I %

Ex ftlimOTBCA.
D.AJeNmoA (i

w&mh lf</ J

Mi ^ 'fpy |f
y-
||IM: fl •u\' j'
,
i

'Vw\ \w
'.
,:

fedMfe&i
i feti
-

\® .v
!

j '•S&!n « \ V!
dWjfjk "
/ '"im
1
y/ //mx. ’m 'll&cv -
I •
 I
£'V vi

‘W

'tm&M

£• •
••••

<

:
\y^

;4|f

.'7, '1

<r:i: . .

7 'Vjfe

‘
VSY- l-.X

—i
 V

' _ •
,t

i-
•
'

v
 . ,

ELEMENTA
C H E U £
MI JE.
ANNIVERSARIO LABORE DOCUIT,
IN PUBLICIS, PRIVAT IS QUE,
SCHOLIS,
HERMANNUS BOERHAAVE.
TO MV
S P R I S. MV
QJJl CONTINET HISTORIAM ET ARTIS
THEORIAM.
CUM TABULIS iENE I S.

Ebitio altera, Leydensi multo correctior

ET ACCURATIOR .

Cui etiam acceffere ejufdem Auctoris Opuscula omnia quae

Iiadenus in lucem prodierunt Ea quidem prius fparfim
: edita
nunc vero in unum colleda atque digefta»

PARISIIS.
Apud Goiuelmum Cayelier, Via Jacobea,
fub Signo Lilii Aurei.

M. DCC, XXXIII.
Cum Approbatione } & Privilegio Regis
 ! I

i A GOtO BOERBAAVE »>

FRATRI SUO,
HERMANNUS BOERHAAVE-
.v,-

fXJhGAR E coactus \
-quem Tibi infcribo p
librum yfencx revolvi multos , quos perege-
'

ram juvenis, labores F actumque- eo fit i i ui 3

mirarer quandoque ydum his recenfendis oc-

cupor y &
multitudinem operum , formida-' &
bilem in his exercendis periculorum magni-
tudinem. JJtriufque vero Te dulcem mihi 5 *

fidum ,
confiantemque , fuifie comitem , , &
focium , gratus] am s »

& latus recordor. &

Jpfe , neque yopinor , meminiffe'
Novijli
pigebit y ut folidos fape dies ynofrefque ordine vigilatas , im--
•

pe 'aderimus unii explorandis arte Chemica corporibus atur ali-" N

bus y eo jam tempore Medicinam Tu inprimis , ego Theo-
,
quo ,

logica maxime cogitabamus B E 0 aliter vifium ; dum , forte'

,
.

permutata } Tu dein Sacris totum Te devovifii , cultumque B E

verum fimplicifiermone , vitaque integritate , docere contendifti
unice Ego contra , minora modo aufus , atque' impares altiori-
;

hus facultates nimium expertus y ad medendi artem dilapfits- -

fui. Jure ergo tibi debebatur , cui abfolvendo operam Ipfe- &
contuleras Opus. illud igitur eo accipias ^-quafo y quo offertur y*
animo. Tejfera efio publica- gratia , frater ni que amoris monu-'
mentum publicum'. Laudavi fkne-mecum fortunas me as qui Fra- \
V

trem haberem Tali pr aditum ingenio fieque infii tuent em vivendi ,

mores ut non indigne verfaretur- eo in munere , quod pacis a 1

,

B E 0 mortalibus- deferenda leges , oratione , vitaque exemplo y

-

commendaret, vani pr ater e a nihil quidquam affectans. Si mei-

quoque officii gefii jitccefiusTibi haud prorfus di [plicuerint y
erit quod gaUdMm. Vale , dumque his videndis horulam daj'
,

his ,
--actos diu cum Fratre labores jucundos reminificere
liejda 17731 A f;i )>
 :•

LECTURO AUTOR.
IEI I L fane minus providi, quam in Che-
mia aliquando &; me aliquid fcripturum. Tot
quippe libris hsec difciplina abundae, inter-
que illos multi reperiuntur adeo boni ,
ut
non di&a prius ipfe vix
reftiora adferre ,
vel
,

poffim. Poftulabat quidem officii quod in

,

Academia fuftinui, 'inffitutum , ut anniver-

farias darem in Arte praeceptiones fed eo tantum animo quo .

rudimenta modo docerem prima , atque operum prasmonftrarem

exempla Horum gratia , quibus fua in his Rudia mete difciplina:
,

committere placebat. Et ad hoc forte propolitum , ordo rerum

,

a me digeftarum ,
atque aperta (implicitas ,
qua uti conabar ali-
quid attulit haud penitus (pernendum. Equidem in hifce binis
non inutili &: meo quoque labori aliquis videbatur relibtus locus
ut demum Academicis commode Artibus inferi & Chemia me-
reretur. Elaee. vero . pro viribus, profequueus nreo me munere facis
perfundlum arbitrabar neque alia a me ultra- requiri aut exf-
, ,

p.edari credebam. Sed alicer longe evenire video, Enimvero

,

ingratus Auditorum quorumdam animus, quibus tamen commo-

da femper promovere fedulo annifus fum , infatiabilis Libra- &
riorum quorumdam avaritia qui in ire turpiffima lucrum facere
,

geftiunt , amaram, mihi fecerunt Chemix Profcffionem. Utrique

fcilicet falfo pnptexentes Artium bonum inhonefta,
,
legibus , &
coercenda, licentia, &: in publicum in me peccaverunt & ,

dum ,
ignaro me ,
auli funt protrudere Inffitutiones & Experi-
menta Chemia: ,
meum infcripta nomen. In eo- falfa
,
ridicula ,,

barbara , in qualibet pagina mihi imputata haud indicabo ne :

naufeam concitem i Effecit interim feculi calamitas

,
documenta
infelicitatis fuse datura poReris ,
ut turpiter editum mox emcores
nimis invenerit ,
magno certe emendum, imo Sc laudantium,
malo quod Auditores,odio-
opprobrio, Inde ferre ipfe debui,
fo fane fpedacuio , librum in manibus ac-ulifque gererent coram-
mihique offenderent ita docenti , dum fficen^s verba expendi
ad textum turpis libelli p rabens quotidie pernerem, PertaAus rei

t
 ;

LECTURO A U T 0 R.
fetnedium quaefivi ab Illis,- penes Quos flagitia prohibendi , Se
puniendi jus , Se autoricas :
&
quidem jam obtinebam fere , nili
trahere , teique motas addere imo vero &; obftare, placuiflec
,

‘aliis quibus longe alia meruiffe certus furn , longe alia verbis
,
a-

promi fla toties acceperam ,.ut tandem vel prudenti flimus qu-ifqtte
eredidiffet. Sicque malo experimento didici, dulce quibufdanv
haberi, omni tandem modo de Literatof um Ordine triumphare,-
Impulere hx , & alias , rationes-,, ut? a Chemia ultia docenda, po-
litomunere , me fubduxerim ilico. Eo autem vix peracto , en no-
vas turbas quid enim ? undique Amici putaverunt meum efle ,
!

ut ipfe ederem Inftitutiones Chemicas Demonftrationefque ,

quo conflaret quo modo, in publicis ,-privatifque fcholis Che-

, ,

mica tradidiffem. Ego fruftra domefticahasc inftiruta , incipien-

,

tibus folis data , ut hiftoriae & methodi Chemicas prima ele- , ,

menta prasmonftrarentur nihil adeo htec ad publicum quidquam

,

pertinere. Imo vero difplicitura Le&ori Chemicorum utcunque

perito ,
quae ,
folis tironibus prima? modo vite ingreffum oflcn-
dentia casterum nihil pretii in fe habitura edent. Inflabant illi,
,

ubique laudari , avide expeti , pluris vendi, fuppofitum opus, ocyf-

fime , nili caverem , recudendum. Ingemifcenti maximi tutu
Vero occurrebat Petrarchte recordatio, qui infortunia feculi fui de-
flebat , quum tanti videret heri fua carmina, ut eximiis ideo Poe-
tis in Tereretur. Quanto , cogitabam , magis mihi erubefcendum,

qui propriat tenuitatis confcius , aliorum vero Aurorum admira-

tor,
Scriptoribus Chemicis memet auderem immifoere. Coafrus-
denique laborem fufcepi ingfatiflimum , opufque qtio Publicum ,

jam onero ,
vi extortum palam aio. Id vero verbis breviffimis
confcripfi ,
iifque vocabulis evitatis ,
qua? Arti unice familiaria.-
Id heri polle exemplo fuo docuit asterno opere de Foflilibus, Me-
fallica.re , &
Subterraneis , vir omnes exfuperans GeOrgius Agri-
cola. U tinam tantum modo fniflem na&us inter feribendum otii,»
quantum requirebatur ad imitationem tanti Auroris- Sed undi- i

que diftradto per magnum opus quandoque obrepens fomnus

, ,

effecit ,
ut voces prodierint Romanis minus placentes' auribus.
Minuta fatpe nimis tenuiter fe&ari aliquando videbor, fed pru-
dentiam tunc affedabam ,
ut cautelas inculcarem , qnse docent
f itare pericula , hic toties minitantia Novitios femper ob oculos :

habebam ideoque ambigua,

; &
noxia, debebam indicare. Quare'
Se fingularia quoque experimenta ubique fequor, regulas uni-
Verfales haud tepere proferens. Difcant ira juvenes , viam inire'
laboriofam quidem , at profe&o veram , qua fecnrum iter habe-'-
 — . ,

'LECTURO A U T G R:
-turad Veri cognitionem Phy fici. Inferenda quoque erant prime
Parti illa
,
que fingulatim ,
fuis divifa temporibus ,
publice fupe-r
Chemicis rebus diflerueram. Que dum libere recitare , novif-
que firmare necefiarium duco obtigit mihi , quandoque repe-
, ,

id vitare nefas in hificc. Atque ita moles libri

tere dicta prius :

crevit aliunde occupato nimis huic homini. Ah quoties inter

hec felices predicavi feriptores ,.qui otio abundant ad excogi-
tandum, digerendum, -perpoliendum, .quod meditantur opus !,

Ego, millenas pafTus interpellationes, abrupte ha:c confcripfi,

longe alia daturus fi quatfitum feceffum haberem &c otia prte-
, , ,

cipue dum novis quaxiam experimentis ultra firmare Sc promo- ,

vere, contendo nam, qua; hic continentur experimenta ,.jarp

:
,

ante annos de monftravi publice ne quis putet aliunde , celato :

;
nomine
autoris ,
capta. Tu vero ,
mi Leftor hxc jam ,
qualia-
cumque demum fint ,
tequo accipias animo ! Ignofca.s mihi Te
oneranti; Evulgandi' audaciam imputa aviditati ,
qua deterior
exceptus liber fuit a publico ! Seiafque , me nihil edidiffe un-
quam pratter fequentia, qua;, :
non abfque verecundia , recenfen-
da puto.
.Oratio.de .commendando Studio Hippocratico. Habita Irn- &
prefaLufd. Bat. ijoi. apud Abrah. Elfevicr.
, de Ufu Ratiocinii Mechanici in Medicina. 1703. apud
joann. VerbefeL
qua repurgata; Medicina; facilis afieritur Simplicitas.
1707. apud Joann. va.nd.er Linden
——
.

> r- de comparando Certo in .Phyficis. 171.5. apud Petrum

vander ,Aa.
—
de Chemia fuos Errores expurgante. 1718. .apud Petrum
vander Aa.
p — de Vita, & Obitu Glariffimi Bernar.di Albini. 172.1 gpud
-
.

Petrum Vander A a .

— quam habui quum honeffa miflione impetrata., Bota-

, ,

nicam &: Chemicam Profefiionem publice ponerem. 172.^.

apud Ifaacum Sev.erinutn.
de Honore Medici Servitute. .1731. apud Ifaacum Se- .,

verinum .

Inftitutiones Medica: in U fu,s annupe exercitationis domefticas.

170.8. apud Jo annem vander Linden P. F , & „

.Qui.dein audior aliquoties recufus. in 8

Aphorifmi de Cognofcendis , &: Curandis Morbis in ufum doc- ,

trina: domefticax 1705). apud

Jp annem vander Linden.
 LECTURO AUTOR,
Quidein audior aliquoties recufus. in 8.
Index Plantarum ,
qute in Horto Academico Lugduno-Batavo
reperiuntur. 1710. apud Cornelium Boutejlein , in 8.

Libellus de Materie Medica, & Remediorum Formulis. 1715.

apud Ifaacum Severinum. in 8.

Qui iterum prodiit, in 8.

Index alter Plantarum , quae in Horto Academico Lugduno-

Batavo aluntur. 1710. apud Petrum vander Aa. in 4.
Epiftola pro Sententia Malpighiana de Glandulis ad C/. Rtiyfi*
chium. 1711. apud Petrum v an der Aa. in 4.
Atrocis , nec defcripti prius , Morbi Hiftoria , fecundum Medi-
cae Artis leges confcripta. 17Z4. apud Bou-teftein. in 8.

Atrocis , rariflimique , Morbi Hiftoria altera. 17x8. apud Sd*

muelem Luchtmans , Theodorum Haak. in 8.
Tradatus Medicus de Lue Aphrodifiaca, praefixus Aphrodifiaco.
I7 z 8. apud Joh. Arn Langerak ,
. Joh. & &
Herm. Verheek «
in folio.
Caetera, exceptis paucis ,
quae Praefationum titulo confcripfi ,
meo
nomine vulgata , funt fpuria, neque a me prodierunt.
Tabui te legenti occurrent juxta ordinem paginarum , ubi dU
tantur.
 )

BS6S3®Q£®9-55Sa9a9 3«:^Ssi9^5-^®«dS©9<39 ^3^S^9^^^aS®5SSSi5S5B®0i5@aSSSgSS

e/^e/saocy&^a/s&ysayiiiyaaysiys^aysays&yseyafioaos/aa/sa^aoao

BIBLIOPOLA MONITUM
DE HAC SECUNDA EDITIONE.
A quidem jamdudum extat HERMANNI
BO ER HA A VI 1 fuma , ut quacunme ex
eruditiffimo ipfius -prodeunt calamo ,
ab opti-
mis quibufque Artis Magifiris valde com-
mendentur j fy a Philiatris omnibus avi-
de expetantur'. Id porro effecit ut pracipua
Celeberrimi hujus Auffioris Opera 3 in ufus publicos
,
fummd qua
potui cura 3 haffienus ediderim. Egregium igitur hoc Opus tibi

nunc offero } B e n e vo l e L e ctor, in qu0 quidem edendo

fumptibus ullis aut cura non peperci ;
fcilicet ut nitidijjimis ex-
cuderetur typis 5 caterifque requifitis haud .careret hac nofira
Editio } quin fy ipfd Ley-
imprimis autem ut emendatiffima ,

denfi accuratior fy emaculatior multo in lucem prodiret. In ifid

quippe quam ipfemet correxiffe Auffior vix Jane mihi videtur
(
non pauca profeffio >eaque fape fatis gravia , reperiuntur menda
typographica j qua vero nunc hic loci tranfcripta exhibere non
equidem animus ejl mihi , utpote verito naufeam movere legen-
tibus. Verum tamen ne vaniloquus hac effutire tibi videar 3
exemplum unum <fy alterum afferre mihi liceat : Legas quafo ,
,

in Editione Leydenfi ,
initium Proceflus i
9 8 . de Mercurio
Sublimato ( Tom . ILpag. 48 6.)s ibi quidem tria verba deeffe 5

duofque extare foloecifmos in duodecim primis lineis advertes t

praterea in Indice Capitum Tom. L unum omiffum fuiffe
( )

Capitulum deprehendes. De cateris fi quis dubitat 3 is ad me ve-

niat fi lubet , ipfique cfiendam plus quam zoo.Typothetarum

Errata (prater emendata ab Auffiore quikss fiatet Editio
)

I
 ,

BIBLIOPOLA MONITUM-
Leydenfis. Hac autem omnia in hac nofird fedulb correEta fiunt s

ut enim negotium ifiud rite procederet , id totum commifi curte

ac fiudio Viri harum rerum gnari ,

qui vero non perfunctorie

quidem illud egit ,

at requfitam operam adhibuit , ut omnia
recte fe haberent. Porro quum etiam Praclarijfimus B 0 ER-
HAAVlVS Oratianes aliquot Academicas dy alia qua-
dam Opufcula ,
variis temporibus , variofque apud Bibliopolas,
Lugduni-B atavorum edidijjet , hac autem typis noftris nondum
excufa fuijfent , ideoque in Gallia
dy alibi rarijfima e xtarent
licet egregia admodum nec parva utilitatis j ea propter Vir
idem ille mihi aut or fuit , ut hac omnia mendis typographicis
expurgata , dtT in unum collecta atque digefia fafciculum , fub
titulo Opufculorum Hermanni Boerhaa ve , fimul ederem,
dy ad calcem Chemia annecterem. Huic igitur confilio obtem-

peraturus ,fingula hac anxia cura perquifivi ,

ac inveni ;
tum
autem eo digefia fuerunt ordine y quo ipfe illa indicat Auctor
ad finem fua Prafationis ,
ubi genuinorum fuorum Operum Ca-
talogum attexuit. Supereffiet forte tandem ,ut aliquid de hujus
Chemia annexorumque Opufculorum prafiantid dicerem : verum
enimvero ifiud inutile omnino futurum arbitror ;
quum ea qui-
dem per fe ipfa fatis fuperque fe commendent , neque meo quali-
cumque indigeant encomio. His ergo fruere , B e n e v o l e
Lictor, nofirofquedabores aqui bonique confule.

APPROBATIO REGII CENSORIS.

Lluftriffimi Regiorum Sigillorum Cuftodis juffu Librum-, ,

_ cui titulus eft Hermanni Boerhaave Opera omnia, accurate

:

perlegi , eumque digniflimum judicavi, qui typis denub mande-

tur. Datum Lutetia: Pariliorum, die fexta Januarii, ann, 1715»..

# BURETTE.
 . . .

{MfeA fVi5t>-, <vj£« c**f!*i <*#>: CWfe* «i?!* AAr «M!** CVifc h A4*»
^sf» v^iV v^vv^f> j v^v vijw WTjrw c^jrvJ v^sv cr^v v^v v^v> w^.-»; v

CONSPECTUS et SERIES
CAPITUM-
PROPOSITUM. Pag. i Fo [filium. 2.03
De Igne generato vero in corpo-
P A R S I. re frigido ex folo accejfu Ae-
ns. 2,04
DE HISTORIA ARTIS. 3 De Igne produtlo ex frigidis
Fofflibus ope Aqua. 206
PARS II. De Igne produtlo mifcela Liquo-
rum friqidorum. 207
DE THEORIA ARTIS. 17 DE AERE. 227
De Metallis. ibid. DE AQUA. 289
De Salibus. 24 DE TERRA. 335
De Sulphure. 16 DE MENSTRUIS ditiis in
De Lapidibus. 28 CHEMIA. 3 f 6
De Semimetallis. 29 De Oleis , (fi de Menftruis Oleo -
De Vegetantibus. 3 1 fs. 394
De Animalibus 33 De Menftruis proprie Spirituo -
De Propojito Artis in Phyficis. fis ,
vel Alcohole. 402,
. 44 De Menftruis ditiis Spirituofis
lJfus Chemia in medendo 45- Alcalinis , (fi Acidis. 404
Utilitas ejufdem in artibus Me- De Menftruis Salinis fimplicio-
chanicis. 49 ribus. 40 y
De Injlrumentis chemicorum. De Alcali fixo , ut Menftruo .
&7 406
DE IGNE. 68 Acida Menftrua. 427
De Alimento ditio Ignis. 153 De Salibus Neutris Menftruis.
De Pabulo Ignis ex Animali. 190 436
De Pabulo Ignis ex Fofilibus. De Menftruo Univerfali five ,

ibid. Alcaheft. 431

De Calore ex Mijlura Corporum De SUPELLEGTILE CHE-
oriundo Vegetantium 193 MICA & VASIS CHE-
De Calore generando ex Mifcela MICIS. 461
Corporum Animalium Ve- De Luto.& 468
getantium. 201 De Furnis. 4 69
De Calore generando mifcela

PROPOSITUM»
 ,

PROPOSITUM-
A. N.
Otum vobis eft, me pra;monftrante , Chemica Propofitum,'
addifcere mihi vero animus, commoda , quae in his
;

(pedatis , veftra ad hoc propofitum , ut par eft

promovere.
Quod equidem feliciffime effedurum me prtevi-
deo li clare &c ordinate vobis explicuero omnia,
,

quibus opus & ad intelledum audorum in hac arte

optimorum , a quibus difciplina addifci poteft folis
experimentis unice nitens ; atque ad perficienda etiam praecipua opera ,
quae ibidem folent exerceri ; unde adeo manus , mens , operi exfe- &
quendo apta; evadant.
Neque tamen hoc adeo expeditum habetur in arte exculta ab homini- Propofitl dif-
bus per cafus fortuitos potius edodis quam ex lege difciplinarum agen- ,
ficultas.

tibus quique omni plerumque deftituti erant humaniorum dodrina,

,

atque auxilio.
Scilicet tantummodo tumultuaria fic fuit per hos parata , & confcripta,
eventuum colledio , ut forte cafus incidentia obtulerat.
Adauxit has moleftias negledus fere perpetuus earum rerum , qua-
rum nimis familiaris fcientia illis erat
;
quam ergo nec haberent memo-
ratu dignam :
quum interim fine his ledor artis ignarus caufas rerum
intelligere nequiret.
Maxime vero haec evafit difficilis fcientia
,
quando aufi funt hi artifices
difputatione rationis uti ,
generalia cudere , caufas apparitionum tradere.
Superare tamen utcunque datur hxc obftacula , colligendo vera artis Inftituti me-
exercita; effeda ,
generales inde eliciendo regulas , hafque ipfas denique thodus.

digerendo optime.
Praecipue quidem ,fi qui haec aggreditur , in ipfo artis opere occupa-
tus diu , & fedulo , expolitum applicat exercitatione ingenium qua in :

re modice verfatum me haud diffiteor.

Cum fpe ergo quadam inftitutiones has aggredior , in tres quidem par- Operis diftri-
butio.
tes toto diftributo opere.
Quarum prima expediet originem ,
progreffum , culturam , fata Pars prima.

Artis Audores primos rerum fecundum tempora recenfebit confen-

; , , ;

fus horum & diflenfus fuper rebus enarrabit breviter hinc fedas & ; ;

qua; ex his bona arti vel mala fingulifque propriorum meritorum fuam
;

attribuens gloriam ab utili praecipuos commendabit candide ; fic forte

,

non inutili , ad regenit in hac dilciplina veftigia , admonitione folarn :

autem ut fas eft , fe^Betur hoc in penfo hiftoricis praefcriptam legem ,

,

fidemque , mea didio.

Altera deinde inftituti mei pars certa tradet 6c firma omnino in Che- SccuRdu Pars.

A
 !

2 Propositum.
mia dogmata , quibus compertas penitus prehenduntur veritates Pliy fica: ?
ope dete&at Chemicotum ita 5
ut generalia imprimis illa fint , atque
liquido doceant certa artificia ,
quibus vere efficiuntur opera ,
qua: in
arte Chemica effici poffiint , debentque.
Theori.i Che- Neque enim aliam in hac arte Theoriam agnofcimus , nifi innixam
Siica qua :
generalibus effatis , qua: tamen ipfa eleda funt prius ex communibus ,
multis , firmis , obfervatis Chemicis , femper , eodem modo , contin-
gentibus fic , ut fas fit inde unam generalem veritatem colligere.
Theorix Che- Attamen haud licebit amplius extendere vel hanc ipfam regulam ut
iBicx Limites.
vera maneat, nifi quatenus folum applicatur illis fingularibus quorum
,

communis fuerat inventa , & eadem , ratio.

Hujafque cafti- Quum fcilicet propria: fingularium corporum vires effeda fua edant, nul-
tatis ratio. generalisTheorematis indicatu praevidenda unquam utpote pendentia
lius :

modo ex privata uni huic corpori indole , nulli forte alteri communia. &
Phyfico-Mathe- Imo & dabitur ad condendam hanc theoriam , prudenter uti demon-
Cos 'in chemia fHatis Phyficorum ,
Mechanicorum , Hydroftaticorum , Hydraulicorum r
ufus & phy ices. )irn commune s eundis corporibus proprietates ,
quaeque inde certo
pendent , in Chemicis fane fuum quoque locum habeant. Compofito
dixi haec ipfa prudenter modo adhibenda quoniam indoles propria
:

lingularis corporis ad aliud applicati farne evertit Mechanicorum demon-

ftrata qua: in generalibus vera habebantur. Demonfirat Galilsus fub-
,

tiliffime qua lege corpus grave , fi demiffimi eft a pundo primi def-
,
,

cenfus per fpiralem , vel ellipticam, lineam, certoque accelerationis gradu

,

cadat in pundum terra: ,

quod erat in perpendiculari linea ad horizonta-
lem duda ab illo pundo inchoati defcenfus in illo temporis momento.
Si tamen magnes fic delabens in itinere fufpenfi magnetis intrat Sphae-
ram aduofam , mox apparebit falfa demonftratio. Qua: de aequiponde-
rantibus in aqua Archimedes quam veriffime protulit ,
quoties in his
fola communia confiderantur , cadunt , dum aurum , in omni alio fub-

fidens liquido , in levi aqua regia fufpenfum difpergitur.

Ita ergo,& hac fola lege, proderit femper, nunquam nocebit, Arti, quid-
quid vera fide confiat apud Phylleos , caeterofque modo commemoratos.

Ultima Propo- Tertia denique pars abfolvetur , fi tandem opere ipfo vobis fideles acr

fiti Pars. oculos oftendero ipfa artificia Chemica , per qua: mutantur corpora ,
fecundum prsefcripta Artis, atque in finem ex ipfa quoque arte praefinitum.
Ordo in dige-
experi-
Ubi operam dabo , ut ita ordinentur ne ulla vulgo nota defint , fi'
;
rendis
mentisChemicis. veftra refert illa cognovilfe nunquam repetatur ullum fruftra femper
; ;

praemittatur id ,
quo , ad fequens perficiendum fado opus eft.
Ufus Theoria: In qua exercitatione protinus ufiui erunt omnia Theoremata in altera*
Chemicx in ex-
perimentis,
Parte explicata prius , ex quibus omnes facile intelligenmr operationes
abfolvenda: atque habebitur inde animi manufque fidelis diretftio in*
,

ipfa jam artis exercitatione fed & pariter harum operationum quaelibet
;

rurfum erit exemplum demonftrans lingularia , ex quibus generale Theo-

rema prius fuerat conditum. Hac , 6 Optimi , via itur in perfebtionem
fcientiae Chemicae , nec gravatur inani labore, fe fatis moleftix ha-
bens difciplina ; quum aliter labores Chemieormn , procefius appelli-
tant , ftrenua opera proficiant nihil , vitam confirmant , fuifque cultori-
bus premii loco damna creent.
 : ’ j ,

PARS PRIMA
COLLEGII CHEMICL
i

S
D E

HISTORIA ARTIS.
Omen quidem ipfum quo appellatur Ars,
Dc nomine
Chemia, graece Xh^/cs , vel Xnusta fcribitup. Id Arx.xs.
vero antiquum adeo , ut state antediluviana jam
ufurpatum putetur.
Zofimus Panopolita , cujus in-
Ita fane credidit
edita manufcripta graeca Georgio Agricolae anno

15 50. jam nota, dein &

in bibliotheca Sereniffimi
Galliarum Regis , Jofepho Scaligero Olao Bor- &
richio leda , notabili certe loco hanc opinionem firmant.
In libro namque qui infcribitur ypricrit rS va.voTroKm <pi\otroqit
,

ex rav vrpof QiotriSuav lv rZ 9 thV f/xouA fiiQha , diferte narratur. Artem

a Daemonibus filiabus hominum traditam in pretium amoris , yjiytAV
KciKiHo-Qcii ita quippe fonat textus a Jofepho Scaligero lectus, atque infertus
notis ad Graeca Eufebiana pag. 243. 258. n. 38.Sc a Borrichio , contra
,

Conringium, pag. 45). patrxouitiv <</ k?a} •ypcupa) , tir 01 2 tS\oi

/ , a yuv&i 3 ori
sr t rt ^eufiovav yivQr > 0 yvvAi^tv. ty.vi)(*oViuin xc() IpfAif kv tok <pv<ri.

xoiV , x«/ a-yi^ov a-ttas Aoy& QAVtpoi, x«j ArroupuipQ- tovto iy.vny.'ovtv<r er. rovra
kV ztfAtrzv a) cipyalci] > na) d-nq y(A<paj ,
ori AyUhoi WiQvyilirav rav yvva\x.av
x«/ KA^iAShvrii Aureli roi r^i <funa{ 7TAvrArAipyA. eri v iv avt a>t
» rrpoirn rrApd^orK XHMA mpl rovruv rav rty/av, sx,a.hi<rAv «Ts tautiiv rnv
A i

t
 ) , >
(

4 PARS PRIMA.
0$\oy XHMa, evBiv xdj » tI^vh XHMi'a k«aht<x/!, Qita2 fi<£tio vetuftiffi-
raa originem fuam duxit ex male intellectis verbis Mofis , ( Genef. vi»
2. ) unde putaverunt filios fuifle Dztmonas
,
DEI
qui anima conflarent
& corpore fpedabili tantum , ut eft fpeculi fpedrum , live phantafma
hos omnia i cire , verfari cum hominibus, familias deperire , cum iis
confuefcere , revelare arcana , apparere hominibus. Confer ad hac qua’
,
legis Lucie xxiv. 37. 35».. Matthad xiv. z 6 . Hinc etiam fabula ; tum for-
te &inde 2 <Cvaa«4 , 24oJ id eft A iov $Jaa« aolice , vel $isa» , a Phoebo
fatidicam nada fapientiam , ut proderet DEI voluntatem confi- &
lia , amoris premium, Utique incertus rerum animus hominis vergit in
figmenta ,
placetque fibi in ludicris
,
qua deinceps adoret , figmentis.
Alias , antiquiflimis temporibus , eodem vocabulo & ipfa Aigyptus
appellata fuit, tefte Plutarcho in If. &
Of. pag. 364. C. tm alyv- m
>/\ov h tok ftcLAira [Zihdyfeiov itrav ,
dW«p
to /xiAay rx o<pQuA//.ov , XHMI.&
xahotia-i. Imo & eppco^npuoir hac aliavoce dida erat, ut notavit Steph,
Byzant. in aiyv ttt@- :
yyy.a. vero Arabibus occultare fignificat , Bochar-
to docente.
id antiquiffi- Qiia quidem omnia Ii quis cum cura perpendit
, videbit jam rela-
mum. tiim ad antediluviana hoc nomen tempora , deinde vero in ufu perfti-
tifle apud fequentes , atque fignificafle tunc temporis
Vetuftiffimino- i Scientiam operum natura. S'iS'a.<TKciKia.v TrdvTav lay th? (putruos 'zpyaVr
minis fignifica-
2 Librum compledentem talis Artis traditionem.
3
Hermetem in libro de Phylicis id ipfum commemorafle.
Ipfa vero vocis lignificatio
, fi x n !J-* ftribitur , occultare exprimit Bo-
charto , ut modo didum. yjiy.U autem nigrum oculi fi dicit , aut rem
nigerrimam, ut vult Plutarchus ( de If. & Of. pag. 364. C. ) , non
longe ab occulto diftat hieroglyphice fcribentibus dum oculi his pu- :

pilla abfconditum , pretiofum dicit. &

Maxime cogitamus eandem Aigyptum, Terram Chami didam in
fi

Sacris ( Pfalm. 105.), apcouv Deum dicere quod to fonare :

Manetho Sebennita alferuit , apud Plutarchum ( de Ifid. Of. pag. 354.) &
Imo &
hodie eandem terram Cemi Coptitis appellari, ut idem nos
docet Samuel Bochartus»
Quare vox hatc fonabit abfconditum , arcanum , myfterium , fecretum 3

diciturque Chemi , Chemia Alchemia Alicumia , , , > £/«<18 >

w)Iht im , Spagiria atque hyflopica ars purum ab impuro
, feparans.
,
Et quidem primis vocis autoribus. fignificavit omnem rerum natura-
lium fcientiam.
Quare caftifllmi vocabuli fenfus purus male poftea detortus ,
quod-
infortunii &M agite voci per imperitos evenit.
Vox aa Me- Rerum vero didarum naturalium pars magna & eximia metallis de-
tallurgiamdedu-
fabitur } quare & hinc metallurgiam notavit-
Metaiiurgi® Qux ipfa quoque antediluvianis hominibus exeuldffima Tubalcain :

inventorr enim, verus antiquifiimorum Vulcanus, Lamechi ex Sella gnatus, ab

Adamo odavus , ats ferrumque ita. parare feivit , ut utenfilia inde con-
fecerit
(
Genef iv. zz. *-•-

Dum interim follile xs , ut fu'a ex matre ufui tradabile fiat , artem

(
 ) , , .,

DE HISTORIA AR T I S, 5
laboremque requirit fummum : duodecies excoqui defiderans', ut fub Metailurgias

lualleo commode duci queat , Agricola tefte, & Eruero. dilticul us.

Imo & ferrum quoque excultam poftuiat , valdeque laboriofam , artem,

priufquam humano ferviat ufui , ut iidem docent fide & peritia fummi hac
in arte praeceptores.-
Unde antiquiflima fane vetuftiffima: Chemia: metallurgicae origo aeque
ac vocis ipfius , intelligitur.
Regio , ubi fubtiliter culta celebratur primo , illa eft in qua primaevi Locus
ubi pri- ,

degebant homines ut hiftoria Tubalcaini demonftrat ( Gen.1v.22.) ; po- mo exculta Che-

;
:

tiffimum , fi componitur hac cum fabulis, hiftoriis Vulcani veterum.

ca Afia.
&
mia metallurgi-

Qui idem Tubalcaino. ( Voff. Id. g. 1.65. ) Quin ipfum Artis vocabu- & ,

lum , fua ex origine, probare &

id videtur , ut modo vobis conftitit.
Inde , ut a fonte primo , proxime derivata in /Egyptum , pari , ut c ce teras Inde ^gyptus.
artes, fato ubi acerrime exercitata fuit Mofes omnem Aegyptiorum edoc-
;
:

tus fapientiam ,( Ad. Apoftolor. aurum exurere igne , ut

vii. 21.) fcivit
fieret pulvis aquas mifceri patiens (
Exod. xxxn. 20. )
, atque potari aptus.
Quae lane Artis fere praecipua virtus; utique ne Principibus quidem Artifi-
cum cognita hodie. Vulcanus-, Jovis ex Junone filius, regnavit primus in
Aegypto , a morte Deus habitus ob inventum ignem ( Diod. Sic. 1. ) fed ;

potius ob ignis ad fabrilia ex metallis applicationem ut idem diferte docet :

(y). Vl'<i>cutov dl hiyovcriv ivpzTtiv yivarQcii rtiswzpi tov crtdnp ov zpyaerrA; attadis,

zdj Tijs tov %uMbyj x,ct) yputrby j na) Ipyvpvj , as) tm ciMav ,
otret r av iz
tov orvpb; ipycttriav ZTrtdzyzT «/. nd) di Atho,; dz yjdtAS , tccV tou crupos attactas
VrpOtTifyvpHV , zdj TTApAdaVVai rols Vi VAS VZ^VAS i?yA(o/T.tniS } Kd) T 0 ?{ AXhOlZ-
aTTAa-iy AvdpaTToii.

Aegyptus vero ipfa XuffitAfermone appellatur ( Plu-

facro facerdotum
tarch. Ifi. & Ofir. 364 C.) , & ipfAoytiy.i&' { Steph. Byz. in voce Aiywm ©-)
Eadem quoque &
H<pait'ia , five Vulcania dida ( eodem audore ibi-
dem). Magnus S caliger , artem quidem ^«ydar Aegyptis I7WA didam af-
ferit. Quum tamen in libro , Minerva mundi dido qui ex Stobaso def-
,

eriptus, dicatur , Troitmws vlv Ao-z^ttiov tov 1 ‘y.ouSns audorem. Conr. H. M,

c. m : Towmjo) vero Chemia eft. Reinef. var. led. L. 11. c. 5.

Memphi profedo Vulcani Sacerdotes ( Herod. n. 3. ). ibi fpeciofum &

Vulcano templum exftrudum ( Herod. 11. 519. ). Veftibula (Id. Ib. 102. )
Sc Imagines (Id. Ib. 176. nr. 37. ) fuitque ejus ibi Symbolum Vultur,
( Voff Id. g. m. 573. ) rapax fcilicet avis. Sed & rbr Arae H"tpeurof KA^oSetj:
zata Tilv di at at iv hs to vzyyrzbv TTvp dicit Zeno , atque explicat ; ( Diog.
Laert. vii. 147 . quod nomen fane fua origine probat tta^a vb ^ao-Sai ac--
cenfum efie , vel ardere ; accinente huic fententiae Horatio , eleganti epi-
thetorum inventore
- dum gravis Cyclopunt
V~olcanus ardens urit officinas.
( Carm. 1. 4. 7. )
ut & eodem lenfu praeiverat Plautus ,
(Amphitr. r. r..

ambulas^‘u , qui F~ulcanum in cornu cnnclufum geris ?

Omnia quidem hac conficere videntur hanc Chemia partem , Metallur- ,

giae quam appellant nomine, prifeis fiiifle exercitatam AEgyptiis potifli-

A iij.
 ,,,

€ PARS PRIMA,
mum. Neque vero de antiquitate vetuftiffimae Artis , hoc fenfu , dubitari
putem , neque de ipfo etiam vocabulo.
Origo Vocis ad Diu poftea vox illa ufurpari demum cepit ad fignificandam artem ,
qua
artem conflandi ex metallis quibufeunque purifliinum conflaretur aurum vera permuta-
,
auri adhibita:’
tione , maturatione , vel Angulari prorfus feparatione vulgo incognita.
Et dein quidem cultores inprimis hujus difciplinae Arabes , mutato pa-
rum Cono , deferipto modo fenfu , Alchemfam longe poftea dixere eandem,
alioque flexu Alchimiam.
Valde incerta. Suidas certe ,
qui feculo vixit decimo ,
( in voce Xnpcela )
feribit , Dio-
cletianum ,
qui viginti ultimis feculi a nato Chrifto tertii annis imperavit
jufliffe comburendos inquifitos de hac arte libros , ob Aegyptios nova mo-
lientes contra Romanorum imperium : yiiftHa, » rov dpyvpov , xdj ypurov xx-
TarxivU. iff Tei (h£hia •PlSpiUVmdptivQ- 0 AtoxKMTiaVof ixavtri J /'/et Tet rSaiTS-

ptcrSiv Tet ctiyuwTioiv Aiox.Kmtci.va. tovtoiv anyApav , xdj tpovixav iypfi<reiTo. oTg
/w xdj Tet. ntspi ynptetav yputrov ,
xaj dpyvpou r ois truKctidif yiypapt/Ava (ZiGhia.

S'tepiuv>urd[j.iv@- , ixaxim trpov to ttKovtov Atyv/jiois lx tH( rotauruv

ijrpoa-yiviirSai riyytiv , pdj /s ypn/adrav uvtovv dappovvTav mpixtrioc,, rov Kotvrou

Va/xcttoi! cLVTctipetv.

In voce autem Hpa,; longe altius rem eandem repetit , auda&er fane , &
diferte , feribens: to ypva-0/j.a.Kov /e^a? , ovrip o tdtrav /'/et t «c TlovTtxtis S-ahclo--

erns trvv Toiv Apyovdvra.lv m ti)v Kox^z/et ^apayivo/xivot eXd.Gov , fitCxiov wV ev

yey?apt.[Avov > trepieyov ottuv /« yeveo-Qq //et ytiptelav ypvtrov. Qua:,

/ ipy.a.a-1
fiidoneis firmaflet audboribus ducerent antiquitatem illius fcientia; ufque
,

ad tredecinvante Chriftum fecula , ante Argonautarum fcilicet tempora.

Atque vel eo jam tempore ars cognita , exercita , confcripta , periculofam
expeditionem &
laboriofam fuafilfet Argonautis. Qua tamen re mirum m
videri poflet Mofen , feriptores facros , Sanchuniatonem , Orphea , Ho-
,

merum , Hefiodum , Pindarum , Herodotum , Thucididem , Hippocra-

tem , Ariftotelem , Theophraftum , Diofcoridem , Galenum , Plinium
altum de ea filentium tenuifle quorum quidem propofitum , argumentum,
:

facultatem , tempora , hanc commemorationem exegifle haud negabit

verfatus quifquis eft in horum feriptis.

Neque etiam obftat jure de hac re dubitantibus Plinii locus ( xxxv. 25.)
de flexibili vitro , aut Dionis Caflli ( l vii. pag. 617.) de eodem , per Ti-
berium repudiato neque alter Plinii ( xxxm. 4. ) de Cajo , qui ex auri-
;

pigmenti vi ingente parum auri excellentis excoxit quum hac peritiam rei :

vitrariae atque dopimafticae , tantum demonftrent.

r
Attamen prif- Utique tamen fateri oportet , quod Julius Maternus Firmicus , initio
ca & a Theolo-
quarti feculi feribit ( 111. Mathef. 1 v. ) de fcientia Alchimiae , tanquam de
.

gis G racis pra-

eipue. re notiflima , fi hic textus genuinus Au&oris.
AE neas vero Gazaeus , ad finem feculi quinti , in Theophrafto fuo , five
de immortalitate animae , commentans de eadem re , ut publice cognita
diflerit , aitque :
qui materiae habent 'peritiam , argentum , & flantium
capiunt , ac ,
priore fpecie abolita , in aurum pulcherrimum conficiunt. Bi-
blioth. Patr. Vpl. 2. p. 373- y
f

Clarius Anaftafius Sinaita, dimidiato exinde fetedo, cenfente Yoffio

(Id. G. 1 . 1. pag.25.) vel certe potius poft feculum dimidium vn,ut confide-
 )

DE HISTORIA ARTJ S.
^
7
rate ponit. Fabric. Bibi. Gr. v. pag. 313. fcribit ou ydp d» ^pua-o^bin 3
:

x&j Aidepyovi 3 xdj xnyivTdfjXfvtr°Ko?<hrjTciJV htdav dtri pya(nrdAi } «

ypa, tpn @*ao-

yivn , Kaj
trtudiiva-a toZta tputrb.
Septimo tandem feculo Georgius Syncellus , de induftria rem tractavit.
Statim dein poft hunc Audores Alchemiftici quam plurimi floruere 3
chri(lUni Gr4x
Quorum manufcripti libri Roma: , Venedis , Paritus , idiomate Graeco fe- ci praecipui AI-

cula fua, ftylo fere profeflionem Theologicam , teftantur. Atque illorum pr

necdum editorum catalogum Borrichius recitat , & alii. ( de Hermetis ,
Aegyptiorum , &
Chemicorum fapientia , pag. 78.
‘Suviert©-. Cujus &
tradatus de lapide Philofophorum , eft in Bibliotheca Horum Cats-
lo ° U3,
Lugduno-Batavae Academiae.
Stivi<n@- <piho<ro<p& «V IiCkiov a»/mx.p'itou. Totus tradatus apud Fabric.
/

Bibi. gr. L. v. cap. 2 2 . p. 1 3 z. Gr. & Lat.

'S,cbmy.@- 0 jj.iyas , b .SA©- , 0 travotroAlT»;. ex nrayclvohi Aegypti urbe.
Libri xxiv. 1 y.ou& ad d-ioo-iS&av- Cujus titulus , ^aa-iyou tou tr av atro ait ou

yvnaict y p cupri 3 tripi Ttlt Updi 3 Kcy dnat TV/ym tov ^fvVcu j dpyvplou troin-

vl&. & 2 ®V//a@- tripi opydvav j Kcij Kayivw.

SdAuy.nrlbdapoi b KAl^dvdptvoi.
HV/octwpof 'is-gpi XpucroTTOlritrlot.

Yadvvui AfXitpzut ,
tou \v dyia. troA» pl T»f dyla ; riyvHf.

2 tsipavos b tpjAotroip®- dAi^avdpiut olxovoyixbi tripi tw Updi j xdj Sdai Tiy~

ws tou x? V(r w Toitio-io;. Hujus & Manufc. in Bibliotheca Academiae Lugd.-

Batavae.
pn. XHysurtxci.
2oipdp iv tripa-ldi.
tpym feculo fexto circumlatus , laudatus a Zoflmo.
A ibcnoovpoi b Upiut y.iyuAou Ss putrido; iv dAi^avdpla.
Or civili atr KiyutrTou trpoi Uitatiov tripi tvs Updi na) dsux; t
MfiiiTHS- trpotprnn; tripi yiiysuTlKn; crvi/rd^wi.
Mciplu EVpctiW.
HlAciyiot <piAoroqi@- tripi Tik Qdai , Kdj Updi rictui-
Tloptpvptoi.

^i£ix‘oi. vel eV/Sj^/osv

Koyapio; yiAoeroqo; ,
xctj dp^ispiu; j diddtMuv Ttiv KAlotrarpav Ttiv dday Itcq
fipay Tl^vilv tou Atflx Trti qihoa-txptas

K-AiotraiTpa M yvvti TlToAiyalts tou ^AtriAiai. Eadem tripi Tadydv xdj yiTpviY.
'
‘Koiya. Upoy.ovaX ou ipywc-ia X? ucra 7ro llZ(
'
Tii; -

AysiQodai/j.av di tov xp^W-oV dptpiai crvvctyayri , m} utro yviiya,;

Tlatrtrou tpiAoTotpa igyov.
H paxAnoi b QcuriAlvi.
'S.AAy.Avd A^paCof y.idodoi’.
XptTiayo; trl$l tou Sdou udciT oi.
©ibtppctt oi <piAb?oq)Oi tripi Tiif dda.i TiXVK.
ApX^ c10 * (plAavotpos tripi Ttif SciAS TiyjrtS»

liAAudlAVOt.
'S.ipyiot.
^
A-viiriypcupos tpiAoWtio; tripi yjiyd&t..
 R ;
f

S
^ ,
PARS PRIMA,
4 ^°? frtfi xpv3-Q7roia.i. Vixit fub Conftantino Duca. Borrich,
7 9 anno
- iotTo* polt Chiifb.
1 TU Tfotstnis ra viq a?q.
e?yov XHftivriKoi/.
Nlliiipopo!,

AiiftouplTov /3 IShos Trpoijwii-Swet hiVKrnrq.

Ai1 /V.OX.ptTOi QVTIH.C& Kdj [y-VTiy-Ci.

Tav tptKtToipav.
HipoSitx (pixbtroqo; vsfi hiSou
icractit f h 6V(tmuiV ftedoS^fo agyvgw.
MbvcCfrot) oVaf
Videantur de his Audoribus Graecis Alchemifticis imprimis Andreas Liba-
vius per omnia opera, maxime contra Guibertum. Corning, de Med.
Herm.pag. zi. ad 3 1. Borrich. Ort.Ch. 97. contra Corning, a pag.66. ad &
5)5. Joann. Albert.
Fabricii Biblioth. gr. paffim. Et Catalogus Bibliotheca;
Academia; Lugdtmo-Bata vae.
Quis vero temperet ab admiratione , qui intelligit , Autores hos Viro
fane ubique incomparabili , Georgio Agricolae , jam perfpedos fuilTe
Etenim ferip ferat ille elaboratiffimos de re metallica libros , abfolverat &
penitus jam ahte annum 1550, quos magnus Erafmus adeo extulit. In prae-
fatione autem elegantifiima his praefixa omnes fere ordine recenfet modo
enarratos. Id vero quo liquidtlfime pateat Vobis , rogo , patiamini , def-
,

criptum Vobis nobilis feriptoris textum propriis verbis exhibeam. Sic ita-
que Ille :
Hermes , Chanes , Zofimus Alexan-
yyi+zvjuiL fcripfit Ollhanes,
drinus ad fororem Theofebiam Olympiodorus item Alexandrinus , Aga- ,

thodaemon , Democritus, fed alius nefeio qui ,

, non Abderites ille
Orus
Chryforichites , Pebichius , Comerius , Joannes , Apuleius , Petafius , Pe-
lagius Africanus , Theophilus Synefius , Stephanus ad Heracleum Caefa-
, ,

rem , Heliodorus ad Theodofium , Geberus Calides Rachaidibus , Vera- ,

dianus , Rhodianus , Canides , Merlinus Raimundus Lullius , Arnoldus ,

Villanovanus , Auguftinus Pantheus Venetus; faeminae tres , Cleopatra,

Virgo Taphnutia , Maria Judaica : hi omnes foluta oratione , unus Joan-
nes Aurelius Augurellus Ariminenfis ver fu fcripfit.

Verumtamen omnes hi modo recenfiti A udo res huc ufque Chemiam

, ,
AlchemicE fig-

fuficatio. appellaverunt Artem convertendi metalla ignobilia in aurum purum non ;

vero vel cogitafle videntur de Medicina ad Morbos corporis hominis uni-

verfali. Confer. Corning, de Med. Herm. 15. 16.

Origo Chemias
Poftquam vero Arabes Chemiam , hadenus deferiptam , Metallurgicam
Medies a male nempe & Chryfopoieticam , inceperunt excolere fermone fuo , metapho- ;

intclle&a di&io-
neChemicorum»
rico femper , & hieroglyphico , videntur poftea effeciffe , ut metallis perfi-
ciendis auxilia medicamenta appellarentur ; impura vero metalla homines
aegri dicerentur aurum vir farnus , vivax conftans audiret unde mox
; , , :

imperiti credidere , htec ita fimpliciter capienda praecipue:

quum impurita-
tem viliorum metallorum lepram vocari legerent qui morborum praecipue ;

incurabilis.
Inde creditur increBuifle primus rumor eundo late crefcens , uno eo- ,

demque Chemico inftrumento impura metalla in aurum tegrotantium , ,

hominum corpora in rede valentia, tranfmutari poflf,| f

Quod Illi inftrumentum lapidem Philofophorum , donum Azoth, ejus
autem polfeffores Adeptos appellabant. Atque

i
 3 ,

DE HISTORIA ARTIS.^ 9
Atque firmavit poftea praejudicatam fimpliciffimis , paucis , experimen-
tis , haucce
opinionem quod Ars Chemica deinde ex medicamentis elice-
-;

ret falubres vires. Cujus Rhazes exempla dederat quod in Arabum Julab
;

vel aqua ftillatitia rotarum , feculo undecimo Avicenna in Libro de Viri-

bus cordis , docuerat , Mefue autem confirmaverat poftea.
au&ores laudantur Geber didlus Arabs , fed Graecus
Praecipui in bis Auaores A1 .
Leoni Africano primo Chriftianus , ejuravit fidem , fcripfit Arabice , vi-
,
chemia po ft
Grxcos
prodiit ex Mufeo Golii , verius in Latinum a variis.
'

xit feculo feptimo

,

yid. Leon. Afr. 1 m.p. 1 6. Conr. H. M. 3 69. 372. 373. Praecipue fcrip-
.

fit ille

De Alchimia vel Chimia aut de inveftigatione perfe&ionis metallorum.

;

De Summa perfectionis metallorum.

De Claritate Alchimiae.
De Lapide Philofophico.
De Teftamento.
De Epitaphio
De inveniend arte auri , & argenti.
Morienus Romanus, Eremita Hicrofolymitanus, fcripfit caftiflime- de
Loc arcano , habeturque inter auctores puriflimos. Ex Arabico in Latinum
verfus jam anno 1182. undecimo Februarii.
Albertus magnus, Germanus, natus Lavingae in Suevia , anno 1100.
circiter , dein Ratisbonenfis Epifcopus , fcripfit

DeMineralibus librum.
Lilium floris de fpinis evulfum.
Speculum Alchemis de compofitione Lapidis. &c. Borellum vide.
Rogerius Baco , Britannus , Monachus Weftmonafterienfis , Oxonii
vivens. Clarus in Alchemicis , Chemicis , Magicis naturalibus , Mecha-
nicis , Metaphyficis , Phyficis , Mathematicis , inclytus fama circiter anno
122.6. Ex iis , quae ad nos pervenere , fcripfit inprimis Itylo fatis liquido ,
& fine ambagibus duos tra&atus de Chemia. Speculum Alchemiae , &
aliud diverfum ab impreflo , quod MSt. in Biblioth. Academia Lugd.
Batavae.
Thefaurum Chimicum.
De Secretis Artis , atque naturae operibus , & de nullitate Magis. Spe-
cula Mathematica.
Scripta de Arte Chymiae. Francof. 1603. 12. in quibus pulcherrima in
mechanicis, magicis naturalibus, & variis artibus, falfo adfcripta recentio-
magis
ribus, falfo imputata &
haerefi. Borrich. Ort. Ch.pag. 122. Borell. &
Georgius Riplaeus , Britannus , Canonicus Bridlingtonenfis. Circa idem
tempus. Scripfit duodecim portas. Medullam Chimicam. Alchimiam,
MSt. in Biblioth. Acad. Lugd. Batava: , Anglicis verfibus confcriptam.
Opera omnia. Caflellis. 1649. 8°.
De
Mercurio Philofophorum. Hermefii Philofophi commentarium.
MSt. in Bibi. Acad. Lugd. Batavae.
Arnoldus de Villa nova, feculo decimo tertio fcripfit hic ;

Rofarium. Teftamentum novum pradticum. De Alchimia. Semitam

femitarum. 0
B
 ,

(
PARS PRIM Ar
Rofam Papam Pium.
novellam. Epiftolam ad
Novum fplendorem , vel lumen, florem florum, de furno PlulofopH,-
de Secretis Naturat. de nova compoiitione Lapidis vita Philofophorum.
de Principiis naturalibus ad Clementem Papam. Opus in Arte Majore.
Qui tra&atus omnes MSt. in Bibi. Aead, Lugd. Batava.
Raimundus Lullius, Balearicus; Barcinone oriundus natus a°. 1135, ;

difcipulus Arnoldi de Villa nova , mortuus in Africa a°. 1315. Scriplit in-
terprimps de remedio univerfali ad morbos corporis humani , de lapide: &
aurifico , in tra&atu fuo de quinta eflentia. Confcriplit de fecretis natura ,
feu quinta eflentia , &
de accurtatione Lapidis Philofophorum. tum co-
dicillum , feu vade mecum de formatione Lapidum pretioforum. MSt.
:

in Bibi. Acad. Lugd. Bat. Claviculam de L. P. Teftamentum. Apertorium.

Epiftolas ad Edoardum Regem Anglia. Lux Mercuriorum, de Mercurio.
Speculum magnum. T eftamentum noviflimum. Epiflolam ad Robertum
Regem Anglia. Aphorifmos. Epiftolam accurtationum. de Inveftiga-
tione occulti fecreti. Exempla accurtationis. Et hi omnes MSt. in Bibh
Acad. Lugd. Bat. Imo ufque ad 60 volumina de rebus Chemicis fcriplifle
fertur.
Joannes de Rupefcifla, Francifcanus , circa annum 13 75. in earcere
contabuit. Scriplit varia Alchemica. vid. Conr. H. M. Borellum. De hoc
Paracelfus ait , eum inepta , & falfa dedifle.
Ifaacus Hollandus, &
Joannes Ifaacus Hollandus, oriundi ex Stolic
Hollandia oppidulo. Varia fcripfere Alchemica , in quibus multa lingu-
laria plane experimenta. De Lapide Philofophorum. Scientia Chimia.
De proje&ione infinita. De Mineralibus , vera Metallorum Metamor- &
pholi. de Vino, de Vegetabilibus. aliis. &
Balilius Valentinus , Monachus ubique dictus Ordinis Benedictinorum ,,
Erffurti ; licet pro vero narretur , nunquam tale monafterium ibidem
exftitifle , rmrncnque utrumque fi&um ex Graco Latino videatur. U ti- &
que Artifex in omni vulgari Chemia expertiflimus ; ut folus currus trium-
phalis Antimonii docet, in quo fere uno cunfta artificia Chemica , pro
novis falfo vendita hodie , ad amuffim continentur , fincere defcribun- &
tur. In abftruliore Artis parte eximium fe dedit, peccavit maxime in eo ,
quod omnia ex Antimonio edudta femper a vi medicata commendet, quo-
ineptius , fallacius , danmolius , nihil. Sed error fatalis omnes dein Che-
micorum inquinavit Scholas huc ufque. Caterum Theologum fe , Me- &
dicum , fatis prodit , aulifque per artes inclaruifle videtur . habitus feculo
prior Paracelfo. Auftor trium Principiorum Chemicorum. Unde Paracel-
fus haufit quamplurima. Scriplit multa , fatis diffufe , ad medicam quoque
Artem fpeftantia.

'chemiciS: Ai- Pofteaquam Ultimi quinque memorati fua evulgaverunt invaluit, ut ;

oJiemici Medici, modo expofui , inter Chemicos fententia ubique , quod uno Alchemifticc
medicamento omnes humani corporis morbi radicitus exftirpari queant
fanitas abfoluta reftitui , vita in longiflimos annos illibata fuftineri.

Qui aliquo Ar-

Quare fpe inflati , & efficacia violentorum ex Chemia Remediorum fu-
cis iucceflu elati, perbi , brevi totam medendi artem fibi obnoxiam vduerunt.
Sed & eadem tempeftate Ars Medica , fubtilibus rckolarum figmentis

i
 ,

DE 'HISTORIA ARTIS. n
verborum tricis fine fenfu, jam diu tota Galenica, atque Arabum didatis Praeipue in
Lue Venerea
unice dedita , hinc nullu fanguinis ,
purgatione per alvum, paucis efficaci- per argentum
bus , ufa tum Veneres lui domanda: impar , validis Che-
, invalefcenti viyuin.

mia: remediis cedere coada , auxit hujus tropaea Quum Carpus argSnto :

vivo utens fcholas eluderet.

Nova , ncc ere
Unde calamitofa mehercle Medicorum Primorum videbatur conditio, denda promit-
!

quifc- omni induftria hominis prius naturam fpeculati,inde ortum & cura- cunc.

tionem morborum indagabant quum laboriolab.se opera de/EtioIogicis,

:

Diagnofticis , Prognoflicis , Disteticis , Therapeuticis , fupervacanea,

atque inutilia penitus , a jadantia Alchemiftarum damnarentur qui , :

pofthabito vidu , negledacaufa &

natura mali , fola remedii exhibitione
omnes profligarent morbos unico tantum , eodemque medicamento.
Sed ut recens hic , &
vefanus , error plurimos abftulerit primo impetu , Parum tamen
maturiori tamen deinde rei ponderationi inanis , & damnola apparuit ho- proflant.

rum fuperbia.
Quod fane Paraceifl , & Helmontii , vita & feripta docent , ut ex ipfo
horum indicio colligere fas eft.
Paracelf! ex
Aureolus , Philippus , Paracelfus , Theophraftus , Bombaft , de Hohen-'
ipfohiftoriai
heim , habuit patrem Wilhelmum Hohenheim ,. virum dodum , Medi-
cins licentiatum,in praxi trivialem Medicum, Bibliotheca inflgni divitem,
quiipfe filius erat nothus Magiftri Ordinis Teutonici.
Natus ille anno 1493. in vicoEinfidlen (“quod eremum fonat) , diftante
binis milliaribus Germanicis Tiguro in Helvetia : inde appellatus fuit
Eremita , ut Erafmus quidem , in datis ad illum literis , eum hoc epitheto
donavit.
Triennem fus caftrafle dicitur ;
eunuchus inde habitus ubique fane ;

acrem fe mulieribus inimicum geffit effigies tamen viri ad vivum exprefla

:

pingit barbatum. A parente Wilhelmo fideliffimis imbutus praeceptis in

medicina, & chirurgia ,
profecit plurimum; flarim ineunte artate ingenti
amore Alchemis captus , a patre erudiendus porro datur Trithemio
Abbati Spanheimenfi , clariffimo- ea tempeftate viro , unde arcana jam
edodus multa, tranfivit ad Sigifmundum Fuggerum Schvvatzenfem , qui
in Germania tum magnis fumtibus , plurimifque miniftris fuftentatis, Ar-
tem Chemicam, ftrenua diligentia ,
quotidie exercebat, atque affiduis in-
ventisquam maxime promovebat.
Ubi opera Spagmca re , & opere , didi eide confitetur.
fe
Omnes poftea mi temporis excellentiflimos Prsceptores , Philofophis
adepta: peritiffimosfedatum fe, atque nadum, ait a quibus,
, ;
nihil quid-
quam illum celantibus fecreta qusque didicit. ,

Tamen, ne fic requiefeens, ad Medicinam ultra difeendam peregrina-

omnes Academias , Germani , Italis , Gallis , Hifpanis inf-
tus fuit per ;

pexit Boruffiam , Lituaniam , Poloniam , Walachiam, Tranfylvaniam

Croatiam , Portugalliam , Illyricum , omnes denique Europs nationes,
atque ubique a Medicis , tonforibus , aniculis , Magis , Chemiftis , nobi-
libus ,
ignobilibus , optima , certiffima , remedia addidicit , lstus a quo-
cunque demum quapiam doceretur.
Ex Bafilii Valentini feriptis dodrinam de tribus elementis haufit, quam,
Bij
 ,,

i2
_
PARS PRIMA.
prelTo Auctoris nomine , fecit fuam, atque evulgavit cie Sale', Sulphure,
Mercurio... .«si.
Anno te tatis vigefimo varias Germania; fodinas- perluftrans , in Rufllam
ufque venit , inque finitimis ibi captus a Tartaris adChamum dedudus
cum principe filio Chami Byzantium ablegatur ;
anno dein vigefimo oda-
vo Lapide aurifico donatus illic dicitur.
Stipendia quoque fiepe meruit chirurgica , & medica , in caftris, con-
flidibus , oblidionibus urbium.
Hippocratem , & Antiquos Medicos plurimi fecit , Seholaftieos dodo-
res- nullo in pretia habuit , omnium maxime detellatus Arabas.
Remediis paratis ex Mercurio , ex Opio , crebro ufus audacter & &
fanavit lepram , luem veneream , fcabiem , ulcera , hydropes leviores ,
dolores qua; fane mala per Medicos ad fanationem perduci- haud pote-
;

terant quum vim argenti vivi ignorarent T opium , ut quarto gradu fri-
:
-

gidum , pertimefcerent ignari.

Qni primus Hinc curatione talium audax & clarus maxime fanato Bafilea; Frobe- ,

-n^°
s i ntle & fummo noftro Erafmo cognitus , Bafileenfi acceptus Magif-
-fus^aSicmSa-
tratui , largo horum invitatus honorario , anno 1527, Medicinam philo-
fophicam , binis quotidie horis, publice, Latine, &inprimis Germanice,
docuit.
Proprios equidem libros tunc de compofitionibus ,
gradibus , Tar-
taro exponebat : in quibus garrulitatis plus fatis, bona frugisparum , tefte
Hehnontio , reperireeft : hic Galeni , & Avieennn ,
publice de Cathedra
libros combuffit , fe & Diabolum confidere velle , fi DEUS juvare nolit
didabat auditoribus.
Plurimos ibi difcipulos n actus cum iifdem vixit quam conjundiffime
quos inter tres amidu ipfe viduque fuftentavit , lecreta quadam docuit
qui Magiftrum deferuere , fcripfere in ipfiun contumelias , atque experi-
menta data abfque , judicio , magno agrorum damno applicabant. Aluit
& ibi fua in familia Chirurgos , & tonfores ,
quibus & participavit non-
nulla ; fed & hi brevi eum deferuere, atque evafere in inimicos. Solos
Dodorem. Petrum, Dodorem Cor-
laudat genuinos difcipulos, fidelefque,
nelium- , Dodorem Andream , Dodorem Urfinum , Licentiatum Pangra-

tium , Magiftrum Raphaelem. Atque ita quidem biennii fpatio tali fone-
tus munere , nobilem Canonicum Liechtenfeffium gravillimis Stomachi ,

cruciatibus ita debilitatum , ut pro deplorato a Medicis haberetur , tribus

V pilulis Laudani fui refecit. Cumque Canonicus, ut folent aegri, centum au-
reis Gallicis fe fanitatem redemturum ab initio fponte profeftus effet , ac
voti reus numerare recufaret , nil fibi praeterquam tres murini ftercoris
pilulasexhibitum joculariter diditans ,in judicium fuit vocatus a Theo-
phrafto. Judices, ex legibus municipalibus, non tam artis, quam fumtuum
& laboris, habita ratione , exiguam mercedem conftituerunt. Qua refic
irritatus Paracelfus , ut cum morefuo imperitiam & injuftitiam Judicum
accufaret quodam modo majeftads reus , propere e foro domum fe-
, lxfx
, inde amicorum monitu clam urbe excefterit , relida Joanni
proripuerit
Oporino univerfa fupelledile Chymica. In vicina A 1 a per biennium er-
Q ;

quam in
i.avit, comitante famulante Oporino , curando tam felix ,.

(
 5 1 ) ) i ,
,

DE HISTORIA ARTIS. i
3
divendo diflolutus. Zvvinger. Theatr. 1422. Qui Bafiles eodem tempore
"
vixit atque Oporinum narrantem fspe audivit.
,

Amanuenfem tunc &

famulum fumfit Oporinum , clarum Virufi
Grsce &
Latine doctum , illectum vana fpepotiundi arcanis Paracelfi, qui
integro biennio cum ipfo vagatus nihil quidquam ex eo' didicit •, quamvis
propriam familiam ejus gratia deferuillet ;
donec pertsfus , feroque fa-
piens , relido Paracelfo Bafileam rediit.
Contigit nimirum, ut vefpera quadam vocaretur Paracelfus ad rufticum
periculofiflime decumbentem prope Colmariam in Alfatia ; ille tamen
inceptam cum Rufticis compotationem abrumpere nolens , diftulit ZEgro-
tantis curam; mane eo ingrediis vultu truculento rogat, num sger jam
aliquid alfumfilfet , propinaturus illi tuum Laudanum ; refpondere praefen-
tes ,nil prster camam Domini , quum jam eflet moribundus. Valde tunc
indignabundus retulit Paracelfus , ergo , fi alium medicum qusfivit, opera
mea opus non habet, feque propere foras proripuit. Qua impietate perculfus
Oporinus extremum vale dixit Paracelfo , metuens , ne od atrocem Prae-
ceptoris, alioquin cariffimi, immanitatem, ipfe plecteretur. ( Zvvinger.&
Theatr. 227 .) Csterum Paracelfus dein linguam latinam oblitus , vagus
femper , nufquam eonftans , alfidue temulentus, nec veftes mutans, ne
ledo- quidem utens , Salifburgi tandem , in diverforio publico ,
poft mor-
bum aliquot dierum , viribus deficiens, mente bona, moritur vigefima
quarta Septembris anno 1541 , anno statis quadragefimo feptimo, quum
folo Elixire proprietatis annos fibi Methufalemi promififiet.
Opera quaedam ipfe evulgavit ut Chirurgis magns partem quartam
;

quam dicavit Hieronymo Bonero urbis Colmar Dictatori , fecundo Junii

1 Librum apoftematum obtulit Conrado Wifcram Confuli Colmar ,
28.
quinto Julii 1528. Tum libros graduum , compofitionum , de Tartaro'-;
Chirurgiam- magnam , quam obtulit Ferdinando Csfari, ex Munchrath, 7.
Maji 1 5 3 6 \ Alteram ejus
partem infcripfit Eidem, n. Augufti 1531?. In his
citat ipfe propria- jam- edita operafua.deArchidoxis.de Sanationibus.de
fanit-atemicrocofmi , &
Elementorum, de generationibus naturalium , de
fuppuratione , de fignis , de
Charadteribus Adeptis , de Phlebotomia & ',

de origine novorum morborum , de Magia.

Qua quidem omnia ex propriis- Viri fcriptis ex Oporino, Zvvingero , ,

& Helmontio , prscipue , nec fine labore haufi. vid. Helmont. pag. 187. §1
3. p. 324. 325. 69 8. 699. verebar quippe reperta apud alios addere quia :

odia vix abelfe vel ftudia nimis apparebat.

Joannes Baptifta Helmontius , Bruxellenfis , nobili ftirpe natus anno Dein &
Hct-
montii cx prol
1577; triginta adeoque annis & fex ab obitu Paracelfi. Patrem amifit fuum priis fcriptis.'

anno 1580 , ipfe fratrum &

fororum state minimus'; matre invita, apri-
cis infciis , Medicins fe applicuit,
(
pag. 83 3 .

Gurfum Philofophicum statis anno decimo feptimo anno 1594 abfol- ,

Qui in huma-
nioribus Pbiio-
verat. (
pag. 12. Helluo librorum Galenum bis Hippocratem femel
. , , fophicis,
,

Medi-
alios Grscos & Arabas Medicos omnes diligenter perlegit notabilia ex
, , ,
cis, doflns,

his in locos communes redegerat. Hinc etiam, eodem tempore, Lovanii in

collegio- Medicorur^publice prslegit lectiones Chirurgicas conftitutus ,

a Profefloribus-Thoma-Fyeno , Gerardo Viliers , & Stornio. ( pag. 833.

j
B ii,

i
 ) ) ) ) )

•
*4 #
PARS PRIMA, ’

-Palae Promotus in Medicina , Lovanii , anno 15??, astatis 22. ( pag, n.

filW,
§. 7. ^Iivjf^ntiam Scholarum incepit videre, diu antequam ipfe habe-
ret ’)ufta medicamenta, (pag. 413. §. 2. ) Expertus in fe ipfo infelicem
levis fcabiei fanationem juxta methodum Scholarum , felicem ope Sul-
phuris. (pag. 2 56, 257.) doluit inde , fe, nobilem , primum in fua fa-
Po h.ic dcfpa- milia/emet applicuifle Medicinas : hanc ergo deferuit , bona inter cog-
mk' natos divifit, exivit patria animo nunquam redeundi, (pag. 833. Li-
bros ducentis emtos aureis abjecit. (
pag. 666 . §. 12. peregre profectus
per integrum decennium. ( pag. 1 1 tum didicit Pyrotech- . §. 7.) ab idiota
niam Chemix fe dedit totum. Biennio poft medicamenta nadtus Che-
,

rnica jam aliquot fanare morbos potuit. ( pag. 833.'}

Divitem , nobilem , piam , uxorem duxit anno 1609 > curn quafecef-
fit Vitvoordiam , ubi totum fe folus Chemia: dedit. pag. 41. §. 7. pag.
(

833.838.)
In Tirociniis, experimenta tentans periculofiffima , invitas diferimen
fxpius incidit. (
pag. 719. 948.
Nec xgros invifit , nec fpe lucri artem exercuit.
(
pag. 693. §. 3. )
Medicinam e- Quotannis vero aegrorum myriadas fanavifle fe feribit. (pag. 835. )
.scercuit.
Impendit vero folidos quinquaginta annos deftillationibus. (pag. 241.
§. 1 plurimi habitus ab Epifcopo Colonienfi Electore , Chemiae ut Itu-
.
)

diofiflimo , ita maxime gnaro , vocatus ab Imperatore Rudolpho in- ,

vitatus a duobus Imperatoribus , in aulam , fed oblata repudiavit. pag.

(

833.835.)
Morbos plures Sanare non valuit binos , fed amifit.
(
pag. JJ73 ) nec pri-
filios a pelle .

fanare nequivit.
mogenitam fuam impenderit fpatium biennii integrum.
a lepra , licet

(
pag. 714. §. 27. , nec Quin neque uxorem
ancillam. (
pag. 469. ) nec
femet ipfum a veneno dato. Ibidem.
Anno 1624. edidit Leodii libellum de aquis Spadanis pofteaalia. ,

vEgrotat. Vulga- Anno tum statis fexagefimo quinto, (pag. 720. 721. ) Poltquamjam
gatis fanare fe
abfolverat annum fexagefimum tertium, tertio Kal. Januar. anni 1640.
Epntat.
invafit eum febris , cum rigore leviculo ut quaterent dentes dolor , ,

pundtilis ad fternum , cum impedita refpiratione. adfuit fputum cruen-

tum mox eruor merus. Sumfit genitale cervi carptum.. dolor minuitur,
,

bibit mox drachmam fanguinis hirci, cefiayit quatriduo fputum cruen-

tum fuperftite tufficula rara cum aliquot excreationibus. Perfeverabat
,

febris. Succeffit dolor lienis cui obvenit potu vini bulliti cum lapide
,

cancrorum, brevi celTarunt omnia. ( pag. 322. §. 35. Anno 1643. Synco-
pen pafliis a fumo carbonum. ( pag. 242. §. 19.) Unde fe liberavit Sul-
Sed infeliciter' phure Vitrioli. Ibid. 18. Novembris , anni 1 <344. incidit in morbum ex ,

Afthmate , & binis infultibus pleuriticis , laborat inde per feptem fepti-

Jiine moritur.
manas , moritur febricula ex debilitate , 30. Decembris 1644. Filius Ejus
in prxfatione ;
qui a morte paterna omnia ejufdem feripta evulgavit.
Unde certiffime patere putem , binos hofce Audtores , inter Chemi-
cos Medicinam profitentes, omnium
medicamen- fane celebratiilimos
tum univerfale
,
quod ubique ja&ant
ceutiquam pofiTedifie in morbis , ;

vero ’ Chronicis , per remedia violenta, fiepenu^to prajclara prsfti-

tiile
,
quoties firma xgrotantium vifcera ferendx erant violentis.

%
 ,

DE HISTORIA ARTI S. 15
C ceteram statera fenilem nequidem attigide vanos vits longcc pro-
middres. -
cvi^r- .
Ex his vero poftea Medici clari Francifcus de Ie Boe Sylvius >. Ofcto Medicina Cfie-
,
mica in Acade-
Tachenius ,
horumque fequaces , inducta in Medicinam Chemia , ab lmc miis.

illam,tam in fpeculatione ,
quam in exercitatione artis , reddiderunt
dependentem ubique.
Quibus perfundorie perpenfis , patet quoque incipienti artem tironi . Catalogus AuJ
ftorum pro en*
conducere, ut primo expendat Audores qui operationes ipfas in Syn-
, cheirefi.
taxios ordinata; corpufculum redadas tradiderunt. Quorum prscipui ha-
bentur. -i*

Ofvvaldus Crollius. Bafilica Chemica cum notis Jo. Hartmanni. Genev.

1658. 8.
0
Beguini Tirocinium Chemicum , /spiffime recufum. 8°. 12 & .

Johannis Hartmanni Opera Medico-Chymica. Francof. 11390. fol.

Glafer. Traite dela Chymie. Bruxell. 167 6. 12°.
Le Fevre. Traite dela Chymie. a Paris 1660. & 1669. 2. vol. 8. a Leyder
1669. 2. vol. 12.

Lemery. Cotus de Chymie. a Paria 1713. 8. aLeyde 1711?. 8.

Le Mort. Chymia Medico-Phyfica. &c. Lugd. Bat. 1696. 40.
Barchufen. Pyrofophia. Lugd. Bat. 1498.4°.
In illa autem artis parte , quce Metallurgiam fideliter exponit, eximii Mctallurgicos

celebrantur. tum.

Geber. fcepe , varia forma , recufus.

-Georgius Agricola, de Re Metallica Libri xii. &c. Bafil. 1(357.
LazarusErkern. befchreibung aller furnemiften Mineralifchen ertz
und bergvvents arten. &c. Francf. 1619. fol. Idem in 4°. Francf. 1(394..
titulo Aula fubterranea , alias Probirbuch Lazari ErKer.
Joannes Rudolphus Glauberus. in omnibus operibus , fparfim editis
vario tempore , & forma.
Joachimus Becher. Metallurgia Becheri. Francof. 1660. 8.
Joannes Kumcel, Philofophia Chymica , experimentis confirmata. Am-
ftelted. 120.
Olai Borrichii Docimaftica Metallica. Hafnice. 148 0. 8°.
In parte Alchemiftica hi probantur in primis. 'Aldiemifta*
Geber. Quem tamen Bernardus Sophiftis inferit. rum.
Morienus.
Rogerius Baco.
Georgius Ripley.
Raimundus Lullius.
Bernardus Comes Trevifanus. Scripfit anno 1454.
Joannes Ifaacus Hollandus , &
forte idem huic
Ifaacus Hollandus. qui Arnoldo Villanovano recentior ,
a»nquior
Paracelfo. quem tanti fecit Penotus
, ut eum , Paracelfi te>’ P on ^ Lls J

obfcLiro latitantem
,
putaverit Eliam Artiftam promiflun- arcanorum re-
velatorem. Libav. Alchimia Pharmaceut. 122.
Bafilius Valentinus^piymifche Schrifften. Ha)»burg. 1694. 3,
Artepliius». W
 4

16 PARS PRIMA.
Theatrum Chemieum.
Turba Philofophorum.
"^racsSfe.'Op#h omnia. Latine. Genev. 1658. a. vol. fol.
— Germanice. Straszburg. i6o$. i, vol. foh
— Germanice. Straszburg. 1616, z .yol. fol.
Ireneus Philaletha.
Michael Sendivogius.
Joannes Baptifta Helmont, Opera omnia. Amftelod. 1651. 40.
Phylleii Me- Pro Chemicis ad Medica , atque Phyllea.
diei.
Helmontius idem.
Robertus Boyleus. in omnibus.
Johannes Boimius. Didert. Chymico-Phyficte. Lipf. 1696. 8.
Clari Cox & Slare, paffim inTranfaCt. Philof. Britann.
Hombergius , Geoffroy , & Lemeryus Junior , in Monumentis Ac.ad.
Reg. Scientiarum.
Georgius Erneftus Stahlius. in Fundamentis Chymiae. Norimb.
1723. in 40.
Maxime, fammo Artis bono edita; Obfervationes Phyfico-Chemica;
feleftiores ,
libris tribus comprehende , ab Eximio Viro , Friderico
Hoffmanno ,
qui tot pulchris operibus Phyllea Se Medica illuftravit )t

?dits Halae 1722. in 0

.

f
 ,

PARS ALTERA
COLLEGII CHEMICI,
QUiE THEORIA LINEAS DUCIT.

Hemia ed ars docens exercere certas Phylleas ope- Chemia defini-i

1
tio.
rationes ,
quibus corpora fenfibus patula , vel pa-

tefacienda , valis capienda , mutentur , per propria

indrumenta ut definiti ,
: &
fingfflares quidem , ef~
fedus produdi innotefeant , horumque caufie ipfa
per effeda pateant , in varios liveriarum artium
ufus.
Quoniana ex prsefcripto intelligentias venturi
exercendas didat , verae Artis nomen meretur.
praefeiae actiones efficaces

Objecta , in quibus mutandis , atque obfervandis , occupatur , funt Objech Artis.'

corpora fenfibilia omnia ; quae vel ex fua natura fenfibus femet in-
gerunt aut ;
&
illa , quae non percepta prius arte tamen hac fenfuum

aciei obnoxia redduntur per fe , vel &

per effeda fua inprimis quoties ;

vafis capi queunt ex fe , aut &

virtute artis eo reducuntur , ut coerceri
illis poflint.
Fecit vero accurata horum omnium perpenfio , ut in tres praecipue Que in tres

Clades rerum , Regna dixere , diftribui fatis commode queant, ClalTesdiftribu-

ta.
jfcPrima quidem Cladis Fodilia habet , vel vulgo appellata Mineralia ; Prima Fofll-
quae definiuntur corpora naturalia , nata in telluris gremio , vel fu- & lium. Eoflilium
Charaftcr.
perficie ,
quorum fimplex adeo fabrica , ut nulla hadenus perfpicientia ,
ne quidem per microlcopia acutiffima , detexerit in his varietatem inter
vafa &
ea, quas his continentur , fedfimillimam omnibus partibus affi-
nitatem toti licet in plurimis horum fiuidarum
; confidentium partium &
concurfus certo cognofcatur permidu fadus. Regnum Cirem idas Mine-
rale dicunt.

De Metallis.

Atque in Atque in his

his ordinem Metalla ducunt ;
quas definiuntur , fodilia pon-
primo Metalla.
derofiffima, in igne fluentia , in frigore coeuntia , turnque ad incudem Metalli nota:'.

malleo explananda , vel ducenda.

Quas huc ufque ,01 omni asvo , tantum fex fimplicia reperta funt
Aurum , Argentum , JEs, Stannum, Ferrum, Plumbum.
C
 ,;

18 PARS ALTERA.
Quibus jam
i (

prifci accenfuere
,
quam- & Argentum vivum Pliilofophi
vis dyaAftcr^Ucfilitate quam longiffime ab illis diftetj
, fixitate , carens,
fed/: natalis locus
,
cum metallis conjunctio,
pondus , fimplicitas , facilis
effecere ut ita contigerit maxime antiqua , femperqtte invalefcens ma-
;

gis, opinio, qua exterorum habetur omnium praecipua materies.

Metallorum Mirabile videtur , vetuftiffimos Perfarum fuis in facris , conftanter ap-
_

CharafterespriT" pellafle Metalla feptem in terra quae viderant nata , nominibus Planeta-
,
Ci.
rum , quos coelum oftenderat.
Quin 8c Charaderibus iifdem Q, (£, •£, $ , a", , Aftronomi

& Aftrologi , Planetas coeleftes , Chemici Metalla delignaverunr.

Significatio ho-
Dubium , qui priores , notis his , ad fua ufi fuerint. Sane ex hierogly-
rum Chara&e*
xum, phica feribendi ratione Chemici fua corpora fatis reCte exprimunt , ut
contemplanti patet.
* notat omne acre , rodens , acetum , ignem , undique fcilicet exftanti^
bus aculeis horrens.
O ___ perfeCtum , immutabile , fimplieiffimum. Tale aurum eft
cui nil acris , nil peregrini , adhaeret.

(£ -
- femi aurum ; cujus intimum extrorfum verfum facit aurum inte-
grum , fine ullo peregrino , fine corrofivo. Id in argento ob-
fervant Alchemiftx.
,
intimam partem purum aurum 5 fed fuperius argenti colorem
apparere , dum interkn fubeft acre rodens quibus inde fepa- , ;

ratis , merum aurum remanet , fed vivum. Id de argento vivo

Adepti afferunt.

§ ___ partem praecipuam aurum efle fed adhxrefcere illi , panemque ;

magnam facere crudum acre corrodens quo inde ablato , re- , ,

liquum auri habererproprietates. Sed hoc Adepti profitentur; &

d* __ quoque idem aurum intime fed magnam quoque partem acris ;

rodentis , at modo dimidio altero acrimoniae quum dimidium :

modo quod Alchemiftae docent , obfervant

figni acris habeat :

Medici. Sane , Aurum Vivum

vel Philofophorum , in chalybe
latere una fete Adeptorum fententia habetur , hineque adeo me-
dicinam metallicam petendam, non ex auro ipfo.
Tp — _ dimidiatam Stanni partem argentum efle alteram crudam ro- ,

dentem acrimoniam. Id vero omni fere docimaftx exploratum :

cupella quippe affinem argento ffixitatem , & Sulphuris crudi co-
piam demonftrat bene notam Alchemiftis.
Tj notat totum fere rodens cum aliqua Argenti fimilitndine. quod pe-
rito fatis.

& . Chaos , to TctV , mundus , unum in quo omnia. Aurum , & ro-
dens copiofum arfenicale.
Pondus praeci- Individuus , proprius , Metallorum character , eft ingens , atque alia
pua, & certano-
ta. Metalli.
omnia corpora longe antecellens , pondus quod ;
arti omnium difficilli-

mum produbtu , definit Metallorum notam certam.

Pondus vera
nota diftinguens
metalla inter fo $ 34019.
 ,

D E ARTIS THEORI A.
“345-
<f=)

40

<%,
I0 535
8843.
7851.
* 11087.
X
£>
7 3 11 -

Granatus Et ab aliis pon-

J97&- dcrofidimis.
Vitrum 1805.
y Antliae 1000.
juxta notata in Philof. Tranfadfc. N«. 1(59. -p. 921?. &N». 199. p. 694.
Inde optima methodus explorandi incognita corpora ut fciatur , an : Summi ufus
2. & certa; fidei re-'
metalli multum iniit ?
guU ex folo pon-
Quin & fspe patet
quale id fit 2 ,
dere,

Quae difficultas pondera augendi ut cstera metalla denfata mutentur

-

in Aurum ; vel alia corpora tranfeant in metaila.

Quae materies Auro proxima ? ut in hoc mutari queat, refpedfcu ponderis.
Ex pondere peti demonftrationem certam.
© 1. Omnium corporum ponderoliffimum & denliffimum. Auri notie ve-i
rx v
nmpliciffimum.
—
fpatio in oculo furni vitrarii fufa ne
lixiffimum in aere & in igne
granum
:

amiferit.
ut bimeftri
Hinc in-
corruptibile.

.4.. Inter omnia corpora unum eft, quod reliftit vi & & "5 ; n,ec cum his
in fcorias abit , fed igne cum iifdem fufum , fundum petit. Hinc
omnium hactenus cognitorum conftantiffimum , & forte caulis Phy-
immutabile adeo , ut Alchemiltarum fapientiffimi , uno ore
lleis

palam clament , facilius fieri , quam deftrui polle per artem.

3. Omnium corporum eft dudtiliffimum. Artifices granum unum Auri
extendunt malleo intra pelles ex inteltinis bubulis fadtas , ut por-
rigatur in bradteam ,
qus tenet 3 6 pollices quadratos cum dimi-
dio, &14 lineas quadratas. Uncis 48 Argenti, redadti in cylin-
drum , deaurantur uncia Auri, inde fila dudta habent gran. j.
ponderis in duabus ulnis , in quarum fuperficie extenditur grani
Auri, quod microfcopio luftratum adeo denfum , ut nufquam in to-
ta fuperficie Argentum fubjedtum pelluceat. ita ut r ,
| grani — —
Auri oculo nudo confpicua hic iit. cujus vifibilis lamells craffi-
ties erat
7^ , 733 Tranf. N. 194. p. 549.
pollicis. Halley. Phil.
Et in Ac. Reg. Sc. 1713. 10. probatur. Aurum in fubtiliffimo,filo
Argenteo inaurato , craffiim haberi 7 , -75 , 737 lines. Gutta foluti
in vA\ Auri admifta ife j. Sp. V. R. fapore metallico imbuit. Et ali-
quot menfuras aqus tenentes gran. duo ip foluti convertit in co-
lorem obfcure purpureum. Hofm. Augufts Vindelicorum Artifex
lingulari encheireli ex uno Auri grano duxit filum 500 pedum.
Caffius, de Auro, pag. 77.
<j. Molle , vix elafticum aut fonorum. ,

7. In igne ubi ignitum , rubet , funditur fed in Madagafcar mol-

, ;

liffimum , lerg^iie igne inftar plumbi liquefcens. Flacourt, Hili,

^
Inf. Madagafc. Borrich. Ort. Ch. 49.
Cij

I
 ; ,

as i
PAUS ALTEli
8. SojfLfdim arino , ejufve produdis mifcendo folvitiir, ceteris fa-
ctibus intactum hinc rubigine caret quum aqua Regia , :
;
& fpiritus
r falis marini , nulquam in aere volitent.
cj Argento vivo puro avide fe unit , crudo non tam facile
.
, ut vulgo
dicitur ne in calore quidem.
;

io. Solutum aqua Regia , praecipitatum fale tartari , vim fulminatri-

cem habet.
Aurum nulla rubigine' corrumpitur ; nec ullo tempore' exhalando mi-
nuitur puriilimum reperitur a natura in granis , glebifque , quae quando-
;

que duarum librarum inventae ; hoc Aurum obryzium; quandoque igne

excoqui poftulat ; raro enim ulla gleba foffilis fincerum , abfque aliis ©
metallis
3. admiftis , habet , nifi quoties illud unitum penitus eft , fed &
fufrt Argentum illi ineft ;
raro aUrem alia metalla illi permifta deprehen-
duntur , nili (£ & 2 ; ubique fere per orbem plus , minus , adeft ; in gleba
jfeperitur alba , maculis nigris inlignita ,
praecipue haec optima ; eft &
nigra , rubra , vel flava : in gleba follili auri ad fodinas vitriola alba ,

caerulea , rubra , viridia , & ‘4 Auri , ut vocant , adfunt.

Separatur a fua matrice, i. Igne uftulante reverberii ut volatile ex- :

pellatur. i. Godu inaqua: ut fal, &

pinguitudo innatans , feparentur.
Tritu cum Mercurio , fi mafla non pinguis. 4. Tritu cum "<£ 8c calce vi-
trioli pinguior gleba, dein codu fic tritae materia: in aqua. 5. Aqua
, fi

Regia. 6 Salibus , qui figunt , rapax ,

. volatile , pingue , aut Sal „ &
quibus aliter in igne avolat fummo cum damno. 7. Lotura cum Aqua ,
©
quae ratio maxime obtinet in auro pulverulento dido.
Vide fuper his Lazarum Emerum , Verulamium. Ada Philof. Britann.
Notfepropris
Argento viTOi
1% Omnium corporum ,
poft aurum ,
ponderofiffimum , eo magis
quo depuratius.
2. Simpliciffimum omnium corpus , defmcatum fcilicet auro fincero
fimplicius.
3. Totus volatilis *in igne, gradu caloris non multo majore, quam
ebullientis aquas , fpecie fumi.
4. Minime dudilis fub malleo mi- ,
fed parva vi divifibilis in partes
nimas quo purior redditus nullo frigore noto conftrin-
5
eo magis ,
;

maflam an ergo eft aurum fluens

gitur in folidam ;

5. Auro omnium facillime adhasrefcens dein Plumbo , Argento ;

Stanno ;
difficilius diri ;
vix Ferro. An ergo Mercurio ,
qui bafin
metallis prasftat, affinitate naturas fibi propriae facile fe conjun-
git, tantoque promptius, quo metalli copiofior eft Mercurius ,

minufque alieni admiftum? Ira videtur.

6 . Solvitur aqua forti & aqua Regia.
,

Unde apparet , difficile quam fit

, ^ in © vertere quum pondus ,
:

fixitas , dudilitas , concilianda fint prius : tamen Mercurii natura Soli

proxima.
Maxima hodie copia in Idria fori Julii ; ubi nafeitur r. in matrice
dura inftar lapidis , coloris croci metallorum. 2. in ^olli terra , quas ipfum
vivum exhibet. 3. in lapidibus globofis. 4. alibi in v. 'nnabari.
Separatur a fua matrice vel deftillatione , vel cribratione. - & Iota
 ,,

DE ARTIS THEORIA. «
cum' aqua. Mercurius fpoiite in fodina repertus abfque igne dicitur Mer-
curius virgo,

j) t.
Ponderofiffimum a Mercurio. Plumbi not*i
4.
z. Simplex valde repetitur in omni examine.
3 . In igne fumos dat $ perque vafa pleraque diu fufum tranfit nec
fixum eft.
Metallorum omnium eft molliffimum , minime elafticum , non fo-
norum facile dudfeile.
",

5.. Poft Stannum fluit leniffimo igne, diu aiite ignitionem calcem ,

, tum fufum nullo vafe in igne contineri ultra

ejicit, vitrefcit cito
poteft , levia immifla furfum rejicit cum metallis impuris vitref- ;

cit , tumque eadem fecum ex cava fuperficie catilli docimaftici

ducit , folum © & (£,
, pura a ese teris , relinquit ; dum omnia vel
fumi facie difflat , vel per teftae poros trahit j citiffime a fufione
iterum coit in maflatn , lentius tamen quam Stannum.
G. Aqua forti, non Aqua Regia , folvitur ;
falem dat dulcem.
Frequens variis Europae fodinis , copiofum, allidue confumtum , vil$
naturae tamen ut mirae , ita utiliffimae , metallum ; origo , pater , ex- &
terorum in fabulis habetur , devorator fimul eorum.
Matrix ejus ponderofa , fplendens , coloris plumbei , dimidia parte
Plumbum dans quandoque alba , rubra flava minus dives frequen-
;
, , ;

ter aliquid Argenti habet, quod docimaftis fraudem fxpenumero neftit,

nili prudenter caveant.
C r. Pondere hinc fequitur.

1. Simplex quoque hoc , nec ullam partium diverfitatem exhibens Argentrn otz s

ulla arte vulgari.

3. Fixum adeo in igne , ut nihil fere perdat , fi puriflimum fuerit :

bimeftri fpatio fufum in oculo furni vitrarii vix ~~ amififle fertur , •

fed an & tum fincerum fuerat ?

4. Malleabile , & in tenuiflima fila ductile, -

5. Simul ignitur , funditur.

6 Aqua
. forti fola folvitur.
7. Depuratur Plumbo , ei que refiftit.

8. In fcorias abit cum Antimonio , & volatile fit.

Plurimis repetitur femper fere pauxillum auri abfeondens. in va-

locis,

riis matricibus ;
atque diverfilumis. Matrici illi fcepe adhasrefcit corro-
dens , bituminofum , fulphur , quod rapacitate fua Argentum volatile
reddit , & difperdit ;
aut & in fcorias vitrefeentes permutat , fmnmo cum
damno : nec fali aufcultans nec Plumbo •, Mercurio domant dum uftu- :

latte matrici atque in pollinem tritae addunt Mercurium ,

, cum eo diu &
terunt , Argentum fic uniunt Mercurio , deftillando iterum auferunt. & •

Tranfadt. 589. 590. jgr.

Sj> r. Hujus pondus Argento proximum. j£ris notie.
z. Simplex quidem , fed minus quam praecedentia.
3. In igne quidermfixum fatis , tamen fumans , aliqua parte & volatile.
4. Duftile fub indico , & in fila- fubtilia diftradile. valde elafticum ,
& mens
C iij

»
 ,

22 _
PARS ALTE R A.
y Ignitur ante fufionem; funditur difficillime pofl: Ferrum fufum aquae i

, & cum ea validiffime movetur ;

periculofiffima aeri fufo
/ aquae commiftio.
'

6 Solvitur omni
. fale facile, viridefcens , corulefcens , & demilfo te-
mere folvente ,in fordes abit informes , priftina coloris pulchri-
tudine arriifla ; unde in aere , &
aqua , fiorefcit , adeoque in parvas
^ryftallos mutatur.
7. V alde facile cum f? , & & , in fcorias , vitrumve yerfum , a tefta in
fumos , vel per teftam , abit.
Paffim repetitur in fodinis ; faxo haeret fuo tenaciffime ;
ut plerumque
quatuordecim furnos tranfeat prius quam fincerumjk ; Argentum fope
continet in matrice inprimis nigra , vel dilute caerulea ; in matrice flava

viridi , fufca , minus adfunt in ejus venis frequenter Chalcantha viridia,

;

caerulea , rubella , alba , lapidefque pulcherrimi virides caerulei; ut &

nulla foflilis , metallica , materies pulchriori colorum varietate fuperbiat.
$ 1. Iterum fuo fe diflinguit pondere.
Ferri proprie-,
tates»
2. Minus fimplex procedentibus :
quum manifefta praebeat fulphuris
crudi adhaerentis indicia , &
combuftilis vero materio , imo Yero 8c
fope in flammas vivas convertendo.
3. In igne fixum quidem , ita tamen , ut fumet , fcin tilias quafi com-
buftili a materie fpargat, pondere affiduo minuatur.

4. Dudile fub malleo , in filamenta diftraclile , non vero in fubtilita-

'
tem quin dehifcat , aut fragilitatem prodat. Durum. Sonorum.
;

5. Ignitur ante fufionem diu funditur igne magno , omnium metallo-

;

rum difficillime , ignitum penitus frigido aquo taftum fert.

6 Solvitur
. facillime omni fale , rubefcens cum iifdem , fales folventes
facillime perdit , in fcorias confumitur ferruginofas ; hinc vix valet
a rubigine pro fer vari.
7. Facillime deftructile iriter omnia metalla. In fj & $ ilico abit in fco-

rias.

S. Magnete trahitur trahens illum.

9. Corpori humano vi medicata optimum, minus inde remotum, quam
, inque eo fere folvi poteft.
alia metalla
Ubique Ferrum nafci videtur fparfum per terras pingues argillaceas ,
quo igne excofto rubro colore metallum illud produnt in matrice faxea ;

rubiginofo fe colore oftentat , vel inprimis , ii vena optima , dilute fub-

corulefcente ;
quin &
fope magnetica virtute ; in chalcantho viridi foffili
manifeftiffime cognofcitur ; coterum ut a vena in ferrum fincerum abeat ,
ignem maximum, &
appofita propria remedia quam maxime requirit, at-
que promiflam uftulationem.
Stanni charac- V 1, Pondere eft omnia inter metalla leviffimo.
ter.'
2. Longe minus fimplex prioribus fed vel parvo igne fumos ;
edit ful-
phureos a parte metallica facile feparandos ,
, & fere combuftiles.

3 . Unde & ad ignem longe minus durabile.

4. fila , fed longe etiam
Molle , flexile , dudtile fub malleo , extenfile in
minus aliis ; non multum fonorum , vel elafticuiV, •

y Ante cotera metalla ocyus in igne fluit , diu ante ignitionem , gradi*

(
 V *

D E A R T I S T H E ORIA. 25.
6. ealoris haud ira multo majore- aqua; ferventis ;
citiffime ru-rfum fri-

gore conftringitur.
Crudum proprio cum adhaerente fulphure fola aqua Regia folviqjtv
Calcinatione a fulphure purius, aceto liquefcit, minimumque fol- &
ventis requirit.
7* Ti > & i adeo refiftitin tigillo docimaftico, ut quam difficillime inde
feparari queat, & ne fic quidem abfque auxilio <j>.-

In multis fane proprietatibus Argento accedit propius.

8.
Reperitur in matrice valde ponderofa , licet ipfum leve in gleba fufca :

vergente in flavefcens , aut ditiffima nigra, polita , fplendens, quandoque

& inftar faxi ferri , eft & in faxo porofo ,
ponderofimmo ;
uftulatu , con-
tufu, ablutione ,
praeparata vena funditur, a fcoriis feparatur. In Britannia
eopiofum, optimum. Unde a Bocharto nomen Bretannia , a Barat Anae
Syriaco , derivata , hoc eft Ager Stanni , dida putatur.
Hiftoria haec Metallorum vera docet.
Metalla abfolute diverfa ab omni alio naturali, vel artificiali , corpore, Fundamenta 1
-

1.
vera tranfmuw-
hadenus hominibus cognito quum leviffimum metallum fit plus quam:
tionis Metallo-
duplo ponderofius corpore poft metalla omnium ponderofiflimo. rum 1

2. Itaque toto errare cceio , qui ex materie non metallica , Metalla qu te-
runt permutando : condenfatio omnium difficillima 5
quum pondus fit

index corporea: maftae , adeoque potentiam creantem fere requirat.

3. Metalla fincera non alia nota affinitatem materia: fuat intimam docere
evidentius , quam quidem ponderis fimilitudine.
4.
9. Nullum ideo auro fimilius quam argentum vivum , fi (pedatur materies
in utroque quod vero formam illis pratbet fmgularem principium
; ,

alterum hie non confidero id vero remotiffimum inde efte apparet.

, :

j. Catteras metallorum dotes , fixitatetn puta ,colorem , malleabilitatennj

fimplicitatem , forte facilius produci , & mutari pofle.
6. Aurum itaque ex materie , argento vivo-fimili ,
puriffima , fimplicif-
iima, per aliud principium puriffimum , fimpliciflimum, fubtiliffimum-»
per minima difrufum, priorem intime uhiens fibi partibus inter fe, & &
fixata , conftat id dixere ex mercurio
: fulphure. &
7. Cartera metalla ex iifdem conflari , fed fimul habere admiftam materiem
aliam leviorem, in lingulis metallis variam, terram didam triplici ergo •,

componi ex materie ; cui in quibufdam fulphur crudum addere licet.

8. Ergo &
refolvi in hxc fua elementa varia , natura , numero , in & &
varus.
Id vero fieri pofle , fale refufeitante , vel igne', in diverfis metallis
alio modo.
ro. Minus rede itaque flatui , metalla invicem mutabilia efte facile infe :

nifi folius refpedu mercurialis partis formaque priore penitus deftruda ;

prius. Adeoque nonpofle, plus auri ex alio metallo fieri tranfmutando,

nifi pro ratione Mercurii quem habet,
,

1 1. Nec bona fide conflare, metalla , diverfa a fex enarratis arte produc* ,

Quod Helmcmtius de per Alcaheft fiixato audax affirmat.

ta efte.
12. Peritum ergo hgjjln omnium de metallis didornm haud ita facile ,

quis vanisjugmilns , aut falfis oftentaculis , fallet quum omnes ifti de*
;
 ,;;

i4 PARS ALTE RA,

c aptores nun quam queant pondus dare Auri, nec fixitatein ad ignem
Srlti 'ee Argenti. Binis nempe his notis tuti erimus adverfus dolos.,
^laufibilia ratiocinia , & arte faexa metalla fpuria. Quin & extenfilitas
ad incudem folec fere femper deficere,
x 3 . Metalla fex , in vafis puris , ad ignem fufa , omnia apparere eadem , &
referre quam perfedfciffime Argentum vivum omni fimilitudime, coloris,
foliditatis , forma in fphasram
partium attradiionis modi contradite , ,

fluendi mobilitatis.Inde igitur forte

, metallum igne minimo fufum.
% fluens gradu dein ignis majore fique aer eflet calidus gradu hoc ad
.
;

fullonem requifito in % j tum 12 eflet 5 ,fed fumans, fpumam ejiciens. &

Dein 7% forer ^ gradu ignis iterum paulo majore , fed fptjmans, per &
vafa tranfiens. , !? C&0
igne longe majore fufile , nec mutabile. (£
rurfus ad fluorem adhuc majore flamma egens, fed mutabile, deni-
que omnium difficillime fluens tj? , fed mutabile.

De Salibus.

A Metallis Sales cenfeantur , fucci concreti aliis appellati: quia fim-

plices valde , &
concurrunt ad femimetalla , aliaque foffiiia, componenda.
Sal foflilis,
Venit hoc nomine foffile , quod ad ignem , in aqua , liqueicit, adeo &
fimplex , ut quaslibet ejus particula eandem toti naturam referat , linguas
faporem imprimat.
Hujus fpecies. Naturales hi funt , fal Maris Gemmas vel foffilis, fal de Fontibus
, fal

falinis Nitrum Borax, , , fal Ammoniacus fpontaneus, Alumen , Acidum

vagum fodinarum.
Sal foffile.

Sal Gemmae.
Sal foffile , cujus purior pars , fal Gemmas appellatur , in fodinis va-
riis ,
per orbem fparlis , copia ingenti , ad fummas profunditates per-
,

fedtum eruitur.
Sal fontrituiin Sal fontanum , aqua dilutum, fcaturiens , depuratum , infpiflatum
firnillimum marino.
Sal Mat|s. Sal Maris , in eo diffufum , fola exhalatione , & defaecatione , in cryf-
t alios reducitur.
Has tres , ab ortu diverfas , falis fpecies , ejufdem naturas ; eadem aquas
copia folvuntur , fc. in 3^ ; in acre deliquefcunt noftro fua fponte ; cryf-
tallos formant fere flmiles , cubicas
,
parallelopipedasas
, vel pyramida-
les, lentiore, vel celeriore coadtu j
affufas ad aquam fortem aurum folvunt
•vi ignis deftillant in fpiritus acidos ejufdem naturas ;
fo lutas in aere hu-
mido multum terras deponunt ; & liquorem pinguem , acrem , aufterum,
relinquunt 3
crepitant in igne ;
fluunt igne magno ;
diu in illo fixi manent,
fi puri funduntur 3
nec tum mutantur 3 nec fpiritus fundunt , & parum
modo aquae ; alcali non dant ; nec putrefcendo mutantur.
Nitrum'. Nitrum hodiernum , vel fal Petras 5
cryftallos prifmaticas formans o£to-
hedras ;
femifoffile 3
ex terra petitum nitrofa, acri 3 in igne mediocri fufile

vix aquam exhalat 3 fatis fixum ; cum omni materie inflammabili , ubi fu-
fum , deflagrans ;
folvitur in aquas
6f.
Haec nitrofa terras aut faxi mtrofi indoles oriS^ debet excrementis
, ,
’

animalium, horum putrefadis cadaveribus, praecipue i ale ma rino non uten-

’**^-'''a3 i -
tium

' 4
V

0
 ; ,
,

DE
V
ARTIS THEORIA.
15 _
I

tlum } ,
accedente vegetantium exuftorum cinere
avium ergo inprimis
non eluto , & calce
denique parati fic nitri , plurirff^atjfS^rjjuti
viva ;

per arenam tranfcolatione , atque in cryftallos octohedras formatu.

Nitrum generatur ex pingui , alcalina , terra aere. Hofm. de Eli. v. ;

min. T. z. p. 41.
Borax.
Tertius Borax, vel Chryfocolla, appellatur foffilis ; figurae variae ;
•, ma-
gnam aquae, vigecuplo majorem , copiam ad folutionem requirens, & ca-
lorem magnum; fapore fubamarefcente fed dulcefcente in exitu ad ignem ;

facile fluens fimul in fpumas tum aflurgentes fe effimdens

;
aquam pluri- ;

mam ita dimittens refiduo in vitri pulchri fpeciem fubfidente corporum

; ;

fibi commiftorum fluxum in igne valde promovens fic metallorum , auri ;

praeprimis confolidationem efficiens.

,

Arenarius deinde , vel Ammoniacus , fal ;

acftuantis Lybiae fitientiffimis Sal Ammonia-
cus foffilis.
locis genitus Cyrenaicus Veterum , circa Ammonis templum copiofus ;
;

ex notis bonitatis Plinio indicatis , noflxo hodierno fimillimus apparet.

Talis &
circa ignivomos montes eructatur variis terra: locis. Vefevi fane
optimus cenfetur vel hodie.
Ad ergo hic referendus erit licet Aegypto delatus hoc sevo ani-
foffilia :
Et hodiernus
faftitius.
malis cenleatur. Nonne ex fuligine originem folam ubique ducit
Quintus inter foffiles fimplex fales efl: acidus , vagus , volatilis , liqui- Sal foffilis, aci-

dus , forte ubique in fodinis obvius, hic cum oleo foflili , petroleo , oleo
terrae , vel fimilibus , unitus Sulphura forte varia nativa, foffilia, pellucida,

viva di&a , ut &

femimetallis unita in cinnabari , antimonio , aliifque &
foflilibus , creat ;
tam fluida ,
quam confiftentia ; cum metallis diverfa
Chalcantha cum terris calcariis alumina differentia , componit ex Py-
, ;

rite , Chalcanthi matrice per ignem vegetantem uftulato , Sulphur vul-,

gare producit.
ne hic fimillimus illi , quem incenfum fulphur diffundit , fumo de
Efl:

caeruleaejufdem flamma nato , fuffocante , atque omnibus animalibus fu-

nefto fane analyfis , & refolutio , ita credamus , fuadent.
?

Ideo forte mafculinus , &

imprsegnans fales foemininos , atque ter- &
ras , fal hic cenferi queat.
Sextus .vero Alumen. Quod verum foffile , ex faxo profunde fub terra Alumen.
fito , duro , fiflili , bitumine & fulphure pleno incendendo facile vel ex
, ;

terra bituminofa , combuftili, & flammam nidore fulphureo noxiam emit-

tente. Haec materia , aeri menfis fpatio expolita , in pulverem fatifeit
alumini gignendo apta redditur , prius illi inepta.
Si ex faxo , materies , aeri expolita prius , igne exuritur, flammam tunc
capiens , fulphuris praffentiam teftatur.
Sic parata aere, & fi e faxo aere & igne, materies aqua folvitur , affufit
alcali fixi vel volatilis praecipitatur cum effervefeentia : fic exfuperans aci-
dum unitum alcalino, facit Salem novum, ex aere, alcali, &
foflili natum.
Praecipitata materies a lixivio fupernatante feparata, aqua bulliente fo-
luta , in vafe plumbeo infpiflata , dolio immifla ,
quiefeens , dat cryllal-
los albas , vel rubellas , odtohedras , faporis dulcis , aufteriufculi , haud fa-
cile liquefeentes in requirentes decies quater aqua: pondus ut fol-
jic e ,

vantur.
0 D
 z6 _
PARS ALTER A.
Hujus acidum , vi ignis expreffiim , fulphuris incenfi colledo .vapori
acidfesB*r^fe'ii fere dote.
ppffida inde , expulfo acido , fex terram levem , fubtilem , bolo fimi-
lem exhibet copia larga.
,
#
Cum carbonarias inflammabilis materiae triplo ex-ufta , Phofpnorum
Hombergianum dat : adeoque virtutem lingularem excitando cum aere
igni videtur poilidere.

Principia Sa-
Unde in falibus follilibus conficiundis natura videtur adhibuilTe acidum
lium foffilium. triplexnempe fpiritum falis , nitri fpiritum , &
; fulphuris , idque copio-
fum fulphur parcius ; aquam deinde & terram.
; ;

De Sulphure.

Tertiam foffilium cladem Sulphura inprimis conftituunt , quo alia &

quasdam referuntur.
Sulphur. Eft fulphur foffile corpus in frigore durum conterendum facile in
; ;

pollinem in calore moderato fluens forma liquefacite cera: vafe claufo

; ;

totum &
immutatum ab igne elevandum in ighe fluens 'admiflo aere to- ;

tum deflagrans cum flamma caerulea , vapore volatili , animalibus &

lethali.

Vivum. Hoc raro , parciore copia , de terra eruitur tale ; eftque tunc vel pellu-
cidum flavum inftar fuccini , aut rubini inftar rubens pellucidum quod
,

Sulphur Auri vocant ; vel non pellucidum , flavum , aut coloris cinericei,
aut varie miftum , tumque vivum , five Sulphur virgo , vocatur.
Vulgare. Omne autem id , quod venale per Europam habetur , ex lapide Pyrite
dido producitur arte , in eodem prius vix praefens quum matrix ejus :

igne ada non fulphur , fed acidum liquorem exhalet , acido chalcanthi
fimile.
Verum foffilis haec ejus materies arte parata , dein igne ada, verum ful-
phur exha! at.
Quod fit ,li Pyrites magno , adus
, igne , diu durante , mollefcit , cal-
cinatur , finditur verum fulphur fundit. ,

Aut quoties jam paratum fulphur in matrice hac adeft

, , tum fufa vena
deftillat liquefadum fulphur in excipula fuppoflta,ex declivibus crucibulis.
Eft vero vena matricis Sulphuris & Chalcanthi eadem.
Hinc & arte ex oleo Chalcanthi , Aluminis , vel Sulphuris per Campa-
nam , & vegetabili oleofo , uniris , componitur.
Ergo haud infcite Relinam terras Sulphur vocaverunt Artifices.
Idfufione repetita depuratum a fupernatantibus , atque fubfidentibus y
inque cylindros effufum in modulos ligneos , venale vulgare , a colore in-
primis mali medici laudatur , Citrinum didum.
Auripigmen- Sulphuri plurimis dotibus fimile fe exhibet Auripigmentum ; friabile ;
tum.
fufile , facile inflammabile ; tumque fetore fulphureo infeftum, non acido

volatili innoxium animalium corpora haud ita, ut traditur vulgo»

;
iners ; ;

laedens; fufione rubefcenstumque volatilem materiem emeticam prae-

;

bens. Arfenicum Citrinum male didum.

Auripigmentum hoc nativum , fufum igne in va* laufo , maffiam dat
 DE ARTIS THEORIA.
fragilem facile conterendam minii fulgore fpedlabilem non valde
;

acrem neque adeo etiam venenatam hanc tamen Realga»,

27
;
V ;
;
,; ,

rubrum Sandaracham , Veteres atque Recentiores appellaverunt, ipfijbue

,

ex confufione vocum occafionem dederunt erroribus in arte natis.

Arfenicum vero venenatiffimum album , cryftallinum , ponderofum ,
Arfenicum ho-
diernum album.
inventum , ante ducentos annos ignotum, arte fadtum,
triturabile, recens
corpus eft : dum
Cobalti cum alcali iixo filicibus in Smaltum fufio pa- &
ratur , adfcendens Hos dat Arfenicum album crudum , quod claufo vafe,
igne valido fufum , exhibet Arfenicum album venale, vid. Kunicelium , de
arte Vitraria , ubi Furnum hunc graphice depingit.
Si vero flos arfenicalis Cobalti funditur cum decima fulphuris commu- Arfenicum Ci-
trinum hodier-
nis, Arfenicum nafcitur citrinum venenatum , follicite diftinguendum num.
ab Auripigmento , quum lethale fit vi indomabili.
At quoties flos idem Cobalti quintas fulphuris parti ad ignem fufus ad- Arfenicum Ru-
brum hodier-
mifcetur , nafcitur ilico Arfenicum rubrum, venenatum , Recenriorum num. :

quod omnino diftinguendum eft ab Arfenico Veterum, ob memoratas

caufas.
Quare ergo Arfenicum hodiernum vix fulphur adeo refert , fed indo-
lem penitus lingularem , fibique omnino propriam, pollidet, ignotam Ve-
teribus , lethalem omni animali , nec facile referendam ad ullum corpo-
rum cognitorum genus fulphuri tamen potius , quam aliis , accedens
; :

idcirco huc etiam relatum. Vid. omnino Hofm. Obf. Phyf. Chem.
Quin & patet , proximae fulphuri indolis habenda , qua: fponte natura: Sulphur foifile
liquidum , Pe-
fundit tellus , pinguia quum in illo componendo partem tribuant prae-
:
troleum,
cipuam. Tale vero-cenfetur Petroleum, ipfo nomine ingenium aperiens &
ortum. Bitumini fufo expreflum faxis defluens ; tenuiflimum levifli- ; ;

lntim graveolens inflammabile penims ; aqua: fontana: fepe innatans

;
;

oleo ftillatitio ita fimile pleiifque notis , ut multi eliquatum igne fubter-
raneo putent. Liquidum hocce Bitumen fiepe vocant, colore, odore, lim-
pidi tate , differens.
Naphtha quidem Petroleo quam fimillima ; dilutior ;
tenuior; candi- Naphtha.

dior ; ignis rapaciffima ;

raptique in fe confervantiffima quam diutiffime
neque exftinguenda facile ; bituminis purilfima atque fubtiliflima pars ,

flos.

Bitumen Latinis , Graecis Afphaltmn Naphtha atque Petroleo fpif- ;

Bitumina,

fius ;
lentum valde tenacitate tamen primo adhuc diffluente aquis ple-
; ;

rumque , dum nativum obtinet ingenium , innatans ; in igne rapidiflime

ardens.
Idem vero , Solis ardore , ignis vi , vel temporis mora , excodlum & Pix Judaica.

reficcatumque , pice durius redditum ; fplendens ponderofum ; fu file

;
iterum ad ignem ; mifcibile ad pinguitudinem oleofi affufi ; inflammabile.
Pix Judtea , Bitumen Judaicum.
Piflafphaltum , ipfo vocis fono medium quid picem inter &c bitumen Piffafphaltum,

notans nigrum terrenum graveolens folo gradu a prioribus differre

; ; ;
;

videtur : forfitan & variis coeuntibus pinguibus cum bitumine fufo con-
crevit arte , vel & naj&ra.
Atqui eoufque velatura: perfedum , ut evadat nigrum durum ; ;
terre- Gagates,

Dij
 ,

28 _
PARS ALTERA.
num ;
politum graveolens ; relplendens Gagatem lapidem , vel
fciffile ; ; ;

X Nicandri , conficere videtur.

Lithwithrax. yQuando autem .bituminis pinguia glebis petrofis , aut forte metal- &
lorum fcoriis,immifta fimul & concreta, materiem formavere duram ;aflti-
latam lamellatam nigram; pinguem; fciffilem inflammabilem Lithan-
; ; ; ;

thrax , Carbo foffilis , &

huc quoque ipfe referendus , natus videtur.
Succmum. Ambarum , Carabe , Succinum , Eledtrum , huc pertinet , videturque
Sulphuris bituminofi progenies ;
in igne ardens ,
fluenfque. Sale acido
liquido, imo & concrefcente in
glebas , adeoque forma folida, conflat,
tum & oleo ,
quod quam proxime petroleum refert. Eft album
foffili

citrineum , flavum nigrum , rubrum. ..

Oleum terrae. Oleum ter r se Indis , defcriptum Neuhovio , vix ad nos dedudbum, fed
in Afia retentum a Regulis , an fit Petrolei , vel Naphtha; fpecies , haud
ita certo definiam.
Id vero, quod ex Indiis venale ad nos defertur hoc titulo , parari ex
oleo Nucum Cocos preflb, atque terris medicatis commifto , me docuit
Vir harum rerum peritiiilmus adeoque vegetantibus id omnino adfcri<- ;

bendum. An & Barbadenlium diclum oleum ita paratur 2

De Lapidibus.

xapfe. Lapis vocatur foffile durum

ductile , fed fragile in igne fixum » , non ,

. neque facile fundendum ullo igne , in aqua haud folvendum.

Quibus fane notis a metallo fale , fulphure , pulchre diftinguitur. ,

Videntur fatis commode dividi in pellucidos , fubpellueidos , opacos.

Gemma. Lapides pellucidi Gemmse vocari haud inepte pollent : ut ordinando
generi nomen detur.
Harum quidem indoles vitro proxima omni fere dote ;
duritie , folidi-
tate , fimplicitate , difficillima fufilitate ad ignem , illud exfuperat ; vide-
turque fale & terra perfedtiilimis , , intime commiftis
tenuiffimis , con-
flari : ut cinis falfus igne fufus vitrum dedit.
Gemma vero perfpicua , abfque admiftu ullius eoioris
,
quam proxime
vitrum imitatur.
Cryftallus alba , nitida , pura , vitrum fcindens , vix in igne fundenda»,
vitrum fere referens , definito radiorum liratorum applicatu concur- & &
fu genita , prima in hac clafle reponenda videtur.
Adamas verus ;
puriffimus ;
duriffimus ;
fohdiffimus ; liquidiffimus ;
re-
fulgentiffimus
;
pretiofiffimus ;
gemmarum cryftalli forte perfettiffima; fi- •

millimus ;
lingulari lucis repereuflu omne corpus fuperans. Igni fummo
tempore longilfimo indomims refiftens.
Pfeudoadamantes puriffimi accedunt adamanti ,
molliores eo , minus
, minus pellucentes.
folidi
Saphirus albus Adamanti congener.
Ut & Amethiftus Orientalis arte , vel natura , excolor.-
T opafius quoque & Chryfolithus omni colore orbati ad ingenium ada-
mantinum accedunt. k
Aftxoites verus , in fole lucido radiantis lucis fjq egens lineas , lege

C
 ,,
;

DE ARTIS THE 01 I A.

certa ex puncto communi oriundas , ad pellucidas etiam pertinet,

In his durities maxima , lumina foliditas

,
peIluciditasT">rfeci-« xfti-
mationem augent. \
Gemma: autem pellucida quidem , fed eximio quodam nitentes color»,

videntur materiem habere fimilem modo recenlitis , fed pigmentum me-

tallicum inprimis , aut aliud fixum & &
foifile , in ipfa earum nativitate

quam intime permiftum , unitumque ita quippe evincit colorum fimili-:

tudo , atque artificiofa gemmarum confedio. Inprimis huC referuntur.

Amethiftus. Berillus. Carbunculus. Chryfolithum. Granatus. Hyacin-
thus. Opalus. Rubinus. Saphirus. Smaragdus. Topafium. Quin Cryftal- &
los coloratas eo mittendas puto.
Maxima durities eximia , puriffima fimplicitas , excellens co-
, foliditas
loris fulgor , his fummum ponunt pretium.
Eft & genus harum inter opacos lapides , gemmas , ita medium , ut &
femiopacum vocari queat ; quod &
magis compofita: indolis videtur quam
praecedentes , praecipui in his lapidibus , opaci gradu differentes.
Achates. Arena. Aftroites alter. Armenius lapis verus. Bufonius. Car-

neolus. Chalcedonius. Hehotropium five Jafpis , Orientalis verus. Jafpis.

Lapis Lazuli verus. Lapis Nephriticus. Leucophthalmus. Malachites.
Onyx. Sardius. Sardonyx. Selenitis. Turcois.
Quin &
in his etiam probatur quam maxime folida , dura , maxime
pellucida , colorifve amceniffimi particeps , natura.
Cteteri lapides Opaci , Aetites. Alabaftrum. Amianthus. Belemnites.
Gypfum. Haematites. Jafpis. Lapis Judaicus. Lapis Lydius. Magnes. Mar-
mor album , cinereum , flavum , fufcum , nigrum , porphyriticum , ru-
brum , viride. Ophites. Ofteocolla. Pumex. Saxa calcaria , cotes, molaria.
Silex. Specularis. Smiris. Talcum. Tripoli.
In poftremis his varia faepe natura dum : alii in vitrum mutari apta
alia in calcem fixillimam in igne.
T erra: tandem didae fofliles
,
& nativa:
pinguiores plerumque funt, ut Terra:-
fubadae cum aqua in paftam fint fubigendae , Boli hinc vulgo appellatae
caeterum aqua &
igne non folubiles. Argilla. 'Axungia terra: vel Luna:.
Cimolia. Fullonia. Bolus alba. Armena. Chia. Eretria. Lemnia. Lutea.
Melitana. Rubra. Rubricae. Samia. Selinuiia. Sigillatae omnes.Tocavienfis.
AIia: macilenta magis, ut Creta alba. Marga, Ochra.

De Semimetallis .

Foflilium feptima continet ea , quae vel metalla' nota ,

claflis vera, &
in fe continent , vel corpora adeo vicina metallis , ut fere pro iifdem
haberi queant , imo &a
bonis- Audoribus eo' referantur. Haec vero non
abfurde ftatuas comprehendi , fimplieiora fi fuerint , ad has tres fpecies.
I. Semimetalla ex Metallo vero adjundo fale conflantia. &
Quae quidem Atramenta futoria , Chalcantha , Vitriola , appellari Vitriolsi
folent.
Duplicia vero ret-yiunrur ;
alia ex ferro ,
quae colore viridi praeftant
ex £Ere alia
,
quae Mtu lea plerumque amoenitate commendantur. Caetesa
D “>

\
 » ,
,

30 P A R S A L T ERA.
metalla vix foluta in fodinis apparent quia illorum folventia , nitri :

aci(Ej,f<r.d nvSini falis Ipiritus , haud reperiuntur in fodinis ; unde Auri

Audenti, Argenti vivi , Plumbi, Stanni, fuccos folutos vel concretos,
nunquam utique non multa.
fere invenias ,

Sed tamen metallica plumbi levi acido folvi polle ut conflat , ita fi-
mul , ars Chemica docet ,
difficillime in cryltallos cogi polte fed ftatim
fere in pulverem ceruffie , excudo iterum acido , verti ; id de Stanno &
*
ita verum.
Omne ergo foilile Vi triolum ,
quod erutum hactenus , ex folo Ferro *
aut AL re.
Tamen ramenta forte , vel pulveres aliorum metallorum foluto Vi-
triolo , inter concrefcendum immifceri polle nihil vetat fed eodem ;

lolvente aequabiliter foluta alia metalla , iis intime nupta efle , nec-
dum conflat.
Solvens Martis &
Veneris idem , acidum , igne violento inde fepa-
randum titulo fpiritns , aut olei Vitrioli; quodipfumex alumine expri-
mitur arte , aut de fulphuris accenli fumo colliditur.
Imo vero &
Vitrioia& Sulphur eadem matrice concipiuntur, foven-
tur , eduntur , lapide fcilicet Pyrite di£to effoflo , aeri expolito , ful-
phure abundanti liberato , contufo , in aqua foluto , ad bacillos ligneos
cryliallifato.
Aut etiam ex Mify Veterum naturali folutione & cryllallifatione ilico
producitur.
Unde Vitriolum ell quintuplex, i. Viride ex folo ferro & Spiritu Sul-
phuris , atramento optimum, z. Caerulef-
medicatis viribus laudatum ,

cens , ferro plurimo , ,

pauciori cupro
per Spiritum Sulphuris foluto
•conflans cujus folutio aqua fadta lamellas ferri immilTas rubro teris co-
;

lore tingit , fic parum admilli teris demonllrans. 3. Vitriolum album,

videtur parum differre a vero viridi , forte paulo majori calori originem
debens , ut in fadlitio apparet namque omni cteterum dote idem om-
:

nino exhibet. 4. Chalcites, verum Chalcanthum , vel Vitriolum rubrum ,

quoque limillimum viridi , in eadem refolvendum 3 forte aliquid ad- &
milti atris capiens, inprimis ferro & acido Sulphuris compolitum vide-
tur. 5 . Cyprium , vel Hungaricum , caeruleum penitus, folo cupro lit &c
eodem acido fulphuris liquore. Inde & Sory acerrimum , durum , craf-
fum pingue, glebofum , videtur Vitrioli fuccus condenlatus cinereus,
, ,

vel niger ; unde fola aqua Vitriolum nafcitur.

Melenteria pariter , cinerea , vel nigra ,
glebofa , caullica , ejufdem
profapiae , vena; , imo & foeturae , ell.

omnibus his
Igitur ferrum &
tes , balin dat , acidus Sulphuris fuccus

folvens praebet , aqua vero diluens acidum , glebulafque metalli ordi-

nans , figuram dat & perfpicuitatem unde pro varia proportione ho- :

rum trium omnis diverfitas intelligi videtur , prout Veteribus tradita fuit.
Aqua , acidi Sulphuris fpiritus , ferri terifque metalla , certa igitur
proportione milia , atque alfociata , formant Vitriola , dicla nativa.
Semi metalla II. Alia Semimetalla ex Sulphure Metallo ujthis fimul conflantur & j

Sulphurea eeque inprimis pertinent. ^ ir

 , ,

DE ARTIS THEORIA. 3
i

Cinnabaris nativa ,
qua: in ipfis fodinis ex Sulphure & Argento vivo
coaluit per fullonem ab igne fubterraneo fadtam : id & arti fa&a“v2in-
nabaris docet. Minium Veteribus. Refolvitur facile in verum SulpKw
& Mercurium : unde apparet verum quoque Sulphur , unius naturae ope
in fodinis copiofum nalci.
Stibium Antiquorum , Graecorum , Recentiornm Antimonium
ex vero fulphure foflili & parte metallo quam fimillima componitur \

cui fi vera metallica indoles ineflet , fo-

malleabilitas conciliari poflet ,

retque feptimum metallum dudtile. Hanc vero rationem purificandi Stibii

ignotam hactenus fatentur ; licet Boyleus verum , fluidum , mercurium
arte fecreta inde electum aflerat , idque vel Tirones hodierni &c Thra-
fones , in arte jadtenr fe pofle. Fufile in igne , quin caeteris facilio- &
rem fufionem foflilibus conciliat.
&
Ut vero fragile ipfum , ita admiftu fui ductilia ipfa fragilia reddit.
Quinimo &
volatile ipfa caeterum fixa vi ignis, fi permifcetur, facit
volatilia , vix ullo perfede excepto.
Auri fulgcfrem pulcherrime promovet.
Denique Arfenico albo aflimile ingenium videtur poffidere.
Bifmuthum , Bifemntum , Stibio fimile , lamellis appofitis conflans »

albo nitoreArgentum aemularis , minus friabile , durius , fub malleo

non ductile , fulphuris praefentis notas gerens , acidique actione bitu-
minofa dimittens , in igne minus fixum quam metalla , eadem vola-
tilia atque friabilia admiftu fuo reddens.
,

Zincq, Zinetum , praecedenti valde fimile , fed minus quidem friabile.

III. Ad Semimetalla referri queunt omnia corpora foflilia Cry- &

ftallina , Saxea , Terrea , quae vera metalla fibi permifta , offerunt qua-
:

lia fane maxima metallorum in venis nativis pars exhibet. Quo igitur
referre licet quam plurima. Praecipua quidem fequuntur.
Lapis Armenus , Cyaneus , Lazulus , qui laevis , caeruleus , aureis
Itellulis micans ; qui &
Auri dicitur ferax.
Lapis Haematites qui embryone metallico dives apparer ferro quam
; ;

maxime fimilis ; atque in fublime actus Ammoniaco fale , aromaticum

Sulphur ditiflime fpirans unde quibufdam Aroph , vel Aroma Philo-
:

fophorum.
Magnes Lapis ; ferro amicus ; concolor fere ; & indole admodum
fimilis.
Ochra forte & eo cenferi queat , ferri , ut videtur , de acidulis praeci-
pitati foboles.
Ex quibus omnibus ,
quid fentiendum fit de principiis fofi-
colligitur
filium? apparetque ad mercurium, fulphura metallica , fales , fiulphura
combuftilia , terram , lapides , inprimis revocari pofle. Caeterum varia
valde haberi, fi cum cura excutiuntur in fingulis. Volatile iniis falinum
acidum maxime actuofum , caetera ignem folum pro caufa movente
agnofcunt.
De Vegetantibus
Alterum genus i um ,
quod Chemia tradat , Vegetabile 3 vel Vege- ^
Jlc
lanM !n ee
-
 ,

/ JX;

3
PARS ALTERA.
tans 3 dictum , Planta: folet vulgo nomine cenferi.
I^aTocatiif corpus Hygraulicum , variis valis diverfos humores ge-
rens , quod parte quadam fu a externa alteri corpori adhteret , unde per
nane partem haurit materiem nutrimenti , incrementi , fui. &
Inde manifefta hujus a materie Foffili deferipta jam differentia, five
firmarum partium varietatem , five humorum contentorum diverfam
indolem , feu denique factam ex confidentibus fluidis naturam , con- &
fideraveris.
Quin & pars externa , radix diria ,
pabulum in fe trahens ex nu-
triente, cui committitur , corpore , fatis diftinguit ab omni animali
hactenus noto, deferip tum Vegetabile.
Partes Vegetantium confidentes mera terra fiunt ;
qua: per tenax oleo-
fum , nec nili vivo , aperto , igne dilfociandum .inde ,
gluten adunata efl.

Vafa Stirpium ut fabrica , locoque , ita materie contenta ,

,
vir- &
tute , mire differunt.
Radix. Radix , firmanda: fuo folo plantae, vel capiendo alimento, propria,
refperiu ultimo huc modo lperiat ; atque hinc quandoque «ni verfa ejus
fuperficies hoc officio fungi videtur ut in tubere , vel callo terrae , ma- ;

nifeftum.
Fit itaque ofculis bibulis in omni ejus fuperficie denfiffimo locatis or-
dine ,
quibus applicatus humor pabuli hauritur , fuas in fiftulas admit-
titur , his per omnem plantae molem deducitur. Vafa haec larieis mefen-
tericis , &
aliis venis .abforbentibus , animalium haud abfurde compa-

raveris.
Succus vero his acceptus de matre nutriente , nondum habet inge-
nium ftirpi proprium , imo vero crudus matris indolem refert. Haec au-
tem , quae terra plerumque habetur , aut aqua , quidquid dat , ocyus
ferius recipit quum orta de terra , vel aqua , ubi occiderunt , in aera ,
:

aquam , vel terram dilabantur ; ex aere vero , roris , nebulae , nivis ,

grandinis ,
pruinae
,
pluviae , fpecie recidant in telluris gremium , vel
aquae alveos. Efl:ergo terra corporum praeteritorum praefentium , futu- ,

rorum , Chaos de quo orta omnia, in quod certo re' abuntur.

,

Aqua , Spiritus , Olea , Sales caetera omnia , in terra reconduntur ,

,

igne fubterraneo , artificiali , &

coriefti , agitantur , aqua: inprimls per-

mifcentur , terrae infertis plantarum radicibus applicantur.

Quin &
maris , fluminum , ftagnorumque aqua , terra: inftar fparla
per aera excipit , caetera ipfa ex terra diflblvit.
Humores ergo illi crudi , maxima copia, celeriore motu , per plantas
acti , verno inprimis tempore , aciduli aquofi , diluti , fperiantur ut , :

lachrymae fldllantesde vulnerata menfe Marrio Betula , Juglande, Vite,

valis exceptae liquido docent.
Poftea fabrica plantae , terrae coelique igne , aeris elatere , vicifli-
tudine humidi , ficci , frigidi , calidi , permutatione diei &
noftis &
annique temporum , agitatus per varia ftirpis organa humor mutatur
fenfim , atque ex eodem corio lingulis quibufque locis novus , plantaeque
proprius deprehenditur.
Folia
,

yaforum fabrica , numero

^
mo«.r es maxime humores
,

Folia. , tenuitate ,

/
 DE ARTIS THEORTA
per fuperficiem valde audiam, aeri per varia adtuofo ^ fere nudos ex-
ionunt , fic &c eos maximopere permutant , atque in n atur3ni*‘ i>ngu-
farem excoquendo perficiunt, planta: fue reddunt, pulmonum vice fin-
'*
guntur ut Malpighiana docent.
:

Humores illis proprii, foliis funt , mellitus nodtibus eftivis foliorum

fuperficiei adlitus liquor, exfudans cera , manna, Thereniabin. Quieftu
folis agitati , excocti , fuperveniente frigore noctis denfati , colligi
queunt.
Florum dein calyces ,
petala, ftamina , apices, paratos foliis humo- ji orcSl

res ulterius perficiunt, cnaradterem his naturalem planta: fidelius impri-

munt atque gignendo , confervando

, alendo , novo embryoni gene-
,

rato , parant , aptantque fane florum

: &
foliorum affinitas , vicinia, gem-
marum ortus , florum natorum fabrica , ita fentiamus cogunt.
Gignitur hic fuavis illa , vitalis fere , fpiritus reficiens , aura , quam
flores maturi fragrantiffimam fpirant. forte genitali odoramento em-
bryoni gratus liquor ; utique finoerus , pradtanulfimus , admiftu aliorum
foedatus venuftam perdit gratiam.
Imo &
nafcitur hic verum mei ad cotylas exfudans artificiofas , quas
petalorum unguibus affinxit provida natura id apes hauftum , in folli-
;

culos reconditum , favis inftillatum , cera obfignant.

Quin &c hic ad apices flaminum quoque cera , ut ad folia ,
quam abra-
fam fcabris pedibus , in globos adtam fub poftica alvei parte repoftam,
,

in alvearia ducunt apes : ut favis formandis

, obfignandifque , ferviat.
Fructus feminis conceptaculum una cum ipfo contento. Semen eft Sema»
planta: Embryo cum placenta uterina , feu cotyledone fimplici, duplici,
vel multiplici , cui fune umbilicali embryo nedtitur. Cotyledones ut plu-
rimum balfamo fcatent propriis in loculis repolito ; id Olei videtur ela-
boratum ultimum humidum , quod planta paratum reponit in prom-
ptuariis hic natis. In eo pars eft oleofa , tenax , humida arcens aliena , em-
bryonem defendens , inque tenacitate fua illigans retinenfque tenuem ,
purum , facile avolaturum , fpiritum , qui ultimam actionum in plantis
metam conftituit , qui Spiritus Rector , Sulphuris incola , Archeus , Na-
tura: Famulus , Alchemiftis audit.
Oleum hoc embryonis vafcula ingredi nunquam obfervatur : nimis
hec tenuia funt , craflum nimis illud. Spiritus vegeta vi incitatus forte
alimentis embryonis infpirat vitale principium , &
characterem imprimite
gentilitium ; unde cetera poftea mutantur in hujus piante indolem ; effi-
cacia huic quidem uni propria perdito quippe hoc fpiritu , oleum re-
:

liquum iners , vappofumque , deinde repetitur in hoc fpiritu fragrans

:

odor , fapor proprius , piante , quin &

color Angularis ab eo , multum
pendet. Hunc Ifaacus Hollandus appellat fua phrafi Quintam Eflentiam.
Quum interim aride ftirpium fibre fragiles oleum requirant , quo de-
libute fiant flexiles abfque diflolutionis metu , aliud deprehenditur in
plantis Olei genus , quod lingularia per vafa juxta lignea filamenta de-
currit , medio in ligno cernitur , de calefacto deftillat , in Balfamum, Re-
finamque , per caloKy vim , moramque temporis , facile permutabile.
Sed & eftivo calj^E excodtum Oleum plantarum , ceteris minus perfpi- Corte.*,

E
 > r ,

J4
pars Altera.
rabile humoribus , in corticem ducitor, lacunis pinguium inftru&um inftar
merefeTite affipofx animalium , in has aggeftum autumni frigore primo-
haset , brumali tempore intra pinguem veftem defendens totum ftirpis.
corpus , ne gelu , vel debilitante corrumpatur aqua. In eo acidus femper
adeft fpirkus , putredinis antidotos. Eft fane in Aliaticis quibufdam, Indi-
cifque plantis omne pretium hoc in oleo Corticis-; Cinnamomum id docet
Afix , in cujus cortice habitat eximium arboris oleum, auro contra carius ;
de cortice autem radicis mirum oleum. Camphorx ab odore falfo di&um ,
fumma vi medicata pra; flans. Americana, arbor Saflafras pulcherrimum &
fup recondit cortice pingue.. Imo & in Europae medicatis ftirpibus- praeci-
pua fxpe virtus quxrirnr in Cortice , quod in Cappari , Tamarifco , Fra-
xino , Febri fuga Quinquina America: , elare apparet. His; igitur oleis hy-
berna tempeftate cortex abundat. Atque aeftivo , vernoque , calore &
exteri humores aqua , fale , fapone plantx totipropriis divites , externum
hoc arborum integumentum copioh tranfeunt ; unde illis, diebus ars Che-
mica longe alia de hac parte, quam alias , educit. Quando. Oleum cortici
proprium , nativum colligitur , liquidum illud eft. Ubi diutius moratum ,
atque folis calore- infpiflatum, evafit paululum , Balfami fpiflamentum in-
duit, nomenque mutat. Diuturniore rurfum mora, intenfoque magis car
lore , iterum in craffius, femirefinofum , pingue, exit. Mox auclis , vel
continuatis ,, iifdem caulis., nomen idem oleum atque naturam Refinx in-
duit; quae eadem origine, fpiritu acido magis orbata , tota in igne defla-
grat, ad eundem liquatur , oleo diflblvitur mifceturque , in aqua dilui con-
ftanter renuit , in frigore durefeit , frigida tenacitatem oleofam deponit
friabilis redditur. A-t refina- ipfa, iterum plus excodla, hinc ulterius du-
refeens , Colophonia appellatur. Deprehenditur & hic alius fuccus , quod.
Gummi vocant , lentum , tenax , liquefeens ad ignem , in eo deflagrans ,
in frigore , nili fummum illud fuerit , tenacitatem fervans , in aqua vero,
integre diffolvendum. Oleofa hxcmucilago pigmenti inftar gemmas arbo-
rum obducit , tegit , defendit , fed tepore humido foluta. facile fe inde ex-
pedit , nee durefeente erufta nocet teneris flaminibus-
Quoties circa corticem Gummi confunditur Refinx , quod in plantis-
umbelliferis eft quam frequentiflimum, toties fuccus nafei-tur , quem Gum-
mi-refinam vocant. Cujus quidem una pars aqua libens folvenda gummi.
penitus refert altera vero, oleo mifcenda facile, aquam fugiens , Refina
;

eft. Aloe , Galbanum , Myrrha , pluraque alia , hanc proprietatem habent-

Succus pro- Denique plantx cuique fiius rneft proprius omnino fucens , ortus per
prius. omnem vim omnium partium plantx , applicatam fueeeffive recepto crudo-
fucco , unde continet hic ita prxparatus veram plantx proprietatem, in-
deque natam virtutem. Vix poteft ille referri- ad ullam claflem rerum cogni-
tarum , fed debet ut res lingularis fpeflari.
Si foliolum Chelidonix majoris contemplaris in vivente, vegetaque.^
planta hxrens , cernes de pedunculo folii explicari fibras per folium dif-
perfas , harum ramos emiflos inter fe uniri , formare fic plagas retis
valde multiplicatas , atque totam fere folii aream complentes. Ubi nervu-
lum talem pupugeris , exibit de vulnere prxfto fircus aureus copiofus ,
qui veras Chelidonii hujus viresbabet- Sic in Aloe vffigarbj, tempore ver.--

i
 ,

DE ARTIS T H E O R IU, f$
no per dudfcus peculiares fuccus luteus , amarus fertur ,V^e a t;te elicien-
, ,

Ex Papavere Iafo ita purum ftillat Opium lacteum. Hi vero fucc^ fi

dus. ,

aliis ejufdem plantas fuccis confufi mifcentur, oritur de mifcela longe ali|d
quid , quam in fepararis fuerit.
Hac ea fiunt, quae Vobis, 6 Optimi , curiofis Chemia enarrare debui
ex hiftoria rei herbarias prius quam docerem modos , quibus Vegetantia
,
ars Chemica tradbat. Neque opus erit plura alia monere. Utique hinc Vo-
bis certum apparebit , fruftraefte Chemicos , qui promittunt fe arte fua
demonftraturos illas Vegetabilium partes, a casteris feparatas , quibus tota
planta: cujufque infita vis continetur. Sane vel alias longe artes ad hac
praftanda adhibeant oportet vel movendo multa , promovebunt nihil,
;

imo vero fallent. Pace dixerim clarorum Autorum deftillando , fermen- ;

tando , putrefaciendo , urendo , ita immutatur lingularis cuique crafis , in-

deque harens actio inprimis medicata , ut follicitiffima cautione cum cura
utendum fit , antequam fas erit ex his ipfis pronunciare de conftituenda
adtionum illarum caufa. Non ideo tamen nobilis hac fcientia repudianda
erit ; imo vero tanto excolenda acrius quippe qua; unice indicat , quid
:

definito opere de qualibet re educere poflitis, qua: unica habetur difciplina

Artificum fuorum vitia redarguens, binis his clara beneficiis, binis his con-
tenta , binis ad infinita pulchra utilis.
Spiritus Redlor Oleum princeps hujus fpiritus vera fedes ; Sal acidus ;
;

Sal neuter Sal alcalinus fixus vel volatilis ; Oleum fali miftum faponis in
;

modum indeque ortus Succus faponaceus Oletun tenaciffime terra' in-

; ;

harens , neque inde temere feparandum ; Terra denique fincera firma bafis
omnium funt hac , qua produxit de plantis , oftenditque , fana Chemia.
;

De Animalibus .

Tertium genus corporum , a Chemicis tradfcatum , Animale Regnum

dixerunt quum vero fola animantum corpora exploranda fibi caperent
:

neque de 'altero horum principio quidquam ; intelligere tantum oportet

hic animalium corpora , partefque. Eo igitur fenfu illud dicitur corpus hy-
graulicum ; motu affiduo , & definito , humorum per vafa vivens ; atque
intra fe gerens vafa , radicum inftar per qua materiem alimenti , nutri-
,
mentique hauriat.
Vafa , qua funguntur hic radicum munere, in omni fere animalium
genere cognito harent , inprimis in fiftula inteftinorum tenuium , nomine
venarum ladtearum &
mefentericarum. Cibi , potufque , applicati harum
bibulis ofculis materiem prabent , terramque alentem referunt plantarum.
Oris ergo , cefophagi", ventriculi , inteftinorum tenuium fimerficies cava ,
animanti cuicunque interna , hanc offert. Unde alimenta plantarum radi-
cibus externis , animalium internis , hauriuntur ; terra alens ftirpi externa
femper , interna vero animali perpetuo habetur. Obtinetque hac proprie-
tas in illis etiam viventium generibus qua fixa neiftuntur & accreta natu-
,
raliter alteri cuidam firmo retinaculo ; uti in Mytulis Oftreis , aliis Zoo- ,

phytis apparet
pbytis
;
qu^En innexa lignis , rupibufve, tefta intra fe.callofi vin-
culi tenacitatf^m^Bmm
mi gerit animal. Attamen ipfahac teftacea operimen-
E fj
 :

3
G /p ARS ALTER
A.
ta, certa lege ,,quamdiu animal vivit , per deftinata uni huic operi vafi-
cula^ de ipfo contento corpore, aluntur , fuftentantur , ordinato crefcuntj
ip£im vero reconditum intra , atque affixum animal corpufculi pabula ore
haufta & fuis inteftinis cavis contenta habet , ut extera libera , atque mo-

bilia huc illuc , animali a.

Quin & in fua hofpitantes tefta Oviparorum fetus ibidemque obfi- ,

gnati donec prxgnanti tepore adolelcenteS' fuo de albumine crefcunt,

,

atque vitello hadenus irradicati proprio,receptaculum audi frangunt, fui-

que fadi arbitrii , carceribus exeunt lolutis } imo illi denique
,
quorum &
ova intra maternum polita uterum , illique cotyledonum ope vel placentae
accreti , foventur , atque umbilicali inneduntur chorda vel ipfo hoc tem- ;

pore cotyledonum , placenta; , vitelli , umbilicalis vinculi , vaforumque

omphalo-hepaticorum , relpedu plantam ffinulant , attamen &c ore capta
ex apotheca amnii pabula ad inteltina devehunt, atque exterorum more
inde fe fuftentant.
Prorfus , ut ex his pulchre conflet , vegetabilis , animalifque ut fimili-
tudo , ita &
differentia.
Unde etiam, ut Stirpes alia: flabili accreta: folo , alia: in vaga fluduantes
aqua , utrifque denique &
tertis vivunt locis , fic pariter terreftria , aqua-
tilia , amphibia. Animalia obfervata Zoographis fiunt.
Denique ut planta: bibulis fuperiiciei fillulis ex aere hauriunt applica-
,

tos humores , ita & animalia.

