C. de bonis qua, liber. et Gloss. in 1. ubi adhuc, in parte<br />

suppositas, C. de jure dot. quæ licit, quod sic, et etiant<br />

Albericus in diet. I. unica, col. 3. C. de rei uxor. action.<br />

Gloss, in 1. assiduis ad finem, in verbo suo tempore, C.<br />

qui potion in pign. hab. ubi Gloss. elicit, quod lieft habeat<br />

tacitam lypothecam , non tarnen ita privilegiatam, ut habet<br />

dos; et idem licit Gloss. in dici. 1. ubi adhuc.


De los peúos, &c.<br />

por razon de la dote que rescibio con ella.<br />

E aun dezimos, que los bienes (3) de los<br />

Guardadores (4) de los huerfanos que son menores<br />

de veyntecinco alios, fincan todavia obligados<br />

a aquellos que los tienen en guarda,<br />

des<strong>del</strong> dia que comentaron (5) a usar <strong>del</strong> oficio<br />

de la guarda, fasta que les den cuenta e recabdo,<br />

de las cosas que touieren <strong>del</strong>los. Esso<br />

mismo dezimos que deue ser guardado, de los<br />

bienes de los ornes que resciben el derecho<br />

<strong>del</strong> Rey (6).<br />

(3) Los bienes. Tam prsentia, quám fulura, cirro sit<br />

obligatio generalis, I. fin. C. ( pea res pi n. oh/ , pos. Alberiots,<br />

in I. pro officio 20. C. de admin. tutor. ad finern: et<br />

idear dic de bonis fidejussoruun; vet bæredum, ut ili 1. fin.<br />

tit. 16. 6. Part.<br />

(4) Dc los Guardadores. Idem in gerentibus pro tutore,<br />

vel curatore, ut notat. Gloss. in diet. 1. pro officio 20.<br />

C. de admin. tutor. de qua isla lex sumpta est , et alle 1.<br />

fin. tit. 16. 6. Pa rtila. Et cùm istæ leges loquantur gene-.<br />

raliter, proccdent el.iam iu bonis dotalibus marris, vet<br />

aviæ tutricis, ut et late comprobat Sochi. cons. 126. 1. vol.<br />

incipit dingenler prunai narratrörte considerala, et Decius<br />

cons. 349. col. fin. Et afide, idem esse in bonis administratoris<br />

ßeipublicæ , ut. notat Gloss. in 1. fin. C. de bonis debitor.<br />

chit. lib. 11. et Joan. dc l'lat. in 1. 2. C. de ¡tire Rei<br />

tur extendi contra cum, qui ut curator genic, Oral sit eadern<br />

ratio, argurn. 1. si libo//rim 1. C. de dicers. reseript. et<br />

in Italic sententiam inclir at DMus relatus ibi ab Alberico,<br />

in 1, idem privilegium, D. de pried. creditor. ubi, et subdit,<br />

quad cadem ratione videtur idem in omnibus albs, qui per<br />

altos reguntur, et gubernatitun, chin pietism admiuistrationem<br />

dicantur habere; ut ili 1, inter bono rum 45. D. de admin.<br />

tutor, Ad hoc etiam gloss. notabilis in 1. 2. C. de curator,<br />

furios. quad oncia privilegia concessa minoribus extenduntur<br />

etiarn ad furioso., et mente captes. Et ad dictant<br />

1. dc creationibus potest dici, quid sit speciale in ills cura,<br />

Tom. II.<br />

LEY XXIV.<br />

873<br />

Como los bienes <strong>del</strong> padre son obligados en<br />

peîios al fijo , fasta en aquello que le malmetio<br />

de lo suyo; maguer non juessen obligados<br />

por palabra.<br />

Bienes han apartados los fijos, que son<br />

suyos (i) propriamente, que los ban de parte<br />

de su madre (;)). E como quien que tales bienes<br />

como estos deuen ser en poder <strong>del</strong> pa-<br />

ut sine expressa obligatione bonorum curator non possit administrare,<br />

licèt in albs orris tacita bypotheca sufficiebat;<br />

in illa tannea non sufficeret: ita respond etur ex mente Bald.<br />

in 1. not alder, col. 2. 1). de adoption. et istam panem velut<br />

æquiorern, et justiorem sequin . : acque obstabit ista lex,<br />

quia cùm Curiosi æquiparentur minoribus, quod hic slattitur<br />

in minoribus, procedit etiarn in furiosis, et aliis hujusmodi.<br />

Bona etiarn prælali suns tacite obligata pro administratione<br />

rerum Ecclesire, ut in cap. i1/lid, 12. quæstione 2.<br />

et cap. lator , 2. qurest. 7. notai Gloss. et ibi Abb. in cap.<br />

ecc lttteres, c/c in;no'.-Bald. in 1. si quis presbyter, C. de<br />

Episc. et Cleric. in principio. Bona tarnen magistratus, qui<br />

dedit tutorern pupillo, non stint obligata ex- quasi <strong>del</strong>icto,<br />

vel negligentia, text. est non alibi, secundr)m Bald, in 1. 1.<br />

verste. pricl/rgitm, D. de magistrat. concen. et Gloss. allegar<br />

ad hoc ilium text. in 1. si lu, et collega, C. de magistrat.<br />

conceit. Adverte etiarn, quad privilegium, quod liabet pupillus<br />

in aatione tutelæ, nor trausunittit art lrærcdem, etiarn<br />

ex se dcseendentern, Bart. per text. ibi in 1. non so/um 67.<br />

§. fin. I). de rite mill. et afille I, ex pluribus 42. et ibi notata,<br />

D. de admin. tu/or. et I. dab/rims 19. D. de rea, cue-.<br />

tor. jttd. possid. et Alberie. in diet. I. pro offierö in priucicipio.<br />

Et au e converso bona minoris sint tacitè obligata tutori,<br />

vel curatori pro alimenlis vet albs necessariis expensis,<br />

vide per Alberic. in diet. 1. pro q///cio cotcludentem, quid<br />

non, cito hoc ¡tire non reperiatur expressurn: si tatuen debitum<br />

sit liquidum, habebit tutor reteutionem bonorum, secundiun<br />

eum.<br />

(5) Desde cl dia que començaron. Id est;ex co tempore,<br />

quo ca icrunt esse tutores, vet curatores: et sic approbatur<br />

hic prima opinio Gloss. posits in dieta 1. pro officia, et reprobatur<br />

secinds opinio ibi polita in gloss. 1. et cui actiori<br />

personali accedat tune ista tacita bvpotheca, declarat ibi plene<br />

Salicct.<br />

(6) Resciben el derecho <strong>del</strong> Rey. Afide 1. semper 5. §.<br />

soriductores 10. D. de jure immunit. et infra cod, 1. 25.<br />

11. uncle et bona magislratuum erupt obligata pro-publ.<br />

lib.<br />

coram administratiouibus, ut et tenet Allier. in dici. 1. pro<br />

officio. Et an bora patris, qui administravit aliqua bona fìliæ,<br />

relicta pro dote per avurn maternum, sint tacitèobligata<br />

filiæ pro mala administrations, vide per Bald. novelturn<br />

in suo tractatu c/c dole, fol. 47. col. 2. vers. octar'urn<br />

,speeialc, qui tercet, quad non , ex quo in talibus bonis pater<br />

non est legitimus administrator; et quia adutiuislravit,<br />

ut pater, non ut legitimus administrator: si tauten, serundum<br />

cum, pater crederet se etiarn in his bonis legtIimum<br />

adioinistratorem, et ut talis adtniuistret; tune cjus bona essent<br />

obligata, per id quad dici ili principio Minus gloss.<br />

Nota etiarn, quad bora tutoris, et curatoris dati ad litern,<br />

aunt tacitè obligata minoribus, ut est bonus text. nequealibi,<br />

secundam Bald. ibi, expressior invenitur, ili 1. properandom<br />

13. §. fin. C. de jut/ic. et idem Bald, ili 1. 2. C. qui<br />

dart tutor. pas. bona tamer procuratorum , vel actorum,<br />

non soot tacitè hypothecata, ut in diet. §. 1ìu. et ibi etiarn<br />

notat Bald. bona etiarn fidejussorurn, et hæredum tutoris,<br />

Flint obligata minori, vel cjus hæredi: vide 1. fin. tit. 16. 6.<br />

Part. eL gore ibi dici. Sed quid de bonis curatoris furiosi,<br />

vet prodigi? an sint tacitè hypotItecatai' Videtnr, quid non,<br />

per text. ili 1. de creationibus 27. C. de episcop. audient., ubi<br />

lex volt, quad talis curator expressc obliget bona sua, et sic<br />

LEX XXIV..<br />

innuit, quid non sunt tacite obligata, Tacit etiarn I. et muticri<br />

15. §. 1. D. de curator. fiu •ios, et 1. 2. D. de co qui Licet pater in bonis filth adventitiis habeat administratio-<br />

pro tutor, et 1. final. §. sec/ corn anliquilas 4 . C. de curator. nem, et usuutlructum: si lament ca alienet, rcmanent post<br />

furvós. Tacit etiam pro hoc ista les Partitarnrn, chi dicit: cjus Libitum sua bora tacite obligata, quibus non sufticicn-<br />

Guardadores de los huerfanos, et sic, quit) noluit idem esse tibus, aget. filius contra queinlibet' leieutorem bonorum pa-<br />

aliis curatoribus. Sed in cortrarium uscii, quia etiarn i ris, nisi fuerit pa tris hæres, quia tune tenetur, quæ pater<br />

contra curatorem adulti est hoc privilegium tacitæ hypo- fecerit servare. Iloc dicit.<br />

thecæ, ut tile, et in diet. 1. pro officio; et chin idear privi (1) Su,7'os. Adds I. 1. C. de hoofs matern. et I. earn oporprotutorem,<br />

cadem ratione vide-<br />

-]egivan extendatur contra /et 6. C. de boats qua fiber. et I. S. Lit. 17. 4. Part.<br />

(2) De parte de su madre. Vet de estranei liberalitate,<br />

vel laborious suis, ut ili diet. I. 5. tit. 17. 4. Part. Dicitur<br />

etiarn advenlitium, id, quad pater prornittit filio benemeriti,,<br />

et obligatur pater ex tali prornissione , vide per Bart.<br />

in 1. si tibi decent, §. si poetics, D. de pact/.. Et hæreditas<br />

proveuiens uepoti ex filio emancipato, dicilur adventitia<br />

quoad avurn etiarn paternum, Gloss. in I. si putas,<br />

C. de petit. liared. Et quod immediate advocatur 5 matee,<br />

et transit in filios, licet mediante contracts paterno, dici<br />

1. 1. col. 2. C. de-tur<br />

etiarn advenlitium, vide per Bald. in<br />

inoffic. dotib.<br />

Tu tt


87G Quinta Partida. Titulo XIII.<br />

are (3), e puede esquilmar los frutos (4) <strong>del</strong>los,<br />

con todo esso, non los dcue enagenar en<br />

ninguna manera (5). E si por auentura los<br />

enagenasse, fincarian porende obligados, e<br />

empeñados al fijo (6) los bienes <strong>del</strong> padre, despues<br />

de su muerte (7), fasta que rescebiesse<br />

entrega <strong>del</strong>los , de aquello que el padre le<br />

(3) En poder <strong>del</strong> padre. Vide in dict. 1. 5. tit. 17. 4.<br />

Part.<br />

(4) Los frutos. Vide in diet. 1. 5. et qua ibi dixi.<br />

(5) En ninguna manera. Limita, nisi alienet propter<br />

solutionem æris alieni, vel pro solutione legatorurn, vel<br />

quando res sunt damuosæ, et onerosa hæreditati, ut in I.<br />

fin. §. sin aulem æs alienum 4. et in §. ipsum autcm filiunz<br />

5. C. de boros qua: libes. Et in casibus sic permìssis,<br />

poterit pater vendere res filü sine decreto judicis, seu alias<br />

alienare; licet in tutore requiratur decretum judicis: peque<br />

crini absurdurn est, si patria potestas, quæ natucalis est,<br />

et primitiva, plus possit, quam tutoras potestas: ita tenet<br />

Azo C. de bonis que: liber. in summa, col. fin, versic. et pro<br />

conservedrónc.<br />

(6) Empellados al fijo. lit rem à patre alienatam, vet<br />

ejus pretium consequatur, ut notat Azo. C. de Loafs gum Zz;.<br />

ber. in summa, et gloss. 1. in 1. cum. oportet, §. non autem,<br />

cod. tit. Et nota, quòd in casca illicilæ alicnationis bona<br />

patris sunt obligata, etiarn à principio gerendæ adrninistrationis;<br />

et sic, si poter antea quam alienaret bona adventicia<br />

fìlii, contraxit debita curi hypotheca, tibias erat<br />

potior, et præferetur creditoribus: ita declarant Bald. et<br />

Paul. per text. ibi iu 1. cum oportet 6. §. fica. C. de Lonas quce,<br />

liber.<br />

(7) Dc.rpues de su muerte. Non intelligas, hypothecam<br />

istum nasci post mortem; quia nascitur à principio, ut dixi<br />

in gloss. præcedenti, et habetur in dicta 1. cam oportet, §.<br />

final. sed quoad ejus exercitiurn datur post mortem patris,<br />

quia actea filius erat impeditus agere: undè idem esset si filias<br />

per eruaucipationem, vet alias liberaretur à patris potestate.<br />

(8) Tan pocos. Licèt ergo aliqua remaneant bona patris,<br />

si non sufficiant, poterit agi actione reali.<br />

(9) Eatonce. Sentit asta lex, quòd si essent bona patris,<br />

ex quibus solvi posset filio pretium rei sua, quam pater<br />

alieuavit, quòd non possit agere actione reali contra eos,<br />

qui à patee titulo emptionis, sea alio habuerunt; quod videtur<br />

durunr, et contra 1. 1. C. de bonis matera. et 1. fin,<br />

§. ipsumautern/ilium 5. C. de bonis qua" liber. undè videtur<br />

dicendum, quòd frac lex non corrigat jura antiqua, neque<br />

velit filio (cujus res est illìcitè alienata per patrem) tollere<br />

rei vendicationem contra possessores; imò quòd ista lex<br />

deheat intelligi, et limitari, quando friars elegerit viam agendi<br />

ad pretium rei sua, ut sic agat contra hæredes patris, et<br />

etiarn hypolhecaria contra possessores bonorum patris. Si<br />

tarnen filins hane viam nolit cligere, sed veilet agere actione<br />

reali contra possessores bonorum suorum, qua pater alieuavit,<br />

quòd nihilominus possit, dato quòd ex bonis patris<br />

posset consequi pretium rerum alienalarum. Vel dic , quòd<br />

in rasibus, in quibus pater potest alienare, ut dixi superilis,<br />

valet alienatio, et tali erunt tune possessores; si tameu pater<br />

non convertit pretium in commodum blu , tuno priils<br />

debet agere filins contra bona patris; et si isla non sufficiant,<br />

tune agere posset contra possessores bonorum; et quitd<br />

ita intelligatur isla lex. Sed huir positioni obstat, quia lex<br />

isla, ut palet ex ejus verbis, loquitur in caso, in quo non<br />

fuit licita alienatio. Item quia tali caso non videtur agi posse<br />

actione reali contra possessores bonorum, ex co quòd pretium<br />

per patrem non fait conversant in utilitatem bill: hoc<br />

cnim non debet esse periculo, neque damno emptorum, qui<br />

in caso licito emerunt, argum. 1. fin. D. de exercitor. et 1.<br />

sicut 8. §. illud videamus 8. D. quibus mod. pignus, vel<br />

hypot. solo. et ex notatis per Bart. in 1. alio, column. fin.<br />

versic. queero quid si dicilur, D. de alim. et cibar. legal. et<br />

ejus etiarn , quod notai Bart. in authent. hoc jus por-<br />

ouiesse enagenado , o malmetido. E si por<br />

auentura, en los bienes <strong>del</strong> padre non se pudiesse<br />

entregar, porque fuessen tan pocos (8),<br />

que non compliessen, o que los ouiesse el, padre<br />

embargados , o mal parados en alguna<br />

manera ; entonce (9) pueden de mandar sus<br />

bienes a quien quier que los fallen, e dcucn-<br />

rectum, vers. qucrro dicitur hic, C. de Sacros. Eccles, Licet<br />

in contrarium facit, quod notat Alber. in 1. fin. §. et si pyre_<br />

falam, C. de jure <strong>del</strong>ib. ubi licit, quòd si hares, qui vendidit<br />

res hæreditarias pro solvendis legatìs, vel debitis, pretium in<br />

usus silos convertit, quòd non eru p t Lati ernptores, per text.<br />

ibi in versic. si vero ibi quarum pretia, etc. et idem ibi per<br />

Bald. post Oldral. col. fin. quern vide, et videas bonum text.<br />

et ibi Alber. et Bald. in 1. nzagis poto, §, non passini, versic.<br />

ne ¿amen, D. dc rebus cor. qua confcrunt ad liccntias<br />

regias, qua dantur ad alienandum bona majoriæ cum subrogatioue<br />

alioruin bonorum. Vel potest dici, guild ista lex<br />

intelligatur, quando res alienata per patrem consistebant in<br />

pondere, numero, vet mensura, ita quòd in suo genere recipiebant<br />

fuuctionen; ut tuuc patre existente solvendo, non<br />

possit filius agent adversos emptores, et possessores talium<br />

rerum à patte alienatarum: sì verb res alienata sint tales,<br />

qua in suo genere non recipiant functionem; tune quia sequeretur<br />

absurditas, et inconveniens, quòd imam pro alio<br />

contra voluntatem 1ì1ü, cujus res trait, solveretur, filius<br />

posset agere actione reali contra possessores bonorurn, nulla<br />

flirta discussione in bonis patris. Et comprobatrr isle intellectus,<br />

seu istud dictum, ex notatis per Angel. authent. de<br />

restit, iu vers. cx illo suppleri, collat. 8, rajas verba , quia<br />

non ita ad manilla habebis libras ilium Angeli, hic inserai,<br />

qua suet talia: Nota diligenter istum text. quod ills,<br />

qui rogatus est de restituendo quidquid ex hæreditate superen<br />

t, quod si alienai tres partes, et alìquid tangit rte quarta,<br />

vet etiarn alienat totani quartam; quod ita deurùna fideicomnlissarius<br />

potent agere contra possessores illius quarta, si rogatas<br />

de restituendo non habet de patrimonio suo tantum,<br />

quod fideicommissario ex patrimonio hæredis satìsfieri possit;<br />

et iste text. videtur singulariter limitare 1. fin, §. sed quia,<br />

C. communia de legal. qua dicit, quad res, qua subjacent<br />

restitutioni ex- voluntate defuncti ür conditionis eventum,<br />

si alieuaniur per hæredem, possunt vendicaci, existente conditione<br />

, per fìdeicommissarium; nain istud est velum, quando<br />

rogatus de restituendo non habet de patrimonio suo tantum,<br />

quod satisfacere possit fideicommissario pro his, qua<br />

alieuavit. Per franc litteram, quod an sit verum cogitabis:<br />

quia videtur dcbcrc dici contrarian', sive habeat, sive non:<br />

ratio, quia si diceccntus, quod posset hares satisfacere de suo<br />

patrimonio, jam posset fideicommissario, qui est creditor,<br />

solvi aliud pro alio; cùm fideicommissario debeatur species<br />

per testatorem relicta in canlitionis eventum, et secundùm<br />

hoc, posset hares dare abato speciem in recompensationcrn<br />

illius, vet astimationem, quod videtur absurdum, ut in 1.<br />

2. D. si cert. pet. et ad istum §. posset responders, quad res<br />

alienata per haredem consistebant in pondere, vel mensura,<br />

ita quad in suo genere recipiehant functionem, et ideo devenitur<br />

ad deterrninationem istius §. sed uhi non reripìunt<br />

functionem in suo genere, tune none sequitur absurditas prædicta,<br />

et fideicommissarius res alienatas vendicare poterit,<br />

etiamsi hares babeat, uncle satisfacere possit: bar Angelus.<br />

Vel dic, quod quando pater recepit res matris dotales astimalas,<br />

procedat, quad ire irta lege dicitur, quad non admitwar<br />

filius ad res vendicandas, si alienata tueront per patrem;<br />

nisi in subsidium, paire non existente solvendo, ut<br />

in I. in rebus 30. in principio, et ibi Gloss. in verbo a,stimale<br />

e, C. de jare dot. et quad in isto caso procedat, qui n l<br />

hic dicitur; series tarnen esset, quando res dotalis non fuit<br />

astirnata. Et ut reducatur isla lex ad jura communia, ita<br />

quad non corrigantur, et ut evitetur absurditas, tenendi<br />

videntur isti primus, et tertius, et quartus intellectus; licet<br />

videantur aliquatenùs divinatorii. Et isla lex facit ad quastiouem,<br />

quad si pater ex pecunia filiorum prima usoris


De los peiios, &e;<br />

los cobrar. E esto s'e entiende, quando non<br />

_quisieren heredar, nin auer parte en los bienes<br />

<strong>del</strong> padre. Ca si quisiessen heredar en<br />

ellos, entonce (10) non podrian demandar los<br />

sus bienes proprios, a aquellos a quien los<br />

ouiesse el padre enagenado, segund que es<br />

dicho: porque todos los pleytos derechos (11)<br />

que el padre ouiesse fechos, serian temidos de<br />

guardar, e de non venir contra ellos, despues<br />

que fuessen herederos.<br />

emit prædia, de quibus postea feci[ majoratum in filium se-<br />

cuudæ uxoris, quod tenebit majoria, et tantum rlcóebittir fi-<br />

1üs primi matrimonii pecunia; ad quod etiaur tacit, quad<br />

notat Bald. in §. pen. column. 4. de le gs qui feud. (larepo.ss.<br />

ibi, et nota, gild in feudis non refer/ cttjus pecunia, etc.<br />

vide ibi. Et an in casibus, in quibus patre existente solvendo<br />

non possit agi contra possessores ltonorum, rcquiratur,<br />

quod filius facial fieri excussionern in bonds patris, antequàm<br />

agat contra possessores rerum alienatarum? Vide quod in<br />

sirnili licit Paul. dc Cast. in I. fin. in principio, D. de co,<br />

per quern facture ¿rit, super text. in verbo solvendo non<br />

fuseti, ubi dicit, quod ubi à lege nor dater forma contra<br />

quem ex his priùs teneatur a ltere, quad tune sufficiat agenti<br />

seine, ilium non esse solvendo, narrando id in libello, et<br />

fidem lacere, quod ille non est solvendo, et sufficíet.<br />

(10) Entonte. Afide 1. cum ci matrc 14. coin Gloss. ibi,<br />

C. de rei viad. et quid si iilii faciaut inventarium? Vide<br />

Gloss. in 1. fin. §. in compulatione, C. de jure drib. et ibi<br />

eleganter per Allier. Bald. et Alex. Et intellige istarn legern,<br />

st similes, quando factum patris defuucti esset obligatoriurn,<br />

ex quo contra defuncturn posset competere actio, vel exceptio;<br />

nam alias posset hares contravenire, ut dicit gloss. notabilis,<br />

et ibi Bart. in 1. Lucius, D. •olo!. matrim. Et quid<br />

si pater alienaret bona subjecta restitutioni, veluti bona majoriæ,<br />

vet fcudalia? an <strong>El</strong>ias bares patris possit coutravenire,<br />

et illa peters? Ang. in 1. filiusfamilias, g. cum paler,<br />

D. de legal. 1. licit, quod res subjacens restitutioni, ex eo<br />

quod est alienati probibita, si alienetur contra probibitimretn<br />

testatoris, non poterit revocavi per haredem: quod farness<br />

limitat, et intelligit, nisi hares fuerit iustitutus solitm in sua<br />

legitima; quia tune, secuudùureum, revocat rem alienatain,<br />

chin debeat hahere legit imam sine ornai gravamiue, 1. quoniam<br />

prioribus 32. C. de inoffc. testar.. r_otjuncta dirt. 1.<br />

corn à malre; de quo tamer ultimo dic, ut pleniüs per Glos.<br />

in diet. 1, cum ù ara/re, et Allier. et Alex. in diet. §. írr cOntputatione:<br />

et contra id, quod primo loro licit Ang. tacit<br />

1. 1. et 2. C. si quid in fraud. patron. per quas leges Bart:<br />

in 1. 2. C. de ino/fìc. datai. licit, quad quando hares non<br />

habet a defunct ° illud, quod nocesse siti habet rclinquere,<br />

potest tunic venire contra factual defuucti: tacit client glus.<br />

notabilis in cap. 1. §. hoc quogtre, super verb. inceslire, de<br />

sucees. feudi, quòd in feud. paterno, quod bliss non habet<br />

à patre, sed à geuilurihns, non tenetur stare facto defuneli,<br />

cujus hares est: et ibi vidcas per Ands-. de Iser. et<br />

in cap. 1. ad fin. qui success. teneant. et in cap. 1. an a , -<br />

nafus, eel fillers, et vide etiam gum tradit Jaso iu cousil.<br />

56. 3. volum. Sod itiitilonriuirs tenendatta videtur, quint filius,<br />

qui adivit ha'redilalun patris, nor possit revocare<br />

rem à patre alienatacn de bonis feudalibus, vet majoriæ, voi<br />

• alias restitutioni subjectis: relevabilur tanteu cmlficierulo<br />

inventarium, ut non oitligeIur ultra vires hrreditarias as<br />

standutn facto det'uucti, ut in dirt. §. in corputaIlone, et<br />

tenet Bald. in I. qui se patris, column. 6. C. twat:. liber.<br />

Si verb non licit inventarium, exeiitdetur filius hares uui-<br />

versalis in tolti , ac si pater vcudidisset. fuuduut filii non<br />

pruhibitum alienati á Principe, vel testatore, ° eque alms<br />

subjecturn restitutioti, seruul itnt Bald. ibidem in principio<br />

cólumn. ?. Si verb flitis esset pro parte hares, pro ea<br />

Tom. II.<br />

877<br />

LEY .XXV.<br />

Como la cosa comprada de los bienes <strong>del</strong> huer-<br />

fano, (eue ser obligada a el; e los bienes de<br />

aquellos pie han a dar pecho , o renia al Rey,<br />

son obligados a ella.<br />

Comprada seyendo alguna cosa de los bienes<br />

de algund huerfano menor de catorze<br />

ar"ios, aquella cosa siempre finca obligada (1)<br />

al huertano, fasta que cobre aquel precio, por<br />

que la compro. Otrosi dezimos, que si alguno<br />

fuere tenudo ele dar algund tributo (f)) al Rey,<br />

parte repeletur :t vendicando, ut in diet. 1. cum it mare;<br />

non tenebitue t.amcn, si felt inventarium, ultra vires haereditarias,<br />

ut glene declarant Bald, et alii, in dicto §. in<br />

compu/adone: vide ibi per cos, et adds ad pendicta Deciurn<br />

consilio 155: col. 3. vers. ad abundan/em /amen caufclam,<br />

et poteris in ista materia inducere bonum text, cum Gloss.<br />

ibi in 1. si patronnes 3. in !seine. D. si quid in fraud, patron.<br />

quad pro parte hares, si non fecit inventarium, repellatur<br />

etiam pro ea parte, qua non est hares: sed tubas<br />

est licere, quad tune à vendicando tanlbin repellatut• pro<br />

parte; et si facto inventario hæreditas in nullo sit solvendo,<br />

in nullo exclurletuna vendicando. Et tcucudurn est menti<br />

sin urn, quad pulchre licit Allier. i q dici. §. is computa-<br />

'lone, column. penult. versic. si matrix emp/or, quod si<br />

interest filii, hahere fundum venditum à patte, propter interesse<br />

affectionis, ut quia quit progenitorum, ut in 1. .si<br />

in emplione rx 35. D, de minor, quod tune farlo inventario,<br />

non debet repelli filius hares à vendicando, quia non debet<br />

sentire daamnum propter inventarium; seri tenebitun emptori<br />

de evict ione, liest haheat solurn debitunt honorem<br />

subsidium, vel minas; sed non lenebitur ultra vires hareditarias.<br />

Teuendum est scarper menti hoc dictum propter<br />

auctorilaicin Allier. et quia multutiens venia in peactira ]u<br />

basis antiq u e majoriæ ad qua habetur affectio; forte tauten<br />

iu pr,aclica non posset obtineri. Quid autetrt si pater nom<br />

alieuavit, sed consentit alienati? Vide Bald. in §. hoc quoque,<br />

column. fin. de success. feud. et D. de regi/, jur. I.<br />

nihil 11ü1.<br />

(11) Plr•r/o.s der-ethos, Afide 1. ca qua.ei pal re C.<br />

de re,/it. milli. et 1: venddrici 3. C. de rebus alien. tint,?<br />

alien. et 1. si ab co r. C. de liber. causa: et gnando successor<br />

teneatur stare facto pradecessonis, vide per Albericum<br />

in 1. dina von:, C. de lrgib,<br />

LE X XXV:<br />

lies ex pernnia pupilli comparata, est ei tacile donee<br />

pecunia siti snlvatur, obligala: idem de Louis tríbnlarii,<br />

SOIL collectoris, aut arrendataris juriunt iiegis; bona tamers<br />

dotalia, aut propria uxoris ejus, non suit ob hoc obligati+<br />

Hegi. Hoc elicit:<br />

(1) l'inca obligada. A<strong>del</strong>e 1. idemgue 1). qui pofror. •<br />

in pian. !tab. et Gloss. in I. r/namu le C. dr pignora et I. 3.<br />

in print. D. rte rebus c'ortint, obi quid et hoc procedit<br />

edam, si ex pecunia unius pupilli ematur pro a lt ero pulülla:<br />

et adde qua dici ivi I: 49. Litui. 5. cad. Partilri.<br />

(2) Tributo. Addii I: L. C. si propter public. perrsital.<br />

et 1. 1. C. irr quibus camas pignus, vet hvpol. tacit: contr n<br />

et apprubatur• ]tic opirio Jacob. de Haven. dícentis, omnia<br />

bona, et non tauhuñ pr,rdium tributariuut esse obi gatal<br />

et reprolmtur opiuio Petri iutelligentis rie solo prædio tributario,<br />

prout refert Aliteriers in diet. 1. 1. Et advert()<br />

qui,[ Allier. in I. 2. ejusd. tit, videtur inteiligere hoc, quan><br />

do tributa dcheutur ratinne rei; secus licit de collcetis, et<br />

onerilius, qua irupouuntur persona pro rebus. Sed tune<br />

irta les Partitaruut irulisliuctè loquatur, videtur indistiuctè<br />

inteiligenda, qualilercutnque tributuiu debeatur Begi: et<br />

Tacit pro hue, quia ut licit Joan. de Plat. in 1, 1. C. de<br />

Taft


Ley 3,<br />

tit. IT,<br />

lib. to<br />

Novis.<br />

Jlecop.<br />

ß78 Quinta Partida.<br />

Titulo XIII.<br />

que todos sus bienes deste fincan obligados al<br />

LEY XXVI.<br />

Rey (3), fasta que paguen aquel tributo. Esso<br />

mismo dezimos, que todos los bienes de aquellos<br />

que cogen los pechos <strong>del</strong> Rey, o que fazen<br />

algunos pleytos (4) de arrendamientos con<br />

el, o de otra manera qualquier, para recabdar<br />

sus derechos, como de suso diximos (5),<br />

le fincan obligados (6), fasta que cumplan<br />

aquel pleyto que pusieron con el. Pero los<br />

bienes de la, muger (7) <strong>del</strong> que tal pleyto fiziesse,<br />

assi como su dote, o los bienes que<br />

fuessen <strong>del</strong>la ;propriamente, non se entiende<br />

que fincan obligados por tal razon.<br />

annon. et tribal. in rubr. tributum dictum est, quod nunc<br />

per singulas tribes exigebatur , sicut nunc per siugula tcrritoria,<br />

et antiqui sumpt us, quos dabant populi, tributurn<br />

nominaverunt. Pro ditto tauten Alberni Tacit quod notat<br />

Gloss. in 1. 1. §. 1. in verbo pendant , D. de publi'ca •. et<br />

vectaá. quæ assiguans differentiam inter vectigal, et tributurn,<br />

dicit, quòd tributum proestatur ratione soli proprii á.<br />

possidenti bus, et dicitur etiam census: et quòd quotiens<br />

lex tractat de tributis, ponit


para ser seguros desto los fijos , fincanles porende<br />

obligados , e empellados (5) calladamente<br />

todos los bienes de la madre. Esso mismo dezimos<br />

que seria, si muriesse el marido de alguna<br />

muger de quien ouiesse fijos, e teniendo<br />

ella en guarda a ellos, e a sus bienes, se casasse<br />

otra vez ; que fincan entonce (6) todos los<br />

bienes de la madre obligados a sus fijos, e aun<br />

los de aquel (7) con quien casa, fasta que<br />

De los peîios, &c.<br />

stil. Tertul. column. pen. ubi loquitur in co, quod liabet<br />

pater, vel mater ex successione u lt ras ex filais, an procedat<br />

ili ayo, vol avra, seu cæteris ascendentibus? ]?t con-<br />

(Audit, quod sic, per text. in dicta 1. generalitcr, in princ.<br />

et ibi gloss. 1. et in dicta autltent. si tanner, et quia iii isto<br />

casa, secundùm cum, est major ratio, cirro uragis sit debita<br />

Ilæreditas fiuti patri, vol matri, Tram ayo, et aviæ, ut<br />

in aulbcut. defuncto, C. ad Tartu/. onde si peeua privationis<br />

imponitur matti transeunti ad secunda vota, m u lto<br />

fbrtiùs crcdendum est, ea rn impositam fuisse avo, et aviæ:<br />

et ibi llæc intelligit, et declarat, ut prot:edant respecta bonorum,<br />

quæ avas, vel avis habuit à nepote, procedentium<br />

à suo marito, vol uxore, si est masculus ayas, qui transit<br />

ad secunda vota; quia buie facia fuit injuria per talera<br />

irausituai: non lameu erit privala, vel priyatus respecta<br />

proprietatis bonorum, quæ blius suus, palar nepotis, acquisivit<br />

alimtde, quam ex substantia sui patris, mariti clictæ<br />

aviæ, vel matois usoris dicti avi; quod satis dicit probari<br />

in diet. 1. generalitcr à contrario sensu: ad quod cliam<br />

adducit, quia si mater transiens ad secunda vota, privatur<br />

soliun nuda proprictate substantiæ paternæ, quæ pervenit<br />

ad filium cui ab intestato succeseit, non autem privatur<br />

nuda proprictate substantiæ aviæ, ut ' total Bart. in dirt.<br />

autbent. ex testamento; ila et codon modo avis materna<br />

transiens ad seconda vota privati lebel sobnn nuda proprictate<br />

bonorum substantiæ avi paterni, mariti ipsius aviæ,<br />

quæ ad nepotes pervenerunt; non autan privaci debet proprietate<br />

bonorum palois ipsius nepotis, quæ ad cam pervenerunt,<br />

procedcut.iunt aliuude, quam ab avo paterno. Qum<br />

dicta tare menti, quia surit ut.ilia, el practicahilia, et cornmendat<br />

ça Ludov. Bolonius in addii. ad hdafhesillan. et adde<br />

ad prædicta clic t. 1. lin. vers. quam observafionem, C. de<br />

second. nupt. Et an mater, vel pater transitas ad secunda<br />

vota, debcat 'ibis ca yere de bis lucris restituendis, vide per<br />

Gloss. el ibi Bart. in authent. de nup/i/s, §. si vero expeclet,<br />

coll. 4. in gloss. super verbo conjuncla, ubi concluditue,<br />

quod sic.<br />

(5) Emper-rodas. Lt bic, et in diet. 1. hoc edic/ali 6.§.<br />

omnibus 2. C. de second. nupl. obi et est expressum tara de<br />

præsentiblls bonis, quam de futuris: et es ilia lege nota,<br />

udii in iiypotbeca tacita vendant elia ''a bona futura.<br />

(6) J- 'incan endonce. Adde I. si mater 6. C. in grtibus<br />

carts. pign. vel hypodh. tacit. confroh.<br />

(7) Los de aquel. Vide etiam in diet. 1. si mater, ubi<br />

Doctores cavenduen esse dicuut marito contralrenti cum<br />

vidus.<br />

(S) Obligados. Adde 1. 1. C. commun, rte; Icgat. et 1. creditoribu.c<br />

4. D. de separai. honor. per groin dicehat Diuus,<br />

istam tacitarn liypotlrccarit etiani de jure Digestarurn iuductarn<br />

fuisse , ut tradii Bail. in 1. 3. C. «d in posses. legator.<br />

On et vide, an legatarii ratiotic hypotbecce pra:ferantur creditoribus<br />

chirographariis; et in tauturn dolor actio hypotllcesria<br />

pro legatis, ili quantum datur persona lis, et non<br />

ultra distinctio tin 1. 1. vers. in omnibus, el notai Bart. in<br />

1. 3. D. de '' dina. et cibar. legal. Et Line potest fundari, bene<br />

baisse Bald. in 1. 1. col. fin. verste. cf idem dico, C. si<br />

omissis causa tes/amen/i, ubi dixit, quod in lotis, in quibus<br />

est slátutuum , quid legata debeautur cteain non adita<br />

bæreditate, prout est lege cauturn in isrrs Begins, quod co<br />

easu Luca non sunt tacite oliI gala pro legatis; quia statuturn<br />

hoc non dictai , et à j ure cornmuni exorbitat ; et quia<br />

hypolbeca accedit personali obligationi , el sine personali,<br />

879<br />

ayan guardador, e que les den cuenta , e recabdo<br />

de lo suyo. Otrosi dezimos, que los bienes<br />

de cada vn orne que fiziesse mandas en su<br />

testamento, que fincan obligados (8) a aquell<br />

os a quien lizo las mandas , fasta que sean<br />

pagados <strong>del</strong>las. E aun .dezimos , que si algun<br />

orne rescibiesse de otro marauedis prestados,<br />

para guarnir alguna naue, o para refazerla,<br />

o para faner (9) alguna casa, o otro edificio,<br />

quæ est propriùm subjectum obligationis, esse non point:<br />

quod dictum si verum est, notandrin est valde ad lcgem<br />

Regni 1. tit. 2. lib. 5. Ordin. Ilegal. Crcdercm tamen, quod<br />

ex quo per Iegem Regiarn tenet testauratturn, et legala debentur,<br />

quit(' edam competerct hypothecaria saltem utilis:<br />

quia negaci non potest, quint detur officiuin judicis pro tali-<br />

bus legatis, ut uotat Bart. in 1. 1. in fin. D. de Iegot. 1. et<br />

cimi solum competit officinal judicis pro legatis , accedit<br />

eliam et utilis hypothecaria. Dubium tamer est, an ili<br />

casa illius legis Regni <strong>del</strong>ta- oflicium judicis, cura nulla illi<br />

us verba dirigantur ad ju(licem; et quia charts pro legatis<br />

psis, secundùm magis comenuneen opinionem , bærcditate<br />

not adita, non competit oflicium judicis; et bled Alesa ad.<br />

in diet. 1. 1. col um. 10. tenet opiniouern Baldi, et aliquibus<br />

adductis earn comprobat: sed ut Socinus ibi considerai, tale<br />

statutum, vet lox Regni non poterat aliter practicari, nisi<br />

quòd nullo existente litereile, legatarii petent dari curatorem<br />

bonis ; qui datur ad' instantiam ejus, cujus interest, ut in<br />

1. 2. D. de curator. bon. druid. obi prietor contra curatorem<br />

concedit utilem, cui contra hæredem dahatur directa: undo<br />

virtute talis statuti, seu legis Regni dicetur utilis concessa,<br />

et cousequenter accedere potest Irypotheca: ram ex quo<br />

les, vel stalutuul voluit, legata lebeti, voluit et antecedents<br />

remediuur, scilicet, quo possunt contsequi legata, argum. 1.<br />

2.1). dc jurisd. olranillne jndicum, cam similibus. Au autem<br />

testator possit probibene, ne competat bypotheca pro legatis<br />

ab co relictis, Gloss. quid sic, in 1. 2. C. ut in posses.<br />

legator. Bald. in 1. 1. coluro. 5. C. de his (juer panar 'torn ir.<br />

et hoc videtur tenendum, quidquid dixerint Petrus, et Cynus<br />

ili dicta!. 2. Et an in rebus specialiter aliis legatis ba-<br />

heat quis hypothccanr pro suo legato, vide Baldum in dicta<br />

1. 1. colour. 4. C. communal de legal. in duobus locis, ubi<br />

volt, quid nun: vide etiam Angel. et Paul. in 1. qucrrebatrtr,<br />

1). ad Leg..L'rrlui. qui hoc iutelligit, quando hæreditas<br />

est solvaulo; quando verò non est solvendo, hoe non<br />

procedit , secundùm Angeluen, quia tune ambo legatarii,<br />

tarn legatarius speciei, gonna legaIsriris quantitatis, concur-<br />

rent, et pro rota esset ficuda divisio inter eon, per textual,<br />

quern ad hoc inilucit Angel. in dicta 1. 1ua:rebalur, de quo<br />

vide per Pauluua de Castro in 1. .si ilui,c te.elamento, §. 1.<br />

D. de legal. I. et Alexan 1. ili I. si posi m/c.cionenz, et in I.<br />

si serrus, §, .ci incerturn, 1). ail Leg. J-'alcid. Et an lilii habcant<br />

buca patris bypothecata pro sua legitetna, vet pro<br />

supplemento Iegitinnte, vide notabiliter per Deciurn tonsil.<br />

235. in casu magnifici contini gcneralis, coluro. final. in<br />

4. dubio.<br />

(9) Para facer. Reprobat opinionem Gloss. in 1. interdam,<br />

in gloss. filial. ili lin. 1). qui poiior. in pign. trab.<br />

quaur ihr tenet llartolits, et tenet etiam Angel. in 1. good<br />

(lass 34. 1). dc privi!. c redit. et videtur de jure cornmuni<br />

opruio conrinuuis, scilicet, quòd is qui credidit ad fahricandam<br />

dontuwn, vet navial, seu ran altar'' , non haieat in<br />

tali re tacitamn bypotlieta ro r licet habeat setionem persona-<br />

]cur privitegiutam. Islates Parlitarum decidrt, quod imò habeat<br />

taritamn hypothecsin, quod et Gloss. tenere voluit iii<br />

autheut. de a:gaaGfat. do1Gc, §. hers cans'egtterrs 3. in princ.<br />

super parte agrvun. Tenie ergò meriti legela islam, ram per<br />

leges j iris commands potiìis videbatur probari opiuio Gloss.<br />

ili dicta I. inlerdrtm; ram ad I. quod quis 34. D. de privil.<br />

credit. et ail diet, §. his con.eequens, iii princ. potest responderi,<br />

quod non loquantur de tacita hypotbeca, sed de privilegio<br />

personalis actionis, quatenùs loquitur de bis, qui ere-


880<br />

Quinta Partida. Titulo VIII.<br />

o para refazerlo : que qualquier destas cosas cebido aquellos diner ns , e - despues obligasse<br />

en que fuessen metidos (10), o despendidos aquella cosa misma a otro, rescibiendo luego<br />

los marauedis, fincan obligadas calladamente a los dineros de aquel a quien a postremas<br />

la<br />

aquel que los empresto.<br />

obliga ; maguer aquel a quien primeramente<br />

fuesse obligada la cosa, pagasse despues aque-<br />

LEY XXVII.<br />

llo que auia prometido a emprestar sobre<br />

ella, fìncaria obligada la cosa a aquel que fue<br />

Como aquel que rescibe la cosa en peiios prime- despues empellada (Z). E esto es , porque parrtrnenfe,<br />

ha mayor derecho en ella, que el que go primero los dineros; e aun porque aquel<br />

la rescibe despues; tiaras ende en cosas que auia obligado el peño al primero, en su<br />

sei aladas.<br />

mano era (3), de rescehir los dineros, o de<br />

arrepentirse, si non quisiesse guardar el pleyto,<br />

Guisada cosa es, e derecha, que aquel<br />

que rescibe primeramente (1) la cosa a peiios,<br />

que mayor derecho aya en ella, que el otro que<br />

la rescibe despues. Pero casos y ha, en que non<br />

seria assi. Ca , si vn orne pidiesse dineros pres-<br />

•tatlos a otro, sobre alguna cosa quel diesse a peiios,<br />

e fiziesse carta sobre si, o se obligase de otra<br />

manera, a pagarlos , en ante que ouiesse res-<br />

diderunt ad•domum, vol navim fabricandam de novo, cirro<br />

illo §. se referat ad leges antiquas, quæ de creditore ad refèctionem<br />

loquuntur: sed certe eadem est ratio, et ex mente<br />

antiquarum legum voluit Imperator in dicto §. lzr:s consequens,<br />

idem esse, et sic contra opinionem Gloss. multinn<br />

faciebat dictus §. his consequens, qui et loquitur expresse<br />

quoad hypothecam ; et ita Angel. sibi contrarius dictum §.<br />

intelligit ibi. Ut dixi , ista lex Partitarum tolli.t opiniones:<br />

tene menti.<br />

. (10) Metidos. Nota hæc verba, nam debet constare de<br />

conversione pecunia in istam causam, in guano fuit eredita;<br />

et iderir probatur in 1. hujus 6. D. qui potior. in pign. hab.<br />

argem. tauten contra in L fin. D. de exerciIor. et que tetigi<br />

supra eodem 1. 24. in gloss. incipit .sentit isla ¡ex; sed loquuntur<br />

in diverso caso, scilicet ubi de aliorum creditorum<br />

præjudicium non tractabatur, quibus res , et borsa debitoris<br />

erant obligata, sicut est in case hujus legis.<br />

LEX X XVII.<br />

Primus creditor præfertur in pignore secundo; nisi secundus<br />

prirnò pecuniar numeravit debitori : tune enim<br />

præfertur sec und us, quia fuit in potestate debitoris à primo<br />

pecuniam non recipere post secundi numerationem.<br />

Hoc dicit.<br />

(1) Primeramenlé. Sive generaliter, sive specialiter, nt<br />

in I, si fundunz 4. et in 1, si generaliter 6. C. qui potior. in<br />

pign, hab. et D. cod. 1. qui generaliter 2. et 1. si pignus S. et<br />

1. unica, C. rein alien. gereist. qua visit etiam priorern ta-<br />

citam præferri espressa, et tenet Bart. in 1. si is qui, D.<br />

de<br />

jure fisci, Joan. de Plat. in 1. 1. C. pawn's fiscal. creditor.<br />

prajer. lib. 10. Et an etiam in bonis postes acquisitis, præferatur<br />

prior ex generali bypotheca honorum? Vide per Bart.<br />

in dicta 1. .si zs qui, et late per Salicet. in 1. lient, C qui<br />

potior, in pign. hab. text, et ibi Bald. in 1. hat cdictali li.<br />

§. leis illud, vers. omnibus, C. de sceund. nup. et commanior<br />

videtur opinio Bart. post Jacob: de Aret. et Oldral.<br />

quòd præfèratur prior etiam in postes quæsitis. Et quid si<br />

res hypothecata sit perernpta, ita quòd primus creditor non<br />

potest agere hypothecaria" contra posscssorem ? an aget ad<br />

pretium redactum ex ills re vendita?. Vide Gloss. et ibi<br />

Bart. notabiliter in 1. 1. D. dc distr. pign. et ibi concluditar,<br />

q u òd sic, quando pretium habitant fait ex causa luerativa<br />

: vide ibi. Et si creditor secundus distrahit rein, sciente<br />

primo , et non contradicente, primus perdit jus saura,<br />

1. si hypotlzecas S. C. de remission, pign. alias verb aget<br />

prior hypothecaria, dicta 1. 1. D. de distract. pig. vide per<br />

Gloss. in 1. cum unas, D. de bonis auctor. judic. possid. in<br />

gloss. 1. et per Joannem de Plat. in 1. quoticns, C. de exactor.<br />

tributor. lib. 10. ubi allegat, quod liabetur in I. deferre,<br />

§. fin. D. de jure fsci, ubi Gloss. quòd fiscus , qui ex<br />

privilegio præfertur alii creditori, avocat ab co pecuniam<br />

solutaur per hypothecariam, si extat , vet conditione ex lege,<br />

si est consumpta , ut et dicit Gloss. in 1. pecuniam, C.<br />

de jure fzsci , et vide in ista materia decision. Neapol. 190.<br />

decisionibu.s Mattlzaa de Afflict. et vide quoi! notat Paulus<br />

de Casti•. in I. pecuniam , C. dc pr/eil. fzsci, Et nota , quòd<br />

ista regula , de qua in ista lege, non habet locum in pignore<br />

pretorio , 1. fin. et ibi Bald. C. de bozzzs auctor, jzzdie.<br />

possid. de quo tamen vide ibi per Bart. et per Angelurn in<br />

I. diversis S. C. qui potion in pign. habeant. et ad limitationem<br />

hujus legis , et sequentiurn, vide textum cum Gloss. in<br />

dicta 1. divereis. Et signanter nota unum, quod ibi voluit<br />

Gloss. in verbo data, et notant ibi Bald. et Angel. quòd<br />

non suffrceret, si pecunia à primo creditore non esset realiter<br />

data, sed tantùm confessata, ut ipse præfèratur ratione<br />

prioris hypothecæ secundo, etiam hypothecam habenti; imó<br />

oporteat , quòd realiter fuerit data; quod est. menti tenendum:<br />

et ideò consulunt ibi Bald. et Angel. quòd faciat creditor<br />

apponi in instrumento, quòd debitor fuit confessus rea<br />

fisse pecuniam, et quòd habuit, et rerepit in præsentia<br />

notarii, et testium, et sic præfertur aliis hahentibus nudam<br />

confessionem tantùm : et ad istam limitationem adde Gloss,<br />

in anthem. ut exaction. dotis instant. collat. 7. in parte<br />

publica.<br />

(2) A aquel que fue despues empellada. Concordat cum<br />

1. potior. 11. in princ. D. qui potior. in pign. hab.<br />

(3) En su mano era. Sine aliquo ejus incommodo; seens<br />

si polecat non recipere, sed erat cum suo incommodo,<br />

ut in 1. 1. ubi casus notabilis, D. qui potior. in pign. hab,<br />

et notar Azo C. eod. in summa, coluro. 1. post medium,<br />

Gloss. et Bart. in diet. 1. 1. et ad illam legern vide quod notat<br />

Speculai. tit.. de obligation. et solut. §. 1. col. pen. versic.<br />

sed pone, et vide 1. 33. infra eod. et I. 29. ad fin. Adde<br />

etiam ad istam legern textum notabilem in 1. pen. D. quir<br />

res pign. oblig. pos. ubi bonus casus. Et ex bac lege, et dicta<br />

1. potior, in princ. hakes, quòd quando actio consistit ex<br />

duabus causis simul junctis, à postremo actu , in quo est<br />

perfectio forma, fit exordium ; quod Bald. inducit in questione<br />

illa notabili de muliere frdejubente iterirm post biennium,<br />

an retrotrahatur isla obligatio ad primam intercessionem?<br />

Vide per cum in aulhent. siqua metier, C. ad Yeslejan.<br />

in fine, ubi concludit, quòd non.


LEY XXVIII,<br />

Como aquel que presta sus dineros, para adobar,<br />

o para fazer naue, o otro edificio, ha<br />

mayor derecho 'en ello para ser pagado, que<br />

otro ninguno.<br />

Naue, o casa, o otro edificio auiendo empellado<br />

vn orne a otro, si despues desso rescibiesse<br />

de otro dineros prestados, para refazer,<br />

e guardar aquella cosa, que se non destruyesse,<br />

o non se empeorasse, e los despendiesse<br />

en pro <strong>del</strong>la, entonce mayor derecho ha en<br />

ella el segundo (1), que presto sus dineros<br />

para mantenerla, que el primero: porque con<br />

los dineros que el dio , fue guardada la cosa,<br />

que se pudiera perder. E porende dezimos,<br />

que el deue ser pagado primeramente, maguer<br />

aquella cosa non le fuesse obligada por<br />

palabras 0), por aquellos dineros. Esso mismo<br />

dezimos que seria, si este que prestasse los dineros<br />

a postremas, lo fiziesse por guarnescer<br />

la naue de armas, o de las otras cosas quel<br />

fuessen y menester, o para ciar a comer a los<br />

marineros, o a los goucrnadores <strong>del</strong>la.<br />

LEY XXIX.<br />

Como ei alquile de las cosas que son de almazen,<br />

o que lieuan de ?in logar a otro, deue ser<br />

ante pagado, que las otras debdas,<br />

Mercadurias algunas rescibiendo algun<br />

LEX XXVIII.<br />

Præfertur secundas creditor, si mutuavit in domus, vel<br />

navis relectione, vet armatura ejus , vet marinariorum cibaria,<br />

si in hoc opus convertitur mutuum; licet priori creditori<br />

fuerit ipsa res obligan espresso. Iloc dicit.<br />

(1) <strong>El</strong> segundo. Limita, nisi esset dos nauticris, ut in<br />

anthent. dc crqualitat. dolls, §. his consegttens 3. collat. 7.<br />

et in autimeut, quo jure, C. qui potion. in pignore /albean/.<br />

et infra eodem I. proximo, Gloss. in I. tnterdum, D, eodem,<br />

de qua isla sumpta est. Et an inulier in dote præferafur,<br />

non solitm ei , cujas pecunia res refecta est, verbre<br />

etiam ei, cujas pecunia res est ernpta, et cx pacto sibi pro<br />

pretio specialiter obligata? Die, qubd sic, si mulier præcedit<br />

in dote; non alias, ut uotat Gloss, in dicta autheut.<br />

de nrqualil, dolls, g, his consequens, super parte posterior,<br />

et vide per Specul. tit. de obli;at. et so/ut. §. I. column.<br />

antepenult. versic. quid si rendid!, Bart. in dicta 1. interdurn<br />

, ad finem, D, qui potion, in pignore babean/. et cauielam,<br />

quornodo fiat, ut venditor rei pro pretio præferatur<br />

uxori agenti bypothccaria pro dote, collige cx 1. ruin manu<br />

sala SU. Q. final. 1). de contrata. emp/ion, et ex notatis per<br />

Bald. in rubrica, C. de conlrahcnda cmp/ianc, quæstione 13.<br />

scilicet, qubd venditor reservet slit dorninium , donee pretium<br />

sibi integraliter solvatur; alias enim prreferetur mulier<br />

, etsi in venditione ex pacto obligetor sibi illa res , ut<br />

et dixit Speculator in dicto §. quid si vendidi , et vide quæ<br />

dico infra 1. proxima in gloss. 4.<br />

(2) Por palabras, Vide supra eodem 1. 26. in fin.<br />

LE X XXIX.<br />

Præfertur creditor mutuans ad solutionem portationis<br />

De los peños, &e,<br />

881<br />

orne a peños, assi como olio, o vino, o ciuera,<br />

o otra cosa semejante; si aquellas merca -durias estouiessen en alguna casa, o<br />

almazen,<br />

porque ouiesse a pagar loguero por ellas; o<br />

fuesse a leuar de vn logar a otro en algun<br />

nauio, o en bestias, o otra manera; e otro alguno<br />

emprestassse dineros despues, para pagar<br />

aquel loguero , o lo que costasse el acarrear<br />

de las cosas; dezimos, que este que presto<br />

los dineros a postremas por alguna destas<br />

cosas sobredichas, este deue ser pagado primeramente<br />

(1), que el primero. E las cosas<br />

que diximos en esta ley, e en las otras dos que<br />

diximos ante <strong>del</strong>la, que deuen pagar el debdo<br />

que es fecho a postremas, ante que el primero;<br />

entiendesse, que ha logar contra todas las<br />

personas. Fueras ende, en debdo que fuesse<br />

de dote, o de arras (-) de muger , o en debdo<br />

anCguo, que ouiesse a dar a la Camara <strong>del</strong><br />

Rey (3). Ca en estas dos cosas, en ante se pagaría<br />

el primer debdo destas personas, que el<br />

segundo (4).<br />

LEY XXX.<br />

Como el huerfano , o otro orne , ha mayor derecho<br />

en los bienes de aquel que compro alguna<br />

cosa de sus dineros, que otro dehdor ninguno,<br />

fasta que sea pagado.<br />

Todos sus bienes obligando vn o rne a<br />

otro, tambien los que ha a essa sazon , como<br />

los otros que aura dende a<strong>del</strong>ante, si despues<br />

mercium , vel conrluctionis damns , ubi reponuntur ; licit<br />

priori fuerint expresse merces obligatæ: non tarnen præfcrtur<br />

contra dot.ern, arras, aut debitum Regis; quia isla antiquiora<br />

prrel'eruntur. Hoc dicit.<br />

(1) Primeramente. Concordat cum I. bujus 6, D, gut<br />

potior, án ptgn. hab.<br />

(2) 0 dc arras. Intellige de arris, qnæ fiant in augmeuturn<br />

dotis; non verb de simplici donations propter<br />

nuptias , ut in autheut. de æqualilate dolls, hic consequens<br />

3. collat. 7, et ibi Gloss. et in 1. fin. in fin, C. qui<br />

pot for. in pan. hab,<br />

(3) Camara <strong>del</strong> Rey, Nota hoc, quia non memini ita<br />

bene expressum de jure commuai, ut fìscus anterior ternpore<br />

prrrferatur his, qui in refeutionem crediderunt; hersé<br />

tameu Tacit, quia in tacita bypotbeca tissus, et Burlier pari<br />

passu ambulant, 1. C. dc pricil, fisc!: et ex isla lege etiam<br />

nota , quid id quod habetur in I.:53. infra eodem in fin,<br />

procederet etiani iu fisco, et sic etiam in fisco hic limitatur<br />

1. 27. supra cod,<br />

(¡) Que el segundo, Ex hoc nota , qubd si is, qui credidit<br />

in rel'ertiouem domus, vet navis, esse[ tempore anterior,<br />

quànr mulier, ye] Fiscus in obligatimre, guild præfcretur<br />

mulicr! , vet fisco: et ita intelligebat Cynus in autheut, quo<br />

" tire, C. qui potior. in pign. /rab. contractura tantes tenet<br />

ibi Salyc. et ad hoc inducit aligna verba dicti §. his consequen.s<br />

3. autheut. de a•qualil, dolls; inducit etiam alia,<br />

cornmendans ea tamquàrn nova , et inaudita.<br />

LEX XXX,<br />

Quandoque posterius crerlitum præfertur primo; tram<br />

licet quis obligez alicui onmia sua bona præsentia, et futu-


882<br />

desso comprasse por si (1) alguna cosa, de los<br />

dineros de algun huertano C .2); maguer todos<br />

sus bienes fuessen empeîiados a otri , assi como<br />

es sobredicho , cou todo esso mayor derecho<br />

ha en la cosa assi comprada el hueríano,<br />

que el otro a quien eran obligadas todas las cosas.<br />

E porende dezimos, que el huertano deue ser<br />

entregado primeramente de aquella cosa comprada,<br />

e le deue dar la cuantia de los marauedis<br />

de que fue comprada, si toda la compro<br />

de sus bienes. E si non , de tanto quanto fue<br />

aquello que fue dado en comprarla , de los<br />

bienes <strong>del</strong> huertano. Otrosi dezimos, que si<br />

In o rne ouiesse obligados todos sus bienes,<br />

tambien los que auia entonce quando lizo la<br />

obligacion, como los que auria dende a<strong>del</strong>ante<br />

; si despues desto tornasse marauedis prestados<br />

de otro o rne , para comprar alguna cosa;<br />

laziendole pleyto (3), que aquella cosa que<br />

comprasse ele los marauedis quel prestaua,<br />

ra , et postea per debitorem, de orphani pecunia comparata<br />

est aliqua res , ei potiús quam primo est obligata , et tradenda,<br />

vet pars , si de dictis pecuuüs 11011 fait Iota empta,<br />

vet est ei Twins solveuda pecunia: idem , si gals postea miltact<br />

ad alicujus rei ernptionem , ut ei renraucret res illa<br />

obligata : et idear de expensis funeris in quibus posterior<br />

creditor præfertur. lloc dicit.<br />

(1) Comprasse por si. Sequitur ista lex inte l ectum Azo•<br />

p is C. qui pallor. ire pign. hab. in summa , col. 1. gum et<br />

approhat Bart. in I. idcmqur 7.D. cod. reprohans annul intellectum<br />

ad illarn legern, qui colligitur ex Gloss. ibi super<br />

verbo comparata.<br />

(2) Huertano. De pupilla intelligendum videtur, ut<br />

babetur in dirt. 1. idemque: et pupillus est, qui cùm impubes<br />

est , desiit in patris potestate esse, aut morte, aut<br />

emancipatione, 1. pupil/us 239. in print. D. de verb. sign.<br />

Adverte tarnen, quia istud nomea orphanus latiùs sonat,<br />

quarn prtpillus, ut elisi in 1. 41. tit. 18. 3. Partila, et sic<br />

forte procedei isla lex etiam in majore quatuordeciur annorum<br />

, minore tame), viginliquinquc , patre orbato; et bend<br />

, quia si res crnatur per curatorent de pecunia nonoris<br />

nonnine curatoris, minor potest earn vendicare , ut in<br />

1, si curator 3. C. arbi¡r. tutet. 1. 49. tit. 5. cadent Partit.<br />

et si minor non vult rem vendicare, sed earn evincere per<br />

bypothecariam, ut habeat sumo pecuuiarn, posset, ut est<br />

de mente Gloss. in dici, I. :demque, clan allegai diet. I. si<br />

curator. Præterea adultus habeas curatorem similis est pupillo,<br />

ut in 1. tide!. si curatorem 3. et Gloss. ibi , C. de in<br />

integr. restii. minor. untie forte, quod babetur in bac lege<br />

procederet in minors viginliquinque annorum patre carente,<br />

de rajas pecunia res ematur, salteen si talis minor<br />

habeat curatorem, et maxirnè si curator ornat pro se de minoris<br />

pecunia.<br />

(3) Faziendole pleyto. A<strong>del</strong>e 1. quamces S. C. de pign.<br />

(4) <strong>El</strong> postrimero. Ut ir, I. licet 7. C. qui potior. in<br />

pign. had. de qua ista sumpta est: et limita, nisi sit mistier<br />

in dote, vcl ejus augmento, prior in obligatione; ram tune<br />

ipsa præfertur, ut in autbeut. de aqualit. dotis , §. his<br />

eonsequen.s 3. collat. 7. et dixi supra cod. 1. 28. et tenet<br />

Bart. in 1. interdum, D. qui potior. in pign. hab. Sed cùm<br />

ista lex non excipiat isturn casum, probt cxcepit supra in<br />

1. proxim. in fin. videtur ex hoc , quòd noluit dare privilegium<br />

mulieri: neque videtur eadem ratio sicut iu alüs,<br />

de quibus in diet. 1. supra proxixna, quia in 1. 27. quodamsnodb<br />

erat necessarium viro recipere dotem promissam:<br />

unite nil mirurn , si quod ibi babetur , non procedat in<br />

dote : in 11. verò 28. et 29. erant hypothecæ tacitæ , et , á<br />

lene iuductæ; et ideò nil nairttm, si in dote lex saura de-<br />

Quinta Partida. Titulo XIII.<br />

que le fincasse obligada por ellos, fasta que<br />

los cobrasse; entonce mayor derecho auria el<br />

postrimero (4) en la cosa assi comprada, que<br />

el primero, a quien fuera fecho el pleyto de<br />

la obligacion general sobre todas las cosas <strong>del</strong><br />

comprador. Otrosi dezimos , que si algund<br />

orne despendiesse rnarauedis en sotierrarrnien lo (5) de algund muerto, maguer este tal<br />

debelo fuesse postrimero, ante deue ser paga_<br />

do, que otro debelo (6) que ouiesse fecho el<br />

muerto en su vida. -<br />

LEY XXXI.<br />

Como aquel que muestra carta de Escritlano<br />

publico, en que enipeîia alguna cosa, ha mayor<br />

derecho en ella, que otro que mostrasse otra<br />

escritura , o prueua de testigos.<br />

Escriuiendo algun orne carta de su ma-<br />

neget auxilium. Item in dictis legibus res refecta, sea pro<br />

qua conservanda fait impensum, erat jam sub hypotheca<br />

mulieris à principio; hic verò non, sed supervenit, et tune<br />

cuna pacto hypothecæ ipsi credenti facto: in casa verò bujus<br />

legis fuit hypotheca conventionalis bonorum prxsentìum,<br />

et futurorum; uncle in bonis postea quaesitis, emplis<br />

cum pecunia alicujus cum pacto hypothec æ , videtur justum,<br />

ut qui sic credidit, omnibus creditoribus anterioribus,<br />

et edam mulieri, et fisco, in istis præferatur , per<br />

islam legem , et 1. licet 7. C. qui potior. m pign. lead. et<br />

Intuits sententiæ est Bald. novellas in tractatu de dote, in<br />

principio 10. partis, column. 2. et secundìnn hoc forte idem<br />

videtur dicendum i), primo casu hujus legis orphanorum<br />

favore.<br />

(5) En sotierramiento. Quid comprehendatur in expensa<br />

funeris , vide 1. funeris sump' us 37. D. de rclu. ei<br />

sumpt. toner. et 1. 12. tit. 13. 1. Partita, quæ est lex notabilis,<br />

et in 1. 30. in Ordin. Taurines, et vide quæ dicam<br />

in diet. 1. 12.<br />

(6) Que otro derido. Etsi sit sub pignore, vet hypotheca;<br />

dam tarnen non sit hypotheca expressa, secundirni Arohim<br />

C. qui pallor. in pig. hab. in summa sub dubio fortè,<br />

et Gloss. etiam in 1. penult. D. de relu. et sumpt. tuner.<br />

Et nota, quòd impensa funeris præfertur edam doti uxoris,<br />

ut est de mente Bart, in 1. 1. col. G. D. soluf. malrim.<br />

super verbo quarto oppono ad secundam partem , et tenet<br />

Angel. Aretinus in §. final. Inslit. ad Leg. Falcidiam , dicens<br />

, esse singulare, et urenti tenendum, licet secundirm<br />

earn de hoc Gloss. dubitaverit in dirt. 1. penult. sed ut pater<br />

ex ilia Gloss. non de hoc dubitavit, neque loquuta est<br />

in hoc. Quòd bittern isla impensa funeris præferatur etiam<br />

baberrtibus expressas hypotechas, probari videtur in diet. 1.<br />

penult. cùm elicit, orane creditttm , et sic nil excludit , argument<br />

capit. si li.omanorom, 19. distinct. et quia etiam in<br />

isto casa militai ratio Barton , de qua in dicta 1. 1. q u òd<br />

isto casu publica utililas, quæ ventilar irr impensa fmneraria,<br />

præferatur cuicumque privatæ: pro hoc etiam tacit isla<br />

lex , cum absolute dicit de alio quocumque debito, et non<br />

excipit casum dotis, neque aliurn : et certè in impensa funeris<br />

necessaria satis rnihi videtur, ut præferatur cuicumque<br />

credito , ctiam sub expressa hypotheca.<br />

LEX XXXI.<br />

Probaras per scripturam debitoris privatam, vet per dims<br />

testes pignoris obligatiouem, potest pignus à quocumque lenente<br />

avocare; nisi tenons probet per scripturam manu publici<br />

tabellionis confectam obligationem, licet sit posterior:


De los pellos,<br />

&c.<br />

no misma, en que<br />

885<br />

dixesse, que conoscia que<br />

fecha por mano <strong>del</strong> debdor (6),<br />

auia rescebido marauedis prestados (1) de otro<br />

e firmada<br />

con tres testigos, que escriuiessen Sus<br />

alguno, e que obligaua alguna cosa por ellos;<br />

nomes<br />

en ella con sus manos mismas (7); entonce (g) Le7 5,<br />

o fazicndo tal pleyto como este ante dos testi-<br />

mayor derecho auria en la cosa empeñada el lib.<br />

gos (); aquel a quien fuesse obligada la cosa<br />

primero, que el segundo que mostrasse la<br />

en alguna destas dos maneras, bien la podría<br />

t etip.<br />

carta publica.<br />

demandar a aquel que gela ouiesse empeñada,<br />

o a otro qualquier (3) a quien la fallasse. Fue-<br />

LEY XXXII.<br />

ras ende, si este que la tenia , dixesse que le<br />

era obligada por carta, que fuesse fecha de<br />

mano de Escrivano publico (4). Ca entonce<br />

zef 1,<br />

lit, y/t, este postrimero , si tal carta mostrasse , auria<br />

lib. r °• mayor derecho en la cosa empellada, que el<br />

Ley 2,<br />

sil. 3, otro primero, que ouiesse carta escrita de<br />

Novia, mano de su debdor, o prueua de dos testigos,<br />

Recap. assi como sobredicho es (5). Pero si tal<br />

carta de la debda <strong>del</strong> empeñamiento fuesse<br />

sea si primi scriptura privata tribus tcstibus est subscripta,<br />

præfertur secundo. I-Ioc dicit.<br />

(1) Prestados. Gratia exempli ponitur ; quia idem de<br />

alio credito , ut in 1. scrzpturas 11. C. qui potior. in pigra.<br />

hab.<br />

(2) Ante dos testigos. Deponentes, coram eis factam<br />

fuisse scripturam privatum , et confcssioncrn dehitoris ele<br />

contentis in ea, ut infra eadein 1. ibi Pruritic de dos lest<br />

rgo.c,<br />

(3) 0 a otro qualquier. Sivc sit haeres dehitoris, sive<br />

alias possessor, sei creditor, qui non nitatur ex instrumento<br />

publico: procedit enim isla tes sive agatur personali,<br />

sive bypothecaria contra debitorem, vet ejus hæredem, vel<br />

bypothecaria contra alium creditorem non nitentem ex<br />

instrumento publico, ut hic patet, et approhatur hic in-<br />

tellectus Aeon. C. out* potior. irz pi,n. hab. in summa, co-<br />

1umn. 2. et Acursii in dicta 1. scriplura.c: et licet talis secundus<br />

creditor fatcatur, scripturam islam factarn fuisse<br />

per debitorem; licèt neget contenta in ea , asserens debitorem<br />

non pignorasse, neque pra-judicium causavi posse ex tali<br />

confessione dehitoris, niluilominu s vincet . creditor primus,<br />

ex quo secundus non nititur cx instrumento publico: lirèt<br />

contrarium in hoc tenuerit Jacob. Baldo, dicers se miravi<br />

de prædicto iutellcctu Azonis, que rn sequuntur Cyuus, et<br />

Albericus in diet. I. scripturas, dic:entes, non stare vim in<br />

co, quid secuudus creditor, qui possidet, prætendat publicum<br />

instrumentum , vel lion ; quis semper licet el negare<br />

debitorem pignorasse, et dicare, dictarn scripturam contra<br />

cum non probare , dummodi talis scriptura non liabeat<br />

triam testiu ur subscriplioalern, et ita intelligebat ii:ta rn 1.<br />

scripíuro.e: sed isle inlellectus non applaudi[ litteræ illius<br />

legis, neque buie nuslræ ; imi aperti confunditur per cas,<br />

cirm faciant vim in publico instrumento: et ratio diversi<br />

est, prout colligitur ex dictis Azon. quia li cit contra-tatis<br />

debitorem , qui tenetur stare sua confessioni, vet ejus haeredern,<br />

præjudicet talis scriptura privata , quando contra<br />

eum agatur; non ta rn en prajudicare potest creditori, licèt<br />

posteriori , habeuti publicum iustrunientum super pi gn ore:<br />

quia ptcniorern probationem ostendit de juice suo, quàm primus:<br />

et licèl, ut dixi, isle intellectus Azonis , et Acursii<br />

approbetur in isla lege; tarnen resulta[ quid absurdum, quia<br />

ex quo talis scriptura privata probaret tam contra alias,<br />

quarn contra debitorem confitentern, de Taciti debitor posset<br />

præponere posteriorenr creditorem priori, et quid tale instrumentum<br />

privatum prajudicaret alii, quàm coutiteuti, et<br />

ejus haeredi: et istud erat, quod movit Jacob. Baldo, Cynum<br />

, et Albericum contra iatellectum Aeon. et Gloss. sed<br />

potest responden, quid ex quo secuudus creditor, vel alias,<br />

qui possidet, de suo jure non ostendit per probationem<br />

ampliorem, quàm primus creditor; cúm utrique nitantur<br />

ex confessione dehitoris , non est de quo conqueratur : et<br />

contra islam fraudem, qua poterai fieri, polecat sibi cayere<br />

Tom. II.<br />

Quien ha mayor derecho en la cosa que es<br />

ernpeîiada a dos oases.<br />

Puesta seyendo condicion sobre la cosa ter .,<br />

tul. empedada , r,<br />

si ante que se cumpliesse , la em- lit,. 10<br />

peîiasse otra vez a otro, el que la ouiesse obli- A°°'S•<br />

Ilrcup.<br />

gada al primero ; si despues desto se cumpliesse<br />

la condicion, mayor derecho ha en la<br />

per instrumenturn publicum ; et si non fecit, sibi imputes:<br />

mule crederem, quid si secuudus creditor ultra probationem<br />

suie hypotherw , quarn ostendit per scripturam privatam<br />

dehitoris co'nfilentis, ostenderet per testes de jure suo,<br />

qui interfuerunt ipsi hypotliecæ, quando farta fuit caro fìc-<br />

ri viderunt; quid tuno limilaretur, quod hir, et in diet.<br />

I. .eer'ipitiraS, babetur, cx quo pleuior est probatio ex parte<br />

ejus , quàm ex parte primi crcditoris, qui tantirnl ostendit<br />

coarlcssionem debiton'is; qui est elegans lirnitatio ad islam<br />

legern, et est de mente Azouis, Bartot. et hortorum in diet.<br />

1. seriplrtras; et sic, quod isto caso proceda t. opinio Jacob..<br />

Baldo, Cyni, et Alberici in diet. 1. scrip/unas,<br />

(4) De c.scrictaoo publico. Idem die , si ostenderet cautionem<br />

privatum trino teste notatarn, qua æquivalet publico<br />

instrumento, ut hie in fine, et in dicta I. scrilduras, et<br />

ibi volt. Satyretus , et beni.<br />

(5) Corzo sobredicho es. Seilicèt. deponentes tantum de<br />

confessione dehitoris, ut tisi supra in gloss. 2. si cnim testes<br />

deponereut de ipsa ventate rei, de debito scilicet et hvpotheca<br />

pro co fatta, su lliccrent duo testes, de veri tate rei<br />

deponentes, I. uhi numcroc 12.D. de lesiibu.c, et prcrferretur<br />

primus creditor secundo etiarn publicum instruuaentuni<br />

hahcnti, lit volunt Bart. Angel. et alii in diet. I. eerlpluras,<br />

per I. r'n c:rrrrendic IS. C. de fate ins/rum. et hoc satis<br />

voluit ista lea in hoc verbo, cum dicit: O proceso de dos<br />

testigos , como sohredieho es.<br />

(G) Por mano <strong>del</strong> debdor. Vet manu alterius , si sit à<br />

debitore subscripta, ut in dies. I. .crripluras : qui cnim se<br />

subscribit, peri udii est , se si totum instrumentum scripsisset,<br />

I. CUM antigttila.e 2S. §. fin. C. de les/aro. et notat<br />

Bald. in sutheint. contra opti propriaen, C. de non manerala<br />

pecunia. Imi, et paria s ti nt. se subscribere quern, vel alium<br />

vice ejes, I. vice rlonalriuic 211. C. de dorsal. et ibi notat<br />

Baldas: quod planè procedit in co, qui 11011 seit , vet non<br />

potest scribere, ut suflu iat , quid subscri pat per alium,<br />

prout et volt les de Alca/a circa sub.scriptionem in publicis<br />

instrumeutis.<br />

(7) Con síes manos mismas. 11h: non sul'lieeret subscrihere<br />

per allano , ex quo les ista exigit , ut ipsi testes pro-<br />

priis rnanibus se subscrihant.<br />

(S) Enloncc. IIoc est ex co, quia talis scriptura trino<br />

leste subscripta habet vim publiei instrumenti: et dicit Sa<br />

I. scrtplaras, quid usto modo scripturarum-lycet.<br />

in diet.<br />

utumitun Veneti, et ita servant, ac si sint publica instrumenta.<br />

LEX XXXII.<br />

Si uni priis sub conditione, et alii, ea pendente, rem<br />

debitor piguoravit; adveniente conditione, præfertur creditor<br />

prior. Item si uni uuus,'alii alias eamdem rem pignoravit<br />

; si, onus eorurn erat dominus, alter veri nou habebat<br />

potestatem rem obligandi, prafertur is, cui doaninas<br />

Vvvvv


884 Quinta Partida. Titulo XIII.<br />

cosa el primero a quien fue obligada, que el LEY<br />

segundo, que la tomo a peños, pues que la<br />

condicion es cumplida (1). Otrosi dezimos,<br />

que si vna cosa fuese empellada a dos o rnes,<br />

de otros dos apartadamente , e ninguno <strong>del</strong>los<br />

non fuesse señor <strong>del</strong>la; si acaesciesse que aquel<br />

a quien fue empeñada a. postremas , fuesse tenedor<br />

(2) de la cosa, enfonce mayor derecho<br />

auria en la cosa, que cl primero. Mas si por<br />

auentura la cosa agena ouiesse empeñado tal<br />

orne , que non lo pucliesse fazer, e despues<br />

desto la empeîíasse a otro el señor <strong>del</strong>la , entonce<br />

mayor derecho auria en la cosa, el que<br />

la rescibiesse a peños de aquel cuya fuesse (3),<br />

que el otro; quando quier que la rescibiesse,<br />

primeramente, o a postremas.<br />

obligat, lica sit posterior. Si verò neuter erat dominus præfertur<br />

ultimus, qui rem possi<strong>del</strong>. Iloc (licit.<br />

(1) La condicion e.s cumplida. Lrtellige de conditione<br />

casuali, vel mixta; non de potestativa , ut in I. qui.' balneum<br />

9. §. ampliùs 1. et 1. potiór 11. g. videamus 1. et 1.<br />

creditor 12. §. si prímus 2. D. qui potiór. in pign. hab. et<br />

1. penult. D. qua! ree pign. odd. poss. et quad habetur supra<br />

cod. 1. 27. in fine. Et ex ista lege, et similibus babes,<br />

quòd conditio casualis , vel mixta trahatur retrò, adds 1. si<br />

fliusfamilias 78. in print. 1). de verb, obi. quæ conclusio<br />

'torr procedit in legatis, per textum in 1. 1. §. 1. D. ad Syldanian.<br />

et est bonus textus , qui et loquitur de fructibus perceptis<br />

pendente conditione, in 1. penult. D. de option. legat.<br />

et notai Gloss. et Doct. cornmuniter in diet. 1, si ftlittsfa-<br />

»tilias, in principio, ubi Doctores laborant in rations diversitatis<br />

inter contractor, et legata: et islam conclusionem<br />

teuuit ubiqué Bart. in repel. 1..sí is qui pro employe, D. de<br />

usueap. et in 1. et per jusfarandunz, §. qui ila, D. de accept/lat.<br />

et lit 1. si quis u:rori, §. si statudiberum, D. de<br />

Allis. Iluic tarnen conclusioni fortiter obstat dicta 1. potiór,<br />

in princ. vers. sed et si hares , cui respondet Angel. in<br />

did. 1. qui balncum, in principio, quòd imò diet. lex loquitur<br />

in contractibus, cam piguus ibi datum fuit per contractual<br />

ab hærede , et quòd sic non obstet; licet contra istam<br />

responsionem insurgit ibidem Ang, per textum in 1. si<br />

hares leslamento , D. de action. empli, quòd quando contractus<br />

ordinetur ad ultimam voluntatem exequendam, inspicere<br />

debemus causarn originalem, scilicet ultimam voluntatem.<br />

Potest respon devi, quod illud proccdit , quando id<br />

quod fit in inrpfementum, fit ex necessitate ad complendam<br />

ultimam volti defuucti, prout fuit in diet. 1. si hares;<br />

sears quando id , quod tit ab hærede, caret tali necessitate:<br />

nam tunc est quid abstractum ab ultima voluntate,<br />

et sic, ut contractus debet judicari; et hoc nota, quia Jaso<br />

in diet. 1. si filiusfanzilias posait dictara solutiouem ad dictant<br />

1. si hares, tacito Angelo, et non respondit objectioni<br />

Angeli, Vel Jic, quòd ire legatis conditio non tra hi fur retrò<br />

quoad dorninium; secùs quoad obligationem personalern, et<br />

hypothecariarn, ut in dirt. §. red et si hares, secundirm<br />

Imolarn, et Ludov. Roman. in diet, 1. si is qui pro enzptore,<br />

tradit Soria, cons. 269. 2, volurn. Neque procedit edam<br />

dicta conclusio, quando tempore existeutis couditionis reperitur<br />

extremum inhabile ex parte rei, ved person, ut in<br />

1. (prof lens 14. D. dc nodal, et ibi Bart. in fine ; neque si actus<br />

medius impediat retrotrahi: quia actus medios obviat<br />

conjunctions extremorum, gloss. notabilis, et ibi Bartol. in<br />

1. si indedilam, §. 1. D. rem ratam hab. Bald. in 1, finali,<br />

C. ad ii1acedozz, bonus text. in cap. si pro te 13. dc reser.<br />

lib. 6. et tradit Jaso in L earn, qui ila, §. si hominem, in 5.<br />

notabili, D. de verb, obl. aliquas edam alias limitationes<br />

vide per Modernos in dict.. L si filiusfamilias, in principio,<br />

XXXIII.<br />

De la mayoría que ha el Rey en los bienes de<br />

su debdor, e la muger por la dote en lus bienes<br />

de su marido.<br />

Tal preuillejo ha el debdo de la Camara<br />

<strong>del</strong> Rey (1), e otrosi lo que deue el marido<br />

a la muger por dote, maguer . estos debdores<br />

(2) sean postrimeros ; primeramente deuen<br />

ser entregados, la Camara <strong>del</strong> Rey en los<br />

bienes de su debdor , que otro ninguno, a<br />

quien deuiessen algo. Otrosi la muger en bienes<br />

de su marido ; fueras ende en vn caso : si<br />

el debelo primero es sobre peño que ouiesse<br />

empeñado a alguno señaladamente, o si ouiesse<br />

obligado por palabras (3) todos sus bienes.<br />

et vide in isla materia Bartol. in diet. 1. sí is qui pro emptore,<br />

col. 16.<br />

(2) Tenedor. Concordat cum L si non dominus 14. et<br />

vide ibi per Glos. D. qui potiór. in pign. liad.<br />

(3) Gaya fuesse. Adde 1. si ea res 31. D. de act. empt.<br />

et Gloss. in 1. sire inter, §. sí duobus, in verbo petentí<br />

ad fiuem, D. de Publiciana,<br />

LEX XXXIII.<br />

Debitum, et tributu'n Regis, et doti., debet priús solve,<br />

licet sit posterius, nisi antiquior creditor habeat expressam<br />

hypothecam specialem , vet generalem : nisi sent duæ<br />

dotes: tune enim prælertur prima , nisi in bonis reperiantur<br />

borra secondai dotes. Et si maritus obligat bona pro dotes<br />

restitutione, et antequàm ei dos solvatur, alii ea pignoret;<br />

recepta dotis quantitate postea , præfertur dos , quamvis<br />

posterius soluta. Iloc dicit.<br />

(1) Camara <strong>del</strong> .Rey. Nota , Cameram Regiam idem esse,<br />

quod fiscum : vide Ang. in 1. si pignus, D. qui pallor.<br />

in pign. hab.<br />

(2) Estos debdores. Mulier , et fiscus æquiparantur in<br />

hypotheca , ut hic, et supra eodem 1. 29. ad linen], et etiam<br />

inter se pari passa ambulant, ut in 1. 2. C. de privil. fsci,<br />

et in 1. dotes 9. C. de jar, dotium: sumitur enim inter fiacum,<br />

et mulierern prælatio ex tempore, ut ibi, et si cadent<br />

die (acta fuit utriusque obligatio, et non apparel, quæ prior,<br />

et quæ posterior, causa dotis præfertur, 1. in ambiguis 85.<br />

D. de regal. jar. Bald, in dicta 1. dotes: vide tarnen de hoc<br />

dicto Baldi, et de alüs notanter per Baldum novel, in tract.<br />

de dole, part. 9. in 1. privilegio.<br />

(3) Obligado por palabras. Et sic habentibus tacitas<br />

bypothecas, etiam anteriores, præfertur maker, et fiscus;<br />

quod nota in fisco, nam de jure communi secùs videbatur,<br />

ut notat Joannes de Platea in I. una , C. 'Janis fiscal. creditor.<br />

prafer. lib. 10. movetur per 1. 1. C. rem alien. gerent.<br />

quæ tamer non *lie hoc probat : imò et de jure cornmani<br />

glossy in hoc Grant contrariai: nam Gloss. in 1. final.<br />

in gloss. magna, C. qui potiór. in pign. hab, tenait, quòd<br />

fiscus non præferatur habenti tacitam anteriorem; in 1. verò<br />

,sí pzgnus, D. eodem tenet contrarium, et ín 1. cos, C.<br />

eodem, et baie ultima fuit opinio Aeon. quæ approbatur<br />

hic , et Iene meriti, quia communis opinio erat in contrarian/<br />

, ut notat Bartolus in 1. si is qui, D. de jure fisci;<br />

quid au tern in bonis postea quæsitis, vide dictam I. si is,<br />

et ibi per Bart. Et nota , quòd in casa, in quo anus creditor<br />

in hypotheca est privilegiosior fisco, polest fiscus vendere<br />

hypothecam, et satisl'acere primis, et residuum sebi<br />

retinere: vide per Joannem de Platea in diet. 1. una.<br />

(4) Entance. Approhatur hic opinio Bulg, de qua per<br />

Glos. in 1. assiduis, C. qui potiór. in pzgn. hab, et isla fuit


De los petos,<br />

Ca entonce (G) tal debdo como este, que fuesse<br />

primero, ante lene ser pagado, que el otro<br />

de la Camara <strong>del</strong> Bey, nin el dote de la muger.<br />

Pero si vn o rne ouiesse auido dos mugeres,<br />

e fuessen amas muertas, entonce, la dote<br />

(5) que deuiesse a dar a la primera muger,<br />

deue ser pagada primeramente a sus fijos (6),<br />

que la denen auer, e despues a la segunda<br />

muger : porque estos debdos son de vena natura.<br />

Mas si en los bienes <strong>del</strong> marido fuessen falladas<br />

algunas cosas, que fuessen primeramenle<br />

(7) de la segunda muger, estas atares en<br />

saluo deuen fincar a ella , e a sus herederos.<br />

Otrosi dezimos, que casando alguna muger<br />

con su marido, e prometiendol ella, o otro por<br />

ella, de ciar alguna cosa cierta en dote; si el<br />

marido por razon de aquella dote que esperaua<br />

auer, le obligasse seîialadamente sus hienes,<br />

e despues desso los empcîiasse a otra parte<br />

, en ante que la muger ouiesse pagado a<br />

su marido lo quel ania prometido por dote,<br />

a otri ; pagando ella despees la dote, o otri<br />

por su nome , entonce ma yor derecho (8)<br />

auria ella en los bienes <strong>del</strong> marido, que otro<br />

ninguno, a quien los ouiesse obligado.<br />

semper communis opinio, et sic , di g it earn vulgarem Azo<br />

C. eod, in summa ad fù'. 2. colon'. veluli consuctndine approbalam:<br />

et sic nota, quòd majoris effectus est bypotheca<br />

expressa , quam tacita: vide quod notai Bartol. in I. si quis<br />

sub coinfilione, col. 5. D. dr test am. tale/. vers. quid si iiz<br />

tutela. Limita !amen, quod in isla lege babetur, in case 1.<br />

in rebus 30. in peine. et ibi gloss. in verbo anteriores, C. de<br />

jure doliuta. Item limita in bonis postea quæsitis: quia et<br />

minter in dote prreferetur itr taliter quæsitis, cùm et Fiscus<br />

habeat hoc privilegiutn, ut in diet. I. si is qui: ita tenet<br />

Cyr]. Bald. et Salvicetus in diet.. I. assiduis, Bald. novel. in<br />

tract. dc dole, in 10, part. in peine. et colato. 2. et satis<br />

probatur in isla lege volente, idem per omnia esse in nut-<br />

]iere, quod in fisco, circa hypothecam i et istud videtur tenendum,<br />

licet Gloss. duhitaverit in diet. 1. assiduis, et licet<br />

Bartol. volueril. contrarian ' in dirt. I. si is qui, quod et<br />

sublimilat, et belie, dictus Bald. novellas, nisi in re postea<br />

empia, et specialiter obligata pro pret.io venditori, ut dixi<br />

supra eodem in I. 3e. in glos. 4. et alia circa istaut maleriam<br />

vide late in diet.. 1. assiduis, per Glos. et Doctor. ubi<br />

et vide, an istud privilegium deter in dote confessata; de<br />

qua questione etiarn piene videro poteris per Baldum Novel.<br />

in diet. suo tract. de dole, fol. l S. column. :¡. ruin folio<br />

sequen. et vide I. in conlractibus 14. t. spit quonirun, et ibi<br />

Paul de Castr. C. de itou numerata pecunia, et qua, dicit<br />

Anti. de Iser. de sta/ntis, el cm/suet. cont ra their. Eccles.<br />

in parte dtlfdannis, et Decius cousit 96. in fine, et per<br />

Bald. in 1. pecunia; , C. de .so/ut.<br />

(5) La dote. Sumpta est ex aathen. 71/ exact. dolls in.t-<br />

Initte, §. 1. collat. 7. et in auth. .si quid !amen, C. qui pofior.<br />

in ptgn. /tub.<br />

(fi) d .stns fijo.s. Quid de extraneis hmredibus? Vide Gloss.<br />

in diet. 1. a.ssiduis , gum licit, quid istis nun datar hoc<br />

privilegiutu, ut in 1. eliam 15. D. solalo matrimonio; vide<br />

ibi per Doctnres, et per Baldum in I. 1. coluro. 2. C.. dc<br />

prior?. dots. Ily'potheca lamen non privilegiata bere transit<br />

iu quemcumquc h.rredem , ut notat Bart. in I. 1. column.<br />

1. D. soluto inulritnorno: et quid si melier cedat actionem<br />

de dote? Vide per Bald. in diet. I. 1. column. 4. C. de pri-<br />

•il. dots: an autein transeant privilegia in creditores mu-<br />

Tom. Il.<br />

&e. 885<br />

L EY XXXIV.<br />

Por que razones, el que loma la cosa a postre-<br />

mas a peîios , lue mayor derecho en ella<br />

que el primero.<br />

A dos ornes podria ser empeñada vna cosa,<br />

al a'no primeramente, e al otro despues.<br />

E si acacsriesse , que despees desso el serïíor<br />

de la cosa la ernpeîiasse amo a otro tercero;<br />

en tal mariera podría ser fecha la obligacion,<br />

que este tercero auria cl derecho en la cosa<br />

empeñada, que auria el primero. E esto seria,<br />

si en la obligacion fuessen guardadas estas<br />

tres cosas (1). La primera es, que este tercero<br />

rescibiesse la cosa a peïios, con erltencion que<br />

los dineros que dicsse sobre ella, fuessen dados<br />

a aquel a quien fue obligarla primeramente.<br />

La segunda , que fiziesse tal pleylo con<br />

aquel que gela empello, que el derecho que<br />

el oiro auia sobre la cosa empeñarla , quel<br />

ouiesse el. La tercera, que los dineros le fuessen<br />

dados assi en todas guisas al primero. Mas si<br />

cl segundo a quien fuesse otrosi empeñada la<br />

cosa, pagasse los dineros al terrero, maguer<br />

non fiziesse otro ple ) lo (2) ninguno con el,<br />

Boris, vide text. et ibi Bart. in auth. rit c.ract, dote instal?.<br />

collat. '. et aide Tate in materia Bald. novel. in tract. ele<br />

dote, chanta 6G. cran segnetiti.<br />

(7) Que fuessen primerarnente. Ergò edam procedei<br />

luee tex, etsi res data' fuerunt mstimatæ ea xstimatione qux<br />

faceret emptionem, quod et volait Gloss. et uncut Cynus, et<br />

Salyc. i " diet. auto. si quid: good intellige , scent drain cos,<br />

quando bona mariti non essent solvendo ntratnque dotera;<br />

slam tune in rebus æstimtis prwfertur sec un da dos, ac ai<br />

res non' fuissent datae aesthnala'.<br />

(S) ,l/atorderecho. Vide gum dixi supra eodem in I. 27.<br />

in gloss, hit.<br />

LEX XXXII'.<br />

Tribus creditoribus diversi temporis exit tertius secundo<br />

potion; scilicet, si tertius in hoc mutuel, ut pecunia priori<br />

creditori solvatur, et convenerit cunt debitore, ut loco primi<br />

in pignore succedat, et sic pecunia ad priutunt pervenerit;<br />

si verti secuudus creditor sine conventione etiam primo<br />

debituot solvat, jus ejus guteritur setindo. tran extraaeo<br />

solvente debitum priori creditori sub patto, ut celai ci jug<br />

pignoris, quod ipse habet , qua•ritur ei jus. Ilor, licit.<br />

(1) Tres cosas. Orluu' habet a dictis Anon. C. de his<br />

qui in prior. credit. loc. .surced, in summa , et a Gloss. in I.<br />

1. eodem titulo, et in I. Arista, D. gam res p15n, obb .<br />

pos. ubi Gloss. addit quartnm requisitnm, scilicet, mind<br />

tertius creditor conveniat , quod piguus sit ei ubli;atutu;<br />

quod et similiter vermi rarer lex, cum suit ius dixit: La<br />

empenasse assi u. otro tercero , et ibi: eci/üesse la cosa a<br />

perms. Gloss. Lanett in dirt. 1. I. volait sufiiccre tria, et<br />

etiani Ace) ubi supra, et quid istud quartunt includalur sub<br />

secondo"hic rosico: quod e t videtur verum, ciao ex hoc videmur<br />

convenire de hvftcl.lteta.<br />

(d) Otro p/i:i/o. Aule 1. I. C. qui potor. in pion. lhai.<br />

et I. final. C. de his qui in priurunt credit. locum ru gged. et<br />

1. potion 11. §. final. 1). qui potion. in p,n. hat,. et t. 1. C<br />

si anti'''. credit. pigra. trend. et istud jus ullérendi rout petit<br />

secundo, vet Ieri io creditori , contra prinuun; et eliant contra<br />

uxorem, soluto matrimonio, of prendo ei (totem , ut in<br />

1. cum tibi 10. C. qui polier. in p/go. hat,. et teuent Bald.<br />

V vvvv


886<br />

Quinta Pahl:icla<br />

entonce el derecho que auia el tercero en la<br />

cosa , tornarla al segundo. Otrosi dezimos, que<br />

si otro estraîio, a quien non fresse obligado<br />

el peno sobredicho, nin ouiesse derecho ninguno<br />

en el, lo quitarse <strong>del</strong> primero a quien<br />

fuera empeñado sobre tal pleyto (3), que le<br />

otorgasse el otro cl derecho que auia sobre el<br />

peno; entonce tambien le fiucaria obligada la<br />

rosa, corno si gela ouiesse empellado primeramente<br />

el señor <strong>del</strong>la.<br />

LEY XXXV.<br />

Que la cosa que vn orne llene a peurs, e la<br />

entpeîia el a otro , corno la <strong>del</strong>le cobrar sri<br />

dueño.<br />

Ser podria, que la cosa que vn orne ouiesse<br />

rescehida en peños, que la empeîiar;a el mismo<br />

despues a otro. E maguer aya poder (1)<br />

de la empellar, si acaesciere que le paguen a<br />

el (1) aquello que auia sobre la cosa, cl otro,<br />

a quien la ernpeïio , non ha derecho ninguno<br />

sobre el peño. Ante dezirnos , que lo deue<br />

dar a aquel cuyo es. Pero este a quien fue empeilada<br />

la cosa despues, puede demandar a<br />

Angel. Joan. de Imol. Paulus de Castr. et Alesand. in 1. si<br />

constante, in priucip. D. solo/. mal /lm. si tarnen constante<br />

matriunonio, propter vergentiam viri ad inopia ru, uxor<br />

ageret ad dotem justa 1. ubi ad/roc 29. C. de jure dol. tune<br />

creditorihus nota competit istud jus ofetendi, secundùm<br />

Joan. Audi. in addii. ad Spec. tit. de donai. inter virom, et<br />

u.vor. §. fin. va rs. sed corn mailer, Bald, inn dici. 1. obi ad-<br />

/rtte, in princ. 2. col, et tradit late Socirt. multa allegans,<br />

et ita concludens cousit. 111. vol. 3. incip. visa consignatione<br />

Jolis: quod tanueu videtur liunitandurn , ut dici suprà<br />

eod. 1. 18. post. Bald. novel. in tract. de dote, charta 39. col.<br />

1. in vers. 47, privile iron: et quanto tempore præscribatur<br />

buie juri offerendi, vide I. cone. nuftssani 7. §. eodem jure<br />

3. C. de præscript. 31.1. vel 40. annor. et intellige , et limita,<br />

lit per Bald. in 1. pi noci, 1). de ['surale. et tradit Decius<br />

consul. 184. in fin, ét vide quod notat Bald. per ilium test.<br />

in §, licet, iu princ. si dc feud. fuel .. contro/, inter domin.<br />

ei ng nat.<br />

(3) Sobre tal pie y! o. Afide 1. .si corn peconiam 3. C. de<br />

premi. fsci, et I. 1. C. de his qui in prior, credit. loe. succed.<br />

LE X .,1" A"XY.<br />

Si creditori , qui pignus pignori (ledit, debitor satisfaciat<br />

, restituetur ei à creditore creditnris: tenetur tannen<br />

primas creditor alit l pignus secundo creditori dare, vel<br />

debiiurn ei solvere. Hoc licit. -<br />

(1) Aya poder. Adde 1. t. C. si pignus pian. dat. sit, et<br />

I. grege 13. §. corn pignori 2. D. de pigeon. et vide Spec.<br />

tit. de pignor. §. 1. versi(. red tom pignus, dicentern, quod<br />

non poterit pignoraci ultra tertiarn vicem, ut infinitas evitetur;<br />

cum quo dicto transit ibi Joan. Andr. in addition.<br />

nihil addendo, et sequitur Abb. in cap. rum contra, col. 2.<br />

ile pignor. et certe videtur dictun t salis trquum , ne pignus<br />

ambulet per (plana }lures minus, et sic non ita de facili<br />

reeuperari possit. Bald. [amen in dirt. I. 1. tenet, quod ímó<br />

et milliés poterit •i» guorari ; et forte procederet , quando esset<br />

facilis recuperatio, ut si in eadem civitate pignorare-<br />

: et vide etiam per Spec. et Abb. ubi suprà, an liberetut-<br />

primas à petitione pignoris soluto debito, si ceddt ac-<br />

. Titulo MIL<br />

aquel que gela empeño , que de otro tan buen<br />

peno (3) atal, o que pague aquello que auia<br />

prestado sobre el.<br />

LEY XXXVI.<br />

Si la cosa empeñada se pierde , ose empeora,<br />

como se ¿eue descontar de la debda el dallo<br />

que auiniere.<br />

Empeorandose (1) la cosa empeñada por<br />

culpa (‘A), o por negl-gencia de aquel que la<br />

tiene a peños, si tanto fuere el em peoramiento,<br />

quanto es el debdo que auia sobre ella,<br />

pierde porende el derecho que aula en el pefío;<br />

e si fuere menos, deue ser descontado <strong>del</strong><br />

debdo, quanto fuer el empeoramiento. E si<br />

la peoria fuer mayor que el debdo, deue perder<br />

aquello que auia sobre la cosa empellada.<br />

E pechar sobre esto al señor de la cosa, el<br />

daiio que y acaesciere por razon <strong>del</strong> empeoramiento.<br />

E aun dezimos, que si la cosa empeîiada<br />

fuer sierua, e usare mal <strong>del</strong>la aquel que<br />

la rescibe a peños, faziendole ganar algo por<br />

su cuerpo, mettendola en la puteria; que deue<br />

perder otrosi el derecho que auia en tal<br />

peño (3). Esso mismo seria , si la apremiasse,<br />

tionem contra secundum, vet tertium , qui dedit pignori;<br />

et tenet quod sic: et an creditor possit vendere pignus,<br />

quando possit sibi solvere, dando pignus pignori? Bald.<br />

post Pet. et Cynum tenet, quod sic, in 1. si cessante,<br />

C. dc distract. pi;nor, et notat Alberic. in 1. quandia,<br />

eod. tit. et vassallus poterit alteri infeudare sub pacto<br />

incrementi, sicut ipse habebat , vide in cap. 1. §. fin. et<br />

ibi Bald. si de blues(. feudi conlrov, fuer. uhi et vide per<br />

curo , col. 2. quid remaneat vasallo, laliter concedenti: adde<br />

etiam cap. 1. vers. sed edam cos, per giros fat incest.<br />

et cap. 1. qualiter pod. alien. pol. et utrobique Bald. et<br />

cap. 1. §. bentfcium, si de feted. dtf content. sit infer domin.<br />

et agnat. et in §. similiter, de Lise Corrad. et gloss. not.<br />

in cap. 1. de alien. fi-ud. paterni: et limita ut per Bald. in<br />

cap. 1. de capii. Conrad. et quid si ultímus alienet, ad quern<br />

revertatur feudum, an ad dominum, vet ad prosimum infeudantem,<br />

vide Bald. in §. illttd, de prohib. feud. alien. per<br />

Feeder. et ibi vide, cujus consensus requiratur ad alienation<br />

em.<br />

(2) A el. Idem volt Gloss. in. 1. grege, §. atm pignori,<br />

in verbo solveril, D. de pino/. si solvitur secundo creditori;<br />

nam ei solvendo, liberatur à suo: et ita etiam vult<br />

ibi Bart. in vers. item quaro quando pignus , et afide ad<br />

istam legern 1. debitor 40.§. fin. D. de pignor. action.<br />

(3) Otro tan binen peno. Adde 1. corn debitore 32. et ibi<br />

Gloss. D. de pignor. action.<br />

LEX XXXVI.<br />

Deterioratio pignoris, culpa, vet negligentia creditoria<br />

proveniens, deducitur de sorte , si minor est quàm sors, et<br />

superlluum solvet ei ; sed si tantum , vet plus quàm debiturn,<br />

ascendit, solvitur jus pignoris, et quod plus est, restituet<br />

creditor debitori. Item solvitur , si creditor ancillam<br />

pignori datam prostituit, vet contra debitoris voluntatent<br />

aliquid ei turpe fiori fecit. Hoc dicit.<br />

(1) Empeorandose. Concordat cum 1. creditor 3. et 1. 7.<br />

C. ele pign. act.<br />

(2) Por culpa. Nam series si sine culpa, ut in 1. ,si nulla<br />

8. C. de pign. act. et 1. 20. suprà eod.<br />

(3) En tal peìeo. Non dicit, quàd perdat jus crediti;


De los pciios, &c. 887<br />

faziendole el fazer alguna cosa otra desagui- uo, bien lo podria fazer, si de los otros hiesada<br />

(4) contra voluntad ciel senor <strong>del</strong>la.<br />

nes que fincan, pudiere ser pagado el debdo.<br />

LEY XXXVII. LEY XXXVIII.<br />

Como non deue ninguno franquear su sieruo,<br />

mientra que eslouiere en peños.<br />

Franquear (1) non puede ningun orne el<br />

sieruo, nie la sierua, que ouiesse empeñado<br />

a otro, a dallo (,9?), nie a menoscabo de aquel<br />

que la tenia a peïios, de m'entra que fuere<br />

assi empe īiado. Mas si acaesciesse que lo aforrasse,<br />

estando <strong>del</strong>ante (3) aquel que lo tenia a<br />

peïios, e non lo contradize, valdria el aforramiento<br />

: pero bien podria cobrar su debdo (Li),<br />

de aquel que gelo ouiesse empe īiado. Otrosi<br />

dezimos, que si acaesciesse, que el señor aforrasse<br />

su sieruo, o su sierua, que ouiesse empellado<br />

a otri, non lo sabiendo aquel que lo<br />

tenia a peïios; que luego que el sieruo pagasse<br />

(5) el debelo por si, o otri por el, valdria<br />

el aforramiento. Pero si algue orne obligasse<br />

todos sus bienes generalmente (6) por debdo<br />

que deuiesse, si despues aforrasse algund sier-<br />

poteritergó illud petere, secundirni Allier, post Guillicl. et<br />

Kaya. in I. si corn vendere! 13. §. litt. 1). de prgrr. act on.<br />

aget tarnen debitor ad interesse, seruudinn Gloss ibi.<br />

(4) Desaguisada. Adde 1. 2. ibi , E aun drireron, et<br />

quæ ibi dixi , tit. 2. 3. Parl.<br />

LEX XXXVII.<br />

Non potest debitor servum specialiter pignoratum manumittere,<br />

si hoc facit, creditore ignorante; sed si eo praesente,<br />

et non contradicente, tenet manurnissio, salvo creditori<br />

jure debiti contra debitorem. Si verb obligavit debitor<br />

generatiter bona sua, tenet manurnissio, si alla bona suffìciunt<br />

creditori. floc dicit.<br />

(1) Franguear. Concordat cum 1. 1. C. de servo pign,<br />

dato martian. et I. ab co 3. cum concord. ibi allegatis in<br />

gloss.<br />

(2) _d dallo. Ipse namque manumissor non potest revocare<br />

libertatem, imam præstitit, 1. si crediloribus 5. C. de<br />

serro pigri. dato mamriz.<br />

(3) Es/ando <strong>del</strong>ante, Adde 1. si tit proporre:s 4. C. de servo<br />

pign. dato manum., et in isto caso præsentia liabet.ur pro<br />

consensi, ex quo talis actus non poterat tieni sine consenso<br />

creditoris, juxta notata per Gloss, in 1. Gains, D. de pign.<br />

act. vide ,loan. de lmol. in cap. si arils Pre.sbylerorum, de<br />

rebus Eccles. non alien. col. 3. et procedit etsi creditor sit<br />

minor; nain tenet ejus consensus in hoc, ut in 1. si paler<br />

4. §. fin. D. de manum. vend, et adde etiam ad istam legem<br />

1. 1. C. de remis. pin.<br />

(4) Cobrar su debdo. Quia non rlebitum , sed pignns remisit,<br />

ut in 1. postguam 3. D. de poe/is, et vide I. 40. infra<br />

cod. •<br />

(5) Pagasse. Adde 1. pignori 30. D. dr' ha .red. instil, et<br />

1. si creditor-lints 5. G. de servo pign. dato maroon.<br />

(6) Generalmente. A<strong>del</strong>e I. 2. et I. si ab eo 3. G. de servo<br />

pign. dato manure, et babes hic unacn differential"' inter<br />

generalem, et speci:rlem hypothecam; vide alias in I. 2. C. de<br />

pign. et per Gloss, in 1. in rzctione, §. fin. D. de fortis, ubi<br />

text. et Angel. et per Paul. de Costr. in I. crine sii, C. de<br />

rzsucap, pro enzpf. in fin. et Bald. in 1. si mrneraliter, C.<br />

qui potion in jinn. Itrrb, et Alexand. tonsil. 115. 5. volurn.<br />

colurnq, penult. Aliarn vide per Bartol. in 1. rem legalam,<br />

Por que rayones se desoía la obligacion <strong>del</strong><br />

peño.<br />

Desatase la obligacion que es fecha sobre<br />

los pe īíos, luego que aquel que los empeño,<br />

paga (1) lo que deue , a aquel que los ha empe<br />

īiado. Otrosi dezimos, que seria esto mismo,<br />

si el debdor quisiesse pagar el debdo, e el otro<br />

non lo quisiesse recebir (`); e fiziesse afruenta<br />

desto arete ornes buenos, e sellasse con :u sello<br />

los dineros (3), e los pusiese (Lf) en guarda<br />

de algun logar reli g ioso, o de algun orne<br />

bueno. Otrosi dezimos , que auiendo algun<br />

orne empeñado su cosa a otro, si despues el<br />

Judgador cortdemnare por alguna razor ' 'a<br />

aquel que la etnpe īio, rnandandrde que trague,<br />

o Paga alguna cosa; e el Juez queriendo suteplir<br />

su juyzio, nou falla otra cosa (5) de los<br />

bienes <strong>del</strong> condemnado, de que saga la entrega<br />

a aquel por que dio la sentencia; que<br />

circa finem D. de adinzend. legal. et per Jason. in I. cirri post<br />

les/arnenlrmz, coin HIM 2. versus secundo no/obi/der limito,<br />

C. de legal.<br />

LEX xXxrfIl.<br />

Debitore solvente, vel creditore recipere solutionem reeusaute,<br />

consegnante debitore debitam peeuriiain, et ram<br />

deponente, solviIur' pignoris obligatio. Itera pro debito tertii,<br />

non Myelitis ali is bonis debitoris, exequitur sentcntiam<br />

judex in re pignori alii data; de cujus pretio satisfiet priirc<br />

creditori earn tenenti, et su perilirtrro ei sulvitur, pro quo est<br />

lata sententis. l'oc dicit.<br />

(1) Paga. Per solntionem tolluntnr omnia accessoria<br />

ad principalern obligatiouem, nt bis, et inCrà tit. 1. I. I. et<br />

vide quæ tradit Soriuuss tonsil, 1S. 1. volum. columnis 1.<br />

et 2. a<br />

(2) 1,'o11 lo quisiesse recebir. A<strong>del</strong>e I. aliena res 20, t;.<br />

si per creditorenz 2. D. de pignor. act. et ibi Gloss, et I. si<br />

prius•guarn S. C. dc distract. pignor.<br />

(3) Los dim'ros. An sufficiat offerre ens in marsupio, si<br />

non nurncrentur, vide per Ale 'rand. in 1. si mora, column.<br />

3• ad tin. D. 90/,,/. rnalrim,<br />

(4) E loe pusicsse. Quid si pecnrriam non obtulit, neque<br />

consiguavit, sed solo verbo obtulit separatuni solvers?<br />

l idetur, qt«A non sufficiat, ut hic: quod iutellige, quia<br />

veuditio non impedictur, sed valebit interim qui-id debitor<br />

non solvat; sed postea co solvente venditio infringeretur, et<br />

resciuderetur, ut in 1. frzndtt • 0. i). de rescind. vendit. et notat<br />

Gloss. in I. si residuum, (, dr: dislracl, pign. sed ad hoc<br />

est rernediurn, scrunch/in Bart. in I. fin, ad tin. D. de distract.<br />

1)1::;11. quód rim" debitor verbo (licit para/rzs ,sum .mlvere,<br />

creditor (heat, et ego recipere: nani tunic i11ó non su1veute,<br />

protestatio nihil uperatur, arum. I. acct qui aliter<br />

5. D. good vi, aut clam: et licet Alhericus ire diet. I. si residuum<br />

dicat, dictum illius gloss. non esse s'eruru, et aliter<br />

intelligat, quàui Bart. distami I. fundos, tenie quod dictum<br />

est: quia ilk est intellectns commucis àd dictum 1. prout et<br />

licit Ales. in l. si mora, column. 3. versi c. 2. fulfil, D. so-<br />

1111. nzrz/rim.<br />

(5) Non falla otra coca. Nota hoc verbum, narri si esset<br />

alla res, quàm pignorata, in qua passet 'ieri executiosententiæ,<br />

non debet capi res pignorata: quod et prubari vi-


883<br />

Quinta Partida.<br />

bien lo puede entregar en aquella cosa misma<br />

que auia empeîiada, si valiere mas (6) de aquello<br />

que el otro auia sobre ella, maguer non<br />

quiera aquel a quien era obligada primero: e<br />

meramente, fasta t<strong>rey</strong>nla años (cA), ptrosi de-<br />

zimos, que si aquel a quien fue empeñada la<br />

deuesc vender (7) este pesto en almoneda, e cosa, non le seyendo entregada assi como so-<br />

<strong>del</strong> precio <strong>del</strong> ha de ser pagado el que pribredicho es, non la demaudasse el, o sus hemero<br />

la rescebio en penas, e lo lemas deue rederos, a aquel a quien gela empello , o a<br />

dar a aquel por quien ,es dada la sentencia. sus herederos, fasta quarenta años (3); qUe dende<br />

a<strong>del</strong>ante non la podria demandar, que ge_<br />

LEY XXXIX.<br />

la entregassen por razon de peîio; maguey que<br />

el que la cmpeîio sea tenedor <strong>del</strong>la.<br />

Por quanto tiempo pierde orne el derecho que<br />

ha en la cosa que tiene a peîios, si la non<br />

demanda al tiempo que el derecho manda.<br />

Obligan a las vegadas los owes vnos a<br />

otros algunas cosas en pellas, e non los entrega<br />

n <strong>del</strong>tas; e despues acaesce, que las enageuau<br />

a otri. En tal yawn como esta dezimos,<br />

que si aquel a quien fue tal cosa como esta<br />

euipenada, non la demandasse a los tenedores<br />

<strong>del</strong>la, fasta diez anos seyendo en la tierra, o<br />

non seyendo en ella fasta veynte alios, que<br />

dende a<strong>del</strong>ante non la podria demandar (i).<br />

Fueras ende, si aquel a quien fuesse dada, o<br />

vendida la cosa , la rescibiesse sabiendo que<br />

detar in 1. à Dico Pio 15. §. 4. versic. sed et Iliad, D. de<br />

re ¡udir. idem tarnen crederern, ersi cssent aliæ res in quibus<br />

lìeri posset exec ut io senterriiæ, si isla, quæ pignori data fuit,<br />

rnagis commode posset vendi, et in minus da In debitori.s;<br />

fait ad hoc, quòd habetur in 1. yaam.vis 6. D. de pignor.<br />

act.<br />

(G) Si valiere mas. Ex hoc patet, quòd si res non pins<br />

valerct, quàrn creditori debetur, qui habebat illarn obligatam,<br />

guild cessarct hujus legis dispusitio; cuor ex veuditioue nullam<br />

pullet consequi utilitateus victor, cujus favore fit executin;<br />

quod et notavit Paul. de Cast. in diet. 1. à Divo Pio 15.<br />

versic. sed et illud in fin.<br />

(7) Vender. Non inielligas, quòd c reditor compellatur<br />

vendere; sed vendetur auctoritate judicis, vel per debitorem:<br />

creditor namque non cogitur vendere, se il ostendere rein<br />

mobilem, vel imrnobilcru, si esset dornus, justa id quod habetur<br />

in 1. quameis G. D. de pigs. act. et ibi per Bartolum.<br />

LEX XXXIX.<br />

Solvitur pignoris obligati°, si res specialiter pignorata<br />

ante traditionern per dehiturem alicnetur, et creditor á possidente<br />

intra derern annos inter præseules, et viginti inter<br />

absenles non petierit earn: naru obstat lune præscriptio, nisi<br />

is cui tuft alienata, sciebat pignoratam; quia ,uric petetur<br />

intra Iriginta anuos, et non ultra: si verò creditor, et ejus<br />

hæredes à debitore, vel ejus hæredibus peril piguoratain intra<br />

quadraginta anuos non petierit, postea non possunt. Hoc<br />

dicit.<br />

(I) Non la podría demandar. Concordat cum 1. I. et<br />

2. C. si adeers. creditor. et cum I. 27. tit, 29. Part. 3. uhi<br />

vide quæ dixit neque leges in hoc disponeutes sun!, correctes<br />

per id, quod habetur irr authent. mala: fide, C. de præscript.<br />

IonSi temp. et in 1. 19. tit. 29. Parl. 3. ut notai Spec. et<br />

ibi Juan. Andr. in addilioir. in ruhr. dc pra•script. col. penal.<br />

et fin. et requiritur ternpris; de quo Ilk edam in re mobili,<br />

ut præscribi possit contra creditorem, Gloss. et ibi vide<br />

Bartol. in 1. 1. §. cum pra•dium pignori, D. de pignor.<br />

et vide Gloss. in 1. fin. C. si advers. creditor,<br />

(2) T<strong>rey</strong>nta a,os. Adde dictam 1. 27. et qua ibi dixi.<br />

Titulo XII.<br />

era empellada a otro, ca'entonce, hien la po -<br />

dria demandar aquel a quien fue obligada i_<br />

pi_<br />

LEY XL.<br />

En que manera se desata el derecho que el orne<br />

ha en el peîio, por palabra, o callando.<br />

Paladinamente (1) por palabras, o callan- Ley s,<br />

do, puede el owe quitar el derecho que ha ¡;¡,;<br />

sobre el peno. E por palabras seria, como si iV ,ts.<br />

dixesse aquel a quien ouiesse obligado el pe- Il"°p'<br />

lío, al que gelo ouicsse empellado, o a su<br />

personero, quel tornaua el peno p), o que le<br />

quitaua el derecho que auia sobre el peño. E<br />

maguer diesse, e quitasse desea guisa, cl derecho<br />

que auia sobre el peno, con todo esso<br />

(3) Quarenta ßîros, Adde diet. 1. 27. et qux ibi dixi.<br />

LEX XL.<br />

Solvitur pignus, si per creditorem remittatur expresse:<br />

sed remitteodo jus pignoris, non videtur debitumn remisisse;<br />

seeds è contra. Item et remiltitur tacile pignus, et etiam debiturn,<br />

cancellando scilicet litteram obligationis pignoris;<br />

nisi troc fiat dolo, vi, vel meta. Iloc dicit.<br />

(1) Paladinamente. Ortum habet à notatis per Aeon. C.•<br />

de rcrnicsion. pignor. in summa, versic. volunlate autem, et<br />

ibi posit ilium versum.<br />

Cautio si fuerit cui reddita, liberal ipsum;<br />

Si tibi reddantur pignora, seeds Brit,<br />

(2) Quel tornaua el ¡velo. Ex hoc videtur decidi, quod<br />

redditio pignoro in per creditorem clebilori iuducit renrissionem<br />

juris, quod creditor liabebat in pignore; et sic quòd<br />

approhelur hic opinio, quarn tentent Bayner. et Altier. in 1.<br />

poslyuam, 1). de pact. per text. in I. I). de liberal. le;at.<br />

Contrariu n tameu tenet ibi Jaso colu nut. pen. movetur ex<br />

dicks Gloss. et Doctor. ibi, ex co, quia redditio pignoris potest<br />

iuduccre aliam utilitatem, quàrn rcmissionem pignoris,<br />

srilirèt, quòd debitor utatur pignone; et dicit hoc tenere Bart.<br />

in dicta I. 1. et Gloss. ibi in verbo furl. Si tauten beuè inspicias,<br />

necl ue Gloss. neque Bart. hoc (icunt, et tantùrn dicunt,<br />

quòd ex redditione pignoris non videtur remissurn jus<br />

debiti: et sic isla les Parti arum, cura dint. I. 1. 1). de liberat.<br />

legal. probare videntor opiuionem Allier. post Rayner.<br />

Neque relèrre videtur, quòd bare lex loquit.ur, quando creditor<br />

verbs expressis dicit, quòd reddit pignus, et edam<br />

quòd in dicta 1. I. interveniant verba tèstatoris, legando<br />

pignus: quia nihil interest, an aliquid denronstretur facto,<br />

vet verbo, ut in cap. dilccli 52, et ibi per Gloss. de appel.<br />

horte posset dici, quòd aut redditio pignoris lacca fui, sirsplicitcr<br />

sine aliqua præfinitione ad cerium usur p , et turpe<br />

tolli videatur jus pignoris; si verò readabl y ad cerium usum<br />

tune non, arguta. 1. si cum pra,J2nitione. 211. D. quando dies<br />

legal. ceda/, et ejus quod notat Gloss. de privilegio, set, concessione<br />

limitata in cap. cum ordinem, dc rescript. et 1. 2.<br />

et quod ibi Bald. D. de serve's export. et in dubio potìùs


non se entiende que le quita el debdo (3) que<br />

auia sobre el. Fueras ende, si manifiestamente<br />

dixesse, quel quitaua tambien el debdo, como<br />

el derecho que auia sobre el peño. Pero si<br />

le quitasse el debdo principal (l,), entiendese<br />

otrosí , quel quita el peño. E calladamente<br />

quitaria o rne el derecho que auia sobre el peño,<br />

como si la obligacion de la cosa empeïiada<br />

fuesse fecha por carta, e el señor <strong>del</strong> debdo,<br />

que tuuiesse la carta, la caucelasse (5), o<br />

la rompiesse, o la diesse a aquel que gela empeñara.<br />

Ca tornandole (6) la carta de la debla<br />

principal, o cancelandola, entiendese quel quita<br />

el debdo , e el derecho que auia sobre el<br />

peño. Fueras ende, si esto fiziesse por miedo,<br />

o por fuero , o por engaño, que le fuesse fecho<br />

en esta razon.<br />

LEY XLI.<br />

Como , e quando puede vender la cosa entperiada,<br />

el que la tiene a peitos, si lo pudiere<br />

fattier por postura.<br />

Ponen pleytos a las vegadas los o rnes vnos<br />

præsumetur redditum causa certi, et limitati usus, quám<br />

simpliciter, et ita procedet dictum Jason. per notata per<br />

Gloss. in dici. 1. posiquam; neque obstabit hæc lex, et dicta<br />

1. 1. quia loquuntur, quando per verba simpliciter prolata<br />

redditum fuit pignus, sea legatura; et si verba fuissent<br />

limitata ad cerium usum, non videretur jus pigooris remissum<br />

per pr ædicta.<br />

(3) <strong>El</strong> debdo. Adde 1. postquam 3. D. de pactis, et supra<br />

cod. L 37.<br />

(4) <strong>El</strong> debdo principal. Adde L Lobeo 2. D. de paths,<br />

Gloss. et Bart. in 1. 1. D. de liberai. legal. et 1. creditricent<br />

7. C. de remiss. pignor.<br />

(5) La cancela.cse, etc. Vide gum dial. in I. 11. tit. 19.<br />

3. Partit. et 1. 9. infra tit. proximo.<br />

(6) Tornandole. Quid si non constat, quòd creditor reddiderit<br />

cautionern, reperitur tarnen penes debitorem, vide<br />

dictam 1. 11. tit. 19. 3. Part, et ibi late nisi.<br />

LEX XLI.<br />

Creditor ex pacto potest vendere pignus post diem certam,<br />

elapsa die: et deeet hoc debitori, si est in loco illo, vet<br />

si est absens, existentibus in domo ejus denunciare, si potest;<br />

et postea poterit vendere publici, et bona fide : et si<br />

pignus phis valet, quam dclii tu ut, restituet superlluum debitori;<br />

et si minus, recuperabìt ab eo, quod deest. Hoc<br />

dicit.<br />

(1) En aquella manera. Concordat cum 1. final. in princ.<br />

C. de jure domin. impetr. et 1. si conocnit 4. D. de pr;n.<br />

act.<br />

(2) Fazer saber. Hanes hic expressum, quòd etiam ubi<br />

ex pacto licet creditori vendere pignus, debet. pri gs denunciare<br />

venditori, antequàm vendat; cujus contrariurn dicebat<br />

Gloss, in L creditor, in verbo testalo, C. de distract. pignor.<br />

et Bald, in 1. si conoenit, la 1. 1). de pin. act. in lectur.<br />

antiques, et in 1. pc-cutlet, in fin. C. etc fuleicom. Albericus<br />

etiarn ibidem allegaos Gloss. dictæ I. creditor, et 1. limit.<br />

C. de jute domin. impair. et Salycet. in diet. 1. creditor. I.ex<br />

ista dicit aperte coutrarium; nota earn, et tens menti: q uam<br />

limita, nisi etiam ex pacto conveniat, quòd sine a liqua deruntialione<br />

vendat, secsindànr Baldum in dicta 1. crea dor, ita<br />

inteli gens Gloss. ibi , punctusodo gloss. ubi dicit, ubi act um<br />

est ut possit vendere sine rlenrtnfialione; Gloss. tauten ibi potiirs<br />

voluit , quòd punctus fieret in ve r bo vendere, sicut illam<br />

intellexit Salycetus ibi, et A.lbericus in dicta 1. si coneenil: et<br />

De los peitos, &c. 889<br />

con otros, quando reciben ]a cosa a peîios i Lrr<br />

que si aquellos que los empeñan, non los quitaren<br />

fasta el tiempo, o dia cierto, que despues<br />

los puedan vender. E porende dezimos,<br />

que si tal pleyto es puesto quando obligo la cosa<br />

a peños, e aquel que la empeña non la quita fasta<br />

el dia que señalaron, que dende a<strong>del</strong>ante bien<br />

la puede vender el que la tiene a peños, o su heredero,<br />

en aquella manera (1) que fuesse puesto<br />

el pleyto quando gela empeñaron. Empero,<br />

ante que la Benda , lo deue fazer saber (2)<br />

al que gelo empeño, si fuere en cl lugar,<br />

de como la quiere vender (3) ; e si el non y<br />

fuere, deudo dezir a aquellos que fallare en<br />

su casa. E si este que la tiene a peños lo fiziesse<br />

assi , o non lo pudiere fazer por alguna<br />

razon (a), entonce puede vender (5) publicamente<br />

la cosa quel fue assi empeñada. E tal<br />

vendida se deue fazer en el almoneda ( 6) a<br />

buena fe, e sin engaño. E si por auentura<br />

mas valiere de aquello por que cl la tiene a<br />

peños, lo demas (7) deudo pagar al que gela<br />

empello. Otrosi dezimos, que si menos valie-<br />

subdit Baldus in dicta 1, credi/or , quod etiarn obi hoc actual<br />

est ex pacto, meliìrs facies creditor, si derutliet, propter conservanrlum<br />

opinionem, boui viri, ^ t ne possit pignoratitis<br />

conveniri; pro quo adds, quod notat Bart o]. in 1. all'o, versic.<br />

quaro an lurrrs, I). de aliment. et cibar. legal. et quad<br />

valcat. pactum de vendendo pignus sine aliqua nronitione,<br />

tenet Bartolus per textura ibi in 1. Titio, §. Titius, D. ad<br />

municipal.<br />

(3) Como la ghiere vender. Hanes lrìc, quid non sufficit<br />

denuntiare debitori, quòd solvat, nisi et addat, quòd<br />

alias vendet pignus: ila etiarn i! cebant Jacob. rte Arar. et<br />

Albericus in dici. 1. si convent'/, allegautes dictam 1. creditor.<br />

(4) l'or alguna rar.on. Forte, quia debitor ahseus est,<br />

et nullurr domi reliquit; vet facto dehitoris impediretur, ut<br />

quia se suldrahcbat, ne sibi rlenunitiaretur.<br />

(5) Enlonce piote vender. i idetur prohari, quòd sine<br />

isla denuuliatione, de qua hic, creditor non habeat polestatem<br />

vcndendi rem, dir/t ex patto nonvcuerit, ut possit<br />

vendere; el sic, gaud omissa tali denuutialione non teueat<br />

venditio. Coutrariuur tauten isso casu teneut Jacob. de Aren.<br />

et Cvnus, et Albericus in dicta 1. creditor, obi et Baldus:<br />

moventur, quia eliaor inter c:clera, quæ rcquirurttur, est<br />

bona tides, quæ tarnen si absit, valet venditio, ut in I. 1. C<br />

si vendit. pignor. agat. lieti secirs sit in fisco, ut in 1. .ci<br />

quos 16.C. de resetorlenda retold. ergò elsi denunliatio mid ttatur,<br />

non facies in oblii inn contracture, sed agetur contra<br />

verdentern, ut in 1. entro. contra 4. C. si rerlit. pt a. agal.<br />

et quia quando creditor Irabet facultatenr vcndendi a patto,<br />

vcl à lege, issa denunliatio requirilur ad cxerutionem potestatis<br />

jam dale, et non acquiritur per earn potestas de novo;<br />

si tamen ex deuuntiatione acr l uirecetur potestas vendendi,<br />

pro ut est in casts legis sequentis, tune non teveret venditio,<br />

ornissa denuntiatione: et sic in caso istius legis concludnnt,<br />

quòd teuehit venditio; sal ter/eh/tor venditor pignoratilia ad<br />

interesse ['ropier detuntiationau omissarn: sed obstat isla hex,<br />

et tatui] verbinn, quod ponitur ad potestatcur vcndendi: vide<br />

infra eodau 1.. s. et gum ibi dixi, ubi apertiirs hoc proba<br />

tor.<br />

(lì) En el a/moneda. l\nn er'gà creditor deest vendere<br />

pignus in occulto; sed in publicis locis corrsuetis banniri, ut<br />

hit, et tenet Bald. in diet. 1. creditor, uhi et gloss. dixit de<br />

isla subbastationc.<br />

(7) Lo demas. Vide 1. quamoir G. §. 1. cum 1. seq. D. de<br />

pignor. action.