Quin etiam magna horum utrorumque apparet convenientia confide-
ranti iifdem fuftineri alimentis ambo. Ut ftirpes fucco de terra haufto
conflant , ita animalia quoque vegetabilibus aluntur, aut aliis quidem ani-
mantium partibus , fed qus ipfa tandem vegetantium fuccis pafta fuerant
fimilis ergo utrifque materies.
Utque receptus radicum hauftris crudus de terra fuccus, necdum vegeta-
bilis naturam referebat eodem fane modo , cibus recens , atque confec-
;

tus inde chylus , nondum animalis pafti ingenium , fed indolem ejus unde

captus fuerat , diu imitari folet.

Inde quidem fenflm, virtute corporis artificiofi animalium, humorumque
eundorum in his admiftu miras mutantur in formas , novafque ubique in
,

parte qualibet fpecies, alibi enarrandas. Suffecerit noftros in ufus obferva-

re, eo temper magis a fua natura recedere , atque in albumentis tranfire
proprietates , alimenta , quo diutius circumduda per partes corporis uni-
verfas ,
pluribufque cum fluidis permifta , atque lubada fuerunt.
In humore itaque animalium pars longe fubtiliffima Spiritus exhalans
appellatur ,in quo vis penitus propria exprimi videtut , omnino unum ab
alio diftinguens odorifequi hunc canes docent, per longa fpatia , confufa
:

per veftigia difeernentes toto' de grege unum illud animal , cujus recentis
,

yeftigii halitus perceperunt prius , herumque per compita , atque in erran-

tium hominum tumultuario concurfu, certo detegentes. Unde patt
quam fint tenues , &c tamen ab omni rerum genere diftindi , hi vapores..
Videntur oleofx quidem profapix , aut incola fubtiliffimi de oleo vehi-
culi quum analogia rerum , atque proprietates rel^,:x fic fatis id perfua-
:

cleant. vv. ... .

 ,,

DE ARTIS-THEOR IU. _
37
Aqua ut aliis plerifque ita & animalium humoribusScopiam praebe:
, ,
Eorumdem
aqua.
maximam imo vero adeo hanc mifceri eundis vel firmiffimis animalium
;

partibus intime , ut vix ulla fit , qua: hac careat penitus , Chemia ducturn
docuit.
pister quos ingeftos conti- Atque fat,
Sal illis ineft animali proprius ,
illos fales ,

net , neque vi corporis mutatos.

Ille vero fixus non eft repertus unquam.
Neque volatilis inventus adeo, ut calore fervidiffimi animalis de corpo-
re illius exhalaret ,
quamdiu fanitas obtinet.
Igne tamen , qui aeftu ebulliente major aqua eft , diu applicato , totus
quantus volatilis evadit.
Nemo hunc vidit acidum , nifi ab ingeftis, in eorum corpore.
Sed &
nullo experimento alcalicus viftis fuit in animalibus fanis ; quin
nec in aegrotis quum in lotio quinque per dies ifchuriae vitio intra corpus
:

retento , a me fedulo explorato , necdum alcalicum viderim.

Putrefadione idem ille , vel acriore igne , totus fit alcalicus. Quoties au-
tem arte accurata cogitur in glebas , nec nifi inlpiftando , atque in quiete
reponendo nafcimr , diverfus ab omni cognito hadenus genere falium ;
natura interim Ammoniaco proximus quidem , fed rurfum aliis huic pro-
prietatibus difpar. Hic enim valido commiflixs igni , totus , nec mutatus
in fublime rapitur quum ille , qui de urina , vero falium animalium lixi-
;

vio, vi ignis exprimitur , prima ftatim vice totus quantus alcalicus evadar.
Tandem plura inftituenti experimenta, ad definiendam veram naturam
falis animalium , ut ille in corpore horum fano exiftit, ibidem que opera-
tur ex hac fua indole , vifus hic mitis , faponaceus ex concreto fimul oleo,
medius inter volatilem didum &c inter fixum , de alcali acidove notam
nullam exhibens , in oleum foetidum volatile , falem -alcalinum volati- &
lem , facile refolvendus , hinc in putredinem pronus.
Neque fallat quem lotii igne exufti cinis fixum falem exhibens eft :

quippe afliuntus hic marinus fal , qui non mutatus corporis omnes adio-
nes ferre valet , atque poft eundas digeftiones priftinae manet tenax na-
tura:.
Quin &c huic tribuas origini tanto molimine , exquifitiffimaque tor-
tura ignis expreftum paucum acidi de humano fanguine ; quod fane ma-
,

rini falis terra mifti , fummoque adi igne , videtur acidus fpiritus.

Unde &c animantes , quibus marini falis nullus in cibis ufus eft , fale in
'urina fixo, acidoque in fanguine latente carenr.
Olea animalium Ars Chemica examinans bene diverfa invenit : of- Olea aniiSa--.
lium.
tendit fcilicet in his , qua: fubrilia adeo , ut aqua mifcenda , inodicoque
volatilia igne. Spiritus hac dote Vegetantium referant , tamen ab his fer-
mentando produdis valde diferepantia.
Alia quoque ibi olea videntur leniffima quidem , omni fere fale orba,
quorum lubricandis illitu firmis partibus ufus , hujus pinguitudo cavis
pffibus medulla: titulo aut membrana adipofa nomine adipis , colligitur
,

idoneofque fervatur depromendum in effedus eodem acris mitefeit cor- ;

poris- humiditas j h^ji-Sc cruori innatans cernitur aliquando.-

Rurfum dmerlJt a prioribus id oleum habenuis ,
quod animalium
E iij
 ,,

( J

yr PARS ALTERA,
concretam Talibus , hos reddit faponaceos , atque corpori proprios hoc :

enim feparatum inde aliena: eft a prioribus natura- } aenus , foetidius , vo-
latile.
Deinde oleum eft , quod elementa partium confiftentium in moles fir-
mas adunat, retenta, quae requiritur, flexilitate. Id penitus concrevit fimul
cum terrenis elementis , neque inde patitur fe facile revelli , nifi violento
excutiatur igne , vel diuturna aeris, aquae, calorifque adtione, qua' in
putredinem verfum , volatilem materiem olei demittit , folofque male
tenaces cineres relinquit. Quoties id folum fcetidiffimo moleftum nidore
femet prodit.
Denique hoc olei admiramur maxime , quod fpiflatis , extremoque dein
& diuturno igne , humoribus animalium tandem exprimitur , Phofphori
fub nomine. Id vero fponte flammabili materia: ad aerem conftans fe con-
fumit , relicto humore acido , fixoque.
Terra in ani- Firma tandem bafis formando toti corpori, cacterifque innedtendis
.malibys. atque coercendis , humoribus , terra habetur.
Quae quidem a terra fincera vegetantium parum , fi quid , differt quo- :

ties enim, ab aliis accurate omnibus feparatam terram follicite examinas,

toties hanc vegetabili communem , &
animali , invenias. Cujus fane rei
exemplum praebent liquidum teftae furnulique fornicati Docimaftarum,
in quibus explorare folent metalla his enim conficiundis una modo fim-
:

plexque apta eft materies terrena fimpliciffima , nec fufilis in igne , neque
in vitrum defluens. Atqui de puriflima exuftorum vegetantium , aut ani-
malium terra , quam ars de cineribus collapfis ab omni alio admifto fepa-
rat , aeque felici fuccefllx fingi queunt. Neque fieprodudtae partes terreflres
ulla omnino dote diferepant.
Atque haec quidem elementa ,
quae in conflruendo animalium corpore
confpirare cernimus ; utique talia ars detegit , & exhibet ; neque plures
hadtenus diverfitates docuit.
Cliemica .ele- T amen de his feparatis nitide , &
fedula cum cura iterum permiftis
menta ex his
qux > fruftra exfpedtabis humores naturales, de quibus haec produxeras. Imo
vero de permiftis his penitus diverfa compofita conficies namque in qua- :

libet parte cujufque animalis humores invenire eft adeo lingulares, ut inti-
me diftindfci femper appareant. Uno tantum loco fua bilis prxfto eft amara,
uno modo rurfum hepatica conficitur genitalis humor fua officina tantum
5

elaboratur , perficiturque ; alio fpiritus motores enafeuntur. Chylus ven-

triculi , inteftinorum , mefenterii , dudtus chyliferi , venae magna, cordis,
pulmonis , arteriarum , varius lingulis his locis eft in corpore. Quid de natis
ex hoc , ladfce , adipe , lympha , fero , faliva , fanguine , urina , caeterifque
dicam 5
Certe ex omnibus enarratis pateat fumma ,
quae reperta eft , inter ani-
malium plantarumque elementa convenientia ut priora fere de materie
, ;

harum fabrefadta fint fummaque dein utrorumque diverfitas haereat in

:

ftrudturae varietateatque rapidiore affumtorum per animalia motu.

,

Atque pauca quidem haec praelibafle de objedto (^herniae fufficiat.

A&iones Che- Chemia occupatur verfandis corporibus , quae tQims enarratis conti-
jnix.
nentur Claflibus rerum. Mutatio his per artem concifi^^Qojmotu abfpl-
 DE ARTIS THEORIA. &
vltur; Hic vero vel excitatur novus, vel natus- fuppriWur ,'mutatu'rve
aut pro gradu incrementi aut pro decrementi gradu , vel manens vi idem
vias mutat. Fiuntque vieiflituaines hz quandoque in tota mole manente
eadem ; fepenumero particulae , quae molem totam faciunt , fingulte ill:^
mutationes inter fe patiuntur. Ex illis ergo limpliciflimis adionibus om-
nes omnino effedus artis univerfe chemicx conftitunntur , licet ob diver-
forum admodum , eorumque multiplicium valde corpufculorum , multi-
tudinem , mirat exfurgant , &
millenas nafcantur , novarum rerum facies,.
Accuratius namque fi prudens exploraveris , haud aliunde proditas in-
venies , neque alia artem ipfam moliri poffe intelliges. Fae enim , unam
corpoream m
aliam confideremus ; ii tota quiefcit illa, fi omnes ejus par-
ticula quiefcunt inter fe qualis primo momento hac erat , nunquid talis
,

omni deinceps tempore conflans , atque immutabilis manebit ’ omnis ap-

plicetur chemica virtus , fane , fi nec in mole totius , fi in nulla quo-
illi

que partium , ullum motum excitat , relinquet intactam , qualis erat prius.-
Deinde vero imprefliis mafla univerfa motus transferat corpus ita , ut
in patribus molem conftituentibus mutetur caterum nihil , fane corporis
manebit hujus idea eadem , nili quod omni temporis momento alio in loco
fit. Si vero motus inter partes oritur recens, jam produci polle concipis,

nunquam definiendas rerum varietates. T ota itaque Chemia adunat , vel

feparat, nec datur tertium facere quod polfit. Unde etiam omnes operatio-
nes quas exercet , huc referri queunt, nulla excepta. Nequeeft quod offen-
dat fimplicitas , quali foret impolfibile , ut ex illa orirentur tot , tamque
diverfa producta , &
qua: mirabiles adeo , neque , vifos alibi , effectus
prasftent. Solas enim diverfarum rerum applicationes mechanicas , fimpli-
eefque , miras producere in compofitis varietates dudum conftitit. Tum-
ex paucis corporum elementis innumerabiles novorum feries oriri Arith-
meticorum eft in eombinationibus firma demonftratio. Denique dum unum»
alteri apponitur, oritur fas pe manifeftatio latentis prius- virtutis. Si Magnes
nunquam alteri Magneti fuiffet propinquus adeo , ut intra fphsram facul-
tatis alterius haffiflet , ignorata foret in natura rerum vis magnetica ; fi nec
ferrum eum eodem lapide unitum fuiffet unquam , lingularis illa , illa ftu-
penda , inter hoc metallum &herculeum faxum nefciretur proprietas ; fi
denique ferrum magnete tadtum , alteri ferro eodem quoque tadto , vel
& non ta&o, haud fuilfet appofitum , quis mortalium nollet abfconditas-
illas facultates
,
per quas hic adeo lingulares motus contingunt. -Verum
in hiftoria menftruorum patet , inter plurima corporum ejufinodi mutuas
haberi poteftates- quae , nili adunentur , haud appareant , fed in vicinis fe
,
flarim manifeftent. Unde liquido perlpieitur , ex feparatione compofito-
rum infua fimplicia, &
commiilione fimplicium cum limplicibus , infini-
ta nafei prius-incognita.-
Si umca fpectatur maflula , molem eandem retinens , attamen mutata , Figura: folias*,
fola figura» tunc mutata erit, vel variata fuperficies. Atque ipfahaselim- mutata; rasu

plex adeo alienas flarim vires progenerat. Rem doceat Mechanice , dum
eodem ex chalybe fola figuras mutatione inftrumenta facit , qua: diverfif-
fimas agendi poteftatss obtinent. Sit chalybis uncia in cuneum , cultrum
pugionem» , lanceqjjri phlebotomant, fghxram, cubum., cylindrum ,
grif-
 ; ,,

f
€"

40 _
jPARS altera;
ma, pyramidemy ~qnum , expolita , nonne lingulis fu$ ptopriae, novsque,
vires aderunt
Qua: omnia evincunt , atfcionum Ghemicarum fimplicitatem haudqua-
q«iam obftare quin infinita ,
,
&
varia , inde effedfca excitari queant.
Quod femel redte perpendifle palmarium quum femper praejudicata :

inter Artifices hos opinio fit , quali aliud quid myftprii in ipforum arte’ la-
teret. Si vero opera horum praecipua confpicis aflerta modo patent. Cal- ,

cinare , fixare, vitrificare , fublimare, fermentare , putrefacere , digerere

depurare , adunare , &
fi quas alias operationes arti fuse proprias recen-

fent , huc revocantur.

Separatio Che- Ipfa vero feparatio partium ita produda haud docet , in corpore tales
mica non dat
exntifle , quales jam apparent quum enim actionibus iliis , quibus fepara-
:
partes ,
ut pr<E~
exftiterant. tarum divulfio perada fuit , ipfa haec corpufcula miris queant modis mu-
tari , falfo faepe colligitur , compofita poftedille reapfie e! ementa haec. .

Atqui vires nova: agendi in divifis. nafeuntur , qua: nullo penitus ef-
fedu le manifeftaflent unquam in corpore , unde educta partes quod ;

infinitis quidem exemplis docemur.

Utraque ergo patet ratione , non efte adeo , ut Chemici putent ex
vero, fe arte dare fua prima Elementa rerum , atque docere inde, quid
fentiendum de rebus complexis , quoties conftitit de elicitis inde per che-
micas operationes partibus.
Atomi Phyll- U tique rerum contemplatio demonftrat , efte corpufcula nata , qua:
eas,
immutabilia prorfus omni caufa obfervata hadenus , quoties fola haben-
tur live duram adeo his atque adamante longe folidiorem naturam AU-
;

TOR rerum dederit, ut nec dividi in minora, neque in figuris mutari

fuis , fe patiantur five adeo hxc lubtilia effinxit , ut aliorum virtus in
;

dilabentia femper exerceri nequeat.

Quoties itaque compofitorum refolutio eo pertigit,ut in tenuiffima
htec elementa exercita fit divifio , limes erit prxfcriptus omni ulteriori
rerum divifioni tamdiu , donec denuo coaluere fimpiicia hxc cum fim-
plicibus , aut &
cum ca:teris compofitis.
Vixinnotcfcunt Talia Philofophi principia Corporum Elementa vocavere. In hxec Che-
per Chemiam.
mici fe folvere compofita tradidere fiepius. Atqui foli etiam hi fuam
hanc redarguunt fententiam. Equidem ut largiri oportet ignis , aeris
aqua: , terra: , alcoholis vini , mercurii , Spirituum in quolibet corpore
Redarum , fic &
aliorum , quotiefcunque abfolute fimplices habentur
elementa apparere conftantia , tenuiffima , ita an fincerte illae partes un-
quam capi queant , atque exhiberi nullo evidum artificio imo vero in :

vulgatis Chemicorum operationibus nihil talis fimplicitatis obtinere jam

dudum prorfus conftitit.
Cujus produ&a Solius forte ignis elementa fua pura , dum hic per aurum , vel fimi-
ffaro fimpiicia.
lia, trajicitur , exhibebit at aqua: guttulam fincerae nulla arte dabit quis ,
:

longe minus reliqua quis dederit fimpiicia. De aere , terra , aliis haud opus
eft dicere.
Quin ex partibus illis , in quas compofita refolvifte fe jadant fummi
Artifices , diverfi ingenii , atque facile, mutabiley., iterum partes pro-
ducere licet : ut aqua , fpiritus , fal , oleum , terrM1 de animalium
- , aut
gtagUmru
 ,

DE ARTIS THEORllA. 41
vegetantium , corporibus enata docent ; imo &c alcoiVff ardendo in di-
verfa abit.
Denique componendo rurfura qux de compofito eduda fuerant
, , ele- Nec de his coni-
pofirum idem
menta Chemica raro obtinebitur priftinum compofitum. Sanguinis,
, vi:y, renafeitur.
aliorum analyfis id doceat.
Quare oportet no (Ira: prxfcribere neque ultra hos Sa-
fines certos arti , Vera ex Ana*
lire ut fincera eluceat veritas , omnifque evitetur error. Ex animali fcili- Chemica
lyfi
:

conclufio.
cet, vegetabili & foffilibus definita operatio Chemica femper educit ef-
, ,

feda determinata , fuifque diftinguenda quam accuratiflime fignis. An

vero , qualia profert , talia in ipfa re ante operam hanc exftiterint , haud
femper recte deciditur nifi ex aliis iterum rerum argumentis. Alcohol
vini de vegetabilibus definitis , artificio fermentationis legitimx , atque
deftillationis accurata: , femper eodem modo , femper ejufdem indolis
certo producitur. Neque vero hadenus ex ulla alia ma-
ppffibile fuit
terie liquorem hunc elicere. Sed & ex hac materie non nifi hac folum
operatione geminata enafcitur. Ipfe autem liquor quem Chemifta exhi- ,

bet ante jufta fermentationis , atque deftillationis , adhibita auxilia

,

nufquam repertus fuit. Unde &

de ejus materie, caufa, ingenio , vir-
tute , nemo prxter Chemicum bona poteft dicere. Quod iplum in plu-
rimis corporibus certo evincitur ita fe habere artem itaque ardis in- :

cludimus cancellis , eo tamen digniorem , prxftantiorem , utiliorem &

neceflariam magis , vere aderimus , talem profiteri annitimur.
Ita tandem nobis una hac arte patet , e (Te in unoquoque lingulari ani- Spiritus Rc£tor
in compofitis
malium , vel vegetantium , halitum quendam proprium unice illi tan- quis apud Al-
tum corpori adeo fubtilem , ut odore tantum , vel fapore fuo , aut effe-
; cheiniftas ?

dibus fibi tantummodo debitis , femanifeftet. Exprimit ille vapor fui

corporis proprium! genium , quo illud inp rimis ab aliis omnibus accura-
tiftime diftinguirur. Summa quidem hujus tenuitas , qua oculis ulla arte
adjutis ufurpari abnuit , vel manibus capi negat , comitem habet equi-
dem volatilitatem fummam purus igitur , folufque , ubi fuerit , tum im-
5

patiens quietis mobilitate avolat , aurae fe immifcet , reditque in com-

mune omnium volatilium corporum Chaos. Ibi tamen fuce tenax naturae
volitat , donec cum nive , grandine , pluvia , rore , in terram deciduus
humor , hujus fe iterum gremio infundat , hocque fxcunda fua foetura
impraegnet , cum humoribus deinde illius in fuccos denuo animalium &c
vegetantium inolefcat , talique revolutione in nova redeat , quorum
agitet molem regatque , corpora. A mobili penetrabilitate , fubtilitate
exquifitiflima , volatilitate efficaciflima. Veteres Alchemiftae , fummi fane
Artis Magiftri , rerumque Phyficarum confummatiflimi exploratores, li-
quorem hunc Spiritum Redorem appellavere.
Suo ut corpori infitus maneret hic , innexuit illum DEUS tenaci , con-
Spiritus hujus
ftanti , nec aere , vel aqua , nec igni naturali , facile difflando , Oleo ejus :
fedes oleum rei.
ut lentore invifcatus temere haud aufugeret , ficque defereret protinus ,
cui moderando datus erat, corpus. Unde audimus eofdem idoneos A u-
dores palam clamantes , habitare in fulphure Spiritum.
Id rurfum olei , jquo retinetur Spiritus , exteris repertis in eodem
Sed eo magis
corpore pinguibus^Ldt longe volatilius ; ut , in mortem tendente cor- volatile.
F
 0 0
«'

41 F A R S .A L T E R A, _
/
pore , fponte fervito cum fpiritu exhalet ne tantis aptus fpiritus ufi :

bus iners fuo haereret in cadavere.

In qui tamen Eft denique parca adeo in largiendo hoc Spiritu natura , ut corpori
Spiritus pars mi- ci^que particulam inftillarit minimam hercle , at fane praeclaram illam
nima.
furficientemque au(i funt Antiqui Adepti metiri hanc portiunculam
:

totius , nobilque referre , efle eam corporis fui feminalis partem

femper inventam in quocunque femine fub ea tantum proportione.
Sed in hac par- Hanc etiam afluo fam adeo fibi compertam narrant , ut fotam tepore
vitate adhiofiifi-
praegnanti , idoneifque fuflentatam pabulis , mobilitate vigere , atque
xna.
incredibili ad prolis fimilis produriionem vires afliduo novas acquirere ,
quotidianis conflet obfervationibus. Scintillam ideo vitalem , Filium
Solis , Spiritum intus alentem, multifque fimilibus nominibus appel-
lavere.
Rei mirabili Priufquamin caetera , Vobifcum, me diffundam , juvat totam hancce
exemplum. rem unico manifeflare exemplo fumamus vero tale corpus vegetabile , :

quod fuis fe notis ab omni quocunque alio corpore noto harienus vel
evidentiffime interflinguat. Cinnam onum eflo, aromatum princeps , fra-
grantiflimi odoris atque fuaviffimi faporis , excellentia omnia fere alia,
longe pofl fe relinquens. Si optimi libram cum ebulliente ad ignem
aqua, follicite , lege artis, deflillare facis, cavendo ,. ne quid pereat,
liquor prodit lacleus odoratus , unaque ad fundum prioris pau-
, fapidns
cum oleum rubrum fr ag r antiifl , mum
viribufque valentiffimum cinna-
momi , talis vero & primus liquor erat. Ubi ita feparafli enarratos modo
fluidos liquores , cum nova fimiliter aqua ebulliat cinnamomum refi-
duum , liquor exflillat limpidus odore fatuus 5
, aquofus , acido fapore ,

nulla indicia cinnamomi gerens non modo, imo vero adeo aliis fimilis
multis , ut ab iis diftinguere nequeas. Recurre ad refiduum decorium
rubello-fufcum , acidt\m aufterum fapiens , odore carens omni , nihil
fane reperis quod cinnamomum fpiret. Ar corpus aromatis in decorio
fuperfles juraris cinnamomum efle , adeo figura omni externaque fpecie
nativum illud exprimit at vero nihil praeter hanc habet de tota corti-
;

cis hujus veteri pra; flantia ; quin a quocunque alio cbrtice arboreo , li-
gnove , fic trariato prius , vix differre invenietur.
Igitur omnis propria virtus in aqua flillatitia Cinnamomi , ejufque
ad ima deciduo oleo infidet. Quod fi vafe claufo quieta diu aqua haec ,
deponet oleum , dilutior fperiabitur , parciufque vires aromaticas, fpira-
bit. In oleo igitur reconditur inprimis haec nobilis facultas. Si omnem
aquam hanc aromate divitem a fubfidente fuo feparafli oleo , atque in
vitro reponis anguflioris orificii , neque obturati , totus fpirabit Cinna-
momum locus , brevi aqua Tibi fuperfles erit iners, neque dotes miras
fui exhibetaromatis ; cazterum haud deprehendes pondus ejus magis di-
minutum , quam quod de fimplici aqua communi , squali ex vafe , eo-
dem exhalaviflet loco , intra tempus idem igitur vis pulchra , infufa :

aquae Cinnamomeae , in particula haerebat ejufdem exigua , virium ta-

men eximiarum. Oleum denique cinnamomi vitreo exceptum vafe, fed
aperto , atque late patulo , expone aeri ,
grate diffufo locus odore fra-
grat , ut cinnamomum quifque agnofcat ilico ; inurina oleo fic expofito

k
)
 ,,

DE ARTIS THEOR IflA, 4j

perit omnis fingularis virtus , brevique reftat pondere I^em ferrne priori
oleum , at exhauftum penitus , veterifque egenum virtutis.
Quare novifti jam , omnem infitam aromati vim propriam , huic af-
fixam pauciffimo oleo , fed in eo ipfo partem elle minimam. Atque pa3k
ticularis htccce demonftratio omni ferrne alteri applicari poterit.
Felices artis Magiftri docent , vidifte fe Spiritus hos & in Metallis & ,
Spiritus Re£tor
in Metallis, aliif-
in omni foflili , fuo in corpore obfignatos , horumque fixo in fulphure que.

adftricfcos hos vero , folutis compedum vinculis , liberos adtuofos ma-

;

xime , atque infinuatos aliis corporum generibus , maxime ad morbos ,

praeflkntiffime efficaces. Sed contentus hifce ad Adeptos myfteriorum
vos ablegatos velim ; &
non lubet plura fuper his proferre ne fufpectus :

abirem , quafi merces conarer obtrudere laudando , quas tradere im-

par fum.
Effecta artis Chemici retulerunt ad quatuor pratcipue Claffes rerum Cla/Tes procfu- :

ftorum per Che-

quae adunando , vel feparando , producuntur. Quoties fcilicet unum quod- miam.
dam corpus refolvunt in diftindtas ,
quas promunt inde ,
partes , hafque
dein feparatas offerunt , toties hunc agendi modum Extractionem deno-
minabant ;
ipfafque inprimis partes ufus praecipui Extradta. dicebant. Ut
fi de Abfinthio amarum folum penetrans deduxerant , Extractum Ab-
finthii vocabant. Adtuofam maxime Ferri portionem , arte a reliquo
exemtam ejus corpore , Martis Extractum appellari ubique obtinuit.
Huc ergo referuntur operationum plurima: in uno occupatae corpore
Deftillatio cum aqua , vel fine ea Decodtio , decodti per gradus va-
: &
rios infpiftatio Tindturae dicta per quodcunque menftruum , produ-
;

dcx ,&c.
Quando autem ex diverfis corporibus fimul confufis Extractum , quale
prius uno de corpore educebatur , paratur , nomine mutato dixere Clyf-
fum. Qua voce etiam una ex re diverfa parata extracta , dein commifta
fimul , appellare licet. Quafi de Abfinthio edudtam aquam , fpiritum
oleum , falem , tincturam , lege artis adunaveris in compofitam ex his
omnibus maflam , unitis efficacem virtutibus. Quo ergo varia , eaque
inter pulchra , producta artis referas. Sapones certe artificiofiffimi cum
aliis infinitis huc revocantur.
Magifterium videntur fummi Artifices denominaffe primo difciplinte
hujus frudtum pulcherrimum aiunt quippe , polle fe fimplex quodque
:

corpus, manente proprio pondere , immutare , ab fque ulla omnino par-

tium avulfione , in aliam longe a priore mafiam , plerumque liqui- &
dam. Ita auri unciam , in tequiponderans liquidum , abfque ullius rei ad-
miftu diffolvere fe potuiffe memorant ; ut ignis illam in diffluens corpus
fundit. Qua fane , fi habetur , eft artium pulcherrima , fed abftrufa ha-
dtenus nifi quod ignis efficacia fimile quid efficitur. Cera certe ex retorta
•,

per ignem pulfa lemel mutata eft mirifice, nec feparata.

Elixir denique praecipue videntur appeliafle , ubi diverfa corpora com-
mifta fimul , fervato fuo pondere , penitus in novas mutaverunt formas ,

ficque Magifterium quafi de pluribus producerent. Id in Aloe , Croco , &

Myrrha ,
prteftitiffe^p. Paracelfus aflerit ; fed unicum tanto praftando mi-
raculo par folien^^^ticuifie virum Helmontius accufat ;
qui ipfe tamen
• F ij
 i

I
1
44 _
/PARS ALTER A. (:

nec meliora fui; xituit. I nrerim talia fperari polle ab arte quid vetet >
Profecto prxparatio cum Tartaro Tartarifato inftituta , croci exuvias
excipere velis , fere id prxftitit nec dubitamus , meliora aliis innotuifle
:

faventia , dedecetque alienam fapientiam fua ex tenuitate metiri atque

xftimare quamvis;
&
jadtantia Artifices fe polluant.
Pulchre novi , alium quandoque vocabulis recitatis fenfum ab Aufto-
ribus tribui idoneis fed ; &
prxclaros habeo , qui fic interpretati funt. Tu»
ut placebit quodque , utere.
De Prepofito Artis in Phyficis.

Ufus Ckeffiijt Quum Chemia occupetur explorando omne

fenfibus objectum cor-
in Ehyficis.
pus ,
patet hanc univerfx Phyficx ferviteinque omnes hujus partes fe
,

Quatenus igne
utitur.
diffundere. Quin & Igne mutanda corpora , eo ipfo
utens inprimis ad
ubique Phyfica juvat j quia eft ignis inftrumentum quam maxime gene-
rale , ipfi naturx ubique ufurpatum ad omnia fere ejus in corporibus ope-
ra. Quum ergo Phyfica fit cognitio corporum exiftentium , omniumque
modorum , qui in his obfervari queunt , Chemia fane Phyficam fcien-
Ut & quia la- tiam promovere cupit. Quod patiamini paulo nitidius evincam. Phyfici
tentia detegit. eft corporum natorum , omniumque eorum affectionum , accuratam co-
gnitionem tradere. Neque parari poteft hxc fcientia , nifi fenfibus no-
ftris obferventur omnia , qux patentia his rerum Patens creavit. Hinc

prima verx hujus difciplinx , eaque principalis quoque, pars eft , colli-
gere omnes rerum apparitiones manifeftas fenfibus , hafque ita detedtas
Non modo no- deinde referre in Hiftoriam naturalem. Verum duplex eft, quo hae ob-
tando 1 ponte
fervationes comparantur , modus. Dum fcilicet , quae contingunt , fpe-
data.
dtantur occurrentia , abfque ullo penitus mentis humanae inftituto qua- ;

lia quifque aliquando habet obvia. Atque hinc fane haud adeo promo-
vetur Ars quum fors hic regnans certas tantum tunc natas proprietates
:

Sed& deindu- exhibeat. Altera vero ratio habetur , quoties corpora perfpedta undique
ftria experimen- prius aliis etiam bene notis applicantur ab humana induftria , eo quidem
ta inftituendo-
animo , ut attenta mens confideret , quid nafcatur novi. Quem fane
agendi modum longe pulchrius juvare Pfiyficos , vel inde conflet , ut
extera fileam , quod infinitx , atque illae quidem efficaciffimx , rerum
proprietates inter corpora obtineant , qux nunquam folius naturx vul-
gatis modis paterent , fed tantum manifeflantur , ubi arte Chemica pro-
ducta demum corpora conjundta , vel feparata , igne adhibito prxprimis
examinantur eo propofito , ut fciat eventum inde nafeiturum Artifex.
Et quidem plus At fane poftremx huic parti excolendx una fere apta nata Chemia eft.
quam ulla alia
Illa compofitum fua in fimplicia refolvit , mox feorfum perfpe&a hxe
ars.
certo artificio adunat ea fpe ut videat , quxnarn oritura fit inde rerum
,

nova facies qux

poteftas ? Illa varia feparans , vel admifeens , atque de-
,

finito dein feduloque notato ignis gradu follicitans , intentis conatur

,

oculis videre , quid in his moliatur natura. Illa ex his perita modorum ,
quibus naturx prius illa recenfita , fponte obvia &
phxnomena accu-,

ratiflime imitetur , docet vere inftrumenta , oculifque exhibet qtiibus

,
efficax illa fua perficit ; itaque &
fecretiflimas ilihjs vias detegit , di-
rigit, fuofque fxpenumero in ufus prudens conven^j
 ,

DE ARTIS THEORU. 45
Pulvis pyrius , Phofphorus ,
effervefcentes liquores ahpmmiftu , igni- Ut exemplis,

exem- patet.
vomx lu&antium horum ebullitiones , ut infinita alia praeteream ,

plo fint. Fatemur Mechanicos , Hydroftaticos , Hydraulicos ex afhjmtis

,

generalibus, omnique corpori communibus , rerum proprietatibus ex*,

plicuifle, fallaci nunquam methodo , multas adiones Phylleas. Attamen
ex omnibus hifce', vel excultiffimis , nunquam ^©ftendere valuere eos
corporum effedtus , qui vere pendent ex-fi-Efgulari corporum ingenio ,

proprio tantum certis quibufdam , quas CREATOR

hac dote pras
aliis omnibus fola dotavit neque enim unquam exftitiflent effecta hasc
:

abfuiflet illa penitus infita fuo cuique particulari corpori vis. Magnes

magneti , ferrum huic lapidi , ferrum virtute magnetica imprasgnatum ,

quotiefcunque in mutuas veniunt vicinias , quam celeres , miros , nec
ufquam alibi reperiundos , effedtus clamant. Atqui prorfus proprias haf-
ce rerum dotes Chemiam longe pulchrius detegere aptando his proden-
dis corpora , quam aliam , quacunque demum illa fuerit , difciplinam ,
palam eft. Colligere jure videmur optimo , Artem noftram princeps efle

tcienticcrerum naturalium promovenda , maximeque aptum , inftrumen-

tum. Hanc fcilicet qui tenet pracftabit actuofa vere cognitione ipfa Phyfi-
,

ca effeda , nec requiefcet in verbis fubtilibus , aut otiofa fpeculatione ;

ita ut contemplatio Viri Chemici ad effedta tranfeat. Vitrum explicans , fi-
mul dabit modum ,quo illud certillime conficitur. Fermentationem inter-
pretando , ipfam hanc producet. Didfca ejus facta erunt. Liber inani ultima-
rum caufarum inquifitione prasfentes
• dabit. Nec dasmonas, lemures, fpiri-
tus ,
invocans , fed corpora corporibus vere nata applicans opera perficiet.
Non curabit formarum fubftantialium nomina , fed fenfu perceptas potef-
tates quas infevit peculiari cuique corpori , penitus lingulares , per ipfa
,

oftendet eventa , deprehenfifque his uti docebit ad prseftanda maxime mi-

rifica Parum invocabit qualitates occultas , fed his temere adfcrip-
opera.
tos nominibus effedtus arte fua eruet , erutos adhibere ad operandum do-
cebit. Seminum creationem , &
propriam cuique corpori fabricam primo
in ortu ignorari fibi fponte agnolcet , fed apparitiones inde fluentes anno-
tabit fedulo,& fideliter confcriptas rebus mutandis applicabit cum pruden-
tia. En hi funt felices frudtus , quos alit Phyficis pulcherrimos rite exculta
mortalibus Chemia , talem datura fcientiam in naturalibus , qualem defi-
deravit, inchoavitque , fummus Verulamius, exque pulcherrimo magni
Diflatoris inftituto promovit immortalis Robertus Boyleus.

Ufus Chemia in Medenda.

Toti afTertam Phylleas utilitatem Medicinas quis neget ? fane humanum In arte Medie*
fummus Che-
hasc corpus tradtat atque aliormn corporum in hoc potellates. Bina vero
;
mia: ufus.
hasc intelligere ex vero nemo valet , nili Chemia ad ha’c ufus. Neque hanc
tamen rem vacat jam examuffim difputare. Prima utique firmis corporis Docendo natu-
noftri partibus concinnandis elementa mere tantum terreftria haberi, ope ram firmi.
oleofi > fed non nili ultima aperti ignis vi feparandi glutinis alfociata
,
inter fe, una Ch^ia docuit. Aquam vero ipfam, infinuatam eadem
inter , etia m
.ffmg»mnere conneffcentis vincuh , cum iis folidari , concre-
F iij
 ,,

4<?
tamque
j P A R S ALTERA,
aegre e^felli, eadem unice evicit.Quin tk
/
demonftravit prima, terra;
hujus , olei , & aqua;,
ortum ex alimentis prius Chemice perfpedfcis. Inde
quoque nata humorum in corpore hominum , ex pabulo, explorato rite
Acql! k humi- ^-r Chemiam , origo aliunde prorfus incognita. Humorum vero ipforum
;

di. partes,
genera , vires , mutationes , quis abfque penitiflima Artis hujus
perfpeclione enarret l Quum autem vira fana; individuus conftet fuus, &c
thermometro hodie definitus , caloris gradus atque hic rite cognitus ve- ;

rus index fit

,
quo agendi virtus menfuratur; utique dilucet Chemia: pras
aliis omnibus ad explicandos hujus ignis effedtus praftantia.
In quibus fola Utque Mechanici , atque hydroftatica docti Hydraulici, multa redte ex-
prr.cipuutn de-
tricant de iis , qua: in noftra fanitate obtinent , ut eae teri Phyfici alia mul-
tegic.
ta revelant quotidie , ita fane Chemici quam plurima reddunt humana: in-
percipienda , quae aliunde fuerit impoffibile addifcere. Prorfus
telligentia:
ut cogamur fateri multa, eaque maximi momenti, in tota haberi Phyfiolo-
gia Medica qua: unius C hem ite ope cognofci poffunt. Maxima vero bona:
,
Et propria vi-
tia corrigit.
artis laus eft, quod ipfa fola aperire queat, atque depellere, vitia, qua: male
fani Chemicaftri in Medicinam invexerant quodipfum Boyleus
,
, & Boh-
nius, Hoffmannus, & Hombergius, alios taceo,pulcherrimis evicere exem-
plis. Falfo jactarunc Chemiae tam inepti cultores , folam fuam artem om-
nia Phyfiologica explicare pofie ; fed , qui fine Chemia cundta interpre-
tari fe valere vani clamant , aeque turpiter errant. Narret fideliter corpo-
ris partes & fabricam Anatonae , firmis applicet partibus fua Mechanicus.
Communes humoribus leges adferat Hydroftaticus demonftretque liquo- ;

rum per notos canales adtiones fua ex difciplina pulcherrima Hydraulice.

Tandem fuppeditet ad haec omnia quidquid ulla valet induftria Chemi-
, ,

corum cafta dodhina , condetur, nifi me fallit animus ,

perfedta Phyfio-
logia Medica.
Et Patholo- Neque eft , opinor , minus ad Pathologiam condendam frutftuofa Che-
guin juvat.
mia. Quid enim ? Dabisne caufas , modos , effedta , humorum degeneran-

tium in corporibus noftris , aliunde ? nunquam Sane capiet quis vitia

qua: capiunt, quoties in vafis immoti haerent humores , quoties aguntur
tardius per eadem , aut in cava effufi quiefcunt. Quanam ratione citatior
per arterias agitatio olea , fales , fpiritus , terram qua: in liquidis noftris,

pennifta oberrant , permutet , iterum fola ex arte noftra dabitur cognof-

cere. Quid acre quotuplex illud , quidque in nobis natum idem pariat
,

unde trahat ortum , alibi fruftra quaefitum hic perfpicies liquido. At unde
coeant partes fanguinis , unde coadta refolvantur , hic omnium optime
addifcere eft. Indolem puris , ichoris , faniei , virulenti liquidi , gangraenae
putridum , fphaceli exitum , hic deteges. Abeas vero hinc , certus fum ,
nihil tolerabilis de his omnibus omni conatu proferes. Imo ne quidem
ipfis in ollibus orta mala aflequeris , perque veras explicabis caufas , nifi
praeluxerit Chemicorum circa haec artificiofa obfervatio.
<Juin & in Se- At demus ad Phyfiologica , & Pathologica juvanda Chemiam valere,
, ,
meiocice.
tamen illam partem Medicina: quae in Signis Sanitatis , Morbi & Vira
,

tradtandis verfatur , adeo excultam fuiffe Antiquis Graecis ut ufui Che- ,

miae hic ne locus quidem fuperfit plurimi cogitji>unt. Et fane fateri

,

oportet , fupra humanam fuifte illorum in notis mor!m.'inij:olli gendis &

 . ,
;

"'•S

DE ARTIS THE ORIA. _

47
fidem &
diligentiam. Attamen tota eorum induftna imjtenfa fuit unice
pervidendis iis , quae natura fponte indicabat fenfibus objtecta. Hancque
illi rem intento ita animoobfervavere, utpofteris nihil fere in
hac fecerint
reliqui. Imo &
cuncta haec ab ipfis folis petere Chemicus debet, priufr
quam fua arte uti ijpfi liceat ad morbos cognofcendos. Omnia haec iplorum
fapientiae accepta ferreomnino debet. Atqui intelligere deinde , quid quae-
que nota vere fignificet ,Jjaud adeo dabitur abfque fcientia noftra, cognof-
cere , per hanc vero nitide intelligere erit. Poflem , nec tamen vacat , id
per fingula figillatim probare. Crebriores arteriarum pulfus febrimfflotare
praefentem ipfis conftitit, hujus gradum illorum numero definiri docuere
Veteres , hinc audto naturali calido abfumi radieale humidum, inde ipfi
vitae periculum initare pro variato gradu diverfum. Quin Harveius nos &
docuit , frequentiores pulfus cordi , fiepius vitalem fanguinem accipienti
ex venis , expellenti in arterias , adfcribi debere. Subftitit hic hujus nota:
obfervatae unis. Chemicus vero augmento caloris ex numero pulfuum auc-
to , atque certiiumis experimentis collaris explicato , docet , liquidiffima
fic difflari ; denfari ccetera 5 olea folvi , fufa mifceri fanguini , atteri, acria

reddi , fieri volatilia , putria nafci , hinc vafis minimis imprefla cerebrum
miris turbare modis nec facile dein iterum expediri poffe de fanguine j
,

falinum vero humorum ita mutari , ut ex tardiore plane ad motum na-

tura ,
qua: nativa illi
,
jam fponte fere volitet , ex blancla indole
aderat
acerrimum evaclat , ex faponacea leni mordax igneum, alcali dixerunt, fiat
hinc itaque vere eliciunt &
ligni hujus intelledlum fiinul , pariter ge- &
nuinum illius ufum exhibent. Interna corporum abdita in morbis de &
confpecto lotio elicere , indeque intelligere , omnis affueta fuerat Antiqui-
tas impelluntur
;
&
hodie idem facere ex neceffitate Medici , fed , quxfo
Vos,quo eventu ambiguo profecto, vel valde exiguo. Si vero peritus Che-
;

mia: Medicus urinam juxta fua: artis leges explorat, heu, quam multa,quam
utilia , deteget Copia , color , fapor , contenta , innatantia , fubfidentia
1

fpuma: , certam denotabunt , aqua: , falis , olei , ter rae , in lotio , adeoque
& in fanguine , indolem deferibent ergo abfeondita humorum vitia
;

praenunciabunt mala, vel bona, qua: inde brevi futura fint unde regero : &
praefentia , &
arte providere futura , ne vitam peflumdent , hinc vere ,,
nec aliunde , certo difeit Medicus. Jam fputorum , fudorum, puris, icho-
ris , alvi denique excrementorum , naturam per figna accurate internof-
cere haud poterit alius praeter peritum Chemicum ; non quod hicfolafua-
difciplina inftruclus tantum valeat , ubi vero medicam edodtus Artem &
Chemiam penitus intelligit , tum potiffimum aptus natus erit qui utriuf-
,
que indicio , fanoque ufu , aperiat illa , qua: fine his conjundtis neutiquam
intelligi poterant. Qua: quidem omnia , urinam fedulo vellent confiderare
Mifochemici inter Medicos non damnarent temere Artem, cujus admini-
!

cula juvant,nec nocent. Fateor Chemicos nondum initiatos Medicina: mul-

ta dedilfe damna , poftquam audadter Medicis fe immifeuerant hoc vero ;

hominum non , fcientia: , culpa contigit.

Vitium fanis ex arte praifcribere nemo poteft , nifi qui novit in quod- Neque mmus*»
nam genus corruptionis agatur potus , cibufque in definito gradu motus ,
faw».;,
quo afiumturi corpjpexercetur , vel in propria cuique tempcratura.-Cui'-
 43 PARS
foribus, Agricjdis, cundtifque, qui duro frangunt labore membra, pif-
ces , carnei que , recentes , abique copiofo fale , ocyffime in corpore pu-
trefeunt valido nimis attrita mocu acefcens vero panis ater, frumenta- :

cea , lac , pifces , carnes , aere vel fumo , exficcati , uberrimique falis vel
, una cum aqua , vel
aceti adfperlu conditi tenui acefcente cerevifia pro-
,

derunt tendit quippe per excefium motus bilis ,

: univerfus fanguis in &
putredinem , cui ergo avertendae ea objicienda , quae acedine , fale , du-
ritie , a putrefactione funt quam remotiflima. Iis vero ,
qui fapientia; ftu-
dia acerrime excolunt , impallefcunt atque immoriuntur chartis, hinc mo-
tus corpori exercendo Sc firmando debitos fubducunt, ea feliciter prcefcri-
buntur , dum valent , qua: faciliora digeftu , vergunt fere in naturam hu-
morum corpori humano naturalium molliora igitur carnium pifeium , ; ,

ovorum , minus falita, recentia magis , conducere , ex Chemia difeere efl\

Aer nimirum alimenta , potus , horum materia , condimenta prtepara-
; ,

tio ;
motus , fomnus , excernendorum ftimulatio ;
animique affeCtus , ad
moderamina falubris vita: Chemia , fi qua; alia difciplina , veris ex fun-
damentis explicat.
At in Thera- Quod fi ad curam morborum animum intenditis , obfecro Vos , unde
peuticis maxi-
ttif»
victum aegrotantibus falubrem petetis ; unde remedia vita: fuftinenda: ,

vel inftauranda: , commoda ducetis unde ea ? habebitis ,

qua: aliena corri-
gunt , vel expellunt ;
ex inftrumentis idoneis ,
qua: urgentia leniunt ; nifi

quae Chemia inprimis explicat , quae fola haec ordine digerit , optime prae-
parat in ufus idoneos 5 Imo vero, ne abfurda proferre me putetis, fi dixero,
exquifitillime docere Chemiam modos omnes, quibus difeimus ex iis, quae
ex aegro petuntur , notis , an ,
quid ,
per qua: , agendum fit , ut vita fu per-
fles aegro fervetur , inftaureturque, caufa mali , ipfeque morbus , tolla-
tur , aut emendetur. Si fas effet , falva modeftia
,
peterem a V obis , ut le-
gere dignaremini ,
quae de Methodo Medendi in Tironum ufum olim
exaravi.
Sed firmatur aflerta veritas autoritate maximi Verulamii , qui ubique
ad Medicinae partes omnes implendas Chemiam Vobis commendat, in-
culc atque , ex ipfis rerum experimentis convictus. Quid memorem Boy-
leum qui in elaboratiffimis operibus , de Chemifta Sceptico propriis aug-
,

mentis &
illuftrationibus audto , de Infido Experimentorum Succefiu , de
Remediis fpecificis , de Sanguinis humani Hiftoria de Utilitate Philofo- ,

phiae experimentalis , de Mechanica Qualitatum produdtione , atque in

tot aliis operibus , re ipfa demonflravit ingentem ufum Chemiae in omni
parte Medicinae. An vero opus erit
,
poft hos , alios advocare in partes 1

Acta igitur Philofophica Britannorum , Gallorum monumenta Academica

de fcientiis, evolvite, fi, ut oportet, lubet. Cernetis, quanta induftria certa-
rim hanc Artem excolant in promovenda Medica: fapientiae commoda.
Germanorum praecipue Ephemerides Eruditorum pulcherrima ubique ar-
gumenta urgent, quibus idem probent. Dolendum tamen, Medicos ufu ve-
loces , & ab eruditione inftrudtiffimos , tam raro perfpexilfie penitius Che-
mica , iterumque Chemicorum inftrudtiffimos fxpe vix calluifle Medicis,
fummo fane nobilium artium malo. Joannes Bohnius , Fredericus Hoff-
 ,-
jp 9
**
:

\J5BajSW55^'
jjfe.

\V

DE ARTIS THEORIA; 49
micant inter omnes. Quod Francifcum dele Boe Sylviuni, atque Otho-
nem Tachenium , his non adjungam fecit nimius in his & male praeceps ,

Chemia; amor, quo vix miniftram Medicina: hanc, fed dominam forte ni-
mis temere, & ex affedtu verius, quam ex re, aflumferint. Qua: cafle ex Che-
micis depromta Medicis prudenter applicari queant abfque erroris peri- ,

culo , fummoque Artis falutaris bono colligere conatus fui ipfe , debitif- ,

que inferere locis , in libello quem Vobis confcripfi , de Cognofcendis

,
&
Curandis Morbis, atque in Materie Medica poft illum edita.

Utilitas ejufdem in Artibus Mechanicis .

Chemia Artes
Has ita fcilicet exercitata: manus dexteritate excultas vulgo vocant dif-
Opificum juvat.
tindtas penitus ab eaMechanica qua: vires corporum exponit ex commu-
,

nibus omnium corporum proprietatibus, quam Geometra: explicant. Pofi-

teriorem hanc Chemia non juvat , priores vero, qua: verfantur in tractan-
dis , permutandifque , corporibus , promovet.*
Et quidem Pi-
Qua: res vifui patulas vivis coloribus vere exprimit , fuaviffima hinc
fturam.
naturae , ftabilifque per fecula , imitatur Ars pingendi , adeo fane habetur
pulchra , ut femper nobilillimas inter habita fit , Regibus ab omni aevo in
deliciis , in honore. Videatur Junius in opere infiniti laboris de Pidtura
Veterum. Hanc quidem alite multae artes juvant , fed in ea parte, qua: pig-
menta oculis gratiffima nec edacitate temporis obnoxia parat , Chemia
, ,

caeteris adjutricibus palmam eripit. Id non petitis multis demonftrem. Suffi-

ciat mihi Vobis , Ultramarinum didtum pigmentum, amoeniffimumt
dixifle
caeruleorum , atque prorfus immutabile, folis artificiis Chemicis elici, per-
ficique , ex Lapide Lazulo. Smaltum caeruleum vulgatum artis opus fpecio-
fum fit. Videre licet Antonium Neri , L. vi i. 1 1 5. atque Merrettum no- m
tis ibidem. Quid anxie magis Pictorum Nobiliffimi qua:runt quam gra-

tum viride pigmentum , quod nitorem coloris intadtum diu fervet i atqui
CyaneusUltramarini color,auro contra carior,flavo flabili mifluspraeflo efl,
votis ut fuccurrat,faciarque fuave virentem per fecula tabulam. A beflet ve-
ro artis noftnE auxilium , careret binis pigmentorum pulcherrimis Pictura.
Quid dicam de Laccis , ut vocant , coctione, pnecipitatione Chemica &
parandis , Quanta ex horum fplendore , & perfpicuitate fimul
coloribus ?

tabulis gratia tamen & unice debetur inventis Chemicis. Ut apud

1
quce
eundem Neri L. vi 1. 1 16. 120. De Cinnabari Auripigmento Ochra
, , ,

aliis filebo
, nec memorabo ex offibus vafe claufo in calcem nigerrimam
,

redattis in ufum Pictorum. Profecto ut Chemica Ars a Pictura quam lon-

giffime diftet , tamen hxc fine illa optimis ornamentis indigebit licet- ,

que Chemicus pingendo ineptiffimus pingendi artificio facile careat,Pi6tor

vere Chemia indigebit,
Reperit induftria Chemieorum inventum , quo Aurum pra:cipue, tum 8c In Teflel latis.
alia Metalla , incruflant pulcherrimis fimul jucundilliniis pigmentis, vi- &
tri fplendore , metallica materie inprimis atque vitrea , 8c penetrantiffimo
Alcalino fale fixo , formatis. Emauftahaec , Amaufa , Efmaillades, Smal-
fulgore elegantes oculos alliciunt , omni
te ullo corrumpuntur tempore. Rurfura
 ,

-JJJ

50 PARS ALTERA.
evolvite nec pcenitebit impenfi temporis , laudatiffimum Neri toto libro
,

fextoj vero maxime optimum Ifacum Hollandum,qui tam eximia

omnium
nam uberrime tradit de nobili hoc artificio, quod Teflellata fuperbientis
Intiquitatis opera provocat. Monilia certe , &
pretiofillima hodie orna-
menta , quibus format nitorem extollere conantur mulieres , hifce inpri-
mis decoribus ornantur.
Pi&ura’ Vicro •'
Quin & tertia eft Pictura venuftas , dum formas vitro appictas fulgen-
•um,
tiffimis infignes coloribus, & perfpicuis quidem, non fine veneratione qua-
dam admiramur. Stupenda miracula Gaudani, in Hollandia
hujus artis

noftra, templi lumina olfentant , vix hodie imitabilia. Arce enim pote-
rant efficere , ut indudta vitri fuperficiei pigmenta , vi ignis excodta, audto
priore fulgore , &
ad diaphaneitatem Hquidillimam diftufa, in ipfum cor-
pus vitri fe penetrarent , neque interim extra lineamenta definita ullo
modo divagari , vel proxima confundere , pollent. Nefcio hercle, an fub-
tilius quid, an fpedtabilius, atque ad elegantiam Aularum, Templorumque ,

r eperiri poffit. Neque tamen perditi artificii inftauratio temere fperanda

nili a Chemico Artis fu at inventa tanti operis pulchritudini applicante.
Tinftori.t. Affinis pidtura tingendi ars , colores exquifitiifimos ferico , golfypio

lino & lana: inprimis imprimit , atque ita veftimenta , periftromata, ve-
xilla, infignia parat. Quas quidem fcientia tribus pracipue nititur rebus.
Oportet enim fuperficiem tingendorum bibulam facere , ut corpore fuo
nitidiffime deterfo admittat , rerineatque , pigmenta quod variis cum lixi-
-

viis lavando , digerendo, contundendo , praftant. Urina hominum putre-

fadfca , acre de cineribus fal , fapones varii , animalium fel , id efficere, in-
primis conftitit quibus vifcolum bombycum gluten, filis femper gemina-
;

tis ferici accretum diluitur , abluiturque , ut fincera Irae evadant, purof-

que bibant colores his ; &

olidas
,
pinguifque , lanas expurgantur fordes ,
lino que concreta diu tenax pinguitudo aufertur. Atque in omnibus reme-
diis parandis , eligendis applicandis haud vulgaris Chemici fcientia
,

plurimum commodi adfert , prorfus ut novi quid femper utilifque

prioribus inventis addat. Alterum , quod eo facit , ea eft colorum fub-
actio , ut penitiffime rite parato corpori fe infinuent , conftantiffime
dein illibatum fplendorem confervent, in hac vero parte , pracipua
quidem artis , ea dedit fuas poteftatis exempla Chemia , ut nemo gna-
rus dubitet , quin crebro exercita pulcherrima quaque promittat. Alcma-
rianus nofter Civis , Cornelius Drebbelius , vir antiquis moribus , 8c fide,
in abditiffimis quibufque Chemia quam verfatiffimus , ut Regi Britan- &
norum carus fuerit, atque Adeptos inter habitus, prater alia feriptum reli-
quit experimentum , de tingenda colore fulgido ignis lana 5 Cujus dein ge-
ner,Kuffelaar, fecreto hoc tingendi modo largiffimas confequutus eft opes.
Colorem Cochenilla divitem Spiritus Nitri mire exaltat ufque in fulgo-
rem corufcantis ignis at fimul nimis rodit acri fuo lanam fi vero Stanni
; ;

interim mitefeit 'dulcedine, neque ferico noxia neque lana evadit tindtura,
illibata tamen pulchritudine. Tertio denique colores ipfi fuaviffimi requi-
runtur. Hos Ars noftra parat. Memini Artis tineftorra peritiffimis Magi fi-
tris me quondam oftendiffie liquores,quos de foluto a^e produxeram, quum
fpedacuii elegantia pelledi exclamarent , omni fe mhio r edimere
t velle
 ,;

DE ARTIS T H EORIA. jt
coloreshos , fi pannis adeo vividi pollen: imprimi nec mirum , quippe :

Cyaneus cupri , violaceus , & viridas , ejufdem color , ad nutum Artificis

magis fatur , vel dilutus plufculum , tanta varietate , tamque grata, placet,
ut qui flabilem bis ad lanas , & ferica , ad lina , & goflypia , durationem
conciliare poterit ,
thefaurum nadturus fit immenfum. Prorfus ut dubi-'»
tare nefas quin cultura Chemia; Tinftori quam maxime prodeflet , ut
fit 5

nova & pulchra quotidie fua in arte Valeret detegere.

Vitraria ars , fi ulla alia , generi humano utiliilima. Hujus polito- & vitraria,

ris ope fuccurritur oculorum vitiis. Abeflet htec , quid feni cum literis 3 Illi
'

debemus uni , quod valeamus , defenfi a calore urente , atque a gelido fri-
gore , puri a fordibus , interim liquido omnia confpicere , ut nec impediat
ventus. Sive quiefcentes in sedibus , five carpento vedti vel nave, vivimus.
Vitra pura , vix inficienda labe aliena , fi infedta fuerint facile emaculanda
iterum. Hxc contenta fua oculis objiciunt , confpedtaper feculum fervant,
nec mutant cuftodita , nec mutantur ab his facile. Vitro condita undique
confolidato incorruptilia immutabilia , perflant. Vitrum omnia fpernit
,

rodentia , ipfum , fi datum fuit unquam , Alcaheft eludit , illudque five in

eo aeftuet , five per vim ignis agitatum in eodem volitet, coercet, dum ce-
tera in eo.deliquefcunt in aquam finceram. Vitrum princeps utique in ipfa
Chemia inftrumeritum. Antiquiflimum quidem hoc inventum 5 in rEgypto
excultiffimum ; Tiberiano tempore malleabile ; hodie, a feculis , Morra- &
ni apud Venetos , atque inter Britannos pulcherrimum omnium paratur
quod , nifi ubertate vilefceret , omni fane metallo longe haberetur pretio-
fius. Eledtio materia; ad conflandum hoc nobile opus ; praeparatio artificio-

fa ; miftura optima ; codlio ;

&
in fummam perfedtionem evedlio , adeo
Chemiftis debetur , ut non aliunde ullum capiat adjumentum , hinc ma-
gis indies magifque promoveri queat. Enimvero , filices , arenae-, fax a ,
varias dant vitri fpecies. Calx inde diverfis parata urendi atque exftin-
guendi modis longe alias praebet vitrorum pulchritudines. Cineres ex
,

aliis plantis viva parati flamma rurfum bonitatem vitri variant. Sal deni-

que Alcalinus fixus, acer defaecatus , calci filicum optimae incodtus quam
,

fincerum , & electro purius , dabit vitrum 3 fateor, pluri fale ad filices par-
ciores liquidiflime perfpicuum producitur vitrum,at caduca forma, igne &
aqua in rimas fatifcir , opacum evadit informe, imo & commi (Ia fibi &
inquinat , fepeque perdit penitus, ut Thea viridi incorrupta vitro , at pul-
cherrimo immifla , tota perit. Quare &c pro noftra arte viride , durans, eli-
gimus vitrum , quod ex largiore terra , fale parciore , valido igne diu- &
turno excoquitur. Neque pluribus ad htec opus quum femper laudandus:

Antonius Neri , Florentinus , de Arte Vitraria ; Georgius Agricola, omni

encomio major , feptimo de foffilibus Libro Chriftophorus Merrettus , ;

Britannus celeberrimus , in obfervationibus & notis ad Neri libros Joan- ;

nes Kuncxelius impenfis plane regiis generofiflimi Principis & Herois

Brandenburgici , in fummum fere gradum perfedtionis artem promovit
edito commentario in Neri , Lipfia; anno 1679 in quarto. Maxime vero in
adjundto tractatu de Gemmis Artificialibus.
Altera vitri fpecies, pellucida quidem , fed egregio quocunque colore
Gemmaria,
fimul infignita , fpe^tur , ita proredto , ut vividiflimas Gemmas fere pro-
Gij
 ,

,r J!

5Z
PARS ALTERA,
vocet inventum hoc eximium , apud Magiftros in Arte noftra natum , ip-
fam imitatur naturam ;
dum vitro excodtiffimo omniumque optimo
, , di-
vifa penitus metalla intime permifcet , atque flabili hinc orto fulgore de-
corat. Prorfus , ut nulli fere dentur pretion ob colorem lapides , quorum
*ipeciofam formam arte parata vitra haec non exprimant. Et fane , fi ali-
quando eo felicitatis ars Vitraria adfcenderit , ut artificio ignis vitrum fa-
cere queat fefqui altero , quam nunc elt , ponderofius, tum artificiales inde
Gemmas facile conficiet metallorum ope adeo fulgentes , ut ilice quas na-
tura profert quo enim denfior materiae pellucidae foliditas erit , eo perfu-
:

fus fplendor Metalli fulgentior apparebit ; fed quum hadlenus Ars non po-
tuerit hanc confolidationem vitro conciliare , hinc rarior Gemmarum
adulterinarum materia longe debiliorem* languentemque magis, radiorum
vibrationem excitat, hinc adeo a vivacitate naturali deficit. Qui vero pon-
dus plumbo admifto addunt , mollitiem contra augent. Incitetur ideo ani-
mus Studioforum Chemiae , ut omni &
follicita quaerant indagine modum
vitream denfandi maflam , habebunt utique dignum labore praemium. Sed
alterum requiritur ad promovendam confectionem Gemmarum artificia-
lium , ut fc. quicunque optatam hic metam contingere optat , difcat etiam
adeo duram conflare vitris rigiditatem, ut attritu inter geftandum politurae
nitorem haud perdant, fed illibatam fervando faciem, incorruptile. Unio-
num naturalium afTequantur. Tum demum ponderofae huic 8c durae, mate-
riae infpirent divites metallorum tincturas , maflafque ita igne paratas in

polyhedra efforment corpora , naturam magnitudine fuperarent , &varie-

tate quum colores ditifnmi , atque , ultra quam eredi queat , multiplices
:

fatis fuperque fuppeditentur , fufoque vitro immifceri queant penitiffime,

aut &illiti vitro igne penetrabilia reddi , fi vetus ars reflituatur aliquan-

do. Haec igitur tria vera , nec fallacia , fundamenta Gemmas artificiales
conflandi Chemia fola fhppeditat , atque occafionem largitur quotidianam
meditandi , & proficiendi , in hoc fplendido artificio.
Quum vero inani hafitenus molimine Artifices conati fuerint materiem
vitri arte fa£ti in denfitatem hanc & duritiem provehere, cogitavere foler-
tifllmi horum , affumendum a natura perfectum Cryftallum foffile perfpi-
,
cuum plane & immaculatum penitus , atque tentandum deinde , quomodo
huic ponderofae omnino, atque rigidiflimae, ut vitra fcindat , mafa conci-
liare queant metallica, pigmenta, pelluciditate interim, atque faciei exter-
nae politura fervata.Quod quidem candefafita cryftalla coloratis liquidis ex-
ftinguendo periclitati fuere aliquo fucceflu , nifi rimae enatae obftitiflenr.
(
Vid. Boyle de Gemm. pag. 19. 44. ) Caementando Cryftallum cum variis
metallis, quae ignis diftofuta, furfumque rapta vehit,atque in intima adigit,
quidam profecere. Denique fieri poteft forte , ut materies arte reperiatux
colore metallico dives , quae cruftulae inftar indufta cryftallo , vi dein ignis
per medium ejus corpus adigatur , imprimatque pulcherrimum fulgorem.
Utique vel ex hifce omnibus confici arbitror , fi quid jure fperari in hac
artium pulcherrima queat , id vero praecipue a Chemia fperandum ; neque
video aliis a difciplinis quid quam boni hunc in finem exfpedfari pofle.
Metallica vero Ars adeo a fcientia Chemica pendet , ut hanc fibi pro-
Metillurgu
priam vindicare videatur. Non hic eam velim int^edtam , quae in- Me-
 ,

DE ARTIS THEORIA.^ 53
tallis gignendis occupatam fe jadlat &
in tranfmutandis ; de hac medi-
tatus pam-* , ^
fincera , vobis proferam , ubi de ufu Chemiae in Alche-
mia dillerere debebo. Sed illam intelligatis difciplinam , quae docet Me-
talla ufibus humanis , vel &
ornamentis , apta reddere. Aurum faepenu;*
mero variis de caulis pallet , nec fulvo nitet colore , quem caemento Che-
micus , vel & Regulo , in igne fulgentillimum reddit
Stibii di£to ut :

pulcherrime fic hac tempeftate culi in Hollandia Aurei prae caeteris lu-
cent praeftantiilimo fane fulgore ,
quem peritiffimus rei monetariae Prar-
fedtus propria arte conciliat. Idem Metallum , lincerum fi fuerit , mol-.
litie nimia ineptum foret nurhmis inde cudendis , cui neceflario adeo
ufui jufta temperatura admiftu inprimis aeris , vel argehti , evadit quam
aptiflimum. Argentum ipfum , mollitie etiam dudtili ufui quotidiano im-
par , jufto cupri admiltu quam pulchre ut nummariae rei , fic dome- &
fticae , aptatur. Quid Aurichalcum memorem temperatura cupri ca- &
laminaris lapidis auri nitorem o (lentans ’ vel metallum Principis Roberti
ex £Ete conflatum &
Zinco , quod deauratum nitide fulgentiffimum Obry-
zi auri fplendorem provocat l Metalla viliora auro incruftare , obducere
argenti nitore , quam pulchrum quam pretiofum haec tamen omnia ,
1
!

pauca licet , in exempla adduxi , ut ipfi V os fateamini , infinita alia effici

polle , fi arte fua mifcendis Metallis utitur peritus Chemicus. Neque ipfa
Mediftina quoque repudiat pocula , quae infufo vino vim infpirant me-
dicatam , ut in temperato aliis metallis Stibii Regulo dudum patuit.
Utinam miferis non invidiflet Nobilis Helmontius Metallicae maffie con-
flationem , unde gellatus annulus fpacio recitandae orationis Domini
omnem tollit haemorrhoidum dolorem , live acerbitate oriatur interna-
rum , live externarum , fimul ftrangulatum uterinum ocyffime fedans
motufque compefeens mufculorum fpafmodicos. (
pag. 745. §. 39. ) Ita-
que & haec experiamini Autor fium latet enim , : fiepe abfcondita virtus
in hifce compofitis , abfque damno multa in his pericula facere licet
fatifque tuto experimenta inllituere cum his fas ell. Metallurgica rurfium,
quae in eo ell , ut repertas in venis fubterraneis glebas fofliles cognofce-
re , dillinguere , & in metalla penitus diftincta & fincera
, ,
parare poffi-
mus , univerfa quoque ab arte nollra pendet. Id vero patet vel inde ,
quod hinc inprimis originem ipfa Chemia olim duxerit iternmque ho- ;

die artificiis Chemicis mirifice promoveatur res metallica. Neque verbis

opus erit , fi quis modo diligens evolvat Georgium Agricolam , Laza-
rum ErKerum , Joannem Rudolphum Glauberum , aliofque, qui ex his
inprimis fua hauferunt. Placetne V obis pauca exempla ut praebeam ? fa-
ciam &
lubens. Notiffimum ell Chemicorum Studiofis , facili parari ope- •

ra materiem quae commilla Auro , vel Argento , quin

,
aliis quoque &
Metallis , ftatim illa reddit adeo volatilia , ut leni igne per vitrea vafa
duci queant, &: per nafum retortae pelli. Neque minus vere conllitit ex-
perientia , quod laepenumero nativis mallis, in quibus pretiofa abfcondun-
tur Metalla , talia concreta fimul adfint quae foffilia hac igni expolita
,
ad excoquendum in auras abigant fummo Foliorum damno. Utique Ar-
gento faepe auroque ipfi rapax adhaerens , &c perniciofum , fulphur , mil-
, dum vel ullulante urgeren--
lenas hujus MetalMibrasin aera difperfit
 ,,

54 'PARS ALT -E R A.<_ f

tur igne. Sed induftria Artificum Chemicorum inventa funt , quae uno
momento temporis adeo figant volatiles glebas , ut manentia jam vio-
lentiffimo in igne fundi queant , ficqtte fep arari a caneris. Scitis , Anti-
^pnonii Regulum , duplo Mercurii Sublimati corrodentis permitium , mo-
derato calore in pingue quam maxime voianle converti ; quod ipfum
leni tepore in vapores diffunditur lethales , atque repetita adtione ignis
limpidum evadit, fponteque in halitus fe effundens , oleum. Memini
foepe me intentis hoc exhibuifle animis veftris , oculifque. Sed qua: mi-
rabilitas ! fit olei hujus libra , affufa aqua; pura: copia eadem ocyflime
facit , ut mox candida apparens , & praeceps data , calx metallica Stibii
ignem tantum fuftineat utprorfum queat fundi in maffam Argento fi-
,

milem optimum quod parari poteft , Regulum Antimonii. Difcamus

, ,

fimplici de experimento , aqua perfundere venas volatiles , obferva- &

re , an ita reddant pretiofi Metalli , quam prius ? fed
tractata: plus ope &
ferri intercalcinandum additi fulphur fepe abforbetur ita , ut porro non
rapiat furfum Metallica. Sales etiam fixi Alcalini divitias praebuerunt do-
mando , &
refolvendo , fulphura , vel acida , quae , materia: metallicae
confufa , hanc reddebant volitantem ab igne. Fodina: Argenti fcecundif-
fimae in Peruviana ditione maligno infeflantur pingui , quod efficit , ut
admota igni materies avolet, ficque perdatur maxima opulentiffimi the-
fauri pars , &
revera incredibilis olim Argenti jadtura ibidem fac^t fuit.
.Verum poftquam Chemici docuere leni calore lente adhibito blande uftu-
lare hoc foffile , dein & minutatim conterere , poftea vero cum Argento
.Vivo triturare , aqua denique artificiofe abluere, po (tremo allecta in Mer-
curium Argenti ramenta , ex retortis iterum expulfo Mercurio , Argenti
in formam redigere , jam vix granum perit amplius qua profecto arte :

immenfi fervantur , perdendi aliter , thefauri. Quam doluere foffores, &

docimalla: , difficultatem eliciendi Argenti puri ex confufo illi Stanno.

At poftquam Chemia monftravit aris fufi admiftu Stannum facile ex

compofito difflari
,
jam facili labore , nullis fere impenfis , purum Ar-
gentum quidem adducerem emolumenta
recipitur in cineritio. Infinita
qua: divite manent vena in Metallurgiam ex Chemia, fed neque Vos a
me haec exfpectaris hic loci neque mihi vacat his tam diu adefte rebus.
,

Arte Bellica. Urinam nimis ingeniofa non fuiffetin fata hominum Chemia , dum
Bellona: inftrumenta fabrefecit ignota prifeis damnofa recentibus fed , !

quum ita femper comparatum fuerit cum hominibus , ut per bella in

mutuam ruerent perniciem neque illata vis fine vi repelli queat , hodie
,

fjne omnis poft pecuniam belli nervus Chemia nititur. Seculo quidem
duodecimo Rogerius Baco in Anglia reperto a fe Pyrio pulvere tonitru
imitabatur & fulmina ceterum felicitate feculi neci hominum mirabile
,

inventum haudquaquam aptavit. Verum binis fere feculis poftea Bar-

tholdus Schvvartz, Germanus , Monachus & Chemicus , paratum in ufus
medicatos pulverem cafu expertus valere promptiffima fe expandendi vi
ftupendam virtutem ejufdem pulveris exploratam fiftula: ferreae primo ,
ftatim deinde & bellicae applicuit arti , Veneto fque docuit. Inde &c no-
ftra aetate uno hoc invento Chemico omnis belli vis unice nititur adeo ,
ut imbellis puer heroa fternat pugnaciffimum necv;e fit ultra , qua im ;
 c ,,
,

E D ART IS THEORIA. 55
petui ejufdem refiftat , vaftiiliraa moles. Utique fpeculatus Chemici ar-
tificii efficaciam fapientiffimus copiarum Batavarum Dux Coehornius ,

omnem belligerandi invertit artem , omnem munitionis bellica: modum

prorfus immutavit, ut , qus inexpugnabilia eliro haberentur , propugna®»
cula jam ne defenfores quidem
tueri queant , neque fecuros praeftare in
mcenibus urbium. Eftque formidanda magis magifque potentia miri pul-
veris. Sed horrefco referens , dum loquor de ftupenda vi pulveris , qui ex
fulphure , nitro , &
exufta vini fece fit Quis mortalium Auri fulminan-
!

tis explodendi violentiam abfque tremore cogitat? Ubi exprefla de Aro-

matis fragrantiffima olea per artificium Chemicum , quis coacto ex nitri

fale liquori commifcuit , vidit fane ipfo pyrio pulvere potentius longe
inventum , quod fponte , abfque applicatu ignis ferociffime furit. Ne me-
morem trifliffimum , at alia omnia quam maxime fuperantem eventum ,

in Germania infaufto experimento natum ex balfamo fulphuris terebin-

thinato , claufa penitus ampulla Chemica contento , ficque per ignem ex-
plofo. Faxit propitium hominibus Numen , ne, ingeniofa nimis in fua
fata , induftna mortalium faluberrima: Scientis inventa pulcherrima in
perniciem mortalium ulterius convertat , inque propria truculente vif-
cera faeviat Eftque hsc caufa , qua: gnarum prohibet loqui de aliis longe
!

magis damnofis atque deteftabilibus.

Magos in Afia appellatos olim fuifte hominum fapienriffimos , fatis In Magis natu-
rali,
eonftare erudiris arbitror ;
neque vocem hanc femper ,
proprio fenfu
malignos fignificare Artifices , doli inventores , Daemonumque manci-
pia , vel Divi Matthaei Mciyoi dtso dycnohdv , aftrorum fcientia clari , at-
que in verum DEUM
pii, iliique accepti , omnino evincunt. Quin &
Principibus ibidem ab intimis fuifte confiliis antiquiflimo tempore ubi-
que fere traditur. Quum &
ipfe Zoroaftres , Bactrianorum Rex , Secta:
hujus conditor , laudatur praecipue a fcientia fiderum , quorum motus
& mundi principia, diligentiftime fpedtafle perhibetur. Juftin. i. i. Un-
de &
Perfarum Reges magicas doceri Artes prius , quam regno admini-
ftrando adhibeantur , Cicero teftatur. de Divinat. 1.91. Magofque ipfos
in Perfla fapientes habitos fuifte &
dodtos , fcribit. de Divinat. 1. 47,
Evenit inde , ut imperitum , lucri tamen &
fama: avidum , hominum
genus affedtaverit dolofis Strophis , atque Gefticulatorum fraudibus, fum-
mam Peritorum fapientiam ficque faepenumero detectis aperte falfita- ,

tis commentis , ipfa Ars Magica turpiffime fuerit explofa , ut eadem &
Mathematicorum immerita crebro fors fuit. Veri Magi rerum naturam
diligentiftime perfcrutati detexere qua: profundius abdiderat DEUS pru-
dens , atque induftrise improba: praemia deftinaverat , unde fuprahumana
praediti fapientia videbantur profanis unde : &
Daemonum commercio
horumque indicio , hanc adepti credebantur vulgo. Ideoque metu magis,
quam amore , colebantur. Praecipue quidem , quum ab omni aetate mun-
di inter mortales opinio invaluerit , quod Eudaemones fi nt Cacoda:- &
mones rerum naturalium quam peritiffimi , qui amore , vel odio , hu-
,

mani generis impulfi ipfa Scientia homines ipfis devotos allicere cona-
rentur in fpem perniciei vel , &
falutis , ipfis inferendae. Haec vere , an
fecus , cenfue nnr -Mmmra , non excutio. Ignoro natura: a DEO creatas
 ,,,

j£
opes ,
PARS ALTERA,
vires , inftrumenta , atque abfconditas facultates. Iis autem , quas
/
uique novimus inducirnur , infinita quondam palam futura mortalibus ,
,

de quibus hodie ne quidem ulla imago innotelcit. Quis neget , exiftere

Quasdam ,
quibus nata facultas eft penitius infpiciendi in res natas, quam
hominum folertiffino datum fuit hactenus ? Quis demonftrabit , animas
tales abfque corporeis adminiculis , haud polle corpora cognofcere
,

horum poteftates pervidere , ordinem caufarum intelligere , pratfentia

contueri, prxvidere futura praeterita fcire? Neque repugnare omnino
,
videtur , ut tales Dauno nes fua cogitata hominum mentibus infmuare pof-
fent quum revera nexum rerum cogitantium , mutuaque commercia
:

ignoremus hadenus asque ,

quam numeros & fpecies diverfas rerum in-
telligenda , voluntate , & affeduum vi ,
praeditarum ; imo vero neque ve-
ram affequamur rationem morus a mobili in offendens migrantis. Au-
debifne negare , tenues , fine corpore imagines volitare cavo fub firnula-
cro , qui egrefiaex concavo fpeculo fpedra in liquido aere vidifti tam
clare, ut paveas vel gnarus , quum dimenfiones figura: , granditatem
idoli, colores vivos , & quidquid folido in corpore oculis apparebat ,

aeque vivide hic fpedes neque tamen palpare queas? Utque noftro cor-
,

pori mens adltrida ejus ope externa aflequitur , quidni & volatica: huic
fpeciei fiia innexa anima eunda penetrare, movere, mutare poffit Haec
, ,
!

ita fe , vel fecus , habeant' non definio forte olim fcire licebit. Hinc
, ;

etiam haudquaquam allero nec nego an homines Daemonum ope uli , , ,

fciverint , &
fecerint qua: , abfque illorum vi , nulla alia virtute naturali
,

effici Audax nimis

poterant. vanus, qui vix quidquam fciens , incognita&
definit. Qua: tamen omnia Vobis commemoro non eo quidem animo, ac fi
aniles fabulas , atque otioforum gerras , credulorum commenta , &: men-
dacium figmenta , perfuadere contenderem. Abiit nimis novi, omnia !

haec fapientibus rarimme , creberrime hominum ftulriflimis , credi , tanto-

que minus femper obfervari , quo magis cafta prudentia cavet , ne verba
amplius dari queant emunda: naris hominibus. Necptvedicere ventura 5
abfeondita dignofeere animi affectus excitare , proque lubitu in rem
;

quamcunque figere amoliri vitia ; conciliare virtutem morbos nume-

; ;

ris , verbis , lignis , figuris , inarticulato murmure carminibus , ima- ,

gunculis , contuitu , injectu , creare , aut tollere , vel & fopire ; in for-
mas alienas fe convertere , aliofve ;
facere ut quis difpareat invifibilis,
licet praifens ad nutum per aera vehi ; vel inambulare aquis rebus ina-
; ;

nimatis vitam , fenfus , motus , vocem , affedus dare manes , dae- ;

monas , umbras , evocare , mortuorumque corpora ; fpedra cogere ,

abigere , vincere dignitates affequi reperire thelauros pecuniam fem-
; ;
•,

per in peram heri fponte reducem poffidere ; illaefa reddere contra ar-
morum impetum corpora fuperare holtes inimicos immobiles pro voto; ;

flarim filtere Elementis imperare ; naturam ipfam vincere , ut aqua

;

vel ignis , non la:dat excitare in aere pro juflu meteora domare ,
;
re- ; &
gere folo incantamento belluarum ferociffimas ludicra exhibere fpeda- ;

cula folo vocis imperio ; hxc , atque alia , veri Magi nunquam fe prse-
ftare polle jactaverunt , fed delira: promittunt vetuli , credunt fuperlti-
tiofi , maligni quandoque fingunt , ut incautos fa^^tj^uo que velint
 ,,

^ DE ARTIS THEORIA. S7
impellere poflinr. Aeque contra hac gravidamus , quemque plus vice
fimplici Vobis laudavi prius , Autor , Rogerius Bacon acute fcripfit, dum
calem nullam Magiam ede docet , neque fiude inter homines putat.
Contra vero inculcat nobis ferio , ede in rerum natura podtas a CREA
TORE tales poteftates , fed latentes <k abfeondiras ,
quibus efficiantur
aeque mirabilia rerum eventa ,
quam unquam Diabolicis obtentis actibus
adferibuntur. Illas equidem virtutes non patere nili induftriae diligentif-
fimorum hominum ,
qui indefatigata folertia , per experimenta confilio
& ratione exculta , illas detegunt , repertas applicant inter fe , atque ea
re talia praedant , quae ignaris talium potedatum hominibus contra na-,
curae leges , vi praeternaturali , contingere creduntur. Hanc itaque veram
fapientiam Magiam naturalem appellare fas elto. Hanc commendare ag-
gredior ,
quae utilifiima hominum focietati
,
jucunda gnaris , DEI CREA-
TORIS laudi & gloriae per admirabilitatem operum canendae apta. Ve-r
litis , amabo vos , ut pauciffima quaedam Vobis exempla ex Chemia unice
nara recitem. Si fide dignidimi Scriptores ante decem fecula poderis tra-
didident , hominem fua tempedate publice , coram numerondimis tedi-
bus , dixide , vadidimam turrim , quam ad didantiam vigiriti dadiorum
omnes confpiciebant , ad punbtum temporis praefinitum , fua fponte
in altum fublatum iri , atque mox cormituram in dilapfos lateres , illud-
que ipfum ita accurate evenide , ut praedixerat nonne , quicunque hoc ;

legerent , rem ipfam fabulofam haberent prorfus , aut fuprahumana po-

tentia , atque ipfam fuperante vim naturae , clamarent id effebtum , adeo-
que vel DEUM
ex machina , vel ab inferis Numina , cogitarent? fi
quis tamen omnes inter homines unus Pulveris Pyrii vim haberet co-
gnitam , illumque ipfum magna fatis fub fuffoda turre copia locaflet
appofito , ut hodie fieri folet , horologio chalybem ad filicem collidente
in praefixo temporis articulo , caeteraque accommodadet ex arte , ille fa-
ne , tanto praedito miraculo , credulitatem , non vulgi modo , fed &c
prudentum , libi alliceret debteretque , qua vellet , animos. Cogita
;

nomini , qualis erat Mahometus , vel Haly , talem rem foli perfpebtam.
Podquam vero innotuit arcanum , tota ejus mirabilitas evilefeit , putant-
que fieri pode per naturam , quod prius majus habuident omni magico
miraculo in hidoriis recitato. Non equidem , quod vel ipfo hoc tempore
caufam tanti effectus- vel perfpicacidlmus adequatur , fed quia falfo pu-
tamus ea nos mentis perfpicacia intelligere , qua crebro contingere vide-
mus. Prodicere podemus , pod horam , ex loco in terra defignato oritur-
rum motum terra; , diffufuros inde fefe aterrimos halitus in aera , tan-
demque crepitantes exituras flammas. Riderent promiffa auditum admilli,
quam vero obdupefeerent , dum haud ita diu pod hac euntia , ut pra-
dittum 'fuerat , evenire cernerent. Scobs fcilicet recens rafi lima Ferri
trita cum puriflimo ad aquas partes Sulphure , fi pauca aqua in padam
admidu quinquaginta librarum pondere fub terra defoditur ad fefqui-
pedis altitudinem , terraque denfe appreda tegitur , totam rem conficiet.
Stupenda res frigido ferro , inerti fulphure , aqua gelida, produci adum,
1

fornum ignem , flammas , fub terra incumbentis pondere, abfque ullius

,

gdmini^lq isnw^^femoramr Ephorus nobilis Juvenis omni fuada ten-

ti
 ,,
;

# J
i
8
tafle
PARS ALTERA
incaflum , corrigere mores diflblutos quibus nitorem gentilitium * ,.
/
vitamque deturpabat. Pro deplorato habitum Chemico tandem artifi-
cio , quis crederet , emendare feliciter aggreffus fuit. Quum enim per-
citus adolefcens placide dormiret in eodem cum Epopta fuo cubiculo
tacitus hic media node furgens in aflere , intra cubile ad pedes fopiti
erecto , fcripfit dormientis nomen phofphoro anglicano pidis literis
tribufque appofitis vocabulis refipifceret monens- , aut mortem exfpecta-
ret prtefentem.Re , ignaro juvene , perada , filens fuum in lectum fe re-
cipit , fadoque fonitu illum excitat , ipfe fomnum fimulans. Expergifci-
tur fragore alter , feque in lecto erigens , attentis auribus animoque hor-
roris caufam perquirens , fed prater fidi fomni ftertorem percipit nihil •,

circumfpiciens lucentes confpicit.carulea luce literas , obftupefcens prae

pavore , vocat , diffimulanti fcripta oftendit qui , nihil
focium. excitat ,
,

fe videre obteftans , tanto plus timentem terret. Advocantur , ut lucentes

inferrent candelas , famuli rerum infcii , illato lumine difparentibus li-
teris , negant &
hic fe quidpiam cernere , miratur fimul ipfe terrefadus &
evanuifle fcripturam. Difcedunt miniftri , lux aecenfce candelae irradiat
in aflerem , allidet timido praceptor difcipulo , fomnum fuadet priora
,

fomniis adferibit , repetit lectum , exftinguit lumen ftatim refpicienti ad ;

locum fatalem pavido eadem cernuntur literae inclamat, iterum que vo- 5

cat Curatorem fuum , qui fimulato tum demum timore , fatetur libi &
obftupefado eadem legi ; oportunitatem captat , utitur ea , monet hinc
adolefcentem. , pareat miraculo , efficit refipifeat , illato denuo lumine'
infomnem cum follicito nodem tranfigit , in alium locum una cum illo,
recedit , ficque errantem reducit in redam viam. Qua; fi vera ita conti-
gerint , ut audivi aliquoties , exemplum dant naturalis Magia: ex Che-
mia fi vero fida narrantur omni tamen tempore talia per pliofpho-
;

rum hunc fieri poffie peritorum Artis negabit nemo. Si blandiori oleo
lege artis diluta phofphori vis eo ufque , ut eutim humanam illita non
comburat amplius , tum inunda hoc oleo facies in tenebris lucebit fpe-
daculo terribili , nec tamen illato in locum lumine quidpiam apparebit
ablato vero , iterum redibit luminofo vultui fplendor qua certe re ,,
vix alia vifa eft mirabilior quum vultus , manus , capilli , barba , homi-
;

nis ita perfidi, in caligine politi, nefeioquid cosleftis , angelici, vel di-
vini , rerum rudi , &
hinc in credulitatem prono , incuteret faceretque, ,

ut ,
quodcunque vellet , incerto populo perfuaderet. Quid dicam porro de
re, quam toties coram Vobis praeditam. admirabundi vidiflis ,
quando:
binos frigidiffimos Liquores confudi , atque ipfiffimo commiftionis mo-
mento fervor furebat immanis, erumpente fimul vera , eoque adfpedii
quam pulcherrima , flamma , hoc utique in pleno die fadum percellit
adfpedantes , atque fumi aterrimi denfitate , flammaque fulmineo lu-
mine , perterret ; quando vero in tenebris fit , tum , quia ad oculi ni-
dum picea caligine ignem fulgentiflimum exhibet, tanto terribilius ap-
paret fpedaculum.Conferatur hujus experimenti mirabilitas cum narra-
tis apud hifroricos magicis fpedris , crediderim jure , vix unquam fimile
tradi atque hac quidem ita fe habent , dum unius Ruitur drachmarum;
:

binarum., alterius vero unius tantum drachma , p«y^^^nndfi ad li~

 ,,,

DE ARTIS TtfE O R I A. 59
bras fumtae confunderentur copis ? vis fane fumi , flammsque , exorire-
tur immenfa , quae , impatiens coerceri , eunda difploderet repagula
omniaque inexftinguibili confumeret flamma , omnes vicinos ilico occi-
deret. Neque tamen inipfahacre aliud efl: adeo mirabile , quam quod/’
in vacuo dido Boyleano fi inftituiturpermiftio, tanto violentius agat, at-
que momentulo temporis quam minimo omnia diffringat , impetu omni
turbinis majore per omnia volitans. Longe alia haec foret, quam ad Creu-
fae caput a Medea excitatae flamma: vis quum certe tota aula tanto im-
:

petu poffet disjici , atque exuri. Quis unquam artis Magica: poteftate tam
horrenda , tam prorfus mirabilia , efreda audivit , legitve , quam quae
Sulphuris terebinthinati vitro coerciti , atque igne majore agitati , hinc
terrificocum fragore difplofo vitro , tam varia , tam lingularia effeda
, ut nunquam meminerim talia vi tonitru , vel fulminis fuifle
prsftitit
perada quamvis tam multa, & infolita prorsus illorum phsnomena
, '

toties admirabundus perlegerim. Videatis A mpliffimi , atque Clariflimi

Frederici Hoffmanni Obfervationum Phyfico-Ghymicarum. L. in. Ob-
ferv. 15. Intelligetis qua: impoflibilia penitus putafletis in rerum natu-
,

ra. Nec minus mirabiles effedus invenietis ibidem de vini Spiritibus

quos vietor cado forti ligneo , cum Sulphure accenfo immiferat fta- , ,

timque illud dolium accuratiffime obturaverat , fequuto immani vafis dif-

plofu una cum incredibilibus eventis. Denique , quoties Chemici indu-
ftria periti , in vitris perfpicuis , omnium generum colores , temporis mi-
nimi fpatio , producuntur > deftruuntur , regenerantur , mutanturque
iis , qui nunquam haec viderunt , neque vel hilum de iifdem alias intelle-

xerunt res apparet naturam fuperans atque ipfa fere magica potentia
, ,

major. Sed finis haud eflet harum rerum quare Vobis placeat pauca
: ,

haec benigne accipere in documentum aflerti ufus & potentia: Chemia: in

Magia Naturali. Veniam porro detis libere pauca quaedam fuper ipfa hac
re differenti. Homines ita a DEO creati funt , ut adulti utcunque , & fani
inprimis , facultatem habeant
,
qua mutationes , & quafdam proprieta-
tes corporum extra fe politorum per organa in fuo corpore fabrefacta ,
,

& per vim priorum mutata , per natas inde in mente ideas intelligant
quocunque demum modo hoc eveniat. Poftquam haec obfervatio prima
vice in vita facta efl: tanta plerumque admiratione , atque affedtu , ani-
,

mum hominis afficit ut miris modis totum occupet , demulceat faepe

,

fumma dulcedine quandoque perturbet penitus. Homini a prima pue-

,

ritia penitus occo per gemina glaucomata peritus Artifex, felici fuc-
,

ceflii , depreflis cataractis , unico momento , videndi facultatem donat.

Quid fit; Narrante Illuftri Boyleo , videns prima vice homo , tanto vo-
efl:, ut tota mente prae dulcedine com-
luptatis exquifitiflimae exceflii fruitus
mota , ita fimul afficerentur nervi ut refolutis viribus in animi deli-
,

quium tantum non delaberetur ut ocyflime neceffarium fuerit obnubi-

;

lare oculos , fenfim parum lucis admittere , ficque infolita: prorfus rei
lente , 8c caute afluefacere: quo fa6to, nullo modo , ut prima vice , inde
ultra afficiebatur. Fecit naturae DEUS Auftor , ut recens natorum oculi
humorem aqueum tmbidum femper gerant ,
qui fenfim pellucet. Obtura-
vit principi um tngaayauditorii externum Adorandus femper CREATOR
Hij
 ,

60 PARS ALTERA. (
membrani fpecie , curvatam longitudinem dudui illi
in 'iifdem callofa:
abftulit unde fonora vis tam valide augetur cavit ita , ne recens editis
, ;

fragor prima vice noceret. Sed ubi afluevit parum , tum demum excu-
ditur cralfum illud velamentum , tuba luec llentoria producitur , fonus
major tuto ferri jam poteft. Difcite hac occafione , 6 Optimi Auditores,
difcite pravideo namque culturam felicis veftri a natura ingenii , quam
!

tam gnaviter exercetis , effeduram , ut quondam Principum falus veftra

committenda fit prudentis ; difcite inquam , quam male confulatur in lu-
cem modo editis Principum , Regumque , filiis , dum exponuntur undi-
que accenforum cereorum luminibus, dum tormenta copiofiffimo one-
rata pyrio pulvere exploduntur quam proxime tenerrimo infanti. Hsc
prohibete , vel differantur in longam diem , confulite. Sed redeam, unde
me praceps abftulit impetus. Intelligitis longe aliter nos affici a con-
fuetis ,ab infolitis. Fit hinc , ut priorum ingenium putemus nos
aliter
intelligere caufafque eorum perfpicere , quo nihil falfius , fola confue-
,

tudo nos decipit. Pofteriorum autem apparitionem miraculofam fere ha-

bemus , neque caufam eorum naturalem dari ferme inducimur credere.
Quum ergo quotidiana , licet quam minime per fuas caufas intelleda ,
occurrunt , naturalia hsc vocare non renuimus. Quoties vero apparitio-
nes Phyfics nobis fe offerunt , quae prorfus infolira , ftatim extra , &
fupra , natura poteftatem nata , dicimus. Quoniam igitur , quoties phs-
nomena Phyfica oriuntur non ab iis viribus naturalibus , qua: in corpo-
ribus obtinent ab ipfa natura nobis quotidie oblatis , fed qua: in lingu-
laribus quibufdam , iifque nunquam hadenus deprehenfis , nafcuntur ,
tum ftatim, prima vice , fufpicamur Magiam. Ingrediebatur forte offi-
cinam , ubi pro inftrumentis conficiendis lima ferrum radebatur & ss
in fcobem confufam quam tenuiffimam , Dux Militaris, Comes Furften-
bergius , rogat Zvvingerum ibi hoc opus tunc exercentem jocabundus,
ridenfque , quonam vellet pretio minutias ferri accurate ab intermittis
aeris ramentis colligere , &
perfecte feparare. Irato vultu praefto ait ille ,
parvo equidem , faciam pro vini Amphora. Itane ait Fleros , fac ergo.
Didum fadum , capit ignotum Duci magnetem , admovet fcobi , incan-
tamento quali evocat aflilientes &
currentes verfus lapidem ferri quif-
quilias , relidum ses oftendit feorfum. Id Magicum clamat generofus Co-
mes viderat nunquam nunquam fando ad aures ejus res talis pervene-
: ,.

rat ; quum tamen non ftrenuus modo &

militaris , fed &
callidiflimus ef-
fet in bello Imperator. Vid. Zvvinger. Theatr. 239. Denique patiamini
ultimum addam. Si obfervatur ingens , nec fueta , corporum apparen-
tium mutatio , quae pendet a virtute in corporibus infita , quam natura
nunquam fponte manifeftat , fed quae vis tantum oftendit fe , poftquam
adione quadam illa corpora prius praparata funt per artem , vel cafum 3
tum vero natus inde effectus prorfus pro Magico habetur quod declarem
:

uno iterum exemplo. Nitri gelidiffimus Sal , bene ficcus , dimidiato tanto
olei , qu-od vocant , Chalcanthi finceriffimo permiftus , atque vi ignis in
excipulum vitreum ficciffimum expretius in fpiritus ruberrimos volatiles ,
acidiflimos , penitus igneos,
p rabet liquorem , quem neque ipfa natura,
neque Ars quoque , unquam producit ullo alio hadM^j^ognito artificio >
' '

{T
-i
 ,

t
DE ARTIS THEORIA, Gi
quam unico hoc a Glaubero invento. Vegetantia lingularia, qua; fervidif-
fi cum
fimis orbis regionibus gignuntur , fumme aromatica , &c acerrima,
fimplici aqua fortiter ebulliunt in vafis , atque vapor impofito
coercitus I
capitello, refrigeratus tranfitu per fpiralem tubum de Stanno frigida un-
dique cindfcum , excipitur forma aquae
, ,
oleum fundunt quod pondere futJ*

aqua delapfum vires fua: matris quam perfedtiflime exprimit. Liquor &C
hic fola hac arte prodit. En duo liquida arte fic fadta, nec apparentia aliter,
utraque frigida , ubi Olei parti uni in vafe quiefcenti affuderis Spiritus def-
cripti duplum, confeftim exoritur confli&us acerrimus , tumet moles,
agitatur fervidiffime , emittit fulmen comburens omnia. Rem cernis , cu-
jus caufa quidem a DEOinfufahis corporibus, ita tamen , ut nufquam
evadat nota homini , niff tantum per hasc artificia , prascife fic adhibita,
hinc & modus ita excitandi tantos motus &
flammam innotefcit tantum
jn rerum natura per has tres modo enarratas conditiones , nec unquam ali-
ter. Unde facillime liquet , quam parum ex vero homines queant definire
vires corporum , quacunque demum tempeftate vixerint femper enim ;

longe magis ftupenda latere poflunt in abditis naturas poteftatibus , quam

funt illa omnia ,
qua: illo jam tempore patefada innotuere ; faspe &
olim apud feculum prius , cognita vulgo , qua: poftea , noftro asvo , &
prorfus perdita funt , nec tradita fcriptis , fi quandoque .refurgent , novo
admirabilis potentiae prasconio celebrabuntur. Sed marium de tabula. Audi-
tores Nobififlimi! quis enim exitus foret, fi pro meritis hanc rem nunc
Vobis examufllm contenderem 5
di (putare
Quam maxime humanis fuccurrit necelfitatibus illa artium, qua: alimen- In Coqjufnar&r''
ta confervat mutatque , ut prasfidia vita: quam commodiffime inde peti
,

queant ,
Coquinaria hinc audit , vel Culinaria hasc profpicit fanis
qua: ;

ut aegrotis medicina. Licet autem prifcahasc , imo mortalibus eoa: va, forte
fuerit , ex Chemia tamen boni multum accipere poteft. Solus nimirum de
marino fale- per ignem extortus liquor acidus , fi aqua: diluitur copia ido-
nea , carnes , pifces , alia facile putrefeentia , mirifice confervat , corrup--
tionem illorum prohibet , gratiifimo imbuit fapore , digeftioni adaptat
quam leviflimae , fimulque effedtus aeftuantis caeli putridos in nutrimenta
ipfa , imo &
natos inde morbos pulchre fanat. Quare & currentibus per
mare in loca alieno fub fole jacentia, quibus putrefacta fub fervido climate
aqua ,
putrefacti pifces , carnes olidas , rancida' larda , cedunt in fuftenta-
cula vita:tantum juvaminis prasftat , ut mirum fit. Laudem fane hac in re
,

fummam meruit Joannes Rudolphus Glauberus , qui confcripfit T radia-

tus de Confolatione Navigantium , de Profperitate Germanis , aliofque
circa fimilia occupatos objedta, in quibus demonftrat
,
quomodo exigua in
ampulla , abfque molimine quis fecum deferre queat liquorem , cujus
,
guttulis pauciffimis uti queat in ufus faluberrimos frumen-
5 qua ratione ex

to corrupto (
Maltha hodie di£ta ) , foluto , depurato , irifpiffato, ab aere
prasfervato , liquor conficiatur nutriens pauca copia quomodo ex tali li-
;
quore & flore tritici panis bifcoctus queat confici
,
qui duret diutiffime in-
corruptus , pulcherrimeque nutriat. Illuftris Boyleus in laudatiflimo de-
ufu Philofophias experimentalis libro , fimplices,ex Chemia prascipue pe-
dtas , methodos^arrat , quibus carnes pifces , ova , recentia , afla-, vel’
,

H i ij.
 ,

t
<?a PARS ALTERA,
&
>

coela, facile in longiffima tempora conferventur. Quin condimenta

Ars haec docet,& definit ,
jam putredinis inchoamenta impe-
qua: fufceptss
t diant 3 corrigantque.
Succus baccarum, pomorum , omniumque fere fructuum horaeorum,
Ia Osaopoefi.
perfecte maturorum, recens , prefliis , coelus , infpiflatus, maflam exhibet
durabilem , cujus portio in aqua fi iterum diluitur , vel hyberno tempore
fuaviratem nativam fere reddit five cum faccharo id , five abfque eo , pa-
;

ratum fuerit. At fi idem fuccus vindemiae tempore preflus fervet &c fpu-
mat , pofteaque faeces fubfedere , hineque bonum Vinum fit , omnia fere
ex praeferipto noftrae Artis peraguntur. Ipfa quoque vitia , interim quae
accidunt , vel &
vino dudum perfecto fuperveniunt , inprimis caventur ,
& emendantur artificiis de Chemia petitis. Si fervere intempeftive iterum
incipit , fi acere , turbari , vel pendere , ilico p ratito erit noftra de difei-
plina confilium , auxiliumque. Sin &
A cetum de vino defideras, ars id pa-
rabit. Docuit eadem quocunque de fructu pulpofo idem parare. Bacca:
Uvarum , Cerafa quateunque , Groflulariae frudtus , Berberis , Ribefia,
Sambuci.acini , Pyra, Poma , Pruna tam diverforum plane generum, om-
nia parantur a perito Chemico , ut liquor inde habeatur vero Vini nomi-
ne placens , ejufdem pauca per adjumenta gratia: , virtutis ejufdem , uti-
que ejufdem femper indolis quum omnium tandem hoc fit ingenium ,
:

ut , qui igne moderato primus hinc feparatur liquor , fit femper latex
fpiritibus , in flamma ardentibus , in aqua diluendis ,
praegnans. Hunc arte
Chemiftarum fincerum depuraveris , deprehendes ex quacunque demum
enarratarum rerum ubique eundem. Neque doleat felix Britannia , minus
latte in fertiliflimo fuo folo uvas creando vino maturefeere fane libera- ;

liffima natura largita .ipfis e It poma , unde arte nota vinum eliciunt quod
,

fragrantia odoris, faporifque gratiflimi fuavitate dul.ciffi.jn os Italis, Hifpa-

nix , &
Galliarum potus provocet. Raro Batavi fius de Uvis vinum pa-
rant bonum at Ribefia, Grofliilarias , Sambuci virides baccas, in vina mu-
:

tant calidiorum regionum productis haud cedentia. Denique & ipfis de

Herbis , fervente ebullitione prius fubactis , elicere valent Spiritus , qui
copia quidem parciores , interea tamen fortes fatis fe dabunt. Hxc autem
omnia rite parata fuffumigio incenfi fulphuris condire , atque a nova
refervefeentia cohibere , fimulque a vappida pratfervare faporis degenera-
tione, quis praeter Chemiftas docuit 1 Aufteritatem nimis acerbam parcif-
fima falis de exufta vini fcece mifcela mitificare demonftravit peritiffima
Chemia faliurn. Acutam quoque vinorum acedinem affufu lapidis cancro-
rum , vel paucae creta: quam pulchre Artifex temperat. Nimis cognita
,

fuit , faevoque
, at juftiffimo
,
punita fupplicio ars fceleratiffima acriora , ,

& cruda vina Rhenana veneno plumbi inficere , unde gratiflima opima:
,

pinguitudinis fallacia conciliabatur , at Paralyfi indomabili potores ener-

vans , atque occidens , quam inficiendi rationem fagax Chemia detegebat.
InZychopcEi. Ex Cerealibus docuit Ifis , &
Ofyris , regiones vino carentes modum
conficienda: Cerevifix , quae Cereris vinum dicebatur quam appofitiflime j
unde &c Cornelius Tacitus, de corrupto frumento Germanos veteres vinum
parafle , fcripfit. Hanc vero artem ufque adeo fibi propriam Chemia vin-
dicat , ut vel ab ipfa regione eadem utraque orta , ex Asypto nimirum-
 ,

DE ARTIS THEORIA.- ^
imo Baffikts Valentinus univerfam do&rinam arcanorum Alche-
mi* unica; Cerevifi® perficiendse defcriptioiie tradiderit elegantiffime
\
hanc per minutiffima qua?que quam curanffime definiens. Profecto , quunj #
&
Vinum Cerevifia parum tantum differant , omnia , qua de ufu Chemia;
in vini data modo hiftoria commemoravimus, V os , pro veftra fagacitate 5
& Zythopceticx facile applicabitis.
Quare evic-ifie per htec fatis me coram Vobis arbitror , laetiffimum effe
Chemical Artis beneficium vel per omnes vulgo dictas Artes Mechanicas ,
vel per praecipuas unde putem , polle vere dici , artifices , qui has exco-
:

lunt , fi forent fimul & periti Chemiae , incredibili progrellu pomoeria fuse
-
difciplinae promoturos effe , adeoque graves elle , multafque , caufas , quae
urgeant mortales , ut ad omnes reliquas difciplinas, quae verfantur in cor-
poribus contemplandis, vel mutandis, Chemiam pariter adjungan t, atque
dein , quaecunque deprehenderint , fedulo omnia , & bona fide , notent ,
poltea in ordinem redigant , in publicum deinde edant , ficque , confpiran-
tibus undique laboribus , pulchro fuccelfu artes humanas perficiant. Ego ,
quae potui , in his praediti, promovi parum , eo tamen Vobis E rudi tiffimi
Auditores , haud prorfus inutilis , quod laboris exemplo audior fuerim, ut
'
longe pulchriora , felicitate ingenii , atque induftria affidua , detegatis.
Jam vero perventum eo denique eft , ut pauca quaedam , atfincera, tan- In Alc£emi*»i'
dem de praeftantilfima utilitate Chemiae in ipfa Alchemia dicam. Aperte
Ioquat , quae reperi. Non contigit mihi inter Scriptores Phylleorum inve-
nire ha&enus Auctores , qui corporum indolem , atque alia mutandi vir-
tutem , vel profundius eruerint , vel explicuerint evidentius , quam Alche-
miltae didti. Quod certe, ne affedtu quodam, a quo longiffime abfum, abrep-
tus dixiffe videar , orabo Vos , ut primos legatis , fed animo intentillimo,.
& genuinos , Artis Alchemilticae Profeffores. Raimundum liceat Lullium-
citare in illo tradtatu , quem Experimenta vocavit. Cernatis qu an a ira
,
perfpicuitate ibidem per nuda , &
fine ulla circuitione , fuco , vel figmen-
tis , Experimenta , animalium , follilium , &
crefcentium de terra , natu-
ram , atque actiones , exponat. Dehinc vero candide dicatis ubinam Phy-
fica fic tractata inveneritis ? Petilias inquit demonftrationes, quas corpora:
perArtem noltram refoluta oculis , animifque ingerunt , allenfum expri-
mimus omni argumentorum vi infinite efficacius per illas facimus , quee
;

dicimus ,
quae docemus , praedamus. Idque ita effecit. Prorfus , ut hi Yhi-
Phyficam condere aggredi fint , quam ingens optabat Verulamius, qus
ita nimirum corporum vires mente alloquebatur , ore , &
feriptis trade-
ret , quales re jam praefentes illa effe £t a vere producebant quas difciplina
,
expofuerat, adeoque caufas rerum poneret modo illas quas rurfum poli-
,
tae res ipfas efficerent promtiffime , ita quidem , ut quoties vellet faceret,-
,

quae exponeret. Ridebant fubtiliffimas, univerfales, fola fpeculatione men-

tis qualitas caufas , quarum cognitio aptum haud reddebat fpeculatorem

aliquid efficere , ut Scholaftici in his otio fuo abufi orbi literato obtrude-
runt. Hinc quoque inculcant omnibus affiduo in fua Phyfica-, ultra vire?
a CREATOREin corporibus infitas homines per artem quamc-unque
nihil quidquam rr^iri omni conamine polle in corporibus. Has autem;
Tquafdam in ufus vitae necdfarios unicuique manifeftas
 £4 PARS ALTERA, .

ubique fponte patere, fed alias abfconditas prorfus tantum revelari iis, qui
ingeniola induftria, &
labore improbo, opera DEI abftrufa fagaciffimi in-
dagant. U trafque tamen asque habendas naturales. Hominem itaque, omni
^omnino arte omnium feculorum praeteritorum vel futurorum abfolutiffime
callidum , nunquam poffe vel unicam quandam rem , ex. gr. granum Si-
napi creare , vel de materia , qua: ad linapi haudpertinet , producere. Sa-
pientes autem, creatas a D E O res , ita ut iis offeruntur , accipiendo , &
obfervando deinde experiundo difcere , quanam lege , natura inftrudta
,

fit a CREATORE,
quafque vias fequatur , ut unamquamque rem
fecundum lingularem fuam indolem exordiatur , producat , perficiatque.
Principem in his legibus laudat , omnes res nafci a fimillimis prius exiften-
tibus. Plantas de fdrpibus , de animalibus animantes , de foffilibus terra
eruta. Omnem
tamen propagandi facultatem unica feminali poteftate con-
tineri , qua: in fuam deinde formam affiimta cruda percoquat , fuasque ori-
gini fimilia alat. Ipfam vero ex foetura feminali prolem patrem marem, fe-
minam matrem , femper requirere , neque abiit horum naturalis copula ,
unquam aliter nafci. Fcecundo dato femine , eoque in matricem a natura
propriam deftinatam apte commilfo debito dein alimento, atque fovente ;

calore , in tempus idoneum fuftentato , nafci prolem gignenti lunilem. His

vero utcunque , contra natura: inftituta , perturbatis , abortus fieri , nec
oriri rem delideratam. Hinc , poft creationem femel abfolutam , nihil no-
vum gigni , fed per femina fola ex fimilibus praegreffis producta , certis le-
gibus tantum fimilia multiplicari. Polle igitur quamcunque rem creatam
fine fine multiplicari , fed non nili ope fui feminis. Adeoque totam telluris
fuperficiem operiri polle feniculo , fi femper fererentur ejus renata femi-
na , atque , ut requirit ejufdein indoles, colerentur. Obfervaverunt etiam,
corpora quasdam , .eaque fimpliciffima, plerumque, nullam feminalem vim
habere deprehenfam , adeoque non augeri , neque alia in fu,am naturam
tranfmutare , fed vel omnibus movendis fervire, ut Ignem, vel devehendo
alimento diluto famulari, ut Aquam , aut firmanda: Habilitati concreti con-
currere , ut in Terra , vere dicenda pura , obtinet. Quibus ita per totam re-
rum naturam per infinita experimenta deprehenfis ubique obtinere , tan-
dem & in foffilibus fimili lege regi univerfa addifcebant. Namque ibi qui-
dem fimplicitatem homogeneas indolis excludere organicam , compofitam-
que , fabricam feminis attamen inveniri iniifdem innatam facultatem,
;

qua alimentum proprium ad augendam fuam naturam parare , atque ap-

plicare , pollent , ficque & fe femper propagare. Spiritus , Rectores didtos,
m Metallis mortuis obfigillatos haud quidem apparere docebant , at in re-
folutis , apertis , revivificatis , detegi , fuofque probare promptiffimos cer-
te , & mirificos effectus. Porro tradunt, & hic fimilitudinem conjugii pro-
lifici obtinere efie enim marem impraegnantem & fecundatam reperiri
; ,

feminam quorum genitali virtute propagatio fiat &c fuae fpeciei

, , in me-
tallis vivis. Neque & tacuerunt modos , quibus viventia queant Metalla
fieri
,
quoque igne regi qua proportione commifceri, quo
,
nutriri pabulo,
ut perpetuo multiplicari queant. Tandem denique addiderunt. Metalla
fola , ob ultimam fuam
fimplicitatem , pati , ut minimo tempore fiant ex
mercuriali ponderofo fiuido & figente feminali potelM|^^gnHr?a., auan-

I
 DE ARTIS THEORIA. <?
5
do vi ignis intime permifcentur fimul , atque nexu indiflolubili fe mutuo

amplectuntur. Ita matrem Argentum Vivum Solem vivum patrem efle. ,

Sicque i£tu oculi pofie fieri iix metallis arte prius reCte vivificatis , quod in
telluris gremio , fubterranei Vulcani ope, longa demum annorum ferie po-«
terat effici. Confitebantur ultro in Animalium choro , in clafle Vegeta-
,

bilium , hanc gignendi actionem fuo femper tempore circumfcribi, eoque

a natura praefinito haec etenim nunquam aliter ibi pofie fieri , ob femina-
:

lis fabrica: teneritudinem , atque ex diverfis , numerofifque , partibus , in

unum individuum coalefcentibus , compofiram intricatiflime ftructuram ,

tum etiam quia vivax fcintillula in centro prolifici fulphuris, five embryo
,

minimus , tam facile corrumperetur. At fimul tamen nobis propofuere in

metallis puris , Auro , Argento, horumque matre Argento Vivo , eam efie
partium fimilitudinem , ut in omni minima horum particula ubique foret
idem prorfus ingenium , quod in maxima mafia. Demonftrari pariter tan-
tam in iifdem immutabilitatem , ut neque parvo queant corrumpi , neque
maximo, igne. Seminis ergo virtutem prolificam in igne perfiftere,ideoque
ocyfiime agere , fibique convenientem mercurialem materiem unico mo-
mento aflimilare. Hanc efie caufam , quam propter in meris metallis geni-
talis multiplicatio fieri poflit. Ita lapidem aurificum Philofophorum con-
flari. Super qua re fententiam rogatus, qua; cogito , dixerim. Porrecto He-
racliti libro , ut eum , abltrufillime confcriptum , evolveret , cum cura le-
gerat , hominum fapientiflimus Socrates , quaerentibus noftea, quidnam de
eo cenferet ? Sophus refpondifle fertur , ubi librum intelligo , invenio op-
timum , credo &c ibi talem , ubi haud aflequor fenfum fed Delio opus ;

natatore eft , ut e profundo eruatur fenfus. Ubicunque Alchemiftas capio:

video ipfos fimpliciflimam veritatem nudiflimis verbis defcribere , nec fal-
lere , nec errare. Quando igitur ad illa loca pervenero , ubi percipere ne-
queo , quid velint , cur falli arguam Eos , qui in arte fe longe praeftantio-
res dederunt me ipfo? a quibus plurima didici in illis locis feriptorum, ubi
aperte loqui oportunum duxerunt. Aiunt ubi ad Artis apicem revelan-
,

dum perventum eft , fe modo feribere Artem veram efie , ut incitemur

idonei ad ejus inveftigationem ; non licere libi artificium in tot abufus
damna vertendum publicare ; fas efie , ut 'ex lege naturae viam indicent , ab
errore prohibeant.Quare meam potius ignorantiam in hifce , quam illo-
rum vanitatem , incufo. Unum tamen pace illorum dixerim. Dubito ftepe-
numero mecum , quotiefeunque arcana illorum lego an forte fummi hi, ,

& naturae rerum peritifiimi , Artifices ,

poftquam tot , tamque fingularia ,

detexifient per finceras obfervationes , tandem velocitate providendi &

ea pro factis narraverint ,
quo fieri pofie , imo qux debere fieri , colli-
gebant , fi porro perrexiflent exfequi, quae , eoufque tantum animo conce-

perant. Utique gravis in Alchemia Autor , Alexander Suchthenius , Dif-

cipulus Paracelfi , inque propugnanda Viri dodtrina Zelotes, tam multa
expertus vano fucceflii tandem concludit, in fine alterius tractatus de An-
,

rimonio , omnes Philofophos , quorum ibidem recenfet Principes , mor-

tuos prius ,
quam fpeculationes fuas ad finem perduxifient. Qux fi ita fe
habeant , qua in re definire aufim nihil , tamen vel fic obftrictiflimos fibi
nos omnes ha ben»grato qui animo didicimus accepta beneficia agnofeere,
1
 66 PARS ALTERA, <

quod conflantia laborum difficillimorum incomparabili detectas veritates

Phyficas nobis tradiderunt. Ut fummus Verulamius jure eos conferat mo-
ribundo patri filiis defidiofis in agro defoflum indicanti thefaurum , qui
*hon quos a morte paterna fpes reperiundi ad fodiendum inflamma-
erat ;

verat ,
Atque pauca hac , de
at elufos foffione frugifer ager ditaverat.
fapientia verorum Alchemicorum
in Phyficis, cludum evulgare geftiebam,
ne peritiffimi Artifices ab ineptiffimis judicibus damnentur. Promifla tan-
dem Alchemiftarum hac funt praecipua.
Lapidem Philofophicum conflare ; cujus- exigua copia , projedta in Me-
talla vi ignis fluentia , ftatim omne id , quod in illo Metallo erat fincerum
Mercuriale , convertat in Aurum obryzum , purius , meliufque , quam un-
quam a fodinis educitur coadtum , vel docimaftica ulla arte perficitur ; id
autem, quod in illo Metallo fufo inerat aliena: a Mercurio metallico na-
tura uno momento exureret , difflaretque. Hic auro pondere compar ,
vitri inftar fragilis , colore profundiffime rubro , cera inftar ad ignem
fluit.
Lapidem conficere fimilem argentificum , qui Metalla omnia , prater
Aurum & Argentum fimiliter converteret in Argentum excodtiffimum.
,

Lapidem philofophicum eoufque evehere ,& perficere , ut in Aurum

igne rufum projectus , totum aurum converteret in Lapidem Philofopho-
rum.
Eundem ultra fic exaltare , ut Argentum Vivum purumque totum con-
vertat in Lapidem Philofophorum.
Invenire arte factum corpus , cujus ea foret efficacia , ut applicatum
permiftumque , cuicunque rei in ullo trium regnorum nata , faceret ean-
dem fuo in genere perfediffimam , promovendo fcilicet ejufdem vim
naturalem &
infitam. Foret itaque in corpore hominum Medicina Uni-
verfalis, eo modo partes ejus firmas , atque etiam humores , mutans, ut
evaderet illud abfolutiffime fanum, atque permaneret tale, donec ab ipfa
vita tardiffime confumtum , attritum , &
victum , blande, &
fine renixu,
moreretur. Quod idem in alio quocunquepraftaret animali vivo 5 imo
vero &
in ipfis ftirpibus , fi infinuaretur in illarum radices, pulchritudinem
produceret laetiffima foetura locupletiffimam. Hinc nobile hoc figmentum
donaverunt, nomine Fermenti univerfalis.
Gemmas pretiofas foflilibus fimillimas Arte conficere.
Maturare vilia , &
imperfecta, Metalla in Aurum, continuata c odio ne,
atque depuratione , in qua natura defecit. Hanc enim cogitant in fodinis
conari femper , ut de Argento Vivo , ignis vi , atque materiae depuratu
per pura &
denfa loca , pro meta operis ultima tandem Aurum gignat. Si
vero impeditur vel a defettu ignis , per laxitatem viarum , aut per ad~
miftionemheterogenei ad Mercurium , tunc crudum nafei Metallum , nec
homogeneum perfecte , hinc per ignem mutabile. Haec vero efle tum cae-
tera praeter Aurum , Argentum ,
,
&
Mercurium , metalla. Quoties vero
haec arte perficiuntur ultra in Argentum , Aurumque, pofle converti. Non,
tamen haec ultima omnibus placuit Alchemicis fententia , at quibufdam:
tantum, Et certe videtur , Plumbum , Stannum
, Ferrum , corpora:
efle fuo in genere aeque perfeda , quam Aurum in fua
 «
DE ARTIS THEORIA. <r
7
cife femper ede corporum horum cerrum , idemque ingenium. Unde & ,

forma lingularis yEris forte asque , vel magis , ufibus variis Phyficis , hu-
manifque apta , quam Argenti , Aurique , licet fimplex minus , hinc ma-
,

gis mutabile , fit. Neque facile credibile videtur , Metallum hoc unquam m
continuatione codionis hypogeae , atque feparatione adhaerentium , eva-
dere pode in Aurum, fed quidem in Ais abfolutiffimum. Quod ipfum quo-
que de a-liis verum. Fateor equidem , ex Metalhs, vilibus didis, diu in igne
retentis , aliquid Auri deduci. Atqui necdum fatis conftat , an hoc matu-
rando ibi genitum , an feparando potius vi ignis aptius evaferit. Neque
praeterea intelligere facile queo , qui fiat , ut Plumbum, Auro inter fo-
lida proximum , Argento tamen tanto habendum fit ab Auro remotius
quoad naturam fuarn. Nonne Adepti aiunt uno ore omnes, peti a pondere
demonftrationem omni mathematica fortiorem ? fed faris , fuperque , Ca-
riffimi Auditores , V os detinui , me fatigavi, hac diftertatione. Cogiremus
• nos modo femper limites potentiae naturae nobis definiri haudquaquam
polle. Habentur impoflibilia , quae ignota funt omnium rerum rudibus.
De aeterno Igne , fohdo tamen , & fub ipfa aqua conftanti , Antiquilfimi
aliquid commentati pro vanis explofi funt. Poftquam Craftio repertum,
Kumcelio elaboratum , Boyleo defcriptum , Nieuvventytio clarius expo-
litum Hoffmanno tandem omnium apertiffime declaratum , habemus ,
,

pollibilitas re evincitur. Rogerii Baconis arte fada fulmina 8c tonitrua

ro figmentis mendacis ingenii diu irrifa , nimis per Schvvarzium vera
abentur. Caetera in didis de Magia naturali imperitis experimentorum
longe minus credibilia apparerent , quam Plumbi in Aurum , deftructa
prima forma intuitu Mercurii , tranfmutatio. Credere nocet , nocuit
,

non credere. Sapientis eft omnia explorare , retinere probata , nunquam

limitare DEI potentiam , neque produdae a CREATORE natura
fines.
Priufquam aliis Vos applicem , veniam date , fi antea enarrem omnem
fupelledilem , qua fibi dixerunt opus efte , totum ut Arcanum perficiant
abfolutum Principes Artis. Aurum ergo &
Mercurium, Ignemque, requi-
ri inprimis , confentiunt. Tum &
Plumbum , Ferrum , Antimonium , &
atque Nitrum , &
inde exprefios Spiritus nitrofos. Catillum fuforium ;
e vitro Mortarium atque piftillum. Cornutam de vitro ampullam cum ex-
cipulo, & •aquam puram. Furnulum & follem , filtra dida chartacea, ovum
denique vitreum , atque Athanor. Subductas autem in fummam expenfas
nunquam ducentos excedere florenos , fepofto fcilicet laborum pretio.

De Infirumentis chemicortim.

Poftquam explicui Auditoribusres quas Chemia tradat , fimulque

oftendi ,
quanam pracipue propofita habeat , in hifce permutandis cre- ;

diderim , V os omnino defiderare ut modos doceam quibus illa obtinen-

, ,

tur. Nec me
mora. Igitur oportebit , ut ftatirn agere incipiam de
ulla in
Inftrumentis ; hac enhn requiruntur femper , quoties per Artem quid pra-
ftandum venit. Quaerat quis , ut ipfi exhibeam id rei quod in Abfinthio
,
faporem praftatan^iffimum , vultque illud ut , rite feparatum a caeteris
I ij
 ,,,

£8 ^
PARS ALTERA.
Abfinthii partibus , feorfum educam. Oportet ergo ,ut fciam , aquam fer-’

vidam adeo ut fere ebulliat ex herba hac elicere perfecte id amari , fi afft-
duo fincera affunditur , digeritur effunditur impraegnata , hocque repeta-
,

ntur toties , donec ultima addita , atque digefta , aeque inde redit infipida y
ut affufa fuerat. Reftabit amaritie carens planta , aqua vero omne conti-
nebit, quod in herba fuerat amarum. Videtis hoc in exemplo evidenter.
Aqua 8c Ignis fuere , quibus ufus fum pro inftrumentis ad hoc 6pus.
In omni namque arte , qua corpora mutanda praecipiuntur , vocari qui-
dem folet Inftrumentum id fingulare corpus , cui definitus motus imprimi
poteft, vel jam impreflus eft qui corpori dein mutando applicatus illud
,

'perhunc motum ita mutat , ut Ars illud ipfum mutare fibi propofuerat.
Ita quoque noftra in difciplina quaedam agnofcimus , quibus excitamus'
defideratas ariiones. Illa igitur referre folemus ad fex diverfa , at praeci-
pua omnino cum Chemieis qui Artem fubtiliffime excolebant. Ignis
, ,

Aqua , Aer Terra folventia Menftrua vocata ab Artificibus, denique

, ,

fuppellex offieinaria, conftituebant ea

,
quae clare intelligi debebant a Che-
mico ut
, intelligeret ipfe operationes per horum opem exercitas. Itaque
de hifce univerfis, Sc lingulis, pauca dicam ordine , quem modo propo-
fui quum fane nulla unquam operatio Chemica peraria ufquam fit , ne-
:

que in pofterum futura , qua: non habeat Ignem concurrentem fimul

quod tamen de aliis Inftrumentis adeo univerfaliter dici jure non poteft-

DE IGNE.
Qui' raifus, Ea eft hujus vis , tam' late patens ariio , atque mirus adeo agendi modus,
ut gentium fapientiffima olim habita hunc pro DEO fummo coluerit' ,

adoraverit. Chemicorum vero quidam pro re non creata fufpiciebant

poftquam ejus virtutem exploraflent. Q_uin etiam eximii quam maxime
inter illos , omnem quadi ram fcientiam illi acceptam ferendo Philofo- ,

phos fe per Ignem profitebantur , neque fplendidiore titulo fe ornari pofle

crediderunt. Si tamen mirabilis eft Ignis in eo fane pratcipuum admirabi-
,

litatisconftituendum videtur , quod omnium fere efferiuum fenfibus no-

ftriscapiendorum autor princeps &
caufa , ipfe tamen fenlu percipiatur
nullo, fed fubtilitate incomprehenfibili ita indaginem eludat fagaciffimi
ut &
ab aliis pro fpiritu verius , quam pro corpore ,- fit agnitus.
Cause «jtrusreH* Neceffarium propterea puto , ut caveamus maxime , ne, inquirentes in
dus.
reitam profunde abdita: ingenium , fallamur ufquam. Oportebit igitur
abftinerequam feveriffime ab omni fpeculatione ii^fola mente nata , neque
indulgere cjuam minimum ulli , utcunque plaufibili , figmento , nulli fer-
vite precario aflumtae fententiaz nifi velimus per dubia nofmet incertos*
:

dare &
praecipites. Si ponens Ignis indolem falleris , error inde natus per
omnia le Phyfica ideo diffundet quoniam- , ut modo dixi , in omni natu-
;

rali actione rerum quarumcunque Ignis femper pars eft longe maxima ,

unde effedtus pendet.

Igitur inquifituros ,
quid fit Ignis , decebit ita fe gerere , ut qui nihil pe-
Nec ex Hypo-
thcfii. nitus de eo cognofcunt , omnemque etiam de eo pmxonceptam opinio-
nem prorfus abjicere. Sequi oportet Logiftieam an\Lvfin Geometrarum-
 DE ARTIS THEORIA. _ 69
qui qusrentcs rem incognitam nihil ponunt omnino in ea cogniti , utque
memores maneant perpetuo , notam illi affingunt , qua fignificatur nihil ,
nili quod incognita lit illa , atque deinceps indaganda. Sed caftiffimi hi & \
veritatis Sacerdotes, dum necdum intelledfcam ftudent aflequi intelligen-
r
tia fua , non utuntur nili his proprietatibus ,
qute in illa incognita re dan-
tur , vel aliis , olim abfolute demonftratis.
Nufquam a'10 cautela hac femper pnefenti magis opus ede , quam hic 3 Ob difficultatem
quia &ipfa Ignis elementa ubique , &
in corpore folidiffimo Auri , in unam. &
vacuo maxime inani Torricelliano , habitant , omniaque corpora, fpa- &
tia , squali diftributione , &
inlinuatione , oblident ut mox evidenter de- :

monftrabo. Inde fit , ut in univerfa Phylica omnium deprehendatur diffi-

cillimum , ipfiffimam Ignis abtionem perfedte diftinguere ab iis , qus alis
concurrentes caufie conferunt , praeter Ignem , in quolibet rerum eventu 3
dum interim Ignis adeo fit diverfae ab hifce indolis,ut abfque ultima rerum
confufione , &
fine fummo ubique perturbationis periculo , cum iis mif-
ceri nequeat.
Altera, nec priore levior, Phylleos urget difficultas , dum Ignem cogno- Et alteram.
fcere conantur :fc. illa partium hunc conftituentium tenuitas, quar non modo
omnia alia ufque nota exfuperat , fed & fe penetrat ufque in folidiffima *

& quidem minima quae unquam nobis

,
fe obtulerint , corpufcula. Hinc
de natura ejus varia adeo , &
abfurda prorfus , cogitata extufa reperimus
apud Autores , qui omnium maxime ipfum Ignem affidua diligentia feli-
citer excoluerant. Neque tamen nati hinc errores Chemiam folum , vel
Phylleam , infecerunt , fed praeterea in Arte Medica fua difperferunt &
vitia , ut fateri coactum fe experitur
,
quifquis Medicorum fuper calore
innato , radicali humido , , com-
aliifque pluribus hinc unice pendentibus
menta attento perpendit animo. Agite continuo Auditores ponamus ni- !

hil omnino nos habtenus fcire de Igne ficque geramus nofmet deinceps ,
,

donec quid de eo aflequuti fuerimus.

certi
Attamen , licet fingere voluerimus quam lludiofiffime , nos nihil de eo Primo iirvcfti-.'

ganda ejus pra-

cognofcere , non poterimus fane evitare ullo modo , quin vel fic ad mini-
fentis fignav
mum aliquam notam arripiamus , cujus prtefenti indicio omnes aiunt , fe
fcire quod Ignis in certo loco adiit , abfitve. Enimvcro necefleerit, utfin-
fibus noltris obviam occurrat
illud lignum , &
ut de eo conveniat inter
omnes ; qui eadem utuntur lingua, non intelligere-
aut aliter apud hos ,

tur ulla res , dum vocabulum hoc adhibetur. Eftque idem

illud ubique, &
femper, in omnibus aliis , veriffimum. Si quis dixerit , v. g. nefeire le quid
fit tonitru , atque de eo nihil quidquam intelligere , idem tamen fnb ea

voce in mente fua rem quandam fubintellectam vult,de qua vel hoc utique
fcit quod in aere fragorem edat ibidem natum , ficque cum omnibus aliis
,

utens hoc vocabulo eandem interim rem intelligit , neque hancce cum alia
re facile confundet. Ita fapientes , atque omnium rerum rudes , modo una
utantur inter fe lingua audita voce Ignis , ftatim de una quadam re cogi-
,.

tant. Si vero aliter contingeret , tum vocula h xc pronuntiata inter homi-

nes , non aliter moveret fenfus , quam fi Indo- audiretur , vel Afro.
Debebit autem lignum illud ita proprium elle uni Igni defignando , ut Conditiones ht
hisflgnis wcpiiis*
nulli alteri comnjlne efle queat ; utque adeo prcefentia ejufdem , vere

"ri m 1 “j
tsv
 ,

70 _
PARS ALTER A.
comperta , fallere nequeat , quin femper Ignem ibidem adelTe teftetur :
nifi enim hanc haberet proprietatem ambiguos nos relinqueret , qute-
,

f nam foret tam prasfens ex variis rebus, quas denotare pollet.

Sed & haud minus erit neceflarium , ut eadem illa nota fit individua ab
T
Igne ita , ut fieri nunquam queat. Ignem ufquam reperiri quin & fimul ,

certo nexu & prcefto fit ibidem ipfe hic p radentis Ignis index nam ita :

demum poterimus deprehendere quod adfit quid juvaret nota rei , fi

, ;

poflet exifiere res latens , neque indicio hocce fiio fe prodens ?

Denique requiritur omnino , ut res illa , qua figni vice fungetur, ma-
nifefto fenfibus appareat noftris eofque afficiat facillime , tum etiam
,

oftendat liquidimme gradus incrementi , decrementique ,

quibus Ignis in
quocunque fpatio , vel corpore , augetur , evanefcit ,
perfiftitve :
quod
fi ha tres fint proprietates in figno Ignis fimul uti ad
, tum poterimus eo
propofitum noftrum.
^ &is talis figni.
Si notam invenerimus , in qua tres memorata: conditiones vere adfimt,
poterimus illi fidere , atque lumina cum prudentia experimenta Phyfica
capere circa latentis quidem Ignis , fed jam per hoc fignum prafentis co-
gniti, naturam. Inprimisfi, certi jam de prnfentia ejufdem , confilio &
induftria ipfi inftituemus operationes directas ad detegendum aliquid
quod pertinet ad examen abditarum illius proprietatum. Imo fimul lucro
deputabitur , quoties fortuita quoque , nec prasvifa , neque tentata fponte
fe offerunt. Ambo fcilicet valebunt materiem dare argumentis , qua: difi-
putatione rationis nedtemus , ad eruendum abditum illud Ignis inge-
nium. Quomodo poterimus errorem pertimefcere , dum hanc viam infi-
ftirnus
,
quam omnes Boni unice probant veram comparando in Phylleis
certo ?

Difficultas inve- Diffiteri interim haud potero , Auditores Spedtatiffimi , hancce notam
nipndi talis fi-
valde difficulter erui , cujus manifeftatione Icitur pnefentia Ignis , ubi-
gni.
cunque ille demum fit , & quantulacunque copia. Neque caufam celabo

Vos qua ardua evadit hac inveftigatio. Nimirum inquirenti patuit

,

mihi quidem quantitate verum Ignem ibidem, ubiunuf-

efie incredibili
quifque fentit , non modo hunc abefie , imo vero contrarium illius om-
nino obtinere. Ea nempe tempeftate , qua cundta gelu acutiffimo rigent,
in maffis quidem gelidiffimis Ignis praeiens demonftrabitur , inde fubito
violentiflimus ille excitari poterit. Attamen tunc non prodit fe ullo
fponte indicio fenfibus noftris , nulla ejufdem adfcio apparet , cernitur ef-
fedtus illi vulgo adferibendus nullus. Fateor , nullum ergo me fignum exhi-

bere conari , quo unufquifque detegere fufeipit Ignis pra:fentiam minimi.

Sed dabo indicium , quo certo ille pra:fens detegitur , fimul minimo ma-
jor fit ; idque meum ad propofitum fufficiet. Quin crediderim nihil ma- &
gnum in corporibus ufquam , vel parvum , cognofci , nifi ex fola com-
paratione collatorum inter fe , vel ad eandem menfuram , corporum. Ita
& hic , quantum fit dato in loco Ignis , nullo figno definire eft ; quanto
plus , minufve , dernonftrare potero. Inde neque ditftu facile in uno in-
dividuo temporis momento aliquid circa hanc rem determinare ; at di-
verfis temporibus componi poffimt inter fe varii gradus , qui obfer-
vantur.
 ,,,

DE ARTIS THEORIA. 7i
Circumfpicienti tandem , ut detegam talia figna , fuccurrit , illa , qua: Signa rX funt
1

effefta feritilia.

vi unius Ignis producuntur quotiefcunque fenfibus noftris ap- Igne prodq

, effecta ,

prehendi queunt , ab omnibus hominibus agnofci pro documentis prte- V-

fentis Ignis. Quare licebit illa tamdiu accipere in hunc ufum. Si enim
P
fenfibus facile percipiuntur noftris illas mutationes Phyficas , quas Ignis
folus producit, nota habebitur , qua Ignis adefte fcitur. Ubi autem ap-
paritiones illa: femper exfurgunt , ubicunque natus Ignis erit, nacti tum
erimus illa figna, quae quierimus. Neque oportebit nimis effe follicitos
an forte inter effedta illa quasdam concurrant etiam ab alia quandoque
caufa exorta’ quia inter examinandum facilis poftea fiet diftinbtio inter
ropria , & communia. Modo affumamus illa primo quas ab omnibus ,

E ominibus vulgolgni adfcribuntur. Poftea vero hasc excutiamus cum cura,

quo inter illa reperiamus denique , quod anxii quserimus. En hasc prae-
cipue funt, qua: invenio, x. Calor, z. Lux. 3 . Color. 4. Expanfio vel ra-
refadfcio tam liquidorum quam confidentium. , 5. Combuftio , fufio , &c.
Igitur confideremus ordine hasc ipfa. Calor primo Igni adfcribitur &c
merito quidem quandoquidem arctiftimo connectuntur vinculo inter fe.
:
Horum E
Attamen , fi preifius exploramus ipfam Caloris ideam , facile percipimus men & primo-
Caloris,
,

voce hac notare homines fenfum quendam impreflum animo fuo , quo-
ties organa fentiendo dicata mutantur ab Igne illis applicato. Sed in illa
idea neutiquam innotefcit menti vel adio Ignis , vel mutatio fentientis
inftrumenti in corpore quare Calor , quatenus ab intelligentia noftra
:

fentitur , unde folum &

hoc nomen habet , nihil quidquam explicat cor-
porei , meram tantum cogitationis percipientis mutationem perhibens.
Mihi quidem calefcenti clara eft , eft & diftinda , hujus fenfus fpecies in-
genita , verumtamen inde nunquam dabitur aflequi quidquam de Igne
nec de corpore mutato per Ignem. Rogabo Vos, Auditores yEftimatiffimi,
quid experimini , ubi calere Vofrnet dicitis ’ nonne placens fentienti vo-
luptas eft ? Sed , fi hasc confertur cum eo , quod Medici nos docent , tunc
in corpore fieri , vah quas diverfitas Aiunt hi , moveri tum fubtiliflimum
!

in extremis nervis liquidum , fed certo , &'definito , agitandi modo. Hu-

jus tamen rei nulla unquam mentem fubibit cogitatio , licet millies Ca-
loris fpeciem inductam menti fentiat. Sed & fpedate ,
quafo ,
quasnam
homine menfura eft ? Sane , dum fana mens in recte valente
caloris in cor-
pore gratum Calorem perfentifcit , hunc Caloris gradum voluptate per-
ceptionis contineri fatebitur. Poftea vero frigus dicet , declinantis len-
fim , deficientis tandem , calidi abfentiam. Quum contra augetur Calor
fupra illum , qui menfura placebat , gradum fuavem , mox a: Itum voca-
bit moleftum ferenti. Nihil in his omnibus , quod pro nota utili Ignis fer-
viat. Accedit
,
quod , cui diu afliievimus , gradus calidi , a nobis non
fentiatur , ut in aliis omnibus dudum confueds idem obtinet. Unde &
naturali minorem , vel folito ,
pro nullo habentes alliduo fallimur. Con-
tra autem homines frigori a longo tempore aftueti longe alio afficiuntur
inde ,
quam nos , fenfu. Obfervatum jam olirn fuit , loca fubterranea ,
arftuante canicula , fudantibus pra:ftantiffimum prasftare refrigerium hye- :

me e contrario rigentia frigore membra blandum ibidem Calorem per--

fentif c ere : undeQfxb colligebant , loca fub terra brumali gelu calere,-
 ;

7i PARS ALTERA. _

candefcente aeftu refrigerari , atque a.vTnnpfca.mv pati quum Certi tamen ,

iimus celias profandas fatis affate plus calere , magis frigere hyeme
quando autem quam profundiflimae effoflx fuerint , tum vero , in eo-
dem fete Caloris gradu perfiftere. Qua omnia evincunt Calorem certi
nihil docere. Vultifne, me rem addere momenti maximi in Medicina»
quo inprimis firmare queo , quam parum fidendum fit ad determinan-
dam Ignis magnitudinem per illum Calorem , quem nos fentimus ? fa-
ciam lubens. Quoties a Iduante coelo a fole per nubes reflexo , vel re-
fradto , altus exoritur fano intolerabilis homini , exurens fere , fuf- &
focans , folet brevi tonitru fequi &
fulmina , cum imbribus profufifli-
mis » fape &
grando una cadit ; hac vix contigere , quin fubito , geli-
dum nobis apparens , frigus molefliifimum aftum excipiat. Contremif-
cunt fubitanea hac viciflitudine corpora , putantque vulgo homines, quafi
hiberno percuterentur gelu. Attamen, expertiflimus loquor , eft tum in
hoc aere , qui apparet adeo gelidus , tantus calor revera , qui fi fuper-
veniret glaciali hyemi , necaret aftu apparente corpora. Si enim concla-
ve , dum rigidiffimo gelu confiftunt flumina , calefaceres Igne eoufque ,
ut jam poft hoc tonitru , menfe Augufto , atmofphara incalefcit , morta-
lium nullus in aere glaciali , brumae gelidiflimae , verfatus , atque in cu-
biculum hoc ingreffus , ferre poflet calorem , fed refolveretur viribus de-
fectus. Colligo de omnibus hifce Calorem non dare notam certam defi-
niendi Ignis.
Atqui Luce uti fe poffe putant Sapientes , ut firmiflimo argumento prae-
fentis Ignis.Quid enim , b Optimi , nonne haec , Ignis filia , patrem mon-
ftrat utique , quo vividiore vibratione nobilis haec creatura radios dif-
’

pergit , tanto fane majore copia Ignis dominari creditur. Rurfumque ,

aiunt , decrefcente fplendore Lucis , pari decremento Ignis evanefcit.
Licebit igitur huic affigere figno Ignem. Sed , Auditores , ita qui fen-
tiunt quam funt parum inflrudti ab experimentis Ferrum profedto Igne
,
!

eductum , nondum
candefcens , at ignitioni prope interim accedens, po-
nito Tu qui dubitas , in atris tenebris , Lucis emittet nihil , ubi vero
, fi

animal eo tetigeris , cum fibilante ftrepitu , atque ambufti nidore , ad

offa ufque , imo , &
offa ipfa , combures penitus. Vel ligno impone
arido Ignem , fcintillas excitabis & vivam flammam. En quantus abfque
Luce ulla Ignis. E contrario iterum , excipe fpeculo cavo , folida de
metalli materia expolitilfimo ,
plenae lunae , in meridiano micantis , fe-
rena brumali nodte , imaginem , hanc dein in ardtum coadtam fpatium
charta alba excipe in illo loco , ubi focus fpeculi refplendet , Lucem vi-
debis oculis fortiffimis prorfus intolerabilem , quum nihilominus acutum
frigus in centro foci haereat. Egregius Britannorum Philofophus , fidtus
a natura ad experimenta Phyfica ingenioliflime capienda , Robertus Hoo-
Kius , ejufdem plene lunae radios convexo utrinque vitro in focum ade-
git eo effectu , ut Lux ibidem charta excepta foret fulgentiffima , quum

interim diredtus hicee focus in Thermofcopium mobilifllmum ne mini-

mum quidem fignum Caloris , Ignifve praeberet. Quod vitra Tfchirnhau-
fianaPanfiis confirmarunt poftea. A£t. Ac. Reg. Sc. 1699. p. uo. Deni-
que , fi Vilettiani fpeculi focus in aere nullum opa&kn attingit in pleno
 ,,,

*
DE ARTIS THEORIA. 73
fele , non imago Lucis , nifi quis diredte fe le-
videbitur ibidem ulla
thali ocyffime experimento opponeret quum tamen Ignis fit in illo loco
;

furamus qui tempore quam minimo ipfa faxa liquat. Eat jam quis , atque
,

Luce men furet poteftatem : dum patet ex his , potentiffimum Ignem

nulla Luce apparere , Lucem quoque fulgidiflimam ne Calorem quidem
producere.
Atque Coi».
Quid igitur opus erit de Colore multa verba facere ,
qui Lucis modo ru;n.
reflexio ab opacis corporibus varie mutata , aut ipfa quoque Lux eft.

Nimis eft clarum , quum ipfiftima Lux modo refutata ne pro vero
fit ,

Ignis habeatur figno , fponte credetis longe minus colores huc valere.
Oportet quidem reliqua Ignis effedta porro excutere ea fpe , ut inter illa T um & caeteri
tandem unum erueremus cognofcendi , atque metiendi , actuofilfimi hu- Ignis effedus.

jus elementi praefentiam , atque magnitudinem. Sed quid dicam , Audi-

tores , quo follicita magis cum cura circumfpicio , eo pius fere defpero :

ita cerno hic contraria omnia. Si vim attenuandi arripio , mox occurrit
multa Igne adunari fi compingendi virtutem aflumo , en plurima eo
;

diffolvuntur. Elementum hoc multa feparat in partes diverfas. Fateor. At

adunat alia nullo aliter modo intime permifcenda , in vitro conficiendo ,
in ferro &
auro commifcendo id videmus. Nimius forem ergo tolerate ;

contradam loquacitatem in argumento locupletiflimo , vix dabitis ullum

Ignis effectum , quem habebatis eundem in omnibus corporibus , quin
ftatim contrarium illi in alio corpore ab eodem Igne exhibiturus fim.
Eft-ne ergo nulla mirabilis hujus caufie operatio , qua: femper , ubique, &
eadem , atque infeparabilis prorfus ab Igne , nec variabilis per objeda
per omnia conftans ? Crediderim hercle , dari talem , ,
&
quantum valui
natura: veftigia fideliter fequi, unicam modo effe.