890<br />

Quinta Partida. Titulo' XIII.<br />

re, lo de menos, que gelo deue tornar aquel e las prendas que son fechas por mandado de<br />

que empedo la cosa.<br />

los Judgadores, se deuen fazer a aquel pla-<br />

LEY XLII.<br />

zo (7), e en aquella manera, que es puesto<br />

en las leyes, que son puestas en el Titulo de<br />

Corno, e quando se pueden vender los per"ios,<br />

maguer non fue dicho , a la sazon que los empellaron<br />

, que lo pudiesse fazer.<br />

los Juyzios, de como se deuen cumplir, en la<br />

tercera Partida deste nuestro libro, quG fablau<br />

en esta razon.<br />

Sin plazo obligan los o rnes a las vegadas<br />

Ley al, los peños simplemente, non señalando dia a<br />

`' t ' 'i 'que los quiten nin faziendo enmiente (1) de<br />

ribrn 6<br />

.Iecup. los vender. E porende dezimos , que seyendo<br />

la obligacion <strong>del</strong> peño fecha desta guisa, si<br />

aquel que tiene la cosa a peños, afrontare (2)<br />

al que gela empeño, ante ornes buenos, que<br />

la quite; si la non quisiere quitar, e la cosa<br />

empeñada es mueble, e passaren, despucs quel<br />

dixo que la quitasse, doze dias, o t<strong>rey</strong>nta (3)<br />

si fuere rayz, que dende en a<strong>del</strong>ante que la<br />

puede vender. Otrosi dezirnos, que si pleyto<br />

fuesse puesto quando empeñasse la cosa, que<br />

el que la rescibe por peño non la pudiesse<br />

vender; maguer tal pleyto (4) fuesse puesto,<br />

si aquel a quien fue empeñada afrontasse al<br />

que gela empeño, tres vezes (5) ante o rnes<br />

buenos, que la quitasse, e passassen dos años,<br />

despucs (6) que lo ouicsse afrontado que la<br />

quitasse, dende a<strong>del</strong>ante bien la podria vender.<br />

Pero la vendida <strong>del</strong> peño, quando quier<br />

que la daga , deue ser fecha a buena fe en almoneda,<br />

segun dize en la ley ante desta. Otrosi<br />

dezimos, que las vendidas de las entregas,<br />

LEX XLII.<br />

Si dies non apponitur venditioni pignoris, debet creditor<br />

requirere debitorem, quòd luat pignus, alias quòd vendet<br />

illuda et tune elapsis 12. diehus si res est mobilis, vel<br />

30. si res est immobilis, potest pignus vendi: et si conveniat,<br />

(paid non vecadatur, debet earn requirere ter; , et ex<br />

tune elapsis duobus annis, potest vendere bona tide publice<br />

licitando. Veuditio widen, pignoris- in causam judicati, venditur<br />

per modum traditum supra 3. Part. tit. 27.1. 3. Iloe<br />

dicit.<br />

(1) Kin faziendo enmiente. Concordat cum 1. fin. §. 1.<br />

C. de jure domi,,. inzpetr. et cum 1. si convcnit 4. D. de pignor.<br />

act. et 1. creditor 4. C. de distract. pignor.<br />

(2) Afrontare. Serncl sul licit isto casa, ut in dicta 1. fin.<br />

§. 1. et •in dictis legibus, et Cile colligitur.<br />

(3) 0 t<strong>rey</strong>nia. Non reperies istos terminos de jure cornmuni:<br />

'lairs 1. lin. §. 1. C. de jure domin. impetr. assignat<br />

biennium. Sequuta est hæc lex Partitarum forum Castcllæ,<br />

de quo in I. 1. tit. 19. lib. 3. Foro Leg. quibus legibus Fori<br />

eatenirs est standum, quateniss istis legibus Partitarurn, vel<br />

Ordinameutorum, sea consuetudine cocastet approbari; non<br />

alias, ut late tradit Itodericus Suarez in proa:mio Fori Leg.<br />

L 1. in Ordin. Taurinis; wide ego in opere isto leges illas<br />

Fori non allego, nisi vas gum sint de prædictis. Et licèt, ut<br />

dixi de jure communi daretur biennium; tamer, si creditor<br />

nolit tantum tempos expectare, poterit adire judicem, et<br />

coridemnare facere debitorenl, et sic caperetur pignus in<br />

causam judicati: benè enim potest concorrere pignus prætoriuln<br />

cum conveutionali; its declarat Albericus in diet. 1.<br />

fin. et ut dicit Bald. in I. fin. ad fin. G de bon. aucter. judzé.<br />

possid. si quis intelligeret dictam 1. fin. de adjudicatione<br />

prætoria, ills lex de consuetudine non servatur: tu Iene<br />

LEY XLIII.<br />

Por que razones aquel que tiene la<br />

liada, maguer sea pagada la vna<br />

la debda , la puede vender el , o<br />

deros.<br />

cosa empe_<br />

partida de<br />

sus here-<br />

Por vn debdo rescibiendo algun o rne muchas<br />

cosas a peños, pue<strong>del</strong>as vender si quisiere,<br />

o alguna dcllas, en alguna de las maneras<br />

que dize en las leyes ante desta. E non<br />

tan solamente las puede vender por todo el<br />

debdo , mas aun por vna partida de lo que<br />

fincasse por pagar de la debela. E si por auentura<br />

se rnuriesse el que tenia la cosa a peños,<br />

ante que fuesse pagada la debla, pueden esso<br />

mismo fazer sus herederos. Otrosi dezimos,<br />

que la cosa empeñada, que fue vendida assi<br />

como sobredicho es, que tambien passa el sefiorio<br />

(1) <strong>del</strong>la al que la compra, como si la<br />

comprasse <strong>del</strong> señor mismo cuya era. E este<br />

señorio se entiende que ganó el que la compra,<br />

desque es passada a su poder (2), e paga<br />

el precio (3) por ella.<br />

menti istanl leger Partitarum, disponentem est tue vides.<br />

(4) Tal pleyto. Adde 1. fin. §. 2. C. de jure domin. impetr.<br />

et ideen dic, si pactam fait factum, quòd pignus venderetur<br />

certa quantitate, sub certa conditione, vet in certo<br />

loco, et non aliter, ut in 1. idemque 5. D. de pignor. act.<br />

et notai Bald. in 1. si convcnit, la 1. D. cod.<br />

(5) Tres vezes. Non sinful factis, sed inter nnam, et<br />

aliam denuntiationem interveniente sattem una die, secundùm<br />

Gloss. et ibi' Bart. in 1. 4. D. de pign. action. et est hic<br />

speciale; quia alias sufficeret una denuntiatio, 1. Titus 37<br />

§. usuras 1. D. de legal. 2. et illa gloss. est 'sicagularis, secundilm<br />

Jason. in 1. qui his, col. 2. D. de verb. Wig. et allegatur<br />

sæpè per Doctores, et signanter per Bald. in rubrica,<br />

C. de 'loco codic. conzpon. et in 1. 2. C. quod metes causa,<br />

per Bart. in tractai. de quæstion. per Alexand. zii addii. ad<br />

Bart. in I. 1. §. Divas Scverus, D. de qucestion.<br />

(6) Despises. Ilahes hìc, à quo tempore currat istnd<br />

biennium, de quo per Gloss. in diet. 1. 4. D. de pign. act.<br />

(7) A aquel plazo. Vide in L fin, et ibi addita, lit. 27.<br />

3. Part.<br />

LEX XLIII.<br />

Creditor, vel ejus pyres potest vendere pignora, vet<br />

unum coram, pro debito, vet parte debiti: et ex tali venditione<br />

transit dominium in emptorem, sicut si ipse dominus<br />

rei venderet; dum tarnen pretium solvatur, et res emptori<br />

tradatur. IIoe dicit.<br />

(1) <strong>El</strong> señorio. Adde §. 1. Instit. quibus alien. licet vel<br />

non, et 1. 4. D. de pin. act. et 1. qui de creditore 18. C de<br />

distract. pign.<br />

(2) Paseada a .set poder. Adde 1. quamdiu 6. C. de distract.<br />

pign. et 1. penult. §. fin. D. eod.<br />

(3) Paga el precio. Irrnait, quid non potuit creditor


De los<br />

LEY XLIV.<br />

Como aquel a quien es empeñada la cosa,<br />

la puede el mismo comprar, nin otri por<br />

non<br />

el.<br />

EI que tiene a peños alguna cosa de otri,<br />

non la puede cl comprar (1 ), si la quisiere<br />

el vender. Fueras ende, si la comprasse el con<br />

otorgamiento, e con plazer de su señor <strong>del</strong>la.<br />

E si de otra guisa la comprasse, non valdria<br />

la vendida. Ca quando quier que el señor de<br />

la cosa le diesse su debda, tenudo seria de<br />

gela desamparar. Mas si por auentura, metiendo<br />

la cosa en el almoneda, el que la toliesse<br />

a peños non fallasse comprador, porque<br />

non gela quisiesse ninguno comprar, o<br />

non osasse por miedo <strong>del</strong> señor <strong>del</strong>la, o porque<br />

les ouiesse el rogado que la non cornprassen;<br />

entonce puede demandar al Juez <strong>del</strong><br />

logar (2), que le otorgue aquella cosa por suya,<br />

e el Juez deuelo fazer; catando toda via,<br />

quanto es el debdo, e quanto podria valer la<br />

cosa. E si entendiere, que mas vale (3) la cosa<br />

que el debdo, deue mandar segun su aluedrio<br />

al que tiene la cosa por peño, quel<br />

torne lo demos al señor <strong>del</strong>la. E si fallare que<br />

non vale tanto , deue otorgar otrosi al otro,<br />

quel finquen en saluo su derecho, para poder<br />

demandar al que le empeño la cosa, aquello<br />

que entendiere que vale de menos.<br />

LEY XLV.<br />

De la debda que es dada sobre peños, e fiador;<br />

que derecho deue ser guardado, si los<br />

peños filessen vendidos.<br />

Fiadores, e peños en vno, dando algund<br />

habere finem de previo: contrarium tamer probatur in 1.<br />

eleganter 24. §. si vendiderit 2. D. de pe;nor. act. et ibi,<br />

quad tencbitur debitor Inhere ratum, .etiam in eo, quod est<br />

ultra debiturn: quod Pool. de Castro ibi limitat, et ìutclligit,<br />

quando non poterat aliter creditor vendere, vet quia ita<br />

erat consuetudo, ut in 1. si pignore 22. §. fin. D. cod. alias<br />

si potuisset vendere præsenti pecunia, non polestfacere graham<br />

dc alieno, argum. 1. qui Romæ 122. §. Calímachus 1.<br />

D. de verb. oblio.<br />

LE X XLII'.<br />

Creditor non polest pignus emere sine voluntate debitoris,<br />

et si emat, nihil agit; imò solventi debitori restituet<br />

pignus quandocumque. Si tanzen emptorem non iuveuiat,<br />

j udex ei petenti concedat pignus pro justo pretio, et quod<br />

supercrtt, restiluet debitori; et si non sufliciat, aget creditor<br />

pro restanti contra debitorem. Hoc dicit.<br />

(1) <strong>El</strong> comprar. Concordat cum 1. e1 qui sub imagine<br />

10. C. de distract. peón. et b 2. C. si in caos. jtadic. Et quid<br />

si creditor vendat pignus fidejussori? Vide I. 1. C. de dolo,<br />

et 1. 2. D. de distract. pignor. et infra eod. 1. proximo, et<br />

idem si secundus creditor emat á priore, D. eod. I. cuna .secandas,<br />

§. 1. el 1. sequent. et 1. 1. C. si antiquior creditor<br />

pian. vendid. et vide infrá cod. 1. 45•<br />

(2) Al Juez <strong>del</strong> ¡cigar. L. 3. C. si in taus. jadie. de qua<br />

isla sumpta est, elicit auctoritate Principis: tu nota islam<br />

legem, quæ videtur segui opinioncuu fiber. de Bobio , dc qua<br />

per Alber. in 1. ho. C. de ore domai. irnpetr.<br />

(3) Mas vale. A<strong>del</strong>e 1. tin. tit. 27. 3. Part. et iute ihn<br />

dixi.<br />

Tom. II.<br />

peros, &c. 891<br />

ome a otro, por alguna cosa quel deua fazer,<br />

o dar; si despues (lesso el señor emperiasse<br />

otra vez aquel peño a otro, ante que lo entregasse<br />

al primero; e este a quien lo empeño<br />

primeramente, demandasse el debdo al fiador,<br />

e lo cobrasse <strong>del</strong>, e el fiador demandasse despues<br />

el empeño a aquel que lo tenia; si cI<br />

Juez gelo otorgasse por suyo, por razon <strong>del</strong><br />

debdo que ouiesse assi pagado, dezimos, que<br />

ma(ruer el Judgador gelo otorgasse, con todo<br />

esso, quando quier que el señor <strong>del</strong> peño le<br />

dicsse lo que pago por el , tenudo seria el fiador<br />

(1) de gelo desamparar. Esso mismo (2)<br />

dezimos que deue fazer cl fiador, si aquel a<br />

quien despues obligo el señor la cosa a peños,<br />

gela demandare , pagando al fiador aquello<br />

que dio por precio <strong>del</strong> peño a aquel a quien<br />

era primeramente obligado: ca entonce deuegela<br />

desamparar.<br />

LEY XLV!.<br />

Como, quando la cosa es empellada a dos ornes,<br />

a cada vno por si, la puede cobrar el que la<br />

recibio a pos/remas , pagando al primero el<br />

debdo que aula sobre ella.<br />

Vn peño obligando vn ome a dos apartadamente<br />

en dos tiempos departidos, si despues<br />

desso lo diesse en pagamiento (I) al primero<br />

(22), por aquella debda que aula sobre cl;<br />

con todo esso, si el segundo debdor a quien<br />

fue empeñado a postremas, pagare al primero<br />

aquello que aula el primero sobre el peño, te-<br />

LEX XLV.<br />

Si debitor suo creditori det pignus, et fidejussorcm , et<br />

post debitor illud pignus det secundo creditori; et primus<br />

creditor a fidejussore debitum consequatur, fidejussorique<br />

per judicem illud pignus pro suo concedatur; udiilominùs,<br />

debitore, vel secundo creditore solvente, quod ipse primus<br />

creditor solvit, tenetur fidciussor pignus restituere. I-Ioc dicit.<br />

(1) Tenudo seria el fiador. Adde 1. 1. C. de dolo, et ibi<br />

per Doctor.<br />

(2) Esso mismo. Afide 1. 2. C. de rli•ntract. pi nor.<br />

LEX XLVI.<br />

Eodem pignore duobus diversis temporibus obligato, tenetur<br />

creditor prior, cui datum est in solutum, secundo<br />

debitum solventi pignus dimittere: et si primo creditore vendente<br />

, secundus emat ; debitore quandocumquè secundo<br />

ulrumquc debitum solvente, reednditur vend thy, restitueturque<br />

pignus debitori: fructus tannen post emptionem percepii<br />

sunt emptoris. Hoc dicit.<br />

(1) En paóamicnto. Idem si vendat, ut in 1. 1. et ibi<br />

Salyc. C. si antiq. credit. pig. vend, et idem, si in solutum<br />

à judice accipiat; quia factum judicis reputatur factum partis,<br />

1. si ob causara 13. C. de eviction.<br />

(2) Al primero. Secùs, si ipse prior creditor veuderet<br />

alicui extraueo; ram tone secundus creditor non posset agere<br />

hypothecaria, neque cornpeteret sibi jus offereudi tali emptori,<br />

nt in 1. 1. et 2. C. si untie,. a reni! pi„n. vend. onde<br />

Xxxxx


892 Quinta Partida. Titulo XIII.<br />

nudo es de gelo desamparar (3). Otrosi dezimos,<br />

que si acaesciesse, 11ue el segundo (G)<br />

debdor comprasse cl pedo <strong>del</strong> primero, que<br />

auia poder de gelo vender, que quando quier<br />

que el señor de la cosa empeñada le diesse<br />

aquello que auia sobre ella , e la otra debda (5)<br />

que dio al primero quando la compro <strong>del</strong>, que<br />

se desata porende la rendida, e es tenudo de<br />

tornarle aquella cosa que compro, seyendo <strong>del</strong><br />

debdor. Pero los frutos (6) que recibio de la<br />

cosa despues que la compro, deuenle fincar en<br />

saluo: porque es derecho que los galle , por la<br />

compra que fizo.<br />

LEY XLVII.<br />

Corno se puede desalar la vendida <strong>del</strong> pepo,<br />

que obligasse el menor de veynte e cinco<br />

alios.<br />

Menor (I) de veynte e cinco años empe-<br />

Leyes liando alguna cosa de las suyas, so tal condi-<br />

' rir. r r, 3' clon ,q que si la non c u.itasse I fasta dia cierto Or<br />

lib ro que tl la pudiesse vender; dezimos, que si des-<br />

Novis. p q<br />

Recop. pues la vendiere, que se puede desatar la vendida<br />

, pudiendo prouar el menor, que era fecha<br />

a su dallo (3). Pero tenudo es de dar al<br />

ista les sumpta est: et de ratione diversitatis inter hune casum,<br />

et alium scilicet quando ipse prior creditor emit à debitore,<br />

vide per Cynum, Alber. et Salyc. ibi. Et quid si iste<br />

primus creditor, qui real in solutum accepit, vendat rem<br />

postea alii? au secundus creditor posset venire hypothecaria<br />

contra istum secuudum emptorem? Dic, quòd poterit, es quo<br />

primus creditor non vendit jure creditoris, sed ut suam per<br />

emptionem, vel dationem in solutum, et sic vendit ex dominio<br />

jam affecto per secundam obligatiouern: quando verb<br />

vendit jure creditoris, transfert dominium non affectum ex<br />

secunda obligatione, et sic non poterit creditor secundus<br />

altere: ita declarant Jacob. de Aretiu. et post errar Cyrus,<br />

Albericus , et Salycet. in diet. 1. 1. quod nota: undo cousulunt<br />

ibi Cynus, Albericus, et Salycet. quód ille, qrù vult<br />

enrere ab eo, qui habet rnultos creditores, erat à priore creditore<br />

vendente jure creditoris; quia tune omnia suns plana,<br />

ut in 1. qui d. creditore 15. C. de distract. pignor. et diet.. I.<br />

1. C si an/id. eredi/or.<br />

(3) De gelo desamparar. Sed an fructus etiam evincet?<br />

Dic, ut in 1. 1G. supra codean, quia periude est, ac si alias<br />

extraueus ernisset à debitore, ut in diet. 1. 1. versic. cunt<br />

autent, C. si an/io. credi/or, et vide quæ tradit Salycet. post<br />

Jacob. de Are, et Cynum in 1. quamcis, C. in quibus caos.<br />

pig'. tacit. contratti.<br />

(4) <strong>El</strong> segundo. Concordat cum 1. corn secundus 5. §.<br />

1. 1). dc distract. pignor. et ratio ponitur ill I. 2. cod. titul.<br />

quia hujusmodi venditio, trausl'ereudi pignoris causa, necessitate<br />

juris fieri solct.<br />

(5) La otra drbda, Quid si ultra dehitum plies dedit<br />

creditor primo ratione venditionis, quia plus valebat res?<br />

Videtur, quod hoc non teneatur offerre, quia debitori,s erat<br />

tale residuum, ut supra cod. L 41. et vide infra eod. 1. 48.<br />

(6) Los frutos. Indistincte inlellige de omnibus fructibus,<br />

non attenta distinctione, de qua in 1. 16. sup. eod.<br />

LE X XL VII.<br />

Bestituitur minor adversus pignoris emptorem, si in<br />

emptione probet se læsum ; sed tenetur dare emptori usque<br />

ad quantitatem, pro qua piguus datum est: idem dc majori-<br />

que la auia comprada, los marauedis, fasta<br />

aquella quantia por que el auia empellado la<br />

cosa. Esso mismo (4) dezimos que seria, si vendiesse<br />

cosa que auia empellado otro dua lquier<br />

que fuesse mayor de veynte e cinco años, que<br />

non fuesse en cl lugar quando la vendio; seyendo<br />

el en otra parte en seruicio de Dios,<br />

assi como en romeria, o en Cruzada; o en<br />

seruicio <strong>del</strong> Rey, o de su Concejo; o si yoguiesse<br />

en catiuo, o morasse en estudio apren_<br />

diendo sciencia, o en otra manera semejante<br />

destas. Ca quando tornasse al lugar qualquier<br />

destos sobredichos, pagando el debdo por que<br />

ouicsse empellado la cosa, deuela cobrar de<br />

qualquier que la aya comprada. Pero si fueren<br />

negligentes por quatro años (5), despues<br />

que fuessen tornados a sus lugares, en demandar<br />

la cosa que assi fuesse vendida, non<br />

la podrian despues demandar, nin cobrar.<br />

LEY XLVIII.<br />

Como se puede desatar la vendida, que non es<br />

fecha segun la ley.<br />

Vender queriendo la cosa el que la tuuiesse<br />

empeñada, e podiendolo fazer, segun<br />

bus, quorum pignora vendunt sui creditores, eis in Rornipetagio,<br />

vel Regis aut Cornrnunis, vel studii, aut captivitatis<br />

causa abseutibus; dum tamer post regressurn infra quatuot•<br />

aunos in petendo non fuer•int negligentes. IIoe dicit.<br />

(1) dlenor. Ortum habet à 1. si creditor 7. §. a/lud in.spiciendum<br />

1. D. dc distract. pion.<br />

(2) l'asta dia cierto. Procedit ergò hice des, etiamsi ex<br />

patto fuit data facultas vendendi piguus, ut hic vides, quia<br />

et minor potest restitui contra coutractum: et hoc pondero,<br />

oh id quod Gloss. notat, et ibi Salyc. in I. si rum nzi//Cara=<br />

Sus, C. de restii. mi//t. in gloss. 2.<br />

(3) A su daño. Non aperit quantum debet esse damnom;<br />

communiter tenetur, quòd suflìceret parvurn darnnum,<br />

non vere, minimum, 1. 1. C. de pracl. minor. et I.<br />

scio 4. 1). de in íntegr. restit. Gloss. et Doctor. in 1. 2. C.<br />

si aduers. vendit. pignor.<br />

(4) Esso mismo. Ex hoc verbo, junclis quæ sequuntur,<br />

et præcedunt, palet, quòd etsi absens causa reipublicæ ex<br />

pacto convenerit, ut creditor elapso termino possit vendere<br />

pions, adhuc poterit se restitucre contra venditionem; et<br />

ejus contrarium dicit Gloss. in t. si cum militaribus, C. de<br />

restia. mitr't. in gloss. 2. quam ibi dicit , mirabilem Bart. et<br />

Bald. tenentes cum ea, ex eó quia miles, vel alias absens reipublicæ<br />

causa, non potest petere se restitui adversus suum<br />

contrarium, et idem tenet ibi Paulus de Castro: Jacob. Ilutri.<br />

tamer tenet contrarium: ime, quòd et tune daretut<br />

etiarn absenti reslitutio, quia occupatus propter militiam,<br />

'vet justam absentiam, non fecit ad diem, quod debuit, quod<br />

vcrisimilitcr fecisset, si occupatus militia, vet alias, non<br />

fuisset; et sic absens est læsus, et ideo restituendus; et pro<br />

hoc 1. 1. et 2. C. de resta'[. milit, et islam opinionem dici[<br />

tutiorem Salycet. et vult Albericus in diet. 1. si cum mila<br />

taribus, ram et forte si pr•sens fuisset, major; pretio res<br />

vendita fuerat, et idem voluit Raphael ibi relatas à Paul.<br />

de Castro, et ista opinio approbatur bic.<br />

(5) Quatro años. Adde 1. fin. C. dc tempor. in intebr.<br />

rest it ut.<br />

LEX XLVIII-<br />

Non potest debitor impedire creditorcm ne vendat pig=


dicho ès 'en las leyes ante desta, non le puede<br />

embargar que la non venda (1), aquel que<br />

gela empello. lucras ende en vna manera; si<br />

quisiere pagar /ne go lo que a tr ia sobre ella,<br />

o le quisiesse iazer cumplir aquello por que<br />

gela aula obligada, sin alongamicnto, e sin<br />

rebuelta ninguna. Otrosi dezimos, que si el<br />

que la tiene la cosa a peîios la vendiesse, non<br />

auiendo poder de la vender, o auiendo poder<br />

(2) de la vender, la enagenasse contra la<br />

forma (3), e la manera que dize en las leyes<br />

deste Titulo, que fablan como deuen ser vendidas<br />

las cosas empelladas; que esconce el seîior<br />

de la cosa empeñada la puede demandar a quien<br />

quien que la falle (l), que la aya assi comprada.<br />

E la deue assi cobrar , pagando (5) a este que la<br />

assi aula comprada , lo que auia dado por ella,<br />

fasta en aquella quantia que la el auia empellada,<br />

si por tanto fuesse vendida. E si menos, deue<br />

el dar tanto por ella, quanto le costo (6); e lo<br />

demas , guar<strong>del</strong>o para aquel que la auia empeñada.<br />

E si por aucntura por mas la ouiesse<br />

vendida, de aquello por que la tenia a peîios,<br />

lo demas es tenudo de lo pagar el que la vendio<br />

(7) , e non cl señor de la cosa. Mas si este<br />

que compro la cosa , la ouiesse ganada por<br />

tiempo (8), entonce deue fincar por seïior<strong>del</strong>la.<br />

Pero aquel que gela veudio, finca obliga-<br />

nus, nisi statim solvat debit um: si tarnen creditor pote.slatern<br />

non habet vendeudi, potest debitor mere contra emptorem<br />

pignus tcucntcm, solvetque ei debiti quautilatem; et<br />

ai rnirids sit debitum, quails emptionis prætium, recuperabit<br />

emptor superlluuni à venditore: sed si emptor rem tempore<br />

præscripsit, non tenetur debitori; imó elficitur dominus<br />

rei: tenetur tarnen veudens ad danrna, et interesse;<br />

quæ venditionis prætextu debitor sustinuit. Hoc dixit.<br />

(1) Que la non venda. Concordat cum 1. 1. et 2, C. dc-<br />

Lilor, vend. pign. impedir. non posse.<br />

(2) O atuendo poder, Adde 1. 2. C. si vend. pian. agatur.<br />

(3) Contra la forma. Vide saprà end. 1. 41. et 42.<br />

(4) A quien grtier que ra falle.. Isla lex des'ruere videtur<br />

illam opiniouem communem, de qua dixi in 1. 41. supra<br />

cod. in gloss, super verbo en/orce puede vender; et sic,<br />

quòd etiamsi ex panto competat creditori facultas veudendi<br />

pignus, si non servaverit. dcnunliationem ibi rer púsitam,<br />

quæ fieri debet debitori, venditio non teneat; licet in conirarium<br />

faciat, quòd unum de requisitis in diet. 1. 41, est.,<br />

quòd venditio fiat bona fide; quat tamer] si absit, non annullatur<br />

venditio, ut ibi dixi, et habetur infra 1. proxim.<br />

Potest dici, quòd quidquid Doctor. dicant de jure conamani,<br />

per istas leges Partitarum requiritur ad poteslatem vendemli,<br />

risi data fuerit facultas ex parlo, quòd deuuntietur<br />

debitori; et nisi hoc praccedat, non est potestas veudendi,<br />

ut hic, et in diet. 1. 41. palet, et sic, quòd sit de forma,<br />

quòd priùs denuutiet, et quòd vendat publice; quod verò<br />

ponitur in dirt. I. 41. de bona fide, q uòd interveniat in<br />

venditionc, non sit de forma subslant.iali, et quòd ita procedat.,<br />

quod hahetur infra codent 1. proxima; el tacit diet.<br />

1. 41. qu.c quando hi/ j unta est de bona fide, dixit, deue.<br />

(5) Pagando. Attach. emptor 65. D. de rei vendicai..<br />

(6) Quanto le costo. Adde 1. si cunt mi/ilarzbus 6. C. de<br />

resift. milit.<br />

(7) Pendio. Iloc Web est; quia tale residuum in utilitatem<br />

domini non venit, ut in dicta 1. emptor.<br />

Turn, II.<br />

De Ios pollos, &c. 895<br />

do (9) al señor de la cosa , de pecharle todos<br />

los daños, e menoscabos, quel vinieron por<br />

razon de aquella vendida, porque non fue fecha<br />

como deuia.<br />

LEY XLIX.<br />

Como se puede desatar la vendida <strong>del</strong> peno,<br />

yue es fecha engañosamente.<br />

Con engaño vendiendo algun orne la cosa<br />

que tuuiesse a peîios, por menos de lo que<br />

valia, si el engaño pudiere prouar el seîior lib. ro<br />

<strong>del</strong>la , dezimos, que deue demandar a aquel, ßec^p.<br />

a quien la empeño (maguer la pudiesse vender)<br />

todo el daño, e el menoscabo quel vino<br />

por razon de la vendidat!t E si fuer tan pobre<br />

el vendedor que lo non pueda <strong>del</strong> cobrar, e<br />

aquel que la compro fue sahidor <strong>del</strong> engaito<br />

(1), .entonce ha a demandar contra el, quel<br />

torne su cosa quel compro assi. E deaela cobrar<br />

con los frutos que el otro saco <strong>del</strong>la, porque<br />

ono mala fe en comprarla. Pero tenudo<br />

es el seîior <strong>del</strong> peño, de tornar el precio que<br />

pago el comprador por ella, en la manera que<br />

dize en la ley ante desta. li si por auentura,<br />

este que ouiesse comprado la cosa empellada,<br />

por menos de lo que valia, quisiesse desfazer<br />

(1) Por tiempo. Concordat cum 1. 2. C..ci vendilo pign.<br />

ag atar.<br />

(9) Obligado. Tenebitur enim actione pignoraticia, ut<br />

hie, et in 1. si cum vrvulcret 13. §. /inert. cuna 1. sequent.<br />

D. de pignor. act. et in 1. creditor 4 . C. de distract. pign.<br />

et vide gloss. primara in fin. in 1. 1. C. credito r. cric/. pigs.<br />

non deb. et in subsidium re usucapla ancre poterit ad pretium<br />

, ut in 1. 2. et ibi Gloss. C. .si vend. pign. agaltur.<br />

LEX XLIX<br />

Vendente creditore fraudulenter pignus minori pretie,<br />

petet ab co debitor damna, et interesse, licet hahuerat veudendi<br />

polestatem: si tamers sit creditor non solvendo, petat<br />

rem cuna fructihus ab emploie fraudis participe, solvetque<br />

ei debitum; nec audietur emptor voter 's pretinun justum<br />

supplere, nisi debitor rousentiat: sed si emptor particips<br />

fraudis non fuit., non superest contra cum actio debitori,<br />

!fed soliun contra veuditorem. Hoc dixit.<br />

(1) Dcl engario. Quid si doles intervenir tantùm ex<br />

paste emptoris? Gloss. in dici. 1. 1. C. si vend. pign. aga/. dicit,<br />

quòd tenetur emptor in subsidium, et sic supponit, quòd<br />

creditor, qui jure veudidit, et dolum non adiribuit, priùs<br />

con veniatur: quoti non videtur verusu; quia (lotus non debet<br />

egredi personam cosnittentis, 1. Falciniu.s §. quid si<br />

ad,-ersus î. D. ex quitus cans. in poss. eat. et in I. si cessarne<br />

7'. C. de distract. pignon. ex quo videtur, et ita tenet<br />

Salve. in diet. 1. 1. in fin, quod solos emptor teneatur, non<br />

creditor, nisi ins co quad pluris vendiderit, quàm habere<br />

debuit, ut in 1. fin. C. de distract, pignora. et (licit ibi Salis.<br />

quòd lick in illo superfluo creditor reperitur non solvendo,<br />

poterit convenivi employ propter ejus dolum, argum.<br />

1. fin. D. r/e co per quern furtunz cric, et quòd irto casa salvetur<br />

Gloss. quod tam en ultirnum reliuquit cogitarrdum, et<br />

meritò , quia hoc ultirnum nullo jur y. l'ulcitur: acque<br />

æquitas, de qua in diet. b fin. vers, Plane i u isto<br />

casu, sicut in casu dirt. vers. plane, neque Gloss. vol ait, id<br />

Xxxxx 2


89 4 Quinta Partida. Titulo MIL<br />

el engaño, cumpliendo, sobre lo que aula dado<br />

por ella, fasta en la quantia que fallassen<br />

por derecho que valia , non le deuc ser cabido<br />

(!_'4 Fueras ende, si pluguiessc al señor<br />

de la cosa, que gelo otorgase. Mas si este que<br />

compro la cosa , non fuesse sabidor <strong>del</strong> engaño,<br />

e ouo buena fe en comprandola , entonce<br />

non le empece a el el engaño, o la mala fe<br />

<strong>del</strong> vendedor, nin ha demanda ninguna contra<br />

el señor de la cosa empeñada , pues que<br />

aquel que la vendio lo podria fazer; corno<br />

quier quel que fino engañosamente tal vendida<br />

, sea tenudo de refazer el daño, e el menoscabo<br />

, al señor de la cosa empeñada , assi<br />

como sobredicho es.<br />

LEY L.<br />

Como es temido, o non, el que vende el peño,<br />

de lazerlo sano, al que lo compra.<br />

Obligado (1) seyendo algun peño a otro<br />

a tal pleyto (2), que aquel que rescibe la cosa<br />

a peños, que la pueda vender; si acaesciesse<br />

que la vendiesse, non como suya, mas co-<br />

quod Salic. dici'; imò debet intelligi secunditm concordantias<br />

quas allegat, quæ loquuntur, quando emptor participavit<br />

de fraude cuor creditore.<br />

(2) Ser cabido. Approbat dictum Azon. C. si vendit.<br />

piba. agat. in summa, et Gloss. in 1. fin. C. codear.<br />

LEX L.<br />

Si pignus per creditorcm licite venditum evincatur,<br />

non tenetur creditor, sed debitor de evictione, nisi creditor<br />

dr ca se obliget; aut scicntcr rein alienam pignori recepit;<br />

aut tanquàun suam ; non tanquam pignoratam vendidit.<br />

Iloe licit,<br />

(1) Oblialo. Quinque debent concurrere, ut creditor<br />

vender's pignus non teneatur de evictione. Primum, quòd<br />

pignus sit sibi obligatum, ut patet in hoc verbo. Secundum,<br />

quòd creditor vender's sit potior alio creditore ex<br />

tempore, vel privilegio, ut in 1. 2. C. creditor. eviction.<br />

pinor. non deb. Tedium, q u òd credat rein esse debitoris,<br />

ut probatur bìe, et in diet. 1. 2. Quartum, rpròd sibi liceat<br />

vendere ex pacto, vel ex lege, ut probatur hic, ibi: Que<br />

lcc pueda vender; vel quod salient credat sibi licere; ciun<br />

interdìun juste possct errare, ut dicit gloss. notabilis in 1.<br />

1. C. creditor. eviction. pigaior. non deb. in gloss. fin. Quin<br />

turn, quiul ipse creditor -de<br />

evictione non promittat, ut Mc,<br />

et 1. 1. C. cod.<br />

(2) d tal pleyto. Idem si competat ex lege, ut supra<br />

cod. I, 42. et dici in gloss. præcedenti.<br />

(3) Empcüada. Id est jure creditoris. Quid si simpliciter<br />

veudat' Doctor. secundùrn Allier. et Salii. in dici. 1. 1.<br />

dicunt, quint videtur vendere ut suam, ut in 1. 1. §. 1. D.<br />

si alter vectig. vet emphyt, petal. sed limita, ut dicit ibi<br />

singulariter Bald. nisi venditio fiat inter scientes pignus,<br />

ut in 1. qui tabernas 32. D. de contract. empi.<br />

(4) Non seria tentalo. Tenebitur tamer' cedere emptori<br />

contrariam pignoratitiam actionem, ut in I. in creditore<br />

38. D. dc eviction, et notat gloss. tertia in dirt. 1. 1. non<br />

cairn ex venditiono transeunt jura personalia in emptorem,<br />

nisi cedantur, ut in. diet. 1. in creditore, et 1. si res quartz<br />

59. D. cod. et ideo cautela est, secundùm Augelum in diet.<br />

1. 1. quòd Notarii apponant in instrumentis veuditionum<br />

illa verba, " ceders, et conceder's eideur emptori omnia<br />

mo cosa empeñada (3) , e d espues desso ven -ciessen por aquella cosa en juyzio, al que la<br />

comprasse <strong>del</strong> ; en g once este que gela vendio,<br />

non seria tenudo (Lt) de gela fazer sana, mas<br />

el otro que empeño (5) la cosa al vendedor.<br />

Pero si aquel que vende la cosa, se obligas_<br />

se (6) a fazerla sana; o sabiendo que era agena<br />

(7), e non de aquel que gela empeño, la<br />

rescibio en peños, e la vendio (8) d espues; o<br />

si la vendio corno suya (9), e non Como cosa<br />

empeñada; por qualquier destas razones tenu..<br />

do seria el vendedor, de fazer sana la cosa a<br />

aquel que la comprasse <strong>del</strong>.<br />

TITULO XIV.<br />

DE LAS PAGAS, E DE LOS QUITAMIENTOS, A<br />

QUE D1ZEN EN LATIN CO11IPENSACION, E DE LAS<br />

DEBDAS QUE SE PAGAN A AQUELLOS A QUIEN<br />

LAS NON DEUEN.<br />

,g, agas, e quitamtentos son dos cosas, que<br />

por cada vna <strong>del</strong>las se desatan las promissiones,<br />

e los pleytos, e las posturas, e los obligamientos<br />

de las fiaduras, e de los peños. On-<br />

jura, tam personalia, quàm realia, et mixta, gum creditori<br />

competere possunt. "<br />

(5) Que empeieo. Babes hie expressum, quòd debitor<br />

de evictione tenetur, si pignus venditum à creditore evincatur:<br />

adde 1. rescriptum 12. §. 1. D. de distract. pignor.<br />

et 1. si plus 7 4. §. 1. D. de eviction. et C. cod. 1. si ob eausanz<br />

13. ct hoc est planum; quando creditor babuit jus<br />

vendendi, vel justè putavit liabcre, ut hic: et dici in gloss.<br />

1. Sed quid si non babuit, neque juste credidit, se babere<br />

tale jus ? au tune emptor agere possit contra debitorem, qui<br />

sua pecunia fuit liberatus? Salie. in diet. 1. 1. dicit, quòd<br />

licet isto casa creditor teneatur de evictione, Beet vendiderit<br />

jure creditoris, ut patet ex dictis supra in gloss. 1. tarnen<br />

adhuc potent agere emptor contra debitorem utili ex empto,<br />

non ad interesse, sed ad pretiutn, ut elicit Gloss. in<br />

diet. 1. rescripium, §. 1. et hoc ex ratione illius legis, ne<br />

debitor locupletetur cum aliena jactura : et hoc quando<br />

creditor, qui vendidit, non esset solvendo, et bene l:acit 1.<br />

1. versic. plane, D. de co per quern facturn est: compelleretur<br />

etiam creditor cedere actionem piguoratitiam, ut<br />

in diet. 1. in creditore 3S. D. dc eviction.<br />

(6) Se obliasse. Simpliciter vender's numguam intelligitur<br />

se ad hoc obligare; imò tacite videtur agi, ne de<br />

evictione teneatur, ut notat Gloss. in dirt. 1. rescriptum,<br />

§. 1. et intellige, concurrentibus illis quatuor, de quibus<br />

in gloss. 1. et acide ad istam legem 1. 1. C. creditor, evict.<br />

pign. non deb. et 1. si fundttnz 27. C. de eviction. Et quid<br />

si creditor vender's prornisit duplam nomine evictionis? an<br />

evicta re ipse agere possit contraria piguorat.itia ad istam<br />

duplam contra debitorem? Vide 1. si pignore 22. g. fin. D.<br />

de pian. act. ubi habetur, quòd potent, si erat consuetude<br />

prornittendi islam duplam, vel fecit, ut majori pretio venderet:<br />

vide ibi. Nota etiam, quind quando creditor deevictione<br />

prounisit, debet ei caveri de idernuitate per debitorem,<br />

u t. in 1. si necessarias S. §. 1. D. de pign. actin.<br />

(7) Q ue era agena. Concordat cum 1. 2. C. creditor,<br />

eviction. pigrior. non deb.<br />

(S) La vendio. Sufficeret scientia tempore, quo vendidit;<br />

Beet quando pignorata sibi fuit, non sciret, ut babe-<br />

tur in dicta 1. 2.<br />

(9) Como suya. Adde I. non dabitatur 6. C. de eviction.


De las pagas,<br />

de, pues que en los Titulos ante deste fablamos<br />

de todas las cosas por que se pueden<br />

obligar los ornes vnos a otros por palabras;<br />

querernos dezir en este, en que manera se puede<br />

desatar tal obligamiento. E mostraremos,<br />

que quiere dezir paga, e quitamiento. E a<br />

que tiene pro. E quantas maneras son de paga,<br />

e de quitamiento: E como se deue fazer,<br />

e a quien, e de que cosas, e quando. E que<br />

deue fazer el debdor, quando paga lo que<br />

deue, e aquel a quien ha de fazer la paga,<br />

non la quiere tornar. E de si diremos, de todas<br />

las maneras de quitamientos, e de renouamientos,<br />

e de descontamientos de dcbdas,<br />

e de pleytos. E por que razones se puede reuocar<br />

la paga, o el quitamiento, despues que<br />

es fecho.<br />

LEY I.<br />

Que quiere dezir Paga, e Quitamicnto, e a que<br />

tiene pro.<br />

Paga tanto quiere dezir, como pagamiento<br />

que es fecho a aquel que deue rescebir alguna<br />

cosa, de manera que finque pagado <strong>del</strong>la,<br />

o de lo quel deucn fazer. E quitamiento<br />

es, quando fazen pleyto al debdor, de nunca<br />

demandar (i) lo quel deuia, e le quitan el<br />

debdo (2) aquellos que lo pueden fazer. E<br />

tiene esto grand pro al debdor, porque guando<br />

paga la debla, o le quitan <strong>del</strong>ta, fincan<br />

libres el, e sus fiadores (3), e los peîios, e sus<br />

TITULL'S 1tiIj". DE SOLUTIONIBUS.<br />

LEX I.<br />

Solutio est illud, quod datar ci, cui aliquid debetur:<br />

quitatio autem dici tue, quando babeos potestatem liberarsdi<br />

prourittit debitum numqu:nn petere. IIoc (licit.<br />

(1) De nunca denzctrulczr. IIoc est paci uni de non petendo,<br />

quod etiam de jure antiquo tollit ipso jure natnralent<br />

nbligationen(, et ellidit civilern, Gloss. et Doctor. in<br />

1. el unos, §. pactas ne pe/crcl, D. de paclis.<br />

('-') Le quitan cl debdo. Sive per acceptilat.iouem, sive<br />

per aliara formara libe atiorris; nani et liberatio babetur<br />

pro solutione, etiam quoad couditionenr iuiplcndam, ut in<br />

1. si fandum SL §. Tilio fundunz i;. D. de lega/. 1.<br />

(3) E sus fiadores. Tollitur euim ournis oblig:aio, taus<br />

principalis, quàna accessoria, ut in princ. L7slil. quino.;<br />

nzod. toll. oh//g. et. 1. cum principalts i 7S. D. de regul. jtü'is,<br />

et in regid. accessorianz 42. de regid. jan'. lib. G. et quod notat.<br />

Gloss. in 1. si palronus, §. peaeUnunz, D. si quid in :I andcnz<br />

patron. 1. 38. supra lit, 13. et 1, 1. D. de so/ut. et 1.<br />

Sltc/tu n 35. §. naturalis 4. cod. tit.<br />

LE X II.<br />

nuot stint modi cleltitoruna, tot sont modi solutionum:<br />

tollitur aatem obligatio debiti solutione , acceptilatione, novatioue,<br />

vel compensations, et aliis modis de quibas infra<br />

dicetur. Iloc dicit.<br />

(1) <strong>El</strong> libre. Dili suprà 1. prosima: si tarnen res non<br />

efliciatur perl'ecte creditoris , debitor non liberator, I. si<br />

rent 20. D. de soled. et vide quod babetur in 1. qui sic 55.<br />

ubi Bart. D. eodem: et reconciliatur solutio usucapione, I.<br />

&c.<br />

herederos, de la<br />

gad os, por que<br />

895<br />

obligacion-en que eran oblilo<br />

deuian dar, o fazer.<br />

LEY II.<br />

Quantas maneras son de Pagas , é de Quitamientos.<br />

De pagas son tantas maneras, quantas son<br />

naturas de debdas, eu que vn orne se puede<br />

obligar a otro. Ca segund dizen los Sabios<br />

antiguos, pagando orne lo que deue, es libre<br />

(1) de la obligacion en que era, por lo<br />

que deuia dar , o fazer. E aun puede orne ser<br />

libre <strong>del</strong>la por quitamiento (2) , o por renouar<br />

pleyto (3) otra vez, o por dar de mano (4)<br />

quien cumpla el pleyto, o faga la paga; o por<br />

compensacion, que quier tanto dezir, como<br />

descontar vn debdo por otro; o por muerte de<br />

la cosa que deue ser dada ; e en otras maneras<br />

muchas, que se muestran por las leyes deste<br />

Titulo.<br />

LEY III.<br />

Corno ¿citen fazer la paga, o el quitamiento,<br />

e a quien, e de que cosas.<br />

Pagamiento de las debdas deue ser fecho <strong>rey</strong><br />

a aquellos que las han de recebir, e deuese lib. co<br />

fazer de tales cosas, como fueron puestas , e Nt,vls.<br />

prometidas en el pleyto, quando lo fizicron, BeC°p'<br />

e non de otras (1), si non quisiere aquel a<br />

is qui 60. D. rod. item et si fiat falso procuratori, reconciliatur<br />

ratil(abilione, '1. cuna decent I. §. 1. cod. tit. et si<br />

soivatar negotiorum gestori, vide I. filia: 88. et ibi Bart. D.<br />

rodent: quid si good debeo curi creditori solvant de mancato<br />

pcenali rcipublicue, vel alii de reipublicæ mandato?<br />

Vide Bart. ili 1. creditor. cod. titul. Neque interest utriun<br />

host solutiouem caso, vet alias res solista parent, 1. pro leis<br />

l,. et, ibi Joann. de Plat. C. de nuufra;. lib. 11. et quid si<br />

solutum possit repeti ? 1 ide 1. si testamento 49. in principio,<br />

D. de ftdrjussor. Aliquaudo tamers ex solutione non<br />

toilitur toteliter obligatio, ale quo vide per Bart. in 1. see,<br />

el si possessori, D. de justjut.<br />

(2) De/la por qui/anzzivz/o. Adda §. item per acceptilationem<br />

1.. Insl.•gttib. mod. to!/il. obl.<br />

(3) Renonar pleyto. ildde §. lnYt-terca 3. Ins/il, qua,.<br />

mod. loll. obl.<br />

(¡) Dar de mano. Id est, dc legations.<br />

LEX III.<br />

Debet fieri solatio habenti potcstatem earn recipiendi,<br />

et debet fieri de promissis, non autcm de aliis invito creditore;<br />

si autem de illis non potest solei, vel pronrissum licci,<br />

arbitrio judicis solvetur aliud pro, alio cura daruno, et intcresse<br />

creditoris: et non solüm debitor sol vendo liberator,<br />

sed et. alias quicumque, etiam debitore ignorante, solvendo<br />

pro co liberat cum, quamvis con traduca t. Iloc dici t.<br />

(I) Non de otra.s. Afide 1. 2. §. 1. ubi per Gloss. Bart, et<br />

Doct. D. si cer/unz petal. et 1. cunt ii quo 16. C. de solut,<br />

et 1. 1. et ibi Joan. de Plat. C. de fabricens. lib. 11. idem<br />

dic in debitore, quia non potest cogi, ut sol vat usum pro<br />

alio; nisi aliud esset de consuetudine, ut in 1. domini 5. et.<br />

ibi Joann, de Plat. C. de anricol. et revs. lib. 11.


ß9G<br />

Qt>Iinta Partida<br />

quien fazen la paga. Pero si acaesciesse, que<br />

el debdor non pudiesse pagar aquellas cosas<br />

que prometiera, bien puede darle entrega de<br />

otras (c) a bien vista <strong>del</strong> Judgador (3). Otrosi<br />

dezimos, que si el que omesse fecho pleyto<br />

de fazer alguna cosa, e non lo pudiesse fazer<br />

(4) en la manera que aula prometido, que<br />

deue cumplir de otra guisa el pleyto , segun<br />

su aluedrio <strong>del</strong> Judgador <strong>del</strong> lugar. E deue<br />

pecharle el daño, e el menoscabo que le vino<br />

por razon que non lizo aquella cosa , assi como<br />

prometio. E non tan solamente es quito<br />

otee de lo que deue, f..lziendo paga <strong>del</strong>lo por<br />

si mismo , mas faz iendola a vn otro qualquier<br />

por el en su nome. E maguer (5) aquel que<br />

deue aquel debdo, no supiesse que otro fazia<br />

(2) Entrega de ofra.s. IIic est unus casus, in quo potest<br />

solvi aliud pro alio ; alias enumerat. Glos. in diet. 1. eum,<br />

C, cod. et Glos. in diet. 1. 2. g. 1. ubi Bart. coluro. fin. D.<br />

si cert. pet. qui in omnibus ejus dictis ibi approbatur per<br />

foci. ibi, prato quam in eo, quod in fine dicit: vide ibi<br />

per Alexandr. et Jason. qui accumulat viginti falleutias ad<br />

dictam regulam. Et an pro pecunia in forma posit solvi<br />

massa argenti, vet curi? Vide per Joann. de Plat. in 1. 5.<br />

C. de suscept. et archar. lib. 10. et in 1. unica , C. de collat.<br />

avis, et in 1. 1. C. de argenti prehb quod thcsaiir/s infera.<br />

eodem lib. et per Dccivan iu diet. 1. 2. §. 1. et resolutio<br />

videtur, quòd sic, quando ex hoc creditor uullum daunrum<br />

paterclur: quad nota ad legem liegui circa retractum rei<br />

vendita, qua fuit progenitorum. Et mola temè, quód etiam<br />

in casu, ubi palest uuurri solvi pro alio, veluti si hoc caveretur<br />

statuto, vet consuetudine, si tarnen ìntervennit juramentuin,<br />

servandurn est in forma specifica, ut tradit late Alexandr.<br />

consil. 37. volum. 2. in 2. dubio. Pt potest tempos<br />

pro tempore solvi; quando non inutatur rei substaml.ia, vet<br />

qualitas, seruudùrn Bald. in 1. 2. circa fin. C. locati. Et facultas<br />

eligendi unum pro alio transit ad singularem successorem,<br />

I. si quando 109. g. lucre,, ubi vide Bart. D. de<br />

legal. 1. et ibi etiarn vide per Bart. quando per lstis couiestationem<br />

perimatur facultas, quando unum erat iii obligatione,<br />

aliud iu solutione. Et quando unum solvitur pro<br />

alio, si illud evincatur, qua actione agatur,' vide Bartol.<br />

distinguentem in 1. lin. versic. aliam , D. de solut. Et quanto<br />

ternpore durst facultassolvendi unum pro alio, vide per<br />

Bartol. in 1. si quis stilnclatits, D. cod. et in casu hujus legis<br />

die, quòd procedit etiarn si fiat executio sententi æ contra<br />

debitorem contutnacern , ut natal Juan. And.¡u addition.<br />

ad Spend. tit. de crreriif. scntentkc , §. sequitur in 1. addition.<br />

Bald. et Salie. in 1. ordo, C. de erecut. re" ludic.<br />

(3) Del judgador. Non erg-6 lenebitur debitor dare meharem<br />

rem, quam habit, prout dicitur communiter in<br />

auth. hoc ersi, C. de solut. sed suffìeit, quòd sit mediocris,<br />

et sufficiens arbitrio judicis, prout hic habetur ; quad tenie<br />

menti: et videtur approbari hic opimo, qualm tenebat Cynus<br />

in authen. hoc jus porreclum, C. de Sacros. Eccles.<br />

qui intelligebat, quòd 'labour in dicta author. hoc nisi, de<br />

re mediocri, vet dato, quòd procedat in nieliori, intelligatur<br />

, dam tarnen non generetur magnum præjudicium debitori,<br />

ut declarat edam Salie. in diet. authen. hoc jus porreef<br />

urn column. fin. qui et vult , quòd hoc resideat in judicis<br />

arbitrio. Et nota, quòd buie remedio , de quo in isla lege,<br />

non posset renuntiari -per debitòrern; sicut neque posset renuntiare<br />

cessioni bonorurn, ut tradit Alberic. in dicta auth.<br />

hoc nisi, et in rubr. C. qui bat. ceder. poss. et Bart. in corpore<br />

uncle sumitur dicta authent. hoc nisi.<br />

(4) Pudiesse fazer. Innuit , quòd si posses facere, cogitur<br />

præcisè fàcere, et non liheraretur solvendo interesse, et<br />

idem videtur probari in 1. 13. et in 1. 35. supra tit. 11. ea-<br />

-dein Partila : et sic dé jure irto Partitarum non procedei<br />

. Titulo XIV.<br />

la paga por el , con todo esso seria quito.<br />

aunque lo supiesse , e lo contr adixesse (6).<br />

LEY Iv.<br />

De que manera deue ser fecha la paga al menor<br />

de veynte e cinco (dios, porque dque la<br />

faze sea seguro , que gela non demanden<br />

otra vez.<br />

Apercebido deue ser todo o rne que Quiere<br />

de fazer la paga al menor de veynte e cinco<br />

años, para lazerla de manera (1) que la<br />

non aya de pagar otra vez. E para ser seguro<br />

desto deue pagar lo que deue, a el , o a su<br />

guardador (`A) con otorgamiento (3) o mandamiento<br />

(4) <strong>del</strong> Juez <strong>del</strong> lugar. Ca si de otra<br />

communis opinio Bartol. et aliorum direntium, quod in<br />

obligationibus fatti regulariter succedat obligatio ad interesse,<br />

licet fallat iii al ìquibus casibus, ut tradit Bart. in 1. saipulaliones<br />

non di'idunlur, in principio , colunr. penul. et<br />

fin. D. de verb. oblig. ubi et Jaso, 20. et 21. column, et approbatur<br />

de isto jure Partitarum opinio Martini de Fano,<br />

Doctoris antiqui, concludentis, quòd quis posset compelli<br />

ad factual indistiuctè, nisi quando jam non potest facere ille,<br />

qui tenebatur ad factum , vet quando actoris non interest,<br />

quòd fiat : quia istis casibus tenebatur ad interesse: et ita intclligit<br />

lepes, qua in contrarium allegantur, licèt Bart. ubi<br />

supra , fol. penul. column. 4. reprobet islam opinionem: tese<br />

ergò menti islam legem contra opinionem comrnunem:<br />

et quod hic, et dictis leg. 13. et 35. habetur , corroborator,<br />

quia de aquilate Canonica obligatus ad làctunì, si adimplere<br />

potest, præcisè palest compelli ut Lariat, per cap. qualilcr 3.<br />

de pactis, tenet Abb. in cap. per tuas, de arbitr. et in cap.<br />

rentens, column. pen. et fin. de jurejur. Jaso in diet. 1. stipulationes<br />

non dividuntur, in princ. colum. fin.<br />

(5) Magner. Afide 1. solutione 23. et I. si pro me 40.<br />

D. cod, et in 1. solverc 53.. et Inst. quibus mod. tollit. oblig.<br />

in princ.<br />

(6) Contradixesse. Sed an tune repetat solvens per setionem<br />

negotiorum gestorum, vide Bart. in 1. Sliclrum, §.<br />

fin. D. de noval. post Glos. ibi.<br />

LEX IV<br />

Minori viginti quinque annis, aut fatuo, vel prodigo,<br />

cui est datas curator, debet solvi , curo auctoritate tanner<br />

judicis, aut ejus curatori; alias solvens solutum perderet, et<br />

teneretur debitor iterirm solverc. Iloc dicit.<br />

(1) De manera. Id est, ut ronsequalur plenissimam liberatiomiem:<br />

adde I. sanci'mus 25. C. de admintstr. tutor. et<br />

1. ait prcetor 7. Q. 2. vers. permitlilur, D. de minor.<br />

(2) Guardador. Idem esset , si solveret curatori pupilli,<br />

ut in 1. vero procuratori 12. D. eod. in §. penal.<br />

(3) Con otorgamiento. Ex hoc verbo patet, quòd sufficeret<br />

approbatio judicis : undè si facia solutione minori , nihilorninus<br />

agit contra debitorem; quia tarnen debitor probavit,<br />

eum habere pecuniam salvam, fuit absolutus; licet<br />

post sententiam pecuniam anaittat, non poterla minor les<br />

titui : quod et tenuit Ubertus relatas ab Alberico in I. 1.<br />

C. si adoer. sol. licèt ipse in contrarium arguas, quia ex<br />

amissione minor de novo lædetur.<br />

(4) 117andamiento. Neque tenebitur. appellare debitor<br />

contra hume jussum, ut in 1. ait pra:lor 7. §. 2. vers. permittitur,<br />

D. de minor. quod intelligit Angel. in 1. 2. in fin.<br />

D. de appel. recip. quòd procedat, quando solvens erat talis,<br />

qui neque seit , neque scire debet aetatem minons; turc<br />

enim licitum est solventi parere jussui judicis titra appella-.<br />

tionem , et credere earn majorem, ut judex innuit , absque<br />

alia investigatione :, si verò sciret : vet seine deberet, juxta


guisa Io fiziesse, e despues (5) fugasse los (lineros<br />

quel fuessen pagados, o los rnalmeticsse<br />

, o los perdiesse en alguna manera (6), non<br />

seria quito (7) porende <strong>del</strong> debdo. Ante dezimos,<br />

que lo auia a pagar otra vez. Mas íaziendo<br />

la paga con otorgamiento <strong>del</strong> Judgador,<br />

assi como sobredicho es, como quier que<br />

fiziesse despues su daíio de los dineros el rnenor<br />

de xxv. años, non seria tenudo el otro de<br />

gelos pagar. Ante dezimos, que seria quito en<br />

todas guisas <strong>del</strong> debdo. E esso mismo. dezimos<br />

que deue ser guardado, en la paga que ouiesse<br />

a fazer al loco, o al desmemoriado (8), o<br />

al desgastador de sus bienes aquien<br />

fuesse<br />

dado guardador (9).<br />

LEY V.<br />

Como es quilo el orne de la debda, pagandola<br />

ti t. ^, al seî or que la deue quer, o a su mandado.<br />

lib. ro<br />

Novis.<br />

Recup. Debda (1) dcuiendo vn orne a otro, e pa-<br />

1. octaoi 9. D. onde cognat. et 1. de tutela 7. C. de in interr.<br />

restii. mina'. tune contra jussum iudiris, præcipientis solvi<br />

minori sine tutore, vet curatore, appellare deberet., et<br />

imputaretur ei , si non appellavit; ila intelligit dictum versic.<br />

pernzil!iiue Angel. ubi supra, et certe videtur singularis<br />

iutellectus ad ilium text. et ail limitatimtem Rufus legis<br />

Partitarum. Nota etiam, grant ad hoc, ut solvens pupillo<br />

consequatur pleisioreru , vet pleuissimarn liberalionein , secuuditm<br />

notata per Gloss. in 1. 1. et 2. C. si acted's. solid.<br />

requiritur, quòd inlerveniat scriptura, gloss. notabil. in 1. 1.<br />

C. de solution. et liberal. debit. cirituf.. lib. 'l 1. et tenet Guilliel.<br />

iii diet. versicul. permit/liar , et Joan. de Imo!. in 1.<br />

vero procuratori cum 1. sequen. in Q. fin. D. de sola/. Adverte<br />

tauten, quia secundis si Alberir. post Cyn. in dirt. versic.<br />

ponzi/litui, quoad debttorein solveriteni non est necessaris<br />

scriptura , ut in diet. 1. 1. et 1. pactum 17. C. de pact.<br />

et D. di' pr;nor. 1. rozdralnimr 4. quoad lutorem tauten Grit<br />

necessaria scriptura, ut ita procedat i. tin. C. de arbiir. tittel.<br />

et 1. evirographis 57. D. de admin. trito,'. Lt an solvens<br />

falso procuratori coactus per judicern liberetur, vide Bald.<br />

notabiliter distingueutcrn in I. falsus , col, pen. C. ile furl.<br />

et Joan. And y. in addü. ad Spec. tit. de u/di . et solid. column.<br />

2. et Paul. de Cast. in I. qui ltonzi,icm Q. si nullo,<br />

D. de ,solid.<br />

(5) Despttes, Durante minori senate inlellige; ram sechs,<br />

si posies, licet infra quadrieuniutn, good datur ad petendaur<br />

restitutionem , secundiirn Allier. in 1. 1. C. si ad ers. softie.<br />

(6) Manera. Inletlige, quando fragiliLate, vet culpa mi<br />

perderetur; secìts si caso fortuito, ram tune, quando-noris<br />

^3e las.paas, &c.<br />

solutum fait minori cuna auctoritate curaloris , non cocrtpeteret<br />

reslitutio, 1. verrtnz 11. Q. .ecirndcnn 3. D. de nzi«or.<br />

et tenet Paul. de Cast. in 1. 1. C. adder. sol.<br />

(7) Quito. Nam quando minori solvitur rum auctoritate<br />

tutoris, vet curaloris, vet ipsi Luton, cotupelerel restitulio<br />

iii integrum minori , si pecunia culpa perderetur, et<br />

in ejus utilitatern non cederet, nisi in iasituts n ,tatis per<br />

Gloss. in diet. 1. .sancimus; et <strong>Don</strong> dici tar dcbitor secures,<br />

si peti potent in integrum restilutio, 1. nenia 5. D. de in ierteer.<br />

rest. gloss. magn. in 1. ail preciar , Q, permilb/us, D.<br />

de minor. Alex. in 1. 3. Q. Iabco in fin. D. de acquit'. poss.<br />

(`d) Desmenzoz'rado. Isti :equi pacanlur mirioribsis, et corum<br />

gaudent beneliciis, ut aie, et in I. 60. tit. 11. 3. Part.<br />

ubi dixi , et vide Gloss. in 1. 2. C. de carat. furios.<br />

(9) Guardador. Non requirit bæc Icx, quad expresso sit<br />

interdirla prodigo bonorum admiuistratio ; sed tantìun,<br />

897<br />

gondola a otro tercero, por su mandado deaquel<br />

a quien la deuia , o sin su mandado,<br />

auiendolo el despues por firme; tambien es<br />

quilo <strong>del</strong> debdo el que lo deuia, como si lo<br />

omesse pagado a cl mismo. Esso mismo dezimos<br />

que seria, si pagasse el debdo al mayordomo<br />

(2), o al procurador que fuesse puesto<br />

seîialadamente <strong>del</strong> seîior <strong>del</strong> debdo, para<br />

recebirlo (3), e para recabdar , e procurar todos<br />

sus bienes. Otrosi dezimos, que si prestasse<br />

vn ome a otro dineros, e rescibiesse la<br />

promission <strong>del</strong> en esta guisa : Prometedesme,<br />

que me dedos estos marauedis que vos presto,<br />

a mi, o Pulan, nombraudolo seîialadamente;<br />

si los marauedis paga al otro (4) a quien se-<br />

Italo quel pagasse, tambien es quito <strong>del</strong> debdo,<br />

como si los pagasse a el mismo. Maguer,<br />

después que la promission ouìesse assi recebida,<br />

defendiesse que gelos non pagasse. E este<br />

defendimiento dezimos que se deue entender<br />

en esta guisa, si fuesse fecho, ante que lo<br />

ouiese, este que presto los marauedis, comen-<br />

quod flatus sit sibi curator : quod nata ad ea (pre dixi in<br />

1. 5, tit. 11. cad. Partita.<br />

L.r; X Y.<br />

Procuratori generali omnium bonorum , vel speciali,<br />

ut babenti plenam, ct liberam potestatem pelerai, et administrandi<br />

, vet stia, gore dominos tacere possit, faciendo,<br />

potest solvi ; et si negoliorum gestori fiat, et dominos ratueti<br />

bobcat, coelingit liberatuo. Item si misi, sot 'litio promisisti<br />

solvere good milli debes , Titio adjecto solvendo, es<br />

liberatus: nisi postquam contra te egi, et in judicio vetui<br />

till ne ei solveres; vet ipse mutavi t statura, ut quia servers,<br />

vel religiosas foetus est ; ant exulavit; vet clan sui<br />

juris esset, foetus est sub alb-This poleslatc: tune crini teneris<br />

itcritm solvere, sed poteris ab co repeIere soluturri.<br />

Idem si solvi creditori accusato de maleficio, sum liberatus;<br />

nisi sit tale rn:rleficium, ex quo corpus perdete debet, et<br />

bona. floc dici t.<br />

(1) Debda, Concordat cum principio bujus legis 1. solu/am<br />

49. in prior. D. cod. et 1. si cum clolcnz 22. Q. termsgenital-nu,.<br />

12. I). sole/. rnairim. et limita in cassi I. fugítitits<br />

19. D. cod. et 1. 1. C. de lhesaur. lib. 10.<br />

(2) !flalorc/onzo. lit sic generale Ina Iola turn ad negohia<br />

importat, ut solutiorient possit reripere ii dcbitor'ibust concordat<br />

cunt 1. vero proni ala ri 12. J). eodem.<br />

(3) Peecebirlo. Oportet ergo, q uad sonstet de mandato;<br />

Ham si non constaret, tiret dubi taret ut' de, mandato, non<br />

posset ci solvi, Gloss. in 1. non so/liso ,§. rrri alieno, 1). de<br />

procarat. ubi vide Bart. et Joan. il e 111101. in 1. Lyra procurato<br />

ri , D. ile soliti. de qua lee ista suntpla est. Et quid si<br />

solvi procuratori babenti rnandatum ail reeipicndurn solutioucnt,<br />

tarnen quando ci solvi, erat iufirruus, et statua<br />

decessit , et pecunia perdita luit? au situ liberatus? Joan.<br />

Audi-. in mieli/. ad Spec. tit. de obli . rt .solttt. disputat ad<br />

uiranique patient, et coucl ud it r i usa liberer t quid auteut si<br />

sot va en revocato jam procuraloris mandato, vide I. cunt<br />

quis 35. Q. 1. 1). de soul. et quod notat Bart. in t. si procurator/<br />

falso , column. I). ele candid. ob raus.<br />

(() Paga al otto. A<strong>del</strong>e 1. vero procuratori 12. in principio,<br />

et in §. aAiz causa 3. D. cod. et de isto adjuncto vide<br />

quæ dixi in 1. 7. lit. 11. cad. Partii, in gifts. Inagua. Et adverte<br />

quòd licet solvi possit artier to, et solutuut non possit<br />

ab co repeti; si Lomeli detur pignus adjecto pro securitate<br />

debiti, potcst pignus repeli , text. uotabilis in I. ,sdzs qui 11:


898<br />

Quinta Partida..Titulo<br />

XIV.<br />

çado a demandar cl debdo por juyzio (5). Mas sion <strong>del</strong> otro, fuesse acusado despues lesso<br />

si lo defendiesse despues que el ouiesse fecho de alguna malfetria que ouiesse fecho, atal,<br />

la demanda <strong>del</strong>los, e si contra tal defendi- por que deuiesse perder el cuerpo (1 ), e tomiento<br />

(6) los pagasse, non seria quito <strong>del</strong> do lo que ouiesse; que entonce non le deue<br />

debelo. Ante dezirnos, que lo auria a pagar otrosi pagar (13) el debdo, fasta que sea qui-<br />

otra vez , a aquel que rescibio la promission. to de la acusacion. Mas seyendo acusado de<br />

Pero en salud finca su derecho al que lo pa- otro yerro, que non fuesse de tal natura cogasse<br />

assi dos vezes, de demandar el dettelo<br />

a aquel a quien lo pago primeramente, corno<br />

mo esta , entonce non ha por que retenerle<br />

su debelo. Ante dezirnos, que gelo puede, e<br />

a orne que non ha ningun derecho en el, para<br />

retenerlo. Otrosi dezirnos, que si este que<br />

deue pagar, e sera quito de la obligacion, p agandolo,<br />

era puesto en la obligacion sobredicha a postremas,<br />

para poder recehir la paga, cambias-<br />

LEY VI.<br />

se su estado (7) despues que la promission Como deue orne fazer la paga a otro tercero,<br />

fuesse assi fecha; que non le deue pagar el por mandado de aquel a quien deuia ser fecha,<br />

debelo, el que fino cl prometimiento. E esto si despues le defendiesse que non le diesse<br />

seria , corno si era estonce libre, e se fizicsse<br />

despues sicruo (8) por alguna raion; o si era<br />

nada.<br />

seglar, e se fiziesse Religioso (9); o si lo des- Mandando algun orne a su debdor (1), que<br />

terrassen (10) despues desto para siempre a aquello quel deuiesse , que lo pagasse a otro<br />

algun lugar cierto, o en otra manera qual- alguno que le seilalasse ciertamente; si desquier,<br />

que saliesse de su poder, e entrasse pues desso le defendiesse que gelo nlin pagas-<br />

en poderlo (11) de otro. Otrosi dezirnos, que se , e el debdor contra tal defendimiento lo<br />

si el sefíor <strong>del</strong> debelo, que recibio la promis- pagasse, non seria porende quito <strong>del</strong> debdo.<br />

D. de pi;nor. et si servus est adjectus, non potest solvi ejus<br />

domino , 1. si .stipulates S1. I). dc solution. et non potest<br />

adjectus alio modo liberare debitorem , nisi recipieudo solutionern,<br />

1. quod slipulattts 11. D. cod. el an possit novare<br />

? Vide per Jason. in 1. elan qui, §. qui sibi ant fihó,<br />

col. 4. 1). de verb. oblia. et facultas solvendi adjecto non<br />

tollitur per constitulum , 1. si ita .stipulates 59. 1). cod. et<br />

vide 1. sed et .si 7. §. si milli, 1). de ronstit. peton. et hares<br />

adjecti non potest recipere sotulionem, 1. si stipulertus<br />

31. D. de sole/. et 1. cum ours sib/, aut Tilr'o 55.<br />

D. cic verb. ob/e . et vide ihi per Jason. an si aliud pro alio<br />

volente creditore solvatur adjecto, liberetur solvers: et non<br />

debet alibi solvi adjecto, quam in loco destinato, 1. arbitraria<br />

2. §. Idem Julianus 7. D. dc co , (plod cello loco.<br />

(5) Por ju,r'- o. A<strong>del</strong>e 1. si guts stipulates fucrit decem<br />

in mille 57. et ibi Bart. D. cod. et iii 1. pen. eod. tit. per<br />

Bart. est in 1. aliud.<br />

(6) Defendimicnto. Innuitur bic , quid etiam ultra lids<br />

corteslatiouem , requiratur espressa prohibih o, ne sol,<br />

vatur adjecto , in I. tames si gets slipolalus 57. §. fin. de<br />

qua ista sumpta est, hoc non elicitor, sed quid per simplicear<br />

lids coulestatiouern tollitur facultas solvendi adjecto,<br />

et sic notant ibi Duci or. casum, in quo pins operetur tacit<br />

urn , scilicet lids coutestatio , (pram espressa contradicho;<br />

et sic de mente Doctor. est, quid nulla glia prohibido, quàm<br />

titis cotlestatio exigalur. Potest dici , quid ista lex sequuta<br />

fuit opinionem Gloss. in 1. earn , qui ceriarum , in gloss.<br />

magna, D. de verb. oblii. gum allegando dirt. 1. si quis stipulotus,<br />

inlelligil cani, interveniente etiarn prohibitione; et sic<br />

cessabit objectio , cur majoris efficacia sit taciturn , quam<br />

expressum, et exit hic casus , quid tune non potest solvi<br />

adjecto, quando ultra expressam prohibitiotem intervenit<br />

anti litis rontestatio: Iene menti.<br />

(7) Su estado. Orturn babe/ à 1. corn quis 33. in print.<br />

D. eod. quam vide.<br />

(S) Sieruo. Quid è contra si ex servo fiat liber? an poterit<br />

ei solvi ? Opiniones emit in hoc , ele quibus per Alex.<br />

in 1. earn qui ifa, §. qui sibi, D, dc verb. oble;;. et ipse tenet<br />

, quòd non possit ci solvi, per text.um , et ibi Bart. in<br />

1. si guts .servo, D. de sole'. et 1. si is qui rem, §. Julianits,<br />

D. de furfts, et placet mini , quia cespectu creditoris<br />

non mutatur status in melius, sed in deterius , quando<br />

servus adjectus erat servus domini; quia facilior erat exac-<br />

do domino ab ejus servo , quam ehm jam sit liber: si !amen<br />

adjectus non esset servus domini, sed alterius extranéi,<br />

tune videtur , quod possit ei solvi ; acque tune obstabunt<br />

leges in coatlrariurn allegate, qua loquuntur rim servus<br />

erat domini: tetre menti, quia Doctores non ita bene declarant.<br />

(9) Religioso. Dictum fuit hoc Rayner. et Jacob. de Aret.<br />

in 1. cum guts, 1). eodern, et probatur hic.<br />

(l0) Destcrrassen. De relcgatione loquitur , ut in diet.<br />

]. cune gals 35. in priucip.<br />

(11) En poderio. floc elicit propter 1. clan qui 56. §.<br />

gui cibi, aut fido 2. D. de verb. oblia. nam si filius efliciatue<br />

sui juris, beni potest ei solvi, licit mutet statura, ut<br />

el vide ibi per Alexand. ponentem alios casus, in quibus<br />

potest solvi, licit mutetur status.<br />

(12) <strong>El</strong> cuerpo. (Nota beni, quia volt, quid etsi bona<br />

verdant confiscauda ,- non /amen intligatur pana mortis,<br />

quid possit sibi solei; et istud verbum non habetur in 1.<br />

reo 41. D. eodern: sed forti isla lex voluit hoc intelligere<br />

in crimine lase majestatis, ubi mors infligitur , et bona confiscantur,<br />

et interdicitur administrado , ut in 1. fin. C. ad<br />

Leg. ,lui, majestal. in aliis veri casibus , uhi puna mortis<br />

lion infligitur, licit bona ipso jure confiscentur, vult hæc<br />

lex, quod possit accusato solvi, nisi bona sint arruolata, ut<br />

in dirt. 1. reo, cuti, Gloss. D. cod. et ita Bald. ibi intelligit.<br />

(13) Pagar. Lirnitat Salicet. in diet. 1. fin. C. ad Leg.<br />

Ini. majestat. quando scivit debdor, vel scire debuit facultatern<br />

solvendi sibi sublatam; alias liberaretur ad instar ilbus,<br />

qui solvit procuratori revocato , vet filiofarnitias, cui<br />

peculiunr erat ademptum, 1. cum quis 33. D. de sohtt, et<br />

1. si non sortcm 26. §. orti litio 5. D. dc condict. indcb.<br />

LEX vI.<br />

Si mandavi tibi, ut quad mitai debes alii solvas; solvendo<br />

ei , antequàm de mea contraria prohibitione certificeris,<br />

cris liberatus; sects, si solvisti post certificationem. Iloc dicit.<br />

Ilabuit oa'tum à 1. vero procuratori 12. §, sed et si quis<br />

2. et à 1. corn guis 38. §. si debitorem 1. D. de solut.<br />

(1) A su•debdor. ldent, si præcipiat alicui, ut ex debitore<br />

recipiat, nam per consequens videtur mandare debitori<br />

, ut ea solvat, 1. gui hominem 34. §. si Titittm 3. D. eod.<br />

et ibi notat Bart.


Mas si acaesciesse , que se lo pagasse despues<br />

que gelo mandasse pagar, e el señor, cuydando<br />

que lo noti auia aun pagado, le defendiesse<br />

que lo non pagasse, entonce quito seria <strong>del</strong><br />

debdo el que assi fiziesse la paga. Esso mismo<br />

dezimos que seria, si despues que le ouiesse<br />

mandado pagar el debdo, le embiasse dezir<br />

por carta, o por maridado cierto, que lo non<br />

pagasse. Ca si acaesciesse que non diessen la<br />

carta, nin el mandadero non gelo dixesse, e<br />

pagasse el debdo, non sabiendo (A) que lo<br />

aula defendido el que gelo mandara pagar,<br />

entonce seria quito <strong>del</strong> debdo el debdor, tambien<br />

como si lo ouiese pagado a el mismo.<br />

De las pagas, &c.<br />

899<br />

do. E si tal poder non le otorgasse en la carta<br />

de la personeria, deue pagar, e entregar el<br />

debdo al señor (3), e non al personero. Otrosi<br />

dezimos, que tal personero como este non<br />

puede fazer pleyto de quitamiento, con aquel<br />

a quien ha a demandar el debdo, que gelo<br />

non demande; nin gelo puede quitar. Pero si<br />

en la carta ele la personeria le fuesse otorgado<br />

libre e llenero (Ìt) poder, en demandar, e<br />

en rccabdar la debda, e fazer todas las otras<br />

cosas que el señor (5) podria fazer, si fuesse<br />

presente; entonce bien podria recebir la paga,<br />

o quitar el debdo (6), tambien como el señor<br />

que lo fizo su personero.<br />

LEY VII. LEY VIII.<br />

Como deue ser fecha la paga, o non , al personero,<br />

que la demanda en Juyzio por otro.<br />

Personero faziendo vn orne a otro, para<br />

demandar en juyzio alguna debda quel<br />

deuicssen , magner venciesse al debdor este<br />

personero tal , non gela deue a el pagar (1);<br />

fueras ende, si el dueño en la carta de la personeria<br />

le otorgasse poder tambien para recebir<br />

( L.2) la paga , como para demandar el deb-<br />

(2) Non sabiendo. An sufficiat proponere edictum, vel<br />

proclama super revocatione procuratoris? Vide Bart. in 1.<br />

qui hominem, §..si Ti/ium, D. cod. et I. sed si pupillus 11.<br />

§. de quo palam 2. et ibi Bart. I). de institor. et vide per<br />

Abb. de isla materia in capital. ex parle decani, de rescrip.<br />

per tres final. col. et quod notar Barlol. in 1. vero procuratori,<br />

§. 1. D. de soluteon.<br />

LEX VII.<br />

Procurator ad judicia non potest recepto ferre, nee solutionem<br />

recipere. Si tarnen procurator corrstituatur ad<br />

agendum, et recipicudrnn, cura plena, et libera potestate<br />

ad ea quæ dominus tacere posset , solutionem recipere , et<br />

quitationem facere poterit. Doc licit.<br />

(1) Non gela deue a el pagar. Concordat cum 1. hoe<br />

jure SG. D. cod. et. I. sed si tantum 1"3. D. de pactrs. Sed<br />

quid e converso , an qui non potest petero, possit solutionern<br />

recipere ? Vide Bart. in I. non solum , in print. D.<br />

solut. nzatrim. obi et vide, an possit filiol'amilias solvi sine<br />

paire in adventitiis, in quihus patri non acquiritue usustractus,<br />

et tradii etiarn Alber. in 1. vero procuratori, D.<br />

de .solut. et concludurst, quod possit solvi filiofamilias in his.<br />

(2) Para recebir. Quid si detur potestas ad exigendum?<br />

an possit solutionem recipere? Bart. tenet, quod sic in dici.<br />

1. hoc jure, D. cod. et in 1. non solitos, abi cornmuniter<br />

Doctor. D. solut. matrim. idem dic, si sit constitutus procurator<br />

ad agendum, et exigendun, secundùm Bart. in<br />

diet. I. hoc jure, ubi idem tenet Joan. de lmol. licèt Angel.<br />

teneat ibi contrarium.<br />

(3) Al senor. Ex hoc verbo Bart. Imol. et Paul. de<br />

Castr. in diet. 1. hoc jure, D. cod. colligu t formationem libelli,<br />

quando procurator tantúm constitutus est ad agendum,<br />

ut concludat coudemnari sibi, et solvi domino.<br />

(4) Libre e llenero. Afide 1. procurator, cui generalitcr<br />

libera 58. D. de procurator. ibi tamer non habetur, quod<br />

possit procurator habeas libcram, facere quitationern debiti.<br />

Azo sub dubio forte, C. de acceptilat. in summa, dicit,<br />

quod potest Seri acceptil atio per procuratorem habentem ad<br />

Tom. H.<br />

Como deue ser fecha la paga que deve fazer<br />

el debdor, si non gela quisiere recebir el que<br />

la deue auer.<br />

Plazos, e di,as ciertos (1) ponen los • ornes -by i r<br />

entre si , a que prometen de dar, o de fazer ¡;¡,; r, o<br />

algunas cosas, vasos a otros. E porcnde de- 111°°'5•<br />

Recop.<br />

zimos, que cada vaso es tenudo de ciar, o<br />

de faxer, lo quel prometio, al plazo quel fue<br />

puesto para ello. E non se puede escusar<br />

hoc speciale mandatum, .vel generale cum libera, ut stipuletur<br />

novautdi animo. Gloss. etiarn in 1. non ab.slu/it, C. ele<br />

novat. tenet, quad procurator cum libera possit facere liberationem,<br />

et quitationem; et approbatur hie: et iniellige<br />

ila quod non fiat donando, 1. contra juris 28. D. de pactie,<br />

I. fliusfanzi/ia.s 7. D. de donai. et per Bald. in dicta<br />

1. non abslttlit, et Alexand. consil. 44. volum. 2.<br />

(5) Ore el seìzor •. hruuitur hic, quad requiritur hoc<br />

casa , necdiiin quod dour potestas cam libera , verism<br />

quod et (heat um, quad et possit ea omnia tacere, quæ dominus<br />

posset: sed ut dici in I. 19. tit. 5. 3. Par!. per hæc<br />

verba, quod possit Tacere, quod dominus posset, v idetur<br />

concedi libera, lint expresso de libera non dicatur: vide<br />

ibi: et certe de mente istius legis, et ctiam dictæ I. 19. est,<br />

quod scraper its concessione istius liberæ potestatis, addatur<br />

ut possit ea tacere, quæ dominus posset: et ideo consolo,<br />

quad semper in instrumentis procurationum lácias apporsi.<br />

(6) <strong>El</strong> debdo. Inteilige, ut dixi supra in gloss. super<br />

parte libre.<br />

LEX VIII.<br />

Solatio est facienda in termino à partibus præfxo,<br />

etiamsi creditor non interpellet debitorern, et si creditor<br />

solutionem recipere recuset, debut earn debitor requirere<br />

loco, et tempore congruo, ostendeudo, et offerendo pecuniam,<br />

et demìrrn earn dehct sigillare, et apud barium hominem<br />

, vet Ecclesiam deponiere; et sic facienda liheratur,<br />

nec tenetur si postea perdatur sine culpa sua pecunia. Iloc<br />

licit.<br />

(1) Ciertos. Sechs ergo si esser incertus dies, ut hic,<br />

et in I. magnaoz 12. C. de contrah. et comma. stipal. ubi<br />

et notai Bald. quod dies incertus non consliluit debitorena<br />

in mora, et tenet etiara Bart. in 1. ira stipulatus, in 2.<br />

quæstione principali, D. de verb. oblig. Alexaud. et Jaso<br />

in 1. quotiens in diem 59. D. eod. unde si promitto tibi,<br />

dins cric legitiracc ctaatis, opus exit iutcrpellatione, tenet<br />

Bald. in 1. si pacto quo panam, D. de packs, col. 3. versic.<br />

2. qua•ro. Quid autem in evento cmrditionis? ari constituat<br />

debitorern in mora ? Bart. tenet, quod non, in diet.<br />

YYyyY


900 Quinta Partida. Titulo XIV.<br />

que lo non Paga, maguer cl otro non gelo demande<br />

()). Otrosi dezimos, que si el debdor<br />

quisiesse pagar cl debelo al que lo dciliesse recibir,<br />

e el otro non gelo quisiesse tomar, deuc<br />

fazer afrenta (3) ante ornes buenos, en lo-<br />

L ¡pollens, nid Jasa elicit istam esse cormmnnem opinionern,<br />

aride etianr Bart. in I. quod díeinzus, D. dc solution.<br />

et in 1. ectélzs, t). ale usru'. cL per Bahl. in I. pen. §. ranz<br />

art/em, C. ad Trebel. Sed quid de die tacite iuducla à loge?<br />

Die, quad illa iulerpellat et conslituiL debiturein iu Vlora;<br />

ut in diet. I. guo/icc iu diem, et ibi notam. Joan. de Iutol.<br />

et Alex. et Jaso licit ibi, islam esse connnuuem opinionem,<br />

quamvis Albericus contrariant teintait, et ad idem<br />

est text. in 1. 2. in lin. C. dc jure emplril. et. vide per .1ason.<br />

triplicitcr hoc ampliantctn in diet. 1. cluo/iens, chilli,<br />

good dies tacite interpelle[, et nroræ purg:aiorcur impediat,<br />

text. no tali I. in I. 1. veraic. nisi 'Mie, D. dc pctut legal.<br />

et Bart. in 1. si inculam, D. ale verb. obli'. in quinta op-•<br />

po. et intellige, dammodo dies illa tacite sit cerna, et revs<br />

potuit illaut prtevidcre, ut declarat ibi Jaso super cadent<br />

quinte opposiL. Et nota, quod sufticit, quad dies sit cerna,<br />

licèt sil variabilis ail nutum stipulatoris in tempos prnlixum<br />

ut in I. rrun, Stipula/ us sinz mitai, Procrrle, n3. ei ibi<br />

Bart. D. da' verb. oblr . el. eticum Auget. et Juan. de Iauut,<br />

et add& Socinum tonsil. 2S F,. circa 1. qurestiotrem, 2. vol.<br />

grrxst. 4. Quid auteur de bora, an interpella scut et dies?<br />

Bald. tenet, quòd sic, in 1. 1. C. ne lierai, tertio prococ.<br />

per text. (plein elicit raide iotabilern in 1. Thin g §. first.<br />

D. de action. empli, Langil Jaso, quern vide i rr 1. .ri ex legal!:<br />

causa, 4, col. D. de verb. ob/, . vers. ¡.. amphi. Et<br />

quid si dictum sit in convenlione, quòd creditor noir possit<br />

petere ante Pascha ? an dies Paschatis interpelle[? Gloss.<br />

dicit, quòd sic, in i si duo, §. lin. 1). de conslil. peeun. sequitur<br />

13a1ó. in I. sel el si ea: stipula/u, D. de toil,. oblig.<br />

Jaso in diet. I. crias s/ilntlalus sien mari, Proeulr:, in lür.<br />

peine. et idem tenet. Bald. in I. 1. col. fin. C. guarrzlo clics<br />

legal. cedit per Gloss. in diet. 1. si duo, et per ilia: vide<br />

ibi per eunr. Bald. terne!' in cap. unico, §. 1. in fin. art<br />

Ille qui inlcrfcc. fralrem domina ,cu , dicit, quòd si deheo<br />

tibi decent purè, et tu promittis non petere usque ad Pascba,<br />

quòd dies Pascliaiis non inlerpellet; allegat notata iii<br />

1. si anus , §, t. D. de pact is:<br />

(2) 111-aguer el olro non Belo demande. Limita novent<br />

modis, ut tradit Jaso in I. 81 ex legali causa, column. 4.<br />

cl 5. D: de verb. o%//g. Et noria, quòd elapso (lie instrumentti,<br />

agens habet fuudatam intentiouem, vide Deciuut consi<br />

l: 439, v /his tats fluff: acctu'atissime. Et quid dc co, qui<br />

promisit se facturant, et curaturum, quòd quis ratificet<br />

actant osque ad certain tempus? au adbuc debeat interpellari?<br />

Vide per Deciurri consil. 2. Et quid in <strong>del</strong>ictis, qux<br />

consistant irr omittcndo? an re ipsa mura fiat fisco? Vide<br />

G loss, et Bald. iu 1. 1. C. de his quibu.s ut indigo. Et tulverte,<br />

quòd [laid, in 1. cam alleges, col. penult. G. de u sur, dixit<br />

uuuur verhuur satis notanduun, si (amen veruui esse., quòd<br />

in contractants baux fieri, non obstant.e die, et punie, potest<br />

mora purgaci; sed contra hoc dictum Baldi est Gloss,<br />

corn qua Doctores videutur transire, iii 1; Lucius, in verbo<br />

etrfribui/, jnncto text. 1). dc action. empli, et contra<br />

Beldunr tenet Alexand. consil. 106. nragn fcc pra.•/or, colzimn,<br />

2. 3. voluna, et Jaso in 1. si iruulam, column. 9. D.<br />

de verb. obligat. Nota etianr, quòd lient sit appossita dies,<br />

et pretia, si lainent inter partes fuit actant, ut feus etiam<br />

certificari debeat per actorern, tune talis dies non interpellat,<br />

ita quòd mora sit iurpurgabilis, ut notai Gloss. in 1.<br />

/ta slipulalus, super verbo cola die, D. de verb. obli . et<br />

ihi earn notat Angel. diceus, quòd tune perindè babetur,<br />

at si millas dies esset appossitus: ex quo infect ad statala<br />

disponentia,•iustrumenta publica, seu privatam scripturam<br />

recogmitarn cxecutioui mandari , prout est its istis Iiegnis,<br />

quòd non habebunt locum, quand() dies certa est apposita<br />

cam pacto, quod ante diem certificalio debeat fieri per ac- , •<br />

.torero; cluoniarn illud pactum reddit terrninum conditiona'<br />

gar, en tiempo guisado, mostrando los mara -uedis, de como quiere fazer la para<br />

; E deue<br />

poner (i) aquellos marauedis sei'alados en fieldad<br />

de algund orne bueno, o en la Sacristania<br />

de alguna Eglesia: e dende a<strong>del</strong>ante es qui-<br />

lem: quod dicit esse notato lignum, et frgendurn menti:<br />

inulta alia in materia purgationis nuorre vide per llartelum,<br />

Augelum, et Alexaudrafi, et riet eros sci'lentes in diet 1,<br />

si itrsulanz. Et inter catena nota, gond de vquitate cartari_<br />

ça semper mora purgaci polcst, si adversarios non sit dam_<br />

n ain passas proptcr moram per text. notabil, sci'undiun<br />

uuuur iutelleetum, in capital..s•narn 9. dr' pavais, tradit<br />

Juan. de I mol. in capitul. dilccti, de arbi/r, coltinai. 2.<br />

Alex. in 1. si r/urs major , C. de ira,' ?Sad. Decius cons, 133.<br />

col. 2. ad fin, et vide etianr text. natabilern in capitul. poluit<br />

4. de localo. Et jeta limitalio erit ifs bis Beguis magni<br />

effectue; quia cana per istas liges Partitann in noir reperialur<br />

expresse cautum, quod ubi est dies, et pauma , non admittalur<br />

purgatio morte, et sic <strong>del</strong>iciente jure Bermi potins<br />

sit recurrerduru ad jlus C,urouicum, quam ad leges Imperatorum,<br />

ut tradit Joan. Lupi à Palac. Babele ia introdire-<br />

.Voire repetiiz'onis rapilztli per ves/,'as, de donai. inter virum,<br />

c6 u.ror. versic. idem. • i<strong>del</strong>ur mi/u' diccnchtm, admittetur,<br />

ut elisi, pm'gatio morne, sequendo xquitatern Canonicam:<br />

tenie menti.<br />

(3) _:((remis. Concordat cum 1. si solu/urus 39. D. col,<br />

et I. obsignaüane 9. C. end. et 1. acceptant 19. C. de zt.sur.<br />

et 1. 14. tit.. 12. et I. 33. tit. 13. cad. Partila, et qui ibi<br />

iiixi, et acide 1. 2. et ibi Bald. C. de coronino, serro 772a-<br />

1711 771, et Gloss. in di git. 1. 1. C. isto tit. Et quando debituru<br />

non est ligiidurn , quomodo flat depositio, et consignatio ?<br />

quod deponatur, et consignetur id, quod est liquidom,<br />

et pro reliquo liquidando detur fidejussor, secuudiun<br />

Fractic-ain, qui babetur in 1. sta/uliberi h caaerzs 29. D. de<br />

s/altiliber. Angel. et Joan. de lino!. in 1, 4. §, pra:tor ait,<br />

D. de noci open. nrtntial. cum concordaníüs ihi allegatis per<br />

Alex. et vide quod haletai. in 1. 12. in Orrlin. Tauri.<br />

(4) Jette poser. Ista oblatio, depositio, et corisignatio<br />

requiritur ad hoc, ut debdor consequatur li beretiouenr debiti,<br />

nt iii jueibns, supra in prnececlenti gloss. allegatis, et<br />

ut periculam pccumimc dcinrcps spcctet ad creditonem. Si tamar<br />

traciaretur de evitatioue panni, vel mori propter hou<br />

Etc. tum solutioimcna, non semper regaireretur ista oblatio,<br />

depositio, et consiguatio; uann si abesset creditor, ita quòd<br />

non Irtrberet deiritor, cui faccret solutiomem, non esset in<br />

mora, Inerme incideret in pomam, si non deponeret, et consignera,<br />

ut in. I. si /n u dus 4. §. fin. ins fin. D. de lege connmissor.<br />

1. peculio fxvirbri.s 9. §. fia. D. de usar. nique<br />

obstat, q uòd notai. Bart. in 1. si feus paralus, in lin. D. de<br />

Inocuralor. dam dicit, quòd quando quis volt solvcre, ut<br />

paumai evitet, sel non reperit creditorem, cui solvcre passit,<br />

debet auctoritate judicis tacere consignera, et coram<br />

judice offerre, pie dic... 1. si verts pain/as et ad hoc ut<br />

scialar, utrìun ille creditori reperiatur, ut quia forte esset<br />

torerrsis, flat pracconium de hoc, arguas. 1. si eo tempore 6,<br />

C. de finnre. pr'gn. nain, ut dicterai Ales, consil, 92. 1. vo-.<br />

luna. incipit perspicue Ils gztar dr lhemale narrala su īz/{<br />

col. 4. alla decisio Bart. iutelligitur in casibus, in quilmas requis-chaule<br />

depositio, et consignatio, prout loquitur illo I.<br />

si feus poraiu.s, ut ibi declarat Bald. et Bart. in l: ,si servum,<br />

§. nutrie videamtts, in fin. D. de verb. oblig. sicut<br />

chiera requiritur ad impediendum corsant usurarum jata<br />

inceptarurn, 1. si creditrici 6. C. rte osti•, et eliam quandoque<br />

ad evadenclam poenam requiritur oblatio, depositio, et<br />

comsignatio, 1. 2. in $u. seczualrtm unzlm intellee/uni gloss.<br />

C. de jure emph)'t, et diet. 1. sí creditrici; semis verro est,<br />

quaridò sumos in casa, in quo non requiritur depositio , et<br />

cousignatio; ut est regulcmiter, quando tractatur de effecttt<br />

non iucurrerdi moins, vel. pcenam, vel crirsurn usurarum,<br />

necdiun inceptarurn; nain tune, si est cui offeratur, debet<br />

offerri, et sufticit sola oblatio, 1. si per te 9. C. de usar. et<br />

notatur in dici, 1, acccptatn, sed si uqn erat cui offerretur,<br />


LEY IX.<br />

Corno por muerte de la cosa sala/ala, De las pagas, &c. 901<br />

to (5) <strong>del</strong> debdo, e non ba el otro demanda se, e negasse cl otro el debdo, diziendo que<br />

ninguna contra el. E aun dezimos, que si los<br />

nol deuia nada; que si el que demanda, le<br />

marauedi s se perdiessen sin culpa <strong>del</strong> debdor,<br />

da la jura M de su voluntad,<br />

despues<br />

e el otro la<br />

d que fucssen puestos en freldad, assi<br />

recibe <strong>del</strong>, e jura, que non le deue lo quel<br />

como sobredicho es, que el dado pertenece al demanda, que es quito (3) <strong>del</strong> debdo, tam-<br />

seïíor <strong>del</strong> debelo tan solamente: porque fue bien corno si lo ouiesse pagado, e fuesse ende<br />

en culpa, que lo non quiso recebir, quando quito por sentencia <strong>del</strong> Judgador. Esso mis-<br />

gelo quiso pagar.<br />

mo seria, si vn orne (liesse a otro la carta (lt)<br />

que aula sobre el, <strong>del</strong> debdo que le deuiesse,<br />

o la rompiesse (5) a sabiendas, con entencion<br />

de quitarle el debdo; que tantbien seria quito<br />

sobre porende, corno si lo ouiesse pagado. Pero si<br />

que es fecho el alit•"gamiento, es quilo el aquel que auia de auer el debdo, pudiere pro-<br />

debdor.<br />

uar con ornes buenos, que dio la carta en fieldad<br />

al debdor, e non con voluntad de quitarle<br />

el debdo; o que gela furtaron , o forçaron,<br />

o gela rompieron (6) contra su voluntad;<br />

entoncc eu saluo le fiucaria su derecho, contra<br />

aquel que deuia la debela.<br />

Bestia, o otra cosa cierta deuiendo vn orne<br />

a otro, si aquella cosa se perdiesse, o se muriesse,<br />

ante ciel plazo a que la deuia dar; o si el<br />

plazo non fuesse puesto, ante que el otro gela<br />

damandasse por juyzio; si la perdida, o la<br />

muerte non auino por culpa, nin por engallo<br />

<strong>del</strong> debdor, quito es (I) de tal debdo. Mas si<br />

se perdiesse, o se rnuriesse por su culpa, o por<br />

el engallo que el debdor fiziesse, entonce tenudo<br />

seria de pechar la estimacion <strong>del</strong>la. Otrosi<br />

dezimos, que demandando vn orne a otro<br />

al g una debela, que diresse que le deuies-<br />

tune non potest fieri oblatio, et al:sque oblatione secures<br />

est debitor, ut in diet. 1. si fundus 4. §. lin. cum aliis allecatis<br />

per Alex. alti supra; quod truc menti, et prtedictis<br />

aride 1. si prerdio 15. in princip. D. de in diem addict. et<br />

quod notai Bald. in I. 2. in fin. C. de jure arnphgt.<br />

(5) Es quilo. Ipso jure, ut hic inauitur, et tenet Glos.<br />

in 1, obsignatrone, C. cod, et est commuais opinio.<br />

LEX IX<br />

Rei perdit.ione, vel interim sine debitoris culpa ante<br />

tempos solutiouis, vel si sot fuit certain tempus appossitum,<br />

antequaul irt judicio petatur, tifa-atm- debitor; sed si<br />

dolo, vet culpa ejus periit, tenetur ad reelirnationcm. Item,<br />

si voluntaciò deferente creditore, juxet debitor non deberc,<br />

libcratur, s'eut solutione, vel judicii absolutione. Idem, si<br />

creditor- donut, vel rtnupat instrumentant corn intentione<br />

remittendi debitum: sed si probet non causa remittcndi, sed<br />

glia, dedisse, vel capisse, aut ei fuisse furatunl, ant per mctum,<br />

vet vira ablatunr, rein anet ei jus debiti salvum. HIoc<br />

d'cit.<br />

(1) Quito es. Adde 1. pen. D. cod. et 1. 18. tit. 11. cad.<br />

Part. ubi et vide d ure dixi.<br />

('2) La jura. Concordat cum 1. Slrchum 95. §. natterails<br />

4. 1). cod, et 1. 2. et 1. ju.sjurandunz elianz 2 D. de<br />

inciti-.<br />

(3) Que es quilo. Ipso jure, ut ili dicto §. natu,'alr:c et<br />

hic: maltant t amen obstat q. s'got. i. Ms'''. de except. ubi<br />

babelur, grata per jusjurandum <strong>del</strong>atutn à creditorcdebitori,<br />

non libcratur debitor ipso jure, sed ope exccptionis; et<br />

de isso contrario opposait Ludov. Barn. ili 1. '2. D. de inrejur.<br />

et rela t ait cogitandum super solutione. Alex. et edam<br />

Jas() ibi solvant, quòd per jut-atnentum voluutarium, vet<br />

udiciale, tollatur obligatio nat.uralis ipso jure; sed non ci-<br />

j<br />

vilis ipso jure tollatur, sed ope exceptionis; quod colligunt<br />

ex ill dictione s'got., jolieto §. prrecedenti, ubi actum fuit<br />

de palo de non petardo. Licet tamen irta solutio posset esse<br />

bor ia quoad dietim §. sugo?, ad islam legern Partitaruen<br />

non posset hoc dici, gaze volt , quòd ex toc juramento vo-<br />

Tom. II.<br />

LEY X.<br />

Como, quando vn orne dette debelas de muchas<br />

maneras a atri , e ftrze paga de alguna <strong>del</strong>tas,<br />

de qual se entiende que fi re fecha /a paga.<br />

Debdas de muchas maneras deuiendo vn<br />

luntario <strong>del</strong>ato à parte, lick in judicio (quod edam votatur<br />

jurantentunm judiciale) debitor juraos liberator, perinde<br />

ac si solveret, ex d uo habet consensum partis juramentuu,<br />

detrrentis, et quòd liberator ipso jure; uadi non hldiget.<br />

ope esccptiouis: nisi y etis dicere, quad etiarn bxc Tex<br />

req nit'at quod oppouatur exccptio ; quod et potest probari<br />

es co, quad subjicit, e fuesse ende quilo por senlcncia<br />

<strong>del</strong> jud;ado3', ubi patet opus esse exceptions, ut in §. item<br />

,si in judicio 5. Instil. de except. et istmi videtur tutius, ne<br />

jurie coi nntuntis iuducntur corrertio, cirro hic: tabs correctio<br />

non expriruafur.<br />

(4) La caria. Afide 1, si chirograpluem 24. D. de prabal.<br />

et I, Labco 2. 1), de paclB, et I. %Fu. supra lit. prosim. et<br />

qux lati dixi in I. 11. titul. 19. Part. 3.<br />

(3) Rompiesse a sabcvrda.s. Seems si ex iracundia , vel<br />

alias sinne animo liberaudi debitorent, ut hic collig_itur: vide<br />

Bald. in 1. 1. ad fiucrn, C. de fide in.ctrurn. dicentem,<br />

quad si ex trac un dia concrennasti ins[rumerrtonr debiti, nn r<br />

amittis ideo jus tuorli; sed teueberis clarius probare per<br />

testes: et tali casa non det'eretur tibi jurame.uturn in supplemarturn<br />

probatiouis, quia culpa tua claritas probationis<br />

offuscat.ur; prasertiut in facto antiquo, ubi se'm'el posset<br />

esse ili iris Lr u nen to, de quo norr reca ida relit ur testes, ut<br />

1). de probat. I. census 10. et istud dictum (licit ibi menti<br />

ten end urn Paul. de Castro.<br />

(G) O pela rompieron. Murat isla ter, quod si creditor<br />

nomi probet, rupturarrr irrstrurucnti fáctant. fuisse per vint,<br />

seni contra ejus voluatatern, quod ex quo reperitur instrumentum<br />

rrptuna, prasu ulatur libcratio debiti, de quo tames<br />

vidIe d ux Indus dixi in diet. 1. 11. tit. 19. 3. Part. et<br />

per Florian. in 1. si ehirographum, D. de probal. per Bart.<br />

et Doctor. in diet. I. Labco, I). rte panf/c,<br />

LE X X<br />

Si in solutione exprimit debitor, in quo debito de maltie<br />

solvat, emit in illo entutum: si autem debitor non designet,<br />

et creditor statist dictt, in quo debito n'eri pit; si facet<br />

debitor, irr illo exit solutnm; neutro autem designante,<br />

si debita sins gravia, vet simplicia, et liquida sirte conten-<br />

Yyyyy 2


902<br />

orne a otro, si le fizicsse paga alguna, e seïialasse<br />

por quales debdas le fazia aquella<br />

paga, doue ser contada en aquella que senalo<br />

(1), e non en otra. E si por aucutura, el<br />

que fizicsse la paga, non dixessse por qual<br />

dolido la fazia, e cl que la •rescibe, seïíalasse<br />

luego vno de los debdos principales, diziendo<br />

que la rescibe por el, e se callasse el que fazia<br />

la paga; entonce deue ser contada en el debelo<br />

que señalo, e non en otro. Mas si lo contradixesse<br />

(.2) luego, ante que se partiesse <strong>del</strong><br />

lo g ar, deuel ser tornado (3), lo que le pago,<br />

o contado en aquel dcbdo que señalare el que<br />

faze la paga. E si acaesciesse, que el que ftziesse<br />

la paga , nin cl que la rescibe , non seï:alaron<br />

por quai debdo la fazian; entonce, si<br />

las debdas fueren eguales, que non aya agrauiamiento<br />

ninguno, de pena, nin de vsura,<br />

nin de otra manera , mas en el vno que en el<br />

otro ; deue ser partida la paga en todos los<br />

debdos principales (It), en aquellos que conociere<br />

el debdor, sobre que non ouiessc coutien-<br />

Lione, iu omnibus dcbitis principalibus repartitur solutio;<br />

sed si quædam sunt graviura propler usuras, vcl pananr,<br />

aut similia, 'in illis computabitur solutio, quo magis debitor<br />

exoancretur. IIoc dicit.<br />

(1) Eu ague/la que seîta/o. Quid si .non sufficiat quantitas<br />

suluta ad solvendurn totunu debttum per debitorem dcsignatum?<br />

an procedat hæc lex? Glussella fivalis 1. 1. 1).<br />

eod. volt, quod sic, et idem tenet .loan. de Lrnul. in diet: 1.<br />

1. in prior. per I. ubi fudejussor , D. cod. ex quo cairn creditor<br />

tacuit, et recepit, non debet oh-stare paeticularis solutio.<br />

(2) Lo contradixesse. Adde 1. 1. et 2. D. eodem.<br />

(3) Tornado. Et si creditor nolit , debitor offerat, et consignet,<br />

ut in 1. obsvgna!woe 9. G. codeina.<br />

(4) En todos los debdor principales. De jure communi<br />

tune hoc procedit, quando nullum itebiturn ex istis erat antiquius<br />

altero; nain si esser, tune in causarsi antiquiorem<br />

cedit solutio, ut in 1. in Lis 5. iu priucip. et 1. tibi firlijussor<br />

24. et 1. ea- pluribus 89. §. fin. et 1. creditor 11.12. §. Y'alerius<br />

2. D. cod. et tenet Bart. iu 1. ruin ex plurilnn•, coder<br />

tit. et <strong>El</strong>icitor causa antiquior, inspecto tempore colulionis,<br />

et non tempore contraetus, ut in diet. 1. ea: p/tndbus<br />

89. §. fin. et Bart. ubi supra; uncle vidctur, quòd isla lex<br />

sic sit restringcnda, et limiianda. Adverte tauten, quòd Aro<br />

C. cod. in summa, cirro tetigit istaut material/1, nullaut<br />

mentionem facit de debito antiquiori; sed quòd simpliciter,<br />

ubi causa- sunt pares, de omnibus dececlit pro rata, et ita<br />

simpliciter sequcndo dicta Azonis, fuit facia ista lex: sed [ICE'<br />

hoc non eccederern à ¡ore con iinuni, et opinione comuruni,<br />

rim/ hæc lex non exprimat correctionem dictoruni jurium,<br />

et possit intelligi, et restringi, juxta teruninos ju'is coinmortis.<br />

(5) Agrauiamiento .scmejattfe. Vide per Bart. in 1. cum<br />

ex pluribus, D. cod. ubi posit sex modos, quihus dicitur•<br />

causa gravior, et vicie etiam per Joan. de !mob in diet. I.<br />

1. column, 6. ibi, et poles! diet* causa grantor.<br />

(6) Tal debda como es/a. Sed an putts in usurar, quam<br />

in sortent? L. 1 .. C. cod. dicit, quòd priirs iii usuras: et gum<br />

sit-ratio, Gloss. et Doctor. laborant in hoc iu diet. I. I. et<br />

nulla videt.ur suffì.ciens ratio: et lex isla Partitaruu: decidere<br />

vidctur, quòd etsi dcbitum sit cum pana, vet usuris<br />

(nulla facia electione) solutio cedat in illud debiturn; non<br />

tarnen dcclarat, an priùs in usuras, vet in sortem: nude<br />

non videretur recedendum à jure commuui, in caso quo<br />

tanquàm interesse usura- licitè peterentur, et ',assent de jure<br />

irto, et Canonico exigir alla circa hujus legis materiam<br />

Quinta Partida. Titulo XIV.<br />

da ninguna. E si por aucntura debda y ouiere<br />

alguna, que fuesse mas agrauiada que las<br />

otras, por razo rs de pena que fuesse puesta en<br />

ella, o por otro agrauiamiento semejante (5),<br />

esconce deue ser contada la paga tan solamente<br />

en tal debda como esta (6), que es mas graue.<br />

LEY XI.<br />

A quien deue ser fecha la paga primeramente<br />

en los bienes <strong>del</strong> debdor , guando las clebdas<br />

.que demandan, son de vna natura, e sin •<br />

peîios.<br />

Sacan deudas algunas vegadas los ornes Ley ro,<br />

t.<br />

onus de otros , non obligando sus bienes (1), ru 3,2;<br />

nirt parte <strong>del</strong>los, mas couosciendo la debda NRovis<br />

p.<br />

.<br />

tan solamente por carta, o ante testigos, o en eca<br />

juyzio. E tal dcbdo corno este es llamado en<br />

latin, debitum personale; que quiere tanto<br />

dezir, como debda que es obligada la persona<br />

<strong>del</strong> que la faze, e non sus bienes en todo,<br />

vide per Bart. in 1. cum e:r pluribus, D. cod. et per Joan.<br />

de lurol. multion late in dirt. I. 1. eod. tit. culti vide per<br />

cum unan notabilem determivationeur ad islam m: tcriam,<br />

col u mu. fin. de libris urercatorum, qui counununiter Iris temporihus<br />

scribuutur, in quihus scribitur, quid debeaut habere,<br />

et quid deheut. dare, et nuuquáut in his, qua- recipiuut,<br />

dicuut, quod cibi solvi.lur: quia poterit isto caso debitor<br />

per compeusationem eligere, in quo debito c •onipensetur:<br />

vide ibi, et. per Alex. consil. 83. volum. 3. et Decium<br />

cousit. 3U8. in fin.<br />

LEY XI.<br />

Si sunt plures creditores, et bona debitoris non sufficiunt,<br />

si dcbitum cet personale, ut cl uanila non saut sona<br />

dehiioris obligata; tunc ex pluribus persoualibus i:reditoribus<br />

prim() satisfit ei, qui poins pro se sententiam reportavit,<br />

licet iu tempore fait posterior: sed si 'lares uro tempore<br />

seutentianr reportaverunt, dividitur inter ens, considerata<br />

cujuslihet quantitate; nec tenetur alüs lirèt prioribus contmunicare:<br />

sed in specie certa extante pra-fcrtur is, cujus est<br />

species. IToc dicit.<br />

(1) Non obligando cuis bienes. Quando enim est hypotheca<br />

banorum, procedit quod habetun iu 1. 2. et I. cum<br />

rcmpublicam, et I. cos 9. C. qui poltór. in pi;;n. hab. Nota<br />

ergò, gnòd inter creditores hypothecarios habeutes consimilia<br />

instrumenta, vet sententias, non prodessei, Fins querra<br />

eorunr reportasse sentcutiam, et petiisse executioneni; nam<br />

si ante dationern posscssionis alter peteret executionem pro<br />

suo debito, differentia esset traditio possessionis rerum, iu<br />

quihus (acta fait executio, et solutio debiti prioris petentis,<br />

si secundus in sua hypothcca esset prior, sen privilegiatior,<br />

et hoc vidctur proba-ri ex isla lege in hoc verbo à contrario<br />

sensu: nequc obslabit ad hoc 1. is ci pilo 57. 1). de ici vendie.<br />

et 1. pen. D. de petit. furred. quia illud, quando fuit<br />

acti on actioue reali, et sic de jure rei fuit cognitum; secùs<br />

quando ageretur personali, et fieret executio iii bonis debitoris;<br />

quia tune ostendens de jure suo iu re, in qua fit executio,<br />

inrpedit execulionem; secu ulirm Bart. in . I. ci Pico<br />

Pro, §. si super re/us, D. c/c re judic. et sic secundus creditor<br />

docerrs de jure suo, et priori hypothcca, iu re in qua<br />

fit executio, impedict executioneur, quia de isto jure rei<br />

nunquàun fuit coguitum, et facit I. 3. tit. 27. ibi ( o que<br />

autan derecho en ala.․ ) 3. Part. et afide quod notat Bald.<br />

in 1. fin. ihi, modo revoco in dubitun, C. de bon. anelo.,<br />

rlré. possid. et ibi Satyr. Vel die, et nreliirs, quòd tertius<br />

se opporrens, quando solùm præteudit jus pignoris,


De las pavas,<br />

ni en parte. E porende dezimos, que si alguno<br />

ouiesse a dar a muchos, debdos que fues-<br />

sen desta natura, que qualquier dcllos que demandasse<br />

su debdo por juyzio, e por quien<br />

fuesse dada sentencia primeramente (2) contra<br />

el debdor, aquel deue aute ser pagarlo, que<br />

ninguno de los otros, magner el su debdo<br />

fuesse el postrimero. E los otros, a quien deuia<br />

algo este debdor sobredicho, non ban demanda<br />

(3) ninguna contra aqut•1 que Vence su<br />

debda (l.). Atas si todos los otros, o parte dcllos,<br />

demandassen su <strong>del</strong>tdo otrosi por juyzio,<br />

e fuesse dada sentencia ( 5 ) contra el debdor,<br />

en un tiempo por todos, o por alguna partida<br />

daos; entoure, si ele los bienes <strong>del</strong> debdor<br />

non pudiesseu ser pagadas las debdas,<br />

deuenlos compartir entre aquellos por quien<br />

fue dada la sentencia, dando a cada vno ilellos<br />

teas, o menos, segund la quantia que deue<br />

auer. Pero si entre los bienes de tal debdor<br />

como este fuesse fallada alguna cosa agena,<br />

quel ouiesse dado alguno en guarda, en<br />

salvo dezimos quel finque a su señor (6), e<br />

que los debdores non gelo pueden embargar.<br />

et prioris hypothecæ, non impedit executioner factam ad<br />

petilionem alterius crediloris, licet sit posterior inn bypotheca,<br />

neque rei capti in causar judicati venditiouem,<br />

sed ex pretio priics satislìet priori creditori, et residuum<br />

couvertetur in snlutioneso secuudi , qui petiit cxecutioncat,<br />

ut est casus in dict. 1. ci Dico Pio 15. §. 5. D. dc<br />

re jodle.<br />

(2) E por quien fucsce dada sentencia primeramente.<br />

Concordat coo 1. inter cos 19. in priucip. D. de re jodle.<br />

co rn gloss. 2. ibi in verbo oceupantis, glue declarat, quit(<br />

isto casa lite dica tue preoccupare, qui priics pervenit ad<br />

sententiam, et per illani ] 'gent hoe teuuit pro regula Jacob.<br />

de Aret. relatus ab Alberic. in I. qui autem, §. aprici La-<br />

Lconcm, D. qua: in fraud. credit. Sed quid si diversi inguisitores<br />

diversoruus locorum procedutt contra quemdaui, ut<br />

lmreticuin, et unus corion priìts tucepit processum, quàr<br />

alios, ille tames qui scrundit iuccpit, priics .(edit sailentiana<br />

contra btereticu n? Vide inn isla questione per Bald. et<br />

Doctor. in 1. si plaribus, D. de /e at. t. ubi Alex. tenet opiniotem<br />

Dvii, navucr. Cs'u. et Bahl. r i tte fuit, quid prævaleat<br />

sententia judicis, qui prim es co:pit inquirers, ibigue<br />

respondet ad cap. per hoc, de lra •ret. lib. 6.<br />

(3) Aron Ilan demanda. Ltteilige, quando isle creditor,<br />

qui habuit pro se seutentiam, petit executioner prifis, go ii m<br />

alii creditores: nam si codent h it, cure cotcurrerent in petenda<br />

executlone, ltabeutes plores seuteitt as super divcrsis debitis<br />

non privilegiatis, vet pariter privilegiatis, licèt divcrsis<br />

temporibus latas, omnes coueurrereut in bonis debitoris,<br />

quando bona uon essent omnibus solvendo, et pro rata cujuscuun<br />

l ue debiti bona dividerentur inter cos: et si habens pnsteriorenn<br />

se,tentiain priics peteret cxeculioncns, ille prelertur<br />

per text. in 1. in indicati actiwle li 1. D. de re / antic. et tenet<br />

Gloss. et Doctor. commuuiter in dirt. I. inter cos, itt<br />

verbo occupanti,, et ibi per Alex. et vide 1. 9. tit. lìu. itfr.<br />

cader Part. Et nota, polis' Italiens actioucm pe sunalem privilegiata.,<br />

poterit advocate pecuniam solutaut alii creditori<br />

not privilegiato, et si priics baberet setile itiain prose, et peteret<br />

executioner , ut in diet. I. inter cos, et in 1. 3. D. quad<br />

cum co, et in 1, hm. §. luentia lo. ubi vide Angel. C. de jure<br />

<strong>del</strong>ibo.<br />

(!) Oue. venee su de/da. Quid si non per sc_nteatiam<br />

j<br />

udicis, sed de mains debitoris haberet suon dcbitum, antequàm<br />

alii creditores vcuireut; et. bo tta omnibus non esseut<br />

&c.<br />

LEY XII.<br />

005<br />

Corno dette ser fecha la paga de las cosas que<br />

son dadas en guarda.<br />

Mejoría <strong>muy</strong> grande han los debdos de<br />

las cosas que son dadas en encomienda : ca<br />

raguer doua otras dcbdas aquel que rescibe<br />

la . cosa en guarda , si gela demandaren , ante<br />

la dette pagar que otro debelo que deua. E<br />

esto seria, como si acaesciesse, que este que<br />

ouiesse dado la cosa en encomienda, la demandasse<br />

en juyzio a aquel a quien la auia<br />

(Lido en guarda, e en a q uella sazou misma le<br />

demandassen otros debdos, por que non fuessen<br />

obligados los bienes <strong>del</strong> debdor, e que<br />

non fuesseu de tal natura como esta. Ca en-<br />

[once el .1ullgador ante dette apremiar a tal<br />

debdor como este, que pague lo que le fue<br />

dado en encomienda ('I), que otro debelo (2)<br />

ninguno que ouiesse a dar ; magner los otros<br />

debdos fuessen mas antiguos.<br />

solvendo? Dic, ut in 1. 9. tit, fin. eadern Part. et vide Bart.<br />

in I. inrpithts, D, qua! [n/mute/era erevlito •. et uotabilern decisiouem<br />

?'ieapnl. 190. in deuisionibus Dlalh,ri de Allieto.<br />

Et quid si sinus debitor habet liures negolialiones diversas,<br />

sen diversarum rerum, pauuorum unaus , aliaiti ()lei , vet<br />

alterius negotiatiouis? art exit cnndilio prrocupanlis tutelior,<br />

ifa quid alii creditores ejusdenn uegotiationis non poterunt<br />

ab eo avocare? Die, numi itou; imi, cìau sibi [lents venienti<br />

solvitur, debct crvere, se refusurunl pro cala, si apparesut<br />

alii creditores ejusiletu negotiati()nis: quia ln istis liegotialiotibus<br />

mont est ntelior conditio occupantium, sicut<br />

est regulariter iu alii, acliunihus, plie luit dantur occasione<br />

negotiationis; quia débet satislieri pt'innò venientibus,<br />

etinm mina praslita cautioue, quia mclior est cun:lilio nc-<br />

cup:nntiurn; visi fuissent missi in posscssiouent, vel risi essent.<br />

magi, ! t'ivilegiati , quia tune t'elractaretur solutio fauta<br />

Itou privilegiatis , ut in I. ex facto 32. io lin. 1). de penti.<br />

tradit Bart. in dici. I. pi/pi/lu,s, I). qua: in /i'aurlcm (redit.<br />

Et nota, quit( quando ,cuit diverse negotialioues, mon Ve-<br />

uillot omises creditores comtnnutiter ad omnia, seul quilibet<br />

ad suant itegotistioueun, ut. in 1. 5. §. sed si dir as hibernas<br />

1G. I). de tribttlor. quod non est in aliis crediloribu.s, qui<br />

non contraxeruut occasione negotiatiouis; nani liti passant<br />

ire ad goa•runtgile buna, ut declarat Item Paulus de Castr.<br />

in dies. ^. si plttr'es: et lene isla menali.<br />

(5) Sentevrria. Et petits fucrit execulio Codent tempore,<br />

ut dixi saprà in gloss. 3. et vide 11. 7. et 9. infra tit. proaiuto.<br />

(G) A su .seïror. A<strong>del</strong>e. I. proatratori.s 5. §. sed .si doit'<br />

1S. D. de tri/utor. et 1. si filirt.r 14. et 1. coni. ¡tardas 31. §.<br />

curium /urine 1, D. si cerf. Pelat. et tex t. in autheut. s's<br />

quiet cames, C. qui pu/ior. in pi;m. hab.<br />

LE.0 XII.<br />

Debitara ex causa depositi priics deben solvi , goiim alla<br />

persoualia, licci autcriora; quannvis in petendu coneurraut.<br />

Hoc dicte.<br />

(I) Eu enconsíesìda. A<strong>del</strong>e I. peoult. tit. 3, eadem Partita,<br />

et 1. si ventri 21. §. ire boros 2. 1). de reb, rute/or. judie.<br />

possirl. et procedit., ut Gloss. dicit iu dicto §. iu Lunes,<br />

sive exlel res, sive noti, et Italietui' in dies. I. poilait. a lt i<br />

dixi.<br />

('2) Que otro debelo. Si les deposita exlat, plane proce-


901.Quinta Partida.<br />

LEY XIII.<br />

Como deue ser fecha la paga de las mal etrias,<br />

e daîros , que los ornes fazen vnos a otros<br />

en sus cosas.<br />

Malfetrias, e danos fazen los ornes muchas<br />

vegadas en las cosas agenas , cortando arboles,<br />

e arrancando villas, e matando, e firiendo<br />

sieruos, e ganados , e en otras maneras semejantes<br />

destas. E porende dezimos, que si alguno<br />

ouiesse demanda contra otro por daîio,<br />

o menoscabo quel ouiesse fecho en alguna<br />

destas cosas ; que finca obligado cl malfechor<br />

(1) al que rescibio el daîio, Cambien como<br />

por otra debda que le ouiesse a dar. E qualquier,<br />

vno, o muchos quel demandassen .la<br />

malfetria en juyzio ; por quien fuesse dada la<br />

sentencia primeramente contra el malfechor,<br />

deue ser entregado primeramente 0) , cada<br />

dit: si venò non extat, debet inlelligi de alio debito non<br />

privilegiato; nam si sunt pari ter privilegiata, coocurrunt,<br />

nisi quatenus lege cavetti• quòd unum privilegium alteri<br />

præferatur, secuudixm Azoo. C. de bonis auclor. jodic. possid.<br />

in summa col. 3. et clixi supra in I. proxima, et vide 1.<br />

prioí/c;ia 32. et ibi Gloss, et Doctor. D. de rei. auctor.<br />

Jic. possid.<br />

LEX XIII.<br />

Dehitum ex causa maleficii , vel damni dati in re aliena,<br />

est prids solvendum ei, qui priùs egit, et qui sententiam<br />

meruit, quam aliis, quibus ex tali causa debebatur. IIoe<br />

licit.<br />

(1) Obli;ado el malfechor. Nam et maleficiis proditæ<br />

sunt actioies, ut iii §. ex maleficiis 1S. Instil. de action. et<br />

ex ornai <strong>del</strong>itto oritur civilis, sett persecutoria adio, ut<br />

notat Gloss. in 1. fits. D. dc pricat. relict. et in 1. ncgtte pros<br />

term/II endum, D. pro socio, et tradir Bald. in I. sui pra:textu,<br />

L 1. C. c/c • transact. in fn, et in 1. 1. colino. 2. ad<br />

fin. D. de condict. indet. dixit idem Bald. quòd in quocumque<br />

crimine, ex quo oriatur accusarlo criminalis, ex codera<br />

oritur actio in factum , vel de dolo, ut D. ad Len. Cornet.<br />

de falsi.s, 1. qui nomine 25. alibi etiam dixit Bald. quòd ex<br />

<strong>del</strong>itto oritur obligatio, non offìcium judicis; nisi quando<br />

non subest materia sufficiens ex parte actoris : tarnen æquitas<br />

suadet remedium dari, ut notatur in 1. et ideo 12. D. de<br />

condict. firmly. in §. Neratirts 2. ita Bald. in 1. cum servum,<br />

C. de Se !WS fu;ilr^. ex qualibet calm injuria alieni illata,<br />

duplex oritur actio , una rcipublicæ, altera parti, 1. quoliens,<br />

et I. locatiti 9. §. quod illicite 5. D. c/c publican. Bald.<br />

in 1. 1. coluro. 4. C. si a non compd. judtce.<br />

(2) Primeranzenic. Limita, nisi daretur damnum in re<br />

fiscali, ut dixi supra eadern Part. tit. 3. 1. penul. in glossa<br />

Inagua.<br />

(3) Saran debdos. Supra codeso 1. it.<br />

LEX XII'.<br />

Non potest quis sua auctoritate debitorem in bonis, vel<br />

in personam pignorare, nisi ex pacto ei liceat, et contra fariens,<br />

si ex tali pignoratione recepit debiturn; restituat illud,<br />

et perdat jus creditor; et si non fuit ei sol uturn, restituat<br />

pignus, et non respondebitur ei super debito, donee pignus<br />

restituatur. lIoe dicit.<br />

(1) Sin braueza. Babes Mc, quòd id , quod geritur inter<br />

partes eliarn in judicio, debet fieri sine contumelia, et<br />

iracundia, simpliciter peteudo, vel excipiendo: vide 1. 3. et<br />

1. si quidem 10. C'. de irrjur. et Specul. tit. de accusatore,<br />

Titulo XIV.<br />

vno <strong>del</strong>los , en los bienes <strong>del</strong> malfechor , en<br />

la manera que de suso diximos , en la ley que<br />

comiença : Sacan debdos (3).<br />

LEY XIV.<br />

Como los onus denen demandar llan amente sus<br />

debdas por Juyzio , e non por premia prendar<br />

a los que gelas deuen , por si mismos.<br />

Llanamente , e sin braueza (1) ninguna<br />

deuen los ornes vnos a otros demandar las<br />

debdas que les deuicren : e por poder , nin<br />

por riqueza que aya aquel a quien deuen<br />

el debelo, non deue cl por si (3) sin mandado<br />

<strong>del</strong> Juez <strong>del</strong> logar, apremiar , nin prender al<br />

debdor, que pague el dcbdo. Fueras ende, si<br />

quando la debda fue fecha , otorgo , e lizo<br />

pleyto sobre si, el que la deuia , que cl otro<br />

ouiesse poder (4) de prendarle, e de apre-<br />

vers. sed pone, colum. 14. et ibi Joan. Ands. in adrift. ubi<br />

vide, an agatur actione injnriarum contra earn , qui per<br />

viam.judicii aliquid criminis, vel i ilamim adversario objecit,<br />

el aide Angel. Aret. in sun tract. male/ix/or. in parte<br />

neque Iron ad qucrelam, col 2. et in parte verta co/dome-<br />

Irosa, colùm. 2. et Socinurn consil. 115. et consil. 146. 1.<br />

volum. Philip. Corneum consil. SO. 3. volum, et per 01dral.<br />

consil. 53.<br />

(2) E por poder , nin por riqueza. Iloc in specie dicit,<br />

quia potentibus vicina soler esse superbia , et pea scraper<br />

rebus of luentibus elatio sociatur, Gregorius 26. nroraliunz,<br />

cap. 23. in fine.<br />

(3) Non deue el por .si. A<strong>del</strong>e 1. extat 13. D. quod metres<br />

cerosa, et 1. 11. tit. 13. eadem Parti/a, el 1. nullus 14.<br />

C. de judcris, et §. 1. de pace juram. frnr, et hoc est regolare,<br />

ne quis jus sibi dicat; fallit tamer in casibus legum<br />

sequentium, ll. 1. et 2. C. quando Ziccat unienklue .sine fitdice<br />

se vindic. et infra in casu itujus legis, et 1. 1. §. 1. D.<br />

quorum. legator. et L ut vim 3. D. de ju.slil. et fore, et I.<br />

scicntiam 45 . §. qui cum abler 4. D. ad Lr'. flrluiliam, et<br />

1. qucnzadmodnin 29. §. 1. codem titulo , I. 1. C. tuu/e vi,<br />

et 1. 1. C. de jiu •e emplejtcolico, et 1. decolora 5. C. de metaits<br />

et epidemelicis, lib. 12. et 1. ait predar 10. §. si debitorem<br />

16. D. qua: irr fraudent creditorum , et I. generali 54.<br />

C. de decurionibus, lib. 10. et 1. 1. C. obi quits dc curiali,<br />

vai coltortali, aliaoe condii. conica. et I. si adetllerium cum<br />

incesto 3S. §. ridem Polloni 6. D. ad Leg. dol. de adul/cr.<br />

et in cap. o/im 12. ile reslitut. spoliai. et si dclictum tendit<br />

in injuriam reipublicm, cuilibet est licituni illam propulsare,<br />

sicut injuriam patris, vet mauls, 1. veil& 2. 1). dc justit.<br />

et jure, Bald. in diet. §. 1. de pace juram. firm. vide<br />

eumdem in cap. 1. dc invest. in mari facia, et vide per<br />

Abb. de ista materia in cap. cum venr'ssent, colum. 2. et<br />

seq. de judic. Et au cossuetndo possit dare jurisdictionem in<br />

propria causa? Vide per Bald. in 1. 1. in fin. S. coluro. in 2.<br />

lector. C. node vi, et vide cap. inter querelar, 23. quiest. 4.<br />

et quod habetur in cap. dileelo fi. de sentent. exconz. lib. 6.<br />

et per Andr. de Iser. in §. pen. in addition. ele prolúb. feud.<br />

alien. per I" i edcr.<br />

(4) Que el otro ouiesse poder. A<strong>del</strong>e dictam 1. 11. tit.<br />

13. eadem Partita: et an sicut de hoc valet pactum, valeat<br />

etiarn constretudo, viele per Joan. And. in cap. cum tanto,<br />

dc consuct. Alber. in 1. creditores, C'. de pignor. ubi dici[,<br />

quòd quicquid sit de jure, modernus usus judiciorum approbat<br />

talent corsuctudinern , ubi viget. Et quid si ille qui<br />

potest capere pignus virtute patti, vadat ad judicem? Vide<br />

late, et eleganter per eumdem Albericum post Jacob. de<br />

Bello viso in diet. 1. creditores, cujus resolutio est, quòd si


De las pagas, &c.<br />

903<br />

Ley naiarle (5) por si mismo sin mandado <strong>del</strong> Jud- como si vn orne vendiesse a otro alguna cosa,<br />

0,10' i fiadora E si alguno contra esto fìziesse, apre-<br />

e despues el comprador renovasse (1) el pleyv<br />

is• meando el por si mismo a su debdor , non<br />

Ilei to en otra manera con el vendedor , obligan-<br />

°p' auiendo derecho de lo fazer, assi colea sobredose<br />

a pagar el precio, como en razon de emdicho<br />

es ; si por la premia que le faze ouiere prestido. Ca estonce non seria tenudo el deb-<br />

de pagar el debdo, deuelo tornar, e perder el dor, de pagarle lo que deuia, como en razon<br />

derecho que quia contra el por razon de aque- de vendida, ruas corno si ouiesse los marauella<br />

debda : e si el debdo non rescibiesse <strong>del</strong>, dis <strong>del</strong> precio tomados emprestados ciel otro.<br />

e le prendarse por fuero , deuel tornar la E aun dezimos, que se podria renouar en otra<br />

prenda doblada; e el otro que non le respon- manera el pleyto que fuesse fecho primerada<br />

sobre la debda, fasta que torne la prenda (6). mente; assi como si el debdor que deuiesse<br />

LEY XV.<br />

alguna cosa a otro, renouasse el pleyto otra<br />

vez, dando otro debdor, o manero (2), en su<br />

Como se puede desatar la obligation principal,<br />

por otra que jar,en de nucuo sobre clla.<br />

logar (3), a aquel a quien deuiesse la debda,<br />

a plazer <strong>del</strong>; diziendo abiertamente (4) el debdor<br />

, que lo fazia con voluntad que el prime-<br />

Ley I,<br />

tit. n, Pienouamlent ō es otra manera de quitalib.<br />

ro miento, que desata la obi gacion principal de<br />

Novis.<br />

Ilecop. la debda, bien assi como la paga. E esto seria<br />

ro fuesse desatado, e este debdor, o manero,<br />

que metieron en su lugar de nucuo, que fincasse<br />

obligado por la debda, e el otro quito.<br />

Ca estonce valdria cl segundo pleyto, e seria<br />

Creditor corn instrument° pacti accedit, et judex adversario<br />

non vocato millet eunl ili possessiouem pißnoris , tune mis-<br />

sus dcbcat in suo jure tucri de plano: si tamer judex fecit<br />

dcbitorcm citane, good secuudiun cunt prudenti us est, cl ra-<br />

tiuuabilius, cl tune si debitor cuulitcatur, plauum est, et<br />

non est opus libello ; si venò cont radical , dehel libcllus of-<br />

ferri , et. ordine judiciario procedi : et ibi chain concludit<br />

post multa, guitti si missus sit per j uticem, adversario nor<br />

votato, missio non debit ex hoc rcvocari , quasi nun so-<br />

lemuiter facia; good tetto incuti . quia Lucas de Penna in 1.<br />

fin. colun. 2, versic. sed pone creditor, C. de agricol. et con<br />

sir. lib. 11. contrariuurvoluil, nmotus ex dici ° Spec. lit. de<br />

pian. §. 1. versic. quirt si jurle:r, et aliis quæ ibi videas. Picit<br />

tannen, quòd tali caso non solenttnis ordo jutlicarius ser-<br />

vari lebet., sea de plano proccdendum est. Mirti videtur,<br />

quòl possit procedere dictum AIberici: non tauten talis tnissio,<br />

licet fiat de mandato judicis, (Beatt y judicialis, sed<br />

conventioctlis, et volt Spec. obi suprà,'licit 1. si conreneril<br />

2G. D. de re ludic. et sic vi<strong>del</strong>nus, nulla prceutissa partis<br />

citatioce, iustrurnenta G uarentigia execulinui mandati,<br />

jiexta loges Regni: tutius Lenten crfii, ut opinioines evilentur,<br />

guitti its pacto lacias apponi, quùd ail simpliceut creditoris<br />

petitionem, absque ali. canne cognition:e, el partis citalione,<br />

possit, et debeat judex creditorem inducere in possessiouem,<br />

prout etiaui tradit Lucas de Petnta ubi supt. versic. 2. err<br />

prremi.csis r/rrritue. An :totem istuil jus sit vendibile, et<br />

cessibile, Gtnss, quod sic in 1. cunt fundas, D. dr vi, cl vi<br />

arm. et tenet Bald. in §. L de pace ju rant. firm. dununodò<br />

civili tondo, et sine atrociLate Cacti ingrediator, 1. non cal<br />

singulie 176. D. de r'egrtl. jur. et vide per Port. in dirt. 1.<br />

ere di/ ores : el quitd istui pactoi n tc anseat eliatu ad [ ' wee-<br />

(lent creditoris, Bald. ;laden), gird sic, cam istuil pactum<br />

non sit privilegium, sed jus co/Ur/lane.<br />

(5) E de aprcmiurlc. Tacit ad fili„ quod nolat Bald. in<br />

I. Legis Tultti', C. qui bon. cod. poss. ;Iuod valet partWn de<br />

irtgrediendo , et solvendo sibi propria auttorilale; (put: hcelltia,<br />

secuudum cuna, potest ti tian " in testament° roncctii,<br />

). Tilia 34. cure §. 1. de /e,gul. 2. Au auftut requiritur,<br />

quod in pacto exprimatur, necdum quad creditor possit ingredi<br />

possessiouem piguoris, red idiom quod possit piguus<br />

relinere, isla lex tacit, quod sic , et hoc tenet Bart. et segnuntur<br />

couauuunitee Doctor. mndermi inn dirt. i. crcdifores.<br />

(G) Fas/a quo loran hi prenda. liestitutu crgò pignure,<br />

Nutt lex isla, quod autlialur super debito; coati-orlon) lamen<br />

aperte volt dirla I. 11. tit. supra proximo, et ibi dixi:<br />

et videtur ilia iutelfigcnda, secondino istam. Pic Lunen utcliús,<br />

ut dixi in 1. 14. tit, 10. 7. Part. Ilodie de jure Ordì<br />

namentnrum vide 1. 5. et 6. tit. 14. lib. 3. Orditi. Regal.<br />

et 1. 1. et 6. tit. 12. lib. 5. ejusdene Ordinamenti,<br />

LEY Fr.<br />

Fit novatio debiti, quando debitum ex causa venditio-<br />

nìs prometto solvers ex cause in ttui; quia non teneor, nisi<br />

tanqu5in ex mutuo. Item fit, quautto debitor loco sui dat<br />

alfine dcbitorcm , hoc arto, ut prior sit liberatus; quia licit<br />

secuulus efficiatur non sol vendo, non tenetur prior : sed si<br />

hoc non agitar, ut prior sit libe•atus, trout ambo obligati,<br />

et unius soluii ° ue liberautur annuo. Item, si debitor purè<br />

alkali sui loco animo novandi <strong>del</strong>eget sub conditimne, fit<br />

novatio advenieule conulitioue; seti si conditio not imple-<br />

tur, vel ea pendente mutet <strong>del</strong>egatus statue taliter, quod<br />

desinat stantii in judicio polcstateui habere, renanet prior,<br />

et not secundus eflicacitcr obligates. floc dicit.<br />

(1) ]tenou(1asc. Vide ad istod exemplum, de quo hic,<br />

1. si a:c prel io G. C. si cert. pct. et ibi Gloss. et 1. adoer.cus<br />

i. C. dc non nrurzer. grain. el salis videtur expressum hic de<br />

animo n„vandi, cìuu una obligati° in alien ' iransferatur,<br />

ut et (licit Saliret. in I, fin. C. de rdocalion.<br />

(2) O manero. Ilabes hie , gnòd il eitur <strong>del</strong>egatio, licit<br />

qui <strong>del</strong>c 3atur'non sit debitor: vide Paul. de Cast. in I. quamrie,<br />

l;. si nuttier, alias iuripit 1. si ma/br, 1). ad J'ellejan.<br />

et sic dirk. Azo C. end. in summa, q uod tam dcbitorcm,<br />

q duu: non dcbitorcm <strong>del</strong>ego , et ideò isla lee dixit etiain de<br />

n;ancrit.<br />

(;1) En su fugar. Per hoc verbum destruitur quoddarn<br />

dictum Baldi ii: I, 2. C. de c:recul. rei judic. volentis , quad<br />

per lime verba promil/o loco Tifii, Tititis sit liberates, licet<br />

non dicatur de animo novandi; et. ideal teuuit Alex. in I,<br />

()Ili usu777/elle11u11 , I). de verri, ollig.<br />

(1) -9óier/arnen/c. Approbat opinionem Gloss. in 1. 2.<br />

in verb° ccannit C. dc »ore/lion. vnleulis , per <strong>del</strong>egationem •<br />

non lieti nova l lunette, nisi expresse aga tor: turner unis tameu<br />

upinio videtur in contr:u-iuin, luquets second/ 11m jus<br />

coal: n ne, secunditnr Bart. Angel .Joan. ile limi. et Paul.<br />

dc Cast ': inn I. rlr/ewrre , la L D. de noralion. et hoc etiaut<br />

volt Gloss. ì,t 1. 3. C. cud. iii gloss. 1. et tenet ctiam Alex.<br />

in I. yeti »sum /inclite , D. de verb. ob/b,, ulti tenet , quñd_<br />

si iuterveuit cielegatio, ctiamsi ultra non exprimatur, <strong>del</strong>eg,aus<br />

est libcratus; qui et subdit, g uair ad hoc tit sit <strong>del</strong>egaiio,<br />

quòd fiat per stipulatilo ttin, qua: secundilm Jura Ordivatncutnrutu<br />

in Regno non requiritut', et sufficeret simplex<br />

cnuvettio; et quid qui dclegatur sit debitor <strong>del</strong>egantis,<br />

et lanquàun talis debitor <strong>del</strong>egetur; alias non est-pro-


906 Quinta Partida. Titulo XIV.<br />

desatado el primero. E maguer este segundo<br />

que renouo el pleyto sobre si , viniesse a pobreza<br />

(5), de guisa que non ouiesse de que<br />

pagar la debda ; con todo esso, el que la deuia<br />

auer, non ha demanda ninguna en esta<br />

razon contra el primero debdor. Mas si las palabras<br />

sobredichas non dixesse cl debdor,<br />

quando renouase el pleyto segundo, mas simplemente<br />

dixesse, que lana por debdor, o por<br />

manero (6) de aquella debda a fulan ; esconce<br />

por este renouamiento <strong>del</strong> pleyto non se desataria<br />

el primero: ante dczimos, que se afirmaria,<br />

e fincarian obligados por la debda,<br />

tantbien el vno como el otro (7) ; como quier<br />

que pagando el vuo (8) <strong>del</strong>los, serian quitos<br />

de la obligation principal.Otrosi dezimos, que<br />

si el renouamiento <strong>del</strong> pleyto, que diximos en<br />

el cornienço de la ley , fuesse fecho so condicion,<br />

e se compliesse la , condicion despues,<br />

desatarse y a porende el primero pleyto, e<br />

valdria el segundo: e seria tetudo este que<br />

assi lo tomasse sobre si, de pagar et debdo que<br />

renouasse; e el otro que lo dcuia , seria quito<br />

porende: Mas si la condicion non se compliesse<br />

, estonce fincaria firme cl primero pleyto,<br />

pri g <strong>del</strong>egatio , ut in 1. quarneis S. §. si mulier apucl 2. D.<br />

adVellrjczn. et ibi gloss. magna ad fin. subdit etiam, quòd<br />

idem esset, si <strong>del</strong>egates absquc <strong>del</strong>egazione promisisset per<br />

hæc verba promilto loco Tiuii, quia Titius erit liberates;<br />

quia qui elegit uuum debitorcm pro alio , novare videtur:<br />

exceptis autem his casibus , secuudirm cum , non fit <strong>del</strong>egatio<br />

, neque <strong>del</strong>egatis liberalur, nisi hoc expressè agatur,<br />

et quòd ita procedit , quod lrabetur it, diet. 1. fin. ut lat.iùs<br />

poleris ibi vidcre per curt : et sic quatenìrs ista lex loquitur<br />

de manero, id est, <strong>del</strong>egato , qui non erat debitor,<br />

concurrit curo commuai opinione; quatenùs verò loquitur<br />

de <strong>del</strong>egato qui erat debitor, destruit dictarn commit.-<br />

/win opiuioucm , griaru dixit couirnunem Jaso in J. singu-<br />

¡aria, col. 15. D. si ceri. pct.<br />

(5) d pobreza. Vel decoqueret, see falleret, ut notat<br />

Bart, in 1. simularla, D. si cert. petal. et vide 1. Paulus<br />

30. D. de novatioa.<br />

(6) Por manero. Ex hoc babes, quod non inducitur<br />

novatio interventu novæ personæ, nisi express dicatur;<br />

concordat 1. tin, C. de novczizon. Sed an sattem irr casibus,<br />

it, quilma, secuudùm jura antiqua, tacile fiebat novatio,<br />

fiat hodie ope exceptioris? Diversæ suet opiniones, de quibus<br />

per Gloss. et Doctor. in diet. L fin. et lila est verior,<br />

et communion opimo, quòd hodie non fit novatio ipso jure,<br />

neque ope exception's, nisi à partibus agatur , ut tradit<br />

Alex, in 1, guiusumfructum, D. dc verb. oblia. Jaso in 1. cum<br />

yuí, §. fin. 1. notabili, et iu 1. ita slipulatus ad finem , D.<br />

de verb. oblig. Socin. notanter tonsil. 21. 1. volum, Decius<br />

consil. 400. column. 1. fateutur tarnen Doctores commaniter,<br />

novatimnem fieri , quando evidenter ex conjecturis<br />

manifestis apparet, partes novationem facere voluisse, ut<br />

in terminis Gloss. in I. fin. C. de novaiion. et in 1. penul.-D.<br />

de p<strong>rey</strong>/Jib.. stipul. et per Alex. consil. 13. 2. volum. et sates<br />

probatur in principio istius legis. An autem si quis promisit<br />

mulieri certam dotem solvere, et si non solverit in-.<br />

tra cerium tempus, assignavit tal pa, et talia bona in soluturn<br />

an vidcatur ex hoc facta novatio? Vide notabile consilium<br />

Decii consil. 12. ubi concludit, quòd adhuc possit<br />

mulier petere quantitatem dotis, neque ex assignatione in<br />

solutum videatur facta novatio: vide ibi per cuna. Unum<br />

[amen siugulariter nota , quòd in cam, quo secunda stipo<br />

e seria tenudo de lo cumplir el debdor que lo<br />

auia fecho; e non valdría el renouamiento <strong>del</strong><br />

segundo pleyto. Esso mismo dezimos que seria,<br />

si este que renouasse el segundo pleyto,<br />

mudasse su estado (9) , ante , o en el tiempo<br />

que se cumpli isse la condicion, de manera<br />

que non ouiesse poder de estar en juyzio. Ca<br />

estonce, maguer se cumpliesse la condicion,<br />

non valdria el segundo; ante dezimos, que de_<br />

ue valer el primero.<br />

LEY XVI.<br />

Corno, si lo que se lene fazer simplemente, se<br />

renueua so condicion., ha de valer.<br />

Obligarse podria algund orne, faziendo Leí t,<br />

pleyto so condicion (1), para pagar alguna lib. zö<br />

debda , o para fazer alguna cosa. E despues<br />

desto podria acaescer, que otro alguno renouaria<br />

tal pleyto de aquella misma debda, obligandose<br />

puramente, sin condicion, a pagar<br />

por el. E en tal pleyto corno este dezimos,<br />

que non deue valer el segundo pleyto, si la<br />

condicion que fuesse puesta con el primero,<br />

latin interponitur animo novandi , non tarnen per hoc tollitur<br />

mora præcedentis obligationis, secmndòm Angel. et<br />

Paul. de Castr. in 1. si scream, §. fin. D. de verb. oblii. ubi<br />

vide Jason. et vide omninò in I. si Stichum S. D. de novae.<br />

et Bald. in 1. sublracto, C. de furl.<br />

(7) Como el obro. Intellige , quando <strong>del</strong>egatus accepta-<br />

Vit , ut supra in isla lege; nom si non acceptasset, cam remaneret<br />

lantùm simplex mandatum, creditor possit revocare<br />

, et sic isle non teneretur, 1. hoc jure 19. §. si quis<br />

dederit 3. D. de donut. et 1. si corn Cornelius 82. D. de solid.<br />

et tenet Bart. in 1. singolaria, D. si cert. pet. et Joan.<br />

And y. in addition. ad Spec. ubi et loquitur in fortioribus<br />

terminis, quàm Bart. in rubrica dc deposito , eujus dictum<br />

est singolare, et pro tali semper allegatur, quòd sola acceptatio<br />

impediat revocationerrr mandati.<br />

(S) Pagando el vno. Quia bona fides exigit, ne bis idem<br />

exigrtur, D. dc regal. Jur. 1. bona fides 57. et in termini, •<br />

hoc licit gloss. fin, in §. pra•terca, .Tnstit. quibus mod. col<br />

lit. oblig. vide 1. Strchum S. §. fiu. D. de novatmn.<br />

(9) Mollasse su estalo. Latiùs loquitur, quàm 1. quoin-ens<br />

14. §. sed si , D. de novation. de rajas legis intellectu<br />

vide per Bald. in L executorem, column. 11. C. de execut.<br />

rei judic. et in 1. fì.u. column. 5. C. de contralr. empt. ubi<br />

et Salycet. quæst. 5. Et babes hic, quòd non ornnis mutatio<br />

status impedii uovationem obligationis conditionalis,<br />

sed illa per quam quis non habet personam stantii in judicio,<br />

et in quo statu non potest consistere obligatio, ut in<br />

diet. §. sed si; si ergò fieret servus, vet monachus, vet deportaretur,<br />

ve! fieret l'uriosus, procederet, quod hìc babetue<br />

, ut in 1. servos 6. C. de judic. et 1. 8. et 1. 10. tit. 2.<br />

3. Part.<br />

LEX XVI.<br />

Si debitum sub conditione alias purè novando promittat,<br />

non valet novatio, nisi conditio existat ; nisi espresse<br />

convenerit secundus, quòd, sive existat, sive non, non teneatur;<br />

quia tune non prior debitor tenetur, sed secuudus.<br />

I-Ioc dixit.<br />

(1) So condicion. Quid si erat in diem, et postea promittatur<br />

purè animo novandi? Distingue ut per Joan. de<br />

Imol. in 1. in diem, D. de novation. qui pleniùs loquituri<br />

quam Bart. in 1. si •Sihicum, §. 1. D. eod.<br />

ceop.