Quippe excuflis fedulo omnibus , nondum potui videre ullum corpus Ignis fignura
quin applicari illi poffetid, quod uno omnes ore Ignem vocant notum, corporum Rare-
fidio.
five a fote , a foco , a fubterraneis , fit. Cuncta vero , quibus talis Ignis
unitur , corpora , ne uno quidem inter omnia explorata excepto , gran-
diora inde redduntur , tumefcunt , &
rarefcunt , nulla tamen ponderis
differentia animadverfa. Neque refert , confiftentia fuerint , an fluentia ;
dura , mollia levia , ponderofa omnium hactenus deprehenforum una
;
•,

ubique, eademque , lex eft. Interim tamen apparet femper, -duo corpo-
ra, ejufdem ponderis , &
molis , quorum unum fit durum , alterum flui-
dum , in eo differre , quod ab eodem Igne fluidum magis , folidum mi-
nus , expandetur. Certe in omnibus , qua: exploravi , hac ratio obtinuit.
Fluida igitur potius Ignis praffentie hoc effectu explorandae adhibenda
funt , quam folida. Deinde iterum expertus fum , illos liquores , qui mi-
nus denfi , aut leviores , funt aliis , femper eo plus rarefcere ab uno eo-
demque Igne. Quamobrem leviflimi liquidi Rarefadtio vivide nos affi-
cit obfervantes , atque parciffimi Ignis minima incrementa aptiffime ex-
ponit. Haec quidem primo hoc experimento fidelibus obfervantium fub-
jicio oculis. Cernitis , manu teneo dextra hanc phialam Chemicam , cu-
jus capax ampulla fphaerica in collum exit cylindricum , anguftumque ,
videtis hanc limpida impletam aqua ufque ad notam hanc collo appofi-
um ] en , immerga ^anc huic aquas calidiori in hoc vafe contente aperto |
'
i:

'
K
\
 ,

74 P ARS ALTERA.
, aquam in collo pliialre adurgere fupra primam notam , fic-
cernitis ilico
que de momento temporis afliduo adfeendere , idque ita fieri tam diu ,
quamdiu magis calefcit , magifque. Rurfum , fi exemtam ex hac aqua im-
mergo phialam alii aqua:
,
qua: priore calidior eft , fpectatis iterum altius
emergere in collo phiala. Denique videtis, ubi jam Igni admoveo pro-
pius , propiufque , pro rato eo magis dilatari. Ecce autem , dum ab Igne
removeo , iterum fubfidere lympham cerniris. Nonne manifeftiflime vi-
detis hincIgnem dilatare aquam , ut majus occupet calefacta , quam fri-
gida , fpatium , abfque ullo fenfibili incremento ponderis ? Nunquid &
patet inde , vas vitreum , folidum , haud extendi ut aquam dum hac :

in vafe hoc aque calefacto , imo prius , tamen jam contineri nequeat l

Oculos jam huc convertite. Alcohol vini hac phiala teneo , fpedtare eft
jam quanto celerius hoc repofitum in eandem aquam calidam aflurgat
quam velociter alta colli phiala petat , ut fere exiret orificio fupremo.
Inde colligitis mecum , Alcohol aqua levius citius , magifque , rarefcere
eodem ab Igne , quam ipfam aquam. Levia hac & obvia , obfervata. ,

Vos docent veritatem propofitam. U tinam dediflent Hydroftatici nobis

pondera comparata omnium liquorum hodie cognitorum Potuiftem forte !

regulam dare generalem , quam meditatio multis innixa , non omnibus ,

menti ingerit , fcilicet expanfionis ab eodem Igne fpatia efle inter fe ut
raritates expanforum corporum vel in ratione reciproca denfitatum. Jam
;

vero in hifce Experimenta docuere hunc ordinem fere.

Leviffimum fluidum eft vacuum Torricellianum.
Dein Boyleanum.
Aer.
Alcohol.
Petroleum fincerum , ftillatitium Boyl. QuaL Mech. 88»
Sp. Terebinthina.
Aqua.
Acetum.
Aqua Fortis.
Sp. Nitri.
Oleum Vitrioli.
Argentum Vivum.
Vidgatur Illuftris Boyleus de Medicina Hydroftatica.
Igitur ex leviflimi liquoris dilatatu facili defumi poffe videtur certa
nota Ignis pratfentis-, audii, minutive : quoniam, effectus ille neuriquaro
dependet a fenfu noftro , tam fallaci fane in hac dignofcendi ratione •,

adeoque non eft obnoxius errori tam facile irrepenti. Dein ipfe hic mo-
dus notat quoque quam aecuratiflime minutiflima incrementa , vel de-
crementa Ignis , qua: quidem nullo alio modo , hadtenus mihi noto , no-
tari per experimenta queunt. Proxima poft has inde orta utilitas habetur ,
quod in omni loco quam expeditiffime ufui fuo applicari queat , five in-
tra corpora , five extra eadem , illo uti volueris omni enim tempore , :

atque ubique locorum , a: que paratum hoc lignum adhibere licet. Denique
hoc habet eximii , quod hasc expanfio corporum a Calore fadta 5 fi peragi-
tur intra vitrum Hermetiee claufum , a nulla alia cauIaBjjfefica , qua: hu c- -
 ,

DE ARTIS THEORIA. 75
afque innotuit , oriatur, nifiafolo tantum Igne. Inventa ergo quafita
adeo nota eft , quae pro vero , certo , individuo , proprioque , Tigno Ignis
haberi poteft, 8c debet. Illo unice utemur in fequentibus ad inveftigan-
dam illius naturam ; femperque credemus , quod in Phaenomenis .quibuf- #
'A
cunque , apparens haec fimul rarefadio nafcitur , ibi dein Ignem hac &
apparitione fe nobis manifeftare pro rato , unde occafio nafcetur nobis ,
ut Ignem in omni ferme conditione examinare queamus , atque ratioci-
nari de illius natura latente , quae in omni hoc Experimentorum genere fe
manifeftabit. Juvat nunc , Amatiftimi Spectatores , per facillimam amoe-
nitatem fpectaculomm fimplicifilmorum V os fenfim ducere ufque in ab-
ftrufiffimas quafque proprietates Ignis , ea femper lege , ubi ab Experi-
mentis facillimis ordine femper pergam ad vulgata minus. Horum igitur
primum hoc efto.

Experimentum I.

Ignis corpora durilTima extendit in omnem dimenfionem fua grandita-

tis quamdiu illis ineft.
,

Quodut coram oculis veftris evincam en cernitis has binas virgas , cy-
:
Ferrum Calo-'
re crefcit in om-
lindricas , ex ferro dubtas ambas aque longas eft enim tres pedes utraque nem ;
dimenfio-
longa fed &: atque craftse fere funt quod liquet , quandoquidem ambce nem.
; :

per eundem ferreum huncce annulum tranfmitti queunt ut coram nunc ;

videtis.
Unam harum repono in turrim cavam hujus Athanoris , in qua a fundo
ufque ad faftigium Ignis ardet 3 poftquam idoneo ibidem hafit tempore
ecce educo iterum candefadam fere ab Igne , atque appono alteri virga;
frigida relidat omnes clare videris , notabili exceftii jam longiorem eva-
:

lide per Ignem ,

quam prius fuerit frigida.
Quis vero non cernit evidentiftime , omni jam momento temporis Et decrefeit frr
gore.
breviorem reddi , dum fenfim refrigeratur ? Ecce penitus iterum , ut prius,
frigida habet priori eandem longitudinem , decrefcente eodem pede hoc
longitudine , quo frigus redditur , quo Ignis iterum ab ea recedit.
Nunc rurfus candefeci ejufdem virga extremum , conor adigere per
annuli os , nec poftum ulla vi eft enim , ut ipfi jam teftes eftis oculati
:

longe craffior , quam prius frigida 3 fed heus exfpedate , donec redeat ipfi1

frigus , paululum refrixit jam 3 videte , annulum tranfit ita ut calidam

3 :

virgam ampledi recufet , tranfinittat libere frigidam.

Cui placet examulfim definire pro fubducendo calculo , quanta hac fit Modus explo-
magnitudinis differentia , in ferro candente , aliove folido corpore , ex randi hoc aug-

Igne edudo ad ejufdem refrigerationem aqualem noto frigori per Ther- mentum.

mofcopium 3 faciat vel ex are binas parallelas Laminas AB , CD , conftru-

das , ut figura appida docet fint autem Lamella fuper binis lateralibus
;

mobiles in parallelifmo femper interim retenta , funto Sc laterales hae

divifa in partes minutiflimas. Sumatur corpus explorandum , idque ac- 1-

commodetur intra AB ,&CD, juxta Laminam AC dum, friget , dein

rubefcens ab Igne uno momento applicetur iterum fere circa eandem AC ,

-ea^ oririn terim AIA ab CD , ut candefadum jam intercipi queat , debet

Kij
'

\
 76 PARS ALTERA, r
vero id ita Heri expedite , ne multum ipcalefcat A C. Habebitur differentia

r V
inter frigidam

fiat regula aenea

&
candefaftam virgam. Ipfa autemvirgautrimqueacutif-
llma fit , ne multum calefaciat laminas , ut figura EF pingit. Vel rebta
A B , quo longior , eo redtior , ad cujus finem B erecta
normalis B C , etiam longa ad principium vero A fit hypotenufa tenea
i

A D mobilis ad A fupra planum ABC; efto normalis B C minutatim di-

vifa in partes aequales ;
fi A B , elevabitur BC,
calefadum ponitur fupra
motuque fno fupra B C notabit partes differentiam exprimentes tanto
magis notabilem , quo reda A B & B C longior. ,

In omni corpore Porro maxime animadverti oportet i °. quod haec folidarum maflarum
,

id fic. ab Igne comperta dilatatio , adeo generalis obtineat, ut in omnibus fic

contingat , quae obfervare vacavit hadenus.
Sed varie pro Cave autem , credas a: que hanc magnam nafei in fingulis quibufque i

pondere»
quin imo ponderofiffimorum ut minima ab eodem Igne , ita rariorum
major, accidere videtur, in illis , qua inftitui , experimentis. Prorfus,
ut &c hac regula generalis fit. Inclicafle hac Vobis fumciat ipfi facilia pro-
;

movete obfervata ad inftrumentum poftremum , &: explorate , an univer-

fim fint dilatationes maflarum ab eodem Igne, ut pondera comparata inter
fe ; Mihi ad hac intento negotiorum obftitit multitudo , temporifque
avolantis brevitas ; qua vero vidi , fecique, ita fuadent ut confiftentium
:

raritas plus dilatetur , denfitas minus.

Et pro aliis Sed &
alia praterea caufa funt , qua varietatem hanc in magnitudine
proprietatibus. hujus expanfionis generant, etiam ultra denfitatem pondere menfurandam.
Enimvero , quum diu a me, &
fape , rogatus effet folertiflimus Artifex
Daniel Gabriel Fahrenheit , ut vellet pro ingeniofa fua induftria mihi dare
Thermofcopia bina , quorum unum ex liquore denfiflimo , Hydrargyro
fcilicet, alterum ex rariflimo, nempe Alcohole, ita affabre fierent fada , ut
femper , aqualiter mihi exhiberent in eodem caloris gradu , liquoris con-
tenti aque adfcendentem exceflum ad appofitam fcalam , fubtiliter calculo
pofito , id conatus fitit perficere. Quum vero deinde latus explorabam
horum Thermometrorum concordiam hoc in opere , reperi differentiam :

rem Viro ingenuo indicavi , qui candidus agnovit vitium , licet hactenus
eum lateret caufa. Poftea vero , haud requiefeens , fed volvens follicito
cun£ta animo , detexit , ipfum vitrum , in Bohemia , in Britannia , in Ba-
tavia , conflatum , facilius , vel difficilius , citius , ferius, eodem calore ex-
pandi. Hinc rationem fubdudtam valere, fi utrumque inftrumentum ex eo-
dem vitri genere haberetur confectum fallere, fi unum de vitro Bohemi-
;

co , de Batavo factum effet alterum. Illam nimirum vitri ipeciem minus

expandi , quae violentiore flamma eget ut fundatur dum vitri genus ci-
;

tius Igne fluens , magis dilataretur , fi ambo urgerentur uno eodemque ca-
loris gradu. Quam circumfpedtam flagitat natura follicitudinem , ut in
Phyficis verum reperiatur Quam crebro fallit praecipites in generalem re-
!

gulam Quantum differt , velociffime volitantis rationis celeritate uti , ab

!

ea fcientiae lentae tarditate, quae juxta cauta experimenta patienter in-

cedit !

Vt calor , fic 2 Etiam femper expanfio eodem pede , quo receptio Ignis in corpus
.

«xpanfiojin his
major.
expandendum major evadit , inorefeit , ita quidem ,\Lvirga haec ferrea
 ,

DE ARTLS THEORIA. 77
penitus ignita ,
longior fit fe ipfa non amplius fiflgen-
ab igne corufcans ,

re fed breviffima denique in fumrno Atmof-

tamen adhuc valde calida ;
,

phxzx frigore diurepofita. Hic iterum induftrite commendatum veftrac ve-

lim , ut in ferro , quod maximum inter arter a metalla ignem fert, priuf-
(

quam diffluat,) adeo jam ignito,ut fere liquefceret, menfuratam longitudi-

nem conferatis tempore quodam frigidiilimo cum ejufdem frigidiffimi bre-
vitate.Habebitis ita perfpectam adionem hanc in latitudine fux poteftatis.
Simul dein ac funditur ferrum in liquefaciam jam materiem , videtur Fufis calore fo*
exp.m-
in vafe fuo , quo fufum jam coercetur , licet follium vi incitetur Ignis
lidisjftat
fio.
audii adio , manere ejufdem molis neque forte tunc plus Ignis in fe reci-;

pere valet adeoque expandi ulterius non pollet quacunque vulgaris Ignis
;

violentia : etenim fluentia Igne metalla plus Ignis non videntur polle re-
cipere ;
nili ille folle , fpeculo cavo , vel foco vitri caullici , coacervatus in

pandum dirigitur.
3. Igitur vere hinc intelligimus, Ignem , fimul ac a gradu acutiflimi fri- Calore agiran»
goris nobis explorato , ufque ad fummum fuum incrementum egit, omnes turomnes corpo-

partes duriflimi corporis , cui applicatur , quaquavorfum expandere , a rum partes.

contadu mutuo removere. Sed & apparet , hanc extenfionem , corporif-
que inde natam raritatem , ita fucceffive augeri , donec veniat tota mafla
eo, ut fufa igne fluat, fi fufilis eft. Igitur toto hoc increfcentis Ignis de- ,

curfu, lingulas corporis incalefcentis partes , a centro fuse maflulae, etiam

perpetuo excurrunt atque quam uni verfa moles.
Quare &
cernimus , particulas Ignis per maflam diftributas , ubique Etiam mdurif-
in moleculas , quas occupant , eadem vi agere , neque ullam haberi molis fimis.

rigi diffiniat duritiem adeo indomabilem , quin leviflimi Ignis adione mol-
liflima per totam maflam fic mutetur , ut nulla illius pars non mutata per-
fillat.

4. Quid vero tandem aliud eft ita extendi , quam in alia exire fpatia
majora priori ? Ideoque inde deduco , partes iftas toto hoc tempore mo-
hoc excurfu. Unde etiam facile patet. Ignem eundas
tas fuifle afliduo in
duriflimte cujufque molis partes , externas fcilicet , internafque, movere
in omnes dimenfionum plagas , femperque eo magis , quo magis incitatus
Ignis eft, donec tandem omnes in fluidum denique redadas , fortiter com-
movet , permifeet , per omnia difeutit.
An tum ita attenuavit maflam ut partes illas , jam fluidat, fint ipfa cor-
,
Anlgnisfnndif
ufque in Ele-
porum elementa , quamdiu ita fluunt V An hinc fluentium in Igne metal- menta ?
lorum adeo intime ,
particulas &
per minima, intermifeentur , ut nulla alia
arte ita attenuari queant ? Profedo , artium veraciffima omnium , Doci-
maftice nobis demonftrat , quod unum Auri granum centenis millenis Ar-
genti puriffimi granis in Igne fluentibus femel permiftum fic , ut perfede
fluant fimul , ita confundatur divifum intra partes Argenti , ut, fi poftea
fumferis-unum granulum de hac mafla tota abfeiflum , in eo reperias pro-
portionalem partem Auri ad Argentum, ut fuerat 1 ad 100000; neque hac
in re finis hucufque fuit. inventus, ubi haec attenuandi , intra Argentum &
diftribuendi , facultas terminaretur. Certe fi acrius meditemini experimen-
ti hujus eftedum , dabitis veniam aflerenti , Ignem , dum a rrigore maxi-
mo egit in Aurun^er gradus increfcendo , illud in particulis elementa-
•**
\ K iij
 !

78 A L' PARS
A. f TER
libas femper movifle , ut femper cohaererent minus , donec tandem om-
nino non cohaererent amplius fed , prorfus fo lutae a nexu , diffluerent. So-
;

lus Sc eft Ignis qui quamdiu eadem hac vi agit , nunquam patitur , ut
,

tangentes le mutuo partes concrefcant inter fe nam ablato Igne eodem , :

ftatim iterum concreta perfecte fubfiftunt.

Fateor, puri Metalli partes , vi Igni fufas , nifum retinere in aflbeia-
Metalli fufi
parces fe mutuo tionem quippe video femper. Aurum , Argentum , extera metalla , fufa
:

trahunt. Igne , continenter fe colligere in globum , eadem omnino ratione , ut Ar-

gentum V ivum fe in fphxram figurare affectat , pondus impediret m
partium fed tamen vis hxc non poteft ad affectum pervenire quamdiu
;
,
Ignis violentia urget. Res mira 1

Sola fufio aptat Duo fragmenta Auri ad tenacitatem huic Metallo lingularem nunquam
Metalla , ut uni-
conneCtes , nili ambo prius in ultima diviferis , nempe utraque fundendo
-ntpartes diyul •

in Igne , tum enim frigefabta dein priftinam fub malleo ductiliratem fta-
tim recuperant. Quod de Metallis enarravi, & in aliis fimplicibus obtinet,
lales fixi , vitrum , extera id docent. Denique capitur hinc , fieri non &
modo polle, imo vero Sc reipfa contingere, ut nobis apparens duriffimum,
maximeque immobile , corpus , in omnibus Elementis fuis id componen-
tibus continenter commoveatur ita , ut ne unica quidem totius molis par-
ticula , vel minima abfolute quiefeat. Omnia fane memorara modo adeo
clare ex conlideratione Experimenti ftatim propofiti intelliguntur veriffl-
ma, ut liquidius nihil. An igitur agit Ignis in ipfam corporum naturam in-
timam 5 O miram poteftatem
5 Quid ergo adeo miri amplius habebitur
.
id ,
quod fxpe accidere ob-
fervatur ;
xdificia fcilicer folidiffime cxmentata , abfque ullo fxpe vento,
ccelo fudo & xftiiante plerumque in ipfa meridie corruere
, ,
>

5.
< Docet & hxc Ignis proprietas corpora in Zonis torridis longe ma-
,
Corpora ubique
non xque ma- jora evadere omni dimenlione , quam fub climate gelido-, hinc reddi ibi-
gna. dem comparative leviora dum , fub fuperficie majore minus habent mate-
rix Sc hinc quoque minus fortia in percuflione ;
ergo & Pendula Galilxa-
na , in Zonis frigidis parata ,'longiora reddita in fervidis , tardius ofcilla-
tiones reciprocare , ficque fallere inde optima horologia idem etiam in
;

eadem regione fieri diverfis anni tempeftatibus ,

pro variis caloris vicif-
litudinibus.
Quas laxitas 7. Veriffime igitur ab omni xvo dibtum fuiffe igne inprimis cor- ,

oorporum i pora laxari Sc debilitari quum enim binx voces illae notent eam firmo-
, :

rum corporum conditionem , qua hxc apta redduntur ut a minore caufa ,

facilius diffolvantur in partes luas fponte patet ex iis , qux ftatim dicta
;

fuere, ignem a primo gradu incepto id efficere, quemlibet greffum , &

quo augmentum magis femper magifque promovere diffolutio-
tendit in ,

nem , donec tandem firmitas amplius nulla fit durimmorum , fed eorun-
dem lique factio diffluens. Id per univerfa fecula hiftorix docuere , mollia
fuiffe femper Sc debilia in Afia , Sc Africa , corpora , ubi fol inflammans
homines exagitat , atque ad inertiam ducit. In ipfis quoque fervidiflimis
febribus calore cun£ta diffluunt , atque enervantur. Fateor in iifdem Sc ex-
•ficcata rigefeere i fed id haud tribuendum Igni quatenus folidis inhxrec,
,

verum quatenus diflipat aquam , quo quidem , nec alioiQenfu vere afl eri
poteft , Igne quxdam roborari prius labefactata, f
 D E ART IS THEORIA. 79

Experimentum II.
Frigus, quam omnes appellant Ignis abfentiam,duriflima corporum con- I
Frigus omne
trahit in omnem dimenfionem fuse magnitudinis , quamdiu illis ineft. Id corpus conitrin-
minus.
vero in altera parte prioris Experimenti ita coram oculis veftris evici , ut
git in

minus rede fentirem de veftra perfpicientia, fi vel verbum ultra. Verum,

qua: hinc iterum fequuntur obfervationes , patienter audire velitis , obfe-
cro quarum ergo prima hac efto.
:

i. Omnia rurfum corpora, qux firma confiftunt fabrica , huic Frigoris Qualecunque
fuerit.
adioni a que obnoxia deprehendi neque ullum obfervatum fuifle , ut-
;

cunque denfum prius &

compactum fuerit, quin condenfatum magis red-
deretur a Frigore , ne Adamante quidem , ut omnium duriffimo , excepto.
i. Quodque recte cogitandum pro aucto Frigore in gradum majorem,
-

, Ut Frigus ira
fimul quoque hacce contractio augetur, decrefcitque prior in minore contraftioinhis.

Frigore expanfio.
Quin etiam , quod mirabile valde eft , hac redudio corporum in fpa- Imo & cavitas

tium ardius , etiam in Spharis cavis , atque in annulis orbicularibus, ver- tes corporis are;.
tat.
fus centrum corporis , vel fuperficiei , contingit. Si enim Annulus hic fer-
reus friget , Cylindrum
hunc ferreum non admittit , mox vero , dum in-
caluit eundem capit. Cernitur Sphara hac vitrea in cylindricam appen-
,

dicem , angufta valde capacitatis , exeuns , repleta liquore hoc colorato ad

notam hanc ufque in hoc Cylindro ; en fubmergo hanc in liquorem lon-

ge frigidiorem hac Sphara ; videtifne ? afiurgit uno momento liquor fatis
notabiliter mox vero iterum defcendit fcilicet externum frigus applica-
,
:

tum fuperficiei immerfa Sphara , priufquam penetravit ufque in liquo-

rem Sphara contentum primo frigefacit vitrum quod inde ardius red-
, ;

ditum liquorem nondum aque frigefadum expellit ex globo in cavum

fiftulainde egrefia. At, poftquam penetrabile frigus ad liquoris ipfius per-
venit intima , en , defcendit contradus &
ille iterum. Ex quo Experimen-

to cognofcitur animadvertenda omnino hujus contradionis indoles, quip-

pe qua in ipfa , ut ita loquar , fubftantia corporum obtinet.fin cateris va-
fis calidis eadem ardatio frigori fuccedens longe adhuc manifeftior vi-
detur.
Iterumque docent omnia Experimenta , hanc corporum redudionem 'Unde pondus
corporis compa-
in fpatium minus pergere femper proportionaliter ut ipfum Frigus, fic-
ratum incertum;.
que imminui molem , pondus prius perflare, pondus autem comparatum,
fpecificum vulgo appellatum , increfcere unde in fummo Frigore moles
:

cuj ufque folidi minima fpedatur. Quum vero nemo mortalium unquam
queat corpus affignare , in quo Frigus abfolutum , five in quo Ignis nullus,
hinc impoffibile hadenus , aliquod corpus , unciam Auri puta , reducere
in molem minimam poffibilem ; dum interim proportionem condenfatio-
nis ratione graduum Frigoris invenire liceat.
4. Adeoque &
per ignis abfentiam folam exoritur in omni folida maffia Subftantia cor-
poris Frigorer
corporea motus longe adhuc mirabilior in omnibus ejufdem partibus ex-
cogitur.
ternis , internifque , per quem motum omnes atomi corporis affiduo ten-
dunL v erfug certtruiA illius , eo que ipfo univerfie etiam propius eunt irt
 ,

80 PARS ALTERA, /
mutuos nexus. Si itaque Frigus mera Ignis privatio foret , tum vis atEtius
compingens elementa folidi effet inlita ipfi naturae corporea; , vis vero di-
latans ab Igne penderet quare externa hxc , fuperaddita adeo que vio-
:
,

lenta , foret corporibus. Conarentur tum corpora ire in madidas unitas ,

donec pervenirent ad minimas , namque firmi (fi me quiefcerent dum e
contrario per Ignem agitarentur affiduo nec pervenirent unquam ad quie-
tem. Finis Frigoris partium unitiflimarum abfoluta quies inter fe. Ignis fi-

nis agitatio perpetua difiolutamm particularum.

Calor & Frigus An Ignis, & Frigus, fola ipfam fubftandam afficiunt corporum, extera
maxitne agunc
in omnia corpo-
partes 3 an quies abfoluta in fpauo quodam facit fummum frigus 3 an ubi
ra. ignis abfolute nullus foret quies 3

Figura telluris a Quin 8c pendula quoque hinc breviora reddita circa polos telluris ,
5 .

Calore &
Frigo- intra datum tempus plures eunt redeuntque vias ipfaque horum appenfa ,
re.
pondera denfiore mafla , minore fuperficie , offendunt obftantem aera. An
non &
hinc una de caufts , quibus Sphaeroidea telluris compreffie figura effi-
citur , habetur Frigus ad Polos , ad /Equatorem vero aeftus , in proportione
certa dominantia 3
penatas a Fri- 6. Frigus etiam omnia corpora , firma di£ta , confolidat j nimirum ip*
gore.
fum illud,
quod in corpore corpus vocamus, facit minori jam, quam
prius , hineque materiem ejus univerfam arctius unit
contineri fpatio ;

unde fere femper fortior exoritur totius malit cohxfio , quae robur &
vel firmitas , audit corporum. Praeterea vero efficit quoque , ut finguls
partes , quibus univerfum corpus conftituitur , fortius jam concrefcant fi-
mul inter fe, nec patiantur fe divelli a vicinis tam facili vi, quam quidem
antea. Quae eft altera obfervata conflandae in corporibus deprehenfa cau-
fa. Dquique, quantum perfpicere valemus, &
ipfas atomos corporea maf-
fx compingit aeque , quam magnam molem , quod modo vocabamus uf-
.que in ipfam fubftandam agere , unde fumma omnium habilitas enafei-
tur. Sed quid tandem , b Amici , mens acutiffima de corpore aflequitur
ultinio 3 fi quid hic video , nihil cerno aliud , nifi quod femper , fine fine
per cogitationem limitando , corpus conflet ex minoribus , u fimplex fue-
rit, majori fimillimis, iterumque conflatis defimili minore. Fuifle ergo in-

fufum a Creatore
,
DEO
qui omnia effecit , principium quoddam , quo
quadam corpufcula unirentur in mafliilas ira adunatas, ut vis nulla natu-rae
jnfita , , in minores moleculas
vel excitanda arte poflet has difeindere ,
ad^oque permanerent conftanriflime ad omnia violenta applicata. Caete-
rum pofle quidem iterum concrefcere illas cum fimilibus , cum nifu &
quodam in adunationem durabilem raroque divellendam , attamen ob-
,

noxiam paucis quidem , attamen certis , modis ita vero , ut

,
poftquam
;

rurfus feceflerant in memoratas modo atomos , ultra iterum perflarent

immutabiles. Hxc modo fimplicia intentifllma mihi meditatio,vires natu-
rae & adtiones perpendens , reperit. Unde Atomi Democritea:, Monades
aliorum , Hylarchica quorundam , Ultima rerum Principia omnium fere
Philofophorum intelliguntur. An ergo adeo funt folidx , ultimae hae parti-
culae , ut ne Ignem quidem intra fe admittant 3 Num igitur ipfae nec dila-
tabiles ulla potentia, nec ardtius comprimenda: 3 Itaque omnis condenfa-
tio , & rarefadio ,
in folis compofitis ex his Atomis , non in co mpone n-
1

*mm-)
 ,,

DE ARTIS THEORIA. 8r
tibiisElementis ultimis , fubfiftil ? Certe Phyfici dudiim , 8c Medici ob-
fervavere , quod omnia in tribus regnis corpora folida roborarentur Fri-
gore , atque nato inde compadtu.
&
7 Atque alterna , in univerfo dominans , Caloris atque Frigoris vicif-
Caloris Fri-
.
goris duumvira-
fitudo efficere videtur, ut in cundtis corporibus , inque toto univerfo, om- tus ,
& viciflitu-

nibus denique horum particulis , fit 'aifidua agitatio ;

quotiefcunque hatc do.

bina fe mutuo excipiunt quum utriufque actio neceffarios patret recen-

:
,

fitos modo effetius. ,

S. Verum haud diu manet idem gradus alterutrius in hifce rebus imo ;
Semper alter-
na ubique.
vero permutantur affiduo foletque exceflum alterius mox temperare unius
;
,

fucceflio adeoque procedenti contrarios mox proftare effectus. Si enim

5

inftitutum naturae legimus , deprehendimus hanc cautius nihil obfervare

[uam , ne diu fit idem Calor Frigufque. Nonne ita ordinavit telluris ad
?olis ignes expofitionem , ut his obliquis magis uno tempore , alio autem
plus ad perpendiculum diiedtis feriretur ,neque maneret vel brevifflmo
tempore eodem adfpedtu unde anni rempeftates mutati Ignis perpetuo
in ;

varia effedla excitant. Quid memorem dierum nodtiumque vices quibus ,

efficitur ut vix unquam vel horuio fpatio eadem menfura refpedtu ho-
,

rum ? Meteora ipfahanc mutabilitatem afferunt. Vix exuflit lolis ardor

arefactam terram implevitque Atmofphoram vaporibus atque exhala-
, ,

tionibus ,
quin ftatim nubes , fulmina , tonitrua , grando, imbres , quibus
ilico ingens fubnafcitur Frigus. De quibus omnibus colligere eft , in omni
corpore folido , quod noftro in mundo exftat , perpetuum obtinere motum
periftalticum , five ofcillationem cundtarum partium , quas concurrunt ad
illud conftituendum.
Natura; rerum
p. Pratcl arum utique videtur in hac reciproca permutatione ferum ,
'

utilis.
quod inde longe alis , imo &c fortiores quoque , fiant rerum varietates ,
quam fi horum alterutrum tenore conftanti perduraret diutius. Ignis folus,
idem diu permanens ficcat, redditque durabile refiduum in plantis, &
animantibus ; conglaciatio itidem perpetuo perdurans ; at fi gelat regelaf-
citque fiepius , intime folvuntur omnia , atque volatilia facta in auras
fere diflipantur. Infinita forent commemoranda, fi vel leviter prodere
vellem , quas hinc pendent , omnia.
io. Quare etiam fapientiffimus naturas Autor videtur hanc conftituiffe Et fempur om-
nia eoncutiens
flabilem femper viciflitudinem in ipfis rebus quo ita totum univerfum :
ufque in intima.
maneret in motu perpetuo , non modo in magnis corporibus , fed in abdi-
tis quoque intimis horum particulis. Scilicet ita ortus , incrementa , lla-
tus , decrementa , interitufque omnium eadem lege peragi poffiint in lin-
gulis.
1 1 Quis vero mortalium valebit definire Limites Frigoris ; tibinam illud Limes frigoris
.
figi nequic.
eft adeo intenfum , ut crefcere porro nequeat 2 Credibile videtur, ibidem
id contingere , ubi nihil quidquam Ignis jideft. Verumtamen impoflibile
eftullum talem reperire locum , nulla arte hunc omnem ex dato corpore
vel fpatio, eximere poteft Artifex. .De eo Atique cogitabimus fruftra. An
igitur ultimus Caloris gradus cognofci poterit facilius ? nequaquam ne- :

que enim novimus quantum Ignis in certo fpatio colligi queat. Stupemus

^
vim Ignis fpeculis cffncavis magnis in focum collecli , vel per pellucida
l
 7

gi PARS ALTERA.
vitra tranfgreffi , adunatique. A t quis dixerit, quam immaniter haec augeri
queat, fi ingentes, cavx , conoides, parabolicas, fierent figurae Speculorum >

Quid fi de folida fieri poflent materie ne minimum inane admittente l

Denique fi de talis ingenii corpore conficerentur , quod vim haberet re-
flectendi radios , ut ante offenfam inciderant 5

Sed compara- Sed interim nobis fufficiet, fi modo queamus notare gradus , qui ob-
ii.
sio lciti potelt,
tinentapud nos hac in tellure verfantes. Facillimum quoque erit cernere
augmenta , decrementa , conflandam Ignis , per ea qux jam diximus. Eo
namque requiritur inprimis obfervatio augmenti decrementi corporum &
in extenfione fua , quae per inftrumenta apta fieri poteft.
Et latis expri- 15. Erit interim maximae folertix ; imo laboris, ita notare ignis in &
mi numeris.
loco dato copiam , ut proportio ejus ad quemlibet alium cognitum nume-
ris queat exponi : videre num fit auCtus ille , facile , promptumque habe-
tur , quo autem gradu augmentum contigerit, id profe&o longe difficilius.
Attamen patebit brevi induftrix humanae neque vel illud prorfus impof-
,

fibile , arduum licet , deprehendi Atque haecce quidem ea funt Audito-

:
,

res ,
quas ex obfervatione prima & fecunda , de natura, & prasfentia Ignis,
ita fluere puto , ut & certa cognofcantur , 8c utilia valde fint Chemicis.

Experimentum III.

Aer communis minimo Ignis incremento expanditur quaquaverfum in

tota mole fua , fingulifque partibus.
Hoc dudum fcivere Philofophi Illuftris maxime Boyleus de induftria,

probavit quare opus non eft immorari.

:

Tbcrmome- Thermometrum primo inventum a Cornelio Drebbelio , Alcmariano,

trum Drebbdii fatis id docuit olim :
quum fola rarefadti vel denfati aeris ope liquores
aereum.
repellat afe, vel ad fe attrahat , ad nudum oculi confpeCtum. En , fpc Cla-
coram ,
ris folo afflatu fpiritus mei ad Sphxram hujus facio defcendere li-

quorem in fiftula contentum &

colore tinCtum notabili fatis. Ubi autem
flare abfifto , cernitis ilico rurfus incipere ingredi liquorem.

Emendatum. Sic vel manu calidiore propius admota ocyffime idem videre eft. Fieri
autem poliunt inftrumenta hxc adeo minimum difcrimen ignis notantia,
ut oculis exhibeant aeris fyftolen & diaftolen perpetuam , neque unquam
intermiffam. Fiat enim ex vitro tenui admodum , fed peilucidiifimo , vas
aeris capax, figuras ex binis fegmentis Sphaericis connexis fadbe, ita utfeg-
menta oppofita maxima A B. C D. haud ita multum diftent exterum quo j

majus hoc vas magifque compreflum , modo aer in eo libere capi, ire, re-
,

dire , queat , eo fane ad hocce negotium aptum magis habebitur ad diffe-

rentias videndas. Exeat vero hoc Vas in fiftulam tenuem EF apertam ad
F , quae fit valde angufta quidem fed tamen tam lata ut aer tota fua vi
, ,

admitti libere per illam queat fi enim hoc inftrumentum aeri expofitum,-
:
,

fiunc in omnem capacitatem cavi fui admiferit imponatur dein extremo ,

ore F in vafculum aqua valde tinCla plenum. Dein calefcat paululum vas-
A B C D. ftatim exibunt ex E F per ofculum F bullas aeris, idque fiet, quam-
diu ignis circa hoc vas. Poftquam vero fatis aeris exivit , nempe paucas
modo bullulae , auferatur ealor , ocyus adfcendet liqudr tin&us. Si^^^fi-

/
 , ,,

DE ART IS THEORIA. 8*
mul curam gefleris , ne nimium aeris calore fueric expulfum , haerebit li-
quor tindus in medio fiftula: F E , atque jucundo apparebit fpedaculo
continuus adultus , atque fubfultus , ingredi liquidi , ad minimas caloris ,
frigorifque , differentias , tanto evidentius , quo tenuius vitrum , quo ma- t
jus vas A B C D refpedu aperturas in fiftula F E quo fegmenta A B ,

C B propiora. Quas omnia Hydraulici facile demonftrant. Facile capi-

,

tur , cur fegmenta in hoc inftrumento A B C D praeferam Sphatrae , cur- ,

que eadem propinqua velim noviftis enim eo citius per magnam fuper-
:

ficiem exiguas moli aerea: fed toti communicari calorem frigufque.

, , ,

Ut tamen ha:c & coram toti pateant theatro en affumo Phialam Ghe- ,

micam ventris capaciflimi anguftioris colli ha:c jam aere plena illo , in
, ,

quo jam verfamur hic loci. Inverfam aqua: impono videtis, ubi admoveo ;

Ignem bullatim aera elidi ex collo per aquam intelligitis igitur jam
, ; ,

minus manfit aeris in vafe , quam prius , pro ratione fcilicet , qua bulla:
exiverunt. Amoveo Ignem. Quam fubito adfcendit jam aqua in collum !

Rurfutn cernitis admoto , abdudoque vicidim , Igne , falire & delabi ,

aquam in collo , imo vix quiefcere vel duobus momentis.

C o r o l l. r.

Aeris ha:cce per Ignem produda expando in fpatium procedit ingens, Ignis aerem
expandit qui-
neque facile per Experimenta determinandum. V itra enim vero cava , dem. &
Sphasrica in clibano Vitrario tantum non fluentia , ibidemque Hermetice
claufa , dein lege artis fenflm frigefada , ne fic quidem aere orba depre-
henduntur d enim Sphaera: talis , fub aqua demerfa , cauda cava abrum-
:

pitur , vi quidem futnma irrumpit aqua , fed tamen fernper manebit in

lumino fpatium plenum aere , qui fuftinet totum pondus univerfae At-
mofphaerae.
Manifefto certe documento , ignem fummum furni maxime quidem ra- Non tamen ora.
hunc aera , neutiquam vero expulifle penitus. Credibile fane , va- nem expellit.
refecifle
lidiorem adhuc Ignem effedurum , ut magis iterum carefcat aer , fed pa-
riter probabile habetur nunquam expanfum iri adeoque
in infinitum ,

maximo in Igne aliquid femper aeris permanfurum interim calore ebul- :

lientis aqua: aera expandi ad f -prioris aadas molis , fubtiliflime collegit

pratclarus Amontonius. Non me fugit , cogitari pofle probabili cum
fpecie ,
quod ille aer ,
qui in hoc experimento fe colligit in fupremo hu-
jus fubmerfa: ampulla: edudus fuerit de aqua , dum pondere Atmof-
,

phasra: in collum vads hujus imprimitur

enimvero facit tarditas repletio- :

nis , primo aquae haereat in vacuo magis inani quam

ut portio ingreflie
,

Boyleanum eft, interea dum pergit repleri cava Sphaera unde neceflario
, ;

pars aeris aqua: permifti expedire fe debet , ruere in hoc vacuum ibi fe ,

colligere & colleda refiftere integra: repletioni. Sed perpendite obfe-

, ,

cro me hoc dare; ea tamen lege ut confideretis , omnem illum aerem

, ,

qui fic de hac aqua , in inane ampulla fe extricavit , intra paucas horas ,
femper iterum abforberi intra illam aquam unde emerferat tumque ili- , ,
1

co totam amplitudinem capacis globi repleri fola aqua. Ut Mariottus ac-

curate, &
feliciter obfervavit , ipfeque dein coram in hiftoria aeris Vobis

L ij
 S4 PARS ALTERA.. f

oftendam. Quum igitur , hoc in cafu , globus non impleatur , patet fpa-
tium , quod aquam non admittit , eam habere in fe veri aeris partem ,
quievi Ignis tanti expelli nequeat, fed dilatari tantum. Quod aflumferam.

C O R O I. L. 2.

Differentia ex- Si porro placuerit Vobis , mecum perpendere , illam Ferri prius datam
panfi Aeris & expanlionem , quam erat illa exigua in Igne tam magno , ut ferrum can-
defceret ’ at nunc confideremus contra , quam fit magna expanfio ejufdem
Aeris per calorem parvum. Reperiebatur quidem a debili igne ilico dila-
tatio Ferri aliqua , fed non niu inftrumento deprehendenda , verum ab
eodem parvo Igne , quam notabilis vifa in raritate differentia Aere non !

aliud corpus facilius afficitur parvo Igne , Ferro non novimus corpus igne
difficilius fufile in expanlionem fc. maximam fiue molis.

C O R O L L. J.

Expanfio a Ca- Jucundo fpecbaculo hinc datur fp effabile reddere incrementum caloris
lunirn0 no "
<
qualecunque in aere ad menfuram ,
fere, datam
qua; hic requiri utiliter po-
t°Bi iis
teft : oportet namque in inftrumento
fupra defcripto , augere magnitu-,

dinem figmentorum Sphaericorum ad ardtitatem fiftuLn valde longiE 3 ita

enim Caloris differentia minima dabit in fiftula notam maximam , fenfi-
bilemque.
C O R O L L. qr

Magnitudo Ca- Quoniam vero maximus caloris naturalis in aere gradus

,
qui fervente
l0 n a&e ” a " can ^ cu ^ a obfervatur , aeftuante coelo
, rariffime attingit gradum nonagefi-
rai/
mum in Thermofcopio Fahrenheitiano ;hinc gradus caloris illius cogni-
tos habet limites ,
quos ultra vix reperitur unquam. Omnis vero ejus hoc
refpedtu mutatio naturalis femper tantum haeret in declinatione infra
hunc gradum. Unde ergo ufus Drebbeliani Thermometri , ut facilis , ita
& utilis plane. Modo notetis , & augmenta ponderis Atmofphaerae fi-
mul confideranda efte ex Barometro appofito. Ita fcilicet minimo labore
exigui Caloris incrementa minima obfervari queunt-

C O R O L L. j.

Aer nunquam Si repetimus itaque facillimam aeris dilatabilitatem , conttadrilitatem-

quiefcr.
q ue - a d exigua adeo ignis incrementa , atque decrementa ffinulque re- 5

cordamur affiduam horum viciffitudinem nonne apertum erit , aerem 5

hunc nunquam quiefcere , fed moveri in omnibus fuis partibus agitatione

perpetua qua & ultima; hujus particula; affiduo ofcillant. Eritque hoc ve-
,

rum atque in illo aere ,

qui , folo Atmofphaera; incumbentis pondere
coercitus , apertus vocatur ,
quam in illo ipfo ,
qui vafis claufis contine-
tur penitus.
 ,

DE ARTIS THEORIA, 85

Experimentum IV.
Aer minimo caloris decremento , undique contrahitur in tota mole ,

in lingulis partibus.
Id vero patet ubique eadem per Experimenta ,
qua: in' tertio Experi-

mento memoravimus :
quia recedente Igne , illud perpetuo , &c pro rato
obfervatum fuit.
C o r o l l. 1.

Contractio hsec in minora femper fpatia procedit ,

quamdiu decrefcit
Ignis adeoque penitus impoffibile ultimum minimum hujus fpatii defi-
:

nire , ut jam prius dictum fuit , Ignem abfolute tollere ex aere

quoniam
haud pofiumus. Sane in vitris thermofcopicis fucceffive increfcenti frigori
expolitis Drebbelianis res eft manifeftiflima.

C O R o L L. 2.

Maxima contradtio ,
qua: in ullo corpore obfervatur a fummo Frigore;,
eft minor ea condenfatione , qua: in aere obfervabilis eft a decremento
minimo Caloris , vel Ignis, quod fenfibus noftris ullo alio modo notari
hadtenus potuit. Iterum ergo , & hoc quoque refpectu , aer aptiffimus
Ignis copia: detegenda.
C o R O L E. 3.

Rurfum ergo quavis imminutio Caloris vel Ignis , vel incrementum

,

minimum Frigoris , poterit fpectabile reddi ad menfuram datam. Per

converfionem Corollarii tertii Experimenti tertii.

C o r o l i. 4.

Quin & ufus igitur Thennometri aerii eo pulchrior erit , imo & faci- Inquiritur funs-
lior quo Frigus maximum fatis per experimenta frigus arte facientia ,
,
muni frigus.

tum & per obfervata naturalis fummi hyberni frigoris , certius definitum
fuit.
Quum in frigore faviffimo , anni noni in hoc feculo , in Yflandia ad Primo naturale r
Thermofcopium Fahrenheitianum haferit liquor ad numerum primum ;
, in Horto Academico viderim
ipfe vero hoc anno, matutino tempore
fere ad notam, quintam.
Omnia vero artificia nota , &
exercita hucufque , nunquam creare po- Ocin artificiale.
tuere aftivo tempore, abfque conglaciata prius aqua nivis, glaciei,
(
grandinis , vel pruinae fpecie frigus' glaciale ; licet fatis prope accefle-
)
rint nili tempeftas frigidior inciperet vergere verfus glaciale frigus , at-
;

que ita aquam refrigerare , ut res procederet. Plurima quidem , fatis &
laboriofa fuerunt inftituta Experimenta , ut Frigus crearetur adeo inten-
fum ,
quam ulla arte fieri potuit. A tque'Chemicis dudum obfervatis con-
flabat , quod Sales- quidam producerent frigus, eo temporis momento.
 , ;

8* PARS ALT ERA,

quo in aqua diffolvebantur majus , quam in iifdem prius ante permi-
,

ftionem exftiterat. Quorum quidem princeps ad hunc effectum eft Sal Am-
moniacus , vulgaris, puriffimiis. Hujus enim Unciae quatuor, in polli-
^
nem tenuem valde redacta: & liccum , fuerunt a me repoiitae per nodem
in vafe vitreo ,
puro , Cicco , fubere bene obturato atque ita immifliim
;

fuit dein hoc vitrum claufum accurate una cum fale intus contento , ut
humefcere non pollet ullo modo in aqua pura J ovi frigido expolita per
nodem , ut omnia edent aeque frigida , fcilicet Sal Ammoniacus , Aqua,
& Vitra. Tum mane polui Tbermofcopium Fahrenheitianum in aqua
hac pura, donec frigus aquae notaret ad gradum 53 ftipra O ,in eodem
Thermometro immiti tum , uno lapfu , uncias quatuor Salis Ammo-
i

niaci aeque frigidi , ac aqua fuerat in hujus aquae uncias xn. & ftatim ba-
cillo ligneo fortiter & velociter in vafe vitreo cylindrico permifcui fimul
fubfedit confeftim liquor in Thermometro a gradu priori notato 53 uf-
que ad gradum Z5 aer vero erat eo tempore calidus gradus 5 1. Unde li-
;

quet , Salem Ammoniacum , fubtripla copia folutum in aqua , facere , ut

frigus crefcat per gradus z8. in illo Thermofcopio.
Ad glaciei pro- Hinc itaque femper poteft arte fieri glaciale frigus , fimul ac tempeftas
duftioncm.j modo calorem gignit non majorem in aere , quam qui notatur in Ther-
mometro gradus 60. Etenim obfervatum fuit , quod eodem momento ,
quo aeris externi temperies reducit liquorem hujus Thermometri ad
gradum trigefimum &fecundum , tum ftatim incipiat aqua ad ean-
dem quoque temperiem reduda in glaciem confiftere. Quo igitur aer
magis frigefcit , a gradu 60 , fenfim declinans ufque ad gradum 3 z, eo po-
terit per idem artificium frigus excitari acutius , quam quod requiritur
ad aquam cogendam in glaciem.
[Et infra eam. Igitur, ubi aqua tam frigida evafit , ut gradum [attigerit 3Z fere,
tum hac mifcela frigus creabitur ad gradum 4 ufque. Verum fi artifex
prima folutione aquam reddiderit z 8 gradibus frigidiorem in vafe am-
plo ; atque tum aliud vas aqua plenum, fed minus, locaverit in illo lixi-
vio , ficque per illud , ubi maxime frigidum evafit , hanc aquam redege-
rit ad fummum frigus , quod illi conciliari poteft per frigus primi lixivii,
quod diu frigidum manet; tum ftatim novum Salem Ammoniacum, etiam
in vitro intra idem lixivium refrigeratum , immifcuerit rurfum illi frige-
facta: aqua: poterit ita brevi , in fummo ieftu , frigus producere majus ,
,

quam unquam in noftra patria obfervatum eft. Ubi denique hac arte gla-
ciem quoque paravit , ex hac cum novo frigefadto Sale Ammoniaco
mifto rurfum frigus majus excitabit. Ita quidem , ut hac arte media teftate
acutiftimum frigus hybernum fuperemus pro lubitu.
Punftumcon- Atqui prudentes, &follicitos. Vos velim in hifce rite intelligendis :

giaciationis diffi-
fciatis enim , fatis difficulter oculis exhiberi temperiem , qua glacies pri-
cile obfervatu.
mo nafcitur. Calor enim, & Frigus , femel alicui conciliata corpori , diu
fane illi adhsrefcunt , priufquam inde recedant. Imo etiam , quo denfa
magis corpora , eo quidem diutius impreffi calidi tenacia. Quas quidem
omnia poftea demonftrabuntur. Quare , aere jam difpofito ad gradum 3Z
in Thermometro , nondum tamen aqua conglaciabitur. Quoniam aqua
qua: plus quam octingenties aere vulgari denfior , diu manet calida ex

<r#n
<
 . ,,

DE ARTIS THEORIA. 87
praecedenti calore, quem acceperat, poftquam aer jam fufcepit novum
imprefliim frigus. Si quis igitur accurate ^cupit refcire ,
qua aeris frigi-

ditate aqua jam incipiat congelafcere , fufpendat primo Thermometrum

in aere undique libero , &
aperto. Deprehendi quippe , quod , Ii vel pa-
rieti appenderis , vel alii corpori , calor infitus illis dabit adhuc fuum ef-
fectum in Thermometro. Poftquam ita hac lege recte notavit quis gra-
dum caloris aerii in fuo Thermofcopio tum exponat aquam ita aeri, ut
;

minima aqute copia per fuperficiem latiflimam contingat aerem , quod

commodiflime perficitur linteum tenuiffimum & puriffimum , aqua
, fi ,

pura madidum , in tali aere expanditur , atque in eo aliquamdiu retine-

tur-, facileenim tunc a frigiditate prima glaciali rigefcens linteum do-
cebit aquam jam hoc frigore in glaciem conftringi incipere. Atque illud
ita agendo expertus fueram jam ad gradum fere 3 3 incipere aquam pu-
,

ram , illo quoque gradu frigidam coire , nili ab alio corpore vicino
,

vel a propria fua etiam mole , hadtenus magis calida , prohiberetur.

Inde quidem contingere videtur , quod Pruina , dudum ante glaciem , Ejus indes
nata obfervatur ;
quas modo eft humor glacialis innatus latae luperficiei Pruina.

tenuium corporum , ut graminis , foliorum plantae , fuperficiei hirfutae

telluris. Quin etiam dudum obfervafle Vos recte fcio , quod brumalis
appropinquantis frigoris adventus omnium primo fpectatur canitie prui-
nofa pontibus in aere fufpenfis innata , dum plateas interim , aqua , &
nullam adhuc notam glaciei exhibeant quis enim ignoret , id contingere
:

ex eo , quod fornix pontis in aere undique fufpenfi , ab omni parte fimul

excipit aeris ambientis frigidam temperiem ? unde ibidem citiffima re- &
gelatio. Reliqua autem craffiora corpora , diutiffime Calorem tenentia
tantum a fuperficie extrema frigus contingentis aeris capiunt, indeque
fenfim fuum per corpus verius centrum gravitatis propagant ita , ut in
parte qualibet molis corporeas alia fit fetnper & alia frigoris temperies ,

donec tamdiu hasferit in eodem aeris frigore hoc corpus , donec totum
per univerfam molem aequabiliter eundem gradum acquifiverit quod qui- 5

dem ipfum ,
quonam exadte tempore contigerit , haud ita fane dictu
facile.
Ex omnibus ergo ,
patet , quod ultimus
quae fuper hac re difputavi
,

terminus , ad quem dedudlum obfervatur , fuerit O in

frigus a natura
Thermometro. Summum vero ad quod ars
, fales in aqua gelidillhna dif-
folvendo , pervenire potuerit , eftet graduum 4 vel 3
Sed nunquam defatigata diligentia in his Fahrenheitiana invenit rem Frigoris mira-
nequaquam credibilem prius , quam certe digniilimam habeo , ut hic enar- bilis prodiiffio.

rem , uti ipfe mirabilis Experimenti Auror candide mihi perfcripfit. Igitur
ita fe res illa habet
,
pro qua gratias ipfi folvent omnes , quibus fciencia
Phylleorum placet.
Anni hujus 17x9 fieva hyems oportunitatem dabat capiendi Experi- Induitria Fab~
menta ad producendos gradus Frigoris inter quas fortunato contigit , ut
;
renheitii.

incideret cogitatio explorandi ,

quis forte foret eventus , fi Spiritus Nitri
adeo , ut eftet ratio ponderis ejus ad aquam puram , ut 1409 ad
fortis
1000, quando Calor utriufque eft graduum 48 , affunderetur glaciei?
Igitur prima yice
,
glaciei minutatim eontufa: affundebantur dux unci®
 ,,

PARS ALTERA.
illius Spiritus Nitri , unde momento temporis frigus nafcebaiur
, ut Ther-

mofcopium ilico immerfum mifto fublideret ultra quatuor gradus fub

illi

O. Excitavit , ut non requiefceret

inexfpedfcata eventus hujus mirabilitas
V optimum Artificem. Qui parabat Thermomerrum ex Argento Vivo com-
pofitum , facillime mobile ad minimam Caloris varietatem , accurauffime
divifum in partes fatis fpectabiles, &
ita conft rudium , ut in cylindro fu-
pra bulbum adhuc edent gradus notati 7 6 infra O. Dein Spiritus Nitri
prius memoratus, redudlus ad Frigus aeris , quod tum fuit graduum. 16 ,
ad feptem uncias fufus fuit fupra glaciem tenuiter contufam , fubfidebat
ilico Thermometrum per gradus 30 , a 16 fupra O fcilicet ufque ad 14 in-
fra O. Quiefcente tum Thermometro , efFundebatur liquor refolutce gla-
ciei fupernatans , atque refiduae glaciei jam adeo frigida: affufus fuit no-
vus Nitri Spiritus. Defcendebat ftatim Thermometrum ad 19 infra O. tum
deficiente Spiritu Nitri , non poterat hoc tempore ulterius urgeri Expe-
rimentum.
Igitur Spiritus Salis Marini , frigidus ad 17 gradus , fuit fufus fupra
glaciem minutim prius contufam , fubfedit ocyus Thermometrum ad
gradus octo infra O tum liquore refoluto effufo ,
i novo Spiritu Salis &
affufo fupra reliquam glaciem jam adeo frigefabtam , fubfedit 14-- gra-
dus fub O. Hic ita expertus celebratus Autor cogitavit, omnino urgen-
dum ede pulcherrimum rei fuccedum , adeoque comparavit iterum eun-
dem Spiritum Nitri. Sed aer jam erat reductus eo , illo tempore , ut re-
gelafceret quare cogitavit de modo Frigus paratum confervandi. Quo
:

igitur propofito curavit fibi fabricanda tria vafa ex bradtea Ferri , figura:
Cylindrica.- , lata fere uncias •, in his pofuit tria vitrea vafa Cylindrica
lata 3 \ pollices , ut ita fpatia eflent vacua inter vitrum & brafteam Ferri
fere Qpollicum ; etiam vitri fundus diftabat tantundem a fundo vafis ex
bradtea Ferri. Spatium vero hoc quod ita vacuum erat inter hac bina
vafa , implebatur accurate Godypio , eo quidem fcopo , ut Frigus in eo
diutius retineretur , neque aeris tepor nimis cito , &c adidue turbaret na-
tum Frigus. Talia tria vafa, ita inftrudta, parata funt, atque vitrea illa
vafa impleta fuere glacie contufa , inque iis locavit tubos vitreos un-
plenos , qui erat gradus 3 2 in temperie , atque
cis
d latos , Spiritu Nitri
aqua a glacie contui a erateffufu inde feparata quam accuratiiume quo ita ;

facto , Spir. affufus fuit ad glaciem , ubi Thermometrum impolitum non

defcendebat amplius , ilico fluidum factum effufu feparatum fuit a frige-
facta glacie , & tum ftatim Spiritus Nitri , qui interim in aliis quoque
vafis ita fuerat frigefadtus , ut in hoc vafe per affufionem Spiritus Nitri
,

ad glaciem ut ita haberetur femper Spiritus hic frigididimus poftq.uam

; :

ergo ad quartam ufque vicem hanc frigefadti Spiritus affufionem affude-

rat fupra glaciem refrigeratam adeo , &
qualibet vice follicite feparatam
a fluido fuo fupernatante , evenit , ut denique fubfederit Thermofcopium
infra O ad integros 40 gradus. Tum vero ipfe Spiritus Nitri tanto frigore
adtus Crvftallos confecerat tenues , acutas, femipollicem longas , qui- &
dem eoufque ut ille ipfe,
quafi conglaciatus , haud magis fluidus eflet , fed
de tubo continente non nili concuflu &
vi excuti poflet. Simul ac vero in-
fpiflatus hicce Spiritus glaciem contingebat , folvebatur , fed & firoifl fol-
Y
 ,

DE ARTIS THEORIA, %p
vebatur glacies , atque eodem temporis momento defcendebat Mercurius
a gradu 3 7 fub 40. Si Cineres clavellati glaciei contufa: admifcebantur
Frigus parari potuit ad 8 fub O.
Quis mortalium unquam potuiflet incidere in cogitationem de hac re ?
Natura nunquam generaverat Frigus nifi ad ; tumque O
animalia , ve- &
getantia , ilico moriebantur omnia , hoc correpta frigore. Ars deduxit ad
40 gradus ultra Frigus. Verum , ubi gradui 32 , qui eft conglaciationis ,

adduntur 40 gradus , Calor oritur in aere adeo fortis , ut eum diu con-
ftanter talem homines difficillime ferant , nifi refrigerii caufas , vicefi-
que, interpofuerint. Difcimus hinc, quis crederet; Frigus conglacianda;
jamjam aqua: ultra hanc fuam poteftatem crefcens vifum fuifie ad 72 gra-
dus ultra. Quid fieret in natura rerum , fi talis ibi unquam gigneretur
temperies ; Experimur adeo fortem Nitri Spiritum hic conglaciari. Spe-
dfcamus Mercurium adeo denfari , ut adhuc fere contrahatur ad ~y tax
molis. Scimus , mirabile hoc corpus tanto in frigore , tanta in denfi-
tate , manere seque fluidum , quam ante , seque mobile , seque expanfile.
Novimus hoc Argenti Vivi corpus ab illo gradu 40 infra , ad gradum O
600 ,
quo , contraftum
incipit ebullire fuifie per partes (540 totius mo-
lis 10782. A deo que
proprium pondus fere ~~ gravius , vel levius ,
illius Incredibilis
fieri pofie a folo Calore &
Frigore nobis hactenus noto. Atque ea qui- ponderis muta-
tioper Ignem
dem omnia vere fcimus per Experimenta edocti , videmufque accedere in Mercurio.
ita fenfim per frigus ad pondus Auri proprium Mercurium. Quis vero
mortalium definiet., quate ultra frigus poflet excitari per alias , hadtenus
in Natura, &
in Artis poteftate latentes , vires? Quis definiet , quales
mutationes folidis 8c fluidis contingerent , dum in hoc gradu Frigoris h se-
rerent ?
,
parato tali frigore explorari debebunt deinceps omnia fere
fane
corpora ut promoveatur fcientia Naturalium. Infinita profecto detegen-
:

tur beneficio hujus inventi , de quibus jam filere praeftat. Interim gloria
debebitur Optimo Inventori , qui glaciem fregit , viam monftravit per-
,

gendi ultra praefuit adminicula.

C O R O L L. 3*

Denique & converfio fponte fequitur Corollarii quinti ad Tertium

Experimentum fc. Aer vix ullo quiefcit momento, nec apertus, neque
:

claufus quocunque demum yafe.

Experimentum V.

Alcohol vini fincerum parvo Igftis incremento expanditur quaquaver-

fum in tota fua mole.
Cernitis rem coram en Vas vitreum , quod capit 1933 partes hujus
:

Alcoholis exit in Cylindrum anguftum ubique a’ que latum faflum fum-

;

ma cura totus hic Cylindrus tenet

•, tales partes, quales inferior pars
continet 15)3 3. eft quoque Cylindrus hic divifus in numeros refpondentes
hifce partibus. Ad primum numerum contractum fuit Alcohol infummo
quondam Frigore , in loco telluris frigidiffimo, anno 1705. Atqui, dum
M
 ,

fl
po _
PARS ALTERA.
illi vafi applicatur calor fani hominis , expandit fe ufque ad numerum 9 <5
",

in Cylindro , eoufque hunc replens , liquor.

C o r o i l. i.

Itaque hoc in inftrumento , liquor didtus , a frigore fummo naturali

obfervato , per calorem vitalem fani hominis expandit fe ufque ad vi-
gefimam partem fute molis. Interim tamen omnino advertere oportet
poni in hac obfervatione , ac li capacitas interior hujus Thermofcopii
manfiflet eadem quum fane hrec ipfa interea quoque dilatata fuerit juxta
,

Experimenti fecundi Corollarium alterum.

C o r o i l. x.

nifjfcult.isde- Patet ergo fi accurate cognofci poffet proportio amplitudinis cavi in-
,
finiendi Rarefa-
flionem in. liqui- ftrumenti in frigore fummo ad magnitudinem cavitatis ejufdem in ca-
dis. lore vitali ; tum abfolute cognofci quoque pofte veram rationem audiar
molis in hoc liquore pro augmento hoc Ignis , quod inter bina haec in-
tervalla accedit oporteret enim differentiam modo diverfarum capacita-
;

tum capere pro exponente dilatationis.

C o r o l l. 3..

Alia caufa fi- Si ergo Alcohol puriffimum circa telluris polos Hydroftatice valeret
gur.c telluris. comparari cum eodem haerente intra tropicos ,
quanta foret diverfitas.
ponderis. Hydroftatici in his diverfis locis ! Utique planum eft , omnia
illa liquida circa polos gravillima ,
prope yEquatorem leviflima efle. An
& haec altera caufa in Phylleis figurae in Tellure compreflae fphaeroidis l
Dum minor ibidem moles pondere par eft majori alibi pofitae , utrifque vi
pari in
fc
commune centrum nitentibus.

fl o r o x. x. q.

Hinc Arcome- Etiam vafa eadem , liquido tali repleta, hyberno-

fcite eft ex obfervatis ,

trafallunr.
frigore longe minus plena haberi , quam aeftivo. Neque enim firmorum,
varorum confidentes partes adeo dilatantur , quantum eodem Ignis gradu
ampliora in fpatia expanduntur liquores. Atque hujus quidem rei effe-
dtum damnofum experti fuere Chemici multoties , dum vafa brumali fub
gelu pretiofis repleverant ad fummum ufque liquidis , qutc dein arftivi ca-
loris vipenetravere per obturacula , vel eadem ejecere , aut ipfa ftepe &
vafa diffregerunt quare periculo prudentes vafa in fummo frigore hye-
:

mis nunquam eoufque replebunt , quin decima ocftava pars maneat va-
cua vel liquores infundendos , ipfumque vas calefacient eo gradu y que>-
;

major tempeftate aftiva non exfpedtandus venit.

1
 ,

DE ARTIS THEORIA. 91

C O R O t L. 5.

Si Alcohol calefcens magis co devenit , ut jam jam ebulliat , afcendere Angens Alcoho-
rarefaflio.
tum deprehenditur ad 174 partes ufque in Cylindro quare tum undecima :
lis

fere parte magis extenfum habetur. Atqui &

magis adhuc tum dilatari
evincitur per ea, qua; obfervavimus modo ad Corollarium primum hu-
jus Experimenti. Obiter inde licet notare , quanta foret differentia rei
fi quis ad m en furas
cavas emeret Alcohol frigidiflima hyerne , aut aeftuan-
tiffima canicula. Si cogitatis in frigore fummo Alcol 40 gr. infra O , &c ,
ubi ebullire incipit , attingere 174 fupra O
, apparet differre pofle 114 gr.

in partibus 1933; ergo contrahi , &

expandi , fle pofle ad g totius molis.

C O R O L L. 6 .

Ubi vero Igne effeceris , ut ebulliat jam Alcohol , tum flatim a fuper- Ebullitio finie •

ficie ejusfuprema pars avolat , idque ita perpetuo dum fit , vapor in illo, notam rarefa-
flionis.
fuperiorivacuo fe diftendit , qui omni momento denfatur magis magif-
que unde tum amplius obfervari commode nequit extenfionis ulterior
;

menfura. Quando autem vas Thermometri fupra aperitur , flatim rare-

factus fumus exhalat , neque fciri adeo potefl , quoufque tum porro di-
latetur.
C O R O L L. 7.

Alcohol igitur quiefcere abfolute vix unquam poterit five enim vafe Alcol quietis :

coercitum , fupra fe vacuum habet T orricellianum , five aera , femper di- impatiens.
latari illud , inque vapores refolvi , vel conftringi , adeoque in Alcohol
iterum cogi , patet 3 nili forte perfedte maneret idem caloris vel frigoris
immutabilis flatus. Quoties autem aperto ad aera vafe capitur ,ne tum
quoque quiefcere poterit fed , ut prius in aere obfervabamus , affiduas
;

patietur fyfloles atque diafloles viciflitudines , quamdiu alterna: funt

in Atmofphaera audii, vel diminuti, caloris vices; ha: autem femper
obtinent. Maxime tamen quotiefcunque fummus alterutrius exceflus do-
minatur qui raro durabilis habetur. Denique
;
inde Medici cognofcunt, & Medicos quas-
&
quam crebrae , evidentes , reciprocae ofcillationes nafci debeant in cor- dam docet.
pore human 3 , ab Alcoholis partibus per humores ejus permiflis , nunc-
que per arterias prelfis , attrituque calefadtis * nunc iterum per venas la-
xatis a preflii , atque frigefactis hinc. Sed omnia haec facili quifque fpecu-
iatione adequetur.

E X P E^R IMENTUM VI.

Oleumaethereum didlum Terebinthina, limpidiffimum , Ieviflimum ,

ad parva incrementa Ignis expanditur quaquaverfum in tota mole fua.
Videtis id evidentidhne iri hac Phiala fphserica exeunte in longum , ari-
guftum Cylindrum : nonne cernitis hanc in fua ampulla trfque ad initium
adurgentis colli fui repletam hoc oleo 2 Immergo hanc ampullam in vas

'T' 4» Mij
 ,

Pi PARS ALTERA,
aqua repletum tam frigida , quam eft nunc hoc oleum ; manere in alti--
tudine eadem jam hoc oleum, patet. Jam vero pono hoc vas cum aqua
& ampulla hac fupra Ignem in hocce foculo ferreo accenfum. Quam
manifefto jam ad fingulos quofque gradus, per quos aqua in vafe, ac
proinde oleum in ampulla , calelcit , oleum ipfum in collo vitri adfcen-
dit , ita ut vix ullo hxreat momento in eadem altitudine; Detinui jam
ut fpedtatis ramdiu , donec aqua ebulliat in hoc vafe. En ftat oleum ; ne-
que adfcendit amplius fed neque defcendit ; licet diu fic retineam in
,

ebulliente aqua. Imo dum plus appono ignis circa vas hoc /Eneum , hinc-
que Aqua hxc violentius fervere jam confpicitur immotum quiefcit fuo
Ebullitio dat in vitro hoc oleum. Imo & Thermofcopium hoc Mercuriale non adfcen-
calorem ium-
dit amplius. Quod pulcherrimum fane Viri folertiffimi , Domini des
mum liquori.
Amontons, inventum, quo omnes fibi obftridtos reddidit Philofophos ,
ad oculum Vobis confirmatum patet & fane undique , omni Experi-
;

mentorum genere affidue in omni fere liquorum fpecie , alfiduo ftabili-

tiir. Candor , quem pedori infidere meo velim , dum menti conflabit
mea; fanitas , dictat , ut confitear coram Vobis palam, nihil quidquam
plus mihi profuilfe ad indagandam Ignis utilitatem ad Arcana Chemica ,
ad proprietates ejufdem perfpiciendas , quam egregium Nobilis Autoris
Experimentum hoc ipfum. Vos adite fontem, laeti difcite & grati, quae
iiiper hac re ipfe commentatus eft in monumentis Academiae Regis
Scientiarum. Inde enim difcetis Egregium hunc Virum re demonftraffe,
,

quod Aqua Igne calefadta eo ufque , ut vere ebulliat , dein audiori Igne
Et liquoris appofito quocunque nunquam adigi polle, ut plus calefcat. Attamen hoc
compreffio. nobile Inventum notabili fane obfervatione amplificandum eft , quam
fubtiliter invenit induftrius Fahrenheitius. Ille enim detexit, quod calor
aquae ejufdem ebullientis femper major fit conflanti lege , quando ebul-
lientis aqux fuperficies premitur graviori pondere Atmofphxrx ; rur-
fiunque idem calor diminuatur ebullienti aqux , quoties pondus Atmof-
phaerae incumbentis imminuitur. Igitur in gradu caloris aquae ferventis
defignando apprime neceffarium effie , ut annotetur fimul pondus aeris
eo tempore in Barometro quum aliter nihil certi fcribatur. Dum interea
:

verum omnino eft quod illa aqua , quae ebullit , dum Atmofphxrx pon-
,

dus manet idem, nunquam plus caloris concipere poffit augmento Ignis.
Unde hoc modo emendata regula Amontonfiana femper vera habetur.
Si maxima differentia 'ponderis Atmofphaerae eft trium uneiarum ; inve-
nitur fere differentia calorum in aqua ebulliente fub his diverfis ponde-
ribus graduum 8 vel 9. Unde fatis manifefto A utor collegit,, quod, quo
partes aqux plus comprimuntur ad fe mutuo per augmenta incumbentium
)onderum , eo plus Ignis requiri, ut a fe mutuo recedant, in quo ebul-
Iitio confiftit. Hinc etiam quam elegantiflime deduxit , Thermometrum
ferventi aqux impofitum gradu Caloris geniti notaturum efte ipfam A t-
mofphxrx eo tempore gravitatem adeoque in mari etiam hanc , ubi Ba-
;

rometra vacillant , obfervari fatis accurate pofte, fi in Thermometro fa-

tis vifibilis redderetur quilibet gradus incrementi
,
quod facillime poterit
perfici. Denique & hinc intelligi , quod Atmofphxra noftraipfa, tanto
plus incalefcat ab Igne folis , quo plus premitur , id eft , quo propior eft

W JfT 7
'
 ,,

DE ARTIS THEORIA.
fiuperficiei telluris j eoque minus ,
quo minor Atmofphara prefllo , id
eft ,
Quod & Experimentis refpondet , docentibus in altifli-
ad fuperiora.
morum montium cacuminibus , Soli proximis , nunquam nube tectis *
tamen fummum Frigus deprehendi, ut nix folida perftans vibratu radio-
rum ne quidem folvatur. Vuldfne, ut eadem res Vobis exponatur oculis 2
ponite fub yafe vitreo in machina aerea Boyleana vitrum aqua plenum
calefacta ad gradum 9 6 , educite aerem fenfim , cernetis , pro imminu-
tione Atmofphara ebullitionem in aqua excitari ad oculum , quae appa-
rebit nulla omnino, fimulac aerem iterum intra vas admiferitis. Hinc ergo
poteritis notare , quo gradu calefcens aqua ebullire incipiat ad certos
gradus ponderis Atmofphara notati in Barometro indice ad antliam
Boyleanam annexo. Nonne infinita hinc , pulcherrima , & inaudita &
inveniri poterunt 5 Movet me amor /cientia: , ut rei digna: mentionem
injiciam. In Machina Papini Aqua &
Aer fimul inclufi intra vas, unde
nihil omnino exire poteft , ebulliant. Tunc Aqua expanditur^, aer
i Itaque premitur aqua ac fi decem pollicibus vulgari Atmofphara eflet
:

plus p refla , adeoque aqua ebulliens in hac Machina , triginta gradibus

caloris plus incalelcet ex hac fola caufa nihil enim hic memoro vim a
:

motu , attrituque , partium aqua; &

aeris intra fe , in vas , in fe mutuo.
Quid miri ergo tam violentos ibi nafci effedtus ; Si jam pondere ad fta-
teram exploro , quanta fit hujus Qlei expanfi ad aquam ebullientem pro-
portio ad idem oleum pimsMra fupputetis mecum. Oleum ampullam im-
plebat ad initium colli , dum aqua , vitrum , oleum , aer , erant ad &
Thermometrum Fahrenheitianum calida ad gradum 52. Dum vero aqua
ebulliebat , & oleum non plus adfcendebat, Thermometri gradus erat 2 1 2.
tumque adfcenderat in collo oleum ad hanc notam ufque. Si pondero vas
hucufque plenum oleo iterum redadto ad frigus gr. 5 2. Dein evacuo ad am-
pullam , iterumque pondero oleum in ampulla , fere expanfura reperio
oleum ad magnam utique partem fua molis. Tamen monere fas eft, hic
iterum rationem habitam non fuifle fpatii , in quod vitri interea ampli-
tudo fuerat expanfa fed hoc jam ante monui ideoque in pofterum ta-
:
;

cebo. vid. Coroll. 2. Exper. 5.

Ne vero miremini, dodtiffimi Spedtatores , cur hic in oleo Terebinthina:
definiam pracife limites per aquam ebullientem , quod tamen in priori
Experimento non praftiti. Ratio in promptu eft. Alcohol ebullit longe
minore Igne quam Aqua ; fimulac vero ebullit, expanfio ejufdem menfu-
rari ultra nequit, vid. Coroll. 5. Exper. 5. aft oleum Terebinthina, lioet
longe levius aqua , interim fummo calore ebullientis aqua redigi necdum
oteft ad ebullitionem , fed manet fuperficie quieta in hoc caloris gradu :
E incigitur notari in illo dilatatio poterit.
Interea notabitis mecum , ebullitionem fatis mirabile efle in liquoribus Mira ebulliit*
Phanomenon; Alcol ebullit citius aqua in ratione poftea defignanda-, nisr

aqua interim longe citius ebullit quam oleum Terebinthina. An affinitas

inter ignem , & inflammabilia olea hoc efficit ; an vero majus hic valet
minufve, liquidi ebullientis pondus ? an tandem tenacitas major, minor-
ve , partium inter fe ? Videbitis quam multa adhuc moliturus fim in fe-
,
quentibus , ut ad quafita hac refpondeam unde , opinor , liquefcit , om-
:

m M iij.
 94 _
PARS ALTERA,
nia hxc fimul hac in re confideranda e/Ie ; tum ipfam , quoque huc fa- &
cere Atmofphaerae variatam gravitatem. Vid. omnino Maximus Nevvto-
nus , in Opticis.
Experimentum YII.
Rancas aquas Aqua pura pluvia
a parvo caloris gradu, fenfim magis, magifque cale-
bullientis*
fafta, ad fingula quxque incrementa Ignis dilatatur in tota mole fua, qua-
quaverfum.
Id rurfum manifeftum Vobis redditur hac in ampulla , notabili valde
dilatam , qui ultra jy extenditur fuas molis nam ab gr. caloris 56 ufque
ad mfemper adfcendit , quo gradu jam ebullit, ftat,
modo expanfionem acquifivit.
memoratam
:

&

Experimentum VIII.
Ratitas Mer- Argentum Vivum admotu rarefcit facile.
Caloris
curii in aqua Thermometrum hoc elegantiffimum , quod ex votis meis mihi perfecit
bulliente.
ingeniofiffimus in Mechanicis Artifex DANIEL GABRIEL FAHREN-
HEIT , id evidentiffime docet. Enimvero hujus Thermometri Cylindrus
inferior capit partes Mercurii 11114 in fe, tumque in maximo frigore
in Yllandia obfervato attingebant illx extenfione fua noram cui ad- O
fcribitur, &
unde adfcendens calor furfum per gradus fupputatur. Quando
illud immergo aqux in hoc vafe contentae , fenfim que magis calefadtae
magifque, videtis afliduo adfcendens Argentum Vivum , donec aqua
•ebullit quo fa£to , ut cernitis , ftat immobilis ad eandem notam ; attin-
;

gitque jam numerum 111 &

paululum plus. Sepofita ergo vitri interea
dilatatione , fpatiola jam 11336 occupat , quorum fummo in frigore re-
plebat modo 11 114. unde ad illam Caloris differentiam dilatatio molis
I

ejufdem increvit ad

C O R O L E. I.

Raritas aliorum Eadem ratione lixivium fortillimum Salis Marini , Nitri , Alcalini Sa-
liquorum ebul-
lis fixi , ad calorem expanditur. Omnes denique explorati ufque liquores.
lientium.
Ita quidem , ut Aer , Alcol, Olea , Aqua, Spiritus Salini, lixivia Salium,
Oleum di£tum Vitrioli, Mercurius , eidem huic legi obnoxia fint.

C o R o E L. i.

Caufa vero hsec omnia dilatans per vitra, 8c omnia alia vafa , in li-
quores tranfit.
C O R O E I. 3.

Quin Sc eadem hxc caufa proficifcitur ab ea re quem Calorem omnes

imo ore vocant aut ab Igne omnibus hominibus didto.
;
 DE ARTIS THEORIA, n
SCHOLIUM.
Igitur ego deinceps Ignem appellabo illam rem , incognitam ceterum,
ause iftam in fe proprietatem
habet , ut corpora omnia eonfiftentia , &
fluentia, penetret , atque eo
ipfo eadem dilatet in fpatia majora. Utique

hadenus in rerum natura non memini in ulla alia re has facultates obti-
nere ,
nili in folo ab omnibus habito Igne. Contra vero nunquam idem

Ignis prssfens corpori ulli ineft , quin &

ea duo ftatim ibidem creet. Pro
gradu quoque incrementi illius &
augetur extenfio corporum. Verum talis
nota fuflicit in Phylleis , ad corpora lingularia defignanda , diftinguen- &
da imo alii Characteres nulli funt in corporibus dignofeendis , atque in-
:

terftinguendis , nili tales quidquid jactent cogitationis fpeculatricis

:

perfpicaciam otioli Philofophi. Oportet igitur fedulo notare proprietates

illas , quas in hoc Igne aflequi polfumus quarum prima efle mihi vide-
;

tur , quod femper , &

ubique ille lit id autem ut demonftretur evidentif-
;

fime , fequentia liceat Experimenta ponere.

Experimentum IX.

Tempore valde gelido in loco ponatur ferrea denfa la-

frigidillimo ,
,
Ignis prodti^i#
prima»-
mina fupra aliam limilem frigidam frigida, apprimatur ponderis impofitu
ad fuppreflam fuperior , tum que reciprocis motibus agitetur una fuper al-
teram velociter , tepere incipiet , calefcere dein , imo brevi eoufque con-
ciliatus increfcet asilus , ut fcintilhe excutiantur Ignis , denique ut Ignita
mafla candeat , haud aliter , ac li de foco large inftrudo prunis folle exci-
tatis fuiflet eduda.
C O R O L L. i*

Hxc Ignis produdio fieri poteft in omni tempore cognito : refertquer

nihil calida fuerit tempellas an frigida. Imo certe , quo frigore eonftrida
magis corpora , eo fane fortior evadet calefadio, fi ese terte manferint con-
ditiones easdem.
C O R O L L. 1..

Quin etiam nullus deprehenfus hadenus locus eft , in quo idem effec-
tus non fequatur. Fac , Te in monte verfari altilfimo , aut in fubterra-
neis degere profundis ; live in tepente, vel per frigus rigefeente , fueris
plaga , ubique idem efficies. Fateor equidem citius , violentiufque in fi e- ,

cis tardius minufque acriter habebitur locis humidis calor attamen

, , ;

fernper hoc gignetur modo. Atque deprehenditur etiam in omni corpo-

rum eonfiftentium genere idem effici pofle.

Coro l l.

.A deoque , in ipfo quoque vacuo , attritu- mutuo, corpora calefcunt s

uri obfer vatis accuratiffimis egregii HAUXBEI aperte conflat quar
 ,
r

96 PARS ALTERA,
& more fuo feliciffime ^

promovit Vir Clariffimus , conjun&iffimus Colle-

ga, JACOBUS GULIELMUS GRAVESANDE, natus ad haec facra
atque arte perpolitus, a quo Difciplinae Phyficae pomeria fua quotidiano
amplificatu extendi fentiunt.

C O R O t Z. 4.

Eft vero nihil majore dignum memoria , quam Ignem , ratione modo
enarrata natum , penetrare per omnia , vel denfiffima licet , corporum
genera , eaque cuncta calefacere , expandere , comburere , fundere , illum
lucere , fplendere , corufcare , denique eadem omnino cundta praedare

qua; verus Ignis efficere cognofcitur. Eftque ita productus abfque ullo ali-
mento ; vel abfque ullo alio Igne prius praeexiftente , unde excitaretur , ut
de igne ignis , flamma de flamma , accendi vulgo folet. Igitur tuto datur
colligere rem hanc pro vero Igne omnino habendam efle.

C o r o z l. 5
.

Ejus cauli pri- Generalis autem obfervatio docet , quod , quo fuerint duriora , five
”a '
rigidiora, illa corpora, quas ita intef fe conteruntur , eo validiorem Ignem
excitari pofle illorum attritu mutuo. Ita quidem , ut idem corpus mollius,
aut rigidius , longe alium, hoc refpectu, calorem gignat. Ferrum Igne can-
defcens , ut fere incipiat fundi , fi affiiva caliditate in aere lentiffime refri-
gefcit, valde molle manet ,& flexile. Si vero aquas frigidiffimae ocyffime
immergitur , tunc compreffie fubitanea contraftione partes ab Igne motae,
& flexiles, in longe arctiores nexus adafhe , ferrum parant duriffimum ,
rigidiffimum , elafticum valde , &
refiliens. Atqui notiffimum eft , quanto
fit aptius duratum Frigore Ferrum ad Ignis elifionem , quam fi idem emol-

litum fuerit. Si durus molendina; &

vallus Axis fuo incumbens excipulo
rigido rapida vertigine rotatur procellofo vento alas agitante , Ignis , 5c
Flamma , exfilit. Ubi vero plumbum interponitur magnus non eft hujus
caloris metus. Duriffimi Chalybis allifu veloci ad filicem quam certo excu-
titur fcintilla !
quae prodiret nulla
,
permolle ferrum fieret.
fi haec percuffio
Unde etiam contingit , ut , fi modo molle quid inter bina dura interponi-
tur, fuinmo tritu vix nafcatur Ignis ; fimulac autem, confumto molli inter-
pofito , fuperficies durorum fe mutuo attriverint , Ignis ipfe praefto fit.

Enim vero ubi quis laminas ferreas , oleo illito lubricas , agitaverit fupra
femutuo , non gignetur ingens calor at poftquam fola ferri duri extre-:

ma fupra fe invicem velociter moventur , tum ftatirn terribilis excitatur

calor.
Si quidem & in eoe teris conveniunt corpora attrita , tunc erit femper
Ignem dare quod materie conftat denfiffime compafta id
illud aptius , ;

minus , quod rarum magis habetur. Eftque univerfalis etiam hsec ad Ignem
generandum proprietas. Modo cattera refpondeant non enim denfius, at ;

mollius fimul
,
plumbum plus Ignis per attritum dabit ,
quam levius qui-
dem at longe rigidius ferrum ; fed fi utrumque aeque rigidum , tum pon-
derpfiffimum plus valebit. Hinc apparet , cur Sideroxylon Indorum , li-
gnum
 ,,

DE ARTIS THEORIA, ^
$> 7
gtnim fane duriflimum fimul ac maxime ponderofum , non modo ipfis fer-
viac in armorum ufum , fed &
ad Ignem fufcitandum , quoties illo egent,
per validos attritus.
Quin Se eo citius contritu Ignis excitabitur , quo duriora fuerint col-
lifa Se ponderofa magis. Sic fane ut chalybis Se filicis collifus faciat Ignem
unico temporis momentulo , qui de minus duris , magifque levibus , non
nifi lentius longe producitur.

C o r o t r.. 6 .

Praecipua tamen vis Phyfica, quae attritu fufcitat Ignem, in eo con- SecuncL».

fiftit ,
ut corpora atterenda inter le ,
pro hoc effebtu praeftando ,
quam
fortiflime apprimantur inter fe interim dum enim lamina
agitantur. Si
ferrea imponitur alteri fic , ut folo luo pondere fuppoficam incumbens
premat , tumque fuperior fupra inferiorem certo , atque reciproco , motu

agitatur , aliquis ,
parvus tamen ,
generabitur in utraque calor. Imponan-
tur decem pondo fuperiori laminae , ftatimque agitetur aeque, quam prius,

veloci motu , ilico major longe calor conciliabitur. Ubi vero adauxeris
impolita femper pondera , ita miraberis fimul incrementa caloris geniti, fi
modo femper manferit eadem agitationis velocitas. Prorfus ut tandem
Ignis i£tu momentaneo temporis generetur violentifiimus , fi bina talia
corpora ingenti coraprelfa pondere velociter reciprocantur motibus in-
ter fe. Imo fane , &
in ipfis fluidorum elementis appreflis idem obtinere
fupra fatis nobis conftitit.
C O R O L t., 7.
•
Cogitare denique oportet , Ignem illum hoc attritu tanto majorem , Tenii.

tantoque velocius , produci , quo fi omnia alia iterum eadem fuerint

,

motus harum partium durarum celerior fuerit ita , ut lentus valde mo- ;

tus tarde exercitatus vix calorem generet , idem incitatior ingentem Ignis
copiam ocyus producat. Funem amplebtere ardte appreflis manibus, atque
fegniter parum fimul trahas , nihil inde caloris percipitur. Ipfo autem mo-
mento , quo funem hunc rapido motu per manum retinentis celeriter tra-
xeris , Ignis gignetur , qui manum amburat. Culter Chalybeus forti manu
prefliis ad limen vel cotem rotatilem , vix incalefcit ubi leniter move-
,

tur fupra qft , ubi celerrima: fiunt reciprocata: agitationes , mox validus
;

generabitur calor. Prorfus , ut , rapidiffime rotatae coti apprelfus culter

candefcete fere poflit , fi perpetuo fortiter verfatili rapide lapidi apprimi-
tur , dum cos interim vix calefcit ; utpote omni momento lamina: ap-
p refla: fe fubducens ,
donec orbitam perfecerit. Hinc itaque au6ta celeri-
tate augeri pro rato poterit femper & ipfa Ignis produ&io , abfque ullo
Hxnite,.
C o R o L L. 8 .

Igitur evidenter exomnibus illis cognofcitur , ubi expolitae modo tres c-mfa 1 nis trf
caufie fimul concurrunt , tunc uno momento de corporibus frigidiflimis piex unita,
fummus Ignis produci poterit. Si enim duo ingentes , crafiique , orbes
» N
 ,

9 g,
PARS ALTER A.
de ferro duriffimo , myriade pondo impolitorum comprefli ,
quam rapi-

diflime fupra fuperficies mutuas agitarentur vi iumma movente , calor

fane ocyflime gigneretur ardentijpmus , in utroque orbe fimul. Id quidem
in Molendinis manifeftum , ubi axis ficcus arido innixus excipulo violenti
turbinis impetu rotatur , ftatimque Ignem , imo flammam , excitat quum :

tamen tam lentus ibi motus Iit , ob axis minorem Diametrum. Ramenta
ferri a Tornione urunt manum , Ligni llc fcobs etiam.
rafl diflilientia

An igitur in imis telluris , verfus ejufdem centrum , ubi immani pondere

omnium incumbentium infima premuntur , ubique ideo cundta funt quam
denfiflima fimul , etiam maxima copia violentiflimus Ignis attrita nato
excitatur? Atque inde fenfim calor ibidem increfcit? Vid. BoyL.de Cof-
Tritu ia£U vis mic. Rer. Qiial. Sane per omnia htec docemur , nunquam pofle definiri ul-
Ignis definiri ne- timum intenfiflimum que Ignis gradum , qui attritu produci poteft : licet
enim forte aflignari pollet , quodnam corpus denfiifimum eflet, atque du-
quit.

riflimum attamen fciri nunquam poteft ultimum pondus , nunquam mo-

,

tus dati quo major exiftere non poflit. Igitur nunquam erit tantus calor»
,

quin eo major iterum gigni queat.

Experimentum X.

Fluida intcrpo- autem in Experimento procedenti , quolibet temporis momento ,

Si
fitatardant hunc liquor aliquis interponitur medius inter binas fuperficies duorum corpo-
Ignis ortum»
rum , quo ita denfa , apptefia , mota , funt , vix nafcitur calor utique ne ;

comparandus quidem illi , qui gigneretur , abfuiflet hic interfufus liquor

ex iifdem c atteram caufis. Id verum efle docet tota rerum natura obfervaca
ubique. Nobis fufficiat hic hanc cotem videre ; ii ficcat huic laminam cultri
ficcam applicans fortiter affrico , ffatim calefcit , ftrepit , fcintillas fiepe
ejicit , culter. Guttula vero A quo , Olei , Spiritus , interponatur media ,
vix idem per eafdem caufas continget. Notiilimum eft rotarum axes curva-
turo immiflos , oleo oblitos , vix fervere ; ficcos autem arido commiflos
cavo , ftrepere ftatim , fumare , calefcere , fope flammam concipere. Quis-
ignorat quod notatum prius, Molendinas ita incendi fope integras, quo-
,

ties fine unguento medio moventur In nullo autem Experimento idem

3

manifeftius evadit ,
quam ibi quippe , nec catinus
in expolitione vitri :
,

nec lens expolienda , incalefcunt , , confumto pingui medio,

nifi fimul ac

vel aquofo , patina & vitrum arefcunt , quando ftatim ingens calor nafci-
tur. .

C O ROL E. I.

Mollia ,
rara' Quo magis cedentia , minus refilientia , magis rara ,
igitur molliora ,

iluida calori
corpora fuerint , eo minus caloris affriftu generare apta funt , fi compa-
ciendo inepta
tritu. rantur aliis. Unde, quum fluida plerumque has dotes poffideant, etiam hoc
omnium ineptiffima deprehenderunt huic calori per attritum excitando ;
ftatim quippe cedunt , fe fubducunt effugiunt'. Qtio in toto univerfo ,
ubique , ita fe habere deprehenduntur»

«r »

t
 ,

DE ARTIS THEORIA.
C o R O 1 L. 1.

Etiam tanto minus calor attritu corporum mutuo generabitur

minori vi ad fe invicem comprimuntur interea dum fupra fe in ,

teruntur. Quod iterum adeo verum repetitur ubique , ut ne uno quidem

exemplo aliter conflet.
C O R o L I. 3.
Tandem , qua: parvo fupra fe invicem motu agitantur , licet haberent Atquequiefcen-
tu '

ca teras proprietates Igni per tritum generando aptas , ne fic tamen calo-
rem dabunt imo fi quielcunt , reducuntur ad temperiem ambienti aeri
;

communem. Doceat id ferrum duriilimum in acervos maximos aggeftum ,

quod licet duriilimum , licet a tanto pondere incumbente adeo compref-
fum- fuerit , inierim nihil inde caloris plus in fe concipit ,
quam aer mol-
liffimus , leviffimus , rariflimus , qui illud ambit.

C o r o l l. 4.

Ergo videtur fequi ex his omnibus quod Ignis ibi fe omnium minime
, Natiirilis Ignis
oftendit per fuos efFecflus , ubi fpatia funt primo vel nullo , vel ariffimo, i*
cogniti abTcn-

occupata corpore eoque fimul in partes vix cohaerentes divifo fecundo,

, 5

ubi alia caufa non adeft, qua: per compreflionem externam illa comprimit
inter fe , &c ad fe , qua: in iis fpatiis continentur ; tertio , Ii tum praeterea
nulla foret caufa , quae retentis intra haic fpatia ullum motum concederet.
Talis foret apud Nos locus ille, qui vacuum Torricellianum dicitur. Si
enim tubus vitreus , uno extremo, claufus , quadraginta uncias altus , ab-
folute purus , impletur perfecte , Argento Vivo puriffimo , licciilimo ,
valde calido , atque dein lege Artis ore patulo ereefus immergitur fimili
Argento vivo fic , ut nihil , nifi purum Argentum Vivum in illo tubo fit
defeendens Mercurius locum relinquit vacuum fupra in tubo , neque ullo
indicio ibi ullum , corpus grave , refiftens , adefle cognofcitur imo , fi :

Argentum Vivum in vafe premitur replebit adfcendens preflu Mercurius

,

ita in tubum , ut eundem quam perfedtiffime impleat. Ibi ergo videtur efie ignis purus ,
&
fpatium , in quo nullus omnino attritus ullorum corporum contingit
igitur & ibi omnium minimus Ignis quatenus ille attritui jam expofito
,

debetur. Attamen, concuilo in tenebris hoc tubo Barofcopico lux nata

confpicitur in hoc vacuo ut Mathematicorum lux & oculus , maximus
, ,

Bernouilli tam eleganter defcripfit, explicuit. Unde etiam inferat quis

3e ibi efle corpora. Id fane verum, quod illud
, quod vitra penetrat
<
8c ,

Argentum Vivum, & aerem , in illo loco neceflario cequabili diftributione

adefle debere ; fed nulla nota conflat , hoc ipfum ,
qualecunque demum
illud fuerit , ullum indicium geniti caloris. exhibere. Unde forte ipfa ha:c,
, Lux eft ejus indolis , de qua prius in hiftoria Lucis ut
ita concuflu genita
proprietatis Ignis egi. Inde cogitamus lucem, adeoque forte ipfum Ignem,
vixagnofcinir.
line ullo corporum folidorum concurrente adtione , vix apparere nobis
iiib Ignis fpecie , libere autem per omnia tranfire fpatia, fine deprehenfo
• N ij
 ,

100 PARS ALTERA,

effedtu ullo Ignis nobis noto. Utique conftat yeriffime ,
quod quo magis
,

adfcenditur a fuperficie communi telluris per alta montium , ubi nulla am-
plius meteora squalem Solisadtionem impediunt , aut turbant , fed radii
diredtiflime , omni fua vi , feriunt oppofita corpora , nihil interim caloris
fentiri , fed frigus nafci videri.
Tandem vero ubi , eo remotius a Terra ,
adfcenditur eo propius Soli ut
exhalationes , &
vapores , eo vix adfcendere obferventur fenfibiles , tum
Sc ipfa nix ibi de aqua fit , fi quae eoufque emerfit , media quoque affate &
in lummo montium manet. Ita quidem , ut videatur plerumque , quod >
ubi nihil duri , relidentis , corporei , Igni relidit , ubi nihil attritum exci-
tare potens aded , ibi quoque Ignem , licet prsfentem , quietiffimum ap-
iarere quare , quum altiffimi montium vix sequent
:
femidiametri tel-
furis , atque interea tantum ibi erefcat frigus , ubi tam parum a centro
telluris receditur , tam parum verfus Solem meridianum acceditur, tanta
adhuc gravitas Atmofphsrs obfervatur, quid cenfetis. futurum , fi mil-
lies altius obfervationes pollent inditui , aut de iis nobis aliquid nuneiari 2
Sane quoufque datur nobis , fere escis ad naturam , hallucinari , videntur
omnes motus decrefcere magis., quo adfcenditur a terra altius , fenfimque
fupremaquam filentiflima quiete frui quum arbores esdem , eodem fe-
:

mine , fats eodem monte , ad eundem folis adfpedtum expofits, fem-

, in
per maximae ad pedes montium pufills magis magifque, prout adfcen-
, ,

De Igne puro ditur altius, arefeant. Miratus fum , quum legerem antiquos Hermeticos ,
Alchemiftse.
retulifle nobis in fuis feriptis. quod in Igne puro fummum fit filentium ,
,

quies abfoluta atque in illo habitare

, , unde DEUM
tamen emiffi Ignes
minidri moribunda per inertiam corpora vivificarent, moverent, facerent
Et Hebraei. juffa exfequi juxta Arbitrium Omnipotentis , &
Omnifabri , NUMINIS
liberrimum. Ita nimirum Antiquiffimi Hebrsi ,& Sacri A udiores , prsi-
verant. Exod. 1 1 1. 2. 3. 4. xix. 16. 18. xxiv. 17. Levit, x. 2. Pfalrn. civ. 2»
4. atque inde Epid. ad Hebrsos. 1. 7. xti. 25). &
C O R O L I. 5..

Calor ingens Denique mirabilis , & flibita, Caloris

Ignifqus , produdlio in corpori-
,
Habitus, cxMecal-
bus frigidiffimis , duriffimis , ponderofiffimis , a folo attritu , fed violen-
li attritu ad flui-
dum levilEm,um. tiffimo , per fluida omnium leviffima , molliilim^i , frigida , hodiernis Ex-
perimentis oculo exhibetur ipfi.
Sit globus e ferro folido ingens , tempore hyberno , explofus de balida
bellica maxima pulvere pyrio onerata , ille excurrit per frigidum aera 600
pedes uno minuto fecundo horae , adeoque aer reditit motui illius globi
tanto fortius , quam ullus ventus ; quum rapidiffimus ille tantum percur-
rens eodem temporis fpatio 22^ pedes , tanta violentia denfati per motum,
aeris impetu omnia disjiciat, arbores evellat , ramos frangat, turres , aedi-
ficia , disjiciat. (Mariotte. pag. 140.) Unde perfpicitur quantum hoc in
itinere attritum patiatur ille globus ; quiinterim non recta pulfusfuit , fed
affiduo hoc in motu rotatilis cyclordem defcripfit puncto, unoquoque fui
corporis. Enimvero globus ille , hoc fuurn fpatium tanta rapiditate emen-
dus., ubi cadit, fervet penitus : licet toto itinere affiduo novo adeoque
 ;

DE ARTIS THEORIA. lai

femper frigido , aeri occurrerit , ideoque omni momento de calore geni-
to amiferit. Ille autem globi hujus calor non pendet a flamma pulveris
pyrii , quo explodebatur ; quoniam incredibili fpatio temporis tantum in
illa flamma lueret , certe
vix rsrsho, ^orae. Atqui tantillo tempufculo ,
quis credat , flammam hanc percaleiecifle hunc folidum globum. Sed fa-
cile tribuitur ingens ille aeftus attritui fummo inter globum tanta veloci-
tate preflum in aera , &
repreflum vento , qui 27^ vicibus celerior fum-
mo ,
qui obfervatus harienus.
Igitur ,
quum ita , undique ,
per omne Experimentorum genus ,
patear, Doftrina ex

attritu quorumcunque corporum inter fe Ignem , prius non apparentem , prsiniffis.

produci pofle ilico , in omni tempore , in omni frigore , in quolibet loco,

ubi harienus fada fuit exploratio rei ; modo adfint illae tres conditiones
Phyficae memoratae prius jure videmur inde colligere multa , qua:
; ad in-
dolem Ignis perfpiciendam praecipue juvant. En quaedam , fi vultis, dabo.
Primum quidem illorum erit , quod ipfe Ignis , hadenus nobis inno- Ignis in omni
tefcens , femper praefens exiftit in omni foco , licet non femper ibi nobis loco prsefens
femper.
detegatur vulgariter Ignis praefentiam indagantibus. Thermofcopium
quippe accuratiffimum lemper docet , quod , fummo prius defcripto fri-
gore major, calor femper , ubique, adhuc fuperfit ; quamvis omnes vul-
go credant falfo, nullum omnino ignem ibi fuperefle, ubi Thermometrum
ad O pervenerit.
Neque tantum {patio omni ita ineft Ignis 5 imo vero , in omni quo- & Et in omni
corpo.ee.
que corpore , etiam rariflimo , vel folidiflimo, aequaliter diftributus haeret.
Si enim acutiffimi fenfus Thermometrum fervida sftate, aut hyerne geli-
diffima , applico ad vitrum cavum , in quo vacuum Torricellianum adeft
ubi quis forte fufpicaretur , merum modo Ignem contineri fimulque il- 5

lud Thermofcopium appono corpori omnium folidiffimo nobis cognito-,

auro ; deprehenditur abfolute idem gradus caloris , frigoris , in utro- &
que. Si modo utrumque in aere non variato quoad calo-
haeferit fatis diu
rem , quidem ita fe habere , qui crederet , inveni nemi-
vel frigus. HaEc
nem , prima vice ; fed vera , nunquam fallacia , indicia haec
cui narravi
ita nos docent. Repofui , bruma rigente, vacuum perfede Torricellia-
num , vacuum Boyleanum , aera alcohol fincerum , oleaprefla , oleaftil-
,

latitia, aquam , lixivia falium variorum , Spiritus falibus expreffos ftilla-

titios , hydrargyrum , plumas , fcobes Metallorum , arenas , calces , aeri
frigido , squalis erat omnium gradus caloris &
frigoris , abfque ulla om-
nino differentia. Quae paradoxa , at vera hercle , mirabilitas.
Haud potui ergo detegere quod in rerum natura fit vel ullum fpatium
,
Diftributus jp-sc
fine Igne. Neque valui deprehendere ullo Experimento utcumque ad , ta fpatia.
hac laboriofus fuerim, efle ullum corpus in quo foret infita vis a CREA-
,

TORE qua uniret hunc Ignem aequabiliter diftributum ad fe, ullo excedit
,

fenfibus notabili reddendo. Reperire nequivi h ari: emis dari Magnetem' ,

Ignis in natura rerum. Oriinia vero , quae potui- videre, docent, quod,
fi motus attritus , aut mifcelae variorum inter fe quiefeunt , tum Ignis
,
idem aequabiliffime fit diftributus per rationem fpatii; neque vel minimum
- referre , mim vacua hac fpatia fuerint , an repleta , rnrfus nihil referre

quonam corporum genere reitera. fuerint. Fateor equidem- omnes mihi

• N ili
 ,

ioi PARS ALTERA. (

hic clamaturos elfequod in nubibus hic exfpatians inania proferam, Imo

,

falfiftima
, communi, qui manifefto elocet. Ferrum
adverfillima fenfui
hyeme frigidius pluma , Argentum Vivum Alcohole. Sed, Auditores,
ego hic monui , me non a biurum de Igne per Calorem , vel Frigus homi-
nibus, ad fenfum apparente , fed ad illam tanto labore, tam acri indagine ,
elebtam notam rarefaciendi. Cattefum , unde fiat, ut Alcohol hyeme cali-
dius Argento Vivo , vel glacie rafa , appareat, conabor explicare, poft-
quam de maffa folida & rara prius egi refpebtu ad calorem frigus ne- & :

que enim jam id praedare queo , nifi ordinem turbarem.

Et tiro de Alterum , quod pro doctrina Ignis allego , eft , quod ille Ignis, qui ita ,
agnitus»
per quietem in primis , aequabiliter per omnia diftributus fpatia habetur ,
nunquam fere advertatur quoniam illa , qua; ubique perfecte eadem
:

funt , neque proinde ulla varietate ufquam fe diftinguunt , vulgo folent

pro nullis haberi ab omnibus. Ut patet , fi forte eflet talis Ignis gradus
aliquo tempore , qui nihil quidquam in ullo fluido , vel folido , mutaret
omnes tunc homines non cogitarent de Igne , neque de calore , vel frigo-
re. Sed fimulac tum Ignis ita parum augeretur , ut cera fieret paulo quam
ante mollior , ftatim inciperent fufpicari ,
plus caloris , Ignis plus , natum
fuifle quia ceram igne de lolida fpecie in fluidam liquefeere , dudum fci-
:

verant. Atque ex praejudicata hac opinione contigit , ut putaverint omnes

fere, Ignem arte , vel fortuito opere , nafei , quoties effebtis fuis magis
jam evidentibus redditis fe manifeflat.
Tamen fic quo- Tertium quod fatis certum inde fequi creditur eft , quod ille ipfe
,
,
que femper mo-
Ignis ita haerens in omni fpatio & corpore, ibidem femper moveri, & mo-
tus.
vere , pergat , licet fuerit vel minimus creditus. Enimvero , quis morta-
lium ailignet ultimum pundtum frigoris abfoluti, id eft forte quis aflignet ,

perfebtam Ignis quietem ? Atqui minimum Ignis , aut caloris , vel virtutis
omnia omnino corpora,
rarefacientis, principium ftatim incipit expandere
horum partes a denfatu fpontaneo dimovere, &, quamdiu manet tale im- ,

pedire a fua naturali & propria Elementorum adunatione. Qua: verum

motum inefle 8c exerceri , certo docent. Quare probabile fane habetur ,
,

Ignem hunc in vacuo , & in meatibus intra folidilfimas malfas vacuis reli-
ctis, ut in vafis quibufdam, contineri, moveri, agere, femper •, hinc aliquas
infeparabiles operationes continenter producere, quae tamen omnes inpri-
mis id conantur , ut Elementa removeant a fe mutuo , adeoque , ut femet
Et repulAis. expandat aequabilius ipfe Ignis. Interea tamen haud minus certum eft , ipfa
Elementa corporea materia:, qua: non eft ipfe Ignis, affiduo conari fe aflo-
ciare magis,vacua intercepta intra fuam impenetrabilem materiem arctare,
hinc Ignem his in vacuis contentum , &
dilatantem exprimere , quantum
fieri poteft ex aequilibrii deftrubtione. Unde ergo femper foret abtio , &
reactio, inter Ignem in poris nitentem expandere Elementa, inter natu- &
ralem corporum nixum in adunationem arbtam fuorum principiorum.
Pollent itaque hac lege omnia corpora, qua: infinitifiime, abfolutiffime/, &
agens omnia DEUS creavit, locata in fpatio imm en fo , dividi in Ignem
expandentem omnia reliqua corpora , & in caetera univerfa corpora , quae
non furit Ignis , femper contranitentia feparationi iuae monadis. Inde adeo
duo haec principia , expandens unum , alterum aflbeians , inprimis per
 ,,

DE ARTIS THEORIA. io 3
omnia dominari ,
plurimarum acfionum corporearum caufas effe. Horum
vero energiam ex idea _, quam hadlenus de iis habemus, intelligi haud
polle. Solum DEUM
ex S£ hxc , &c omnia perfe&ilfima , infinitiffima
intelligentia , compledti , atque omni potentia ILLI SOLI propria , mor-
talibus ineffabili ,
conftituifle.

Qua: quo magis contemplor venerabundus magifque , eo fane videtur Nunquam fuf>
ftantiam pene-
mihi certius , quod id ipfum , quod Ignis ed , non pollit penetrare fe in trans.
id, quod ultimum impenetrabile corporis Elementum tandem habetur
fed inde repercuti , quoties irruit , tantoque repelli plus , quanto pene-
trare plus conatur. Hinc attritum quendam oriri polle , imo debere, &
inter Ignem & alia corpora. Adeoque ipfum Ignem nunquam hofpitari in
corporum propria fubdantia , tantum vero in fpatiolis inter hujus con-
nexa elementa relidtis , licet quam folididima fuerint corpora. Certe
<l\ iTiTUTTia Democrittea , impenetrabiiitas aliis didla , Igni , omnique al-
teri corpori , videtur adeo propria , ut per omne genus Experimentorum
videatur effe maxime infeparabile.
iterum contemplemur in illa dodbrina , quod , quamdiu ergo
Quarto ,

hic ita defcriptus Ignis, intra hos poros corporum hofpitans , a nulla alia

caufa agitur , aut movetur , ramdiu nullo fe efredtu inde prodet cpiia :

per meatus xque facile poterit exire , qu.am intrare , ideoque actionem
fuarn in corpus continens non multum mutabit quia ubique squali co- ;

pia videtur adede , &

agere. Ut capiaris , quid velim , liquidius , en Ther-
mofcopium acutillime fentiens frigoris & caloris , videtis ,
quem jam gra-
dum caloris notet. En vero ori follis hujus ingentis id oppono , ecce qua
vi follis agitatus ingens ventum faciat maximum , quo ferit Thermofco- Ventus frigus
ium nonne omnes exfpedtabatis venti hujus propria vi Frigus nota-
\
non gignit.

E ile productum iri ? indeque non fallax Thermometrum turbari debere ?

attamen cernitis , perdat. Unde firnul quoque intelligitur quod hac ra-
, ,

tione nec calor increverit, neque frigus, ad notabilem fenubus nodris

differentiam. Nam Ignis fere atque facile defertur per aera quiefcentem ,

vel motum , ob ingentem ejufdem raritatem. Si tamen aer ille vi funama Sed potius Oa^
agitaretur ,
qua: hoc folle nequit excitari , tum fane ab attritu oriretur lorem. _

major fimtil calor , ut fupra patuit , fed non niii ab attritu. Unde forte
fit , ut procella; fummx , exteris paribus ,
plerumque , paucis cafibus ex-
ceptis , calorem ad thermofeopia augeant potius quam imminuant certe ;
,
fummos ventos frequentiffime calido cum aere contingere dudum ob-
fervare memini , acerrimum vero gelu filentillimo vento. Cur igitur ven- Idem tamen
tus , imo aura nodro corpori , inprimis calefacio , ita frigidus apparet corpus hominis
refrigerat.
ut nemo fit quin jure refrigerandi vim illi adferibat ? Quid , an non
,
manifedidime experimur , gelido vento fpirante , eoque forti valde , fri-
gus gelidum corpori nodro longe magis infedum eile , ita quidem , ut
nemo illi ferendo Iit , quin ipfi brevi admodum gangrsna perimantur
membra? Ita revera fe res habet. Verum alia longe ed caufa , quam vul-
go putatur. Sciatis ergo, primo neminem pofle vivere inaere, qui 90
gradus caloris habet , verum cito in illo mori animalia omnia nobis co-
-
gnita atqui calor noder vitalis ed graduum 91,
, infantibus fspe 94, &
ut Fahrenheicius obfervavit. Hinc homo femper calet plus , quam aer am-
V
 ;

104 PARS ALTERA,

biens : hinc veftimenta , hominis corpori applicata , calefcunt magis >

quam nudo undique forent expolita. Imo e tiara hominis ille calor
fi aeri
aera , contiguum corpori ejufdem calefacit fi ergo aer fine vento ,
, :
,

circa hominis corpus quiefcic , tum Atmofphxra hominis calidior erit

Atmofphxra aeris, hinc ille fentiet calidum hunc acrem , ut revera eft.
Simulae vero vento nato aer ille calidior , qui cingit undique hominem ,
inde aufertur , ejufque loco recens appellit priore frigidior , ftatim nafei-
tur verum frigus in pulmone , & ad cutim hominis , quin 8c a corpore
calido veftimentis conciliatus calor quoque eodem aufertur vento , no-
vumque afliduo frigus illis datum applicatur corpori unde idem fit ac :
,

fi frigido de aere veftes afliduo corpori fuo indueret homo. Atque ex his

conflat licet ventus frigus haud generet tamen corpus hominis omnino
, ,

refrigerare quatenus caloris excefliim aufert. Quoniam vero hac obfer-

,

vatio incredibilis eft in Medicina emolumenti , agite videamus in exem-

plo. Sit homo
ab exercitio corporis , vel a morbo , aliave de caufa , ca-
lens, intra veftes , in aere quietillimo , ad gradum ioo. Aer communis
efto illo tempore temperatior , qui vulgo notatur graduum 48. Facile in-
telligitis omnes quod jam veftes corpori adftridtx calore corporis quo-
,

que brevi , ubique , fere ut corpus calefcant. Imo aer quoque , quief- &
eens jam , circa illas veftes ambiens , atque circa caput hujus hominis
hxrens , multum calefcet plus , quam ad gradus 48. Quum fxpe viderim ,
acceffum calidi hominis , in diftantia quatuor pedum a Thermofcopio , il-
fiidftatim mutafle calefaciendo folo calore ae corpore ejus exhalante ,
qui Thermometri calor ita genitus mox tollebatur ad receflum hominis.
Si itaque aer ille vicinus 8c veftes, ponantur redudta ad gradus 60 , erit
hominis illius corpus in ea temperie undique immerfum , omnia ejus
vafa &
humores laxati appofite ad huncce gradum , nervi ejufdem exte-
riores affecti eodem talis caloris fenfu. Exponatur jam hoc corpus vento ,
qui uno fcrupulo horas fecundo fex pedes percurrit , jam omnis calor ae-
ris ambientis &
veftimentorum auferetur intra minutum hoc fecundum ,
& applicabitur corpori undique gradus caloris 48 , unde phyfice corpus
ix gradibus ad exteriora evadet frigidius cumque ventus ille ponatur per-
;

petuo idem , debebit brevi corpus undique , ufque in profundiflima fri-

gefcere quoniam fcilicet extrinfecus applicatum perpetuo frigus illud
j

novum , omni quoque momento , tantundem de genito per vitalem mo-

tum calore aufert. Ex quibus ergo manifeftiflima habetur paradoxas aliter
apparitionis ratio.
Noti veto Thet- Si enim jam, loco corporis humani , Thermofcopium huic vento op-
fnofcopium»
ponis , erit in liquore Thermometri , &
in aere ambiente idem calor
hinc , five quiefeens idem aer fuperficieiThermofcopii applicatus manet,
five perpetuo ille alius fe apponit , erit unus idemque calor ideoque ven- ;

tus , vel maximus , nihil frigoris dabit Thermofcopio , nifi aer interim

Hujus rei ufus aliam temperiem induerit in loco , unde ventus flat. Atque ex his intel-
jn arte Medica» ligitis facillime Vos , qui propofito medico corporis humani contempla-
mini conditiones , nulla fere re , fubito magis fanifllma , addam &c ro-
buftiffima , corpora fxviflimis morbis , &
fubitanex morti , reddi obno-
xia j
quam fi a motu calefapla & in fudorem refoluta , vento exponun-
 ,,,

DE ARTIS THEORIA. ioj

tur ;
maxime fi frigido in vento per motus validos incaluerint valde , 8c
dein quiefcant. Hinc adhmata tota dein vita , anginae , pleuritides , peri-
pneumonice , arthritides , rheumatifmi. Quid vero dicam de his , quibus
ex debilitate tenelli corpufculi mobilis fabrica laborat ? nonne videmus ,
miferos a minimo vento , a levi aura , incredibiliter mutari ; limulae
modo per rimofam feneftram aer admittitur paulo frigidioris temperiei
quam fuerat in cubiculo , in quo degebant, maxime fi uni perThermof-

copium adueverant diu c]ua quidem re non aliam hominum va-

direetse ;

letudini firmat magis noxiam cognovi.

Quarto licebit ex didis jam , neque dein repetendis , aliquid de Ignis Aftio Ignis tri-

natura , &
adione quoque , fpeculari. Si enim duo corpora , denfa , dura tu nata.

valde elaftica, magna vi aguntur mota reciproce, & celerrime, tum omnes
partes horum corporum , omni momento , comprimuntur ardifiime : &
quia rigida , renituntur fortiffime , hinc in unaquaque parte exoritur ce-
lerrima , valdeque potens , contradio , &
expando , live vibratio quatdam
celerrima , ut in chordis valide tenfis. Quanta: hxc vibrationes fint cognof-
camus exemplo campanae metallica: , elafticae , femel modo , uno idu
percudi. Nonne inde tota illa , eaque fepe vafta adeo , moles tam longo
tempore ,
per totam fubftantiam per’ infinitas ellipfes fe expandit , &c
contrahit; Atque ubi attritus ftatim deferiptus nalcitur , quanta ibi vi ,
quo nixu , quali celeritate , comprimuntur , concutiuntur , laxantur, uni-
verfi attriti corporis elementa in imum fundum ufque ! quantus exoritur
attritorum , quamque acutus , auribufque intolerabilis , ftridor , quo ma-
xima illa vibratio certo p radens cognofcitur Intelligimus ergo , totum
!

illud corpus ita attritum ,

prefium adeo & laxatum , in omnibus fuis par-
ticulis rapidiflimemoveri quum omnes chordae celerius eant redeantque
:

quo magis elaftica: , quo breviores , quo validius tenta:. Illa: vero condi-
tiones omnes fimul hic concurrunt. Qua: ut evidentiflima ab Experimen-
tis arbitror , ita haud minus liquidum videtur , quod interim Ignis qui
,

intra meatus horum corporum hofpitatur , atque ibidem potentiam ha-

bebat illa expandendi in omnem dimenfionem , rurfumque a vi contra-
dili renitente corporis expanfi fortiter repredus fuerat,nunc per adionem
attritus , omni momento , in fuis loculis , violentiilime , comprimitur ,

laxaturque. Eline igitur ,

quum idem Ignis videatur omnium elafticorum
ede potentifiimus ex animadverfa ejufdem vi omnia expandente , videtur
ejus propria vis , motufque, immaniter augeri. Unde &
in corporibus ita
attritis , &
in Igne intra .illorum cava sequabiliter diftributo , fummus
motus oriri , &
diu perfeverare creditur. Id vero fieri nequit , quin Ignis
vicinus , &
ambiens , pariter ab utrifque modo didis agitetur eo violen-
tius , quo propior. Id enim aliter fieri nequit quum antea conftiterit
:

Ignem per quiefcenria corpora , &

per fpatia extenfa omnis motus Sc
mutabilitatis femper incapacia , aequabilidime diftribui , forte tequabi- &
liter agere. Debebit ergo ille undique circumdans fequi concudus illius
Ignis , qui intra fpatiola attritorum intercipitur , adeoque etiam recipro-
ce urgeri, redire. Videtur quoque hxc Ignis vibratio durare tamdiu, quam
corporum htec vibratio ipfa ab attritu nata , aut donec illi itus , redi-
tufque , ipfius Ignis , redadi fuerint ad quietem , aut mottun tequabilem

»
 ,

io 6 PARS ALTERA,
cum Igne vicino in fpatiis , &
corporibus. Quum autem per caufas mo-
races attritorum corporum Igni motus addatur novus , praeter illum ,,
quem prius communem habebat , debebit &
hinc increfcere ipfa Ignis
vis ; quas quum extendat corpora , ideo &
hocce ligno fuo fe manifefta-
bit ilico. Adeoque eatenus vis Ignis intelligi polle videtur
, quatenus
tritu excitatur. Simul certa habetur ratio plurimorum , quas hic apparent-
Inde explican-
tur nonnulla.
i. Cur Ignem tritu inprimis generant? quia fola in ele-
elaftica fola
mentis fuis ofcillant. z. Cur maxime elaftica maximum Ignem generant ?.

ut in chalybe duriflimo ad rigidam filicem celerrime appulfo ? quoniam

citiilimas , & maximae , vibrationes inde contingunt- 3. Quare molliffima,.
non elaftica, minus generant Ignem? quia non refiliunt , non reftituunt
fe , non eunt neque redeunt. 4. Quamobrem tamen plumbi ad plumbum,
attritu valido calor fummus generatur ? quoniam ultima Elementa cor-
porum expanfilia &
contradtilia fiunt ab Igne , propria indole &
licet :

compofita ex his elementis majora corpora nexum partium habeant mi-

nus refiftentem , fed cedentem facile. Unde liquet , aliam efle elafticita-
tem Elementorum omni corpori communem a calore & frigore mutan-
dam , aliam vero
pulfui obftantem , &c refti tuentem fe in formam ,
quam
ante offenfam habebat- 5 An fluida ergo tritu calorem
. non generant ?

Si elaftica, omnino. Si non elaftica , difficulter.Unde aqua difficulter

tritu caler. Attamen , fi fluida non elaftica urgentur impetu fummo per ,

anguftiifimos canales , calor ab attritu in iis fufcipitur quia Elementa ;

ultima in his elaftica utcunque videntur efte. Si vero fiftulae elaftica: fint ,
per quas liquor agitur , tum tanto ardentior poterit calor gigni. Hinc
fanguis nofter elafticus , per arterias elafticas , violente adtus , calet in
motu fanitatis. At veto , quo indoles fanguinis plus vergit in ingenium
aquas , neutiquam elaftica: , eo minus caloris intra corpus producitur-
Aut etiam , quo in arteriis ipfis elater magis deficit. 6 . Cur interpofitu
liquidi inter attrita impeditur , vel imminuitur , caloris ortus ? quia mo-
tus impreffi eluduntur perpetua fluidi interlabentis fuga , &c reditu. 7. A 11
proprietas ergo elaftica corporum multum facit ad augendam Ignis in cor-
pora actionem ? quam maxime , ut modo patuit. 8. Si gravitatis nifus cor-
pora minus ad fe mutuo determinaret, quid fieret Igni ? Tum ejus effe-
ctus fere videretur nobis nullus : id fodinas proftindifiimas , & altilfimo-
riim montium faftigia docent. 9. Quid ergo in puteis profundiflimis fit,
ubi fempiterna aeris quies ? refpondetur , ibidem aequalem femper caloris,
& frigoris gradum haberi , manere , in lingulis altitudinibus lingularem
prout ambiens telluris plaga ibi habet , fovetque. Quod fane pulcherri-
mis obfervatisin Obfervatorii Parifienfis puteo confirmatur, 10. Quare fri-
gidiffima tempeftate Chalybis ad Silicem percuffio dat Ignis fcintillas vi-
vidilfimas , maximafque ? Sed quis foret finis, fi narrarem * quas fpecu-
lanti ad hasc nova affidno occurrant ? nullas unquam. Gravitas, Elater,
Ignis , videntur tres capitales habendas inter univerfales , live commu-
nes caufas actionum corporearum 3 ad quas quotiefcunque attritio fuper-
additur , plura communia omnibus phasnomena intelligi queunr.
Ignis ratio, quis Quinto rurfum dabitur inde deducere , quod maxima Ignis violentia
& ubi maximus
nafcetur fi corpora omnium ponderofilfima , atque fimul maxime ela-
& minimus ?
,

t
 ,
;
,

DE ARTIS THEORIA. _
107
#ica , in profundi (Tana interioris telluris parte , aliis dein innitentibus for-
tiflime apprelfa ad fe invicem , tandem motu velocillimo omnium agita-
rentur inter fe. Unde itaque quam maxime iterum probabile efl; , a centro
telluris , fummum Ani
fenfim decrefcere , atque omnium minimum
evadere , ubi terminus habetur medius inter duos Planetas. Ponamus Ter-
ram noftram , &
Lunam , ejufdem indolis erit in centro telluris' : lu- &
nae aiftus fummus , fenfim decrefcens donec perventum erit ad illud loci
inter hos duos globos fphaeroxdes , ubi utriufque vis delinens limitem Animalia vo-
non ferunt
latilia
ponit. Quare impolTibile penitus apparet, ut animalia Volitantia a tellure
temperiem
111 lunam , aut inde ad nos tranhre queant ; quod quidam Philofophi fima; atmof-

ftatuerunt. Pariter neque in abyflo exiftere queunt. Omnia autem , qua phjerac.

de Tellure &
Luna dixi , pari ratione de reliquis quoque Planetis vera
erunt. U
nde etiam credibile videtur , corpora gravia tantum circa Pla-
netas , forte &
circa Soles , feu Stellas fixas , aggregari , inde fenfim adeo
levia fieri per raritatem , ut vix , vel non , refiftant. Ignem tamen ibi &
efle aquali copia. Ignem igitur forte non elle gravem , fed indetermina-
tum ad loca ulla. Hinc ergo ex fe non habere vim nifi aequabiliter fe ex-
pandendi quaquaverfum , fine particulari in ullam plagam determina-
tione. Indequein locis illis altilfimis Ignis actionem forte nullam fere elle:
quia corpora denfa , elaftica , mota , attrita inter fe , ibidem abfunt. An
forte decurfus Cometarum fit per fpatia illa inter Planetas , Solefque
ubi illa minima obftacula , viam facillimam praebent , nondum accurate
definito horum mirabilium corporum motu , gyro ? &
Sed &
Sexto iterum apparet , quod illa corpora , inter quorum partes Ali«e conditio-
nes calorem tritu
meatus ubique interponuntur tam largi , ut aer , aqua , fpiritus' , olea
augentes.
intra illos poros introire , &
exprimi pollint libere hac , a'10 , maxime •,

inepta erunt ad calorem tritu generandum. Illa vero , quorum corporea

fubftantia adeo arcte comprefla habetur , ut pori intercepti adeo exigui
fint, ut nihil omnino intra fe admittant, nifi purum , fimplicemque Ignem,
tum hac attrita contentum intus Ignem valide movebunt. Si deinde per-
pendimus , fuperficies binorum , ad fe mutuo congruentium , corporum
tam exacte fibi invicem refpondere , ut inter hafce ipfas adaptatas , mo-
tafque , nihil omnino , nifi fincerus Ignis , fe infinuare queat ; tunc quo-
que , dum rapide fupra fe mutuo verfantur , Ignis & ibi intercurrens folus
agitatur unde & hocce modo iterum fervens hujus motus. Iterufn fi tam
; ,

velociter agitantur rapidiffimo motu inter fe corpora , ut celeritate tam

pracipiti , neque aer , neque alia corpora , fuccedere queant , fed folus
modo, Ignis in aere , vel aliis, latens; vero quam fimillimum habetur,
tum Ignem illum ruiturum in loca tam celeriter , reciproce , vacua , &
vel occupata rurfum ; atque fic vel ita quoque plus forte Ignis circa
proxima attritorum fuperficiei loca colligi , quam prius contingebat
hanc ideo aliam elle caufam , cur attritu excitetur calor. Denique , fi ali-
cujus duri corporis elementa neduntnr inter fe nixu validiffimo , fed ita
fimul fadtas inde fibrae , &
ftrata , difponuntur , ut breviflima nafcantur ,
& valde tremula, tum Ignem vibratione fua quam celerrime, fortiffime-
que, agitabunt, unde &
calorem inter fe attritu celeri ingentem brevi
creant. Sane omnibus his ingens motus Ignis iit.
® Oij
 ,

io» .
PARS ALTERA.
Septimo reftat inquirendum quam feveriffime , an fit quasdam vis in
corporibus i pfis
,
qua Ignis attrahatur ad ipfa corpora , ea lege, ut, quo
plus madte folidas ipfa corpora habent, eo etiam plus ignem fibi unirent
Verum in ipfis quiefcentibus hoc nequaquam ita obtinet quoniam con- :

flanti Experimentorum fide evincitur , non plus vel minus inefle caloris ,

vel Ignis in vacuo Torricelliano , quam in auro ; quoties ambo diu quief-
cunt in quocunque ejufdem temperiei loco. An vero per attritum toties
memoratum folida moles corporum vim nancifcitur limilem virtuti ma-
gneticas ,
qua ita demum ipfum Ignem
attrahat ad fe ? atque adunatum
fecum diu retineat; Multa
fuperhac re cogitanti obfervatum certe
fiaspe

id fuit , eo citius calefcere ab eodem Igne corpus , quo rarius fuerit eo ",

lentius autem refrigerari calefadtum femel , quo denfius fuerit eo citius- ;

refrigefcere , quo rarius erat. Unde videretur colligi debere , in ipfa malli
folida aliquid latere fimile attractioni inprimis quidenj , quoniam lex :

hasc obtinet aeque in elafticis , quam in non elafticis. In foco Tfchirnhau-

fiano Ignis fummus ; fi vitrum tegitur umbraculo verfus Solis radios,
ftatim cefiat calor in aere illo in loco , ubi momento ante tantus erat. Si
metallum ibi fuerit eodem igne fervidum, diu valde retinetur calor. Si
vas aere plenum , aliud aqua , utrumque dein eidem calori exponitur ,.
erit forte aer fic calidus , millies rarior aqua quoque ita calida , fed aqua
conceptum tanto tardius calorem tanto diutius retinebit ut aer forte- ,.

millies citius refrigefcar. Utique tamen ex his tantum id verum conclu-

ditur, quod Ignis difficilius intret , & exeat, ut eft denfitas corporum,
quas illi : hoc autem omne eft
exponuntur quod certo ubique experimur.
,

Neque evidenter inde patet , aliam hic caufam ede. Si quid tamen--
fatis
licet in his per conjecturam agere ; forte Ignis , dum denfa ingreditur
ipfa Elementa concutit , inque vibrationes agit , pro expanfione majores ,
pro denfitate conftantiores quas proinde , quamdiu perdurant , tamdin
;

intus contentum Ignem agitant 5 ut per tritum fiebat in elafticis corpori-

bus. Re ergo omni perpenfa , nihil talis efficacias magneticas hadtenus ex
illis obfervo.
Sola percufTio-
ue natus Calor.
O (flavo tamen iterum confidere ,
quod per Experimenti primi do<ftri-
nam conftiterit nobis , duriftima corpora , folidiflima , a minimo Igne &
penetrata in omnibus fuis totius ma uk calefaiflas particulis , ufque ad in-
tima moveri , &
concuti adiduo. Igitur etiam eadem , ubi ab attritu ipfo
calefa<fla fueruntufque in intima , eodem plane modo adiduo move-
bantur. Inde igitur flamina hasc, ea ratione tremula omnia fimu-1, fe mu-

tuo rurfum tamdiu creduntur conterere i adeoque fic movere , ac fi &

contererentur extrinfecus. Igitur &
movent Ignem contentum , hunc at-
trahunt , colligunt, &
in folido ipfius mada: retinent diu in fe. Tumque
iterum aguntur ab Igne eadem rurfus filamenta corporum , atque ab &
eo conteruntur. A quibus omnibus etiam aliquandiu fufceptus femel
calor confervatur. Princeps enim Philofophorum , Robertus Boyleus
Experimento capto , dudum evicit , quod fruftum ferri frigidiflimi foli-
dum , incudi frigidas impofitum, malleis frigidis creberrime percudum^
a folo hoc motu comprimente , &
virtute elaftica refiliente , tantum in-
caluerit , ut injectum fulphur accendere potuerit. Rurfumque , clayur»

<
 ,

DE ARTIS THEORIA, 109

ferreum duro impactum ad caput ufque ligno , malleo frigido compul-
fum , fimulac ulterius intropelli non poterat , quam maxime ftatim in-
>

caluifle, licet malleus ipfe maneret frigidus, Idemque ferro ,

dum lima-
tur , calefacto valide a lima manente frigida , demonftravit. Vid. Tracta- /
tus ejus aureos de Mechanica caloris frigoris productione. &
Quod enim Nono advertimus ex procedenti obfervatione j datur ca- Solo itu & rc*

lor ingens natus , ubi certi fumus , nihil aliud contigifle , nifi quod
ditu claiilc0 -
u
ferrum elafticum , inter ferra elaftica compreflum , omnique momento ,
quo mallei ictus interea ceffat , fe reftituens , tamen colledtum fiiifle
adeo notabilem Ignis calorem , ut flammam in adfperfo Sulphure potuerit
accendere.
Decimo pofliimus credere, corpus ita elafticum poftquam hac adtione {AfimplfeHto
calefadum femel fuit, dein diu retinere tales excurfius , & intro curfus in
fuis intropreffis & refilientibus partibus, atque ita quoque continuare
motum Ignis. Ut femel percufla chorda tremores diu, & icta campana
etiam , diutiflime retinet undulationes fonoras auribus percipiendas.
Undecimo autem majoris momenti jam videtur inquirere, num tritu, ignis ita non
nafcituri
& percuflii , ortus Ignis , quem ufque commemoravimus per hanc par- ,

tiuin vibrationem ibidem natus fuerit , qui antea non proexflsiterat ; Ite-
rumque , an ipfo illo partes vibrato propriam fuam molem ita attenua-
verint , ut abrepto , atque agitato , ipfius illius corporis partes tranfiye-
rint in ipfum Ignem ideoque corpora reliqua non ignea hoc tritu , per-
;

cuflu, vibratu, in verum Ignem ita tranaverint ficque ex non Igne ,

Ignis queat fieri ; Mihi fane videtur id fieri non. pofie. Demonftravi enim.
Ignem ubique exiftere. Evici , illum oquabiliter per fpatia diftribui. Pro-
bavi quoque omni attritu cujufcunque corporis eum produci pofie ma-
gis , minufve. Conftat illum produdtum undecunque , quacunque mo-
,

do , femper abfolute eundem efle , eandem ftatim proprietatem omnem

Igni foli propriam habere , quo nulli alteri rei communis , femper in
folo Igne conftans deprehenditur perpetuo. Quare nulla veri fimili fpecie
cogitari pofiit , hunc Ignem afliduo gigni , natum vero femel manere fem-
per , copia eundem fed in omnibus hifce aciiombus eundem motu ,
;
Sed motus Se
quiete , , difperfu , diredtionis diverfitate , ita variari , ut nunc
colleiftu
“ 1Ie,ausaPP s^ .

appareat nunc evanefeat , noftris fenfibus. Mature meditanti univerfa ,

,

& fingula , quo hucufque de fignis Ignis , ejufque produdtione , protuli

pofteriorem hanc meam fententiam adftruunt , redarguunt priorem. Qiiis
enim facile non intelligat , tritu &percuftu duri & elaftici , plus Ignem
moveri pofie , quam prius ? Quis neget , hunc plus motum , fimul & plus
movere’ Quis facile non capiat , folidifiimi celerrimos motus , foium
Ignem fequi pofie adeo que ibi colligi ; Qiiis dubitet , quin omni- hoc
,

modo tantum Ignis aliis , maxime vicinis locis pereat quantum in hunc ,.
,

locum magis colligitur. Non enim difficilior hoc migratio Ignis, quam
ullius alterius, fluidi Simulae vero ita ex majori fpatio , ubi
, intelligitur.
difperfus horebat , in unum ardtius jam fpatium colledlus arctatur , debe-
bit noftris fenfibus apparere , ac fi recens natus fuiflet , ob copiam , ob-
effedtus.
Denique Duodecimo liceat rurfum mihi commemorare , quod fupra Conciudlt-df
tp '
O iij
fla ’
 , ,

Ito
t
P A R S ALTERA,
jam enarravi. quacunque ha&enus plaga Univerfi cognita , ubi fri-
Sc. in
gus regnat maximum quod
natura , vel ars, producit , tamen Ignem illic
,

etiam magna copia praefentem ede quoniam tritu , percufTu , uno mo-
: &
mento , fordffimus ibidem excitari poteft ut allifio Chalybis ad filicem
;

Itionftrat ut applicatio Thermometri ad omnia omnino fpatia , & cor-

;

pora , ejufdem temperiei , evidenter immobilis docet quare puto , Au- :

ditores Amatiffimi , quod aliquo modo intelligibili explicui Vobis per Ex-
perimenta , horumque Porifmata , primum modum phyficum , quo fem-
per , ubique , certo , produci poteft id , quod per omnia fe penetrat , id ,
quod omnia cognita expandit , feu rarefacit , praeter folum fpatium. Id
autem ipfum Ignem vocari ab omnibus clare evicftum fuit prius. Hinc ergo
aliquid jam de abfcondita ejus natura intelligere utcunque incipimus , ut-
que pergamus ulterius , fatis animofi incitamur.

Experimentum XI.

Ignis ,
juxta omnia explicata jam cognitus a fua virtute rarefaciendi
,

omnia , a fua virtute omnia omnino movendi , atque fe penetrandi per

univerfa corpora , fi colledtus eft in quodam fpatio , vel corpore, ut ibidem
fenfibus noftris appareat , exinde fe virtute hac fua movet , expandit &
quaquaverfum , a centro fui fpatii , vel corporis.
Ut intelligatur afferri fenfus , fimulque demonftratio : efto globus hic
plumbeus ebullienti immerfus aqux , donec tottfs , penitus , acquifiverit
hunc caloris ab aqua gradum. Educatur dein ope illius fili , unde fufpendi-
tur. Sane in omni puncto corporis aequalem fundit calorem, quoad lenfum
noftrum. Thermofcopium circumpofitum in eadem diftantia aequaliter mo-
vet , omni nota aequabilem caloris hujus , vel Ignis, difperfionem indicat.
Cernite hoc ferrum ignitum , &
candens ab Igne , nonne videtis , illud
undique aequaliter lucere , fplendere , colorem luum ignis exhibere. Sed
& calefacit nos in eadem diftantia , ab omni parte, aequabiliter; Quin effec-
tu quoque omni , fufionis , exficcationis , uftionis , manifefto undique fe
eundem praeftat. Sed &
maximum quoque hujus veritatis argumentum
eft,
quod Thermofcopia , cuicunque demum liquori immerfa , ftatim un-
dique , aequaliter , ad ejus temperiem , fe accommodent rarefcendo , vel
contrahendo fe. Tota ubique rerum natura idem clariffime evincit.

C O R O L L. I.

Ignis proprius Patet ergo , hanc efte Ignis indolem , ut ejus partes nitantur in omnem
nifus.
plagam aequabiliter , fe expandendo, id eft movendo. Igitur non plus , nec
minus ad unum quam ad
, aliud ,
punctum tendit. Fateor , hoc mirabile
apparere , atque vix intelligendum , imo vero hanc ideam ab idea quietis
vix differre. Conabor ergo levi exemplo rem facere liquidiorem. Sit Sphae-
ra cava abfolute vacua , in centro ejus concipiatur exigua fphaerula altera ,
centies minor , cujus fingulae pattes vim in fe habeant, ut , aequabiliffime a
fe invicem recedendo , replere queant accurate illam Sphaeram majorem ;
erit tum verus motus in omnibus partibus , & tamen tota moles fic mota
<
 , ,

DE ARTIS' THEORIA,
indifferens ad omnem plagam fentietur. Intelligimus ergo , ex praecedenti
edam Experimento, Ignem, qui aere noftro communi haeret , hac lege
perpetuo fe expandere , comprimi , Ii nulla alia caufa acceflerit.

C O R O i L. 2.

Si licet ftatum Ignis, praecedenti Corollario definitum , vocare ejuf- Supputatio fur.

dem ftagnationem. Erunt Ignis ftagnantis vires , ut fpatia, in quibus con- J us

copum&
h
n,s q uoa d

tinetur. Erunt igitur & communicationes harum

virium extra fe [etiam
vira-

ut fpatia. Efto fphaera A plena aere , qui calidior fit aere reliquo circumfu-
fo , in globo majore concentrico B contento. Erit copia Ignis , 6c vis inde
emanans , in quamlibet partem circumfcriprae fphaerae , ut fpatia partis cir-
cumpofitae ad totum fpatium circumfcriptum. Id dein in quolibet cafu
Geometra facile fupputat. Quoad hanc ergo Ignis proprietatem res eft ma-
nifeftiffima.
C o r o l l. 3.

concipiamus globum Geometricum Igne ple-

Facilioris inrelledus gratia
In Exem P «
i i

num A , quem alius tangat squalis B , fit centrum primi C , ducatur ex

hoc centro tangens ad alterum globum C D , CE. Liquet jam ab Igne &
globi A, ad totum alterum*globum B, non poffe, ex lege data. Ignem per-
venire, nifi a fetiore AFG. Cujus proportio Geometrice ad totum globum
&
A reperiri proxima poteft, ut magnitudo coni C D E,& fegmenti fphs-
rici DIE. Hinc copia Ignis communicati huic fegmento. Qua; quidem
omnia fuis demonftrationibus Geometrae facile explicant. Indicaffe hic
modo fufficiat.
C o r o 1 1. 4.

Hifce intellectis ponamus enafci caufam quandam Phyficam , quis

,
Atque definiit
apta nata fit , ut omnem illum Ignem , qui in hac fphaera exiftet agat ire accurate ’

per lineas parallelas diredtum unam plagam verfus. Intelligitur ftatim ,

quod omnis ejus vis eo unita itura fit , ea nimirum ratione , ut , per cylin-
drum E FG I tranfeuns , totus nitatur in globum KG I B , adeoqiie jam
omnem vim ,
quam habebat , impendat fphaera illi. Unde effectus fic
directi , refpectu prioris erit , ut totum ad partem
atque ut directio pa- ,

rallela ad divergentem , combinatarum autem caufarum effectu producet

vim longe majorem priori. Verum Ignis ad duplum increfcens ftatim effi-
caciam incredibiliter auget nam gr. 32. facit aquam conglaciari duplo
:
;

major , graduum 64 , conftituit aerem nobis valde calidum ; triplo ma-

jor , graduum 96, calorem fani fanguinis humani jam fuperans , omni
forte animali jam lethalis in aere , fextuplo major , graduum 21G jam ex-
fuperat aquam ebullientem ,
qui omnes partes quorumcunque animalium
diflblvit, &
deflruit. Quum ergo area maximi in hac fphaera circuli fit ad
fuperficiem totam ejufdem , ut 1 ad 4, erit in bafi cylindri didti Ignis
quadritplo compadtior jam , quam in fuperficie fixerat fphxrx prius unde :

eriam tanro plus vis unita Ignis hic augetur. Si jam accuratiffime cognof-
ceretui' ,
quantumvis Ignis expandendi augetur, pro ratione fpatiorum
 ,

ni '
PARS ALTERA.
minorum , in qua: denfatus compingitur , reliqua pollent fupputari fi :

enim hsc fe habuerit , ut arete ipfas , vis eflet quadruplo major a copia
adeoque decuplo & fextuplo violentior
iadruplo major ab expanfione ,

S utrifque. Tentandum ergo per Experimenta , an determinari queat vis

Ignis expandens ad denfitatem ejufdem 2 Utique credibile ell, hanc in
Igne maximam efle. Adeoque hanc diredtionem in parallelifmum ingentis
fore efficacia?.

Experimentum XII.

Sot agit Ignem Si circumfpicimus omniaan ufquam reperiamus talem caufam , quas
,

in parallelilt Ignis adtionem ita in parallelifmum agere queat in aere noftro , videmur
jjiunj'
mani fello cernere , quod Sol inprimis hanc potellatem poflideat , qua id
Etenim vallus ille globus , quem vicibus 1 343 1 Tellure
efficere poffit.
majorum Sapientes ftatuunt, atque fere 12543 diametris terras a nobis dif-
tare , dum juxta lineas rectas lucem , caloremque ad nos diffundere, om-
ni argumentorum genere probatur , refpedtu immanis diftantias apud nos
per parallelas omnino aget. Haud opus erit ex Opticis, Catoptricis,Diop-
tricis , citare, quas cognita Vobis omnino credo , documenta , per quas
evidentiflime demonftratur , radios lucis, a Sole emanantes , eatenus , fi

non turbantur aliorum occurfu , femper rectis lineis ,

porrigi ; inflexos
vero , a puncto offenfie rurfus per r.edla? yiam p/ogredi. At unum occurrit
evidens , ut mihi quidem videtur , Experimentum quo abfolute cernitur, :

quod omnes radii , qui emittuntur , vel determinantur a Sole , iter femper
rectiffimum affectent, id vero hoc eft. Sit hora duodecima nodtis hybernae,
media hyeme, tempore novilunii , tempeftate valde frigida , coalo quam
maxime fereno. Refpiciat tunc aliquis in coelum , nihil illi in vallo fpatio
apparebit lucidum , nili minora fidera. De Solis calore , de luce ejuf-
dem , in toto hemifplurao fimul confpecto , apparebit omnino nihil , pne-
ter id paucum, quod a Planetis, Solis luci debitum, ad tellurem refledlitur.
Attamen illo ipfo tempore, radii Solis, univerfum illud per hemifpha:-
rium diffufi , id quam maxime illuminant , excepto parvo illo cono in
immenfo hoc fpatio , qui pro bafi habet telluris circulum maximum , pro
axi 1 14 diametros telluris. Quas quantilla, portio fola inumbra telluris
opacas non illuftratur hac luce fohs, Unde igitur manifeftiflime cognofci-
tur , quod , licet quam lucidiffimum a Sole lumen illuftraverit Ipatium ali-
quod , tamen id nullo modo videri queat ab oculo polito extra retias a
Solis corpore ad oculum ducendas nili offenfi illi radii recurrunt a cor-
;

pore repellente quod radios re6tos accepit. Ipfurn. id propinquius cer-

,
nitur in cubiculo tam ardle undique claufo , ut nihil penitus lucis fpe-
ftabilis in illud intromitti queat. Si enim tunc per foramen exiguum lu-
centis Solis fplendor in hanc cameram admittitur , unicus in fpatjo loci
Kujus conus lucidus nafcitur , cujus apex in foramine illo , bafis in infi-
nitum ‘projicitur. Si tum nigerrimum abfolute corpus bafi hujus illumi-
nati coni opponitur , lux apparebit nulla omnino in hoc cubiculo , nili
oculo polito intra conum illum fed inde ad latera deflexo videbitur nihil
;

licet certo totus ille conus quam lucidiffimus fuerit. Fateor quidem , quod

4 latere fpeflanti conum appariturus fit debili luce ille utcunque confpi-
CUUSj,
 ,

DE ARTIS THEORIA. rrj

Clius ;
intenti mecum ilico videbitis , omnem illam Lucem , con-
fed Vos
fpecbam imice deberi tantum pulvifculis in aere obvolitantibus , il-
ibi ,

lapfofque radios repercutientibus qui fi abeflent , nihil penitus illius Lu- ;

cis appareret. Id enim manifefto cernitur , quando forte , id namque ob-

fervare datur , illi pulvifculi ita difponuntur , ut lucem non repellant.
Atque hoc quidem argumento perfuademus , Solem Ignis partes a nifu
a centro in circumferentiam naturali , agere pe'r lineas parallelas.

Si deinde cogitamus ,
quod omnia objecta vifibilia per lucem , at ob-
fcura ex fe , ftatim incipiant lucere, vel videri , limulae radii, a Sole de-
finiti, recti in illa incidere poffunt , atque ipfo tempore difparere, quo
illo

prohibetur recta a Sole in htec via , tum idem confirmabitur. Maxime au-
tem , fi pariter intelligimus quod
fpeculum per-
,
radii a Sole incidentes in
fectum planum inde reflexi per proprias leges
, iterum, tantum illumir ,

nerit , in quam reflexio fit ,

eam plagam confirmabitur illa doctrina ul-
terius. Atqui hoc non fallax' unquam Gatoptrice manifefto evincit do- ;

cetque , unum radium , a Sole recta emiflum , in fpeculum nitidiflimum

illapfum , inde repercuflum per lineam rectam in aliud fimile fpeculum ,
inde iterum repelli atque ita unus idemque toties reflexus , femper fa-
;

cultatem lucendi retinet femperque videtur tantum perrectam ex pun-

;•

cto lucido ultimi fpeculi reflectentis ad oculum ductam. Id itaque quum

in tota imagine Solis fic agente contingat atque , ac in uno ejus imaginis
puncto , docet , vim Ignis , a Sole determinatam in rectas parallelas , re-
manere in omni tempore ,
quo emanatio vel reflexio ,, durat. Simulae
vero Sol ocyflime hate per lineas rectas determinatio
illultrans receflit ,

quoque ceflat , Ignifque iterum , in proprios expanfiles nifus relapfus

antiquum obtinet. IterUm ergo Director ita Ignis Sol habendus erit.
Iterumque fiin memoriam revocemus imaginem nobis apparentem im-
menfi Solis , ob ingentem diftantiam , apparere orbem lucidilfimum ,
1
cujus diameter cernitur implere circuli cceleftis vifibilis five ,
708 i*.
five 30'. 30". videbimus denuo radios inde projectos , ratione fpatii exi-
gui, in quo Obfervationes noltrat fiunt , eatenus pro parallelis haberi. De-
nique idem magis inde rurfum firmatur , quia Optice , Catoptrice , Diop-
trice, femper ponit radios lucis parallelos agi a Sole , duiii itinera , re-
flexus, refractiones fupputat calculo quam accuratiflimo , atque dein
,

puncta determinat vera focorum, refletionum , deviarum ita ut phten :

nomena quam accuratiflime refpondeant demonftratis.