De las pagas, &c. 907<br />

non se cumpliesse. Ca; pues sobre aquella deb- porque es corno manera de fiadura, a que non<br />

da misma se renueua -el pleyto, non puede se puede la muger.obligar.<br />

ser si la coudicion non viniesse con el, assi<br />

como fue puesta en el primero. Fueras ende,<br />

LEY XVIII.<br />

si quando lá renouasse assi dicesse paladinamente,<br />

que magner non cumpliesse la condi- Corno la debla que algund orne deuiesse, e la<br />

cion que era puesta en el primero pleyto; renouasse el huerl'ano sobre si , non la puede<br />

que se obligaaa a pagar la debda, este que de despees demandar al menor nier al otro.<br />

meno la prometio. Ca entonce, quier se culnpliesse<br />

la coudicion, o pon , valdría el segun- De nueuo tomando sobre si algund pleydo<br />

pleyto, e seria tenudo de pacar la debda, to, el que fuesse mayor de <strong>siete</strong> aîios, e foes-<br />

cl que lo fiziesse, e seria desatado el primero. se menor ele catorze (1), obligandose a pagar<br />

dolida de otri, sin otorgamiento de su Guar-<br />

LEY XVII.<br />

dador; por tal renouamiento desatarse y a (9)<br />

el primero pleyto, e seria quito cl que lo ouies-<br />

Como la debla Igue deue orne libre, non puede se fecho; de manera que despees non le es<br />

renouar sobre si orne que fuesse sicruo. tenudo de pagar la debda, nin otrosi el mentor,<br />

si non quisiere. E porende a su culpa se<br />

doue tornar , el que colt tal menor reuouo el<br />

pleyto, que non aula poder de lo faxer a dacio•<br />

de si.<br />

Renouando algund sicruo pleyto sobre<br />

debda que otro deuiesse , obligandose a pagarla<br />

, tal renouamiento de pleyto non valdria,<br />

nin desataria porende el pleyto principal,<br />

que fue fecho primeramente sobre la debda<br />

ciel orne que fuere libre: porque cl sicruo<br />

non se puede el por si mismo obligar, en<br />

ninguna manera. Fueras ende, si tal renouamiento<br />

fuesse fecho por razor de algund pogujar,<br />

que cl scîior le ouiesse otorgado, de<br />

vender, o de mercar en alguna tienda (I),<br />

que el sicruo touiesse. Otrosi dezimos, que si<br />

alguna //luger renouasse pleyto de debela que<br />

algund orne deuiesse, entrando manera para<br />

pagarla; maguer que la ouiesse assi renoua-<br />

do, poderlo y a reuocar (9_:). E si lo reuocas-<br />

t ;y,,,<br />

hi). 10 se (3), non valdria tal renouamiento ele plcy-<br />

Il Quis.<br />

Ilecop. to, nin se desataria el primero por el. E esto<br />

LEI XVII.<br />

Servos animo novandi promittens nil agit, quia non<br />

potest efficaciter ohligari; si tamer] habet pecu1ee en, polest<br />

novare. Itera nec palest mulicr ohligationem clavare : quia<br />

est modus fidejussioctis , queen millier tacere non potes'. Iloc<br />

dici t.<br />

(1) En ahana 'benda. Ex hoc patct, quòd habebat servus<br />

lihcraen per ut ii administratioeem; nain alias non pusset<br />

novare, ut notai Aro C. de no,vrrio,,. in suturas, et Glas.<br />

in 1. fin. iu Princip. D. cad. et ibi Port. cornmuniter.<br />

(2) Podere y a rennrar. A<strong>del</strong>e 1. 1. et 1. smalas consul/am<br />

Ç. et 1. si paiernanz S. et I ai nndicr alicnam 16.<br />

C. ad Va/clan.<br />

(3) Si /o reuocasse. Iloc direi, quia mulicr oblinatur<br />

ipso jure, sed succurritur per \ellejaunm: nota tanica,<br />

g uòd etsi creditor lileccavit anulierein , iu se alienam oblegatiouem<br />

animo novandi suscipieutcrn , non liberaretur prisons<br />

<strong>del</strong>eitar, ut est casus singularis in I. guamvcs S. g. iliaccellus<br />

9. D. ad G'ēlkyan.<br />

LE ,Y XVIII.<br />

Per uovationem factam per pupillum minorera xcv. annorum<br />

sine tutoris auetoritale, liberatur prior debitor, et.<br />

pupillus non tenetur: impntetur cairn contrahenti c u m co,<br />

gui 11011 polest efficaciler obligari ad sui damnum. lIoc dici'.<br />

Tom. II.<br />

I.EY XIX.<br />

Corvo, si alle uno cm-dondo ser deudor de otro,<br />

que non lo b isse , entrasse iicspues manero<br />

por el debdo a otro tercero , si es tenido de<br />

lo pagar.<br />

Cuydando (I) algund orne que era dcb- ^?<br />

dor de otro, e por esta raion se moniesse a ide.<br />

ro<br />

A'<br />

oc<br />

entrar manero a otro tercero, para pagarle al- Itereeup..<br />

guna debda, que el ouiesse a dar a aquel cuyo<br />

deudor cuydaba que era, renovando el<br />

pleyto ele aquella dehda , e obligandose a pagarla<br />

; por tal renouatnienlo como cate desatase<br />

el primero pleyto, e vale el renoua-<br />

(L')<br />

(1) ]17rnor de rrrior:e. Idem in adulto runatorcm habenie<br />

, ut nol atar in 1. 1. P. de norafiane.<br />

(;?) Tai rrnouamlrvdo desafarse ,y' a. Adde I. 1. in fin.<br />

D. de ¡cocaleon. uudè isla les baient ortum.<br />

LE X i-IX<br />

Si credens, me falsò alicui deber •e., ejes creditori anime<br />

novandi pro creditore meo putativo liberando promisi , tenchor<br />

ex tali proulissioue: et autequam solvarn , possun]<br />

centra meurn putetivuu] creditorem agere, ut libcret mc<br />

ab illa ohligatieue: et si nellet, recuperaba ab co, qual<br />

ejes creditori salvi. Sed si e contra creditori putativo ratai<br />

veri creditoris animo novandi promisi, opporcene el exceptinucm,<br />

quia promisi el indebitum; et si de facto el salvi,<br />

•siquidèm mandata creditoris eroi, sum liberatus, et ipse<br />

aget contra recipicntcu] soleitionem ad saluta rcruperanda;<br />

sed si sine mandata salsi, agatn ad saluti re,slilutionern,<br />

contra cum cui salsi. Iloe dicit. -<br />

(1) Crgvlanrla. ortane habet a 1. si guts <strong>del</strong>r aceri]. 14.<br />

ci en I. sequen. D. de no cifln-i.<br />

(2) Ilesa/acr. En de navatione Irgati nè farta, hypathera,<br />

et pignora libcraeetui', 1). de noraliori. I. t'araleone 1S.<br />

et vide I. soli/fane 11. Q. notola 1. D. de prin. es ci. et per<br />

Jason. in 1. miti Lis, colunu]. 2. D. de ser&. oh/i. et de fidejtissnre<br />

vide per hard. in I. fina ma/ah/lori, C. de non<br />

nrtmer. pecurz. et de privilegiis pralatiouis, an durent iu<br />

Zzzzz


908 Quinta Partida. Titulo XIV.<br />

miento <strong>del</strong> segundo. E es tenudo de pagar la<br />

debda el que la fizo, maguer sopiesse ciertamente<br />

, despees (3) que. lo ottiene assi renonado,<br />

que non aula a dar (/) ninguna cosa,<br />

a aquel cuyo debdor cuydaba que era. Pero en<br />

saluo finca a este que renouo el pleyto, de poder<br />

demandar a aquel cuyo debdor cuvdaba<br />

que era, ante que el pague la debda, que le saque<br />

de aquella obligacion en que entro por cl.<br />

E si por auentura non lo quisiere fazer, e<br />

apremiassen al otro, de manera que la ouiesse<br />

de lo soro a pagar ; estonce tenudo es el<br />

otro por cuyo nome fue prometida la debda<br />

de nucuo, de pagarle en todas guisas aquello<br />

que por e1 pago : e non se puede excusar que<br />

lo non Paga , maguer diga, que non le mando<br />

entrar manero , niu pagador ele aquella<br />

debda ; pues que en nome <strong>del</strong> pago aquello<br />

que el deuia , cuydando que lo deuia fazer.<br />

Mas si algund orne (5) que fuesse debdor de<br />

otro, cuydando que este cuyo debdor era, aula<br />

a dar alguna cosa a otro tercero, e non fuesse<br />

assi ; si renouasse pleyto cou cl, e se obligasse<br />

a pagarle aquello que cuydaua que le<br />

deuia aquel cuyo debdor era el; magner tal<br />

pleyto aya fecho con el, puede dezir , ante<br />

que le Paga la paga , que le non Bara ninguna<br />

cosa; poniendo defcnsiou (6) ante si, que non<br />

gelo dcue dar; pues que el otro, por quien<br />

entro maulero, non le dette nada. E si por<br />

auentura acaesciesse, que le pagasse aquello<br />

por que entro manero, e fiziesse la paga por<br />

mandado (7) <strong>del</strong> otro , cuyo debdor el era, estonce<br />

finca desobligado ele la debda: pero en<br />

obligations novante , vide 1. alianz 29. et liti per Bart. D.<br />

de norat. et in 1. si qui 2S. D. de jure lisci : et quòd novatio<br />

viccm solutionis oblineat, vide 1, si reni 31. §. si duo 1.<br />

D. -de novat.<br />

(3) Despttes. IToc dicit, quia si à principio scivit, posse<br />

sibi competere aliquant exceptiouern contra creditorem, ei<br />

ren u ntiasse videtur, ut in diet. 1. si guys <strong>del</strong>egarerit 14.<br />

(4) Que non naia tz dur. l'.t sic cxceplio , quæ poterai<br />

competere contra <strong>del</strong>egantem, non cotnpetit contra cuts,<br />

cui est <strong>del</strong>egatus : vide per Bart. de materia in 1. doli, D.<br />

de novat.<br />

(5) Mas ,si algund orne. Ortum Itabuit à 1. Julianus 7,<br />

D. de doli except.<br />

(6) Poniendo drfension. Tit in diet. 1. Julianus.<br />

(7) Por mandarla. Idem videtur, si <strong>del</strong>egatus ab co sol -verit putativo creditori.<br />

LE ,Y X Y<br />

Compensatione apposita, et-probala per confessionem<br />

partis , vet intra x. dies, tollitor debitum. Iloc licit.<br />

(1) De pagamien/o. Qui ergò compensar, videtur solvere,<br />

ut hic, et vide per Bart. in 1. ,Tuliamts, D. de cond.<br />

et demonstr. et lindi conditio debeat impleri in forma specifica;<br />

tarnen implctur conditio solvendi, compensando, 1. si<br />

peculium 20. D. de statuliber. et vide de quod nota[ Bart.<br />

in 1. amplius non peti, column. fin. D. rem ratarn hab.<br />

ubi concludit, quòd et qui sub juramento promittit solvere,<br />

si compensat, implere videtur promissioueui, et liberatur<br />

perjurio; sed contra islam determinationem Bartol. terrent<br />

saluo finca a este, a quien deuia la debda,<br />

poder contra el otro, que le torne lo que<br />

recibio ele mano ele su debdor, m les ue el<br />

non le deuia ninguna cosa; e el que rescibio<br />

la paga como non deuia, es tenudo de gela<br />

tornar. E si la paga fiziesse el por si mismo,<br />

sin maridado de aquel cuyo debdor era, estonce<br />

non {Inca desobligado de la debda que le de_<br />

nia ; e dezimos, que es tenudo de gela pagar.<br />

E ha demanda contra el otro, que le torde<br />

lo que le pago; e deuegelo tornar, maguer<br />

non quiera.<br />

LEY XX.<br />

Como se puede desalar vna debda por otra , en<br />

manera de cornpensacion.<br />

Compensacion es otra manera de pagamiento-(1),<br />

por que se desata la obligacion<br />

de la debda que vn orne dcue a otro: e compensatio<br />

en latin tanto quiere dezir en romance,<br />

como descontar vn debdo por otro. E esto<br />

seria , corno si vn orne demandasse a otro en<br />

juyzio mil marauedis, e este a ocien. los demandasse,<br />

dixesse ( c2), que quería pronas, que<br />

le deuia cl otros tantos a cl, e que pedia de<br />

derecho al Judgador, que k mandasse que<br />

fuessen quilos (3) los unos por les otros. Ca<br />

estonce fallando el Judgador (C) en vacilad,<br />

que asss i es , deue mandar que se quite el vn<br />

debdo por el otro: e son :mudos, de lo otorgar,<br />

e de fazer assi (5). Pero cl Tudgador de- lt. 2s,<br />

ue catar primeramente, ante que mande fa -h^t^r<br />

zer este quitamiento, si aquel que quier des- rrcup•<br />

Clo ys. et Doctor. commnniter per ilium text. in can. ad<br />

nos/rani, cl 1. dc jru'rjttr. ubi per Joan. de /mol. et tradit<br />

Alexaud. tonsil. 11. 2. vol. et tutior opinio videtur isla,<br />

quòd solvat., quando solvers posset; aliSs aquum est , ut<br />

corupeusaus liberetur à perjurio et quòd corrpeusatio non<br />

dica tut' vera solutio, vide per Bald. in 1. 3. in line, C. de<br />

compens.<br />

(2) Diresse. Volt isla lex, quòd etsi debitor confitestur<br />

debitum, tune tames admittatur cxceptio compensalionis,<br />

quando id quod opponit est (le citò liquidabile, ut licit<br />

in fine , et idem voluit Azo C. de computs. in somma , et<br />

Al iter. in 1. fin. C. de conzpens. ubi ctiam Bald. et Paul. de<br />

Casir. in fine.<br />

(3) Que fuessen quilos. Nota hic modum ohjiciendm<br />

compcusationis, quòd opponatur per modum exceptiouis;<br />

rant si pelerei per modum reconventionis, non procedcret<br />

compensatio: vide Bald. in I. cunt Papruiantts, column. 3.<br />

C. de stolen. ubi et vide per corn , quòd opponens exceptiouem<br />

compensat.iOnis videtur lateri debitum.<br />

(4) <strong>El</strong> judgador. <strong>El</strong>iana corani judice <strong>del</strong>egato potent<br />

objici except io cornpensatiouis, secunditm Bald. in 1. pen. ad<br />

finem, C. ,si ei non compel. judice; licet in arbitro seeds esset,<br />

secuud'Im cum, quando compensatio esset ea causa<br />

extriuseca, seeds si ex causa intrinseca; et. idem Bald. to 1.<br />

cunt Papiniaitas, ad finem , C. de sent, et idem Bald. is<br />

1. 1. circa medium, C. de orbilr.<br />

(5) Frazer assi. Neque adtnitteretur actor, si et apponeret<br />

compensationem alterius debiti; tam compensatio<br />

compensalionis admitti non debet, ut dicit Bald. its authen,<br />

et consequenter, column. 1. C. de sent.


contar vna debda por otra , puede luego prouar,<br />

e averiguar lo que dize, o a lo mas<br />

tarde fasta diez dias (6). E si lo prouare assi,<br />

o conosciere el otro la debda, estonce lo ¿lene<br />

mandar , assi corno es sobredicho. Mas si entendiere<br />

que lo non podria tan ayna prouar,<br />

porque los testigos son lueîic, o las cartas de la<br />

prueua, estonce non le da re otorgar el quitamiento<br />

sobredicho; ante doue andar por el<br />

pleyto a<strong>del</strong>ante , corno el derecho manda.<br />

LEY XXI.<br />

Quales debdas se pueden descontar por compensacion,<br />

e quales non.<br />

Descontarse pueden en manera de compensacion<br />

, todas las dcbdas que son de cosas<br />

que se pueden contar (1), o pesar, o medir,<br />

fasta en aquella quantia que el vn debdor deuiere<br />

al otro. Otrosi dezimos, que si dos ornes<br />

deuiessen vno a otro, cosas que non fuessen<br />

ciertas, nin señaladas, assi como cauallo, o<br />

otra cosa qualtluier semejante , que non fuesse<br />

señalada (2) por nome , o por señales ciertas;<br />

que esconce bien pueden descontar cl vno<br />

De las pagas, &c.<br />

(6) Fasta dies dias. IIabes hic, quid illa exceptin-dicitur<br />

citò liquidabilis, quæ potest liquidaci infra decem<br />

dies. Doctores aliter diceb:uit in I. fin. C. de compensa!. votentes,<br />

hoc esse arbitrarium, et Bartol. in 1. si is ci quo, D.<br />

ut in posses. legator. Angel. in 1. i/le d quo , §, si de testamento.<br />

D. ad Trebel. Inuoc. et alii in cap. venLens, cl 2.<br />

de lest. Et adverts, q uòd per islam legem, juncta etiam<br />

lege Ordinamenti , quæ præcipit instrumenta publica mandane<br />

esecutioni, et edam sententiam, quæ transivit ill rem<br />

judicatam, non obstante quacumque exceptione, quæ tamer<br />

infra decem (lies non probel.ur, videtur, quòd non possit<br />

hodie de jure Regni practicari ilia notabilis doctrina Bart.<br />

in 1. aufer •lur • , §. qui compensai loarrn, D. de jure Pisci, obi<br />

(licit, quad quando condet inat is nullum habet tewpus datum<br />

ad solveoduin, non potest opponere compensatiouenr,<br />

etiamsi se orcferát statini liquidatarum: quarto doctrivant<br />

etiam rclert Bald. in 1. 3. de compensai, adducens islam ad.<br />

instrumenta , habentia paralam executionem , et jubeutia,<br />

ut staliw viso instrumento reus ponatur in carcere, donee<br />

satisfaciat; et licet Bald. ibi icueat contra Bart. tartlet ' opinio<br />

Bart. est commuais, ut tradit Alex. tonsil. 93. 4. vo-<br />

' hunt, et tonsil. 94. et 95. tiara coin hodie de jure Negri<br />

•deistur decem dies ad prohandunt exceptionem opposilam,<br />

poterit objici , et prohari except io compensatiotus infra decent<br />

dies ; quod et videtur voiuiese liodericus Suarez , licet<br />

non in isto proposito, in lectura dictæ I. Ordinam. polita<br />

sub repetition° I. post rem judieatam, fol. 139. versic. vento<br />

ad secundam partem.. Et nota , quid licet exceptio corrtpensationis<br />

possit opponi etiam in executions scutentiæ, ut<br />

dixi , tauten non poterit opponi in causa appellattouts, secundinn<br />

Bald. in 1. per !lane, column. 5. C. de tempor. appel.<br />

movetur, quia babes vim recouventionis; et sicut in<br />

causa appellationis non habet locum reconventio, sic neque<br />

compensatio; et quia isla exceptio non impugnar sententiaro,<br />

vide ibi per sum: et forte in practica non admitteretur<br />

hoc dictum Baldi.<br />

LEX XXI.<br />

Potest compensaci filiad, quod pondere, numero , vel<br />

Torn. II.<br />

909<br />

por el otro. Mas si la vna debda fuesse sobre<br />

cosa señalarla, assi corno si el vno ouiesse a dar<br />

al otro vn siervo, o vna viña, o huerta, o<br />

otra cosa cierta ; e el otro deuiesse a el otra<br />

cosa , que non fuesse cierta por nome señalado,<br />

assi corno alguna quantia de trigo, o otra<br />

cosa que se pueda contar, o pesar , o medir;<br />

esconce (3) non pueden los debdores ftzer<br />

tre si por prernia , desquitamiento de una<br />

sa por otra fiestas debdas tales.<br />

LEY XXII.<br />

enco-<br />

Como los compaí"ieros pueden descontar entre si<br />

los daños , e los menoscabos que ouieren , por<br />

razon de la cornpaîüa, por culpa <strong>del</strong>los.<br />

pos, o mas, arriendo compañia de so vno,<br />

si el vno <strong>del</strong>los demandasse al otro emienda,<br />

de lo que aula menoscabado ele las cosas de<br />

la compañia, por su negligencia, o por su<br />

culpa ; e el otro le respondiesse , que el otrosi<br />

aula perdido, o menoscabado otro tanto de<br />

lo de la compañia por otra tal razor' ; el menoscabo<br />

que desta manera auiniesse en las cosas<br />

de la compañia, bien puede ser descor 'ta-<br />

mensura continetur, turn altero ejusdem generis. Item con1pensatur<br />

debitunr equi, vel attenua rei in genere, turn simili<br />

debito generis: sed res specialis , ut servus, vel fundus,<br />

non potest compensaci cunt re, quæ numero, pondere, vel<br />

nuensura continetur. Doe elicit.<br />

(1) Que se pueden contar. Adde 1. qurecumgrte 14. D.<br />

de compensa!. et 1. si constai 4. C. rod. et art fiat de quantitate<br />

pecuuiæ ad quantitatcm frumenti, vide Bart. et Gloss.<br />

in 1. dibortio, §. ob donationes, D. colui. mafr, et vide<br />

Glos. in 1. rogue Scriptnra , C. de compensai.<br />

(2) Que non frtesse serralada. Id est, in genere, ut ponto,<br />

vel equus, et afide Glos. in 1. fin. C. de compensai. gum<br />

allegat leges ad hoc, quas et allegat Azo C. end. in summa<br />

column. 1. Et nota, quod çtiam de quota ad quotam potest<br />

fieri compensatio, 1. 1. §. penal. D. si pars leased. pet. et I.<br />

dedurla 55. §. acceplis 3. D. ad Trebel!. Et iutellige islam<br />

legem, quando it qualibet parte debetur idem in sodem genere;<br />

suits si diversunr genus esset, ut si unus deberes<br />

equum, alter hovel 's, secundam Cinurn et Bald. in 1. un.<br />

C. de compen.eat.<br />

(3) E.slonce. Afide 1. si convenerit , ut nomea 13. in<br />

prime. D. de pian. act. et I. si c.r ca 6. C. de rei vendee. si<br />

tarnen esset debitum alteraativum quantitates, vet speciei,<br />

opponi posset compensatio ad debitum sirnplicis quantitates,<br />

secundùm Bald. per tea. ibi in 1. 1. C. si major factus<br />

alien. sine decret. rat. ltah. Limita edam, ut in case 1. 1.<br />

§. jubet aufem preelor , versic. sed et si tantum, D. de collat.<br />

honor. Limita etiam , quando non extaret species, et sic<br />

deveuiendum esset ad æstintationem , ut in I. fin. C. de cornpens.<br />

per Gloss. et Doctor. Limita etiam, tiisi gnantitas pecuniæ<br />

data esset in sacculo , ut species; nam tune henè admittitur<br />

ob aliam quantilatern numeratam compensatio,<br />

secundúm Gyn. et Alber. in diet. 1. fin.<br />

LEX XXII.<br />

Potest compensaci inter socios, quod ex utroque cajus_<br />

liber negligentia deterioraturn est, si ex utraque parte squar<br />

lia sont damna; si autern inæqualia, asque ad concurredtern<br />

quantitatem. Item admittitur compensatio damai, por<br />

Zzzzz


9 1 0<br />

- Quinta Partida. Titulo HIV.<br />

do el vno por el otro , si fueren eguales ; e si<br />

non , fasta aquella quantia , que montare el<br />

menoscabo, que lizo cada vno Bellos. Esso mismo<br />

dezimos que seria, si acaesciesse, que el<br />

vno de los cornpaîíeros ouiesse fecho daîìo en<br />

alguna partirla de las cosas de la compaîiia , e<br />

en otra pro. Ca el pro , e cl dallo que fiziesse,<br />

perdiera, o se menoscabara otro tanto de lo<br />

ele la compaîiia , otrosi por engaño que el otro<br />

auia fecho; prouandolo assi, dezimos, que <strong>del</strong>l<br />

e ser desquitado (I) el vn daño por el otro;<br />

Otrosi dezimos, que si se perdiesse; o<br />

se menoscabasse<br />

alguna cosa de las de la compañ<br />

ía<br />

por negligencia , o por culpa <strong>del</strong> vn compa-<br />

deue ser egualado, lo vno por lo al (1), e<br />

descontado, segund la quantia que fallaren<br />

fiero ; e se perdiesse otra , e se menoscabasse,<br />

que valiesse otro tanto, por engaîío que fizies-<br />

que monta el dacio, o la pro. Otro tal seria, si se el otro compaîíero; que estonce bien pue_<br />

cl vno de los cornpatieros tomasse algo por si den desquitar la vna por la otra. Mas si vna<br />

de la compaîiia, e el otro le demandasse, quel cosa tan solamente se perdiesse, o se menos-<br />

diessc su parte de aquello que tomara. E este cahasse por culpa ciel vn compañero, e por<br />

que lo torno le dixesse, que non gelo darla, engallo <strong>del</strong> otro , esconce non se podria des-<br />

porque cl le prouaria, que auia fecho daîìo en quitar cl engallo por la culpa ; ante dezimos,<br />

las cosas de la compaîiia, que montaua tanto, que cl que lizo el engaño, que es tenudo de<br />

o mas, de lo que el tomo. Ca si esto prouare, pechar el lamo, o el menoscabo, que cuino<br />

deue ser esquitado lo vno por lo al.<br />

por el, e non ha demanda contra el otro por<br />

LEY XXIII.<br />

razon de la culpa : porque en la balança <strong>del</strong><br />

derecho pesa mas el engallo (9) <strong>del</strong> vno, que<br />

la culpa <strong>del</strong> otro, quando auicnen amos so-<br />

-Como ¿eue ser descontado el daltò, que alguno<br />

• de los compaîi'eros Jiziere en la conlpaliia<br />

bre vna cosa misma. E lo que diximos en estas<br />

dos leyes de los compañeros, 'entiéndese<br />

por engaîío.<br />

tambien en los.pleytos, que auicnen entre los<br />

otros ornes sobre tales cosas como estas, que<br />

Engallo faziendo alguno de. los compañeros<br />

en las cosas de la rompaliia , por que auiniesse<br />

en ellas perdida, o menoscabo, si el<br />

_otro compañero le demandasse emienda de<br />

aquello que se perdiera, o menoscabara por<br />

-su •engallo, si este a quien fazen tal demanda,<br />

k respondiesse, que el queria prouar, que se<br />

ouiessen comunales (3) en vno por otra razon.<br />

socium facti, cum lucro per Cam facto, usque ad concurrealem<br />

quantilatem , veI ejes, quod unus de communi recepit,<br />

cum domino, quod alias in cornmuui ficit. Hoc_ dicit.<br />

(1) Por lo al. Coutradieere vidctur I. 13. tit. Io. supra<br />

eadent Parli/a, et 1. non ob earn 25. et 1. el ideo 26. D.<br />

pro .socio, ubi habetnr, quòd non compensatur per sociurn<br />

compendium cum negligentia. Et certe de jure cocomuni<br />

lila erat communis opinio, ut in contracta societatis, cirrn<br />

-quilibet ex sociis debeat studere lucro, ut dixi in dici. I. t 3.<br />

non cornpeusetur daukoum Cam lucro , guan do intervenit<br />

culpa socii, qui damnum dedit ; secus si daiuuum Veniret<br />

per casurn, el ila tenet Aso C. pro .socio, iu summa, ro-<br />

. 1um. 6. Bart. in I. si ne olia, 1). de neg. gest. abi Gloss.<br />

Linde polest dici, quod isla les irrtelligatur, quando damtium<br />

fuit sine culpa; sed vidctur obstare isla les, cùm in<br />

.principio tractat de damno dlato per culpam, vol negligentiam<br />

unius ex sociis, et in hoc versiculo, citen dicit , esso<br />

.mismo, vidctur idem repetere, nt idem sit ist,) caso de<br />

-compensando lucro cira dant/tu illato culpa unius ex sociis.<br />

Urde forte, et melina posset dici, quod dici. 1. 13. proccdat<br />

-in casa suo, iu quo loquitur, scilicet, quando damnum fuit<br />

illatum dolo per sociurn, ut tune ejes dolos non compensetur<br />

cum lucro, aliàs per ipsum facto in retas societatis;<br />

imò teneatur ad damnum per eum dolose illatum: ista verò<br />

les procedat, quando non intervenit dolos, sed culpa, vet<br />

negligentia , ut tune admittatur compensa tio damni cum lucro:<br />

et quod per islas sitias loges partitarum declarentur leges<br />

pradictæ juris communia, licèt, ut dixi, Doctores corn-<br />

-nauniter alitersentiaut, quorum opinioni satis l'avernt dicta<br />

1. non ob eam, et 1. et idea: cogita, -quia cedè isla lex aper-<br />

-1 loquitur, quando damnum est illatum à socio, et non à<br />

-easu,et sic interveniente culpa:, vet negligentia: et vi<strong>del</strong>ur<br />

æqua pra•dicta distinctio, ut longe aliud sit in damne illato<br />

dolo, quàm negligentia : c æteris enim paribus, gravida punitur<br />

doles, quàm negligentia, ut in cap, nileil 44. et ibi<br />

notai. Abb. de electron. Et an per procuratorem, qui darnnificavit<br />

dom in um, possit objici exceptio compensa fiords de eo<br />

in quo melioravit? Vide Bald, in 1. eliam, C. mandat,<br />

LE X XXII I.<br />

• Compensare possunt socii adinviccm damna doli unius<br />

cam dolo alterius, et culpa unius cana culpa alterius in<br />

diversis rebus, usque ad concurrentem quantitatem: sed<br />

si in eadem re unus dolum, alter culpam commisit , non<br />

compensatur; imò tenetur dolosus ad damna, et interesse,<br />

nec habet oli culpam contra aliurn actionem : quia in librarnine<br />

juris dolus præponderat culpa•. Iloe dicit.<br />

•<br />

(1) Desquitado. Ortum habet à notatis per Aeon. C. de<br />

compensai. in summa, column. 2. versic. itere dolos coas<br />

(lolo, et gloss. 2. itr 1. si ambo , D. de compensai. ubi hahenlar,<br />

quæ hic in isla lege dicuntur.<br />

(2) <strong>El</strong> engodo. Dotas praponderat culpæ, ut bic , et in<br />

1. item si obs/elrix 9. §. lin. et. I. itens Meta 11. et I. si ex<br />

plagr;c 52. §. lin. I). ad Legern Aquil, si tatuen ex una parte<br />

esset dulas, ex alla lata culpa, compensaretur dolos cum<br />

lata culpa, ut adducit Abb. in cap. penult. ad lin. de his<br />

qua: vi, melo n-e cansa. -<br />

(3) Comunales. Non ergò est specialilas aliqua in contracto<br />

societatis circa contenta in ista 1. et 1. supra proxirna,<br />

proat alias dicebat Gloss. in 1. si negocia, D. de negot. gest.<br />

sed procedit in quactirñque re ex quicunaque causa cornmuni.


LEY XXIV.<br />

Como los Fiadores, e los Personeros, pueden<br />

descontar las debdas , por aquellos que fiaron,<br />

si les fuere demandado en juyzio.<br />

Non tan solamente los debdores principales<br />

pueden descontar vn debdo por otro,<br />

mas aun sus fiadores lo pueden fazer tambien<br />

, de la debda que deuiessen a aquel a<br />

quien fiaron , como de la que deuiessen a el<br />

mismo. Esso mismo dezimos, que podria fazer<br />

el personero <strong>del</strong> debdor principal , o <strong>del</strong><br />

fiador, dando fìaciores (I), que lo aya por firme<br />

aquel cuyo personero es. Pero debdo que deuiesse<br />

el personero, a aquel a quien faze la<br />

demanda en nome de otro , non le podria descontar<br />

en nome de aquel cuyo personero (2)<br />

es, en manera de compensacion, sin plazer de<br />

aquel cuyo personero es.<br />

LEY XXV.<br />

Corno el fijo puede descontar en juyzio, las<br />

debdas que demandan a su padre.<br />

Emplazado seyendo alguno orne ante el<br />

Judgador por debda que dcuiesse , si el non<br />

pudiesse venir a responder al plazo que le fue<br />

puesto , e viniesse alguno de sus fijos (1) a<br />

responder en su lugar, e dixesse ante el Judgador<br />

, que aquel que le auia emplazado denia<br />

otro tanto a su padre, como aquello que<br />

le demandaua, e que pedia al Judgador, que<br />

mandasse descontar cl vn debdo por el otro;<br />

LEX XX IV.<br />

Fidejussor compensat, quod sibi, vel principali debitori<br />

debetur à creditore. Item procurator compensai debituin<br />

principalis, vel fidejussoris; duct tamer procurator dei fidejussorcm<br />

de rato: non tainen procurator compensat Suu m<br />

debituin cum debito domini, nisi de voluntate domini.<br />

h oc (licit.<br />

(1) Dando fiadores. Facit I. si coin filiofanúlias 9. ad<br />

ion. 1). de compensat.<br />

(2) Personero. Nisi esset procurator in rem suam, ut<br />

in L rem IS. D. de, conycensa/. et a possit objici compensa<br />

no procuratori in rem stiam , de eo quod debet cedens,<br />

vide Bart. in 1. serum attaque ,§. fin. D. dc procurator. et,<br />

vide, quod notai Bald, in 1. elus i C. de compensai. Nota<br />

etiam, quod id quod debetur suciclati, non conrpensatur<br />

cum co, quod debet ruins ex sociis. Vide I. ac%ione 65. §.<br />

si comnuu's 14. D. pro socio.<br />

LEX XXI".<br />

Filius defendens in judicio patrem, non potest opponere<br />

ad versus adorent rourpensatiouem debiti, quod petitur,<br />

nisi det fidejussorem de rato; et idem de quolibet, sine mandato<br />

alium defendente. Hoc dicit.<br />

(I) Sus fjo.e. Afide 1. ext endi 12. C. de procurator. et<br />

si cum Ji/lo 9. §. I. D. de compensai.<br />

(2) Desquitado.<br />

Licèt erga filius nmr possit recipere id,<br />

quod pani debetur ex alio contracta, quàm suo, etiaat<br />

De las pagas, &c.<br />

911<br />

tal desquitamiento non lene ser cabido • fueras<br />

ende, si el fijo diere fiador, que aya por<br />

firme el padre, lo quel fiziere en aquel pleyto.<br />

Ca estonce, dando assi fiador, e prouando la<br />

debda, que dize, que deuia el demandador<br />

a su padre, o conosciendola el otro, bien<br />

puede mandar el Judgador, que sea desquitado<br />

(2) el vn debdo por el otro. Esso mismo<br />

clezimos que deue ser guardado , en todos<br />

pleytos que quisieren amparar (3) los ornes los<br />

visos por los otros, magner non sean fijos, nin<br />

parientes, nin auiniendo carta de personeria.<br />

LEY XXVI.<br />

Por rite raton , los que deuen marauedis al<br />

Rey, o algun Concejo, non les pueden descontar<br />

por manera de compensacion.<br />

i)iximos en las leyes ante desta , que todas<br />

las cosas que deuen los ornes unos a otros,<br />

que son de tal natura, que se pueden pesar,<br />

y medir, e contar, que puede ser fecho (I)<br />

desquitamiento sobre ellas. Pero razones y ha,<br />

en que non seria assi. E esto seria, como si<br />

el Rey, o el Comu.n rie algun Concejo, ouiessen<br />

aucr, que fuesse establcscido apartadamente<br />

para labrar, o refazer los muros (2), o las<br />

fuentes, o las puentes de sus Concejos; o para<br />

fazer engeîíos, o galeas; o para comprar<br />

armas, o vianda para en hueste: o para dar<br />

raciones a los que estan en seruicio <strong>del</strong> Rey,<br />

o <strong>del</strong> Cornue <strong>del</strong> Concejo; o para otras cosas<br />

semejantes lestas. Ca qualquicr que ouiesse a<br />

dar marauedis, que f •uessen establescidos para<br />

prxstita catitinne de rato, ut iii 1. si onus 22 circa princ.<br />

P. de paelrs, et in I. non so/um 3. et quod ibi rotator, D.<br />

solo/. naa/rim. lìctaru tamcu solutionecn potest recipere,<br />

compensando id quod <strong>del</strong>ietur patri, ut bic, et in diet. I.<br />

si cune fi/io, ubi hoc notat Paul. de Caste.<br />

(3) _4mparar. Id est in quolibet derensore, sea negoforum<br />

gestore; et sequitur dicta Azmc. C. dc compensai.<br />

in summa, colurun. 2. et. aride I. en/geodi 12. C. de procuro/or.<br />

et I. so/u/lone 23. D. de solo/. et I. 10. tit. 5. 3.<br />

Part. et telle menti istanr legeui, q uòd defensor pro alio<br />

comparars potest compensalionem objicere.<br />

LEX XXVI.<br />

Debit um, quod pro maris, pontihus, galeis, armis,<br />

tualibus esercitai Regis, vet Comucunis debetur, non cornpensatur<br />

cum alio debitoi idear de debito census Regis,<br />

vet Comrnuuis: et de pedagiis, vet vectigalibus, vet de co,<br />

quod est Regi, vet Co rireuni restituere rogatus, sive per<br />

testanteutunr, sive alias. Iloe licit.<br />

(I) Ser fec/o. Si opponitur, ut babetur su pra cod. I.<br />

20. et sic non fit ipso jure compeusatio, sed requiritur,<br />

quòd oppouatur ab bouline, et iusuper desiderai seutentiam<br />

j udicis, ut in diet. I. 20. et tradii. Al per. in I. si quit,<br />

D. de comperrsat, ubi vide Glos. et Clos. et Bald. in 1. si<br />

consta/, C. cod. ubi vide casus, ill quibus tit ipso jure.<br />

(2) Los muros. Nota lime exempta hic posita, et afide<br />

1. in ca 3. C. de compensat. et 1. aufcr/eu • 46. §. qui cornpensationem<br />

40. D. de jure Pisci, et afide Glos. in 1. ob ne-


9 l2<br />

Quinta Partida, Titulo XIV.<br />

esto, maguer el Rey, o cl Comun de algun por la otra sobre que fue dado el juyzio, non<br />

Concejo, ouiessen a dar a el otro debdo, non es teuudo de lo faner, si clon quisiere. E aun<br />

se podría descontar el vn debdo por el otro. dezimos, que si vn o rne enco mendasse a otro<br />

Otrosi dezimos, que auiendo algun orne a dar alguna cosa, quier fuesse de aquellas que se<br />

pecho, o censo, a la Camara <strong>del</strong> Rey, o al pudiessen contar, o pesar, o medir, quier non,<br />

Coulon de algun Concejo, maguer el Rey, o maguer aquel que gela dio en guarda, le de-<br />

el Comun de aquel lugar, deuen a el otro debuiesse a el otra debda, que non le puede (9)<br />

do, non puede ser fecho desquitamiento <strong>del</strong> demandar que sea fecho desquitamiento de lo<br />

vn debdo por el otro. Esso mismo dezimos que vno por lo al; mas deuel tornar en todas gui -<br />

seria en los portadgos, que los o rnes Iras a sas aquello que recebio <strong>del</strong> en guarda ; e des_<br />

dar por las cosas que lleuan de vnos lugares a pues desso, pue<strong>del</strong> mouer demanda por lo quel<br />

otros. E aun dezimos, que si algun orne esta- deue.<br />

blesciesse a otro por su heredero so tal con-<br />

LEY XXVIII.<br />

dicion, que despues de sus dias aquel heredamiento<br />

fincarse a la Camara <strong>del</strong> Rey, o al Co- Corno deue ser reuocada la paga , quando es<br />

mun <strong>del</strong> Concejo; o ic diesse marauedis en fiel-<br />

fecha como non deue.<br />

dad (3), o otra cosa cierta , que diesse a la Camara<br />

<strong>del</strong> Rey, o al Comun; maguer el Rey,<br />

o cl Cornun, le ouiessen a dar a el alguna<br />

debda, non puede ser esquitado lo vno por lo<br />

otro.<br />

LEY XXVII.<br />

Que aquello que vn orne fuesse condenado en<br />

juyzio , por ration de fuerza que ouiesse fecho,<br />

lo que fuesse dado en condesijo, non puede ser<br />

descontado por otro debdo.<br />

Dada seyendo sentencia contra alguno,<br />

que pechasse cierta quantia de marauedis a<br />

otro, por razon de fuerça , o de tuerto (1) que<br />

ouiesse fecho; maguer este que recibio el tuerto,<br />

deuiesse alguna cosa al otro, e le fuesse<br />

demandado, que descontasse aquella debda<br />

rotium, D. de compensai. et hoc exemplum de murorum<br />

constructione, et relcctione, sumptum fuit ab Azone C. de<br />

compensai. in summa, ad fin. 2. column. et adde alium<br />

casum in 1. si ex venditione 7. C. cod.<br />

(3) En fieldad. Nota bene hoc exemplum, narn extendit<br />

dispositionem 1. in ea 3. C. de compensai. in lin. uncle<br />

ista sumpla est.<br />

LEX XXVII.<br />

Condemnato propter <strong>del</strong>ictum, vim, vel aliud facinus,<br />

ut aliquid solvat læso, non licet compensationem opponere:<br />

idem dicendum est dc depositario, qui compeusatione non<br />

juvatur. I3oc dicit.<br />

(1) De tuerto. Et sic non objicitur compensatio ad id,<br />

quod dehetur ex causa maleficii, ut hic, et in 1. fin. C. eod.<br />

limita tarnen, ut supra cod. 1. 23. vide per Bald, in diet.<br />

1. fin.<br />

(2) Non le puede. Babes hic unum privilegium depositi,<br />

vide alia per Glos. super verbo data, in ambient. de depos.<br />

et dentin'. collat. 7.<br />

LEX XXVIII.<br />

Si credens me debere, dim jam procurator meus solvisset,<br />

vet si creditor meus in suo testamento, me ignorante,<br />

liberasset, 'si solvam, probato errore tali, vet simili,<br />

reslituctur mihi solutum. Iloc dicit.<br />

(1) Esto podria ser. Vides Inc duos modos, quibus<br />

probatur solutum indebitum per errorem. Idem esset, si<br />

debita per patrem means soluta, cui successi, iteriurt solvi,<br />

ut in regula, qui in allercus 42. D. de regul. jur. Idem ai<br />

Cuydan, e creen a las vegadas los o rnes,<br />

que son tenudos de dar, o de fazer pagas, de<br />

cosas que non deuen. E esto podria ser(1), como<br />

si alguno que fuesse debdor de otro, pagasse<br />

aquella debda su personero, o su mayordomo<br />

; e despues desso , el no lo sabiendo,<br />

pagasse otra vez aquella debla misma. O como<br />

si acaesciesse, que seyendo vn orne debdor<br />

de otro, le quitasse aquella debda en su testamento<br />

aquel a quien la deuia; e cl, non sabiendo<br />

que gela aula quita, la pagasse a sus<br />

herederos. E porende dezimos, que en qualquier<br />

destas cosas sobredichas, o en otras semejan<br />

tes destas, que alguno fiziesse paga por<br />

yerro (Z), que prouandolo, quel deue ser tornado<br />

en todas guisas, lo que assi ouiesse pagado.<br />

solei auctoritate falsi instrumenti, quod putabam verum<br />

1. quiagnitls 11. D. de c:ecept. vel si erravi in nomine, 1.<br />

.si in nomine 4. C. de test am. et cap. significante 34. de<br />

rescr. similiter et hoc probabitur, si solvi prætextu alicujus<br />

scripturæ, veluti testamenti, in quo putabam legatum<br />

tibi fuisse prædium: nam probabitur error, si producam<br />

testamentum, ubi nihil de hoc continetur, ex quo habita<br />

fuit relatio ad talera scripturam testamenti: vel probabitur<br />

indrbiturn solutum etiam per autecedentia verba; ut si dicas,<br />

te tali die procuratori 'meo numerasse, probabo cum<br />

illa die alibi fuisse, ut in §. proterea, Instit. de inut. stip.<br />

1. si sine 9. §. 4. D. de interro;. act. et tradit Ales. consil.<br />

83. itt prisme. vol. 1.<br />

(2) Por yerro. Facti, ut in exemplis bic positis; secus<br />

si juris, ut in I. cum quis 10. C. de juris, et facci ignor.<br />

ubi vide, et vide latins per ,Gloss. et ibi Bartol. in 1. 1. D.<br />

de condict. endeb. et per Glòs. in 1. cujus per errorem, D.<br />

de regul. jur. et in cap. fin. de sotut. nain distinguitur, an<br />

solvatur indebitum omisi jure, civili scilicet et naturali;<br />

et repetitur indistinctè quatttumcunu lue juris, vel làcti ignorantia<br />

solvatur; an sit indehitum, civiliter, sed naturaliter<br />

debitum, et tune procedet dicta distinctio: vide ill 1atè,<br />

et adverle, quòd si probat indebitum se solvisse, satis<br />

prohatur ex hoc, quad per errorem solvit, secundú m Glos.<br />

et ibi notant Bart. et Bald. in 1. corn de indebito, D. de<br />

probat. et terse menti illam glus, ad hoc, quæ est communiter<br />

approbata, quantumcumque error Ille versetur in. facto<br />

proprio, ut etiam notant Doctor. in 1. non fatetur, D. de<br />

conjes. et tradit Alex. consil. 164. column. 2. 5. velum.<br />

et vide qua dico infra eod. 1. 30.


LEY XXIX.<br />

Quando aquel que faze la paga la<br />

,siendo que lo fiiso por yerro , e el<br />

quai <strong>del</strong>e prouar.<br />

•Dubda (1) podria auenir, sobre la demanda<br />

que alguno fiziesse a otro, diziendole, que<br />

pagara por yerro lo que non deuia, si el otro<br />

dixesSe que non era assi; quai de las partes<br />

dcue prouar lo que dite, el demandador, o el<br />

demandado. E porende dezimos, que si aquel<br />

a quien fazen la demanda, conoce la paga, (iiziendo<br />

quel fue fecha verdaderamente, e non<br />

por yerro; que estoncc el demandador deuc<br />

prouar cl yerro, e si lo prouare, deuele ser<br />

tornado lo que pago. Mas si el demandado<br />

negasse la paga, e el demandador prouasse (2)<br />

tan solamente que la auia fecho, magner non<br />

prouasse cl yerro, tonudo es el demandado de<br />

tornarle aquello (fuel pago. Fueras ende, si<br />

quisiesse brego prouar, que la paga le fuera<br />

fecha verdaderamente. E este departimieuto<br />

que fazemos en esta ley, ha logar entre todos<br />

ornes. Fueras ende en el menor ele veynte cinco<br />

aîios, e en la muger, e en el labrador sim-<br />

LE X X X.T<br />

Debitore contendente, se indebite. sotulinnetn ferisse,<br />

si creditor solutionem neg:at, iucumbit ei probatio solutinnie<br />

dclitæ, debitore probante solutioneua fartaur: si tnmen<br />

creditor solutiorem fatetur, neat tamen.indebitè solutum,<br />

iucumbit debitori indebiti probatio; nisi solvers sit minor<br />

95. annorum , aut mulicr , simples agricuhor, eel miles<br />

cum aruris, et equo in servitio iiiigis, vil patrie occupatns:<br />

tune eni ri creditor probe[ datitum; alias restituetsolutmn.<br />

floe licit.<br />

(1) Dubda. Concordat cum ista lege 1. G. tit. 14. 3.<br />

?Part.<br />

('?) Pr •ononce. Per testes, ve] instrumenta intellige; nam<br />

si per confi :ssiencin adversarii, telato sibi juramento, de hoc<br />

constarci., tune non pateretur poulain, de qua bic, ex quo<br />

per suam cor;fcssioucm relevavit adve •sariuni ab onere probandi,<br />

argomento 1. cu po. qui 311, D. de fil» et sic lialretur<br />

perindè ac si nuilatenirs snlutionern negasset, secundinn<br />

Joan. And. post. V inca;. et eti:un secuudìunt Joann. de<br />

Imol, in cap. fin. de .colui. et ante eus tenuit Gloss. in diet.<br />

L cima dr indr•Lilo, 1). de proba!.<br />

(3) Col, canotto e arnea.r en seruicio. Nota istam legem.<br />

ad ca quæ dixi in 1. 45. tit. 5. cal. Port.<br />

L E X 17:17X.<br />

Sol vene seienter indebitum, donare videtur; nec potest<br />

repetere,, niai sit minor viginti quitople annorum: dubitan.s<br />

tame,; an aliquam pecunia;; debet, si cam solvat, probant<br />

indebito, solutuni recuperat. Doc. elicit.<br />

(1) Dc lo dar, Et idem non repetit, rat hic, et in I. ieedebilznn.<br />

5. C. de coudicl. iadeb. Et limita, et. intellige islam<br />

legem novelo modis, qui per Jason. in 1. 1. D. de candir!.<br />

indrb, coluro;. 2.. et 3. et signanier tette menti primam<br />

liu;itatinncm, scrnndìnn Paul. de Cast. et Ales. ibidem,<br />

ut prouedat, quando uterquc, tam solven.s, quails recipiens<br />

scianti in<strong>del</strong>dturn solei; alias disseusus impedirei donationem,<br />

1. si e o S. tibi Paul. dc Cast. et sin moderni<br />

notant, D. si cert. !Cela!. Et aude, quöd hoc procederet,<br />

etiamsi solei indebitum procuratori alicujus: nam ut impediatur<br />

repetitio indebiti, requiritor, quòd is, cujus no-<br />

De las pagas , &c. 915<br />

pie, e en el Cauallero que bine con cauallo,<br />

relloca, ¿iotro<br />

niega,<br />

e armas, en seruicio (3) ciel Rey, o de la tierra<br />

: ca qualquier destos que demandasse a otro<br />

en juyzio, que auia fecho paga como non denia,<br />

e el otro otorgarse la paga ; estoncc tenudo<br />

seria, el G l ue la paga rescibicre, de prouar<br />

que fue verdadera, e que la dette auer<br />

por derecho. E si esto non prouasse, tonudo<br />

seria de tornar lo que assi ouiesse rescibido.<br />

LEY XXX.<br />

Corno aquel que paga a sabiendas lo que non<br />

¿eue , non lo puede despues demandar.<br />

Pagando algun orne a sabiendas, debela<br />

que non deuiesse; dezirnos, que este atal non<br />

la puede despi es. demandar: porque aquel que<br />

pago lo que sabia que non deu'a, enticndese,<br />

nue lo faze con entencion de jo dar (1). E<br />

porende non puede faner demanda , que gelo<br />

torde; fueras ende, si el G l ue fiziesse tal paga<br />

, fuesse menor de veynte e cinco años (2).<br />

Ca este a tal bien podria cobrar lo que assi ortiesse<br />

pagado, por razon ele la menor edad. E<br />

otrosi dezimos, que si alguno pagasse debea,<br />

mine procurator recinit, sciat, et reeipiate non coins pris<br />

dora is videtur donare voluisse, (piani iiii ;otificrrinrn l'uerit,<br />

ut est. de mente Decii in diet. 1. si eo, ita intelligens<br />

1. 771ilCi (lona/tma, 1). de dorai. Quarta etiarn limitatio, ibi<br />

posita per Jason. post Bald. ibi in fuie, scilicet rl uiud limite<br />

° poles; tapi clin prresnmptio, quàm dnnationis,<br />

-tur, grand<br />

per 1. SI' cocee U1111 1117. 511, et ibi liant. D. e/e .cohrl. satin probatnr<br />

is isla 1. atm dicit., ezdirndese que lo /are, ele'. et sic<br />

extant,' alla præsomplione, prresumntin donatiouis escluderetur.<br />

Et. quid si nuis solvat debituu; procuratori, quern<br />

seiche,; revncatnro? a '' ; videatur don.u'e ln'o^ ' tratnri? Vide<br />

per Gloss. et ibi liar t. in 1. si prucnrnlw'i /ā/ro, 1). de rond/et.<br />

oie erras. et per kart. in 1. di:cu,vzsator'c'az, 1). dr .colin.<br />

obi conclu-niant, gnJd sir, nisi solvat hoc acto, quid race-<br />

va. rum liberari, et vide per Bab!. in I. fa/suie, col. S. vers.<br />

4. quave/ar, C. de fitrt. Et quid si habens pris' ilegiuro super<br />

sportules nn; solvcudis, scieutcr suivra? an replat, vide<br />

Bald. i 1. tìn. pell. cas!. curie. red [laid .ci rule, et versie,<br />

modo 'ciao, C. rte frur'liL. c1 /il. (':',Cros. ubi 'oncludit,<br />

quöd non pos.;it t'epetere, mi ne ab en coi suivit, nique à<br />

vieto: ville ibi per aunt; et iu dubio an videatur solvisse<br />

srieuter, vol per errorcnt, vide notate, per Paul. de Cast. in<br />

1. si /rcrc.c f . ,ci /0/11171 1. 1). ud Trebel. cujus resolutio<br />

est, quirt quando soivitor utnil nb indebitumn, vol indebitum<br />

naturaliter, Met civiliter <strong>del</strong>iitum, tune prresurnitur<br />

per errorem tun, potins quàtn ex eerta scicntia; Fed<br />

quand ° solvitur naturaliter drbitum, licit civiliser indebitum,<br />

tunic prtesumitur, quint suivit ex ret'ta scicntia, eel<br />

per errorem juris; et sic non repetit, nisi ostendat errorem<br />

farci, per test. iu dirt. §. si la/am; si verb drbitum sit<br />

;trogne jure, seul ii,ebiturn ope exceptionis, tune, si exreptio<br />

est fovorabilis, videtur sol Vixse per errnrem, saltem<br />

ris, et non ex cama scicntia, et sir potent repetere; si verb<br />

esceptio sit odiosa, tour non repolit, amt in secundo care,<br />

nisi prnharet errorem f:uct,i ; quæ licit Paulus menti ferlai-<br />

, et ligauda ad digi(n. n Et entende hujus nnstre Iegis disposit<br />

'One per test. notabilem in I. earn qui 21. §. 1.1). de<br />

iagt/ie. les/am, et ibi Paul. de Cast.<br />

('Z) J l 'rate e chieO a o.c. Adde Gloss. in 1. 1. in verLo<br />

[essai, D. dc candie!. indeb.


914 Quinta Partida. Titulo XIV.<br />

que non fuesse cierto si la deuia, o non, maguer<br />

la pagasse, assi dudando (3), que si des_<br />

pues lesso prouasse que la non deuia, tenudo<br />

seria de gela tornar el que la ouiesse recebida.<br />

LEY XXXI.<br />

Corvo las mandas que son puestas en testamento<br />

itltper 'peto , si fueren pagadas, non se<br />

pueden reuocar.<br />

Acabadamente (1) a las vedadas non fazen<br />

Lt^• t,<br />

5<br />

rit. ts. los ornes sus testamentos, pero dexan mandas<br />

L ar 8' en ellos. E como amer que segun sotileza de<br />

üb. ro derecho non podrian apremiar por juyzio, a<br />

Recop. aquel en cuva mato fuesse tal testamento como<br />

este, que pagasse las mandas que fuessen<br />

fechas en e] ; con todo esso, si el, o los herederos,<br />

de su voluntad las pagassen, non pueden<br />

despues demandar que gelas tornassen;<br />

maguer dixessen, que se pudieran amparar<br />

por derecho, de non pagar tales mandas, porcl<br />

uc eran dexadas en testamento, que non fue<br />

fecho como deuia. E aun dezimos, que como<br />

quier que este que ouiesse pagado las mandas,<br />

dixesse, que quando las pago, non sabia que<br />

aula este derecho por si, de non pagar tal<br />

manda, e que por esta razon las deu ia cobrar;<br />

que tal escus.an,.a non deue valer (9).<br />

Ca tenemos, que todos los de nuestro Sefiorio<br />

deuen saber (3) estas nuestras leyes. E si al-<br />

(3) Dudando. Concordat cum 1. fin. C. de condict. indeb.<br />

et sic dubitans aquipa r atar ignoranti: vide Jason. in I. 1.<br />

ad fin. D. de condict. indeb.<br />

LEX X.3. X I.<br />

Solvens legatum in testamento invalido relictum, repetere<br />

non potest, etiarnsi pratendat juris ignorantiam, dicens,<br />

quòd credebat tale testamentum de jure valere; miles<br />

tarnen, quia arma magis, gnám jura scire debe[, et mulier,<br />

aut minor xxv. antis, vel simplex agricultor, errore jures<br />

solventes possunt repetere. Hoc (licit.<br />

(1) Acabadanzenle. Id est, sole riniter: non enim loquitur<br />

hic de imperfectione volu r atis, de qua loquitur 1. si<br />

is qui 25. D. qui tcstam. fam. pos. sed de imperfectionc solemnitatis,<br />

juxta ea, qua notai Joan. de Imol. in diet. 1. si<br />

ic qui: et approbat isla sex opiuionem Azon. C. de condict.<br />

indeb. in sumen. et Glos. in I. 1. D. cod. et in I. cum quin<br />

10. C. de jur. et fact. i iwr. quod legata in minùs solemni<br />

voluntate debentur naturaliser, licet non civiliter; guat fuit<br />

commuais opinio Bart, et Citrarnoutanorum, in dici. 1. 1.<br />

et,dict. 1. cum quis, licet Petral de Bellapertica, et alii iJltramontani<br />

tenuerunt con trarium: et vide in isla materia<br />

notabilia verba Balch in I. si veritas, ad fin. C. de fideicommis.<br />

et quod idem notat in 1. 1. §. solent, D. de offc.praf<br />

urbi, post princ. ubi (licit, quòd excusatur mater pupilli,<br />

gua- perlas libi relictas a testatore in mitùs solemni voluntate,<br />

non posuit in inventario pupilli: et an quod solvitur<br />

ex mini's solar-111i voluntate, dicatier haberi ex testamento,<br />

vide per Joan. Ana. referentern disputationem Oldral. et<br />

Jacob. Butri. in addit. ad Spec. tit. de rer. permut. in ruhr.<br />

column. fin. versic. est eliam sciendum, et concludunt haberi<br />

ex testamento. Nota etiam, quòd succedens ab intestato,<br />

eo quia testarnentum non fuit solemne, non tenetur na-<br />

guro, por non saberlas, fulero contra ellas<br />

algunas cosas, que sean a su dallo, tornese<br />

porende a su culpa. Fueras e nde, si el que<br />

ouiesse fecho tal paga como esta, fuesse Canailero<br />

de nuestra Corte. Ca los n uestros Caualleros<br />

mas se deuen trabajar en vso de armas,<br />

que en aprender leyes. O si fuesse muger , o<br />

menor de veynte e cinco alios, o labrador sim..<br />

pie: ca estos atales (4) bien se pueden estusar<br />

en tales razones como estas, diziendo que non<br />

sabian estas leyes.<br />

LEY XXXII.<br />

Como se puede reuocar la paga, que faziessen<br />

de debda que filesse fecha so condicion.<br />

De tal natura scyendo la condicion que<br />

pusiessen en algun pleyto, que fuesse en dubda<br />

si se cumplirla , o non, como si dixesse:<br />

Prometo de pagar tantos marauedis, si tal uaue<br />

viniere a Seuilla; si pagasse (1) los marauedis<br />

en ante que se cumpliesse la condicion,<br />

bien podria demandar que gelos tornassen. E<br />

esto es, porque podria acaescer por auentura,<br />

que se non cumpliría la condicion: mas si la<br />

condicion fuesse de tal natura, que en todas<br />

guisas se cumplirla, como si dixesse: Prometo<br />

de vos dar tantos marauedis, si me muriere (9);<br />

o en otra manera semejante destas; si los marauedis<br />

pagasse en su vida, non los podria<br />

turaliter hæredibus institutes in eo, ut probatur in I. si post<br />

divrsionen, 4. et ibi Bart. Bald. et alii, C. de jur. et fact.<br />

i'+ror% et tradii Alex. tonsil. 70. column. fin. 2. volum. et ibi<br />

etiam vide, quòd ex testamento non solemni non competit<br />

jus retinendi: vide per Bald. in repot. 1. 1. C. de Sacros. Eccles.<br />

column. 16. et vide, quod notat idem Alex. cousit.<br />

219. column. 2. versic. et subdit Joan. Cold. et vide latè<br />

Petr. de And'. in cap. possessor mala- (idei, column. 13.<br />

14. et 15. de reg. jur. lib. 6.<br />

(2) Valer. Adde 1. cum guts 10. C. de jur. et fact. ignor.<br />

Gloss. et Doctor. in cap. fin. de solut.<br />

(3) Deuen saber. Adde 1. Lcgcs Sacratis.s{mar 9. C. de<br />

lcgib. et 1. re, ila 9. in prism. D. de jur. et fact. ignor. et I.<br />

2 Ū. tit. 1. Part. 1.<br />

(4) Estos males. Adde 1. redula 9. D. dc jur. et fact.<br />

ignor. et 1. 21. tit. 1. Part. 1.<br />

LEX XXXII.<br />

Solvens canditiouale debitum ante conditionis eventum,<br />

potest repetere, si taus est conditio, qua potest existere vet<br />

non. Si assicuri de necessitate extitura est, ut promitto, si<br />

mortar, non point repetere, licet ante existentiam solvat.<br />

Hoc dicit.<br />

(1) Si pa;as.se. Ignoranter intellige; nam si scienter<br />

solveret, non posset repetere per couditiouern indebiti, ut<br />

notai Gloss, in 1. qui se debere, versic. sin auiem, D. de<br />

condict, ob caus. nisi conditio defìceret, ut tradir Jaso in 1.<br />

sub conditione, D. de condict. indeb. et Angel. in 1. stipula<br />

ttb ista, §. inter certam, ad fin. D. dc verb. oblia. per 1. sub<br />

conditione, D. de solut.<br />

(2) Muriere. Vide gum dixi in 1. 12. tit. 11. pad, partit.