Ex omnibus ergo hifce , fimul pnecifo fermone collectis , veritfirnum
liquet , Solem efle caufam., quae , quoties agere valet , fine impedimento
alio , in materiem lucis hofpitantis in hoc noftro aere , eam uno Momen-
to cogat in radios parallelos. •

V erum ab omni tempore animadverfum etiam eft , .radios hos Solis ita
lucidos, &
parallelos calorem quoque efficere in corporibus., ad quae
s

ita diriguntur. U
nde ergo eadem evidentia de Calore yera erunt omnia ,
qua: modo demonftrata fuere de Luce. Quum vero hic loquamur de, eo
calore , qui Thermofcopiis exploratur rurfus colligitur , eadem de! vero ;

Igne edam dici debere, qui hucufque fuerat expolitus. Inventa igitur
. P
 *i4 PARS ALTERA.
fuitvera ratio , cur Sol recta aftione fua Ignis vim expanfione notam in
notabile incrementum adaugere queat , fola tantum diredtione , abfque
ulla omnino materie nova addita , abfque ulla emiffione Ignis de ipfo
\ Solis corpore , abfque ulla excitatione Ignis ex non Igne. Quod qui-
dem , nili me fallit animus , feft pratcipuum in Tra&atu Chettiico de Igne
inventum.
Si quaeritis forte cur igitur candela incenfa , lucem per radios rec-
,

tos quoque determinans , non facit locum a fe illuminatum fimut.

etiam calere 1 In promptu ratio eft parvus ille radians conus non agit in
:

parallelifmum , fed diffundit in Sphaeram quali emanantes radios , hinc

Ignem , qui in camera eft , non agit in unam partem , fed in omnes qua-
quaverfum. Si vero adeo propinque accefleris , ut vicinitas parallelif-
mum fere creet , ftatim calor ibidem quoque percipietur.
Atque inde quidem hanc difficultatem evanefcere puto inprimis Ii :

«na perpenditis , quae de diverfitate mirabili Lucis , Caloris , prius &

diflerui.
C o r oI i. i.

Eo Parallelif-
Hinc ergo , intercepta re&itudine radiorum a Sole Ignem in Paralle-
sno ceffaoce fta- lifmum agentium , ilico ceffat -ille Parallelifmus , atque ftatim , illo ipfo
tim calor deli-
Bic.
momento Ignis partes expanduntur aequabiliter quaquaverfum unde
,. :

facile patet folum illum Parallelifmum omnem illam vim prius prafti-
tiffe. Sit enim meridiano tempore fereniffimo fpeeulum Viletti diredte

Soli oppofitum , ejus foco violentiffimo expolitum efto corpus , quod eb

jam adtu confumitur , virga ferrea tum autem dum in fumma eft vio- ;

lentia, ponatur opaemn corpus adeo magnum , inter Solem , & focum
fpeculi , ut totam fpeculi aream uno momento obumbret, ftatim , line
ullo temporis intervallo , totus ille ardentiflimus focus penitus exftindtus
eft , licet aer inter umbraculum & fpeeulum atque calidus , id eft Igne ple-
nus , fit quam antea , licet Sol fplendeat ut ante ; tantum vero fola nare
directio ablata fuerit. Neque eft. Ut putes, plus'Ignis fuiffe inter fpecu-
lum & focum, dum Sol fpeeulum redta feriebat nam calor certe , praeter :

eum, qui a reflexu fiebat, major ibidem haud deprehenditur. Igitur in-
gens. differentia habetur inter eum calorem , quem Ignis tritu corporum
facit , eutnque ,
qui nafeitur in aere, per Parallelifmum fo larem :
quia,
prior diu manet, perit ilico pofterior. Attamen, ii Sole incaluit corpus,
id ipfum fuum gradum acqnifitum , pro foliditate fua , diu retinet.
HyBernacuIa '
Atque omnia didta , magno fuo damno experti fiiere Cultores Plan-
JKrpium (jul ae*
dificantla.
tarum, qui iis hyberno fervandis tempore caldaria conftruxere fi enim :

lumina horum , quibus calor-brumalis Solis elevati inter horam decimam

& fecundam intra haec admittitur , ita fabrefacta funr, ut illapfi radii ad
ipfum' lacunat attingere hon noflint ; fed , deorfum vergentes , relin-
quant locum 'inter lacunar &
irradiatum a fole fpatium , qui non illumi-
natur ab adiniffis radiis, tum fempCr in illo loco frigus fit majus, fi eat-
•

tera manent e'adem. Atque cpllbbt-us ibidem humor frigidiflimus , deci-

dUQ^ififtirpes omnes fere teneriores perdit. Quare oportet fernper haec
Hybernacula directe meridiei oppofita , inftruere feneftris e vitr^reblis
 ,

DE ARTIS THEORIA. _ rrj

ad angulum 14 gr. jofufque ad pavimentum, iifque pellucidis, fi fieri
poteft. Poftea aurem lacunar debet ita fieri , ut a linea horizontali , dudta
ab altitudine luminum , a feneftris parietem pofteriorem verius , deor-
fum declinet angulo pariter 2.0 gr. 30. in regionibus ubi elevatio poli eft
, /
gr. 5 1~. Ratio ex Aftronomicis , & Gnomonicis , facilis emenda , hic bre-
vitatis gratia omittitur.
C O R O L L. 2.

Summus Ignis, qui producitur in aere noftro , atque in corporibus Quantus fit hic
inde calefadtis, naturaliter a Sole Parallelifmum producente , longe minor I s nis COin F-u a -,
'

U U ’ <JU<
eft , quam ille , qui in homine fano , a vi vitae exoritur. Hic enim adfcen- a tnw°

dere foletad gradum 92 in Thermometro. Ille vero , quam rariffime ad

gradum 8 4 pervenit , neque unquam tumeo in gradu diu perfifiit , fed
mox declinat. Loquor autem hic tantum de illo calore, qui in loco aperto ,
fine reflexionis vi , & col!e£tu, a folo tantum radiorum redto decurfu naf-
citur. Nam nubes refledtendo ;
globi aquei , in aere nati , refringendo ,

adtionem hujus Ignis intendere plurimum valent. Attamen ita nun- &
quam fuit inventus Ignis , per Parallelifmum , reflexiones naturales , vel
& refradtiones , adeo magnus , qui alcohol , olea , vel fulphur , vel py-
rium pulverem incendere potuit; nifi Fulmen forte eflet , de quo poftea.
Atque haec de Calore , fub ^Equatore ipfo , naturali vera funt ; vera funt
de tota Zona Torrida. Quare etiam apparet , maximam Solis vim ne-
quaquam adeo calefacere pofle corpora ulla nota , ut eadem , viva flam-
ma excitata , comburat , ficque fpontanea incendia paret , nifi folo tan-
tum Fulmine. Adeoque &
hinc iterum liquet , nunquam fervidiflimum
Solem in plaga telluris torridiffima , tantum Ignis excitare pofle, quan-
tum moderatus attritus , in loco frigidiflimo , in corporibus gelidiflimis
cito producit. Si enim ferrum ea lege ad ferrum agitur , fatis propere in-
calefcent eo ufque , ut fulphur , aut pulvis bellicus , incendatur , fi illi
injicitur ; neque tamen tunc adhuc illud ferrum lucebit. Unde quoque in-
telligimus iterum , mirum non efle , quod alia corpora lucida efle polfint
licet haud admodum calefaciant , neque neceflario fequi , lucet multum ,

ergo valde calet. Lux enim Solis hyberni in meridiano verfantis , ferena
die , adeo valide oculos ferit , ut eos occascet prorfus. fatis diu quum :

tamen calor ejufdem eo tempore glaciem tenuem libere in aere fufpen-

fam , iliique recta oppofitam , ne quidem eoufque calefacere 'potuerit s
ut liquefceret, ipfa hora duodecima Ut hac hyeme ipfe obfervavi. Imago
:

Solis polito auro , argento , tere , ferro , ftanno , vitro , repercuflu into-
lerabilis , prte corufco fulgore , oculis noftris habetur , calorem fenfibus ,
vel Thermometro , percipiendum dat omnino nullum. Ex quibus denuo
arguo , ingentem haberi differentiam inter naturam Lucis Caloris B &
inter Lumen , & Ignem.
C o r o 1. l. 3.

Cavit Igitur unice fapiens DEUS , ne vi Solis , recta ad nos perve- Rarodeftruk,
niente , deftrui queant corpora animantum , vel vegetantium , vel tenera.
P ij
 .

1x6 PARS ALTERA.

Dico vi refta : ne quis putet reflexum , hincque colle&um , & magis
1
inde incitatum , hic intelligi. Qui revera longe violentior evadit, hinc-
que inhabitabilia faepe loca efficit , ut in infula Ormo dudum conftitit,
\ ubi candidiflimi Salis montes elevati , certo adfpedtu Solis , radios ita
albitudine fua reflectunt , coguntque, ut illo tempore locus fit inhofpi-
talis. Atqui ne quidem durat diu admodum idem aeftuantis tempeftatis

gradus ; fed mox temperari folet fuperveniente haud ita diu poft frigore.

C o r o l l. 4.

Nec vatiis locis Si adeoque Sol Atmofphseram telluris , eo tempore , quo cor-
feriret
idem.
pufcula in ea obvolitantia omnia difpofita eflent ad aequabilem radiorum
tranfmiffionem , tunc omnem Ignem in Atmofphaera h arentem ageret in
parallelas lineas , excepta portione illa , quas in umbra conica telluris la-

teret. Id vero incredibile', fieri aliquando poffe , ob plures , variafque,

caufas. Unde valde probabile, miros reflexus, refractiones , collectio-
nes , difperfus , omni tempore , ibidem fieri. Hincque mirifice ubique
variatam deprehendi Solis in Atmofpharam , indeqne in tellurem &
ipfam , vim , atque a itionem. In iis autem locis , qua extra noftrae tel-
luris Atmofpharam funt , Ignis diredtus a Sole , femper , eodem modo ,
videtur fe habere ut fpatia ipfa , in plagis fcilicet nimium non diftan-
tibus.
C O R O X. t. ^

Ob yarias cau- Unde jam credibile habetur, vix unquam Ignem , in diverfis locis pror-
#as.
fus eundem repetiti enim adfpectus Solis ad terram varios confide-
: five
raveris ; variam corporum in Atmofphara natantium na-
five cogitaveris
turam , motumque feu diverfam quoque in differentibus ejufdem alti-
;

tudinibus indolem; aut &

alia denique femper deprehendes , nihil ma-
:

gis follicite cautum efle ubique, quam ne idem fit Ignis effedfnsin diffe-
rentibus locis. Quarum quidem caufarum per fequentia Experimenta
efficacia innotefcet.

Experimentum XIII.
Inprimis per Si Ignis ille corporibus nigerrimis , quas repe-
a Sole determinatus
, ,
diverfos colores
corporum. riuntur , excipitur impreffus , haeret ejus calor in iis diu retentus. Hinc Sc
talia longe citius calent ab eodem. Imo &
fortius quoque incalefcunt per
Ignem. Omnium etiam citiflime exficcantur , ubi ab aqua fuerant made-
facta. Quin &
longe facilius ardent. Omnia haec quotidianis confirman-
tur obfervationibus. Sufpendatur in aere, ad Solem , pannus idem , tin-
ctus colore aterrimo , alter ejufdem penitus texturae , fed coloris candi-
diffimi , alius iterum coccinei coloris , atque ita diverforum colorum alii »
tum femper niger longe plus calefcer , &
longe citius caeteris omnibus.
Reliquorum vero diverfis tin&orum coloribus ille femper incalefcet tar-
diflime, qui vividiflima lucis reperculfione oculos forriflime afficit : Nam
albus pannus lentiifime calebit , 8c ruberrimus , casteri autem tanto citius s
t
 ,,:

DE ARTIS THEORIA. u7
quo colorem minus fulgentem creant , ut in viridi debiliori manifefto pa-
tet. Atque ea quoque Nationes in Climate fervidiori certiflime norunt

veftis quippe exterior ii candida , urente fole , geftata corpus quam op-
time ab aeftu defendit ; ubi contra nigra veftimenta fuffocante calore idem
infeftant. Sed &
notabile eft obfervatum eorum iis , qui Pannos de lana
conficiendo vidtum quaeritant, quod, fi eodem tempore, loco, ma- &
didi hi fufpenduntur ad eundem Solem , ater ilico calebit , fumabit , ex-
ficcabitur; candidus quam diutiflime aquam fuam detinebit , reliqui vero
iterum tanto deficcabuntur lentius, quo colore vivaciore fulgent. Unde
xurfum in aeftu veftimenta alba minus exficcant cae teris.
Etiam ante plures annos conftitit , quod omnia corpora nigra multo
facilius ab eodem Igne incendantur , inflammentur , ardeant quam alio
,
colore praedita. Scobs ligni albiflimi incuflam fcintillam Ignis vix admit-
tit , ut fuftineat ; ubi vero hanc Igne exufferis in atrum carbonem , hujus
pulvis fufceptam fcintillam fovet , atque parva haec fcintilla accendet cito
omnem illum pulverem. Linteum puriflimum , candidillimumque , fcin-
tillam immiflam non diu alit fi haec in carbonem lintei ejufdem accenfi
;

iterunaque exftindti, ut fit nigerrimum carbonis tenuiflimi genus , cadit ,

totum per hoc corpus cito propagabitur. Nec ipfe Tormentarius pulvis ,
abeflet ejus nigritudo , tam facile incenderetur , ut Nitri albiflimi con-
tritus pulvis cum Sulphure manifefto demonftrat. Hortulani dudum do-
luere, albiflimi coloris terram a Sole non calefcere, nifi in fola tantum
fuperficie extrema , atram vero ufque adeo fervere , ut radices ftirpium
exurat. Chemiftae nigra digeftioni commifla , vel eo arte reducta , faci-
lius eodem Igne calere , in capite Corvi , collo Cycni , cauda Pavonis ,
diverfos gradus Ignis requirente , jam olim fcripferant. Denique Philofo-
phi oculis exhibuere Experimenta , qua: rem conficerent. Si vitri dioptrici
cauftico foco albiflima charta exponitur , diu erit
,
priufquam calefcat
valde diu priufquam incendatur ubi autem accendetur , primo albitudi-
:

nem ponit , fufca fit , nigra , &

tum uno momento flammam ibidem ca-
pit. Ubi vero nigerrimam chartam eidem foco commiferis , ilico inflam-
matur. Legite memorabilia fuper his obfervata in Actis Sapientum He-
trufcorum.(Sagg. Efperienz. 2 66 i6j.)lnde etiam plurimain ipfis Meteo-
.

ris capiuntur notum enim eft nunquam horrenda magis tonitrua vel ful-
:
,

mina violentiora , produci , quam ubi picea prius caligine, nigerri- &
mis nubibus caelum obfcuratur unde &
terribiles plerunque turbines fta-
5

tim exoriri folent , rarefadto, immenfurnper calorem fubito genitum , Sc

retentum , aere.

Experimentum XIV.
Nigra corpora lucem Igneam , live calefacientem , a Sole quam vivi- Nigra vix red-
diflime impreflam , non refledtunt a fe. Id vero conflabat nobis , dum dunt lucein ac-
ceptam»
Speculum urens quam validiflime ad Solem fumo ardentis candelae te-
, ,

nuifllmo obducebatur poftquam enim ita evaferat nigrum , atque tum

:

idem , ad fitum eundem , Soli opponeretur oculus in foco nil lucis ,,

nil caloris , deprehendebat , imo nullo figno manifeftabat ullam Ignis

® Piij
 txS
_
PARS AI
T ERA.
notam. Simulae vero , deterfa nitide fuligo , fplendorem illibatam red-
diderat eidem, ocyus Soli expolita eandem lucendi , urendique, pote-
ftatem recipiebat. Inde & oculi ab atro haud offenduntur inflammati , at-
\ que dolentibus ex ophthalmia oculis haud majus ab ullo co ore folatium ,
quam a colorum privatione omnium denfiflima , fcihcet oblcuritate. Ipfa
quoque vitra Tfcmrnhaufiana , fi levifflma obfufcancur fuligine de va-
pore ardentis candela; , tumque objiciuntur Soli ardentiflimo , nihil pron-
ius caloris fuo in foco , nihil lucis ,
generant.
Quibus igitur documentis evidentiffime liquet ,
quam parum requira-
tur in aere lape, ut fummi
Ignei*; ole oriundi prorfus fuffb-
effebtus
centur ;
utque interim Calor ipfe , ab eadem tamen caufa , di-
variis locis
verfiflimus fubito generetur. Qua in re maxime mirabile , quod fubulif-
fima nigritudinis cruftula idem praftet adeoque fola quali facie fuprema
:

nigra , abfque adjuvante craffitie , id faciat.

Albaeatn quam Candidiffima autem corpora lucem Igneam illam acceptam a fe reper-
ma k ime revi- cutiunt fere eadem vi , qua illam acceperant. Id evidentiffime docent Me-
'branc=
talla alba , ut Argentum folidiffimum , atque perfecte purum, in planum fi
formatur fpeculum. Illud enim imaginem Solis vibrat a fe fere atque vivi-
de quam acceperat oculos occacat , laditque dolentibus illis a phlogoli
; ;

intolerabile penitus eft. Vitrum fpedta pellucidiffimum , planum , Soli op-

fitum radios tranfmittit , ut nobis apparet fere immutatos fi infp.icitur
; , ;

oculo polito inter Solem & vitrum directe, nihil fere in vitro videtur. At-
qui , fi parte poftica incruftatur Argento vivo <3c Stanno certa proportione
permiftis , qua milium dant albiffimum , tum ilatim imago Solis vividiffi-
raa dehocce fpeculo repercuffa , fulgorem dat intolerabilem.
,

Aureus color Fulgor Auri fulvus colore pariter vibrat de fe fulgidiflimum jubar,ut no-
etiam.
tum. Sed nunquam manifeltius id vifum , quam in Speculo cavo ex ligni
materie folertiffime in cavum Spharicum formato, polito , tumque aureis
bradteis quam accuratiflime indubiis expolito. Cujus in urendo effebtum
incredibilem Saxonia vidit. Neque putet quis , Metallica proprietati id
deberi, monet alterius magis mirabilis Speculi confebtio, urentiflimi quo-
que , fed ex fragmentulis ftraminis fulvi indultrie adaptatis inter fe con-
fecti.
ira
plorari
cjsteriex-
queunt.
Ruberrimus ita , imo &
cateri omnes capitales colores , fola incompa-
rabilis Nevvtoni fapientia definiti , ea lege explorari poliunt , ratione Lu-
cis ,
quam in foco colligunt , tum &
refpe&u virtutis Ignis , quam ibidem
exercent. Si enim Specula ejufdem materiei , magnitudinis , forma , &
expolita eodem modo , fuperlicie dati coloris , Soli exponuntur , dabunt,
differentia potentia Ignis in illo foco, dodtrinam de efte&u colorum habi-
ta ratione ad generandum Ignem ; docebunt ita fimui , quinam colores ca-
lefaciant , frigefaciant , temperent , vim Ignis refle&ant , retineant , diffi-
pent ? Sed hac mihi hic loci indicaffe fufficiat , properanti ad ulterius exa-
men Ignis. Ergo iterum videamus , qua hinc fequuntur.

C o r o L l. i.

Specula caufti- Ex notatis modo intelligi poteft vera doctrina Speculorum urentium ;
 ,

DE ARTIS THEORIA. ri 9
quatenus illorum poteftas pendet a colore fuperficiei horum expolita: :

quum , paucis Experimentis fedulo captis , conflare queat , cseteris datis

de proportione virtutis foci ratione coloris.

C O R G L L, 2,

Neque minus evidens habebitur intelle&us virtutis Igneae : dum inda- Prgmenca caa-
lefacicnria
gatur ,
quinam colores inducendi fint corporibus , ut feiatur , quis inde ef- gefacieatia..
, fijj,.

ferius futurus fit quoad vim calefaciendi , vel refrigerandi , loca , aut cor-
pora l Id enim de colore foli , cui infiftimus , quod oculis ufurpamus , &
certum habetur. Nigra terra pedes amburit, parcit intuendum oculis. Can-
dida vix calefacit pedes , oculos praeftringit, inflammat , exurit, albitu-
dine fulgida. Idem inde quoad picturas capitur , periftromata. Umbra- &
cula praecipue , quibus calorem a corpore , lucis fulgorem ab oculis , aver-
timus , quoque hinc poterunt valde commoda fieri. Sane aedes , extrinfe-
cus albae , intus frigidiflimae ; nigrae externe , interne calidae reddentur po-
;

fita eadem murorum materie & menfura. Petafus fuperna , aeri expolita,,
fuperficie , marginis inferiore fuperficie nigerrima , ingens'
candidiflima ,

dataeftuante coelo capiti folamen.

C o r o L i. j.

Contingit iifidem de caufis intolerabilis in terra calor ubi Sol feriens :

Caufa caloris
in terra & s&s.
nigerrimam terram, hanc calefacit.In aliis autem telluris plagis ipfe aer uf-
que adeo incalefcit , ut ferri nequeat. Id inprimis infula Ormus docet , al-
biflimis montibus ab oriente in occidentem porreriis,reflexo lumine,aerem
ita incendens , ut pereant homines , nifi: dormiant aquis immerfi , capite
folo per fuftentacula inter dormiendum elevato' ; ut Gamron , ubi idem &
'fit arenofo , albomonte , ita cogente reflectendo radios, ut vix ufquam eo
furore aeftus Atmofphrera: incandefcat , quam ibidem licet loca ha:c ipfa , ;

ultra Tropicum, verfus Septemtrionem declinent. Videatur Nieuhof. Itim

terr. 8c marin. a pag. So-p 1 aliique. ,

C O R O L L, 4,

Aqua , caeterique liquores , vi Ignis terreftris , vel aerii , elevantur per HinsMeteorai
aera. Eo facilius a fe invicem recedunt per eandem vim Ignis, quo minore
pondere incumbentis Atmofphaerse comprimuntur. Quo igitur adfcendere
altius,eo femper magis recedunt a fe invicem tam per aucta fpatia, quam :
1

per minorem attractionem Reciprocatam. Hinc afliduo minus teruntur.-

Minus Ignis circa fe colligunt. Frigefcuntplus , atque tenuiflimorum cor-
pufculorum imagine volitant per immenfa fpatiorum femper minus , quo
altiora fijnt , refiftentiuiu. Quamdiu ita aguntur, forte partes aquas refo-
Intae funt in fua minima , duriflima , immutabilia , elementa, quae, feor-
fum rigidiffima , unita fimul molliffimam iterum aquam , ut prius , confti-
tuunt. Simulae caufa: quaecunque efficiunt , ut plures vaporis aquei partem
incipiant iterum adunari , in haeparte fuperiore, proinde frigidiore, liqui-
 ,,

i io
i
PARS ALTERA,
( di aeris'
oppleri.
;

A
tam
credibile eft , glacialibus ftrigmentis , exiguis tatnen , aera
quibus , jam defcendere incipientibus , in ardtiora fpatia tel-
luri propiora adeoque ardtius adunatis , accepti , reflexique, radii Solis
,

nubes in coelo candidiflimas formant oculis noftris. Qua: , quo albi magis
coloris , eo fere certius nivern , grandinem , imbres frigidos , ventos geli-
dos praefagiunt. Quo autem talis nubis ficies oppolita Soli candidior appa-
rebo femper averfa ejufdem pars a Solis adfpedtu frigidior neceflario eva-
dit pro rato, carens fcilicet calore Solis eo tempore. Inde evidenter quidem
fequitur , tales nubes calorem in aere adaugere polle breviffimo tempore.
Inprimis quoties varis , per diverfas pofiruras ad Solem , forte projiciunt
in unum exiguum locum aeris , Solis reflexos radios , .atque ita foci cu-
jufdam fpeciem ibi fimul formant. Si autem aterrima: apparent in coelo
nubes , interim dum Sol fplendet ; folent quam celerrime Fulmina oriri
& Tonitrua.
C O R O t L. 5 -

Intellectus ideo praecedentiumhaud patitur , ultra nos mirari, qui fiat,

utin certo loco Atmofphaerae oriantur quandoque adeo fubitanes caloris,
frigorifque , viciilitudines fi nimirum cogitare placet , quod ipfo mo-
:

mento , quo Sol recta ferit aera ftatim Ignis in illo agatur in vias aequi-
,

diftantes, qui antea vagus cernitur ilico ingens caloris audti caufa. Iterum
;

confideremus folum , cui infiftimus , fubito etiam exponi his parallelis ra-
diis , certe &
illud ocyus calefcet. Corpora denique omnia in hoc aere,
vel fupra hoc folum repofita , pariter praefentis Solis irradiatione magis
magifque calefcent. Unde igitur , licet ne unica quidem Ignis particula
adfit , fupra eum , qui ibidem antea erat , calor tamen in certo , tali , foco,
ratione didta augeri poterit. A deoque repertus ita fuit in rerum natura al-
ter modus Ignem latentem excitandi , fcilicet per abtionem Solis inducen-
tem partes Ignis ita ,
ut nitantur in vias parallelas.

Experimentum XV.
Parallclilmi Ig- Si concipimus corpora perfedte alba , politiflima, minima ita accom-
, ,

nis in focum modari inter fe , ut Ignis adtione Solis parallelus redditus , inque fuper-
coadlio.
ficies illorum corpufculorum directus , inde ita refledtatur , ut omnes ra-
dii repercufli coeant in unum , exiguum pundtum tum erit in illo loco :
,

omnis ille Ignis colledtus , qui prius a parallelis his difpofitis corpufculis ,
vel in eodem plano locatis , abiviflet in parallelifmum , veluti inciderat.
Unde igitur , tanto fortior ex fola copia ille Ignis erit in hoc loco col-
ledfcionis , quem focum deinceps appellabimus quanto minor efl: ille locus
,

radios adunans ,
quam tota fumma fpatii fuperficierum corporum reflec-
tentium. Qui tamen Ignis jam per parallelifmum adeo audtus cognofceba-
tur in praecedentibus.
Pcrfc£ii in ca- Adeoque, fi arte poflet conftrui Speculum cavum , cujus cavitas eflet
vo parabolico.
formata perfectiffima: parabola: prima: Apollonii circa fuurn axin revolu-
tione, adeoque conoidem parabolicam figuram cavam perfedte poflideret
fi tum materies hujus Speculi foret omnium denfiflima ; ut auri , & coloris
candidiora
 ,

DE ARTIS THEORIA. nr
candidiflimi, ut hydrargyri optimi ;
denique elaftfciflimae indolis, ut chaly-

.bispurifilmi; tandem vero & apertura bafios ingens ; tum ad pundtum ,

quod in axe intra fpeculum a vertice diftat una quarta lateris redi didi
edet omnis vis Ignis, qui diredione parallela ingrediis erat per circulum ,
qui bafin conoidis parabolici conftituebat , faciei difci Solaris parallelum
politum. Adeoque augendo capacitateur Speculi , vis illa intendi femper
ultra podet. Verum induftria humana , exercitatiffitna nondum valuit ta-
Sed impos fieri
lem reperire materiem , neque potuit unquam figuram corpori cavo ejuf-
modi inducere ut eximiam hanc excellentiam, mente intelledam quidem,
:

opere tamen ipfo aflequi nequiverit.

Proximum vero fuit , ut eledx materia: folidiflima: candidiffimae du- ; ;

ridima: •, elafticiffimas ; abfque relidis in cava fuperdcie expolita areolis

ullis inaequalibus perpoliendae figuram conciliaret fphaaricam , qua: tor-
;

nando per attritum conciliari pofle credebatur. Neque tamen hic faci- &
lis inventa via fuit ob politurae difficultatem. Sed Ignis interim excitatus
ita violentus , ut omnem fane credulitatem fuperaverir.

Ne igitur varia commemorem alia , fuffecerit omnium cognitorum r " fpecu, ° vi-

1'
optimum confiderare ,
quod , magnis impenfis , foler- bU^viitutis.^
Artifices furnmi
tiflima induftria , labore fummo
confecerunt , pater digni duo patre &
filii, Vilettii Lugdunenfes qui , ex metallica materie, per multa tenta-
;

mina rite permifta , illud confecerunt formae Sphaerica: cava: ita ut chor- ;

da fegmenti circuli , cujus revolutione formatum fuit hoc fegmentum

Sphaericum, vel diameter circuli, qui ejus planam aperturam definit,
fit quadraginta trium pollicum. Adeoque area hujus plani , qua admit-

tuntur radii 1452^ pollicum Gallicorum. Figura cava , eft fphaerica , &
& convexa. Facies utrimque , qua fieri potuit , arte politidima. Mada vero
ipfa corporis fpeculi libras pendet quadringentas Gallicanas. Radii tan-
dem , qui per amplitudinem modo definitam a Sole determinantur in fpe-
culum diredte oppofitum Soli lucenti, colliguntur in circulum diametri
lemipollicaris , diftantem tres , &
dimidiatum , pedes in aere , extra fpe-
culi fundum. Quare radii , a Sole paralleli, ex circulo , apertura fpeculi, in
cavam fpeculi fuperficiem illapfi , fi quotquot inciderunt , reflecterentur
in focum , eftent contracti ex circuli fpatio 73 96 ad circuli fpatium r.
erit itaque hoc in foco fepties millies , tercenties nonagefies fexies &
plus Ignis in eadem area , quam in aere tunc calefadto a Sole.
Qua: fane immanis differentia. Sed tamen oportet confiderare nos po- Difficulter defi-
fuide omnes reflexos , qui inciderant quocl certo falfum cognofcitur “«d* * priori,
;

per Experimenta quia nec figura perfecte Spha:rica , nec perfecte poli-
:

ta , neque fine areolis , per Micro fcopia cernitur , imo oblique in- &
tuenti undique fpeculi cavitas videri poteft. Quidquid fit , utique , fi un-
quam inveniri podet proportio reflexi refpedtu incidentis , facile fup-
putaretur proportio; dum jam conftat Ignem ibidem natum’ ede quam
violentiflimum. Captis enim demonftratifque , toties Experimentis, con-
, Sed per eMa
ftitit quam certidime quod omne corpus , ullo Igne combuftile , politum
,

in hoc foco , unico temporis momento ardeat vi fumma, abfque ulla om-
nino mora. Imo &
ea combuftilia , qua: magna copia aqua: , qua madef-
omt , impediuntur cito comburi , nifi prius , vi Ignis expulfa abundanti
 322 PARS ALTERA,
/ aqua , exfkcata fuerint in Igne , hic fine ullo intervallo temporis flam-
mam concipiunt ut videbatur , dum viridis ligni craffus ramus agitatur
;

hinc inde per hunc focum ipfo momento flammam ardens exhibet
, qua;
,

fuftinetur, licet humidum hoc, craflumque lignum non quiefeat , fed

moveatur , per focum flamma enim afliduo oritur in illa parte
,
qua; foco
exponitur. Intra brevis minuti fparinm fex Metalla in hoc eodem foco
fufa cadunt , ut &
Semimetalla omnia explorata hactenus. Quin ipfa quo-
que lapidea , atque faxea , corpora momentaneo tempore fundit , fufa in
vitrum convertit qua vero virtute id efficiat , quamque violenta , difei-
:

tis inde , Auditores ,

quod ofla ipfa ,
quorum cineres tam potenter Igni &
Plumbo refiftunt in catinis docimafti cis, nidu oculi exprimendo tempore
fundat , lateres , argillam , arenam , crucibula , marmor , jafpidem , por-
phyritin , in vitrum fundendo commutat. Denique , quod nemo rerum
peritus , Ignifque occlufam vim edoctus tota vijia , in animum potuiflet
unquam inducere fibi , ipfi illi lapides , unde experti caementarii furnos-
aedificant fundendo ferro deftinatos ex duriffima fiia matrice foffili fepa-
rando , hic ilico liquefeunt , atque fS.fi in vitrum abeunt. Attamen hi la-
pides potuiflent nec mutati plures per annos immenfum ferre Ignem ,
quo femperhifoci exercentur. Ut ita potentia hujus Ignis priflet mi-
nutiflimo tempore , quod annorum fpatio Ignis , aliter funimus habitus
efficere haud potuiflet. Interim Ignis hic in liquido aere , imo forte in
vacuo, unde tanta vi Ignis aer omnis expulfus , haeret , abfque ullo om-
nino pabulo ibidemque perflat , quamdiu Sol radiat in 'hoc fpeculum.
",

Cum miris con- Quo autem materies hujus fpeeuli frigidior fuerit , eo femper vis Ignea
dicionibus.
in foco fpeeuli violentior. Adeoque quo denfior fada ejufdem Metallica
indoles , eo fortior effedus. Ipfa vero hacce frigiditate elaftieitas mire &
intenditur ideo •, &
inde eo validior effectus. Simulae vero incalefeit fpe-
euli corpus , -eo lenior actus illius ; &
prout per gradus magis incalefeit
magifque, eo perpetuo plus remittit ignita poteftas. Inde quoque hyber-
no , fereniflimo-, tempore, &
frigore, longe efficacius fuam vim exer-
cet ,
quam aeftate ferena. Scimus ex pratmiffis , laxari in corpore quolibet
Elementorum cohaffionem per Ignem afliduo , & proportionaliter ;
ma-
jores inde evadere meatus interElementa relidos , imminui contradi-
litatem, atque ortam inde elafticitatem quoque. Unde uberrima iterum
fuppeditatur meditanti oportunitas , nobis vero hic impoflibile omnia ex-
Nnlla per Lir- plicare. Tamen oportet , hac iterum occafione moneam , quum plenilunii
juin,
tempore , node ferena , hyberna , plena Lunae imago di r ede oppofito-
fpeculo excepta eflet , ortum inde focum lucidiffimum , ut nemo eum
ferre poflet , interim que mobiliflimi Thermometri bulla , in centro foci

locata ne minimum in eo fignum caloris , vel frigoris , dedifle , perfti-

,

tifle prorfus immotum. Quod tamen eo magis mirum videatur quod ra-
,

dii ab opaco Luna; vibrati in fpeculum , tamen a Sole directi fuerint r

ingens per to-
quum interim per Experimenta conftitit , quod imago Solis fpeculo plano
men Soiis a fpe-
cn!o plano refle-
vitreo , optimo , excepta, atque ab eo direde repercufla in fpeculum Vi-
xum- lettianum , faciat Ignem in foco ejufdem ardentiflimum , fere' tam vio-
lentum , quam fi direda a Sole imago in fpeculum egiflet. Quare & hinc
turfum differentia vera inter Lucem, atque Calorem , demonftratur , jam-
o
 ,

DE ARTIS THEORIA, 125

prius commemorata. Atque hac quidem pratcipua funt effecta Phyfica ,

quae ad nos in hoc inprimis negotio fpedant, accurate ita enarrata , ut

ab ipfo nobili Autore commemorata ex obfervatione funt , quaeque ftatim
fervient nobis aduris de ingenio Ignis.
Incommodi hocce habet unum hoc nobile inftrumentum , quod , quum Speculi Iiujug
incommoda.
requirat Solem elatiorem , ut ejus vires recipiat , atque ita Soli debeat op-
poni , ut axis lucentis difci folaris &
cavi fpeculi fint in eadem reda , hinc
corpora in ejus foco exploranda debeant poni in eadem illa reda ;
quare
prohiberi nequeunt ne cadant , fimul fula fuerint hinc autem fubdu- :

cunt lapfa fe a vi Ignis , ne poft fullonem ulterius examinari queant, quod

tamen inprimis utile fore , facile intelligitis. Sed compenfatur utcunque Et commoda.
hoc incommodum inde , quod ipfa fuprema , indivifibilis , politi Metalli
fuperficies , omnem illam reflexionem procuret hinc parum diffipet,
;

mutetve quum fpecula vitrea , opaco Mercurii incruftad refledentia ,

;

dillipent multum multiplicitate imaginum ex politura particularum pel-

lucidarum vitri. Alii autem modi limiles focos excitandi per refradiones
radiorum fadas per figurata pellucida , minus fortiter agunt quia in- :

credibilem copiam radiorum refledunt quaquaverfum multos pariter in- ;

ter obliqua viarum fuffocant , atque in fe exftinguunt.

C o ii o l 1. 1.

Nuilumcorpus
Ex contemplatione modo traditorum , opinor , manifefto fequi , quod cotlefte pneter
corpora caeleftia , tam Planetae , quam Stellae fixae , nihil mutent quod ,
Solem paralle-
lifmo
fenfibile fit nobis , in Igne noftro quoad calorem , vel frigus. Enimvero , ,
aut re-
flexu , Ignem
feponamus Solem , cujus effedus jam enarravimus. Luna fane fola eft auget.
cujus imago fpeculo hoc excepta , inque fpatium adeo anguftum ardata
polt reflexionem , ne in aere quidem notam expanfionis , vel contradio-
nis , parit. Quid igitur lux emiffa caeterorum Planetarum praeftabit ? nihil
omnino. Sed Stellarum fixarum lux ne quidem quidquam hic mutat. Si
ergo , quod non aufim negare , vis horum corporum in Calorem , Friguf-
que telluris , atque atmofphxrae illius agunt neceflarium erit , alio illud
:

modo peragant , quam# emiflu radiorum fuorum lucidorum. Neque juva-

bit Aftrologos allegare varios adfpedus conjundiones , fiderum , atque
,

conftellationes quia femper e vincitur per hxcce Experimenta , nihil his

:

omnibus circa modo dida mutari. Liceat ergo dicere , omnem Calorem ,
a coeleftium influentia lucidorum, verfus nos derivatum, unice Soli tan-
tum deberi , neque deprehenfo hadenus ullo auxilio exterorum adjuvari.

C O R O L L. 2.

Si quidem ea intelleximus , hatid adeo poterimus dilucide videre , no-

Gravitas foJa.
tabiles in corporibus mutationes excitari per Aftra quoniam pleraque :
Hic mutare vifa.

nobis notae calore , vel frigore , ftipantur , dum motus excitant , mu-
tantve. Oportet igitur , ut illae influentiae , per quas coeleftia Sidera agere
putantur in hac inferiora , pendeant a caulis , quae neque Igni debentur.
Unde etiam direde viciffituaines illae communicatione , vel immutatione
 ,,

T2 4
_
PARSALTERA.
Ignis , inde nata , haud videntur pendere. Neque habtenus Experimentis
yera hxc vis conftitit , qua fuperiora illa hafce inferiores plagas valde
commutarent , nili Gravitati loli adfcribenda cujus fane ingens eft ab j

Igne , &
Luce , diverlitas , ne ab hifce quidem dependens. Atqui hanc
vim per varios Siderum adfpeftus prorfus mutabilem efle, > indeque ref-
pedtu variatce attradtioms , &
repulfa: , multiplicia mutari polle in ipfis
corporibus , ut nemo peritorum facile neget ; ita alias
,
prster hanc de-
monftratam , nondum proferre poteft.

C O R O L L. 3.

Iterum poft htec omnijt , audebimus ab Experimentis pronunciare de

multis , in aere natis , Phaenomenis quae ex datis intelliguntur , quae ope-
;

rationes noftras Chemicas mirifice aliquando turbant, qute ad Phyllea per-

tinent. Conftitit aquam perpetuo , copia incredibili , ab eximio Halleyo
,

demonftrata , in aerem rapi 5 hanc autem , tempeftate valde ferena , altif-

lime adfcendere , itidem pelluciditas tum, audtum pondus, Atmof- &
phasrae probat. Atqui ibidem &
tum conglaciari , li elementa fua conjun-
git in altis illis locis , quoque certum eft.
Quid vero impedit , ealdem hafce , ita natas , adunari inter' fe , in que
magnos globos lenfim coadtas apparere nubium fpecie ? Quidni infinitis
de caulis figuras quoque fuas afliduo mutent , jam planas , fphaericas dein
alias omnes. Ponite autem , ita hxc fieri , nonne Solis radiantis per aera
adtio , his excepta fpeculis , atque inde reflexa , mirabiles , atque fubi-
taneas , lucis apparitiones producet ? fi autem rurfum difponuritur alio
&
modo , litu , inter fe , nunquid ocyflime poftea exoriri poterunt , fuf-
focatis lucis radiis , craflae tenebra: ; Quoties apparent in ccelo a Sole ,
vel Luna illuftratse nubes quam candidiffimte , lemper fere brevi poftea,
nix cadit , aut grando. hEftuantillima xftatis tempeftate ipfa , obferva-
mus , poft diuturnam ficcitatem , &
ferenitatem , nubes nafei altas , exi-
guas , , affidue crefcentes augmento valde celeri
albas qux quo magis
,
crefcunt eo minus alba: evadunt , paulo poft , ex ingenti amplitudine in
,

arctiora pyramidalia fpatia verfus terram lapfa: , umbram faciunt inte-

gram , atque ingenti cum impetu refolvuntur in imbres. qui per magnas ;

aquae guttas cadentes demonftrant fe prius grandinem in altiori , fri- &

gidiori , coeli plaga, fuifle, qux jam cadendo in deprefliora , calidio- &
ra, loca, fubito regelafcunt ; aut fi in alto fuerint nimis magni grandi-
nei globi , tum. in ipfum folum forma adhuc folida dilabuntur utraque ,

ratione aerem inferiorem eo loco celeriter , multum refrigerant. At- & ,

que ea quidem ex folis hifce caufis fimplicibus videntur intelligi nam , :

quo altius evectae prius aquae partes , eo glaciales magis evadant , necefle
eft ; fed pariter eo cum lapfa , deorfuna cadent, quando
quoque violentiori
incipient iterum defeendere ex magna altitudine, dum acceleratur , ex
Galilxi doctrina lapfus. Unde minima apparens coelo fereno , in Afta
, , ,.

nubes , oculo hinc bubulo comparata , delapfa coelo , quo propior , eo

major in reciproca quadratorum diftantiae ratione vifa , irripetu fummo
terram attingit , aerem ibi compadtum concutit , turbinem , ventumve
 DE ARTIS THEORIA. 115
facit , fcepe in procellam a centro yerfus circumferentiam circuli hori-
zontalis ruentem ,
producit. An ergo clariffima nubium albitudo femper
nivi , aut glaciei , ibi formata; , atque fufpenfs , tribuenda 5 Aqua fane
Sole illuminata , nunquam alba refulget , nifi in fpumam , nivem , aut
glaciem , coada , nili oblique illapfos radios oblique valde oculo irnmit-
mit. Si rurfum cogitamus , aquam conglaciatam , undique concurrentem
per ventum , hinc in unam molem adunari , Soli opponi , indeque ab hac
parte fuperficiei refledi ; licque aera, inter hanc glacialis nubis fuperfi-
ciem & Solem pofitum , calefcere , moveri , rarefcere 3 dum interea circa
hujus femper alia fit ,
alias partes &
alia , lucis , calorifque , adio ; imo

concipe globum illum magnum, fatifque folidum ,' nec pellucidum , erit
igitur omnium frigus tanto majus in parte a Sole averfa , acrque ibi
ranto denfior 3 unde igitur hifce de caulis mirabilis hoc in globo rotatio ,
vel vertigo, nafci debet, eo quidem rapidior , quo calor Solis major,
globi glacialis folidior denfitas , frigus a parte polfica intenfius , lapfus
globi ex aere alto leviffimo , in denfiorem {enfim , fortiulque refiftentem ,

inferiorem offenfa.
Certus fum , Auditores , fi animum intenditis , ut pauca hac cum cura
velitis expendere , vos haudquaquam miraturos amplius , terribiles illas
tempeftates , quae diuturnas ferenitates excipiunt. Maxime , fi recordami-
ni , quantus cadentium ex alto in gravem aera fubjacentem attritus, quan-
tus calor , imo quantus faepe Ignis ,
quam fubitiffime nafci debeat. Verum
eadem fpeculatio eo quoque nos vocat, ut in memoriam revocemus, ftepe,
certis telluris locis calorem nafci intolerabilem , qui mox horren-
, fubito ,

das in procellas refolvitur. Si animum advertimus , reminifcemur , id fem-

per contigifie , quoties ccdum nubibus diffindis vagum apparuit. Si enim
aliquot nubes nivales, glacialefve, inprimis magna:, tum in Atmofpharra ita
difponuntur , ut forment Specula refledentia , quorum coeat in unum
quendam locum aggregata vis , quod fieri polle , imo & fiepe fieri , omnes
conceditis, quid , qusfo ,fiet ; orietur illo loco calor incredibilis, aer in m
eo expandetur maxime, ut vacuum quandoque ingens oriri queat circa 3

quod calidum Igne colledo vacuum nubes , aerque expulfus , miro motu,
& fremitu , agentur , rotatiles fient Vortices, atque momento temporis
poftea , mutatus fitus nubium , deleto foco , ruent in haec vacua , impetu,
fummo aer , nix , grando , aqua , quidquid modo fatis propinquum habe-
tur. Dudum fane eft , a quo femper putavi , folis a nubibus glacialibus re-,
pulfam , atque in fpeos ingentes coadam , lucem, caufam fuifle princi-
pem tot, tamque formidandorum , eventuum, qui tanta crebro vi contin-
gunt, ut mortales ftupeant , atque ruinam jure metuant. Sapiens in An-
glia Vir fubtiliter demonftravit quae foret vis aeris communis gravis ,
,
&
elalfici , dum ruit in vacuum abfolutum Torricellianum ; tantam fcilicet
eam fore, ut illi ne quidem comparari mereatnr rapidiffimi venti celeritas,
qua: 12 , vel 23 pedes fpatio fcrupuli fecundi horae, emetitur : hic aer 1305
pedes. T ranf. i 686 .n. 184. p. 193. Vos autem cogitate,quam magna, quam
multa, quam folida, quam mire difpofita , haec Specula nubium queant ha-
beri ? ut forment fpatia hujufroodi ftupenda: certe efficacis , ratione Ignis
geniti* Unde fiant fulgura , fulmina , turbines, procella: , tonitrua , venti.
 ,

Jz6 PARS ALTERA.

.& reliqua Meteora. Forte intelligitur hinc , cur , licet tempeflas se fluet prse
calore, fi ccelum ferenum fit & fine nubibus , raro hsEc contingant j Quum
,

e contrario pofl genitas nubes ilico tam mirifice mutentur omnia 5

¥ '

./ .

C O R. O L L. 4 .

•Maxime ubi
Jgelajcii:.
re- Nunquam vero frequentiora contingunt ea , neque violentiora , nili
poflquam acuto gelu diu conflitere flumina , atque telluris crufla profunde
fatisin conftridtam duritiem coaluit. Si nimirum tunc regelafcit fubito,
fere flatim nubes plurima: , calores infueti , dein fulmina , tonitrua. Om-
nes quippe vapores , atque exhalationes pingues , a calore fubterraneo ,
agitata , fub illo tegumento hseffcrunt claufa ut patet , quoniam frigidiffi-
•,

ma hyeme ,
glacie roffarum incifa , fumofi ilico vapores , iique calidi , ex-
halant , tanto copiofiores, tantoque calidiores , quanto durius gelu, quan-
to craflior glacies. Simulae ergo fuprema haec conglaciata gleba tepore
refolvitur , affatim , qua data porta , ruunt retenti halitus , atque mox
in fublime adfci , nebulas , nubefve formant, quarum circumvoluti globi
mox a Sole illuminati , omnia modo enarrata fubito creant. Hinc in Ruf-
fia, Suecia Dania, tam valida tonitrua flatim a regelafcente tempeflate.
,

Accedit etiam , quod corpufcula in frigore folidiffima adhuc motum attri-

tus producunt ingentem.
C o r o l t. 5.
oior locis pro- Sed , velimus etiam nobifeum perpendere , quod radii a folo nof-
ohe ,

•prms unde?
tro reflexi , aedificiis , tum a montibus etiam , efficere queant , ut ad
aut ab
eundem adfpectum loca quadam Angulari , eoquefaepe fatis magno ,
Solis
prae aliis Calore afficiantur. Namque intelligitis , ita faepe haec omnia for-
te , vel induflria , polle conflrui, ut mire varietur in centro loci aeflus. Ve-
rum & addi debet tum quoque colorum in circumpofitis illis corporibus
diverfitas , qua: modo prius explicato immenfiim etiam mutat vim caloris
ibidem jam prius explicatam. Denique omnino iterum fpeculemur , di-
verfo anni tempore, mirifice mutari affiduo, Solis diredbionem ad illa cor-
pora , hinc augeri , minui , in reflexu , in foco valde perpetuo , haec cun-
,

ela permutari. Etenim edocli haec omnia facile capiemus , undenam fae-
pe quaedam loca certo diei , vel anni , tempore , adeo differant a fe ipfis
quoad calorem , colorem , lucem. Ut notum vulgo , quibufdam plagis ma-
tutinos , aliis vefpertinos , Soles calidiflimos. Oportet modo tria flatim
enarrata perpendere , inque locis propriis examinare. Apparebit , quod
nos proprie hoc in negotio tangit , fieri pofle , ut Ignis major ita, minorve,
fiat alibi-, fine ulla alia prester meram reflexionem, atque notam inde col-
,

ledtionem , aut difperfum , caufa. Putatur vulgo , in editiflimis , planis

locis , ec Ilum , caeteris paribus , ardentiffimum dominari fed obfervatur :

femper contrarium quum fereno , arido , calido , tempore in porredla

;

quaquaverfum planitie, aer potius reficiens hauriatur , temperatus, &

dum interim idem flatim eefluofus fentitur , dum in valles feceditur. Inde
fanefit , ut equi , &
armenta, in planis Ericeds, quam optime fe habeant,
moveant , currant , abfqiie defatigatione , fine anhelatione, dum in locis
 ,

DE ARTIS T H E O R
rz 7 I A.
aliis teftu langueant. Scilicet in planis ejufmodi locis, nulla
eodem tempore
fere a folis nubibus reflexi luminis , adtio caloris , praeter communem
, nili

radiorum allapfum. Qua; fane omnia jam obfervata faciunt quam pluri-
mum ad rite intelligendam Ignis naturam qui aliter falfo putatur infitus
efle quibufdam telluris lingularibus locis ; cujufque ideo mira: excogitan-
tur , & a natura Ignis valde remota; , caufe. Quum interim , re redite ex-
plorata, femper appareat , fua ex natura fola fpectata , Ignis ubique ,
per
omnia aequabiliflime diftributus.

C o r o l i. 6>
t

Meteorain aere Concludo do

Yerbo jam monuifle hic , Calores in habitatis
liceat ;
Mctgtris.
terra; locisatque natos inde effectus , omnium maxime debere fuam ori-
,

ginem , gradus , viciilitudinefque , atque effecta , radiorum Solis paralle-

lorum variato reflexui eatoptrico.

Co *. o L l. 7„

Verum longe fubtilioris foret indaginis, maximique, fuper omnia, ufus, 'Proportio Ignis
colle&i in foco
ut definiretur tandem ab ingenio humano , per artis indijftriam , vera pro- eatoptrico diffi-
portio inter copiam lucis ex dato fpatio incidentis in corpus reflectens, at- cilis.

que inter copiam ejufdem illam , qua: poft reflexionem pttadam collecta
habetur in ipfo ita dido foco. Ponamus, lucem ex fpatio circuli bipeda-
lis diametri illapfam in fpeculum fphaericum cavum , inde reflexu cogi in

focum circularem diametri pollicaris. Jam ex Geometricis , area; lucentis ,

foci colligentis , magnitudines facillime comparari queunt ; quum fint in-
duplicata diametrorum ratione. Inde Mathematici ilieo collegerunt &
efle ergo &
lucem incidentem ad reflexam in ipfa illa proportione. Ve-
rum , qui rem ipfam conflderaverunt phyfice , majores longe difficultates
repererunt ad folvendum hoc , ita fimplex primo vifutn , problema.
Quid enim , Auditores , poteftisne definire prius , quot forte in univer- Primo' ex igne-
rata foliditate-
fa fuperficie cava fpeculi tui area;' fint vacua:, pori dicti, proportione habita fpeculi.-
ad corpus folidum , cujus extrema ibidem reflectunt ? Omnis fane hactenus
ufurpata ad hanc rem materies ferro fuit longe levior , igitur auro tanto
porofior , cujus ipfius- nondum foliditas vera refpectu molis innotuit. Hinc
staque fcitur , impoflibile efle penitus hoc primum definire. Atqui fummi \
momenti id erat, ad defitionem hic quxfitam. Forte millionefi-ma pars mo--
Iis in dato corpore verum dvTiTuvsov exhibet, reliqua: omnes partes vacuae
haberi poffunt refpeCtu materiae , unde corpus illud conflatum habetur.
Quantum igitur inde ex incidente lumine periturum fit plane cernitur»' ,
Verum , liquod nequaquam verum ponere , adeffe corpus ab-
liceret
, ,
Bein ex ig» tox-
•

rata ejus figura>-

folute folidum polletis pado determinare, amabo Vos , figuram
,
quonam
ipfius Speculi ; Sphaericam affumitis. Qui fcitis fi eflet talis , tum nigerri- !

ma ejus appareret cavitas , nifi in loco folo foci , aut in cono lucido verti-
cali ad focum produdum , aut paululum ultra in divergentibus , aber- &
rantibus , coloratis radiis , ex pulchra doctrina. Summi At- NEWTONL-
qui apparet fundus in omni obliquitate,- Si autem auderetis- fper are , talem:
 : ,

113 PARS ALTER A.

Vos metallis inducere poffe polituram, agite, politiffimi habiti fpeculi cavi
extrema microfcopio luftrate acutiffimo. Cernetis , quam fcabra , in se qua-
lis
,
porofa , hirta , fit illa , quam aequabilem promittebatis , atque coge-
mini , vel invitiifimi , fateri , quod minima prorfus pars confpicui cavi
ejufdem fit formae , fed ubique fere irregularis penitus figurae. Quomodo
igitur credetis poffibile ex data figura concludere fententia fuper copia re-
flexi luminis ?

Tertio , quia Atqui , fi hafce feliciter difficultates luperaveritis , alia adhuc fupereft,
iio:nogencitas
iisfcicur.
eaque haud levior prioribus nimirum deberetis certi efle , num in omni
:

puncto Speculi cauftici adfit quidem materies homogenea , lucem ubique

eadem prorfus virtute , aequabiliffime repercutiens ? quum enim , ex de-
monftrationibus Nevvtonianis , iterum ingens hic fit in variis corporibus
diverfitas ; liquet & inde conflare debere prius quam certi quid
,
hic &
ftatuere queamus. Fieri quippe poteft , ut admifta interfit materies nobis
incognita hadtenus , fed quas forte vim refle&endi nullam poffideat, adeo*
que pro rato tantum extinguit de vi accepti Ignis luminofi forte, quan-
tum de hac materie immiftum poffidet. Verum ut iterum certus demonf-,

tres ex tribus modo expenfis , quanta fit vis Ignis in foco habita ratio-
ne copis Ignis paralleli iliapfi , tantum valebis exponere proportionem
copis.
QiMTto ,
quia Inde autem cognofcere haud poteritis porro , quanta fit proportiona-
vis Ignis ,nona lis virtus illius *Ignis , qui in hoc foco corpora mutare poteft , ad illum
fola copi,g.
Ignem ,
qui diredtione Solis adigebatur in circulum , qui facit bafin feg-
menti Sphsrici ,
quod fpeculum refert , quatenus &
hic corpora mutat
ibidem. Ratio rei habetur , quod omnino refciri debeat prius , an partes
Ignis folo fuo agunt impetu multiplicato juxta numerum illarum partium?
adeoque an valeat regula , duplex Ignis quantitas , igitur geminata etiam
illius agendi potentia in alia corpora ? licet enim id ita pro demonftrato
vulgo habeatur , ingens tamen eft de hac re dubitandi caufa ; utque .cer-
tum eft , copiam majorem Ignis in minori fpatio , ibidem poteftatem
Ignis fernper augere , ita ambiguum manet , an tantum per hanc quanti-
tatem auctam intendatur virtus aCtuofa. Vultis, ut afferam rationes, cur ita
Id exemplo cenfeam? en quafdam dabo. Experimenta certa funt,qus docent, quod cor-
aliotum primo
patet.
pora exiftant, qus feparata agunt nihil , at in diftantia definita quoties ad
fe mutuo accedunt, tum ftatim motus creant novos, qui antea non aderant
in rerum natura, quique increfcunt omni momento tanto majores, quo ma-
gis ad fe invicem appropinquant. Rurfum vero fimulac removentur adeo
longinque a fe mutuo, ut exlpiret per diftantiam hsc reciproca virtus, tura
ftatim omnis prior motus ceflat. Exemplo Vobis funto Magnetes optimi
horum unus quiefcat in loco certo quiefcet fernper. At vero fi. alium fen-
;

fim adducitis priori , attinges lentiffima appropinquatione pundtum pofte-

riore magnete , in quo , ubi haeret , ftatim illum priorem diftantem mo-
veat , agitetque utque fucceffive magis adducis , magifque , ita eviden-
;

tius movebis utrumque , increfcente vi generandi motus fernper magis ,

magifque , juxta vicinitatem , ratione hactenus incognita menfurae incre-
menti morus; quam ob caufas urgentes Ingens NEWTONUS
fufpicaba-
tur fere in triplicata ratione reciproca diftantiarum.
 ,

DE ARTIS THEORIA^ nc,

Cui' determinanda: induftria fum-ma fedulitatem folertiflimam impen-
dit pulchro fuccefiu , Vir Glariflimus
,
JOANNES MUSSCHENBROE-
KIUS ,
in Academia Ulcrajectina Profeflor. Imaginemini, obfecro, in fu-
perficie Sphxrica fufpenros ,
plures , aeque validos Magnetes, in ea diftan-
tia ut fere incipiant fentire vim reciprocam
,
mox inteiligite •,
, hos om-
nes, centrum fpliaerae lentiflime petendo in arctiores ire vicinias. Nonne in
omnibus fiet mirabilis motus , adeoque , fi centum forent tales , ilico om-
nes moverentur 2 Ponamus , jam in diftantia certa omnes manere quietos ;
tum vero concipite unum Magnetem exiftere in centro fphaerae ejufdem j
fane , eo ipfo temporis indivifo articulo , exorietur motus mirabilis in
omnibus illis magnetibus finuil , ne uno quidem manente in eodem fitu
quum paulo ante univerfi perfedte quiefcerent. Sed quando jam iterum
inciperent centro appropinquare, nafceretur in fingulisdiftantiis major ,
& femper alius , quam paulo ante , motus , mirabilis vifu quum in fin- :

gulis locis gigneretur prorfus alia actio inter polos attrahentes , &c repel-
lentes. Idem in aere atque in plurimis aliis demonltrari pollet. Vobis prae-
cedens exemplum fufficiat. Quid fi igitur in Ignis Elementis fimilis aut ,

forte major ,
poteftas ingenita dominatur : fieri utique poterit , ut ex ag-
gregatis incredibiliter facultas increfcat haud aderat j ,
qua in fep aratis.
adeoque Ignem in illo foco acquirere longe violentiorem mutandi vim
a vicinia adunatorum quam ab ipfa copia &c numero , alfociatarum par-
, ,

tium. Et fane obfervatio quam certifiima evicit jam dudum, hoc verum Dein & ipfius

efie fi enim Thermofcopium

: in aere , frigidiflimo , hyberno , meridia-
,
Ignis.

no tempore fiat in loco per Solem illuftrato , ad gradus zo , tumque in

,

foco fpeculi Vilettiani faxa fornicaria in vitrum deliquefcunt ocylfime;

quid exfpe&atis futurum in axi fpeculi , ad diftantiam quinque pollicum
ab illo foco 2 fane ille ibi calor vixerit 150 graduum ut exploratio do- :

cuit. Nonne igitur manifefte cernitis , tantam differentiam a fola conden-

fatione nafci non polle , fed necefiario oriri debere agitationem in ipfis
partibus novam ab contadtu proximo. Quum autem fuperiora nos do-
cuerint , virtutem propriam Ignis efie , qua fe expandit , atque omnia ,
quae attingit, corpora fieri poterit, ut haec ipfa increfcar enormiter a col-
;

le&ione in unum locum hincque forte uno momento adeo augeri pofie
:

ipfam Ignis vim.

Denique igno-
T andem vero , nondum confiat , an vis refledtendi qua partes Speculi , rati vi curvatu-
ignitos reddunt radios , aeque fortis fit circa axin , fecundum quem paral- re.

leli radii incidunt

,
quam circa fuperiorem Speculi ambitum adeoque ;

tamdiu dubitari jure poteft , an quidem omnes radii , ab omni pundto

Speculi repulfi , &
in foci area concurrentes fimul , aequali vi ibidem con-
currant ita , ut vere liceat afierere , vim colledtam refpondere numero ra-
diorum collectorum.
C O R O L t. 8.

Multa quidem cogitavi fuper haere quanam ratione tandem certi quid, Modus quidam
;
definiendi Ignis.
circa haec omnia pofiet determinari atque tandem conftitit quod, fi quae-
2
,
cunque Speculi pars opaco nigro tegitur radii tamen a reliquis non tec- ; ,

tis partibus fpeculi femper quidem aggregantur in eundem focum omni-

s
 ,

i
5
o PARS ALTERA,
no , neque inde aberrant , a quacunque tandem parte Speculi redditi fint ,

& quascunque Speculi pars tetfa fuerit. Si ergo concipimus totam apertu-
ram Speculi tegi circulo aeneo , nihil excipietur , reflectetur /nihil. Quum
vero illum circulum dividere poflimus in tot partes Ecquales , a centro, in
quot volumus , poterimus quoque , ope fle divifi circuli admittere , vel
fecludere,tot partes radiorum per totum planum talis orbis ingredientium,
quot volumus. A deoque ea ratione erit certa proportio , pro arbitrio in-
quirentis, radiorum admrflorum refpedtu totius plani. 'Sic dimidium ra-
diorum , partem eorum tertiam , millefimam , vel quamcunque denique ,
pro lubitu in focum colligemus , poterimufque etiam deinde comparare
inter fe hos ipfos Ignes in illo foco ita colleftos ; atque poftea inde quoque
elicere, an vis Ignis geniti fe habeat ut radiorum numerus , an alia quadam
lege : utique modus hinc inventus eft , radios lucis Speculi Vilettiani in
totam aperturam illabentes dividere in ratione data, qua circulus geome-
trice dividi poterit, atque dein omni ratione Ignium horum efficaciam ex-
plorare.
C o r o l l. y.

Uc ftatuatur Quid fi , Experimentis rite captis , inveniretur pars illius circuli cognita
radios admittens , tantum caloris facere in foco quantus calor requiritur
de ejus vi,
,

ad ebullitionem conciliandam aquae in illo foco contenta. Deinde autem

fucceflive iterum tanta pars Speculi aperiretur , quat calorem in foco face-
ret , unde Mercurius in Barometro adicendit ad gradus 424 , tum genitum
foret duplum caloris ,
quatenus hic
Mercurii. Pote- fe manifeftat dilatatu
ritdein indagari fimul, quanam jam foret proportio apertura Speculi in
hoc calore , ad illam aperturam Speculi , quam habebat ad generandum
calorem duplo minorem. Hinc igitur artifex comparando inter fe depre-
henfa fpatia aperturarum , &
effecta calefaciendi inde nata , reperiet tan-
dem quid quantitas radiorum , quid faciat vis audtaex adunatione eorun-
dem. Quod , ut fummi ufus in perfpi cienda hifloria Ignis ita fatis evin- ,

cere videtur , vim fummam talis Ignis , non tantum pendere a quantitate
fola radiorum , fed ab augmento vicinitatis , unde affiduo potentiae Ignis-
increfcunt. Ita enim pauca Experimenta , fpeculis caufticis vitreis capta ,
omnino fuadere videntur. Sic ergo ultima vis, Ignis , hadtenus nota homi-
nibus uno fimplici modo produdta, fatis jam explicata habetur, ex illa
,

copia radiorum folarium, quae tranfmittitur circulo diametri trium pedum

& feptem pollicum , in frigore hyberno fi vero perrexiflent iidem radii j

fine offenfa obftaculi produxiflent modo parvum calorem in aere

,
fi ; &
veniffent femper hac re£ta via in aera liquidiorem , feeiflent femper mi-
nus , minufque caloris , tandem forte frigus majus quam unquam cogni- ,

tum fuit. Unde rurfum fcitur quam parum recte fentiatur vulgo delgnis
,

natura , & adtione quum certo conftet Ignem fummum unquam co-
: , ,

gnitum mortalibus , fola refiftentis actione , differre a frigore maximo.

Unde & iterum audemus fere colligere , ut prius , Ignem efle cequabiliter
'diftributum per corpora, & fpatia nullamque ejus apparere adionem, ubi
;

nullo corpore excipitur

,
quod refiftat. Quum vero Specula talia augeri
femper queant in capacitate apertura: ; intelligitur , Ignem infinite violen-
tiorem fieri poffe femper,-

1
 ,

DE ARTIS THEORIA.
C O R O 1 L. TO.

unquam , quam Solo tritu ma-

Non fuit detedus mortalibus Ignis major in ullo loco
ximi Ignis effec-
quidem ille eft qui in foco Speculi Vilettiani incenditur nam ne vitris
,
:
tus.

quidem Tfchirnhaufianis tantus excitari poteft. Hinc effedus Ignis mo-

mentanei , qui experientia cognitus hadenus eft omnium maximus , eft re-
dudio filicis in vitrum , in foco Vtlettiano. Hoc effedu nullus unquam vi-
fus major quum fulmen quidem ferrum liquefecifte uno idu obfervatum
:

fuerit, fednon, quod fciam converterit faxa in vitrum , aut metalla.

,

Hanc igitur Ignis in foco hoc potentiam obftupefcentes admiramur , hor-

remus. Quid fi ergo dixero ,pofte huncce eundem effedum vitrificationis
produci uno momento in loco frigidiftimo in corporibus frigidiffimis ,
, ,

abfque ullo Sole , abfqueluce , fine foco , fine materie. Adeoque maximi
Ignis fummum effedum produci pofte , ubique, omni tempore, in locis te-
nebricofiflimis , in fpatiis omnium frigidiffimis. Si enim frigidiffima node
hyberna filicem elediffimum percuderimus idu chalybis optimi & felicif-
fime temperati rite imprefto , ftridentes exfiliunt fcintillte , quas vivi-
diffimam fpargunt lucem , &
vibrantiffimam , fonumque edunt ftridulum,
per aerem dum fahunt. Verum , fi fuppofita charta pura excipiuntur hasc
explofa corpufcula deprehenduntur efte globi vitrei ex fufo filice , vel
,

ferro , vel utrifque , formati rotatione per aerem unde certi fumus , oriri :

ufque adeo magnam hic Ignis vini , ut dunffima haec abrafa corpufcula ita
enitus in liquorem fundat, ut rotatione dein per aera molliffimum asqua-
Eili tornetur in Sphaeram. Sed fphaerula haec , ita fada eft natura: penitus
vitrea:. Atqui faxorum,& metallorum, converfio in vitrum, eft fere fumma

& ultima Ignis adio fummi quare demonftrafte me putem , tritum- mo-
:

mentaneum aeque violente agere, quam Specula cauftica fortiffima. Si ergo

in maximum , atque optimae notae filicem , immenfum , in ingentem maf-
fam formatus chalybs allideretur, quanta fieret ibidem Ignis produdio !
Explicui ergo iterum alterum modum,quo Ignis excitatur promtiffime ma-
ximus fcilicet radiorum parallelorum , 8c reflexorum in pundum ardiffi-
•,

mum colledionem.
Experimentum XVI.
Idem ille Ignis a Sole in parallelifmum adus , fi in vitrum incurrit pel- Ignis produc-
tio Dioptrica.
lucidum prorfus , accuratiffime expolitum, atque fphaericum perfede, col-
ligitur infocum , qui vaiidiffime urit.
Id quidem a multis jam temporibus conftitit. Sed nunquam accuratius
quam per Vitra Tfchirnhaufiana Ducis Aurelianenfis , in horto Palatii
Regii ,adhibita ad capienda Experimenta circa naturam Ignis. Illa autem
resquum omnium maxime faciat ad ingenium Ignis iterum cogno fcen-
,

dum , omnino huc hiftorice referri debet quia effedus horum in fuo ge- :

nere maximus fuit. Vid. Hift. Ac. R. Sc. i<Spp. 90. 1700. 118. 1702. 34.
Tale vitrum orbiculare , habens pro diametro orbis fui quatuor pedes Et 'quidem
utrimque convexum , Soli dirediffime oppofitum , asftivo tempore , aere forciflimi.

fereno , Sc per
p recedentes pluvias ab aqua liberato , inter nonam matu-
R ij

- \
*
 !

X52
n
P A R S ALTERA.
tinam & tertiam pomeridianam, focum fecit in diftantia a vitro duodecim
pedum ,
qui focus erat diametri fefquipollicis ;
quo ipfe Tfchirnhaufius
ufus fuit.
Si combuftilia ponuntur in hoc foco , ilico ardent
;
plumbum ftatim
funditur ;
lateres vitrefcunt fi diu in eo detinentur. Cum his comparata ,
qux modo prius enarrata fuerunt de efficacia Speculi Vilettiani, fequentia
dabunt Corollaria.
C o r o 1 1. 1.

Comparatio Speculi Vilettiani aperturae circularis diameter erat 43 pollicum. Adeo-

Ignis Catoptrici
& Dioptricii
que circumferentia pollic. —
j. Vitri Tfchirnhaufiani Diameter orbicularis
erat 48 pollicum. Adeoque circumferentia poli»—
adeoque copia radio-
rum , ad copiam eorundem in-
incidens in vitri Tlchirnhaufiani circulum
cidentium in Speculum Vilettianum , erit ut 2304 ad 1849. Tamen adtio
Speculi Vilettiani longe habetur pronatior, violentiorque multo, quam
acftio vitrex lentis Tfchirnhaufianx.

C o r o l 1. 2.

Superat Catop- Unde & evidens eft , promotam , radios

Catoptricen , exercitio artis
tricus, acceptos refledfcendo magis fervare illibatos, quam Dioptrice in fummum
evecta refringendo eofdem confervare poteft. Ideoque plurimos per ag-
gregantia Diaphana perire.

C or o 1. l. 3.

Quia & arftius Quam magna vero eft focorum in utrifque differentia ? Circulus Spe-
adunat.
culi Vilettiani Apertura eft pollices quadratos. Focus vero eft
lineas quadratas.
Area circuli Lentis Tfchirnhaufianx ^ff pollices quadratos. Focus
—
autem ejus eft lineas quadratas ^§1 adeoque focus Speculi ad focum Vi-
•,

tri ut 1 ad 9 unde rurfum patet poteftas Ignis gignendi hac ratione longe
:

melior reflexu quam refradtu. Adeoque vis longe magis promovebitur

fpeculis opacis,quam lentibus perfpicuis quum lens diametri orbicularis :

quatuor pedum fit fere ultimus effetius , quem ars vitraria ullo modo hac-
tenus producere potuit conftrudfcione fornacum fpeculorum autem con- :

fedbio forte nondum penitus exhaufta fit, licet fpes multum prxcifa. Quis
enim non doleat xquus rerum xftimator ;
fuifle Principem , qui nullum
digno pretio perfolverit fummorum Artificum induftriam , atque excita-
verit porro ad ulteriora ? fed hxc infelix pulcherrimarum ardum fors ha-
-,betur
Experimentum XVII.
jDioptrfcus Ig- Quum Experimento nondum quieta induftria No-
tamen prxcedenti in
a>is -jui maxi-, biliflimi Tfchirnhaufii fuiffet , follicita fuit de contrahenda foci prioris
mus }
amplitudine in fpatium arttius: ut ita unitis magis radiis intenderet urendi
violentiam. Quare lente vitrea minore, Segmento minoris fphxrx, dire&e
 ,

DE ARTIS THEORIA. i
33 .

pofira parallela priori ,

omnes radios , qui colledi ibant verfus
excepit
focum atque contraxit eofdem in fpatium orbicu-
prioris lentis majoris ,

lare diametri tantum odo linearum. Reduxerat itaque radios nova hac
aggregatione ex fpatio 8 i linearum quadratarum ad fpatium 16 earun-
dem. Hoc modo ardiorem horum condenfationem aftecutus nova ta- ,

men refradione multum de illis perdidit. Effedum tamen urendi habuit

procedenti majorem. Atque hic Eximii Viri ars fubftitit. Egoque Vobis ,
qua potui , fide , & evidentia , expofui ultimos , ufque cognitos , modos
excitandi Ignem per Catoptrica , &c Dioptrica. Sed tamen puto requiri
ut Chemicis hic proponam admiranda illa in corpora effeda , quo hifce
vitris perada funt ut intelligere incipiant , non opus efte ullo Igne craflb
:

ad proftarida illa omnia , imo longe majora , quam quo unquam forna-
cibus Vitrariorum , Docimaftarum , Metallurgorum , violentiflimis peragi
potuerunt. Neque male quis ferat , quod hic defcribam, quo in Adis Aca-
demio Scientiarum habentur non libri illi femper profto habentur , ego
:

hic de induftria de Igne agere cogor. Igitur procipua hoc funt.

1. Arborum virefcentium humidi rami , aut ligna , quo in aqua ma- Prcecipm" effir-

cerata funt , fi ponuntur in illo foco , ftatim ardent , unico temporis mo- ftus talis Ignis.

mento atque confumuntur in flammam , funium , dilapfos cineres.

,

2. Si aqua , excepta vafe parvo , ut in hoc foco reponi queat , ibidem

ponitur , ftatim ebullit , abfque mora. Utinam exploratum fuiftet , an
eadem , in hoc loco ebulliens , magis calida fuiftet ad Thennofcopium
Fahrenheitianum cum Mercurio fadum ? an coada hoc ibidem vivida
Ignis vis poterat aquam magis calefacere , quam alii foci , in quibus oqua-
liter modo calefcit ?

3. Frufta metallica tenuia , in hoc foco pofita , non ilico , fed fenfim ,
ad certum fuum gradum calefada liquefcunt. Si crafliora funt , quam ut
,

foci vis penetrare queat per laminam , haud ita facile omnia funduntur.
4. Lateres codi , aut in Sole ficcati , Talcum ipfum , &
alia rubent uno
momento , mox dein in vitrum deliquefcunt.
5. Sulphur, pix, refina , fuperincumbente aqua teda, funduntur fub
ipfa aqua.
6. XEftivotempore lignum tenerrimum , pofitum fub aqua , in foco illo
fortiflimo , ibique retentum , videtur integrum manere , ubi extrinfecus
adfpicitur; verum , frado ligno , intrinfecus apparet in carbonem conver-
fum , &
exuftum. Mirabilis hoc omnino res , videtur mihi fatis manifefto
docere , quod fummus hic Ignis nequeat calefacere aquam , nifi ad cer-
tum tantum caloris gradum qui quum in aqua ebulliente minor fit, quam
;

ut lignum accendat , hinc etiam impediat , ne calor foci fub aqua diredl
urat lignum in parte aquo contigua.
7. Si materies mutanda tenetur in bafi nigerrima excipiente , poteftas
foci incredibiliter augetur.
8. Si Metalla , vel alia corpora , hoc Igne exploranda , excipiuntur atro-
carbone ligni viridis , neque penitus exficcati , ad nidum oculi fundun-
tur , fcintillas emittunt , avolant.. Citiffime Plumbum &
Stannum fun-
duntur, fumant , calcinantur , vitrefcunt, evanefcunt.
g. Cineres quorumcunque Vegetantium ocyftime vitrefcunt.
R .ii)

s
 ,

.
PARS ALTERA.
autem materies quaedam integra , &c fatis magna mole ibi hae-
10. Si
ret fape fit, ut non queat fundi hoc Igne ; fed fi in pulverem converfa
;

fuerit , fundi folet fatis facile. Quando autem fic fufioni fuse pertinax &
relifiit , tum addito fale quodam facillime fundetur.

11. Omnia corpora nigra , quaeque nigra manent in hoc Igne, om-
nium maxime ibidem mutantur difficilius,. Scientius , mutantur , quae
:

alba dum imponuntur , nigrefcunt deinde in hoc foco. Sed illa corpora
quaequidem nigra erant dum imponebantur , fed polita ibidem albef-
cunt longe difficilius ibi mutantur , maxime, fi albefcunt , podquam fue-
,

runt fufa.
autem in fummo hoc Igne quadam prorfus
Si ,
alba manent , haec
omnium minime mutantur ut calx creta Britannica ; , , filex.

ii. Metalla in vafe myrrhino , feu porcellano , cujus nulla cruda vitrea
aded , polita , omnia vitrefcunt; modo vas Porcellanum lente incalefcat,
ne frangatur fubito Igne; Se modo fit adeo craffum interim , ne id ipfura
fundatur.
1 3 Si materies hoc Igne tradfcanda , ponitur intra amplam ampullam
.

vitream, focufque prudenter ita dirigitur intra capacem hujus vitri al-
vum , ut materiem mutandam feriat , non vero vitrum , per quod tran-
fit , tum materies hcec mutata dat Phaenomena intra hoc vitrum prorfus

mirabilia.
14. Nitrum tali vafe captum, adtumque tali Igne , totum fit volatile
uno temporis momentulo tumque mutatur integre in Spiritum volatilem
;

Nitri qui fane effectus tanto quidem apparet mirabilior , quod Nitrum
:

alio Igne fufum vix muttetur, fed diffluat indar aquae ut vero virtute Ignis ;

mutetur in Spiritum , femper requirat intermidionem corporis terredris ,

vel additionem Olei Vit/ioli veri , vel calcis ejufdem , in qua ipfum Vi-
trioli Oleum adhuc latet caeterum Iric fine addito idem fit.
:

15. Summa interipafLuna plente lux , per hoc vitrum colledta focum ,

dat lucidilfimum , fed caloris in illo loco omnino nihil.

1 6. Movet pellit , agitat , cundta fere corpora etiam , quamvis faepe
,

non abfque ingenti periculo , in vacuo ipfo.

Ex quibus omnibus, aliifque plurimis, condat, focum hunc Tfchir-
nhaufianum, debiliorem Vilettiano , tamen Igni explorando per fua ef-
fecta aptiorem ede.
C O R o L L. I.

Ignis Dioptri- Si aqua in Atmofphsera , , caufis quibufdam Phy-

vel glaciei ramentula
cus in aer£. ficis nubium ingentes convolvi queunt ita ut inde Sphara oria-
in globos ,

tur perfpicua figura , licet minimo modo tempore ita perdet , hac irra-

diata Sole , ad didantiam femidiametri a parte averfa , poterit uno mo-

mento focum efficere longe violentiorem quam T fchirnhaufianus ; aera
ibi rarum reddere quam maxime , hinc rurfum Phaenomena fubitanea ma-
xime , atque mirabilia prorfus , producere. Qui enim aqua , in altum
aera elevata , liquididimam puritatem cogitat , fimulque perpendit, quam
magna fape copia per imbres effufa , fubito cadat , facile videbit ex Diop-
tricis quid futurum fit , fi in Spharam ingentem conglobetur. Sed fi
,

i
 ,

DE ARTIS THEOR IA. i

35
cogitamus , radios in talem globum ados ,
perque eum transgredientes ,

facere , ut lux fumma , &c Ignis , fit in axi Solis & Sphaera: illius , poft
Sphaeram fed ut a parte irradiata a Sole nulla lux , fed denfa nigritudo,
;

appareat. Forte &

ille credet, tale quid contingere, quando aterrima in

coelo fpatia apparent paulo poft in fumma tonitrua

,
fulmina exeuntia. &
Sed inprimis tali nubium forma fphcerioa efficietur , ut fpatia globis his
intercepta mire differant luminis , &
caloris ratione , ab his ipfis Sphaeris :
unde igitur mirae prorfus hic rarefacti , 8c ignefeentis , ibi denfati &c
refrigefcentis aeris, varietates omni- momento , atque celerrimis vicifli-
tudimbus permutata: , exojriri , atque abire, pofte videntur. Verum hac
iterum ipla , fedulo attenti ad Meteora, fenfim intelligetis per Vosipfos
monuifle fufficiat.

C O R O L L.

Abefte autem nequeo Auditores optatiflimi , quin , follicite in me-

, Ignis tritu
moriam revocetis , rogem, quod &
alia opormnitate jam monui. Aio igi- promptior ,
ma-
tur, folo attritu collifi chalybis &
filicis , iterum longe promtius , peni- & jor ,
Dioptrico,

tiore mutatione metalla vitrefeere , atque penitus inverti quam geminato

foco Dioptrico omnium maximo. Conftat veritas Vilettianus Ignis :

Tfchirnhaufiano longe potentior. At ferri , inpercuffu , in vitri indolem

permutatio celerior , quam in foco Vilettiano. Ergo patet iterum vis ela-
fticorum folidorum attritorum fumma.

C o r o l i. 3
.

Deduco & hinc

quod non opus fit ulla actione , nobis hadenus co- Ai Ignem fum-
,

gnita , Solis , ad producendum Ignem omnium maximum qui effectu mum non opus ,
materia Solis,
velociflimo , maximoque , unquam deprehenfus fuit imo neque ulla om- ;

nino inflammabili dicta materie opus efte ad Metallum fufu difficilli- ,

mum omnium nidu oculi penitus & intime fundendum , eo tempore in-
primis , quo id gelidiflime frigidum habetur , in loco omnium frigidifll-
mo; nulla fornace metallica nullo ne vafe quidem, quo materies con-
i

tinetur. Omnia quippe htec paradoxa vulgatiflimo Ignem producendi mo-

do firmantur.
C o r o l l. 4.

Dubitavi diu , auderemne tandem publicare fententiam quam diu Forte Sol filein-
,

coxi mecum , atque recoxi facilitate veftra ufus , en , id facio. Credibile Ignem de feno»
emittit.
videtur,in adione Ignis, hic apud nos deprehcnfa , nullam Solem emittere
materiem igneam , cui illa adio tribuenda videtur. Hanc vero Solem po-
tentiam tantum habere, ut pneexiftentem in illo eodem loco Ignem, non
audutu , dirigat in redas parallelas. Unde illa eadem copia Ignis ex pa-
rallelifmo, reflexa , vel refiada , colligatur , folaque ex difperfu aduna-
tione , atque inde fequente nova vi , omnia agat. Priufquam abeam
iterum conabor , facili exemplo , rem paulo obfcuriorem ex prajudi-
cata opinione illuftrare,- Sit cubus ca.yus , anens- , fupra tripedalis longi-
 ! ,,

I
3
<? PARS ALTE R. A.
tudinis latus exftrudtus , undique quidem claufus , at , uno latere ablato
ab ea parte patulus. Efto cubus hic quadrato patulo diredte oppofltus So-
li , fed charta alba tectus , in ipfo aurem cavo adiit Thermometrum acute

fentiens Fahrenheitianum , fpiritu mobili conflans. Dum charta prohibet

adfpectum Solis in cavum oppoiiti cubi , erit in toto cubi fpatio frigus ,
ii tempeilas fuerit gelidiilima , ingens. Tollatur ocyus charta, illo ipfo

ergo temporis lapfu irradiatur tota cubi capacitas a Sole, ilico exoritur
ibi calor , ftatim Thermometrum ibidem politum notat gradum audti
caloris in hoc fpatio. Philofophi aiunt Solem , velocitate inimaginabili
a fuo corpore emififle Ignem illum , qui nunc admiflus calorem facit. Mihi
videtur , Sol egifle nunc , quod prius , quod femper , fcilicet id , quod
Ignem appellamus , in redfcas determinando omne , quod fine obftaculo
attingere opaco poteft, & hinc Ignem prius , dum charta prohibebat , in
fex quadrata coercentia aequabiliter nitentem , nunc manentem accurate
eundem , cogere ut recta nitatur per totum hoc fpatium in unum , aperto
oppoiitum latus quadratum. Hinc totum locum , inprimis hoc latus, aequa-
biliter calefaciat per folam directionem , neutiquam per affufam copiam,
,

mutationem hanc Thermofcopio cognitam efficiens. Iterum Vilettianum

Speculum , oppofitum diredte meridiano Soli , haereat tedtum velo can-
didiffimo , non erit plus Ignis , nec caloris in ejus cavo poft velum , quam
alibi. Tollite velum, ipfo idtu temporis Ignis hujus fpeculi cavo indeter-
minatus inhaerens agitur per parallelas in refledtentem fuperficiem cavam
fpeculi , fitque in foco formidolofus Ignis , non a Sole huc projedtus
imo vero , nec plus nec minus , quam ante , fed aliter diredtus tantum.
Idem in vitro refringente dictum velim. Atque ita foret , ut nec Tritu ge-
nitus Ignis , nec Speculo produdtus , aut Lente , aliquid omnino Soli de-
beret refpedtu materiae fuse,

C O R O t L. 5.

Definitur mo- Quis igitur foret Ignis omnium maximus , qui hodie induftria humana
dus Phyflcus pro*
per artem exculta parari pollet ? lane ex iis , quae dilucide tradidi , omni-
ducendi Ignis
maximi, bus , patet illum futurum in eo loco , ubi focus Yilettianus , & fortiffimus
T fchirnhaulianus oppolito diredtum occurfu in fe invicem irruerent quum
:

enim focus Speculi in aere libero aflurgat ad diltantiam trium pedum &
dimidii ad axin fpeculi poterit , line ullo impedimento Solis ad fpecu-
;

lum , apparatus Tfchirnhaufianus poni ante Speculum ad Solem in aere

in axi Solis & Speculi , ad eum litum , ut focus Dioptricus ille accurate
cadat in focum adfurgentem de fpeculo. In illo igitur loco concurfus Ignis
erit fummus , qui juxta hodiernam
^
cognitam , hominum induftriam
haberi poteft. Fateor, adtionem tanti Ignis non polfe adeo commode de-
terminari in objedta, nili momento temporis, dum ponuntur in hoc foco :
quum ilico ac fluunt , delapfura fint ex foco 5 attamen conflat ita de Igne
maximo poffibili. Si naturae haud repugnat , glaciales nubes globofas &c
cavas , ita fibi mutuo accommodari polfe in aere , ut modo propofui :

quanti inde effedtus oriri poterunt

Coroll»
 . , ,»

DE ARTIS THEORIA; *}7

C O R O L L. 6.

fummus ille profecto ibi manebit , quam-

Efto igitur Ignis in illo loeo ; Qui diu , fine

& Speculi axes in eadem recta , at-

vitrorum Dioptricorum P"* 1 ™10,
diu Solis , ,

que eadem diftantia perfiftunt. Igitur & tum , fi affiduo defcriptae

litus in
fint Solis , Vitrorum , Speculi , viae in eodem fitu , p#oterit a nona matu-
tina in pomeridianam tertiam , aeftivo tempore , fereno die , immanis hic
Ignis fuftineri , neque interim toto hoc tempore ad fuftentaculum fui vel
minimo pabulo unquam indiguit , femper ut natus , ita & perdurans :

unde fane alia longe idea nafdtur maximi Ignis , quam quae unquam ha-
bita fuit. Utique videmus inde , fieri polle , juxta naturae perfpecfa: leges
ut in aliquo loco Univerfi definita: potentiae , certaeque magnitudinis.
Ignis j & Lux , abfque ullo omnino pabulo , fit , maneat.

C o r o x. i. 7

Atque praecipuum quidem mirabile in hoc Igne erit, quod ipfo illo Swtimagcnsvi
temporis momentulo , quo caufa ejus, juxta apparatum debitum, enata
eft , ftatim cum omni fua efficacia praelio fit atque aequali ilico violentia ,

agat, qua unquam a&urus eft. An vero adhuc magis mirum forte aefti-
matis ;
quod ,
quando focus ille hoc articulo temporis in immenfa fua vi
exercenda maxime occupatur,atque nidfcu oculi citius Speculum tegitur, ip-
fo. illo momento in loco illius foci, ubi jam jam erat Ignis fummus nunc ,

ne veftigium quidem ullum Phylleum ejufdem remaneat , fed Lux, ardor

aeris expulfio , omnis effedtus ipfo illo breviffimo tempore penitus perie-
rit ? neque in illo loco illius foci quidquam ejus fuperfit ;
Quis talia cre-
deret ? Poftet-ne ergo in univerfo fumma Lux , Ignis efficaciffimus , in
uno momento nafei ,
perire 5 Ignis vero foci noftri , jam deferipti , nullo
fulgore vifibilis eft tantum in axi Solis atque Speculi ; ad latera nihil
, nili
vifibilis lucis diffundit unde nullum lumine dat lignum fuae praefentiae ,
;

nili oculo in illo axi polito , ubi immenfus fulgor aciem videndi uno mo-

mento hebetat , perditque.

C O R O L L. 8.

Qua: dum ferio perpendo , iterum , ecce , videtur mihi fe revelare illa nov * af-
° natlir ‘e
mira Ignis proprietas, qua ille intelligitur elfe po- ,* fi folus concipitur , igni
teftas quaedam Phyfica ,
quas ex centro fuae confiderata: molis
femper
aequabiliter , fe expandit inftar radiorum Sphaerae , uniformiter quaqua-
verfuin. Quumque ubique ille idem Ignis fit , manebit haec aequilibrata
poteftas ubique eadem , adeoque mutabit nihil quando autem quacun-
; ,

que caufa , permutatur haec 'aequilibratae potentia: pax , tum vero immanes
prorfum effetius produci , atque apparere , poterunt. Atquefforte falfo ,
tum putabitur novus ibi Ignis natus elle , vel recens ejufdem vis adaucta,

S
 ,

t3 8 PARS ALTERA.
Experimentum XVIII.
Ignis uniri ,
& Ignis verus uniri poteft omni corpori folido ,
quod hucufque explora-
figi pro tempore, ubi femel
patiens.
tum fuit ; atque , illi unitus eft , fatis diu unitus illi adhatref-
cere poterit .; neque ergo in illis uno momento corporibus perit , ut in fo-
cis modo explicatis.
Si enim exploramus quascunque obvia hadenus corpora , eadem com-
mittendo Igni puro , , cuicunque
forti poterunt inde calefieri ufque adeo
,

tandem , ut luceant , fundanturque fulgida. Docuerunt hoc Experimenta,

quae Tfchirnhaufius Hombergius Hartfoexerus alii imo , qua: omnes
, , , ;

fabri , coqui , &: homines Igne utentes tandem qua: tota tellus Sole il- ; ,

luftrata, dedit. In quibus omnibus idem femper ita deprehenfum fuit omni
experimentorum eventu. Terrae omnes fixae , omnes lapides gemmae, fa~ ,

xa , vitra , fales fixi , ligna , follilia folida , metalla. Itaque veriilime fura-
mus NEWTONUS obfervat, aquam ipfam,
fieri potue- fi id unquam
rit , , eoufque etiam Igne impraegnari pofte , ut lu-
in terram converfam
ceat. Nihil autem magis obfervandum hac in re putem , quam , quod
efle debeat caufa quaedam, quae Ignem ibidem corporibus tamdiu conne-
dat , praeter Ignem ipfum. Enimvero in foco Vilettiano maximus ille
perit, illo ipfo momento , quo irradiatio parallela ceftat. Ignis ergo non
retinet ibi Ignem. Atqui diffiliunt , adeoque deferunt fe mutuo, omnes
illi Ignes fimul
,
qui modo adeo arde uniti erant. Sed fi globus ferreus
cujus maximus circulus aequalis ipfi orbiculari foco, hic tenetur tamdiu,
donec penitus percaluerit , tum Ignis hujus foci aflociatus huic globo
longo admodum tempore in illa fphaera ferrea manebit , cum omni nota
fuae praefendae , ita quidem , ut Ignis , qui in hoc foco haeferat , atque ilico
avolalfet , jam intra hoc corpus receptus , ibidem per longa fatis inter-
valla temporis jam unitus retineatur , prohibeatur ab inftantanea fua &
cxftindione. Quaenam eft haec caufa 2 corpus. Quonam modo hoc ita reti-
net illum Ignem 2 mafta corporea. An ergo in illo loco , ubi focus fuerat
prius, folus aderat Ignis , abfqueullo alio corpore, ipfo edam aere vi
Ignis expulfo 2 an ergo ideo ibi evanefcebat uno momento , quia non
erat ullum corpus , quo retineretur ? an igitur Ignis partes colledae , fi
nullo denfo corpore retinentur , ftatim in aequilibrium antiquum refti-
tuuntur 2 an ergo in ipfis Ignis partibus non eft ulla attr-adio mutua 2 an
potius elementa Ignis fe mutuo refugiunt 2

Experimentum XIX.
JEtquidem lin- Ignis ille elementalis ,
puriflimus corporibus, omni
, ita conciliatus
eem:.
momento ,
quamdiu illi corpori inhaeret , ab omni pundo ejufdem cor-
poris in ambitum omnem , prodit fe vero effedu Phyfico Ignem fin-
cerum.
Primaria enim nota Ignis prasfentis , Thermofeopio explorata , huic
adeft fi enim , ut videtis , hoc ego Thermometrum teneo in diftantia
:

•certa ab hoc ferro candefado , {pedatis ilico id rarefcere iafuo tubo , &

5
 ,

DE ARTIS THEORIA. . ....

afllduo, tanto magis , quo propius acceditur ad ipfum ferrum mimis, ubi ;

ab eo receditur longius. Neque refert a qua parte adducatur Thermofco-

pium modo eadem diftantia fit. Igitur Ignis ille , qui in ferro habitans
,

agit inhoc Thermometrum , eft verus ille Ignis prior , manet tamen jam,
fine tritu, fine
parallelifmo , in hoc loco , editque effebtus ibidem ut Ignis
elementalis. En jam fulphuratum , hoc adduco fenfim ad idem hoc fer-
rum ignitum , videtis ,
prout e longinquo per gradus accedo , incipit fu-
mare ,
liquefcere , fcintillare , corufcare , fulgurare, flammam concipere.

Intenti vero fpecteris jam hoc mirum Experimentum. Hac in ampullula.

finceriflimum jam teneo Alcohol , cujus particulam lente , Sc prudenter *
fundo fupra ignitum hoc ferrum. Quid exfpectatis futurum 2 an id accen-
fum iri 2 neminem vel dubitare crediderim. Sed nihil minus. Ecce enim
fimulac incidit in cavam hanc Igniti ferri fluperficiem , flarim cogitur in
globum pellucidum inftar Argenti Vivi , atque ea fpecie , ut illud decur-
rit fuper eam , fine ullo figno conceptae flammat. Poftquam vero acceflic
jam decurrendo in locum frigidiorem ejufdem ferri , jam cito in auras dif-
fipatur fine ulla flamma excitatione. Quid hic rei eft, Auditores 2 Sulphur,
pulvis pyrius , ligna , alia , huic appofita ferro , flarim inflammantur.
A Icol, quod leniter calefabtum omnium fere facillime accenditur, fert
hunc Ignem, neque accenditur interim. Nodus hic veftro dignus acumine.

Experimentum XX.
Quum ergo'deprehenfum fit , Ignem hunc, ita , tam diu, tam magnum, Sine ponderis
augmento.
detineri polle in corpore folido inprimis inquirendum erit nobis , qualis
;

ille fit
,
qui ita ibidem adhatrefcit quumque inter praecipuas , maximeque
:

communes', proprietates in corporibus repertas , pondus inprimis fit ; co-

natus fui examinare , an ille Ignis corporibus fixis pondus addat , quod
fenfibus percipi pofiit. Hunc igitur in finem elegi corpus , quod a magno
Igne, haud amitteret pondus , dum manet Ignis ille hoc corpore , m &
quod interim Ignem magnum recipere , imo diu quoque confervare pof-
let.Bilancem adhibui accuratam , facile mobilem fupra axin. En ergo hoc
Experimenta
Parallelipipedon ex ferro optimo. Mafla ejus habet pondus librarum quin- ad ftateram ia
que , & unciarum o£to , Arafleltedamenlis ponderis, dum jam friget. Pono ferra;

ferrum hoc, ut coram jam cernitis in foco carbonibus foffilibus large inf-
tru£to,quos folle incendo eoufque,ut ferrum, his ardentibus impolitum, un-
dique ignitum penitus candefcat. Itaque id ipfum jam fic fulgens ab Igne,
bene excuflo omni pulvere, in bilancem pono, appolitoque ad alteram lan-
cem pondere requifito ad aequilibrium, videris aequilibrium quietum in ju-
go. Atqui exabte appofitae habentur librae quinque , unciae otflo , ut prius.
Relinquam nunc in bilance, donec frigefcat prorium. Poftquam autem vi-
ginti & quatuor horis ita reliqui , reperi pondus igniti , refrigerari , &
ferri, in tanta mole nihil prorfus auctum , imminutum ve fuifle. Atqui Er cupro.
idem penitus expertus fum in mafla teris ingenti , folidaque ; omnibufque
peractis , ut in ferro modo dixi , eventus prorfus idem erat. Qui Experi-
menta haec mecum capient , animadvertere fe putabunt, quod mafla igni-
ra leyior fit refrigerata id vero, fi animum applicant, videbunt fieri inde,
:

s n

»
 .

140 PARS ALTERA.

quod bilancis retinacula , quibus lances jugo appenduntur ex funibus , aut
fimili materie ,
quae humefcere , & exficcari denuo poteft , confedta fint ;

tum enim calore impoliti metalli ponderandi difflatur de funibus in illa

parte aqua , unde levior fit eadem. Quare oportet uti catenis metallicis iu
hanc rem.
C o r o i l. 1.

Ignis in fpatio Ignis ergo , fic adhaerefcens candefadto corpori, ab eo inftar atmofphae-
calefefto liber
& in corpore.
,
11 x alicujus , fe vi fua extendit in quum ab om-
ambitum ,
quaquaverfum :

ni puntto , ad notabilem difflandam perque has edat

, diffundat fuas vires ,

omnes effectus ipfi proprios , fpatium corpori

ea lege , ut quo propius eft

ignito, eo fit femper major fimul poteftas. Si igitur foret globus ita igni-
tus , ille fane globum circa fe formaret calidum , cujus centrum calidifli-
raum,
C o R O I L. 2.
In centro ma- Quare etiam Ignem verum , copia magna , in hoc corpore
intelligimus.
ximo , inde de-
calefa£to ,atqus etiam ibidem diutiffime manere. Si enim cogita-
adeffe ;
'ercfcit extima
vetftis. mus , in hacmaffa ferri
, &
aeris , ad magnum fatis undique intervallum ,

ingentem calorem , veris effectis fuarn praffentiam monftraffe atque ite- •,

rum perpendimus , interim , toto hoc tempore , quo durat conceptus ca-
lor , frigus ambiens aeris , alfidue , tantum delibafle de hoc calore , facile
videbimus , quantitatem Ignis in hoc globo ignito , primo tempore , in-
gentem fuifle. Adeoque in ipfa mafla hac calefa6ta , copia Ignis omnium,
maxima eft in corpore ipfo , refpectu aeris circumfufi ab hoc corpore cale-
facti. Rurfum , fi ponitur mafla tam diu in Igne candefaciente detenta,
donec per omnia candefacta fit , rite penetrata ab Igne , in centro corpo-
ris illius erit calor denfatus, maximufque id autem omnia effedta docent.
:

C O R OLI. ^

Ut tandem Sed a centro hoc, fuperficiem verfus, fenfim debilitatur ille Ignis quo- :

temperies com-
munis.
niam extrema ejus fuperficies ipfi aeri contigua, ejus frigore primo ipfa &
ad frigus perducitur. Quod idem etiam in Atmofphaera circumfufa aeria
.femper verum erit , cujus orbes , globo calefafito proximi , calidiffimi, ex-
teriores frigidi magis erunt fucceflive , donec ultimus , qui metam calori
ponit , fit frigidus ut aer ambiens. Unde iterum certi fumus , in tota hac
Iphaera calefaffa, centrum quam maxime fe expandere quaquaverfum, haec
Hinc in Snhsra natura Ignis , hic inj centro maximi. Sed orbis fequens , minus expan-
calida ofciliano
fus quam centrum, expanfionem ergo centri coercet , atque repercutit
affidua.
quodammodo quia paulo minus calidus, id eft paulo minus expan-
;

fus , feu paulo magis contractus. Quoniam' vero hujufmodi expanfio , &
repulfio , inter omnes orbes , totam illam atmofphaeram calidam confti-
.
tuentes , obtinet ; hinc videtur , quod toto illo tempore , quo conceptus
Ignis in 'illa fphaera durat ultra aequilibrum cum aere non calefacto ab hoc
Igne , fit evibratio , &
repercuffio , in toto illo globo perpetua , seque in
corpore ejus , quam in aere ambiente , &
inde calefacto. Eftque fane vi-
 » ,

DE ARTIS THEORIA. _
141
bratio h xc magna , atque aflidua , pro ratione violentiae Ignis. Facitne
haec ita perada vibratio , & repercuffio tritum hic ? An ex eo tritu Ignis
ibi , ut in primo modo didtum ,de Igne per tritum generando :

C o r o l l. 4.

Menfura Ignis,;
Qitam foret optandum in his ut definiri poflet quantitas proportiona-
,
quoad copiam .
lis hujus Ignis quoad fubftantiam qua tali corpori ineft fed id haud ita
, ,
1
difficilis.

,
facile fieri poteft ,
quam quidem vulgo putatur. Inprimis ideo , quoniam
ab effectis deprehenfis vires Ignis atftimare datur, fed a viribus Ignis cogni-
tis non licet quantitatem ejufdem ideo praecipue , quia nefcitur
cenfere ;

hactenus incrementum virtutis igneae, quatenus illud ab appropinquatione

Elementorum illius oritur. Quamdiu enim ignoratur proportio virtutis
igneat ab illius condenfatione pendentis, ratione illius , quas ab ipfa ejus

copia habetur , tamdiu non licebit argumentari de effedtu Ignis ad copiam

ejufdem colligendam. Abundans cautela nunquam nocet in Phyficis prae-
cipue.
Corol. r. ^

Attamen Ignis , dum ita manet in corpore calefacto non videtur in eo ,

Ignis ille fio»,
fic maffa in cor-
uniri in unam maffam corpoream concretam quia quidem majus fit eo : pore concreta*
ipfo interea tamen non redditur ponderofius. Nifi forte putes. Ignem,
,

vel fic concretum , molem quidem facere pofle non vero pondus ideo ,

acquirere. Utique , de quo fumus quam certiffimi , manet extenfio molis

calefaitse major tamdiu , quamdiu Ignis illi corpori inhaeret.

C o R o L L.

Atqui neque minuit Ignis de pondere quidquam eo , quo ineft tem- Nee levius fa-
cit.
pore , quod frigus reftitueret neque enim vel hujus quidquam per Expe-
:

rimenta invenimus.
C o r o l l. 7.

Inde videmur duci, ut Ignem hunc , ex. gr. globo ferri ignito circumfu- Sed indiffereng
eft.
fum, concipiamus inftar fluidi, quod exiftit undequaque circa hunc globum,
& intra illum cujufque omnes partes libere,
: indifferenter , ibidem mo- &
ventur. Si enim ullam determinationem ullam plagam verfus in his con-
ciperemus , tum videtur neceflario fequi , ut ipfa calefacta moles gravior
inde , vel levior fieret..
C o r o l r. 8.

Et neceflario debebit aliqua caufa effe quas efficit , ut Ignis ille tamdiu Caufa rnor«
,
Ignis incorporo.
prasfens maneat in
illo calefacto corpore qua: que impedit , ne ilico , ac in
,
eo natus , iterum ex eo diflipetur. Quum enim in foco
eft Vilettiano , &
1 fchirnhaufiano , te que fortis , imo fortior quam in hoc globo ferreo
,
Ignis fit , illeque tamen ftatim totus ibi manere delinat , nifi omni mo-
mento regeneretur in eodem loco i igitur ille fe in loco occupato confer-
 ,
1

t4i PARS ALTERA.

vare nequit, fed ab alia re , diftin&a a fua natura, ibidem retineri debebit,

C O R O X X. S>.

Prima , ipfa Quidquid in hac re confideramus , invenimus nihil , prxter ipfum illud
moles.
corpus , quatenus a fpatio difti netum concipitur, id eft, quatenus refiftens
eft , live impenetrabile , adeoque moles ipfa corporea deprehendimus :

enim , Ignem , ab eadem caufa , conciliatum diverlis corporibus quoad

denlitatem , eundem quidem gradum caloris accipere tantum , fed tamen
acceptum illum gradum tanto diutius confervare, quo funt denliora, pon-
derofiora , aut plus fubftantias corporeas habentia. Si enim in aqua ebul-
liente diverfa pondere corpora asqualiter inde calefcunt , id diutiffime ca-
lidum manebit , quod ponderofiffimum , ici citiffime friget , quod leve.
Quoufque autem hactenus per Experimenta procedere datur , regula fere
generalis hasc habetur vacuum T orricellianum calorem in eo genitum uno
•,

momento amittit. Aer calefaftus in olla , citiffime conceptum calorem

perdit. Alcol lentiore gradu. Aqua diutius quam AI coi. Argentum Vivum
tardius vero eodem calore refrigeratur. Ita inter folida quoque , lignum ,
faxum , metalla , iterum asqualiter calefacta , retinent quasfitum calorem
exadte tanto ferius.
Secunda ,
copia Sed & gradus Ignis in corporibus major egreditur inde iterum tardius
8 nis quam minor ita ut fere & hasc
I
' : , in Phyficis generalis regula quo idem
Iit
,

corpus majore calore afficitur ; live , quo vi Ignis plus expanfum eft, ufque
dum per Ignem fluat , eo femper diutius illum acquifitum calorem retine-

bit quando nimirum duo corpora , in omnibus eadem , ita calent , ut

:

unum Iit altero calidius ; tum exceflu caloris amiffio , q(uo calidius exfupera-
bat minus calidum , erit calidius adhuc tam calidum, quam primo momen-

to erat id quod minus calidum fuerat unde adhuc etiam indigebit toto
;

illo tempore , ut iterum refrigefeat ad communem temperiem. Verumta-

men valde inquirendum reflat , an prxter pondus , gradum caloris , &
non Iit prasterea alia caufa, qux Ignem diutiffime fervat femel partum ?
Ii enim aqua , & oleum , eodem Ignis gradu asqualiter calent , & quidem

oleum fuit levius aqua , quodnam ex his binis intra idem tempus frigi-
dius erit ; utique omnes Philofophi cenferent olei tefnacitate irretitum
,

Ignem longe diutius in oleo hasfurum. /Igitur bina vafa , asqualia , accepi
quorum unum aqua , oleo implevi olivarum alterum. Ambo repofui in
vafe in quo feci ebullire aquam retinui in illa ebulliente aqua donec
, , ,

certus eflem , utrofque liquores eodem bullientis aquas gradu atque calefac-
•
tos exemi tum ex eo vafe , repofui in eodem ambo aere , ut viderem tem-
;

pus , quo uterque liquor reducebatur ad eundem refrigerationis gradum j

atque inveni ,
pro ratione ponderis comparati ,
prorfus asquale.
Iriterim abftrufiffimas videtur cau fas ,
quod Ignis ipfe , & quidem in-
gens , non poffit , nili certum gradum caloris, corporibus dare, ut in A qua,
Alcohole, Oleo, Argento Vivo, ad ebullitionem deductis patet. Attamen,
quum ebullitio non asque cito accidat, liquida leviora faspe longe plus Ca-
loris , &
Ignis, recipere poliunt , quam ponderofiora , Ii modo nequeant
tam' cito deduci ad ebulliendum. Aqua eft oleo Lini ponderofior •, aqua
 ,

DE ARTIS THEORIA. H}
ebulliens calorem habet zi 3
graduum , tumque maxima Ignis vi plus non Qua major
poreft calefcere oleum tanto levius majore , & diuturniore. Igne tandem
•,
quibufdam lin-
gularibus dari
ebullit , & tum gradus caloris acquifivit 600 fere. Quis hujus rei caufam poteft.

aflequitur ? certe Argentum Vivum , quod hoc oleo quindecies pondero-

fius , ab Igne ebulliens , tantum
eundem caloris gradum nancifcitur. Uti-
que videmus hinc , ede aliquid praeter ipfam corpoream molem , quod
corpora quaedam apta reddat , ut modo definitum Ignis gradum accipere
queant * alia , ut longe plus in fe capiant. Rei non poteft forte dari
ratio.
Sed indeeft evidens , cur Aqua Ignem exftinguat qui combuftili ma- Cur aqua ex-
,

nam facit hanc ipfam cingi Igne minore quam qui requiritur
terie fit:
tinguirIgnem >

ad accendenda combuftilia ,
quae nunquam gradibus 213 inflammantur,
nec ardent.
Hinc ingens Ignis Stannum aqua plenum non fundit nam requiritur:
Cur aqua Stan-
ad ejus fufionem gradus Ignis longe major, quem’ tamen ,-dum aqua vas num a fufu fer-
vat?
opples , folum admittit. Si autem ftanneum vas oleo impletum Igni impo-
nitur, vide an non cito fundendum fit , priufquam id in eo vafe ebulliat ’
Idem de Plumbo verum cum aqua Igni impolito. Hinc omnia hsec con-
fideranti fere videbatur , quod ubi Ignis corpora ita difpofuerat , ut per
meatus eorum jam aequabiliter agere , &
tranare poflet , tum illis amplius,
ultrahanc tunc obtinentem copiam , uniri non polle id vero obtinere in
;

liquoribus limulae ebullirent , in folidis tunc quum vi Ignis perfedte fufa

diffluerent in fpeciem liquoris fcintillantis , vel ebullientis, ut in Metallis
Vitro , Salibus , omnibus , itafufis , contingere experimur.
Foscunda haec Obfervationum utilitas docet tandem , quod Ignis ali-
quid nexus habeat cum corporibus. Quod major diutius adhaereat. Quod,
idem denfiori diutius adhaereat. Quod certis corporibus , oleofis inprimis,
majori copia adhaereat. Quod haec lentius, & diuturniore , &
majore. Igne
tandem hunc magnum calorem femper acquirant. Quod , quo denfiora
corpora , eo longiore tempore indigeant , ut ab eodem Igne aequaliter in-
calefcant cum alio raro corpore. Quodque rurfum tanto pluri tempore
egeant , ut poffint redire ad temperiem eandem cum rarioribus , citius re-
frigerandis. Quae omnia ,qui perpendit , multas naturae leges circa Ignis ,

naturam Habilitas, &

obfervatas intelligit, quarum perpetua recordatio
ufum in Phyficis fummum habet. Mihifingulare videtur quod
, , fi do divi-

na promovebitur , tandem fieri poterit , ut quis per Experimen-

haec ultra
ta folvat' haecProblemata Datum fpatium implere tali corpore , ut ad
:

definitum gradum calefcere modo pojfit\Igne maximo Et rurfum: Da-

tum fpatium replere tali corpore , ut maximus Ignis pojfibilis in eo re-
tineri queat. An ferrum , auro lentius fundendum , ubi fufum eft non
,
eft calidius auro fufo quamvis denfiori digna inquifitu res.
•
,

C o r o l l. 10.

Interim 8c ad haec aliud quoque inftitutum naturae nobis fe offert. Sci- Calor crrilirm'!'
licet corpora, quae Ignem jam in fe continent copia majore quam am- definit appiicarai
,
frigidi denft>
bientia fluida , vel vidna corpora , illum Ignem amittunt eo citius, quo
 ,,

r 44 PARS ALTERA,
in fluidum denfius immittuntur refrigerandi causa. Quod ita intelledlum

, Aqua, Argentum Vivum,

velim. Sit Aer in vafis, ejufdem accurate tem-
periei in omnibus his. Efto tum igniti Ferri fruftum triplex , aiquale , per-
recte ignitum. Unum horum trium relinquatur in aere notatae temperiei,
immergatur fecundum in aquam accurate tam frigidam quam aer hoc tem-
pore. Tertium vero intrudatur in Argentum Vivum etiam xque frigidum
ac priores , Aer &
Aqua. Quid fiet ? in raro aere ferrum diu retinebit fuum
calorem , in aqua citius amittet , in Argento Vivo citiffime. Et quidem
videtur in illa aqua fere tanto refrigerari citius, quanto hxc aere denfior ;
adeoque octingenties ocyus. In Argento Vivo forte quater decies citius
quam in aqua. Id Metallurgi norunt , qui , ut Metalla molliant certis ufi-
bus , ea candefaciunt penitus Igne , dein xftivo tempore , xftuante coelo ,
in ipfo Igne , fenfirn dilapfuro in cineres frigidos , relinquunt, donec om-

nia fimul refrigerata Quando autem eadem dura in alios ufus optant
fint.

tum in frigidi llimam aquam immergunt ocyflune hyberno tempore.

Ciufa refrige- Igitur binas ita caufas repetimus accelerando refrigerio : fcilicet fri-
rii triplex.
gus , &
denfitate-m fluidorum , in qux calida , fed refrigeranda , immer-
guntur, Tertia vero caufaeft, qux refrigerationem promovet, agitatio
nimirum calidi per fluidum frigidum , unde ocyflima obtinetur refrigera-
tio ; dum refrigerandum corpus allidite novo frigido liquori applicatur.
Patet inde , ut hoc moneam obiter hac oportunitate , caufa Phyfica qua
ferrum redditur duriffimum. Quandoquidem Ferrum , adeo ignitum ut
ferejam funderetur , fubitiilime ducitur per aquam frigidiflimam , itant
uno momento penitus refrigeretur tum elementa ferri Igne laxatiifima,
;

emollita, fimul, ab frigore , undique, fubito , applicato , quam intime

adunantur , compinguntur comprimuntur , inter fe, hinc poft hanc refri-
,

gerationem partes omnes arctiflime funt in fe mutuo compreflx , durifli-

pix , at fimul 8c yalde fragiles,

C' o (R o 1 l. i r.

Cur denfa ci- Undenain ergo hoc contingit, quod denfius liquidum cito adeo refrige-
tius calorem tol- retimmerlum calidum 5 certe piius quam calidum immittebatur erant ,
lunt '(

omnia xque frigida igitur hoc a frigoris differentia non venit, quod
:

unum altero ocyus refrigeret maflam calidam innnerfain. A11 ergo denfior
frigidi moles trahit plus Ignis ex calido , pro ratione fux denfitatis ; Igi-
tur in hanc rem decidendam iterum Experimenta advocanda funt. Si ergo
fumuntur dux quantitates xquales diftindtx ejufdem fluidi , ( Acetum fue-
rit , Alcol , Aqua , Oleum , ) atque hxc reducuntur ad calores diverfos j
tum , fi ocyfiime confufi inter fe permifeentur penitus obtinebunt calo- ,

rem , qui eft dimidium exceflus calidioris fupra minus calidam portionem.
Mifeela 'frigidi Si v. g. aqux ad gradus 212 bullientis Ibj- ita mifcetur ad tfoj. aqux frigidx
& calidi quid ad gradus 32, tum aqux miftx habebunt calorem graduum 50, fcilicet di-
facit ?
midiati caloris 180, qui exprimebat differentiam inter 212 3
2. unde ap- &
paret , quod hic diftributio Ignis fit ut moles ; quod ergo Ignis a contactu
per minima , in corpus ejufdem indolis , ilico tranfvoler xqualiter prifti- ,

zium corpus deferens > alterum occupans. Qua in re, fic conflanter explo-
rata s

f
 ,

DE ARTIS THEORIA. 145

rata, valde fubtile eft intellectu , quocl gradus caloris communis pereat,
atque exceffiis dein per binas moles aequaliter diftribuarur. Si vero iumitur
Argentum Vivum , &
Aqua , ejufdem exquifitte menfurae , fed caloris di-
verti , atque permifceantur pariter quam celerrime inter fe , tum orietur
ex hac mifcela ,
temperamentum aliquod, fed cum notabili quadam diffe-
rentia.
Et qua hic dif-
Si enim Aqua erat calidior ,
quam Mercurius , dum horum squales,
ferentia ?

refpedbu ares , partes permifcebantur , tunc femper erat temperatura ex

mifcela hac nata calidior , quam differentia dimidiata , qus exipedtabatur.
Contra vero ti Argentum Vivum foret calidius quam Aqua, tumque
utriufque squales extentione partes inter fe commifcerentur , exfurgebat

temperatio minus calida, quam eflet dimidiata differentia ; atque depre-

hendebatur femper talis diverfitas , ac fi in priori cafu fuitiet fadta per-
miftio trium partium calidarum aqus cum duabus partibus aqus frigids.
Aut in pofteriore cafu , ac fi mifts fuiftent tres partes aqus frigids , cum
duabus partibus aqus calids. Quando autem fumuntur taes moles exten-
tione squales Mercurii , & dus tales moles Aqustum ; , ti Mercurium ca-
lefeceris, vel Aquam, nihil refert
:
permiftione facta , nafcetur temperatio
refpondens dimidiats differentis caloris in utroque , ut prius in aqua , fi
squales permifcerentur portiones.
In hoc autem Experimento quam maxime notabile habetur , quod Ignis in eorpo-'
re juxta magni-
inde mirabilis lex naturae pateat , dum Ignis per corpora ut per fpatia, non tudinem malis.
juxta denfitates , diftribuarur. Licet enim pondus Argenti Vivi refpedtu
aqus fere effetin ratione zo ad 1, tamen vis calorem pariens effectu men-
furata tantum erat eadem , ac ti Aqua Aqus squali fuitiet permitia copia.
Sed hoc ipfum aliunde omni Experimentorum genere confirmatur , ut jam
fupra notavi , dum dicebam , Experimenta me docuitie , omnia corporum
genera , commifia fatis diu eidem temperiei caloris communis , nunquam
accipere diverfitatem ullam caloris , vel Ignis , ullo refpedtu , niti tantum
ratione fpatii, quod occupant unde nihil in corporibus obfervari poterat,
:

uod Ignem traheret licet denfitas femel fufeeptum Ignem conftantius

:

3etineret. Experimenta modo memorata inftituit mihi Celebris Fahren-

heitius. Qusnam ergo habetur caufa , cur Ignis tanto citius exit de fuo
corpore in aliud cratium corpus ,
quam in leviflimum , & fubtile fpatium,
in quod tamen multo facilius exire pofie videretur ?

C o R O L L. IZ.

Rurfum 8c hoc concipimus ,

quod unumquodque corpus
quo majus , Maxima corpo-
eft eo femel conceptum calorem diutius retinebit in fe fi cstera omnia
, ,
ra caloris tena-
ciflimi.
manent eadem femper enim denfitas extremi impedit egreffum citum
:

Ignis qui ab intimis conabatur egredi. Sic orbis hic proximus iterum
,

tertium coercet , &

hic quartum , atque ita ad finem ufque unde calefac- :

tum per omnia.corpus , in intimis fuis omnium ultimo refrigefeit. Quum

igitur corporis magnitudo ulterioris femper fit incrementi capax , pote-
rit tandem adeo magnum fieri ut calor ei communicatus in longiffima
,

tempora durare queat.

T
 1 4<r PARS ALTERA.
C O R O L L. 13.

Minima: fuper- Demonftraverunt Geometra, corpora, femper eadem manentia in exte-

ficiei corpora ca-
orii tenaci fiinu.
ris , tanto minus habere fuperficiei externa; , quo majora fuerint unde :

intelligenti ftatim iterum patet , corpora ingentia femel conceptum ca-

lorem fuum retinere longe diutiffime. Adeoque ex hac lege fequi , omne
corpus , quo habet plus malis corpores fub fuperficie minore , eo diutius,
femper Ignem fuum confervere li comparatur cum aliis.
Ergo Jt Sph*. Sed rurfum iidem Mathematici docuerunt , raalTam corpoream , ma-
rica,
nentem in omnibus eandem , nunquam reduci polle fub minori fuperficie,
quam ubi inde formatur Sphsra.Igiturhsc figura caloris tenaciffima tam :

ob fuperficiei ratione molis parvitatem , quam ob partium squabilem ad:

infimum centrum accommodationem , atque a fuperficie squabilem recef-
fum. Hinc globus maximus , calefactus femel , caloris fufcepti tenacif-
fimus. Qlis forte &
una ratio eft figurs globofs in Sole , &; Stellis fixis»

Cor o l 1. 14.

Diviia citius Quoties autem corpus., idem in csteris , reducitur ad molem minorem.;
{rigida. dividendo , tum augetur affiduo- fuperficies , dum manet malfa eadem 5
tumque etiam femper eo citior refrigeratio. Cubusdn bina parallelipipeda
squalia , una tertia plus accipit fuperficiei. Sphsra in duo Hemifphsria
partita ftatim duos circulos maximos , adeoque duas quartas prioris fuper-
ficiei , acquirit. Hinceo citior refrigeratio calefacti. Adeoque divifio cor-
poris calefadi in partes minores,atque ejufdem a fphsrica in planas fuper-
ficiesredudio , funt bins caufs , quibus quam maxime refrigeratio ac-
celeratur :.quum contadus ad frigidiora ita mirifice augeatur. Libra aquas;
bullientis in fphsricam redada figuram diutiffime calorem retinebit ,
effufa fupra laminam frigidam ferri magnam valde ilico refrigefeit.

C o R o L L. Is-

De calore di-
idem autem rite confideratum facit , ut etiam aliis in rebus caloris diu
wrfo hominum. manentis caufas affiequamur evidentius obfervatum diu fuerat , corpora
;

hominum denfa , dura , exercitata , robufta , atque humores compactos-

habentia , &
ponderofos , femper longe calidiora deprehendi atque tar-
dius longe refrigefcere fed varix prorfus caufx fuerunt efficta hujus effec-
•,

tus. Ex didis autem clare patet , talia corpora , dum vi valida partes cor-
poris firmas fluidis applicant compreflir denfatis & plus Ignis colligere ,

intra fe debere, & partum femel quam tenaciffime retinere. Pariter notum
cadavera, calore vitali carentia, in interioribus lentiffime , ad exteriora,
oeyffime, frigefcere. Rei caufa manifefta ex memoratis : neque opus vifce-
ribus interioribus veftalem Ignem afferere , ut explicetur ratio Phxnome-
ni.Contra vero laxa , mollia, pigra , debilia , corpora, nunquam valent
tantum Ignis conciliare fuis aquofis humoribus quia femper minus atte- :.

runtur omnia , denfantm minus , in latiores laxantur fuperficies, atque ita;

 ,,
f

DE ARTIS THEORIA, *47

genitum jam calorem ne retinere quidem apta funt. Inde
, patet , quid &
anali utrifque metuendum , quid
medelae ad fortunatum curationis fuc-
cefliun inprimis adhibendum fit. Ita ufu praedans per omnia hxc do&rina.

C o r o l t. 16 :

Vix contineo ,
me
quin haec de refrigeratione corporum dodrina a me ubi in corporti
adhibeatur ad explicandum quid , quod adeo exagitavit induftriam Che- Kumano calor
nu: liuus ‘ •
micorum , Medicorum , Philofophorum ; fcilicet an fanguis humanus fit
in corde calidillimus ? Et cur ? fi ita fe res habet. Quot commenta habe-
mus apud Auctores fuper hac re quam varias opiniones Rem ego! !

ita fimpliciter exponere conabor. In jenis fanguis frigidiffimus. Omnes

ita fentiunt quare id haud eget demonftratione
; remotiffimus a corde j :

redeuns ab exterioribus frigidis ; miftus recentibus corpus ingreffis humo-

ribus, fere frigidioribus ; in vafe debili, capaci , laxo , inerti; redit in
cordis thalamum dextrum. Igitur foret , ex fe , fanguis venofus nulla in
plaga corporis frigidior , quam in antro dextro cordis. Sed nimium» hoc
futurum frigus , atque ipfi vitae periculofum in corde , in via interim per
venas ad cor ducente in calore temperatiore utcunque confervatur a cali-
do arteriis fuppeditato , corpori communicato , venis applicato. Atqui
vel fic tamen, erit in corde dextro omnium frigidiffimus, n arteriofo com-
paratur. Hic autem fanguis , ita frigidior , in ardos , elafticos , fortes, ca-
nales arteriae pulmonalis , atque molimine ingenti refpi-
vi cordis dextri ,

rationis ,
preuixs , adufque , neceflario per
copia unum pulmonem fertur
aeque magna , quam , eodem tempore , per univerfum corpus , omnefque
ejufdem partes , fimul. Hinc igitur idem fanguis nulla in parte corporis
ufque adeo atteri , adeoque ,
&
calefcere poterit quam in pulmone folo.
Foret ergo calor illius homini intolerabilis , imo lethalis. Verum aer, Quisciiorm
refpirando ductus in pulmonem , eft femper frigidior longe , quam hic aereinfpirando?

fanguis. Et , per Malpighiana , fanguis hic in arteriolas minimas fufus ,

quae veficulis pulmonnm tenuiffimis applicantur undique , per fuperficies
ergo incredibiliter latas , exponitur aeri per omnia momenta temporis re-
novato , adeoque femper frigido unde fanguis , ex fe , in nulla iterum
:

totius corporis plaga refrigeratur plus , hoc refpedu , quam in pulmone

noftro. Vah 1
qua: mirabilitas 1 ubi, in alios , neceffarios , ufus maxime ca-
lefieri debebat fanguis , ibi rurfum maxime refrigerari omnino debuit ob
alias , asque neceflarias , non poterat fan-
caulas. Salva vitx integritate ,

guis , chylufque recens apte agi per omnes totius machina fiftulas vita-
,

les , nili vi fummi attritus folveretur in elementa fubtiiiffima, maximeque

divifa ,pulmonibus ; id vero fieri haud poterat fine ingenti fimul nata
in
calore. Si autem ille tantus manfilfet applicatus fanguini non refrigerato
fimul per alias , &
quidem eodem pariter tempore applicatas , caufas ;
omnis ille fanguis , inquam , breviffimo tempore, totus computruiffiet, at-
que fuftulillet omnium fane peftilentialiffimo morbo vitam. Obfervave-
ram dudum in illo officinas receffii , ubi Depuratores Sacchari, conos Sac-
charmos fubito exficcant , ficciffimum reperiri , & calidiffimum , aera
quem ego , ne momentulo quidem temporis fugaciffimo , ferre poteram
T ij
 ,,
l «. .

r 4S PARS ALTER A.-

abfque praefentiffima; inflantis fuffocationis mortalis metu. Quate puta-
bam , nadtum me oportune hic occafionem explorandi caloris in aere
quem animalia fpirantia ferre pollent. Atqui avocabat intentum quam
follicitiflime huic propofito negotiorum inevitabilium multitudo. Rogavi
itaque folerriffimum Virum , &
toties in hifce laudatum , Fahrenheitium,
atque amicum fummum meum, &
cognatum, Jodocum Provooftium ,.
ut vellent ex voto meo , atque praferipto , Experimenta capere, atque-
dein fideliter mihi referre fuccefiiim.. Id illi fimul utrumque exfequuti funt
quam fideliffime. Rem enarrabo , &
illa audita, forte cenfebitis mecum,

vix aliud Experimentum magis facere ad intelledfcum Ignis aerii ani- m

malium corpora , horum humores , atque partes. Neque pariter Ghemicas*
ad artes, forte aliud Experimentum luculentius.
Calidioris aeris Camera igitur qua panes faccharini conici exficcantur apud Depura-
,
iniri effs&us»- tores Sacchari , erat adeo calefacta ,
Vivo Ther-
ut accuratum ex Argento
mometrum, in ea diu fatis detentumgradum notaret 146. Tunc paller
,

caveae inclufus repofitus fuit intra hunc locum, vefperi hora fexta. Poft-
quam ibi circiter uno fuerat minuto horce , hianti jam ore anhelabat fum-
ma cum anxietate , & molimine crefcebat omni momento numerus reci-
;

procationum refpiradonis- , ut brevi- celerrima haec foret repetitio , cum

imminutione vinum fumma , ut bacillo inniti ultra impos , illum dereli-
querit , fundo cavete jam infidens , ibique cum nifu intentifiimo celerri- ,

me refpirans , moriebatur intra feptem minuta. Eodem illo tempore , fi-

mul una cum pafterculo in eundem locum fervidum inclufus fuit canis
qui , poftquam ibidem feptem minutis haeferat , hiando , linguam exfe-
rendo , atque refpirationis a Cius quam velociffime reciprocando , fatis no-
tabat quam foret moleftus illi ingens ille altus. Caterum tamen quietus
,,

manebat intra feptum , quo coercebatur ligneum , Elapfo fete quadrante

hora fonitum refpitando edebat canis , atque refpirabat quam fortilllme,
omni ope moliens exitum tantis nixibus , ut mirum appareret. Vires paulo
poft animal deficiebant , refpiratio incipiebat retardari in vicibus , atque
ultimo tardior exerceri tardiorque , lenra valde peCtoris , diu durante &
infpiratione , atque exfpiratione , cum valida adhuc vi. Deinde ha ipfai &
languidiores reddebantur adeo , ut paulo ante mortem ne audiri, quidem
pollent. Toto hoc tempore copiam faliva ingentem demiferat, qua, ru-
bella prorfus , fetorem edebat adeo intolerabilem , ut nemo prafentium
illi ferendo efiet eratque fimul adeo infeftus terribilis hic fcetor , tam fu-
:

bito natus in hoc animali , ut in. oculi nictu propius accedens fere exani-
maretur , atque Spiritu Vini cum Myrrha refici debuerit. Contigit hinc .:,

ut correptus tali deliquia , artifex haud potuerit mortui ori Thermome-

trum immittere- ad explorandum caloris gradum, dummodo jam mor-
tuum erat animal. Quum autem paulo poft , ufu diCti liquoris refectus
Thermometrum intruderet , ftetit illud ad gradum no. In fummo hoc
aeftu , maximifque moliminibus , ne minima quidem nota fudorisinhoc
cane apparebat. Erat vero canis pendens ad ftateram decem libras. Dum
haec in avicula , 8c cane , inftituebantur Experimenta , etiam eodem tem-
pore felis, caveae ligneae inclufa , repofita fuit in eodem caldario. Qus
poftquam minuto. horae ibidem fuerar , incepit fe humi profternete, anhe-

/
 ,»

DE ARTIS THEORIA. j 4$>

lare, 8c pod horae elapfum quadrantem, cum fibilo , fonitu quoque &
fpirare deinde etiam incredibili luriea niti iri effugium atque , poftquarti
;
;

itaprorfus eadem penitus pafTa fuerat, moriebatur. Atque erat fudore

haud minus perfufa , quam fi de mediis edurita fuidet undis.
Haec igitur mondrant , quonam padto , aer gradibus quadraginta ocio
calidiorpueri farii fanguine in ore explorato , acutiffimum morbum ocyf-
& , eum omni figno violentiflime detonantis morbi ipfam
fime fufcitet , ,

breviffime mortem. Sed quam mire fimul omnes mutati funt humores
dum adeo in illis manifefta forent. Non ed
fcetidiffimce putredinis figna
fane in natura rerum formidolofior mephitis quam rancidiffimus ille ni-
,

dor , omni cadaverofo putidior , qui adeo fubito natus in animali modo
bene fano , exhalabat. Qui fortem , durifque afliietum laboribus in mor- ,

tis periculum praefentiifimum praecipitabat folo fuo contagio. Quam re-

foluti fuerunt , quam mutati a nativa indole humores , dum faliva ipfa ,
tam brevi temporis fpatio , colorem edet adepta rubrum. Atqui Ignis ea
folus haud effecerat :mortui namque animalis caro , in hoc calore fuf-
penfa , tantum exficcata fuiffet , haudquaquam in oientiifimum tabum
refoluta. Sed vitalis in his bediis motus fuperdes, dum generat ipfe at-
tritu calorem , & nixum in putredinem , jam in pulmone fervorem exci-
tabat exquifitiflimum quum vero nulla jam ei accideret per refrigeratio-
;

nem temperatio , longe adhuc magis ibidem excrevit , quam in ipfo cal-
dario. Unde olea, fales , fpiritus horum animalium penitus computrue-
runt intra viginti forte &
orieo minuta , dum avi unum modo minutum

duravit hoc in gradu vita. Quando autem loca eoufque calefarira funt
tum famuli , his negotiis operam dantes , pauco tempore in illam came-
ram ingredi, mox iterum exeunt, ut reficiantur. Ita in fornacibus fer- &
ratis , ubi fufum ferrum diffluens in laminas magnas fcinditur , Artifices
iro momento fervorem aedus fudinent , feci , nili ocyus retrogreffi a ca-

fore , atque frigidiorem mox aerem fpirantes , fe reficiant cubando , ocyf-

fime deferiri viribus caderent. Quoties autem aer arte calefcit ad gradum
fano homini proprium , percipit mox pofitus in eo homo tantum aedum ,
angudias tantas , ut notabili temporis fpatio eum ferre nequeat , fed co-
gatur omni arce , omni ni fu , quaerere refrigerium , aliter ilico dilapfu-

rus. Hinc calidus refolvit vires aer , indaurat frigidus. Nifiq.ue alterno fri—
gufculo temperetur aeduans fervor , brevi arieum , ut de plantis , ita &
de animalibus.
Atque hinc quidem tandem aequabilem ede venofi,
colligitur', fatis'
Sc arteriofi , cordis , pulmonum , aliarum partium corporis fanguinem.
In pulmone autem eum &
calidiffimum fimul &
frigidilfimum fieri , adeo-
que', acceptis necedariis pulmonis effodis , &
illic tamen temperatum*

reddi..
C o r o L l. 17.

Quo ergo carpus aliquod condat materie denfiore , quo majus exidit Qux cftrpor.i
caloris tenasifii'
mole , quo denique figurae exaridus fphaericae , eo etiam idem erit aptius mi ?
Ignem receptum diutius in fe confervare id &
experientia ubique con-
:

firmat. Sed fi tum fimul hoc corpus fpatio inhaeret omnium raridimo , a«c
T iij.

k
 , ,

?50 <
PARS ALTERA,
inani penitus , tum confpirabunt omnes caufs Phyflcs ha&enus nota
calori diu confervando.

C o r o l l. 18.

•Tamen refri- Attamen, quae nobis tradantur, ignita ad fulionem jamjam inflan-
gefcunt.
tem, corpora, folida , magna, fphaerica , in aere polita, brevi redeunt
ad temperiem aeri ambienti limilem.
i»

C O R O L L. I p.

Quid vibratio An igitur licet , vibrationem E Iemen to rum corpus unum conftituen-
ad calonem fa- tium habere pro fola , &
integra , caufa , quas facit , ut Ignis in corpore
ciat ?
calefado maneat ut Illuftri
; NEWTONO
vifum ? fane campana ingens
uno idu a corpore metallico , elallico , in uno tantum loco , perculfa
fremitus fonoros per aliquot minuta fecunda continuat , tremulos vero
concuffus , nobis haud audibiles , longe diutius pollea exercet , ut arena
infperfa docet. Aliter vero excurfus , &
recurfus , elalticorum cito fatis
delinere folent apud Nos.

E XPERIMEtfTUM XXI.
Denfalcntius Quo denfiora corpora , live fluida fuerint , live confillentia , eo pluri
calere.
tempore egent , ut ab eodem Igne aequaliter incalefcant.

Sit vas cavum , parallelepipedum , fupra apertum , ex aqua re- aere ,

pletum ; cui imponantur vafa cylindrica vitrea , aequalia , repleta ad ean-

dem altitudinem diverfis pondere liquidis ; dein fupponatur Ignis , ut
aqua intra hoc vas , aflidue mota , aequabiliflxme incalefcat , cernemus
nudo oculo , liquidum levius , adeoque rarius , citiflime expandi , den-
lius vero multo lentius quin 5
&
Thermofcopia impolita idem docebunt.
Calefcit ocyflime Aer dein Alcohol , Oleum Petrolei , liquidiffimum po-
ftea, tum Oleum Terebinthinae , mox Aqua pura, dein Aqua falfa , Li-
xivium fortiflimum , Metalla , Mercurius , Aurum.

C o r o L l. x.

Igitur mafla corporum Ignem difficilius admittit, & dimittit unde cor- :

pus , ut corpus , hoc relpectu , tenax fui temperamenti manet , cum

renixu.'

Experimentum XXII.

/
Corpora quo majora , reliquis paribus eo lentius ab eodem Igne in-
, ,

(calefcunt
,
quo tenuiora citius. Id ita notijm elt omni Experimentorum
vulgarium genere, ut pro Axiomate Phylleo fere haberi queat.
 ,:

Quo denfiora fimulque majora

, , &
corpora , eo fane plus Ignis , diu- Qux diffiailiffl!

tias edam , requirunt , ut pervenire queant ad calorem fuum maximum , ealefcanr?

item quo accuratius redufta fuerint ad figuram fphaericam , five figuram

fub minima fuperficie plus molis continentem. Sit enim fbj. ferri in lami-
nam tenuem parallelepipedam cufa , alia fphaericam formam habens
immergantur ambae aqua; bullienti , lamella cito , fphaera lente , fufci-
piet calorem aquae Ergo eatenus fuperficies videtur menfura caloris
: &
frigoris fufcipiendi , & dimittendi.
Experimentum XXIV.
Inter omnia corpora ,
quae induftria humana
repetit hadtenus in uni- Nullism corpus-
ex fe calidius-
verfo rerum fibi explorata , ne unum quidem inventum fuit , quod ex fe
omni alio,
fponte prorfus propria , caleret magis , quam caetera omnia. Id autem
mirabile penitus atque paradoxon omnino , effatum , indudtione patuit
,

quoniam , prius Experimentis captis docui , omnia illa , quae in

ut jam
fe calMiffima habentur , tamen , fi diu quiefcunt in aere ejufdem tempe-

riei , femper ad eundem plane gradum caloris , aut frigoris , reducuntur.

Sane Pholphorus ipfe urinofus , aquae immerfus , seque frigidus ac aqua

eum ambiens , admiflo aere tam adtuofe mox inealefcens. Pholphorus de
calcinatis pinguibus cum alumine paratus , quamdiu intra fuarn phialam
vitream conditus fervatur , temperiem habet fuae phialae eandem , neque'
eam mutat ; ad ingreffum liberum admilli aeris ilico incenditur in urentem.
Ignem. Oleum Lini , quod in frigore naturali fummo nunquam conftrin-
gitur in maflam folidam , fed fluidum manet , tamen vel tum seque frigi-
dum eft, quam glacies frigidiflima. Nequel Alcohol Vini ledliffimum pu-
riilimo Argento Vivo tum calidius habetur. Ille mirabilis Nitri fpiritus ,
qui fubtilitate artis Glauberianse , fumme igneus didtus , paratur , illud
oleum quod Chemia de ligno Saflafras elicit , in vafis claufis
ftillatitium ,

quiefcentia seque fiunt frigida , anre commiftionem peractam quam ge-

,
lidiffima rigida g! acies milia vero Ignem fummum , conftituere viden-
,

tur. Chalybs & filex quiefeentes frigidiflimi tempeftate glaciali , folo mo-
mentaneo allifu. , ocyffime Ignem omnium violentiflimum in ipfo frigi-
diflimo aere natum faciunt. Ufque adeo , ut , quatenus explorata habe-
tur hucufque rerum natura , nullum cognitum fit corpus quod ex fe ma-
,
gis in calorem quam in -frigus , vergat , nullum quod pra aliis fua fponte
, ,

plus caleat. Attamen alte adeo infedit opinio hominum animis de contra-
rio ut putent utique , animalium corpora faltem aliis calidiora femper
,

manere. Id vero concedo , ita fe habere 3 viventia fi fpedtaveris , in qui-

bus attritus vitalis partium Ignem colligit, calorem conciliat; verum ubi
pleno eum corpore faniflimus homo aquis, fubmerfus , in omnibus priori
idem folo hoc motu atterente jam carens, exploratur, cadaver ejus ge-
,

lido frigore aquse refpondet. Imo vero dicetis, contrarium, apparet fsepe-
numero i; dum cadavera fcntimus quam calidiffima faspe a morte,- Fateor,,
 ; ; ,

tjz PARS ALTER A.

Auditores , id ita comperiri. Ergo inflabitis , corpora dantur animalium i
quas calorem in fe .alunt , foventque. Nec nego Vos modo mecum con- :

fide rare velitis, adeffe tum putrefactionem , five motum, ut afliduum ,

ita violentum fatis, qui attritu , affriftuque fuo , iterum Ignem nonfpon-
taneum fuo corpori conciliat. Frenum frigidum in acervos denfos com-
pr ellum penitus per omnia madefacito , calor exorietur fummus , in flam-
mas quandoque erumpens. Fermentatio profedto , Putrefafilio , Effer- &
vefcentia , &
mifcela , calores producunt maximos fame , ut poflea de
jnduftria docebo, neque unquam negavi; fed hi motus nunquam uno,
fimplici , in corpore obtinent , neque ergo unquam funt ullo in corpore
proprii , aut fpontanei. Castera de genere hoc , qute opponi poflent affer-
to , quam facillime dilui poterunt a V obifmet ipfis.

C o r o i l. x.

An igitur corpus denfum ,

quo per gradus varios magis
calet, magif-
que eo plus fubftantite Ignis habet in fe ? An major illa comparata Ignis
,

eopia debetur majori Igni applicato ad illud corpus ’ An diuturna ejuf-

dem Ignis applicatio etiam facit , ut Ignis copia major concilietur cor-
pori illi jta calefadto
O R o L L. 1 C .

An caufa Phyfica , quae efficit, ut Ignis tam diu retineatur in corpore

qalefa&o femel , eft ipfe Ignis , qui tam magna copia , atque mora tam
Jonga , infinuams fuerat calefadto corpori

C o r o t l, 3.

A11 potius ipfa quoque mafla corporea calefacta , & illi jam conciliatus
Ignis ipfe ,
fimul , confpirantibus , & fodatis , viribus illud prasftant ?

5 c h 0 1 1 u m.

Huc ufqu e conabar , Auditores Exoptatiflimi , per pauca, fimplicia ,

Experimenta rerum , tradere ea , qua; veriffima adaifcere potui de natura
illius Ignis , quem Elementalem appellant Philofophi. Illum fcilicet , ita
confiderando , prout creatus ipfe in rerum natura exiftit feorfum , extra
reliqua omnia creata quascunque demum fint , corpora. Dein
,
contem- &
plari fumus una eundem , quatenus in corporibus nidulans purus manet
neque pabula inde fumit , fed ut fincerus ibidem exiftit , adtus in paralle-
los , qonvergentefve , radios. Rurfum que quatenus folo motu , attrituve,
idem colligitur in corporibus ipfis. Operam dedi gnaviter , ut hanc prius
cognitionem traderem , quam accederem ad fpeculandum Ignem , qui ma-
terias combuftili di£ta vulgo fuftentatus , longe alius a praecedenti habe-
tur , atque effedtis quoque fuis , inde quam maxime differt. Enimvero er-
rores plurimi orti fuere in Chemicis inde, quod Artifices fatis cafte haud
djftinguerent inter has duas rerum fpecies ,
quas omnes uno vocabulo
Ignem
 ,

DE ARTIS THEORIA. i
55
Itrnem dixerunt. Agite ergo, tranfeamus jam ad Ignem vulgarem excu-
tiendum , quem multi folum Ignem ede putant. Attamen prius liceat mihi
nonnulla proponere , quae ex dodtrina hucufque data intelligi queunt
utique ad Hiftoriam Ignis porro pertinent ut hxc Hiftoria femel habea-
:

tur quam completiffima , atque Inventoribus fua laus Iit.

Et addit inven-
Virga ferrea , pedem longa, candefadta fiebat longior Cylindrus
ta Auctorum.
vitreus ,
fpithamam longus , candefadtus , fiebas longior. Sturm. Coli,
part. 1 1, pag. ioi. Annulus metallicus candefabtus habuit diametrum fuum
aucftum —5. Saggi di Natur. Sperienz. p. 182.. Vitreus globus diftenditur
a q __i folo calore manus in fua capacitate. Amontonius. Mem. Ac. R.
1704. p. -ia. 1705. pag. 4. Thermometrum immiffum calidiori liquido,
primo momento defcendit , adfcendit mox fi autem immergitur frigi-
;

diori , primo adfcendit , defcendit mox. Sagg. di Nat. Sper. pag. 178. ad
i8-i. Idque abexpanfu, vel contrabtu , primo vitri pendere multis pro-
batur. Ibid. Calor calefaciendo liquores , creditur non tequabiliter eos ex-
pandere , fed per faltus quofdam. Halley. Tranfact. Abrig’d, T. 1 1. p. 34.
Mercurius phiala vitrea receptus , cum illa dein aqua; immiffus , fuppofi-
tmn per Ignem calefadfa fenfim aqua , donec ebulliret , adfcendit atqua-
biliffime ; at ebulliente jam aqua , non potuit , majore Igne applicato plus
dilatari , fed tum fubftitit: hinc ex Mercurio Thermometra optima con-
Itrui poliunt. Id. Ibid. Atque hac quidem hic ex allegatis inferenda cu-
ravi , ut materiem darent meditationi quum unum fatpe alterum emen-
:

det. Virga; metallica; , frigida: a:quiponderantes fi una candefacta appen-

;

deretur bilanci , altera frigida , tum candefabta levior. Si frigida: pruna

fupponitur , fit aequilibrium. Si de bilance pendent dua: virgae metallica:
in aequilibrio , tum levior fit cui pruna fupraponitur , gravior , cui fup-
,

ponitur. Saggi di Nat. Sper. pag. 156.