•<br />

despues' demandar que la<br />

porque cierta cosa es, que<br />

cumpliria en todas guisas.<br />

LEY XXXIII.<br />

Como aquel que faze la paga , por razon de<br />

juyzio, que es dado contra el, non la puede<br />

despues demandar.<br />

Condenado seycndo alguno en juyzio para<br />

<strong>Las</strong> pagar alguna debda, non se alçando de la<br />

Iry<br />

2 y 3, sentencia, como quier que la debda non fuestir.<br />

r;<br />

i se verdadera, tenudo es de la ). 9, pagar: Ia g e des-<br />

tit. 2.; pues que la ouiere pagado, non puede deman-<br />

¡i, , j : dar que gela torne, maguer diga que quier<br />

prouar que non fue fecho (1) como deuia : e<br />

Noois. p q ( )<br />

ltecop. esto es, por la fuerça que ha el juyzio. Ca,<br />

maguer acaesciesse, que el Judgador diesse la<br />

sentencia contra verdad, por culpa de los Razonadores<br />

(^) , que non pussiessen sus razones<br />

como deuian, o por necedad (3) <strong>del</strong> Judgador,<br />

pues que dada es, guardada deue ser, si<br />

non se alca <strong>del</strong>la. Fueras ende, si pudiere prouar<br />

aquel contra quien fue dada la sentencia<br />

, que la dio por falsas alegaciones (4), o<br />

testigos , o cartas. Ca estoncc, prouandolo,<br />

bien puede cobrar lo que ouiesse pagado en<br />

(3) Condición. Quid si debeatur in diem certam, vide<br />

]. in diem li). D. de condict. indeb. si verb dies sit incertus,<br />

idem est, quod in conditione, 1. dies Meerltts 55. D. de<br />

condit. et demonstr. nisi cam esset omrinò extitura, ut dies<br />

mortis, ut hic, et in 1. nom si cum mor iar 17. D. de condict,<br />

indet. et vide per Bald. in 1. ambubuitatem, C. de usufruciu.<br />

LEX XXXIIL<br />

Solvens indehitum per senteutiam, non repetit, propter<br />

auctoritatem rei judicata; nisi probet falsis instrumentis,<br />

ver allegationibus fuisse latam: sed et solvens dehitum, dc<br />

quo fuerat senteutialiter absolutes, non repetit; quia licèt<br />

non posset compelli solvere, tarnen quia remansit naturaliter<br />

obligatus, impeditur repetitio. Item transigeas super co,<br />

quod indebitò petitur, tenons' ad promissa; nisi probet adversarium,<br />

scientem ,sihil deberi, malitiosè litigasse. Hoc<br />

di cit.<br />

(1) Fae fecizo. Si tarnen non impugnaret sentenliam,<br />

sed prætenderet, quòd causa ex qua rata fuit sententia, devenit<br />

ad non causam, tune bene admittetur, ut its 1. si<br />

fallo 2. D. de condict. sine causa, et 1. in commodats 17. §.<br />

fin. et I. rem milzi 21. D. commodat. Bart. et Doctor. in I.<br />

1. C. de condict. indeb. de qua let ista sumpta est, et idem<br />

Bart. in 1.. si sine, in princip. D. rem rat. lzah.<br />

(2) Razonadores. Ex hoc videtur, quad si non potuit<br />

imputari culpa, sed except io non potuit examinari in illo<br />

judicio, poterit postes repetere, ut notat Bart. in 1. 1. §. et<br />

paroi, ad tin. D. quod vi, ant clam., et in I. si .sine, in<br />

prise. D. rem rat. hab. und& si pars, que non petit restitui<br />

adverses sentcntiam, nequivit probationer's debitara, et necessariam<br />

producere, forte quia testes sui Brant in captivitate,<br />

ver peregrinatione, ver furore detinehantur, et pars<br />

petit á principio, ut differretur diffinitio cause, et nee po-<br />

tuit obtiuere; tune caute cognitiare prærnissa, poterit seer<br />

Torn. II.<br />

De las pagas, &c.<br />

915<br />

paga fuesse fecha: razon de tal sentencia. Otrosi dezimos, que <strong>del</strong>a<br />

condicion (3) se mandando vn orne a otro en juyzio , cosa quel<br />

deuiesse dar, o fazer; si el Judgador le diesse<br />

por quito de aquella demanda, e despues desso<br />

de su voluntad este por quien era dado esle<br />

juyzio pagasse, o fiziesse aquello que le demandauan,<br />

non podria despues (5) demandar<br />

que gelo tornassen : ca, maguer que los Judgadores<br />

quitan a las vegadas de las demandas<br />

a algunos, a quien non deuian quitar, e<br />

despues que las quitan, segun sotileza de derecho,<br />

non los puede apremiar que paguen;<br />

con todo esso naturalmente ( 6) fincan obligados<br />

a aquellos por quien es dada la sentencia<br />

: e porende, pagando, o faziendo lo que<br />

les demandan, non lo pueden despues clernandar.<br />

Pero si estos a quien fazen demandas<br />

tortizeras, aborresciendo de yr ante los Judgadores,<br />

fazen pleyto de les dar alguna cosa,<br />

porque los quiten de las demandas; dezimos,<br />

que como quier que segun derecho se podrian<br />

<strong>del</strong>los amparar, pues de su voluntad prometen,<br />

e se obligan, a darles alguna cosa, tenudos<br />

son de lo cumplir. E pagando aquello que<br />

prometieron, non lo podrian demandar despues.<br />

Fueras ende , si pudiesse alguno prouar,<br />

que aquel que le mouio cl pleyto, lo fino<br />

maliciosamente (7), sabiendo que le non<br />

deuia nada. Ca prouando esto, bien podria<br />

tentia per beneficium restitutionis rescindi, supervenience<br />

probationum copia: ita voluit iunoc. in cap. ultra tcrtiam,<br />

dc lz•süb. et tenet Abb. post cum in cap. suborta, column.<br />

fin. ad fin. de re judic.<br />

(3) Por necedad. Quid si doto actoris qui petit, quod<br />

sibi non erat debits, tn, sci enter, et dolose, vel quod si hi jain<br />

erat solutuun? Vide text. notabilem in I. si fidejussor 29.<br />

§. in omnibus 5. D. mandril. et Angel. in I. 1. C. de condict.<br />

indeb. et infra its ista 1. ad fin.<br />

(4) illeeaciones. Afide I. si prator 75. vers. 1ltarcellus,<br />

D. de judic. et 1. Dis-us 33. D. de re judic. et in 1. I. et '2.<br />

tit. 26. Part. 3. ubi vide gun dici : et idem volt Abb. in<br />

cap. .suboria, column. fin. de re judic. si notorietate fatti<br />

constaret senteutiam fuisse injustam, etiam ex causa supervenienti<br />

: vide ibi per Bum: et au dour aliquod remedsuin<br />

ei, qui post senteutiam repent instrumentuur solutionis,<br />

vide per Bald. in 1. 1. C. de condict. indeb. et per Abb. in<br />

duct. cap. suborta, column. pen. et addii ad istam legcm in<br />

hoc, quad dicit de falsis allegationibus, 1. si frdejússor 29.<br />

in omnibus 5. D. mandali:<br />

(5) Non podria despues. A<strong>del</strong>e 1. judc.r 28. et 1. Jul antes<br />

verum deb/foram fill. D. de condict. indeb. et limita nisi<br />

sententia esset prolata inter personas, inter quas est prohibita<br />

clonatio, ut inter virum, et uxorem, ut est casus notabilis<br />

in 1. si .cpon.su.s 5. §. si tutor, vcl mrxritus î. D. dr<br />

donai. inter runa, et u.rorem, et ilium text. dixit singularem<br />

Alex. tonsil. 82. 3. volute. incipit viso processo eauso:<br />

vericntes; et Lene menti ilium casucn, qui seeundinn<br />

Bald. ibi iu lectura Tlorentins, prastat argumeutum ad revocationem<br />

muItarnin seutentianuni, ubirumquc per fraudem<br />

partium, mediantibus talibus sententiis, devenirctur<br />

ad prohibitum, vel illicitum.<br />

(li) Naturalmente. Addii 1. Jeelianus verom debdorem<br />

60. D. de condict. indeb, et I. 15. in tin. tit. 11. 3. Part.<br />

(7) Maliciosamente. Concordat cum 1. in summa 65. in<br />

princip. D. de condict. indeb.<br />

Aaaaaa


9 I G<br />

Quinta Partida.<br />

Titulo XIV.<br />

demandar (8), e cobrar, lo que ouiesse paga- fender, diziendo, que se mouiera a fazer el<br />

do por esta razon.<br />

pleyto, o el quitamiento, por las escatimas que<br />

le paraua <strong>del</strong>ante el demandado, non deue<br />

LEY XXXIV.<br />

valer. Fueras ende, si el demandador pudiere<br />

prouar, que cl demandado le fizo engaîo , en<br />

Corno lo que orne quita a su contendor, por fázerle perder las cartas (3), o em bargarle los<br />

enojo de non seguir pleyto, non Io puede des- testigos con que pudiera prouar su demanda;<br />

pues demandar.<br />

e que por esta razon fizo el quitamiento de la<br />

debla, o de alguna partida <strong>del</strong>la : ca si lo prouasse,<br />

estonce bien podria demandar,<br />

aquella parte que ouiesse assi quita.<br />

Verdaderos pleytos mueuen los ornes a las<br />

vegadas vnos contra otros, e aquellos a quien<br />

fazen las demandas , amparanse escatimosamente<br />

<strong>del</strong>los, de manera que por el enojo que<br />

reciben <strong>del</strong> alongamiento <strong>del</strong> pleyto, e por<br />

miedo que ban los demandadores ele perder<br />

sus demandas, auienense con los demandados,<br />

e quitanles alguna partida <strong>del</strong> debdo que les<br />

demandauan, o fazen otras posturas de nue-<br />

no, que non son a su pro. E porende dezi-<br />

Ley 1,<br />

ele. 1, mos, que la auenencia, e cl pleyto que assi<br />

fuesse fecho, que deue ser guardado (i), tam-<br />

,vl,^,s.<br />

Tlecop. bien por la vna parte, como por la otra : e<br />

quanto quier (‘A) que montasse aquella parte,<br />

que quitasse el demandador, non la podria<br />

despues demandar : e maguer se quisiesse de-<br />

(8) Podría demandar. Et sic dolus, vet calumnia actoris<br />

litigantis, vitiat transactionem ipso jure, ut Inc, et in<br />

I. in .comma 65. D. de condict. indcb. Istam conclusionem<br />

limitat Jaso 5. modis in 1. sub prælextu, la 1. C. de transact.<br />

vide per cam.<br />

LEX XXXIF<br />

Quod actor per transactionem remittit, vel promittit<br />

reo, tenetur implere; nisi probet ideò fecisse, quia dolo adversarii<br />

fait impeditus probare. I-Ioc dicit. Ilabuit originem<br />

à 1. eleganter 23. §. si mils 3. D. de condict. indcb.<br />

(1) Guardado. Licèt ergò reas dolose litiget resistendo,<br />

tenet transactio, licet aliud sit in actore, ut supra 1. proxima:<br />

et sic approbatur hic opinio Azar. C. de condict. indeb.<br />

in summa, column. 3. versic. item et transactio, et Gloss.<br />

in 1. sub pralextu, la 1. C. de transaction. ibi Bart. et<br />

Doctor, et reprohatur opinio Rage. et Jacob. Butric. et Angel.<br />

in 1. in summa, D. de condict. indcb.<br />

(2) Quanto quier. Isla lex in hoc verbo volt, quòd transactio<br />

non re.scinditur ex remedio, 1. 2. C. de rescind. vendit.<br />

et I. 56. ht. 5. Part. 5. sive consideretur æstimatio secundìrm<br />

dubium eveutum Titis, sive non: et sic approbatur<br />

hic opinio Gloss. et Bald. in diet. 1. 2. et probatur iu 1. Lucites<br />

78. §, fin. D. ad Trebell. et picrique Doctor. ita tenuerunt,<br />

Prout late adducunt Alex. et Jaso in I. si quis cum<br />

aliter, D. de verb. obli . et Decius consil. 203. ut vera resolutio,<br />

column. 2. ubi et referont contrarian) opinionem<br />

Bart. in diet. 1. si quis corn aliter, et quamplurimos illam<br />

sequentes, ita quòd Decius ibi dicat, islam opinionem Bart.<br />

esse magic communem, et idem Decius consil. 216. incipit<br />

visa transact force, coneludit istunr articulum esse disputalineal.<br />

Terse ergò menti islam legem Partitarum, quæ tollit<br />

dictas opiniones: imò et vult ista lex, quòd, etiamsi sit<br />

enormissinra læsio in transactione, non rescindatur, dun<br />

licit, quæcumque, sea quautacumque sit pars, et sic nihil<br />

excipit, cap. solda: 6. ad fin. de major. et abed. et quæ tradit<br />

Jaso in 1. quodcurnque, in princip. D. de verb. oble .cujus<br />

contrarier) cousuluit Pe. Phil. Corneas consil. 66. 1.<br />

volum. et sequitur Decius in dictis consil. 203. et 216. In<br />

mutiere tarnen, vet rustico enormissirnè læso in transactione,<br />

forte procederet, quod dicti Doctores dicunt, propter<br />

carom simplicitatem, et dolurn re ipsa, qui committitur<br />

LEY XXXV.<br />

Corno lo que orne da en casamiento, o en obra<br />

de piedad, non lo puede despues demandar.<br />

Por parentesco, o por otro debdo, que al- Ley<br />

guno cuydasse auer, algun orne a albguna mu- lib, ro<br />

ger, si diesse de lo suyo en dote, o en arras Nooi .<br />

por ella, maguer sopiessc en verdad, despues Recap.<br />

que la ouiesse casada, que non auia razon de<br />

lo fazer, assi como cuydaua ; con todo esso,<br />

non podria demandar, nin cobrar, aquello que<br />

ouiesse dado por tal razon. E esto es, porque<br />

este donadio (I) es obra de piedad, e porende<br />

cum eis in tali transactione, vet si transigens erat minor; ad<br />

quod cadent, quod notat Bald. in 1. 2. column. 5. vers. 4.<br />

qua.'ro, C, de rescind. vend. et 1. cum de indebito, D. de<br />

probat. et 1. 6. tit. 14. 3. Part. Advente chain, quia issa lea<br />

loquitur quando transactio Iacta fait lite jam ruota, ita quòd<br />

transigens intellexit quale esset jus suuin, sed timers cavillationes<br />

adversarii venie ad transactionem: wide forte in lite<br />

non ita mota, et transigente non habeute scicntiam juris<br />

sui, procederet forte dicta communis opinio, saltern in<br />

læsionu enormissirna.<br />

(3) Fazerle perder Zas cartas. Vide gloss. secnndam in<br />

1. sub pratexlu, C. de transaction. quæ etiam singulariter<br />

dicit hoc procedere, etiam si celet instrumenta: nain videtur<br />

per dolum extorqucre transactionem ille, qui subtrallit<br />

adversario probationem, sive subtrahat testes, sive instrumenta;<br />

secundam Bald. et Doctor. ibi: confirmatur, quia<br />

si testes à ene producendi studios& se subtrahunt, ut non<br />

exanrineutur; propter quod ego succubui, tenentur ad in,<br />

tenesse, ut notat Bald. Angel. et Paul. de Caser. per text.<br />

ibi in 1. argentarios, §. 1. D. de edend. quanto magis in parte<br />

celante, aped quarn rernanet cornarodum, et interesse, tenebitur<br />

ad restitutioucnr? Et qui studios& tacet in alterius<br />

deceptiouem, perdit jus strum, autheut. ad hoc, et ibi Bald.<br />

C. de latin. libert. toll. et vide quæ dicit Ambrosias 3. libro<br />

officiorum cap. 10. et Gloss. in 1. rettissime, D. de liter.<br />

causa, et 1. 1. et ibi Gloss. D. de dolo: inest cairn transactioni<br />

isle dolus, ideò non purgatur per earn, Bald, in 1. sub<br />

prcvlextu, la 2. de transaction. in fine.<br />

LEX X XXY.<br />

Non potest reputi datum in dotem, vel arras pro consanguineo<br />

putativo, licet postea apparent, non fuisse consanguineum:<br />

idem de alimentis factis amore Dei; nisi alimentata<br />

sit mutier in domo alimeutantis nutrita, et nutrims<br />

velit cam in proprii filii matrimonio collocare, et<br />

iurn sol-<br />

ilia, vet paler nolit: quia tunic impediens uratrimon<br />

vit nutrienti alirnentorum expensas, et idem iu aliis similibus.<br />

Iloc licit.<br />

(1) Este donadio. Adde 1. cum is 32. §• pen. et ibi Bart.<br />

D. de candid. indcb. et Bald. Novel. in tractatu de dole,<br />

fol. 20. column. 4. et 1. 16. tit. 11. 3. Part. ubi vide quæ<br />

dixi.


De las<br />

non lo puede despues demandar. Otrosi dezimos<br />

, que las despensas que orne fizieste en<br />

criança de alguno , que criasse en su casa<br />

por Dios, que non las puede despues demandar<br />

(2). Fueras ende, si la criança fuesse fecha<br />

en muger, e quisiesse despues casar con<br />

ella , o alguno de sus fijos; e su padre de la<br />

criada, o ella misma lo contradixesse. Ca esconce,<br />

qualquier destos, que embargassen el<br />

casamiento, que se non fìzicssc, seria tenudo<br />

(3) de pecharle las despensas, que ouiesse<br />

fecho en su criança. E lo que diximos en esta<br />

ley, ha logar, non tan solamente en las cosas<br />

sobredichas, mas en todas las otras semejantes<br />

(4) <strong>del</strong>la.<br />

LEY XXXVI.<br />

Como si el que cuyda ser heredero de otro pagasse<br />

algunas debdas, las deue cobrar de los<br />

bienes <strong>del</strong> finado.<br />

Entrando (1) algun orne heredad de otro,<br />

que fuesse finado, cuydando a buena fe, que<br />

le auia establescido por heredero, o que aula<br />

de otra guisa derecho de heredarlo; e seyendo<br />

tenedor <strong>del</strong>la, pagasse algunas debdas, de las<br />

que deuia el seiíor de la heredad, en nome<br />

<strong>del</strong> finado (2), e non en el suyo; si acaesciesciesse<br />

, que el ouiesse a tornar la heredad, viniendo<br />

otro heredero que la demandasse, que<br />

fallassen en verdad, que auia mayor derecho<br />

de heredarlo, que el; deuese entregar (3) de<br />

(2) Demandar. Adds §. fin. Instil. de oblia. quiz ez quasi<br />

contract. nasc. et 1. 1. C. de negot. Best.<br />

(3) Seria tentedo. Adde I. patrem 16. C. de nupt. et 1.<br />

fin. tit. '20. 4. Partita. Et. adverte, quia dicta 1. patrem loquitur,<br />

quando pater exposuerat islam rnulierem ejus filiam,<br />

et ista les Partitarum non facit in hoc fundarnenturn, sed<br />

solùm in co, quòd nutritor earn alucrit causa pietatis: et<br />

adverte, quia prout est hic liltera, 0 alguno de sus fijos,<br />

addit ista les ad diet. I. patrem, ut procedat etiam si ipse<br />

nutritor velit cum ea coatrahere matrimonium, et ipsa, vet<br />

ejus pater recusset; quod procederet, quando talis nutritor<br />

esset paris ætatis, vel patini ultra cum ills.<br />

(4) Semejantes. Scilicet, quando esset causa pietatis, ut<br />

in dict. §. fin.<br />

L EX XXXVI.<br />

Ilæreditatis honer frdei possessor, hæreditate evicta, retinet<br />

de bonis hieredis debita hærcditaria, quiz de silo jam<br />

solvit nomine defuncti; non Lamen repolit à recipiente: sed si<br />

nomine sun, crederns se debere, solvat, repetit à creditore;<br />

et si ab co recuperare acquit, repetit ab evincente hæreditatem:<br />

quia qui ',abet comrnoda hæreditatis, æquurn est,<br />

quòd teneatur ad onera. LIoe dici[.<br />

(1) Entrando. Ortum habet à I. si peon?, causa 19. §.<br />

1. et ibi Gloss. D. de conflict. indeb. et à I. si ù pat re 5. C.<br />

cod. et à notatis per Azon. C. ea in summa, column. 4.<br />

versic. item impedit liane actionera.<br />

(2) Finado. Iloc præsuinitur in dubio, sera-Indian Bart.<br />

in diet. 1. si pa?,, §. 1. et idem tenant ibi Allier. Angel.<br />

et alii; licet. Jaso tenet ibi contrarian', inn!) quòd in dubio<br />

videatur solvere suo nomine, et sic posset repetere: sed opimo<br />

communis est melior , et. probatur ex dictis Awn. uhi<br />

supra cùm dicit, hoc adjecto, quia credehat se obligatum;<br />

Torn. II,<br />

paflas, &e.<br />

• 917<br />

la heredad , ante que la desampare, de los debdos<br />

que mostrare que pago ele lo suyo verdaderamente<br />

en nome <strong>del</strong> finado: e non a demanda<br />

ninguna contra aquellos a quien los<br />

pago. E si acaesciere, que la aya a desamparar<br />

ante que gelos paguen, pu .e<strong>del</strong>os demandar, e<br />

cobrar <strong>del</strong> otro (4), que hereda el heredamiento.<br />

Mas si por auenlura non pagasse las deb•<br />

das en nome <strong>del</strong> finado, mas <strong>del</strong> suyo, cuydando<br />

(5) que el deue la debda, esconce pue<strong>del</strong>as<br />

demandar si quisiere, a aquellos a quien<br />

las pago. E si <strong>del</strong>los non las pudiesse cobrar,<br />

deuegelas pagar aquel a quien passo el heredamlento.<br />

Ca guisado es, e derecho, que aquel<br />

aya la carga de pagar las debdas, que ha el<br />

bien, e el prouecho de la herencia.<br />

LEY XXXVII.<br />

Si alguno pagasse a otro debda que non de-.<br />

uiesse, la puede cobrar con sus frutos.<br />

Si la cosa que pagasse alguno, corno non<br />

deuia , fuesse de tal natura , que diesse fruto<br />

de si , deuel ser tornada , con los frutos (1)<br />

que lleno <strong>del</strong>la aquel a quien la pago. Otrosi<br />

dezimos, que si aquel a quien fizieron la paga<br />

, vendiesse aquella cosa, o la perdiesse, si<br />

quando gela pagaron , e aun despues, ouo buena<br />

fe en recebirla, cuydando que la deuia atter;<br />

si la vendio, deue tornar el precio que recibio<br />

<strong>del</strong>la, al que gela pago; mas si la perdies-<br />

quod et voluit isla lex, slim inferiirs dicit, cuidando quel<br />

dcue la debda: vel die, ut dica,, infra in gloss. super illo<br />

verbo.<br />

(3) Entregar. Adde I. de hæredilate 5. C. ele petit.<br />

',erred.<br />

(4) Del otro. Actions negotiorum gestorum 1. qua" ntíliter<br />

45. D. de negot. gest. Salicet. in diet. 1. si peen(, §.<br />

gzuzmrls, D. de candid. indeb.<br />

(5) Cuydando. IIoc dicit propter notata per Gloss. in<br />

1. si quid possessor, in princip. in verbo suo nomine, D. de<br />

petit. hared. Ham si solvit ante motani controversiam super<br />

hærcdi tate, line, quia credehat se hæredern, videtur<br />

solvere norcine suo, credcris se obligatum; si verò erat siti<br />

mota controversia, tune videtur solvisse nomine ha-reditario:<br />

et ita edam declarat Paul. de Cast, in diet. 1. si peemrr,<br />

Ç. 1. D. de condict. indeb. et tradit etiarn Decius tonsil. 341•<br />

1. et 2. colum.<br />

LE X Ì XXVII.<br />

Indebitè solutum restituitur cum fructibus per recipientem<br />

percept.is: et si rccipiens habit semper bouann<br />

non tenetur de perdi ti one, vet interitu rei casu coitingentis;<br />

et si cani vendidit, non tenetur, nisi de pre g io nord<br />

recepit: sed si quando recepit, vel post, habuit mala,, fidem,<br />

tenetur ad veram a-stirnationem rei perdita-, aut vendila-.<br />

Hoc dicit.<br />

(1) Con los frutos. Intellige, etiamsi shit coisumpti,<br />

dummodó ex eis locupletino fact us sit: nam licit aliàs ratinnc<br />

culturn, et cura-, boob fi<strong>del</strong> possessor facial fructus<br />

suos, ut in §. si quis it naz domino 35. Instil. de re/nun<br />

rli3r;c. I. 4. §. post li/enz, D. fin. regund. 1. 39. tit. 28. 3.<br />

Part. la men isle) casu tenebitar, etiamsi sint consu mpli,<br />

dummodò sit fastos locupletior: ila declarat Angel..iii 1,<br />

Aaaaaa


918<br />

Quinta Partida. Titulo XIV.<br />

se por muerte, o por ocasion, non seria te- brasse, cuydando que amas las deuia, bien<br />

nudo (2) de la pechar. E si quando la recibio puede demandar que le torne la vna <strong>del</strong>las (1),<br />

en paga, o despees, ouo mala fe (3) en rece- qual mas quisiere, si amas fueren binas. si<br />

birla, seyendo sabidor que la non deuia auer; por auentura alguna <strong>del</strong>las fuesse muerta, non<br />

estorce, quier la perdiesse, o la vendiesse , te- le podria demandar que diesse la otra que<br />

nudo es de pechar por ella, el derecho precio finco biva 0).<br />

que pudiera valer, a bien vista <strong>del</strong> Judgador. LEY X L.<br />

LEY XXXVIII.<br />

Si aquel que rescibio sieruo en paga, lo ¿eue<br />

aforrar, o non.<br />

En paga dando algund o rne sieruo a otro,<br />

que non fuesse tenudo de lc dar, si aquel que<br />

assi rescibiesse , lo aforrasse despues, valdria<br />

el aforramiento. Pero si quando lo rescibio,<br />

o despues, fasta la sazon que lo aforro, ouo<br />

mala fe en reccbirlo, sabiendo que lo non deuia<br />

auer, tenudo es de pechar la estimacion<br />

<strong>del</strong> sicruo a su seîior. E si ouiesse buena fe<br />

quando gelo dieren en paga, cuydando que lo<br />

deuia aucr; estorce non seria tenudo de pechar<br />

la estimacion, pues que lo aforro con entencion<br />

que era suyo. Empero, todo aquel derecho<br />

que el ha en el aforrado por razon <strong>del</strong><br />

aforramiento, deuelo otorgar al otro que gelo<br />

dio en paga.<br />

Si aquel que<br />

gare ambas<br />

LEY XXXIX.<br />

deue de dos cosas la vna, las paa<br />

dos , (pal <strong>del</strong>tas puede cobrar,<br />

o no.<br />

Departidamente prometiendo vn o rne a otro,<br />

ile darle de dos cosas la vna, diziendo en esta<br />

manera: Prometo de vos dar vn cauallo, o<br />

vn mulo; o seilalando otras cosas qualesquier<br />

en esta manera ; si acaesciesse despues desso,<br />

que pagasse por yerro aquellas cosas que nom-<br />

idem est, et in 1. indebiti, in princip. D. de condict. indeb.<br />

(2) Non seria tenudo, Vide Gloss, in 1. quod indebitum,<br />

D. de condict. mdeb.<br />

(3) Ouo mala fe. Afide 1, in summa G. §• si servum 8.<br />

D. de condict. indeb.<br />

LEX XXXVIII<br />

Si recipiens servum indebitè, et credens swum, manu=<br />

mittat, non tenetur, nisi ad cedendum solventi jura patronatus<br />

; sed si tempore solutionis, vet post, habuit malarn<br />

fidern, tenetur ad æstimationem; valet tarnen manumissio.<br />

Iìoc dicit. I-Iabuit ortum a 1. in summa 65. §. si servum 3,<br />

D. dc cond. indeb.<br />

LEX XXXIX.<br />

Debitor alternativus utrumque per errorem solvens, repetit<br />

unum, quod malit, si utrumque solutorurn vivit; sed<br />

si unum est mortuum, non pofest quod supervivit repetere.<br />

Hoc dicit. IIabuit ortum a 1. cum is qui 32. D. de condict.<br />

indeb.<br />

Como aquel que faze algunas obras a otro,<br />

cuydando de ser tenudo de las jaser, e non<br />

lo f iJesse , puede demandar el precio <strong>del</strong>las.<br />

Cuydan a las vegadas algunos ornes, ser<br />

tenudos de fazer algunas obras, c non lo son.<br />

E porende dezimos, que si algun menestral<br />

liziesse alguna obra a otro, cuydando que gela<br />

deue fazer, assi como casa, o nane, o otra<br />

cosa semejante que fuesse deste menester, o de<br />

otro qualquier, e despues que la ouiesse fecho,<br />

fallare en verdad que non era tenudo de la<br />

fazer, deucle dar por ella, a aquel que la fizo,<br />

tanto precio, quanto le pudiera costar (1) el<br />

fazer de aquella cosa, si otro menestral tan<br />

bueno como aquel, gela ouiesse fecho.<br />

LEY XLI.<br />

Como, si vn orne quitasse a otro el pleyto que<br />

le ouiesse lecho , por otra cosa que le ouiesse<br />

de dar, o de Jàzer , e si non gela diesse, o<br />

compliesse, qual Bellas puede demandar.<br />

Quitando vn o rne a otro el pleyto que Ley =,<br />

ouiesse puesto con el, por razon de alguna co- ¡ ^; Ìo<br />

sa que le ouiesse de dar, o de fazer en tal Novis.<br />

manera, que por el quitamiento se obligasse nrco p.<br />

el otro de nueuo, a darle, o a fazerle alguna<br />

cosa; si este a quien quito el primer pleyto,<br />

non le cumple aquello que prometio en el segundo,<br />

en su escogencia (1) es <strong>del</strong> otro, de<br />

fazerle cumplir lo que prometio a postremas,<br />

(1) La vna dcllas. Adde 1. penult. C. de condict. indeb.<br />

(2) Biva. !tilde L si is cui 19. D. de legat. 2. et 1. cum<br />

is 32, in princ. D. de cond. indeb.<br />

LEX XL.<br />

Si credens teneri aliquod opus facere, illud fccerit, et<br />

postea seit non teneri, repetit ab co, cui opus fecit, quantum<br />

eidem constitisset, si alius æque peritos in arte illa id<br />

opus fecisset. IIoc dicit.<br />

(1) Quanto le pudiera costar. Et sic, non quanti artifex<br />

alias esset locaturus, ut in 1. si non sorteen 26. §. liber-<br />

tus 12, et ibi Glos. D. de cond. indeb.<br />

LEX XLI.<br />

Si debitorem meum, ut quid mihi faciat, a debito liberavi,<br />

et promisit facere, et recuset; possum eligere, an petam<br />

pri mum debitum, vet compellam cum lacere, quod pro.<br />

misit. IIoc dici t.<br />

(1) En su escogencia. Adde 1. si quis accepto tulent 4.


De las pagas, &e.<br />

o de demandar quel cumpla el primer pleyto,<br />

en la manera que era tenudo de lo cumplir<br />

ante que gelo quitarse. E non se puede escusar<br />

el otro, que lo non cumpla assi, por decir<br />

que <strong>del</strong> primer pleyto (2) ya fuera quito:<br />

pues que el fizo contra aquello (3) que deuiera<br />

dar, o fazer por el segundo pleyto, por razon<br />

<strong>del</strong> quitamiento.<br />

LEY XLII.<br />

Quales mandas, despues que fuessen pagadas,<br />

se pueden reuocar.<br />

Ley '- ., Por testamentario (1) seyendo establecido<br />

ill. 19,<br />

lib. to al uno en testamento de otri, para pagar las<br />

g<br />

Recap. mandas ma<br />

que fuessen escritas en el; si las pa_<br />

gasse, aquellas que fallasse y escritas, e acaesciesse<br />

despues, que el testamento fuesse reuocado<br />

por alguna razon derecha, assi como si<br />

fuesse falso (2) ; o porque aquel que lo fizo,<br />

non pudiera con derecho fazer testamento, nin<br />

mandas; o que era quebrantado por otro testamento,<br />

que fizo despues; dczimos, que aquel<br />

que ouiesse derecho de heredar los bienes ciel<br />

fazedor <strong>del</strong> testamento, bien puede demandar<br />

las mandas, a aquellos a quien fueran pagadas,<br />

e son tenudos de gelas tornar.<br />

et ibi Gloss. et Bart. in 1. si maker 10. D. de conditi.. ob<br />

cans. et 1. ob cam 9. D. de prover. verbis.<br />

(2) <strong>El</strong> primer peep.°. Limita, nisi prima actio, gum fuit<br />

extincta, esset talis naturæ, quæ non posit pacto, sea consensu<br />

partium suscitati, ut querela inofficiosi, vel astio injuriarum,<br />

secandùm Bart. in diet. 1. si quis accepto tulerit,<br />

ubi et vide.<br />

(3) Pues que el fizo contra aquello. A<strong>del</strong>e 1. pen. tit. 11.<br />

3. Part. et quæ ibi dixi, et quod notat Bald. in 1. debitori,<br />

column. 2. et in 1. parlo successorum, et in 1. petcns, 10.<br />

et 11. column. C. de partis, et 1. ut responsum 15. et ibi<br />

Bald. et 1. si major annis 36. ubi et Bald. C. de transact.<br />

et 1. si cum patino 6. C. comm. utriusque juds. et 1. si rnstitula<br />

27. in princ. D. de inoffic. tcstum. et vide quod notat<br />

Bald. C. de conlralr. empi.. in rubric. column, 5. vers,<br />

20. quæro. Afide Dcciuto cons. 265. column. pen. et consil.<br />

330. et Alex. consil. 32. column. fin. 2. volant.<br />

LEX XLII.<br />

Qund solutum est per executorein testamenti legatariis,<br />

repetit qui successit defuncto, si apparcat postea testamenturn,<br />

et legata non valere. Iloe dicit. IIabuit originem à 1.<br />

2. §. si quid, 1). dc cond. indeb.<br />

(1) Por testamentario. Ista lex esset melürs situata ante<br />

pr:ecedentern , et ilia post. istam.<br />

(2) Pirlso. Afide 1. 2. §. si quid 1, coat tribus legibus<br />

sequcutibus, D. dc condict. imleb.<br />

LEX XLIII.<br />

Becipiens pecuniam, ut aliquid faciat, tenetur ad faciendurn;<br />

guod si non fecerit, restituit receptum cum damais,<br />

et interesse. floe licit.<br />

(1) Que es tcnudo. Aride L naturalr:s 5. §. at rum do<br />

2. D. de prescript. verbis, et 1. (ledi 3. §. idem Gril 1. D. de<br />

conflict. ob causant, et 1. si liber 9. C, cod,<br />

LEY XLIII.<br />

919<br />

Como el que recibio alguna cosa por fazer otra,<br />

la dette tornar, si non faze lo que prometio.<br />

Dan a las vegadas los ornes vnos a otros L P,r f,<br />

algunas cosas por razon de pagas, sobre tal lb: ;ö<br />

pleyto, que les fagan, por aquello que rece- lecop.<br />

ben <strong>del</strong>los, alguna cosa. E esto seria como si<br />

vn orne diesle a otro marauedis, o otra cosa<br />

qualquier, porque le aforrasse algund sieruo<br />

suyo, que ouiesse en su poder. E porende deziriios,<br />

que pues que la paga ha recebida sobre<br />

tal pleyto, que es tenudo (1) en todas<br />

guisas de fazer lo que prometio, o de tornar<br />

(2) al otro lo que <strong>del</strong> recibio, e los daîios,<br />

e los menoscabos quel vinieron, porque le non<br />

cumplio aquello que prometio. E lo que lui-<br />

mos en este caso, ha logar en todos los<br />

en que los ornes reciben alguna cosa en<br />

por otra que prometen de fazer.<br />

LEY XLIV.<br />

otros,<br />

paga,<br />

Como los que reciben dineros por yr en mensagerias<br />

, si non fueren, los denen tornar.<br />

Embian a las vegadas los seüores , o los<br />

(2) 0 de tornar. Beget potest repetere datum, et wire<br />

ad interesse propter non implement urn , ut bit vides, et probatur<br />

etiam in 1. si libi deccm D. de pro-script. verbis;<br />

licet in contraritim facial. 1. naluralis 5. §. at cum do 2. in<br />

alternativa, quant posit ibi: Conditi ei potest, ye/prrescriplis<br />

verbis agi: et ibi hoc tenait Paul. de Castro q uid altero<br />

tantrim debet esse con ten tu t, eujus con trariuin hie decielitur:<br />

et vide Bartol. in dici. 1. naturalis, g. fin. D. de pratscript.<br />

verbis. l.ex tauten fin:ills tit. 6. supra cad. Part. expresse<br />

disponit idem, quod notabat Paul. de Cast. in diet. §•<br />

al cum do, ibi cura licit (En sic escogencia es <strong>del</strong> otro de<br />

demandarle la cosa que Ie dio por esca razor!, o quel peche<br />

los dairos, e los menoscabos que porende rescibio). Potest<br />

(Lei, gnòrl uhi nulluru aliud interesse est, quàm quod<br />

reddantus' data; tune competit condictio ob causam, ad repetendum<br />

data. Si venir chant ultra id, quod redit, prælendat<br />

aliad interesse; tune astio corupetet ad utrumque, ut<br />

bic, et in dirt. 1. si tibi (keen'. \'cl potest dici, quòd in electione<br />

actoris sit, quid de istis duobus eligat, ut in diet. 1.<br />

6. et etiani dixit Paul, de Castr. ubi supra; si tauten elegerit<br />

viam agendi ad interesse, tune in hoc interesse ebani venict,<br />

ut sibi redd;rt or, gum" ob istam causam dedit; et ila procedat,<br />

quod bit dicitur. Set videtur, quid isla solatio stare not<br />

possit: slam actio prxscriptis verbis, gnat in contractibus<br />

innominatis datar ad interesse propter dcfccturn implementi,<br />

non datar ad repetenduru id quod fuit daturn, ut aliquid<br />

fìeret, ut in dirt. 1. rude tails, in princ. verse!. rn qua or-<br />

//oar, et. ibi notat Paul. de Casti. eel die, quid bar lex dirigat<br />

verba ad rcurn, iunuens esse obligati./ rn ad redden duri<br />

data, et ad interesse, ad un urn scilicet, ex istis, quod elegerit<br />

actor; I. verb finalis tit. 6. supra allegata, dirigat verba<br />

ad actorem: et sic ista leges non suet contrariæ.<br />

LEX XLIV.<br />

Si do tibi pro expensis, ut alicubi varias, et ire nobs,<br />

restitues quod recepisti , sive sit expensa pecunia , cive non;


,.<br />

Quinta Partida. Titulo XIV.<br />

otros ornes, algunos (1) en su mandaderia,<br />

e danles dineros ciertos para despensas ; e<br />

acaesce , que despues que sort aparejados para<br />

yr, e que han recebido los dineros para las<br />

despensas, embargasse la yda; o por se arrepentir<br />

( 2) aquellos que los embian; o por adolescer<br />

los que deuen yr ; o por gelo embargar<br />

fuerte tiempo que fiziesse, assi corno auenidas<br />

de rios, o de otros embargos semejan tes. E porende<br />

dezimos , que si se embarga la yda por<br />

alguna deatas cosas sobredichas, e los dineros<br />

que aula recebidos el mcnsagero non son despendidos<br />

, que los deue tornar al que le embiaua.<br />

E si por auentura fuessen todos despendidos,<br />

eu aparejamiento de las cosas que<br />

miento ; e si despues desso el otro non quiliesse<br />

cumplir el pleyto que ouiesse puesto con<br />

el , deuenlo apremiar, de manera que pague<br />

la estimacion <strong>del</strong> sieruo (1), e los daños, e<br />

los menoscabos, que el otro recebio , porque<br />

non le dio aquello que le auia a dar. E tarnbien<br />

sobre. la estimacion <strong>del</strong> sieruo, como sobre<br />

los daños, e los menoscabos, deue ser<br />

crcydo por su jura el que aforro el sieruo, estimandolo<br />

primeramente el Judgador <strong>del</strong> lo -<br />

gar. E lo que diximos en esta ley en razon<br />

<strong>del</strong> sieruo, ha logar en todos los otros pleytos<br />

que los ornes fazen entre si , en que ha el vno<br />

a fazer alguna cosa, e el otro a dar, o a pagar<br />

otra.<br />

eran menester para la ÿda, non deue tornar<br />

ninguna cosa (3). E si non fuessen todos des-<br />

LEY XLVI.<br />

pendidos, deuele tornar aquellos quel fincas- Corno aquel que paga o da algo a otri , por<br />

sen. Mas si se arrepentiesse aquel que deuies- alguna cosa, que le Daga, lo puede demandar,<br />

se yr en la mandaderia , despues que ouiesse<br />

recebido los dineros para despensa, deuelos<br />

o non, si non fiziesse lo que prometio.<br />

tornar (4) todos, quier los aya despendidos,<br />

quier non.<br />

LEY XLV.<br />

Dando vn orne a otro marauedis, o dine- Ley il<br />

ros , o otra cosa, diziendo señaladamente, que íttb. ió<br />

gelos daua por alguna cosa que le fiziesse N°°'S•<br />

como si gelos diesse, porque fuesse su Aboga-<br />

Como el que aforra algund sieruo por algo<br />

quel prometio , le dette ser pagado.<br />

necop.<br />

do (1) , o que fuesse con el a algund logar,<br />

Ler<br />

Lit. t , Si alguno, que ouicsse sieruo, lo aforraslib.<br />

10 seor marauedis, o por otra cosa cierta que<br />

Novis. p<br />

Recop. otro le prometiesse de dar, valdria el aforra-<br />

o por otra cosa semejante destas ; si quando<br />

gelos dio, dixo señaladamente (2) la razon<br />

por que gelos daua, e el otro non cumpliesse,<br />

o non fiziesse aquello por que los recibio, bien<br />

le podria demandar (3) lo quel ouiesse dado,<br />

sed si ire aliter impediris , vel mei poenitentia, non restitues,<br />

quateuds sit jam consumpta. IIoc dicit.<br />

(1) Ornes, algunos. Iutellige, quòd non sint soliti operas<br />

suas locare ; quia si essent soliti, non esset contractus<br />

innomivatus, sed nominatus localionis, et non esset locus<br />

prnitentiæ, etiam re omninò integra, ut in 1. qui operas<br />

38. in princ. et §. 1. D. locati, et tenet Gloss. in I. si peeuniam<br />

, in priucip. in verbo repetetur, D. de condtct. ob<br />

ca us.<br />

(2) Por se arrepentir. Habet ergs ]Deum pcenitentia in<br />

contractibus innominatis , ut bic, et in 1. si pccuniam 5.<br />

in princ. ubi vide per Gloss. et Doctor. ubi Jaso ponit 13.<br />

limitatioues, D. de condcct. ob celas. et per Bald. in 1. ex<br />

p7acr'to , col. 5. C. de rerum permut. et quad notat in 1.<br />

mandatum , col. 3. C. mandati, ubi quid in pia causa.<br />

(3) Ninguna cosa. De pecunia data intellige: na na res<br />

emptas ex pecunia, quæ estent, petere potest qui dedit pecuniam<br />

, ut notat Gloss. in dict. 1. si pecuniam, in princ.<br />

in verbo fccisti, et ibi Bart. ad finem, et Paul. de Castr.<br />

col. 3.<br />

(4) Deuelos tornar. Hoc, si actor eliget, agere condictioue<br />

ob causam, ad repetendum quod dedil ; na in et posset<br />

agere præscriptis verbis ad interesse propter non implementurn,<br />

ut in 1. naturalis, 5. per totani legern, D. de prcescript.<br />

verbis, et dixi supra 1. proxima.<br />

LEX XLV.<br />

Si milli aliquid promisisti , ut servum manumitterem,<br />

et manumisi., tenet manumissio: sed si tu promissum solvere<br />

nobs, tencris mili ad servi æstimationem , et interesse;<br />

super Tribus (judice prætaxante) stabitur meo juramento.<br />

Hoc dicit.<br />

(1) La estimacion <strong>del</strong> sieruo. Adde 1. fin, tit. G. eadem<br />

Part. et 1. naturalis, §. quod si faciam 3. et §. fin. D. de<br />

prcescript. verbis, et 1. cum proponas 4. C. de dolo : et loquitur<br />

isla lex Partitarum, et etiam diet. 1. fin. clariùs, quàm<br />

lepes juris commuais, scilicèt quòd ubi non potest dari condictio<br />

ob causam , quia factum non est repetibile, quòd tnnc<br />

detur actio de dolo, non solùm ad valorem servi manumissi,<br />

sed etiam ad aliud interesse, quod prætendat, quia non<br />

implevisti : Iene menti, et vide Bart. in 1. fin. §. fin. D. de<br />

prcescript. verbis.<br />

LEX XLVI.<br />

Quod alicui detur, ut cerium quid faciat; si tempore<br />

dationis causam expressit, tenetur recipieus restitucre, si<br />

causam non irnpleat: sed si causa non fuit expressa, sed in<br />

dantis mente retenta, non restituetur; quia videtur simpliciter<br />

datum. IIoc dicit.<br />

(1) Su Abogado. Quid si Episcopus, vel alius dominus<br />

scbolari redeunti ab studio , quem credebat peritum , cùm<br />

esset irnperitus, dedit præbenclam, vel feudum, qui postes<br />

nescivit <strong>del</strong>'endere causam Episcopi , vel domini ? an possit<br />

ab co revocare? Istam quæstionem ponis Joan. And. in addit.<br />

ad Specul. lit. de preebend. in rubrica, et concludit,<br />

quòd non posset revocare, ex quo causa quæ eum movit,<br />

vel fuit mente concepta , non fuit expressa in collatione<br />

præbendæ , vel feudi , et quia à principio id examinare debuit:<br />

Ecclesia tamen posset juvari beneficio restitutionis:<br />

vide latiùs de isla quæstione per Bart. et Alex. in 1. cuna<br />

quid, D. si cert. pet. et per Nicol. de Neapol. in I. Nesennius,<br />

D. de excus. tutor.<br />

(2) Seáaladamente. Expressis scilicét verbis: idem clic<br />

si ex præfationibus, vel alüs conjecturis id tacite appareat<br />

actum , secundùm Bart. et Alex. in diet. 1. cum quid , 1).<br />

si cera. petat.<br />

(3) Podría demandar. Adde 1. 1, et fere per totum, D.<br />

de condict. ob taus. et C. eod. 1. dictam legem 8.


e seria tcnudo el otro de gelo tornar.. Mas si<br />

guando gelo diesse, lo fiziesse con entencion<br />

(4), porque le fiziesse alguna cosa; cuydando<br />

en su voluntad , que por aquello que<br />

le daga , que yria con el en algund camino,<br />

o que le farla otra cosa alguna, o que seria<br />

mas su amigo (5), non diziendo señaladamente<br />

la razon por que gelos daca ; maguer cl<br />

otro non le fi.ziessse aquello que el cuydo en<br />

su coraçon d ue le farla, non le puede dernanclar<br />

lo que le dio, ni es tenudo el otro ele gelo<br />

tornar. Ca, pues non seîialo, nin dixo razon<br />

ninguna , por que gelo daua, entiendese, que<br />

lo fizo con enterlcion de dargelo francamente.<br />

E porende non le puede demandar despues;<br />

maguer diga , que por esto se mouio a darle, o<br />

a prometerle aquella cosa , porque cuydaua<br />

que le farla algund seruicio, o que le darla<br />

otra cosa porende.<br />

LEY XLVII.<br />

Como aquel que recibe en paga cosa torpemente,<br />

la deue tornar.<br />

Pagas, e pleytos fazen los ornes a las vegadas<br />

unos con otros, sobre razones, o cosas que<br />

son torpes, e desaguisadas, e contra derecho:<br />

e porque esta torpedad aviene a las vegadas, de<br />

parte ele aquel que da la cosa solamente; e a<br />

las vegadas, de aquel que la recibe; e a las<br />

vegadas tambien ciel vio como <strong>del</strong> otro (1);<br />

queremos mostrar, que departimiento ha entre<br />

ellos. E dezimos , que la torpedad auiene<br />

tan solamente de parte de aquel que recibe la<br />

paga , o la promission, quando le promete de<br />

(4) Con entencion. Quæ in mente retenti nihil operator,<br />

ut hic, et in 1. si repelendi '. C. de condict. ob taus.<br />

et in 1. dedi 3. §. quis (/1/a5/ 6. in. fin. D. cod, et ex hoc iufert<br />

Bald. in 1. clos ti paire profecla, C. so/ut. malrim, an<br />

pater retinitis dotera uxoris ea mortua videatur adire lr:creditatem<br />

nomine filiorum? Et concludit , quòd non ; allegat<br />

etiam 1. si pr(rfert'/us, 1). de ¿onor. posses. con/ru /a¿ul.<br />

et quia nihil agore est non ens, et idei non includit aditionem<br />

hæreditatis. Et nota , quòd ici quod contcmplatione alicujus<br />

persoux fieri prxsumitur, periude habetur, ac si talis<br />

persona noniinatiru exprimeretur , Bald. per text. ibi in<br />

^. lin. si de feud, face% conlroi'. inter domin. et agnat. et<br />

facit 1. serto legalo 69. §. si les/ator 2. I). de legal. 1. 1.<br />

fideicommissa 1l. §. in!erdum 22. D. de legal. 3. et quod<br />

notat Bart. in 1. 2. 5. fin. D. ad Ter/ul. et in 1. 2. §. si duo,<br />

D. de collat. ¿onor. Et quod hic habetur de inten t.iorle ire<br />

mente retenta, quòd nihil operetur, limita quantum ad<br />

commodum ipsiris, qui in mente reti nui t; narri quoad suum<br />

iucommudum aliquid posset operari, • rit notat Bart. in 1. si<br />

ego, la 1. in 2. oppor. D. si cert. pelai.<br />

(5) Que seria mas su amigo. Concordat diet. 1. dedi 3.<br />

^. si guis quasi 6. D. de condict. ob caos. et sic donaturn<br />

ob augmelrturn amicitix noli potest revocaci, etsi causa cesset<br />

: vide per Jason. in diet. §. si quis quasi:<br />

L E'X XLVIT.<br />

Si quid. solvitnr, Vet promittitur ob turpem causant; si<br />

De las pagas, &c.<br />

.92I'<br />

pagar • alguna cosa , porque non furie (e), o<br />

non mate orne, o non fa lta sacri]ejo, o adulterio,<br />

o otra cosa semejante Restas, de aquellas<br />

que segund natura, e segund derecho, todo<br />

orne es tenudo de guardarse de las fazer; que<br />

deue tornar en todas guisas, agli llo que recibio<br />

por aquella razon. E si non gelo ouiessen<br />

pagado, denen quitar la promission que<br />

ouiessen fecho para pagargelo. Ca mucho es<br />

cosa desaguisada, de recebir orne ningun precio<br />

, por non fazer aquello que el por si mismo<br />

es tenudo naturalmente, de guardarse de<br />

lo faxer. Otrosi decimos, que auiendo algund<br />

orne dado a otro sus cosas en guarda , o en<br />

prestamo, o a loquero; si aquel que las recebio<br />

assi <strong>del</strong>, non gelas quisiesse tornar, a menos<br />

quel pechasse alguna cosa; si por tal razon<br />

le diesse algo luego el otro, o gelo prometiesse,<br />

tenudo es de gelo tornar, o de quitarle<br />

la promission quel ouiesse fecha porende:<br />

porque es grand torpedad , de recebir<br />

orne precio, por aquello que segun derecho<br />

era tenudo de fazer. Esso mismo dezimos que<br />

seria , si alguno f'urtasse a otro su fijo (3) , o<br />

su sieruo, o otra cosa qualquier, e non gela<br />

quisiesse tornar, a menos de pecharle algo. Ca<br />

aquello que <strong>del</strong> recibio sobre tal razon , tenudo<br />

seria de gelo tornar, maguer non quisiesse.<br />

LEY XLVIII.<br />

Como el que da algo por sali,' de catluo , Io<br />

puede despues demandar, o non.<br />

Ley r ,<br />

tir.<br />

Cativado, o preso seyendo algund orne en<br />

Novés<br />

poder de enemigos, o de ladrones; si acacs- Rep. cu.<br />

turpitudo est cx parte recipientis tantirm , ut quia do , vet<br />

promitto tibi, ne adulterium, vel homicidium, vet similia,<br />

quæ facere non lira, ferias ; vet ut rem, quam spud te<br />

deposui, restituas, cum restituere nolis; ant quod mild cnrripuisti,<br />

restituas; etiaursi adimpteas, teueris mini sotutum<br />

restituere, vet à promissinne fitta liberare. Ifoe dicit.<br />

(1) Como <strong>del</strong> oleo. Quid si iuterveuiat turpitudo tanthin<br />

ex parte promittcutis? Vide Paul, de Cast. in 1. si ob<br />

lurpem, I). de mallet. ob far». cous. et in I. 4. versic. sed<br />

quad dalur, D. cod. et 1. ea gued. , C. de clonal. ante nap/.<br />

Bald, et Doctor. in 1. 1. C. de condict. ob tarp. taus. Et quid si<br />

turpitudo sit tantirm cx parte dantis ? Vide I. 50. infra cod.<br />

et quando ex parte utrinsque, vile I. 51. et 52. cum sequcnt.<br />

(2) Ikon fur/c. Omnia irta exempla respiciunt causam<br />

de futuro : quid erg() , si claret ob causam turpcm præteritam,<br />

ut quia commisit furtum? Gloss. in rubrica D. c! C.<br />

de conflict. o¿ /au». caul, volt , quòd possit repetere, et ita<br />

tenet Bart. in 1. si p/agü, 1). de verb. ob/i7. quod inlellige,<br />

quando in dizione exprimitur causa turpis; nain si noel exprimatur,<br />

videtur esse donatio r vide per Jason. in rubric.<br />

D. de condii!. ob tarp, catis. '<br />

(3)- Su fijo. Adde I. si flagilii 123. D. de verb, oblig,<br />

LEX XLVIII.<br />

Quod tibi dedi, vel promisi, ut à captivitate inimicorum,<br />

vel latrouum rue liberares, non repetam, si prourissum im-


y 7,<br />

tirar.,,<br />

9 2 Quinta Partida. Titulo MV.<br />

cicssc, que viniesse otro alguno a el quel dixcsse,<br />

que le liesse alguna cosa, e que le sacaria<br />

de aquella prision ; el pleyto que assi fi-<br />

ZiesSe, tonudo seria de lo guardar (1), cumpliendo<br />

el otro lo que prometiera. E si le pagasse<br />

aquello que le prometio, non gelo puede<br />

despucs demandar. Fueras ende, si el que<br />

recibiesse el precio, fuesse compailero M de<br />

los otros quel prisicron, e se acertasse en prenderle<br />

; o fuesse ayudador, o consejador, que<br />

lo prisiessen. Ca estonce bien podria demandar,<br />

e cobrar lo que ouiesse dado en tal radon<br />

como esta. E lo que diximos en esta ley<br />

de la prision , o <strong>del</strong> cativamiento <strong>del</strong> orne,<br />

ha logar otrosi en todas las otras cosas, que<br />

orne diesse, o prornetiesse, por cobrar (3) lo<br />

que le fuesse robado, o furtado.<br />

LEY XLIX.<br />

Que el que promete algo por fuera , o por engallo<br />

, si lo paga , podiendose estusar con derecho,<br />

que non lo puede despues demandar.<br />

Sabidor (1) seyendo algund orne , que<br />

aquel pleyto sobre que fiziera a otro promish'oris.<br />

^ 1 I ^^ q I<br />

Iircop• sion, era torpe, e que auia derecho por si<br />

;. para defenderse de non cumplirlo; si sobre<br />

rbro , esto fiziesse despues la pa g a , dezirnos que la<br />

s.<br />

Ilecop. non podria demandar; e si la demandasse,<br />

plevisti; nisi tu partireps fuisti illius casus; idem si pro rebus<br />

ablatis recuperandis, quid dederim, vet promiserim.<br />

IIoc licit,<br />

(1) De lo guardar. Albe, quod babetur in 1. nam et<br />

Servius 21. D. de negot. gest. et 1. liber captus 17. et in 1.<br />

fin. C. de capi. et 1. penult. tit. 29. et I. fin. tit. 30. 2. Part.<br />

(2) Compuiiero. A<strong>del</strong>e 1. idem si 4. §. fìn, de condict. ob<br />

turp. caul, turn concordautiis, vide per Gloss. ibi: sic et<br />

taleæ latrunculorum non debentur , ut licit Ang. in dict.<br />

1. nam et Servius, D. de negot. best. amide 1. qui carcerem<br />

22. D. quod meters causa.<br />

(3) Por cobrar. Amide dictam 1. idem si 4. §. si tibi 4.<br />

D. de condict. ob turp, cans. et 1. fin. C, cod.<br />

LEX XLIX.<br />

Qui scienter solvit, quod turpiter promiserat, cùm sciret<br />

se non teneri, non repetit. hein solutio spontanea purgat<br />

vim, dolum vet metum præcedentern. Hoc dicit. I-Iabuit<br />

originem à 1. si ob turpern 3. D. de condict. ob turp. cous.<br />

(1) Sabidor. Concordat cum 1. pen. D. de condict. ob<br />

turp. cous, et intellige, et limita islam legem, quando tempore<br />

solutionis, vet per ipsam solutionem purgatur turpitudo<br />

præcedens: vide Bart. et per Paul. de Cast. et Jason.<br />

in diet. I. penult.<br />

(2) De su grado. Acide 1. 23. tit. 11. cad. Part. et 1.<br />

C. de ins quai vi, metusce caris, et procedit hoc, quia solutio<br />

spontanea, quæ sequitur, tendit ad executionem actus<br />

præcedentis, neque ad aliml potest ordinari; non ergò procederet<br />

in alio actu sequeuti , qui non ordinaretur ad executionem<br />

actus præcedentis, ut si post spoliationem beneficii<br />

quis beneficio renuntiaret, ut declarat Abb. post Inn. in cap.<br />

2. de restii. spot. colum. 4. versic. contra hune intellect um,<br />

et vide per Bald, in I. si per vim, C. quod raclas cous, et<br />

dicit notabiliter Bald, in 1. fin. C. de condict. ob turp. caus.<br />

non seria el otro tenudo de tornar g ela. Otrosí<br />

dezimos que seria , si alguno prometiese a<br />

dar alguna cosa por engaño quel fiziessen, o<br />

por fuerça, o por miedo que o uiesse, que le<br />

farian mal. Ca la promission que fiziesse en<br />

alguna destas maneras, o en otra semejante<br />

<strong>del</strong>tas, non seria tenudo de la cumplir. Pero<br />

si pagasse, o diesse despues de su grado m,<br />

aquello que auia prometido, non podria , nin<br />

puede despues, fazer demanda sobre ello.<br />

Como<br />

diesse<br />

LEY L.<br />

non puede demandar la muger lo que<br />

a su marido , sabiendo que non podia<br />

casar con el.<br />

Sabiendo alguna muger, que non podria<br />

casar con algun orne, con que ouiesse pleyto<br />

de casamiento, porque fuesse su pariente (1),<br />

o porque ella ouiesse otro marido, o por otra<br />

razon semejante destas, que fuesse atal, que<br />

segund derecho non pudiesse con el casar; e<br />

non seyendo el sabidor, que auia entre ellos<br />

algun embargo, casasse con ella; si le diesse<br />

ella alguna cosa por dote, magner el casamiento<br />

se partiesse por esta razon, non podria<br />

ella demandar aquello que le ouiesse dado por<br />

dote, nin seria el tenudo (.c2,) de gelo tornar:<br />

porque faze ella <strong>muy</strong> grand torpedad, en tra-<br />

quid civitates, quæ invadunt castra aliena, quæ notant restituere<br />

nisi recepta pecunia, quòd cùm tune non sit turpitudo,<br />

nisi tautùm ex parte recipientis, tenentur civitates<br />

restituere quicquid acceperunt, neque tabs contractas javabitur,<br />

secundùm eum, per capitula paris, quia est turpis,<br />

et impressivus; quod nota valmiè, et vide per Jason. in 1.<br />

juris gcntium, §. si ob maleficium, D. dc pactis. Et nota<br />

etiam, quòd quando actus co•secutivi procedunt ex eadera<br />

fragilitate , non confirmant actum principaliter celebratain,<br />

1. si roulier 22. et ibi Bald. C. ad Vellejan. et vide<br />

eumdem Bald. in tractatu scimutic sub rub. C. si quis aliq.<br />

test. prolcib. colum. 11. et 12. et in I. directas, C. de testam.<br />

manum. et in 1. 1, §. sed et qui domini, C. de latin.<br />

libert. toll. et quod dicit in cap. 1. in parte marchio, col. 2.<br />

dc his qui fetid. dar, pos. et aride ad islam legim , quod habetur<br />

in cap. 1. 27. quæst. 1. et alia vide per Bart. in dict.<br />

1. pen. D. dc condiét. ob turp. caus. et per Alex. consil. 99.<br />

et consil. 100. 3. volum.<br />

LEX L.<br />

Mutier scienter contrahens matrimonium illicitum, et<br />

dotem tradens viro, hoc ignoranti, non repetit earn: quia<br />

fuit turpitudo ex parte dantis tantùm , idem in aliis casibus,<br />

ubi solúm ex parte dantis turpitudo versatur. IIoc<br />

dicit.<br />

(1) Su pariente. Et nota, quòd in regnis inf<strong>del</strong>ium,<br />

non habet locum titulas de incestis nuptiis, secundùm Bald.<br />

in 1. fmminæ, D. de senator.<br />

(2) Tenudo. Sed an isso casu dos applicabit ur fisco, vet<br />

cedet commodo mariti? Isla lex non satis aperit; sed juncta<br />

dispositione legis sequentis, videtur velte, quel irto casa cedat<br />

lucro mariti, et non applicetur fisco: et istarn queestionem<br />

movit Gloss. in 1. qui contra , super verbo vindccari,<br />

C de incest. nupt. et posuit duas opiniones ; prirnam, quod


He las ptt•;ts,<br />

bajarse 'a sabiendas, de casar con tal orne, con<br />

quien non podria casar con derecho, e porende<br />

non puede demandarle aquello que le dio.<br />

E esto es vn caso, eta que viene la torpedad<br />

tan solamente de parte de aquel que da la<br />

cosa. E lo que dezimos en esta ley en razon<br />

de casamiento, entiendese tambien en todas<br />

las otras cosas semejantes desta, en que viniesse<br />

la torpedad de parte <strong>del</strong> que da la cosa<br />

tan solamente , e non de la otra.<br />

LEY Lf.<br />

Como , si el varon , e la muger casan en uno,<br />

sabiendo ambos que non lo podriun Jcher, deue<br />

ser lo que dieron el vno al otro , de la Camara<br />

<strong>del</strong> Rey.<br />

A sabiendas casando (1) algunos de so<br />

vno, seyendo sabidores (9), tambien el varon<br />

como la muger, que auia entre ellos embargo<br />

atal, que segund derecho non podrjan casar; si<br />

cada vno <strong>del</strong>los diesse al otro alguna cosa por<br />

dote, o por arras, e se partiesse el casamiento<br />

por razon que era fecho contra derecho; dezi-<br />

isso caen dos mancai spud virum, per 1. fin. D. de legal. 1.<br />

et per 1. com. hic status, §. fin. D. de donat. inter vir. et<br />

uXor. etsecuudam, gnòd apnlice.iur fisco , et quid dicte leges<br />

procedant in legato, vel donatione, non vera in dote: et<br />

istaur ultimara tenent Jacob. de Are. Citrus, et Salicetus;<br />

primara lamen opiuionem tenet ibi Albericus, Tram et tenet<br />

Azo C. de comfiet. ob earts. in summa circa finem, versie.<br />

llene versatur /lu •pitudo, et d. 1. hure verba. Itera versatur<br />

turpitudo ex parte dantis mutan, ubi rnulier , que fiat Intera<br />

scit ma Irimonium nuliuin esse ele jure; vir au ter credit<br />

tenere, et ide/s mulicri denegatur repelitio, ut dixi supra<br />

titulo proximo; et si mulier non solvisset , sed promisisset,<br />

teneretur solvere, argumento ejes, gmod legitur D. de<br />

condirl. indeb. I. frdeicommr;csunz G. et sic, ut vides aperte.<br />

Azo tenet istarn partem, guam videtur segui les isla<br />

Partitarurn; et ita etiam inteliexit h::nc legem Rodericus<br />

Suarez in repel. 1. 1. tit. de Tas ganancias, lib. 3. .oro<br />

Leg. fol. I O. vers. sed reperio quamdanz te ,;enz Partita',<br />

dicens, muitiun esse notandam ad limitationern authen. incestas,<br />

C. de incest. nupt.<br />

• LEI LI.<br />

Si uterque, vir, et mulier, scienter contrahunt matri-<br />

.rnonium illiciturn, dus , aut arre rum repetuutur , sed<br />

erunt Regis: quia ex parte dantis, el, recipieitis est turpitudo:<br />

nisi sit, qui dedit, minor XXV. arnie, cui pratextu<br />

teta lis subvenilur, ut repelat: 5cð si ambo majares impeth-.<br />

mentum ignoraveriut , et errore reperto divertunt, cric locus<br />

petitioni. Iioc dicit.<br />

(1) Cacando. De matrimonia de presenti intellige, secundirm<br />

Bart. et Dort. coutmuniter in 1. fin. D. ele cond.<br />

Sine causa. Sed an su lleiat malrirnotsiurn per verba de presenti,<br />

essi non sit carnali copula consumtnatum? Bart. ibidem<br />

vult, quad sic: contrarium tatuen tenet Anton. in cap.<br />

et ,ci neresse, cae dorsal. inter virara, cl a:ror% cojos opinionem<br />

dicit ihi Abb. posse teneri, cù rn simus in materia poenali;<br />

et istarn parlero tenet Bald. Novellus in tractatu de<br />

elote, fol. 52. coluro. 2. et fol. 54. colum. 4. in 11. parle<br />

tractatus; et satis probabilis videtur bec opinio, ex quo leges<br />

incesturn punire voluerunt, qui sine copula commisli<br />

Tom. II.<br />

&e.<br />

^<br />

2^>,<br />

mos, que estonce non puede ninguno <strong>del</strong>los<br />

demandar al otro, lo que le dio por tal razon<br />

como esta, nin lo deue cobrar, porque viene<br />

la torpedad de amas las parles; ante dezimos,<br />

que deue ser de la Camara <strong>del</strong> Rey (3). Fueras<br />

ende, si fuessen amos menores de veynte<br />

e cinco años (4). Ca estonce, como quier que<br />

non vala cl casamiento, ban escusa por razon<br />

de la menor edad, para poder cobrar cada von<br />

<strong>del</strong>los, lo que le dio al otro en dote, o en arras.<br />

Esso mismo dezimos que seria, si tal casamiento<br />

como este sobredicho fiziesen algunos,<br />

por yerro (5), e non a sabiendas, maguer<br />

fuessen mayores de xxv. aïíos. Ca, si se<br />

partiesse el casamiento, despues que sopiessen<br />

(6) el<br />

y<br />

erro , bien podria cada vno <strong>del</strong>los<br />

cobrar lo que ouiesse dado al otro por razon<br />

<strong>del</strong> casamiento.<br />

non poled vere: et hule etiam opinioni adhæret Bald. conenteral()<br />

rotisil. 11 S. incipit verba matrirnonii, I. vol.<br />

(^-) Serendo sabidores. ]stud verbal], satis probat, quod<br />

dixi in I, supra proxima. Si ergi ignoranter conlraxerunt,<br />

non habebunt locum irte pate, 1. lìn. D. de cone/. sine<br />

causa. inlellige tarnen, si matrimoniurn fuit contrarian/<br />

palsm; scene, si ciani, ut Lt 1. tin. D. de ri/u napticir. Glos.<br />

in 1. qui contra, C. de incest. truth. Aiber. in 1. si adulte.riam<br />

runt incestu , §. 1. D. de tic/u/t.<br />

(;O De la Carrara <strong>del</strong> Rey. Adde 1. qui contra !. et<br />

a iitlten. inces/as, C. de incest, rupi. Sed an vir, à quo dos<br />

petitur , possit excipere de jure lisci ? Vide Bald. in 1. at uncuio,<br />

in fin. D. de rood. sine causa, qui, licet tiubi is,<br />

isto caso ipso June dosacgniratur fisco, et sic , quod<br />

non procedat, quod habetur per Glos. ire I. his cons equenlcr,<br />

I). tomi/. crcisr,. Potins [amen videtur teeendum, quod<br />

mulieri repetenti non possit hoc casu vir opponere de jure<br />

fisci; ct ita tenet Cardin. in cap. et si recesse, de dorai. inter<br />

v/tints, ct u:ror. Francis. de Ripa in I. 2. D. solut. ma-<br />

/rim. Et quid de frurtibus rlotis, vel donation's propter<br />

nrtptias, vide Bald. Novell. in tract. de dote, fol 57. colam.<br />

3.<br />

(4) JJ'enores de veinte c'e neo aTio.c. Afide dici. 1. qui<br />

contra: non emit in hoe atteuditur etas 1 annerum, ut<br />

alias in crimiuibus considerai 1. 8. tit. 31. 7. Parlil.<br />

(5) Por _)erro. De errore farti est planem, ut in diet.<br />

1, qui contra, et in dirt. I. fin. 1. si cum (totem 22. §. flu.<br />

D. sohtt. nuetrirn. in errore joris sun g varie opinione=;<br />

ram Joann. •tndr. in diet. cap. et si neresse tenet , non excusare<br />

alt ista pima talent errorem; Bartel. et Paul. dc Cast.<br />

in I. fin. D. de cond. sirte canea, tenent con tra ri um, et rniltra<br />

Gloss. usi , et eliam Abb. in diet. cap. et si neresse,<br />

maim opinionem asserit esse cornmunem Bald. Novell. in<br />

tract. de dote, part. 11. column. S. fol. 53. col. 3. Limita<br />

tamers, si conIraberetuer clam , vet errarettir ignoratutia<br />

crassa contra jus gent Min, ut in 1. tin. D. de rito supt. et<br />

vide per Bartel. in diet. I. si ado/teeium corn inceslu , coluro.<br />

penul.<br />

(G) Sopiessen.'Adde dirt.. 1. qui contra 4. C. de incest.<br />

nupt.. et si errore comperto durassent in matrimonio, pur_<br />

nirentur bac plena, ut hie innuitur, et vide per Bald. No-<br />

Bbbbbb


124 Quinta<br />

LEY LII.<br />

Corno si ,/gana parle diesse algo al Judgador,<br />

porque diesse ju f•aio por el, deue ser de la<br />

Caneara <strong>del</strong> Rey.<br />

Maraued is , o otra cosa qualquier dando<br />

alguna de las partes al Judgador, a pleyto,<br />

que de la sentencia por el , quier aya mayor<br />

derecho en el pleyto, o en la demanda, aquel<br />

que los da (I), quier cl otro, non puede despues<br />

demandar aquello que dio, nin deue fincar<br />

est el Judgador que lo rec',hio. Ante dezimos,<br />

que deue ser die la Camara <strong>del</strong> Rey, en<br />

esta manera : que si la demanda es sobre cosa<br />

que sea de dineros, o de otra cosa qualquier,<br />

mueble, o rayz, que non tanga a justicia de<br />

muerte de orne , o de lisio!: deue pedlar el<br />

Judgador tres doblo (t.2) de aquello que rescibio.<br />

E perder la hourra, e el logar que tiene,<br />

e fincar enfamado para siempre. E aquel que<br />

lo dio, maguer ouiesse derecho en aquello que<br />

demanda , deudo perder porende : e denen<br />

armer amos esta pena, porque la torpedad auino<br />

tambien <strong>del</strong> vilo, como <strong>del</strong> otro. Ca el<br />

Judgador, a menos de recebir aquello, era tenudo<br />

de judgar derecho. E el otro, a menos<br />

de lo dar, podría alcancar su derecho. Mas si<br />

la demanda fuesse sobre cosa en que pudiesse<br />

venir muerte de orne, o de perdimiento de al-<br />

veli. in tract. de dote, fol. 57. coluro. 2. vers. quid autem.<br />

LEX LI1.<br />

Datum à litigante judici, ut pro co (erat sententiam,<br />

etsi habeat jus, non repetitur: et dans perdit causam, habebisque<br />

Ilex datum, cum tripli pena à judice persolvenda,<br />

perditquc honorem judiraturæ, et perpetuòinfarnatur; et si<br />

causa erat capitalis, vel membri perdil.ionis, perdit jurez<br />

omnia bona Regi applicanda, et perpetuò in insulam deportaiur.<br />

floc theit.<br />

(1) Aquel que los da. Noia bene, quod etiam habens<br />

bonarn causare, si q at peruniam judici, patitur panas hujus<br />

legis. Quid tamers si expresse dixerit, eurn ledit pecuniam,<br />

quod (lat e ut juste jidiret, sere ut sibi non faciat injustitiam?<br />

Vide text. notabil. et q uæ ibi lisi, in I. fin. tit.<br />

22. 3. Part. Tt nuca, quod procedei hoc, etiainsi dans pecuniarn<br />

let cam judici, ut citò causam expediat, gins. notabilis<br />

in I. 2. super verbo sed et si (ledi, D. de condict.. ob turp.<br />

cans. quant commerrdrnrt Barrot. et Angel. in 1. 1. C. de po.na<br />

judic. qui mali' judie.<br />

(2) Tres doblo. A<strong>del</strong>e authen. noto iure, C. de peena jrtdic.<br />

qui malè júdie. et 1. 24. tit. 22. 3. Part.<br />

LEX I.III.<br />

Quod moliere bonæ f'amie lihidinis causa datar, licet<br />

ipsa, ut promisi non inanisceatur, repeti non potest quia<br />

(-Mn ex atraque parte versetur I nrpitndo, potier est conditio<br />

possidentis. Item datum meretrici, cùur nou sit turpitudo ex<br />

parte recipientes, quia meretriz non turpiter recipit, licèt<br />

turpiter facit coeundo, repeti non polest. Iloc dicit.<br />

(1) De buena fama. Concordat corn 1. 2.C. de condict.<br />

ob tarp. cous. secuudùrn quòd Gloss, ibi iutelligit illarn legern<br />

ire donato non meretrici.<br />

Partida. Titulo MV.<br />

aun miembro ; deue el Ju dgador perder todo<br />

lo que ouiere , tambien mueble como ta<br />

l z<br />

ser de<br />

+ e<br />

la Camara <strong>del</strong> Re Y. E de<br />

mas dcsto deue<br />

ser desterrado en alguna ysla para siempre:<br />

assi como diximos en el Titulo de<br />

los Juyzios,<br />

en las leyes que fablan en esta razone<br />

LEY LIII.<br />

Como lo que alguno diesse a mugen, porque<br />

fziesse<br />

maldad de su cuerpo, non lo puede demandar,<br />

maguer la mager non cumpliesse<br />

lo prometido.<br />

Dineros, o otras donas dando algun o rne<br />

alguna muger que fuesse de buena lama (i),<br />

con entencion que fiziesse maldad de su cuerpo;<br />

maguer ella promete de fazer lo que demanda<br />

, e rescibe los dineros, o las donas sobre<br />

esta razon, con todo esso, si non quisiere<br />

fazer ( ) lo que le prometio, non le puede el<br />

otro dernandat lo que le auia dado, nin ella<br />

es tenuda de gelo tornar. E esto es, porque<br />

la torpedad auino tambien a cl por dar<br />

aquellas donas, como a ella en recebit'las. E<br />

porcude, pues que la torpedad auino de ambas<br />

partes, mayor derecho ha en la cosa que<br />

es dada sobre tal razon, el que es tenedor, que<br />

el otro que la dio. Esso mismo seria, si alguno<br />

diesse dineros a alguna mala muger (3),<br />

(2) Si non quzsiere fa-cr. Nota hoc verbum, nam nutlibi<br />

vidi hoc ita bene explicatum. Quid errò si ipsa [edit<br />

turpi lodium , prout pr'ornisit? an tune possit ab ea repeti?<br />

Videt.ur lex ista iuuuere, quod sic : contrarian' tarnen ienent<br />

Doctor. in diet. 1. 2. C. dc condlct. ob tarp. cans. et Alex.<br />

post Bart. et alms MI. 1. D. de cozzdict. ob furpenz taus. et<br />

Paul. de Cast. in 1. 4. §. sed quod meretrici, I). de cond. ob<br />

turpenz carts. ubi et subdit , quod licèt dans isto casa non<br />

repetat, repetit tames, et aufert fiscus, per text. in I. Lucius<br />

9. D. de jure fisci, t. in Iza•redenz 5. in princ. I). de<br />

calumniator. et idem tenet Angel. in dirt. 1. 2. post Cynurn,<br />

dicers hoc esse multian notaudum contra mulieres<br />

habentes' arnasios, à quitus extorquent jocalia in auto, et<br />

argento , (1 11òd fiscus poterit ab eis avocare; et idem tenet<br />

Doctor de Palac. Rubeis in repet. cap. per oestrus, in rubric.<br />

coltine. milli 178. in formis minoribus: neque talis<br />

maker poterit secundùm cos , de tali lucro testaci, et disponere;<br />

et ideas tenet Jaso in diet. §. sed quod meretrici. Sed<br />

an in caso hujus legis , cùm mutier noluit Tacere turpitudiuem,<br />

posset ab ea fiscus hoc turpe lucrum vendicare? Videtur,<br />

quòd sic, ex quo !nee hex dicit , hoc esse turpiter acquisiturn,<br />

et sic fiscus peset , ut in diet. 1. Lucius 9. D. de<br />

jure fisci. In foro tarnen anime, in isto , neque in præcedenti<br />

casu restitutio non esset facienda fisco, sed pauperibus;<br />

et hoc de concilio, gaia non est de necessitate salutis:<br />

undè si nollet restituere, non esset damnanda: ut tradit<br />

Sylvestr. in summa , in parte resiilutio , la 2. in prier. coluro.<br />

2. et 3. et limita, ut ibi per eurn , et aliquid etiam<br />

tradit Doctor de Palac. Rube. ubi supra colour. 179. et<br />

180. Abb. etiam in cap. quia pleríquc, coluro. 5. de immun.<br />

Eccles.<br />

(3) Mala muger. Pro meretrice accipitur, ut in diet.<br />

1. 4. §. sed quod meretrici 3. D. dc condzct. ob turp. carts.<br />

et ills dicitur meretrix , quæ palàm tibidinem exercens,<br />

quæstum facit, cujusque turpitude publicè venalis est, I.