De Alimento dicto Ignis.

Poftquam igitur conftitit fere pro certo , Ignem eumdem , immutatum, Duptcx modus,
quo Ignis in cor-
eadem copia , femper exiftere illum que aliquibus corporibus , auro fci-
;
pore.
licet , argentoque, inhaerere diu poffe collectum , abfque tamen horum
corporum deftrudtione notabili jam aggredimur explorare illa corpora,
;

quibus Ignis quoque conciliari primo , atque dein conlervari in iifdem diu
fatis,
poteft. Sed ea tamen lege , ut dum in iis ita captus retinetur , imo
& quandoque augetur’, interim corpora htec in hac ipfa actione confu-
mantur eoufque , ut fere difpareant a fenfibus noftris. Enimvero tamdiu
folet Ignis femel hic colledtus eo modo confervari , inque fua actuofitate
perfiftere quamdiu nondum difparuere ilis partes horum corporum per
,

hunc Ignem, in quibus partibus ille affiduo fuftinebatur. Dum vero ipfa
hac vi abiverunt hae partes , tum ipfe Ignis difparere folet , neque diu
poftea vim fuam exercere in illo fuperftite corpore.
,

Quare quum tunc fenfibus noftris & fubducitur praefentia Ignis ipfa ,
,
Cur quxdam
pabula Tgnisdi-
atque firnul etiam evanefcit corpus , in quo prius Ignis haerebat inde ,
fta ?

utraque de caufa factum eft , ut corpora illa , aut horum illas memoratas
partes , homines appellaverint Alimenta Ignis vel Pabula quod quidem :

V
 ,

II

7
54
PARS ALTERA,
hac lege hactenus liceat. Ubi vero nimis ftri&e fic vocant ha?c Pabula,
ideo , quoniam seftimant , illa nutrimenta veri Ignis , per ipfum Ignem
permutari in ipfam Ignis Elementalis fubftantiam , atque deftrudta penitus
propria , &
prifca , natura abire in recens creati jam Ignis ingenium , rem
induxerunt , qua: , priufquam pro vera admittatur , maturam hercle con-
fiderationem meretur quia ut aflertu facile , lic demonftratu quam diffi-
:

An pabulum id cillimum , id habetur. Sane qui cunque htec ita praecipi ti fententia ftatuunt,
fit ignis ;
putent necefle eft , corpora omnia , quae Ignem modo ftatim enarrato
alunt , fuftinentque , eo ipfo imminuere femper copiam aliorum omnium
corporum , augere interim &
pro rato copiam ipfius Ignis Elementalis in
rerum univerfo. Inde igitur Ignis omni attione fic auctus , interim dimi-
nuens alia omnia , tandem , feculorum decurfu , jam dudum fic caetera de-
ftruxiflet , ut folus ubique reftaret , devidtis eae teris , fuperftes. Interea
tamen , ex antiquiflimis obfervatiombus in noftra ulque tempora produ-
dlis ne unum quidem talis augmenti lignum habetur. Contra vero idem
potentia , ergo & copia , Ignis perdurare obfervatur , neque augeri valde,,
neque imminui ullo modo , videtur. Exemplo funt , an argumento dicam,,
accuratiflimas , atque fummo ut excogitatae ingenio , ita incomparabili
perfedtae diligentia , Tabulae Meteorologicae
,
quas inlignis Geometra , Ni-
colaus Cruquius , a multis annis confecit in ufus publicos , ex quibus eft

difeere ingens profecto squalitatis in calore aequilibrium. Quin & ,

poft
fumma incendia fylvarum per multos quandoque menfes producta nun- ,

quam vel minimum poftea caloris incrementum remanlilfe unquam com-,

pertum fuit. Crederetis Auditores , poft fex fere annorum millia , toties
jam diu combufta totius telluris habitata: ab hominibus Igne utentibus ma-
terie , nondum intolerabilem evafurum plantis tenellis , atque animali-
bus ita auctum ubique , quotidie Ignem ? Utique in omni telluris plaga
,

calor manfitidem nam tepor definitus aeris

: &
foli requiritur femper , &
idem , embryones tenerrimi plantarum in ftirpium feminibus abftrufi
ut ,

. foti, udo humore impleti , diftentique , fubtilimma fua, & debiliffima ,

ftamina explicent ; fi excedit hic , ultra limites tolerandos , calor , exurit

primo in ortu fluentem fere machinam fi languet nimis , heu propere in
;

origine occidunt. Quid animalia memorem ? femina horum mafculina

ovis imfinuara fcemellarum egent adeo quidem temperato Ignis tepore
ut in gradu centefimo Thermofcopii Fahrenheitiani pereant exufta, in
gradu feptuagefimo vix unquam ad frugem perducantur. Ipfa infedtorum
ovula inpraegnata rigidiflims bruma gelidiffimum gelu fuftinentia , ar-
dore Ignis paululum modo, acutiore quam perniciofiflime deftruuntuiv
Currite univerfam per naturam , manifefto cernetis , durare perpetuo, qui
fuerat femper , Ignem. Neque poft tot infortunata ope meteororum incen-
dia ; neque ignivomorum montium inflammationes neque poft tot culi-
;

narum hypocauftorum , officinarum , focos neque poft tot per dete-

, ;

Igne fadtas vaftationes , maxime inventis jam pyrobolis machi-

ftata bella
M vix credi- nis ullum Ignis, hodie augmentum a nobis deprehendi. Sed &
aufim fere
promittere , fequutnrum modo examen Pabuli Ignis evidentiffime demon-
ftraturum , alia longe omnia hic fieri , quam vulgo quidem putatur. Agite
ergo , rem utiliflimam , atque contemplatu pulcherrimam , aggrediamur
 ,,,

DE ARTIS THEORIA. ije

confiderantes primo , deprehendi
in vegetantibus , animalibus , foflilibuf-
materiam. Commodillime ergo hanc dignofci, primo
q lie , combuftilem
fi

in clade Vegetabilium indagemus hanc materiem ex illa quippe animalia :

aluntur , fuftinencurque , haec eadem foffilibus facilius cognofci , atque ad

explorationem revocari , queunt.
Omnia nota nobis V egetantia Igne comburi queunt hunc , dum id , & Pabula Ignis

contingit , alere , ne larice excepta. Quum autem vel cruda hscc occurrant
deVegutanubus.

Igni prout vitam fu ain adhuc integram pollident ,

,
fucco plena viridi, &
aut mortua jam &
arefadta , in utroque illa ftatu fpedare oportet fed :

quum viridibus cognitis , facillime capiantur ficca , ordo dictat , acriter

examinemus , quid proprie in vivis his combuftile fit }
Itaque cruda vegetantia, quaecunque fuerint , omnia habent in fe
Examen ejus ,

aquam ;
five corpufcula invifibilia , exhalantia, plerumque quod in his
fpiritus dibtos , Ig-

odorata ,
aqua plerumque haerent , atque inde feorfum fe- nem alit.
quae in ipfa illa
parata in auras abeunt falem acidum , volatilem , forma liquida fere fem-
;

per apparentem falem alcalinum volatilem oleum volatile , leve , odo-

; •,

ratum fere odore proprio plantae ; oleum magis fixum , ponderofum car- •,

bonem atrum , qui vafis claufis Igne adtus fummo 8c diuturno , fixus &
nigerque, manet cineres aibefcentes , qui manent ex carbone. nigro, poft-
;

quam aperto Igne ille combuftus fuit falem , qui inhifce cineribus latet
;

lixivio inde eductus , fixus , alcalinus denique cinerum partem alteram

;

pofteaquam fal inde eductus , quae Terra fincera vocari folet. En, Audito-
res, recenfione accuratiflima partes, quae in Vegetabili, combuftili, inven-
tae fuerunt. In his igitur , per varias adtiones ignis mutatis, quaerere opor-*

tet
,
quidnam proprie illud inflammabile , vel combuftile , refpeiftu Ignis,
lit.

Si ergo cruda illa Vegetantia, in quibus jam omnes modo recenfxtae par- Enarratio pri*
tes , Igni vivo committuntur , dum madida adhuc funt primo omnium mo fafti in viri-
,
di planta.
Fumum dabunt , vel vaporem , qui fpecie nubis de vegetabili adfcendit
proque varietate ipfius plantae colligi poteft fpecie aquae vel acidae , vel al-
calinae , fere femper proprium odorem fecum vehentis quodam modo.
Atque fumus quidem ille levis , tenuis , pellucidus fere.
Poftquam prima hac parte orbata funt in Igne Vegetantia , adeoque
exficcari incipiunt , tum alius incipit Fumus prodire, qui ater plerumque
craftior , acer , opacus , denfus , &
foetens ; qui omni temporis momento,
craflior , denfior , tandem piceus , evadit , atque valida fatis vertigine glo-
meratur circa vegetabile hoc.
Neque diu poft viva , lucida, crepitans Flamma exfilit, atque loco crafli
illius fumi fuccedit ille enim definit , ubi flamma adeft , tantoque femper
•,

minus fumi fupereft , quanto apertior flamma flagrat. Si vero flamma hate
iterum exftinguitur , mox fumus iterum denfa caligine fubfequitur. Sifu-
mus ille liquidus , &
volatilis , in corpus iterum denfatur , tum cuicunque
fe bafi applicuerit , format aterrimum pingue , tenax , foetidum , amarif-
,
fimum , pigmentum , quam Fuliginem vocamus.
Confumtum fic in Fumum, Flammam , Fuliginem, Vegetabile relinquit
in fundo partem aliam ,
quae quidem igniri , ut metallum , poteft , fed pe-

nitus inepta
,
quae illo modo Ignem alat , Cineres vocantur. Sunt vero hi
Vij
 ,

i jtf
_
PARS ALTERA.
cineres, varii
,
pro differentia vegetabilium combuftornm. Si enim Itare
valde volatilibus , acribus ,
falinis , alcalinis, fumis ad Ignem fcatebant,

tum cineres hi plerumque infulfi fere reftant. Ut in Allio , Cepa, Co-

chlearia, Eruca , Eryfimo, Nafturtio, Porro, Sifymbrio , Sinapi , Thlafpi,
omnibufque fimilibus, acribus , antifeorbutieis , conflat , in quibus vix fal
fixus urendo nafeitur. Si autem planta: acidae, fucculentae , fumos fundunt
fimiles , tum in cineribus multum falis reftat , ut de lignis viridibus arbo-
rum fere omnium ,
qua: magno ftipite Igni impolita aquam ad extrema
acidam copiofe ftillant , videre eft. Si deniquae plantae fuerint aufterae aci-
dae , vel aromaticae amara: , tum exuftu eopiofinimum in cineribus falem
dabunt.
In ficca.
Quando autem Vegetanda , moderate difflata jam eorum ficcata prius ,

aqua , neque tamen interim annofa nimis. Igni exponuntur, omnia eadem
fiunt, atque ordine eodem , fed primus ille aquofus fumus longe parciori
copia adeft.
In aridifllma. Si autem Vegetantia cariofa , fungofa , levia , ficciffima diu , vetuftiffi-
raa , fuerint , tum impofita igni haud ita flagranti flamma deflagrant , fed
ignita fulgent quidem , lucent aliquamdiu, in cineres cito labuntur , qur-
bus nihil fere falini ineft , fumum autem vel fuliginem vix dabunt.
Quum vero enarrata modo in omni vegetabili cremato obtineant li- ,

cebit nobis eruere exinde quamam fit proprie in his materies, qua: ardear.
,

Kifnmen eo- Primo igiturAqua confidere tur,qute in omni vegetante cremabili partem
luJn
, qua: lin- conftituit magnam fatis. Ha:c fane Ignis, copiam definitam, accipere atque
gularia hic: pri-
«w Aqua:. in fe retinere aliquamdiu poteft , fed non nifi ad gradum caloris 2 12, aut
paulo plus, tum vero Ignis inter ordinata dementa aqu$ talem effecit fi tum,
ut nihil plus Ignis in aqua locari , aut retineri , queat. Hinc igitur , artibus
hadtenus cognitis , non pofliimus unquam aqua: partes ita impraegnare
Igne , ut fulgorem ignitum induant , adeoque fumum penitus lucidum fa-
ciant. Imo vero , ipfa hxc aqua , fi copia ingenti , fervida fuerit an frigi-
da , in ardentes injicitur flammas , vel in quamcunque materiem jam ar-
dentem , flarim violentum illum Ignem a gradibus fuis reducit ad 1 1 2 gra-
dus , adeoque omnem omnino combuftionem fiflit , ignitionem tollit ,
flammam exftinguit, corufcum Ignis fulgorem abolet. Quando vero aqua,
violenti Ignis ope , in. vapores- refolvitur agiliflimos , quam forti fiims &
q-uaqua verfum fe extendentes-, tamen vel fic in fumi fpeciem redacta
eadem ratione eofdem effetius praeftat Ignis refpedtu. id- autem eviden-
ti (fime apparet ,
quia , fi fumo denfiflimo aqua; calidifllmre carbo , aut ar-
dens tceda , imponitur , , exftinguitur. Etiam
perfecte , ut ab aqua affudi
deftillationes noftrae Cihemicae demonftrant, aquam,quomodocunque Igne
adtam, manere tamen omni nota aquam puram. Interea tamen negare haud
poffum, aquam in vegetantibus cremandis multa pra:ftare,quae aliter haud,
contingerent, fi aqua abfuiflet fi enim oleo ferventi ad ignem infpergi-
:

tur aqua , oritur nova ait io inter ignem , aquam & oleum, quae longe alia
eft quam unquam futura fuiflet aliter.. Sit libra olei aheno contenta, ebul-
,

liens jam , & ardens inflammatu , Ignis erit in hoc oleoad gradus circiter
600, fed pacatus , fi aequabiliter per oleum illud movetur , illud in flam-
mam, luculentam agit y injiciatur , uno jadtu uncia aqua: in hoc bulliens &

0
 t

DE ARTIS THEORIA.' t
$7
flagrans oleum , fremitus , ftrepkus , crepitatio , disje&io partium exorie-
tur incredibilis, motufque per omnia maxime inaqualis.- A qua enim hae
, dum
oleo injecta adeo calido intra poros ejus pondere fuo decidit , oc-
currit ubique calori triplo fere majori quam fervidiflima ebulliendo
a qux unde illa aqua: elementa, vi incredibili dilatata , atque perniciffimo
,

agitata motu , omnes olei tenaciores partes concutiunt , diffipant, movent,

fecum in auras difpergunt. Si ergo inter comburendum aqua & olea agi-
tata concurrunt , alius longe ignis orietur quod & Fabri ferrarii bene :

norunt ,
ignem excitaturi rapidiflimum, fpar-
qui carbonibus folle inflatis
in guttas roridas aqua: aliquantum infpergere folent.
fie Quin & aliud
quid hic obfervandum , nimirum aquae poteft plus caloris communicari ,
quando pondere aufto gravioris atmofphara magis comprimitur & qui- ;

dem adeo notabile hoc augmentum , ut ad lingula ponderis audi incre-

menta fenlibilis gradus caloris addatur. Si ergo aqua inter cremandum
aliquando coerceretur prefla,ut a duplicato atmofphara pondere,quam fo-
ret ejus vis in difplodendo terribilis 1 Quae faepe cogitans in contemplatio-
ne Ignis miratus fui , quantum increfcere debeat vis Ignis aquae commu-
nicanda , fi aqua eflet in centro telluris. Sane aer ad profunditatem 409640
hexapedarum fub fuperficie terite foret auto pondere par , ex lege Mariot-
tiana , fi femper ita obtinet. Quonam ergo pondere ibi eflet comprefla
aqua? Quanto igitur majore gradu ignis ibi incendi pofler ? an non ibi
aqua ad fummam ebullitionem calefada aque fulgeret quam metalla igni-
tiifima? Sane id plufquam credibile apparet. Confer. Hift. Ac. R. 1703. 6»
& &
Mem. p. 101. Sed praeter haec alia vis aquae in Igne mirabilis valde &
Angularis habetur. Si nimirum fal alcalinus fixus , igne valido fufus fluit
in crucibulo inftar aqua , tumque citiflime effunditur in vas- ferreum , vel
aeneum , ut in mortarium , v. g. fuerit vero, vel pauxillum aqua: in fundo
illius vafis, impetu prorfus incredibili diflilit fal a vi aquae tanto igne uni-

co momento agitata: , ut fummo eum periculo , damnoque , fuerunt ex-

perti faepe Chemici. Sed nihil tamen terribilius, violentius nihil unquam
vifum ,
quam quidem eft Aqua: vis applicata: ad Ignem , qui in aere per-

Ignem liquefacito ob fervatur. Si in fornacibus aerariis magnis in vafis fu~

fum decurrit aes , atque aquae pauxillum infortunio inciderit , fragor, toni-
tru , tamque immanis impetus , extemplo exoritur , ut fornices fornacum
disjiciantur. Si aeris fufi pauca grana injiciuntur aqua: , tam tremenda mox
exoritur vis, ut vas fortilfimum ad latera, fundumque uno ictu difplo-
dat , ipfiumque in pollinem aboleat haud vifibilem. Vid. Hift. Ac. R. 1 699,
p. 1 10. Unde itaque apparet quid aqua , quae in vegetante cremabili na-
;

turaliter inefl: , efficiat refpedtu Ignis comburentis illud vegetabile, fi fpe-

dtatur ut aqua fola. Et quantum poflit augere vim Ignis , dum in eo oc-
currit oleis, falibus , aut metallicis quibufdam partibus. Ita ut corpus, quod
haberetur domanda: vi Ignis proprium , certa conditione evadat fiummum
intendendis illius viribus inftrumentum..
Secundo examinemus jamillos dictos in Vegetantibus Spiritus , qui Secundo Spin-
“t
eum aqua & in
natant , volitantque , ab ipfo nimirum natura motu,
, illa, run^
I ' v0 ’

abfque pragrefla fermentationis effectu. Sane dtcunque hos colligere

conamur puros , acervatos , abaqua feparatos , tamen nihil quidquarrt
V iij.
 ,

i 58 PARS ALTERA,
in his unquam reperire poflumus ,
quod ala: flammam , Ige-rn ve. Contra
vero follicitiffime depurati , injedi Igni ardenti hunc exftinguunt brevi-;
modo omne oleum Rofmatini viridis herba, fi Chemica arte para-
abfit.

tur , ut exhaler fragantiflimam odore aquam , nihil dabit inflammabilis.

Quin , fi igne leniflime , claufis penitus vafis , inde feparas partem iterum
odoratiflimam , nec hsec tamen unquam deprehenfa fuit apta alendo Igni.
Sed lucentem jam exftinguet.
CeUi Salium a- Tertio autem , fi &
undique confpi,cimus partes illas , quas Salium aci-
«idorimi volati- dorum nomine Chemici intelligunt , quique una cum aqua, fpiritibus &
odoriferis modo memoratis , exhalant Dudum patuit hofce Sales acidos :

volatiles faspe quam acidiflimos deprehendi , ut in lignorum acidorum

combuftione fumus demonftrat , atque acida inde quandoque fuligo col-
ledta. In deftillatione autem lignorum ponderofiflxmorum, ut Buxi , Juni-
peri , Guajaci , Quercus , 8c aliorum, patuit prodire hofce fpiritus inftar
aceti ipfius , acidos. Certe de fcoberafi Guajaci , in vafe puriflimo. Igne
moderaro liquor exprimitur , qui acidus valde habetur omni quidem
nota. Hic tamen , ut faepe expertus fui , fi cum cura feparatur ab omni
oleo adhatrefcente , quod filtratione , lenique deftillatione , facile perfici-
tur , 'obtinetur penitiflime acidus , inftar aqua: liquidus , fatifque vel fic

volatilis. Verum omni hoc artificio fincerus redditus, tamen igni injedtus,
flammteve , exftindtionem , non excitationem , excitat. Imo vero , alter
ille
,
pure acidus , vegetabilis , fpiritus , qui de balfamis nativis vegetan-
tium Igne elicitur , ejufdem prorfus ingenii. Libras purifllmas T erebin-
thinae , de vafe mundiffimo , fi fenfim intento igne refolvo , ex mero hoc
oleofo , pinguique , balfamo , producitur limpidus liquor , aquae intime
mifcibilis , fapore perquam acidus , nobiliflimum forte omnium Diureti-
corum , atqui ,
quod forte non exfpedtafletis , Ignem injedtu fuo haud
aliter quam fimplex aqua exftinxit. Qute igitur experimenta omnia do-
cent , falem acidum , volatilem , qui de vegetantibus , Igne crematis , gi-
gnitur , flammas non alere , nec Ignem, contra vero delere. Verum cogi-
taretis forte , fulphur accendi igne. Ita eft. Atqui, pergetis, fulphur de aci-
do fofllli chalcanthi,
pyritis , immifto ad oleum vegetabile ,
, aluminis
vel foflile conflatur. Et hoc utplurimum verum habetur. Igitur collige- ,

tis , pabulum Igni apertum prarftat. Sed recor-

in fulphure acidum latens
dari oportet , Auditores folum tum oleum Igni alimenta dare , acidum
,

vero immutatum de ipfa hac flamma diflipari fumi fpecie , qui non ma-
,

net in illa excitata flamma , fed guttatim deftillans genuinum idem aci- ,

dum , titulo olei , vel fpiritus fulphuris per campanam , redit.

Oiiarto Alcali Quarto iterum , & explorati Sales alcalini
,
qui de plerifque , volatiles
volatilis.
vegetantibus crematis exhalant , inque fuligine inde collecta , deprehen-
duntur ; aut ex quibufdam etiam ipfa deftillatione feparantur , ficut de
Allio , Cepa , Cochlearia , Eruca , Eryfimo , Nafturtio, Porro, Raphano,
Sinapi, Thlafpi, aliifque , fieri notum eft. Hi, inquam fales, ita orti , fi ab
Aqua, Spiritibus, acidoque Sale , follicite feparantur , inepti prorfus funt
igne comburi , neque in illo inflammari , fed vel avolant inde quam ocyf-
fime, aut ilico lucem ignis, flamma: ve ardorem compefcunt. Tandem,
qui de putrefa&o prius vegetabili arte producitur fal alcalinus volatilis
 ,,,,

DE ARTIS THEORIA,
priore copiofior , acriorve , ne ille quidem illo effectu fe probat aptum
alendo Igni. Attamen moniti fimus , Tales hofce , de quibus jam eft meus
ad Vos fermo , intelligi debere ad puritatem finceram redudos omnino
£c , ut nihil prorfus olei illis adhasrefcat. Inter deftillandum enim asque ,
quam inter comburendum , pars volatilis falina , alcalina , furfum eveda
fesum rapit , fibique perfecte fatis unit oleum foetidum , pariter volatile,
fatifque permiltum , cujus refpedu fallere pollet apparens , fpecies , dum
fal ille, oleo adhasrefcente pinguis , Igni injedus revera accenditur. Ve-
rum limulae , artibus poltea explicandis , omne oleum perfede feparatum
& ab hoc fale ita quidem , ut purum exiftat , tum omnis prorfus inflam-
mabilitas hujus falis ablata prorfus erit.
Quinto igitur , Oleum , quod ex vegetabilibus producitur , dum illa Atque iterum
Olei,
coda in aqua vafe claufo deltillationi fub alembico committuntur , atque
illorum elfentiale vocari folet maxime volatile inter castera olea inde ele-
;

da , lincerum inprimis oleum, neque alienis accedentibus adeo , ut reli-

qua , inquinatum , li ita folum in vafepuriflimo igni admovetur , ut ca-
leat , ferveatque , dein , flamma admota , incenditur , capit flammam , de-
flagrat , fumat parum , confumitur , relinquit paucas fasces , nigras , fun-
gofas , fragilefque , carbonaceas , terreftres. Quando autem hoc ipfum
Oleum , adeo purum vulgo habitum , denuo ex ebulliente aqua deftillat
purius , tenuius , levius , multo prodibit , atque relinquit hac fecunda vice
multum novat fcEcis non adfcendentis qua arte , oleum ita emendatum ,
;

redificatum vocant artifices , iterum Igni applicatum , ut modo prius

rurfum incendetur , minus fumi inter ardendum dabit , quam prima vice,
longe minus fcecum poft combuftionem relinquet. Fcex vero , in hac def-
tillatione fecunda in aqua remanens poft redificationem didam , lon-
ge minus combuftilis erit. Unde apparet , hoc experimento , minus qui-
dem materiat inflammabilis , gigni , fed &
illam quae fupereft in-
flammabilis , longe aptiorem femper evadere Igni alendo , luftinen-
doque. Si jam haec olei repetita femper ex aqua depuratio deftillanda
fada continuatur , tum tandem ingens olei copia , prius inflammabilis pu-
tata , jam evadet naturae terreftris , 8c minus deflagrans in Igne ; femper
interea oleum , quod in deftillando evedum fuit furfum , &
feparatum a
fasce renata non combuftili , evadet qualibet vice levius , limpidius , te-
nuius , in Igne clara flamma deflagrans , femper minus fumi generans ,
femper minus faecis in exuftione poft fe relinquens. Ita tandem ut ,
multoties atque ad tosdium ufque , fubtiliflimum redditum oleum
fere fine fumo, & faece deflagret , fed tanto plus foecum prius depofue-
rit. Sed rurfum illud ftillatitium , totum lege modo dida inflammabile ,

fi recens ex retorta purilfima vitrea , leni Igne per gradus prudenter

,

fubminiftrato , de novo deftillat , hocque iterum repetitur afliduo , do-

cente Boyleo , maxima illius pars , in foeces terreftres , in fundo rema-
nentes , neque multum combuftiles , mutabitur oleum vero lingulis def-
•,

tillationibus , purius , magifque inflammabile , evadit , fic ut iterum

abfque notabili faece , fine fumo , per flammas fpeciem , exuri queat. Si
enim omnes ilice faeces fimul colledas , quas poft repetitas hafce deftilla-
tiones manent , dein in vafe puro aperto , & in aere aperto uftulantur ,
hffo PARS ALTERA,
igniantur , fcintillant , fumum dant , quandoque flammam , tandem &
vero in Cineres dilabantur prorfus incombuftiles poftea. Atque haec qui-
dem Experimenta , Auditores , rite confideretis velim quum hinc vel :

jam infpicere pollicis , quam parum fit in ipfo oleo , omnium quidem pu-
riffimo quod vere tandem deflagret in flammam , fine fumo , fine fo;ce,
,

hoc eft , quod omnino perfecte comburi queat. Id enim ufum habet prae-
cipuum in cognofcenda accurate Ignis natura quatenus in pabulum luum ,

didum agit , atque ab eodem iterum Ignis ipfe mutatur. Sed hoc jam ita
explorato , rurfum mecum animum advertite ad hoc novum Experimenti
genus. En prunam vivam Igne , fane fcatentiffimam ,
pono in hoc vafe
cupreo fuperfundo jam huic oleum aetherium , frigidum , Terebinthini,
,

quod omnium oleorum habetur fiagrantiffimum , cernitis , contra exfpec-

tationem veftram , ignitum illum carbonem aeque certo , aeque prompte
inde exftingui cum fumo , &
fibilo , atque fi aqua fuit obrutus undique.
Ita ut oleum frigidum ab Igne vivo non eo accendatur modo , ut quidem
vulgo putatur , fed requiratur modus quidam in ea commilitone olei ad
Ignem. Sufp icamini , credo , flamma requiritur ad hanc incenfionem
olei. Igitur &
hoc experiamur. Candelam hanc ardentem , vafi cavo fic.
accommodo , ut apex flammee infra marginem recondatur, atque ita affu-
fo oleo impleri queat vas , affundo jam , his ita paratis prius , oleum idem
Terebinthini ftillatitium , purum, &
videtis iplam inde flammam exftin-
gui penitus , neque tamen incendi oleum. Jam autem oleum idem cale-
feci in hoc altero vafe , ut fumet , atque fere ebulliat , dumque iterum
ferventi oleo prunam injicio parvam ardentem, nonne obftupelcitis,& ne
jam quidem incenfionem, certo exfpedtatam , contingere , fed rurfus cum
ftrepitu fubmergi, exftingui? Igitur tandem &
ardentem hanc candelam in-
yerfam fervido fere oleo immitto iterumque videtis hanc ipfam in eo
;

prorfus exftingui, nullo modo incendere oleum, vel ab eo incendi , ut quis

putaret. Sed illa quoque Olea vegetantia exploranda fuperfunt , qui per
deftillationem , ex vafis ficcis , fine adjundta aqua, vi Ignis elevantur , at-
que empyreuma redolentia , fatida , opaca , fpifla magis funr. Hic fane ,
fi eodem modo , ac jam ftatim commemoravimus in oleis ftillatitiis , trac-
tantur , eafdem prorfus apparitiones quoque exhibent. Primo inflam-
mabilia deflagrant , fumos atros copiofos effundunt , faces relinquunt
multas , interim repetitis deftillationibus puriora , leviora , limpidiora ,
magis deflagrantia , minus fumantia, parcius faces relinquentia, evadunt,
atque ita tandem magis magifque , ut priora , defacantur , uruntur.
,

Unde ea arte reducta in fpeciem priorum effentialium, omnia eadem, qui

ibi ftatimdiximus , patiuntur. Quae jam omnia , quum ita obtineant in
oleis vegetabilium , qui quacunque etiam conditione in iis exiftunt ; five
nativa concretione in aliis partibus , five fecretione naturali in fecretioni-
bus gummi , balfami , refini , picis ; five deftillatione aut combuftione ;

denique hinc , inquam , intelligere poflumus materii maxime combufti-

;

lis veram rationem , &

plurima inde elicere neceffario requifita ad Hifto-
rjam veram Ignis quibus non prius animadverfis , mire ubique fallere-
;

mus in conftituenda tam Ignis , quam materii combuftilis , natura. Quum

yero didta modo intellexerimus , fatis non pnvifa , in illa re , qui in ve-
getantibus
 ,
r
\

DE ARTIS THEORIA. iGx

getantibus unice conflagrarido comburitur , id eft , in oleo illorum , five
Sulphure dido , tanto clarius in reliquis quoque poftea poterimus progre-
di quare cum cura, ferio. Vobis modo dicta commendo, ufu futura poftea.
:

Omnia Vegetantia in Igne, combufta eoufque, ut a fuperiicie fua ufque Septimo, Carbo.

in medium corpus ignita ftnt nec tamen adhuc in cineres confumta fi

, ,

tunc aere claufo cito furfocantur , aut aqua exftinguuntur , aut fub
cum
altis fepeliuntur cineribus , aut fub aliis undique accurate incumbentibus
corporibus , Ignem fuum amittunt , funtque tum mutata in corpus ater-
rimum per omnia , poftquam incumbens forte ad exteriora cinis inde ex-
cuftiis eft tumque vocatur hoc ita paratum corpus, Carbo.
; , Si vero quod-
cunque vegetans ex retorta metallica , figulina , vel vitrea urgetur tam
,.

violento , tamque diu applicato , Igne , ut nihil fere amplius de retorta in

excipulum exftillet , hacque vafis rite claufis , abfque admiflu acris , rite
perada fuerint 5 tum , omnibus iterum frigefaCtis , in fundo retorta: has-
rebit materies vegetabilis prorfus nigerrima , eritque & hic verus Carbo,
fimillimus priori omni dote. U &
terque igitur ille , fi bene ficcus habe-
tur , &
Igni apponitur accenfo , illum quam facillime concipit , acceptum
fortiter retinet, &
fine fumo fere totus ab illo Igne confumitur tamdiu ,
auamdiu ulla nigritudo in illo fupereft , fundit interim toto hoc tempore
exhalationem , qua loco claufo accepta omne animal , cito , fine fenfu
necat ; &
non refert , herbas , ligna , celpites bituminofos ita tradaveris.
Poftquam autem confumtum ita Igne fuit id omne , quod nigrum in
carbone erat , pulvis tantum fupereft in albitudinem vergens , hos omnes
tum Cineres appellitant. Quos dein ultra in flammam agere, quocunque
demum Igne , fruftra tentabitis. Tantum poterit ipfis uniri Ignis ita , ut
in metallis, faxis, fimilibufque vidimus fupra,in hiftoria corporum Ignem
fine tali confumtione retinentium. Eft autem maxime memorabile , quod
hac ineptitudo alendi Ignis in carbone tantum nafcatur , fimulac nigri-
tudo periit in albitudinem cineream remaneat autem conftans , prafente
;

atro colore id enim in carbone tenuillimo , vegetabili , fcilicet charta in-,

:

cenfa ad nigritudinem ufque , puerili quidem , fed eleganti tamen , Expe-

rimento patet. Videmus fcilicet, fi fcintilla in chartam hanc ab accenfu
nigram cadit , quod illa mox ignea fcintilla fpecie obambulans , non am-
plius ignita, jam cinerea apparentia loca, deferens, occupat mirifica tranf-
migratione aflidua illas plagas fua fponte , in quibus aliquid nigri fupereft,
quod fimulac iterum confumfit , ilico deferit , vicinum nigrum ilicet ite-
rum occupans , donec ita fenfim depafcendo , omni nigro confumto peni-
tus , relinquat charta tenuiflima , de folis albis cinereis , utcunque adhuc
cohaerentem fpeciem. Carbo vegetabilis igitur eft illa Vegetabilium pars,
unde Ignis expulit aquam , fpiritus , fales volatiles , aliquid levioris , mi-
nus immifti cateris , olei reliquit vero terram , falemque fixum , ita qui-
;

dem , ut horum audta fuperficiei rarefactum , attenuatum , in nigri colo-

rem redudfcum urendo , oleum fuperextenderit omne enim , quod in car-
:

bone nigrum apparet , id mere oleofum eft , quod prima Ignis aftione ra-
pide motum , maxime extenfum , a non inflammabili liberum , quodam-
modo extricatum , flamma proximum , in fuperficiem attractum , per fuf-
focationem manfit applicatum exteriori faciei cavernularum , in quibus
 /

161 PARS ALT ER A.

prius aqua, , fales volatiles , haerebant , ante parationem carbo-
fpiriras
nis. Unde igitur de cunriis bis liceat tandem colligere, combuftilitatem
carbonis totam in fblo- tantum oleo , quod in illo manfit fuperftes , unice
haerere , reliquas autem in illo partes neutiquam igniri , aut inflammari
ira, ur alimenti more ab accepto in fe Igne confumi queanr.
Oflavo
res.
,
Cine-
Ne vero quidpia-m omittamus , quod ad hanc Hiftoriam fideliter con-
1

dendam quidquam facit , agite, excutiamus quoque &

hos ipfos Cineres
combuftorum perferie vegetantium ; erunt hi fernper fere , de mero vege-
tabili tantum- produrii fi fuerint , colore fatis albo , lapore, paucis excep-
tis prius , falfo. Quando autem , in vafe quam puriflimo , fimpliei cum
aqua ebulliunt, dabunt in hoe lixivio faporem acrem , alcalinum, igneum,
urinofum. Si dein , repetito- hoe eodem, opere , aqua fupernatans hoc fa-
pore impraegnata effunditur de Cineribus , nova autem pura refiduo fu-
perfunditur , ebullit cum eo-, effundi-turqne , donec tandem ultimo affufa,
<k cum cineribus coria , atque inde redeat i-nfulfa , quam affufa fuerat
dein autem omnia haecce lixivia fimul co-nfufa Igne exficeantn-r , manebit
fernper in fundo vafis Sal albus , acer , alcalinus , igneus , fixus , qui qui-
dem in fummo Ignecanclefeere poteft. Ignemque lucentem aliquamdiu
retinere , fed nullo iterum modo Ignem alere , flammam excitare , confu-
mi. Sales igitur alcalini fixi incombuftiles funt, ut faxa, &c.
Quotum Sal Refpicite illam jam partem cingrum , qua; pofl falis illius omnem fepa-
'ineptus
Ignis.
pabulo
racionem remanfrt in fundo aquae exficcata haec follieite ,
; bene eonler- &
vata abomni admiftione aliarum rerum , erit levis , alba , Terra , fimpli-
ciffina fa-ne , maximeque immutabilis vi Ignis ;
ita quidem , ut Doetmaf-
Ut S Terra. tx ex hac cum aqua pura fubaria teftas conficiant probatrices , qua: in
maximo , & diutiffime continuato Igne , candefcunt, ut cartera folida in-
combuftilia ; fed terra haec nequaquam comburi , fnflammari , in Ignis nu-
tritionem cedere poteft.
Nono Fumus. Incipimus ita fen-fim affequl , quid proprie illud fit quod , Ignem vul-
,

garem ex Vegetantibus ftruendo , illum Ignem , flammam illam , alat ex

iis partibus vegetantium , quae tamdiu in illo inflammato , vel aceenfo ,

Igne manent. Sed interim dum haec ita fiunt denfus ubique de foco incen-
fo Fumus oritur , qui primo aquofus , tenuis , omni dein momento craf-
fior ferius , tandem prorfus ater , denfufque evadit , atque inprimis ater-
rimus tunc, &denfatiflimus cernitur , quando jam flamma viva oritura
inflat , quas mox fere folet cum crepitante impetu profilire ; tum autem,
erumpente jam flamma , ilicet Fumus minuitur , &
quidem tanto magis ,
quo flamma vividior enata fuit , ita , ut flamma faria lucidiffima , Fumus
videatur prorfus defluere , licet &
tum tamen adfit. Hinc Fumus fete vi-
detur confufa valde mifcela partium diverfarum de vegetabili Ignis pa-
bulo, per ipfam vi Ignis valide quidem motarum , in fublime ariarum ,
inter fe contritarum, fed nondum tamen incenfarum ad plenam ignitio-
nem ufque. Ubi vero continuato , aurioque, hoc impetu , ipfae illa; par-
tes agitatre jam a copiofiore Igne conciliato in aere candefcunt , flamma
fit de furno , atque undique refplendentes jam fumi partes, fimul quam

Qui cirbo vo- maxime attenuatae , apparent pure igneae. Hinc etiam liquet , cur fiam-
latilis.
ma eorufca , fuperambiens totam materiem flagrantem , omnes in inferio-

r
 ,,

DE ARTIS THEORIA. . t g}
cibus agitatas Igne partes in flamma fumo confumete videatur
vi fine
certe Fumus ,
nifi aqua mera fit , flammam converti poteft. Ut
totus in
Experimento eleganti Foci acapni dudum patuit. In quo evidentiffime
oculus ipfe videt ,
quod fumus ater vegetantium Igne excitatus fit carbo
combuftilis in» magno Igne , fi ve in flamma ingenti nam in meros colla- :

biturita fumus cineres , vel ufque adeo attenuatur ejus materies , ut fen-
fus fugiens nofttos dilabatur in auras.
Autor Inftrumenti fimpliois ingeniofus fuit Artifex Dalefmius , anno Focus & Ca-
minus ncapnos
1686 , Lutetiae Parifiorum , ut Diaria Eruditorum Gallica eo. anno edita , fumo ipfo ae- ,
paginant?, narrant. Egregius deinde Britannus Juftelius figuram primo ce nfo.
publice exhibuit in Adlis Societat. Britann. eodem fere tempore , qua: ta-
lis eft. ABCD cylindrus eft de ferro Iamellato conftrutftus cavus , utrim- ,

que patens , cujus inferiori bafi BD intus accommodatur craticula BD. hic
cylindrus , qui focus eft in inftrumento , annedtitur tubo cylindrico EFS
ita , ut cavitas ejus cum cavo hujus refpondeat. Ille autem tubus EFG,
ejufdem capacitatis ac ABCD , atque ex eadem materia, eodem modo ,
conftrudus , patet ad G , claufus ad E. fi tum tubus EFG valde calefa&us
eft primo atque craticulas BD imponuntur prunas , hifque materies com-
,

buftilis , tum flamma excitata defeendit in tubum EF , itque per FG , at-

que omnis calor exit per orificium G j fumus 'vero excitatus omnis , ean-*
dem hanc viam affedtans per eundem tubum EFG cogitur ire per flam- ,

mam ,
qua; totum hunc tubum replet unde in toto hoc itinere , a dius hoc
:

Igne, amittit craflitiem,& indolem, fumi, convertitur in flammam, atque

tali fpecie per G exeuns evanefeit abfque fumo apparente , aut fuligine.

Clariflimus DE L A HIRIUS loco ex Diariis citato notas quafdam ma-

Ut igitur Vobis coram rem raram exhibe-
chinas deferiptas fiiperaddidit.
rem en , hanc ego machinam deferri ad malleum dudtilis laminis con-
,

ftruendam curavi. ABCDEF eft vas cavum de quinque laminis ferreis

aqualibus arte fabrili ferraria quam curatiffime Conlolidatum tantum ,

apertum fuperius ad ABCD. ad altitudinem EI infra hoc vas, eft crati-

cula IKLM. tum de latere DF, fit foramen ellipticum NO. latitudinis MK,
altitudinis EI. Cui applicatur dein tubus OGH, apertus ad ON & H ,

ejufdem ubique latitudinis. Videte jam ,qUasfo effectum. Ecce , craticu- ,

la: LK impono prunas ardentes utcalefcat vas fimul calefcit aer in aper-
:
;

tura tubi NOGP impono prunas ad partem hujus tubi N P eodem pro-
,

pofito Urnulae aer , infra craticulam ,

•, in tubo &
, calefcit , incipit NOGP
calor qui prius in vafe G K , fupra craticulam, a prunis erat, minui ; dein
,

pro rato calor in LF fub' craticula , in tubo &

increfcere ; ira , ut NOPG
jam vim Ignis ipfam-cum flammulis fuis deorfum agi , quo Ipfd
cernatis
frigus jam nafeitur fupra prunas craticula impolitas. Poftquam eoufque
jam inftrumenti hujus procellit praparat io, videtis jam , prunis illis , ftra-

men impolitum quanta rapiditate flammam conceptam trajicit per infe-

riora fub craticula , 8r per rubum totUm OGH , utTurfum per H erum-
pat , fine fumo ibique calorem
, faciat fummum dum , interim in fpatio
G K frigus eft. Atqui , dum jam ligna , cefpites , fulphura , dea , admitto,

idem contingit atque eo ufque vis Ignis agitur per hunc tubum , ut fpec-
,

tetis jam ab Igne candere , fifnulque tanto ardore , 6c rapiditate , furit

 ,

itf
4;
PAR
S A L T ER
A.
Ignis intra tubum hunc , ut fragor audiatur agitata: flamma:. Animadver-
titis jam fimul, quod corpora , inter comburendum intolerabilem faeto-
rem , vel fuaviffimam fragrantiam , exhalare fueta , huic foco impofita
nullum omnino odorem fpargant , fed fine ulla ejus nota perfecte confir-
mantur , folis in fundo vafis , fub craticula , relidtis cineribus. Caetera om-
nia , vi aeris in foci aperturam gravitantis, in tubum altiorem foco , an- &
gulliorem , pelluntur ita, ut omnis flamma, &
Ignis- excitati violentia ,
htereat in fpario LFOGH ; hinc igitur partes combuftiles in foco hoc vi ,

Ignis a£t$ in fumum denfiflimum , impelluntur jam in hanc puram flam-

mam , non in aera liberum ; hinc ergo ibidem fumma Ignis violentia agi-
tantur intra Ignem , ficque in tam longa via , atque adeo forti Igne , ita
attenuantur , ut omne id , quod in iis combuftile , live vi Ignis attenuan-
dum , ut prorfus infenfibile evadat , diflipetur , fine ulla nota adhteref-
cente lingularis indolis. Erit itaque Fumus materies combuftilis valde agi-
tata , necdum corufcans , aut candefcens , Flamma autem eadem materies
prorfus jam candefadfa , divila in minutiflimas particulas. Sed aliis Ex- &
perimentis Fumi inflammabilitas patet. Si enim fcobs Guajaci fumma vi
Ignis ex retorta in fumum denfum exftillat , in fine operationis , ubi fo-
lum tandem oleum , valde attenuatum , &
rarefadtum , adtione Ignis ex-
primitur , fane fumus hic exfpirans per rimofum gluten , a candela addu-
<fta incenditur , flammam capit, fatis cum periculo. Quod idem in omni

parte animalis fic tra&ata obtinet. Eline ergo Fumus Flammae proximus
& quo ille magis ater , eo propior ; quia verus tum carbo rariflimus , atte-
nuatiflimus , prorfus volatilis , nafeitur , facile incendendus ; ut de hiftoria
carbonis praemifla quam facillime intelligi poteft cuique. Ergo tandem in
hoc fumo nil praebet Igni Pabulum , praeter oleum , quod in eo eft ; quod
mox clarius patebit.
Decimo > ! il- Ultimo Fumus in altum eve-
igitur in combuftione combuftilis materiae
ligo.
£tus ,j
elati camini parietibus applicatus ,, atro , pingui ,
penetrabili hu-
more eos penetrat , nigerrimo atque
colore inficit
, fuperficie tenus accref-
cit forma floccorum nigrorum, laxorum, facile decidentium materies :

fic colledta Fuligo dicitur, eftque ipfe Carbo volatilis , fed maxime pin-

guis , adeoque , ficca ubi fuerit , quam facillime inflammabilis. Eft ama-
riilima , ut ambufta olea ; Pinguis a copia olei Nigerrima , ut omnis car-
;

bo , ab oleo exufto. Verum ipfa haec materies , ita fimplex apparens , de-
ftillatione Chemica iterum accurate refoluta , dat primo aquam fatis co-
piofam , quae feorfum accurate cofledta , flammas , ignem que exftinguit.
Ipfe vero aquofus vapor , ita exhalans in hac prima deftillatione , quo-
que Ignem prorfus fuffocat i ita ut fpiritum vere vix dixeris. Dein autem
ex hac fuligine per Ignis applicari vim oleum copiofum , flavum , inflam-
mabile, prodit, quod luculentum dat Pabulum Igni, alitque flammam.
Pars tum olei hujus fubtiliiiima , fpiritus nomine veniens , quoque in-
flammabilis in Igne habetur. Sed falem exhibet fimul maxime volatilem ,
minus volatilem , tandem ficciorem a, quibus omnibus , .fi omne oleum ,
;

& fpiritus modo didtos , curatillime feparaveris , nihil omnino inflamma--

bilis invenies,nifi falem modo mcombuflilem. Ultimo deniquein hac ana-
lyfi invenies carbonem , ut modo antea in obfervatione feptima , octa- &

f
 ,

DE. ARTIS THEORIA. itfj

va ,
faris confideravimus. Patet igitur ex his ,
quaenam fit Fuligo ? quae ejus
pars ex omnibus combuftilis ? Quando autem tota Fuligo , de camino fic-

ca ,
recens , Igni imponitur , tum vero quam flagrantiflime ardet , atque
apertam in flammam refolvitur ab Igne , a: que fere , ac ulla alia materies
in Igne ardens quod nimis cum periculo animadvertunt homines , dum
:

caminis , fub quibus ingens copia combuftilis diu arfit , non repurgatis >
fed undique adhaerente fuligine obfids , ab foco infra large mft ructo, viva
flamma concipitur atque alto exeuns damnofa fiepenumero pericula
,

excitat.
Atque univerfa quidem haec di6ta nos fideliflime docuerunt , quaenam Concludo de
Pabulo Ignis cru*
proprie parsfit in crudo vegetante inflammabilis ad Ignem ita , ut pabu-
do.
bulum fentiatur Ignis efle , folum fcilicet ejufdem oleum , quocunque de- -

mum modo illud ibidem prius exftiterit , five craflum , five fpirituum in-
ftar tenue fuerit.
Quando vero omnia fuper natura Ignis dicenda atque excutienda ha- ,
Vinum non ac-»,
cenditur Igne,
bentur ut femel perfecte conftet, quidnam proprie , quid unice de vege-
:

tantibus materiemIgni inftar pabuli alendo aptam ; jam cogite-

praeftet

mus , nos per praemifla cognovifle quam certiffime , nihil repertum fuifle
in vegetabilibus crudis, quod in aqua poterat diflolvi , tamen Ignem &
modo dido alere. Si vero nobis placet refpicere ad vegetantia , quae, per
fermentationem veram , Chemicis excultam , producuntur in vegetabili-
bus illis, quas apta funt admittere hanc ipfam fermentationem , tum no-
bis iterum conflabit , inde liquorem nafci , qui Virium dicitur. FIoc au-
tem lege Artis depuratum , &
ideo fincerum , fi Igni injicitur luculento ,
hunc prorfus exftinguit brevi , neque incendi unquam poteft , neque vero
aptum flammae alendae habetur. Atqui, fi exploratum ita Vinum vafi
commiferis puro vitreo , atque fuppofiti modici Ignis calore partem ejus
maxime volatilem leniter furfum expuleris , inque fumum coegeris, ipfe
ille ad flammam adductam vix ardebit , imo vero plerumque exftin-

guet potius.
Si autem frigefadus hic vapor in liquorem cogitur , iterumque fic tra- Sed ejus $pin«;

, liquorem dabit , qui quidem aquae mifceri poteft , fed & fimul ad
tus>
datur
Ignem penitus incenditur , luculentam flammam alit , inque ea coufumi-
tur. Id autem de vegetabili
,
quod de Vino reflat, five faex fuerit ejuf-
dem five refiduum a deftillatione modo dida , Igne exploratum , dabit
,

fere eadem , quae prius de vegetabili crudo , Igne examinato , retuli. Quo
igitur patet exemplo , fermentatione oriri vegetabilem humorem , aquae
mifcibilem flammas alentem , qui prius in crudis haud aderat»
.,

Iterum jam fpeculemur , neque pigebit nos . Vegetantia alio rurfum Putrefacio Ve-
getantium Ig-
tradata modo. Itaque vegetabilia recentia, naturali fuo fucco plena , fi
nem excitas*
demefla in magnos conjiciuntur acervos, aut in vafis ligneis ingentibus
repofita conduntur , claufa , &
comprefla valde , fponte fua concipiunt
calorem , fervorem , fumum aquofum , faetorem , fumum atrum , flam-
mam , in aere ficcata , magnos in
fcintillationem. Si vero demefla haec ,

acervos congefta , manent , tum immutata perflant. Talia autem?

ita ficca
fi fuerint , & dein humedantur penitus , tum iterum , eo-
aquae affufu
dem , ut de h umidis ftatim memoravi , modo calorem , & Ignem ,
 ,

i 6S PARS ALTERA,
fufcipiunt. Poftquam autem illa ipfa , ratione jam expofita , calent fponte
diu, tandemque rurfus , fine inflammatione fubfequuta frigefcunt, tum
,

putrefacta erunt prorfus Sc in pultem iconverfa fetidam deprehendun-

,

tur. Si putrefadta hac puls , Igne iterum deftillat , dabit pro parte , primo
prodeunce , vaporem aquofum , qui Ignem fuffocabir flammamque. Eo
autem aquofo primoque , liquore expulfo , Ii dein fuperftites , exficca-
,

tse , partes Igne uruntur aperto , dabunt fere eadem omnia , ac cruda ve-

getantia exufta , aut fermentata.

Tandem fi vegetabilia, quam perfedtiflime putrefafta, patienter ex
retorta deftillant vitrea, moderato femper Ignis gradu , donec jam fere
flcca evaferunt , exibit primo aqua foetens , fubpinguis , vel turbata , in
qua arte dein deprehenditur prasfens , fed dilure diflolurus fal volatilis ,

alcalinus inde autem potius quam quidem ab admiftu veri olei, fiibpin-
:
,

guis ille humor apparebat. Sive autem aquam ita prasgnantem immifto
oleo Igni injicimus , live compolitum illum humorem in aquam purio-
rem , &
faletn fuum prius feparamus , tum feorfum Igni injicimus ,&
eventus erit idetn , Ignis utroque cafu exftinguetur.
Et partes ali- Ubi iterum materia putrefadta , poft feparatum hunc primum liquo-
quas inflimina-
biles.
rem , ficca jam fere in retorta fuperftes ulterius Igne urgetur , exibit flui-
dus , pinguis , tenuis , liquor , qui aquas innatat , fetet , flammam alit
inftar olei , aut fpiritus vini. Poftquam dein feparatus hic fpiritus , vel
oleum tenue , fuit , ignifque cietur incitatior iterum , tum fal alcalinus vo-
latilis , atque oleum, priori craflius , adfcendunt fimul , magna fatis co-
pia. Atque , uti oleum illud iterum inflammabile , ita fal denuo Igne in-
combuftilis , reperitur. Denique , Ii jam tandem refiduum , a procedenti-
bus expullis fupermanens , urgetur Igne valido , diuque, oleum prodibit
craflius , lentius , 'quali piceum , quod fane valde combuftile invenitur;
quin etiam tempore eodem , quo hoc exprimitur , vapor adfcendit den-
fus , qui admotu ardentis candelas flammam avide fufctpit in aere aperto.
Polirem o , fi pertinaciter Ignis femper fummus fuftinetur in hac operatio-
ne , Phofphorus exprimetur &
ex hoc vegetabili quoque , fi non forma
animanrum partibus gignitur , multis utique dotibus quam
ita folida ac in
proxime accedens. Ultima tandem hac lucente materie penitus expulfa ,
carbo in vafe fuperftes nigerrimus , qualis prius defcriptus fuit , deprehen-
quo nigrum oleum inflammabile quidem fuperat , fal autem fixus
ditur , in
nullus reperiri poterit.
Corni illo de 'Edocti hasc omnia libere pronunciabimus , fecure de partibus lingu- &
omni re
plantis coinbu-
in
lis, &
univerfis , quas tales in Vegetantibus infime fponte naturas, ut
itiri. Igne appofito in flammam queant confumi,atque Ignem ipfumtamdiu in
illo loco continuare , aut alere ; tum etiam de iis , quas per artificia qua-
cunque ex illis , & in iis , queunt elici ita , ut eundem effedtfm prasftent.
Certi fumus igitur , interdias partes , Aquam , Spiritus dictos nativos ,

Sales quofeunque , atque Terram , plantarum , apta nata haberi , qua ab

Igne incalefcere queant , adeoque Ignem ipfiim in fe recipere , acceptum
vero diu fatis retinere , confervare , juxta definita diferimina , jam fupra
data. Sed 8c poteft fufeeptus quoque ille Ignis , horum ope , applicari
pro lubitu aliis corporibus. Quin etiam fales fixi , terra , horum Vege- &
 ,

DE ARTIS THEORIA. i <j

7
tantium poCTunt eandefeere ab copiofo Igne , eumque candefcentem
fplendorem confervare aliquamdiu. Sed tamen nulla harum quatuor par-
tium ulla ratione unquam poterit cum Igne in flammam agi, non pote-
rit in eo ita eonfiami , uti Pabula dicta Ignis folent. Deinde vero Olea
plantarum , quaterni que demum fuerint , atque Balfama earundem , aut
& Gummi in iis nata , tum Refinat quoque , atque ex gumini &relinis
commiftis produdta corpora, quas Gummi-Refinas vocant , quinque in-
quam haec partium aliarum in ftirpibus genera poterunt etiam ab Igne
incalefeere , Ignem diu retinere , aliis applicare , abfque ignitione, abfque
inflammatione , verum deinde ad majorem Ignem fundi , ebullire , flam-
&
mam Ignem alere poflunt. Attamen haec illorum inflammatio , quae ab
Igne fit , non occupat nifi eam illorum partem , qua: tantum oleofa in
hifce adeft reliquae autem , quae in iis adfunt , ut inprimis terreftres ha-
:

bentur, iterum patiuntur tantum , quae in prioribus jam deferipta.

Tandem Spiritus, fermentatione produfti, vegetabiles olea quoque in
;

fermentatis reliqua , atque inde edudta ; fpiritus denique , &olea , quae

putrefeendo produdta fuerunt ; haec omnia , quatenus funt puri tales fpiri-
tus , aut olea , abfolute inftammabilia efle deprehenduntur ubique. Unde
ergo jam per evidentifllma Experimenta , undique capta , edocti fumus ,
fola Olea Vegetantium , quaecunque fint , tantum efle materiem in vege-
tantibus illam , quae fola , fine caneris partibus additis , ab Igne ita polfit
agitari , ut flammam veram cum Igne faciat , eamque femel natam con-
fervet tamdiu , quamdiu oleofum hoc fupereft , interim ab ipfa hac flam-
ma fenfim confumatur , atque difpareat , tumque eo ipfo fimul ceflare
flammam eoufque durantem. Quum vero oleum illud diverfis plane modis
in vegetabilibus exiftat, atque diverfis caufis valde mutetur, tamen fem-
per fenfu modo 'explicato , quamdiu manet oleum , manebit inflamma-
bile. Sed quia fermentatio , & putrefa£tio , illud oleum ufque adeo atte-
nuant , ut abeat in fpiritus tam fubtiles , qui aqua dilui fe patiantur , vel
ita tamen penitus inflammabiles manent hi ipfi fpiritus , atque omnia ea-
dem prreftare valent , qua: ftatim de oleis veris , ut Ignis pabulo, dixeram,
Cteterum , quotiefeunque de toto compofito vegetabili , aut de fingulis
cjufdem partibus , perfedtifllme feparatum id omne eft , quod veri olei in-
dolem habet , tum omne illud , quod deinde fupereft , nulla arte cognita
nullove modo , poteft eo adigi , ut flammam fufeipiat , vel alat. Interea
tamen aquofie , fpirituofie natura: , falinse & terreftres
,
partes , dum htec
olea continent , atque coercent , intra fe , in accenfione olei ab Igne agi-
tantur , moventur , vibrantur , vim Ignis ipfius valide angent , diun inter
Ignem ab oleo fuftentatum violentiflime agitantur , atque ingentem in
illa ipfa flamma , agitatione omnium illarum partium , attritum efficiunt.

Hinc etiam illa: partes , ita agitata: , ipfam Ignis vim ad alia corpora longe
fortius applicant. Imo vero etiam olea defendunt pro tempore , ne adeo'
celeriter a flamma confumancur , ne igitur Ignem alens materies diflipe-
tur nimis cito , neque de foco exhalet.
Quos omnes effeftus qui eonfiderat rite , facile videbit , vim Ignis ve-
getabilis non tantum pendere a folo Igne Elementali , atque ab oleo peir
eum incenfo , fed omnium maxime ab aliis iftis panibus incombuftibili-
 ,

1*8 P A R S A L T E R A.
bus fimul fummo cum impetu agitatis in illa fphatra adivitatis Ignis.
Unde Ignis Elemen talis agitans omnium puriffimum combuftile, alcol fin-
ceriffimum, non facit tam violentos effectus, neque tantum calorem, quan-
tum carbone ponderofo foffili , magnam partem non inflammabili. Quin

& lignum opima: pinguis taeda: de Pino dat fortiorem Ignem, quam oleum
ejus depuratillimum , & ab omni fere materie non inflammabili fumiiia
cum cura depuratum. Rurfum &
paradoxon illud hinc patet , materiam
inflammabilem folam , cum Igne iolo puro , faepe minus Ignis dare in fo-
co , quam inflammabile permiitum cum non inflammabili. Hinc A UTOR
rerum inflammabile purum creavit nufquam , illud vero femper abdidit
intra venas aliorum non combuftilium corporum per qua: longe fortio- :

res effedus edat. H$c vero res quum iit tanti in his momenti fic
,
,
,
qua:fo,
a Vobis intelligatur : dum pingue lignum vivo imponitur foco , tum a
folo ejus intermitto oleo una cum Igne poteft flamma fieri , re ipfa fic. &
Hzc ita nata flamma ligni fuperficiem lambens arripit , incendit , confu-
mit , in novam flammam convertit omne id olei , quod poteft nudum at-
tingere ; hinc hxc flamma prima fuftinetur , augetur afliduo , quamdiu
hoc oleum in hujus flamma: aduofam vim incurrit. Interim vero , dum
jam fal , & terra , huic comburendo oleo quam ardiflime cohaerent , fi*
mul hac in partes divulfa tenues per hanc rapiditatem accenfi olei , intra
ipfam hanc flammam agitantur plus quam oleum ipfum , hinc quam ra-
,

pidiflime conteruntur ita , ut vix ulla celerior agitatio nofcatur. Atque

illa ipfa adeo fortis partium harum duriflimarum , ardiflime comprefla-
rum ab Atmofphsera , attritio violentiflima Ignem ipfum eo allicit , atque
hoc in foco longe ardentiorem , copiofioremque , colligit , qui iterum
oleum plus agitat unde igitur facile concipitur vivida vis hujus incenfi
:

Ignis. Atque hatc quidem dum contingunt , interim folidum corpus ligni
huic foco impofiti in omni fuo interiori corpore calefcit , funditur , ra-
refcit, elaftica ingenti cum impetu difpellit , olea fufa promit , ficque
tanto diutius hac fuccelliva adione Ignem continuat. Atqui , fi jam co-
gitatis , folum puriffimum oleum incendi in Igne , tum folas illa: oleo fa:
lenta: quidem &
tenaces , at certe molliores partes , omni modo celerri-
me agitantur ab elementis Ignis ; fed neque tantum attritum in foco fa-
ciunt , neque tam fortem Ignem. Sane deflagrabunt velocius 5 fed erit bre-
vis , neque Ignem adeo fortiter colligens , impetus. Qua: jam expolita fuf-
ficere arbitror de Pabulo Ignis vegetabili.
De modo ,
quo Noftrum jam porro erit , fumma cum cura fpeculari natura: adionem ,
Ignis Pabulo hoc
Eucricur. dum materies ha:c jam fatis enarrata in regno Vegetabilium , Igni com-
,

mifla eum ita , ut didum eft alit. Neque hic fane parum laboris , ut affe-
,

querer ipfam rem , adhibui. Omnia igitur undique contemplando didici

primo , quod omnes illae partes vegetantium , qua: cum Igne poffunt flam-
mam facere veram tales funt , ut fe patiantur commifceri omnes inter
,

fe , quoties inprimis fincerat , atque fimplices , inflammabiles funt. Etenim

veniamus in rem praefentem. Alcohol eft unum notum nobis perfede in-
flammabile id vero undecunque paratum modo puriffimum fit , omni
, ,

alteri Alcoholi undecunque parato , abfolute per intima commifceri po-

,

teft , fine ulla apparente nota difcriminis poft permiftionem peradam.

Deinde
 ;
,

DE ARTIS THEORIA. i<j 9

Deinde autem olea puriflima , ab

alienis rite defoecata , omnia etiam fo-

lent inter fe commilceri abfolute ut in omni exemplo undique patet. 'Fa-

;

teor , in oleis quibufdam paratis ex femifoflili materie , ut Succino , li-

milibufque , per fucceflive intentam deftillationem , exfurgere olea , qua;
per diftmcta ftrata libi invicem non mifta incumbunt ; fed notum eft po-
ftreiliohasc ponderofa, ultima vi Ignis extorta, olea fere ipfam liquefa-
ctam concreti molem valde permittam continere quin :
&
fcitis , me de

folis hic Vegetabilibus tantum agere. Adeo que omnia vegetantium olea
ejus funt indolis , ut patiantur fe permifceri facile in liquidum concretum ,
vix dein ulla nota diverfitatis dittinguendum. Iterum olea depuratiffima
quacunque , atque Alcol finceriflimum , permifceri polfunt ilicet adeo ac-
curate inter fe , ut prorfus deinde evadat homogeneum quod ab hac mif-
,

cela enafcitur , liquidum , neque vel acutillima microfcopia ullam hic cer-
nant diverfitatem in. permitto. Attamen ita me capitis , ne ulla iniit aquas
guttula in hoc Alcohole vel oleo , tum enim foret impoffibilis exfpedtata
hac commiftio. Quin etiam Camphora , qua inter foiida Vegetabilia to-
ta incenditur , in Alcohole non modo , imo &
in omni oleo puro perfeCte
omnino dilFolvitur. Caetera quoque Vegetantium perfedte inflammabilia
in oleis mifceri queunt , &
in Alcohole , eo magis quo purius inflamma-
,

bilia fuerint. Id de relinis , balfamis , gummi-refinis , ubique verum de-

prehenditur. Quando autem hac. lege permifta funt , etiam leni Ignis gradu
fluida reddi queunt , aut fponte diffluunt. Camphora quam levi adtione
,

Ignis mox fluit; quam liquefcunt facile balfami , colophonias , relinas

Multa quidem horum inflammabilium nulla hactenus deprehenfa frigo-
ris vi conglaciari unquam poflimt , ut in lini oleo , aliifque patuit. Sed &
valde hic quoque illud etiam obfervandum , quod omnia illa pure inflam-
mabilia , live lincera fuerint , live commifta nmul , habeant partes , qucs
lenta quadam tenacitate vifcofam quandam inter fe cohasfionem produnt
fusque divulfioni haud parum repugnant. Spedtate, omnium cognitorum
liquorum fubtilifllmum , Alcohol. Nonne deprehenditis vel illius ipfius
partes in fpiras decurrere
,
quas habendo lentefcunt ; Quin etiam , quo-
ties Alcohol purum aqute commifcemus , vel tum videmus partes Al-
,

coholis in cohasfionem nitentes , inftar anguillularum inter aquam de-

currere , fuifque fpiris ipfam hanc tenacitatem teftari fuam. Si Sc olea
cum Alcohole diluimus , tum quoque eafdem obfervamus ftrias manife-
Sed etiam vifum , omnia olea quas inflammabilia habentut
ftari. fuit ,

, minori cum fumo

tanto promtius ,
perfectius ardere
, tantoque minus
,

cinerum a combuftione fua relinquere , quo minus craffltiei poflident, quo

tenuitate fumma magis ad Alcoholis fubdlitatem accedunt. Hac enim
femper ita vera efle ubique intelligimus. Sed &
erit flamma hac fimul eo
ubique debilior quo hasc olea tenuiora fuerint. En , Auditores , hasc
,

jam data funt de natura Pabuli Ignis conftantiflima rerum Experimenta ,

quibus utendo poterimus jam forte boni quid proferre de modo quo ,

Ignis in fuum alimentum, hoc in Ignem, agit. Rurfum rem per feriem
Experimentorum deducere licebit.
 ,

27 o PARS ALTERA.
Experimentum 1.

Flamma: & In hoc vafe znco , cylindrico , puriffimo , contineo jam Alcohol fince-
Ignis exflin&io
ab Alcohole, riffimum , frigidum , quod liquidum quidem inter omnia , qua: nota funt
eft quam maxime inflammabile totum ; videte jam bacillum hunc Sulphure
incruftatum , atque ab Igne accenfum , ardentem igitur adhuc fubito im-
mergo in hoc Alcohol ; credebatis, incenfum illud iri ab hoc Sulphura-
to ; nihil minus namque ilico exftinguitur , haud aliter , quam fi aqua:
;

purae fuiflet immiflum. Sed agite

, aliud
exhibeam longe magis inexfpe-
ftatum. Ergo hanc vivam fcintillantem , ardentem ,
prunam de foco fura-
tam , in idem hoc Alcohol cito fubmergo ; quid fit exftinguitur prorfus't

haud aliter , quam fi frigidae immitteretur aquas. Quando autem Sulphu-

ratum idem notabili fatis longitudine corporis fui ardens , apice fum-
mo in Alcohol demergo ita caute , ut pars ardentis flammae ad fuperficiem
Alcoholis adhuc fupra emineat , tum incipit attractum Alcohol ardere j,

atque haud ita diu poft tota ejufdem fuperficies incendi.

C O R O t i- I»

Hinc manifeftiflxme apparet , Ignem ardentem non pofle accendere

materiem omnium maxime inflammabilem , nifi modo in ejus fuperficie
fumina qu;E ipfi eft aeri contigua. Sed eundem exftingui prorfus , dum
,

intra corpus ipfum inflammabile undique immergitur ita, ut nulla ejuf-

dem pars fupra illud in aere emineat. Id vero , notabile inprimis phaeno-
menon vix obfervatum.

G o r o l e. z.

Falfum igitur. Ignem adtuofum ita facile accendere vel illa corpora y
qus fummopere inflammabilia ad Ignem funt..

Experimentum II.

Flamma: & Nunc iterum idem vas fincerum puriffimo Alcohole impleo , idque Al-
Ignis confcrva-
aioper Alcohol. cohol calefacio prius ufque adeo ut fumet jam
,
videtifne l dum jam
,

cum hoc Sulphurato aecenfo accedo ad fumum exhalantem de calefacto

hoc Alcohole, fimulac flamina incenfi ellychnii attingit vaporem ocyf- ,

fime vivam capit flammam quas ardet ilico , atque fe extendit perfedte
,

fupra totam fuperficiem calidi Alcoholis fed flamma illa , ita concepta ,
j

manet accurate in tota hae fuperficie extenfa, ut in bafi firma; fed nulla
arte poteft eo adigi, ut ipfam molem Alcoholis fnb ejufdem fuperficie
latentem , convertat in flammam hanc enim molem , videtis integram ,
:

pellucidam, non ineenfam , inunitam fere , fub hac inflammata fuper-

ficie perfiftere , nullo modo confumi, nifi quatenus tantum fpiritns- , ca-
lore feparati de hoc liquido , furfum elati, perveniunt ufque ad fuperfi-
ciem ejufdem aeri contiguam. Tunc enim illi foli , neealii, ftatim in-
 DE ARTIS THEORIA, r
7t
cenduntur inflammantur ilico. Neque erit poffibile plures incendere fi-
,

mul quam hos,

qui jam eo pervenere ut in aere volitare queant Id au-
:
,

tem clariffime vidi; fi enim AIcol frigidum , lente tantum accenderis a

fuperficie fua , admoto fulphurato ea lege, ut dixi prius, ut fcilicet una
ejus inflammati portio fub fuperficie Alcoholis parum demerfa , altera
ejufdem inflammata pars emineat, tum lenis valde , debiiis admodum,
& omnino parva flamma tantum excitatur. Ubi vero calefadtum prius
Alcohol fpiritus multos in aera per fuperficiem fuam exhalat , tum
,

flamma ftatim violentior, fortior, major, flagrat quoniam putres tum

:

ad aera accedentes a flamma accendi queunt. Igitur in hoc vafe , illud Al-
cohol idem femper dat plus flamma: , quo magis illud per univerfam ejuf-
dem molem calefactum eft adeoque fi eoufque incalefcit , ut ebulliat jam,
:

tum quoque dabit flammam fortiflimam. Imo vero , fi vas ebulliente Al-
cohole plenum exhalat per aera fuos fpiritus , hique intra fpatium aliquod
ardius coercentur mobiles , vagique , fi tum acceditur ad illud vaporatum
fpatium cum ardente candela , totus ille locus in corufcam flammam in-
cenditur , atque leviflima , momentanea , luce refulget , fimul fubito ten-
dit ad fuperficiem vafis , fimul que ac eo pervenit , ftatim ita tegit illam
exhalantem prius libere per aera fuperficiem , ut jam nullus amplius fpi-
ritus diflipetur per prius fpatium , ut ibidem accendi ultra queat ; fed co-
getur ille nunc omnis agi per incumbentem illam flammam , atque in ea
fic mutabitur , ut & ipfe tamdiu flammam creet, fed deinde ; mutetur in
materiem , qua non amplius Alcohol eft. Id ita fe habet , ita obfervando
didici , dum ad omnia circumfpicio. Sed porro , flamma hac ira ardens
perfiftet in hoc vafe tamdiu , quamdiu vel minima guttula Alcoholis in
eo fupereft , & tum demum definit. Non poteft igitur id Alcohol uno mo-
mento hac flamma depafcente confumi fed tantum quoad folam fuper-
,

ficiem aeri contiguam. Quo ergo latior fuperficies , eo confumtio citior.

Unde pro arbitrio , augeri , & accelerari poterit hac confumtio. Bini
ergo nofcuntur modi acceleranda Alcoholis flamma , adeoque & confum-
tionis ejufdem , codtio fcilicet illius ad Ignem , atque ejufdem effufio per
latiorem fuperficiem. Porro Alcohol , ita ardendo prorfus confumtum ,
fascem nullam relinquit ; purifllmum fi fuerit penitus , ne maculam qui-
dem prabet pro veftigio. Sed in fuperficie flamma non deprehenditur ul-
lus fumus , oculis qui percipi queat. Si albilfima , nitidiflimaque , charta
ardenti flamma fupraponitur , nulla hac inquinatur fuligine , madorque
purus excipitur tantum. Nares vero odorem Alcoholis fragrantia fimilem
percipiunt. Flamma autem hac incenfi Alcoholis , in aere filentiflimo
flagrantis, figuram habet conicam :
quia circa centrum Ignis maximus
aera incumbentem potentius elevat qui Ignis , verfus ambitum bafios
;

Iiujus minus coattus, atque proinde debilior , ibidem aera eundem

minus
elevare valet. Flamma hac intuenti carulea apparet; fed cum cura ob-
fervanti ita fe habet. Bafis flamma carulea femper , fed apex ejus duplex
cernitur fic , ut interior apex femper flavus appareat , exterior autem ca-
ruleus. Denique hoc in Experimento nihil vobis forte videbitur mirabi-
lius hoc jamjdemonftrando eventu. Animum igitur advertite , dum fpe-
dtatis jam hoc Alcohol in fuo vafculo quam flagrantiflime ardens , ego
Yij
 0 '
•

i 7i PARS ALTERA,
vero vivam hanc , igneamque per omnem fuam molem prunam inji-
hoc Alcol , quam ipli fpedtatis fubmerfam exftingui ilico , ne-
cio in
que fub Alcohole , &
intra hoc Ignem fuum retinere polle. Qute-
nam mirabilis eft hujus effedti caufa ? pruna ardens longe majorem
Ignem requirit ,
quam qui eft in Alcohole ebulliente. Ebulliens Al-
cohol dein majorem calorem haud acquirit. Pruna calidior , Alco-
holi imbrilia , hoc frigidiori liquore , amittit illum majorem calorem ,
in
qui requirebatur ad hanc ignitam retinendam ergo exftinguitur ; five re- :

ducitur ad gradus caloris 180 , circa quos Alcohol ebullire cito incipit illo ;

gradu nemo materiem ullam conrbuftilem poterit accendere , id eft. Ignem

cum oleo ejus lucentem producere. Quoniam vero limul pruna haec , tota
immerfa Alcoholi , ab omni commercio cum aere externo prohibetur,
hinc neque Scilla hic poterit accendere Alcohol , fed tantum primo im-
petu efficere , ut illud plus motum , difplodat magis in altum luos fpiri-
tus , licque , ut jam ante expofui , eo tempore augeat flammam. Sed II pru-
na haec lic impolita fuerit Alcoholi ardenti , ut ignita prorfus una parte ,

emineat extra Alcoholis fuperficiem aeri contigua , tum fane ardebit cum
Alcohole fatis fortiter.

Experimentum III.

Flamma pu- Diu olim deliberavi ,

quanam ,, Experimento-
evidenti fatis ad fenfus
ri ffima examina- rum ratione addifcere pollem actionem Ignis in fuum pabulum; tandem-
tur.
que rem ita fum profequut.us , uti jam coram Vobis inftituo. Ecce igitur ,
iterum hoc in vale aeneo , cylindrico , puro , calidum Alcohol accendo pu-
riflimum ; pofitoque vali jam ardenti fupra hanc menfam , in loco hoc
quieto , fuprapono hoc ingens vas vitreum , id videtis efle recipiens ma-
ximum , quod in ufus Chemicos a vitrariis conflari poteft , figurae cucur-
bitae ejus imum fundum orbiculari, prudenti exfciffione , ita abftuli , ut
:
,

campana jam vera fit fupra quoque , ubi in auguftum exit , apertum eft
;

orificio digitum minorem admittente quum infra pateat orbe cujus dia-
, ,

metrus eft decem pollicum. Videte figuram. Quando jam campana haec
pellucida pura vitrea fic circumpofita ardenti Alcoholi , evidenter jam
,
,
fpedtatis omnia phaenomena qua: praecedenti modo Experimento enar-
,

ravi , vobifque oftendi , in Alcohole ardente.

Hsc dat va- Primum autem jam
porem tenuem , ,
quod videatis jam totam hujus
notabile habetur
liuxpidiifiinum. Campanae fuperficiem opacari vi flammae intus ardentis , quamdiu haec
ipfa campana frigida manet. Verum poftquam jam calere incipit ab eadem
flamma , eo ipfo & pellucere hanc iterum coram quoque cernitis. En calet
jam a perdurante intus Igne , fed &
perfecte jam iterum pellucet. Si jam
intenti contemplamini , in toto fpatio hujus campanae non videtis ullum
fornum nafei , qui ullo modo cerni queat , fed totum in campana aerem
abfolute liquidum obfervatis. Quoniam vero vas Alcoholis cylindricum
eft , flamma i quantum acies oculorum fiequi poteft ,p»erfiftit a fine ad ini-
tium , quam maxime aequabilis. Jam autem videmus ad infima interiora
campanae- ftrias decurrere formatas fere , ut a fpiritibus deflillantibus fieii
folet»
 DE ARTIS THEORIA. i
73
Attamen haud funt illi veri Alcoholis fpiritus : namque fa-por humo- Et quidem
ris plane aquofus elt. Ut autem evidentiflhne idem intelligatis ipfi , cer- aquofum.
nitis orificio fupremo tenuem exhalare vaporem qui , fi eflet calore dif- ;

fufum Alcohol , flammam ilico caperet , admoto ellychnio accenfo , juxta

praecedens Experimentum. Sed videte , dum jam adhibeo Sulphuratum ac-
cenfum illi exhalationi , ipfo hoc vapore fulphurati flamma exftinguitur,
haud aliter , quam fi vapori imponeretur exhalantis aqua: ; jam iterum
idem ellychnium Sulphuratum accenfum , fub vitrea campana intra fpa-
tium illud immitto , 8c detineo , in quo accenfi Alcoholis , & hic accenfi
vapor diffunditur videtifne 3 manet illud accenfum , atque ardet donec
; ;

confumtum fit , fed nullo modo accendit in flammam illum vaporem, qui
ex ardente Alcohole eructatus totam campanam opplet quique omnino, ;

fi retinuiflet
,
poltquam per flammam tranfiverat , naturam fuam priorem
Alcoholis, ab hoc intrapofito flammante Sulphurato incendi debuerat.
Apparet hinc , materiem hanc , omnium maxime inflammabilem , dum
ab Igne in flammam vertitur , dum ergo Ignem vere alit , videri mutari
in aliam materiem , quae , poft hanc mutationem , ipfum Ignem nutrire
nequit amplius , fed in aquam quandam abit , quantum nobis judicare li-
cet. An haec aqua in Alcohole prius
hae ferit , nulla , nifi hac , and* fepa-
rabilis 3 an vis Ignis comburens Alcohol inaquam puram vera commuta-
tione converterit an aer inter ardendum hanc aquam fuppeditaverit3 alia
3

dein Exempla docebunt a prudentibus inftituenda.Utique Alcohol ad haec

fumi debet illud , a quo leni deftillatione , ex alto vafe , facta fupra fic-
ciflimum Salem Tartari alcalinum fixum , omnem aquam fep aravit prius
ita , ut ulla prorfus arte impoflibile fit plus aquae feparare a vero vini
,

fpiritu fic enim ,

: &
cum hoc , ego hate Experimenta vobifeum inftituo
gnarus , quam arcte aqua fpiritibus finceris vini nubat conjugio haud te-
mere diflolvendo. Vidi pollea , Virum Clariflimum , ingenii ad ha:c nati,
atque diligentiae fummae , Geoffroyum juniorem , in Monumentis Acade-
mia Scientiarum, anni 1718, obfervationes dedifle circa hanc ipfam
rem , alio licet propofito , & accuratas & ingeniofiflimas
, ,
quibus ele-
ganter confirmatum vidi ego deprehenderam methodo ftatim def-
,
quae
crip.ta. Mihi quidem valde fuerat animus fciendi , quidnam tan-
follicitus
dem illud eflet naturalis , quod materiae inflammabili accidat tunc, quan-
do Igni immifla , flammam , five Ignem puriflimum omnium facit 3 8c
quid rurfum contingeret Igni , dum haec combuftilis materies cum eo in
flammam abit 3 putabam quippe , fi femel modo eo poflem pervenire , ut
illud cognofcerem penitus , viam paratam fore , ut intelligerem magis
Ignis iplius indolem. Paravi ergo materiem ,
quae in vafe cylindrico ufta,
adeoque per flammam ,
quaE hic totam fuperficiem comburendi tegit ac-
curatiffime , omnino tranfire coacta , tota flammam alit , tota in flammam
vertitur , fumo, fuligine , faece. Hanc foli aeri puro , fine quo ad-
fine
miflo nulla flamma,, inflammatam , vidi exire in flammam , haneque
flammam dare liquidiflimum vaporem , hunc vaporem refolvi in aquam-,
aut faltem eam generare. Hucufque perveni , non potui ultra. Si tamen
abundarem tanto otio ad ha:c, quam fum animo in illa propenfo , co-
narer , harum Campanarum vitrearum ope reperire copiam aqux ira ge~
1 ;
; \ y iij
 ,;

174 , , ,
PARS ALTERA»
ni re quia vidi partem longe maximam , ut modo ipfi vidiftis , egredi
:

lumino orificio. Igitur , fupra hoc fufpendenda foret Campana fimilis

ut &
ille vapor ea exceptus iterum condenfaretur , exciperetur, fenfibilis

redderetur. Quin &

tertia rurfum ita applicanda , donec tandem cape-
retur omnis vapor. Foret autem gelidilUma omnium tempeftas huic ac-
commodatiflima examini , ut vapor ilico coagularetur conftringente fri-.
gore , ut in fupremis conglaciaretur. Simul tempore ficciflimo , in loco
& ficco , &
tranquillo , Experimenta capienda erunt. Neque dubito equi-
dem , quin res tandem cognofceretur fcitu hercle , fi qua: alia , in Phyficis
dignifiima , in Chemicis ufus infiniti. Vidi quidem laudatiflimum GEOF-
FROYUM fuo de Experimento colligere, quod de Alcohole fincero, ope
flammat dimidiata majorem aqua: copiam elicuerit utique eum ita hanc ;

exhibuifle confiat. Sed novit peritiiftmus Ille Chemicarum rerum , quam

fubdole aqua in aere hasreat copia quidem ingenti 3 quam latenter harc ex
aere aqua irrepat in corpora falina , ficca , fpirituofa , atque immifcendo
fe quam fubtililfime decipiat obfervatores 3 fane inflammati Sulphuris
ficcilfimi cterulea flamma 111 auras exhalat quam latiflima per fpatia, atque
acerrimum dat , fi colligi poteft , acidum humorem , tempore ficco quam
patciffimum fane , at tanto femper fortiorem. Ubi vero tempeftas nebu-
lo fa humida , tum de accenfo hoc fulphure fub campana copiofus , at
,

aquofus valde , colligitur liquor. Ab eodem leni igne de-vafe puro ma- ,

gnam aqua: infipida: portionem feparamus , de reliquo exiguam partem

fpiflioris acidiflimi , liquidi paramus fimulac autem hoc ita feparatum
, ;

fincerum exponimus lato in vafe aeri , aqua ftatim puro acido fe jungit
pondus ejus auget molemque, fimul fincerum diluit , debilitat , enervat.

Et Iliam par-
Forte idem &
fpiritibus ita contingit interea , dum deflagrant. Utique
honoratiflimi Auditores , effecerunt ha:c omnia , ut rurfum in memoriam
tem non exhi-
bendam fenlh revocarem Alchemiftarum veterum didta , qui Spiritum motorem , vel
t>us.
Rectorem , filium Solis , prolem Ignis , Ignem internum rerum , voca-
bant. An forte id, quod totum , fincerum, inflammabile , habetur in
corporibus , eft pars totius corporis hujus adhuc minima diftributa per ,

larg;am valde aqua: intime unire copiam , cumque Igne flammam faciens,
ipfe hic Spiritus 3 conamur certe fubtiliffimum illud , & femper fugitans,
principium indagine circumdatum , capere. Ego laflits fateor Vobis, ni-
hil me ardentius defiderafle a longo tempore quam intelligere indolem
,

propriam illius vere inflammabilis penitus in ipfo Alcohole quia nove- :

ram , me hic habere , me hic tenere rem qua: perfecte inflammabilis

, ,

Imo fcivi dudum per Experimenta cetera inflammabilia , talia modo

eft. ,

efle
,
quatenus hoc Alcohol habent , aut faltem aliquid huic Alcoholi
in tenuitate quam fimillimnm ; reliqua enim crafliora , qua: , fubtili hoc
inde feparato , fupererant , non efle amplius inflammabilia.
Putabam igi-
tur Ice tus , fi modo femel in Alcohole idpotuiflem aflequi , quam facillime
in creteris combuftibilibus me capturum omnem rationem Ignis fiiften-
tati per pabula. Sed quam fui percuffus ilico animum , poftquam vide-
ram , Alcohol adtum per flammam fieri vaporem , in quo non reperiebam
Alcohol, poftquam flagraverat fi quid vero invenirem reliqui , id demum
;

efle aquam quam puriflimam '.Limites ergo fifientice fixos agnofcolPabuIum

 -
» »

DE ARTIS THEORIA. '175

Ignis , Igne confummm aquam relinquit,
,
evadit vero ipfum adeo tenue»
ut in chaos aerium dilapfum haud appareat ultra fenfibus.

E X^FER-I MKH TUM I V.

Jam vero Experimento hoc novo clarius adhuc manifeftabitur fenten- Flamma: pu- _

tia mea quam modo de alimento Ignis protuli Igitur fumo jam pru- riffimx produ- :
,
co momenta-
nam ignitam in hac tefta figulina puram penitus fine ullo omnino fumi nea» ,

ligno > ipfa

quoque tefta & purimma eft , & penitus ficca. Huic jam im-
pono hancce fcutellam aneam , rite depuratam , deterfamque , qua polli-
cem fere profunda , fundi orbicularis , diametri vero quinque pollicum
eft. Infundo huic jam Alcohol vini depuratiffimum ad altitudinem femi-

pollicis. Mox eandem campanam vitream iterum fuperpono. Poteftis janx

videre , quomodo Alcohol vini , in hac pelvi anea , vi Ignis in tefta fup-
ioliti ebulliat fatis fortiter , neque tamen incendatur , neque fumum ul-

{um vifibilem per fpatium campanae fuperpofita diffundat ;

quin etiam s

licet fuperficie adeo lata ebulliens exhalet , tamen in orificio fupe-

jam ex
omnino vifibilis halitus apparet ex campana. Interim ad latera
riori nullus
eampana,maxime circa inferiores ejuidem, partes incipiunt apparere decur-
rentes utcunque ftrias' fpirituum.Quum vero eonfpiciatis,jam notabilem fa-
tis Alcoholis copiaim ebulliendo exhalaffe de patina anea, tempus poftulat,
ut orificio fupremo apponamus fulphuratum accenfum , exploraturi quid
futurum fit? id dum facio , cernitis flammam ellychnii hujus, fupra patu-
lum orificium detentam non accendere volitans intra campanam Alco-
,

hol verum hanc potius exftingui adeoque jam in eo eftis , ut cogitetis s

;
:

Alcohol hoc ita jam per campanam difperfum quum hoc modo non in-
, ,

cendatur , igitur p rare edens experimentum non clemonftrafle Alcohol per ,

flammam combuftum quoque non amififle fuam inflammabilitatem aut ,

hanc etiam hic,fola exhalatione,fine incenfione,amifl'am fuiffe. Sed exfpec-

tetis , velim , paululum , atque attentiffimi advertatis animum, mox aliter
fentietis. En ergo , fumo hoc incenfum fulphuratum , quod jam forcipe
teneo , ut a perieulofo experimenti eventu remotior abfim. Illud igitur fic
e longinquo , prudentiffime , horizontali ductu, juxta menfam, fub infimo-
campanae vitreae margine, &c fupra menfam, admoveo, ut flammula incenis
ellychnii veniat fub campana. Jam videtis , quod , fimul ac fioc fadtum
eft , fulminis inftar, totum fpatium fub campana , repletum vapore difper-

fo Alcoholis ebullientis,magno cum fonitu,uno momento, flammam con-

cipiat , tanto quidem cum impetu , ut hac primo hujus ineenfionis mo-
mento vi magna fe explodat extra campanam ad inferiora inter*menfam ,
& inter marginem iplius campanae , circumquaque quod fit
,
quia totum; :

illud intra campanam fpatium , fcatens minutatim divifo Alcohole , una

momento- incenium , tantam flammam continere nequit , fed vel eam ef-
fundere debeat per libera fub campana fpatia quae ibidem ad infima" pa-
,
tent , aut fatis cum diferimine tota elevaretur , vel difploderetur campa-
na ,,fi laxum fatis ad inferiora fpatium exeundo huudreperiret. Moniti er-
go a me fedulo litis , qui Experimentum aliquando- repetere voletis , ne.
accedatis propinqui nimis campanae ipft dum admovebitis ellychnium,- ne.
 ,

176 PARS ALTERA.

que etiam unquam illud manibus detentum admoveatis, fed femper for-
cipe captum introducatis fub campana ut fitis in tuto. Secus ii feceritis, fa-
,

cile erudfcata velociter flamma faciem exureret & capillos faciem laederet ,

& manus. Ita fatis de prima hac Experimenti parte , convertamur ad al-
teram.
Qwx incendit Ipfo fane 'momento quo flamma ita fub campana nata eft , vidiftis to-
,
Aicohul ebul-
litus.
tam fuperficiem ebullientis in patina 'aenea Alcoholis in vivam mox tranfi-
vifle flammam ,
quam antea videbatis haudquaquam accendi licet fup,- ,

pofito fatis valido Igne ebulliret fortiter : unde fine accedente ignita flam-
ma Alcohol haud inflammari certum, eft. Manet autem jam femel
facile
accenfi Alcoholis flamma ardens fub campana ad finem confumptionis Al-
coholis ufque donec patina prorfus ficca fadla prius, demum delinat.
,
,

Nihil tamen in pulchro hoc Experimento magis mihi placuit olim , quam
quidem illud , quod mecurn viaiftis omnes.
Sed eo ipfoip- Scilicet flamma quae ope Sulphurati excitata fuerat valde remoto in
,
fa, exftinguitur.
loco a patina aenea , in qua ebulliebat Alcohol, hac , inquam, flamma per ,

capacem- campanae alvym fe diffundens accenderat in illa patina haerens

Alcohol. Sed illo ipfo temporis momento , quo ibidem illud Alcohol,
ab hac ipfa flamma , accenfum ardebat , ftatim tota flamma in campana
defiit , verum ad fuperficiem ardentis jam Alcoholis folummodo remanfit
ad finem ufque donec omnis materia Alcoholis abfolute artiendo fuit pe-
,

nitus confumta neque unquam iterum talis flamma fub campana appa-
;

ruit ad finem ufque. Nonne igitur Vobis omnibus palam eft , quod Al-
cohol fincerum , licet valido agitetur Igne , modo non inflammetur , dif-
fundi per ingentia fpatia , atque in iis haud mutatum perflare , inflam-
mabilitate fua illibata manente , huncque admotu ardentis flammat ardere
quam ocyflime , quam violentiflime. Verum illud idem , ipfiflimumque
Alcohol, poftquam ex vafe fuo, per flammam fuperficiei fua: incumbentem
, ficque eadem opera etiam ipfam flammam alere cogitur
tranfire cogitur ;

tum , poftquam ex hac flamma per campanae aream dishalat , omnem

,

fuam inflammari aptitudinem fic penitus unico temporis momento , per-

,

didifie ut licet jam tanto magis Igne attenuata illius Alcoholis materia
, ,

nequidem incendi porro queat a vi illius ipfius flammae , quae fub hac cam-
pana ardet. Meretur fane rari Phaenomeni infignis admirabilitas medita-
tionis matura: impenfum laborem,' Quid enim ; credibile haud videtur.
Ignem , unico momento , omne Alcohol quod combuftit , ilico expuflf- ,

fe ex toto fpatio tam magnae campana: penitus. Si vero ut maxime qui- ,

dem habetur credibile , exeuns deflamma Alcoholis materia per campana:

vacua obvolitans maneret inflammabilis ut quidem prius erat , tum de-
, ,

beret haec neceflario inflammari ab illa eadem flamma. Quid igitur dice-
,

mus , 6 Auditores; fi unicum fincerum in tota rprum natura, nobis co-

gnitum , inflammabile , femel inflammatum , totam fuam inflammabilita-
tem perdit nonne tantum ergo in univerfo rerum de rebus Ignem alen-
,

tibus quotidie perit, quantum ignita flamma quotidie abfumitur ; Num-

quid ergo haec deficere tandem deberet, nifi renafci iterum poffet An ergo ;

pabulum Ignis in tellure, per aflidua naturae opera reficitur ? Quibus vero’ ,

Iis fane quae oleum generant 8c fpiritus, Itaque vegetando, fermentando,

,

putrefaciendo s
 ,,

DE A R T I S T H'E O R I A. r 77
putrefaciendo , deftillafido , inprimis. Atqui omnes iterum illae operatio-
nes , tam artis, quam naturae, folius Ignis virtute tantummodo perficiun-
tur femper. Igitur , qui materiem deftruit combuftilem , Ignis , ille faceret
in rebus hunc renafci iterum in univerfo. An vero potior Vobis habebi-
tur ante prolata fententia? qua proponebatur , num materies penitus Igne
combuftilis conftaret aqua plurima &
parciore huic nexa parte altera, quae
effer fubtilillima , Igni fimillima ipfi 5 imo forte Ignis ipfe. Unde combu-

rendo Ignis hic , ab aqua fepararetur , atque liber prorfus fieret , iterum
elementum ipfum Igneum fic conftitueret. Tum certo inflammabile ulti-
mum foret ipfe Ignis
adeoque folutus omni alio corpore adhaerefcente
;

evanefceret penitus in auras.

Experimentum V.

Sulphuratum ab Igne ardens immergo in hoc oleum ftillatitium Tere- Oleo flamma
binthinae , frigidum , purumque , exftinguitur pari ratione , ac fi aqua: ipfi cxftinfh,

immerfum fuilfet perfe6te fic ut antea in Alcohole contigit. Quin etiam

;

prunam hanc ardentem , dum praecipitem do in ipfum illud Terebinthinae

oleum , pariter eam exftinguo , fine ul![a excitata inflammationis fpecie.
Underurfum omnia illa de oleo hoc dici fere queunt , quaE prius de Alco-
hole dixeram Inde igitur , fi fuerit ita vifum petantur.
:
,

Experimentum VI.

Sumfi nunc iterum 'puriflimum p de T erebinthina Oleum ftillatitium in Oleo flamma

augetur.
hoc cylindro aeneo,id Igni impono aperto, donec ebullit. Jam igitur , dum
ebullit , vapori inde exhalanti Sulphuratum accenfum admoveo videtis ,

lentius longe , quam Alcohol ebulliens , tamen tandem incenditur , atque

deinde etiam ardet. Senfim vero fumum inde enafci fpe£latis atrum quo ;

apparente , fenfim longe violentius ardet , tandem vero flagrat quam ar-
dendifime, ut fere furat flamma agitata. Faeces fere nullas relinquit in fun-
do , fed totum ardendo abfumitur. Quo vero hoc oleum fuerit limpidius",
puriufque , eo minus atri fumi dat , eo placidius deflagrat. Unde repetita
deftillatione depuratius fceces femper aliquas ponit in unaquaque, led &c
fimul tanto femper magis accedit ad Alcohol levitate, limpiditate , defae-
catione , conflagratione quoque. Unde quidem ita femper propius fit Al-
coholi , non tamen fit Alcohol , aqua: fcilicet mifceri impatiens.

Experimentum VII.
r

Jam Vobis idem Oleum Terebinthinae vafe exceptum aeneo , expolitum Examen flam-
mxolei incenfi.
Igni donec ebulliat , tumque aCcenfum , orbi figulino impolitum , ita ar-
dens fub campana vitrea expono. Ardet , ut in praecedenti Experimento
fexto. Sed fumum atrum, fpiflumque, effert per os fuperius campanae, imo
vero totum campanae fpatium , ipfaque ejufdem latera, inquinat fuligine,
fimul vaporem quali aquofum undique ad vas apponit ut hic aqua : &
nafci de oleo incenfo , vel de aere concurrente , crederetur. Unde liquet
Z
 r 78 .
PARS ALTERA.
Olea Alcoholi proxima , vi flammte abfca , & per eam tranfire coaifta , ali-
quas tamen partes inflammabiles , haud penitus crematas, fed formam car-
bonis retinentes , fpecie fuhgmofi fumi expellere, atque has, ab Igne flam-
mato repulfas ex ipfa flamma , procul abire , atque dein motu primo or-
batas parietibus camini adhserelcere. Quod ipfum & late difperfus faetor
ardentium oleorum manifefto demonftrat. Nimis autem tenaces videntur,
fpiffleque,
quam ut celeris flammae a.dtione tam cito deftruerentur in fub-
tilitatem tenuiflimi Alcoholis. Quando autem olea hac , pervulgato mo-
re lampadum , ad ellychnium aere undique ciudtum parva flamma, len- ,

to gradu , deflagrant tum multo plus fuliginis fundunt ut charta pura

•,
;

flammae ardenti fuprapofita , concepta ftatim nigritudine , docet. Quando

autem in vafe hoc cylindrico accenduntur , quia tunc tota olei incendendi
fuperficies accurate tegitur flamma incumbente, adeoque omnes olei com-
burendi partes agitantur per ipfam fuprapofitam flammam,binc tum omnes
illae partes longe magis , fortiufque, vi Ignis attenuantur , mutanturque ,

quam in lampadibus fieri folet ubi per omne punctum fuperficiei flamma:
;

undique liber eft in aerem ambientem exitus , & avolatio agitatarum , &
modo femimutatarum ab Igne flammat partium oleofarum.Ex omnibus ve-
ro credibile valde videtur , quod fi quis olea arte quadam pollet reddere
tam tenuia , quam Alcohol eft ; tum quoque flammam inde , fine fumo,
Ignem , abfque fuligine , oriturum efle.

Experimentum VIII.

Examen Al- In vafe hoc teneo, puro, cylindrico, mifcui inter fe partem Aqutepuriffi-
coholis & Aquae
fimul arden- mat cum squali copia Alcoholis puriflimi , ut jam appareat , poft concuf-
tium. fionem liquor homogeneus. Calefadtam hanc mifcekm incenfam fub
,

campana iterum pono vitrea. Flamma exoritur longe debilior , quam in

Experimento circa haec primo i neque color flamma: quoque fulgore ac-
cedit corufco ad flammam puri Alcoholis. Poftquam vacillans diu ante
exftindtionem flamma definit , in vafis fundo aqua manet parum admo-
,
dum in fe continens refidui Alcoholis, ut fapore certe evidenter docet.
Inde fcitur , Alcohol aquae immiftum inde elici ope Ignis, in Igne con-
fumi , aquam autem tum , ab Alcohole , & ab Igne , repelli.&
Experimentum IX.

Alcoholis & Jam iterum Alcohol videtis puriflimum , in quo optima difloluta Cam-
Camphor.r.
phora eft. Hanc iterum eodem , ut jam in praecedentibus modo accendo , ,

fubque campana pono ardentem. Res fatis Angularis primo fane ita in- :

cenduntur ac fi foret Alcohol fincerum prorfus , apparent enim omnia ea-

dem phaenomena. Atqui purum ita Alcohol hic primo confumitur , Cam-
phora autem nondum exufta in fundum vafis depreffa ibidem colligitur
fola. Poftquam autem Alcohol jam prima exuftione confumtum eft ,
exoritur jam alia prorfus flamma , quam qua: ab initio erat , dum Al-
cohol ftatim primo ardebat ; etenim longe nafcitnr hsc jam fortior ,
candidior , lucidior , magis vibrata. Simul quoque fumus oritur niger ex

0
 ,,

DE ARTIS THEORIA, i 7P

ipfahac flamma. Tum quoque odor faporque camphora: de hac ipfa

,

incenia flamma enafcitur , atque per totum fe vas non modo imo ve- ,

ro 8c per huncce locum , fe difpergit. Atque flamma ha:c durat in fi-

nem ufque neque relinquit a combuftione fecem in fundo. Ex quo
;

difcere eft , quod inflammabilis materies divetfie indolis obtinens per- ,

mifta in eodem compofito , non comburetur firnul , femelque fed quod ;

pars fubtiliflima contumatur ab Igne primo quod reliqua craffior tam- ; ,

diu quafi defenfa fub ardente flamma hatreat atque deinde demum
, ,

confumta priori, ardere incipiat. An ergo inter combuftilia primo fem-

perid incenditur omnium primo , omnium facillime quod inter ea om- ,

nium leviffimum habetur ? Sic fane apparet per omnia. An flamma nata ,

de Alcohole folo accenfo , nimis debdis eft quam ut queat incendere ,

oleum ? Et hoc quoque probabile valde eft hinc ftatim , ac oleum ardet :

vel foluta Igne camphora , longe fit acrior flamma ilico. An igitur ipfe
Ignis comburendo atque , quam deftillando dividit diverfa inflamma-
, ,

bilia i
eodem combuftili concurrentia , juxta varias feries fubtilitatum ,
in
fpiflitudinumve ut primo fpiritus , dein oleum tenue oleum paulo craf-
, ,

fius poftea ultimo denique fpiflum , piceum , tenax ? Id manifefto appa-

,

ret in his. An hinc fit , ut carbo , Igne paratus oleo hoc ultimo craf- ,

fiflimo , fupra terram & falem. extenfo , coiiftans , longe fortiorem Ignem
det , quam lignum unquam dare potuiflet ? Sane , in omnibus apparet
eo femper haberi de oleo incenfo Ignem fortiorem , quo ipfum combu-
ftum oleum erat ponderofius &
fpiftlus. Idemque ftatim in combufto Al-

cohole , &
Camphora , obtinuifle. Vos ipfos habeo teftes autoptas. At-
que in fubfequentibus quoque , omnia hatc confirmantur , 8c vulgatifli-
mis quoque Experimentis adftruuntur ut quifque norit focum ardentif-
:

fime calefcere , quoties ad confumendam ultimam incenforum materiem

perventum fuit. Non ^ft igitur Igne fadta combuftilium accenfio , habenda
pro adtione , qute omnia Elementa inflammabilia uno momento mifceat
confundat , comburat ; fed diftindle & fuccellive.
Experimentum X.

Agite, jam exploremus fimili examine Alcohol vini intime commiftum 01ei& Alcoho
ita oleo ftillatitio , tenui Terebinthinae , ut prorfus homogenea haec Vo-
lis.

bis mifcela appareat. Hanc

mifcelam , in eodem vafe cylindrico ,
igitur
fub campana , incendo ut videre queatis eventum. Iterumque , jucundo
:

fane fpedtaculo, primo oritur ab accenfis flamma fortis , iucidiflima , ma-

xime aequabilis bifida ; quae, quantum jam fpedtare licet, nullam Ipeciem
,

fumi oculis exhibet , nullam vifibilem fuliginem generat, aut deponit;

attamen , uti jam videtis , inquinat atro colore chartam nitidam , quae
fupra campanae orificium detinetur , fic ut tota inde nigrefcat , ficque vere
docet , in hoc ipfo liquore tam puro , tam fimplici , ftatim a mifcela nafci
quid, quod per flammam fe expediat, antequam per hunc prorfus con-
fumtum* fit fed neque fetorem in vaporibus hujus flammae repetimus ;
;

atque deflagrat adeo pacate , ut nullum fonum inter ardendum , nullum

ftrepitum excitet. Sed fecundo , videtis jam , poftquam flamma eft de-
Zij
 ,

iSo PARS ALTERA.

pafta illud fere Alcohol, quod in hac mifcela fuerat admittam , jam alia
oritur facies enimvero oleum reliquum Terebinthina; in fundo ardet ,
:

jam falit , fcintillat , ftridet , flamma ; fumat valde , dat fuliginem ater-
rimam , exftinguitur deinde , atque relinquit in fundo foecem refino-
fam , quas ardere ultra hoc Igne negat»

Experimentum XI
ofFsHeimois- Atqui commifcui /inceriflimum prorfus Alcohol , atque meraeiffimum
> falis Ammoniaci alcalinuro Spiritum ad partes omnino squales , obtinui
fic coagulum hoc mirabile , Lullio jam olim notum , celebratum adeo ab

Helmontio. Itaque opera: pretium duxi , coram Vobis repetere , quid in

eoflmiliter, ut in prioribus , accenfo- obfervaverim» Quid vero prs di-
citis futurum 3 Cautos, reddit toties decipiens non praevifus fucceflus re-
rum. Expediamus igitur. Jam. refpondebitis , accendi primo Alcohol , eo-
que difflato , flammam exftingui , in fundo autem vafis Spiritus haeret
falis ammoniaci alcalinus fere integer.. Ita fane , ut jam videritis in hoc
Experimento , quod Offa haec pura , Helmontiana , calefadta , atque
deinde incenfa , fub campana pofita , dederit primo- flammam debilifli-
mam , aequabilem , vix viiibilem , fine fumo , abfque fuligine , fic tamen,

ut a vapore accenfi campana parte inferiore fatis reddatur opaca. Sed

fecundo obfervaviftis. , quod dein flamma fiat fortior , lucidior, fcin-
tillans , fibilans , inaequalis , atque undulatis , quando paulo poft exftin-
guebatur. Odorem- tum mox fundit: falis volatilis , alcalini , fpirituofi •,

vapor in liquorem colledlus ad latera campana: fere infipidus eft ; manfit-

que in fundo Vobis exhibitus Spiritus urinat acerrimus , valde volatilis ,
odorus , fortis» Unde &
illud obfervare datur fatis lingulare., quod falin
Spiritu falis Ammoniaci alcalino longe fit volatilior ipfo Aleohole 3 ut
docet Offae Helmontiana: leniffime fati a fublimatic? , ubi femper fal ficcus
primo adfcendit. Et tamen in hac combuflione primo comburitur Alcohol
ex hac mifcela tradium furfum in flammam , licetque fit in vafe teneo ca-
lefatta mifcela, atque fuperne per Ignem, agitata quam validiflime, nihilo-
minus volatiifimus hic fal deorfum cum aqua fu a deprimitur , ibi coerce-
flamma incumbente, neque per flammam erumpere poteft
tur' ab. ipfa
ut fe expediat. Quaffo, Auditores , confiderate hoc , ut addifcatis mi-
nus hactenus obfervatam naturam flamma: , atque combuftilis. Quoniam
vero Camphora a multis praeclaris- Chemicis habetur pro fale volatili
oleofo , folido ,Helmontiana concreto ex binis illis principiis
inftar Offa;
falinis & oleofis 3 hanc quoque fub hac campana com-
operae erit pretium ,

admotu flammae. Sed &

burere. Itaque experimini, hanc facile accendi
flammam tam lingularem fpedtatis admirabundi. Eft haec flamma alba ,
aequabilis , longa , in conum fumofum , gracilem , longiffimum , abeuns.

Sed quam copiofum , denfum , atrum , fumum dat per totam campanam.l
Videte fimul , ex hac flamma difploduntur quaquaverfum vifibiles parti-
culae fuliginofae , atrae , tam ponderofae , ut ad fundum dilabantur. Manet
in his ipfis ita dilapfis odor , &
lapor , Camphorae fuperftes , licet color
niger fit» Fcex autem fere, nulla in fundo remanet poft peradtam combit-

0
 DE ARTIS _T.HE.OR! A xSi
ftionem. Judicate hinc jam de mirabili hoc corpore , atque mecum cre-
dite ,
illud efle relinam perfedtiffimam , fimpliciffimam , hye oleum for-
ma folida fubfiftens.
Experimentum X I L

Dum rurfum puriffimam affiuno , de Creta Britannica in pollinem con- Alcoholis &
Terrx,
trita , Terram , huicque , quantum fieri poteft , quam intime admifceo
Alcohol idem vini , atque uniendo fub campana , ut prius. Alcohol defla-
grat prorfus , ut in Experimento tertio. Sed Terra poft deflagrationem,
integra , pura , haud mutata , in fundo ficca penitus , relinquitur , ut vi-
detis.

Experimentum XIII.

Sed quid in hifce fpe£taru jucundius haberi poterit , quam quod jam
,
Alcoholis Cii ,

lei , Camphorje„
exhibeo , Experimento 5 permifcui enimvero inter fe , ut accuratiffime Offse Helmontia-
forent inter fe difloluta , fimul Alcohol, Camphoram , oleum Terebin- nx Terra fs« , ,

thina: , dein hifce primo follicite ita permiftis Offam fuperaddidi Hel- mul.
montianam , quse &
prioribus commode mifeeri patiens j omnia dein hzc
adunata iterum cum Terra fubtili Creta: Britannicae fubegi , ut fic natam
haberem maffam de hifce omnibus permiftam fimul , &
fubadtam , ad-
didi & ligni fcobem. Hancce jam , Vobis fpedtantibus , incendam ea lege,
ut in prioribus. Videte , quaefo , Alcohol deflagrare primo , eodem fere
modo , ac fi folum fuiflet inflammatum., Succedit jam , primo confumto >
accenfio olei Terebinthina; quod fuis fe phaenomenis, fupra memoratis,
,.

perfecte offendit. Tertio jam fuis fe exhibet notis ardens C amphora.

Spiritus autem Alcalinus falis Ammoniaci , Scobs ligni mera cum Terra,
,

in fundo remanent. Quam fortis , inaequalis , rubra , crepitans , ftridula

fuit haec flamma quam parum fumi dabat in initio fed fenfim per gra-
!
1

dus increfcebat fumus ultimo aterrimus , crafliflimus. Fuligo vero fub fi-
,.

nem aterrima fimul , &

quam denfiflima , fuit. Quin &
circa finem vi-
diftis floccos, fuliginofos vage volitantes per campanam. Lignum, nequi-

dem attigit flamma. Ex quibus omnibus exploratis fedulo crediderim s

natam fuifle Vobis oportunitatem facilem , ut poffitis aflequi modum,
quo natura uratur , dum ope Ignis confumit materiem combuftilem , qui
fane longe alius eft , quam qui vulgo quidem putatur. Simul didiciftis ,
nihil forte in Phyficis intellectu difficilius.
,
quam quidnam fit proprie il-
lud corporei , quod unice combuftile fit in materia eombuftili. Alcohol
nominare , olea , fulphura , utqne falfo ubique addunt nitra , res eft quam,
facillima , nihilque proinde facilius , quam dicere , haec facere materiem
inflammabilem. Sed extricare id, quod in his fincerum inflammabile s:
eft equidem laboris ardui , nec deprehendi haCtenus , qui quid boni di-
ceret ; longe minus conftitit, quidnam foret id, quod Ignis comburendo
mutationis in hanc rem induxerat. Sed abfifto,-
 ,,

1 8a PARS ALTERA.
SCHOI.IUM X.

Alcohol unum primo repertus in rerum natura , Sc ibi inter Vegetabilia ,

Eft igitur
-purum infiam-
mabile. per fermentationem , & deftillationem , produdtus , liquor quidam , om-
nium cognitorum hadtenus fimpliciflimus , limpidilfimus , leviffimus ,
mobiliffimus , maxime immutabilis , aquae oleifque mifeibilis prorfus 5

qui Igne calefactus , flamma admota incendi poteft , ardere totus , flam-
mam puram alete & fuftinere in tota fua fuperficie ,
qua hate aeri conti-
gua eft atque ita tota quidem fua fubftantia , juxta fuperficiem fuam
,

in eam flammam prorfus confumi ita , ut quamdiu adhuc vel guttula

ejus fuperfit , flamma ardens maneat , limulae autem penitus confumta

& haec eft , tum ftatim tota illa flamma fic evanefeat , ut ejufdem ne ul-
lum quidem veftigium fuperfit. Repertus ergo habetur , qui vere meretur
nomen alimenti , aut pabuli Ignis quum ad fenfus noftros totus quantus
:

in Ignem puriflimum abfolute convertatur ardendo viva , pura , flamma.

Si enim placet Vobis attente rem ponderare, quid fadtum eft de omni
hoc Alcohole ? mera tantum puriflima flamma. Sed an non omnis hzc
inde nata , & fuftentata , flamma, hate, inquam, flamma, an non fuit
omni eftectu talis Ignis , qualem fupra ex notis fuis Phyficis defcripfimus ?
profecto nihil quidquam in Igne veto deprehenfum fuit in tota hujus
tradita hiftoria ,
quod non pariter in hac flamma Alcohole nutrita de-
prehenditur.
Se folo natam Sed aliud hic fecundo cognofcimus fcilicet ille Ignis , qui hic colle-
;
flammam fufti-
nens. dtus circa hoc Alcohol , manebat ibi Ignis femper, quamdiu adhuc ade-
rat Alcohol , abfque ullo alio Igne fuperaddito , aut eo ulla arte deducito,
ita , ut , accenfione fernel modo fa6ta , idem femper adeflet , neque etiam
opus erat ullo alio corpore , pabulo alio nullo , ad continuandum hunc
jam natum in aere aperto.
Qua: eo conium- Tertio tamen & illud fimul admirantes cognofcimus quod fimulac ,

to perit.
hocce Alcohol confumptum erat , nihil protfus de Igne , vel flamma fu- ,

pererat fed non durabat vel minimo temporis momento

;
fimulac modo ,

confumrtum erat Alcohol. Pabulum igitur hoc veta eft caufa , quite efficit
faltem prtefentiam omnis illius Ignis. Non durat Ignis ille diutius quam
pabulum , non definit quamdiu idem fupereft.
,

Nec fumum Quarto , maxime fingulare in hoc alimento Ignis , atque in flamma
dat.
inde nata erat , quod ab initio primo , quo incipiebat accendi , ufque
,

ad ultimum momentum , quo exftinguebatur , nunquam emiferit ullum

fumum , qui in aliis omnibus , vel in initio faltem , vel in fine , folet
obtinere.

Sed aquam.
Vaporem humidum eructati de hac flamma Alcoholis vidimus, fed
ille, aqua limpidior , pellucidiflimam modo exhalationem dabar. Hiec
autem collecta meram , puram , aquam exhibuit , in qua nullus color,
craflities pinguitudo , apparuit. Quod quidem ita mirum , ut fane in
,

tota rerum natura nufquam deprehendamus hadtenus ullum liquidum

folidumve corpus , quod alat Ignem fine ullo prorfus fumo , pratter folum
Alcohol tantum.
 ,,

DE ARTIS THEORIA, igj

Quinto didicimus de illis Experimentis ,
quod non fit in Alcohole hoc Non dat cme>»
res.
ulla materies fixa , incombuftilis :
quum , fi fuerit abfolute puriffimum ,

quale in hoc Experimento femper requiritur , ne maculam quidem poft

fe combuftum relinquat ; imo vero torum quantum in meram abeat , fine
'ulla relicta fece , flammam. Neque & hoc alibi deprehendimus, nifi

in folo Alcohole extera etenim , licet qusdam valde

: parum faciant fe- %
cum , attamen aliquid poft combuftionem relinquunt ,
quod uri ultra ne-
gat. Naphtha , Petroleum , Camphora , ardent flagrantiffime in flam-
mas lucidas ; verumtamen folent aliquid tandem in fundo vafis , in quo
arferunt , deponere , quod non ita combuftile Alcohol folum nihil. :

Sexto, rurfum Alcohol ita incenfum neque fetorem ullum exhalabat Necfcetoremj
qui erat aliena: indolis ab illo odore , qui fine combuftione in Alcohole
erat praefens. Id vero rurfum in omni alia materia incenfili haud ita
obtinet, quum foleat femper olidi quid fuliginofi , vel empyreumatici
nafei de rebus , dum in flammam rapiuntur ab Igne quare putaret quis
:

forte , omnes Alcoholis partes

,
prorfus homogeneas , ante combuftio-
nem , in hac , & poft illam manere ; nili alia illa obfervata , de aqua ex
Alcoholis flamma erudante, obftarent , atque in eo aliquid non com-
buftile adefle docuiflent.
Septimo inde quoque addifeamus , in illo corpore , quod folum in Igne •Sine ullo foli-

habet yhemoratas dotes , nihil quidquam apparere ullo modo , quod doinde nato.

acutillimis humanis fenfibus , vel per microfcopia omnium acutiffima ar-

matis fub formaTolidi vel minimi appareat unquam adeoque formam :

confiftentis corporis nequaquam requiri ad naturam pabuli Ignis , fed

materiem modo liquidillimam omnium , quas hucufque humana obfer-
vatio detexit.
Odavo jam novimus ,
quod hoc Alcohol fit ejus naturae., ut aquam Sed cft aqua: te-
nax.
purilfimam elementalem in fe attrahat , ebibat , libi uniat ; verum quod
flamma, in Alcohole nata , iterum ex Alcohole aqua jam permiftis &
attrahat in fe fpiritus Alcoholis folos , puros , eos imbibat allectos ad fu-
perficiem mifcelx , dein ibi confumat , in flammam convertat , eaque
ratione Alcohol fincerum ab aqua admifta feparet; rejiciat fimul aquam,
haneque colledam , repudiatam a flamma, in fundum vafis deponat.
Nono & miramur , tale
Alcohol , omni dote idem , produci ex omni Et proles ve-
Vegetabili nobis noto, fi modo illud aptum natum veram fermentatio- getabilis,

nem pati eaque peracta , dein lente deftillari. Si vero extra vegetantia ,
,

atque extra fermentationem abiveris, in tota dein natura rerum cognita

per Experimenta fimile nihil invenis , in quo hxc jam deferipta natura
obtinet.
Decimo hinc quoque cogitamus in Alcohole , ut puriffimo , tamen Compofira ta-
adhuc diverfitatem obtinere differentium partium , quae arte nulla , nifi men.
vi exureiy:is Ignis ,
tum aquam exhibent qux fola
tnanffeftantur , atque ,

Ignem exftingueret , & partem inflammabilem vere Igne confumtam in

tenuitatem, invifibilem. Scripferat quidem Helmontius pofTe fe Spiritus ,

vini puriffimos atradu falis Tartari ocyftime convertere in aquam purif-

fimam ad dimidium , altera parte relida in Alcali hanc retinente. Sed du-
bitavi femper , an non ibi fit intelligendus de Spiritu Vini redificato , de
 ,

1*4 _ _
PARS ALTERA,
quod id veriffimum , non de Alcohole vero periti arte confecto , de qu®
credam neminem demonftrafle unquam. Foret , fi Iitec , ut videntur , vera
funt , Alcohol tum fimile Sulphuri utrumque totum confumeretur in
:

Igne i daret flammam catruleam evanefeeret in unam partem Igne in-

;

flammabilem datet in hac combuftione alteram partem , quae flammam

;

exftinguat , quoe in Alcohole combulto aqua iners , in Sulphure acidifli-

muni Sal Chalcanthi in portione quadam aquae dilutum , hineque vapore
fuo prorfus fuffocans pulmones.
C xter.i in Igne Undecimo denique hinc cernimus quod & folida vegetantia, com-
,
.uc Alcohol mu-
t-intur. pofita , eadem lege , in combuftione mutentur , agitenturque fola fcili-
:

cet inflammabili parte per Ignem confumta caeteris iterum diflipatis in ,

materiem, qua: colledta iterum vifibilis , quandoque & denuo combuftilis

redditur , vel in fixum quod dein cineres vocamus , aut faeces.
,

Scholium i.

Alcohol Igni Primo itaque Alcohol Igni videtur aliquantum fimile. Id multis patet
..ponyenit.
effectibus. Utrpmque coagulat fanguinem , Serum fanguinis , bilem , car-
nes , nervos vifcera , albumina ovorum panem injectum quafi torret.
,-
,

An eftmagjfes Ignis 5 lucem certe in fe trahit appropinquantem. An Al-

cohol Igni commiflum cum eo effervefeit , ita ebulliens flammam &
facit ? ,

Reliqua pabula Secundo , omnia reliqua liquida inflammabilia , licet quam fubtilifllma
Gant fceces. fint , tamen dum lege di£ta inflammantur , femper dane vifibilem , ni-
grumque , fumum , fuliginem , atque aliquam faecem , aliquid non pror-
fus combuftile. Id non combuftile in oleis depuratiflimis primo mera eft
terra , .cui terra: femper adhuc adhaerefeit aliqua pars olei , quo refpedtu
naturam carbonis retinens femper adhuc inflammabile quid fupereft.
Quando autem olea haic deftillatione attificiofa , f$pe repetita , depuran-
tur , femper terram deponunt , femper tenuiora fiunt , femper plus ar-
dent minus fumi , fuliginis , cinerum dant propius ad naturam Alcoho-
,
;

lis accedunt fed quamvis taidiofiffime id continuatur , tamen non ducun-

;

tur ad illam fubtilitatem , ut in aqua queant dilui.

Alcoho! fine
Tertio igitur illud corpus , quod novimus totum abfolute inflamma-
ulla aqua quid
f. iceret Igni? bile efle , ita ut flammam alat , in hoc ipfo Igne nihil omnino ullius fumi
dat , neque ullam unquam fuliginem creat , neque etiam ullam relin-
quit faecem , fed tota fua fubftantia in Ignem tranfit ,
quantum noftris
fenfibus apparet, aut aliquid tantum purae aqua: dat. Si ergo poflibile
foret arti ab Alcohole illo feparare id , quod comburitur , jam ha&enus
,

nobis incognitum , ab illa aqua , qua: in combuftione nobis apparet , at-

que dein illud prius folum applicaretur Igni , aut flamma: , quid inde
fieret an quidem fucceflive arderet , ut jam adiniftu illius aqute fucceffi-
:

ve exuritur ? an vero , inftar fulminis , uno momento confumeretur Uti- :

que fpeculatio meditabunda plurima hic fuggerit fed coercenda eft velo- :

citas nimia difputantis mentis pondere Experimentorum.

Pabulum Ignis
Quarto jam & illud ex demonftratis afletere audeo quod in' vegetabili ,
.puru ;n in eoeva-
tvlcit integre. inflammabili, Alcohole, vel oleo quocunque, abfolute non combuftile
eft.
 ,

DE ARTIS THEORIA. i8 5
eft , illud in iis ede , vel ex aqua adhasrefcente quam intime vel de fale ,

quocunque , aut tandem de natura terra:. Haec fi arte ulla perfette fepa-
rare quis pollet ab oleo vel Alcohole , tum foret id fimplex , purum ,
,

fuperltes perfe&e combuftile in flammam puriflimam ablque fcece , fu-

,

mo ,
Quod ufque adeo quidem verum videtur , ut ille limpi-
fuligine.
dus , fubtiliflimus , vapor, qui inter ardendum de Alcohole in campana
colligitur , ipfe totus tantum fiat a parte aquofa in Alcohole non com-
buftili. Igitur omnis cinis , fumus , fuligo , fi mifta fiunt vero inflamma-

bili , fola funt de aqua, fale , terra , nec ex ulla alia re nobis cognita.
Quinto quoque fcimus , Fumum , Fuliginem , vapores vifibiles , tanto unde Fumus
copiofiora fore femper in rebus vegetantibus .combuftis , quo plus aqua: , & cinis ? »

falis , terra; in iis praeexftitit , ratione olei & Alcoholis : id enim Experi-
mentis fuperioribus quam certiffime non modo fed & quam univerfa-
,

lillime, demonftratum habetur. Nimirum dant talia inter ardendum par-

tes ,
qua: in flammam rapta: , inque ea celerrime rotatas, tamen in id

fubtilillimum converti evanefcens nequeunt , fed ex flamma furfum ex-

pelluntur , fundum dilabuntur. Lignum viridiflimum foco impofi-
vel in
tum fi comparatur cum fe iplo modice fervato fcilicet oleo fuo , exficca-
,

to apparebit aflertorum modo vera probatio.

:

Sexto etiam novimus , fieri pofle , ut in vegetante combuftili , ita ex- Minus combu-
fuperetpars non combuftilis , aqua , fal , terra, ut altera pars combufti-
lis, alcohol , oleumve purilfimum , in Igne inflammari nequeat , fed
tantum merum fumum dare. Alcohol centenis aquas immiftum partibus,
calefadum plus quam Alcohol dum ebullit , accendi nequit, injedum
Igni eum exftinguit. Lignum bene oleofum , fed viridiflimum , Sc aqua
plenum , undique quantum fumi , flamma: nihil dat. Pinguis , argillofa ,
terra , figulina , certe oleum habet , quod feorfum inflammari utique
poteft , jam vero adeo exfuperante terra immiftum illud , ut parum illud
olei in pluri terra ardere nequeat. Vos examinando omnia , reperietis rem
ita fe habere in unoquoque.
Septimo tamen memorabile inprimis puto in hac re probatum jam in ,
ignis vismaxi-
non C0IU "
pnemiifis modo Experimentis ; quod fcilicet, fi in vegetante combuftili,
jj ;

campofito ex combuftili , &

non combuftili , Ignis applicatus tantam vim
exerceat , ut &
combuftile accendat fimul , eodem illo tempore , at- &
que &c eadem etiam adfione , ipfa quoque jncombuftilia in eo h amentia
minutatim divifa agitet , tum flamma excitata a combuftili , &c non com-
buftili fimul agitatis , erit longe fortior , quam illa flamma qua: exci-
,

tata fuiflet ab illa materia combuftili fola , feorfum colleda incenfa. &
Semper enim reperimus flammas , ctEteris paribus , eo debiliores , quo
puriore materie conflant. Erit flamma , ex his commiftis nata , multo &
lmcquabilior , quam illa , qua: de fola fincera inflammabili materie. Hinc
& fonantior omnino talis Ignis ex commiftis ut crepitando , difliliendo- ,

que , ftepe fit moleftiflimus , fumofior erit , erit fceculentior. Et , quo

plus incombuftilis in comburenda materie haeret , eo femper omnia vio-
lentiora , fi modo incendi queat.
O&avo rurfum & illud femper , ubique , verum , quod , quo incom- Et a pibuio

buftile oleo unitum , denfius , compadius , five ponderofius , habetur , P ondcruW!iino‘

A a
 V

ig<?
'

PARS ALTE R A,
eo combuftile Igne incenfum dabit flammam , Ignemque , tanto
illud
violentiorem. Ita non modo in uno vegetabili pars ejus folidiffima for-
tiorem Ignem dat quis enim petala , quis arboris folia , folido ejus ligno
:

praetulerit, quando validum inde Ignem excitare vellet 1 fed fcimus , &
varia ligna fe , dare femper fortiffimum Ignem , per li-
, comparata inter
gna maxime pondetofa, debiliilimum per fungofa. Cedrus Salici , Sidero-
xylon populo , comparetur , apparebit , fore Ignem , ut eft pondus ligni
foco appoflti.
Kulium Pabu- Nono tamen tum ratio habenda erit docftrinae fuperioris , nullum Vege-
lum Ignis ex fe
ardet ,
fed ab tabile ardet , nili calefcat prius ab Igne , eo quidem caloris gradu , ut.
Igne, oleum ebullire queat ;
calefcunt autem citius eodem Igne levia , quam
ponderofa; igitur hac in re fciendiim , pondero fa lentius accendi , leviora
ocyus unde fomites Sulphuratos nemo folido de robore , fed de fungofa
:

arundine > parat. Verum , quo incenditur citius , eo debilior erit inde &
nata flamma , &
quo tardius, eo deinde Ignis melior , fortior , durabi-
lior unde ergo femper tanto plus Ignis jam prius excitati requiritur pne-
:

exiftens ,
quo gravius incendendum lignum eft. Aliter fcrlicet non calef-
cet,non ignietur, neque accendetur.
Succefilve ar- Decimo porro , hifce jam confideratis , & illud fequitur ,
quod in ar-
der, & cum or-
dine.
dore deflagrantium Vegetabilium, femper combuftile confumatur ab Igne
fucceffiva , nunquam fimultanea
actione ardendi.. , vel momentanea ,

Quin etiam in hac combuftione fucceffiva femper eft materiae comburendae

confumtio &
feparatio , ita quidem , ut femper id , quod pure combuftile,
adeoque leviffimum , inter incendenda ubique incendatur, feparetur,
permutetur primo id enim fuo in genere citiffime calet ,
: primo mo- &
vetur , facillime extricatur. Hoc deinita jam confumto , tum fuceedit agi-
tatio , calefactio , incenfioordine primo , feparatio , ejus materiae
,
qu-ae

minus erat incendenda prima. Denique , quam illa

hac jam prius con-
,
&
fumta , omnium minime ardens inflammabitur ultimo. Id autem rur-
fum per infinita Experimenta demonftratur , quod illud ultimum , pau-
cum fit oleum , quod multae , fixae , terne tenaeiffime aelhaerefeit. Inde igi-
tur patet , cur vafis elautis , line admiffii aeris crudi , oleum hoc de terra
tenente feparari non polffit. Et hinc etiam novimus , ultimum hoc comba-
ftile nunquam dare violentum Ignem quia parum olei combuftilis fenfim- :

pluri terrae incombuftili adhaeret unde igniri poteft hoc ultimum , & lu-
cere, raro inflammari.
Et tem-
certo
Ignem materie eombuftili, compoti-
Atque undecimo intelligere eft,
pore maxime.
ta , excitatum omnium violentiffimum haberi eo tempore , quo fere in
,

media combuftione tenetur, dum fcilicet omnia Elementa timui quam vi-
vidiffime inflammantur quum ultimo fere follibus opus fit, ut acftuofus
:

teneri queat dum terreftres, falinae , fixae, partes, cinerum infperforum &
pulvere , vim Ignis in pauciori oleo fuftentati , topire femper incipiant,
In Alcohoie de- Quamobrem duodecimo , etiam fcimus , flammam omnium puriffi-
bilis. mam , natam ex mero eombuftili abfque ullo admiftu aliorum corpufcu-
lorum timui , nunquam dare potfe valde validum Ignem , fed quidem per-
fetfte aequabilem conftitit enim ex fuperioribus Experimentis , quod con-
:

tra puriffimum pabulum det Ignem debiliilimum.

 D E ART I S T H E O R I A.
*
187
Decimo opinionem prasconceptam , colligimus,
tertio, igitur, -praeter
Incombuftilc
vim flammas , seque pendere , imo
forte magis , ab illis Elementis incom- quid in Igne fa-
buftilibibus, quas adfunt in materie accendenda, quam quidem ab iis qua:
cie ?
,

in illa materie combuft ilia vere adfunt. Ideoque copiam Ignis , in flamma
de combuftili excitata , magis in flammi fpatium ibi colligi , a roratione
corpufculorum immutabilium meteris immiftorum &c rotatorum, quam ab
illo tenui , volatili , oleofo , folo , quod per Ignem ibidem agitatur.
Decimo quarto , quidni ergo credamus , efle in Igne materiali caufam Hinc duplex
duplicem ,
primo fcilicetIgnem elementalem atque proprium, lin-
illius materies in flam-
ma.
eer, um Pabulum
, ,
quod eft ipfum , folum , purum , Alcohol 5 Secundo
autem in hoc puro dicendo Igne adfunt etiam alia: partes ,
quas folas Ig-
nem elementalem fuftinere nequiviflent , fed agitata: in flamma priore
pura ibidem violentam adtionem vibratione fua efficiunt , quas quidem
fa;pe multo major ita nafeitur , quam unquam oriri potuiflet ab hac
ipfa agitante caufa fola. Ut capiatur fenfus meus a Vobis, Auditores,
rogatos Vos velim , cogitetis femi unciam pulveris pyrii , hasc accenda-
tur in aere aperto , diflilit , fere ubique flamma , atque uno dein tem-
poris momento delinit : verum fi in canali cylindrico, angufto ,
poft glo-
bos plumbeos rite immiflos , idem pulvis accenderetur, tum ille motu
fuo proprio projiceret illa dura , crafla corpora de canali , impetu & vi
incredibili ,
qualis nulla fere in elementis pulveris pyrii , in accenfu fuo
in elementa fubtiliffima refoluti deprehendebatur. Ita quoque intellige-
,

tis , corpufcula illa incombuftibilia , dura , in hac rapida flamma circum-

rapta, & vibrata
, maximam vim corpori flamma: dare.

Decimo quintoigitur Ignis hujus fumma vis valet intendi aqua , fale, Augmenti
terra , fl hasc intime &
mifta funt materia: combuftili , inter fe , in ipfo & Ignis.

Igne puro excitato , fl modo vis hujus Ignis tanta , ut queat in motum ce-
lerem illa reducere.
Decimo fexto jam & animadvertemus caufam efle , caufam requiri , Caufa uniens
Ignem fuo Pa-
ad flammam confervandam vel continuandum Ignem hunc femel ac-
,
bulo.
cenfum , ut perduret. Caufa hasc debet illud facere , ut pabulum Ignis
inter comburendum maneat arcte applicatum ad Ignem ipfum , ne inter
hac duo feparatio queat fieri
,
quas inprimis a vi propria Ignis contin-
geretuno momento. Sed & eadem htec requifita caufa eft
eo , ut partes
illas duras non priorum agirata: , ira coerceantur intra
combuftiles , vi
fpatium Ignis accenfl , ut neque hae inde temere exfllire queant , fed co-
gantur manere in illo loco , ubi ita moventur , ut ab hoc motu pellan-
tur omni momento ex hoc loco. Nifi enim talis adflt caufa, deberet &
omnino , omni momento temporis , omnis ha:c materies agitata diffi-
lireab Igne agitante, ficque iterum delinere ha:c acftio vibratorum &
horum corpufculorum intra fphasram Ignis. Igitur patet , Ignem omnem
tantum fore momentaneum , abeflet hasc vis aduniens , applicans , com-
primens. Sed videtur tamen caufa hasc comprimens non debere ita com-
primere hasc ad fe invicem , ut vi compreflionis adigantur in molem im-
mobilem fle enim ilico foret fuffocatio accenfl. Sed videtur talis inpri-
;

mis requiri compreffio ut crafla: ilice partes , vel combuftiles , vel non
,

combuftiles , in Igne agitata:, fucceffive dilabi queant pro rato , quo nova:
 ,,

j88 _
'
PARS ALTERA.
agitari incipiunt. Omnium vero maxime apta huic propofito videtur illa
caufa quae hoc ipfum reciproco , ofcillatorio , compreflu, &
remiflu, per-
agit , dum ipfa tota quam fluidiilima interim iit , maneatque femper,,
nunquam confolidari potens. Atqui talis caufa Atmofphaera elt tota, qute
nos cingit undique , femperque premit. Hic ergo locus eft , qui poftulat
ut quam redtiffime intelligamus , quid poteftas hujus Atmofphterse Igni
alendo faciat. Id vobis evidentiffime proponere ita conor.
Modus phyfi- Sit fupra laminam ferream accenfus focus ex ligno optimo perfe&e per
cus in igne vul- totum ardens , cujus bafis iit quadrata , latus longitudine pedis Rhenolan-
gun cxpiicucus.
I nC ambit igitur bafi hujus foci pondus Atmofphaerae , ut fe habet in
prifmate aerio , cujus bafis eft pes quadratus Rhenolandicus. Ejus autem
prifmatis pondus confiat ex Torricellianis fe habere variis temporibus va-
ria menfura , ita tamen , ut raro fit differentia major , quam una decima
inter ponderofiffimam repertam, & inter leviflimam. Nos igitur ponamus,
effeeo tempore Atmofphaeram ponderofiffimam, triginta pollices Rheno-
landicos altam in Barometro Mercuriali. Pofito igitur Argento Vivo ad
aquam in pondere ut 14 ad i , & libra aquae hoc fereno tempore 64 libra-
rum argentariarum perit hoc tempore preffio ponderis incumbentis At-
mofphaerae in illam quadratam bafin 2240 librarum argentariarum. Hac
itaque vaftitas ponderis agit hoc tempore in hunc focum. Verum in illo
foco quadrato ardet jam vivus Ignis ; qui a fe removet undique , atque
elevat furfum vi incredibili omnem hanc molem obftantem Atmofphara
fimul expellit ex accenfi foci fpatio omnem materiem gravem illius At-
mofp hiera , adeo que pondus ipfum Atmofphaerae adhuc adauget. Igitur
rurfum ex Hydroftaticis , liquidum refiftens repulfae Atmofphaerae premet
omnia pundla fuperficiei accenfi in hoc foco Ignis, qui ergo coercetur un-
dique ab hoc pondere aeque fortiter , ac fi premeretur fornice tam valido,
qui non rumperetur vi incumbentium 2140 librarum. Igitur partes in-
flammabiles in hoc foco agitatas per vim elementalis ibi jam collecti
lgnis,fimulque omnia alia corpufcula non combuftilia fimul adta vi uttiuf-
que prioris, conantia ab Igne effugere , repercutiuntur verfius centrum
Ignis tam magno pondere idque affiduo femperque accurate tan-
illius , ,

to magis quo magis intus agit ille Ignis. Inde igitur nofeitis quod &
, ,

partes ipfius Ignis & materias combuftilis , vi tam ingenti applicentur ,

,

apprimantur & comprimantur , inter fe fimulque incredibili virtute il-

, ,

lius Ignis , dilatantis omnia , atque moventis , quam rapidiffime concu-

tiantur , atque circum vibrentur inter fe. Nonne igitur in hoc foco fit at-
tritus maximus inter haec omnia folida ; nonne eo proportion aliter ma-
jor attritorum in fe invicem appreffio , quo attritus ab ipfo Igne major?
fed Ignis , cum combuftili ardens , per concuffus agit femper inaequabiles
in Atmofphaeram femper aequaliter contra nitentem. Itaque focus, per- &
petuo , ita recidente Atmofphaera , percutitur haud aliter , quam fi malleo
2240 librarum pertunderetur, omni momento. Quum rurfum cernamus
aera fupra Ignem quam violentiffime ebullire , ut contingit , dum pruna
ardens Soli expolita fpedtatur ab oculo verfus Solem fupra prunam direc-
to , utique elafticiffimi liquidi hujus , fortiffime ebullientis, fubfultus tan-
to funt ad Ignem fortiores , crebriorefque : fi autem in uno loco tum foci
 ,,

DE ARTIS THEORIA*.
18 ?
Ignis minus eo aer impreffus ab Atmofphaera velociflime irruet ,
refiftit,

icemmque , repulfufque , faciet ofcill ationes per-

vi Ignis ilico rarefadtus
petuas , violentas , fupra omnem foci illius ambitum. Quamdiu ergo latis
Ignis in hoc foco ad faciendam dammam cum vero fuo pabulo quamdiu ;

reliquas partes ab hac flamma agitari poterunt quam fortiffime quamdiu ;

per fornicem illum fortem aerium comprimuntur tanta vi inter fe, ut exi-
re inde nequeant , tamdiu fiet intra hunc focum tantus attritus , ut necef-
fario advocetur Ignis ,
qui fufhcit ad fimilem flammam continuandam in
illo foco. Simulae vero in hoc foco deeft vel Ignis elementalis agitans, vel
pabulum inflammandum , aut & partes agitandae craffiores , duras , immu-
tabiles inter illa priora ; tam cito , focus debilitabitur , definetque. Si vero
fornix ille aerius debilitatur , minufve ponderofus fit , tum ftatim Ignis iri
foco reddetur debilior. Ubi autem valde minuitur , tum ftatim , dilfipa-
tione facta , diffiliunt a fe mutuo Ignis , pabulum , alia unde omnis flam- :

ma primo , mox & Ignis fcintillans , in vacuo Boyleano delinunt norr :

enim partium fupereft ad partes applicatio. Inde & ventus flamma vim
multum incitat quia eft potentia idem , ac fi fieret Atmofphasra tanto
:

ponderofior in illum. Si autem ventus adeo fpirat fortis in focum , ut ip-

firm hunc fornicem aerium queat deftruere , tum flamma uno- momento
flatu exftinguetur , ftatimque iterum forte excitabitur eodem flatu , qui
exftinxerat. Hinc igitur folle adtus focus , fi ejus vento haud exftingui-
tur , vi nimii venti rupto hoc fornice , femper tanto fortius applicat hac ,
ficque violentiorem flammam facit. Quando autem bini validi folles , a
partibus oppofitis in eundem focum fpirant quam fortiffime , tum ingens
flamma in medio Ignis oritur, qua citofolent metalla liquefeere,
fic adfci

aliaque opera fieri. Quas fane apud aurifabros , atque alios metallurgos ,
quotidie videre eft. Denique & intelligitur , cur tanto ardentius urantur
foci quo acutiffimum gelu aera gelidius conftringit ; tum nimirum fornix
,

aerius,focum cingens tanto femper arctius, fortiufque, eum coercet, adeo-

que tamdiu corpufcula in hoc Ignis torrente volitantia magis impedit
ne ex eo evolare queant , nili prius diuturna Ignis actione ufque adeo fint
imminuta , ut apta evadant exfilire peripfum aera , atque a foco aufugere»
Simul inde nafeitur hujus foci premo maxima in fuperioribus , minor ad
ambitum bafios , unde &
ea parte aer , facillime fuccedens , flammam ,
Ignemque , furfum premit quumque in medio denfatiflimus fit , adeoque
;

fortilfimus,Ignis, inde in medio foci fuperiore acumen altius affedtat flam-

ma, quam ad ubi minuitur fenfim vis Ignis inde figura pyrami-
latera , :

dalis flammae in hoc foco exoritur. Simulae autem undique cingitur fuper-
ficies hujus foci corpore duro , quod aera arcet , tum Ignis , pabulum, ro-
tata corpufcula , ab omni parte aequaliter prefla , repreffa , cito inter fe &
quiefeunt , flamma definit , ipfe focus excitatus brevi exftinguitur ; qui ta-
men , ablato hoc operculo , admiflu liberi aeris , iterum in flammam vi-
vam , vel utique in Ignem ardentem , fulgidum , ilico revivificati po-
terit.
Decimo feptimo tandem, atque ultimo , dum confideramus omnia htte-
ufque demonftrata , &
'enarrata, non conftitit Nobis quod ulla res, qua',
,
commifla Igni elementali , in eum ipfum tranfierit inquifivi equidem :

A a iij
 jpo P A R S A L T E R A.
circum fpexi ad omnia argumenta, nullum invenio. Quare alTerere non
audeo , Alcohol , Olea , aut ulla alia corpora, Ignem fieri in combuftione.
Fateor , evadere perfede combuftilia in flamma fic mutata , ut nihil pror-
fus de illis porro cognofcere queamus per noftros intelligendi modos :

adeo evadunt per fubtilitatem lenfus noftros eludentia fed ideo , falvo ;

vero , dicere non licet , haec propterea in ipfum Ignem mutata efle.

De Fabulo Ignis ex Animali.

Cotribuftilis
Pofteaquam igitur cum cura differui de illa materie , qua; in Vegetanti-
•«utericsex Ani- bus vere combuftilis habetur; ordo didat , ut in Animalibus hanc quoque
jn.ilibus.
quam follicitillime indagemus. Verum notiflimum quum fit , Animalium
corpora conflare vegetabili nutrimento in iis fubado , omnis jam fere hic
labor in hiftoria Vegetantium exhauftus eft. Etenim fi fides hiftoriis, hu- ,

mores corporis animalium , aliquando in eam fubtilitatem oleofam tran-

feunt , ut Alcoholis inftar in debilem , puram , flammam abierint. Ut &
de flammis circa hominum exhalationes accenfis narratur , & Helmon-
rius de vento hominis inferiori in candelam expio fo ardentem , ibique in
flammam mutato , obfervat. Quas quidem , fi vera , rara tamen funr. Olea
autem Animalium reliqua refpedu oleorum Vegetantium, ratione in-
flammabilitatis , nihil fere diverfitatis habent , fed omnia adeo eadem , ut
incaffum inanis hic repeteretur fuperioris dodrinx commemoratio. Sunt
8c hic a qua: , fpiritus , lales , olea , terrae. Omnium autem harum indoles,
praeparatio , depuratio , effectus in Igne, perfede eadem fiunt in Anima-
libus., ut in Vegetabilibus. Ideoque commendo Vobis , ut eadem illa jam
dicta conferre velitis , & applicare , his ita tum clara fatis dodrina ha-
;

bebitur. Verum putabitis forte , Phofphoros tamen Animalium docere,

quod in hifce fint alia inflammabilia , quam in Vegetantibus. Sed fciatis
hps arte Chemica ex Vegetantium carbonibus pinguiffimis produci poffe,
prxcipue fi fuerint Vegetantia , quorum fucci mnt quam fimillimi Ani-
malium humoribus , ut in Sinapi exemplo dudum conftitit. Igitur puto ,
ulteriori me inquifitioni fuper his fuperfedere poffe.

De Fabulo Ignis ex Fo[[ilibus.

Id quidem memorabile inprimis in hifce , quod in ipfa Foflilium &

clafle , iterum eadem lex combuftilium obtineat. Obfervatur enim , ibi &
quoque fola olea inflammabilia efle extera nequaquam iterumque fin-, ; ,

gula quxque olea tanto minus fumi , fuliginis , cinerum dare quo fue-
, ,

rint fubtiliora , leviora tanto plus eorundem exhibere , quo funt magis
;

craffa ponderofa. Forte & in iis quandoque Alcoholis obtinet fubtilitas

,
fere : licet nondum fciarn eoufque vifum tenue in his oleum repertum
,

fuifle , ut aquas mifeeri pofle conftiterit.