De los deud. que<br />

porque yoguiesse con ella. Ca, despues que pelos<br />

°Messe dado (/), non gelos podria demandar,<br />

porque la torpcdad vino de la su parte<br />

tan solamente ; porende non los deue cobrar.<br />

Ca, como quier que la mala muger faze gran<br />

yerro en gazer con los ornes, non faze mal en<br />

tomar lo quel clan. E porende, en recebirlo,<br />

non viene la torpedad de parte <strong>del</strong>la.<br />

LEY LIV.<br />

Como el que diesse algo por non ser descubierto,<br />

1v puede despues demandar.<br />

En yerro de adulterio, o de omicidio, o<br />

de furto , o de pecado semejante destos, cayendo<br />

algund orne , si por miedo de ser descubierto,<br />

diesse alguna cosa a otro, porque<br />

non le descubriesse ; como quier que el fecho<br />

es malo, e desaguisado, e fue <strong>muy</strong> torpe en<br />

fazerlo; con todo esso, non faze torpedad (1)<br />

en dar aquello que da, por estorcer el peligro<br />

en que podria caer, si fuesse descubierto. E<br />

porende dezirnos, que lo puede demandar (9).<br />

Ca sabida cosa es, que todo orne deue puïiar,<br />

palam 43. D. de rilu nupt. cap. meretrice, 32. quæst. 4.<br />

vet illa, quæ multorurn libidini patet, cap. vidua 1G. 34.<br />

dist. etiam sine quæstu, ut constat ex dicta I. palam, et ex<br />

ista lege Partitarurn , quæ non se fuudat in quæstu, et nihil<br />

refert , an sit in lupanari, caupoua, locove alio , ant<br />

taberna prostituta, ut its diet. 1. palanz, ex qua etiam Fact,<br />

q ubd non dicatur mcretrix illa, quæ duos tantum causa<br />

qu æstus ad coitum admisisset; licet contrarium dixerit Abb.<br />

in cap. cum. decorem, de vita, et honest. cleric. et tradit<br />

dictus Doctor de Palar,. Rube. in diet. repet. cap. per vestras<br />

, coluro. 171. in forrnis minoribus.<br />

(4) Que bolos ouiesse dado. Idem dir, si dedit sibi pignus<br />

pro securitate solutionis, secundarn Cynum post Gloss.<br />

ibi in I. 2. C. dc condrel. ob hap. caus. dictus Doctor de<br />

Palac. Rube. ubi suprà column. 172. 11011 mina solùm poterit<br />

pignus retincre, veriun a ltere poterit contra donautem,<br />

ut pignus redimat , ut ihi per cos. In promisso verb merei.rici,<br />

an possit esigi ab ea, variue suret opiniones; nain Gloss.<br />

in diet. §. sed quod meretrici, et in 1. 1. C. rod. tenet, qubd<br />

non, et in hoc videtur inclinare Bart. in 1. 1. D. cod. et<br />

Paul. de Cast. in diet. §. sed quod merelrrei, Joann. de<br />

Lnol. in 1. affection's, D. de clonal. et in I. generaliter, D.<br />

dc verb. oblio. præcipuè per text. in 1. fin. ad fin. 1). de action.<br />

et ellrg. et tenet etiam Jaso in diet. §. sed quod meretrici.<br />

Contrariarn °pinioned' , hub, quel et possit promissum<br />

repetere, tenet Cynus in 1. 2. C. cic cond. ob l n rp.<br />

calls. et ill Angel. et Salie. Bart. in I. afjectionis, D. de donat.<br />

Abb. in cap. quia picrique, colum. 5. de immun. Eccles.<br />

et isla videtur communior opium°, ut tradit dictus<br />

Doctor de Palac. Rubeis in dirt. sua repetitione, colora.<br />

152. et 183. cum sequenti; et quod habetur in L fin. ad lineal.,<br />

D. de action. et oblio. procedei, quando roulier promittit<br />

viro: et vide notabiliter per Andr. de Isern. in cap.<br />

1. quibus molts feud. amrt. in vers. lurpiler luseril.<br />

LEX<br />

Cizm quis dal, vol promittit<br />

ferit dctegat or , repe!ere potent ;<br />

non pectin, seul nahurali amor<br />

Toni. II.<br />

LIV.<br />

alteri , ne maleficium plod<br />

cilia 11011 turpiter dcdit , ut<br />

à perieulo liberaretur : sell alter turpitir recepit. idei , quia<br />

e, quern homo debet erga<br />

desame. sus bienes.<br />

925<br />

quanto pudiere, para estorcer que non caga<br />

en peligro de muerte , o de mala farra (3).<br />

Mas aquel que rescibe la cosa sobre tal razon,<br />

faze gran torpedad. E esto se da a entender<br />

por dos razones. La vna , porque si le quería<br />

librar de muerte, deudo fazer por el natural<br />

amor que vn orne deue auer con otro, e non<br />

por precio (4) ninguno. La otra es, que encubre<br />

la justicia , e la vende, porque se non<br />

cumpla; pues que rescibio precio por encobrir<br />

cl rnalfcchor. Porende dezirnos, que deue tornar<br />

lo que assi rescibio, al que gelo dio (5).<br />

E si promission ouiesse fecho, para llar alguna<br />

cosa sobre tal razon como esta, non es tonudo<br />

de la guardar.<br />

TITULO XV.<br />

COMO IIAN LOS DEBDORES A DESAMPARAR SUS<br />

BIENES , QtiA\DO \O SE ATRECEN A PAGAR<br />

LO QUE D<strong>El</strong>iEN : E COMO DELE SER REtiOCADO<br />

EL E1AGEtiA_iIIENTO, OLE LOS DEBDOBES FAZEN<br />

AIALICIOSA\fE\TE DE SUS BIENES.<br />

D esamparan los debdores a las regadas sus<br />

hominem haberc, dehuisset ad cum liberandam moveri; et<br />

quia turpe tecit celando justiliam, ne compleatur.IIoc dicit.<br />

(1) Non face torpedad. l:outr;u• ium dicit text. in 1. 4.<br />

§. tran si dederit far 1. I). rie cond. ob Imp. carts. ubi habetur,<br />

quinl si fur dal ne prodatur, utriusque turpitudo<br />

veesrtue. Po test dici, gi.lad in dando ne proda tu r, Troll versatur<br />

turpitudo, ut lIc; sed in <strong>del</strong>itto fuit turpitudo, ut<br />

ibi , et cti;un hie dicitur. Vel die , qubd illa lex loquatur,<br />

quando pecunia, ne quis prndatur, datar judiri , ver officiali,<br />

qui tenetur ad inquisitiouem crimiuis; quo casu etiam<br />

sit turpitudo cx parte daulls, quia videtur corrompere judiceus,<br />

ut in I. ubi artlenz 3. cod. tit. isla verb lex intelligatur,<br />

quando datar parti, ver alii , qui non sil jades, ver<br />

officia lis publicus.<br />

(2) Que lo puede demandar. Adde 1. peque limorene<br />

cual princ. 1. sequen. D. quod Inclus caos. et I, fin. §. si<br />

jœ,,erator 2. cod. tit, et dicit Gloss. in 1. 4. versic, item si<br />

leaeril. fur , D. de cond. ob lurp. caus. qubd reperitur per<br />

actiouern quod metus causa, ver per officiurn judicis, ut in<br />

diet. §. si freuzerator, ubi Bartol. ver forte poterit repeti isto<br />

casu per coudictionem ob turpem causara, ut tetigi in filos.<br />

suprà proxima.<br />

(3) 0 de mala fama. Facit 1. isli quidem 8. D. quod<br />

metres causa, et I. trarsi ere 18. C. de transad.<br />

(4) L• non por precio. Nota pulclu•um verbum hoc et<br />

allegata frrit hvc lex ire contingencia fatti, eùrrr quidam recepisset<br />

pecuniarn à quodam carcerato condernnato ad mortem,<br />

ut instaret prccibus, sea favore suo, ut liberaretur:<br />

et addc ad islam legem pulchra verba B. Ambros. 1. lib. de<br />

officüs, cap. 28. ibi, erbù secruxluen Dei volanlatem, ver<br />

nalurce copulara, et Beatum Bernardum 3. sermone Adverrlus<br />

, col. 2.<br />

(5) %Il que gelo dio. Non ere, dabitur fisco, ex quo non<br />

fuit turpitudo ex parte danti,, ut et alias dicit Gloss. in L<br />

in hazredem 5. in princ. in verbo ettorquebilur, D. dr ealumniator.<br />

si tarnen ex utraque parte esset turpitudo, licet<br />

mclior esset conditio passidentis, fiseus ab co porsct repetere<br />

, I. Lucius 9. D. de jure fsci, et facit diet. L in hmrcdem<br />

5. in princ. et ibi Ang. dixi chiaro in gloss. 2. 1. præcedentis.<br />

Bbbbbb ^


926<br />

Lesa Lieues , veventlo que non pueden pagar lo<br />

';; que deuen por aquello que han. Onde , pues<br />

lib. _0, que en el Titulo ante deste fallarnos, de cof¡<br />

.reo deuen ser fechas las- pagas , por aquellos<br />

`' tole lais ban poder de fàzer; (lucremos aqui<br />

I<br />

32, dezir de los otros que desamparan sus bienes,<br />

guando non han poderío de fazcr la paga. E<br />

air<br />

tir• 9r diremos (pales son los debdores, que por tal<br />

lib. ro<br />

1Vi,vis. razo r' como esta pueden desamparar lo suyo.<br />

E ante quien lo denen fazer. E en que manera.<br />

E a quien. E que fuerca ha la] decamparamiento<br />

corno este. E que pena dette auer el<br />

que non quiere pagar lo que deuc, nin desamparar<br />

sus bienes. E de si diremos , de todas<br />

las otras cous que perterieSeen a esta razo r). E<br />

se ialadamerte de aquellos, que enagenan lo<br />

suyo con malicia , queriendo fàzer perder las<br />

debdas, a aquellos a quien las deuen.<br />

LEY I.<br />

Que los debdores pueden desamparar sus bienes,<br />

rluando non se atrcuen a pagar lo que ¿caen,<br />

e ante (luien, e en que manera.<br />

Desamparar puede sus bienes todo orne (i),<br />

T1TL- LtiS XV.<br />

LE X I.<br />

Debitor liber sui juris , vel alieno juri subjectus, non<br />

habens undè solvat, potest bonis cedere; et hoc ilebet facere<br />

corain judice, creditoribus hoc petcutihus : et hoc fáciat<br />

per se, out per procuratorem, aut per litteram , cognoscendo<br />

debitum; aut si sit de co condeuinatus, et non ante:<br />

et tune cessione facts judex aikert anuria bona cedenti præter<br />

indumento lini; et hoc , nisi sit debitor patris, out avi;<br />

aut de ascendentibus, et creditor de desceudentibus; vel si<br />

sit patronas, vet socios bonorum, ant donalarius, debitor:<br />

istis enim dirnittitur m ude vivant, et residuum publice vetditur,<br />

et pretio satisfit creditoribus. Hoc dicit.<br />

(1) l'oda orne. Quid de collegio, universitate , vet societate<br />

, pula mercatoruen ? Dic , quòd polest cedere, clam<br />

sit cadent ratio, et vidctur text. in authenl. ut drler,nin.<br />

sit numen. clericor. in princ. versi(. inreslijantes, circa<br />

fin. et tenet Alheric. in ruby. C. de cession. Sonor. col. fin.<br />

Et quid de minore, an cedat bonis? Bald. (licit, quod sic, si<br />

est adultus , in 1. 1. col. fin. C. eodem , et ibi punit bonum<br />

verbuni, quòd minor non potest carcerari pro debito, et<br />

quòd debet fieri cessio cune judicis decreto, cirro sit alienatio<br />

universorum; et idem (tic , etsi sit debitor fisci, ibidem<br />

Bald. column. 2. et per Alberic. in rubric. eodem titulo,<br />

column. 1. Qui tarnen studiose dilapidavi¡ bona sua , non<br />

gaudet isto beneficio 1. fin. D. gum in frond. creditor. et l..<br />

penult, D. de jure dot. et de hxrede, qui non tacit inventarium<br />

, vide per Bald. in dirt. 1. 1. et ibi vide, quid si sit<br />

debitor ex instrumento guareuligio, et vide per Socinum<br />

consil. 204. volute. 2. Et qui polest plenarie satislàcere, non<br />

admittitur ad beneficium cessionis : vide Balduni ibidem<br />

column. 2. et vide latins in isla materia per Jason. in §.<br />

fin. Instit. de action.<br />

(2) Ante el Judgador. Potest etiarn fieri cessio extra judicium<br />

, ut in 1. fin. D. cod. et per Bald. in 1. 1. col. 2. C.<br />

cod, et in 1. fin, col. fin, eodem titulo , ubi quòd non requiritur<br />

responsum aliquod judicis, neque creditorum. Isla<br />

tamer' lex Partitarum videtur exigere, quòd cessio. flat in<br />

judicio, sen coram ¡Lidice. Potest dici, quòd fieri potest etiarn<br />

extra judicium, ut in diet.. I. fin. sed est producendurn ces-<br />

Quinta Partida. Titulo XV.<br />

que u<br />

es libre, e estuuiere en poder de si m;;,- /ut.<br />

mo, o de otri non atienda de que pagar lo


De los dentl, que dosant. sus bien.<br />

]l<br />

os que firman compaîiia entre 927<br />

si, auiendo,<br />

clos atales, maguer que para los otros non fin-<br />

o trayendo, sus bienes de so vno, que decasse<br />

ninguna cosa, de que los entregassen.<br />

viesse algo al otro , o el compaïíero a el.<br />

Pero si el debdor, que ouiesse assi desampa-<br />

O si fuesse orne a quien demandassen en juyrado . lo suyo, dixesse, ante que fuessen venzio<br />

sobre donadio (8), que ouiesse fecho a otro.<br />

didos todos sus bienes, que los quena cobrar,<br />

Ca estonce el Judgador cloue dexar a cada vno<br />

para fazer paga a sus debdores, o para defen-<br />

destos sobredichos tanta parte de sus bienes,<br />

derse luego cou derecho contra ellos, estonce<br />

de que puedan biuir guisadamente (9). E lo<br />

clon deuen vender ninguna cosa ele lo suyo;<br />

otro todo cloue mandar vender en almoneda, ante dezimos, que doue ser oydo (3).<br />

e entregar el precio destos bienes a los debdores<br />

sobredichos.<br />

LEY II I.<br />

Que fuerça ha el desamparamiento , que faze<br />

LEY II.<br />

el debdor de- sus bienes, por debelo que ¿eue.<br />

Como se deuen partir los bienes <strong>del</strong> debdor,<br />

quando los desampara, entre aquellos a quien<br />

¿cue algo.<br />

De vna manera, o natura, seyendo todas<br />

las debdas que ha de pagar aquel que desampara<br />

todos sus bienes, estonce doue el Judgador<br />

partir entre ellos (i) los marauedis, porque<br />

fueren vendidos los bienes <strong>del</strong>, dando a<br />

cada vno <strong>del</strong>los segun la quantia que deuia<br />

auer, mas, o menos. Mas si las debdas non<br />

fueren todas eri vna guisa, porque algunos<br />

de los que las deuen auer, ouiessen mejoria (2)<br />

que los otros ; como si les fucssen obligados<br />

primeramente, o ouiessen otro derecho alguno<br />

por si contra tales bienes, en la manera<br />

que diximos en el Titulo de los Peîios; estonce<br />

deuen ser pagados primeramente estos deb-<br />

(3) <strong>Don</strong>adco. Afide 1. 4. tit. 4. eadc"n Part.<br />

(9) Guisadamenle. A<strong>del</strong>e I. in condcmaat"one 173. D.<br />

de recul. juris, et per Alesaud. in dicta 1. stud qui.<br />

LE_Y II.<br />

Si plures sint ex eadem causa creditores, omnes concurrunt<br />

in solulione in solidum ex bonis cedeutis fienda; si a utem<br />

uni sunt priùs bona obi gata, isle pra•fertur; et si ante<br />

venditionem bonorum dcbitor velit cam revocare, et bona<br />

recuperare, ut creditoribus satistaciat, aut se defendat, bene<br />

potest. Doc "licit.<br />

(1) Partir entre ellos. A<strong>del</strong>e 1. quad autem 6. §. spud<br />

Lobeonenz 6. D. quit in fraud. credit. et vide 1. 11. supra<br />

tit. pros.<br />

(2) _ fejoria. Sive ralione hypothecæ, ut subjicil, vel<br />

privilegii inter personales actioures,bit 1). de prfivl. creditor.<br />

per locum, et in 1. 311. tit. 13. et 1. 12. tit. 14. cad. Part.<br />

et 1. penult. tit. 3. cad. Part. et ad istum effectum credo positas<br />

in tit. 1). dc cession. honor. 11. 1. et 2.<br />

(3) Oydo. Adde 1. qucnz pceiitet 5. D. de cession. bonor.<br />

et 1. 2. C. cod. et D. cod. 1. qui bonis 6. ubi Bart. Et nota<br />

islam legern, quæ loquitur indistincte, sive cederrs cessit tenacre,<br />

et inconsulte, sive non temere, sed consulte, ut adhnc<br />

prosit poenitere: adde Gloss. I). end. 1. penult. et Alberic. C.<br />

eodern irr rubrica, qui post Cynurn intelligit I. 2. illius tit.<br />

chin dicit, ternerè ma.e mè: quia idem si sotemniler, et non<br />

temere cessit.<br />

LEX III.<br />

Facta cessione, non potest ampliùs cedens conveniri, nisi<br />

forte ad pinguiorem fortunam deveucrit: tunt enim exigitur<br />

in quantum farere potest, deduct° tarnen nude viva":<br />

<strong>El</strong> desamparamiento que faze el debdor de<br />

sus bienes, de que fablamos en las le yes ante<br />

(lesta, ha tal Cuerea (1), que despues non puede<br />

ser el debdor emplazado, vin es tonudo de<br />

responder (A) en juyzio, a aquellos a quien<br />

deuiese algo: fueras ende, si ouiesse fecho<br />

tan gran ganancia (3), que podria pagar los<br />

debdos todos, o parle Bellos, e que iincasse a<br />

el de que podiesse biuir (s). E maguer los que<br />

desampararon lo suyo, se pueden defender<br />

contra aquellos a quien deuiessen algo, para<br />

non responderles en juyzio, segun que es sobredicho;<br />

con todo esso non se podrian defender<br />

sus fiadores (5) por tal razon , que tenidos<br />

serian de fazer pagamiento, de lo que<br />

fincasse por pagar de aquellas debdas, por que<br />

entraron fiadores, maguer los principales non<br />

ayau de que lo fazer.<br />

sel fidejussor cedentis tenetur.ad id , quod bonis debitoris<br />

deest ad satisfacíeudurn creditoribus. Iloe dicit.<br />

(1) Talfrtcrsa. Sed ari prosit. cessio, etiarn quoad creditures<br />

co.editionales vicie Dolma per Baldurn in 1. c.c conic-cart,<br />

C. de bonis auelar. »Ida. poss. et ibi etiaru viole,<br />

an prosit quoad novant debitoreur succedentem in obligatiou<br />

e.<br />

(2) Re.cponder. Opposifa exceptions cessionis intellige;<br />

quia per cessiouear non tollitnr naturalis, nequecivilis obligatio,<br />

sed corn pet it except io, sera /alit Cvn um, Paldum, et<br />

alios in I. 1. C. qui bon. ceder. poss. Jason. in §. final. column.<br />

1. Instil. de action. et sic babes 1ùc, quad cessio bonorum<br />

irnpcdit lit contestationem: adde I. is qui 4. Sabinus<br />

1. et ibi Part. D. de cession. bonor.<br />

( ) Tan gran ganancia. Adde I. qui bonis 6. et]. si dcbilorvs<br />

1). codera. Et nota, quint si cessio bonorum facia<br />

fuit cum Vitnperio, non tenebitur postea debitor, etiarns,<br />

pervenerit ad piuguiorem fortunam: ita voluit Gloss. notabilis<br />

iu capital. cirai di: num, super verbo si babent, de<br />

homrcid. et gloss. 1. in regal. peccalum., de re ,gul. jur. lib.<br />

6. et islas glossas ad hoc allcgavit Paris de Puteo in tract.<br />

syndicalus, versic. octuagessimo tertio, column. 4.<br />

(4) De que podiesse biuir. Et sic in bonis quæsitis post<br />

cessionem, non tenetur ultra quàm tacere palest, deducto<br />

scilicet ne egeat, ut hic, et in dicta 1. qui bonis, et in §. final.<br />

Instil. de action. non erg6 scholari, qui cessit bonis,<br />

possunt auferri libri, quos postea emit, Bald. C. eodern in<br />

rubrica, sicut neque militi arma, neque cleriro breviarium,<br />

qui allegat gloss. singularem in 1. nepos Proculo 125. D. de<br />

verborum signe. in verbo dignitate.<br />

(5) Sus fiadores. Concordat cura§. fin. Instil. de replíc.<br />

et 1. Fleeces d debitore 21. §. quod si .stipulator 3. et ibi notat<br />

Bart. D. de fidejussor.


928<br />

Quinta Partida. Titulo XV.<br />

LEY IV. LEY V.<br />

Que pena rneresce aquel que non (/hiere pagar<br />

sus debdas, ni desamparar sus bienes.<br />

Por juyzio condenado seyendo alguno, que<br />

pague las debdas que deuiere a otro si<br />

'<br />

las<br />

3z, 1`b q<br />

non quisiesse pagar, rliu desamparar sus hic-<br />

R«o^ ;, pes segun dis • mos en las le yes ante desta, el<br />

Judgador <strong>del</strong> logar deuelo meter en prision (1),<br />

a la demanda (` l) de los c hut han de recebir la<br />

paga , e tenerlo en ella, fasta que pague (3)<br />

lo que cleuc, o desampare sus bienes. L si en-<br />

Ire tanto que yoguiesse en la prision, malmetiesse<br />

(L) los bienes, todos, o parte <strong>del</strong>los, magncr<br />

los quisicsse desamparar, non dcue ser<br />

oydo. Fueras ende, si se obligasse, dando recabdo<br />

(5) de tornarlos en el estado en que eran,<br />

quando el fue metido en prision.<br />

LEP IV.<br />

Debitoi' condemnatus ut solvat creditoribus, si ipse non<br />

volt solver'c, nec cedere, nritlitur in carcerem ad instantiara<br />

creditorum. Item, si dur' est in carcere, dissipat bona,<br />

vil partero, perdit beneficiuim cessionis. IIoc dlelt.<br />

(1) En pruina. Sed ari priùs debet fieri discussio bonoruur<br />

debitoris? Gloss. (licit, quid sic, in 1. 3. §. futures, D.<br />

de suspect. tutor. et tencut Bart. et lialdus in I. 1. C. qui<br />

Loris ceder. poss. idem volt Bald. licet ibi referat contrariarn<br />

opinioneni, in 1. 1. in fin. C. de juris, et farli ¿' norunt.<br />

debct ergò priùs fieri executio iu bonis, et si non suffrciant,<br />

turc deveuitur ad capluranr , misi debitor esser suspectas<br />

de fuga, quia tune statim capi posse[: ila Abb. in capit.<br />

2. ad finem ile pi;ao'. vel nisi sit debitor fiscalis, 1. saerileái'I.<br />

§. 6. vers. corn co, D. ad Le ...;em Juliam peculat.<br />

et vide per Joan. de Platea in 1, armo carcerem, C. de<br />

exactor. tribal. libro 10. et istatn opinioner . dicit commanem<br />

Alexaud. de Imo]. in 1. ri Dino Pro, §. in venditiune,<br />

col. 3. D. de re jadic. lIodie in lato Regno praclicatur, quód<br />

requiratur debitor, ut assig'ct Noua in quibus fiat executio,<br />

et <strong>del</strong> fidejussorem, ( l aird erupt Loua valoris debili, et sana<br />

sine periculo evictionis tempore corunr distraclioui.s, et<br />

quod si ila non feccrit detrudatur iu carcerem; et est buna<br />

prat tica. 1?t pro debito universitatis an capiautur red ores<br />

populi, vet abatissa pro debito mouastcrii, vide per Bald.<br />

in 1. elianz, column. 4. C. de execul. rii judic.<br />

(2) A la den,a,,da. Nota hoc verbuur: approbatur enim<br />

hic assedio dicentiunr, cessiouem bonorum non fieni, creditoribus<br />

non iuslautibus ut carceretur, cir ci per cessiouem<br />

fraudeutur creditores in acquireudi.s, ut supra 1. proxima,<br />

ut voluit Cvnus C. cod. 1. 1. et tradit Joan. And. in addii.<br />

ad Spec. tit. de excelle. sentent. §. fin. in addii, incipienti<br />

tex prima, etc. tradit chain Bald. in diet. 1. 1. col. 2. versic.<br />

guaio si credilor'es.<br />

(3) Pasca que pague. llodie clic, at in pragmatica Reguni<br />

Catholicor• u ua fol. nui elfi. et 417.<br />

(4) Dlalmetiesse. IIoc dici[., quia ex hoc constat de fraude.<br />

Quid erg/, si ante capturam plienasset? Dic esse idem, si<br />

studiose, et in fraudeur credilortun alienasset, ita quid bona<br />

non possenti recuperaci, ut est testas siugularis, in I.<br />

fin. in fin. D. quo, riz fraud, creditor. et ibi Bart, et Angel.<br />

Bald, in I. 1. column. 2. C. qui hoc. ceder. poss. et sic Irabes<br />

casum, in quo non gaudet quis beneficio cessionis; undenim<br />

alios casus vide per Jasouem iu §. fin. Instil. de action.<br />

Et quate;uus ihi in quarto cast, pouit; quód quando<br />

quis convcuitrtr ex <strong>del</strong>itto, vel quasi, nona admittitu r• heueficiurn<br />

cessionis, sed prima pecuniaria convertitun in corpo =<br />

ralem, per 1. penult. D. de in jus vocand. et 1. quicamque<br />

Como quando alguno es debdor de muchos, e<br />

les ruega que le esperen por el debdo , e los<br />

Vous lo otorgan, e los otros non; dual raan<br />

(eue ser cabida.<br />

Debdor seyenclo vn orne de muchos, si<br />

ante que desamparasse sus bienes, los juntasse trr3a,<br />

en uno (1), e les pidiesse (`A), que le diessen dvovis.<br />

vn plazo señalado (3), a que les pagasse: si Recop.<br />

todos non se acordassen en uno a otorgarselo,<br />

aquel plazo dcue auer, que otorgare la mayor<br />

parte (Cl) <strong>del</strong>cos, maguey los otros non gelo<br />

quisiessen otorgar. E aquellos, dezimos, que<br />

se decae entender que son mayor parte, que<br />

ban mayor quantia en los debdos. E si fuesse<br />

desacuerdo entre los unos, queriendo otorgarle<br />

cl plazo, e los otros, diziendo que gelo non<br />

4. C. de .sercie fag/Id'. intellige et limita, nisi agatur pro<br />

puro interesse: nani turre cessio admittitur, cive conveniatur<br />

ex contracto, vet ex maleficio, secundìun I'noc. et Joan.<br />

And. Abb. et Joan. de tinol, in cap. Odoardus, de rolul. vide<br />

ibi per cos.<br />

(5) Dando recabdo. Nota hoc, quia non ita declat'atur<br />

in L limi. 1). qua in fe raid. creditor. de qua isla cumpla est;<br />

licet ibi possit lron suini in argumentum, et ibi Albericus<br />

idem voleas post Dy'u'r.<br />

LE P V.<br />

Si ex pluribtts creditoribus major pars, secunrlìrrn debiti<br />

quautitatem, veut debitori tempos ad sulvenduni indulgene,<br />

potendo, ut non cedat, babebit ab omnibus tempos<br />

illo(. Si auteiu it, personat'um numero, et it, debiti quantitate<br />

sint æquales, et una pars iudulget tempos, et alla cessiouem<br />

dcsiderat, præfertur pars tempos indulges: quia<br />

inagis pietate movetur. Sed si in debito surrt æquales, in persoris<br />

verb inæquales, stabitur voluntati plurium persona-,<br />

rum. HIue dicit.<br />

(1) Ea vno. Idem habetut• in 1. fin. C. qui hon. ceder.<br />

posa'. de qua istt sumpta est: est ergó necessaria couvocatio,<br />

et mullion/ coadunatio credilorum in anuro, ut ibi ponderant<br />

Doctor. maxime Bald. in principio illius logis: est enim<br />

hoc de substantia ubicumquè in his, quæ suet coma-Ionia<br />

pluribus ut singulis, et major pars potest præjudicare minori,<br />

quod debcant it, unum locum ornues con venire, et de<br />

ipsr re discutere, ut notar Bart. in repel. 1, onuses populi,<br />

in :i, quatst. 2. quæslionis principalis, D. dc instil.. et flW'e,<br />

et in his ter;uiuis traili[ Alex. consilio 205. vísdc tide, qua<br />

Warrantor is thenzalc, 2. volunr. Sed au si aliqui essent ausentes,<br />

sufficiat, quòd citentur, et is non veuiaut, tieni possit<br />

sine eis? V'idetur, quòd sic, ex notatis in 1. restrp/umm<br />

10. 1). de plebs.<br />

(2) Les pidiesse. Et sic hoc fit ad petitionem dehitoris,<br />

tino ver'ü favore creditor-um.: uncle si debitor veli[ cedere,<br />

creditores verb veliut, ut non cedat, dare dilationem, non<br />

stint amid ieirili, ut corn nr uni ter tenent Doctor. in dieta 1. fin.<br />

ita concordantes Gloss. in verbo dclnr, et it, verbo indttcía.c.<br />

(3) Iii plazo seütalado. L. fintalis, de qua ista surnitur,<br />

lorl uitur de dilatione quinquenuii, quasi velit, quòd in niaiori<br />

dilatione non }raberet locum, quod ibi- disponitur. Doctores<br />

ibi non tangunt; sed simpliciter loquuntur Ale dilatione<br />

quinquennali, ut lex ipsa loquitur. Ista verb lex Partitaruin<br />

simpliciter log uilur sine adjectlone quiuqucmri i ; quoin<br />

nota: liane per hoc i'fcrt u•, quód habebit locum isla disposit<br />

io, etiamsi deter alia major dilatio s creditoribus; ut<br />

hic palet, et cùm infcriù.s dici[: 4que1plazo dette auer, etc.<br />

(4) La mayor parte. Et concessa isla dilatione, exclu-<br />

Not. t<br />

ley s,<br />

tit. 33,<br />

lib. rt;<br />

ley t ,<br />

tù. 33,<br />

lib. i ;


Be los detul. quo<br />

let' 7, otorgarian, mas que pagasse, o desamparasse<br />

tir. 32,<br />

mi. If los bienes; estouce si fueren yguales en los<br />

debdos , e en quantidad de personas, deue va-<br />

eeup<br />

ler lo que quieren aquellos duel otorgan el<br />

plazo : porque semeja , que se mueucn a fazerlo<br />

por piedad que ban de el. E si por auen_<br />

tara fuessen eguales en los debdos, e desiguales<br />

en las personas, aquello que quisiere la parte<br />

do fueren mas personas, esso deue valer.<br />

LEY VI.<br />

Como, quando alguno es debdor de muchos,<br />

e les ruega que le esquilen algo: e los onus lo<br />

otorgan , e los otros lion ; quai razon ¿eue<br />

ser cabida.<br />

Rogando cl debdor (1) a aquellos a quien<br />

les e)- deniesse algo, ante que les desamparasse sus<br />

La iu s 1e<br />

`lr<br />

)" bienes ^ (7ue I le quitassen alguna 1partida<br />

de lo<br />

amer• que les deuia, c que les hagat'la lo otro; si por<br />

aucntura fuesse desacuerdo cutre ellos, queriendo<br />

los vous quitarle alguna cosa , e los<br />

otros non, aquello deue valer (Ñ)), e ser guardado,<br />

en ra .i.ou <strong>del</strong> quitamiento (3), pues en<br />

todas las cosas, que diximos en la ley ante<br />

desta, en razon <strong>del</strong> plazo Glue pidiesse. E atm<br />

dezimos, que magner alguno de aquellos a<br />

ditur debitor, ne postea passa cedere bonis, Glosa. et con-<br />

niuniter•-Doctor•, iu diet. 1. lin. Ang. et \Ioderai iu L<br />

§. th aliter, D. sotat. nzatrim. <strong>El</strong>apan crgir dilatioue incarcerabitur<br />

debitor: quia alias dcciperentur crcditores. S eri an<br />

tenebitur satisrlaredesolvendo intra teurpusdilatiruris, Prout<br />

alias ha bet ut in I. unicerca ¡. C. de pled/. Imper. n/Ièr:?<br />

Alberirus in dicta 1. final. ferret, quird non. Pau l. de Caste.<br />

ibi tenet crurtrariuru, si pole.t satisdarc; alias tenebitur ad<br />

juratoriarn cautionem cum slipulatimrc per uali: quad 11(711<br />

placet, quia osque ista les, nenne ilia csigit islam satisdatiouem.<br />

Terre crop) dictum Alherici, quad et est de marte<br />

Alex. in diet. cousit. 2115. volatil. '..'.<br />

LEY ri.<br />

Si debitor ante eessionenr a creditoribus remissionem<br />

partis debiti petal, ut superlluum solvat, e t ut hoe fariant.,<br />

distordent ipsi crcditores; valet, quod major pars, vcl xqualis<br />

feccrit, habita ronsideratione logis supra prosinue, eti:un<br />

absente aliquo creditore; niai abserrtis quaniitas es.set tolius<br />

<strong>del</strong> iii r-ajor pars; vet abacus pignoris habeat obligatiouem.<br />

hoc elicit.<br />

(1) UcLdor •, Per islam legem tollitur lila commruris oni-<br />

nio 1)octoruirr in I. et . sum torridem, §. fin. D. de perdis,<br />

quüd ilia les non procederet in dcbitrrre vivo, sel in debitore<br />

urortuo, ut Irabererit crcditores iia•redeni, quern croies.niant.<br />

1"ulgosus tauten tenebat id, quoin in bac lege disponitur,<br />

ut vidais per Jason. in diet. §. for. queux luit sub I.<br />

jari.c gentiInn.<br />

('3) Arquello dette rater. Limita, nisi illi qui remittunt,<br />

e t F.:sciant ruajnrcin pariera, esseut cousanguinei debitorii,<br />

vet suspecti alias, secundirrn Bald. post Gailliel, in d irt. I. el<br />

starve /1('Jedem, §. fitr. 1). de partis , ubi vide .Jason. ire<br />

Irinitatione.<br />

(3) (Juilrnzien/o. Limita, dura tarnen non remittatnr<br />

totum (14'2-bilons, seeuridinu Doctor. in diet. I. et scam, §.<br />

fill. D. de fumii,s.<br />

(4) Yon e.clanie.cse dr'lante. Sed an requiert quinl ri<br />

Commuais opiuio Bart. et ai ra uirr est,<br />

-Lerrtur absentes?<br />

desamp. sus bien. 929<br />

quien deuiesse algo; non estuuiesse <strong>del</strong>ante<br />

quando los otros le quitasscn alguna partida<br />

<strong>del</strong> debelo ; que con todo esso deue valer lo<br />

que fizieren, e non lo puede reuocar aquel solo.<br />

Fueras ende, si' la qualifia que el denia<br />

alter <strong>del</strong> debdo, fuesse mayor ( 5 ) que la de<br />

todos los otros: ca estonce non empecerla lo<br />

que sin cl fìzicssen. E otrosi dezimos, que si<br />

algunos que ouiessen a recebir algo de su<br />

debdor, le quitassen alguna partida <strong>del</strong> debdo<br />

, e non fuesse y presente (6), quando fiziessen<br />

este quitamiento, alguno otro, a quien<br />

fuesse obligada señaladamente alguna partida<br />

(7) de los bienes <strong>del</strong> debdor, o touiesse<br />

alguna cosa suya señaladamente en peîios, que<br />

le non empeceria el quitamiento ( l ue los otros<br />

le fìzicssen. Ca en salvo le finca todo su derecho<br />

en aquellos bienes que fucssen obligados<br />

o empeñados (8).<br />

LEY Vll.<br />

Corno, si el debdor enagena sus bienes, a da<br />

aquellos' a (hilen<br />

r<br />

îro de<br />

cuiesse. r< algo, que se<br />

puede reuocar tal enagenamiento.<br />

Personal debdor (1) dezimos que es aquel,<br />

quando la persona tan solamente es obligada<br />

quad sic, in 1. rescriptrtm, D. de part. lirèl. Angel. et Pulgos.<br />

et Paulus cue Castro, et ,taso ibi terrent contrariant.<br />

(5) 3Motor. Ar)de (iloss. in I. rescr •ipftum, in verbo cr'editorrtnz,<br />

1.). de partis.<br />

(6) Ypre.cr'nlc. Quid si debitor, gui habcbat hvpolbecam,<br />

essr't pra'sens rum a gis non l 'abenlihus? an sihi pratjndirabitur<br />

per cnrrsensum nrajuris partis, ipso rontradirente'<br />

\'idetur bic a contrario sensu, quad sic; sed die contrariant<br />

per test. in I. luir. G'. qui Gon. cerh-r. pus. et ibi Gloss.<br />

et quia ratio aune daiur, quare non pr'tr'judirabitur creditoribus<br />

bvpotberariis abscntil.us, urilitat ch iant si siut pra•scntes:<br />

probalur• Iroc etiar11 in I. reserip/arn 10. irr vers, iule<br />

er7int. alitais, et ibi Laid. 1). rte padre.<br />

(7) .4/;unira parfila. Idem, si ommia bona, ut ins 1. res.<br />

rri/drum. 10. D, dr' pad.<br />

0) (1 empiïr(1.dos. ()nid si non haberet piguus, vet bypnlitecam,<br />

haheret. tauutu fhlrjussut•enr1 \ ide I. prrrcedenle<br />

58. §. lin. i). mandat. et Paul. de Cash-. in diet. I. re.ctrrptanz,<br />

et per Jason. in 1. el ‚canon, )earcdenz, §. burin-, irr<br />

G. linritatioue, 1). de pact.<br />

LE i'II.<br />

Si debitor nersonalis obligationis, in cujus bonis marrdavit<br />

jades fieri execut n orrern, auterpram fiat, omnia bona,<br />

ut non iuveniatnr unde soient, alicuet; revocarrL crcditores<br />

alienata a die sr:iartir intra artrrurrt: quia prxsurnitur in<br />

fraudeur alienasse: idem, si quid donavit., aut iu ultima voluutate<br />

t'elinuit, et boira alla non sufliciant creditoribus:<br />

sel si detriloe vemlidit, perrnutavit, seni in dotera ledit,<br />

vet pignori, Dol/ revoca!ur, risi probetur, et recipieulenl<br />

partiri t ucrn fraudis fuisse: tune enim irrten rlicturu terupue<br />

revocatur• ; ois recipierrs erat minor xsc, :uwis; licet partireos<br />

fraudis fuit, restituitnr ei pretiuur, quod pro illa re<br />

ledit. Iln. durit.<br />

(1) Persona/ dr'hrlor. Ista les corn sequcntibus usque<br />

in finem titoli Iractat rniteriam alienationis in frandem cre-<br />

Jitorunr • et quia in irta materia Bald. in rubric. C. de 'croc..


9 î0 Quinta Partida.<br />

Titulo 1V.<br />

Les, por el deudo, e non los ]tienes (4E tal deb- dezimos que seria, si tal debdor dresse en su<br />

dor corno esse, acaesce a las vegadas, que des- vida (7), o mandasse en su testamento alguna<br />

cosa de las suyas a otro. Ca, si de lo que finca<br />

non pudiessen ser entregados, e pagados,<br />

aquellos a quien deuiesse algo, que se puede<br />

reuocar tal donacion o manda, en la manera,<br />

que de suso diximos. E si por auentura aquella<br />

cosa non la enagenasse, clandola o mandandola<br />

en su testamento, mas la vendiesse , o<br />

la canmiasse, o la liesse en dote (8), o a pe_<br />

nos; estorce dezimos, que si pudiesse ser pro_<br />

uado, que aquel que rescibiesse la cosa en al_<br />

gusta <strong>del</strong>tas maneras sobredichas, sabia (9)<br />

que el debdor fazia este enagenamiento mali-<br />

r y 7;<br />

lib. 11 pues (3) que es condeaauado eu juyzio, que<br />

Ileeop. pague las debdas, e La mandado el Judgador<br />

fazcr entrega de los bienes' <strong>del</strong>, que los enagena<br />

todos (L), porque non pueden fallar (5)<br />

de lo suyo, de que entreguen a aquellos que<br />

lo deucn aner. E poreude dezimos , que tal<br />

enagenamiento como este pueden reuocar,<br />

aquellos que deucu ser entregados en ellos,<br />

desde el dia que lo supieren fasta vn ario (G).<br />

Porque se da a entender, que pues que todo<br />

lo snyo enagena desta manera, que lo faze<br />

maliciosamente, e cou engallo. Esso mesmo<br />

Iris, qua in fatue. alien. stud, posuit multa, et valle notabilia,<br />

vide ibi per cum: vide etiaur late per Joan. Fab.<br />

Angel. et Jason. in §. irae .sz' qual in fraud. Instil. dc action.<br />

Et inter calera nota illud, quid alicnal.io vera (acta is<br />

fraudem fuI.nrorum rreditorurn, quuru n pecunis priores<br />

dimis.si non suet, non revocatur, I. 171.s1. pr .lures 16. et 1.<br />

ait prætor 10. §. ila dcmum 1. et ibi Bart. D. qua in fraud.<br />

creditor. I. si debílor 4. C. de privi]. fsci, et 1. si pas post-<br />

Ime 9. C. de goers prascrinlor. nisi tempore aticualionis excogitaverit<br />

fraudem contra futuros creditores, ut in authent.<br />

led jars eccesse C. de clonal. ante imp'. et tradiL Joan. de<br />

Plat, in 1. 1. C. c/c jar. fsci, lib. 10. col. 2. et vide per<br />

13abt. obi supra, versic. gttæv'o pone, cunt concepissem. Adde<br />

chain, quid petere possuut creditores, quod alienator detrudatur<br />

in carcerem ; quousque revelet eos, in quos alienavil,<br />

ut per Joan. And y. in addii. ad Spend. tit. de rebus<br />

Eccles. non alien. super parte alienatone.<br />

(2) E non los bienes. Mile I. 11. tit. 14. cad. Part.<br />

(3) Ore despttes. floc posit, ut evidentius curator constare<br />

de fraorle; ream idem esset, si anteà omnia bona alienaret,<br />

clue creditores laaberet: ad revocalionem tamcn non<br />

arlrnitiuntur creditores, nisi pracessit sentenlia judicis, et<br />

creditores miltautur in possessiouenr bonorum; qua si non<br />

reperiantur, vel si itou sill sul'iìcientia tune intentant revocatoriam,<br />

ut in §. itera si was in fraudem 6. Instil. de<br />

aelrou.<br />

(4) Tucks. Afide 1. omnes 17. §. Lucius 1. D. qurr zia<br />

fraud. creditor. Et cùm dici t, Enajena, vult, etsi alienet<br />

titulo oneroso, ut et valuit Gloss. et ibi Bartol. in 1. patrouus,<br />

D. de probation. in Glossa 1. ad fin. et in 1. qui tes-<br />

/amerthtnz, ira verbo inodoo, cod. tit. et ibi Bart, et in<br />

dict o §. Lucius. Et i ciellige, quando vendihio omnium bonorurn<br />

esset farta pro valle minori Tactic), quàur valerent<br />

bona; alias secits easel, ut tradit Joan. de Imo]. in 1. post<br />

contractu.m, D. de clonal. column. 1. Jaso in §. item si<br />

yuLs ire fraudem, column. 5. Iris/it. de action. et idem die,<br />

si aliencior major pars bonorum, Gloss. singularis in 1. nonzen,<br />

§. f/ro, in verbo orno/ .subslanlr'a, D. de legal. 3.<br />

per text, in I. 1. el. ibi Bald. in 3. quasi. C. si quid in fraud.<br />

patron. Et cam isla lex generaliter loquatur, iutellige, sive<br />

alienet omnia bona, vet rnajorem partent simul, sive minutatim,<br />

seu vicibus iuterpollatis, secundùrn Bald. in 1. 1.<br />

col. fin. C. qui Goals ceder. poss. Bartol. post Gloss. ibi in<br />

dicto §. filio, Jason. in dirt. §. item si qual in fraudem,<br />

column. 6. et adde Bad. et Jason, in 1. 2. C. de repud. hared.<br />

(5) Non puedan fallar. Iloc, ctiam alio non probalo,<br />

constaret ex tali alienatione omnium, vet majoris partis<br />

bonorum, ut hic innuitur, et clariìrs in diet. §. Lucius, et<br />

infra isla I. ibi: Porque sr der a entemler.<br />

(6) Fasta vn aido. Afide 1. 1. D. eod. et C. eodem, h<br />

penultimanr, et elianr post annum de co, quod pervenit ad<br />

cum, ut in 1. ail prætor 10. §. pen. D. cod. vet doto fecit,<br />

quonrinùs perveniret, et exemplifica, ut ibi per Bart. Est<br />

autern iste annul utilís: untie non currct, nisi à tempore<br />

cientiæ alienationis, ut hic dicitur; et sabaudi etiaur à<br />

tempore excussionis facts; in bonis debitoris, ut declarat<br />

Alberirus in 1. ait prcrtor, §. anuos, D. coll. Joan. Fabr.<br />

et Angelus in diet. §. item si quis in frattdern, et quid isle<br />

annul intelligatur de utili, palet in 1. 1. D. cod. tenet Azo<br />

C. cod. in sumrna, column. 1.<br />

(7) Dresse en su vidct. Si intelligas de donatione causa<br />

mortis, plane procedit: quia tam in donalionibus causa<br />

mortis, quàal in legalis revocandis, solus expedtatur eventus<br />

; chin non debcautur, nisi deduct() arc alieno , 1. scr."mus<br />

22. §. sin vero credilores 5. C. de jure <strong>del</strong>/b. I. quod<br />

atttenz e).§. pen. D. gums in fraudem creditor. Si Lauren intelligas<br />

de donatione inter vivos, tune, liret non exigatur<br />

fraus ex parte donatarii, tamer exigitur ex parte debitoris<br />

donantis, secundinn Aeon. C. eod. ire stemma, column. 2. et<br />

Gloss. in dirt. §. ilenz si quis in fraudem, Instil. de action.<br />

allegant ], pen. C. cod. et I. quod arrtenr. 6. §. .cintili modo,<br />

3. D. cod. et melias probater in §. in fraudem 3. Instil.<br />

qui, cl e; I: quibus carts. 771C11111172. moat pos. et assignant Doctores<br />

rationem differentia: quia inter vivos cam alienatur,<br />

vet. douatur, subest apes lucri quærendi; quod cessat in ultimis<br />

voluntatibus. Sed adverte, quia isla lex Partitarum in<br />

donatione inter vivos videtur loqui, et volt idem esse, quod<br />

in nllirrra voluntate; ut solos consideretrr eventus, quo<br />

creditores fraudantur, licet desit cousiliurn, seu, essi non<br />

probetur dc concilio fraudandi: imi sicut tea præsumit,<br />

fraudem subesse, cum atienaut.ur omnia bona; sic et isla<br />

lex prasumit fraudcrn in co, qui babel creditores, et douat<br />

inter vivos, quidquid sit illud quod donct, vet sallenr bric<br />

lex volt soluto eventual in hoc considerare: et idem videtur<br />

ale jure communi diceudum: ram 1. pen. C. cod. quæ,in<br />

contrarium allegatur, nihil exigit de fraude donantis; sed<br />

tantum even turar considerat, si reek inspiriatur: et similiter<br />

idem vult dictus §. simili modo: et ad §. in fraudem potest<br />

dici, quid procedat favore lihertatis: hoc etiaur palet<br />

ex I. 37. tit. 13. sup. ead. Part. ubi, si servus pignori flatus<br />

sub generali obligatioue bonorum manumittatur, non<br />

tenet rnanumissio, si bona non suet solvendo; et sic tantum<br />

ibi exigit eventual: et ila elianr videtur intelligcnda 1.<br />

2. C. dc .servo p;. dat. nzanum. licét illam lcgem Azo in<br />

summa, C. de reeoc,. Ins qua: in fraud. alien. sent, allegat<br />

ad id, qua alienantur titolo lucrativo, requiratur events,<br />

et elianr fraudis consilium ex parte alienantis.<br />

(S) En dote. Ergi dos est. titulus onerosos, ut hic:<br />

quod intellige ex parte viri; nain ex parte mulieris dicitur<br />

lucrativos: et adde I. fin. §. si d.. socero 1. et I. ail prtelor<br />

10. §. si eran nuttier 14. D. cod. et I. 3. C. eod. et per Salir.<br />

quena vide in 1. ignoti, C. cod. et per Jason. in dici. §•<br />

item si quis in fraudem, column. 4.<br />

(9) Sabia. In alienatis titulo oneroso tria requiruntur;<br />

scilicèt fraus ex parte alienantis, et scientia ex • parte reciplea<br />

s, et eventos fraudis, in darnnum scilicet crediiorum,<br />

ut hic, et in 1. penal. C. eod. et per Gloss. in dicto §. item<br />

si quis in fraudem: neque sufliceret, quid emens sciret,<br />

vendentem habere creditores, ut in I. ait prator 10. §. quod<br />

ait 2. D. cod. Et quid si debil.or civitatis alienet titulo oneroso?<br />

an requiratur, quid emptor sciar fraudem? Vide 1.


De los deuil. que<br />

ciosamente, o con engaño (10), que puede<br />

ser reuocado, fasta aquel tiempo que de suso<br />

diximos. Fueras ende, si aquel que ouiesse<br />

por alguna de las razones sobredichas recebida<br />

la cosa, fuesse huerfano. Ca este atal non<br />

seria tenudo de la tornar, si non le diessen (11)<br />

lo que auia dado por ella , maguer le prouassen<br />

que era sabidor <strong>del</strong> engaño. Mas si el engario<br />

<strong>del</strong> enagenamiento non fuesse prouado,<br />

assi como sobredicho es, o non fuesse fecha<br />

demanda sobre el fasta aquel tiempo que de<br />

suso diximos, non lo podria despues demandar<br />

que se quitase por esta razon.<br />

LEY VIII,<br />

Como la compra que es fecha de los bienes<br />

<strong>del</strong> debdor, contra el dejendinrienio de aquel<br />

cuyo debdor es, se puede reuocar.<br />

Atreuense algunos ornes a comprar las cosas<br />

de aquellos que son debdores de otri, ma-<br />

2. et ibi Bart. C. de debitor. civil. lib. 11. et per Jason. in<br />

diet. §. item si quis in fraudem, column. 5. et ibi habetur,<br />

quòd non requiratur, et sit speciale favore civitatis.<br />

(1l)) Con ca ado. Et videtur esse in fraudeur, ex quo<br />

scit se habere creditores, et bona sua non esse solvendo, L<br />

si quis cum haberet 15. et ibi Bart. D. qua; in frrrudem<br />

creditor. et per Jason. in §. item si quis in fraudeur, Instil.<br />

de action, column. 7.<br />

(11) Si non le diesscn. Non enim tenetur, nisi in quantum<br />

est locupletior, ut in 1. ait præto' 111. §. ait praaor 5.<br />

et 1. quod autcm 6. §. si quid cum pupillo lu. D. eod. et<br />

procedit hoc, etiamsi sit adolescens ipse minor, si ipse ignoravit<br />

fraudern , licet ejus curator sciret, ut in diet. §. ait<br />

praaor, et forti; etiam ex mente hujus legis procedet hoc,<br />

essi ipse adolescens sciret: et est hic speciale; nam in aliis<br />

revocatur, etiam non restituto pretio, ut in 1, si debitor, 7.<br />

et I. ex lus 8. D. eodem , ubi vide.<br />

LEX VIII.<br />

Si quis a debitore emat, dcnuntiante creditore, vel ejus<br />

procuratore, ne er at, quia non sufficiunt bona ad debita,<br />

revocatur intra aununr alienatio. Hoc dicit. Ilabuit origines<br />

à 1. ail prato, lu. §. si quis partici p.e 3. D. qua: in<br />

fr'aud. credit.<br />

(1) Como esta. Licèt non constet aliter de participatione<br />

fraudis, ut in 1. ait preetor 10. §. si quis par'ticeps 3.<br />

De eod.<br />

LEX IX.<br />

Quad uni ex creditoribus ante executionem, vel cer5lonem<br />

debitor salvit, non tenetur aliis creditor contribucre;<br />

sed si post solvit, erit locus contribution'. Hoc elicit. Ilabuit<br />

orlam à I. quod autan 6. §. screndum 7. D. qua: in fraud.<br />

credit.<br />

(1) Entrega. Id est, an tea quuirn bona possideantur per<br />

creditores: ita declaratur in L quad (intern 6. §. sciendam<br />

D. cod. nam pastes quàm bona cc/Tel-ant possideri, omnium<br />

creditorum jura paria surit: si ergo moires creditores<br />

missi suet il' possessionem llouoruin, tune non passet debitor<br />

uni coruin solvere, ut bic hahelire: et idem dic, si<br />

anus immittatur il' possessionem bororurn ex primo decreto;<br />

nam et cæteri videntur immissi, ut iii I. Sin. C. de<br />

bonis auctorit. judic. poss. nam in pignore prætorio non<br />

procedit ills regula, qui prior eat tempore, ut hi L rum<br />

anus, t2. D. de rebus artcto'. judic. poss. et ibi Bart. et<br />

Tom. II.<br />

desamp. sus bien.<br />

951<br />

guer que lo defiendan aquellos que han a recebir<br />

las debdas, o sus personeros, o sus mayordomos.<br />

E porende dezimos, que en tal razort<br />

como esta (1), o en otra semejante <strong>del</strong>la,<br />

si los otros bienes que fincan <strong>del</strong> debdor, non<br />

cumplen a pagar la debda , que se puede reuocar<br />

tal enagenamiento, fasta el tiempo que<br />

diximos en la ley ante desta.<br />

LEY IX.<br />

Como el que es debdor de muchos, si faze la<br />

paga al vno , non se puede reuocar.<br />

Ama a las pegadas el que es debdor de<br />

muchos, mas el pro <strong>del</strong> vno, que de los otros:<br />

e porende acaesce, que ante que fugan entrega<br />

(1) en los bienes <strong>del</strong>, que paga su debelo<br />

a aquel a quien bien quería (ei). E en tal razon<br />

como esta dezimos, que maguer los otros<br />

bienes que le fincan, non cumplan a pagar<br />

las debdas de los otros, que non le pueden<br />

idem Bartolus in dicto §. sciendum , et babetur in dict. 1.<br />

fin. ubi hoc irrtelligit Paul. de Cast. n;p,.ndo primus fuit<br />

immissus in mania bona, quia erat sic ('.avesse juxta mensuras<br />

debili per earn petili; nam si errent alla borra, tunc<br />

missio unius non prodesset alii. An autem sit idem, quando<br />

bona caperentur in causara judicati, ut creditor possideat<br />

loro pignoris res à jodice captas pro executione sententi,<br />

de quo loquitur titulus C. si in carne. judrí'af. au<br />

ista immissio ex causa judicati prosit aliis creditoribus, velut<br />

in pignore prætorio? Fuerunt variz opiniones; nam<br />

Bart. in 1. cum units, in princip. column. fiu. 1). de bonus<br />

aucfor. judic. possid. tenet, quod non; irnn il' isto pignore<br />

in causant judicati, qui prior tempore, polio(' est in jure:<br />

et ideai dicit ibi Bart. si pignora caperentur vigore instrunienti<br />

habentis paralam executio,cm; tenet etiam Angel.<br />

in 1. fil!. et in 1. '2. et 3. C. qui podar. in pi,n. fiat. Bald.<br />

vero in dici. 1, fin. ibi etiam Salve. tenuerurit iorstrariuur<br />

in casu, quo alii cc, ditores haherent sientes senleulia,s, vil<br />

similia instrumenta esecutiva; et circa verilatein fiu¡us<br />

puricti late disc i, tit Bodericus Suarez in repetit. I. post r,•na<br />

judríafain, fol. 158. ver'sic. ulitvias Hola: et licet ipse non<br />

eligal inter istas opiniones, milli satis placet opimo Baldi<br />

in dicta 1. fin. quia præripuurn i'uudameutum, ( p lod adducitur<br />

ir favoreni opiniones Bart. per Ang. et llodcricum,<br />

est, quod missus in possessioreui es causa judicati possidear,<br />

et isla possessio per cum allori quæri non putent: nani illa<br />

opinio, quod missus in possessionern ex causa judicati possideat,<br />

(l ux fui[ opinio Bartoli in I. à Dico Pio, §. si .crrprv'<br />

rebus, 1). de re judic. corrimuuiter reprobatur, ut adducit<br />

ibi Alex. colunmrr. S. et Decius cousit, 1/u. t'olumn. 4. et<br />

sic restat ideen dicendum, quod in pignore prætorio: et quia<br />

istud pignus in cau.;am judic:pli, etianr dicitur prætorium,<br />

1. 1. el 2. C. de punto. pign. si lamer is, qui babel .senteutiam,<br />

vel instrumeuturn guarenlitiuln, petit priirs eseeutiouem,<br />

quàm alias'label's sinrilern seuterrti:un, vel<br />

trumerltuni publicum, tune ille præferretur, j usta id, gptod<br />

liabctur il' 1. 11. tit. 14, escl. Part. et ibi dixi.<br />

(2) Aquel a quien Glen queria. Et sic locus est gratiliratiouii:<br />

in coutrarium tarne(' videtur 1. Inrpitlus 24. 1).<br />

grtæ in fraudenz creditor. Sed intellige, prout Glossa ibi<br />

iutelligit, quando uterque creditor instabat pro si lo debito:<br />

non euirn tuno cet locus gratificationi dcbitoris, ut in 1. si<br />

¡roui ea'pedierít 6. §. 1. 1). de rei. aastout./udn'. po.s'sfd. secits,<br />

quando unos tantiura instabat, vol uuus iustaret, ut hic,<br />

vol si instabant, debitor urli solvit per compulsiones judi-<br />

eis,<br />

1. quod autcm G. §. apud Labeonem G. D. eod. afide<br />

•Cccccc


952 Quinta Partida. Titulo XV.<br />

apremiar, que torne (3) aquello que recibio<br />

en paga de mano de su debdor. Esso mismo<br />

dezimos que seria, si la paga fiziesse otrosì,<br />

ante que desamparasse los bienes. Mas si la<br />

paga fiziesse despues que fuesse fecha la entrega,<br />

o que dcsamparassc sus bienes (4), quier<br />

lo fiziesse ele su voluntad , quier por premia<br />

(5) <strong>del</strong> Judgador; estonce bien la podrian<br />

demandar los otros dcbdores, al que la ouiesse<br />

recebido; e doue ser tornada, e ayuntada<br />

con los otros bienes que desamparo: e de si<br />

deuenlo partir todo entre los debdores, en la<br />

manera que diximos (6).<br />

LEY X.<br />

Del debdor que se fuye de la tierra, porque non<br />

se atreue a pagar lo que deue.<br />

Fuyendose algun orne ele la tierra, porque<br />

non pudiesse pagar las debdas que dcuia;<br />

si alguno de aquellos a quien deuia algo, sabiendo<br />

que se yua assi, fuesse en pos el con<br />

entencion de recabclarle, e de tomarle lo que<br />

lleuaua; si se fallassen como en yermo, o en<br />

logar que non ouiesse Merino, o Juez; eston-<br />

quæ dixi in 1. 7. tit. G. Partit. 6. in gloss. super verbo que<br />

deudas.<br />

(3) Que torne. Limita, et intellige, nisi alii creditores<br />

essent magis privilegiati, ut in 1. ex facto 52. D. de peculio,<br />

et vide per 13artol.'in 1. pupillus, D. qux in fraudeur<br />

credit. procedit er0 ista lez inter creditores habentes æqualitatem<br />

, vide per Bart. ibi , et per Paul. in 1. 1. §. plures,<br />

ad finem, D. de tributor. et Angelus in diet. 1. pupillus, et<br />

in decasionibus Neapolit. Math. de Afflict/3, numero 190.<br />

incipit pulchrum fuit dubium.<br />

(4) O que desamparasse sus bienes. Tune enim non<br />

residet in co facultas aliqua solvendi; sed debet fieri per judicem,<br />

quod habetur in 1. 2. suprà eodem.<br />

(5) Quier pro premia. Nota hoc verhum; nam ante cessionem,<br />

vel bonorum possesiouem alliud esset, ut in 1.<br />

quod auteur G. §. apud Labeonem G. D. eodem.<br />

(6) Di.rimos. Supra cod. 1. 2.<br />

LEX X.<br />

Si debitorem fugientem creditor insequatur, potest cum,<br />

et quæ portat, ubi non est judicis copia, capere; sed si potest<br />

judicem invenire, debet hæc corn judice Tacere; et de<br />

Louis sic captis sibi satisfacere: nec tenetur cæteris creditoribus,<br />

beet alla bona non sufficiant, contribuere. IIoc dicit.<br />

(1) Por si mismo. Adde L ait prætor 10. §. si debitorem<br />

16. D. eod. et in authent. ut, judaces sine quoquo suffrag.<br />

§. necessitatcm 9. collat. 2. et ibi per Bart. et in diet.<br />

§. si debitorem. Et debitor fugitivos potest capi etiam ante<br />

diem, vide per Bald. in 1. 1. C. de conflict. ex leg. et vide<br />

ruin in authent. imo, C. dc action. et oblia. Et quid si debitorem<br />

fugientem vulneravit, et ira cepit, vide per Baldum<br />

in autlrent_ sad omnino, column. 3. C. ne uxor. pro marlto<br />

, et column. 5. Et quid si fuga sit in promptu, sed non<br />

in actu, vide Bald. in 1. pignori s, C. de pi nor. act. Joann.<br />

de Plat. in 1. nemo carcerem, C. de exactor. tribal. lib. 10.<br />

uhi punit quatuor necessaria ad capiendum debitorem fugitivum,<br />

vel de fuga suspectum: et ibi ponit de astricto alicui<br />

collegio, an possit capi à quocumque de collegio, et per eumdem<br />

in 1. qui dcrelicta, C. de decurion. lib. 10. Et an quilibet<br />

ce bien lo podria el por si mismo (1) recabdar,<br />

a el, con todo quanto leuasse (2) consigo.<br />

Mas si lo fallasse en logar do ouiesse Juez,<br />

o Merino, estonce non lo deue recabdar el<br />

por si , mas deudo dezir al Jucz <strong>del</strong> logar,<br />

que gelo recabde; e el deudo fazer. E todo<br />

aquello que le fallaren, pue<strong>del</strong>o retener para<br />

si, por razon de la debda que le dcuia, fasta<br />

en aquella quantia que rnontaua lo que le<br />

auia a dar. E non es tonudo de recodir con<br />

ello (3) a los otros debdores. Mas si fallasse<br />

mas, de quanto montasse su debelo, estonce,<br />

lo lemas deudo dar a los otros, cuyo debdor<br />

era.<br />

LEY XI.<br />

Como la cosa <strong>del</strong> debdor, que : es enagenada<br />

engaiiosaniente, deue ser tornada con los frutos<br />

<strong>del</strong>la.<br />

Tornada deue ser la cosa, que algun deb- Leves<br />

dor enagenasse maliciosamente, faziendo en- ,6i;37,'<br />

gaffe, a aquel cuyo debdor era, en el estado (1)1,$.<br />

Novi,<br />

que estaua ante que fuesse enagenada, con los necop..<br />

frutos (2) que auia sobre si, a la sawn que<br />

la enageno, e con los otros que salieren de-<br />

de populo possit capere debitorem publicum fugientem, vide<br />

Joan. de Plat. in 1. generali; C. de decry . ion. lib. 10. Et de colono,<br />

vet ascriptitio fugiente, vile per eumdem in 1. si coloni, C.<br />

de agricol. et censii. lib. 11. et in 1. una, C. de colon. palest.<br />

eodern lib. Et (le debitore fugiente se <strong>del</strong>èndente, alle<br />

Bald. in I. si de vi, C. ad Leg. Cornei. de ,near. vide etiam<br />

in ista materia per Felin. in capit. 1. column. S. de judic.<br />

Et de clerico fugiente vide per eumdem Felin. in cap. cunt<br />

non ab homing, cle judic. 1. 2. et 3. column. et vide in materia<br />

ista notati. consil. Ales. 3. volum. consil. 64. et ibi<br />

vide, an procedat ista lex in debitore large, profit est illo,<br />

qui convenivi potest actione reali, et ibi de aliis in ista materia,<br />

vide etiam late per Jason. in 1. vimrm, col. 2. 3. et<br />

4. D. si cert. pet. et notata per Andr. de Iser•n. in §. si quis<br />

vero, el 1. de pace juram. firm.<br />

(2) Con todo quanto leuasse. Debet tarnen res captas judici<br />

præsentare: vide Bald. in authent. sed omnino, C. ne<br />

uxor pro marito, Andr. de Iser. in diet. §. si quis vero, de.<br />

pace jreram. firm. obi et Bald. post Gloss. ipse etiam raptus<br />

debet duci ad judicem, 1. crepite quinto 25. in print. D. ad<br />

Leg. Jul. de adulter.<br />

(3) Dc recodir con ella. Limita, et intellige, quando<br />

debitorem fugientem cepit ante bona possessa per creditores,<br />

ut supra 1. proxim. et declaratur etiam in (lieto §.<br />

si debitorem 16, 1. ail prætor 10. de qua ista sumpta est.<br />

LE X X.<br />

Iles in fraudem creditorum alienata, restituenda est corn<br />

fructibus peudentibus tempore alienationis, et cum perceptis<br />

à tempore perceptionis risque ad diem senteutire, deductis<br />

expensis fructuum, et meliorationis rei; fructus autem medio<br />

tempore ante petitionem percepti, suet possessoria rei.<br />

IIoc (licit.<br />

(1) En cl estado. A<strong>del</strong>e I. 1. §, 1. et 1. 10. §. per liane<br />