N'ipbtfu Alco- Legi quidem , defluere faxis quandoque agitatum humorem ,
qui facis
holi fimilis- admotu ardentis flammam cepit , atque ita exarfit ;
memini obfervafle &
fontibus dimiffum laticem , in flammas pariter abivifle. An vero fuerit
liquor ille , & incendendus , Sc aqux fimul commifcibilis , non memorant
 -
y
>

DE ARTIS THEORIA. i 9i
Qbfervatores. Certe, quando intellexi exHiftoricis, quod Naphtha Ba-
bylonica , adeo fuerit fubtilis , volatilis , facile ardens , & flammam haud

adeo perniciofam dans , ut noctu difperfa per plateas , a duriis funalibus

noriurnis ardentibus ita incenderetur , ut quafi fponte ardere fua vide-
retur, omnemque viarum latitudinem occupare diffufa , caerulea, neque
multum interim depafcente , flamma cogitare debui , liquorem illum
;

quam proxime accetliflc tenuitate fua: fubtilitatis ad Alcoholis ingenium :

'quoniam in fervida illa regione idem forte &

Alcohole noftro ita diffufo
prteftari poflet eodem plane eventu, ut jam in Experimento Alcoholis fub
campana exhalantis,fomite fulphurato accenfo docui ipfe fupra.Sed quum
veram hujufmodi Naphtham comparare vix ullo queamus pretio , certi
quid fuper hac re vix datur cognofcere id enim , quod hoc titulo nobis'
:

hic loci venditur , haud eft tanta unquam inflammabilitate pratditum fed ,

longe femper craflius tardiufque.

,

Petroleum etiam fubtile quidem , neutiquam tamen comparabile vel Fetroleum poft
Naphtham.
Naphtha: Veterum , vel noftro Alcoholi. Quando autem & id quoque ar-
tificiofa deftillatione emendatur,fenfim evadit femper fubtilius ,& citius
tunc quoque accendendum attamen vel fic oleum manet femper non fit
, ,

Alcohol. Csterum & hic fit, quod in Vegetantibus obfervavimus , fcili-

cet, quo defcccatior , fubriliorque, &c levior, in foflilibus materies, oleofa,
incenfilis eo femper & minus fumi , fuliginis
, faetoris , faecum , dat
, ,,

flammam vero fimul leviorem , puriorem , debiliorem.

Alia autem inflammabilia Folnlia , in quibus crafla , ponderofa , neque lithanthra*.

combuftilis , materies permifta eft , femper accenduntur difficilius , requi-

runt aera validum venti , folliumve , ut fortiter ardeant , gignunt vero
flammam &
Ignem tanto violentiorem , ut in Lithanthrace exufto quam
manifeftiflime videtur. &
V erum talia corpora etiam fumos nigerrimos ,.

craflofque , dant , qui &

faetorem utcunque , inprimis vero collerii fuli-
ginem faciunt ; relinquunt autem copiam magnam cinerum fixorum , in-
fulforum plerumque , fed maxime ponderoforum.
Ultimo denique in alimento Ignis , quod deFoflilium genere petitur , Sulphur-.-

quasdam deprehenduntur , qua: compofita funt ex mere combuftili pror-

fus oleo , 8c adjunrio fimul ad illud acerrimo , eoque acidiflimo pariter ,
fale. Sulphur me intellerium velle , jam ipfi perfpicitis. Hujus fane oleo-

fa combuftilis', pars dum in Igne deflagrat , pars falina interim acidifllma

,

Chalcanthi fummo Igne expreffo humori , oleo Vitrioli dirio , quam fi-
millima , incombuftilis Igne , feorfum colligitur fumi vaporofi inftar, at-
que -frigefaria dein , tituio fumi Sulphuris per campanam nafcitur. Qui ab'
aqua , illi inter ardendum admifta , accurate feparatus , ficque fua in in-
dole fincerus prorfum redditus , eft omnium liquorum ponderofiifimus;
poft Argentum Vivum aliorum vero acerrimus. Hinc quoque ftatirn fe-
,

quitur , quod flamma incenfi Sulphuris haud nafcatur prius , quam illud
ad Ignem liquefarium fuit , adeoque valde prius calefarium dein vero ;
:

quando jam flamma ejus nata ex aecenfa parte illius inflammabili , tunc
interea ponderofiffimum illud , &
acerrimum rofu , falinum, acidum, agi-
tatum attenuatum , ebulliens inflamma hinc diflipatum extrorfum , fa-
, ,

cit in illo Igne primo Ignem hac decaufa quam violentiflimum in ac-
 . ,

t
191 PARS ALTE
R A.
tione Ignis ; ,
quando jam a durante illius ignis actione ufque
fed deinde
adeo divifum , ut de fornice igneo excuflum jam per aera liberum
eft

divagatur , vaporem eru&at potentiflime inflammantem omnes partes

animalium , quas attingere valet , quorum inde pulmones fuffocat.
Sed alia corpora , quae feriuntur hoc vapore de accenfo Sulphure emiflo
inde mire mutantur pro natura fua , pro illo refpedtu , quem habent &
ad acidillimum acidum quod in natura cognitum eft. Qua: tum effecta
,

Ignis a Sulphure inflammato falfo folent adferibi ipfi Igni elementali :

quum interim omnino inde diftingui deberent , bene perpendi , quod &
ab Igne Sulphuris incenfi effetius fiant partim adferibendi igni elementali,
& parti Sulphuris combuftili, partim ab acido illius volatili reddito. Haud
equidem crediderim opus jam efle ,ut Angulatim explicem , quid Bitumi-
na , Afphaltha Piflaphaltus , aut Pix Judaica in Igne agant
,
quid pa- ?

tiantur ? Putem ex praecedentibus adeo liquide intelligi, ut necefle non ha-

beam ultra his inhaerere. Saris efto , fi dixero , in his omnibus permifta
fimul efle olea foffilia , pinguia , fales plerumque acidos , fimul terram ,
fepe &
Metallici quid , aut Taxei. Inde etiam in his omnibus id proprie
erit ardens quod ingenium habet olei. Sed alia illa permifta in hoc ipfo
,

dabunt volitantia in hoc Igne fpicula , qua: vibrata faciunt eximiam ho-
rum Ignium violentiam , aut Angularem illorum in certa quaedam cor-
pora poteftatem Phyficam. Ex his jam pertra&atis putem , quantum ad
noftrum facit propofitum , fatis a&um de natura Pabuli Ignis. Unde jam
ex tota hac Hiftoria Ignis puto haecce Corollaria deduci pofle , tanquam
certiflime demonftrata jam antea.

Ignis rarefacit
1. Ignem fimplicem purum, Elementalem, immifeendo fe, rarefacere
,

omnia. omnia corpora , qua: in tota rerum natura fenfibus noftris obfervata fue-
rint ,
folida ,
liquida , mifta ex his.
i. Hanc autem poteftatem foli, uni, Igni huic ita propriam efle , ut
Solus ubique
squalis nulli fit alteri corpori hactenus noto communis quoufque habtenus na- ,

tura rerum hominibus perfpecta habetur. Effervefcentia; , fermenta-

tiones Angulares corporum rarefa&iones vix aliud docent. 9.
,

3 Ignem illum , quatenus ex hac fua proprietate cognofcitur , femper

.

efle ubique praffentem , tam in pleno corporeo pleniffimo , quam in va-

cuo inaniflimo. _ _ /
4. Etiam per haecce omnia Ignem hunc
tequabiliflime diftribui tamdiu ,

quamdiu non nafeitur caufa Angularis in loco certo Ignem hunc difper-
lum colligens.
Alleftus tritu. "5. Caufam illam colligentem primam, forte & primariam , efle at-

tritum corporum quorundam inter fe.

6 Ignem moveri ex
. fe quaquaverfum 3 aut utique ita expandi fponte
. Expandens fe.

fua.
7. Sed interim determinari pofle ita , ut motus ille , vel expanflo , diri-

aatur in parallelifmum , aut per lineas convergentes , huneque alterum

efle modum maxime communem ,

quo iterum colligitur Ignis.
Dirigendus a 8. Caufam vero, qua: valet Ignem ex fe indeterminatum ita in paralle-
Snlp.
lifmum cogere ,
efle Solem praecipue : quippe qui ea in re omnium maxi-
mi momenti cognofcitur,
Caufam
 ,

0
DE ARTIS T H E O R I A. tfj
9. Caufam -deinde, qua: facir, ut radii igniti dein convergant colledi in
parvum ipatium , focum di£tum , ede vel reflexionem , vel refra&ionem.
10. Inderurfum tertium nafci Ignis colligendi modum.
11. Chalybis frigidilfimi ad frigidiffimam filicem celerrimo percuflu ,

in frigidiflimo loco , tempeftate gelidiffima , Ignem produci uno momen-

to fortiflimum. Hunc ideo quartum efle modum Ignis colligendi.
12. Ideo igitur Ignem hunc non efle a Sole quoad materiem fuatn
,

ullo modo.
13. Eumqueinterim manere aliquamdiu in corporibus iis unitum pro ,

illo tempore.
14. Tempufque illius perfeverantix in illo corpore refoondere denfi-
rati illius corporis , cui Ignis ille unitus erat.
15. Non tamen efle ullum corpus notum ,
quod Ignem hunc acceptum
femel retinere poflet femper.
16. Hunc autem Ignem per hofce quindecim numeros defcriptum
, ,

illum efle revera quem omnes Elementalem efle adfeverant.

,

17. Efle autem prxter hunc & alium Ignem vulgo putatum
qui confu- ,
Ignis nutritus.

liiit corpora combuftilia in aliquid invilibile , qui ali putatur , qui falfo
creditur combuftilia in ipfum Ignem convertere ille nafci creditur tunc
:

quando Ignis primo excitatus , in aere aperto committitur pabulo apto

Ignem confervare. Eftque ope talis artificii , &
foci , modus natus quin-
tus colligendi Ignem , ifque vulgatiflimus omnium.
18. Obfervari in univerfo rerum unam modo materiem , qux illum AlcoKole.
Ignem ita alat , ut per eum integre confumatur fic , ut nihil inde nafcatur
prxter puram , finceramque flammam , nihil exftindta confumto pabulo
flamma fuperfit ultra. Hancque materiem efle folum , fincerum Alcohol.
19. Cxtera autem , ptxter Alcohol purum , qux admifcentur alimento Et oleo manet:
idem.
Ignis , dum ab Igne moventur fimul cum hoc nutrimento Ignis in Igne,
augere pofle vim Ignis.
20. Ignem igitur , incenfo foco , nullum creari , neque nafci , nondef- •Ncc gravis.
trui exftin&o foco , neque mutari , neque forte gravem efle. Quod ulti-
mum tamen tot , utque videtur tam folidis argumentis adftruitur utpoft- ,

quam tractatum dedit de flammae ponderabilitate Boyleus , nullus am-

plius locus dubitandi fuperefle videatur , longe autem minus poftquam
,
Hombergius lua dedit , adeo manifefta de pondere ingenti nato ex ipfp
puriflimo elementali Igne , abfque ullo nutrimento Ignis corporeo ad-
mifto,ad corpora non combuftibiliaj ex quibus fane videtur omnino,quod
elementalis Ignis fubito cum corporibus concrefcere ablolute poflit , at-
que illis ingens pondus fuperaddere. Qux Experimenta V obis recitem
candor exigit , jubet veritas. Primo igitur Argentum Vivum , per me-
talla accurate depuratum , hinc liquidius nativo , in vafe puro , flamma
aocenfx lampadis, idoneo tempore digeftum , fit pulvis niger,,, albus,
ruber , pondere au£tus quodammodo in hac operatione.; Secundo Clarif-
fimus Du Clofius , Antimonio calcinato ad fociim fpeculi ardentis , de-
monftravit Academix Scientiarum , audtum ita fuifle corpus calcinati fu-
pra pondus adhibiti Antimonii ad unam decimam fextarn partem , dum
inierim tantum diflipatum fuerit cie eo fpecie fumi. Sed Celeberrimus
B b
 i

194 PARS ALTERA.

Hombergius vitri Tfchimhanfiani foco, in vafe cavo , rem aecftratius
profequens , longe evidentius videtur .evicifle , verum Ignem uniri cor-
poribus , unitum iis concrefcere , facere cum illis novum, corpus , penitus
diftindtum a priori , atque magni momenti pondus fuperaddere. Qua.
tuor ergo Uncia: Reguli Andmo-nii Martialis in pollinem redacbe , foco
magni vitri Dioptrici Ducis Aurelianenfis ad didantiam fefquipedis a ve-
ro ejus foco , fuerunt expolitae foco didto , fcepeque agitatae cochleari fer-
reo , donec non amplius fumarent ; quum in initio , longo dein tem-&
pore poftea fumum edidident denfum , &
magnum. Dein pulvis hic qua-
tuor unciarnm auctus eft tres drachmas , &
aliquot grana ; adeoque circi-
ter decimam partem totius molis. Pulvis hic expolitus foco vero illius
vitri ilico fufus amifit eo ipfo odtavam pridini ponderis reguli ,
, ad- &
huc illas tres drachmas &
grana augmenti. Unde probabile , fumos pri-
mae calcinationis femiunciam de Regulo ab hui id e , &
fullonem hanc ab-
ftulide tres drachmas Ignis introdudti. Minii , Calcis viva; , aliorum prae-
parationes in Igne idem docere videntur. Haec equidem alia Experi- , &
menta Boyleana , circa hanc rem , ita fe habere , non dubito, fapientiam
in capiendis Experimentis in maximis Viris agnofeo fidem illorum can- ,

didiffimam in narrando. Sed tamen mada odio librarum Ferri , ignita per
totam fubdantiam , nihil acquifiverat omnino ponderis. Nec in foco ief-
quipedem remoto a vero neutiquam tantus calor vel tanta Ignis copia.
,

Ponderavi autem pondus Ferri igniti , reliqui in datera ufque donec fri-
gefceret ; nil mutati ponderis. Cakinatio illa fit in cochleari ferreo , vel
in figulino vafe , moventur dein calcinanda perpetuo indrumento fer-
reo hinc moles accrefcere pulveri poted. Magnus focus datim expulit
;

Ignem , qui putabatur unitus Antimonio. Quis dixerit. Ignem fuiffet

Omnia corpora fic calcinata eodem Igne , haud ita adquirunt illud ponde-
ris augmentum ; fedilla modo , qua: Sulphure rodenti plena , ut Antimo-
nium Plumbum
, , Stannum , Ferrum , Auripigmentum. Hinc forte exter-
num illud adquiritur rodendo , terendo , mifcendo ; tandem in liquefac-
tione inde feparatur. Intra- vafa vero vitrea augmenta ponderis ab infinua-
to Igne fuppofita , tam parva funt , ut forte adferibi queant iis , qua:
aliunde ex vitro addita fuerunt. Sane oportet , ut ea Experimenta , de in-
dudria , fumma cum cautela capiantur : quum undique dolofae infidiae cir-
cumdent. Ne vero haec obdinatione quadam , nec fatis ex ecquo , cenfuide
videar, ablegabo Vos ad Virum in feribenda hidoria Experimentorum
iblertiffimum Du Hamelium , in Hidoria Academiae Scientiarum, pag.
14. 15. ubi videbitis, quas prudentifiimus ipfe difficultates moveat, pod-
quam recitaverat Experimenta. Neque deerunt ibidem alia quaedam Ex-
perimenta , a Claridimo Bouldltcio indituta, quibus contrarium fere evin-
citur.
Colletfht
21. Apparuit, hunc Ignem Elementalem augeri pofle , in certo loco 3
manis fieri p0 '
humaniter ut inde effectus quidam Phyfici in corporibus nati , neque
:

aliunde temere addifeendi , oriantur , obferventur , inhidoriam natura-

lem referantur. Dioptrice id docet , docet Catoptrice , maxime , fi utro-
que adhibita; fimul confpiraverint in eandem actionem. Quam quidem
adtionem 'Ignis talis pluris facimus- vel ideo , quod fine admiftu hetero-
 ,

DE ARTIS THEORIA. i 9j
genei , abfque pabuli materie , Solus hic Elementalis , puriffimus , agens
nos doceat vim propriam finceri Ignis in corpora illi expolita li aurem :

accurate fpedtamus ejus eftecfta , duo quidem deprehendimus liquida :

enim &folida , Igne volatilia , diffipantur inde uno momento , folida

autem lixa , fere onxnia , haptenus explorata , in vitrum abeunt , li non
ab hoc Igne diffipantur. Igitur Ignis fummus , Elementalis, hadtenus co-
gnitus hominibus diffipat , aut vitrifipat. Sed tamen , toties dixi , omnia
,

hxc nos modo novimus de illo Igne , qui arte noftra , hodie exercita , ex-
citari poteft maximus. Quum vero infinitos per gradus ille in rerum na-
tura colligendo augeri , atque intendi , quear nemo putet definitam ellc :

attionem poffibilem Ignis in corpora. Sane vis Ignis , quas nobis maxi-
ma , vix inchoamentum habet ejus , qui poffibilis major fieri, quum ta- &
men videamus in illo modico ejufdem incremento , quod nafcitur a fri-
,

gore fummo ufque ad focum arte Vilejttiana Tfchirnhaufiana , con- , &

currentibus fadtum a Sole ; quum inquam videamus , in illa parva Latitu-
dine extenfi Ignis , tot diverla , mirifica , lingularia , fadta fuilfe ;
quis
adeo infaniet ut putet , hac in parte, fe exhaufifte Ignis omnem agendi
,

in corpora potentiam ?
1 1. Iterum conftitit , Ignem Elempi talem , certo loco prius colledtum Variis modis;
quacunque demum de caufa , in eo polle confervari pabuli idonei ope,
idque femper efle folum Alcohol , aut oleum de triplici rerum genere. Sed
illum tum Ignem in illo loco per illud nutrimentum , fuftentatum, im-
,
,
maniter rurfum ibi augeri polle &
per auctum libere agentis Atmof- ;

ghaerae pondus fubminiftrationem largam alimenti oleofi ponderofillimis

;

aliis intime idonea copia , fortiffime , immilti ; follium maximorum ,

,

celerrimorum , multorum , ad unum foci centrum confpirantium , a£tio-

nem. Ultimus autem talis Ignis cogniti hucufque effectus erat in Anima-
libus & Vegetabilibus Phofphori productio in Vegetabilibus Vitri con- 5

fedio ; in Fofiilibus fufio Auri in hoc Igne conltantiffimi.

23. His ita politis , poftquam jam enarrati funt modi Phyllei mihi co-
gniti , quibus Ignis colligi poteft confervari in aliquo loco , fupereft ,
, &
ut adhqc dicam de alio , eoque efficaciffimo , frequentiflimo , modo , &
quo idem fit , fcilicet miftura diverforum corporum inter fe qua in re -

multa , eaque valde mirabilia , obfervari folent quum vero lint htee :

quam numerofiliima , omnia enarrare impoifibile ,

qutedam delibare ne-
ceflarium eft.

De Calore ex Miftura corporum oriundo Vegetantium.

Dudum fciverunt Obfervatores rerum naturalium , nafei quandoque

notabilem fatis productionem caloris , aut frigoris , fubito admodum ,

ex hac fola caufa quod diverfa, certaque corpora, intime permifta fi-
,

nrul confunderentur inter fe ea tamen lege ut nec calor ille nec frigus,
; , ,

in alterutro horum praeexifteret antequam permifeerentur fed neque , ;

duraret diutius nili quamdiu permiftio fieret qua dein perfe6te peradta
,
,
calor ille , frigufve , lic nata delinebant atque redibant ea corpora ad
,

eam temperiem ,
qua: in illis obtinebat ante ipfam permiftionem faftam.
 ,
,

i? 6 PARS ALTERA.
Hancinprimis hiftoriam Verulamius inchoaverat, perfecit Boyleus , &
HoorIus, ego quasdam Vobis exhibebo quod ut faciam, velitis primo
:

ut Vobis Inftrumenta exhibeam , quibus ad hasc omnia excogitatis , dein-

ceps coram Vobis utar. ABC Thermolcopium eft magnum, repletum
juxta artem Spir. Vini tindto , id applicatum ita alteri in medio fulcato ,
ut in parte inferiore MBA lit a ligno liberum , quo vafa ibidem fupponi
queant , fine impedimento ullo , in quibus liquores explorandi.commifceri
queant. In aflere HG notantur ad latera numeri graduum adfcendentis , &
defcendentis liquoris fatis fpectabiles afferes picti. pigmento nigerrimo
:

numeri candido ponitur dein vas cum liquore ita inter hoc inftrumen-
;

tum, ut Thermomerrum totum AB fit intra vas , in liquore reducto ad

gradum ipfius Thermometri ; tum infunditur alterum liquidum , <k mif-
cetur movendo fiftula vitrea , vel tubo vitreo , ut permiftio fiat intima :

unde tum Thermometrum ftatim notat mutationem a mifcela fadtam , ra-

tione caloris , &
frigoris nari effedtu mifcelae. Hoc inftrumento , hacce
methodo , faciam ut vel e longinquo poflitis cernere totum , ut peragitur
negotium. Igitur ad rem.

Experimentum I.

En , in hoc vafe eft Aqua pluvia , deftillando ex alto vafe, Igne leni
puriflima reddita, ad uncias duas. In hoc altero eadem copia Spiritus
Vini vulgaris. Ambo haec liquida exploro hoc parvo Thermometro. En,
utrumque eft graduum 44. Pono jam unum horum vaforum fub Thermo-
metro modo explicato , quod etiam eft notans 44 gradus. Permifceo jam
fubito Aquam & Spiritus Vini affundendo , & tubo vitreo , asque frigido
movendo. Videtis liquidiflime a miftione hac incalefcunt tantum, ut
,

affurgat liquor in Thermometro ad gradus 52. Unde dilcimus 1. Aquam

puram, & Spiritus Vini, in aere asque calidos fuiffe ante miftionem. 2. Ae-
ra, Spiritus Vini & Aquam asque calefcere ante permiftionem. 5. Aera
& Aquam , Spiritus Vini & Aera , fi mifcentur , manere asque calida*
4. Aquam & Spiritus Vini permiftos calefcere ftatim , non a calore , qui
prius in prasexiftebat erant quippe aeque calida, vel frigida. 5. Sed ab
illis :

aliqua Phyfica caufa , latente in his , a qua , poft permiftionem ilico inca-

lefcunt. 6 Illum a mifcela natum calorem non durare diutius , quam dum
.

mifcela fit , ea vero peradta delinere , licet poftea dein moveantur longe
vehementius , quam inter mifcendum fadtum fuerat. 7. Totam ergo cau-
fam Phylleam produdti tam notabilis caloris effe folam tantum primam
applicationem partium Spiritus Vini ad partes Aquae illoque momento :

Ignem nafisi hic in illo ipfo contadtu , moxque poft contadtum ibi rurfum
perire. 8. Ignem illum fic natum ibidem ab hac mifcela , vel manifefta-
ram , effe verum Ignem Elementalem quod ipfa ejus adlio in Thermo-
;

metrum clare docet. 9. Multum caloris geniti periille dum Thermometrum

a miftis incalefcit eoufque.
 DE ARTIS THEORIA, j? 7

Experimentum II.
Rurfum duo hic vafa habeo uno teneo Aquam ut prius , eadem co-
;

pia ,
asque calidam nempe gradus 44 altero Alcohol Vini fincerum eadem
;

copia ,
asque prascife calidum ut illa aqua in priore vafe. Simili condi-
tione ,
ut in priore Experimento , dum Thermometrum eundem gradum
fignat. Fada permiftione , Thermometrum ad gradus
ut prius , adfcendit
1. Omnia colligimus, qua: in praecedenti Experimento dida
ufque 61. Hinc
Aqua & Alcohol milia calefcunt fortiter & fortius longe
fuerunt. 2. ,

quam Aqua & Spiritus Vini. 3. Igitur caufa hujus majoris caloris pendet
tantum a proportione Alcoholis mifti ad copiam aquae cui permifcetur. 4.
Aqua , quae affunditur ad Alcohol , facit affufione fui plus Ignis venire
in Alcohol , quam prius fuerat in ipfo Alcohole , quod Igni adeo fimile :

nam Alcohol Alcoholi immiftum non generat plus caloris , fed Aqua ad
Alcohol addita idem efficit. 5. Quo Aqua illa, quas affunditur Alcoholi ,
habet minus Alcoholis in fe, id eft, quo purior fuerit aqua , eo plus caloris
generat in Alcohole , quo cum mifcetur ; contra. &
Experimentum III.

Accipio jam Alcoholis Alcalifati uncias duas. Aqua: puriilimae tantun-

dem. Ante permiftionem funt seque frigida , nempe graduum 41 ut & ,

Thermometrum. Mifcela dat calorem graduum 54. Hinc fcimus 1. Dida

in Experimento primo, & fecundo. 2. Aqua Sc Alcohol Alcalifatum mifta
calefcunt fortius quam aqua & Spiritus Vini fed minus quam Aqua &c
;

Alcohol fincerum. 3. Ergo hasc caufa caloris in his eft a folo Alcohole Sc
Aqua pura.
Conferri poterunt cum his , quas habet Clariflimus Geoffroyus , in Mo-
num. Ac. Reg. Sc. anni 1723. pag. 53. Ha:c quidem Experimenta notabilia
fatis contemplationi noftras objecta dant ad caloris generationem procu-
randam , in quibus praeter jam obfervataid puto maximi momenti , quod
in omnibus his calor generetur tantum in ipfo puncto permiftionis ,neu-
tiquam ppftea magis. Unde quo celerior illa perficitur , eo femper gradus
caloris acquiretur major , quo lentior fuccedit , magifque fuccefliva , eo
minus caloris femper per eandem copiam permiftorum acquires. Poft-
quam enim femel ita eft perfecta hasc mifcela , ut lingulae partes aquae
haereant ad fingulas partes Alcoholis , fruftra deinde exfpedabitis ulterio-
ris caloris produdionem. Neque tum juvat ingens concuffio hujus mifti
liquoris : manebit enim idem poftea caloris gradus non modo ; imo vero
ftatim poft commiftionem abfolutam in tribus illis Experimentis , ftatim
incipit remittere calor genitus , ficque omni momento increfcens fuc-
cedit frigus , donec cito liquor redeat in illum gradum , quem videramus
in Atmofphaera eo tempore ita quippe femper expertus fum. Quare jam
:

inde deducimus , 1. quod in illo articulo temporis, quo attadus nafcitur

inter Elementa Alcoholis , & Aquas, fimul oriatur caufa Phyfica , quae
Ignem eo allicit. Quaenam vero hasc eft I didu difficile. Id tamen obferva-
B b iij
 cur
_
/pars altera.
quod illo inprimis tempore , quo hac prima mifcela fit , turbetur
,

utriulque prius limpidi liquoris pelluciditas in miftis , quodque duret lute

nata opacitas tamdiu , quamdiu calor ille generatur , quo jam radio , redit
ftatim pelluciditas. Quin etiam bullularum eo exquifite tempore en afeitur
ingens numerus , qua; exiguas admodum , moventur per milia elementa ,
fubito crepant , evanefeunt, renafeuntur. Poftquam autem calor jam ge-
nitus eft , non magis dein apparent. An ha; bullulas autem motu fuo ca-
lorem faciant ipfum , num vero potius ipfce nafcantur a calore nato, dum
aeris particula: ibidem calefceudo rarefcunt, ambiguum manet. 2. Id fal-
tem fcimus ex his , quod calor ille non pendeat ab unita fubfiantia u,tripli
que committi liquoris , fed ab alia quadam re , qua: pendet tota a prima
illa adunatione partis ad partem unde valde credibile omnem illum ca-
: ,

lorem natum exiftere ibidem uno momentulo temporis tantum. Quod

utique lingulare admodum hac in re videtur. -Nec forte pulvis Pyrius
ocyus flammam parit admifla fcintilla Ignis , quam calor ille exoritur a
miftis his humoribus. 3 Quo vero intento acrius animo cundta hate excu-
.

timus , nonne eo plus 'lueremus ancipites, que nam ergo res fit illa proprie,
qua: hic Ignem colligit ; Eftne vis reciproca attradhix inter hsc Elemen-
ta, perquam appropinquantia inter fe , magna ftatim velocitate ruant
in amplexus mutuos, eoque collifu igniculos moveant ; An vero attradlio
tum , moxque repulfio fuccedens, attritum excitat inter hate , celerrimum;
cujus effetftu calor tum producitur > quique tritus delinat , ubi diftributio-
ne aequabili fadta cundba quiefeunt inter fe ; 4. Quum autem calor ille a
miftione hic ortus contingat in Aqua &
Alcohole confufis inter fe , five
prius feorfum hunc , illumve , gradum temperiei obtinuerint ante com-
miftionem oriaturque fernper novus calor tanto major poft mifcelam.
,

Hinc itaque Alcohol confufum cum aqua noftri fanguinis , poterit eam
calefacere quoque quam citiflime , ad certum gradum , ad cerrum tempus
uique deinde vero nihil amplius eo facere poteft. 5. Igitur inde quoque
;

corporibus aquofo madore frigidis fridtiones cum Alcohole fadtas cale-

facere queunt imo &
balneorum ,
; &
fomentorum , cum Alcohole para-
torum eftedta intelligi queunt.

Experimentum IV.

Si jam Aqua puriflima, & Vinum optimum

,
generofum ,‘fimili pror-
fus modo confunduntur , miftione perfedtefadta , non dant ullum fenfi-
bilem calorem auctum vel minutum aliquid calidi quidem , fed quam
:

pauciffimum apparet ita , ut vix obfervari queat. Unde patet 1. Aquam &
Vinum , arquevJcalida ex fe , atque poft commiftionem quoque adhuc teque
ac prius calida manere. 2. Vini ergo applicationem ex fe vix plus , aut mi-
nus , calefacere quam Aquam. 3, Adeoque calorem corpori humano
,

conciliatum ab accepto Vino, non pendere a calore prius prarexiftente in

V ino , indeque communicato humoribus quam a ftimulo , quo velocita-
;

tem fanguinis per vafa augendo, attrituque inde intet valla & humores
nato majori , ipfe Ignis in partes advocatur.
 ,

Ex Aqua, & Aceto Vini billatitio fortiffimi ,

quae in aere aeque calida
perfedte fuerant , fubito contraibis inter fe , videtis nihil omnino notabi-
lis caloris gigni , fed perlibere in
, ut eodem gradu
ante commiftionem.
Quare iterum, Aquae Acetique , ex fe aequalis calor ; ifque in mibis
i. ,

& feparatis ,
prorfus idem. z. Vis Aceti refrigerans , ratione corporis hu-

mani , celebrata Medicis , pendere debet ab alia omnino caufa , quam

a frigore illi vere infito.

Experimentum V I.

Oleum Tartari per deliquium , &c Aqua puriffima , squali copia fiunta
in his duobus vafis , funt abfolute sque ac aer externus calida ; utque
manifefto eb cernere , poftquam aecuratiflime , fubitiffime confundun- &
tur, perfedte osque calida manent. Unde i. ille liquor , qui nobis appa-
ret inter alios omnes maxime Igneus , in fe calidior nullo modo eit quam
Aqua pura neque aqua;
hasc illo calefacientiffimo humore eb ullo modo
frigidior. Hoc abertum ignaro hujus Experimenti homini videretur
quam maxime paradoxum , fed tamen nihil eo veracius. z.Idem adeo
Igneus habitus liquor aquas commibus nihil tollit de frigiditate illius, y
Alcali fixum Igneum , pobquam prius folutum eb in tanta aquas copia ,
qua: illi diluendo fufficit , deinde nullum amplius calorem in alia aqua po-
teb excitare. 4. Neque igitur hoc refpedtu aquae fanguinis immiftum hoc
liquidum Alcalinum poterit ullum calorem excitare.

Experimentum VII,
Aqua, & Oleum billatitium Terebinthinae , feorfum atque calida ut
Atmofphsra hoc tempore , vobis obenduntur coram fed dum hac jam , ;

quantum fieri poteb, intime agitando permifceo , ne fic quidem vel mi-
nimum novi pariunt. Igitur iterum. 1. Oleum eflentiale billati-
caloris
tium ,
quo humanum corpus ufque adeo foler incalefcere , contra fri- &
gus , tam egregio fuccebu , defendi •, tamen in fe caloris plus nihil habet,
quam frigida fimplex , aqua. z. Hoc ipfum quum ,
Alcoholi adeo pro-
pinque plurimis dotibus accedat , tamen , fi aquas commifcetur , nullum
aquas calorem participat quum tamen Alcohol admibu aquae adeo nota-
:

biliter incalefcat.Quod mirum fane obfervatum docet probabilem &hinc

doctrinam fupra datam , de attadtu primo aqua: ad Alcohol admiflo pro
caufa praecipua caloris generati. Iterum ergo non poteb hoc oleum fu© &
admibu & aquam nobrorum humorum calefacere»
Experimentum VIII.
Alcoholis perfedtiflime parati nota forte certi bima habetur, fi foto
eonculfu intime fe uniri patitur oleis billatitiis. Si enim quam minimum'
 ! ,

*oo PARS ALTERA,

aqua; illi nunquam erit pollibilis perfe&a horum commiftio. En
inhaeret,
igitur , hocce Alcohol eft quod aeque jam calidum ac hoc purifli-
tale
mum oleum aetherium Terebinthina, adeoque quam ipfe hic aer jam :

permifcebo fimul. Quid jam exfpecftatis 3 en colliquefcunt fimul inftar Al-

coholis cum Alcohole fed cernitis nihil omnino inde permutari caloris
:

gradum , qui ante miftionem fuerat utrique liquori praefens. Id vulgus

quidem futurum. Sed qui periti erant Experimentorum fupe-
credidiflet
riorum , credo prasvidiflent oriturum calorem ex intimo con-
, omnes
tadtu Alcoholis & Ol.ei.
Nos autem hinc vidimus partes Alcoholis intra
partes olei aeque perfe<Ste , aeque aequabiliter dilui polle ac Alcohol &
Aquam fed tamen nihil inde produci polle caloris. Igitur
;
Alcohol &
immiftum noftris oleis inde tamen haud produblurum calorem majorem,
quamvis in aquam noftri fanguinis prceftare illud nova
queat. Qiiahi
quam non praevifa , animadvertimus in rerum natura dum de induftria
corpora corporibus componimus 1 Colamus gnaviter hanc methodum

Experimentum IX.

Acetum llillatitium , & Oleum

feorfum seque calida,
Terebinthinae ,

ac fcilicet graduum 44, dum vero commifceo inter le , fenlim,

Aer jam,
& lentius,calorem per fucceffiva incrementa creant ufque ad gradus 45.
Quare hic 1. Acetum &
Oleum ex fe aeque calida, 2. A confufione autem
calor aliquis. 3. Hinc incipit jam fe manifeftare potellas acidi in gene-
rando calore cum oleolis , licet in gradu minimo quia in aceto fortil- :

limo , tantum acidi veri ineft pars una odtuagefima per Hombergiana. ,

Ac. R. Sc. Tri.p. 52. 4. Acetum igitur refpetftu olei noftri quoque , ra-
tione fax commiftionis parit aliquem calorem. 5 Acetum
,
hoc modo . &
dilfert ab Aqua.
Experimentum
X.

Idem Acetum, idem Alcohol, ante jam capta , iterum exploro , aeque
calida ac apr, permifceo : en, quam lubito calor hic manifeftus oritur!
quid enim 3 videtis a gradu 4.2. , in quo erant ante commiftionem ,
jam
adfcendifte permiftis iis Thermplcopium ad gradus 52. Quare jam 1.

Alcohol & Acetum atque calida ex fe foljs. 2. A confufione calor adeo in-
fignis. 3. Alcol cum Aceto , tanto plus ,
quam cum Oleo , calefcit,

Experimentum X I.

OleumTartari per deliquium, Sc Oleum Terebinthinae , ante com-

miftionem , utraque graduum 45 ,mifta vero jam in Thermometro dant
gradus 48 unde 1. Hcec exfe aeque calida. 2. in permiftione notabilis calor.
:

Experimentum XII.
Acetum idem idemque Oleum Tartari per deliquium , in aere, feor-
,

fum , ce que calida ad gradus fcilicet 46, accurate , fubitoque, permifta fi-
,

mul ,
 ,

J
DE ARTIS THEORIA. .

inul,
manebant perfecte aeque calida permifeurvero in hoc Experimento :

Aceti partes tres ad unam olei T artari per deliquium. Quamobrem fcitur
in hacfalium oppofi torum adunatione, Ignem non colligi.

Experimentum XIII.

Alcohol & Oleum T artari per deliquium , aeque calida ac aer ambiens,
copia aequali permilta quantum fieri poterat , dederunt a G 4 ad 6 $.

Experimentum XIV-
Nnnc teneo in hac phiala Alcohol idem , calidum ut aer jam eft , gra- ,

duum 47. Illi infundo jam falem Tartari alcalinum fixum, ficcum pu- ,

rum quo facto ilico adfcendit in Thermometro liquor ufque ad gradus

;
,

1,
5
Experimentu-b X Y.

En Aquam puriffimam , cujus triplo affundo falis Tartari , alcalini,

fixi ,
unam partem ficcam valde ; a 47, ad 57 adfcendit liquor in Thermo-
metro.
Experimentum XVI.
Aceti ejufdem triplo , falis Tartari , alcalini , fixi , ficei
,
partem unam
commifceo 3 furgit Thermometrum a 43 ad 45).

Experimentum XVII.
Olei T erebinthinae partibus tribus , falis T artari , alcalini , fixi , ficci,
partem admifeeo unam dum 3 interea a gradu 43 ad 48 adfcendit Ther-
mometrum.
Hinc didicimus huc ufque 1. Simplicia , qua: Chemia producit ex
Vegetantibus ex fua natura habere in fe omnia eundem caloris gra-
,

dum, eum fcilicet qui communis eft aeri , illo tempore, z. Quasdam'
,

horum , jam definita acquirere calorem majorem , illo tantum tempore

,

dum permifeentur. Sed non durare hanc caloris produdtionem ultra,quam

dum peragitur illa mifcela qua dein peracta , non manet ille tempore
3

mifcelte genitus calor fed fenfim redeunt mifta ad temperiem tum in

3

aere obtinentem. 3. Hanc itaque illius caloris generationem haud pro-

duci ex fubftantia illorum permitiorum , fed tantum ex adunatione jam
contingente. 4. Alcohol & Aquam efte praecipua, quae hic in fluidis Ve-
getantium inveniuntur , quibus ineft haec definita poteftas generandi, ca-
loris.5. Salem Tartari &
Aquam efle hic prscipua inter haec, quae com-
miftu fuo calorem maximum generant , ex folidis liquidis permiftis. &
6 Poft illa Alcohol
. &
Salem Tartari, praecipuam efficaciam habere.
Hifce igitur ita abfolutis ad Animalium partes examinandas circa luee
progrediamur eadem cum fedulitate.

Cc
 . .

<

XOl PARS ALTERA.

De Calore generando ex MifceU corporum Animalium &
Vegetantium.

Experimentum Primum, Diversis Modis.

Urina recens , coftavi vitae bene fani hominis, detenta in* aere , acqui-
rit brevi temperiem illius , fique tum , ut videtis , mifcetur squali quan-
titati aquae aeque temperatae , manet in Thermofcopio gradus idem.
Si mifcetur cum Alcohole increfcit calor ab 38 ad 49.
Cum Oleo Terebinthinae non mutatur.
Cum Sale Tartari ab 38 ad 39.
Cum Aceto fortiffimo non mutatur inde.
Cum Spiritu Urinae non mutatur inde.
Cum Sale Urina: defcendit per duos gradus.
Cum Spiritu Nitri adfcendit ab 38 ad 43.
Cum Spiritu Salis adfcendit ab 9 ad 43 3
Cum Oleo Vitrioli adfcendit a gradu 39 ad 54.
Experimentum Secundum, Diversis Modis.
Urina fani hominis , diu detenta in lagena claufa , hocque modo valde
putrefadta ,temperiem habet ut aer illo tempore , qua: dein mifta squali
quantitati aqus puriffims, paululum fecit defcendere.
Cum Alcohole , eodem modo permifta incaluit ab 38 ad 45.
Cum Oleo Terebinthins non mutatur.
Cum Sale Tartari ab 38 ad 3 6 .

Cum Aceto fortiffimo ab 37 ad 8. 3

Cum Spiritu Urins ab 38 ad 36.
Cum Sale Urins ab 8 ad 2. 3 3
Cum Spiritu Nitri ab 8 ad 40. 3
Cum Spiritu Salis Marini ab 38 ad 41.
Cum Oleo Vitrioli ab 38 ad 45.
Experimentum Tertium, Variis Modis.
Sal Urins , deftillatione paratus- , fine-additione , nili arens , de lotio
recenti , dum mifcetur , lege toties jam dicta, cum Aqua, fecit defcendere
Thermometrum a 40 ad 38.
Cum Alcohole adfcendit a 40 ad 41
Cum Sale Tartari a 40 ad 45.
Cum Aceto fortiffimo ab 43 ad 41. Sed cum aceto fortiffimo infpiffato
ad dimidias a 42 ad 44.
Cum Spiritu Nitri ab 43 ad 60 .
 . . ,

DE ARTIS THEORIA*.
Experimentum Qu artum, Diverso Modo.
Cum Spiritu Alcalino, volatili, ex Sale Ammoniaco parato cum aequali
copia Salis Tartari , fatis forti, commifcui copiam aequalem Spiritus

Aceti fortiffimi 5 quum edent utrique aeque calidi , ac aer ambiens , fac-
tum ed , ut liquor in Thermofcopio adurgeret ab 44 ad 48
Cum Aceto fortidimo ad dimidias infpidato ab 44 ad 47 \
Cum Spiritu Salis cum bolo dedillati dein rectificato a 46 ad , , 6 4.
Cum Spiritu Nitri dedillati cum bolo ab 4 6 ad 8 a. ,

De Calore generando mifcela Fo [filium.

Experimentum Primum, Multis Modis.

Sumo Aquae puridimae , 47 gradus calidae uncias , tres , iis admifceo
Nitri puri in pollinem triti unciam unam, defcendit T liermometrum ad
gradum 3
6.

Aquae puridimae ,
calidae , unciis tribus admifceo Boracis
48 gradus
puri unciam unam , Thermometri ad gradum 45
defcendit liquor
Aquae puridimae , 4
6 gradus calida; , unciis tribus admifceo Salis mari-
ni unciam unam, defcendit ad gradus 43.
Aquae puridimae , 47 gradus calida: , unciis tribus admifceo Salis Am-
moniaci unciam , defcendit ad gradus z8.
Aqua: puridimae , 45 gradus calidae , unciis tribus admifceo Olei Vi-
trioli non rectificati unciam unam , adfcendit ad 60.
Alcoholis puridimi , 47 gradus calidi , unciis duabus admifceo Olei
Vitrioli non rectificati unciam unam , adfcendit ad gradus 60.
Aceti dillatitii , gradus 46 calidi , unciis tribus admifceo Olei Vitrio-
li non rectificati unciam unam, adfcendit ad gradum 60.

Ceruda in aqua forti debili , dum ebullit , adfcendit a gradu 44 ad

gr. 57 -

Stannum rafum in Aqua Regia , dum ebullit , adfcendit a gradu 44

ad gr.
5
6.
Ferrum rafum in Aqua Regia , dum ebullit , adfcendit a gradu 44 ad
gr. 160.
Plurima , praeter haec , inditui Experimenta fatis fimilia fed metuo i :

ne odiofus fim recitando unum monebo fcilicet , fi omnia fimplicia ita

: ;

examinantur, quae in Vegetantium , Animalium , Fodilium , hiftoria in-

veniuntur , eo ordine , ut primo capiantur obfervata , qua: nafcuntur
quando juxta regulas combinationis , ea feorfum in qualibet lingulari
clade occurrunt , eaque annotentur fedulo , tumque eadem lege dein mi-
fceantur inter fe fimplicia nata in diverfis cladibus , brevi certo erit haec
hidoria certa , &
completa , de calore orto ex permidione fola variorum
corporum inter fe. Sed moneo iterum , illa Experimenta , quae ego hic co-
ram Vobis feci , tantum rudia fuide , neque ea cum cura exculta ,
qua:
hic adhiberi podet , deberetque. Nam nimis fedinare judit temporis bre-
Cc ij
 ,,,

204 'pars altera..

vitas , patientia:. Sed fimul quum plufes una hono-
metus abufus Veftrae ,

retis fpectabili egoque conarer omnium ocu-

Veftra pratfentia hos a&us ,

lis eventum Experimentorum utendum cenfui adeo

fidelibus fubjicere ,

magnis Thermometris. Illa vero ui: Vobis no tiifimum corpore fuo tam
, ,

magno immerfo in parvam copiam liquorum multum de nato in miftis ,

calore, vel frigore, mutant illud in fe trahendo, eventum mutando.

,

Hinc & eo tantum fenfu annotata hac intelligatis , non habebitis autem
pro exadtis ob rationes difitas. Sed quando Vos , pro ea qua elbis ad hac, ,

folertia &c accuratione , hac profequemini utamini tum , commendo , ,

illis pulcherrimis Thermometris Fahrenheitianis qua de Mercurio con- ,

ficit. Quibus ufus fum , dum Inpra Vobis productionem Frigoris enarra-

bam quam ope Salis Ammoniaci confeceram. Hac enim & acutilfime
;

fentiunt calorem , frigufque , & adeo funt parva , ut parum valde mutent
liquorum calores , quibus explorandis adhibentur.

De Igne generato vero in corpore frigido ex folo ac c effit Aeris*

Ghemicorum nunquam requiefcens induftria quotidie nova eruit,

qua priora latuerant fecula interea vero , poft Pyrium pulverem nihil
; ,

vifum fuit mirabilius , quam corpora arte hac produci , qua frigida
funt ut catera omnia, quamdiu prohibentur aera communem liberum , ,

contingere fed qua fimulac aer fuperficiem illorum diredle contingit

;

verum Ignem, imo & flammam vivam fponteinde folum concipiunt ,

abfque ullius alterius corporis acceflu aut attritu ullo Mechanico , fine
,

ullo Igne admoto. Corpora hac Phofphora dixere eaque hic fola in- :

telligo Ignem generantia neque alia illa intelligo , qua folum lucent in
i

tenebris , abfque excitato fimul Igne.

Pfiofphortis Igitur primo humores Animalium , maxime prius putrefafti , Ignis vi
Craffcii.
orbati omni volatili parte, qua Salem volatilem , aut Oleum refert , re-
linquunt carbonis fpeciem ; qua dein mifta cum triplo arena , aut carbo-
num ligneorum polline triplo, aut cum duplo carbonum dimidio alu- &
minis ; fi tum ex retorta de terra crucibulorum confedta , lutata , urgetur
Igne aperto , reverberii , fenfirn aucto , fummo , diu aquabiliter con-
tinuato retorta fic accommodata furno , ut colli ejus os aquam tangat
5

in recipiente contentam rite agglutinato ; ultimo Igne , poft fumos, dat

materiem ponderofam , cineream , granulatim in fundum aqua caden-
tem , in aqua non folubilem , liquefcentem Igne , fic fundendam in af- m
fui as ad Ignem fub aqua. Hac Phofphorus Crafftii , Kuncicelii Boylei ,

di£ta,fi vafeclaufo, fub aqua, in frigore, confervatur , diu incolumis

fervari poteft. Nato autem in aere calore majore fulgurat in tenebris
>er aquam incumbentem fed quando aeri aperto , tepido committitur ,
5 ,

{ucet fi autem aer incalefcit paulo plus

; tum Microfcopio confpefta
,

Phofphori pars oftendit motum ebullientem perpetuum , partium in-

,
ternarum , paulo poft in flagrantiilimas flammas accenditur , confumitur,
relinquit Oleum Vitrioli, aut fimillimum acedine , & pondere, liquorem.
Qui ergo novus eft , &
penitus diverfus ab omnibus prioribus , Ignem ex-
citandi Modus. An aer , qui, paulo calidior , ebullire femper creditur,
 ,

DE ARTIS THEORIA. 205

eoncuflibus fua ebullitionis , partes Phofphori atterit concutiendo , fic-
que in materie facillime mobili, tamen fatis fixa , calorem primo aliquem,'
mox lucem , dein flammam, excitat 2 Sane fummo in frigore , aeri conti-
gua materies vix lucet, non calet , minime accenditur. Sed femel aper-
tam flammam concipiens , vix dein exftingui iterum poteft. Omni fere
dote, &
analyfi per deflagrationem fadfa quam proxime accedit ad na-
,

turam Sulphuris vulgaris puriflimi fed mollioris eft , 3 magis fufi.lis &
plus ad ceram accedentis , natura:. Iri eo ab iis tamen differens , quod exi-
guo Ignis gradu ebulliat , incendaturque. Vid. Boyl. Nodtiluc. Aer. Slare.
Aii. Plui. 1(383. p. r 457- Homberg. Memoir. de Mathem. 8c Phvf. anni
1(392, pag. 74. ad 80. Nieuvventyd. pag. 520. Hofmann. Differt, Chem.
Phyfic.pag. 33(3.
Secundo dein alius , ifque longe pulchrior inventus eft modus confi- PJiofphorns
Igneus»
ciendi materiem ,
tantum contadfcum , calidus fuerit, frigi-
quae ad aeris
dufve , ilico Ignem urentem Quem quidem primus mihi literis
conficit.
fuis fignificaverat Lutetiis Pariliorum Eximius Hombergius decimo fexto
Aprilis 1712. datis mihi manu Nobiliflimi Domini Hasbergii qui notan-
,

das fimul obfervationes coram addidit. Quem poftea faciliorem reddi-

tum , minufque ingratum , exhibuit Diarium Eruditorum anni 17 1 <3.
pag. <30. fcilicet ut prior ille , modo memoratus , Phofphorus originem
debebat ftudio Alchemiftte , infaniente fapientia quaerentis Lapidem Phi-
lofophorum in urina ;
ita jam defcribendus alteri ejufdem fecla deliro in-
ventus , dum in ftercore humano lapidem occultum quaerit. Res ipfa ita
fe habet. Sumitur pars Animalis mollis, minutiffime concifa, aut aliquis
ejus humor ,
vel &
excrementa in fartagine ferrea , Igne modico , agi-
;

tantur tamdiu fpatula ferrea , donec in pulverem ficcum nigrum , ita tor-
rendo, converfa fint. Aut fumite aliquod tenue Vegetabile, farinam quam-
cunque verbi gratia. Nec enim multum referet, quodnairi ex his elegeri-
tis. Sumatur tum una pars talis nigri , uftulati , .pulveris , eique commifce

conterendo Aluminis crudi partes quatuor , fiat pulvis fubtililfimus , quem

impofitum fartagini ferrea: fuppofito Igne uftulare oportet, femper- fpa-
tula, fere ignita, movendo, conterendo, agitando , in forma pulveris
terendo quoties ab Ignefufum alumen in maflam coit cum pulvere fta-
5

tim iterum triturando , femper agitando quam accuratiffime , donec tan-

dem nullos amplius fumos ad Ignem fuppofitum exhalet, fed tota mafla
in pulverem tenuem , ficcum, fixum, converfa fit prorfufque nigrum.
,
Hunc dein pulverem nigrum , ficcumque immitte in phialam puram , lic-
eam , vitream , colli anguftioris , eoufque illo replendam , donec ampulla:
tertia pars fuperior vacua fit hoc pulvere. Orificium colli hujus phiala
claudatur chartaceo laxe operculo , ut aer libere per illud ingredi , egre-
di perpetuo queat utque vapores interim libere ex collo phiala poffint
, ;

exire.Ponatur dein hac phiala intra tigillum , vel crucibulum , ita ac-
commodata , ut nufquam crucibuli fundum , aut latera , contingat , fed
arena fic cingatur, ut hac inter fundum, &
parietes , crucibuli bene in-
tercedat 3 atque obruatur porro ampulla phiala fic arena , ut per partem
ejufdem profpici queat intra cavum ejus , quo dein queat videri intus , an
materia m
ampulla jam ignita fit 2 Cingatur tum hoc crucibulum , cum
C c iij
 ,

zo6
*
PARS ALTERA,
arena , & impofita phiala prunis accenfis lente Sc prudenter, donec undi-
que percaluerit auge tum Ignem
: , ut crucibulum , arena
,
phiala , mate-
ries in illa ,
candefcant ab Igne. Id ubi animadvertitur , fuflineatur dein
in hac violentia Ignis fpatio horae. Tum, dum vis Ignis adhuc perflat,
orificium colli phialae fuperius cera accuratiffime claude , ut pronus nihil
aeris introire queat. Refrigerentur fponte omnia.- Erit in phiala carbo ni-
ger , pulverulentus, ex pulvere, &
alumine. Si de hac materie , fic prae-
parata , aliquid ex vafe excutitur in aera frigidum , ipfo illo momento
Ignem concipit , ardetque. Sed fi attigerit femel aerem , amittit hancce
vim ignefcendi in aere. Atque hic quidem Modus Ignem extitandi om-
nium cognitorum maxime mirus videtur quoniam & hanc vim confer- :

vat integro trium menfium fpatio , fi modo cautiffime prohibetur omne

cum aere externo commercium. Certe hoc in Experimento , vi Ignis cal-
cinantis carbo fit verus , Animalis , aut Vegetabilis , ifque quam fubtilif-

fimus profecto , adeoque omnino aptiifimus , qui minimam Ignis fcintil-

lam fufceptam foveat , in Ignem nutriat ut ex hiftoria carbonis praemitia
;

evictum fuit. Ille vero carbo adeo efl redditus ficcus , quam ulla arte effici
potuit ut ex toto procefiu patuit fi enim vel minimum humidi , imo tan-
,
:

tum illius pauci, quod in ipfo aere hofpitatur, hunc pulverem tangit,

actum efl ilico de totius Experimenti eventu. Quin Sc obfervare oportet

quod omnis pariter aer inde fit expulfus ingenti Igne oportet enim lage- ;

nam follicite obturare tunc quando fumma vis Ignis , quam vitrum fine
,

fufione tolerare potefl, expulit ex ejus cavo, Sc ex materie in illo contenta

omnem aera fi enim rurlum aer ullo modo irrepere valet eo , non fucce-»
det unquam Experimentum. Interim de Alumine , qui videtur efle lapis
Calcarius Oleo V itrioli derofus , inque formam Salis converfus , expulfus
efl illa diuturna calcinatione aer, aqua, fpiritus acidus volatilis, remanente
moclo Oleo Vitrioli fortiffimo omni aqua orbato , in terra illa ficciffima
,

T alia autem corpora , ficcitatis impatiendffima , ad aeris ad-

relicta fixato.
mifTum calent, illeque in horumvacuos meatus irruens impetu fupra fup-
putato p. 133. illo momento atteret vividiffime illas partes , Ignem forte
excitat,
qui exceptus carbone filo tenuiffimo fuflinetnr , foveturque facile.
Si vero haec fuerit mirabilis apparitionis caufa , vel fi alia forte utique •,

inde nobis hodie certo conflat , fieri pofie , ut frigidi , communis , aeris
attactus fimplex corpus frigidum , abfque vel ullo Ignis adjumento in-
,

cendere prorfus queat , ita , ut totum dein confumatur in cineres aeque

certo, ac ullo alio noto Igne fieri queat. Sed quantum fcimus, ultimum hoc
Experimentum folum habetur , quod efficere hoc ex voto , quoties libet
poflit.Quis ergo definiat fuos intra limites Ignis potentiam ? quis , atnte
viginti quinque annos , hanc rem poffibilem credidifiet ? quis praefagiat
ea ,
quae fequuturis dein fint revelanda feculis
? quid fieret , fi lagena vi-

trea , qua hic continetur pulvis frigidus , fracta effunderet in Pyrium pul-
verem hanc fuam materiem ?

De Igne producto ex frigidis Foflilibus ope Aqua,

Ijyiis per Fer-
iuiti Sulphur
&
,

Aquam. Si crudi Ferri , regens limati , nec rubiginofi hactenus , fcobs , cum Sui-
 »

DE ARTIS THEORIA. 207

pfiiire puriffimo , ad aequalem utriufque copiam , diu , fortiter conteri-
tur fic , ut de utrifque ita fimul attritis pulvis oriatur valde tenuis ; ille , in
aere ficco > frigidus talis manet , licet quam diutiflime ita ferv aretur , cu-
ftodiatur modo
de omni humido fi vero pulvis ille fubigitur cum tanta
;

aquae fimpliciflimae copia , ut valde crafla pafta fit tum polf aliquod tem- ;

pus oritur in illa mafla calor , vapor , tumor , aeftus , fumus denfus , fer-
vidus , fulphureus , Ignis flamma. Deprehenditur , operatione peracta
calx fufca , nigra , tenuis cui affufa aqua educit Yitrioli fpeciem de ferro,,
;

quam fimillimam illi Vitriolo Martis , quod vulgo paratur cum Oleo di-
&o Vitrioli. Si vero utriufque hujus foililis ingens lumitur copia , v. g,
ad tfe xxv Ferri &
tantundem Sulphuris , hincque fadta pafta cum Aqua
fepelitur ad pedis altitudinem fub terra poft horas o6to incipit terra im- ,

polita inflari , exeunt vapores fulphurei , calidi , viva dein flamma pro-
filit. Fitque verus Ignis fubterraneus. Vid. Hift. Ac. Reg. Sc. 1700. pag. z*
5
Monum. pag. 1 o 1 Quum enim Sulphur fit oleum inflammabile concre-
.

tum cum acidiflimo Oleo Vitrioli Ferrum autem metallum in acido Vi- ;

trioli femper folubilecum ingenti calore enato r videtur , quod ubi hac ,,

bina minutatim contrita fimul, veniunt in contattus ardtos , dc adeo mul-

tiplicatos , vinculoque aqua: longe adhuc arctius adunantur , incipiat aci-
dum Sulphuris agere in ferrum rodendo , calorem confuetum ita exci-
tare unde majore vi , omni momento , per huncce calorem increfeente
;

folutio omni momento increfcit , hinc teftus unde ultimo flamma & :

partim ab oleofa parte fulphuris jam libera ab acido , quod ivit in fer-
rum , partim ab eructato vapore ferri ab oleo acido fulphuris jam refo-
luti , qui tam facile inflammabilis ut pulchro ibidem apud Hofmann, &
Diffi Phyf. Ch. 169. altero Experimento patet , dum fcilicet Olei Vitrioli
uncias tres in Phiala vitrea , cujus collum abfciflum , mifcentur cum aqua:
unciis duodecim , dein retineatur haec phiala , quae mediocris efto capa-
citatis , in calore modico , injiciatur tum diverfis vicibus limati ferri fe-
mi uncia , aut uncia , exorietur vapor; albus , qui , nidore fulphurato al-

lii de collo phiala erudtans , ab admota candela , fulminis inftar accen-

ditur vehementis , cumque ingenti impetu intra phialam arripitur , ibi-

que violente repercufla i mira fane praeftat ita quidem , ut videatur ma- :

teries tales halitusformans , qui furgenti in vapores ab Igne fuppofito-

actos Alcoholi aflimilaritur penitus. Detectus ita fuit novus iterum mo-
dus Ignem excitandi de materie frigida , minime inflammabili , adjumen-
to aqua:. Atque certiflime credimus , infinitos alios in natura rerum tectos
h terere modos, quibus eadem haec mirabilitas praeftari poflit quique forte ;

poftea detegentur. F oenum madidum aggeftum in acervos facit idem.

De Igne producto mifcela Liquorum frigidorum*

Si Nitri puriflimi , ficciflimi , in pollinem contriti , felibrae , in retor-

Ignis fulmi-
tam puriflimam ficciflimam , immiflte , tantundem admifeetur Olei Vi- nans de liquidis^

trioli puriflimi , & ab omni omnino phlegmate liberi ; tumque fit , Igne
arenae modico , diu fuftentato , deftillatio in excipulum ficcum ,
purifli-
raum , ita ut vaporis flavefcentis fpecie adfcendat Spiritus Nitri Glaube-
 ,

za? PARS ALTERA. _

rianus , liquor habebitur ;

erp;o , fi ad drachmam in vafe vitreo ponitur
oleum ftillatitium Cariophyllorum orientalium, ligni Saffafras
, Terebin-

thina, Carui , atque dein defuper infunditur aqualis, aut fefquialtera pars
illius Spiritus Nitri Glauberiani , oritur violenta , de frigidis ante com-
miftionem , flamma. Mirum rurfus , atque utilitatis infinita , in Ghemi-
cis Experimentum in quo de frigidis liquoribus , uno inflanti , flamma
, ,

rapidillima ambos liquores fere confutuens tantum pauculum refinofi

, ,

refidui relinquens pro cineribus. In quo iterum cernere eft, acidiflima cum
oleofis multo fpirim Redlore fcatentibus materiem conftituere Sulphuri
fimillimam , facillime incendendam. Vid. Borrich. A£t. Hafn. 167. Hof-
man. Obf. Phyf. Client. 38-42. 123-127. Slare. Philof. Tranf. n. 150.
1
Dc natura Tg-
P' Pi’

ii i, Elementalis
Si omnia jam memorata cum cura perpendimus ,
poterimus forte quas-
c|ui corporeus.!, dam de natura Ignis fatis certo pronunciare. Itaque primo-conflat. Ignem
quia cxtcnfusi
vertim Elementalem corporeum efle. Quandoquidem hoc nomine omnes
intelligimus rem geometrice menfurabilem trinis ab uno centro ductis
ad fe invicem perpendicularibus , live ut hodie appellant , rem extenfam.
Sic & omne id ,
quod in omnibus praecedentibus , titulo Ignis occurrebat,
femper extenfum. Etenim fit globus argenteus , folidus , filo fufpen-
fuit
fus , , dimittatur lentiJ|me intra
fere ignitus aquam frigidam., fere fine
mutatione Nconcuflionis ; nonne Ignis hujus fpheerte fe diftribuet fenfim,
per fpatia menfurabilia illius aquas , qua: proxima illi globo incalefcet ma-
xime , ficque proportionaliter reliquam calefaciet , ficque vere fe exten-
det. Thennofcopia enim , locata in hac aqua varias ad diftantias a globo
calefaciente , notabunt varios gradus Ignis difliifi per corpus , fpatia, &
veram igitur mifcelam docet Ignis cum corpore , vel fpatio , veram ita-
que extenfionem. Totafane data hift.oria Ignis claris docet Argumentis,
Ignem tam vere extenfum efle, quam fpatia vel corpora in his.
i .
Quia mobi- Altera generalis omni corpori noto proprietas in eo eft , quod omne
lis potens
, & corpus queat exiftere fuccefllve in illo loco , qui priori fuo pofleflb pro-
quidcere.
ximus eft., ficque revera moveri, Sive manferit in eodem fpatio , fed ro-
tatur circa axim , ficque omnes fimul quidem in eodem loco maneant
dum interim nulla partium illius perfiftat in eodem fpatio , in quo fiierat
prius. Sive tota moles , omnibus unitis partibus conflans , priori fpatio
relicto in proximum eat , idque continenter ita pergat facere. Sive deni-
que hdrum utrumque fiat fimul. Atqui moveri ita quoque Ignem hunc ,
undique jam per Experimenta conftititmeque enim ullum in his fuit, quin
motum verum Phyficum doceret. Quod ergo probatione non eget ultra.
Ipfa autem mobilitas cum potentia quiefeendi ita arcte cohatret in corpo-
ribus , ut negare queat nemo , quin id , quod uno momento in quonam
fpatio exiftit , ibidem per duo momenta permanere concipi queat. Id
vero jam quiefeere eft. Quum igitur &: omnes Ignis adtiones , motu fem-
per peracte , poflint femper augeri , aut minui hinc abfurdum haudqua- :

quam videtur , Ignem quoque in certo loco quiefeere omnino polle uti- ;

que non minus quam alia corpora.

5. Quia eft re- Tertia autem, eaque propria corpori uni affectio eft, quod folidum cor-
Mens corpori.
pus , qua tale , in certo fpatio fubfiftens vi abfolute infinita refiftat , ne
aliud
 ,,,

DE ARTIS THEORll \ 09
aliud fimile in illo occupato fpatio fimul cum illo exiftat.Refiftentiam, im-
penetrabilitatem,alii dixere ; Democritus voce fignificantiffima dvTnvnUv
five repercuffionem , dixerat. Neque enim , opinor , de vero corpore
nomine impenetrabilitatis aliud in mente intelligimus , quam repercufliim
hunc corporis tendentis in fpatium corpore alio jam occupatum. Sed pro-
fecto , fi in ullo corpore , in Igne certe hsec repercuflio quam maxime ob-
tinet. Ille enim corpora quacunque vel folidillima movet, mutat, figu-
rat , ita , ut non fuerit inventum hactenus ullum, quod ab eo non mutetur
in vere folida indole , atque a|b eo accipiat motum , quo fertur in alia loca
cum impetu ab Igne accepto. Quin etiam fi cogitamus , verum , purum ,
Elementalem , Ignem in corpora idonea adtum , in ea incurrentem , ab iis
corporibus repercuti , vel reflecti ita , ut impetu fummo , quidem im- &
petu movente omnia , recurrat ab iis , in qua: impegerat offendendo , tum
fane verilfimam in Igne dvTtrv7rUv obfervamus adeoque ipfam corpo- ;

ream naturam animadvertimus. Si enim radii Ignei , a Sole determinati

infpeculum Vilettianum frigidiffimum , adeoque elafticifiimum , five re-
percutientiffimum , incidunt , tum copia fere fupputabili pro magnitudi-
ne apertura: fpeculi , reflexi in focum adtionem ibidem violentiflime
corpoream exercent , qua: veriflime docet moveri hunc Ignem cum offenfa,
five refiftentia. Maxime- quidem ftringit hoc Argumentum, fi placet Vo-
bis confiderare fimul , quod , fi fpeculum illud ftierit valde excalefadtum

adeoque dilatatum , laxius , minus elafticum , minus cum vibratione cor-

porea repercutiens tum illi radii igniti a fpeculo offenfi recurrentes, ac-
, ,

curate tanto minoricum adione in focum remittuntur, quanto fpeculi

fuerit tum minor durities. Hinc quippe manifeftum evadere arbitror
Ignem ipfutn vete corporeum refiftentem efle quia impingens repercu-
, :

titur. Iterum vero , in hoc argumento obfervemus quod , fi radii igniti, ,

.valde hincque fortiflimi adeoque potentes , ut materiem metal-

adunati , ,

licam fpeculi vi fua fundere queant , tum non orietur ulla reflexio fed ,

Ignis fuperior fpeculo , illud deftruet indicio manifefto , hanc reflexio-

:

nem fieri a mera repercuflione corporis in corpus. Praeterea liceat perpen-

dere , quod puriflimus Ific Elementalis Ignis , a Sole directus per vitra
Tfchirnhaifiiana, in acum ferream pyxidis nauticae , ipfo in punito con-
tuitus admifli foci , fupra fuftentaculum illius eum movet in orbem, vera
corporea percuflione agitans rotatile corpus ferri. Talis autem percuffio
fadta in corpus impenetrabile docet id ,
quod cum motu in illud impege-
rat , ipfum quoque non penetrabile , fed refiltens , fuifle. Eli igitur Ignis
Elementalis vere corporeus. Habebit etiam unumquodque ejus Elemen-
tum partes ,
quibus unitis conflat. Quas ,
potentia naturae , ulterius divi-
di pofle in minora ,
credibile neutiquam habetur. Hinc
valde credibile, &
ne figuras quidem , his Elementis proprias
per vires natura: ulterius im- ,

mutari pofle. Immutabile igitur , 8c mutans tamen cetera, hoc mirabile

Elementum. An tandem Ignis &
illam habeat indolem, quam omni om-
nino corpori communem fummi noftro feculo Viri putant , ut fcilicet
gravis fit pro ratione fui duri , nonduqj adeo certo , quam putatur vulgo,
conflat. Enimvero mihi totam Ignis hiftoriam confideranti fere ita ani-
mus inducitur , ut credam , illum , non magis telluris centrum ,
quam ul-
Dd
 i io PARS ALTERA,
lura aliud punitam petere, ede fine ulla determinatione fpontanea, fing
ullo amore , vel corporis. Determinari pode , line reddentia,
ullius loci
quaquaverfum. Ede ubique. Ede, fi nulla accederit aliena cauda , ubique
in toto univerfo. Imo ex fe ede ubique copia , & vi , eadem. Qua: quidem
omnia in praemiffis , nifi me fallat vehementer animus demondrata ha- ,

bentur per Experimenta.

Corpufcula Ig- Sed fecundo Elementa Ignis corporea ex prima demondrata proprie- ,
nis minima.
tate , videntur ede omnium , qua: nota habentur , corporum minima. Si
enim corporea vere funt , erunt neceffario fubtilidima quoniam pene- :

trant fe quam facillime per omnia , vel denfiffima , corpora, atque maxi-
mam eorum craditiem tranfgreda in omni parte penetrabili corporis ,

effectus fuos vere p radant. Si enim folido de auro condatus foret glo-
bus maximus Igni ille impolitus idoneo apto temporis fpatio , ficpof-
, ,

fet penetrari ut ufque in intimum centrum fuum foret ignitus. Sique

,

tum in bina divideretur hemifphaeria in quolibet ejufdem pundto in- ,

terno , lumen calor , potedas omnis nota Ignis inveniretur,. Tanta au-
, ,

tem hifce in partibus habetur tenuitas ut rurfum inter omnia cognita ,

corpora nullum omnino fit adeo compattum fine poris , adeo cradum
materie & mole quin cogatur admidlun Ignem tranfmittere. Alia qui-
, ,

dem quacunque demum fint qua unquam cognovimus corpora , ex-

, ,

cludere podiimus ne intrare queant ullo modo in meatus quorundam

,

corporum. Sane Aer Aqua Spiritus Sales , Olea catera omnia, fa-
, , , ,

cile videmus , excludi poliunt, ne intrent intra ampullam vitream Her-

metice undique claufam ne exeant inde , podquam prius fuerant immif-
,

fa. Solus Ignis libero ingreditur , arque denuo egreditur , itinere. Solus
ille ingrediis , &
egrediis , omnes ipfi proprios effectus pradat. Fateor
quidem , caufam gravitatis , vim magneticam , etiam per omnia tran-&
fire corpora , confervata fua prpprietate agendi. Interim tamen haud no-
vimus adeo certo , an corpufculis emanantibus id efficiant, an ratione alia,
nobis incognita ? Interim tamen hoc etiam fatemur , quod caufa gravi-
tatis , &
magnetifmus pervadant uno momento , fere fine ulla mora, per
,

omnia corpora, illibata omni fua potentia; dum Ignis tamen protracto
tempore egeat prius , quam penetrare queat per craffiffima corpora. Sed
hinc tanto magis videtur manifeftari corporea Ignis natura, minus in
ifbis aliis manifefta. Hinc dixi modo , Ignis Elementa minima inter om-
nia corpora nota ,
quae pro veris corporibus omnes habent. Enimvero
fateri cogor , nefcire me nmn , forte DEUS in corporea rerum univerfi-
tate creaverit corpufcula, quae ipfis Ignis elementis fint tenuiora? Unum
id ajo , Phylleorum hominum occurriffe fenfibus , unde
nihil effedtuum
colligere coguntur , talia exidere Igne minora. Ipfa autem hac , qui- &
dem fumma , fubtilitas inde quoque intelligitur , quod Auri ea fit folidi-
tas, ut podquam unum ejus granum obductura ed fiipra aream Argen-
,

ti ita , ut craflities lamellae aureae lic appofitae fit modo — unius

duodecimae partis , (
Ac. Reg. Sc. 171 3 10. ) in hac tamen tanta
pollicis .

ejufdem microfcopia , omnium acuriflima, nullum mearum de-

fubtilitate
tegere queant. Imo fi bradtea Auri , quam leviffima , opponitur Soli in ,

cubiculum obfcurum irradianti , ne lumen quidem libere tranfire per Hanc

 ,

*
DE ARTIS THEORIA. ltt
poteft 3
fed tantum^ fubviridefcentis quid; per illam tranfparet. Atta-
men ingens , folido de Auro fphara, per ingentem illam denfitatem, ma-
gnitudine molis adeo eradam , penetrari poteft a maximo pariter, a &
minimo Igne. Si enim tempeftate gelidilnma , vadus hic globus diu expo-
nitur aeri gelido , tum per omnem fuam fubftantiam induet illam tempe-
riem , five accipiet illum Ignem , qui in aere tum adeft. Si autem valido
dein committitur Igni , ut jam Igne corufco fulgeat jam jam fundenda
hmc fphara , habebit Ignem violentiflimum per omnia. Attamen omnis
ille Ignis iterum evanefeit de hoc globo qui brevi redit in temperiem
,

aeri iterum communem. Unde igitur conftat,exiguum Ignem in liquido te-

nuiifimo aerio infinuare fe tequ? polle per omnia intra Auri meatus , quam
maximum in ardentiflimo foco. Si vero in tam tenui lamellula aurea mea-
tus erant quid de iis putatis quando ingens adeo mada auri
adeo exigui ; ,

per totam fuam molem ab Igne penetratur V Certe calere , & frigefeere
eft Ignem recipere majore, aut minore, copia. Qua quidem puto fuffi-
cere ,ut probetur fumma Ignis fubtilitas. Illa tamen infinities fubtilior
videbitur , Ii verum fuerit lucis , colorumque
, materiem eandem ede
,

ipfi Igni. Si namque cubiculum aliquod conitrudum fuerit tenebricofifli-

mum prorfus,in cujus una modo parte foramen eft exiguum patulum. T um
vero oculus fanus , aliquandiu prius in tenebris verlatus , a parte obfcura
cubiculi opponatur illi apertura: videbit ille diftindiffime omnia objec-
;

ta extra podta , per radios ignitos , definitos, diftindos, a lingulis vifi-

bilibus pundis totdiverforum objedorum oriundos , propagatos , abfque
confudone perexiguum foraminulum tranfmidos. Si jam cogitatis , quot
hic videantur punda vilibilia in tali toto hemifphario? quod tamen lin-
gula videri tantum queant per fuos radios tantum. Oritur idea fubtilita-
tis, qua: imaginationem humanam obtundit. Verum , li jam intra hanc

cameram pofueritis chartam albam , radiofque convexo diaphano tranf-

miferitis in hanc chartam ad diftantiam idoneam jam omnia objeda , fa- ;

tis magna, in illa tabula quam diftindiffime pingentur, adeoque omnes illi

radii, ficque ex hypothefi omnis ille Ignis , qui a tot objedis copia im-
menfus , poterat unitus arctari intra exiguum fpatium illius foraminis.
Certo igitur per hac evincitur , elementa Ignis fubtilitatis ede , refpedu
imaginationis noftra , infinita.
Tertio videntur corpufcula illa minima, qua ultima Ignis elementa Ec foliJiffiina,

abfolvunt , talia efie ,

qua fint omnium forte corporum maxime folida.
Facile intelligitur fignificatio vocis adhibita : nam nomine Solidi intel-
ledum velim id modo extenfum , quod infinite refiftit per Spatium vero :

id extenli
,
quod admittit , & tranfmittit , folida. Ergo folidum abfolu-
tum erit illud extenfum , in quo nullum adeft tale penetrabile fpatium
omnino, fed quod in omni fuo extenfo, &c in quolibet ejufdem pundo, eft
ubique perfecte fic impenetrabile. Si autem extenfa quadam moles partim
tamen adunatis inter fe,ut inter
conftituitur ex particulis ita vere folidis,ita
hac conjunda folida intercipiantur fpatiola , qua nullum folidum intra fe
concipiunt tum apparet clare, quod corpus illud partim , corpus fit partim
vacua intra fe concipiat. Unde ergo conftabit etiam , quod corporum om-
nium elementa minima debeant ede maxime folida fed quando hac ele- ;

D d ij
 ,,

iii P A R S A L T E R A. _

menta deinde componuntur in unam molem , tum inter hs:c ipfa elementa
ite adunata , non undique contingentia fe mutuo talia vacua, refpe&u ,

hujus molis, exoriuntur. Quare compofita moles femper futura eft poris
plena ideoque minus folida , quam illa ultima elementa feorfum exiften-
;

tia de quibus componebatur. Hinc & eo refpeftu facilius poterunt ilice

,

partes diifociari a fe mutuo , iive eo facilius poterunt dividi. Rurfum vero,

in ultimis iftis minimis vix videntur pori obtinere , ideo hxc folidiffima
haberi ideoque ne quidem dividi polle per alia corpora , fed conflantia
,

permanere. Quum ergo Ignis demonftratus fit fieri corpufculis minutifli-

mis habebunt &
liare poros , fi ullos , certe quam pauciffimos ; erunt ideo

quam folidiffima: omnium moleculse. Quum autem fubftantia impenetra-

bilis fit ipfa fubftantia corporea forte omnis fubftantia vere corporea,
,

qua talis , infinita , nec diuociabili , vi cohaeret. Sed quar moles conflatur
ex hac cum interceptis vacuis meatibus , eatenus iterum divifibilis erit
quatenus poros vacuos admittit in fe. Ignis igitur , ex hac dodtrina , to-
tus corporeus , immutabilis , figurae mutatae incapax , concrefcere impos
cum fe , aut cum aliis corporibus. Interea tamen idem ille habebit poten-
tiam quam maxime dividendi alia quoniam intra meatus diflolvendo-
:

rnm femper poteft intrare , ibidem vim luam exercere , concreta ramen-
ta, & flamina, difloLvere ficque concreta deftruere in fua elementa fim-
,

)licia , aut ita ordinare moleculas elemen tales , ut tranfitu atquabili tran-

fire per omnes meatus quacunque directione queat , ut in auro fufo ad

Ignem , dein illius vi vix amplius mutando. Si vero applicatur hic fubti-
liffimus &
folidiffimus Ignis ad abfolute folida aliorum corporum elemen-
ta , tum videtur ea ultra mutare non polle , fed tantum totam illorum mo-
lem mechanica propulfione , aut attraftione, movere. Neque ultra aliquid
efficere valere quod quidem ipfum ita fe habere omni rurfum Experi-
:

mentorum genere undique confirmatur. Eftque hujus proprietatis intuitu

Ignis mutator maximus in univerfo rerum , ipfe interim omnium mini-
me mutabilis.
Imo & poli- Quarto credimus Elementa haec corporea , minima , folidiffima , Ignis ,

tilfijna. fuperficiem habere quam aequabiliffime laevem, feu politiffimam. Intel-

ligimus fcilicet talem ,
qua: nihil exftanshabet , aut eminens in ullo punc-
to totius fui ambitus , feu circumferentia: , nihil quod prre creteris fubii-
dat. Si enim tum puncfta magis
hirta foret aut fcabra illius extremitas
,

elata occurrerent magis offendentibus corporibus , quam moles reliqua;

adeoque in omni abtione Ignis in propria elementa , aut in alia corpora
femper impetus conciliaretur maximus particula: minime coharrenti cum
toto ;
quare & videntur partes illse continenter abradi debere a reliqua
mole; unde igitur affidua foret mutatio elementorum Ignis adeoque ; &
Ignis ipfius , quod tamen repugnat fuperioribus. Summa etiam fohditas
Ignis videtur tendere in illam figuram ,
qua: facit , ut omnes partes refpec-
tu interni centri aquabiliflime inde per orbes fuos diftent quum ita ad :

minime mutabilem formam accedant , &

omni partium tranfpofitioni
refiftant quam maxime. Si deinde comprehenditur fumma illa Ignis per
omnes poros cujufcunque corporis omni directione applicati , penetra-
,

bilitas, tum omnino videtur requiri in fuperficie talis rei fuprema facilitas
 ,, ,

DE ARTIS THE O R I A . aQ
a cl tranfeundum fine ullo impedimento
intricantis quod non videtur :

pofle obtinere , fi hamulis & aculeis

tomento , vel lanugine ob-
undique , ,

fefla foret fuperficies.Dum enim adeo copiofi , & diftin diffinxi tamen
igniculi, fimul tranfmiffi per exiguum foramen in camera obfcura, abfque
ullo omnino intricatu tam expedite trajiciuntur facillime intelligimus ;

quanta glabrities quas lsevitas requiratur in contadtuum pundis , ne le

, ,

mutuo retineant. Quin & promptiffima reflexio , & refradio , quas ob-
fervatur femper adefle in partibus lucis , quasque tam accurate relpondet
figune abfolute fphaericse eifedui > etiam fuadet , credamus Ignis puri Ele-
menta hanc quoque figuram poffidere. Ex quibus jam fere colligeremus ,
ultimas, puri Ignis partes efle fphasrulas quam politiffimas.
Quinto agnofcimus ex univerfa. Ignis hiftoria abfo lutam ejufdem fim-
plicitatem. Hxc quidem appellatur illa corporum conditio , qua ubique in
particula ejus quacunque eadem prorfus indoles obfervatur , quas in toto
obtinet. Hic igitur in Igne notaret illam indolem , ut in unoquoque Ele-
mento folitario fimplex corporea tantum obtineret , fine ullis pons , na-
tura , prorfus ut modo foret in omni particula componente eadem adect- :

que forte fphcerula folida. Deinde autem , fi confiderarerur congeries ho-

rmn Elementorum fimul , tum omnes ilis fphasrulas prorfus eflent easdem.
In his igitur fubfifteret Ignis fimplicitas , pendens maxime exinde , quod ,
quum non fint in rerum natura corpufcula hoc Igne minora , non poffit
itaque Ignis ex minoribus heterogeneis componi Ultima fane parvitas :

ipfa agnofcitur fimplicitas, foliditas. abfoluta hanc agnofcit, lphsrica

figura ipfam fimplicitatem luculente exprimit. Quare Ignem habemus om-
nium corporum exiftentium fimpliciffimum. Veram tamen eft, quod ob-
ftet abfolune Ignis firrfplicitati dodrina maximi NEWTONI. Enimvero

ea laudatur penetrantiffimi in eo ingenii fincera fubtilitas , ut ultra limites

humano ingenio unus prodiifle credatur. Ille itaque ex uno
prasfcriptos
Ignis radio anatome feptem feparat, principibus
artificiofiffima diftindos
fuis coloribus quam diftindiffimos non modo , fed reflexu atque re- &
fradu prorfus diverfos , adeoque alienat omnino per hafce tres dotes in-
dolis. Attamen unus ille radius quam tenuis quam fimplex Si itaque ,
!
1

poftquam induftria humana , tanta cum diligentia , per tot fecula , in toto
terrarum orbe , naturam Ignis &
lucis per rot modos excuderat , uniis
noftra aetate IS ACUS NEvyTON US haec detexerit ;
quis metam ftatuet
inventis quondam futuris in hiftoria rerum naturalium ? Quis definiet
quid olim acceflurum fit demonftratis NEWTONIANIS? Sane dimidium
elapfum feculum , a quo omnes Philofophi unum lucis radium concipie-
bant ratione fuas longitudinis , tam tenuem , ut prorfus refpedu hujus
,

craffitiei, indivifibilem efle uno ore aflererent invidis Experimentis &c

:

•rationibus Geometrarum Princeps demonftrat , eum folitariurn radium

efle fafciculum fadum ex feptem omnino variis radiis qui fecundum to-
,

tam fuam longitudinem fibi invicem apponi queunt , rurfufque ita a fe

mutuo diffilire , ut feptem diverforum eoiorum filamenta fericea, fiibtilii-
fima ,
juxta reditudinem exporreda in unam apparentem lpeciem unius
fimplicis fili ,tamen abiolute feptem in fila dinindi iterum , femperque »
poflent. Si poftea inftrumentis Dioptricis magis promotis aliifve artife ,
 ,,

m 4 _
P A R S ALTERA,
in hifce jam fnnplicibus NEWTONIANIS radiis
_

dis fabrilius excultis ,

ingenium hominum ulteriorem detecturum lit compofitionem , quis ,

quaefo definiet ? Nos modo obftupefcimus , dum videmus ex hifce exem-
,

plis quanta
,
ADORANDUS
DEUS facultate mentem humanam inftru-
xerit ,
qua rite exculta confequi valeat leges , quas condendo uiiiyerfum
promulgavit. Nos venerationem debemus infinitam , gratiarum actio- &
nem sternam , ILLI DEO , qui fuam imaginem animat impreffam nof-
trx dedit Vero intelligendo aptam , ftudiofam, amantem Veri. At- &
qui ne vel fic tamen exhaufta fuerat omnis, qua: in fimpliciffima obti-
net Ignis particula varietas. Imo vero in uno jam tali limplici radio ite-
rum in ipfo laterum oppofitorum ingenio', aliam rurlum detexit diver-
,

fitatem idem NEWTONUS

Quid enim ; in Cryftallo Hlandica attente
:

obfervata refradtio docuit quod in uno latere talis radii fit alia vis
, ,

quam in altero. Utque

uno magnete refpedtu alterius magnetis, polus
in ,

cft attrahens aut repellens ita 5c in uno radio facultas pariter fimilis
,

refpecfu Diaphani lui. Unde tandem Ignis , licet adeo fit fimplex , atta-
men diverfitates detedtas adhuc in fe habet hafce. i. Ratione fuorum co-
lorum elementalium feptem divetlorum. i. Ratione diverfa: varietatis
refpedtu corporum refledtentium & refringentium , radios diverfa peni- ,

tus acbione in uno , quam in altero, , radio colorato. 3. Denique &hanc

in ipfis lateribus diverfitatem radiorum ratione lingularis Diaphani Iflan-
dici. Ita in ipfo fimpliciffimo tam multiplex adhuc latet diverfitas. Quan-
ta Igitur in compofitis fufpicienda diverfitas In minimis ubique maximi !

imaginem detegimus. Abfuiflet revelatio arcani natura: uni refervata

NEWTONO omnes , credo, & hodie certi crederemus in radiis lucis
;

dominari minimum inefie fimpliciffimum. Jam vero cogimur fateri, efle

,

quidem inter cognita Ignem omnium fimplicillimum , ita tamen , ut &

in hocfua manifeftata fit , & varia, multiplicitas.
S.eni.p erque Sexta Ignis hujus proprietas habetur ejufdem mobilitas , quae quidem
mpUiljj,
deprehenditur tanta , ut fere.certi fimus eum nunquam quiefcere abfolute ,

ubicunque fit- Neque hic tantum intelligo illum motum, qui femper obti-
nere deprehenditur in omnibus communis corporibus. Certiffimum enim
eft, nullum omnino corpus exiftere in rerum natura uni verfa , quodun-
quam vel uno momento abfolute quiefcit. Sol hercule Planette, Cometa:, !

& cum his fuat gravitantes atmofphsrae , rapidiffimis omnia circumdu-

cuntur motibus. Atqui prteter htec nulla omnino corpora cognofcimus.
Quiefcit ergo nihil unqam ; moventur quam celerrime omnia femper
quam conftantiffime. Sic voluit univerfi omnipotens ARBITER. Sed
aliam adhuc pono in Igne , ipfi fcilicet propriam agilitatis nunquam in-
terruptam exercitationem. Ha:c autem certiffimis rerum obfervatis evin-
citur. Sumamus aquam, frigefcat illa ad 3 3 gradus erit frigidilfima tum ;

illa. , hoc efl tam parum Ignis habens , quam natura rerum permittit in

aqua pura unquam poffe fieri. Si enim paulo plus frigefcit htec aqua fim-
plex , impoffiSile ftatim erit ut ulterius aqua maneat , fed erit con verfa
,

in vitrum genuinum fere omni dote, durum, fragile, pellucidum, fe dgradu

3 3
caloris iterum fufiie in aquam quum vitrum , ut fit fufile inftar aqua:
;

Ipnge ultra fexcentos gradus caloris requirat. Igitur hinc liquet , aquam
 DE ARTIS THE 0 RI 1 115
tantum aquam ede per motum infiti Ignis , non aquam ede aquam ex na-
tura fua propria abique Igne feorfum , &
folum , confideratam. Idem de
vitris , foffihbus , fulphuribus , femimetallis , metallis , forte de omni- &
bus corporibus verum ; qua? confidunt forma durorum corporum in
aliis

certo gradu Ignis parcioris , ut de glacie jam ftatim obfervavi , fed aucto
illo gradu caloris ufque in terminum certum , tum diffluunt ocydime , at-

que in fluentem quafi aqua: fpeciem convertuntur , vario gradu Ignis ca-
lidi pro diverfa fua natura. Qjium itaque in Fahrenheitianis Experimentis
evidtum fit , infra conglaciationis frigus adhuc 3 2 gradus magis- imminu-
tum calorem in natura rerum fuide obfervatum , fcimus ergo , in tota dif-
ferentia femper adhuc Ignem motum fuide gradu quidem miriori , nun-
quam vero nullo , adeoque Ignem illum ne quidem quievideillo tempore,-
quo omnia peribant Animantia, &
Vegetantia , frigore. Potuidemus ita-
que fecuri dixifle , Ignem &
tum fuide motum. Verum poftquam Experi-
mentis iifdem conftitit , adhuc quadraginta gradibus imminui potuide arte
& huncce Ignem , jam revera fumus quam certidimi , quod in frigore
fummo natura: podibili Ignis adhuc moveretur gradibus 40 plus , quam in
frigore illo artificiali , quin &
in tota rurfum hac diftantia femper quas-
dam folverat fuomotu ,
quae paulo poft minori gradu caloris iterum con-
fidebant :
quum omnia ibidem memorata Experimenta id docerent. Ergo
Ignis- in fummo frigore adhuc conftanter movetur, & in quolibet inde
gradu caloris femper magis ; magifque , movetur ergo femper. Pernicita-
tem Ignis emanantis a Sole in Planetas proximum circa Jovem motos,,
inde ad tellurem nodram referri , fubtili prorfus argumento collegit infi-
gnis ROEMERUS ex multis condantifflmifque obfervationibus Aftronp-
micis per decem annos fadtis , atque in literis ad Hugenium datis recita-
vit. Inde enim certiffimo argumento Hugenius demonftrat, adeo celerem
hanc ede propagationem , ut fpatio minuti fecundi abfolvat plus quam un-
decies centies centenas millenas decempedas vid. Hugen. de Lum. pag. § :

& 9. Unde ergo velocitas haec foret fumma in Igne , vel luce Solis arnifla ,
quffi pro Igne Elementali vero' habetur , fiponeretur exivide haec lux a Sole'

in Pianetam illum Jovis , atque inde pervenifle ad nos 3 ut in doctrina

NEWTONIANA videtur poni. Si autem fpatia ha:e plena ponuntur , ut
aliis placet, tum tamen illa arido Ignis luminofi faltem tam cito communi-

catur, quaecunque demum illa fuerit. Poftquam vero ingens Cadmus atque
Maraldus, infinita: diligentiae , atque in fapientia Aftronomica abfolutif-
fitni , Viri
,
plurium annorum obfervationibus accuratidimis nixi , omnia
intentidima cum cura excuderunt , deprehenderunt fimul , multum abefle,
ut vera fit Roemeriana & Hugeniana fententia. Monum. Ac. R. Sc. T-TJ*
Hift. pag. 77. & ibid. in Monum.pag. 25. Quare de celeritatis hujus defini-
tione ex fubtilidima argumentatione ultra nihil concludimus, C 2: rerum
certi , tanto femper celeriorem ede hanc communicationem ,
quo minus
fuccediva invenitur.
Septimo liceat & ex iifdem
omnibus certo concludere , quod Elemen-
talis hicce Ignis utcunque omnia corpora objeria mille mutet modis , non-
dum tamen vel ullo Experimento odenderit , quod ita mutaverit illa , ut,
quae prius non erant de natura Ignis , jam in verum Ignem Elementale.ru
 2I <? < PARS ALTERA,
tranfiverint per mutationem ab Igne inductam. Unde rurfum nullo ha-
denus obfetvato docemur Ignem femet multiplicare polle convertendo
,

pabula fu a , vel & alia corpora in verum Ignem illa fibimet aifimilando.
,

Sane quo magis magifque , indies eunda efteda veri hujus Ignis con-
,
,

lideramus eo minus videmus rationes quas demonftrent hanc in Igne :

, ,

N-kj generata a- potefb.tem , hanc in reliquis aptitudinem. Adeoque & hinc etiam evi-
clentiffime conflabit , quod fi Ignis ipfe ex quacunque materie Ignem ge-
ii unde.
,

nerare nequit , ergo neque Ignis ipfe ex ulla alia materie generati pote-
rit ? Quid enim faciet ex non Igneo corpore actione quadam Ignem pro-
ducere ? fi hoc efficere nequit. Utique praster ipfum Ignem in
Ignis ipfe
rerum univerfo repetimus nihil , quod ei queat comparari quoad hanc
virtutem. Ille enim motor univerfalis videtur , a quo caetera morum fuum

accipiant fluida fane omnia 5. forte & folida quam plurima; qui neque
;

nafeitur , neque recreatur , neque refufeitatur unquam fed quidem ex ;

occulto manifeftus redditur.

Neque unquam Quum igitur de hifce nobis certa fide confiet ,
jam quoque libere pote-
diverfa, rimus afierere , Ignem illum Elementalem femper , ubique , eundem om-
nino efie in omni corpore calefcente ab Igne , quocunque demum modo
produdusille fuerit, quocunque alimento nutritus, qualicunque fuften-
tatus artificio. Falfo igitur queritur Chemicorum chorus, quod purum
Ignem adhibere nequeant fubtiliffimis fuis artificiis ad qute putant fe pu- ;

riffimo , aftraii , coelefti , folati , elementali , incorruptili , Igne indigere.

Scilicet , haud confidetantes priora, in hafcefe dederunt follicitudines ina-
nes prorfus. Calor enim qui generatur in corporibus Animalium , Vege-
tantium , Foffilium , femper tantum oritur ab illo eodem Igne quando :
&
tranfit per vitrum , in cavum illius , eft asque purus , eft prorfus idem , ac
fi puriffimi Solis lucidis radiis vas fuifiet expolitum. Quin etiam Alcoholis

incenfi calor , &

carbonum foffilium , fi agunt in materiem commiflam
vitreo vafi puto , Hennetice obfignato , modo reducius ille fit ad eundem
caloris gradum , &c eodem applicatus modo , femper idem habetur omni
omnino effedu. Imo addam , fcEtidiffima genitus putrefadione rerum pu-
tidklimaram Ignis , dum per denfa tranfivit vitra , erit adeo putus , fim-
plex ,
finderus ,
quam fi a liquidiffimo Sole fuifiet conciliatus intra vitrum.
Adeoque , fermentando , fimum
calor putrefeendo Animalium putrefa-
ciendo natus , ,
qua Ignis eft. Neque hinc video differentiam ul-
idem eft

lam in calore fimi equini ad opera Chemica , prae omni alio calore , ejuf-
dem gradus ejufdem applicationis. Quare non datur in natura rerum nifi
,

unus modo Ignis Elementalis , atque Artificialis , femper idem,

:

If.iMs foci idem, interea tamen haec neutiquam intelleda velim de focis Vulcaniis ibi :

fedcuni aliis. quippe fimul cum Igne obvolitant omnia corporum genera , qua: Igni im-
mifta ,
pro lingulari fua natura , &
pro mutatione ab Igne accepta, longe
aliter mutant corpora tali foco aperta immifta , quam contigiflet in foco
Dioptrico , vel Catoptrico , Solari. Imo &
longe aliter pro fua propria na-
tura. Sed tum adio illa adeo varia haud pendet ab Igne , ut Igne fed ab ;

Igne , &
fimul a corpufculis una agitatis in hoc Igne qute utique immenfa ;

eft diverfitas falfo adferipta veri Ignis varietati ,

quas nulla eft. Hac igitur
de Igne ita fe habent, Sed interim efficacia hujus Ignis in corpora jam
varia
 ,, ,

DE ARTIS THEORIA. i 17
varia eft , dura ille , modo fupra explicato , diverfis fuftehtatus pabulis
hinc vel fortior eft , vel debilior aut etiam objedtis fuis fimul admifcet
;

partes agitati , vibrati , ftepe uniti fibi pabuli.

Hujus igitur rei refpedhi Ignis appellatur puriflimus , qui de defla- Cum Alcoho-
grante Alcohole excitatur, fuftineturque , objefta illi expolita omnium le.

minime inquinans admiftu combuftilis.

Dein , qui de Oleis ftillatitiis , fepe deflillatis , inprimis a fale akalino Cum Oleis pu-
riffimis.
fxo , hincque tenuiflimis , fimpliciflhnifque , inftar Alcoholis fubtilibus ,
& limpidis , alitur. Naphtha, &: Petroleum , nativa huc referuntur , in
quibus limilis pratdominatur proprietas.
Hinc Carbonum ligneorum rite paratorum Ignis puritate fequitur. Li- Cum Carbone
Ligno Cefpici-
gnorum dein purorum. Poftea Cefpitum Bituminoforum qui quum du- ,

bus.
natura;
plicis lint primo in ericetis reperiuntur , ubi ablata nuperior crufta
,

puros in Igne cefpites exhibet dein ex humido atro , pingui , limo , qui
; ,

de fodinis hujus materia; eruitur , exficcatur Sole , dividitur in parallelipi-

peda ,
nobilem , qui adeo quondam
falubrem , fedatum Ignem faciunt
,
amatus fuit , laudatufque Illuftri Boyleo.
Carbo hujus cefpitis rite paratus ita , ut penitus ille prius ignitus fit Cum Carbone
nullumque praeterea fumum fenfibilem emittat , tumque exftinguatur , fic- .
Cefpitum.

cus deinpabulum dat facillime iterum igniendum , pluribufque ufibus ap-

tiflimum quia neque fumum dat nec parit fcerarem , Ignem fponte diu
: ,

durantem dat accenfus femel , & omnium quidem maxime a;quabilem.

Rurfum ad hrcc alimenta magis compofita pertinent Carbones fofliles
Cum Carbone
oleo follili Naphtha; vel Petroleo fimili , & materie vitrificabili , con- Foflilium.

flantes.
Denique & Animalium quorumdam ftercora exliccata. Ingens igitur illa Stercore.

diverlitas
,
qua; ab adtione Ignis toties oriri videtur in Phylleis effectis ,
unico huic vario pabulo adferibendus habetur ; quod ut plurimi^ aliis , ita
uno alterove Experimento , clare evincitur. Lignum enim , vel Cefpes Bi-
tuminofus , dum aperto Igne in aereardent, Vapores danqvix lediales ,
fed oculis dolorilicos
,
pulmoni tuflim creantes ubi vero horum alter- :

utrum in veros jam Carbones , arte prius deferipta , converteris quam

optime , dein licciffimos hos igniendo in prunas mutaveris , tum fane ac-
cenfi hi Carbonis fumum exhalant tenuem , invilibilem qui in loco clau-
,

fo omnia animalia quam ocyffime-occidit. Et quidem miris circumflandis

id accidit equidem animalia pofita fuerunt intra vas ingens , inde dein
:

, ut animalia potuerint adhuc in illo aere, licet rario-

aer ita fuit edudtus
re vivere aliquamdiu. Poftea aer tranfmilTus in hoc tale vacuum , qui du-
,

cebatur per infundibulum adtus per carbones adhuc fumantes , non occi-
dit animal. Dum autem agebatur ille idem aer per Carbones jam penitus
ignitos , tum occidebantur fuffocata uno momento quam citiffime ani-
malia. Stepe quoque miri quid aer Igni conciliat , -quoad poteftatem inde
natam. Quod nullo Experimento intelligimus evidentius ,
quam in illo ,

quod celebris Ameriae ferip tot a Cofta narrat. Scilicet, in fodinis Ar-
genti ditillimis Peruanis , Argentum nativum effoflum , dum fuis inhxret
glebis , fundi non pofle Igneincitatiillmo facto per follium maximorum
impetum , fed ,
quod , fi Ignis ille incenditur vento arte facto ex lapfu.
Ee
 ,

118 PARS ALTER A.

celeri aquas frigidas , ficque ducitur per idonea inftrumenta cum impetu
in Ignem , tum facile & expedite, fufio illa Argenti
promoveatur. Hasc
fane, atque alia plurima , exempla fatis fuperque docent , quam fit ne-
cellarium , circumlpicere ad omnia , dum inveltigabitur Ignis adtio in
corpora quum minutiflimas conditiones totam rem toties varient. Reflat,
:

ponderemus nonnulla, quas in hac Hilloria Ignis fuperfunt, ufumque dein

habebunt in Chemia fummum.
Ignis non folyit Primo namque non patiemur nos abripi in pervulgatam , fed falfam ,,

univerfaiiter. opinionem , quali foret Ignis univerfale folvens omnium corporum i

fatemur , eum multa folvere omnia folvere , cogimur negaro. Enimvero
;

vario gradu , in idem objedtum , aliter prorfus agit. Lenis , fenfim au-
ctus, Argentum Vivum, in phiala vitrea, longo temporis fpatio tranf-
mutat in pulverem utcunque fixum , varii coloris , vix ulli liquori mifci-
bilem. Si vero {fatim a principio adhibetur illi Ignis tam magnus , ut in
fine , in procedenti Experimento , tum ilico ab Igne totum avolat. Rur-
fumque fi adhibetur fubito Ignis ingens ad hoc Argentum Vivum jam fi-
,

xarum lento & per gradus aufto Igne tum totum iterum volatile fit ,

ut ita uno gradu deftruat quod ipfe confecerat altero.

,

Nee fincere. Secund o quoque non eft fincerum dillblvens quod modo educat de re- ,

bus illud , quod in illis antea prasexftiterat plurima enim admifeet illo-:

ipfo tempore , quo feparat alia. Quid enim apparet evidentius , quam hoc
rei conditio dum Antimonium , ope Ignis castellis uftuktum
? ingentem ,

quidem inde fumorum copiam expellit , interea tamen fimul tam magna,
copia admifeet, affigitque , huic calci alia corpufcula, ut motes tantum
queat increfcere. Siplumbum eodem artificio in Minium mutatur , hic &
quoque noxius vapor copia incredibili afiurgit , calcem tamen fadtam ma-
joripondere auget notabiliter.. In Coralliis adeo diuturno , ingenti &
Igne , calcinatis idem ponderis augmentum obtinet. Mercurius ope me-
,

tallorum , , longa dein Ignis applicatione di-

arte lingulari, depuratiffimus
geftus in phialis vitreis in pulverem fixatum , aliquam particulam me- &
talli boni vertitur , antiquo interim pondere audto.
Nec valide in Tertio ex quibufdam corporibus nihil producit novi , fed illa intadta
omnia.
fere relinquere folet : Aurum
, Argentum , Olleocolla , Vitrum , Seleni-
, fololgne, quomodocunque
tis, Talcum, Arena Virgo adhibito , non
feparantur in Elementa neque in alia quoque corpora, vid. Helmontium
,

variis locis. Boyleum autem in Chemifta fceptico a pag. io. ad 3 3.

Ucei alia arte Quarto multa reperias ubique corpora , de quibus Ignis, quomodo-
frp.iiabiiia..
cunque applicatus , ex fe , non feparat diverfa quum interim certi fimus , ;

diverfa plane corpora fimul concurrere ad conftituenda hac compofita

imo quum aliorum inftrumentorum ope facile illa in fuas partes compo-
nentes iterum refolvamus. Viri Clariilimi plurima dudum notaverunt ta-
lia , difciplina jubet. Vobis pauca adferam. Aurum, Argentum , Cu-
prum , fimul Igne fufa , hinc confufa , dabunt maflam , unde Ignis haud
ita facite fua vi tria iterum fimplicia reddet.Si cum vigecu ploboni Plumbi,,
tege artis , in furno docimaftico tractatis , feparabitis accuratiflime , bre-
viterque , omne JEs , reftabit maffa fincera Auri atque Argenti. Huic
quifeunque demum fuerit , applicetur Ignis , manebit unitum Argenta--
 ,,

DE ARTIS THEORIA*. _
u9
Aurum , Sc quidem ita, ut in qualibet ejufdem maffie particula femper
fit eadem accurate proportio Auri ad Argentum , qua: in tota mada fue-
rat. Si vero in Spiritibus Nitri puri mada projicitur , iis didolvetur omne
Argentum omnino , quod in mada fuerat , nec redabit quidquam , omne
autem Afurum forma nigri pulveris occupabit fundum vafis. Id autem
Argentum, quod, jam feparatum ab Auro, in Spiritibus Nitri latet, diffi-
culter valde , fine jacitura , feparabis ab hoc Spiritu Nitri fi enim Igne id ;

tentas , ficcata tandem mada , lapidem dat infernalem , in quo tenacidi-

me acididimum Nitri inhterefcit Argento , fimul cum eo , fine fumo, duit,
ac fi metallum foret fufum. Si vero foluto in Nitri acidis Argento , immi-
feris lamellas Afris mox omne corpus Argenti , fine ullo refiduo , pu-
;

rum , ab omni Spiritu Nitri , ab omni alieno corpore liberum, Cupro le-
niter accrefcit , excutitur inde , in fundum vafis cadit , aqua abluitur , fin-

ceridlmum recipitur i ita ut Ignis poteftas hic defecerit , effecerit rem alia
ars. Quid memorem Sulphura glebis metallicis ita immifta , ut unita ma-
nentia , vel fimul duant in Igne , vel una ab eo avolent in auras. Quam
fruftra,
quam ingenti cum jadtura , conati fuere Docimaftae Metallurgi
Igne efficere , ut depulfo Sulphure volatili , metallicum in catini fundo
fincerum remaneret incadum. Quando autem alcalia fixa , fulphuris avi-
:

dum in Igne ferrum , aut fadtos de his, fimilibufve , pulveres abforbentes

permifcuere hinc ftatim Ignis id additum abforpfit in fe, fibique univit
,

fcorias fulphureas , 'metallicam glebam excudam , puram in fundum de-

dit. Antimonium fpectate , homogeneum apparet ,
quoties purum cerni-
tur. T radiate Igne quomodocunque
; vel avolabit totum in fumos , vel
in Igne totum , fi lenis ille fuerit, reflabit. Ubi vero Tartaro Nitro , &
vel Ferro &
Nitro , commifcueritis , dein Igne incenderitis , ilico fepa-
rabitur fulphureum externum , fuperefl metallica mada integra , homo-
genea , ponderofa. Si idem Stibium Aqua; Regite commiferis , intadlum
acidis fulphur ejicitur , dum Aqua Regia glebam metallicam Antimo-
nii aggreditur , fibique adunat. Ammoniacus fal vere compofitus ex va-
riis totus , unitus avolat ab Igne majore , in minore permanet commi-
ftus , promtifiime dividitur in fixum marinum ,
adjecto fale alcalino fixo
,

& volatile animale. Mercurius lublimatus corrofivus , Igne adtus diutur-

no , manet unitus ex fpiritu acido Salis Argento Vivo , admiflu ferri , &
aut alcalium , acidis liberatur. Tora quidem Chemia hifce plenidima
exemplis.
Quinto rurfum notabile eft quod ea que; Ignis de corporibus com po- NccinUkmea-
, ,
ta pura.
litis feparat , utcunque follicite ille fuerit adhibitus , tamen non fint fim-
plicia , fed variis adhuc inter fe modis permifta. Examinetis aquas fim-
plices de rebus Igne expulfas ; nonne odor , fpontanea concepta fpiffitu-
do , fracedo ,
mucilago , docent ,
quanta vel in hifce compofitio fit ?

quum in aqua fimplici nunquam htec obtineant. Spiritus confiderate , de-

prehendetis hos aqua , & inhaerente Sale , adeo permiflos , ut nulla arte
fit unquam illa perfecto feparare nifi fales fixos una cum Igne
poffibile ,

adhibueritis. De Oleis quid dicemus ? ea pro elementis puris fulphureis,

& quidem fimpliciflimis , a Chemiilis haberi folent
vulgaribus quum in- :

terim Principes artis , eadem quam maxime , & ex variis quidem , com-
E eij
 210
c
PAR S A ITER A.
pofita eflq coram evincant. Eft fcilicet in his elementum illud , de qu©
tanta cumcura fupra egimus , inflammabile , inefl: aqua plurima ,& co-
pia fimul ut falis, intime immifti , fic &
terta; ineft. Ipfa denique terra
,
Ignis vi edubta de compofitis , quanta eget follicitudine , priulquam ab-
folute pura haberi queat 1. femper fahum. fixorum ufque in vitri origi-
nem tenax.
imo&compo- Sexto etiam edobti fuiftis per tot eventa, quod aditione Ignis-, aeque
mt '
fiat compofitio corporum , quam quod inde contingat eorum feparatio».
unit quippe diverfiffima arbto adeo inter fe vinculo corpora , ut natura &
inde quam fimpliciffimum appareat , atque Igni ipfi dein immutabile pe-
nitus evadat. Dum enim arena pura &
alcali fixum , terendo , calcinando,
fundendo , intime vi fummi Ignis permiila fimul funt , vitrum nafci no-
viftis
,
quod adeo dein fimplex in omni parte , &
in toto , ut vix fciatis
aliud fimplicius , vix aliud difficilius refolutu :
quum tantum in fimplicia
fua diducasur, quando cum pluri alcali fixo in Igne funditur , utfalinam
naturam induat, &
dein infufu acidi pollen arente fubtiliilimuspraecipita-
tur de compofito.. Sapones idem demonftrant. Deftillationes aquae Regite
evidenter idem exhibent. Electra metallorum argumenta dant ad idem»
Sed quid opus pluribus ? nonne univerfa natura rerum Igne utitur , ut in-
ftrumento principe , ad producenda ubique fua compofita ? quid qutefo
nafcitur compofiti in animali , vegetanti , foffili , regno , quin Igni molli»
digerenti , ordinanti , componenti., veram debeat originem } Sane lenta»
& fedata , Ignis motoris abtio caufa videtur praecipua quas ar<5tiffimas>
adunariones femper , &
ubique, efficit. Ufque adeo, ut ambigi queat, num
Ignis magis ferviat componendis, quam difiolvendis , corporibus l Sane
utrumque efficit.
.
iterumque- Septimo obfervari omnino oportet quod ipfe lgni? fed varia adhibi-
,
,
sompofica divi-
tus menfura- primo corpora componat, qute altero iterum gradu difiol-
,

vat. Quanto id damno experti fuere Chemifhe dum annos impenderunt.!

Mercurio leni Igne, per varios fenfim gradus fucceffivos adhibito figen- ,

do , quod- tandem ubi fuccefierat pulverem nabli rubrum , fixum diu in;
,

Igne , tandem follium vi incitato Igne diffipatus ille exiit in auras. Ita
, ,

fummailli fpe.decidentes didicere, feparare Ignem uno gradu,, quod al-

tero prius adunaverat-
Rerpeftu acris Quin & oCtavo unusidemque Ignis, applicatus eidem corpori, fed cum
Wle ag,t '
diverfis eircumftantiis totam fuam abtionem variat , inprimis;
mirifice
,

quidem pro Sumferat carbo-

vario- admiffii aeris- fimul in operatione ipfa.
nem Elookius , incluferat pyxidi ferreas carbonem, dein operculo, cochlea
accurate fabia adacta , vas curatiffime occluferat.. Sic eommiferat ingenti;
Igni diu. Neque interim tam violenta abtione Ignis carbo exuftus erat, ubi
eximebatur poftea. Vid. Vitam, ejus in Pofthumis. pag. xxi. unde college-
rat fubtihs Philofophus , aera efle menilruum
,
quod- agitatum Igne , om-
nia diffiolveret corpora fulphurea quum Ignis fine aere id prasftare non
;

pollet. Idem in deftillationibus jam oli-m Helmontius in carbone luo fixo

obferv-averat. Et Papinus , Reciieil des Machines pag. aj. z<f..Et fcobem:
:

Cgo ligni. Guajaci fubtilem , coram Vobis., urfi adeo diuturno , adeo vio-
lento, igne i ollendi tamen nigerrimam foecem fugerftitem retinuifle oleum
 ,

DE ARTIS THEORlA. llt

fibi ,
fiulla Ignis potentia ex retorta expellendum. Simulae vero pulve-
rem hunc carbonarium, patina larga exceptum , parva fcintilla impolita
examinabam, ftatim omne nigrum oleum cum fumo aromatico cedri- ,

no, confumebatur,& vertebatur fcobs in cineres infulfos, candidos. Cam-

>horam fpe&ate. Auditores. Tota in aere confumitur incenia femel
ficet aquar innatet. Pone in vafe vitreo puro cum alembico impolito, ,

fupra Ignem liquefeit , afeendit in alembicum , concrefcit in novam ,

,

eandemque iterum , immutatam Camphoram. Idemque obfervabitur

repetenti fiepius.Nonne Sulphur valis claulis coercitum, fublimabkur cen-
ties femper manens Sulphur idem ? Ii vero inter fublimandum rimam vas
,

contraxerit , atque liquefadtum

Sulphur hac rima aeri contiguum evafe-
rit flammam capit lubito , atque ocyflime in flammam caeruleam ,
, &
acidum fumum refolvitur. Succinum certe in aere aperto incenfum totum
fere deflagrat , flammam , ignemque , alit. Idem fi fumrno egeris , fed
lento gradu audto , Igne ex retorta in excipulum , aquam , fpiritum , fa-
lem volatilem acidum , oleum multiplex , conficies , facieique tandem-
igne maximo , ut tota fubftantia per collum retorta: tranfeendat utfiepe :

quidem praeftid. Ignis igitur , fine aere , vel cum eodem immoto , fufto-
cante, agens in materiem inflammabilem * penitus alia efficit.
Nono denique idem Ignis , eidem obje&o , applicatus per varios gra- Et vatkrgriis
dus , mirabiliter variat ut Experimentis didici. Dum enim Albumen ovi
varie.
;

recens , vafe puro , admiflo aere , fovetur gradu caloris Thermofcopii

Fahrenheitiani nonaginta & duorum graduum , brevi tranfit in liquidum
affiduo tenuius , faniofum , fcetidum , putridum , tandem aqute initar de-
liquefcens , neque dein calore ebullientis aqua: iterum coagulandum; fit
alcalinum volatile , putidiffimum verum li idem ovi Albumen , in gradu
:

ducentelimo caloris ad idem Thermometrum , detinebam , ftatim illud

abibat in maflarn albam , folidam , fciffilem , infipidam , dabat aquam
exhalantem , inodoram , infipidam , copiofiffimam in fundo autem ma- ;

nebat materies duriffima , fragilillima , pellucida , infipida , inodora , per

annos immutabilis confervanda. Iterum idem illud Albumen , commif-
fum Igni- graduum quadringentorum in retorta vitrea pura, dabat phleg-
ma , fpiritus , olea foetida , falein volatilem , alcalinum , oleofum , foeti-
dum , &c carbonem nigerrimum , mire tumefeentem ab Igne. Non foret
finis in hifce o Optimi fi vellem recenfere omnia quae de natura potef-
, 1
,

tatis Ignis adferri pollent. Sed hodie fuffeeerit mihi Vobis in mentem re-
vocare fparfie doctrina: compendium ; quod fcilieet actio Ignis , fecun-
dum omnia difita varii , poifit producere maximam partem omnium effec-
tuum , quiinPhyfieis obfervanrur, ut eaufa concurrens. Poterit fcilicer
mutare concreta in figuris , atque eohaefionibus ; itatamen , ut concreto-
rum diverfitas varietatem pariat bacpoteftate : neque enim unquam va-
let Ignis diverfis de rebus eadem producere , fed definita quadam ex lin-
gularibus ;
verum deinde etiam differentia erit pro ordine , gradibus, ap-
plicatione varia.-
Eoqam dedufita eft , Nobiliffimi Auditores, noftra- de Igne Diflertatio cogKoicen-

ut jam tandem agere polfimus , imo &

debeamus , de illa cognitione Ignis do & dirigendo
Igne,
,

in certo, loco prtefentis , atque operantis , qua: requiritur in Artifice , ut in

E e iij
 1
xit P A R S A L T E R A.
dato loeo , ad corporis certi requifitam mutationem Ignem debitum, ex-
,

citare , dirigere , luftinere , applicare queat. Qua: quidem doctrina jam,

antiquis Chemicis tradita hodie fere perfecta habetur quum Therrno-
, :

metra illa pulcherrima FAHRENHEITIANA jam adhibere poffimus.

Illi quidem dixerant potentiam Ignis audii , vel diminuti , commode
,

dividi in quatuor divertos gradus , hancque dillindtionem fax ad Artis

exercitium fufldcere ; caeterum nihil fere diftincti tradiderunt quin Re- :

centiores etiam parum fuperaddidere bona: frugis. Agite ergo , Exoptatif-

fimi laborum Socii , fequamur artem , fed natam ex praeeunte natura.
Primus gradus Primum ego Ignis Chemici gradiun voco, intra quem natura parens
igms Chemici.
opera vegetationis perficit- in plantis , qua Ars Chemica imitatur nmilia.
Initium ducit ille a gradu frigoris fummo , qui unus ell in Thermometris
Fahrenheitianis , finem ponit in gradu odtuagefimo. Etenim in tota hac
diftantia quaedam ftirpes femper adhuc agilis vitae indicia praebent qua-
dam. Nonne videtis in excelfu frigoris urentifiimi, mufcos increfcere ama-
ros arborum corticibus ? imo vero tantum tali fere tempore ? Abies, Juni-
perus , Larix Orientalis , Cedrus , Pinus , Sabina , Taxus , Thuya , aliae-
que femperfrondentis coma arbores , nonne gelidiffima hyeme virentes
©{lentant ramos ? Quid dicam de Corallinis , de Mufcis terreftribus , de
Helleboro Nigro , Fiepatica nobili , Narciflo -Leucoio , Hyemali Aconito,
Helleboraftro , aliis ? Miramur , duriffimis afperrima: bruma: frigoribus ,
1

has tamen ipfas frondefcere , florere , generare , concipere, parere, neque

©alios harum &: conjugales calores compefci pofle omni necante frigore.
Denique , fi ab imo ad fummum tranfiveritis caloris hic definiti gradum,
dein recenfueritis omnes notarum plantarum partes , aliquas fere invenie-
tis plantas quae in gradu quodam latitudinis caloris memorati ad vigo-
,

rem perveniunt fuum.

'
Ejiifque inii- Credibile hinc valde , Chemicum bene diredlo hoc caloris gradu imi-
gms .u/us,
tari pofle vim Ignis in Hypocauftis artificialibus, qua natura utitur in
generandis ftirpibus , ut lento gradu procedat ad fovendas , non definien-
das , plantas. Si velitis hunc gradum excitare, furnus fiat , cui impolitum
vas aqua plenum , cui Thermometrum commiflum faciat augmento , vel
decremento , inflrudti foci , gradum notatum , qui requiritur. Vafa tunc
vitrea ad hunc modum temperatce aqua: impolita , applicabunt corpori-
bus intra vitri alvum contentis debitum operi Ignem. Nonne facile cre-
ditis , Auditores Benevoli, quod ille gradus Ignis optimus ferviat oleis
imprtcgnandis fpiritu eximio quarundam llirpium , fine diflipatione pre-
tiofiffimi i Si cui animus eflet fragrantiflimo Rofae halitu imbuere oleum ,
quid fieret redtius quam ut fumat Artifex puriflimum , inodorum , infi-
;

pidum fere , olivarum oleum idque in phiala alta , Chemica , nitida ,

,

digerar gradu caloris 5 6 graduum , cum Rofis matutino tempore carp-

tis , feu apertis. Sane talis calor fpiritus Rofae nubere facit lentori olei
5
conjugio haud temere diflociabili , atque exhibebit balfamum odoratifli-
mum. Neque majore utemini fervore , fi cupitis optimis fpiritibus Croci
impraegnare Alcobol liquidiflimum nam minore vix elicitis hos de fuo
:

corpore at majore Ignis impetu , nimis volaticos fpirituum difperdere-

j

tis. Pauci id capiunt

,
prudentes fciunt. Sane incomparabilia prorfus me-
 ,

DE ARTIS THEORIA. 223

dicamina fic parantur , fola hac directi Ignis cautela, quorum perit ac-
quifitio ,
fimul plus Ignis adhibueritis.
Alter gradus Ignis mihi commodilfime videtur defumi a caloris ma- Gradus fecun»
dusk
gnitudine, qua: in homine fano folet obtinere. Qui quidem initium agno-
fcere creditur agradu quadragefimo ejufdem Thermofcopii indicatu , at-
que delinere pro fummo fuo faltigio , in gradu nonagelimo & quarto cir-
citer. Intra hanc latitudinem videntur deprehendi Animantia viventia
perfiltere polleabfque necellitate moriendi , Ii humores illorum gaudent-
,

aliquo gradu caloris intra hos terminos. Inledta qutedam viventia parvo ;

valde cum calore habent fuos vitales humores , nihil magis miratus fui,, &
quam quod embryones in ovis Erucarum , quae vifco fuo , annulatim te-
,

nellis arborum ramulis circumlito , frecundata ova infigunt , manferint

ilkfi in fuis ovulis, tota hyeme acerbiffima , anno nono hujus feculi , ite-
rumque bruma gelidiffima hujus anni vigefimi & noni Enimvero, quum :

omnes putarent , hoc vermium genus tanto gelu interiturum fore in- ,

terim vidimus appropinquantis Veris tepore prodiifie ex ovulis fuis hofce

vermiculos qui itaque lalvi fuftinuerant tantam frigoris atrocitatem^
,

Pifces quoque tam fluviatiles , quam marini , qui branchias loco pulmo-
num habent , in liquido aqueo tantum triginta quatuor gradus calido vi-
vunt , affiduo fere moventur , ad illum ergo caloris gradum fuam etiam
temperiem redigunt , dein hinc ufque ad fexaginta &
ultra aliquantum* &
ferunt calorem aqua:. Pifces vero inftructi pulmonibus , ut animalia re- &
liqua refpirantia , calorem conciliant fanis fuis humoribus per fatuitatem--
nonaginta & duorum graduum
paulo plusminufve unde ergo a gradu'
, :

trigefimo- tertio ad nonagefimum quartum. Intra hunc calorem fiunt ani-

Hujus ulus1
!

malium adtiones vitales , Vegetantium fermentationes , Vegetantium &

Animantum putrefactiones ; Animalium generationes , geftationes , incu-
batus
,
partus , nutritiones, &c. Hoc gradu utuntur Artifices optimi ad
Elixiria , Sales volatiles alcalinos fimplices, & oleofos , tinCturas, coCtio-
nem Mercurii Philofophici in primam pratparationem Lapidis ,
perfi-
cienda.
Tertium Ignis gradum ordo diCtat illum , qui a gradibus 94 fe exten- Grados mtius;
dit ufque ad 212, quo folet aqua ebullire in toto hoc gradu feparatur 5

aqua , &
fpiritus nativus , ab omni vegetanti animali refiduum exfic- & ;

catur , durabile , fere immutabile fit. Olea efientialia dicta plantarum red-
duntur volatilia. Sales vero , &c olea , de humoribus animalium recenti-
bus , vix elevantur furfum fed exficcantur hi humores in materiam craf-
;

fam , duram, fragilem , infipidam, inodoram , per annos fere immuta-

bilem unde vel jam patet , quam falfo ponantur fales volatiles alcalini
:

oleofi , in homine fano , generari , atque ineffe. Casterum hoc gradu om- Illius visi

nia olea ftillatitia , atque aquarum medicatarum deftillationes perfi-

,
ciuntur in Vegetantibus. Humores fanguinei ferofi Animalium in ipfa,-
aqua ebulliente in maffas fcifliles coagulantur. Omnes partes eorum foli-
da: deltruuntur ; &
in fpiflum , tenax , reducuntur liquidum. Omnia Ani-
malia igitur eo deltruuntur , occiduntur.-
Quartus gradus haberi poteft a 21 r ufque ad 600. in qua latitudine om- Quartus ©rai-
nia olea , lixivia falina , Argentmn Vivum , & Oleum Vitrioli, ebulliunt. duSi
 ,

ii4 ' PARS ALTERA.

furfum elevantur adeo que & deftillant. Intra eandem
'

ab igne fugiunt , ,

Plumbum ,& Stannum liquefcunt comiriifceri polfunt. Olea fales fa-

, , ,

pones , Animalium & Vegetantium redduntur volatilia acria in Alcali , ,

plus minus vergentia. Partes horum folidae liceantur, in carbonem atrum

,

convertuntur calcinata , omnia hxc penitus deftruuntur , in alienam indo-

lem commutantur , virtutes proprias amittunt. Sulphur foffile , Sal Am-
moniacus , fublimantur.
Q^utus Gra-
dus.
Quintus gradus cenferi poreft , quo metalla caetera funduntur , qui ini-
tium ducit a 600 gradibus , & delinit , ubi ferrum fufum tenet ; eo quidem
in gradu caetera deftruuntur. Vitrum, Aurum, Argentum , Cuprum , Fer-
rum , diu conftant hoc in gradu omnia alia corpora fixa candefcunt ; Sa-
; ,

lia vegetantium , folfiliumve , fixa funduntur , Oleo fere omni orbantur,

in alcalinam acrimoniam evehuntur magis , magifque cum arenis , fili- ;

cibufve , in Vitrum abeant calcinantur lapides calcarii ; reliqua omnia

;

vitrefeunt ; aut volatilia reddita in auras diflipantur.

Sextns Gradus- Ultimus denique qui Sextus ordine gradus fit Dioptrica vel Catoo-
, ,

trica virtute fupra explicata , cui nullum fere corpus valet refiftere led ;

cujus vi ipfum aurum quoque mirifice mutatur. De quo Igne , Homber-

giana , Hartfoeiceriana , Viletdana , videri poterunt , ea , qua: nos & &
de eo jam fupra diximus. Ejus inprimis communis fere in omnia effedtus
habetur , quod cundVa eo vitrefeant. Unde ultima Ignis , nobis cogni- &
ti , actio erit vitrificare omnia fixa. Quod antiquiflimi in Alia Sapientes

intellexiffe videntur, dum dixere in fuis pixcdi&ionibus , omnem Mun-

dum tandem Igne periturum , tumque in pellucidum vitrum abiturum
efle. Saltem huc ufque noftra de gradibus Ignis doctrina firma erit Ulti- :

ma definiri ingenio humano non poterunt unquam.

Dircflio certa Noftra dein quam plurimum refert , fcire , quanam ratione Ignem
in hos Gradus,
primo natura hunc queamus ad qutc litum gradum excitare , fuftinere quum hinc & :

Pabuli. inprimis pendeat tota Chemiftarum ars, effectura opus quodcunque pro-
politum.
Qua quidem in re conftat longe difficilius elfe magnum diu frigus
confervare , quam magnum calorem perpetuum conficere , quod omnia
fatis Vitrariorum ,& Metallurgorum , opera fornacibus ardentibus per-.
a£ta quam certiflime docent. Harc autem moderatio Ignis fit primo eli-
gendo talia Ignis pabula , ante recenfita , quibus excitari poterit vis Ignis
requilita. Alcohol vini flammam exhibet debilem , aequabilem , facile
moderandam ellychniis incenfis paucioribus , pluribus. Poftquam igitur
primo conftitit de gradu Ignis requifito facile quidem erit , lampadem ,

accendere inftrudtam tot ellychniis , quot Thermofcopium indicat con-

ficere illum caloris gradum praeferiptum. Ita pariter dein poft Alcohol,
fequuntur ordine leviora Ignis pabula , porofa , fpongiofa , ut fcenum
fcirpi , ftramen , folia arefadta pili pluma:, fcots ligni pelles fago- -

, ,

pyri , paleae , furfures. Olea dehinc , febum , cera , camphora , pix , refi-
na , fulphur , quaeque ex hifce. Tum ligna crafla , ponderofa , dura , inte-.
gra , haud nimis ficca , exque his carbones lignei ; tandem metalla ignita ;

carbones folfiles.
Secundo copia. Deinde quoque varius Ignis gradus poterit excitari ufque in fummum.

y
 ,

DE ARTIS THEORIA. ax s
per quantitatem congeftam materis combuftilis' : (I enim ingens copia
pabuli limul aggefta incenditur uno impetu , tum femper major longe
Ignis excitatur ; quia vis unita fortior.
Poftea quoque multum differt calor excitatus ratione objecii mutandi. Tertio , diftan-
£ “’
pro diftantia , qua Igni applicatur illud, decrefcit etenim calor, ut augetur
remotio ab Igne. Putaverunt egregii multi Philofophi , poffe una fimplici
regula lianc diverfitatem definiri,dnm ajunt, qualitatum corporearum vi-
res decrefcere in ratione reciproca quadratorum diftantia: ab centro gene-
rante illam qualitatem. Hinc &
in Igne ad duplatam diftantiam quadru-
plo minus Ignis dominari. Sed hoc verum ut habeatur , oporteret prius
certifimus , an Ignis ipfe , in ardtius fpatium adunatus , non acquirat
novas poteftates non pendentes a falo numero elementorum Ignis , fed
,

a vi qua nafeitur de propiore vicinia. Qua quidem dum inveftigamus ,

,

invenimus fane , verum quidem efle

,
quo propius abes ab Igne , eo fem- % ,

per plus caloris deprehendi ; fed tamen lex decrefcendi longe alia eft
quam generalis modo allegata. Quoniam experimenta rite inftituens re-
periet, fubito admodum valde decrefcere vim Ignis in valde parva dif-
tantia appndto calefaciente, dein vero in remotiore inde loco, non eadem,
fed minori , proportione. Unde valde credibile videtur , quod partes
Ignis praeter vim , quam habent agendi in alia corpora praeterea etiam
, ,
poflideant vim aliam ex relativo motu orto ex parva valde diftantia fua a
fe mutuo. Quum enim Celeberrimus Grimaldus , eximius Nevvtonus, &
obfervaverint , elementa Ignis tendentia in corpora opaca refledentia,in
vicinia horum corporum novos motus acquirere , quidni , ipfae Ignis &
partes inter fe , idem pati pofliint 2 de qua re fuperius tradita videri
queunt.
Quarto , Ignis excitati in foco per fuum pabulum , atque conclufi intra .Quarto, agita-

fornicem fuum aerium, agitatio concuflio comprefilo. Inde enim valde

1
™^. " c° m "
, ,
p
augetur Ignis violentia , & quidem tanto plus ,
quo fortiores illae , modo
non deftruatur ut jam fuperius tradidi. Quum vero haud alia re
fornix ,

commodius , magifque cumulate , hanc Ignis agitationem & compreftio-

nem queamus obtinere , quam flatu , five motu aeris vi adadto ad focum
illum Ignis; hinc fane follibus inprimis aeris preflum adigimus ad foci
fuperficiem , ignemque ibidem contentum maxime concutimus , qua: ta-
men ipfa etiam fuperius, ubi de fornice aerio focum incenfum ambiente
egi. ibidem quoque vidimus , quod , fi plurium , valentium , follium, &
fpirameata diriguntur in unum foci centrum a variis circumferentia foci
plagis , tum vim Ignis tanto violentius determinari in objedtum , quod
centrum foci occupat idque adeo tanto etiam magis mutare. Unde Do-
,

cimaftx folent hac inprimis arte uti , quoties fumma vi Ignis indigent.
Tandem ergo , fi quatuor modo memorata auxilia fimul adhibentur , imita
& confpirant opera , habebitur vis Ignis vulgaris maxima.
nt0 figura
Quinto , figura fornicati furni apta reflexum Ignem cogere in partem fl
^"j
foci datam. Vide fequutura de Furnis.
Ha:c erant praecipua , Auditores , qux Vobis dilucidanda putabam circa
Ignis Hiftoriam naturalem , quatenus in Chemia ufum inprimis habet.
Laboris exantlavi multum in his concinnandis , fi quid profecerim , id
Ff
 ;

22$ P A R S A L T E R A.
vero Veftmra
erit Crediderim aurem certo -inde conflare , quod'
judicare.
Ignis Chemicus, gradus,
deflnitce materia:, &
applicationis , in idem
objectum feniper agat idem , live adunando , Ave feparando. Catterum ,
nifi hae prius conditiones quam accuratiflime definitae Ant , certi nihil de
aftione Ignis in corpora dici polle. Ideoque in defcribendis artificiis,
Chemicis follicitifflme femper notandum omne id , quod ubique in hoc
tractatu de Igne fuit propofitum ita tandem poterit Chemicorum ars,
:

redigi in difciplinam aeque certam , ordinatamque , quam ulla alia habe-

tur. Semper ergo determinetur Ignis gradus fucceffio graduum 5 materia ;

unde fuftentatus atmofphtene pondus , calor , motus , flatus , ventus

;

objedtum dein ita defcriptio haud fallet imitatorem. Juvat jam poft hac
:

omnia quaedam addere Naturam Ignis fpectantia. Ut , quod porro Ignis

non eget aere , nitro , pabulo , fulphure , ullo alio corpore. Naphtha vera
facillime inter corpora nota ab Igne incenditur , ad diftandam fatis ma-
gnam a flamma , ut &
Petroleum puriflimum. Diar. Erud. 1675. 5 3. Cor-
pora inundta liquore Naphthae , dein-secenfa , fub aquam dimifla per-
gunt fub aqua ardere. Diar. Erud. 168 3 104. Naphtha incenditur flamma
.

candelae intra laternam pofitae , ficque a contadtu Naphthre remotte. A£t„

Soc. Reg. Brit. 100. p. 188. Pulvis Pyrius inclufus machinas,. in quam
aqua fe penetrare non poterat , inclufo fimul horologio , quod certo tem-
pore collifu chalybis ad filicem illum pulverem incenderet , fuit dimifliis
in fundum maris. Ubi dein incenfus pulvis , auditus fuit ingens mugi-
tus , vifus denfiffimus fumus , nulla apparuit flamma. Sinclairius , de arte
gravitatis, pag. 301. Quod quidem experimentum meretur fane fummam
obfervationem quum multa Angularia offerat meditationi. Id vero, quod
:

Nobiliflimus Sibbaldus prorfus Angulare refert , in Scotia illuftrata , de

lacu Strath ErricenA , cujus aqua nunquam conglaciatur , ne frigore qui-
dem acutiflirno , ante Februarium menfem , quum tamen , poft illud tem-
pus , Acpenumero , unius tantum noctis decurfu , conAftat glacie rigidif-
Ama 3 videtur docere , calorem in uno loco audtum producere tanto ma-
jorem frigoris vim in alio. Id rurfum jam fupra propoAtum , manifef-
,

tius colligi videtur ex alia mirabili obfervatione rivuli tenuis ne violentif-

Ama tempeftate frigida conglaciandi. A6t. Phil. N. 56. 1139. A£t. Phil.
Comp. T. II. 335. Omnium
tamen maxime conflrmatur hrecce fententia
iis, qux leguntur Domino Abbate Boifoto , in Diar. Erud.
confcripta a
iA8(J. p. 3 36. & apud Hameliumin Hiftoria Academite Scientiarum , pag.

157. Quinta fcilicet a Yefuntione in Galliis leuca , cavernam dari, 300

paflus profundam , quat adluante fervidi coeli tempeftate una die plus
fuppeditat natse hoc tempore glaciei , quam carri , & muli octonis dein- ,

de diebus auferre vix poflimt ut fere ad quartior pedum altitudinem ex-

;

furgat. Eiiberno autem tempore vapores denA ibidem, cum rivulo fluente
in medio , qui rivus teftivo tempore femper conglaciatur. Vapores in hoc
antro vifl certo denunciant inflantem pluviam. In hybernaculis quoque,
caldariifve ftirpium hiberno tempore confervandarum quo calor plus
,

fertis, angetur locis , eo ad loca non calefacta magis increfcit frigus.

&
Qum circa fornaces ferrarias , Vulcaniafque officinas , quo violentius
ardent omnia , tanto majus frigus At circa vicina..
 . ,,

DE A R T IS THEORIA. ll7
En igitur , Cariffimi Auditores , naturam caufae illius mirabilis quam
,

rerum CREATOR omnium DEUS pofuit in univerfo , cum fumma po-

tentia excitandi moras illos in corporibus , qui requiruntur ad peragen-
das illas ,
quat in mundo exercentur ubique. Hanc ob-
ingentes mutationes
indagini ita exploratam a me , quantum valui per labores exa-
jicio Veftrte
minare ; infinita fuperfunt revelanda in abdito ejufdem ingenio quum :

tamen penetrabilitati mentis Veftne nihil fe fubducere queat , fiedu-

iitatem excito Veftram , ut ulterius illa omnia detegere velitis , hu-
mano generi impertire , atque ita , omnem cogitandi vim quas infi-
nite fuperat , DEI potentiam , fapientiamque propius intelligere ,
reftius adorare , de perfpe&is liquido Operibus , qua? in rerum natura
perfecit, fuftinet.

DE AERE
Dr Aece
Ordo didat agamus protinus de Aere quoniam
, illius concurfu ,
;
& ordo
agi
poitiilac.
virtute natura atque ars utuntur fere in omnibus fuis actionibus ; cu-
,

jus ideo indoles, &

virtus cognofcenda penitus
,
quo modus cognofca-
tur Mutationum Phyficarum. Quum vero magis ille compofitus fit ipfo
Igne , hinc utique cognitu quoque difficilior , oportebit iterum nos ge-
rere in perfcrutando ejufdem abdito ingenio , quafi hactenus nihil de
illo cognofceremus
,
pari cautione , quo modo in detegenda natura Ignis
ali fuimus. Nos ergo nomine Aeris intelledum volumus fluidum illud

vix nobis percipiendum ad fenfus , nili quatenus refiftentia fuaad veloci-

tatem corporum in illo motorum , vel ingenti fuo motu in alia , Vento
dido , fe manifeitar. Incumbere hunc telluris nofira? fuperficiei undique
iifdem Experimentis novimus. Homines in illo ,
fe-mper quotquot fu-
mus , degimus. Fruimurillo , & vefcimur afliduo hunc qualifcui^que
, ; ,

demum ille fuerit , vits ratio ,& neceflitas inevitabilis cogunt utinfpi- , ,

remus , exfpiremufque :ufque adeo , ut omnia artis auxilia fruftra fint

juvet nihil naturae omne praefidium homines Aere carentes.
Si juvat fequi naturae , ex lege ,
quam CREATOR dedit , agentis ra- Qui alterum
univerfale In-
tionem , deprehendemus utique , hunc ipfum Aera efle Inftrumentum ftrumcntum.
catholicum , neceflarium efficaciflimum , quo inprimis univerfa natura
,

utitur ubique in omnibus fere fuis operibus , quae perpetuo exfequitur. In

hoc enim vero omnes prorfus fpecies corporum ponuntur, in eo luos perfi-
ciunt motus , in illo peragunt adiones fuas lingulares, qute ex proprio , &
privato , cujufque ingenio enafcuntur , vel ex mutua indole producun-
tur quam relativam dicunt. Imo vero ,. quod deinde ab Experimentis
,

conflabit, vix ullus eft humor , cujus non immifceat fe Aer partibus ;

vix folidum , unde aliqua arte educi nequeat Aer. Prorfus , ut difficul-
ter indicare detur aliquam naturas operationem cognitam , qure fine Aere,

aut penitus extra ipfum , contingat. Sola ignis , magnetis ,

gravitatis , at-
rradionis particularis corpufculorum , & repulfionis , forte excipiuntur
ut aptte fine Aere exerceri, operationes. Ad carteras neceflario requiri-
tur. Ipfa vero Chemia , qug^obfolvit , omnia in ipfo Aere perficit opera ,

Ff ij
 PARS At TERA.
4

n%
nullo ,
quod fciam , excepto. Nili forte velint Alchemiflse , materiem La—
pidis Philofophici rite paratam , ovo Philofophorum conclufam follici-

tiffime omni Aere crudo privatam

, ede, atque ita in vacuo potius , quam

in Aere ipfo percoqui quum uno

,
:
ore teftentur omnes , nihil magis ob-
ftare maturationi hujus pulcherrimi fructus , quam crudum Acrem. Id
autem potius de aliis
,
quas Aeri permifta, quam de puro ejus elemento ,

forte intelligetis.
Quia ipfura Ig- Sane novimus certiflime , Ignem ,
qui movet omnia , Aere vix
fine
nem excitae.
colligi , confervari , dirigi , intendi , temperari. Ideo fi ad lgnem Aer , ad
opera fere ejufdem omnia , idem requiretur , fine quo Ignis operari defi-

nit, atque applicari negat. Scilicet de illo me Igne agere intelligitis ,

qui
inflamrgabili excitatur, fuftineturque ,
pabulo ; quo Ars Natura prte- &
cipua fua ab folvunt ;
quem Aere ufque addo indigere tot argumentis fu-
pra evictum prius fuit.

Animalia, Ve- Quod fi animo vacat, libetque fimul , luftrare univerfales maxime cor-
getantia , l<olfi-
porum clafles , ubique Aerem requiri condat , ut vivere queant , crefcere,
lia >
agitat.
vigere , agere. Si proprios humores movere per
enim vivere in hifce fit
,

vafa fibi propria , alienos fimul fuam in naturam vi propria convertere ,

aut certe lingulari quadam virtute moli fua; apponere , ficque inde cape-
re magnitudinis augmenta crediderim, ne unum quidem horum omnium,
•,

abfque affidua Aeris adjuvantis opera, unquam perfici pode , omnia au-
tem illius prasfentis auxilio egere.

InTofliimm vi- Miretur inprimis Chemicorum Ordo audiens, Aera me advocare in

ta quid Aer ? enarranda Fodilium oeconomia quum fimplicidima horum materies unius :

tantum Ignis efficacia indigere videatur ut agat , patiaturque , omnia ,

quas in hac rerum fpecie peraguntur. Sedprofedto, quicunque naturam
m rerum , ut decet , fpeculati funt , intellexere dudum , Fodilia in profundif-
fimis fodinarum adytis nafei , multiplicari , extundi inde furfum. Omnia
vero hasc poteftate infigni fubterranei Ignis abfolvi. Quas , ut certa , ita
fimul ratum habetur , Ignem illum fubterraneum ibidem veftalem , pe-
rennemque , Aere folo ibi retineri , colligi , applicari. Hanc ego rem ge-
ftio ob oculos vobis ponere : quoniam vix alibi rite propofita fuit. Aer
fluidus; gravis ; elafticus; denfus in ratione ponderum comprimentium,
ad Ignem eundem validius agens pro ratione denfitatis acquifitas expan- ;

dens fe ratione fua; immunitatis a compredii ponderum ; rarefeens pro &

ratione Ignis in eum agentis ; infinuat fe in omnia ; in profundis telluris
centrum verfus maximopere omni fua dote inprimis agit. Hinc igitur
femper tanto operatur violentius ibidem , quo lpfe profundior , denfior-
que , ab Igne ibi magis collecto per hunc ipfum Aeris attritum agitatus ,
facit caufam Phyficam omnium violentiflime comprimentem , atteren-
tem , compingentem , depurantem , adunantem homogenea unde igitur :

evadunt nata ibi Fodilia prasdita quoque tali indole. Hasc itaque fine hoc
Aere haud fierent. Forte inde patet , cur ibi tantum hasc ipfa generentur ?•

fed de hifce poftea clarius. Hic dixide verbo fat eft ut cognofcatur fcili- :

cet Aeris ad omnes Naturas operationes, requifita praefentia & agendi in

omnia virtus-
 ,

DE ARTIS TH E O R I A.
NequC opns erit ullo modo , ut Vobis enarrem ejufdem Aeris poten- In Animali &
Planca.
tiam in Animalibus', Plantifque quum fane per accuratiffima hodie ca-
:

pta Experimenta edodti fimus, nulla ova animantium , vel de terra cref- &
centium , matura , praegnantia, optima , licet fuerinr, fimbfque Aere in
vacuo , vel abfque renovato eodem in vitris hermetice claufis , harferint
quamvis fecundante tepore foventur juxta fuam indolem , unquam fuos
embryones in ovo latentes producere , fed manere inertia penitus. Ita pa-
riter omnes Plantuke , vel mufci minimi fuerint , vel aquatiles algat mo- ,

riuntur ftatim , in loco ubi non eft Aer, aut ubi idem afliduo ftagnans
quiefcit. Quod idem quum de omni Animali ufque ad minima infe-
, ,

&a , fit quam veriflimum , clare cernitis Aeris hujus per omnia im-
perium.
Accurata ideo cognitio Aeris ,
qua comprehenduntur ejufdem acftuofie Igitur cognof-
proprietates , omnino fcitu neceflaria Chemico , Medico , 6c Phyfico : cendus.

inde quippe tantum intelligi queunt quam plurima opera ,

quae arte per-
ficiuntur , vel natura ipfa ; quum praecipua
laspe illorum omnium caula fit
quaedam ingenita Aeri poteftas , alibi non exiftens.
Interim forte non invenimus aliud corpus , quod difficilius cognofci Licet id ar-

perfedte queat quia fenfuum noftrorum organa fponte ,

:
ex fe , vix & duum.

afficit. Quod fubtilitati ejufdem , nervorum noftrorum hebetudinem ef-

fugienti , facile tribuetis ;

dum neque Microfcopiorum perfedtiffima ali-
quid in eo detegere poffiint. Sed aiiud praeterea in illo ineft , quod magis
impedit ejufdem intellectum ; dum nimirum in fe habet tam varia corpuf-
. culorum genera , ut in rerum univerfo haud inveniamr aliud liquidum
magis compofitum ex diverfis. Imo vero patebit vobis liquido , ubi audi-
veritis quae prolaturus fum de Aere , quod vix noverimus ullam corpo-
rum fpeciem ,
quin ejus aliquid in ipfo Aere volitet , ne auro quidem ip-
fo , omnium minime caeterum volatili , excepto.
Tanto igitur impenfius aequum erit, ut quam diftinftiffime prius, & Ordo fiicficccf-
feorfum , perpendamus lingulas illius dotes ; cavendo , ne ullam in hifce farius.

confufionem inducamus. Deinde vero , poftquam fingulas excudimus fin-

gulatim omni eum cura , univerfas in unum aggregatum legendo, habebi-
mus veram , quae dari poteft , illius fcientiam. Igitur Lxti incipiamus.
Prima ergo , quae confideranti apparet proprietas Aeris , eft Fluiditas Primo, Aer flo®,

ejufdem. Haec vero adeo quidem huic naturalis habetur , ut nullo eventu dus.

contigifte meminerim hanc ab Aere auferri potuifle. Ultro patet , fi acu-

,

tiffimo gelu cuncta conftiterint , Aera manfifle liquidum. Quin in frigore,

quadraginta gradus frigidiore , quam unquam natura paraverat ^mane-
bat Aer fluens , quamvis tam enormi conftricftus frigoris exceflu. Etiam
compreflus ille in denfiflimam compagem ponderibus vi , fummis at- , & ,

tamen haud folidefeit concrefcendo , fed aeque fluidus manet fimulque ,

remittitur compreffio priftinam liquiditatem recipit. Inter numerofa au-

,

tem rerum eventa , dum tot liquoribus ufus fui permittis , hineque tam
varia coagula repperi , nunquam vel unum contigit incidifle Experi-
mentum, quo demonftrabatur coagulatus Aer communis in maflulam fo-
tidam. Fateor , obfervari quondam mihi gelidiffima tempeftate fpecu-
,

lanti fereniffimum tempore meridiano Aerem, corpufcula per illum ma-

 ,

-
130 '
_
'
PARS ALTERA,
nantia exigua , refplendentia adfolem, mirifque per reflexam a mutatis

fuperficieculisfacem corufcationibus fcintillantia ;fed re prudenter ex-

plorata deprehendi glebulas fuifle , quae , ex elementis aquas per acrem
,

fparfas coeuntibus , &c conglaciatis , nata: , fubtiliflimse pruinae volitantis

imaginem exhibebant. Adeo , ut Ignis cum corporibus concrefcere va-
, fi.

leret, de quo fuperius agere vobifeum memor fum , Aer fane fluiditatis
fua: naturae longe magis tenax comprobaretur , quam ipfe Ignis. Verum
potius mihi videtur , efle in rerum natura duo fluida , quorum Elementa
nunquam coeunt inter fe , nunquam cum aliis c re Icant in unam molem
homogeneam haec autem efle Aera ,
, &
Ignem. Neque tamen , dum hifce
commentandis occupor , interim oblitum me putetis , quod ipfe hic Aer
cum omni corporum genere noto concrefcat , ficque ad componenda con-
creta elementi inftar confpiret id quippe monftrat copiofus Aer , ultro
:

femper prodiens de omni fere corpore , dum refolvitur in fua elementa.