19. et 1. fin. §. non soltem 4. D. gum in fraud: credit. et facit<br />

1. quod si minor 24. §. 4. vers. restitu/io, D. de minor.<br />

(2) Frutos. Vide etiam in dictis juribus, et 1. fructus<br />

pcndentes 44. D. de rei vendic. et I. Julianos 13. §. si fructibus<br />

10. D. de act. empt. text. notab. et ibi Gloss. et Paul.


De los deud. que<br />

lia ( 3 ), desde el dia que fue demandada en<br />

juyzi o (4), fasta que sea dada desamp. sus bien. 935<br />

non dcue valer, si fueren sabedores <strong>del</strong> en-<br />

j<br />

(5) gaño 0); aquellos a quien quitan el debdo.<br />

contra el que fuesse tenedor <strong>del</strong>la. Sacadas en-<br />

E si por auentura, este que fiziesse el quitade<br />

las despensas, que fuesscn fechas en ramiento<br />

engañosamente , sobre aquel debdo<br />

zon de los frutos (6), o por mejoramiento (7) que quiere quitar al debdor principal, e tie-<br />

que fuesse fecho en la cosa enagenada. Mas<br />

ne otro por fiador de aquella debda misma;<br />

los frutos que saliessen <strong>del</strong>la, desde el dia que<br />

si quita el debdo al fiador, seyendo sabidor (3)<br />

fuesse enagenada, fasta el dia que la comen- deste engaño , e el debdor principal non es<br />

Saron a demandar en juyzio, deuen fincar al sabidor (4) <strong>del</strong>lo; estonce non vale el quita<br />

que compro la cosa.<br />

-miento, quanto es en la persona <strong>del</strong> fiador:<br />

ante dezimos, que es tenudo de pagar todo<br />

LEY XII.<br />

el debelo, si le fallaren de que lo puede pa-<br />

Como deuen ser reuocados los quitamientos, gar ; e si non, estonce puede demandar al<br />

clue f a zen los ornes a sus debdores debdor (II) principal, aquello que non pudie-<br />

maliciosamente.<br />

re ser pagado de los bienes ciel fiador. Otrosi<br />

dezimos, que si quitassen el debdo al deb-<br />

Maliciosamente quitan a las vegadas, ornes dor principal, seyendo sabidor <strong>del</strong> engaño, e<br />

el fiador non lo sopiesse, estonce finca cl fiador<br />

quito de la debda (G ): e es tonudo el<br />

debdor de la pagar, tambien corno si non<br />

gela ouiesse quitada.<br />

r3 t L y ha, las debelas que les deuen, por fazer enlib.<br />

rr gaño a aquellos cuyos debdores son ellos. E<br />

repas'<br />

Ilecup<br />

. porende<br />

dezimos (I), que ningun quitamiento<br />

que estos atales fiziessen a sus debdores,<br />

de Castr. in 1, in Falcidia placuit, D. ad Leg. Fateli. et de<br />

fructibus pendentihus in rebus subjectis restitutioni, vide<br />

Paul. de Caste. in 1. in fideicommissaria, D. ad Trebellian.<br />

(3) Que salieren <strong>del</strong>la. Et etiam de his, qui percipi potueruut,<br />

ut in diet. §. per hone, vet à petitore, vet à fraudatore,<br />

prout astori fucrit utilius, 1. domain 5. C. de rei<br />

vendic. et I. 1. C. de petit. bared. Angel. in dirt. §. per hone,<br />

ubi hoc exemplificat in milite, et rustico: et ibi dixit Angel.<br />

quòd cautus sit advocatus, quòd ubi agitur ad fructus perceptos,<br />

nisi de tali perceptione probetar, non est rondemnandas<br />

rein, licet probatum sit, quòd lot fructcus verisimiliter<br />

percipi potuerunt; allegat Jacob. dc Aret. in 1. si fundam,<br />

C. de rei vendic. sed bene sufficit talis probatio, sccunildui<br />

earn, respectu frucl.uum, qui non petuntur, ut<br />

percepii, sed ex eo quòd percipi potneruut.<br />

(4) Demandada en juyzio. Id est à lite contestata: sic<br />

exponit Aibericus post Dynum iu 1. fin. §. non solrtm., supra<br />

allega ta.<br />

(5) Dada sentencia. Et chum usque ail restitutionem<br />

rei, 1, cerium 22. C. de rei vendic. 1. 39. tit. 25. 3. Part.<br />

(G) En raZon de los frutos. Nullus castle rontingere potest,<br />

qui lane genus deduclionis impeuliat, quantumcumque<br />

possessor sit mala fide; , vel prado, 1. fondues, qui, ri1, in<br />

print. 1). fornii. ercist. et si sine custodia fortalitii non potueruut<br />

fructus percipi, forte quia fundi erat siti in loco<br />

guerrarum, etiam sumptus fatti causa custodiæ dicuntur<br />

farti gratia fructuum quærendorum, secundùue Ang. in diet.<br />

1. lit. §. per liane, I). cod.<br />

(7) Iflcjoranziento. Afide diet. §. per liane, cum Gloss.<br />

ibi, et 1. 43. tit. 25. 3. Part.<br />

LEY Yll.<br />

Liberatio, sen quitatio in fraudeur creditoris facia revocatar,<br />

si liberates partireps fraudis fuit: et. si fidejussor fuit<br />

liheratus, ct partireps fraudis, seil dcbitor fraudcm ignoravit,<br />

tenetur fidejussor; et. in co, in quo borna ejus non sufh<br />

eiunt rerurritur contra principalenr: sed si dehitor<br />

dean participavit, sed fidejussor non, tenetur principalis, et<br />

fidejussor Grit liheratus. floc dicit.<br />

(1) Decimo.s. Ortuni babel à 1. fin. 1. respon. D. gum<br />

in fraud. creditor. el. à notatis per Anou. C. cod. in stemma,<br />

col. fin. versic. item dotur contra cunt ex aecep/ilrttione. Et<br />

præmitte ad cvidcntiam hujus legis, quòd acceptilatio facta<br />

FIN DE LA QUINTA PARTIDA.<br />

reo, prodest fidejussori, ut saprà tit. proxim. 1. 1. et etiam<br />

acceptilatio facta fidejussori, prodest reo, qui jam erat obligatus,<br />

est in 1. et per jusjrn'anda.m. 13. §. si fidejussori 7.<br />

et §. qui ifa 9. et ibi per ]]art. l). de acceptil. et 1. .si grtls<br />

ream 5. D. de liber. legal. et per Bart. ibi, et in 1. .si crOn<br />

eaceptione, §. Labeo, 1). quod metas catt.sa. Item inicllige<br />

Lane legem ibi, E si por auen/ora, quando arceptilatio luit<br />

ex causa onerosa, et turar plane procedit casus hojas legis.<br />

(2) Subidores <strong>del</strong> eogecïro. he telIige, quando acceptilatic)<br />

fatta fuit ex causa onerosa; nam si ex lucrativa, illa scientia<br />

in istis non est necessaria, ut supra. cod. I. 7.<br />

(3) Sej enfio sabidor. Iutellige, quando fuit accepto laturn<br />

ex causa onerosa, ut dixi, et ita declarat Angel. in dirt.<br />

I. fin. in princ.<br />

(0 1ison es .sabidor. Et rauca erat onerosa; nam si lucrativa,<br />

supplendum esset hic nzar-imr.<br />

(5) Demandar al debdor. Quia ex douatione caput, dicit<br />

Consultas in 1. final. 1. responso, D. cod. nam licet respertu<br />

fìdejussoris acceptum fucrit ex causa onerosa, respectu<br />

dehitoris, cui labs acceptilatio prodest, capit ex causa lucrativa:<br />

et sic tenetur, ciuir sit factus locupletior, et si ipse<br />

fnecit. ignoraras. Et adverte, quia hoc procedit in rasa , quo<br />

fidejussor non potest Inabere rerursurn contra debitorem per<br />

actiouetn mandali; ut quia fidejusserit animo donarsdi: nam<br />

si posset bahere recursum pro eo, quod solvisset, requireretur<br />

ier debitore scientia fraudis, seu quòd esset partireps<br />

fraudis, ut declarat Angel. in diet. 1. final. movetar, quia<br />

tune non capit ex douatione. Sed certè, aut ego non tapio<br />

iutentum Angeli, ant ejus dictum in hoc non potest procedere:<br />

naso quomodò polerit lidejussor à debitore repetere<br />

id, quod ipse non solvit? Cien enim luic disponatur, ut debitor<br />

id solvat, quod non potest haberi à fidejussore, procedet,<br />

ersi nunquàm fucrit partireps fraudis: et hoe licet acceptilatio<br />

titeln fucrit fidejussori ex causa onerosa, ut dici,<br />

intelligendam fiore hauc legern; nam si ex causa Iueratira,<br />

non esset dubium, quin dcbitor caperet ex causa lucrativa<br />

id, quod non potest haberi à ldejassore, juxta id quod habeta<br />

': in I. si yen', naz remunerandi 12. in princ. jurarlo S.<br />

fin. 1. idem que 10. D. mandrill.<br />

(G) Quilo de la debela. Quia lieft detrimentum non patiatur,<br />

non tatuen incratur, ut dicit textos in dicta 1. finali,<br />

1. responso; et ex mente hujus legis, et etiam 1. resp.<br />

1. fin. procedit, ctsi <strong>del</strong>ator principalis solvendo non fucrit:<br />

et iste casus est singularis, et terse menti.


TABLA<br />

DU LOS TITULOS Y LEYES DE LA QUINTA PARTIDA,<br />

qui comienza<br />

las rompras, e<br />

los ornes entre<br />

Leyes.<br />

Prologo.<br />

la quinta Partida deste libro, que fabla de<br />

de los cambios, e de todos los otros pleytos,<br />

si, de qual manera quien que sean: la qual<br />

Item cca.xxly. Leyes.<br />

TITULO I.<br />

Que fabla de los Emprestidos.<br />

s. Que cosa es emprestido, e que pro nasce <strong>del</strong>, e quintas<br />

maneras son de emprestido, e tle que cosas se puede<br />

facer.<br />

Pag.<br />

65i<br />

alli<br />

652<br />

2. Quien puede emprestar, e a quien, e que cosas. alli<br />

3. Corno a las Eglesias, e a los Reyes, e a los Concejos,<br />

e a los menores de edad , pueden fazer prestamo. 653<br />

4 . Del prestamo que es feelio a los fijos, que son en poder<br />

de su padre, o de su abuelo. 655<br />

5. Dcl prestamo que faze vn orne menor de edad a otro. 656<br />

6. Dcl prestamo que es fecho al fijo , o a1 nieto, que esta<br />

en poder de su padre, o ele su abuelo, con otorgamiento<br />

de aquel en cuyo poder esta. alli<br />

7. Del prestamo, que es fecho a aquel que esta en tienda<br />

de cambio , o de parias, por otri. 657<br />

8. Quando deue ser tornada la casa que fue dada emprestada<br />

, e en que logar. alli<br />

9. Corno aquel que ouiesse otorgado, que rescibiera alguna<br />

cosa emprestada , si non le f inesse entregada , como<br />

se puede amparar si gela deniandassen. 658<br />

ro. Que fuerza ha el emprestamo, e que pena deuc auer<br />

el que lo non tornare. 659<br />

TITULO II.<br />

Del Prestarno, a que dizen en latin Commodatum. alli<br />

t. Que cosa es prestamo, a que dizen en latin Commorlaturn,<br />

e por que ha assi nome , e quien lo puede fazer,<br />

e a quien , e de que cosas. 6Go<br />

2. En que manera se faze el prestamo, a que dicen en latin<br />

Corumodaturn: e cuyo peligro es, si se pierde , o se<br />

muere , o se empeora la cosa emprestada. alli<br />

3. A quien pertenesce el peligro de la cosa emprestada,<br />

quando se pierde por ocasion. 66z<br />

4. Si aquel que toma la cosa emprestada la em pia por<br />

mensajero, cuyo deue ser el peligro, si se pierde en la<br />

carrera. 662<br />

5. Corno los herederos <strong>del</strong> finado decaen tornar la cosa quo<br />

rescibio emprestada, aquel a quien ellos heredan. 663<br />

6. Como aquel que presta la cosa, que ha alguna maldad<br />

en ella , deue apercebir al otro que la torna prestada. alli<br />

7. Que el que torna sieruo , o canalla emprestado que le<br />

deue dar a correr, mientra que lo touiere. filio<br />

8. Como aquel que perdio la cosa ernprestada, e la pecho<br />

a su dueio, la deue aver, si la fallare dcspucs. alli<br />

9. Quando deue torear el prestamo, aquel que lo rescibio;<br />

e que pena deue aver, si lo non fiziere. alli<br />

TITULO III.<br />

De los Condessijos, a que dicen en latin Depositunt. 666<br />

1. Quo cosa es condessiio, a que dicen en latin deposi-<br />

111m, e onde torno este nome, e gnantas araneras son <strong>del</strong>. alli<br />

2. Que cosas se pueden dar en toirdessilo. alli<br />

3. ien puede dar las cosas en condessijo, e a quien. 667<br />

4 Como el que tiene la cosa en condessijo, si se perdiere<br />

por ocasion , non es tenudo de la pechar, fueras ende<br />

en cosas seïialadas. 668<br />

5. Quien puede demandar la cosa que es darla en condessijo<br />

, e quando: e a quien deue ser tornada, e en que<br />

manera.<br />

alli<br />

6. Por quales razones non es tenudo aquel que tiene la<br />

cosa en condessijo, de tornarla al que la dio. 669<br />

7. Como deue ser tornarlo cl condessi jo, que fue puesto en<br />

Eglesia , o en otro lugar religioso.<br />

670<br />

8. Corno deue ser tornado el condessijo, que orne faze en<br />

tiempo de cuyta, o en otra manera: e que pena deue<br />

auer el que lo negare, ai le Lucre prouado. alli<br />

los emprestidos, e de<br />

e posturas, que f meta<br />

contiene xv. Titulas.<br />

Leyes.<br />

9. Como el condessijo que recibio el finado en su vida, g.<br />

deuc ser tornado ante que las otras debdas, fueras ende<br />

en cosas seìialadas.<br />

Io. Que las despensas que 671<br />

fueren fechas por razon <strong>del</strong><br />

condessijo, deuen ser tornadas a aquel que las fizo. 672<br />

De las <strong>Don</strong>aciones.<br />

TITULO 1V.<br />

1. Que cosa es donacion, e quien la puede fazer , e a<br />

quien, e de que cosas.<br />

allí<br />

o. Quales ornes no pueden fazer donacion. a<br />

3. Quales llí<br />

fijos pueden fazer donacion , e gliales non: e<br />

como deue valer la donacion, que el padre faze a su fijo. 6ï4<br />

4.<br />

En que manera puede ser fecha la donacion. 675<br />

5. En que manera vale la donacion, que es fecha so condicion.<br />

676<br />

6. En que manera vale el donadio, que faze vn orne a<br />

ot ro con alguna postura.<br />

7. De la donacion que es<br />

alli<br />

fecha a dia cierto, e a tiempo<br />

seiralarlo.<br />

8. De las donaciones que se 677<br />

mueven los ornes a fazer, por<br />

razon que non han fijos, como non valen despues que<br />

los han. 7<br />

9. Fasta que quanta puede facer orne donacion de lo su- 6 S<br />

yo ; e de lu que demas fixiere, que sea reuocado. 682<br />

to. Como por razon de desconoscencia se puede reuocar la<br />

donacion. 634<br />

11. De las donaciones que fazen los ornes seyendo enfermos;<br />

quales deuen valer, e quales non. 685<br />

TITULO V.<br />

673<br />

De las Vendidas, e de las Compras. 686<br />

t. Que cosa es vendida.<br />

Quien / mede lacer vendida , e quien non.<br />

687<br />

alli<br />

3. Como ninguno non deue ser apremiado, de vender<br />

lo suyo. alli<br />

4. Como los Guardadores non pueden comprar ninguna<br />

cosa , de los bienes ele los huerfanos que tienen en guarda. 688<br />

5. Corno los A<strong>del</strong>antarlos, ni los Jueces ordinarios, non<br />

pueden comprar ninguna cosa, en aquella tierra en que<br />

han poder de judgar. 689<br />

6. En que manera se deue facer la vendida , e la compra. 690<br />

7. Quien done ganar la serial que fue dada por razon de<br />

cornpra, si la vendida non se acabare. 69i<br />

8. Como la vendida puede ser fecha , maguer e1 comprarlos<br />

e el vendedor non sean en la tierra , quando la<br />

fi-,i c re n. alli<br />

9. C,mo deue ser nombrado el precio ciertamente en la<br />

vendida. 692<br />

Io. En que manera puede valer la vendida, maguer non<br />

fuesse y nombrado precio cierto. alli<br />

ti. De que cosas puede ser fecha la vendida. alli<br />

12. Corno vale la vendida, que es fecha de frutto de sier-<br />

Ira , o yegua , o de otra cosa semejante. 693<br />

13. Corno puede orne vender el derecho que espera suer<br />

en los bienes de otri. alli<br />

14<br />

. Corvo deue valer, o non, la vendida que fuesse fecha,<br />

de molino , o de casa, o de otro edificio derribado,<br />

o arboles arrancados. 694<br />

15. Como orne libre, o cosa sagrada , o santa, o lugar publiro,<br />

non se puede vender. 695<br />

ifi. Conio marruol, o pilar, o piedra, o otra cosa quaiquier,<br />

que sea assentada en la casa, non se deue arrrancar<br />

pa ra venderla.<br />

alli<br />

17. Como ningun orne non deue vender ponzoiia, rain yeruas,<br />

cori que pudiessen a otro matar.<br />

696<br />

18. Conio non vale la compra, que enne faze de lo suyo<br />

misma.<br />

alli<br />

19. Conio se puede vender la cosa agens. alli<br />

20. Como non vale la vendida , quando se desacuerdan<br />

en el precio, o en la cosa sobre que es techa. 697


Leres. Pag,<br />

21, Como non vale la vendida que fuere fecha engairosanrente,<br />

vendiendo una cosa por otra.<br />

697<br />

22. Como non (cucu vender anuas de fuste , nin de fierro<br />

, a lus enemigos de la Fe. 698<br />

23. A quien pertenesce<br />

el pro, o el daim de aquello que<br />

es vendido, si se mejora, o se empeora. alti<br />

24. A (mien pertenesce el pro, o el darlo, en las cosas que<br />

se suelen contar', o pesar , o medir , o gustar, despucs<br />

que fuessen vendidas. 699<br />

25. A quien pertenesce el pro, o el dsTTo de las cosas que<br />

se suelen contar , o pesar, o medir, giianilu las venden<br />

a vista , si se empeoran , o si se mejoran. 701<br />

26. A quiert pertenesce el pro, o el d:uio de las cosas que<br />

se venden do condicion, si se mejoran, o se eurpeoran.<br />

alli<br />

27. A quien pertenesce cl deslio de la cesa vendida, guando<br />

por tardanza de la non entregar el vendedor, se einpeorasse.<br />

alti<br />

28. Que cosas, e que pleytos son aquellos , que deuen fazer<br />

, e guardar, los que venden, e compran. 702<br />

29. Corno los al Cokes, e tinajas soterradas , quo estan en<br />

la casa vendida, denen ser <strong>del</strong> comprador.<br />

3o. Como los pescados que se crian en las albuheras de<br />

las casas que venden, e las otras anìmalias que crian en<br />

703<br />

ellas, denen ser <strong>del</strong> vendedor. allí<br />

31. Corno los xaharizcs, e los molinos de aceyte, o bodegas<br />

con tinajas, que son en canipo, o en vida, o en oliuar<br />

que se vende, non son <strong>del</strong> comprador, si seiïaladamente<br />

non se norubrare en la carta de la vendida. alti<br />

32. Como el vendedor es tenido de fazer sana al comprador<br />

la cosa que le rende. 704<br />

33. Si la cosa agena fue vendida , que el dumio <strong>del</strong>la la<br />

puede dcrnandar a aquel en cuyo poder la (alla. 705<br />

34. Si el que es establescido por heredero de otro, vendiere<br />

el derecho que lea en la herencia, en que manera<br />

lo deue facer sano. 706<br />

35. Corno aquel que rende narre, o casa, o caballa de ganado,<br />

la doue facer sana. 707<br />

36. Por quales razones non es tenudo el vendedor, de fazer<br />

sana la versa al comprador alti<br />

37. Conto, si cl Rey tornare el heredamiento al comprador,<br />

nun es tenido el vendedor, de faznrgelo sano. 708<br />

38. Quales posturas, o pleytos, que lacen el vendedor e<br />

el comprador entre si, son valederas. 709<br />

39. Del pleyto que el vendedor Iaze con cl comprador,<br />

cuyo es el da mo que viene en la cosa comprada, ante<br />

que la entregue. alti<br />

40. Del pleyto que el vendedor pone en la cosa que vende<br />

so condicion. 710<br />

4 t. De la postura que es puesta sobre el peino; si non<br />

fuere quito a dia cierto, que fucsse comprada <strong>del</strong> que la<br />

tiene a perïos; si decae valer, o non.<br />

allí<br />

42. De los que venden por cierto precio a otros alguna<br />

cosa , con condicion quel vendcdur, o su heredero, la<br />

puedan cobrar tornando el precio.<br />

711<br />

43. Que si el vendedor pone con el comprador , que non<br />

venda , nin emperle cosa a ornes senalados, drue ser<br />

guardado. 712<br />

44. De los que en su testamento defienden que su castillo,<br />

o torre, o casa, o vicia, o otra cosa de su heredad,<br />

non lo pudiesserl vender.<br />

4:i. De los que mandan, o venden a otros siervo, con<br />

7r4<br />

condicion que sea torro fasta cierto ti ' m'a.<br />

4G. Que la vendida <strong>del</strong> sieruo, que es fecha so condicion<br />

715<br />

que urines pueda ser forro, si vale, o non.<br />

allí<br />

47. Del pleyto, o postura , que puede poner el vendedor<br />

al sieruo; con que lo saquen de algund lugar serialado,<br />

- e que non tome.<br />

716<br />

48. De la cosa que orne compra de sus dineros mismos por<br />

/torne de otro, e las posturas que son puestas soiree ella,<br />

si pueden valer.<br />

alti<br />

• 4 9. Que tabla de los ornes que compran heredamientos,<br />

de los dineros agenos que Irenen en guarda; que deuen<br />

ser suyos, saluo en casos Ciertos. 7,7<br />

50. Del orne que vende la cosa dos vegadas a dos ornes<br />

en tiempos departidos, qual (kilos la (eue auer. 719<br />

51. Del oree que vende la cosa agena a dos ornes dos retes,<br />

goal <strong>del</strong>los'la deve suer. 721<br />

52. Que los Juezes que han poder de- fazer entrega por razor,<br />

ele su oficio, pueden vender lo apeno.<br />

alti<br />

53. De la cosa que vende, o da cl Rey, que es agena , corno<br />

suya.<br />

722<br />

54 . Del urne que vende a otro cosa agena, ere nome de<br />

aquel que ouiesse el senorio <strong>del</strong>la. 724<br />

55. Como fa vendida que es lucha de la cosa comen de so<br />

veo, deue valer , rnaguer no sea partida entre ellos. 725<br />

56. Del oree que por miedo, o por fuerza compra, o vende<br />

alguna cosa, par menos <strong>del</strong> justo precio.<br />

729<br />

57.<br />

Corno la vendida que es fecha enganosamente, se deue<br />

desfazer.<br />

732<br />

58. Corno so puede desfazer la vendida, si el comprador<br />

non guarda el pleyto que puso sobre ella.<br />

alti<br />

59. Del ame que encubiertamente, e con engaito, compra<br />

<strong>Las</strong> cosas a algund Drue que era pechero, por fazer perder<br />

al Rey vus derechos.<br />

733<br />

Leyes.<br />

Pug.<br />

Go. Como se puede desfazer la vendida, que Gzo el sieruo<br />

en los bienes <strong>del</strong> senor.<br />

733<br />

GI. Dc los ornes que se arrepienten para desfazer las vendidas;<br />

que non se pueden desfazer, magner ganassen<br />

carta riel Rey para desfazerlas.<br />

62.<br />

allí<br />

I)e los que quieren desatar la vendida que ouieren fecho<br />

de su grade), rnaguer digan que la 6zieron con cuyta. 734<br />

63.<br />

De la casa, o torre, que dyne seruidunibre, o que<br />

fuere tributaria, vendiendo vn orne a otro , si la encubre<br />

el vendedor, se puede deslazcr la vendida. allí<br />

64.<br />

De la tarira, o maldad quo ouiesse el sieruo, que vn<br />

urne, vendiesse a otro.<br />

735<br />

hT. ()Ire la vendida de cauallu, o mulo, o otra bestia,<br />

que vii orne vendiesse, a otro, se puede desfazer, si el<br />

vendedor encubre la tacha , o la maldad <strong>del</strong>.<br />

alti<br />

6G. Como non puede ser destecha la vendida de la bestia,<br />

si el vendedor, dize paladinamente, a la saxon que la<br />

vende, la maldad que Ira.<br />

73G<br />

67. Del comprador que eiupeita , la cosa, despees que la<br />

ha comprada; que dette ser tornada a su dueito, si se<br />

desfaze la rendida.<br />

TITULO 737<br />

VI.<br />

De los %amlrios que los ornes facen entre si: e que<br />

cosa es cambio. allí<br />

s. nue cosa es cambio, e rte que manera se faze. allí<br />

2. Quien 'merle Gazer c.rnbin, e ele que cosas. 8<br />

3• De la fuerza que ha el cambio.<br />

4.<br />

7,9<br />

En que maners se puede desfazer el cambio, dcspues<br />

que fuere fecho.<br />

740<br />

5. De lus pleytos que son llamados en latin Contractos innominatos<br />

que han serrrojanza con cl cambia. alli<br />

TITULO VII.<br />

De los Dlercarlores, e de las Ferias, e de lus Mercados;<br />

e <strong>del</strong> Dir'ano, e <strong>del</strong> Purtarl5u, que lion a<br />

dar pur reason <strong>del</strong>tas. i4,<br />

1. De los ornes que propriamente son llamados 3Ierca-<br />

' dares. allí<br />

2. De los cotos, e las posturas, que ponen los Afercadores<br />

entre si, faziendo juros, e cofradías. allí<br />

3. Dc las ferias, e de lus mercados, en que usan los ornes<br />

fazer rendidas, e compras.<br />

742<br />

4. Corno los 3lercadores, e sus cosas, denen ser guardados. 743<br />

5. De los Portadgns, e de fados los 011'05 derechos , gene<br />

han a dar los Mercaderes, por razon de las cosas que<br />

llenann de rulos lugares a otros.<br />

744<br />

G. Dc Iris IiIcrcadures que andan descaminados , por Curiae,<br />

o encubrir los derechos que han a dar, de las cosas que<br />

llena n. 746<br />

7. De las rentas de los portadgos, que se pusieren nucuamente<br />

en la \ lila , o en g iro lugar. 747<br />

8. De como aborreseen los \lercadures a las vegadas de<br />

venir cnn sus mere:Morias a algunos lugares, por el inerte,<br />

e derintsias quc Ica f:u.en , en tont:rrles lus port:1,10s. alti<br />

9. Que ningun oree 11011 puede poner p0rtarlgo, ni Concejo,<br />

rii lfglesia, ere todo el seIlurio riel Ney, sin su<br />

mandado.748<br />

TITUI,O V 111.<br />

De los Lagueros, e de los ."irrendarnienlos. allí<br />

s. Que cosa es Lapinera,e Arrendamiento. alli<br />

2. ()mien ¡incite arrendar, o alog.le, e pur quarto tiempo. 749<br />

3. Que cosas pueden ser logadas, e arrendadas. 7So<br />

Quando dettes pagar lus arrendadores, e los alnoado-<br />

4 .<br />

res, el precio de las cosas que arrendaren , o alegaren. allí<br />

5. COln0 el sellar de la heredad , o de la casa , puer(.<br />

echar <strong>del</strong>la su arrendador, que la arreado, si non<br />

quisiere pagar lo que promeiin.<br />

6. Corno non (eue ser echado de la casa , o tienda , cl<br />

que la touiesse ;Jugada, Insta el tiempo cornplido; saluo<br />

7.51<br />

en los casos se'ij a Lidos.<br />

7. I)e Ins carrpos, u vinas, o otros heredarnientns, que<br />

arrienda vn rime :t af ro; qui Sert len11d09 de relaxer lus<br />

danos, e los menoscabos, que vini0ren por su culpa a<br />

752<br />

Iris SelTh'l'S (ellos.<br />

8. Por quales razones es tenido de pechar, n non, la cosa<br />

, aquel que la drue arrendarla, u alogada, Si 50 per-<br />

753<br />

diesse, n se nurriesse.754<br />

9 . Como decae ser pagada la soldada a los herederos de los<br />

Alcaldes, e de los Abogados, c ele los otras menestrales,<br />

Si se murieren ante que cumplan el obvio.<br />

l0. Como los orebzcs, e los otitis menestrales son tenidos<br />

de pechar las piedras, e las otras risas quc quebrauta-<br />

755<br />

rin por su culpa, a par mengua de sabiduría.<br />

75G<br />

11.<br />

De los salarios que rescibkm los Maestros de sus escolares,<br />

por mostrarles las sr.icncias; que los deuen castigaì<br />

de manera que lors non lisien.<br />

12.<br />

Corno los que tiilen la seda, o cendales , o pairos,<br />

por cosa sabida son tetudos de pechar el dano que ay<br />

allí<br />

Viniere por su culpa.<br />

757


16<br />

Lenes. Pag.<br />

13. Como el qat da afletada su nunc a otro, acne pechar<br />

el asno de las mercaderias, e de las otras cosas, que se<br />

perdieren por su colpa. 757<br />

14. Del orne que alquila a otro toneles, o vasos malos, o<br />

quebrantados, para meter y vino, o olio, o otra cosa<br />

seruel:Live.<br />

758<br />

15. De Ius pastores, e de los otros'omcs que guardan ga_<br />

nudos, si reciben soldarla por guardarlos, corno deuen<br />

¡cebar a los duel os <strong>del</strong>los , los daños que les vinieren<br />

por su culpa.<br />

alti<br />

rli. De Lis Maestros que toman a destajo, e los obreros<br />

lauores, o ultras, por precio cierto; que lo deuen pechar<br />

, si lo ócieren falsamente.<br />

759<br />

17. Quales deuen ser las obras, que pertenescen a fazer a<br />

los maestros , a pagamic;ntu de los senores.<br />

760<br />

18. Que la cosa doue ser turnada a su señor, cumplido el<br />

tiempo <strong>del</strong> arrendauiienlu.<br />

761<br />

19. Cncno la casa que es arrendada, o alogada n se puede<br />

vender a (tiro.<br />

alti<br />

20. Corvo la cosa que fuere arrendada, si aquel que la arr<br />

end o, la tnniere tres días, o ruas, despues <strong>del</strong> plazo,<br />

es tenudo de linear en el arrendamiento pur otro ano. 764<br />

21. De los que arrendaren heredades , o otras cucas; que<br />

si las embargaren aquellos que, las arrendaren, que les<br />

deuen ¡cebar los darlos, si non lus ampararen pudiendolo<br />

facer.<br />

765<br />

22. 11e los frutos que se pierden , o se destruyen, por alguns<br />

ocasion; que non es tenudo .,q u el que lus arrienda,<br />

de dar la renta qne prometio pur cllos. 766<br />

23. Por quales razuue.s los arrendadores son temidos de<br />

dar las rentas, maguer el fruto de la cosa arrendada se<br />

pierda por ocasion.<br />

768<br />

24 . De •<br />

-<br />

Lej•es.<br />

TITULO X.<br />

De las Compañías, que fosen los Mercaderos, e los<br />

otros ornes entre si, para poder ganar algo, opas<br />

de ligero, ayuntando su aueren va n,.<br />

790<br />

1. Que cosa es Compa7ia, e a que tiene pro, e Como deue<br />

ser fecha, e quien la puede fazer.<br />

2. Por que razones se puede faner cornpailia: alti<br />

3. En quantas maneras se puede lacer la compañia.<br />

4. Quales pleytos son valederos , que los compañeros<br />

791<br />

alti<br />

nen entre si, por raton de la ganancia. pO<br />

5. Quales pleytos non son valederos, que los compañeros 792<br />

ponen entre si.<br />

6. Corno deuen ser comunales los bienes e las•<br />

ganancias<br />

alti<br />

entre n los corn p. arteros, quando es fecha la comparses _<br />

bre todos los bienes, que han estonce, o esperan suesor. 793<br />

7. En que masers deuen ser <strong>partidas</strong> las ganancias, e los<br />

menoscabos, que fizieren los cornpaiïeros n quando es fecha<br />

la compañia sobre cosa se Fia lada.<br />

8. Como las ganancias que vienen de mala parte, non es te- 794<br />

nudo aquel que las frzo, de dar parte a sus cornparreros. 795<br />

9. Quales pleytos son valederos, o non, que los comparte_<br />

ros ponen entre si , por razors de los bienes que atiendan<br />

heredar.<br />

Io. Por que razones se desata la compañia, despues que 796<br />

es feclra.<br />

n. alti<br />

Conio se puede orne partir de la compañia, non se<br />

pagando de sus conipaiïcros.<br />

12. 8<br />

Conio se deue partir la ganancia, o la perdida entre 79<br />

los compaìieros, quando alguno <strong>del</strong>los se parte de la<br />

conrpa nia por pro de si , e asao de los compaileros.<br />

los mejoramientos que los arrendadores fazen en<br />

las cosas que tienen arrendadas, cuino el senior lus de-<br />

13. Corno se deue partir la ganancia, o perdida entre los 799<br />

comp:nreros, quando se parle la compañia por aiguisa<br />

ne reLazer al arrendador.<br />

769<br />

25. Del alrnazen Ti re vas orne logs a otro, para tener olio,<br />

o otra cosa semejante; que no es tenudo de pechar el<br />

ramm derecha , que aya.<br />

alti<br />

14.<br />

Por que razones se puede partir vn eómpaúero <strong>del</strong><br />

otro , ante de tiempo.<br />

daro que acaesce en el.<br />

alti 15. Si el compañero que tiene los bienes de la compañia 800<br />

26. Coron los ostalttros, e los aluergadores, e marineros,<br />

son tenudos de pechar las cosas que perdieren en sus ca-<br />

viniere a pobreza, que es lo que le pueden demandar<br />

los otros.<br />

sas , e en sus nauios, aquellos que ay recibieren. 770 16. Como las despensas, e las deudas, que alguno de los Sol<br />

27. Como los ostaleros, e los alnergadores, denen rccebir comparieros fizieren por pro de la compañia, las deuen<br />

a los pelegrinos, e guardar a ellos , e a sus cosas. 771<br />

28. De las cosas que turnan los °rues a censo; a quien per-<br />

cobrar.<br />

1 7 . Como los bienes que los compaileros toman de la corn-<br />

02<br />

senesce el darlo <strong>del</strong>las n si se pierden, e coreo deue ser<br />

pagado cl censo. 773<br />

29. Como aquel que tiene la cosa a censo, si la oulere a<br />

enagenar n que la deue vender al senor ante que a otro,<br />

queriendo dar tanto precio por ella, como da otro orne. 779<br />

paiïia, son tenudos de los tornar a sus herederos.<br />

allí<br />

TITULO .XI.<br />

De las Promisriones, e Plej •tus, que fazen los ornes<br />

vasos con otros , en rayon de fazer , o de guardar<br />

, o de cumplir algunas cosas.<br />

8o3<br />

TITULO IX.<br />

1. Que cosa es Promission , e a que tiene pro, e en que<br />

De los Nauios, e <strong>del</strong> pecio <strong>del</strong>los.<br />

781<br />

maniera se faze.<br />

alti<br />

2. COm0 la promission se deue facer por palabras , e non<br />

por seriales. 8o4<br />

1. Que cosas son tenudos rie guardar, e de fazer los maes- 3. Por que razones vale la promission s maguer non sean<br />

tros (le las naves, e los marineros, a los mercaderos, e<br />

a los otros que se flan en ellos.<br />

782<br />

2. Correo las conueniencias que fazen los Mercaderos con<br />

los Mayorales, deuen ser guardadas: e que poderio han<br />

presentes aquellos que la fazen entre si. 805<br />

4. Entre quales personas puede ser fecha la promission. 8o6<br />

5. Coreo aquellos que son desgastadores de sus bienes, o So<br />

los Inserfar ms que estar en guarda de otri , non pueden<br />

estos Mayorales, sobre los Duros ornes que van cuit<br />

ellos.<br />

alli<br />

3. Corno se deue compartir el astro de las mercadurias,<br />

que entran en la mar por raton de tormenta.<br />

783<br />

4. Corno lus Mercaderos deuen corn partir entre si el darlo<br />

<strong>del</strong> ,rastel, quando lo cortan por estorcer de la tormenta•<br />

784<br />

5. Por quales razones non son tenudos los Mercadores, de<br />

compartir entre si el daio de la mane, quando se quebrantasse<br />

en perra, o en tierra; e por quales non se podrían<br />

estusar. 785<br />

6. Como se deue compartir el daño <strong>del</strong> echamiento, maquer<br />

despues se quebrautasse el nauio por cessions. alli<br />

7. Como las cosas que son falladas en la.ribera de la errar,<br />

que sean de pecios de nauios , o de echarnicuto, deuen<br />

ser tornadas a sus dueitos.<br />

786<br />

8. Coreo se drue compartir la perdida de las mercaderias<br />

que meten en los barcos, para vaciar , e alivar los nauios<br />

en la entrada de las puertos.<br />

allí<br />

9. Corno lus i\Iayorales de la nace son tenudos de pechar<br />

a los Mercaderos, los darlos que les auinieren por culpa<br />

<strong>del</strong>los. 787<br />

to. Que pena merescen los Marineros, que fazen quebrantar<br />

las /races a sabiendas, por cubdicia de auer las cosas<br />

alti<br />

que van en ellas.<br />

Ir. De los Pescadores que fazen señales de fuego de noche,<br />

por facer quebrantar los nauios.<br />

788<br />

12. Como se deue compartir el darro que reciben, los que<br />

van en los nauios, de los cursarios..<br />

las alli a<br />

13. Por quales razones pueden cobrar los mercadores,<br />

cosas que les ouicssen tomado los cursarios , si fuessen<br />

despues fallados; e por quales non. 789<br />

14 . Como los Judgadores que son puestos en la ribera de<br />

la mar, deuen librar llanamente los pleytos que acacscieren<br />

entre los Mercaderos.<br />

alla,<br />

facer promission a su narro.<br />

807<br />

6. Como non puede ser fecha promission de premia entre<br />

padre e fijo, o sieruo e serïor. 808<br />

7. Como vn orne non puede rescebir de otri promission,<br />

en nome de ana persona so cuyo poder non estouiesse. alli<br />

8. Quales personas pueden rescebir promission por otri. 809<br />

9. Como los seriares pueden demandar lo que fui, prometido<br />

a sus personeros. 8710<br />

so. Corvo puede ser demandada la promission, que es fe-<br />

Chia en nome de otri sin carta de personeria. alti<br />

It. Corno fecho apeno non puede ningnnd orne prometer. allí<br />

12. OuaIstas maneras son de proruissiones. 811<br />

13. basta (Manto tiempo deue ser complida la prornission. 312<br />

14. Como non puede ser demandada la cosa que es otorgarla<br />

por promission, fasta que 'venga el dia , o que se<br />

cumpla la condicion sobre que fue lecha. - 873<br />

15. Corno deue ser tomplida la promission, que es fecha<br />

en raton de dar , o de pagar en kalendas cada año cosa<br />

cierta.<br />

814 8r<br />

16. Del prometimiento que es fecho so condicion, quando<br />

se deue complir. SiS<br />

5 7. Del prometimiento que es fecho so condicion, e a dia<br />

seialado.<br />

a<br />

18. Como, si se muere , o menoscaba la cosa , que vaslti<br />

orne promete de dar a otro, non es tenudo de la pechar. 816<br />

1 9. Si aquel que promete la cosa, la mata, como es tenudo<br />

de la pechar. 817<br />

20. De pie cosas se puede facer el prometimiento. allí<br />

21. De quales cosas non puede ser fecha promission. 818<br />

22. Corvo las cosas sagradas, e santas, non pueden ser<br />

prometidas; Hin Christiano puede ser prometido a orne<br />

de otra Ley.<br />

alli<br />

23. Corno , quando algun orne ha dos sieruos que han vn<br />

nome , e promete de dar alguno <strong>del</strong>tas, que es en su escogencia<br />

, de dar qual se quisiere.<br />

819


Leyes. . Pag.<br />

21. De las ?•omissiones que los ames fazen de muchas col:<br />

cas ayuntadamente, o core departimiento.<br />

8r9<br />

25. De la cosa que es prometida de dar , o de pagar, en<br />

vna de las Villas que ouiessen vn nome.<br />

alli<br />

26. Como la pregunta, e la respuesta, que es (celia en la<br />

promission, deve acordar en la cosa, sobre que es fecha. 320<br />

27. Corni vale , o non, la promission que es fecha sobre<br />

la cosa de qua non es preguntarlo aquel que la filiera. 8::1<br />

28. Corno non vale la promission que es fecha por fuerza. alli<br />

29, Que la pronti,aiun que oree li?ieiSe a su Mayordomo,<br />

o a su Despensero, que le non demandasse cl furto, o<br />

el eng:nïo que le ficiesse, que non vale. 822<br />

30. Corno la promission que es fecha en raion de cuenta<br />

que hiesse dada , de non gela demandar otra vez, que<br />

non vale, si engato oniere fecho en darla. 823<br />

31. Conto la prornission que es facha en manera de vsnra,<br />

non vale. 8<br />

32. De coreo doue ser (_satana la promission, quando :alguna<br />

de las partes dice , que fue recita nuit estando cl<br />

<strong>del</strong>ante.<br />

33. Como la promission, o el plcyto qua fazen los ornes<br />

entre si, que hereden los vous, en los bienes de los<br />

otros, non vale; hieras ende eri cosos setïalados.<br />

823<br />

8::,:<br />

f,<br />

34. Que pena merescen aquellos que non guardan Lis proruissione5<br />

que fazen.<br />

35. Que pena merece, el que promete de dar, o de facer<br />

alguna cosa a tua cierto, e non la dio, nit lo flirt. 827<br />

36. De la pena que promete vu urne a otro, de facer estar<br />

algund orne en juyzio. 828<br />

37. Por que raion se puede escisar orne en la pena que<br />

procedo, magner non traxesse a derecho a aquel que<br />

prometio a traer. $29<br />

38. Corno h1 pena que apuno promete , si non matare , o<br />

non filiere algund yerro, que non dette valer. 830<br />

39. Como la pena que es prometida pur rajan de casamiento,<br />

non la pueden demandar. alli<br />

/,o. Conto la pena que es pueda por razun de usura, non<br />

la pueden demandar. 831<br />

Leyes.<br />

26.<br />

Ile las cosas agarras qne rrcabda ,•n orne por Otro,<br />

27. PSg.<br />

1)e las cosas tlt los Reyes, e de iris hurrhanos, e <strong>del</strong><br />

Coman the algund Concejo, que recabdan, o faccn<br />

alpnos<br />

aines, sirs su mandado. 85_<br />

23. Que departirnien t<br />

o ha en las despensas que los omes<br />

talen en las casas menas, sin mandado de aquellos Cuyas<br />

son,<br />

alla<br />

29. Corto lus que recabdan cosas avenas a m:;la entencion,<br />

non llenen cobrar las despensas (ne y fieirron.<br />

853<br />

3o. Como el daio, e el men•iseal n que virile en las rosas<br />

avenas por culpa de aquel que las recand.i, lo doue<br />

pechar.<br />

3n. De las cosas que recabdan iris runes, runes,854_<br />

ciydaudo que<br />

sonde al;iud su amigo, e son de otro.<br />

allí<br />

'itt. I)e la paga que rescibe, u faze alguno en fouie de otro, alli<br />

33. Conio aquel qui rerah la las cosas agenas non tiene<br />

Compra<br />

r ruu facer cosas, que non a ya Costumbrado el<br />

sciait (ellas. 855<br />

3 + . Como autel que resalida las cosas agenas, qne, otri U<br />

quería rye:d lar (que lo dixo de facer por el), deuc ser<br />

acucioso en aliäarlas.<br />

alli<br />

35. Como cl que se mm•ue a criar algnn buerfano , por<br />

piedad, e a recabdar sis bienes, non puede despees de-<br />

36 mand:u' las despensas que ficiere sobre esta razun. 856<br />

. Curato donc cobrar las despensas la cuadre, o el auuela,<br />

que lìziesscn en criar sus fijos, o sus nietas, o ca aullar<br />

sus cusas.<br />

alti<br />

37.<br />

Como se 'ocien cobrar, o nun , las dispensas, que cl<br />

padrastro, nutro uruehizicre, en ali:ìar Lis casas <strong>del</strong> entenado,<br />

o de otro cstraïtn , tenientlolo en su poder, 857.<br />

TITULO XIII.<br />

17<br />

De lus Pealas que turnan los antes muchas vegndns,<br />

por .ter mas seguros, gula 1•s sea mus guurd.,do,<br />

o pagado, lo grie les pruruelea de fesser, o de liar. 858<br />

TITULO XII.<br />

De las Fiadoras que los onzes fazen entre si , porque<br />

las Prunzissiunes e lus ' otros Pleylo.t, e las<br />

Posturas que fuser sean majar guardadas. 832<br />

1. Que quiere decir fiadora, e a que tiene pro, e quien<br />

puede ser fiador, e quien non. 833<br />

2. Quales non puedan ser fiadores. alli<br />

3. Por quales razones pueden las mugeres ser fiadores<br />

por otri.<br />

834<br />

4<br />

. De los omes que Gan a los mozos que son de menor<br />

edad.<br />

835<br />

5. Sobre que cosas , e pleytos, pueden ser dados Dadores. 8311<br />

G. En que manera pueda ser fecha la fsadura.<br />

537<br />

7. Corn., cl fiador non se deuc obligar a mas, de lo que<br />

doue cl principal.<br />

allí<br />

8. Qum tuerza lia la factura, que muchos ornes facen en<br />

vno,<br />

838<br />

9. Corno la <strong>del</strong>tda done ser demandada primeramente al<br />

principal deudor, qui a1 que fk,.<br />

839<br />

lo. Como, qii Lido rios anus se fazen fiadores principales<br />

por vita deuda, la denen pagar.<br />

840<br />

tt. Como aquel que rescibe la paga de alguno de los nadores,<br />

le (eue otorgar poder, para denla minr a Ios otros. 841<br />

12. Como el dchdor principal es tetudo de dar al fiador,<br />

lo que pago por el.<br />

843<br />

i3. Corno el que mandasse a vno, qua entrasse fiador por<br />

otro tercero, le doue pechar el daìto que le viniere por<br />

aquella fiadora.<br />

alli<br />

14. Por que razones se desata la fiadora, e puede el fiador<br />

salir <strong>del</strong>la.<br />

alli<br />

15. Como lis fiadores deuen poner defensiones en jo}Lin,<br />

si las ouie.ren ellos, o aquellos que los metieron en la<br />

hadura , contra los que lis Cacen la dentanda.<br />

i6. Coreo la fiadora non se desata por muerte <strong>del</strong> fladur• ti+5<br />

17. Quantos plazas drue autr aquel go, lao a algund<br />

orne, de fazcrle estar a derecho; para aducirlo.<br />

$4fi<br />

IS. Corno el frailor puede defender en juyeio a aquel out•.<br />

allí<br />

fia, para aducirlo a derecho.<br />

1 9. Como se desata la fiadura, muriendo aguel a (mien<br />

aman fiado para aduzirlo a derecho: e pie perla riere,<br />

ce el fiador, si es hiuo, e no lo trae , a los plazas que<br />

lo deuiera traer.<br />

847<br />

an. De la cosa que vno manda facer a otro, a pro de si<br />

1. Que cosa es peiïo, e quintas marieras sor, <strong>del</strong>, alti<br />

s:. (lue cosas prüden ser (:idas rn ¡7s.<br />

3. Quales cosas non deuen , tin pueden ser dadas en<br />

alla<br />

peñas. 859<br />

4. Cuma las rosas qne son puestas señaladamente para labrar<br />

las heredarles, non (caen ser dadas rn peño.s. 860<br />

5. Qne cosas son a lu l llas que non sin obligadas, magner<br />

el seïtnr (ellas obligor: l.nlus s.r5 h ient •s a peúus. Soir<br />

G. lin que mariera (erren ser darlas its cosas a ',- g ris. 862<br />

7. Quien pied, ernpetïar los cosas. alti<br />

8. Como el persom •ro, o el ntayird/non, o guardador de<br />

algund i ierfano, porcdim eu,periar IMS hicncs <strong>del</strong>lns. alla<br />

9. Como puede ser cniprïo(a, o non, la cosa agcna. 863<br />

i'). Coreo puede ame empalar , o nun , la cosa que dio a<br />

Mtru en pe g os, allí<br />

11. Cinto non rlcue ninguno prendar a otro, sin mandado<br />

<strong>del</strong> Jud.Jtilar, 56+<br />

mismo.<br />

8_+8<br />

21. De la cosa que manda facer alguno, a pro de otro<br />

allí<br />

tercero tan solamente, o a pro de si, c de otro.<br />

22. De la rosa que manda facer vn orne a otro, a pro<br />

de<br />

amos a dos.<br />

849 84<br />

23. De la cosa que manda facer vn orne a otro, a pro de<br />

84 9<br />

aquel que rescibe el mandado.<br />

alti<br />

2ÿ. En que manera doue ser techo el mandado,<br />

Quales despensas puede cobrar aquel que las fico por Sa[<br />

mandado de otro, e quales non.<br />

Tant. Il.<br />

12. Quales ideytes pueden ser puestos por mean de los pe -<br />

Ì ns, e g n:tf k •s non .<br />

Mit<br />

13. 1}rte dcpatlintiento ha, entre las prñns que dan los i<br />

Juilgarl iiis, e los obis fine sc dan cona mues a MVOS de<br />

su vnluniod: r. gaie derecho ganan en cllas. 865<br />

14<br />

. Qt derecho gana mie cri la cosa que es obligada a<br />

'erais.<br />

a la<br />

15. Como fiirla e salon el (errai to qn e rame<br />

lia en la co-<br />

sa ernpeñatl:t , magner mude su estallo , u se mejnrr• 8lG7<br />

"if. Que (mecho gaffa aquel que time la cosa a pentus, en<br />

rl fruta une nacer <strong>del</strong>la. 868<br />

17. Que d^ • recbu ha mik • rit la rosa que. es empeìada so<br />

cmndlicimt, o a ticnipu caerla, alla<br />

1 S. Que, sisas ha de priva , tonel que dice que fue alpuna<br />

cosa obligada a pealas, si aquel que la thine la<br />

n i c fi'a.<br />

869<br />

19. De la rosa fl or fue dada a pettis, si (espnes qui' fne<br />

Mona/Ida/la en lvyzio, fut • lranniesla, o perdida, o erutenrodn<br />

talee se drue r<br />

8<br />

+4<br />

turnar a ',char.<br />

870<br />

art. Cauto, si algunos de aquellos que tienen las tinas a<br />

prñns, las 'acechen, o se t• nipeorut pur su Culpa, las deurn<br />

probar, s ī t<br />

2i. Quando denen tornar las cosas, que los antes tienen<br />

a pinas, a aquellos quo gelas crupei3arun.<br />

872<br />

22.<br />

Como aquel que ruiprcsm a algund ame sus dineros<br />

.mire peiros, nw,acr sea paga lo (ellas, puede retener<br />

los ie ïos, par rato') de otra deuda qne le deuiesse. 873<br />

23.<br />

Por que rajones lis bienes ele algunos son obligados<br />

por peins , scñal:Marnente rinn sea (irlo. 87<br />

. Corro los hicncs <strong>del</strong> padre son obligados en 'crins al<br />

24<br />

fijo, fasta eri aquello que b • malmetio de lo suyo; maguey<br />

rien fuesuen obligados por palabra.<br />

875<br />

25. Corno la cien comprada de lus bienes <strong>del</strong> huertano de-<br />

0e ser obligada a el : e los bienes de aquellos que ban a<br />

dar pecho, o renta al Boy , son obligados a ella. 877<br />

2G. ()uandn los bienes de la madre son ohligatlos a los fias;<br />

e los <strong>del</strong> testador , a los que Ilan de recelir las<br />

j<br />

mandas; e lut <strong>Las</strong>a , u ,tante, n titra Cosa , 'tir lo (1 111: Se<br />

gasto en repararla. 878<br />

27. Como aquel que rescibe Lt casa en perros prnneranten-


i 8<br />

Lenes.<br />

Pag.<br />

te, ha mayor derecho en ella, que el que la rescibe ales, que los ornes faxen unos a Otros en sus cosa.s. Pag'<br />

despries: fueras ende en cosas serialadas.<br />

880 14.Como<br />

los ornes denen demandar llanamente sus deb- 9°4<br />

28. Corno aquel que presta sil dineros, para adobar, o das porJuyzio, e non por pretnia prendar<br />

para fazer nauc, o otro edilicio, ha mayor derecho en las deucn, por si mismos.<br />

a los que ge-<br />

ello para ser pagado ,qne otro ninguno. 881 15. Como se puede desatar la obligacion principal, por alli<br />

29. Como el alquile de las cosas que. son de almazen, o otra que fazen de nueuo sobre ella.<br />

que liera it che vn logar a otro, deue ser sute pagado, 16. Como, si lo quo se deue facer simpl<br />

que las taras dehdas. alli nueva so condicion ,<br />

emente, se re- 9n5<br />

ha de valer.<br />

3o. Corvo el huertano, o otro Orne f ha mayor derecho en 17. Como la debda que deue orne libre, non pu<br />

los bienes de aquel que compro alguna cosa de sus di- oar sobre si orne que fuesse cierno.<br />

ede reno- 9°6<br />

neros, que otro debdor ninguno, fasta que sea pagarlo. alli 18. Como la <strong>del</strong>lo que algund orne dcuiesse , e la no- 9°7<br />

3,. Corno aquel q n e muestra carta de E:srri sano publico, nasse. el lrucrfano sobre si, non la puede despues<br />

en que e inent alguna cosa, ha mayor derecho en ella,<br />

que otro que mostrasse otra escritura , O prueua de testigos.<br />

882<br />

32. Quien ha mayor derecho en la cosa que es empeñada<br />

a dos onces.<br />

883<br />

33. De la mayoria que ha el Iiey en los bienes de su<br />

debdor , e la muger por la dote en los bienes de su<br />

marido.<br />

884<br />

34 . Por que razones, el que toma la cosa a postremas a<br />

perros, ha mayor derecho en ella que el primero. 885<br />

35. Que la Cosa que vn orne tiene a pe gos, e la empeiza<br />

el a otro, como la deue cobrar su duello.<br />

886<br />

36. Si la cosa emperiada se pierde, o se empeora, como se<br />

deue descontar de la debda el darlo que auiniere. alli<br />

37. Como non deue ninguno franquear su sieruo, mientra<br />

que estouiere en peilos. 887<br />

38. Por que razones se desata la ohligacion <strong>del</strong> peino. alli<br />

39. Por quanto tiempo pierde ome el derecho que ha en<br />

la cosa que tiene a peros, si la non demanda al tiempo<br />

que el derecho manda.<br />

888<br />

0. En que manera se desata cl derecho que el orne lia en<br />

el peño, por palabra , o callando.<br />

alli<br />

444 1. Corno, e quando puede vender le cosa empellada , cl<br />

que la tiene a perros, si lo pudiere facer por postura. -889<br />

2. Corno, e quando se pueden vender los peiros, maguer<br />

non fue dicho, a la sazon que los empellaron, que lo<br />

pudiesse facer.<br />

890<br />

43. Por que razones aquel que tiene la cosa empeiiada,<br />

maguer sea pagada la vna partida de la debda, la puede<br />

vender el, o sus herederos. alli<br />

44 . Corno aquel a quien es empellada la cosa, non la puede<br />

el mismo comprar, nin otri por el. 89t<br />

45. De la debda que es dada sobre pe gos, e fiador ; que<br />

derecho deue ser guardado, si los peros fuessen vendides.<br />

alli<br />

46. Como, quando la cosa es empellada a dos ornes, a calla<br />

vno por si , la puede cobrar el que la recibio a postremas,<br />

pagando al primero el debdo que auia sobre ella. alli<br />

4 7 . Corno se puede desatar la vendida <strong>del</strong> peno, que obligasse<br />

el menor de veynte e cinco arias. 893<br />

48.<br />

Como se puede desatar la vendida , que non es fecha<br />

segun la ley. allí<br />

4 9. Como se puede desatar la vendida <strong>del</strong> peno , que es<br />

fecha engailosamente. 893<br />

5o. Como es tenudo, o non, el que vende el peno, de<br />

fazerlo sano , al que lo compra. 894<br />

TITULO XIV.<br />

De las Pa gas , e de los Quitanzientos , a que dicen<br />

en latin Compensation, e de las Debdas que se<br />

pagan a aquellos a quien las non denen. allí<br />

t. Que quiere dezir Paga , e Quitamiento, e a que tiene<br />

pro. 895<br />

2. Quantas maneras son de Pagas , e de Quitamientos. alli<br />

3. Corno denen facer la paga, o el quitamiento, e a<br />

quien, e de que cosas. alli<br />

4. De que manera deue ser fecha la paga al menor de<br />

veynte e cinco arios , porque el que la faze sea seguro,<br />

que . gela nao dernanden otra vez. 896<br />

5. Como es quito el orne de la debda, pagandola al seller<br />

que la deue auer , o a su. mandado. 897<br />

G. Como deue orne fazer la paga a otro tercero, por mandado<br />

de aquel a quien devia ser fecha , si despues le<br />

defendiessc que non le diesse nada. 898<br />

7. Como deue ser fecha la paga, o non, al personero,<br />

que la demanda en Juyzio por otro. 899<br />

8. Como deue ser fecha la paga que deue facer el debdor,<br />

si non gela quisiere recebir el que la clenc auer. alli<br />

9. Como por muerte de la cosa seiialada , sobre que es fecho<br />

el obligamiento, es quito el debdor. 901<br />

so. Como, quando via orne deue debdas de muchas maneras<br />

a otri, e faze paga de alguna <strong>del</strong>tas, de qua] se entiende<br />

que fue fecha la paga.<br />

alli<br />

al. A quien deue ser fecha la paga primeramente en los<br />

bienes <strong>del</strong> debdor, quando las debdas que demandan,<br />

son de vna natura, e sin pillos.<br />

902<br />

12. Corno dette ser fecha la paga de las cosas que son dadas<br />

en guarda. 903<br />

13. Como deue ser fecha la paga de las malfetrias, e da-.<br />

re Leyes.<br />

demandar<br />

al menor vin al otro.<br />

19. Corto, si alguno cuydando ser debdor de otro alli<br />

non lo fuesse, entrasse despees manero por el <strong>del</strong>dolta<br />

otro tercero , si es tenu do de lo pagar.<br />

20. Corno se puede desatar vna debda por otra, en manera<br />

de compcnsacion.<br />

21. Quales debdas se pueden descontar por compcnsacion, 9°8<br />

e fi nales non.<br />

22. Corno los compañeros pueden descontar entre si los 9°9<br />

danos, e los menoscabos que ouieren, por razon de la<br />

compairia, por culpa <strong>del</strong>tas.<br />

23. Como deue ser descontado el dallo, que alguno de los alli<br />

compaileros fiziere en la cornpailia por eng alo.<br />

24. Como los Fiadores, e los Personeros, pueden descon- Sto<br />

tar las debdas , por aquellos que fiaron, si les fuere demandado<br />

en juyzio.<br />

25. Como el fijo puede descontar en juyzio, las debdas 911<br />

que demandan a su padre.<br />

26. Por que razon , los que denen marauedis al Iiey, o<br />

alli<br />

algun Concejo , non les pueden descontar por manera de<br />

compcnsacion.<br />

27. Que aquello que vn alli<br />

orne fuesse condenado en juyzio,<br />

por razon de fuerza que ouiesse ficho, lo que fuesse dado<br />

en condesijo, non puede ser descontado por otro<br />

debelo.<br />

28, Corno deue ser reuocada la paga , quando es fecha co-<br />

Sra<br />

ma non deue.<br />

29. Quando aquel que faze la paga la retraes , diziendo<br />

alli<br />

que lo lizo par yerro, e el otro niega, qual deue provar. 013<br />

30. Corno aquel que paga a sabiendas lo que non deue,<br />

non lo puede despues demandar.<br />

31.<br />

alli<br />

Conio las mandas que sul puestas en testamento imperfecto,<br />

si fueren pagadas, non se pueden revocar .<br />

32. Como se ¿puede<br />

914<br />

revocar la paga, que fiziessen ele debda<br />

que fuesse lecha so tendieron'<br />

alli<br />

33. Como aquel que faze la paga , por razon de juyzio,<br />

mie es (lado contra cl, non la puede despues demandar. 9t5<br />

34.<br />

Corno lo que orne quita a su contender, por enojo de<br />

non seguir pleyto, nota lo puede despues demandar.<br />

35. Como lo que orne da en casarniento, o en obra de pie- 916<br />

dad, non lo puede despues demandar. alli<br />

36. Corno si el que cuyda ser heredero de otro pagasse algunas<br />

debdas, las (lene cobrar de los bienes <strong>del</strong> finado. 917<br />

37. Si alguno pagasse a otro debda que non deuiesse, la<br />

puede cobrar con sus frutos. alli<br />

38. Si aquel que rescibio sieruo en paga, lo deue aforrar,<br />

o non. 918<br />

39. Si aquel que deue de dos cosas la vna, las pagare ambas<br />

a dos, qual <strong>del</strong>las puede cobrar, o no. alli<br />

40. Corno aquel que faze algunas obras a otro, cuydando<br />

de ser tenudo de las fazer, e non lo fuesse, puede demandr<br />

a el precio Bellas. alli<br />

4i. Como, si vn orne quitases a otro el pleyto que le<br />

ouiesse fecho, por otra cosa que le ouiesse de dar, o<br />

de facer, e si non gela diesse, o compliesse, qual <strong>del</strong>las<br />

puede demandar. alli<br />

42. Quales mandas, despues que fuessen pagadas, se pueden<br />

rcuocar. 1<br />

43. Como el que recibio alguna cosa por fazer otra , la 9 9<br />

deue tornar, si non faze lo que prometio. alli<br />

44. Como los que reciben dineros por yr en mensagerias,<br />

si non fueren, los denen tornar. alli<br />

45. Como el que aforra algund sierosa por algo quel prometio,<br />

le deue ser pagado. 920<br />

46. Como aquel que paga o da algo a .otri, por alguna<br />

cosa que le higa, lo puede demandar, o non, si non fiziesse<br />

lo que prometeo. alli<br />

4 7 . Como aquel que recibe en paga cosa torpemente, la<br />

deue tornar. 921<br />

48. Como cl que da algo por salir de catino, lo puede<br />

despues demandar, o non. alli<br />

49. Que el que promete algo por fuerza , o por engallo,<br />

si lo paga, podiendose estusar con derecho , que non lo<br />

puede despues demandar. 922<br />

5o. Como non puede demandar la muger lo que diesse a<br />

su Marido, sabiendo que non podia casar con el. alli<br />

51. Como, si el varen, e la muger casan en uno, sabiendo<br />

ambos que non lb podrian facer , deue ser lo que<br />

dieron el vno al otro , de la Camara <strong>del</strong> Rey. 923<br />

52. Como si alguna parte diesse algo al Judgador, porque<br />

diesse juyzio por el , deue ser de la Camara <strong>del</strong> Rey. 924<br />

53. Como lo que alguno dicsse a muger, porque frziesse


+,<br />

f<br />

1,<br />

vr<br />

Leyes. Paf,<br />

maldad, de su cuerpo, non lo puede demandar, maguer<br />

la muger non cumpliesse lo prometido. 934<br />

. Corno el que diesse algo por non ser descubierto,<br />

54<br />

lo<br />

puede despues demandar. 925<br />

TITULO XV,<br />

Copio han los Dehdores a desamparar sus bienes,<br />

quando no se atreuera a pagar lu que deuen: e<br />

cuino deue ser reuocodo el enugenamiento que los<br />

Debdures fayen maliciosamente de sus bienes. allí<br />

1 , Qua los debdores pueden desamparar sus bienes , guando<br />

non se atreven a pagar lo que deuen, e ante quien,<br />

e en que manera. G<br />

2. Como se deuen partir los bienes <strong>del</strong> debdor , quando 9los<br />

desampara, entre aquellos a quien deue algo, 927<br />

3. Que fuerza ha el desamparamiento, que faze el debdor<br />

de sus bienes, por debdo que deue. alli<br />

4 . Que pena meresce aquel que non quiere pagar sus debdas,<br />

ni desamparar sus bienes.<br />

938<br />

19.<br />

Leyes.• Pag.<br />

5. Corno quando alguno es debdor de muchos, e les ruega<br />

que le esperen por cl debdo, e los vissi lu otorgan , e<br />

los otros non; qual razon deve ser cabida, 928<br />

G. Como, quando alguno es debdor de muchos, e les ruega<br />

que le esquilen algo: e los vnos lo otorgan , e los<br />

otros non; qual razon_deue ser cabida.<br />

929<br />

y. Como, si el debdor enaoena sus hierres, a dai'o de<br />

aquellos aquien deuiesse algo, quo se puede reuocar tal<br />

enagenarniento, alli<br />

8. Corno la compra que es fecha de los bienes <strong>del</strong> debdor,<br />

contri el defendimiento de aquel cuyo debdor es , se<br />

piede reuocar, 931<br />

9, Como cl que es debdor de muchos, si faze la page al<br />

vio, nou se puede reuocar, alli<br />

to, Del debdor que se Puye de la tierra, porque non se<br />

atreuc a pagar lo que deue. 932<br />

i t. Como la cosa <strong>del</strong> debdor, que es enagenada engaTiosamente,<br />

deue ser tornada con los frotas <strong>del</strong>la. alli<br />

13. Como deuen ser revocados los quitamientos que tazen<br />

los ornes a sus debdores malicipsamente, 933<br />

FIN DEL TOMO SEGUNDO,<br />

4t.


Notas sobre la edición digital<br />

Esta edición digital es una reproducción fotográfica facsimilar <strong>del</strong> original<br />

perteneciente al fondo bibliográfico de la Biblioteca de la Facultad de Derecho de la<br />

Universidad de Sevilla.<br />

Este título contiene un ocr automático bajo la imagen facsimil. Debido a la<br />

suciedad y mal estado de muchas tipografías antiguas, el texto incrustado bajo la<br />

capa de imagen puede contener errores. Téngalo en cuenta a la hora de realizar<br />

búsquedas y copiar párrafos de texto.<br />

Puede consultar más obras históricas digitalizadas en nuestra Biblioteca<br />

Digital Jurídica.<br />

Puede solicitar en préstamo una versión en CD-ROM de esta obra. Consulte<br />

disponibilidad en nuestro catálogo Fama .<br />

Nota de copyright :<br />

Usted es libre de copiar, distribuir y comunicar públicamente la obra bajo las<br />

siguientes condiciones :<br />

1. Debe reconocer y citar al autor original.<br />

2. No puede utilizar esta obra para fines comerciales.<br />

3. Al reutilizar o distribuir la obra, tiene que dejar bien claro los términos de<br />

la licencia de esta obra.<br />

Universidad de Sevilla.<br />

Biblioteca de la Facultad de Derecho.<br />

Servicio de Información Bibliográfica.<br />

jabyn@us.es

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!