Quem quidem hodie facticium vocant, forte minus rede , Aerem. Ve-
rum, Auditores gratiflimi , Vos , qui mecum hunc examinaftis Aera ,
fcitis , illum contentum intra liquores quofeunque notos , una cum iis

penetrafle fe in omnes concretorum receflus ficque tandem , facta coali-

;

tione totius , in meatibus concretorum fubftitifle inclufum , ut in ampul-

lulis minimis quin•,
&
poftea ibidem , liquore fuo diflipato , quo cum ad-
vectus fuerat, remanfifle folum. Inde fcilicet pulchre videtis , hunc Aera
illic haud concrevifle , fed latuifle includendo retentum. Hinc igitur ille ,

Amulae deltruuntur illi carceres , ilicet exfilit immutatus penitus, fed re-
vertitur ocyflime ad proprium fibi ingenium. Id vero patet certius qui-
dem , ubi aquam contemplamur vulgarem , dum gelu conftringitur. Non-
ne latet in illa invifibihs , copiofus , Aer? Quid autem ? fimulac coire inci-
pit in glaciem aqua, ar&iufque appreflae adunantur ejufdem partes , dum
jam carent illa vi Ignis , qua: requirebatur ad diflociandas aqua: partes ,
ne in nativum ruerent complexum tum , inquam , Aeris partes interce-
•,

pta: intra corpufcula aqua: non poflunt concrefcere , fed exprimuntur de

interftitiis , adunantur cum aliis , fimilibus elementis aeriis, feparantur
ab aqua , colliguntur in bullas, fluidiflimum Aera iterum conftituunt , fic-
que docent, quod non concretus , non coagulatus , Aer hic interceptus
,

quidem , non mutatus , perftiterit. Idem in omnibus aliis pariter eodem

modo obtinere quum cenfeatur, conflat de proprietate Aeris prima , flui-
ditate fcilicet.
Tenuitas par- Primo igitur facit tenuitas partium lingularum Acris ad hanc ejufdem
iwiij Aens. fluiditatem. Equidem adeo funt hae exigua: , ut harum una vifibilis reddi
nequeat ullo microfcopio. Attamen longe funt minores Igne neque
:

enim tranfire queunt metalla , vitra , lapides , ligna denfiora , imo ne

quidem chartam bonam. Unde &
excludi a multis poteft. Imo quidem
non valet tranfmittere fe per meatus corporum invifibiles , per quos ma-
nant Alcohol, Vina, Olea, Aqua, Myriae , Lixivia, Spiritus alcalini.
Spiritus acidi. Quae quidem omnia obfervata funt in Machina Boyleana.
Dum enim fundo patinae aenea: , quae vitreas campanas fuftiner , unde Aer
educitur , applicatur excifus de orbe coriaceo annulus , illique margo cam-
panae vitreae imponitur ; tumque fubdtido Aere de campanx cavo , pon-
 , ,

D fi ARTIS THE
O RI A, ,
?
r

jfas Atmofphxtx carapanx marginem apprimit annulo coriaceo forti-

ter non ibit Aer externus per porofi corii meatus fub margine campanx
;

intra campanx cava feci penitus inde arcebitur. Si autem aliquem modo-
,

memoratorum liquorum extrinfecus annulo coriaceo affuderis , ibi ftatim.

imbibetur a corio , infirmabit fe fub vitro veniet brevi intra Campa- ,

nam manifefto documento , quod quo prohibetur Aer , facile tranfmeent

;

exteri , & fatis fpifli , tenacefque , humores. Quod idem infinitis aliis
Experimentis evincitur facillime.
Secundo,minimx ilis Aerix partes fitnt adeo facile feparabiles a fe mu- lubricitas pari

tuo ut ad hanc earum divulfionem procurandam opus modo fit tam exi-
,
tium Aeris.

gua vi ut illa nulli noftrorum fenfuum queat fentiri. Neque etiam refert
,

in quam plagam hanc feparationem tentaveris femper xque obfequio-

fam. Summa hxc illius divifibilitas unicuique obfervatur , qui exigui ,,

politi corporis , motum per Aera quiefeentem fpe&at. Nonne aciculam

chalybeam dimovere licet per circumfufum Aerem in quamcunque de-
mum plagam > idem in aliis omnibus obtinet. Hanc igitur illius proprie-
tatem , feretis , in pofterum a me Lubricitatem Aeris appellari.
Quam tamen dum undique follicite perferutamur , videre vili fumus A ttraftio mu-
aliquam inter partes hafce aflociationem , qua confpirent facile in am- tua earum

plexus mutuos , leves , fateor , &

temere diflbeiabiles , verum tamen ali-
quos. Quid enim contingit fane quoties unum forte Aerium elementum
abfeonditum latet in quocunque liquido , nihil prorfus ejufdem ullo mo-
do apparet. Ubi dein aliud fimile eidem adunatur , quam cito ex his bul-
lula confpicua fit qux tenacitate quadam fux repugnat diffipationi. Poft-
;

quam dein alia talis bullula accedit una, &

item altera , quis non vidit ,
cie coeuntibus eo majorem enafei rurfus bullulam , magnitudinis iterum

fux , ut &
formx fphxricx , tenacem. Cogitabitis id tribuendum potius vi
comprimenti ambientium liquidarum partium. Neque inficior , inde fieri
poffe. Sed vel ita falteni major eft in adunationem nixus inter Aeria ,
qtlam inter liquidi coercentis elementa &
inter Aeris minima habetur.
Namque fatebor exiguam valde efie inter hafce partes attradtionem. Imo
dicetis , eft inter has repulfus quam maximus Nevvtonus demonftravit.
:

Inficias non ibo , hunc adeffe. Ipfe de illo Vobifeum brevi agam. Sed ma-
net interim ftabile , adeffe vim in partibus , unde in forma fphxriea unitx
fe diu defendunt contra ambientia.

Si enim examinamus hanc cohxrendi libidinem propius , vifuri fu- Miieibilitas

mus ilico , quod Aerix particulx patiantur quam facillime , divifx ubi aliis.

fuerint , &
folitarix feorfum , unicuique liquido quod vacuum eft Aere
immifeeri protinus , inhxrere tenaciter , atque in ejufdem interftitiis tran-
quille latere. Haud aliter , quam fales quilibet in aqua diffolvuntur. Quin
patebit poftea , bullam ingentem Aeriam , qux de multis adunatis parti-
culis Aeris conflatur politam ad fuperficiem liquoris Aere prorfum vacui,
,

abire in elementa fua , atque hxc dein diflociata rapi inter meatus in li-
quido relidtos , neque unquam iterum inde in bullas colligi , nifi majoris
caufx vis accefferit.
Tertio igitur inde memorata prius cognofcitur Aeris noftros ad fen- Iitipel-ceprlbiiip
hinc qusnwri
Neque enim unquam cogiratum
1
•*
fds impercepribilitas. fuifiet de Aere illo.
 ,

232
*
PARS ALTERA.
quem jam tradamus > nifi corpora majora , & inprimis
<

fub ingenti fu-

perficieparum molis condentia mota fuiflent facie fua latiffima per hunc
,

lpfum Aerem. Sed tum ftatim notabili repreflu motui refiftens corpo-
reum manifeftat folidum. Quum autem refiftentia: illae quae veri modo ,

repulfus funt valide increfcant ad augmenta velocitatum , quibus ferun-

,

tur corpora, quam in duplicata ratione ponunt Mechanici , fieri poteft,

ut reddatur imperceptibilis Aeris liquidi mollities faxi inftar dura. Si enim
leviffimam quis laminam , ex aere confectam , quadratam , centuinque pe-
dum lateri innixam hac fuperficiei planitie conaretur ferre per tranquil-
,

lum vento Aerem , tanta pernicitate ut fpatio fcrupuli fecundi hora; per-
,

curreret lineam viginti binos pedes longam perciperet in hoc Aere re- ,

nixum , five duritiem , incredibilem , facile fupputandam ex Mariottianis.

Si quis autem lamina hac ereda quiefcente , exciperet venti velociffima
,

rapiditate ruentis impetum , experiretur , quanam duritie impingeret Aer

tanta pernicitate raptus. Omnia quidem hatc de toto Aere ut compofito
intelleda funto in quo ingentia , 8c gravia valde , corpora natare pofle ,
;

aves , &
rapta ventis corpora , docent , ne pulveres commemorem.
Gravitas Aeris. Altera deinde ipfius Aeris , eodem, ut prius, modo confiderati , pro-
prietas e 11 univerfie ejus molis lingulare pondus ; hujus enim refpedu om-
nes fimul partes , quae aggregata illum conftituunt Aera , ita vi gravis ni-
tuntur in telluris centrum , ut tam fluidae forment fphaeram circa terrae am-
bitum , quam Aerofphaeram appellare licet , quamque , a vaporum copia
exhalantium maxima in hanc ipfam, Atmofphaeram hadenus appellitant
Philofophi. Gravitatem equidem illius deprehenfam olim ftatices men-
fura definire aufus eft magnus Hetrufcorum geometra Torricellius , anno
1 (343 Plurimis dein ad fenlus documentis inclytus Guerickius confirma-
.

vit anno 1^55. Pafchalius dein, fubtililfimi ingenii Philofophus, illuftravit.

Perfecit ingens Boyleus. Mariottus vero elegantilfimis omnium Experi-
mentis perpolivit denique ut hodie non alia in Phyficis dodrina habea-
:

tur certior. Confiat equidem horum beneficio menfurabile , ad minimum

ufque , totius prementis Aerofphteras pondus , vulgari exprimendum men-
fura ponderum.
" Qnoufque ex- Sed impofiibile remanfit , comparatum aliis
definire corporis Aerii
plorata* fpedatis corporibus pondus. Enimvero brevi explorantibus patebat
nunquam binas tequales Aeris portiones , eodem tempore , in diverfis al-

titudinibus , captas , atque ponderofas haberi contra vero feinper infe- •,

riorem fuperiore magis ponderofam inveniri. Idque quidem adeo fem-

per verum , ut a telluris fuperficie in altiflimorum montium faftigia , ea-
dem ubique ratio obtineat. Quin etiam in eodem penitus loco vario ta- ,

men tempore, vix datur invenire immutatum pondus in atquali Aeris

mole fed ;
&
hic alfidua dominatur varietas ut jam plus, jam vero minus ,
,

habeat ponderis.
Et mire va- Ipfa interim Aerolphaera in locis noftris , ubi explorata fuit hadenus,
rians comperta.
multum , &
fere perpetuo mire mutatur refpedu fui ponderis nunquam
diu ejufdem. Maxime vero harc differentia obfervatur , quoties Meteora
in Aere , quod adeo crebrum, commutantur. Statim quippe aliud in At-
mofphana indicatur pondus , quando pluvia: , imbres , nebula: , gran-
 ,,

DE ARTIS THE ORI. A. #

dmes nix , fulgura , fulmina

, , tonitrua , venti a variis plagis ,
procella:
turbines ,
ficcitates , variati planetarum adfpectus
accidunt. Ipfas quo- ,

que anni tempeftates diverfa: incredibilem hac in re viciffitudmem fa-

ciunt» Unde fucceffiva , femperque continuata , harcce mutabilitas , a tam
multis , femperque renafcentibus , caulis pendens , efficit , ut nunquam
diu maneat idem A ero fphasras pondus. Hinc infiniti quoque circa tellurem
effedtus qui omnes fere ab araone gravitantis Aeris pendent , in per-
,

petua viciflitudinum inconftantia haerent. Quare etiam fit , ut unius hac

Aeris in pondere variatio fola conftituat quam plurimas diverforum
eventuum caufas. Sedula autem inftituta circa hanc rem obfervatio, jam
ultra ocluaginta &
fex annos continuata , dedit hic maximi minimi in &
Europa differentiam. Scilicet exploratum fuit, quod lummum vifum At-
mofphaerte pondus aequilibratum foerit cum Argentb Vivo intuboTor-
ricelliano ufque ad 3 adfcendente. Minimum autem idem elevavit Ar-
gentum illud mobile ulque ad 275- pollices ut differentia .fere Iit decima :

pars ponderis maximi ;

intra quod intervallum decurrit perpetuo & abfol-
vitur tota illa Atmofphasra: ponderis ratione differentia.
Quotidiana vero illa mutatio fiiis omnino , iifque diverfis penitus , & Tandem ad le-
multis, caulis haeret ita tamen , ut certae hae omnino lint
; atque diligenti . ges cogenda.

Gbfervatorum cura cognofcendae» Id igitur quando datum erit , tunc fi-

mul , inhabilis nunc habitae , fludtuationis certa habebitur ratio. Neque
aliunde illud ex fpedtare fas eft ,
quam a folertiffima induftria viri ab in-
genio &
cultura his promovendis inftrucliffimi , Nicolai Kruquii. Cujus
jam laudatse prius, Tabulae Meteorologicae , infinita diligentia, acutiffi-
ma fubtilirate , concinnata: unico contuitu limul exhibent omnes caufas
concurrentes ad Ungulos quofque gradus aucti in Atmofphaera ponderis.
U tinam decoris tanto merito praemiis incitaretur profutura omnibus tanti
Artificis naturalium rerum perfcrutatio 1 ne fublati de medio fruftra quae-
ratur , his par , fucceffor !

Tandem quoque detectum fuit, quod Aer communis , circa tellurem Et comparata.
noflram , tempore ponderis medii in Aerofphaera , fimulqne in calore
anni totius medio , fi comparatur cum aqua ratione ponderis , fit fere
octingenties &
quinquagefies levior aqua re tamen intelledta fecun- :

dum conditiones fupra jam propofiras ; aliter nimirum explorati nihil

quidquam fuper his proferri poterit.
Primo igitur Aer pondere fuo incumbens telluri noftras , premit fu-
, Effectus ponde-

perficiem illius vi perpetua. Htec autem compreffio aequiparatur illi po- ris AtuiofpIuE-
1

tentias ,
illo tempore pondus Mercurii in columna perpen-
qua fuftinetur
diculari contenti ad illam altitudinem , qua tum Mercurius in Barofcopio
attollitur , cujus columnas balis erit planum horizontale , fecans pyrami-
dem , cujus apex in centro telluris , cujus latera vero tangunt limites ho-
rizontales corporis preffi ab illo incumbente Aere. Proinde poteftas hasc
asftimari exadte poteft ubique, ex comperta tum altitudine Mercurii in
Barometro , &
magnitudine fuperficiei cognita in corpore , cujus preffio
indagatur. Hinc & fecundo deducitur , quod corpora in tellure polita ,
tanto majore comprimantur potentia ab incumbente Aere , quanto illa
lint vicina magis telluris centro. Quoniam Hydroftatici demonftrave-
Gg
 »

234 ‘PARS ALTERA.

runt ,
quod liquida bafin onerent preffu fuo ,
juxta altitudinum propor-
tiones. Unde ergo
, fi Aera co,nfideraremus ut liquidum ubique homo-

ganeum , neque comprefiile , tum facilis iniri poffet ratio. , qua corpora
premuntur in qualibet parte perpendiculi a fuperficie terra in centrum
ejufdem tendentis. Quum vero elaftica ^©pis vis longe alia fuperaddat, de
illo effectu dicemus paulo poftea. Tertio rurfum liquet inde a converfo ,
quod cundta corpora , quo magis a centro telluris elata furfum diftant >
eo fernper minus comprimi ab Aere , quam ad radicem ejufdem. Sed &
quarto corpora eo premuntur arctius ab eodem Aere , quo funt rurfum
illo tempore ipfius Aeris pondera majora juxta obferyationes fupra tra-
ditas. Quinto autem , fimulac de pondere fuo remittit idem Aer , eo ilico
comprimentur minus corpora. Sexto igitur omnia illa corpora , qua; com-
miffa ha ren t Aeri , nunquam diu premuntur eadem vi externa , fed equi-
dem omni fere tempore variat , qua femel data fuit conftridtio ita ta- :

men , ut in eodem loco, nunquam differentia', qua: in hac preifione re-

pentur, major fit una decima totius ; intra hanc autem perpetua vicifll-
tudo dominetur. Septimo igitur Aer ipfe , ita cundta innitendo dum pre-
mit vario momento , ille quoque a corporibus omnibus pro rato repri-
mitur modo corpora illa fint elaftica , five talia , qua; in fe habent co-
:

natum ingenitum fefe expandendi , aut reftituendi in molem nativae fuo

virtuti proportionalem. Igitur &c inde Odtavo apparet , quod in omnibus
corporibus , Aeri inhaerentibus , perpetua quaedam fit ofcillatio partium,
refpondens reciproco illi Aeris ponderi audto , vel imminuto. Erit igitur
hoc parva quidem , utpote intra illam decimam definita , attamen ali-
qua , & fere affidua. Atqui jam pridem in Hiftoria Ignis alia data fuit pen-
dens a caloris & frigoris viciffitudine partium corporearum tremula vi-
bratio ,
quae jundta huic magnos fatis effedtus edit, continuos. Binas &
igitur in elafticis caufas, hafque perpetuas , aflidui motus interni in omni-

bus partibus agnofeimus. Ignem puta &

Aerofphoram. Nono tandem
oportet annectam’ &
illud , quod corpora illa
,
qua: vel abfolute mollia
funt , fi quae talia dantur , abfolute fcilicet omni virtute fe reftituendi
orbata, aut fi qua: fint , ut Aqua, quae per pondera externa non patiun-
tur fe adigi in ardtiora fpatia 3 in ea , inquam , Aerofphoro vis ponde-
rofa nihil omnino valebit augmento , vel decremento , agere , hinc illis
corporibus , reciprocatio quoque illa ofcillatoria nihil quidquam profta-
bit. Quum interim tamen Ignis aeque, imo plus , agat in illa quam in alia-
omnia corpora. Quare tandem liquet , Ignis vim longe magis univerfa-
lem , eo quidem refpedtu , quam Aeris , ullius itaque corporis , haben-
dam efte.

Effc&itt Agria- Utile erit , fi pro Chemia jam confideremus, effectus illos , quos Aer
ut fluidi &
gra- externus proftat , quatenus ille firnul eft fluidus , fimulque gravis eatenus :

fisnul
quippe manifefte patet , eum incumbere externe in fuperficies omnium
corporum ; ut in procedentibus id conftitit. Hinc ergo primo infinuabic
fe ille inter fuperficies omnium corporum quorum ,
diftantio patula re-
linquunt intervalla , adeo quidem fpatiofa , ut capacia evadant admit-
tendo Aeri externo qui fubtilitate fua , vel debiliore partium nexu,
;

ingredi queat intra illa fpatiola. Inde quoque fcire eft , omnia ergo
 ,

D E A R T IS THEORIA. x 35
meatuum invifibilium inania, qua hac lege in corporibus obtinent,
noftrifque fenfibus vacua promis apparent , Aere comimini plena effe.

Qui fane Aer ibidem omnes libi proprios effectus in iftis intercape-
dinibus exercebit unde infinita faepe natura effecta pendent. Secundo
:

& illud elegans obfervatu eft ex Hydroftaticis , quod Aer gravis &
fluidus aequaliter omnia corporum latera , horizontalia , ver-
premat
ticalia,luperiora , inferiora , obliqua. Id ibi demonftratum. Sed , quia
Chemici laepe illorum fac rorum rudes , in animum induxi , oportununi

fore , veritatem hanc fummi in Chemia momenti , ipfi oculo pbjicere.

En itaque fumo tria vafa vitrea , quorum unum cylindricum A alte- ,

rum Conicum B tertium formae ampullaris C , quod e fundo fphaerico

,

in collum cylindricum , longum exit. Intelligitis facile eo referri po fle

, ,

cuncta vaforum fimplicium genera quod Geometrae facile demonftrant.

,

En igitur primo impleo vas cylindricum A pura aqua , ut accurate ple-

!

num fit. Impono tum fuperficiei aquae replentis hoc vas chartam limpli-
cem , puram D quae modo tam magna iit ut os valis hujus tegere queat.
, ,

Hanc jam chartam palma finiftrae premo aequabiliter ad aquae fuperfi-

ciemita,ut nullus Aer inter chartam hanc & fuperficiem aquae retinea-
tur. Tum vas dextera apprehenfum inverto ea lege , ut videtis , ut finiftrae

palma femper maneat apprelfa chartae. Poftquam nunc fic inverti vas , ut

os charta rectum infra fit , finiftram leniter aufero vas dextra teneo in
,

Aere libere quali fufpenfum ; videtis , ne guttulam aquar defluere de vafe

chartam vero illi appreflam remanere quam arctilfime , & asque ac fi ma-
nus palma adhuc applicata apprimerem. Cernite porro , a verticali hoc
litu leniter idem vas ita ut fic jam in litu horizontali. Nonne &
inflecto ,

jam manet aqua in vafe ; nonne vel fic chartula applicata ori perftat ; fane
ita clare cernitis. Nonne igitur agnofcitis vim prementem gravis, flui-

dique , Aeris furfum , lateraliter , infra , idem efficere , atque corpus im-
politum Aeri in omni ambientis fuperficiei puncto quam a qu ab illime i':

comprimere; Ideoque illum aera qui perpendiculariter ori valis fuccum-

,

bit, tam fortiter niti furfum tendendo in hanc chartam quam qui hori- ,

zontaliter agit preffii fuo in chartam eandem , imo quam perpendicula-

rem fupra incumbentem. Hanc gravis cujufque liquidi efficaciam fubtili-
ter , ut omnia ingens Archimedes obfervaverat , huic tam numerofaille,
,

& fpeciofa hercule , fuperftruxerat demonftrata. Infinita fane funt , qute

hinc deduci queant. Ait artificibus haec explananda demus, dum nobis Che-
micis hsec ira profint. Idem jam iterum fpedtatis in conico vafe. Dum enim
huic cono B vitreo , cujus apex E claufus , balis aperta,. aquam infudi ad
perfectam adimpletionem ufque , iterum chartam D manu plana applico,
inverto ac prius, ut baiis infra fic , finiftram aufero , dextra Conum fic fuf-
penfum teneo , ne guttula quidem aquae effluit , nec decidit charta. Ubi
dein fenfim ex verticali in horizontalem fitum elevo, nec ita quidem
quidquam exit , manet vero firmiter aeque appreffa chartula. 'Si jam apex
apertus fuerit hujus conici valis , fundus vero, vefbafis claufa , iifdem
fictis idem quoque effectus femper fequetur. Id autem oculati videtis.
,

Denique idem illud omni quoque modo cum ampulla perago eftifque ;

mihi teftes idem &

hie contingere. Quce quum ita fe habeant , Audito-
'

G g l
\
 ijtf
‘
PARS ALTERA,
res , mecum Aerem ergo ita nitentem in omnia panda flu
intelligitis , ,

perficiei , quoque meatus omnes , quibus applicatur fi ve illi

reque ingredi ;

Fupra 3 quoque fuerint. Premere quoque

infra, ad latera, vel obliqui
te quali ubique prefiii nifi quod infima ejuldem Aeris pars femper tanto
;

fortius premat furfum , quanto inferius, magis haec fuerit polita. Tertio
Aer hifce fuis proprietatibus comprimit corpora undequaque implet ,

eorundem cava , atque format fupra ea fuperficiem valido quidem nifu

coercentem. Quarto quoque inde contingit , ut Aer ille tam externus,
quam internus ,
qui femper fluiditate fua mobilis habetur , atque pergr^-
\ vitatem fuam corporum fluidorum extremis applicatur , hinc fuperft- &
cies illas atterat, concutiat , moveat , agitet femper , hinc ergo ipfa &
.hatc diverfa fluida miris permifceat modis , vires reciprocas applicet , ex-
citet , ficque quam plurimos efredus afliduo producat. Quinto figuras ta-

0 men corporum illi impolitorum haud mutabit ; nifi tantum , quatenus

meatus quofdam vacuos poflident, in quibus Aer non adeft. Si enim tum
,

flexilia fuerint hac Aeris vi , tum preffione ejus arctabuntur in minora

fpatia , coibunt partes corporea: propius , mafla tota magis lolidabitur,
molefque prior imminuta apparebit. Aliter non poterit omni pondere
fuo fragilimmum, debiliflimumque , corpus frangere , quod Aere reple-
tum in Aere libero haeret quia exquifite , quantum ab una parte premit,
:

tantum ab altera fuftinet , ficque eunda in aequilibrio fervat. Caeterum

•
novimus , hunc A erem -rapi de fatis moveri femper quod praecipue docet :

obfervatio in loco tranquilliflimo Aeris in cubicula claufo , undique ob-

fcuro per unicum exile foramen irradiato : fi enim tum quis quietus , a
,

latere illuftrati coni aerii , in illum luminofum locum refpiciat , mirabi-

tur profedo motum atomorum , quae ingenti , perpetua , vertigine , &
huc , illuc , circumvolvuntur , interque fe rapide commoventur. Inde tan-
to magis magna cum patuloque , Aere eo
fpecie veri colliget
,
, in externo
plus omnia perpetim agitari , hineque igitur intra fe invicem , atque fu-
pra corporum extrema magnum fatis, attritum , morumque , fieri quum :

& motus fit afliduus , &

vis gravitans atquiponderans columnae incum-
bentis aquae ad altitudinem triginta trium pedum. Hinc ergo Sexto lice-
bit cogitare , quam fit validus ille attritus , motufque , Atmofphterae in
fuperficies omnium corporum potiflimum vero , quoties majore motu
;

vel ab Igne , vel a procellis , agitatur moles Aeria. Concipiamus in aream

unius pedis quadrati gravitate pondus 2-oSo librarum, quantum illud
piftillum eft ! moveatur autem hoc in fumma procella ea rapiditate ut ,

intra fcrupulum fecundum horte tranfvolet per fpatium viginti duorum

pedum nonne : incredibilis erit tam ponderofi piftilli poteftas , qua fub-
jeda corpora atterit; Infinitae itaque, &
violenta: , mutationes Phyfica:
abfolvuntur omni momento per has caufas.; quibus negledis , fruftra ad
illa efFeda explicanda , nefeio quas, abftrufiflimas caufas, planeque fidas,
* Chemici effinxere quum interim tota agendi ratio a fimpliciffimis hifce
:

tantum unice penderet, neque tam mirabiles, &

precario aflumtas , requi-
reret. Septimo denique inprimis reminifei oportet particulas minimas
,
Aeris , ita inter fe cohaerefcere , ut haud ita prompte in minimg. fe pa-
tiamur dividi , quo in minimos meatus fe. facillime infinuent. Sed bul-

I
 )

D E A R T I S
amplas priufquam
THEORM 1*7
Id rurfum. coram
laS prius requirit fatis fe infinuet.
vobis clare demonftro hoc experimento. Nimirum manu teneo ampul-
lam vitream Thermomet ricam , aqua perfecte plenam, pedes quatuor
longam, colli tam odtavam modo pollicis partem diameter
angufti, ut
tubi pateat. Hanc ut ofculum tubi deorfum propendeat in-
inverto iic , •,

terea tamen videtis

,
quod nequidem aqua: hoc de collo ampul-
guttula
la dilabatur, fed aeque pendeat immota in illa aqua ac fi quam follici- ,

tiflime foret obturatum. Quin etiam Barofcopium Torricellianum , Ar-

gentum Vivum fufpenfum continens nihil quidquam Aeris tranfmittit
,

intra cavum in hoc tubo furfum relictum ad quod replendum tam ma-
,

gna vi Aer in fuperficiem Argenti Vivi innititur. Non poteft etenim

Aer minima dividi qui per interftitia Mercurii fe penetrare
ita hic in ,

queat fed manet exclufus. Idem Experimentum , fi cum aqua capitur

,

quin & cum Alcohole ipfo , femper eodem eventu procedit. Ex quibus
omnibus ergo patet , Aera non pati facile , ut dividatur in fu a minima :
quoniam aliter quidem tranfirent partes illius minimas per poros horum
liquidorum , intra quos eundem elementa fua abfcondere polle latentia
evidenter poftea patebit ,
quando de edudtione abfconditi- intra latibula
Aeris Experimentis agetur de induftria. Odtavo iterum conabor ob ocu-
los ponere vobis magnitudinem harum bullarum , quibufcum Aer in-
tra tubos per aquam adfcendit. En ecce , teneo hic ampullam vitream

Thermometricam , longo fatis inftrudfcam collo , &

tam lato quidem, ut
diameter ejus in orificio quartam pollicis partem adaiquet. Hanc igitur
aqua plenam inverto. Quid fit? videtis. Aer adfcendens hoc in collo per
aquam , tantum in magiris bullis furfum tendit , neuriquam in minutas
femet bullas dividit. Quin etiam bullae ilis fatis confpieua magnitu-
dine hinc inde fubfiftunt in collo vitri. Efl igitur vel in Aere haecce vis
aflocians , vel in liquoribus aliis , ratione Aeris vis a fe repellens , & in
contactus mutuos Aera adigens. Quod ut iterum curatius intelligere quea-
tis ,
Experimentum iterum adhibebo. Videtis hic vas vitreum,,
recens hoc
in quo Alcohol purum- continetur , fupra apertum , phiala hasc Chemi-
ca vitrea plena eft penitus aqua pura. Inverto jam hanc phialam an- ,

guftiflimi colli , ( per quod Aer ftatim non introibat , dum invertebam ,
ita ut os colli deorfum verfum immergam in Alcohol hos vafe conten-
tum. Nunquid cernitis ? Ilico oculus manifefto videt Alcohol oleofis, len-
tifque, fpiris transaquam adfcendere furfum in ampullam phialas ; videt
aquam defcendere deorfum in vas defertum ab adfcendente Alcohole.-
Jam Alcohol omne in fuperiori parte phialas hasret aqua autem infipi- ,

da , prioris jam locum reli&um occupans , in vas hoc defcendit ex phiala.

Quo equidem certum habeo partes Alcoholis-, & aqua , fola fluiditatis
,

& gravitatis vi facillime per interftitia admitti, trajicique

,
quas inter
elementa utriufque relinquuntur , Aerem autem quam difficillime. Idem
autem longe p rate re a evidentius alio quidem iterum hoc Experimento
ratebit. Oleum infudi jam huic vafi loco Alcoholis , fimul iterum- phia-
{am vitream Chemicasm aqua pleniffimam , inverfam ut prius , illi oleo
immitto. An quidem hoc ex fpetfa veratis , ecce quam jucundo fpedtaculcr
olei fpharuls intra aquam ab infimis adfcendunt in fuprema ufqueita-,,
G g.
 ,

2.38 ‘
P A R S A L T I R A.
ut omne oleum ex imo vafein faftigium ampullas eluctando emer ferit,
Idem fucceflus obtinet, lixiviis falinis meracis plenam phialam in Al-
-fi

cohol, aquam puram olea, immergo. Quare Aeris hanc quoque proprie-
,

tatem , ex comparatione cum aliis fluidis , agnofcimus , quam Chemicis

confiderandam inprimis proponimus. Scilicet collecti copia quadam in
unum partes Aeris longe difficilius pati u-t feparentur a fe invicem, quam
,

elementa omnium aliorum liquorum, quas cognofcimus. Unde igitur patet

quoque,quod minima Aeris haud ita temere immifceri queant aliis liquo-
ribus, fed feorfum potius fe adunare intra illos , fic ut bullis, harumve
aggregato fpuma , fe manifeftent in his liquidis quoties interim folita-
;

ria elementa Aeris in poris relidtis intra partes aliorum liquorum mi-
nimas feparatim fe locaverunt , rum difliculter admodnm inde extricati
pofliint. Id Icimus qui vidimus quam difficulter Aer , intra Argentum
,

&
Vivum ita abfeonditus , feparari inde queat integre , quam 'mirabilia
fiant , quando ille inde feparatus eft. Ut Hugenius olim obfervavit quod
,

Mercurius , omni Aere purus , in tubis Barometricis fufpenfus h at ferit ?.d

quinquaginta, &ultra pollices. Verum de hac proprietate Aeris de in-
duftria mihi vobifeum agendum erit deinceps. Puto jam fideliter me expo-
fuifle Vobis illas Aeris communis dotes , quas ille omnibus atteris com-
munes poflidet. Simul fedulo propofuifle efficaciam illius, hoc modo con-
fiderati , in corpora , quae in arte Chemica folent explorari. Quando tan-
tum coaftus fui addere quaedam de mifeibilitate ejufdem cum aliis fluidis.
Veniamus laeti in contemplationem proprietatum Aeri privarim propria-
rum.
Eiafticiws Ae- Igitur hic primo Elafticitas fe offert , quam in illo deprehendit Phy fica,
sris.
Haec vero eft illa lingularis qualitas per quam omnis Aer cognitus , cer-
,

tum fpatium occupans , inque eo coercitus ita , ut inde elabi nequeat

definito pondere m eo fpatio comprefliis , eat in fpatium minus femper
tanto quanto graviore pondere urgetur ita tamen , ut femper iterum
, ; ,

fponte fua , fe expandendo reftituat in fpatia ampliora magis , quo plus

minuitur comprimens virtus , qua: in illum agebat. Si vero nulla alia cau-
fa fe admifeet fimul in hoc examine , tum certo redit femper ad idem fpa-
tium occupatum moles Aeria , quando vis comprimens priori eadem eft.
In majus excurrit fpatium , fi minuitur , in minus , fi augetur.
Propria. Talem , Auditores , indolem in alio quidem liquido , explorato hacte-
nus, haud memini obfervatam fuifle, qua: tali compreflui obfequiofa , tali
interim renixu fe reftituit. Utique nufquam repentur in Alcohole , oleo,
aqua , fpiritibus , lixiviis. Licet enim htec omnia adtione Ignis facile di-
latentur , frigore fe contrahant , attamen ponderi non cedunt in ardtius
femper arctiufque , neque preffii libera expandunt fe perpetuo. Eft igitur
privata hate dos Aeris folius. Meretur hinc ut explicetur follicite , quod
flet , fi ex Boyleo , Se Mariottio , miram hujufce elafticitatis legem dilu-
cide expofuero.
Certa lege. Deprehendere iraque laboriofa Experimentorum fide , primam hujus
legem hancce haberi , quod Aer femper coardletur in fpatia
Elafticitatis
tanto exquifite minora,
quanto incrementa comprimentium ponderum
majora applicantur. Deufltatem adeo Aeris comprefli proportionalem
 ,

DE ARTIS THEORIA* 239

femper elTe comprimenti ponderi. Efto Aer in vafe cylindrico; prorfus im-
mobili in capacitate, fua interna ita , ut liquori intus contento ne mini-
mum cedat , bafis quidem illius Iit area unius pedis Rhenolandici accurate,
altitudo vero fexaginta & quatuor pollicum. Aer contentus in hoc cylim-
dro fuperficie fua fuperiore fuflinebit prefiionem Atmofphterse ,
quam
liceat affumere jam 2111 librarum argentariarum. Eritque tum huk ac-
commodatus fpatio ille Aer in hoc tubo , Aer communis. Si tum pre-
ut
meretur fuperficies htec fuperior illius Aeris Argento Vivo incumbente
ad altitudinem 29 pollicum , jam premeretur duplo plus quam ante a fola
Acrofphasra, atque ita porro , ut confpectus Tabulae docet ubi :

Lib. 2it2 premunt Aera fic , ut ille impleat tubum hunc cylindricum 1.

4224
I
844H
16896 8
*

z
* 6*
33 79 1

67584 32
'

r
135168 6V
260336
i °
12 8

atque ita femper deinceps unde quam manifeftiffime confiderantibtis pa-

:

tet. Primo haud ita facile dari modum, quo Aer communis nollet redigi

queat in fpatium fexagefies &

quater minus , quam naturaliter apud nos
obtinebat quum tam enorme pondus, tubus firmus 20.3 pollices altus , re-
:

quirantur , Aerque jam tum futurus fit ad aquam fere , ut r ad 13 ponde-

re fuo. Si autem undecim fierent geminationes horum ponderum. Aer jam
redactus in fpatium 1024 minus , foret jam aqua longe denfior, & ponde-
rofior. Secundo autem fcimus nunquam pofie hunc Aera redigi fpa- m
tium nullum , licet hatc pondera , &
inde natat compreffiones , in immen-
fum accrefcant rquum hoc ipfa numerorum contemplatio clare doceat.
E.t praeterea demonflrabitur poftea forte unam millefimam partem Aeris
Quoufqne pr$~-
communis , ut minimum dicam , conflare liquidis aquofis , fpirituofis , cedcnse,

oleofis , falinis , aliifque corpufeulis per Aerem dimtfis , qua: in hac

Gompreffione adunatat , tandem corpus non compreffiie ultra confutuunt,
Adeoque mihi inde ultra quam credibile videtur. Aerem vulgarem in
fpatium millefies minus haud pofie unquam redigi, quin jam perventum fir
ad maflas fere folidas qua: quidem ratione folius elaflicae partis Aeris
,
femper ulterius aliquantum queant comprimi , nunquam vero ut pondera
comprimentia : quia tum immifta Aeri vulgari corpora deberent eandem
elafticitatis legem fequi ; quod quam falfifiimum efie per Experimenta
,

novimus. Sed quum ha: partes non comprefiiles in mole Aeris communis
?aro unam oftingentefimam quintam patrem molis conficere queanr hine ;

mirum non eft in illis Experimentis, qua: circa hanc legem inflituta funt,
hanc proportionem femper obfervatam fuifle , cujus fane rei manifefla
fatio patebit fimulac flarim recitavero Tovvnleyana.
Secundo igitur &
hoc confideremus. Facile eft hunc communem Aera Primo facile:
ope comprimentis ponderis redigere in fpatium duplo minus priore fuo pares.
3

tum que fuit obfervatum quam accurarillime quod duplicatum pondus ,

,
 ,

240 P A R S A L T E R A.
hanc condenfationem perficeret. Tum fcilicet iila corpufculorutn non

compreflilium millefima ratione fpatii pars in hac condenfatione tam pa-

rum potuit animadverti , ut penitus omnem fenfuum acutiem effugerit.
Regula igitur hoc in cafu refpondet fenfibus , oculis facile exhibetur.
Dcincep; fem- Sed tertio gnari intelligent , eo fenfim difficilius hancce legem demon-
j;cr difficilius. ftrari poffe quo in minora dein fpatia Aer hic comprimitur. Quum enim
,

Hydroftatice doceat , liquida gravia niti in fundum latera canalium &

ut altitudines funt perpendiculares liquorum in canalibus capitis , quam ;

requirantur fortes tubi ad experimenta hac producenda in centefimam

naturalis fpatii. Sed fcitis , per obfervata Hetrufcorum innotuiffe jam
dudum , vafa metallica , impleta ponderofis liquidis , expanfa ab his me-
tallica materie , ampliora reddita
fiiifle. Quanto igitur magis in vitro hoc

verum erit? Atqui noviftis iterum, requiri ad hac inftrumenta vitream ma-
teriem ut notari queat altitudo comprimentis Mercurii in tubo non ex-
,

panfili ad altitudinem Aeris per Mercurium compreffi quoniam harum :

altitudinum accurata cognitione , &

jufta comparatione , tantum heee

omnia indagari queant. Sed quanta iterum in his cautela opus! Tuibus.
debet effe alciffimus , non dilatabitis , asquabilis ubique figura:
,
perfefte
pellucidus. Aer comprimendus , in tota ejufdem exploratione hac, fem-
per manere debet abfolute 2: que calidus enim vero minimum caloris in-
;

crementum tanto plus agit dilatando in Aerem quo ille magis condenfa- ,

tus per pondera fuerit. Sane experimenta Phyfica fiunt inter millenas
concurrentes caufas , quarum una negledta veritatem infringit.
Inventio hujus
Omnia autem harc quo affequamini rectius , feratis exponam modum
legis. quo hanc legem Philofophi repererint judicabitis tum
elafticitatis Aeria: :

fincerius quid de ea , ejufdemque extenfione , forte nimia , fentiendum

,

ratio jubeat. Sumfit nimirum magnus Boyleus tubum vitreum AB bc incur-

vum, inflexum , bibrachiatum, uticon docet, apertum in A, claufumHer-
metice in c. huneque elegit talem , qui fere ubique erat ejufdem prorfus
latitudinis in bc. conflatus hic erat craffo , fortique valde vitro, bc bra-
chium altum habebatur duodecim pollices, divifumque accurate in lineas.
Crus alterum AB multos pedes longum erat.. Tum ope immifli Argenti
Vivi condenfando Aerem in bc ab 48 ad 3 , five a 11? ad 1 , invenit fem-
per fpatium Aeris compreffi minui proportionaliter , ut pondera auge-
bantur. Vid. Eum contra Linum, pag. 60. 3cc. Mariottum de natura Aeris,
pag. 151—154.
Ciiin cautela. Quum ergo hi fuerint modi , hi termini , obfervationum ,
quibus con-
denfabilitas Aeris ponderum comprimentium refpectu innotuit , facillime
quifque judicat , hanc non fuiffe obfervatam ultra decimam fextam par-

tem totius. Neque occurrere mihi qui ulterius profequuti, ha:c experi-
menta fua evulgaverint. Scripfit quidem Illuftris Halleyus , & Clarilfimi
Academici Gimentini , ( vid. Ac. R. Sc. Mon. 1703. 102. ) haud poffe
Aera denfari ultra , quam ad naturalis fpatii verum haud evulgata :

fuerunt Experimenta , quibus magni illi Viri potuerunt eoufque ipfum

denfare Aera, ut, poft hanc denfitatem prius ipfi conciliatam ipforam
artificio , dein renueret ulterius cogi in minora fpatia. Quidcunque de his
fuerit , certiffimum illud habetur, quod Aer ita compreflus, & in arctiora
coa&us
 ,

DE ARTIS THEORl’f; _ H t

coactus fpatia , iterum fe expandat quam accuratiffime in fpatia perpetuo

tanto majora, quantum plus de pondere comprimente aufertur per gra-
dus , vicefque , refpondente femper in his proportione eadem. Atque
eam quidem expanfionem fpontaneam Aeris ad imminuta pondera , ab

i ad ufque, conftantiffime hancce legem fequi Clariflimus Richardus

5 1
Tovvnleyus fido experientia: indicatu invenerat , ut Illuftris Boyleus loco
flarim allegato recitat. Ex his igitur , certiffime huc ufque comprobatis,
caveamus in infinitum provolare , atque celerrime a (Terere , legem hanc
obtinere femper , ut fint fpatia Aeris compreffi minora , ut funt pondera
comprimentia majora. Id enim , an ita fe habeat , equidem crediderim,
una cum ignariffimo , nos ignorare. Agite igitur , dicamus , qua’ nos in
his explorata novimus. Primo etenim fcimus , Aerem noftrum pati , ut
in fpatium decies &
fexies minus vere redigi queat , adeoque tantum con-
denfari. Secundo non minus certi fumus , hanc de efle ejus indolem , ut
in fpatium trigefies &
bis majus , expandendo fe , diffundi queat , illud
& tam tequabili diflributione occupare. Tertio illam Aeris comprefii re-
ductionem in fpatium tanto minus fuo naturali , pendere tantum a poten-
tia ponderis externe applicati ,
quo redigitur in tam parvum fpatium.
Quartoque rurfum , eundem Aera , liberatum preffu tantum ablati jam
ponderis comprimentis , vi fu x propriae natura: , abfque alterius caufa ,
praeter folum praefentem Ignem , concurfu , ita fe expandere , ut exquifite
femper reflituendo fe tantum fpatii recipiat , quantum prius per com-
preliionem amiferat. Quinto &
hoc mirum , quod hascce fe expandendi
virtus , Aeri propria , ma'neat femper poft compreflionem maximam , in
Aere , quum adeo accurate femper fuperfit proportionalis ablata: por-
tioni ponderis prementis. Sexto tamen , asque indelebilem patientiam
compreflilitatis nam poft rarefadtionem , ablatu ponderum ad triginta
:

dno, fadtam , nihilominus remanfit in Aere adeo jam rarefacio condi-

tio , qua fe pateretur iterum eadem priorum ponderum vi comprimi, ut
prius. Septimo , hanc Aeris a folo nifu ponderis dilatabilitatem , & com-
preffilitatem , refpondere ad fenftis noftros quam accuratiffime compri-
mentium ponderum augmento , vel decremento , per experimenta cer-
tiffima. Interim Italos , Britannofque , ad hac facra vere natos , fcripfifle,
ultra 800 vices in ardlius comprimi haud potuifle. Igitur celata hadtenus
Illorum arcana & hac docuifle de aflerti autem hujus probabilitate fum-
;

ma ipfe agam tunc , quando de corpufculis , Aeri communi innatantibus,

vera Vobifcum participavero. Odtavo igitur , fpatia occupata ab eadem
portione Aeris elfe iir ratione reciproca comprimentium ponderum eouf-
que. Nono , idque obtinere femper aeque in illo Aere , qui redudtus fuit
in fpatium fedecies minus , quam & in illo ipfo, qui modo ab Armo-
fphara compreftus fuerat. Decimo etiam in tota amplitudine , a 3 2 ad 1
nunquam mutari haud proportionem , juxta memorata Tovvnleyana.
Undecimo igitur valde probabile effie , eandem regulam etiam obtinere
ulterius in condenfando , ita tamen ut fenfim ad eandem compreflionem
majora requirantur pondera , quo magis denfatur Aer ut fic tandem :

compreffilitas ulterior definat penitus. Duodecimo , Aer ita coatfcus, com-

preflufque , tamen non tranfludat per vitrum imo vero ne quidem per
;
 ,

1
i42 P A R S A L T E R A,
meatus Mercurii tranfgredi poteft : manet enim in illa tubi parte, licet
tantum ponderis mercurialis fuper incumbens premat in denatarem tanta'
majorem. Quin edam, fi tum Igne calefcens elevet Mercurium incumben-
tem , ne fic tamen per vitrum , Mercurium ve , fe penetrat.
EUfticins im« Altera lex, quam in Elallicitate Aeris obtinere dicimus , eft illius In-
jnur.ibilis.
deftru&ilitas quum omni Experimentorum genere exploratus ille , fena*
:

per refdteritpoft omnia examina elafticus , nec patiatur quiete diuturna

aut comprefnone fumma , ita difponi partes fuas elafticas , ut expolitam
modo Elafticitatem amittant. Enimvero , quum intenti huic rei , Boyleus
& Mariottius, Aera communem , in fclopeto pneumatico fortiter com-
prelfum , claufumque , detinuerunt in loco quieto , poftea autem fol ven-
tes illum deprehenderunt perfecte atque elafticum. Et jam certe fummus.
Geometra Robervallius quindecim annorum decurfu claufum eodem mo-
do Aerem examinans reperit, quod illibatus ipfi elater conftiterit. vid. Du
Hamelium. Hift. Ac. R. Sc. pag. 3 S. Poftea autem patebit, ipfas aeris
<j

elafticas partes , quam profundiffime detentas intra corporum fluidorum,

vel folidorum, meatus , indeque iterum dimiflas, & liberatas , hinc uni-
tas aliis , illam interim Elafticitatem exercere , quam penitus ita amififfe
videbantur, ut nullum omnino darent ftgnum illius ultra prasfentis. Simul,
ac vero libertatem adeptae priftinam , incredibiles ilico effectus , uni tau-
rum elateri debitos , oeyfiime exercent , demonftrantque nec tempus ul-
ium , nec quietem , imo nec concretionem creditam cum Animalibus,
Vegetantibus , Foffilibus, unquam potuifle deftruerehanc mirabilem Aeris
proprietatem. Interim ex iifdem Experimentis difeimus , hoc effe Aeris
ingenium , ut particula; illius elaftica; , feorfum folitaria; exiftentes , ita
queant uniri aliis corporibus , quibus intercipiuntur , aut faltem ita ibi-
dem quiefcere poftint , ut per fecula nullum effeftum elafticum unquam
exhibeant , & tamen folutte inde , fuique fimilibus commiftte , totam-
Elafticitatem fe retinuifle demonftrent. Exemplo efto Cornu Cervi, quod,
feculis fervari poteft : quum tamen id , ultro quinquaginta annos fer-
vatum , hinc duriflimum , ficCiflimumque , Igne explorarem Chemico ,
heu quantum in refolutione fua dedit elaftici iterum Aeris Hinc admo- !

Elater hic non

fn una parte
dum probabile , unum elementum , elafticum , aerium , elafticum non
-Aeris. efle ratione comprimentium ponderum , aut ablatorum , fed tantum nafci
hanc elafticitatem tum demum, quando bina Aeris elementa fe mutuo tan-
gunt & repellunt. A deoque. Ii elementa aeria elaftica , lingula ab aliis tan-
tum diftarent, ut vis hac repellens delineret abfclute, tum totum hoc liqui-
dum tamdiu non foret refiftens ullo modo eompreftioni fua , neque etiam,
iponte fe expanderet, nifi tunc tantum, quando partes ha aeria, comprefla
appropinquarent inter fe-, ut inciperent venire lintra imites potentia illius
ad fe invicem repellendas. Una igitur Aeria pars nihil haberet quidquam
hujus elaftica potentia. Ellet hae modo, nata inter plures. Effedtus igitur
Acris elaftici immutabiles , fempiterni , videntur habendL
Benfus ABr eff Utcunque autem Aer hic fumma ponderum vi denfatus fuerit , man-
fluidus.
fittamen vel ita maxime fluidus. Semper enim , poftquam denfarifllnnus
evaferat compreflii, eadem tamen facilitate fe reftituit in fingulis fuis par-
tibus ita , ut occupet quam exquifitifllnie idem priori fpatium , recedunt-
 ;

DE ARTIS THEORIA. 24$

que aeque prompte omnes partes , ut prius accefterant. Quum igitur in
omni eventu Experimentorum ha&enus captorum haec proprietas femper,
«odem modo , obtinuerit , ab 1 ufquead j io , 000, licebit pro vero a f-
ferere , Aeris fluiditatem , in tanta a rarefaCtiftimo ufque ad denfatifli-
tnum amplitudine , non mutatam perii flere! nullo igitur compreffu , fri-
gore nullo, hunc folidefcere.
Nihil in hac Elafticitate Aeris magis paradoxum videtur ignaris, quam
quod Boyleus tam certo evicit fc. elafticam vim qua: in quacunque por-
:

tione Acris obtinet , fuftinere polle , fine majore condeniatione , quam

quae in Aere comprimente haeret , tota^m virtutem integrat columna At-
mofphara incumbentis deinde etiam , hanc in tantilla portiuncula vim
;

elafticam repellere a fe tanta vi prementia corpora , fe expandendo, quan-

ta agit tota externa moles. Id autem hoc duplici Experimento evidenti ,
ex Boyleo ipfo , Vobis exhibeo. Videtis hoc Baromecrum , quod tenet
Mercurium elevatum in fuo tubo cavo ad 28 pollices, parte infima im-
merfum eft in Mercurium in hoc vafculo cylindrico contentum. Videtis
vero hoc vas cylindricum , ita inftructum , ut ope fiphunculi , pro lu-
bitu, tolli queat omne commercium Aeris externi cum Aere illo pauco ,
qui in vafculo hoc cylindrico adeft fupra Mercurium iii eo contentum.
Si jam fiphunculi epiftomium ita inverto , ut nullus Aer externus in hoc
vafculum ingredi queat , neque de hoc vafe ullus poffit egredi in Aera
externum; tum certi fumus, quod externus Aer nihil agat amplius in
hunc contentum Aerem fed folum Aera , qui fupra Mercurium in hoc
;

vafculo haeret , premere polle in fuperficiem Argenti Vivi in hoc Barof-

copio. Atqui altitudo elevati Mercurii in hoc Barofcopio manet jam a:que
alta
,
quam modo fuerat , dum tota Atmofph&ra incumbebat preftu fuo i'11
hunc Mercurium. Ergo illa vis elaftica , quae ejft in hac parva mole Acris
claufi intra hoc vafculum, valet aeque fuftinere tantum pondus Argenti
Vivi, quantum tota incumbens Atmofphaera. Si vero libet Vobis iterum
animum advertere , videtis , quod , dum ita jam paratum vas calefacio ,
adfcendat in Barofcopio Argentum Vivum altius omni momento. Cur
Aer claufus in vafculo exire nequit , calefcendo- autem Elaterem auget,
fe expandit , Mercurii fuperficiem urget , illum elevat. Neque refert,
quantillum Aeris in hoc vafculo , fupra Mercurium hseferit , effedtus enim
elaftici, aut calefacti , Aeris in hoc cafu , femper idem erit. Secundo au-

tem , fi vafculum hoc manet in eodem apparatu claufum , Mercurio fere

plenum , pauco tamen Aere fupra haerente , illique dein vafculo fit im-
miflus tubus Barometricus , utrimque apertus, fic, ut Aemulius de vafe
juxta fuperficiem tubi immifli , ingredi queat , vel egredi , fi tum Aer in
hoc tubo haerens antlia pneumatica abducitur , Argentum Vivum in hunc
tubum adfcendet fere ufque ad 28 pollices, non aliter, quam fi tota At-
mofphaera in vacuum tubum elevaftet Mercurium. Vid. fuper hifceBoy-
leum inExperim. Mechan. T. i.parr, 2. a pag. r. ad 24. Atque omnino
cogitanda Chemicis eft perpetuo ha:c efficaciffima Aeria potentia quum :

certe in omni operatione Chemica qua: ope Ignis , claufis perficitur va-
,

fis , hxc elaftica vis miros , imo terribiles faepe

, effectus edat , compri-

mendo contenta , frangendo faepe vafa , & alia praeftando.

 ,,

244 _
PARS ALTERA,
Hincmminu Exigua igitur portiuncula Aeris , ubicunque coercita fuerit , erit apra
Aeris pars par
efferiibus producendis ,
qui ab ingenti copia pendent alibi. Si enim in-
Tnagnae.
(

tra cavum aliquod facileundique compreflile Aer communis fuerit in-

terceptus ,
poterit ille ibidem fuftinere , &
ex illo loco penitus arcere to-
tam Atmofphaene preffionem. Quoties autem idem ille Aer in illo loco vi
Ignis incalefcit, aut prellione externa liberatur , tum ftatim expandendo
fe ita rarefcet , ut effectus maxima molis sequet.
1E#aftica vis ci- Elafticitatis Aeria ergo lex iterum nova elt hac ,
quod Aer denfus-
lore augetur ra-
xekrcicnte.
certo , & definito .gradu , accipiat vim fe expandendi quaquaverfum a
calore applicato majorem , quam antea habebat. Hujus autem rarefa-
riionis a calore nata potentia eft eadem , ac fi Aer ille fuiffet farius in
eodem gradu caloris prius obtinente tanto denfior. Res exemplo rnani-
fefta fi in cafu , Sc inftrumento , fuperius pofitis , Aer in vafculo fufti-
:

net Mercurium in Barofcopio ad 28 pollices fi tum Aer in hoc vafculo ;

fieret duplo denfior , ille elevaret Mercurium ad 56 pollices , ut notum ex.

Boyleanis. Si jam Aer ille prior ab igne applicato evaderet duplo rarior
fe ipfo , tamen coercitus intra idem vas , tum & ille , copia quidem idem
fed ab Igne duplo rarior, elevaret Mercurium quoque ad 56 pollices. At-
que hanc quidem veritatem Thenuometra , & Barometra , fimul explo-
rata reddiderunt manifeftiffimam ubique omni Experimentorum gene- ,

re. Unde quidem ab Ignis ad Aera applicatione efferius Chemici. oriun-

tur ingentes , miri , non prasvifi , nulli tamen alteri caufie adfcribendi
accuratiffime notandi.
AUr pras aliis Incrementum autem illud fpatii , in quod Aer caloris vi fe extendit
Igne cito raref-
cit.
quaquaverfum , citius fit in Aere ab Igne , quam in ullo alio corpore flui-
do , aut folido , harienus in rerum natura noto. In Drebbeliano Thermo-
metro imperceptibilis alias caloris adauriio fenfibilem ilico rarefariio-
nem Aeris docet. Imo vero tota hiftoria Ignis prannifla , omnia hsec adeo
manifefte evincit , ut opus haud fuerit vel verbulo repetere..
vEt maxime* Ex iifdem conftat Experimentis, inter omnia corpora noto unicum mo-
do inveniri Aerem , qui tantum ab Igne expandi queat. Tantum enim
hic rarefcit ab ipfo Igne , ut nondum potuerit menfura inveniri , neque li-
mes , quoufque hac illius dilatatio procedat. Ebullientis aqua: calor ex-
pandit quidem Aerem ad tertiam partem fiite molis. Hift. Ac. R. Sc. 165)5)».
pag. 101. Sed certe in Igne. , quo metallum ferrum diffluit, immanis eft
vid. quae fupra in Hiftoria Ignis fuper hifce recitavi.
Aer denfirate Etiam comperimus , Aera maflarum inaequalium, fed ejufdem denfi-
idem eodem
Igne idem.
tatis-interim , femper ab eodem Ignis gradu , eadem menfura expandi,
Adeoque expanfiones hafce femper in eadem Aeris denfitate , refpondere
caloris applicati augmento , conftanti natura: lege per totum Univerfum.
Unde igitur nota femel dari denfi Aeris ad datum calorem expanfio va-
lebit in omnibus fimilibus. Videte pulcherrima fuper hac re in Monumen-
tis Acad. Reg. Sc. 165)5). P a §> 113. ubi ingeniofa plurima reperireeft. Sc
1702. pag. 1-5..

A er denfior eo- Canerum refperiu Elafticitatis. & hoc quoque in Aere conftantiflime ob-
dem Igne elafli-
fervatur quod, quo ille fuerit denfior compreflu, eo etiam ad eundem
j
cus magis.
Ignis gradum acquiret magis elafticas yires , idque in proportione fere
 DE ARTIS THEORll 245.
re£ta denfitatum. Quam pulcherrimam fane proprietatem Aeris fubtiliffi-

m us Amontonfius , fummo Chemiae bono folertiflime detexit. Hift. Ac.

,

Reg. Sc. 1702. pag. 1-5. Monum, 155. Unde itaque moles Aeris denfifli-

ma , igne valde parvo , acquirere poteft vires refiftentes maximas fi ergo :

poifibile foret, ut fupra audivimus. Acrem communem revera denfari

polle ufque in odtingenties minutiora fpatia. Tum ille pollet calore aqua;
ebullientis fuftinere 29600 pollices Mercurii quum communis eo Ignis
:

gradu fuftentet 37 pollices ejufdem Mercurii. Qua: fane vis immenfa nos
doceret , quod fi Ignis fubterraneus funimus applicaretur Aeri in profundis
telluris ad fuse molis redadto , potentia oritura foret quam maxime

incredibilis , omniaque nobis cognita effedta immaniter exfuperans. Certe

augendo denfitatem Aeris , fimulque augendo Ignem huic Aeri applican-
dum , femper in ratione compofita utriufque increfceret Aeris elaftica
poteftas.
Contra vero , quo Aer minus compreffus , ficque fponte rarior , eo ille Aer rarior eo-
minus virtutis elallicte , ab eodem Ignis gradu , acquirit. Ita ut Aer duplo dem Igne minus
Elafticus.
rarior requirat Ignem duplo majorem fibi applicatum , ut retineat ean-
dem vim elafticam , quam prius habebat atque ita in caeteris. Qua: qui-
;

dem ibidem idem celebratiffimus Autor demonftravit Experimentis opti-

mis. Unde & intelligitur. Aerem in fummitate Atmofphserte a fummo
Igne vix augere vires fuas elafticas , fed fere evadere inertem , utpote ra-
rillimum3
quod ipfum obfervatis penitus refpondet.
Ultima lex, quam in Elafticitate Aeris obfervamus , tandem hac eft,. Aer frigor#
quod a frigore Aer ita contrahatur in fpatium ardtius , ut a ponderum au- deniiot.

gmento. Hinc , pro incremento frigoris , enafcitur in illo denfitatis aug-

mentum femper. Quum igitur fummum frigus in Europa Boreali cogni-
tum fuerit in initio Thermometri Fahrenheitiani, hinc a gradu ebullientis
aqua defcendendo ufque ad o , effectus frigoris in Aere condenfando fuit
cognitus. Quum dein frigus artificiale praeterea ad 40 gradus infra o re-
degerit fpiritum Thermometri , jam demonftrata habetur potentia frigo-
ris in Aerem , quoad vim illius denfitatem augendi. Reprehendimus igi-

tur , nullum in rerum natura corpus dari , cujus moles magis contrahitur
a frigore ,
quam Aer.
Si omnia dicta repetimus, fumma rei ha:c eft. Atmofphxra ad Thermo- Quoi%i«$
metrum. F ahrenhei t i an um calida 4 6 gradus, fi inde incalefcit ultra per \GG
gradus , jam. calorem obtinet nz graduum , quo calore aqua ebullit. Tum
vero fadtus eft hic Aer rarior una tertia fua: molis , ex Amontonfianis. Ca-
lor igitur 166 graduum expandit Aera ad unam tertiam. Si dein gradus
frigoris quadraginta adduntur ad 212 , habebuntur gradus 252 pro di-
ftantia inter frigus fummum cognitum , &
inter calorem ebullientis aqux
intra quam diftantiam Aer condenfatur ad , five circiter ad i totius.
Eodem calculo , fi pofuerimus fummum calorem Atmofphtera: pervenifle
linquam in Aere libero , a caufis naturalibus ad 90 gradus , quod raro ob-
fervatum crediderim , tum patet a fummo frigore naturali ad reftum ar-
'
dentiflimum naturalem , Aeris raritatem aut denfitatem erefcere , aut mi-
nui poffe ad || five j circiter. Inde &jam liquet , quanta mutatio fiat in
rerum natura ab Aere , quatenus ille corpora ambiens , autiifdem inhs-
Hh iij
 , ,,,,

246 *
P A 11 S A L T E R A.
rens , a calore & frigore naturali permutatur. Qua; fane cognitio in de-
finienda fermentatione , aut putrerariione , locum dein ufumque habebit

fummum. Creterum maximam diftantiam , quam Boyleus mvenic inter

Aerem rariffimum denfiifimumque , definivit efle ut 1 ad 5 20000.
Elater Aeris Denique Elafticitas hscce Aeris adeo eft propria , &
individua , Aeri
I » ne nondeftrui- ut fummo Igne haud deftruatur. Si enim phiala fphauica vitrea in furno
tuc.
vitrario detinetur adlocum -adeo calidum , ut jam jam vitrum liquefacien-
dum foret tumque , ibidem , in illo calore, Hermerice clauditur. Dein
lente frigefarium vitrum integrum , claufumque, fub frigida demergitur,
eoque faito colli extremum , fub aqua prudenter abrumpitur , impelle-
tur Aer in apertum jam collum fummo cum impetu replebit vitrum
, &
ira tamen , ut in fummo hujus bullat Aer verus , elafticus , adfit docens ;

ne fic quidem Elafticitatem igne tanto deftrui potuifie. Simul hoc Experi-
mento , ad ftateram explorando vitrum hoc aqua penitus plenum , &ite-
rum aqua plenum una tamen cum hoc Aere , fciri poterit expanfio Aeris
ad calorem , quo vitrum fete liquefcerit. Unde &
Chemici fcirent , qua;
mutatio foret exfpeftanda in operationibus fuis , dum corpora Aere plena
tanto igni committuntur de quibus tamen omnibus rato cogitari folet
; :

licet tamen plurimum interfit Artificum , talium meminifie.

Nes aliis modis. Tandem quum , poft fummas rarefariiones ab 1 ad 520000 8c ultra
,

& condenfationes tales reciprocas poft frigus , caloremque fummum

;
;

poft compreffionem , & laxationem maximam ; poft intervalla tot anno-

rum maneat illibata tamen haec Elafticitas probabiliter credamus , Aera
;
;

hoc refperiu , efte creatum tale Elementum , quod immutabili Elaftici-

tate , mobilitateque , femper viget , &
operatur in omnia , per om- &
nia , femper quali in fuo genere ebulliens , fubfiliens , omnia agitans.
0e contentis in Poftquam , pro ufu Chemico , expendimus proprietates Aeris , requi-
A e(c. rit ordo , dicamus de illis corpufculis qua; in hoc Aere communi ad-
,

funt. Varia fane funt haec , &

incredibiliter multiplicia. Sed variis in &
plagis Atmofphaerae penitus diverfa. Aera igitur rerie qui confiderat
Chaos cogitat univerfale , in quo omnis ferme generis corpufcula fimul
confufa conftituunt aggregatum diverfiffimis conftans rebus. Noftrum
erit recenfere univerfa , eo quidem propofito , ut vera poffimus de eo
dicere.
Primo ibi Ignis, Primo igitur in hoc Aere communi , femper , ubique , Ignis adeft.
cjud lege.
Quod jam fupra in hiftoria Ignis patuit. vero hic in Acre ita haeret
Ille

ea copia , qua in omni alio quocunque corpore. Id ipfum jam demon- &
ftratum ibidem omni Thermofcopiorum indicatu. Quin &; adeft illic ea
etiam copia, qua in vacuo Boyleano vel Torricelliano fua fponte ineft.
Quod me docuerunt Thermometra , quae confpexi , eodem tempore in
vacuo Boyleano polita , &
in Aere communi , extra hoc vacuum haec :

.autem inftitui Experimenta variis modis , faepe , eodem femper fucceflii.

Unde manifefto didici hofpitari ex fe Ignem in vacuo , Aere , omni cor-
pore, copia, &vi, eundem. Adeoque iterum confirmari regulam , ut
Ipatia in univerfo , ita Ignis. Hinc &
agnovi , quod , poftquam Aer om-
nis in vacuo Torricelliano , fere omnis in vacuo Boyleano, ex quodam
fpatio edurius eft , tunc nunquam Ignis in illud inane irrepat , ut va-
 DE ARTIS THEOR I*A. M7
cuurn Acre fpatium implear. Enimvero , hoc fi fieret , deberet tum fimul
plus caloris ab hoc accumularo Igne
vacuo , adeoque mobi- oriri in hoc'

fiflimum Thermometrum aliquo indicatu hunc calorem teftari ibidem no-

tum. Aut deberetis Ignem agnofcere non expandentem corpora, quod
mihi idem, ac fi Ignem non Ignem diceretis. Quidquid igitur de hifce
commentati fiunt Cartefiani , Mariottiani , alii , nunquam ulli refipondit
Experimento. Iterumque corpora , omnium maxime corporea , five den-
filfima omnium , ut aurum , &
fipatia omnium maxime vacua , ut eft va-

cuum Torricellianum ,
quum perfedte idem caloris poffideant ex fie, do-

cent evidentiffime corpora non effie magnetes Ignis , neque &

vacua eum
trahere. Dum autem fiupra , evici inconcuffis rationibus , nullum corpus,

pne aliis , Ignem ex fe plus trahere , manifeftum erit

,
quod nulla Aeris
pars magis, minufive, calida fit , quia diverfis ficatet corporibus. Igitur
Ignis ex fie , in Aere confideraro folo , fine alterius cujufdam caufie con-
curfiu , asquabiliffime , fiemper diftribuitur. Neque ulli fiunt in eo Ignis Ma-
gnetes. Caterum infinitx caufie poliunt nafici atque applicari Aeri , qua- ,

rum effectu in eo oriri queat collectio Ignis vix definienda in certo quo-
dam loco qua de re in Hiftoria Ignis adtum , agetur & poftea.
:

Secundo & Aqua fiemper prafens in Aere adeft ubique , fiemper ita qui-
dem ,
omnino arte Aquam feparari unquam penitus-
ut videatur , nulla
olle de Aere. Amabo Vos
, an non omni momento de unoquoque fano ,

E omine exfipirat aqua nonne bonus Sanctorius quinque fere libras ny-
;

fthemeri fipatio inde exhalare fupputat, quarum pars longe maxima aqua;
cogitate, quafo quanta igitur humoris aquofi quantitas de omni anima-
,

lium genere alfiduo exhalat per .omnem terra ambitum Sed & omnes' !

planta dudurn obfervata fiunt diffundere halitus aquofos rorantes. Dili-

gentilTimus vero,& fiolertilfimus, Haleus nuper ad examen detulit transha-
lantis de plantis aquofi vaporis enormem copiam , in elegantiffimo de-
Staticis VegetantiumQuid dicam de Aqvia per vim Ignis fiubter-
libro.

ranei , culinarii Chemici, perpetuo in auras pulla? Incom-

, domeftici ,

parabilis lapientia Halleyus allegetur; fiumcit. Ex illius quippe oblervatis,-

fumma cum induftria captis, dudum conftitit , uno die aftivo , de fiojius
Maris Mediterranei fuperficie , vi folius caloris aftivi , abfique ullo venti
adjumento, exhalare in auras 51800000000 doliorum aqua. Vid. TranftidL-
Abr. T. II. pag. 105). Quum dein venti, &
fol, longe adhuc plus aquas ele-

vent ,' &

diffipent de fuperficie illius. Id. Ib. pag. 110. 111. Si quoque ne-
bulas , roris , pluvia , pruina , grandinis , nivis , humoris nodurni , co-
piam , qua colligi potuit integri anni decurfu, contuleritis eum aqua ,
qua naturali calore etiam anni tempore exhalavit in Aerem , deprehende-
tis anni tempore triginta circiter pollices in tellurem cadere , inde exha-

lare ;
quod fummain tabulis fiuis mereorologicisAcutiffimus Kru-
induftria
quius palam evicit. Unde , cateris paribus, credibile habetur , de uni-
verfa telluris fuperficie in Aerem quotannis aquam exhalare ad triginta
pollicum altitudinem. Unde, quum telluris fiuperficies fiatis cognita fit in'
fua magnitudine , calculo facile fubducitur immenfa aqua in Aere fiemper
fufpenfia abundantia.-
Prafentia autem aqua in qualibet parte Aeris, oculis quotidie patet in
 ,,,;

-ys-

/
148 PARS ALTER A>
•vacuo Boyleano ubi Aer ope adionis antlia: rarior , aquam minus tunc
,

fuftinere aptus , nebula vere aquofa obnubilat , opacatque

vitri interiora
uno fic , eodemque Experimento teftans aquae prsfentiam in omni Aere ,
fimulque docens , quod quo Aeris elaftica pars rarior evadit , eo femper
aquam intra fe minus continere ultra queat.
In Alc.ili fixo Sed quam evidentillime interim abundans aqus copia in quocunque
ad ihtcram,
Aere , omni tempore , ubique prsfens vifui exhibetur per alcalinos
igneos , ficcos , fales fixos qui puri prorfus , Aeri expoliti , fponte liquef-
;

. eunt aqua ex Aere applicata. Ecce , ut ipfi experiamini rem hancce co-

V ram , fumfi hora nona ante triduum, uncias binas &

unam prsterea drach-
mam falis Tartari , tanto Igne exficcati , ut funderetur in crucibulo ita ;

quidem aqua: nihil erat in hoc fale impofui tum huic orbi vitreo , pu-
:

riflimo. Dein hoc tempore frigido , ficcoque , a decima feptima Januarii

1721 ufque ad vigefimam ejufdem , patinam hanc vitream cum hoc fale
impolito expofui Aeri , in hoc loco fatis elevato , valde ficco. Quid con-
tigit 5 En , dum jam ad ftateram exploro , ponderat uncias tres cum fe-
mifle , 5c adhuc femidrachmam , accrevit igitur ipfi pondus ad unciam
drachmas tres , & dimidiam. Imo , dum bilanci Docimaftarum appendi-
mus falem Tartari modo didum, cernimus, omni momento temporis
femper ponderis augmenta minutatim accedere. Quando igitur intra tri-
duum tantum incrementum ponderis exoritur fane , fi diu in Aere reti-
,

netur , fenfiiii totus ille fal folvitur in liquorem prorfus fluidum , pin-
guem , fpiflum , tenaciorem utcunque, unduofumque, fale prius adhibito
fere triplo ponderofiorem. Eum artifices vocant Oleum Tartari per deli-
quium. Manetque tum pauculum terra: albre in fundo orbis vitrei. Si dein
ut factum fuit , hoc ita natum ex Aere &
Sale liquidum ex vitro cucurbita
dido per alembicum Igne penitus exficcas , tsdiofo opere , deftillabit in
excipulum aqua elementalis , puriffima ita ut folus Sal Tartari ficcus , fe-
;

que ipfo purior , minufqueponderofus , in fundo fuperfit. Igitur Sal ifte ,

hac opera accepit ex Acre tantam aqua: copiam. Hsc autem aqua, ex Acre
huic fali data , folvit eum longe alio eventu , quam fi fluida , pura , aqua
fuiflet affufa huic fali ad eum diffolvendum nam Aeria hate dilutio , fue-
:

ceffiva , lentaque , aqua: applicatione pares fimul , tantum diflolvit om-

nium facillime diluendos lales pure alcalinos , haneque ergo partem fo«
lam accuratiffime feparat ab omni parte minus facile folubili , adeoque
aliquantulum terreftri ; quod fieri nulla alia arte poteft. Unde etiam ita
folvendo , & coagulando , totus tandem hiece convertitur in terram , &
volatile , difparens , haud fenfibile ultra principium. Ut Helmontius ac-
,
curate novit quod
,
&
alii dudum ante ipfum Alchemifts invenerant. Mi-
rabile inprimis hoc in Experimento confidero , quod ilico , poftquam fal
ille ex igne fummo edudus Aeri exponitur , &
quafi unico temporis mo-
mentulo , jam incipiat hsc humedatio , in liquorem refolutio , ponde-
rifqtie ad libella: examen incrementum , inchoetur , omnique dein mo-
mentulo pergat. Et quidem , quod fspe numero ftupefadus coram vidi ,
dum adhuc fal ille quam maxime calet ab Igne , &
quidem in loco , qui
ipfe calidus valde , foco quidem fatis propinquo ipfi ita ut fumma .cura
:

aquam Aeris ab hoc fale arcere ne quidem potuerim. Quin tempore adeo
jam
 ,

DE ARTIS THEOR I’A. t 49

jam frigido, tamficco, ut jam Barometri altitudo fuerit 2$>| pollicum.
Repofueram etiam falem cum hoc orbe in locum , undique c amentatum,
atque fuperne operculo ligneo follicitiffime tedum v-in quem locum nul-
lusventus introire poteft , fed qui quietus femper , tedufque fit. Sed aliud
mirabilem hanc aquo ex Aere in falem alcalinum ficcum attra-
eft circa
ttionem obfervatum , quod ante quam plurimos olim annos me follici-
tum detinuit. Indigebam fale alcalino fixo , acerrimo , ficciffimo , ut de-
monftrarem incredulis, imo poffibilitati obloquentibus , momentaneam
de illo Sale cum Alcohole fincero tinduram , quam praeclari Autores Che-
mici fidam profcripferant in fuis libris. Itaque Salem hunc rite paratum ,
candefcentem , fluentemque adhuc ab igne, mortario aeneo calidiflima
immifium , ocyffime piftillo oneo calidiffimo tritum , ipfoque momento
quo primo incipiebat confiftere Sal , lagenae vitreae , ficciffimo , calidiffi-
&
mo , mc.lufi , mox fubere , vefica oleo emollita , quam follicitiffime os
lageno obturans. Quid fit ? tentanti faepe prius obtentum fucceftum non
refpond.it eventus. Miratus ego circumtpexi ad omnia , atque deprehendi
fuperficiem Salis ex Aere in lagena immaduifle parum ; hinc Alcohol Sa-
lis fuperficiem proxime attingerenon potuifie aqua jam imbutam.
Quo dum magis magifque
, intento animo revolvo , & obfervo cer- ,
Quse pars poa-
deris Aerii ma*
tus vidi tam parva portione quo intra ampullam , capacem
in Aeris , xima»
trium librarum aquo , contineri poteft , tantum aquo horere ut un- ,

ciam falis Tartari immiflam humedare aliquantulum poffit, fuoque in

pondere augere. Quo iterato expertus , didici fimul aquam hanc , forte
850 vicibus ponderofiorem Aere communi, quo in ea portione Aeris ho-
ret maximam fane partem facere debere illius ponderis, quod Statice
,

deprehendit in ipfo Aere. Si enim odingentefima quinquagefima pars

Aeris communis foret aqua tum fane totum pondus Aeris deberetur uni
,

aquo , quo in Aere volitat & cotero partes in illa Aeris mole horentes,
, ,

ad pondus ejus facerent nihil , forte ne quidem forent graves. De qua re

amicus quondam meus Henricus van Deventer , feriptis falutiferis incly-
tus de Re Obftetricia , mecum colloquutus fuerat , qui 8c idem fe obfer-
vaffie narrabat.
Profedo fi quis omnia hoc confiderate contemplatur inde colliget Mira Aeris
, ,
proprietas.
unum ex his tribus , vel forte bina, aut terna. Vel enim oportet, ut
Aer moveatur femper in omni loco quieto , claufo , fubterraneo ; ut il-
lam parvam copiam aquo , quam diffufam in fua mole gerit , apponere
queat ad fuperficiem falis Tartari ita , ut illam aquam ibidem deponat. Si
enim pes cubicus Aeris ad fummum tenere poteft libro Argentario
aquo , hanc autem aquam intra vas claufum dimittit in hunc filem ; tum
debebit omnis ille Aer ita circumvolvi circa fuperficiem hujus falis , ut
omnes ejus partes fucceffive eam attingere poffint , &
id aquo , quod ha-
bent , communicare. Vel aliter cogeremur cogitare , quod illo partes
aquo , quo uno tempore per totam molem Acris diffufo funt , certo tem-
pore moveantur per illam Aeris molem ita , ut perpetuo , &
fucceffive
jam in hac , jam in alia parte fpatii Aerii fint , atque ita omnes tandem
,

concurrere cum illo fale , qui intra hunc Aera eft politus. Aut tertio debe-
bimus agnofeere e Ile veram attradricem vim in alcali fixo igneo , inter &
Ii

w
 ,,

ijo PARS ALTERA,

aquam , ea lege , ut horum unum alterum trahat , &
viciffim quoque tra-
hatur ab altero , inftar duorum magnetum. Prorfus ut apud Sendivogium
legitur de Alcali terra: attrahente Rorem cceleftem pro fcecunda impne-
gnatione. Qui ultimum hunc modum cseteris praefert , cernet fimul , vim
hanc attractricem inter aquam Aeris , &
alcalinum falem in longinquum
fe extendere quum pauculum falis triplum crefcat ab aqua attradta. Un-
:

cia enim falis Tartari, mutata in quatuor fere uncias olei Tartari per
deliquium , attraxit tres uncias aquae. Sed tres uncia: aqua: requirunt ad
piinimum binos pedes cubicos cum dimidio Aeris, in quibus locari queant,
ex quibus in illam unam unciam falis attrahi poilint. Quod fpatium refpec-
tu uncia: unice falis Tartari ingens eft. Verum credibile eft omni de genere
Experimentorum , quod omnes illae caulis fimul concurrant ad eundem
effectum producendum.
Eia fticum Ae- Sed nihil magis lingulare hac in re mihi apparet , quam quod aqua
risnon unitur
Alcali.
ex Aere in alcali tradta , oleum Tartari per deliquium faciens ( quod pon-
dere fe habet ad aquam ut 7 ad 5. ad Acrem vero ut 1 190 ad 1 ) quod, ;

inquam , in illo oleo Tartari per deliquium , fic nato , nihil elaftici Aerii
ineft e deprehendatur. U t ita alcali hoc aquam ex Aere elaftico feparet

fibi uniat , elafticam vero relidbum repudiet , nec fibi, adunet. Unde igi-
tur iterum patet , Aera aqua purum maxime elalticum , contra vero refer-
tum vaporibus aquolis tantum de elafticitate propria amittere. Fieri hinc
poffe , ut maxima copia alcalini fixi nata in terra , ingens copia aquae de
Aere fubduceretur.
Aer quando Tempeftate diu ferena , maximeque ficca , fit Aer femper fimul pon-
plus aqua; ha-
derofior , Atmofphaera gravior , aqua in Aere adfcendit altius. Ita, ut
bet.
nunquam plus aqua: fit in Atmofphaera , quam illo tempore , quo ob
ficcitatem in his infimis putatur omnium minimum adefte fed aqua tum ;

longe magis diftributa , &c difperfa eft. Facillime quippe intelligitis. Au-
ditores , quod , quo aqua altior a terra in Atmofphaera adfcendit furfum,
eo illam in fpatia diflundi majora, adeoque minimas ejus partes tanto
magis a fe invicem recedere , atque feparatas deinde exiftere, non aduna-
ri , humorem non praebere. Si vero Barometrum valde elevatum manet

& tamen fimul nebula: denfae , & foetida: , nafcuntur tum aquofae partes
;

infra pendent fere femper una cum exhalationibus craflis , oleofis , fali-
nis. Qua? omnia , hoc tempore , non erunt accurata permiftione aequabi-
liter diftributa , nec unita. Quando dein Barometrum humile valde, fimul
vero tempeftas calida , & valde nubilofa , tunc aqua defcendens ad in-
feriora , fed vapore aequabili , valde humedtante , neque tamen pluviofa
adhuc. Certe ex iis liquet. Aera plurima aqua gravem faepe ficciffimum
apparere , liquidumque , abfolute perfpicuum Eundem vero , minus
:

aquae habentem , illius defcenfu , colledtu , inaequabili diftributione ap-

parere poffe humidiffimum , opacum , nigrum ; quod inprimis cucurbitae,
alembici , excipula vitrea demonftrant , dum aqua in iis deftillat. Si enim
vafa claufa inter fe manent, dum deftillatio peragitur, omnia perfpicu a, ne-
que ullus apparet opacus vapor fimulac vero , alembico ablato , aqua in
;

cucurbita in Aerem libere exhalat , aequabilitate compreffionis ablata ,

©mnia apparent humidis , & opacis penitus , nubibus plena.

 ,

DE ARTIS THEORIA. *5 i

Si vero , aeftivo tempore , coelo fudo , valdeque ficco , diuturno , 6c

magno ,
calore Solis , fuperficies terrae excoquitur , tum non aqua modo»
fed & alia corpufcula , minus volatilia ,
pinguia adeo , & falina , vi Ignis
folatis in fublime rapta , Aerem ambitui telluris vicinum replent. Quam-
diu ergo hae exhalationes calore Solis agitantur , nihil horum oculis ap-
paret. Verum limulae qui ad tertiam pomeridianam fuerat
aeftus folis ,

maximus , incipit remittere, tum Aer haud ita diu poftea frigefeit 3 terra
aurem , millies diutius calorem a Sole datum retinens quam Aer , calida
adhuc exhalare pergit corpufcula mota. Hinc albus , coadtus , denfus, fri-
gefadfcus fupra , calefcens adhuc infra , vapor nafeitur. Qui ideo primo
omnium apparet in foflulis , locifque aquolis , inde fenlirn fe difpergens ,

terram tali nube vefperi , nodtuque , obvelat , mane calore Solis fuperve-
nientis diflipatur. Ros appellatur. Ille igit-ur humor eft quam maxime
compolitus. Neque de ejus natura propria aliquid boni poteft dici ita , ut
illud ubique verum elfet. Quum enim ille fit aggregatus ex confufis inter
fe omnibus corpufculorum teftu Solis aeftivi volatilibus corpufculis terra:
ipfo aclu exhalantibus & repercuflis fane verum
ipfius, , chaos erit. Imo ,

& in qualibet lingulari telluris plaga femper alius erit , penitus ; prout
nimirum illo in loco ,ubi gignitur , diverla corpufcula haerent. Utique in
fabuletis , atque ericetis late patentibus , aridis , elatifque pauciflimus
,

fere penitus aquofus colligitur ; qui circa pinguia , bituminofa , pifeibus,

animantibus purrefadtis , plena , loca, ftagna , paludofa , longe alius,
atque faepenumero perniciofus hominibus, habetur. Mirum igitur non ell:,
Chemicos in analyfi roris artificiofa tam contraria reperifle , fcripfille tam
diverfa , ut fere vix bini dentur ,
qui confulti fuper his eadem dicant.
Qui autem Spiritum vitae, Solvens univerfale, Mercurium Philofophorum,
Nitrum Sendivogianum,ChaIybem ejufdem,inRore quaerunt, nihil fere fa-
ni in feriptis Philofophorum intellexifle videntur. Saponem autem acerri-
mum hunc efle , atque pabulo Vegetantium opimum , pinguemque li-
quorem , nullus negavero. Ros fane in certa telluris plaga colledtus , def-
tillando liquorem dedit, qui vitro colorem penetrabilem Iridis impreffit,
nec aqua ftygia , nec lixivio alcalino , nec frictione delebilem 5 ipfeque
hic liquor inflammabatur inftar Spiritus Vini. Ut in Experimentis Che-
micis recitatis in Republic. Literar. T. 1. p. 590. Ros iterum deftillatus ,
odtiduo leni tepore digeftus , iterata deftillatione fexies fubtilior redditus,
tria dicitur vafa vitrea fregifte , infipidus permanfifie prorfus, licet quam
maxime tenuis meros fpiritus referret. Ib. 1708. p. 151. Rurfum in obfer-
vationibus Britannicis Ros deferibitur inftar butyri , flavo albi , lenti, qui
manui affrieftus funditur , igne moderato exficcatur , atque durefeit ; fc&-
tidiffimi odoris , hyeme inprimis & vere , noctu , in fragmentis fatis ma-
gnus , nafeitur. Tranfact. Abr. T. II. p. 143. Sed & Roris indoles mire
quoque varia pro diverfa tempeftate omni , pro varia , & fuccefliva, con-
ditione meteororum 3 hinc tenuifllmarum plantarum minutiflima in eo fe- .

mina , ailimalculorum minimorum ovula invifibilia , infinita alia , unde

.digeftione fermentatione , putrefadione , deftillatione , varia valdepro-
,

duda , miras prorfus opiniones Chemicis fuppeditaverunt. Vid. Tranf.

Abr. T. II. p. 1 41. 'Ergo Roris pars praecipua aqua eft, fed caetera in-
*
explicabili multiplicitate. I i ij
 i5i PARS ALTERA.
Nubes in Aerea fola fere aqua oriri dubitat nemo. Aqua autem aequa-
Nines
Nubes ab aqua incipiente colligi ; fed
biliter difpofita pellucet. Igitur
cujus interim partes inaequali motu circumvolvuntur inter fe , neque
quiefcunt , neque moventur aequabiliter : ut jam flarim monui. Si ergo
aqua, in Aere haerens , adfcendit magis , magifque , tum partes illius,

veniunt in loca tam excelfa ut non multum adunentur amplius , fed dif-
cedentes a fe invicem , non faciant aquam , fed aqua: elementa. Quando-
autem elata haec aquae elementa deorfum labuntur , veniunt in anguftiora.
loca , ubi fe alfociant , aqua: fpeciem induunt ; Nubes formant. Qua
igitur aqua altius in Aerem evehitur , eo ferenior , ficcior , line nubibus,
tempeftas , &contra. Elevatur autem aqua in Aerem fatis, alte. Sunt enim,
in Carniola montes alti 10274 pedes geometricos., in quorum faftigiis-
humidi figna. Ad. Lipf.. 1689. 552. in elatiffimis quoque horum cacu-
0 minibus nives oftentat perpetuas natura , aquae elevationem eoufque
evincens. Quin altiffimus Africa: mons in Teneriffa , habet quotidie ,
circa meridiem impendentes, nebulas. , qua: quotidie in aquam refolvun-
tur, tantaque juxta montem copia defluunt , ut fuppleant vicem imbrium,
totamque infulam imbribus carentem irrigent.. Ad- Lipf- 1691.5)8. Quare
certi fumus , aquam eoufque adfcetidere pofle. V erum , fi conflaret repe-
titis fatis obfervationibus de veritate mirabilis Phaenomeni quod Maii- ,

gnanus Tholofae obfervaffe narrat, in Tractatu de Perfpedivis, pag. 93:.

longe altior haberetur aquae in Atmofphaeram elevatio ait enim , node :

fereniflima , & quidem media , menfe Augufto , apparuiffe nubeculam

maxime fulgidam ,
quae fere ad 'Zenith ufque , vel verticale in coelo
pundum, fe diffundebat.Idemque apud Sabinos. Riccium obfervaffe,
reflatur colligit inde ille , Nubes ita elevari pofle fupra telluris projec-
:

tam umbram. Haec autem calculo Aftronomico ex dato tempore, at-

, ,

que loco apparentis nubeculae fubdudo enormem daret a terra remo-

, ,

tionem. Quare potius caufa imaginis illius apparentis tribui forte poflet
caufae cuidam alteri incognitae in fupremo Aere haerenti , lucentique mar
xime, quum in altiflimorum montium cacuminibus Nubes raro- amplius ad>-
fint , fed infra terram verfus fub pedibus appareant.
,. ,

Simia, tenuis. Aer , aqua plenus , inferior incipit elementa aquae magis unire , hinc
ea affociando minimas formare guttas , quae deciduae Pluviam formant
tenuem , denfam plerumque , fed fine magna vi cadentem. Quo enim
guttulae hae minores , eo- majorem fuperficiem ratione molis fuae nadas
minus cito- defeendere valent per refiftentem Aera,
tmbres, Quando autem aqua in alta regione A tmofphaerae colligi incipit , gra-
vior hinc reddi , atque per Aerem delabi , tum , defeendendo lenfim in
loca ardiora , fibi adunat afliduo inter cadendum alias aquae partes , qui-
bus occurrit. Unde ergo guttae illae maximae , quarum in Europa diame--
ter eft trium linearum ; apud Nigritas- vero faepe magnitudine integripol-
licis ( Ad. Lipf. Suppi. 1. 425 ) ingenti impetu- ruunt in terram , magna
jam mole fub fuperficie minore violentius cadente per Aera. Guttae autem
eo majores, quo de altiori loco cecidere, &
contra. Obfervatum quip-
pe femper fuit , quod Pluvia in alti montis editiore plaga fit tenuiflima
fedfenfim defeendendo majores formet , majorefque guttas , donec ad
,
 ,,
#

DE ARTIS THEORIA, \ 255

radicem montis omnium maximas dederit. Denfiffimi hinc' Imbres con-
tingunt aeftate , quando deorfum rapide acta: aqua: , fulnjina , tonitrua ,
procellas fubito excitant. Unde etiam aeftivo tempore Imbrium guttae lin-
gula longe majores nafci folent , quam hyemali. Caeterum certiffime ob-
fervatur ,
pluviam in omni plaga Atmofphaerae , ubi incipit primo nafci
ibitenuiffimam elfe.
Quoties vero Aer aqua fatur , nodfcu frigefeens, defertur in fuperficiem fontes.
elatam montium altorum , maxime in longam feriem difpoiitorum , tum
denfa , frigidaque , haec moles , inprimis verfus Septemtrionem Eu- &
rum prima parte nodfis, atque verfus Meridiem &: Occidentem poft
inediam nodtem , hanc aquam Aeris fiftit, frigefacit , unit , in humorem
aquofum convertit unde dilabentes
,
facit ftrias ,
quae , in fumma montis
parte tenues , omni momento defcenfus dum adunantur fenilibus gran-
defcunt , atque ita efficiunt , ut deftillatio accidat perpetua , copiam dans
incredibilem aquae , defluentis faxo
, atque, juxta varia incilia montis, aut

terra: ,
qui quando , per venas fubterraneas , ex alto
rivulos formantis ;

montium loco, in declivem plagam defcendunt, ibidemque patulum eruc-

tando fuo latici os accipiunt , tum defluentem puram dant , vel falien-
tem de fcaturigine exhibent. Faci! limeque liquet , pro diverfa altitudine
fcaturiginis rationem emiflarii , ubi exfilit , Fontium faltus varios habe-
ri. Quin etiam hinc facile intelligitur diverfiras aqua: Fontana: in copia
omnique alia dote fixa. FI inc &
liquet nufquam Foirtes haberi nili ubi al-
tiores montes , ubicunque vero hi, ibi &
Fontes inveniri. Quod nuf-
quam pulchrius , evidentiufque , cernitur , quam in valle fortunatiffima
in Kachimiro , defcripta Bernierio , in defcripr. Regni Mogolis-
Ubicunque iterum tales montes funt, fontefque , ibidem aqua mon- Rivi’, ffluwj,
tibus defluens , aut fontibus perpetuo eructata , in Rivulos effunditur ju- Flumina,
giter fluentes , &
leni plerunque ad principia decurfu. Quando dein alii
decurrentes junguntur in unum collum , Rivus mox turgentior, atque jugi
augmento brevi Rivulorum exoneratione Fluvium format femper laben-
tem. Neque ita diu poit , dum repetito femper acceflu crefcit copia, 8c
torrens , Flumina ingentia. Rapido femper delata curfu a fupremis verfus
infima nafcuntur , tandem in Maria fe exonerant , nunquam inde retro-
greflura , neque tamen adaudtura Mare quippe quod , quantum accipit s
:

tantum iterum exhalando reddit. Aliter rapidiflimi ruentium Fluminum

torrentes in abyffos fub terra decidunt, alibique exfurgunt, Hinc in regio-
nibus planis , ubi montes nulli vel fontes , nunquam Flumina habentur.
Inde &
montes per totam tellurem adorabili fapientia dati fic terra: , uc
gignendis aquarum; colledtionibus profint. Unde &
in univerfa terra re-
fpondent Fluminum lapfus montium ordini. Videantur fuperhis Magni-
ficijEdmundi Halleyi inventa vere propria, in A£t. Soc. Brirann. Qux fane
omnia fcirenoftra inprimis refert qui Chemiam colimus , ubi de Aeris ,
,

Aquaeque , diverfitate perpetua fere agendi neceffiras adeft ; quin haec &
ufum habebunt infignem in Tradtatu fequuturo de Aqua.
Ex omnibus' tamen enarratis hadtenus certo non conflat , quoufque
Aqua in-
Aqua in Atmofphaera queat adfcendere fed de eo conflat , quod non fit
:
ubique.
in telluris alaifimo faftigio montano unquam Aer fine Aqua : quum hu-
Iv i .ij
 PARS ALTERA,
midis ibidem vaporibus femper irriguus deprehendatur. Adeoque nullo
Aqta ab-Afrc artificio Aer poteft adhiberi artis Chemical operibus , in quo non adfit
an /eparabilis fimul Aqua. Forte , ex data Aeris parte , quad cavo ampullas vitreae valde
Che;^ice >
iiccas coerceri poterit, omnis Aqua poflet educi fi enim fal Tartari
:
ab
igne quam ferventiffimus adhuc , in pollinem tritus tenuem , injicitur
quam ficciffimus in hanc lagenam , tunc alcali aridiflimum trahet de Aere
contento omnem Aquam in fe , vafe poft immifiiim falem ocyffime arcte
obturato. Atqui Aerem hujufinodi Chemicis operationibus nemo adhi-
bere poteft :
quoniam fimulac vafe aperto portio Aeris ficca communi
iterum commifcetur , ftatim Aqua irrigatur , quas in Aere illo latebat.
In altiilums
Porro certis rerum exemplis cognovimus , quod Aqua , quo altius ele-
fic glacias ,
aut vata eft in Aerem , eo quidem femper partes fuas longius a fe invicem
non aqua.
difpergat per ampliora , &magis vacua fpatia fed ea fimul frigefcat.
,

Omni enim Experimentorum eventu deprehenfum fuit , quod in qua-

cunque Orbis habitari plaga perpetuo calor fit fummus ad telluris fuper-
ficiem , fi csetera paria ponuntur. In fummis faftigiis montium altiffimo-
rum femper frigus glaciale nives tenet affiduas. Id circa ^Equatorem , id
in Zonis torridis certum; ut non fit in fervidiffima telluris plaga mons
valde elatus , quin vertex ejufdem gelidus prorfus fit. Quin & fenfim fri-
gora per gradus , quibus a pede montis in apicem adfcenditur , incref-
cunt fic , ut refpondeat frigoris incrementum augmento altitudinis. Qua
in re eadem femper veritas obtinet , fi omnia reliqua paria ponuntur.
Igitur Aqua per Aera adfcendens eoufque, ubi frigus jam glaciale habe-
tur , neceftario in glaciem concrefcet , nifi omnia ejus elementa feorfum
vagentur , nulla fe mutuo tangant. Quamdiu enim partes A quce ibidem
fica fe invicem diflipatte funt tamdiu ibidem nulla glaciei fpecies. Ubi
,

vero in regione Aeris tam alta , &

frigida , elementa Aquae , hadenus
difperfa, quacunque demum caufa
, incipiunt venire in contadus mutuos,

tum ilico conglaciari incipient in ramenta glacialia minima per ferenum

Aerem obvolitantia , quae , fi in illa regione applicantur occurrentium
corporum fuperficiei , pruinam tenerrimam conftituent , caeterum vix ap-
parebunt. Eft igitur in Atmofphaera Orbis telluri concentricus , in quo
Aqua Aeris eoufque elevata femper conglaciatur , quando unitur. Et quo
altius elevatur fupra hunc Orbem , eo citius , fortiufque , conglaciabitur
Aqua. Verum tamen credibile pariter habetur , Aquam hanc , eo ftatim
minus unitam, raro hinc conglaciari pofte , fed in dementa feparata li-
beram vagari, donec caufa accefterit alia , quae feparata adunet Elemen-
ta , ficque in glaciem concreta cogat.

Poftquam ergo Aqua Aeris, in orbe defignato, conglaciata eft, tum

Nix hinc. adunatione majoris molis fub minore fuperficie , ftatim gravior quoque
reddi debet ; unde neceftario incipiet dilabi deorfum , atque ita in fpatia
femper ardiora , & aquae magis plena , defcendens , alias partes aquae
iibi aftociat , facitque fenfim concreta glacialia majora , Nivis , tenuifve
Grandinis , jam fpecies formantia. Quum vero plurimae , eae que diverfte
prorfus , caufa: exiftere queant , quibus 'efficitur ut illa aquae Elementa,
,

prius fparfa in fummo Aere fubito , atque ingenti etiam copia , aflb-
,

cientur inter fe in glaciali Atmofphasrae altitudine , facile capitis , rai-

 ,

DE AR
T I S THEORIA, 25 5
gna in illo loco polle nafci faris cito.
Tatis frufta glaciei

Tum & poterant fimul. Id fadtum ubi fuerit , nubes valde al-
colligi Et Graruio.

b$ 3 a reflexu Solis , altat , parva: , in coelo apparebunt. Sed fubito tum ,

ingenti velocitate , inferiora verfus cadentes , citiffime increfcere viden-
tur in magnitudine , in alias limiles incurrere , vel delabi ex alto , eoque
collifu Fulmina , Tonitrua , Procellas, Imbres, Grandines efficere. Et
h$c quidem eo violentiora femper , quo altiori de loco decidua fuerint.
Unde xflivo tempore, coelo diu fereno , Aere inferiori valde licco , At-
mofphxra ponderoliore , aqua igitur in altiffimum rapta deinde autem ;

Atraofphaera fubito reddita leviore, folent flarim recitata Phaenomena J

apparere; maxime intra Tropicos rubi exigua nubecula, in alto coelo
confpe&a , ilico inflantem violentiffimam tempeflatem defignat. Eftque
probabile quam maxime , Grandinem , femper in altiffimis formatam fri-
gidis pondere delapfam in calidiora , terra: proxima , aeris loca, ibidem
,

calorefundi, Imbrefque formare ingentes , qui Tonitrua Fulmina &

comitantur , fequuntur , folvunt. Si vero tam celeri devolvuntur lapfu
ut fundi tam cito nequeant , tum lapides glaciales pluit coelum , mole ,
pondere, motu, perniciofos. Quales folitarios integrum pondo xquafle
memoratum habetur. Tranfarit. Abr. T. II. 144.
Utique obfervadones docent , colorem candidiffimum nubium , dein
Fulmina To-
piceam earundem nigritudinem , horrenda Fulmina , Tonitrua terribilia.
,

nitrua.
Procellas , femper concomitari Grandinem. Ex quibus puto , facilius Vos
credituros modo didtas horum caufas veras efle ,
quam Hookianam opi-
nionem de Grandine inter cadendum in inferioribus hic concrefcente.
Hook. Poflh. in vita Autoris , xxiv. Dubitari &
hinc pollet , an femper
quidem ad fumma fulmina &
tonitrua Nitrum requiritur Sulphur &
dum forte dura: glaciei collifio quam violentiffima Igni ingenti excu-
tiendo fufficiat, fane fremitus fonoros Tonitru fatis valet producere.
Inprimis , fi pariter confideramus ignem Solis fuo calore , reflexu , refrac-
tu in materiem modo dicfam aquofam conglaciatam infinitis agere
,

modis pofle. Qux colorum varietas ? qux figurarum diverfitas ? quanta

magnitudinis differentia ? inipfa glacie aeria.
Inter caufas vero prxcipuas , unde in Aere prius fereno tanta, va- & Caufa {iorum;
ria adeo exoriri queant fubito
, inprimis fpeculamur Atmofphxrx im-
minutum pondus nam femper aqua ex Aere leviori facio folet fponte
:

feparari
,
quxque ibidem latuerat primo , fe jam manifeftare. Dein 8c
cogitamus , fxpe ex oppofitis oris a 61 as Aeris partes , in fe mutuo impin-
gere , eoque collifu feparata prius Elementa jam citiffime adunare inter
fe. Et varii quoque fideram adfpectus forte eo aliquid tribuunt. Ne ca-

loris mutati , ventorumque , efficaciam ad hxc commemorem. Qua: qui-

dem fingula , vel univerfa , una cum aliis fatis efficere valent enarrata.
Quod fi jam juvat contemplari e contrario caufas, quae Aquam Aeri CaufsE Aquam
elevantes.
itnmifcent, & per eum elevant,
plures reperiemus. Earum vero prxci-
pua Sol habetur qui quo perpendiculo propiore direblione radiorum
,
,
aquam magis ferit , eo femper plus aqua: in altum elevat. De qua ablione
coiifulenda didtata Halleyana , qua: jam fupra , idoneo loco , citavi. Al-
tera, priorem mire adjuvans, eft Ignis fubterraneus. Qui femper agit, nun-

m
 ;

PARS' ALTERA,
quam enim per obfervationes , quod in profundiffimis
otiofus. Conftitit
, aut
telluris effoffie fodinis &
in altiffimis puteis , perveniatur primo ad
ioca in quibus nunquam aqua conglaciatur , fed calor fere idem per-
,

petuo , nec mutatus, perfiftit. Ut Clariffimi Academici Parifmi , in puteo

Obfervatorii notaverunt dudum. Ubi vero deinde magis inferiora verfus
defcenditur , calor oriri incipit , feniim cum altiore profunditate magis
increfcens magifque , donec tandem adeo fuffocan-te aeftu increfcat , ut,
nili aquae labentis frigore ventiletur , & aura inde nata , fodo res oppri-
mat. Videmus quoque ,, tempore brumali aquam fub glacie , tellurem
fub gleba conftridta gelu , fi aperiuntur, fumare prae calore. Neque eft,
ut negent hunc Ignem Philofophi , quos audivi quondam afferentes im-
poffibilem hunc fictum in gremio telluris Ignem , quia nec Aere agipo-
teft , neque pabulum nancifci. Sed fcire eft , folo tritu denfati Aeris , in
imis telluris, fine alio Aere fine ullo pabulo , Ignem hunc parari, &
,

confervari , pofte. Quid enim non patrabit Aer, fi fexcenties denfior in

altidimis fubterraneis haereret ; fane incredibilia dum fide digni narra-
:

vere , Aera vi prediim in tubum ferreum , ibidem incaluiffe. Certe in

terra: profundiffimis infima ita premuntur ab immani incumbentium pon-
dere , ut attritus minimi faciant calores maximos. Quia igitur actio hu-
jus Ignis perpetua habetur , fane &qffedtus illius , affidua aqua: exha-
latio. Tertio confideramus effectus enormes , femper repetitos ignis do-
meftici , quo homines jam in omni plaga telluris habitata: utuntur ad
aquas diffipandas , five illae in Animalibus , Vegetabilibus , Foffilibus
fint , five ipfae illae aqua: folas ita agitantur. Utique fi quis fupputet, quan-
ta fit hujus aqua: exhalantis vis , quam ille Ignis excitat , & per Aerem
diftribuit , incredibilem ejus quantitatem reperiet. Quarto iterum effica-
cia acutiffimi gelu de glacie partem incredibilem omni momento tem-
poris ita aufert , ut brevi in auras confumatur difperfa folo frigore mo-
les, uti egregius Boyleus manifefto ad ftateram Experimento detexit.
:

Qiin etiam obfervationes quotidiana: monftrant , rigidiffimae hyemis fri-

gore violentiffimo omnia corporum genera mirifice atteri , imminui , con-
fumi, difpergi per Aera. Quinto videtur etiam, quod omnis caufa Phyfica,
qua: valet particulas aquae ita feparare a fe mutuo , ut feorfum fingula:
exiftant , effectura fit ut ftatim illa: partes tam magnam fuperficiem nan-
,

cifcantur , refpedtu minimae fux molis , ut podint innatare Aeri. Et fane

haec corporum folutio in minima videtur tandem adeo fuperficiem augere
ratione molis contenta: , ut in unaquaque divifione valide crefcat aptitu-
do ad innatandum leviori liquido , quod quidem Geometrae dudum ob-
fervaverunt. Sed &
notum praeterea eft ex Phylleis obfervationibus, quod
praeter gravitatem corporum, confideranda fit praeterea vis quaedam repel-
lens , quae agit contra contadtum fuperficierum diverforum corporum
quaeque proinde augetur pro amplificatione earundem fuperficierum fem-
per. Unde igitur corpora minutiffime divifa adhuc difficilius ima petunt
gravitate fua quam quidem , fi fola gravitatis lege unice operarentur.
,

Haec autem fecunda corporum in his proprietas videtur inprimis agere,

ne hic circa terram omnes aquae partes ilico , & femper , ex Aere deorfum
caderent. Sexto , eadem haec vis efficere videtur , ut aqua: partes , fupra
contentum
 DE ARTIS THEORia.
3 'A. .
\ I i s7
contentum Aera expanfa:, fphaeram formare queant , quam bullam voca-
mus. Quin etiam , loco Aeris , alius quicunque calor , aut /piri tus expan-
dens , idem dum forte facit , aquam poterit tandem efficere femper levio-
rem. Ubi vero dein aqua , fic difpofita in fphaerulas leviffimas furfum
evehitur , ibi affiduo bulla fe expandet magis , magifqde , adeoque diu
.afficendere , inque Atmofphsera haerere poterit inde afdfcendere polle in
:

altitudinem magnam aqua partes conftat. Vid. Halleyum in Adt. Britan.

1691. N. 191. pag. 468. & feq. Septimo , tandem non eft alia caufa, quse
tantam copiam aqua: de terra in Aerem evehit , quam ventus , quod idem
Eximius Halleyus pulchre docuit , quod yariis Experimentis ad ftuporem
ufqueipfe didici. Dum enim cylindrum cupreum aqua plenum tempeftati
procellofae exlponebam mirabar, quam incredibilis aqua: copia parvo tem-
,

pore difflaretur quum flatim , poftquam lilebat ventus , parum modo in

:

eodem calore coeli exhalaret. Hinc videtur imbres copiofos ventus excipe-
re validus quo lapfam aquam agitet , iterumque in Aera rapiat ne fta-
: ;

gnans putrefcat , ftirpes perdat. Omnes igitur illoe caufie , dum confpi-
rantfimul, fatis efficaces, qua: aquam femper in Aera , & per eum, mo-
veant.
Si jam cogitamus hunc Aerem elafticum , aqua faturum
agere in vi- El.iftici,Jhi- ,

ventis hominis corpus , in folfile , aut vegetabile , multas fane , mira- n} ,d l ue A 3 & ,t
.
™
biles valde mutationes prteftabit. Si enim cogitamus tenuitatem ejufdem Humano?v^e--
eximiam, qua deinde valde penetrabilis in parva qmeque fpatia habe- «««» fodi-
tur , & ubique fere femet innnuans , accedente mobilitate perpetua , qua

femper viget , tum fane , hisad corpora per gravitatem determinatis ,

infinita effici polle conftat. Atqui aqua , per eum diftributa , adhuc tanto
magis agit , ipfa Aeris motu afta ; nimirum fales , falina , tum & fa- &
ponacea quoque , qua: in corporibus continentur , dilfolvit. Quum vero
tales partes quam plurimae in plerifque corporum adfint , atque praecipua

quidem in illis agendi inftrumenta lint , facillime intelligitis , excitari ope

Aeris applicati vires proprias corporum , quatenus pendent a falibus illo-
rum propriis , faponibufque ; atqui ha: funt praecipuae quidem. Praecipua,
intenm mutatio , quam aqua Aeris corporibus conciliat , eft volatilitas
ejus ope, falibus fixis , aliifque compofitis corporibus, conciliata. Res haec
omnibus Chemicis olim comperta , confirmata femper. Scilicet fales na-
tivi omnes, igne aperto valde exliccati , contuli. Aeri expoliti in patina

vitrea , ibi ab aqua Aeris foluti in liquorem , terram ponunt de fale prius
non apparentem. Liquor tum falinus hic , terra hac purus , fi iterum ex-
ficcatur magno , puroque , igne ; dein tufus fal rurfum in Aere folvitur »
ponet denuo fceces terreftres; dumque haec folutio , &c infipiflatio , recipro-
catur , omni terra genita femper , qualibet vice ablata , tandem incredi-
bilis copia terrae colligitur ; caeterum nihil apparet remanere fed alterum :

illud principium , quod prius huic terrae adhaerens cum illo falem effece-
rat, crebra hac aftione aquae Aeriae ita fuit folutum a fua terra prius adu-
nata , ut feorfum jam exiftens , penitus fiat volatile , in auras abeuns , ne-
que ullo dein fenfuum adjumento unquam iterum percipiendum. Neque
miram hancce metamorphofin in folis nativis falibus induftria Chemico-
rum detexit ,
fed in fixis etiam Vegetantium falibus igne paratis idem de-
Kk
 ,

R A.
Tcediofa quippe hac operatione iidem quoque in terram figentem
texit.
9

& principium volatile prorfus illi adunatum , telolvuntur. Qua: quidem

opera , fatis mirabilia profedto &
lingularia , alio modo ullo abiolvi non
poliunt , fed fola illa aqua; per Aera diftributas fubrili admodum applica-
tione perficiuntur. Qua; olim habita , jam magis exercita , lu-
ars arcana
cis multum Arti affundit Chemicae , fed pariter damnofa fuit fiepe ipfi s
Artificibus 3 dum faftidio laborum difcruciati prius , in exitu perdiderunt
& rem ffrnul & , operam. Quoties rurfum aqua in hoc Aere abundat , in-
terim ventis agitata vel calore , tum ingentes, fubicafque , laxationes
corporibus producere poterit , quas ignarus miretur. Sed hinc plurima &
corpora macerat. Alia agit in fermentationem. Certe putrefactio vera
corporum vix alia caufa promovetur magis , quam calidi Aeris humidi-
tate , qua: brevilfimo temporis fpatio penitus in tabum putrefactum cor-
pora eo difpofita refolvit. Hinc etiam ex Aere diu penitus humido , fi-
mulque valde calefcente , ipfam pelfim gigni inter animalia , jam du-
dum Medici fcripfere. Tandem igitur quum folvat fales ita , tum fapones
quoque , & falina , omniaque harc fimul elevet, deferet , 8c applicet , in-
finuetque ad corpora obvia ;
pater ,
quod ira vires lingulares corporum
aliis apponat , neque actiones exerceat inter corpora ,
qua; vix aliis de
caulis unquam contingerent. Quid enim Ros butyraceus foetidus deferi- ,

ptus. A£t. Britann. Comp. T. II. 141. Quid Pluvia falfain mari obferva-
ta. Diar. Erudit. 1683.435. aliud teftantur ?

Alia ,
quae in Hadtenus jam Aerem, 6 chemiei , fatis perpendimus, quatenus ille
AEre.
, tum
partes habet elalticas in fe Ignem , &
Aquam. Sed alio vocamur. &
Agite igitur , exploremus, quaenam praeterea corpufcula , praeter haecipfa
in illo Aere perpetuo obvolitent. Sed hic vix finis habetur ut enim Terra :

tota ex Aere cadentia recipit omnia, ita rurfum Aer de Terra univerfa ac-
cipit. Fitque inter bina haec perpetua quali omnium revolutio , deftillatio
affidua.
Ex Vegetanti- Enimvero omnes partes, obfervatae in Vegetantibus , continenter mu-
bus Spiritus na-
tatae , per Atmofphasram difperguntur. De Spiritibus vegetabilium , affi-
tivos.
dua cum fragrantia ubique & femper , exhalantibus atque Aera op-
, , ,

plentibus nemoVeftrum dubitat. Scitis fufos per Oceani valla de odo-

,

ratis ftirpibus halitus oftendere nautis, continentem necdum cernentibus,

propinqua litora ; noviftis fpiritus hos fponte futis de corporibus emanare,
arque vix , nili claufis ardtilfime vafis , coerceri , confervari polle. Hinc
igitur, quidquid odoratorum fpirituum unquam in plantis natura; ope naf-
citur , omne vero illud in fido Aere tenetur tandem. Unde mirum non &
eft , ex Aere cum aqua hos in deftinata corpora fpiritns deinceps redire
atque reddere terrae quod acceperat inde prius. Veriffime nihil reperimus
minus imitabile arti , quam Spiritus fragrantes , cuique ftirpi proprios,
quos Redtores fupra vocavimus. Hi vero, foluti a tenacitate religantis ful-
phuris fili , femper evadunt volatiles per Atmofphairam fponte propria.
Vos cogitate , quam multa hinc , quam pulchra , fequantur quam fit hie 1

mirabilis omnium Metempfuchofis.

Et fermenta- Verum , fi cogitamus , Vegetantia idoneam per fermentationem rite
,

tos.
parata, fpiritus dare vinofos , ingenti copia , fere immutabiles , /ponte
 ;

DE ARTIS THEORIA.
exhalantes I nonne igitur iritelligiraifs , omnes hos , qui in toto Orbe ter-
rarum, ullis temporibus , produdli fuerint ex quocunque vegetabili fic fer-
mentato , tandem exhalavifle in auras fanc jam concipiemus hunc Ae-
:

rem iterum , ut nubem fpirituum vini. Profe&o , live potatur ab homini-

bus vinum , five ab;aliis animalibus , five extrinfecus fomenti inftar appli-
catur , five condimenti fpecie,vel remedii , adhibetur , femper tandem
omnes ejufdem fpiritus in Aera exhalant , ibidem manent , inde fuo tem-
pore recidunt. Quid miri ergo , fi fermentatio Vini produdtrix nunquam
Vinum producat fine admiflo libere Aere externo ? an forte fua ad loca &
corpora reaffundit Aer hauftos primo fpiritus , ficque nunquam deeft his
iterum generandis
- Tandem &
ilis Vegetantium partes quas Ignis in minima quasque dif-
,
Et produftos
Igne.
cerpens in halitum diffundit volatilem , fpiritus a Chemicis quoque ap-

pellati fuerunthi vero integri in Aerem abripiuntur , inque eo oberrant

•,

affiduo. Igitur , ut omnia htec Spirituum de Vegetantibus genera , ita &c

omnes illorum Aquae femper in altum enituntur.
Olea quoque Vegetantium propria , nativa , calore Aeris fpontaneo, & Etiam Ole*
qusecunque.
tempore, tandem tota avolare, conflat; five illa fuis adhuc mifta fint com-
pofitis, five exfudantia fponte , vel &
preflu fecreta. Pauca fcilicet ligna
ita fua nedlunt olea terrae fuae propriae , ut in fecula durare queant in Aere

aperto. Illa vero Olea Vegetantium , quae Arte Chemica per Ignem eli-
ciuntur , five cum aqua illud fieri contingat , five in ficco , longe volatilio-
ra , citius quoque avolant. Formant ita pingues in Atmofphaera exhalatio-
nes , Igni fufcipiendo , atque alendo , quam aptifllmas quum enim pin- :

guiahasc adeo jam minutatim divifa, ut fere Alcohol referant , dum voli-
tant in Aere, certe Igne Dioptrico , vel Catoptrico , qui in Aere nafci
pofle jam fupra demonflratus eft , incendi queunt calefatta prius nubium
attritu. Omnia fane hasc Olea ergo , quas unquam fuere in Vegetabilibus,

pauciffima quasdam forte exceperitis , in chaos Aerium difperguntur, inde

&
& fuo redeunt , ut aqua , fpiritus , tempore , pinguique irriguo rore in
tellurem relapfa hanc impraegnant , ficque toties eunt hanc redeuntque
viam , perpetua foetura fupplent amifla , flatimque depofita iterum Aer re-
cipit. Quas tamen omnia fef vente inprimis coslo contingunt. Si enim diu-

turna cosli ariditas cum calore ingenti &

aquam evexerit , pinguia terras&
furfum tum utique primi cum fulmine
; &
tonitru ignes pluviam fundunt
longe aliam , acriorem , magis fpumantem , quam urente gelu nix lapfa
finceriffima. Unde asftiva pluvia , calidove genita tempore , femper fru-
gifera , ubi frigido tempore vix lasta fatis habetur.
Si jam Sales refpicitis plantarum nativos , acidos , aufleros , alcalicis Imo & Sales.

proximos , faponaceos , cryftallifando, fermentando , putrefaciendo , cre-

mando , genitos , reperietis omnes hofce tandem avolare citius , tardius,
ne uno quidem horum excepto quum omnia tandem hasc corpora , ubi
:

omni fua terra figente liberata furit , in Aerem adfcendant.

Imo vero & ipfam illam Terram, quas fixum prasbet elementum ftir- Quin & Ter-
ram.
pibus , fcio tenuitate fua adipifci hanc indolem , ut in fublime rapta avo-
let.Quid; nonne fuligo, in altiflimi camini faftigio de volatili crematae
plantas fumo leda , in deftillatione Chemica terram finceram notabili pras-

K jt rj
 ,,
;

Kifo PARS ALTERA,

bet copia? Utique certi inde fimus , fumos per Aera libere vagos , ipfatti
terram in fe vehere , per alta deferre , quaquaverfum fpargere. Ne Ventos
memorem , qui &
arenas v£gypti , &c Lybite , inftar undarum rapiunt per
Aera, cinerefque Aithnte per fpatia immenfa deferunt. Quid Veie vi fcin-
tillas ultra centum milliaria per Aerem dillipatas. Adt. Britann. Comp..

T. II. 142. Grana hedera per vafta fpatia delata. Ibid. 144. Pifciculofque.
Ibid. Pulveres feminis mafculini plantarum. A£t. Britann. 168. p. 9 u„.
Ex quibus omnibus pate't omnia elementa Vegetantium in Aerem evehi,.
& ei mifceri polle.
Quin Sc inte- Sed praterea conftitir in ipfo Aere ferri, &c cum eo in altitudinem incre-
grae" Vegetan-
dibilem elevari fimul , fatis fpedtabiles Plantarum partes. Semina fpe&ate
tium partes.
flirpium Pappofarum , quae in altilfimarum turrium faftigia elata, atque
terram quantulamcunque nadta , fias ibidem ftirpes propagant ut quo- :

tidie videre eft. Fungos , totos /ere feminiferos , iiivinbilia fua femina
Acris ope' per omnia difpellere , quae , idoneum adepta folum , ibi demum
laete germinent, eleganter explicuit ex obfervatis praeclarus Tournefor-
tius. Mufcos. Mucilagines., Capillares plantas , Epiphyllofpermophoras
in loca vel dilfitillima fua fpermata emittunt. Iple genitalis pulvifculus ,
de mafculini Salicis floris apicibus excuflus, vento delatus in remota ab his
arboribus loca, atque dein, vento- quiefeente coelo deciduus , falfo ha-
quam Pluviam deinde Sulphu-
bitus fuerat ignaris pro polline Sulphuris
,

ream credulum vulgus putabat. Vid. Comp. A£t. Britann. T. III. fi vero
ruberrimo infignid colore , quidni pluifle fanguinem af-
tales pulvifculi
fererent ? Nonne
cineres de faucibus ignivomi montis erudlati anno 1631»
reperti fuereimpetu venti delati per fpatium centum milliarium. A6t. Bri-
tann. N. ai.p. 377 ? Quis vero htec miretur ? quum optimus Philofophus
Mariottius, libro de Motu Aquarum , pag. 334. obfervaverit in nube
grandinem fundente , quod Aer hanc detulerit per quinquaginta milliaria
Gallica. Atque ea quidem dum confideratis mecum , fponte credetis in- ,

finita efle,
quas quam maxime mirabilia apparent in Aere , atque ab eo
producta , qua? modo omnia pendent a Vegetantium per Aera diftribu-
torum commiftione.
3n Aere Ani- Examinemus proxime , an in hoc Aere Animalium quoque partes hae-
malium Spiri-
«15 .
reant ? Utique copiofi , & prorfus lingulares unicuique Animalium , Spi-
ritus exhalantes, noti Medicis titulo Materiae Perfpirabilis Sandtorians
aflidue de corporibus vivis per Aera diflipantur , corporibus adhtErent
de quibus odorifequi canes tam certa fagacitate diftinguunt animalia, unde
exhalaverunt , perque longiffima intervalla profequuntur. Quam fatur
his inquinamentis farpe fit Aer , docet in morbis nimis compertum con-
tagium.
It Extrcmer* Si dein Excrementa ab Animalibus quibufeunque perpetuo fecreta fu* ,

tax bito diflipata in Aerem , evariefeant 3 certo docemur inde , vix pauxillo le-
vis cineris refiduo relidto , omnem illam molem femper in Aera difpergi.
In fervidioribus certe locis animalium ftercora , aperto eommiflaAeri,
unius diei fervore penitus volatilia redduntur. Imo &c in noftra Regione,
minus adhiante, quam cito confuinuntur ipfa fimeta. Urinar vero quam
cito fponte penitus volatiles fa&te in auras avolant 1
 ,

DE ARTIS THEORIA. 161

Imo tota fere
Sed majus quid in his obfervamus quid enim integra Balafta ani- :
; ,•

Corpora horum
malium vaftiflimum , a mari forte in litus ejectum mortuumque aftivo } , ,

calidillimoque, tempore , nonne brevi peftifera fracedine late loca inficit i

& totum quantum refolvitur in miafmata volitantia , ut ofla modo al-
bentia fuperfint , caterum, tota mole eonverfa in materiem, qua; per Aera
divagatur penitus ? Elephantes , Cameli , Equi , catera fere omnia anima-
lia, Hominum poft pralia ftrages , quam numerofa dant toties infepulta
cadavera , quae fane omnia putredine difloluta , volatilia reddita omnia
fere fua elementa Aeri immifcent. Hinc fane animalium corpora fponte
fua aeque fepeliuntur in Aere, quam in Terra. Sed &c illa ipla, quae fub
terra conduntur cadavera , ibidem in volatilem , tenuiffimam , materiem
brevi attenuantur , non roduntur vermibus , quae poftea facillime exhalat
in Auras de ipfa terra. Omnis igitur materies corporea , quae quondam
conftituebat corpora animantum , qna unquam extiterunt , in Aerem ra-
pta fuit fi fi in campis deferta fuerunt , len-
cadavera urerentur , ilico ;

tius ; fi fepeliebantur attamen tandem eo exhalaverunt.

, adhuc tardius ;

Quid ergo miri ^ fi & inde iterum pabulo antiquo

congener materia cor-
poribus idonea alimenta praebeat inde rurfum nafcituris ?
Maxime & juvabit hic rite penfitafle irem quandam , cujus intelle<5lus Atque coruJft
a multis nos erroribus liberat. Aio enim deferri per era ipfa ova imprae- A ova fcecunda.-
gnata genitali fcetura fuorum animalium. Demonftravk enim Nobilis Re-
dius , infedfca nafci a patre &
matre Veneris copula ufis, nullo quidem ex-
cepto. Paternum femen embryonem primum ovulo materno interere pro-
bavit Leeuvvenhoekius. Ova hac foeta non excludere fuos pullos oftendit
Boyleus, nifi in Aere aperto, vivoque. Horum gnarus omnium, cepi dein-
duftria fruftum carnis in Alcohole ebulliente detentum aliquamdiu, dein
oleo Terebinthinae lucido inunitum , id fufpendi tenui de filo , eoque lon-
go , in Aere humido , tepidoque , in loco , ubi nullum animalculum pu-

tabatur adede. Sane fcatebat haud

diu poft lufpenfa caro aearis vivis t
ita
exedentibus quidquid fupererat fucculenti in hac carne. Utique haud po-
tuere ovula , unde enata funt hac antmalcula , pervenire nifi deveita per
Aerem , in quo fufpenfa caro fuerat. Quam dolent Agricola, dum tepente
Vere , venti quidam incredibili celeritate arbores inficiunt numero ca-
rentibus vermiculis , qui ex invifibiUbus ovulis quafi momento enafcun-
tur? Sed audite rem longe magis notabilem. Apud Nigritas didtos pluvia
cadunt quam creberrima , qua gelidi frigoris fenfu horripulationis tre-
mores incutiunt. Gutta labentes hujus pluvia ampla funt , pollicem fua
diametro aquant. Si cutim attingunt , erodunt hanc, fi in veftibus vero
harent , vivos vermes gignunt , &
tineas. A cft. Lipf.. Suppi. T. I. p. 425*
Alia id genus mult^ prafto funt hac vero fufficiant Chemicis ; quo intel-
:

ligant , mira, &

nova , animalcula, qua fubinde nafeiintur in corpori-
bus', qua ipfi forte eo tradant tempore , ortum fuum debere ovulis , ita
per Aera liquidum allatis, non autem virtuti Chemicarum rerum , artium-
que. Semper igitur memores furito natura Aeris, ejufque maxime mira-
bilis fcetura priufqu.am aliis de caufis ortum talium deducant.. Sed
,
Med- &
dicis haud minus 5 Phyficifque , hac utiliffima eft , apprime necdlaria 3 & .

cognitio.
K k iij
 *

i<3l PARS ALTERA.

Sed Ei Fofliiu Tt'anfeamus ergo nos , quibus non licet efle nimiis ad liate , ad Foflilia,
i-i Aere. Haec enim vero &
ipfa in Aere deprehendi certus fum. Follilia , cogitatis
,
in Aere id vero Delphinum fylvis , aetheri Cervos , appingere fed date
1 1

operam dicturo , quatfo > dein ipli judicate.

Primo S.iles.
An non Sales quicunque folfiles , ut fuerint fixiflimi
folvuntur aqua , , fi

inprimis illa , qua: de Aere ab iis attrahitur ; deinde vero diuturno tem-
pore calore putrefactionis digeruntur ; tum poftea dellillationi fortiflimz
exponuntur ; hinc quoad refiduum fixum Igne aperto , validoque , calci-
nantur ; iterum Aere folvuntur; tandem fic in auras abeunt ? ultra fecu-
lam elt quod magnus Ghemicus haec vera fcripfit. Quid memorem deftil-
,
lationes horum cum arena , bolo , lateribus contritis , terra figulina , &
tabacaria , in fummo igne factas nonne myriades librarum talium falium
!

quotannis hac arte in fumos acidos, volatiles , Ipiritus dibtos , convertunt

Chemici nonne toties ipfe hinc Aer evadit venenatus : nonne corpora tali
!

Aeri expolita perduntur fola , fimplexque , olei Vitrioli , olei Aluminis,

:

aut Sulphuris per campanam admiltio ad falem Gemma , falem Marinum,

Nitrumve , unico temporis momento , fixiffimos hos faleg convertit in fu-
mos tam volatiles , ut vix queant coerceri , quibus mox ufque adeo totus
Aer imbuitur , ut per fpatia lata undique hos fales deferat. Sed modi funt
infiniti
,
quibus hac ita fiunt. Ante Glauberi induftriam latebat mirabilis
hac ars ita mutandi fales. Sed quis mortalium definiat , quot vel hodie in
natura modi lateant , quibus fimilis de fixo in volatile converfio contin-
gat ; Halitus fane circa fodinas toties lethales , ut impune nullum animal
eos hauriat , fatis evincunt, fales a natura ipfa fic per Aera difpergi ; adeo-
que fecretos ibidem modos latitare , quibus eadem haec perficiuntur opera.
Verum interim eft , tantum in plagis certis telluris haec fieri , ubi fcilicet
talis abundat materies , ubi illi adfunt modi , quibus haec peragi queunt.
Sed &
pariter certum habetur , quod etiam vapores hi falini tantum in de-
finitam t nec magnam , altitudinem in Aerem eleventur.. Hinc Adepti &
olim dixerunt , efle Aerem divifum in ftrata quasdam diftincta , quorum
lingula continerent certum genus exhalationum , atque vaporum. Itaque
conflat , aquam , calorem , digeftiones , folutionem , exficcationes , deftil-
lationes , c albi nat io nes , combuftiones , permiftionem , adunationem, fe-
parationem , efficere , ut fixi fales folfiles evadant volatiles , ipli adeo mif-
ceantur.Aeri.

Dem-Sulphora. Quaf autem in folfilibus Sulphura appellantur :

quoties Igne comburun-
tur ./ tota abripiuntur in Aerem , inque illo mifta evanefcunt dum falina
:

acicja pars in fuffo cantem halitum , oleofa vi flammae attenuata in vapo-

rem invifibilem vaporem fuliginofum nigrum tranfit. Certe vix
, vel in
quidquam de his in terra manet refidui. Ipfum vero Sulphur , folum , per
calorem in pollinem impalpabilem per Aera vagum abripitur. Quando ,

veto aliis mifcetur additis corporibus , tum faspe mirabiliter evadit vola-
tile. Obfervavere Chemici plurimos modos , quibus natura , vel ars , ita

mutat Sulphura , ut avolent in Atmofphasram fecumque rapiant alia. ,

•Oriuntur quandoque fumi olidi , pingues fuffocantes , in fodinis fatif- , ,

que crebro foflores infeftant , ad quos illata candelas accenfae flamma in-
gens fubito incendium excitat ,
extremo cum periculo. Arfenica , Auri-
 I

D E ART IS THEORI i6 3
pigmenta , Cobalta , Sulphur
Antimonii, Bifmuthi, Zinci , aliorum , ma-
teriem his prasbere certum eft. Et narratur Pluvia cecidifle fulphurea, cum
fulmine , quse ardens , nec aqua , neque motu , exftingui potuit. Nova

lireraria. A. 1684. p. 63.

Ipfa tandem Metalla inventa fuerunt ufque adeo mutata fuifle , ut quo- Tandem &
Metalla,
que fub fpecie fumi volatilis per Aerem dipagari potuerint. Quod de Ar-
gento Vivo omnes verum efie norunt. Id enim igne funphci 600 gra-
duum agitatum invifibile aufugit. Si vero impraegnatus eo Aer corpus
humanum alluit , quam mire illud penetrat quam cito in Ptyalifmum ex-
!

citat Atqui
1 &
rapit fecum , ita dum avolat , de quibufdam metallis ali-
quid ut in deftillatione Plumbi,
: &
Stanni , cum Mercurio patet. Porro
Plumbum , Stannum , Ferrum , Cuprum , fummo in igne tandem vola-
tilia fadta evanefcunt , adeoque in auras diffipantur eatenus. Plumbum
vero imperfecta metalla magnam partem in catino docimaftico difflat.
Quando autem Cobalta , Arfenica , fimiliaque , rapacia Sulphura intime
permifta Auro &
Argento foffili , tum glebae hae in Igne volatiles diffi-
pant nobilia haec metalla ita , ut ingenti cum jadtura magna pars utriuf-
que pereat , quae blanda calcinatione , atque dein pulverum fixantium
ope, tota fervari poteft. Unde igitur liquet , quanta etiam Auri Ar- &
genti copia in Aerem evehi queat. Quoniam tandem nihil magis pa-
radoxum tradi poteft ,
quam Aurum volatile , fuccurat Chemia non fal-
lax quae Mercurio vulgari , fublimato didto , cum polline Auri contri-
,

to d ein ex retorta cum Regulo Antimonii deftillato , ipfum Auri cor-

,

pus forma olei punicei in altum evehit , &

penitus volatile reddit. Quin
etiam fulphure , calce Chalcanthi , &
fale Ammoniaco , idonea arte mif-
tis adhibitifque , omnia fere metalla volatilia ad ignem reddi queunt.

Non mirum igitur , coelo fereno , faepenumero improvifo circa fodinas

fumos apparere, qui flammam facis exftinguunt. Vid. Boyl. 1. 52. Quum
in Aerem rapi ita queant &
denfiffima , fpecie fumi , corpora ut definiri ;

vix queat , qualia hxc fuerint. Sed &

aliain hifce caufa ftepe adeft quas
,
ipfa quoque Aerem his metallicis imprasgnat , ipfe fcilicet falibus 8c ful- >

phuribus fcatens Aer. Quum fcilicet fupra jam lit demonftratum , totum
Aerem illis plenum efle , atque ex iis , quce modo attuli , pateat fales illos,
& fulphura ,
pofle ipfa metalla diffoluta , fublimia rapere , haud difficul-
ter intelligitur , ipfum Aerem hac ratione efficere pofle , ut metallica
partes in eo vagentur fufpenfat. Nonne Plumbum , Cuprum, Ferrum,
ab Aeris contadtu , motuque , aflidue &
cito , vertuntur in flores, calcem ,
fcobem ? hinc in ferruginem , asruginem , ceruflam , abeunt ? nunquid
obfervaviftis , has dein in pollinem impalpabilem verfas , vento per
aerem ferri , avolare ? Fateor , hanc agendi rationem Argento accidere
minus 'ut & atque Stanno quoniam folventia horum falina , vo-
Auro , :

latilia , acida , vel marina, vix in Acre hasrent , nifi circa offiei--
, nitrofa
nas Chemiftarum. Contra vero in America Aer adeo efficax rodendo , ut
tegulas asdium , lapidea corpora, metalla fere omnia' confumat ut Britan- :

ni de Aere Bermudenfi uno ore teftantur. Metalla fcilicet ipfa ibidem

cito pereunt. Videtur etiam hifce in Aere hofpitantibus metallicis parti-
bus deberi id mirabilis , quod ab omni svo obfervatum fuit fofforibus.
 .

i<?4
enim narrant
m.
PARS
fbffilium glebas
ALTERA,
terra erutas, expolitas
Illi , , Aeri , lingu-
lari inde modo affici. Quam frequens eft videre
, Marchafitas , Pyritidas,

lapides Vitriolicos metallicas exhauftas materies, ita mutari ab Aere,

,

cui exponuntur , ut crefcant , maturentur , mutentur , renoventur, denuo

impraegnentur , iterum ditefeant vera fobole metallica ? Videtur fane Aer
feminator catholicus , qui omni prorfus materie dives in terram com-
mittit elementa corporum , quae ipfe inde receperat prius , atque ita gi-
gnit pleraque corporum genera , effectu revolutionis potius , quam novee
produfitionis. Ros utique deftillatu mutatus dedit liquorem , qui vitro
eoiorem imprimebat Iridis , adeo fe penetrantem intra ipfum vitrum ,
\
ut neque aqua forti , neque oleo T artari , neque forti , diuturnoque, af-
frictu , elui potuerit , aut de vitro infedto tolli quum interim liquor:

ipfe adeo effet fubtilis , ut inftar Alcoholis arderet ad Ignem. Reip. Li«
terar. T. I. p. 590. Effectus fane hic elt Tindturae metallica: in vitrum fi-
millimus. A£t. Brit. Comp. T. II. p. 143

Hinc Aer eo-

En , Auditores , pauca mihi relata , quae Chemicas doftrinse fufficiunt,
gnofeitur ycrc. ut recordemur inde , qualis menti noftrae impreffa debeat effe idea Aeris.
Profedto habendus ille eft verum Chaos rerum omnium permiftarum.In eo
enim obvolitant attenuata quorumcunque corporum ramentula. Quum
autem haec in Aere motalint femper ,hinc concurrendo inter fe in hoc
fpatio Aerio producere queunt omnia illa mirifica naturas opera , quas
pendent a lingularium corporum virtute. Hasc autem infinita fere. Pror-
fus , ut mirum non fit , in hac fcena Aeria nafei &
apparere tam lingula-
ria , & faspe terribilia rerum naturas eventa , quas alibi nunquam occur-
runt. Meteora intelligo. Erunt fane in illo Aere corpora magnetica,
quas fe invicem trahendo , repellendo , coeundo , rarefeendo , aliifque
infinitis modis , Phasnomena excitant ftupenda ubique. En, videte exem-
plum. Dextra teneo ampullulam vitream apertam , in qua Spiritus Salis
Ammoniaci alcalinus finiftra aliam , qua: Spiritus Nitri igne paratos
;

continet fpedfatis dum remotas has detineo a fe invicem , nihil quid-

; ,

quam apparere. Sed limulae , fenfim , eas ita adduco ad fe mutuo , ut

halitus de utraque lagenula exfpirantes incipiant venire in concurfus mu-
tuos ilico in illo loco nubecula enalcitur , ab acido &: alcali in Aere
,

concurrente. Stanni cum Argento Vivo paratum amalgama , fi cum

Spiritu falis marini ex retorta deftillat , liquorem exhibet , qui vafe clau-
fo fervatus quiefeet , Aeri aperto contiguus illico infumum denfiffimum
abft , licet poft multos id annos contigerit. Sed plena ubique Natura re-
rum Atqui ignoramus, quales fint in Acre fales in-
talibus exemplis.
cogniti quibufve dotibus praediti , praeter eos , quos nos cognofcimus.
,

Nefcimus , quinam fpiritus in eo volitent , quaeve olea. Quum interim a

lingulari horum indole ftupendi nafcantur effeftus , a nullis aliis caulis
obfervati unquam. Oleum ftillatitium ligni* Saffafras occurrens Spiritui
Nitri Glauberiano, quam terribilem , in uno momento temporis , effec-
tura edit ? fed effe&um vix alio Experimento demonftrabilem. Si forte
in ipfo Aere aliquando oriuntur poteftate fimili praeditae partes , atque
ibidem commifcentur , quam mirabiles poterunt oriri apparitiones , e ae-
que quam rariffims fane tempora quaedam Phaenomena producunt nun-
1

quam
 ,

DE ARTIS THEORIA, itf,

quam alias vifa. Ut autem lingularia ha:c , Serato contingentia, fiant
operari inprimis poterunt Cometa: , Meteora , Planetarum adfpedtus
Stella: forte ipfae. Quorum notabiles pofliint efl e actiones , ratione attrac-
tionis , repuliufve ; tum Se refpedtu caloris , lucis , frigoris ; denique Se
intuitu ipforura effluviorum, quas generant , Se emittunt. Omnino equi-
dem virtute omnium eorum ,
quas dixi , Aer hic prorfus alius habetur in
fingulis locis primo quidem ratione foli vel partis telluris fupra quam
, ,

confideratur Aer haerere prout enim varia ibidem corpora tellus gerit,
:

alii quoque ibidem vapores erunt , Se exhalationes, quae efficiunt, ut

aliis ibi ille Aer corpufculis fcateat quam ufquam alio in loco. Quod
,

fane uberrimis femper Experimentis conftitit. Unde Se in una tali plaga

Experimenta quasdam contingunt qliae in aliis Aeris locis nunquam per-
,

fici queunt. Dein quoque in his ingens diverfltas ratione foli

, in va- ,

riis locis, obfervatur quatenus homines certum locum occupant, anima-

,

lia ibidem alunt , agros ftercorant terram vertunt , artes vaaias exercent.
,

Se inde fere omne genus corporum in Aerem emittunt unde iterum in- ;

finita obfervantur fieri

,
quae alibi non perficientur. Chemicus falem pu-
rum , ficcum , Tartari , alcalinum , orbe vitreo exceptum, exponit aeri
in fua officina , ubi quotidie occupabatur deftillarione aceti in variis va-
fis. Aer igitur plenus acetofis halitibus folvit falem in oleum Tartari per

deliquium , fimulque acidas volatilis aceti partes maritat alcali Tartari

eoufque, ut tandem faturatam maflam converteret in Tartarum rege-
neratum , qui ad ignem fluit inftar certe , atque nobiliflimum dat medi-
camentum , refolvens tenacia fere in omni morbo. Id ubi vidit la:tus,
putabat reperifle jam fe magnum arcanum Alchemiftarum de incerando,
ut loqui amant, fale alcalino fixo. Verum ubi Experimentum imitan-
do tentabatur alio loco , ubi non erat in Aere ingens illa , Se perpetua
Aceti copia, nihil horum contigit: Similia numerofiflimis iterum Expe-
rimentis demonftrari poflent fed Vos haec jam fponte veftra intellexiftis.
;

Itaque expendite paululum quantum certo loco mutari queat Aer, poft-
,

quam terra: motus ingens effecit , ut longe alia: ibidem jam contingant ex-
halationes , quam prius. Quod rurfum hiftoriis confirmatur dum doce- :

mur,inhabitabiles ob tetrum vaporem eyafifle quafdam plagas telluris poft

terra: motus pracgreflos. Inde etiam inundationes per imbres , fluminum

lapfus , maris exa: limationes , ita mutant Atmofphteram , ut vaporibus hu-

midis , atque exhalationibus putrefactorum omnis ibidem prioris Aeris
natura prorfus mutata fit. Venti etiam ipfi, quum ferant Aerem cum om-
nibus fuis contentis de loco in locum , adducent femper partes ab iis lo-

a quibus fpirare inceperunt, hinc adeoque mutabunt femper Aeris ma-

cis,

teriem , propriam certo loco aflidue auferent , recens allatum reftituent

femper. Unde rurfum in operationibus Chemicis mira debet accidere hac
de caufa diverfltas. Casii rurfum influxus juxta varios Solis inprimis, Lu-
nneque , adfpectus , a ocellus , recefliis , irradiationem perpendicularem, aut
obliquam , conjundtiones , oppofitiones , quantas in Aere mutationes effi-
ciunt , calore , frigore , attractione , repulfu quantas in vaporibus
!
ex- &
halationibus , de terra in Aerem evectis , varietates prazftant Sed etiam !

fuper his memorabile efl; &

illud , O
Chemici , quod viciffitudo tempefta-
 ,

x 66 PARS ALTER A.
tum anni tantum in his valeat , ut prorfus incredibile fit. Non hoc volo ,
'
.
quod Sol efficit, certo ordine. Si enim Sol in eadem altitudine, cum eodem
calore , agit vigeffino primo Martii , in terram , tum agit in corpus, quod
praegrefta hyeme , frigore conftridtum proprias exhalationes in fe , fub
crufta glaciali , vel frigida , retinuit , accumulavit , interimque omnia,
cmlo delapfa excepit , retinuitque hinc ubi jam regelafcit , & putris fe
:

jam refolvit gleba , aget primus Solis calor in fertile hoc, & praegnans ,
corpus , totumque ftatim Aera replet halitibus. Quare vix unquam poft
diuturnum brumale gelu calor vernus fequitur , quin mox imbres , fulmi-
V na , tonitrua , omnium animalium , & vegetantium , igneus vigor. Quan-
do autem Septembris vigefimo primo , idem Sol , & quidem eodem ca-
loris gradu , in eandem agit terram , hanc jam deprehendet praecedentis
ae fiatis calore excoctam , exhauftam , neque Autumnalibus hadtenus irn-

f bribus irriguam unde neque idem jam calor in Terra , vel Aere , idem
:

efficiet; neque animantum , ftirpiumque , vigorem , ut verno tempore ,

incitabit. Quae pauca fervient facillimo intellectui varietatis, quae in At-
mofphtera habetur , pro anni tempeftate diverfa , quatenus ab hac im-
primis caufa oritur : quae fpeculatio fane utiliffima in Phylleis habetur ,
atque in Chemicis. Atque artifices quidem Chemici hoc ipfum jam diu
prius fubodorati funt, dum tantam virtutis diverfitatem tribuerunt plu-
viae Vernali prae Autumnali in eodem calore genita repetere enim hoc :

Aeris lixivium longe alios vapores, alias plane exhalationes , fecum ex

Aere deferre , pro diverfitate explicati modo ordinis,
in Aere virtus Priufquam liceat recedere ab examine- rerum diverfarum, quae in Aere
fU "
ad funt , &
variarum poteftatum , qua in illo obtinent , oportet antea
unam adhuc confiderare admodum falutarem , vel neceflariam , vita Ani-
malium , Vegetantiumque quam tamen intelligere non datur
;
hadfenus.
ex ulla alia ipfius Aeris proprietate , fed diligenter indagata tandem in-
veniri poterit. An autem latens hacce virtus ab Animalibus, Vege- &
tantibus , ex Aere attrahatur , inde ita confutuatur , hinc deficiat brevi
atque ubi deficit , moriendum fit Animali, quis hodie dixerit 5 Utique
Avicula in recipiente magno , Aere communi , frigido , pleno , fed quam
accuratiffime claufo , intra hora quadrantem agrotat, vomitque, poft tres
quadrantes moritur. Boyl. de Aere. 184. Pifcis in vafe claufo , in aqua ,
fine renovatione Aeris, brevi perit. Moritur in lacu undique congelata,
fub glacie. Vitam cito amittit in aqua unde Aer eductus eft. Ac. R. Sc.,
3C?99. 240. 1701. 4 6. &
Mon. 224. Flamma, prunaque, in Aere claufo citq
pereunt exltincta. Ovula quorumcunque Infectorum in vitris accurate
claufis non producunt , licet tepore fota , fcetus. Semina Plantarum rite
macerata , optimae commifta terne , atque requifito excitata calore , noii
tamen crefcunt , neque dant vies ulla figna adtuofie. Contra vero fangui-
nis de vafis edudti fuperficies contigua Aeri coccineo fulget colore , in
omni vero parte fua , ubi ab Aere non attingitur , nigrefeit inftar fucci
Sepiae. Simulae autem nigerrima haec fuperficies attingitur ab Aere , ilico
nigritudo in coccineum iterum colorem permutatur.. Omnia quidem haec
evincunt , efle ergo in Aere virtutem quandam abfeonditam , quae ex iis
proprietatibus illius, quae hactenus in Aere exploratae funt, non poteft
 ,,

\
DE ARTIS THEORIA, _
i<? 7
intelligi. Latere in illo occultum vitae cibum , aperte Sendivogius dixerat
alii Chemici aflcruerunt ; quid vero illud fit
,
quomodo agat , quid pro-
prie efficiat? in obfcuro habetur. Felix ,
qui deteget 1 igdicade neiciis fuf-
-iiciatan fola pars elaftica ?
Neque enim temere crediderim , Phyficos Medicofve , caufarn depre-
, Nemini Jia&c-
nus explicata»
hendifie Phylleam mirabilis illius facultatis Aeri® plurima fuper ea opi-
:

nionum commenta vidi , fedfuafere fponte deleta. Itaque tandem, poft

ea omnia , nata poftremo oportunitas , ut pauciffimis agam vobifeum de
Pondere Proprio Aeris. Agite igitur, repetamus fparfim dicta fimul.
Aer plenus aqua eft , ponderofa , folida , nec per pondera ulla conden- Pondus dafiici.
in Aere»
fabili. Aquahxc tam copiofain Aere, ut fal Tartari ex parva Aeris co-
pia in vitro claufo attraxerit tantum aquas' , ut .ad lenfum humefeeret. In
Aere , prazter aquam , continentur omnium fere corporum genera dif-
perfa. Qiix fane, ut minimum dixerim, atque ponderofa in illo Aere
erunt , quam aqua. Sed haec quoque corpufcula , dum liquida habentur
etiam vix compingi poliunt vi ponderum impolitorum. Si ergo ex data
portione Aeris foret feparatum quam accuratiffime omne illud, vere
pondero fu.m , quod demonftratum fuit naturaliter in eo elfe , ex omni
corporum genere , quantum putabitis fuperefle ponderis in illa mole
Aeris pro parte ejufclem vere elaftica 5 utique perfpicitis , nili valde erro
illud futurum quam minimum.
Si conjectui-® locus ex tot Experimentis , forte nullum erit. Enimvero Forte Atilium»

in cubico pede Aeris odtingentelima &

quinquagefima modo pars totius
fpatii occupetur vaporibus , &c exhalationibus , non elafticis , tum pul- &
vifculis 'in eo divagantibus , tum fuperftes elafticum Aerium pondus ha-
bebit nullum. Hinc etiam fieri pollet , ut non pollet unquam ultra redigi
ad minora fpatia , quam ad g-f-g , licet in parte elaftica obtineret lex Nevv-
toniana , quod Elementa fcilicet tanto fortius niterentur a fe invicem
recedere, quanto pluri pondere ad fe mutuo comprimerentur. Unde
tum pateret , hanc elafticam partem , poftquam caeterae jam partes in
fpatium j-U prioris erant compadf® , ulterius non polle ardtari ullo pon-
dere quum jam totum fpatium foret occupatum aqua , aliis corpori- &
bus non compreffilibus. Id vero exquifite refpondet Maximi Halleyi , Sc
Florentinorum Experimentis , negantium legem comprelfionis Aeris in
minora fpatia ponderibus proportionalia procedere fupraodtingentas vi-
ces. Hift. Ac. R. Sc. 1703. 7. Monam. 102. Neque tamen liceret inde col-
ligere, Acris partem finceram elafticam, fi pollet fola haberi, abfque ad-
miftu aliorum corpufculorum, non polle denfari eadem quidem lege lon-
ge ultra , &
quis definiet quoufque ? forte femper. &
Quare cogitavi faepe , nunquid DEUS Ignem, &
Aera pure elafticum, Duumviratus
ambo non gravia , ad nullum certum punctum tendentia , fed motuum inJg-
creaverit ,

ne & elaftico
per totum Univerfum , cundtaque Mundi fyftemata, aequabiliter diftri- Aeris. ,

buta. Ita quidem ut Ignis femper in Aera ageret fic , ut Aer nunquam
pollet quiefeere vel in fummo frigore. Si enim in fuprema Atmofphaera
calor Ignis minor eadem proportione Aer minus ibi comprelfus per
,

gravia pauciora rarior femper erit, adeoque tanto facilius minori igne
.ebulliet, femper tamen tremulos fuos motus reciprocabit. Quanta in
 , ,

168
_
P A RA L T E R A.
S
his mirabilitas !
ne quiefeant unquam , movendi poteftas i
quanta omnia ,

verum perfpedta mihi , ut prte videam , Vos cogitaturos,

veftra acies facit
fi Aer
,
qua elafticus , fine pondere , quare igitur circa terram rarior non
eft ? Atqui perpendamus , Elementa ejufdem haud ita facile extricari im-
mifta femel alus &
intricata ; hinc igitur ab aliis incumbentibus compri-
mi :conftabit facile tum ratio hujus rei.
Proprietates Jam tandem hanc , quam praeceperam animo enarrandam , Aeris Hif-
hujus Elaftici,
toriam abfolviftem. Sed reftat digna mehercle particula fuperaddenda, de
hoc Aere mere elaftico per Experimenta quaedam demonftrando , atque
profequendo in miris ejufdem effectibus. Hanc autem ad rem plerofque
dum confuli , eximium fane Mariottium deprehendi praecipuum , qui fa-
cem praeluxit glaciem fregit. Ego praeclarum Virum fequens Experi-
,

menta vobis coram hoc ordine propono.

Experimentum I.

Aer Elafticus
Teneo dextra laminam Argenti puri cleterfam quam follicitiffime & ,

adhxret folidis. quam artificiofiffime perpolitam , tam calidam , ut Atmofphaerae jam tem-
peries , qua: gradum tenet 51 hanc, ut fpedtatis placide fine ullo con-
•,
, ,

'cuftiij immergo in aquam puriffimam , ejufdem gradus in hoc vafe vi-

,

treo. Videtis autem bullas Aerias nafei , &

haerere , ad fuperficiem illius
Argenti atque ab ea etiam furfum ire per aquam ,
, &
dein ibidem medias
crepare. Quod quum ita femper contingat , indicio nobis erit. Aerem
communem , per partes invilibiles primo adhaerefeere fuperficiei folidi
metalli ita ut cum eo per aquam defeendens tenacitate quadam gluti-
nis habendo lentefcat , neque recedat inde , nifi poftquam aqua: pondere
elevetur inde furfum. Quando igitur lamella htec Argentea per Aerem
movetur, certiffime contiguus ejus fuperficiei Aer tamdiu adhaerefeet
donec vento, calore , vel rapiditate motus inde excutitur, tumque demum
deferens alteri fuccefturo locum cedit.Bene notanda haecAeris mere elaftici
proprietas ad opera Chemica. Quum enim fola htereat fuperficie corpo-
rum , non vero malfam talem intrare queat evidens ergo erit , corpora
:

minutatim divifa in Aere , adeoque fuperficies quam maxime multipli-

canda , femper longe plus Aeris fecum devehere in recipientia , quam
quidem eadem feciftet una mada folida. Unde igitur Aer genitus in
folvendo Argenti pulvere tenui per Nitri fpiritus , non a folo fpiritu Ni-
tri , nec a folida metalli mole , fed partim etiam ab ipfo hoc Aere addufto
per fuperficies derivandus erit. Sed ohe fi folidiffimum, politiffimumque.
1

Aurum ita trahit Aerem , alia fane qua:cunque longe plus id efficient. Et
cunffa igitur .corpora immerfa aqua: fecum ducunt Aera. Maxime om-
nium fi fcabra , adeoque longe ampliore fuerint fuperficie. Verum , fi fi-
mul , plena poris , fungofa fuerint &
fpongiofa, tum vero- longe copiofio-
rem fecum per aquas ducent aerem. Inprimis autem , quando talia fol-
vuntur in fua ramenta minima ab aqua diluente. Atque nic igitur primus
modus demonftrandi Aerem elafticum adeorpora folida adhterefdentem.
 ,

DE ARTIS THEORI A. ify

Experimentum II.

magnum fatis hunc cylindrum vitreum , limpidum»

Spedtatis iterum Et fluida,

purum ,
perfpicuum
, ficcum. Ecce in hunc infundo aquam finceram ,
ut vas fere plenum iit. Jam cylindrum aqua plenum antlia: Aeris ita ap-
plico , ut Aera de fuperficie aqus , ope antiis tollam, cernitis primo non
mutari aquam. Poftquam vero plurimum Aeris ita ablatum fuit , videtis,
nafei bullas Aerias , fed quam numerofas quam celeres furfum elatas
!
l

quam cito grandefeentes 1unde vero primum oriuntur fane quantum ?

,

ulla ratione obiervare poffimus, ab fuperficie fundi , & laterum vafis, aut
aqus. Unde quis putaret incautus, qui hoc Experimentum folum vide-
rer quod omnis Aer qui hac arte de aqua educitur , tantum latuiflet in-
,

&
,

ter cavam vitri & convexam aqus. Id vero aliis pulchris Ex-
fuperficiem
perimentis pollea refutabitur. Interim nobis liquet , Aerem etiam fuper-
ficiei vitri & aqus , eadem tenacitate , qus in prscedenti Experimento
,

demonftrata fuit , adhsrefcere.

Experimentum III.

Verum ipfe Aer fuperficie fua adhsrefcit fuperficiei alterius Aeris Ien- Et fibi,

tore fatis notabili elementa ejufdem a fe mutuo aufugere videantur.

, licet

Id jam fupra demonftratum alio loco fic repeto. Phialam hanc ex vitro ,

qus ex ventre ampullato , fphsrico , &

amplo , exit in colium longum
cylindricum, cujus diameter eft fere quatuor linearum Geometricarum,
implevi aqua , impletam inverto fic , ut os apertum colli terram fpeclet.
Ne gutta aqus cadit. Nec bulla Aeris intrat. Indicio manifefto tenuis
Aeris elementa non temere a fe mutuo hic recedere , fed quadam tenaci-
tate cohsrere. Quod jam etiam fupra adhibui , quum de divifibilitate
Aeris agebam. Sed quando nunc de eo ut elaftico , aut levifiimo , tracto
iterum coadtus fui repetere. Si enim leviflims partieuls elaftics Aeris
sque facile dividerentur, a fe mutuo , quam partes Alcoholis junbti fe mu-
tuo deferunt, tum Aeris Elementa elaftica irent per hanc aquam , tende-
rent furfum , aqua vero deflueret pro raro de phiala , ut lupra videba-
mus , dum hanc phialam Alcoholi tindto imponebamus, vid.p. 2 37. fe- &
quentibus. Inprimis vero rei hujus caufam tribuendam tenacitati tali par-
tium aeriarum confirmatur hoc Experimento. Phialam eandem lixivio
fortiifimo falis Tartari plenam immergo fic iterum oleo ftillatitio Tere-
binthins. Nonne jam longe tardius tenaces olei partes adfcendunt per
ponderofius lixivium , quam aqua , vel Alcohol certiflime. Dicetis fu-
gam aquofi ab oleo id facere, non tenacitatem. Sic Aera repelli ab &
aqua. Dabo. At vos interim videtis , hanc Aeris tarditatem ad adfeen-
dendum apparere , five illa phiala aqua , Alcohole , myria , lixivio quo-
cunque , imo &
Argento Vivo , impleretur. Unde mihi haud prorfus im-
probabile apparere utcunque videtur', lentorem partium elafhcaruin Ae-
ris inter fe , hic loci , majorem efle ,
quam in csteris liquoribus. Erunt
itaque partes ilis elaftics Aeris, femel units minus facile feparabiles ,,

Lliij

*
 /
179 PARS ALTERA,
minus facile in minores fuas partes diviflbiles. Adeoque difficilius partes
elafticae Aeria? aliis immifceri
poflimt liquidis ,
quam ulla alia fluida , qua:
nobis nota funt. Scio , Philofophos aliter fentire , quotquot hactenus con-
fului, &
putare nihil magis contingere, quam quod Aer ocyffime in-
grediatur , quacunque modo attingere poteft , liquida. Sed fedula obfer-
vatio cogit me , longe alia ut cenfeam. Si enim ampullam hanc ad duas
tertias implevero liquore quocunque , tertia fuprema folo Aere repleta.
Dein autem vas hoc quam accuratiflime operculo vitreo adaptato clau-
fero. Poftea hoc vas eoncuflero quam diutillime nunquam tamen effi- ,

ciam, ut Aqua Aeri penitus immifceatur, fed tantum magna; bulla: fient'
ex aqua in quibus Aeria: partes fe mutuo implicant , conglomerantque
, ,

dum agitatae partes Aquas fupra hanc fphcErulam formant qua: Aerem ,

coercet. Ex plurimis vero talibus bullis fpuma nafcitur alba. Aere &

0 aqua conflans in hos iterum refolvenda , bulla: autem ha: diametros

,

habent fere trium linearum. Ut tandem paradoxam hancce veritatem cer-

natis adhuc evidentius, & hoc capite Experimentum. Ham phiala vitrea
eft plena Aere hoc noftro communi os patulum colli ejus latitudinem
,

habet minorem quatuor lineis. K'anc jam lubmergo perpendiculariter lub

aqua ita ut os ejus futfum fpectans & apertum , jam fub aqua fit de-
, , ,

merfum. Hinc aqua hic incumbit jam fuperficiei Aeris , neque tamen def-
cendit , Aqua ergo , odlingenties' 8c quin-
fed a fuperficie Aeris fuftinetur.
quagefies ponderofior hoc compofito Aere , non valet ita dividere Aeris
partes, ut infinuando fe intra Aerem defcendat. Verum aliud iterum circa

ha:c notabile. Scilicet phiala haec vitrea aqua plena eft. Latitudo autem
oris colli ejus eft quinque linearum. Han.c jam inverto fle, ut apertura
oris deorfum fpedlet. Jam cernitis , nafci magnam , latamque , bullam
Aeriam , non minutam , hanc ingredi per hoc collum trans aquam , fur-
fumque tendere fic integram , fic unitam ; neutiquam dividi in particulas
minimas , dum ita per aquam tranfit , fed in amplis , magnifque , aduna-
tis bullis. Simul videtis fuperficiem harum bullatum utrimque convexam ;

aquas vero, per quam tranfeunt, fuperficiem concavam fe accomodare

Aeri. Id autem quam diftindtiflime apparet , dum collum hujus phiala:
pono in fitu horizonti parallelo tum enim bulla hasc Aeria , asque magna
:

manens , undique coercita intra aquam , oftendit quam luculentiflime

luam magnitudinem conflantem diu , & figuram quoque fuam , utrimque
convexam , ut in figura habetur exprefla. Idem quoque obtinet in tubis
vitreis anguftis , Aere plenis , utrimque patulis fi enim hi perpendicula- ;

res imponuntur aqute , adfcendet aqua in illos fic , ut formet concavam

fuperficiem in fuprema fua parte adfcendente , Aer vero inferiore fua
fuperficie convexam figuram habebir. Ut in figura rurfum patet. Cunela,
quidem hasc , confiderata finiul , videntur evincere, quod elafticum Ae-
•ris poflideat tenaciratem definitam , fatifque magnam inter fua elementa.
Dico , omnia fimul hanc docere neque enim me
: fugit Autores celeber-
rimos quasdam ex iis explicare per attractionem , quae habetur aquam
inter Sc vitrum, *

I
 ,

DE ARTIS THEORli a7 i

Experimentum IV.

Sumfi tria vafa conica , vitrea , A B , C , fundo plano , furfum con-

, EUfticum AS-
frigida , ut jam Aer , gradum 44 in al- ut
, aperta. In uno eft aqua
:

niventia j
-

tero eadem aqua tepida ad calorem noftrum, graduum 91 in tertio rurfus

;

eadem aqua calida magis ad gradus 150. Sumfi. autem vafa hac alta la-
us ut confpicua fit magis apparitio. Vafa jam hac fubito pono ad ant-
:

liam Aeriam , fub campana , atque ocyus educo Aerem. Nonne manife-
ftiffime videtis , poftquam parum Aeris eduxi , quod ftatim in phiala C ca-
lidiffima generentur bulla copioiiffima , ad ima & latera valis formata , /
adfcendentes , grandefcentes , in fuperficie aqua media crepantes , ac Ii
vere jam ebullirer hac aqua , qua tamen jam forte 70 gradibus eft infra
ebullitionis gradum in Aere aperto. Atqui in phiala B , ubi calor 9 1 gra-
duum ftatim erat , nulla adhuc^ talis agitatio. Poftquam vero plus fubduxi
Aeris per antliam , en, & in Bftmilis jam enafcitur formatio bullarum
adeoque in A & B , jam ebullitio infla adhuc in C,; ubi autem jam longe
,

plus Aeris edubtum ,

jam tandem & in C ebullitio fit omnique educto
,

Aere , quam cfiutillime durat. Colligimus hinc elafticum fincerum Aeris in

aqua latere, invifibile , certa copia , fine ullo indicio fui in frigore , &
fub
pondere Atmofphterae. Atqui aqua tamen in Experimentis Cimentinn
Academia! , quamvis occultum gerat intra fe hunc Aerem adeo compref-
filem, tamen nullo modo poterat comprimi per pondera.Quare intelligimu3
Aera infinuatum in aquam , locatum ibi fuifte in interftitiis reliblis intra
contingentia fe mutuo elementa aqua , ihute in hsec interftitia venire non
potuerunt.Sed eumAerem fe non interponfifle intra elementa aquae ibi, ubi
hac fe mutuo naturaliter contingere pollent. Si enim id fuiftet fablum,tum
aqua,hunc Aerem continens, fuifletcompreffilis. Jam autem cognofcitur ille
modo occupare flabilia illa , nec turbanda ullo elementorum jfitu varia-
to , intervalla relibta inter immutabilia elementa aquae , ubi quiefcit di-
vifus forte in fua feparata penitus elementa. Quin etiam hinc credimus ,
>

Aerem hunc hic locatum , nulloque fe indicio tamdiu in frigore proden-

tem , requirere aquam vi Atraofphaera: ponderofae compreflam ut ibi ,

maneat. Quando vero aquae partes minus forti nifu compinguntur inter
fe , tum latentia haec elementa Aeris elevare incumbentem aquam , fe
expedire de interftitiis , ubi latebant quieta , tumquehaec vacua relinque-
re ab Aere. Tertio quoque fcimus calorem , Aera interceptum difponere
qui vim fe extricandi de aqua adaugeat , promoveatque ; ita quidem , ut,
quo magis aqua incalefcat , eo etiam facilius Aer de aqua {emet expediat
pari ratione. Quando itaque ebullit aqua diu ad Ignem, calorem mm
luminum nabla , expellet de fe Aerem pro parte maxima. Quarto autem
docuere Experimenta , Vinum quodcunque , Cerevifiam , fpiritus Vini
tanto citius in vacuo Boyleano , has bullulas Aerias de fe dimittere , quo
magis faturati funt liquores hi ubertate fpirituum inflammabilium.
Sed alio iterum Experimento omnia hazc evadunt manifeftiora. Videte
enim. Sumo cylindricum vas , fundo plano AB , quod ad dimidias impleo
aqua pura , communi. Habeo & ampullam vitream fphaericam CD ,,in-
 ,,

i7 > PARS ALTERA,

ftructam ventre C , & collo D. Hanc impleo penitus eadem aqua. Digito
tum fupra os D , ad ipfam aquam in colli fupremo applicato , immergo
hoc collum D ita fub aqua in vafe AB , ut nil omnino Acris , fed fola aqua
hasreat in ampullas parte fuperiore C. Tumque ambo hasc vafafic parata
pono coram Vobis fub campana, ad antliam Aeriam. Apparet Vobis
dum educo Aera , fere omnem , quod aqua in ventre ampulla: C defcen-
dat fuo pondere per collum D
in vas AB quia fuperficies aqua: in vafe
:

AB non amplius premitur pondere Atmofphasras. Itaque fupra in ventre

C, fupra defcendentem aquam, formatur jam vacuum Torricellianum.
Quare aqua illa ibi a nulla re premitur , fed in vacuo hasret. Hinc igitur
Aer qui in aqua , qua in hoc ventre bullas facit copiofillimas , qua:
, ,

omnes tendunt per aquam in collo , & in ampulla , verfus fuperius illud
vacuum , & ibi diffidentes , faciunt Aerem collectum ex omni aqua
quas in vafe CD. Relinquo omnia in hoc apparatu tamdiu , donec bulla:
non amplius formentur , nec adfcendant in ampulla: fuperiora. Dein im-
mitto Aera in campanam qui mox premens fuperficiem aqua: in vafe AB,
,

cogit aquam per os D in ventrem C. Poftquam vero jam iterum tota At-
mofphasra immiffa eft aqua non replet , urantea , totum ventrem C , fed
,

manet in parte fuperiore bulla Aeria , vero Aere elaftico conitans , qui
Aer fuit exprelfus ex illa aqua in priore operatione per bullulas illas ibi ,

tum natas , Sc difplofas. Neque enim bullula: .illae ibi nafcebantur , nili
poftquam maxima pars Aeris prius edudta foret ex campana illa. Nun-
quam autem bullula: illas oriuntur de hao aqua , poftquam modo tantum
Aeris edudtum ut Mercurius in Barometro tantum doceat decimam par-
,

tem ponderis Atmofphasras ablatam efle de hoc vafe. Quum ergo maxima
variatio ponderis Atmofphasras apud nos nunquam ultra decimam par-
tem adfcenderit , nullum unquam periculum erit , ne aqua inde Aerem
fuum dimittat. Sed & aqua jam calida nonaginta gradus dein in antlia ,

pneumatica liberata decima parte ponderis Atmofphasras ne tum tamen ,

fuum Aerem bullatim ejicit : igitur Aer de noftris humoribus quoque per
levitatem fummam Atmofph&rae apud nos nunquam feparabitur de no-
ftro fanguine , vel humoribus quod ipfum poftea proprio iterum Expe-
;

rimento demonftrabo. Citius quidem in aqua hac calida fit , fed non-
dum ad ablationem decimas partis ponderis Aerii. Quaeritis jam veftro ,

jure , a me , qui fciamus , magnam illam bullam , in faftigio ampullae ge-

nitam , efte verum Aera elafticum ? atque oportet omfffno , ut illud de-
monftrem. Igitur , vidiftis , dicam quia fe expandit ,
:
contrahit pro &
ratione liberationis a pondere comprimente , aut pro imminutione ejuf-
dem rurfum , quoniam , fi calor admovetur illi bullas , pro gradu caloris
;

illa fe expandit in fpatium amplius , fi frigus applicatur , in fpatium

longe minus fe contrahit; has autem privatas , veriflimafque Acri no-
tas efte, quifnam ambigit ? Alterum etiam explanare oportet,, an fcilicet
Aer ille , jam fic genitus , vere quidem educatur ex aqua ipfa , an potius
tantum prodeat de interftitiis inter fuperficiem vitri aqua: ; namque id &
oculi fideles cernere videntur, ut monui vos jam fupra.
Sed non defunt , fi quid retfte video , argumenta , quas evincunt , ex
ipfa aqua prodire. Sive enim confideramus dlverfam prorfus quantitatem
 ,,,

ID E A R T I S T H E O R I A. i 75
hujus Aeris produci ex eadem quantitate diverforum liquorum. Nam Ar-
gentum Vivum , Aqua , Vinum , Spiritus Vini , Cerevilia , Alcohol
Vinum pendulum. Vinum fermentans , Cerevilia in fua fermentatione
fufFocata , Muftum , ita differunt in copia Aeris , quem ita in vacuo gi-
gnunt ,
ut fit incredibile dictu , & pateat quam evidentiflime non de fu- ,

perficie modo , fed de intimis fane aqua:, & aliorum liquorum, receflibus
Aerem hunc feparari. Si autem addere libet fimul quod repedantur flui- ,

da quae nullum ita Aera gignunt , aliud rurfum argumentum ad eandem

,

rem habebitur. Utique oleum dictum Tartari per deliquium,ita tractatum,

in Aere licet genitum , Aeris fere nihildat in hoc Experimento. Et quod ,

vix crederet quis , fpiritus vocatus alcalinus , volatilis , falis Ammoniaci

fi meraciflimus fuerit vix quidquam talis Aeris dabit. Iterum aliud ad
,

hanc rem advocemus argumentum. Statim Vobis demonftrabo ad oculum,

quod Aer ille omnis, qui ita generatus fuerat, totus quantus iterum re-
forbeatur intra illam ipfam aquam , unde prius fuerat e cludus , quod &
nihil plus , prmter illum exquifite, intra illam aquam ulla arte, vel vi , adi-
gi queat. Omnia haec fimul fi intento libratis judicio , fortia fatis habebi-

tis ut fitis .certi , partem longe maximam illius Aeris eductam fuifle me-
,

diis de aquis.
Tandem liceat fuper his addere , Aerem- hunc eductum fuifle per talia Eft omni
aUo ll(
luorc "
Experimenta de acpua , aceto , aceti fpiritu , urina , urinas fpiritu , oleo ,
aqua &
oleo , oleo preflo , oleo ftillatitio , lade , fanguine , fero fangui-
nis, ovo , ovi albumine , ipfo tandem Argento Vivo. Si autem Experi-
menta eadem tentantur cum aqua ebulliente , quae jam per horam femper
ebulliit , vix ullus dein ex illa Aer hac methodo elicietur ut doctrina haec :

firma fit.

Experimentum V.

Si aqua fuerit privata accurate omni omnino elaftico Aeris prius inter- Aer it in aquam

Aere orl3am
pofiti , tumque , refrigerata ad temperiem Atmofphaerae , exponitur illi
-

Aeri communi externo , tunc fponte fua , fatis cito , intrabit Acr elafticus
intra hanc aquam Aere vacuam, atque iterum locabit fe in meatibus in-
ter elementa aquae relidis, idque femper ufque tantum ad definitam co-
piam. Mirabilis hxc inter aquam &
elafticum Acris proprietas demonftra-
tur ad oculum ita. Sumatur totus apparatus vaforum , ut erat in fecundo
Experimento , ftatim exhibito , ad titulum Experimenti quarti , ubi Aer
elafticus in fummo ampulla: erat colledus. Si tum in machina condenfan-
te Aerem comprimitur illa bulla Aeria , non tamen immifcebatur ideo

aqua:. Verum , fi tunc totum hunc apparatum expofuero externo A.eri

incipiet ha:c bulla minui , atque tandem tota exquifite ita evanefcere , ut
nihil omnino Aeris hic fuperlit , fed venter ampulla: rurfum pleniffimus
fit fola modo aqua. Idque femper ea peragitur lege , ut in initio magna

pars hujus colledi Aeris fatis cito intret in illam aquam Aere orbatam,
fed ultima ejufdem particula valde lente ingredietur. H-inc itaque femper
aqua imbibit iterum illam exquifite aquam Aeris , qua: arte priori educi
potuerat ex aqua.
Mirificum eft , quod obfervatur , fi tentatur hoc Experimentum cum
M m
 274 PARS ALTERA.
Mon k in ,•>
quam Acre fa-
acL ua » V2
apparatu ultimo
naturali Aeris recepti copia
non eduxero Aerem ,
jam faturara eft. Si ergo , in eodem
fed bullam Aeris admiferim intra
,
turam. bulla ibi h*reat fupra aquam. Reponantur vafa
aquam hanc , ut illa
fic

haec per anni fpatia , nunquam introibit bulla hac Aeria intra hanc aquam,
fed non permifta haerebit femper in fupremo. Imo vero, ut concuftero hac
vafa nunquam efficiam ut Aer ille intret in hanc aquam. Dividetur qui-
, ,

dem bulla 'haec in minores alias nunquam permifeebitur invifibiliter per

,

aquam, quidquid moliar. Tentavi comprimendo , calefaciendo, refrige-

rando , conquadando reponendo maniic femper eadem copia ille Aer
, 5

colledtus in fupremo. Neque fuit podibile plus illi permifeere , quam ,

fponte fua ex Aere communi aqua ipfa aflumferat.

It ex parvo lo- Satis mirabar haec Experimenta excolens , profequens, dum fpeculabar,
co per totam
molem aqua;.
quam parvam partem luperficiei aquae attingeret ille Aer in bullam col-
ledtus in fuperiori' parte aquae videbam quippe , omnem hunc Aera, per
:

tam parvam fuperficiem infinuare fe ufque per ingentem molem totius

aquae , unde prius Aer ille jam reforptus fuerat edudtus. Jam nimirum
idem ille per omnia interftitia totius aqux fe aequaliter diftribuerac. Ne-
cedario igitur potentia quaedam fiticulofa erit , bibula in aqua , ref- & ,

pe£tu illius ita attracti ex parvo fpatio per omnes partes aqua: , Acris,
Non enim eget concudii Aer ut intret ;
fponte ,
quiefeens ibit per
aquam.
"BuIIes hj; non Illuftridimus Stairius , in elaboratidimis fuis Phyficis , per multas ratio-
ab Igne. nes , putabat , verum Aera nunquam in aqua adede ; neque etiam bullu-
las has , aquse innatas in vacuo Boyieano , oriri ab elaltico Aere ; fed in
aqua femper adtuofos haerere Igniculos , qui per aquam , predu atmof-
phaerae liberam , fe expediendo , &
levitate fua fuperiora petendo , pro-
ducerent hafce cito rumpendas bullulas. Ingeniofam crediderim cogita-
tionem mutavidet nobiliffimus Vir , cujus candor virtus undique lau- &
dantur , fi Experimenta fuperiora contemplatus fuidet vididet enimvero, :

omnes notas veras finceri Aeris inede his colledtis bullulis , ita produdtis.
Videte Stair. 572. Ita haecfufficiant de primo modofeparan-
Ph. Exp. p.
di Aeris elaftici ab aqua remotione ponderis comprimentis.

Experimentum VI.

Acr Teporatur Jucundum valde eft oculis exhibere modum , quo ignis feparat hunc
ab aqua ebulli-
tione.
Aerem ab aqua eundemque colledtum demonftrare. Quod quidem ele-
,

ganti hocce Experimento facillime perficitur. Vas efto amplum latum- ,

que , A B ignem ferre potens aqua communi plenum , fundo plano. Po-
, ,

natur infundibulum tam latum , ut latidima parte aperta fere oppleat to-
tum fundum vafis , fitque pars ejus angufta C D penitus fubmerfa fu b
aqua in vafe AB concenta. Sumatur phiala vitrea E F , cujus apertura E fit
tam ampla , ut infundibuli tubus CD poftit in eam ingredi. Impleo jam
phialam eam aqua ad fummum ulqu e, atque impolito ardte digito inverto
hanc atque immergo ita in aquam vafis AB, ut nil Aeris in hanc phialam
,

adfcendat. Tum accommodo ut jam fpedfads, ita haec , ut infundibuli tu-

,

bus CD haereat intra phialae tubum E. Quo ita peradto , impono vas AB >.

t
 , ,

DE ARTIS THEORIA. 47y

cum omni hoc apparatu , fupra ignem , uc lente fic calefcant omnia fi-
mul tandemque aqua in vale AB fortiter ebulliat. Eo enim facto aqua
, ,

valis AB, fub infundibulo ebulliens , Aerem aqua: per ignem in bullas
a6tum , furfumque tendentem , determinabit per infundibulum intra col-
lum phiala, inde in ventrem ejufdem,ficque furfum colliget in unum, ad F,
quod poftquam aliquandiu peradfum habebitur in fupremo F, verus Aer,
feparatus ab aqua , quae in vafe A B fub infundibulo ebulliebat. Qui cur- ,

fum vera dote, erit Aer elafticus , & de aqua edudtus certa tantum, & de- ,

finita copia neque enim ultra colligetur , licet deinde quam diutiffime
:

ebullitionem protraxerimus. Sed in hoc Experimento phaenomenon con-

tingit fatis mirum. Dum enim ebulliens aqua jam Aerem omnem fuum J
emiferit bullatim furfum in F tamen orientur inter ebulliendum ingen-
;

tes ,
fubito , magno cum impetu , bullae alia: ,
qua: valida vi ruptae aquam
&c vafa concutiunt , neque tamen difplofte Aerem gignunt. Ha: igitur
non oriuntur ab Aere , fed ab igne intra aquam agente. Ideo durant fem-
per , ut coquatur quam diutiffime haec aqua , quum Aeriae bulla: cito de-
linant. Ingentes hae funt , ubi Actia’ tantum exiguae-, flatulento valde im-
petu difploduntur , ubi Aeria: pacate fe explodunt. Nec gignunt , ut
dixi , Aerem , licet ingentes fint. Hinc eximius Mariottius has fulmina-
tiones appellat. Has fi Nobiliffimus Stairius intelligit loco fupra citato ,
eatenus vera dixit. Quod fi jam
hifce ita peractis Sc Aere jam colledto
, ,

ad F , , Aer genitus retroi-

totus apparatus iterum reponitur in frigore
bit in unde exhauftus fuerat. Hsc poftquam enarrato
aquam propriam ,

rerum fucceffu peregeram volui aliud quid experiri. Nempe pluviam

,

continuato bihorii decurfu coegi ut ebulliret femper fortiter. Deinpo- ,

fui hanc ferventem , apparatu Experimenti quarti , fub campana. Ecfuxi

dein Aerem qua potui cum cura. Non nafcebatur Aer ullus in ampulla:
fupremo ad C primo tempore. Poftquam vero hanc aquam ita in hoc
,

vacuo detinueram aliquot per dies Aer tandem copiofus fatis enatus ,

inde fuit. Miratus fufpicabar , an forte aquaipfa in Aerem tranfmutare-

tur longo illo tempore in vacuo 5 an vero Aer adeo intime hatfiftet in aqua
ipfa ut ebullitione exire negans , tandem tamen in vacuo per longitudi-
,

nem temporis inde fepararetur tam lente 2

Experimentum VII.

Sumft aquam pluviam quam irnmifi vafi vitreo , conico , valde di-
,
A er feparatnr
ab iiqiu per gelu
vergenti expofui dein gelu forti. Inceperunt partes aqua: conftringi per
;

frigus. Quum tamen aqua illa nullo preftu maximorum ponderum potue-
rit comprimi. Dum vero arctius contracta: partes conglaciata: aqua: im-

minuunt intercepta fpatiola , elementa Aeris in iis locati., excuffa de

illis fpatiolis , adunantur inter fe , atque ita , dum veniunt in contadus

mutuos elementa hac elaftica prius feorfum exiftentia , videntur mutua

fuga elafticitatem adipifci , quam non habebant , dum folitaria erant.
Hinc incipiunt bullula: hic nafci , grandefcere, multiplicari , tandem
valde ampla: fieri , furfum tendere , atque intra duram jam coercita: gla-
ciem , hanc elafticitate fua removere, hinc duram glaciem tumefacere
Mm ij
 ? ,
t
X
z 76 pars alte r a.
quaqua verfum , 'hanc expandere vafa , quibus glacies continetur, dif-
;

fringere. Quo autem fortius gelafcit , atque diutius , eo femper ha; bulbe
Acria: , elafticae , plures , majorefque evadunt , imo & tanto fortiores»
Hinc tum glacies videtur major fieri per frigus quum tamen glacies ipfa
:

fit revera minor , fed bulla: ita nara dum magna fpatia Aeria , glacie
,

vacua , formant in illa glacie hinc tantum molem amplificant

, atque ;

inde fimul immenfam illam potentiam vafa fua coercentia findendi nan-
cifcuntur. Si ergo acerrimum fuerit gelu , atque producitur valde longe
tum omnis Aer , per totam aquam fparfus prius , feparatur a glaciei po-
ris , adunatur in illas glaciales bullas, fecernitur ab aqua. Qui igitur alius,
eft, novufque , modus Aerem ex aqua feparandi.

Experimentum VIII.
*
Aer feparatur
ab aqua per Al-
Dum oleum Tartari per deliquium parabatur ex aqua ,
qua: diffufa
eati, per Aerem , facile fpumefcens hic ponderofus liquor ,crederetur Aere
elaftico plenus. Verum tamen omni jam enarrato Experimentorum moli-
mine evidtum eft , hunc liquorem nihil quidquam Aeris prodere , five
levatur preflu Atmofplrara , five ebullit ad Ignem, five frigore conftrin-
gitur. Inde igitur intelligimus , falem alcalinum fixum , dum fe infinuat
intra aquam elementa
, Aeris ibi locata expellere, loca ejus occupare,
ficque conftituere liquorem ponderofiflimum poft Argentum Vivum, qui
fe habet ad aquam ut 7 ad 5. Vid. Boyl. Exp. Mech. p. x. 16. Z7. an Aerem

potius fixat
Experimentum IX.

Aer ex liquore Adefte Chemici , Mechanici, Medici :veftra

I Lotium fumfires agitur
calido animalis.
a b homine faniffimo, jejuno , mane , poft completum fomnum, redditum
in vas vitreum calefadtum eo gradu caloris , ut eft homini fano. Hoc ego
vascum hac urina ipfo eodem momento temporis quo exiit de corpore
,

humano ftatim repofui fub campana vitrea ad antliam pneumaticam.

,

Eduxi ocyflime , quantum potui , Aerem. Non vidi ullum diu fignum
bullarum Aeriarum in hac urina tam calida. Cogitabam , nihil inefle
Aeris , in lotio , hoc Experimento demonftrandi ? Quum enim urina hatc
elfet calida 90 gradus , Aerque jam effet edutftus ad z6 pollices , neque
tamen appareret adhuc ullum fignum ebullitionis , quis id non putaflet
mecum ; Subduxi ad 27 pollices A tmofplraram ex campana, incipiebant
oriri bulla;. Sed quum dehinc pergerem ultra Aerem abducere , fubitiffime
incepit ebullire lrac urina in hoc vacuo , tanta cum violentia , ut ftipra
nudum Ignem nunquam in vafetam acriter ebulliat. Obftupui , re vifa.
Undenam tam fubito , violentus adeo impetus in liquore tam quieto
prius 5 cur illud pauculum Aeris elaftici , quod ultimo fubducebatur, poftr
quam prius 27 pollices ablati erant , fine ebullitione , tantam mutatio-
nem effecit ? an contigit fubitanea mutatio irae ab Aere urina:, an ab Igne
in ea detento an ab utrifque ? Feci multa alia fimilia in liquoribus ani-
,

malium diverfis , in lixiviis meraciflimis Salis Marini, Salis Gemnra, Ni-

tri , Salis Ammoniaci , Alcali volatilis Salis Ammoniaci , Argento Vivo.
 V
./*
DE ARTIS THEORI A.
_
i77
Facite eadem : haud poenitebit. Me taedet eunda referre , Vos pigeret au-
dire.
Corollarium i.

Igitur Aer quamvis particula: ejus aliqua tenacitate libi in-

elafticus ,

vicem adhatrefeant , tamen fe in minimas fuas partes diflolvit ut fe fpon- :

te infinuet in vacuos Aere meatus, qui in liquidis deprehenduntur , idque

per totam maflam. Ergo Aer ille attrahitur in hos liquores , in hsec fpa-
tiola. _
Corollarium z.

Atque Aer , ita tradus in vacua Acre

elementorum in li-
interftitia
quoribus , illa ipfa adione diflolvitur in fua minima utpote diftributus :

per ingentem maflam totius ejufdem liquoris.

Corollarium 3.

Sed quantitas Aeris , qute illa ratione imbibitur ab liquoribus , perque

ingentem illorum molem diftribuitur , valde exigua eft , atque partem
in illo liquido valde parvam implet.

Corollarium 4.

Liquores vero illi , quicunque fuerint, poftquam, illa parva parte Aeria
abforpta , .femel faturati inde fuerunt , poftea nihil qitidquam illius
Aeris ultra in fe recipiunt , quacunque ars , motus , vis comprimens, ad-
hibeatur. Sed illud plus fuperadditi tum Aeris rejiciunt a fe, Sc feorfum in
bullas , vel fpumam , ex fe repellunt.

Corollarium 5.

Quin & liquores , inprimis aquofl , penitus faturati falibus quibuf-

dam , Aerem deinde hoc modo non folvunt.

Corollarium 6 .

Particula una Aeris ita foluti , feorfum exiftens in illo interftitio , quod
remanet inter elementa contigua illius liquoris , non videtur efle Aer, ut
ille fuis notis Phylleis deferibitur. Non apparet enim una talis intercepta,
quamdiu intra circumcingentes aqua: partes fola ha:ret , neque adeo con-
tingere valet aliam fimilem particulam , elaftica efle quia id nullo Expe- :

rimento probatur. Quin 8c una talis fola non eft quoque tam cito dilata-
per calorem quum eum fatis requirat magnum , priufquam fe inci-
bilis :

piat expedire de fuo liquore. Imo , licet 2.5 pollices Mercurius in Baro-
metro jam fubfederit, nondum tamen fe ex aqua exferit. Ut ergo unus
magnes , folus exiftens , refpedu alterius magnetis , operationes magne-
ticasnon ederet , hocque intuitu magnes dici vix pollet ita una parti- ;
&
Mra ii
j
 ,

i7 8 PARS ALTERA,
cula Aeris. Sed ut magnes adduCtus tam propinquus alteri magneti, ut
intra fphseram virtutis ejufdcm foret politus, ilico vires fuas oftentaret , lic
&c rurium illae Aeris elaftici ultimte particula.

Corollarium 7.

Verum quando , ,
quacunque demum
de caufa, dua: tales particula:
ultima: aeria: , ex fuis loculis aquolis excudi , jam adunantur inter fe ita,
ut fe invicem penitus contingant , tum ilico videntur fe mutuo repellere,
itaque bullulam jam demum minimam efformare.

Corollarium 8.

Ea tum minima omnium , binis modo particulis conflans, adi-

bullula ,

pifcitur iterum omnes dotes Aeris elaltici fupra expolitas. Nata hxc in
fundo infimo liquidi minima dum jam furfum adfcendit per liquorem ,
,

currit per inderditia ejufdem ; ubi limilibus partibus folitariis Aeriis con-
juncta , bullam majorem quse ita jam tendens quoque furfum
crefcit in ;

& aliis pariter fe adjungens in toto itinere a fundo ad fuprema , femper

tanto minus preda quo altior.

,

Corollarium 9.

Hinc etiam videntur Sales minus attrahere hunc Aerem eladicum ,

quam liquores , inprimis aquoli.

Corollarium to.

Ergo & in unoquoque liquore hadtenus cognito videtur tantum una,

, ,

certa , & dednita portio Aeris contineri. Semper quidem parva valde
, ,

attamen in diverds varia admodum.

Corollarium ii.

Hinc dubitari podet , an quidem Aer

qui in liquoribus vege-
ille ,

tabilibus magnum illum effeCtum fennentationis producit , dt ille qui

,
folitarius in poris minimis haeret ? an vero potius adunatus ille , vere &
eladicus , in ddulis Aeriis Malpighianis , trachaeis diditis , continetur ? aut
& ille externus qui inter deplendum fermentandis immifceri folet J
,

Corollarium 12.

Aer eladicus , atque in minima haec divifus , qui continetur intra

humores Animalium , non videtur ede caufa putrefaCtionis, quae fpon-
te fufcipitur in hifce quoniam abfque admido Aere externo vix ad
:

putredinem ducuntur admido autem externo Aere ilico putrefactio-

: ,

nem fufcipiunt.
 '

DE ARTIS THEORIA. 279

Experimentum X. .

Aer ille elafticus elementalis , in minima divifus qui ita hasret folutus Aer in aqua
,
quantus major
aquam , videtur ibi parvam habere molem , neque fenfibus obfervan-
i*

per ipfd aqua.

dam. Poftquam vero edudus eft ex aqua , atque in unum collectus fpa-
tium j tum locum occupat majorem , quam omnis illa aqua implet , ex
qua Aer ille fuerat eductus. Elegantillimo hasc veritas paradoxa Experi-
mento octtlis exhibetur. Quodita inftituitur. Sit vas parallelipedum AB ,
ex cupro. Ip ejus fundo exigua foveola impreffia C ut guttam aquar
fit ,

unam, alteram ve queat

,
capere. Sit &
parvulum vafculum vitreum, .,

conoeides D, apertum ad bafin , inftar digitabuli vulgaris. Tum implea- j

tur vas AB oleo puriffimo , predb , eoufque , ut digitabulum D , eredum ,
pofitum in fundo vafis AB , totum tegatur hoc oleo. Quo fado ponatur
digitabulum in fuum latus , litu horizontali , ut in F ut nullus omnino :
#
Aer iit in digitabulo , fed ut id fit quam pleniffimum per hunc fuum fitum
hoc oleo. Quibus ita paratis , imponatur vas hoc cum oleo , digitabulo &
fupra ignem , ut oleum in vafe , ergo &
in digitabulo, bulliat qute ebulli-
;

tio protrahatur, donec oleum hoc amplius non crepitet ebulliendo. Tum
Aer , & aqua , qui forte in oleo , in vale ad ejus latera , aut in digitabulo
& ad illius latera fuerant , omnino erunt expulfi ut oleum Aere fit
: &
aqua orbum penitus. Frigefcant hoc in litu omnia. Tum per parvam fiftu-
lam vitream dimittatur una gutta aqua: per oleum , in foflulam C, qua?
ibi fuo pondere manebit fub oleo in illa foveola. Dein prudenter pona-
tur vafculum vitreum D , femper tamen detentum fub hoc oleo , ne ullus
Aer infinuare fe queat , eredum fupra fofiiilam C , ita , ut hanc guttam
quam accuratillime fub medio fu te aperta: bafios comprehendat. Erit tum,
ut oculo patet evidentillime , digitabulum oleo pleniffimum , omni Aere,
8c aqua exclufis. Id ubi fic rite inftrudum fuerit , tunc pone hoc vas cum
omni hoc apparatu fupra tripoda , ut flamma ardentis candela: polllt ap-
plicari commode illi parti fundi vafis , ubi foveola cum illa gutta aqua: eft
fupra. Applicetur tum flamma ardens fub illa foveola ita lente , pru- &
denter, ut fenfim , non cito ,.calefcat illa aqua: guttula per gradus fuc-
ceffivos. Tum excitabitur ftrepitus mirus ab hac guttula calefada , tan-
dem ebulliente , qua: fub oleo coercita , &c fub vafculo illo vitreo, Aerem
futim a fe difplodet verfus fuperiora illius digitabuli , ubi fpatium ingens
occupat , quamdiu calor ibi adeft , eaque proportione oleum ex hoc vaf-
culo removet. Fit autem ille crepitantis guttulas aquofae motus firpe ingens,
ut totum digitabulum elevet. Ubi tandem hac ratione omnis Aer ex hac,
aqua: guttula expulfus , frigefcant omnia. Aer tum in digitabulo hoc fri-
gefadus premetur in bullam cofiedam in fupremo vafculi illius vitrei
exigui , atque mole fu a oftentabit majorem magnitudinem quam fue-
,

rat gutta aquas , unde hic Aer , hac arte produdus fuerat. De his ubi op-
,
time jam conftitit , tum totus hic apparatus ponatur fub campana vitrea,
ad antliam Aeriam , educatur Aer videtis, qua ratione illa bulla Aeria in
:

fupremo digitabuli vitrei fe expandat,oleum ex hoc vafculo repellat, elafti-

citatem vere Aeriam oftentet ad ablationem comprimentis Atmofphasrte ,
ut ante eandem demonftrabat ad calorem audum. Atqui fimul ac Aerem
 ,

280 PARS ALTER A.

iterum immitto , ea
redit in priorem parvitatem bulla. Ita quidem ut haud
queatis dubitare, quin genitus hoc Experimento Aer fit verus elafticusjAer.
Aer inaqua Ex hoc Experimento difcimus quam certiflime , quod Aer , qui
igitur
non Aer.
eft
eft aqua , nequaquam ibi fit tale corpus liquidum , quamdiu il-
folutus in
lic ita divifushofpitatur , quale corpus conftituit tunc , quando ex illa
aqua idem ille Aer edudus , colledus , partes Tuas elafticas jam adunatas
in unam bullam habet.
Nec ibi agit ut Quin &c ratum eft , Aera latentem in liquoribus non habere illas vires
Aer.
Phyficas quas poifidet , dum extra liquores unitus exiftit. Adeoque nun-
quam efficiet eadem opera in utroque. Videanturque hinc minus rede ar-
gumentari, qui , poftquam noverant , Aerem produci pofte ex liquoribus,
colligebant , ergo illum Aerem , detentum intra hos liquores , ibi quoque
habiturum omnem eandem vim agendi , quam edudus inde oftendebat.
Atqui ea fane in re omnes fore Autores , &c illi quoque , qui acutum cer-
nunt, decepti fuerunt. Exemplo magnus efto Borellus in pulcherrimo T ra-
datu de Motu Animalium , ubi de vitali ofcillatione Aeris elaftici intra
fanguinem agit. Moniti , difcamus prudentia uti , &
fapere , ne propriis
redarguamur Experimentis. Etiam mirabile iterum paradoxon hic cerni-
mus , dum videmus elafticas Aeris particulas , dum lingulae feorfum , di-
,

vifae ab aliis , exiftunt , minus fpatii fimul occupare, quam poffidetur ab

iisomnibus in unam molem una colledis.
Elater Aeris Quare poteftas fe expandendi in fpatia ampliora nafcitur hic ex eo
ab uniris ejus quod partes magis accedunt ad fe mutuo. An igitur adunatae quam pro-
elementis.
xime fe invicem refugiunt ; fane fubtiliffime ita colligebat Maximus Nevv-
tonus facitque quotidie magis magifque , exculta Philofophia per Expe-
;

rimenta , ut probabilior quotidie evadat ha:c fententia.

Elementa ela-
Ex dodrina certe noftra de Elateris Aerii natura , intelligimus, Aerem,
fiica valde pene- quando in elementis folitariis habetur tranfire pofle per meatus mini-
,
erabiiia.
mos nam aqua , continens illam naturalem portionem Aeris divifi , una
:

cum illo fuo Aere ibit per omnia per qnte fe aqua naturaliter penetrare
,

yalet. Quod captis Experimentis in Animantibus Vegetabilibus, imo &

,

Foffilibus quoque conftitit quum aqua ex iis omnibus hauft aelementali

;

femper gaudeat elaftico, Inde etiam hac ratione Aer talis excludi nequit
iis de locis , in quie liquores , hunc Aera occultantes , ingredi queunt. Late

igitur fe , hoc refpedu , expandit prasfentia Aeris elaftici.

Aer ipfe non Quando vero Elementa hasc Aeria adunata jam conftitnunt partem vul-
valde penetra- garis Aeris , tum idem ille non tranfibit per illos meatus , per quos fa-
bilis.
cile fe penetrabat tunc , quando permiftus erat liquoribus. Neque bullula
Aeris minima tranfmittetur, ubi liquor- cum fuo Aere trajicitur. Quin Ele-
menta ipfa Aeris per liquores Aere jam faturatos non tranfibunt fere ullo
modo, quae tamen per liquores Aere vacuos, fu a fe fponte, cito, infinuant,
& quafi cum aviditate quadam ingrediuntur.
Quare tandem forte etiam licet colligere
,
quod in genere fere verum
fit.Aerem qui in liquoribus permiftus hasret in illis non agere virtute
, ,

ulla, quam vulgo Aeri communi adfcribere folent nam dum vas habe- :

tur quam altiffimum liquore quodam repletum , conftat ex Hydroftaticis

die preffiones liquidi in hoc vafe, ut diftantbe a fuperficie fuprema ver-
 ;,

DE ARTIS THEORIA, 2 Sr
fas fundam. Unde igitur ad fundum maxima , in fupremo vix ulla , pref-
fio attamen Aer , in hoc liquore , quamdiu in fua ele-
agit in haec liquida 5

menta divifus h teret , nullum omnino dat fignum diverhtatis hujus pref-
fionis quia nec inferius majori copia , nec fuperius minori apparet ne-
:
;

que exit furfum lita fponte neque in vacuo apparent bulla: nata: in parte
;

luperiore. Simulae autem Aer per caufas antea enumeratas incipit fepa-
rari a liquore fuo , quo continetur , tum fatim , naturam veri Aeris in-
duens, omnes illius proprietates adipifcitur. Igitur in chylo , lacte , fan-
guine, fero fanguinis , faliva, bile , fucco pancreatico, urina, adeft
Aer naturaliter , fed ita didolutus , atque proinde tamdiu non agens ut
Aer. Quam autem in fuperioribus conftiterit per Experimenta , hunc
Aerem , in elementa divilum inter liquida , nunquam fe expedire de fuis

liquidis intricantibus per illam imminutionem Atmofphaerae , qui in na-

'

tura fit
,
quamvis liquida fint dedudta ad gradum caloris 92 , fanguinis
fani maximum hinc fequitur , illum Aerem in humoribus corporis huma-
;

ni, viventis , diftributmn , non polle naturaliter fe expedire intra noftrum

corpus de humoribus uoftris , ut intra vafa collectus forma Aeria bullas
ibi faciat , effeftus veri Aeris proflet. Si autem aliquando id contigit , ut

annotavit factum Clariflimus Ruyfchius qui cor Aerio flatu turgidum

,

in mortuo reperit , ut Hippocrates de Flatibus in vafis fanguiferis talia fla-

tulenta ponit tum cito lethalefit ut jam diu inHiftoria Anatomica In-
;
:

jedionum patuit. Vid. Harderi Apiarium, p. 1 14. aliofque plurimos , qui

eadem, eodem femper eventu , tentaverunt. Intelligitur ergo ex hifce,
fane veriflimis , quid fentiendum fit de iis , qua: a viris Clariffimis tradita
fuerunt de Aere fanguini , aliifque humoribus , immifto , indeque iterum
alfiduo egrediente.
Reflat jam tandem , ut paucis Experimentis, coram Vobis fadtis , Vo- -A er ex Aato

bifeum explorem alios modos , quibus Aer elafticus producitur de corpo- & Oculis Can-
erorum.
ribus in quibus latuerat prius abfeonditus. Hunc in finem inftruxi antliam
pneumaticam ita , ut potuerim pro lubitu in vacuo permifeere corpora
quod excogitatis ad hoc idoneis inftrumentis quam commodiflime profla-
bo, ut videbitis. En ergo proparatam totam machinam. Sub campana
hac vitrea vacuum eft Boyleanum accuratiflimum , quod efficere potui. I11
tubo Barometrico appenfo ad antliam , ut index fit vacui fa£ti, Mercurius

adfcendit ad altitudinem pollicum 28 & In vafculo intra hanc Cam-

panam polito , vitreo , funt Lapides Cancrorum integri politi ad pondus
fefquidrachmae. His jam fuperaffundo in vacuo Aceti ftillatitii felquiun-
ciam , eftque acetum hoc'tepidum ; hinc ergo Aer aceti maximam par-
tem jam inde edudtus , ut ex tota campana. Simulae nunc afrufio hoc
facla in vacuo , videtis incredibilem oriri ebullitionem in vitro , ftatim-
que pariter Mercurium defeenderein Barometro indice , ita quidem, ut
jam fpatio dimidiata: horte defeenderit Mercurius in Barometro hoc ad
•

longitudinem duodecim .digitorum. Ipfum autem recipiens , unde educ-

tus Aer , &
fub quod fit hoc Experimentum , capere poteft fb vij. aqua:
& calor eft in Thermofcopio hoc tempore graduum 52. Unde hic geni-
tus Aer, qui replere poflit fpatium capax unciarum 1 14 aqua: Aere , qui
ad denfitatem Annofphora: , ut 24 ad 5 7. adeoque genuit Aerem Atmof-
N n
 ,
,
r

2S2 PAR
\ S" A LT E R A.
\

phaerse aequilibratam ,
qui replet fpatium capiendis 48 unciis aquae apturo,
fere fpatium 8 1
pollicum cubicorum. Polito pede cubico aquae 6 4 librarum.
Notaviftis obiter in hoc Experimento , multo fortius in vacuo fieri hanc,
ebullitionem ,
quam in prenu Atmofphaerae ; adeoque ad hanc abtionem
non requiri preflionem Aceti ad Lapidem Cancrorum, Deinde , gigni
tantum Aeris elaftici de corporibus his commilfis inter fe , ut fpatium
repleat 8 pollicum cubicorum Sc quidem Aere , qui elatere fuo queat
1
•,

refiftere preffioni totius Atmofphaerae. Tertio, mirabilem hanc quantita-

tem Aeris ita latere pohe in his corporibus , ut fe non mani feliet prius
ullo indicio , nifi poftquam prius eftervefcentia haec hunc Aerem diflolve-

rit fuis de vinculis. Quarto iterum hinc credibile reddi , elafticum hic
ita genitum Aerem non habere pondus , ut Aer communis vaporibus re-
pletus. Quinto hinc apparet , quid contingeret , fi in corporis humani vi-
ventis vafis occurrerer abforbens inftar Oculorum Cancri , acidum inftar
Spiritus Aceti, &
vacuum. Unde tamen vel jam incipimus fufpicari, fieri
non polle in vafis noftris hujufmodi eftervefcenrias quia gignerent tan- :

tum Aeris ; quum interim parum ejufdem in venis noftris lethale fit.
Denique &
ingens metus apparet in nobis a vacuo.
Et Creta. Poft haec fumfi Cretae drachmam, infudi in Aceti ftillatitii uncias
duas , orta violentior eftervefcentia , violentiffima , longe fortior, quam
in Aere aperto ; omnibus iifdem , defeenderae Argentum Vivum in Ba-
rometro indice ab pollicibus 28-^ ad fex ut impleret fpatium capax 90
;

unciarum aquae , adeoque 1 5 1 pollices cubicos.

Et Oleo Tarta-
Iterum contemplamini aliud hoc Experimentum , dum ad Acetum ftil-
deliquium,
ri per laritium , in vacuo , adjicio liquorem Tartari per deliquium. Quam fubita
cuin Aceto.
hinc , quam magna , ebullitio exoritur atqui tamen in Aere pleno , dum
1

immifoemus haec bina , in principio vix ulla apparer fenfibus agitatio ;

ut toties vidiftis ipft , quando Salem purgantem Sennerti coram Vobis
pr^paravi. Rurfum igitur hoc annotabitis in natura effervefeentiae in va-
cuo , aut in Aere communi natae. Sed vah , quam multum iterum Aeris
,

hic fubitiffime productum! Et tamen meminiftis,in Oleo Tartari per

,

deliquium nullum deprehendi Aerem. Pariter fcitis , ex Hombergianis

pauciffimo alcali Tartari farurari acetum , decima quarta fc. Hift. Ac. R,
Sc. T. I. p. 5 2. Interim Cantum ex his generatur Aeris. O quanta igitur
mala homini nafcerentur , fi vacuum tale foret in ejufdem corpore, atque
interim ibidem eftervefcentia; tales fierent In pleno autem, ut apparet, !

longe minor ab hifce metus foret. Quam manifefto quoque cernimus

quod neutiquam preflio Atmofphaerae , applicans , & cogens , corpora ad
le mutuo , requiratur ad producendas has effervefeentias : quum cerna-
mus , illas inde magis impediri , atque coerceri. Oriuntur itaque potius
ab ipfa infita, propria, vi, quae eft in ipfis corporibus effervefeentibus, un-
de omnis ille motus in ipfo vacuo exoritur. Quin etiam effectu talium
effervefeentiarum Aer , qui fuerat in corporibus ante effer vefcentiam, ex
iifdem eliminatur , atque feparatur , expelliturque.

Oleo Tartari
Experimentum , quod jam aggredior ,
periculofie plenum ale te fumma
:

& vitrioii. eget cautela. Tentabo, quid futurum fit, fi in vacuo commifcuerim Oleum
Vitrioli optimum , cum Oleo Tartari per deliquium fortillimo. Quoniam
 DE ARTIS THEORIA. ±85
novimus ex Hombergianis , odo parces Salis optimi , ficci , Tartari , fa-
curari quinque partibus Olei Vitrioli , ex loco modo citato , hanc pro-
portionem adhibebo. Atqui didicimus in Aere pleno incredibilem oriri
de his confufis ebullitionem ideo omnem Aerem , qui in his liquoribus
:

ineft 5 conabor prius educere omni molimine poffibili ; ut tanto dein fit
moderatior expando aeria. Sed &
ideo vafa fumfi tam fpatiofa , ut vige-
cupio capaciora fint, quam requiruntur ad continendos hos liquores non
expanfos. Metuo enim ne
ebulliendo in vacuo exfiliant. Imo vashoc , &
in quo fiet ebullitio , debet imponi lato orbi vitreato ne abundans liquor
;

acer , 8c ass rodens , defluat in antliam, hancque corrumpat. Cautione hac

omni follicite ufus rem tentabo ita. Primo igitur videtis hic fub Campa-
na ad antliam pneumaticam hax bina vafa vitrea , in horum uno habetur
Oleum Vitrioli , in altero oleum Tartari per deliquium. Primo jam educo
omnem Aerem , qui antlia educi poteft. Id dum fit , facile videtis , nihil
prorfus educi Aeris de oleo Tartari , &
ne unam quidem bullulam inde
apparere.Sed contra, poftquam multum jam Aeris eduxi de campana, cla-
re videtis,
quam plurimum de Oleum Vitrioli Acris nafci, diuque inde
exire formantur enim magiis bulla:
: &
numerofe , qua: valde crepant.
,

Relinquo hoc Oleum Tartari , & Vitrioli , in vacuo , per integras quin-
decim horas : ut ,
omnem omnino Aerem penitus
quantum poffibile eft ,

coner auferre. Jam demum hoc Oleum Vitrioli & Oleum Tartari com-
mifceo ambo ut quis putaret Aere vacua. Quid vero fit ? oritur unico
, ,

temporis momento effervefcentia fubiranea violentiflima fumma. Sed , ,

talis, qus particulas confligentes quaquaverfum per totam campanam

dilfipet atque furfum incredibili cum impera projiciat. Aft quanta fimul,
,

& qualis , exoritur de commifris hifce liquidis rarefadio ! fane longe ul-
tra duodecnplam magnitudinem prioris molis extenduntur ita, ut unda-
tim de orificio vafis, ni cautus fueris , diffluant. Atqui tantum fuere
drachma: quatuor Olei Tartari , drachma cum dimidia Olei Vitrioli. Ex
his prius omnis Aer edudus. In folo OleoVitrioli tantum fe offendebat. Et
tamen Aer fuit hac effervefcentia natus , qui Mercurium depreilit a 19 ad
uf. Hinc igitur apparet manifeftiffime, Aerem elafticum , qui fluidis
inhaeret , omnem inde educi haud poffe ope antlia: pneumatica: , fed tan-
tum aliquam illius partem , quae fe expedire poteft , poftquam Atmof-
plisrae pondere penitus liberata eft dum interim alia ejufdem Aeris pars,
:

& illa quidem longe maxima , tam intime adiuerefcit , ut hac lege inde
feparari impos , per effervefcentiam hanc inde extrahi queat limitatur :

itaque valde circa hoc negotium machina; pneumatica: addo & falle- ;

retur , quicunque putaffet

,
per moram 2.4 horarum in vacuo omnem
Aerem fubdudum fuiffe ex fluidis. Si rurfum illa jam fimul perpendi-
mus qua: in his propofira fuerunt , fere auderemus colligere , quod effer-
,

vefcenrix , quae contingunt , hocce modo , inter acida & alcalia , fiant
inprimis , quia ingens dominatur inter hofce fales reciproca attradio,
per quam fales hi , in certa diftantia pofiti ingenti impetu ruunt ita in
,

mutuos , 8c proxime unitos , amplexus , ut ea vi expellant illa corpufcula,

qus media jacent inter hxc alcalia &: acida , atque intimum horum ac-
ceflum ad fe mutuo impediant. Ex violenta itaque harum Aeriarum
Nnij
 184 PARS ALTERA,
particularum excuffione , in a6tu adunationis facta , expelleretur Aerium
elafticum hic adhaerens ,
quod unitum aliis fimilibus bullas , motus , &
crepitantium bullularum difpiofu affiduo fibilos faceret. Tum que omnis
ille motus
,
qui in effervefcentia contingit , non foret adfcribendus repu-
gnantibus fibi invicem , fed potius in affociationem confpirantibus , Tali-
bus. Hinc adeo que omnes illi motus penitus cedant , fimulac modo illa
adunatio perfeda fuit j.quamdiu vero adhuc fuperfunt aliqui fales non-
dum uniti , tamdiu aliqua durabit effervefcentia. Hinc quoque cerni-
mus , aquam ipfam excuti de medio , quod fupererat inter fales hos alca-
linos 8c acidos nam oleum Tartari & Vitrioli, ambo erant liquida ante
: ,

commiftionem poftquam autem fuerunt commifta

;
, atque efferbuerant
acriter , ex adunatione partium hinc nata , fal albus , folidus,
prodit in
medio excufla.aqua , atque aquofa pars pauco fale didoluto impraegnata
fupernatar. Attamen interim fateri oportet , quod fales ita nati ex acido.
& alcali per effervefcentiam unitis iterum Aerem mire elafticum fecum
,

gerant , inque iterum Experimentis, fatis liquido demonftrenr. Nam

aliis

fal Marinus , Nitrum , Tartarus. Vitriolatus , ita renata ex acido fuo pro-
prio in Alcali Tartari , fi Bolo mifta , aperto igne, deffillant iterum in fua
acida , generant copiofiftimmn flatum , maxime elafticum , quo vafa in-
gentia , &
fortia, rumpuntur- Unde fape cogitantibus fuper hac re mira-
bilis femper vifa fuit natura illius, violenti , atque incoercibilis , halitus,,
quem Helmontius major Gas fylveftre appellabat atque dubitatum quan- ;

doque , an omne illud , quod ita gigneretur , foret quidem ejufdem ita na-
turae , ut eodem nomine Aeris elaftici appellari deberet l an vero corpora,
certa lege refoluta in partes, minimas.-, amifla natura fua prima ,. forte
vera tranfmutatione permutarentur in Aerem hunc elafticum qui dein ,

rurfum concretus aliis iterum firma redderet nova corpora ; an adeoque

prater Aerem communem, elafticum. aliud illi fimile , non idem , in re-
rum natura obtineret *
Spiritu Nitri Sed miflis hifce revertamur ad Experimenta.' En ergo pono vitrum cum
& I erro, Spiritu Nitri meraciflimo , cum iifdem cautelis , ut fupra. Tum educo, &
qua fieri poteft cura , Aerem j mirum eft, vix ebullit fpiritushic Nitri in
vacuo , omni educto Aere , neque etiam, dum Aer educebatur. Quum,
tamen Oleum Vitrioli in priori Experimento , acidius Spiritu Nitri, tan-
tum Aeris daret in eadem caufa. Videtur hinc lingulare quid hac in re ob-
tinere. Quod quidem tanto- apparet mirabilius , quod Spiritus Nitri, fi-
mulac , aperto vafe , Aerem attigerit , ilico in volatiles valde fumos ex-
halet, eoique fatis adtuofos , quum Oleum Vitrioli merum in aere aperto
quietum maneat.. Quacunque certe fuerit rei hujus ratio , videamus nos
quid futurum fit , dum jam in hoc vacuo limati ferri granum modo unum,
vel alterum , injicio huic Spiritui Nitri.. Spe&atis igitur ,
quam enormis,
oriatur ebullitio quantus ilico , quamque denfus , fe diffudatper totam
,

eampanam fumus ruberrimus. Sed quam incredibilis rarefa&a adeo pau-

ca materia inflatus-, quantus tumor Quin &
fulminatio explofiva , tam
!.

valida , ut timorem injiciat , ne vafa diflilitura.fint. Id vero , quod hoc in

©pere omnium maxime memorabile habetur , eft fane illud quod Aer ,

quidem elafticus generetur ilico , at neuti quam ea vi deprimendi Mercu-

 , ,

DE ARTIS THEORIA. 285

rium ,
neque tanta proin copia generati Aeris , quas refponctere videtur
tantte ebullitioni * fulminationi adeo vehementi , fumis tam denfis , ru-
bris , agitatis. Spedtate autem , omnia fubfidunt ocyifime , limulae
Aerem
intro admifero; neque elevata in tumorem moles amplius manet in ni-
hilum fere dilapfa. Vos ergo vidiftis jam duo Experimenta, Auditores
Nobiliffimi , ex quibus conftitit , oriri polle exploiiones corporum maxi-
mas , &
violentiilimas , abfque tamen proportionali Aeris elaftici con-
curfu, aut produdtione. Dum fcilicetaqua ebulliebat in phiala inverfa, &C

dum Spiritus Nitri fulminat cum Ferro. Quae profecto res fiunma quidem
confideratione digna habetur.
Patiamini tandem , Commilitiones, unum tandem Experimentum Vo-
J
bis recitem alias fadtum , neque temere deinceps iterum tentandum pru-
dentibus. Id autem relatum habetur in A 61 Phil. N. zij.p. 2 12. eratque
.

hujufmodi. Ad antliam pneumaticam applicabatur campana vitrea , fex

lata pollices , octo alta. De campana hac educebatur omnis Aer , qui ope
#
antlia: poterat removeri , poltquam prius drachma: femiffis Spiritus Ni-

tri in vafculo , &

Olei llillatitii Seminum Carvi drachma in alio vafcu-
lo , fuerant fub hac campana pofitte. Dein in vacuo mifeebantur liquores.
Nictu oculi campana tota pellebatur furfum in Aerem , atque miftura
inflammata erat. Quare hic de fefquidrachma liquorum natus fuit Aer ,
qui expandendo fe 468 libras elevabat cum magno impetu. Neque tamen,
conflabat accurate, quantum prasterea ponderis elevare potuiflet ultra
quum tam violento motu totam illam campanam projecerit furfum. At-
tamen Aer omnis, qui in Spiritu Nitri fuerat, &
in Oleo Carvi fuerat
inde prius edudtus ope Antlia:. Erat autem genita haec vis , live , fi ita ve-
lis , elafticus Aer in inflanti , fine ulla fucceifione temporis. Quum vero-

eodem momento, fimul totum recipiens plenum flamma, hinc ille Aer,
vi hujus Ignis, tanto plus- expanfus , vires acquifivit tanto majores. Sic-
que elatere, &
rarefadlione ab igne nata, egit fimuL Unde igitur vix
ulla ratione potuit haec vis ad calculum reduci, nifi. forte hae ratione. Si
fumeretur campana ad antliam major femper , donec ultimo exigua haec
materies explofa amplius non pollet tam magnam Attnofphatrae columnam- i

elevata campana fuflinere ; tum haberetur in ultima elevatione menfura

ponderis , quod effervefeens materies fuperaret parum , fed forte aequarer.-
Poterit autem campana , ne elevata recidenfque frangatur parte fupe-
,

riori alligari funiculo fic , ut fere tendatur funis per trochleam du&us levi,
pondere appenfo.
Jam fupereflet mihi ultimus modus , quo Ars &
Natura , Aerem pro- rTjnSi[i
ducunt copia incredibili , & elaflicum valde , vel Gas Sylveftre , fcilicet Igne produ&us
comburendo , aut agitando per folum ignem. Id fermentando , putrefa- de corporibus,
'

«iendo , deflillando , comburendo , folet obtineri. Sed campus hic uberri-

mus eft efl late pateritiflimus. Fermentantis Vegetabilis mirifica prorfus-
dilatatio, in cerevifia lagenis inclufa,priufquam deferbuit,notiflima.Putre-
fcentia plurimum generare talis Aeris , de induftria illuftris tradlavit Boy-
leus. Monuerat Helmontius, Tartari crudi deftillatione in vafis accurate
conglutinatis , vafa capaciffima, & fortiflxma, diffringi. In carnium ,
effium,. humorum ve Animalium deftillatione , vel prudentiftimeinftituta^
Nn iij
 ,,,

_
PARS AL TE R A.
nili quam rima quaedam patear , nili excipula fuerint quam capacifllnia ,
nonne omnia vafa disjiciuntur ; Quid Nitri, Salis, Vitrioli, Aluminis,defti-
llationes commemorem ; ubi certe vapores elaftici incredibiles , damnofi
toties jaCtura vaforum , hinc Olei &
Operae , periculefiftlmi exploratori-
bus toties, nafcuntur. Sane tam diverlis modis, omnibus in eo tamen conf-
pirantibus, quod Igne agant, oftenditur,in omnium fere corporum generi-
componendis hunc Aerem elafticum concurrere ut partem conllituentem
fatis notabilem , fatis magnam. At li quis de eo adhuc dubitet , utique faci-
le agnofeet , ab omni corpore noto , vi Ignis , feparari materiem , qux
poftquam inde feparata eft , eft fluida , elaftica , compreflilis pondere & ,

frigore contraCtilis , expandens fe calore , & ubi levatur caufa compri-

V
mente. Atqui de illa parte Aeris , quam a caceris feparatam fuis commif-
tis partibus, elafticum Aeris vocamus, nihil aliud cognofcimus, pranet

enumeratas modo proprietates. Igitur igne inde faltem feparatur lemper

Aer elafticus. Ergo & ibi talis materies fuerat , fed quamdiu ligata erat iis
corporibus, tamdiu non edebatAeris effe&us. Simulae autem feparata hinc
pars ,fuique fimilibus adunatur , tum ftatim ad ingenium redit , manet-
que Aer talis , donec iterum per folitarias partes unitur particulis non Ae-
riis , fed aliis , cum quibus quiefeere , concrefcere , unamqne molem fa-

cere pro tempore poteft. Ita vero , ut vel lic naturam antiquam obtineat
fl modo rurfus refolvitur ab eo nexu , &
iterum conjungitur cum aliis fi-
milibus Aeriis partibus. Immutabilis igitur in his omnibus , poft feparatio-
nem redeuns , qualis ante adunationem fuerat , &
poft refolutionem la-
xatus , rurfum concretione redire potens in idem , unde fuerat feparando
edubtus , corpus. Hanc refolutionem , &
compolitionem , nulla ars clarius,
quam Chemia , demonftrat. Exempla itaque utriufque darem ; quia jam
olim plurima Vobifcum in hac officina peregi. Sed vidi , magno meo bono
perlegi, &
laudavi , elaboratiflimum tractatum , quem ante biennium edi-
dit Vir Clariflimus , Stephanus Haleus, cuique titulum fcriplit Staticem ,

Vegetabilium in ejus enim fexto capite, labore fummo, (ed fapienter di-
:

recto , capta experimenta ordine propofuit quam maxime concinno , rem-

que abfolvit. Eo ergo vos ablego ut naturam arte detectam coram con-
:

templemini. Concedite jam , fermones meos de Aere finiam. Quibus in-

primis conatus fui oftendere , quam fit cultori Chemia’ nece/Taria cognitio
totius Phyfices. Hinc &
artium omnium , quibus Phyfica promovetur.
Enim vero fine his errat ubique, fallitque alios , Chemicus falfas pro ve- ;

ris rerum caufas aflignat. Contra vero , rite inftrnctus hifce fcientiis

viam fibi munivit rectam , qua ducitur ad veram naturae rerum cognitio-
nem.
Corollam de Coronidis igitur loco pauca haec addidero. In omni operatione Chemia
Aere pro Che-
nucis. ca ,
quae a nobis exercetur , corpora , horumque mutationes , exponuntur
huic Aeri, qui hucufque fuit expolitus. Igitur illa corpora , omnefque ope-
rationes, dum a Chemico exercentur lege fure artis , interim fimul patiun-
tur omnia illa , quae ab illo Aere , eo tempore , fimul applicantur. Unde
ergo Chemicus , dum fuarum artium , &
legum , dfeCtus ibi fupputat
femper pariter cogitare debet quam follicitiflime , quid ad eos etiam con-
tulerit Aer ille , qui &
fua peregit , de quo tamen tam parum , tam raro

f
 ,

DE ARTIS THEORIA, 187

Operam dedi , ut lingulis proprietatibus fupra expenfis fubnec-
C Qoiratur.
terem propria inde exquifite pendenda eftecta. Jam paueiffimis repetam , fi
non diiplicebo , illa , quas Aer agit omni fua poteftate fimul concurren-
te. . .

Primo ambit contingit , coercet , comprimit , omnia illa corpora

,
•,

in horum meatus penetrabiles fe infinuat , inque iis receptus , ibidem exer-

cet omnes fuos effedtus tam in fluida , quam in confiftentia , corpo-
;

ra. Secundo ,
gravitate fua determinatus ad illa corpora , divifibilis inte-

rim Euiditate fua , dum fimul ita fe per minima iniinuat , occurrens ibi-
dem corporibus , eum quibus ipfi fingularis eft in adunationem nifus , cum
iifdem elementa fua minima conjungit , fluiditatem amittit ; elafticita-
tem fuam Euidam perdit , diu ibidem innexus manet , donec inde effervef-
eentia , fermentatione , putrefactione , igne ,. iterum liberatur. Sed into-
lina quoque vi aliarum partium , quas fimul continet , infinita alia quoque
p radiat. Tertio fungitur inprimis officio mifcendi omnia quam intime in-
ter 'fe- dum
: tanto pondere , tamque perpetua motus velocitate , inftar
piftilli mechanici movet , conterit permilcet adeo. , omnia. Sicque lingu-
,

lares valde , neque alio modo facile praeftandos , eftedlus producit. Quod
Antiqui Hermetici , maxime Helmontius bene novit optimofque in ufus ,

adhibuit. Vid. ipfum ,

pag. 1 5 1. §. 45. 34. §. 84. 8c aliis bene multis locis»
3
Si autem in loco Aere vacuo eadem effecta quaeruntur , aut ubi idem ob al-
titudinem levior , fruftra eft omnis labor. Id quam manifefto apparet in
eombinatione Olei ftillatitii de T erebinthina cum Sale T artari quam bene ;

fiaec in Aere aperto , gravi , perficitur, quae in locis editis haud contingit l

Idem in defaecatione falis T artari per Aerem quoque tam manifefto appa-
ret. Quarto &
hinc actionem corporis unius in aliud determinat , apphcat-
que. Omnia enim , quae Aere ponderofiora funt , ab eo incumbente pre-
muntur , ab eo moto moventur ex praecedenti tertio , per omnia mif-
centur. Hinc fi inter illa quaedam funt, quae lingulares vires adipifcuntur
quoties in contadtum veniunt , tum vires ilis , hoc modo , per Aerem
excitantur , feque oftendunt. Inde contingit , ut multa folventia in vacuo
Boyleano vix ullam virtutem rodendi monftrent , quae , admiffo Aere
ilico fe manifeftant. Quod in limati aeris fcobe cum Spiritu Salis Ammo-

niaci Alcalino , cum aceto ad aes, &c ferrum , in vacuo commemorat Boy-
leus. Sed &
id in omni fere actione apparet preffu fane corporum ad fe ;

mutuo Mechanicae vires exercentur , in acftum excitantur , ablata vero

preffione hac ad fe mutuo delinunt. Non fcindit adamas vitrum , nifiap-
preflus fuerit , motufque. Non generat attritus calorem , nili per vim com-
primantur ad fe mutuo corpora. Nulquam id apparet manifeftius , quam
m Machina Papiniana. Intra cylindrum aeneum olla annofi bovis , Aqua ,
ic Aer , ita concluduntur fimul , nt nihil penitus Aeris aut Aquae exfpi- ,

rare de hoc vafe, ullo modo , polfit.Tum applicatur Ignis , ut aqua ebul-
liat. Aer ergo acquirit poteftatem fe expandendi proportionalem calori

dato. Sic &

Aqua. Unde intelligitur Aeris hic Aquae ad ofla quam fbr- &
tiffima appreflio. Interim fimul Aer &
Aqua intra v-as , inter fe 5 fuper &
olla , incredibili jam velocitate moventur hinc intra pauca minuta
, &
hora; offa illa convertunt emolliendo in liquorem yifcoftim, aut in maflata
 ,

28* PARS ALTERA.^

teneram , mollem , fciffilem quam facillime. Edam in recitaris fupra Ex-
perimentis Falirenheitianis conftabat , dum Atmofphasra modo una deci-
ma parte gravior reddebatur, tum aquam ftatim plus Ignis recipere priuf- ,
quam ebulliret. Unde; nifi quod partes aqua arctius inter fe apprimeret.
Quinto Aer totus facit , ut nullum fere quiefcat corpus : dum ille ipfe mi-
nima mutatione caloris illico expanditur aut contrahitur, adeoque recipro-
ce ofcillat. Quum vero variatio horum fit perpetua , hinc &
affidua , agita-
tio in Aere quum : & variato affiduo pondere idem vifum , dum Barome-

tra valde inclinato fitu polita , adeoque ad minimam differentiam adfcen-

fus Mercurii ingens fpatium percurrentia, obfervata fuerunt fere perpetuo
moveri. Sed duo pollices Mercurii dant altitudinem Aeris communis ad
23 800. quare dum variatio in Barometro minima in altitudine, tum Aer fta-
tim ter decies millies &
odingenties idem fpatium percurrit. Quoniam er-
go nunquam Mercurius hoc refpedu quiefcit in eadem altitudine , novimus
quanto minor Atmofphaera in pondere. Et quum Aer ille inlinuet fe inter
corpora &
in meatus corporum , certiffime videtur in his mobilis, perpetui
rationem habere , &
vires. Hinc forte fit, quod omnes praecipua: adiones
naturales abfolvuntur in Aere communi, non in vacuo Boyleano» Paftse
- fetmentabiles , rite parata: , vacuo Boyleano commifla: , in eo per calorem
idoneum fota: , non fermentantur fed emifio Aere fuo immutata: per-
;

flant. Animalium partes facillime putrefcentes , conclufae in fimili vacuo-

exhalante ibi Aere fuo liberte , deinde non putrefcunt , licet tepida: aller-
ventur. Idem in frudibus hordis , qui in vacuo politi turgent , flatus emit-
tunt, quiefeentes dein permanent. Ut adeo Animalium , Vegetantium.,
Folfilium partes hic fine Aere, immutata: permanere videantur. Sexto vi-
detur idem Aer continere femper in fe tales particulas , quas apta: fint ap-
plicatu , &
motu fuo , tnenftrui vice fungi ad corpora quascunque. Quum
enim in fe, gerat , deferatque , fere omnia genera corporum difloluta, fieri
vix poterit, quin, fucceffive tantam varietatem applicando, aliquando
'

applicentur quasdam particula: ,

qute idoneas fint illud corpus , inftar men-
ftrui dilfolvere; ho.cque refpedu dici poterit fungi vice Menftrui Univer-
falis. Utique nullum metallum , aut femimetallum , repetitur , quin ocyus,

ferius , quodam tempore, in Aere, ab Aere diflolvatur, atque in fuam

vertatur calcem. Aurum quidem. Argentum , &: Anrimonium , mi-
nus , Sc difficilius quia hasc vix folvuntur , nili a Mercurio , Spiritu Sa-
:

lis , aut Spiritu Nitri. Qua: quum rarius obvolitent in Aere aperto , hinc

Foffilia hasc haud -ita crebro in Aere diflolvuntur. Interim tamen , fi vafa
aurea atque argentea fupellex , diu exponuntur Aeri in officina Hermeti-
,

ea, ubi Spiritus Salis , Nitri , aut A qua: Regia: Igne parantur , facillime
etiam volatilia hasc acida lambent ita fiiperficiem politam horum metallo-
rum , ut eam corrodant , in florem fui generis vertant, dein in calcem : in
omnibus longe frequentior, utpote facilior, ha:c diflolutio acci-
casteris
dit. Verum nonhase modo , -fed infinita aha poterit efficere per illa cor-
pufcula, qua: femper , vel aliquando , fecum vehit. Dam occulta reddit
,

manifefta, manifefta occultat., acria facit , obtundit acria , volatile fixat,

fixata reddit volatilia, colores- producit, productos deftruit. Sed. ubi finis

foret , fi pergerem ? V os modo difcite hmc , faspe fieri , ut idem .objedum,

eetien?
 ,,

DE ARTIS THEORH. zS 9
eodem modo prorfus tradatum , habeat eventum diverfum , dum in aiio
tradatur Acre. Quoties ergo ddcnbetur aliqua in Chemicis operatio , fem-
per inprimis ratio habenda Atmofphasra: , in qua illa perficitur quum ali- :

ter eventus admodum nec opinantem. Impoflibile ut idem eventus

fallat ,

fit , in Acre vario Chemicis , quoties Acris influxus in illam rem fatis
, in
momenti habec. Quantus tandem e Aedus Acris fit , dum cum Igne libere
concurrit ad mutanda corpora , jam prius in Hiftoria Ignis obfervavimus.
Camphora igne fufa in vafe , ad cujus cavum Aeri non datur acceflus , im-
mutata, defoscata , furfum adfcendit , manet , purior femper , Camphora.
Si vero interea , dum Ignis in illam agit , liber fimul Aeri ad hanc acceflus
datur , confutuitur , flammam facit , &
in aqua ardentem fumos denfos, ,

nigros in atram fuliginem vertendos , excitat. Sulphur igne in fublime

,

adum manet femper fulphur , fi Aer liber ad vafa., in quibus fubiimatio

fit , accedere non poteft ; femelvero fi acceflerit , in flammam [acidum &
liquorem , ocyffime convertitur. Quibus finem tandem liceat imponere di-
cendis de Aere pro Chemicis ufibus.

DE A A.

Quum inter omnia

corpora , qua; homines quotidie confpickint. Aqua Aqua difficilis
communiflima habeatur omnium , eaque fenfibus afliduo explorari , atque cognitu.

ad pleraque opera adhiberi foleat , evenit , ut putaverit unufquifque , fe

ejus naturam penitus perfpexifle. Illi vero, qui foilicita cum cura ingenium
illius intelligere fategerunt , vix invenere ullam rem, in rebus naturalibus,
.qua; difficilius cognofcitur. Cujus quidem difficultatis caufa inprimis eft ,

quod adeo difficulter queamus feparare Aquam a cteteris corporibus , aut

ctetera corpora ab Aqua. Htec certe omnibus corporibus , qua; Chemici
tradant , ita fe femper immifeet , ita aeri , in quo omnia fua- opera Che-
mia exercet , inhaeret , ut ferine nufquam Aquam arcere queamus. Sane
cornua Cervorum , per feculum dimidium fervata , bine tam arida , ut ne
lapis quidem ficcior rana dura , ut lima; ferreae
, plufquam ferrum , refi-
,

ftant, fi tamen ex vitro ficco valenti igne folvantur, dabunt Spiritum

Cornu Cervi. De eo autem , fi lege artis accurate , Oleum Sal feparan- &
tur , multum gignetur Aquae. Ipfa Saxa , laterefque , in pollinem commo-
lita, dein in vafis ficciflimis igni expofira , femper aliquid Aqua; emittunt.

Imo &
ab aere , ut glutine , fuam habuerunt originem. Quid enim niani-
feftius ? fi argillae figulinae pinguis gleba Sole*aeftuante diu in ficcitare aefti va
excoquitur , pulvifculum dac volatilem , moleftiflimum peregrinantibus ,
difflabilem minimo vento, nunquam in ariditate iterum concreturum. Si
vero tenuiflimus hic pulvis cum aqua puriflima fubigitur , fit pafta ductilis
qua: igne excoda lapidem durum dat. De aere Aquam femper concinente
femper ad obvia applicante , fupra jam egi. Certe aer femper Aqua mora
plenus efi. Quod jucundo Experimento oculis quidem exhibetur. Aiftivo
fcilicet tempore fi aeftuanti ,
, &
fiqciflimo etiam aeri, committitur fruftum
glaciei, recen-s de cella glaciali' produdum , ftatim apparebit fumus circa
illud. Si autem quam proximum renetur manui tum inter glaciem hanc
,
&
fuperficiem cutis fumus fe manifeftabit. Docet igitur ille, ilico Aquam ,

O o
 290 PARSALTERA.
quae prius aequaliter difperfa per aerem non apparebat , jam a frigore co-
adtam , femet oftendere vifibili fub fpecie. Si, in magno vafe vitreo, extrin-

fecus ficciffimo , aquam, infundimus aeftivo tempore , manebit fuperficies,

vitri exterior ficca. Simulae vero Salis Ammoniaciin pollinem redafti , &
ficcilfimi una tertia , refpedu ponderis Aquae , immifeetur , fimu bene ca- .1

vendo , ne aliquid aquoii humidi attingat fuperficiem externam vitri , ta-

men ocyllime madebit rore aquofo tota vitri exterior fuperficies , brevi de-
ftillantes formabit guttas Aquae.. Intelligitis id fieri ab Aqua , quas in aere
difperfa per calorem asftivum , jam autem a frigore fubitaneo cogitur uniri,
nebulam , rorem aquam formare. U t halitus
, oris aeftate difparens , hye-
me fumat. Quibus omnibus aliifque infinitis
, certo probatur , aerem ha-
bere fernper Aquam pradentem in fe. Adeoqueimpoffibile corpora in aere
feparata renere ab Aqua, Verum, fi Aqua tam difficulter feparatur ab aere,
non facilius etiam feparantur multa alia corpora ab Aqua , eoufque , ut
certi fimus, nos Aquam habere puram, finceram, fimplicem, elemenralem.
Quis aufit dicere , fe habere Aquam folam 1 aut ubi hanc ab omnibus fe-
cretam oftendet ? Sane unufquifque novir, infinita corporum genera diflol-
vi penitus ira tandem in Aqua , ut non appareant, eaque tam fimplicia ,
quam commifta ; atque ufus , qui vocabulis folus vim dat , femper tan-
tum liquorem hunc, tam variis adulteratum. Aquam modo vocat. Caete-
rum , quando preffius. indagamus lingularem ejus indolem , tum inveneri-
mus., quod multas poffideat, & praecipuas quidem, luas proprietates
communes, aliis quoque fluidis unde iterum emergit major difficultas ad
;

reperiendam talem Aquas notam , qua hasc ab omni alio fluido liquore
perfecte diftinguitur.
Ejus wnen
Cha radier inve-
Attamen in l-hyficis , qui inveftigat quasrendo naturam Aqua: debet ,

niendus. omnino habere charadterem aliquem certum, quo.interim definiat Aquam,

cujus ingenium conatur cognofcere. Debet enim tamdiu per hoc lignum
diftingui Aqua a reliquis omnibus corporibus , qua; non funt Aqua. Tum-
que debebunt omnes compertae pqftea proprietates Aqua referri ad eam
rem ,
quae priore charadtere defignata fuit.
Inde Aqux defi- Igitur , hanc fequendo methodum , Aquam vocabimus liquorem valde
nitio.
fluidum , inodorum infipidum , pellucidum , cxcolorem , qui in cerro
gradn frigoris in glaciem fragilem , duram, vitream, congelafeit. His fa-
ne notis Aquam agnofeunt omnes lignificari. Si ergo daretur facile talis
Aqua , perfedtiffime ab omni omnino alio corpore feparata facilis tum ,

foret ejus per Chemica , Hydroftatica , Hydraulica , Mechanica , Phy-

fica , exploratio :
quia tum ellemus certi , omnia ,
quae his auxiliis inno-
tefcerent femper pertinere ad naturam illius Aqua: , non ad ullum aliud
corpus quia nullum- aliud jam adeflerin ea , cui quid impurari pofler.
:

Jam vero , fi in Aqua aliaadfint praeterea corpora praeter Aquam , fem-

per dubitari poterit, ad quodnam partium genus, deprelienfa illa pro-
prietas ordinari, cuinam tribui , deberer.

Qi«e minquam Sed impoffibile eft penitus Aquam folam habere quia femper , ejuam-
;
fbla fed inulto
diu forma Aquae fubfiftit , adhuc fecum habet Ignem, qui Aquam defe-
,
igne plena,
rere nunquam poteft. Imo qui ingenti femper copia in Aqua praefto eft»
Simulae enim Ignis in Aqua tantum modo decrefcit , ut ad gtadum Ther-
 ,,

DE ARTIS THEORIA,
niometri trigefimum fecundum perveniat , jam Aqua non manet Aqua,
/ l9 t

fit vero aliud longe corpus , nimirum glacies. Atqui tamen plurima ad-

huc tum corpora 6 manent fluida , qua: in minore gradu conliftunt. Quin,
fi minuitur Ignis infra hunc gradum adhuc per
etiam, 73 gradus, tum
ineo ipfo gradu frigoris adhuc Alcohol nondum concrevit, nec Mercu-
rius. Qua: eunda fane indicant , multum Ignis requiri in Aqua , ne fiat
glacies. Certe ab Aqua ultimo manente Aqua ad Aquam calentem inftar
unguinis hominum fanorum eft minor graduum diftantia , quam ad ulti-
mum deprehenfum frigoris gradum quum in priori differentia modo :

fitgraduum 58 in pofteriori graduum 73. ,

Aqua omnis femper exponitur aeri qui &c certa copia Aquam
Sed ,
Et ab aerem-
116
ingreditur ut jam fupra conftitit. Atqui aer etiam ibi inventus fuit fcatere
;
contentisf*^
inquinamento omnium forte corporum volatilium. Erit ergo certum ,
evitari non pofle ne ab aere immifeente femet , fuaque corpufcula ,
,

turbetur ipfa quoque Aqua , omni tempore, atque accipiat inde quali-
,
£
bet hora alias aliafque partes. Id forte nullo Experimento conflat evi-
,

dentius , quam quidem explicatione Aquae pluviae quae ccelo.ftillat alto,

,

ea tempeftate qua poft diu progreflam ariditatem fubito tonitruum fra-

,

gore inhorrefeit caelum , moxque folvitur in imbres profufos tonitruum

impetus. Tum
enim collecta haec pluvia particulis abundat valde mul-
tiplicibus quas Chemici faepe obfervaverunt.
,

Aer autem ille , ingrefliis Aquam femel , haud facile inde denuo expel- Et fere infepa-

litur quum in antlia aerea requiratur ablatio ponderis ferme Atmofphae-

:
rablllteri

rae integrae , priufquam inde aer prorumpat de Aqua in gradu caloris

trigefimo tertio. Calor vero , qui aerem Aqua: immiftum ab ea feparet

jam centum &
quinquaginta gradus requirit , priufquam in Atmofphaera
medii ponderis id praeftare queat. Hinc calor fummus , naturaliter pro-
candus , &
Atmofphaera levilfima apud nos deprehenfa , confpirante vi ,
non poflunt excutere aera de Aqua communi. Sales autem alcalini fixi
faturantes Aquam, videntur forte aerem inde expellere; fed tum fale
implent. Si Aqua inde abftrahitur , tum haec 'rurfum, tranfeundo per aera,
Verum fat rationis eft, credamus, oleum Tartari per
eo repletur. deli-
quium aerem in vacuo Boyleano non dimittere , nifi quia natura illius
aerem quam fortiflime vi fua lingulari attractionis fortiflime retinet.
Nam quod
lixivia alcalina , fortiflima , fixa , in
experientia faepe didici ,

lebete co£ta ad ignem nudum

ubi incipiebant adeo infpiflari per coftio-
,

nem , ut brevi jam jam, tum demum , tam ingenti

inflaret exficcatio
aeftu , ablata fere diluente Aqua , intumuifle in elatam valde , fpumefcen-

tem , bullarum congeriem ; quae, nifi arte provideretur , trans oras ingen-
tis ferrei lebetis tranfilirent ita , ut nunquam
forte tanta intumefeentia
obfervata in aliis liquoribus fuerit. Videbatur mihi phaenomenon hoc
finguiare prorfus evincere ,
quod verus
aer ‘copia ingenti ab alcali fixo ,
ficco , fincero ,
quam fortiflime attraheretur , urnulae fal ille de fummo
igne ,
quo folo conflatur , educitur. Quodque tum aera illum tanta fibi
affigat vi , ut eum inde iterum non patiatur feparari , nifi ingenti potefta-
te ignis validiflimi , aut attradtione rei magis amicte , jficilicec acidi , cum
quo effervefeens acrem dimittit excufliuu. Sane patet rurfus, quam raro
Oo ij
 ,,

'
\ s
i9i
_
PARS ALTERA,
fine aere , atque ejufdem contentis, Aqua fubfiftat’ Confideratio pulchra?

hujus contemplationis nos admonet , ut ergo , priufquam de ingenio

Aquae difputemus ab Experimentis , antea diferte agamus de modis , qui-
bus aqua acquiri poffit omnium puriffima ut deinde , hac inventa, & rite
:

per omnem experientiam explorata, propius queamus accedere ad naturam

puriffima:. Id igitur ut aggrediamur , lentiflime ,& ordine percurramus
,
fuccdfive illas A quae proprietates, quae in ea, quamdiu Aqua manet ,
obfervari ullo modo ponunt. Quod dum agemus , oportebit femper , &
fine errore, vel negledtu , omnes dum ordine excutimus femper adnotare
in qualibet harum examinata, quomodo inventa illa proprietas fe habeat,,
inprimis in illa Aqua , quae eft omnium finceriffima , atque ab omni aliena
materie quam defcecatifiima ; hanc enim credo , folam viam fuperefle ad
hanc cognitionem.
Pondus Aqua ,
Primo igitur confidetanda datur fingularis , & propria gravitas A quae,
? lfi ’
c uam difficile rerum gnaris fit ejus exquifitum pondus reperire Enim-
eS faventu? l
!

vero in ipfa Aqua naturaliter multa infunt , quae, quidem leviora finit
quam ipfa Aqua pura eft maxime id in Aqua pluvia apparet decidua
:

coelo , ut St in illa , qua: igne Chemico in vafis claufis elevata in excipula

deftillat. Sane quidquid de Alcohole fermentato utrifque illis aquis im-
mificetur, lias leviores reddet. Sed& Spiritus de Vegetantibus-, aut Ani-
malibus , purrefadtis prodmfti , in aere difiperfi , Aquis illis fe intermif-
cent , redduntque illas finceris graviores. Interea tamen longe plura repe-
riuntur, qua: aeri fe confundunt, qua: ipfa Aqua naturali fiunt longe
graviora , indeque admiftu fuo hanc reddunt naturali longe ponderofio-
rem. Hinc ergo Fontana , Fluviatilis Putealis, plurimis admiftis, gra-
viores evadunt. Etenim fialina , faponacea , vitriolica , copia ftep.e ingenti,
fe immifeent.

Pucciiis
Putealis proprie illa eft , qua: educitur de illo ftrato fubterraneo , qua:.
Sabuletum fcaturiens , five Sabulum bulliens , appellatur. Scilicet fodien-
do cruftam terra: non faxearn , ad certam altitudinem in eftbfla terra per-
venitur ad locum , in quo fabulum puriffimum invenitur. Si vero fofiores
tum conantur profundius penetrare fodiendo , atque arenam hanc educe-
re , fruftra funt nam paulo poft iterum defluxit a vicinis tantundem fa-
:

buli , quantum edudlum fuerat. Unde St locum nomine fcaturientis Aqua:

dixerunt. In hoc autem Sabulo femper Aqua affingit ab infimis , dela-
bitur a propinquis. Unde & haec Aqua fcaturiens. , five fcaturigo viva
dicitur, ipfaque haec Aqua viva. Si tum accurate prohibetur, ne ulla Aqua
in hunc puteum delabatur , nifi qua per folum hoc fabulum tranfivit
tum in eo loco habebitur puriffima. Profedto arena parvi funt , St purif-
fimi , filices. Harum autem filicularum figura: , & magnitudines. , adeo
_ funt variae , ut nunquam" queant ita apponi inter fe, quin vacua relin-
quant fpatia inter fe. Hinc Aquam femper per ha:c infterftiria tranfmit-
tunt quidem , fed omnia fere alia Aqua: immifta detinent ; trajedta igi-
tur haec diu per hos meatus defcncatiffima evadit , fitque limpidiffima. Si
ergo fales valde fubtiles non funt circa has arenas, Aqua ha’C putealis
erit prorfus pellucida, & pura. Verum fi lales, falina , faponacea funt
quam proxima fcaturigini , tum fubtilia haec nupta Aquae , ipfa hac pene-
 z
,

tratione per fabulera fubterranea

DE ARTIS THEORIA,
non poflunt tamen depurari penitus ,
m
ita, quin ut alia, ita & fuum quoque pondus A quae huic communicent.
Atqui in tota fere terra hoc fit. Quia terra eft alterum Chaos , de quo
orta omnia, in quam relabuntur. Quum ergo hac Aqua", per terram illam
tranfiens , evadit lixivium , in quo folvuntur illa omnia quas folvi Aqua ,

poflunt hinc apparet , quam raro haec puta habeatur quodque femper,
,

pro diverfitate quoque locorum , varia admodum fit. Si autem fumitur

putealis haufta loco maxime puro ficque inter reliquas finceriffima at-
, , ,

que comparatur quam accuratiflime ad corpus quod conftandilime fem- ,

per unum , idemque pondus fibi proprium habet , ad Aurum fcilicet

,

tuin repetitur Auri puriffimi ad Aquam pondus ut 4909. ad Z50. ut 19.

& £|§. ad i fere ut zo. ad i Id Experimentis fuis Britanni in fua Acta re-
. .

tulerunt , atque iteratis confirmaverunt Experimentis. Eft vero Aqua haec

aere communi
850. vicibus gravior , fi fub iifdem cautelis res exploratur.
Moles vero cubica , pollicis Anglicani longitudinis latus habens , fumma
cum cura expenfa ab illuftri Boyleo ponderabat grana z 5 z. 25 5 260 , < . .

Boyl.Med. Hydroftat. pag. 1 10. A£t. Lipf. 91. 196. ut differentia hic fit
granorum otfto , adeoque differentia ha:c intercedit fere pars trigefima fe-
cunda totius ponderis. Neque illud adeo mirum , quum calor Aquam fa-
cile leviorem reddat. Ad Cryftallum foffilem erat Aqua ut 1. ad z| 5 ad'

Marmor vero, ut 1. ad 2.^. Oportet adeo femper in commemorandis

ponderibus qua: refpedtu mutuo inter fe habent , fimul adnotare gra-
,

dum qui
caloris
,
obtinebat eo tempore, quo fiebat exploratio. Quum enim
in iifdem corporum generibus expanfiones a calore natas funt inter fe ut
expanforum pondera , ita tamen, ut fluida interim expandantur plus quam
folida ; hinc Metalla hzc longe minus ab eodem calore expanduntur 5
quam Aqua. Adeoque nunquam convenient obfervationes ponderum
Aquae ad Aurum , vel ad alia Metalla , quamdiu diverfis , caloris ref-
peCfu , temporibus inftitutae fuerunt Quando autem in eodem caloris :

gradu duae aquarum diverfarum fpecies ad Aurum relata: , pondere diffe-

runt , tum femper inventa ponderofior habebit in fe difloluta alia cor-
pora, ponderofiora quam Aqua illa eft. Unde etiam tanto magis fufpedtae
femper funt de aliena indole , quo plus ponderis obtinent. Hinc Medici
tales damnant , ut noxias fanitati ob heterogenea permifta,& fepe c]uidem
quam maxime damnofa. Alias autem puteales Aqua leviores inventa: funt
quam ftatuta modo fuit proportio. Illa: autem femper tanto funt habita
adhuc puriores , quin &
magis falubres. Nifi id contigerit a Spiritibus ad-
miflis. Hippocrates fane , fcribens de Aere, Aquis, &c Locis, §.XVI. appel-
lat tffstTct s-f «r apira , ucij rayzpdrara. Aquas codfcu facillimas , citifli- &
mas. Rurfumque §. XVII. rd 'ofj-Hpia nugor ara , yhuKorara, noj Kiwrorara 3
Kctj K*[27r piretra, raura /aiv uv apird kri , nara to ax©-.. Pluviales leviflimaSj.
dulciflimas, pellucidiflima: , optimas quidem funt in medelam. Herodotus ?
L. III. c. 125 ;
AiSto^tna fth emor/
ncij enarov f&ta,, riva ndj vbrsp Hafaura H
c

ndj raura : rtrnns <T 4 Iri npiara

naj oro/na ydha. Iri indi udeop dgriz
I gS-d.

x-Hv i7ri7rKH , ,
%uAa
pthre ihagporepa
%uhov , eiMa ordv ra yo?^ ei «V-
[niire

fiurrov, KOf did tsto to udap fj.anpoHioi.hr i. /Etluops annos quidem viginti
& centum vivit , quidam vero &
fuperant hos.. Alimentum ipfis eft carer •

o iij, O
 ?,
w
\
494 PAR
S 'ALTER
A.
codta , ibi Aqua fupra quam nihil innatat nec lignum
8 c potus Lac. Eft ,

neque ligno Sed omnia defcendunt in fundum & per hanc

leviora. ,

Aquam longaevi funt. Ubinam talis Aqua hodie ? nufquam fane , & fi fe-
mel haberi pollet’, daretur comparanda: noftra: Aquae cognitio. Sed ne-
que natura talem hic nobis probet , neque ars ulla parare poteft , ne folli-
cit illima quidem , &
repetita deftillatione. Quare credidi olim ifta le-
gens , qua: pro verillimis habeo , quod ligna in /Ethiopias illa parte quam
ponderoliffima habeantur , Aquae fimul noftrarum refpecFu levrffima: fint.
Equidem novimus , in Alia , Africa , America , maxime in fervidiffimis
illarum regionum Zonis , ligna nafei , quae ferrum duritie , faxa fere pon-
t dere fuo , aequent, hinc Sideroxyla difta. Sane cognita bene fana , & an-
nofa , noftra Buxus , quam folidum praebet , quam ponderofum , lignum ?
Quid illam memorem Quercus fpeciem quam ferream vulgo vocant ,

Jam Guajacum fpedtetur optimum quando vero Americanum , unde in-

:

41
colae parant arma , lignum fpedbamus , non dubitabimus amplius , quin in
illis telluris plagis ponderoliffima ligna habeantur , in confirmationem

eorum , quae Herodotus narravit. Enim vero hodierna: obfervationes pro-

bant fere omma magni Viri difla , qua: femidobti , rerum naturalium &
ignari , pro fallis habuerant , fidtifque. Leviffima autem Aqua , quam
hodie naturalem , aut arte finceram , habemus , fernper ponderofior eft
omni vino cognito , omnique cerevifia, fermentatione paratis per Aquam
ex Vegetantibus.
Aeju» fluidius. Altera Aqua: proprietas ,
quam etiam communem habet caeteris liquo-
ribus, conlideratur ejufdem Fluiditas. Qua: in hac valde notabilis. Eft
enim vero tanta , haec Aqua: minimae calore exiguo, 8c parvo
ut partes
valde motu , recedant a fe invicem. Ita quidem, ut Experimenta fedulo
inftituta docuerint , quanta Aqua: pars dato calore , exhalet intra defini-
tum tempus, de fuperficie cognita , nec ventis agitata. Qua tamen arte
inprimis notandum venit, quod Aqua exhalet , caeteris iifdem , tanto
plus quanto magis (incera habetur tanto minus , quo plus falis ablorbuit.
, ;

Si ergo pura habetur perfecte , lentorem vix habet inter fuas partes unde ;

etiam tradtae illius partes non formant fpiras tenaces in longum duftas,
fed in roridas minutias diffipantur potius. Inter deftillandum vero , dum
in vafis vitreis mundiffimis leni igne tepidus vapor Aqua: afturgit , & in
capitis vitrei cavos parietes frigidiores impingens colligitur in Aquam
rurfus , tum decurrens fecundum internam hancce fuperficiem , nunquam
format lentefcentes habendo ftrias , ut Olea , &c Spiritus , fed diffipatas
modo partes facit inftar diflilientis guttula: roriferae. Aqua autem falfa
maxima , ob admiftum falem , &: bitumen , haud ita facile dilfociat fua
elementa , quam dulcis. Fontes ergo , rivi , fluvii , flumina, lacus, ftagna,
plus dishalant quam falfum mare. Cujus tamen facilem exhalationem
computavit folertiffimus Halleyus. Poftquam enim Aquae purae immifeuit
unam quadragefimam falis marini partem , redegit hanc ita ad falfedinem
marina:. Quam deinde infudit vali cylindrico , cujus diameter ad orifi-
cium porrigebatur in pollices feptem cum ,
profunditas ad quatuor
adfcendebat pollices htec Aqua dein calore agitata , qui aeftate calidiffi-
:

ma in aere regnat in loco quieto , ventis carente , intra viginti quatuor

,
 ,

i
)

DE ARTIS THEORIA.
adeo que intra viginti quatuor ho-
/ J

2S, 5
#

horas exhalavit fex Aquae uncias •,

ras exhalat quidem ad craflitiem f pollicis. Dum interim talis Aqua

ad fenfum eo tempore vix caleat , nullo modo ad fenfum fumet. Vid.
Ad. Phil. N. i8p. p. 366. Si vero Aqua , in loco claufo , ubi nun-
quam Sol in hanc Aquam irradiat , neque ullus per locum ventus fpi-
rat toto anni decurfu aflervatur tum exhalat acf altitudinem odo pol-
, ,

licum , Vid. Halleyum ibidem, pag. 183. n. 212. Ipfe autem

neque ultra.
expertus jam fupra retuli , Aquam in vafe cylindrico , ventis ex-
fum , ut
politam , brevi omnem motu venti inauras ablatam evanuifle. Pofue-
ram id vasTub dio , in area inter eredos parietes , tempeftate valde ven-
tofa , vas aneum odo pollices altum Aqua autem non
, , replebat vas
fed haerebat modo in fundo. Soiertiffimus nollet Kruquius obfervavit co-
piam pluvia , ni- vis-
,
grandinis , roris, fimul integro anno colledam , ire
in altitudinem A qua: adurgentem fere ad triginta pollices , rurfumque
eandem copiam ex vads loco umbro fo ,
quieto , fed in aere aperto , ex-
halare. Unde liquet calore Solis , .ventifque , Aquam aflidue avehi , dif-
pergi , mobilem reddi , a ftagnat-ione cohiberi, & ab infpidationeunde :

& ventorum neceditas , ufufque fummus patet. Quod autem ad propod-

tum noftrum facit quam maxime , eft , quod hinc didicerimus eam ede
elementorum Aquae mobilitatem inter fe , quae patitur tam levi caufa fe
totam in minima dividi , refolvique.
Verumtamen omnis hac,& quidem tanta , duiditas Aqua: pendet A fo, ° igne--
eruitns '

tota qui certo gradu illi applicatus hanc illi duiditatem con- P
ab Igne ,

eiliat. Si enim Aqua habetur omnium puridima, hacque ita exponitur

aeri , ut ab ejus temperie undique affici queat , tum amittit duiditatem
fuam ad gradum trigefimum fecundum in nodro Thermofcopio. Quare
gradus triginta tres Ignis , feu caloris , fufficiunt ad confervandam fiui-
ditatem Aquae. Et quam diu Aqua hocce adhuc gradu calet, tamdiu retinet
motum in fe. Imo & exhalat , adeoque Ignis hujus copia prarfente fluit.
Atqui frigus illud atrigefimo tertio gradu decrevit ad gradum pri- Eoquc faaV
aram naturaliter in hveme rigidiffima Gedani , ut relatum fupra fuit “"S110 -

in hiftoria Ignis. Calor autem inde ad gradus ocfuaginta raro naturali-

ter increfcit. Patet ergo res mirabilis , quod nimirum Aqua intra tertiam
partem caloris furnmi naturalis jam glacies fit , maneat. Caceris tan- &
tum duabus tertiis Aqua evadat , maneatque. Id fane , nifi invidiis ita
argumentis probaretur , nunquam creditum fuifiet. Et debuit fuifle gra-
vis in rerum natura caufa , qua requirebat neceflitatem in rerum natura,
ut Aqua modo fieret Aqua in illo caloris gradu , confideret autem in
formam dura glaciei, limulae minueretur infra hunc gradum calor.
Podquam igitur femel nata ed hoc definito caloris gradu prima flui- Nec augeri ni-
*ra fluor F oteft
ditas Aqua , hae deinde talis condans permanebit in omni alio caloris
'’

cxcedu. Neque ulli arti hactenus cognita podibile fuit inventum adau-
gere ultra hanc femel fallam Aqua fluiditatem , utcunque augeatur Ignis,
Sed vel Aqua fubfidit fub fpecie fua fluidiffima , vel darim ed glacies
ignifque adeo' non dividere poted ulterius ulla actione fua elementa
Aqua , fed tantum hac a mutuo contactu removere ; quo facio tantum
tiiiuilico tam ed fluida, quam natura ejufdem permittit. Rem quidem*
 .

#
b

296 _
P A R S A L T E R A.
iterum aliter incredibilem Maximus Nevvtonus patefecit celebri Expe-
,

rimento. Namque pendula ,

quce motus fuos peragebant ofcillantes in
Aqua fluente friginiflima , & fervidiffima , refiflentias clemonftraverunt
utroque cafu squales. In Optic. p. 312.
Id tamen intelligi tantum debet ratione fenfuum noftrorum , quatenus,
fcilicet illi capaces funt afTequi mutationes, quae in corporibus contingunt.
Tum etiam in hifce fpedtatur fola tantum lubricitas partium Aqua , qua
definito tantum nifu in fe mutuo agant , quem putamus adeo exiguum ,
ut igne non minuatur, quoad fenfus noftros. Aliter enim novimus Aquam
a gradu trigefimo tertio caloris ufque ad ducentefimum duodecimum &
femper fieri leviorem , rariorem , hacque de caufa minus refiftentem mo-
tui ejufdem corporis , ejufdem , ut prius , ponderis. Hanc enim raritatem
Aquas audtam definivimus fupra in Hiftoria Ignis. Si ergo illa erit ebul-
* liens ,
gj plus fpatii occupabit. Quam parva erit ad fenfum penduli- diffe-
rentia (ed ! &
in Aqua ebulliente corpus penduli quoque rarefcens fimul
efficit , ut exile difcrimen adhuc evadat minus notabile fenfibus. Aliter
quippe notum eft refiftentias motuum in corporibus per fluida quadam
adtis pendere a maffa corporea , qua in illis fluidis habetur
,
quaque pon-
dere inprimis horum optime folet exponi. Secundo refiftentia hac naf-
citur a yi qua partes fluidi quiefcentes concrefcunt inter fe. Cera enim
,

fluida fadfca calore , ubi frigore iterum confiftit' , immeabilis redditur, nec
motum per fe admittit. Olea multa prefla , frigore coeunt , ipfaque Aqua
fuo frigore gelafcens non eft amplius penetrari patiens. Tertio autem fup-
putatur refiftentia illius momentum a magnitudine , vel tenuitate illarum
partium , quarum aggregato ipfa fluida fiunt , jSe in quos ultimo denique
refolvuntur.
Elementa A- Si ultra confideramus illa ultima elementa qua Aquam conftituunt ,

^uj: exilia.
deprehendimus hac , feorfum , fingulatim expenfa , valde exigua efle. Ita
quidem , ut nullo modo hadtenus vera harum parvitas comparata ad a f- ,

fumtam aliquam menfuram , innotefcere potuerit. Una enim harum par-

ticularum folitaria nulli fenfui apparet , nullis adjumentis in cognitionem
venit, neque etiam concrefcendo cum aliis fuam molem manifeftat.
Fot tc minora Sane , inftituta comparatione cum aeriis veris, elafticis, invenitur iis
Aerjis Aqua longe penetrabilior , & aptior valde ,
qua: fe infinuet in minutiores
meatus, quarn quibus aer. admitti queat ut jam fupra in Hiftoria Aeris :

vilum fuit. Nonne fponte tranfludat.Aqua per invifibilia lignorum fpira-

menta , &
intervalla , qua nihil prorfus aeris elaftici unquam tranfmit-
tijnt 5per coria etiam tranfmeat Aqua in apparatu Machina: Pneumatici
Boyleana , ubi aeri interclufa omnis via eft. Attamen fateri debeo , inde
non demonftrari veram parvitatem maffa: corporea: , qua in unaquaque
t3.fi particula adeft quia tantum comparatio hic aftimatur penetrabili-
:

tatis folius. Atqui hac fane a figura maffula plus pendet, quam a vera
.quantitate molis corporea. Qua: cautela li obfervatur minus in hac re, falli
poterimus afliduo, dum argumentamur a penetrabilitate ad veram magni-
tudinem in ultimis elementis. Unde neque juvat ad hac ponderum fiden-
tia falfo enim colligimus ex his certa de illorum magnitudine. Unum
:

dio Auri granum , coadtum in fpharam perfedtam , particulam dabit per

intervalla
 ,,
;,

DE ARTI S 'THEORrA. ,
297
intervalla exigua tranfituram. Poftquam vero in bradeam tenuiffimam ex-
tenfa in fe convolvitur , ut quali complicata lacinia fit , quam difficulter
fic per magnos quoque hiatus tranlibit Caufa tandem quae facit , ut du-
!
,

bitem cum ratione , an quidem unum elementum aerium proprium , foli-

tarium exiftens , fic revera minus quoad molem corpoream , quam unum
elementum Aquas fic (pedatum , hac eft :
quoniam elementa Aeria locari
queunt in intervallis, quae relinquuntur inter contigua elementa Aquae
neque interim efficiunt , ut Aqua inde fiat per pondera condenfabilis»
Quod jam prius , in Hiftoria Aeris fuperius tradita , demonftratum fuiffe
meminiftis.
Interim , elementorum Aquae exilitatem ad menfuram nequea-
licet Certe magis pe-
mus definire , attamen vere novimus nullum dari fluidum , cujus partes netrabilia exte-

line penetrabiliores Aqua. Liceat mihi feponere Ignem ,

qui eunda pe-
netrat corpora. Atque virtutem magneticam , fi forte hanc inftar liquoris
agere etiam putaveritis in magnetes , & ferrum. Lucem denique , fi fta-
tuendum hanc ab igne ipfo differre , atquematuram interim liquorum re-
ferre. Tum rogabo Phyficos , velint exhibere ullum liquorem, qui per
meatus tranfit Aquae impervios, fi caetera manent paria. Etenim novi
quidem , olea quandoque diffluere per dolia lignea , in quibus coercetur
Aqua. Verum tunc oleum oleum folvit & relinas , ficque ambo foluta dif-
fluunt. Ubi Aqua refinofa' oleorum non folvens , intra talia vafa retine-
batur. Prorfus , ut videmus , Aquam non tranfire per chartam oleo un-
dique imbutam , per quam oleum facile deftillar. Inde quoque contingit
ut facchari in fyrupum verfi fpiffior liquor tranfit quandoque per cados
ligneos , qui aquam retinent eft enim laccharum Aqua dilutum lixivium,
:

quod virtute faponis folvit tenacia in lignis , quibus Aqua ardatur. Hinc
falina quoque inprimis vero de alcalinis fixis , ligneis vafis vix
lixivia ,

detineri queunt , in quibus Aqua pura , fine tranffudatione quiefeens , af-

fervatur. Itaque. hadenus Aqua nobis inter veros liquores cognofcitur
omnium penetrabiliffima , omnium fluidiffima.
Metalla quidem omnia , in tenues licet laminas contufa., extenfa , &
Tarhen per
multa tranfire
inde formata in vafa , Aquam non tranfmittunt per fuos poros ; omnes nequeunt.
gemmae eam excludunt, tam pretiofae , quam viliores filices cognita: etiam ;

non tranfmittunt aquofum laticem ita & lapides duri a natura formati
;

faxa quoque dura , & ponderofa , penetrationi ejus refiftunt penitus ; ful-
phura eam continent impervia ; vitra etiam omnia hadenus nota , five de
alcali &filice , five de metallis , conflata fuerint , modo unita fuerint ri- ,

mifque careant. Ligna quaedam denfa , dura , ponderofa , refinofa , tran-

fitui Aqtaa: prorfus refiftunt laxa , mollia , levia , aquofa , falina , ligna
5

imparia funt coercendae Aquae , fed hanc patiuntur diffluere ita quoque ;

pumicofa , porofa , fpongiofa , faxa , vafa noftra ngulina de argilla ex-

coda , lateres codi , caementa^ulgaria de calce arena ; porcellana vafa, &
& caementa de lapide tophaeo exficcatione vitrefeentia , Aquam quoque
tenent. Vitrum vero , nec mutatum ab Aqua , neque illam mutans , opti-
ma illi fervandae vafa praebet. Clavius certe Mathematicus Aquam in-
fudit ampullae vitreae Chemicae , ejus dein colli longi orificium obfigillavit
Hermetice notavit adamante notam, ad quam tum adfcendebat. Dein ara*
;

Pp
 X
,

'
I'

i9? PARS ALTER A,

pullam fufpendk ,
qua: in raufxo Kircheriano Roma: , ocluaginta annos
poft aeque plena erat , §c forte jam centum & viginti annorum decurfu
eadem remarifit.
Licetafti ci- Si Aqua in vafe per calorem non fufili nec patulo contenta, ob fo- , ,

lam parvitatem potorum per id tranfmitti nequeat frigida. Tum eadem

lore '

igne agitata per illud vas quoque non tranfibit. Id quippe nos docent om-
nes noftrte deftiUationes Chemica: in vafis facta: idoneis id memoratum ;

« modo Experimentum Chriftophori Clavii demonftrat clariffime ; id docet

Papini coctrix ad emollienda ofla machina , docet asolipyla ingens , igni
injecta , poftquam Aqua plena fuit qua: furibundo impetu Aquae vapores ,
k
agitatos coercet , &
tantum ore aperto tranfmittit. Scio , magnos in Che-
mia Artifices aliter cenfuiffe , & puta-fle Aquam calore fieri in elementis
,

fuis ultimis magis attenuatam , ita quidem , ut tandem per ipfam vitro-
^ rura fubftantiam fubtilitate acquifita tranfpiraret poft deftiUationes fape
repetitas. Yid. Stahlium Celeberrimum in Fund. Chern. Dogm. Exp, &
p. jg. §. 7. Sed ille id aliorum fide citat. Et ingens eft difficultas ita conglu-
tinandi commiftorum vaforum communicantia extrema inter fe , ut ne
quid per caementa hac transfugiat. Joachimus autem Beeherus,, Aquam
repetitis fape deftillationibus Chemicis tandem ad mirabilem corrodendi
facultatem reduci pofte , palam- afferuit. Vid. Stahl. iS. p. izo. §. 6. Sane
in Experimentis adeo crebris , haud memini unquam hujus penetrabili-
tatis , 8c acrimoniae , figna apparuille. Certe multis fatpe conviftus fui
nihil difficilius in arte Chemica quam in repetitis fiepe deftillationibus
,

qua: in officinis Chemicis vaporum plenis , & calore aftuantibus , infti-

,

tuuntur , cavere , ne quid pereat , ne quid fe immifceat.

Vei preilu. Quin & compertum fuit Aquam , dum non , vafe firmo contentam
tranffudabat ,
poftea autem ingenti pondere , preflam , non molimine , Sc
potuifte adigi per meatus vafis , integramque per-
, fed ibidem in clufam
ftitifte. Cogitare
,
quanta preffio fit in olla Papini , dum in illa coftio fit.
Attamen ne granum Aquae intra hanc adeo compreffie tranfit. Idem quon-
• dam exploratum fuit in machina Hydraulica in icone appifta ABCD. ,.

Cylindro conflabat cavo AB , qui ex tere confedtus erat , per gluten me-
tallicum confolidato , eratque undique firmiter claufus. Tantum patens
ad B foramine patulo in tubum BC , eadem illi folidatura annexum , ca-
vum 3 qui dein ad C in angulo reflo adfcendebat in altum per fex pedes
ad D 3 ut ita commercium eflet inter cavum AB continuatam cavitatem &
tubi ad illum annexi ABCD eratque ad A fiphunculus E paulo altior pla-
:

no AF fupremi operculi in cylindro AB, per quem poftet dimitti , vel re-
tineri , liquor ex vafeAB. Poftquam tum Aqua per D infufa aperto fi- ,

phunculo E , repleverat integre vas AB fiphunculo tum E claufo infun- , ,

debatur Aqua per tubum DC quas lege Hydraulica premebat Aquam in

,

AB tam valide , ut vas hoc fic diftenderetur , ut lamina cuprea AF extror-

fum pelleretur , elevareturque, licet pondus magnum ei impolitum eflet.

Tamen ne gutta A qua: tranftudabat. Quando autem Aqua jam infunde-

batur ad D fere ufque , preffu ingenti folvebatur folidatura , & Aqua per
rimas faflas diffluebat. Ex quibus cuntlis liquet , Aquam maxima vi pref-
fam non premi pofie per meatus , quos non tranfit fponte fua propria te-
nuitate.
 ,

) )
>
)

D E AI T 1 S THEORIA, iS> r,

Obftare quidem videbitur huic afferto fpeciofura Experimentum, quod

Academici Florentini narrant in fua Hiftoria Experimenrali , pag. 205.
204. Dum fcilicet globum cavum metallicum impletum accurate Aqua
communi , deinde vero follicitiflime obturatum intra forte praelum com-
prefferunt quam maxime , viderunt autem hac ratione A tuum , validif-
fune preffam , inftar fudoris tranfiviffe per poros metalli. Enim vero
fphaera , omnium corporum ifoperimetrorum capaciffima , non poteft fu-
pra Aquam non compreflilem mutari in aliam figuram vi praeli , quin
partes cohauentes metallica: a fe mutuo recedentes reddantur tenuiores ;
dumque fimul Aqua, adeo comprefla , perterebrat qlpafi attenuatae lamellae 1
meatus, fieri poteft , ut adeo diftrahantur fupra Aquam nulla vi conden-
fandam , adeoque refiftentia: infinitae , laminae metallicae elafticae , ut pre-
matur Aqua per dilatatos metalli poros. Quando autem ceflat preffio , vi
propria contradbili , iterum pofiunt fe contrahere , porofque claudere >
prius fadtos.
Cognofcimus elementa Aquae a nulla omnino caufa augeri
igitur , Solo frigore

pofle , dum folitaria funt , quam a folo tantum Igne , qui poteftatem
fiunt tenuiora.

hanc univerfalem habere videtur in omnia. Et elementa haec diminui non

poffe ,
nifi a fola abfentia ignis , live a folo fic didto frigore , feu , quod
rurfum idem erit , a fua propria natura, fibi relidta , & ab igne feparata ,

vel liberata. Atqui non procedit htec imminutio fenfibilis in elementis

Aquae ,
quatenus Aquam faciunt ,
ufque ad triginta duos caloris gra-
nifi
dus : tum enim Aqua non eft Aqua amplius, fed .glacies; &illa contra-
ctio elementorum Aqua; qua: in glacie ultra contingit , obfervari ne-
,

quit, quia Aer per ardtiorem adunationem elementorum contradcorum

expulfus , incipit formare bullas elafticas , qua: tum poteftatem elafticam
naftte glaciem plus dilatant
,
quam a frigore imminuitur. Attamen inde
intelligiihus paradoxon quod Caementarii fe obfervare aderunt Aquam ;
,

fcilicet quo frigidior erit , eo femper acrius penetrare per muros ca-
,
,

Iefadftam vero minus. Conftitit fupra, ubi de virtute dilatante Ignis ageba-
mus, Aquam magis condenfari frigore , quam lapides unde pori lapidum ;

minus ardtantur ab eodem frigore , quam Elementum Aqua: adeoque :

fieri poteft , ut Aqua ad fummum frigefacta tranfire queat per mea-

tum , per quem calefadta tranfire non poterat. ,

Si hxc ita , ut fit , conftanter obfervantur , concludemus ergo , Ignem Non attenuan-
omni fua vi , utcunque applicata ac continuata , ad Aquam, nunquam da Igne.

pofle elementa nata A qux in minores partes dividere , fed tantum omni
vi fua valere eafciem in majorem molem extendere, atque dein valide agi-
tare inter fe. Tumque terminatam efle omnem poteftatem Ignis in Aquam.
Namque pluviam in fpecula Aftronomica Academia: noftrx captam, tem-
peftate tranquilla , in vafis purifllmis, leni Igne deftillavi , per annos bene
claufam fervavi , deprehendi eandem femper , neque ulla unquam nota
diverfam fuifle five Hydroftatice , fiveChemice, exploraretur.
;

Quum vero Ignis 33 graduum Aquam folvat, ut fluida fit; cognofci- Sed femper
meta.
mus igitur, quod partes A quae moveantur femper , dum Aqua eft, ab
hoc igne nam eft ignis hic , qui glaciem facit Aquam efle , plus quam
:

una integra tertia pars caloris , qui maximus naturalis eft ; ideoque tam
P p ij
 ,

3
00 PARS ALTERA,
magnus ignis , qui hanc glaciem duram fundere valet, neceflario quo-
que ejufdem parces debet movere. Unde Aquae quiefeentis elementa agi-
tari creduntur motu afllduo. Ipfa quoque folutio falium , quam Aqua
quieta peragit , demonftrat elementa illius moveri inter , licet folutio
haec attrablioni potius -partium inter fe
,
quam propulfui, tribuenda vi-
deatur attamen folutio in tota maffa vix futura videtur, nifi inteftino
:

motu de loco in locum continenter agitata elementa, fucceflive ita fe

,

-applicarent ad folvendum falem. Verum microfcopia tandem quoque &

detegunt in Aqua motum agitatarum partium. Quin etiam raro Aqua
fc quiefeit in vafe , quum omnia fere tremulo concutiantur motu , quse
Aquam fuftinent.
Fc iramutabi- Nonne hinc ultima elementa Aquae prorfus immutabilia fiint? fane vi-
dentur adeo conflantia , adeo firma , in fua femei nata figura , ut hanc
4 nulla artis cognitae , nulla potentia naturae ipfius, aliam nancifci queant.
Eritque hoc verum , five eadem fingulatim fpedtaveris , five in unam adu-
nata molem confideres. -Quum enim ab omni operatione femper redeat
talis
,
qualis fuit primo adhibita nunquam denfior , rariorve , gravior
;

nunquam aut levior , nunquam craffior aut fubtilior, docet ita moles
fuas , figurafque , manfifle eafdem : fi enim figuras fuasper omnem illam
vim agendi mutaflet , tum elementorum mu-
neceflario contadlus etiam
tati forent inde ergo 8c interftitia inter contigua elementa mutata forent
;

in fuis fpatiis unde femper in denfitate &-pondere foret quoque diver-

;

fitas. Fac , elementa h$c effe Iphaeriea , figuras autem preflu mutatas abire

in cubos, jam fane intervalla inter fphaerica" elementa maxima facerent

levitatem &
raritatem fommam , qua: intercapedines, in cubis nulla: ibi-
dem denfitatem , pondnfque facerent maximum. Atqui nihil horum ob fer-
vatur. Certe in atolipyla ,. igni expolita fummo , Aqua per violentiam
ignis , vafis refiflentiam , emiflarii angufliam , mirifice agitatur, dividi-
tur , rarefeit =, fed tamen exceptus vafe vapor , eandem femper reftituit
Aquam.
Neque flexilia. Quare elementa htec neutiquam licet habere pro anguillulis flexilibus
repentibus finuofos per flexus , ut fubtiliflimus Cartefius , Nobiiiffimus &
Stairius , flatuerunt. Imo videntur extremae Aquarum partes efle quam
rigidiilimse ,
prorfumque inflexiles , & adamantinae duritiei.. An ergo fune
fpharrulcc aequaliter perfedtae, folidae ? fatis id probabile. Si autem tum aer

etiam , forma globi in intervallis interceptus , haereret , foret fpatium

Aquae ad fpatium aeris , ut ioo ad 7. fere ut 14 ad r. ex fupputatione in-
genio fi Kruquii.
Nec comprefli. Rurfum elementa ipfa Aqua: nulla vi compreflilia efle , variis equidem,
lia.
& quam evidentiflimis , Experimentis evictum eflin enarratis Experimen-
tis Academiae Cimentinae , a pag. 197 ad 207 ufque. Hamelins quoque re-

citat , fphaeram auream , Aqua- perfecte plenam , comprimi nonpotuiffe.

Quod autem fphaera de plumbo confedfa , Aqua repleta , malleo comprimi
potuerit , narrat Colber tus , Phyfic. Generalis parte 1 p. 4. Globum autem
.

llanneuin , Aqua plenum , dein compreflum valide, per foramen infli-

dtum , Aquam ejecifle exfilientem , Verulamius aflernit.. Boyleus autem
ad trium pedum longitudinem Aquam profiluifle , dicit. Experimento 20»
 DE ARTIS THEORIA. }0I
gi Stairius idem pag. 3 96. affirmat. Quae ultima videntur deftrnere Floren-
tinorum fententiam. Verumtamen confideranda hic omnino duo funt.
Primo enim aer facile in iftis vaforum repletionibus fe infinuare , atque
dein inter parietes vaforum , &
fuperficiem liquidi contenti latens fe ab-
fcondere poteft ; qui dein compreflus , data porta effluet , quamdiu aer
ille fe non expandit ad aequilibrium cum Atmofphaera. Secundo etiam par-
tes metallicae , vi diftrablae , ut prius jam monui , fupfa Aquam conantes
fe contrahere , adeo que facto quam minimo foramine, q'ua data via ex-
primunt Aquam unde tum patebit , non demonftrari per hac Aqua com-
:

preffilitatem , neque etiam vim redimentem fe quam experientia Flo-

•,

rentinorum prorfus abftulit. Mirabile igitur habetur , Aquam a differen-

tia ponderis Atmofphatrae nihil omnium pati refpectu compreffionis, de-
inde natte denfitatis , quomodocunqu e hxccediverfitas variet. Unde igi-
tur mirum inftitutum AUCTORIS
naturas , dum unum elementum fere P
infinite el allicumcondidit , Aera nimirum , alterum vero nihil quidquam
elallicihabens , fcilicet Aquam. Interim in omnibus hifce Experimentis
capiendis heu quanta opus cautela elt fi enim quam minimum aeris com-
!

munis , praster eum , qui intra ipfam Aquam haeret , intercipitur*, manet-
que inter cavam vafis ,& convexam Aqute contentte , fuperficiem. Ille
autem adeo facile hic admitti poteft , ut docent bullae aeris ad fuperficiem
politam corporum folidorum Aqua: immerforum abite. Quamvis autem
hae quam minima: fint , tamen prelfu adunatae fatis notabilem ibi aeris co-
piam formare queunt ; qui dein compreffivs magni momenti expanfionem
facere folet , itaque fallere , ac fi affeblus ille nafceretur ab ipfo aere.
Deinde etiam cavendum ell fedulo , ne calor minuatur , augeaturve, tote
illo tempore, quo Experimenta haec inftituuntur quum enim fatis con-
:

fpicua fit Aquae ad calorem extenfio , contractio ad frigus 3 hinc quo- &
que irrepere poffiet fallacia.Tertio iterum femper circa haec commemoran-
dum erit , -quod aer ille , qui in interftitiis elementorum A qua: contiguo-
rum inter fe haeret ibidem non fit elafticus , nifi in certo caloris gradu
,

expanfus inde exire cogatur vi hydroftatica , tum autem unitus fimilibus

elafticus fimul evadat ut etiam quando in vacuo Boyleano inde abfolute
,

exit.Enimvero ille qui prius diilributas per Aquam vires elafticas non
,

prodebat, iam feparatus, neque tam fubito reforptus in Aquam , unde

exiverat , vires elafticas veras exereebir. Quare , nifi omnia hasc follicite
femper cogitentur fimul , tam facilis error in his Experimentis admitti
poterit.Sernper igitur caute explorandum , an bulla quaedam animadverti,
tfflquamimhifce vafis poffit?
Otdo jubet , confideremus quartam Aquae proprietatem , illa vero fiim- Aqua
fima
ma habetur ejufdem Simplicitas. Si enim fincera haec vere , elemenralis ’

dicla, fuerit, adeo tunc nullam in fuis partibus diverfitatem oftendir, ubi-
que ut exquifite eadem inveniatur imo- vero ex praecedentibus quoque
:

niis in partibus immutabilis quoad molem , figuram , denfitarem , pon-

,

dus , caeteras notas. Atque hanc quidem Aqua: fimplicitatem ubique ean-
dem contemplati Alchemifta: in hanc venere fententiam , ut putarent,
omnia corpora, in primis fimplieia , ex Aqua fola , ut materie , orta fuif-
fe , ope feminalis facilitatis in femine , &
igne excitante, HincParacd-
PP {[
)
?
6i PARS ALTE R A.
ius Archidox. x. c. 5. verum elementum eft Aqua , feu mare , vera mater

omnium metallorum. Helmontius ulterius dodrinam hanc toto fuo opere

promovet, inculcatque. Atque hinc etiam ftatuerunt omnia iterum cor-
pora , per folvens univerfale penitus , &
radicitus , refoluta , tandem in
clementalem , homogeneam , Aquam reduci, omni fua lingulari, femi- &
nali poteftate deleta. Vid. Helmontium ubique. Videtur autem magis
,

traditioni accepta, alique difputationi rationis, hatcce fententia, quam qui-

dem Experimentis unquam ita revelatis , ut quis de iis judicare libere & ,

prudenter , queat. Poftquam enim Auctorum antiquiffimus omnium Mo-

les tradiderac , in primo creationis rerum tempore Spiritum DEI incu-
bantem aquis praegnanti virtute imbuille corpora, vetuftillima Phoenicum
lapientia Aquam ftatuit principium corporum. Inde /Egyptiis eadem &
dodtrina placuit. Quam Thales Milelius ab Iis Gratcia: intulit. Unde ad &
Chemicos dimanavit. Duo hinc fimplicillima tantum agnovere Helmon-
tiani , Aquam fcilicet rite defcecatam ab omni fosce , ab omni heteroge-
neo , &
Argentum Vivum penitus liberatum ab omni alieno, a labe ad- &
haerentis fulphuris originalis. In quibus limplicitas major foret quam in
,

ipfo Auso. Ipfum autem Mercurium quidam alTeruerunt efte profapiam

Aquae , exilia ortum, ineam iterum ultimo refolubilem. Hinc Aquam
nutrimentum habuerunt catholicum , unde alerentur omnia quam ipfam ;

ars nulla mutare ulterius pollet , fed fola creatorum feminum innata fa-
cultas.
Quintam in Aqua proprietatem appellamus Lenitatem ejufdem. Quae
adeo in illa miris habetur , ut A.qua , reducta ad calorem ,
qui in corporis
humani vegeta obtinet vita , & dein applicata iis partibus hominis , in
quibus fenfus locatus eft acerrimus,non tantum non imprimat doloris per-
ceptionem , imo vero ne quidem lenfum in iis producat alium , nili qui
ab humoribus naturalibus &
fanis hominum organis imprimitur. Si enim
membranas oculi cornea: applicatur , qua vix alia quaedam pars accuratius
acria per enatum doloris , aut moleftiae , aculeum , diftinguit , nullam ne
quidem moleftiae inluetae notam exhibet. In narium membrana , nuda-
tis fere nervis contexta , neque vel ullius
nihil prorlus ingrati profert ,

novi odoris fenfum excitat. Quin imo ad nervos phlegmone tenfos , &
tam acerbe leviftima de re dolentes, 11 molliter apponitur, nihil quidquam
tormenti exhibet. In exulcerati-s , crudis , quemcunque , vel leviffimae rei,
attadum molliffimum refugientibus , partibus irritat nihil prtefens calida
Aqua. Caetera quid dicam ? cancri exulcerati nervos nudatos , femiam- &
befos , calida fove , mitificabis doloris acerbitatem , non augebis ubi in- ;

ierim alia qucecunque impolita dolorem exacerbant. Non exhibet odorem

naribus , non faporem lingua: , nullum oculis colorem , nihil fenlibilis
nervis. In humoribus noftris pars habetur mitiffima omnium, li compara-
tur cum omnibus aliis , ne oleo quidem nollro excepto , cujus vel blandil-
fimi folus tamen lentor infueti quid , &
fubmolelli , nervis applicat. Inter
elementa vero , qux ars de humoribus iterum elicit , Aqua lola leniffima,
pura li fuerit , ubique cognofcitur. Denique eximiam oftendit blanditiem
fuam dum omnia
,
acria corpori humdno dilutione ,
qua: eft fui liberalis
permiftio
,
privat ingenita ad kedendum acrimonia ftc , ut pluri Aqua di-
 ,

luta prorfus
DE ARTIS THEORIA.
mitefcant. Drachma fane liquoris de Chalcantho extrema
^
jbnis vi exprefli,Oleum Vitrioli puriflimum artifices vocant, fi bibitur ho-
mini , cui vacuus tum ventriculus , rodens erit , fauces , gulam, &• ventri-
culum exurens venenum at diluatur hxc exafte Aqux libris fex , nihil
;

ultra nocebit , fi tota bibitur. Eadem fere in c.xteris' ratio obtinet. &
Refpe£tu igitur utriufque hujus virtutis , Aqua calida habetur inter Hinc Anodyns,
Anodyna , &
Paregorica medica, princeps commendata ideo ab Hippo- ;

crate pro placidiffimo ad dolorum acerrimos fomento.

Sextam iterum Aqux proprietatem vocabimus vim folvendi , quam ha- Solvendi vis in
Aqua.
bet, per quam definita quxdam corpora ita diflolvere valet , ut eadem ,
in Aqua folvente diluta , converti queant in liquorem fluidum, in quo
tum follitum illud corpus ita xquabiliter diftributum fit, ut in omni Aqux
folventis parte proportionalis pars adfit corporis foluti. Videtur autem
fpeculatio hxc , ut fatis magni momenti , ita & commodiflime intelli-
genda , fi prius examinamus ordine illa corpora in qux Aqua ita agere
,

poffit , ut modo defcripfi. Talia igitur corpora funt.

Primo omnes veri Sales difti folliles , five forma fubftiterint
fimplices , Primo fales
folli: cs limplt&s.
liquida , five fuerint folidi. Igitur fal gemmas , fontium , maris , borax ,
nitrum , ammoniacus fal, alcalinus fal acidularum medicatarum, ut a Cla-
riilimo Hofmanno vere explicatus habetur. Tum fales acidi folliles, qui &
tamen raro forma folida reperiuntur , fed fere femper fpecie liquoris re-
perti, referuntur ad acidum fulphuris , qui oleum, feu finritus^er Campa-
nam audit. Ad acidum aluminis vi fumma ignis expreflum,aluminis,oIeum
vocant. Ad fimile acidum de Chalcantho violentia ignis extrema coactura
in fpiritum , vel Oleum Vitrioli diftum. Qux quidem tres acidorum fpe-
cies , rite defmcatx , atque ad fupremam redutte finceritatern , nihil fere

differre videntur. Difficillime fane privari queunt ab omni Aqua, fique illa
fuerint penitus orbata hxc acida, tum ex aere ilico rurfum in fe aquam al-
liciunt , xque rapide, quam alcalia fixa fummo igne exficcata. Quando ta-
men arte ab iis Aqua .feparatur quam accuratiffime , tum*in frigore acida
hxc ipfa forma cryftalli folidx aliqtiandiu poffiint haberi.Sed deliqttefcunt,
ftmulac humido aeris attracto diffluunt, aut &
ubi calor paulo modo major
iis applicatur: tum enim,inftar glaciei, a fuper veniente calore refolvnntur in

formam fluidam. Saltem inde fcitur,ipfos fales acidos, Aqua orbos,nec ac-
tos igne , formam folidam adipifei pofle , fed difficulter retinere. Cxteri
Sales acidi folliles , fimplices , funt acidi Spiritus Nitri , Salis Marini. &
Qui fluidi femper quia non poteft Aqua ab iis feparari funt enim tam
:
;

volatiles, ut gradu ignis requifito ad Aquam ab iis feparandam , illi ipfi

volatiles fimul avolent. Omnes igitur hi memorari Sales Foffiles poflimt
fii Aqua diflolvi lege ftatini didtav
In folutione tamen, qux hic contingit, notabilis obtinet diverfitas, eaque Modo drverfbv
multiplex. Primo enim fales acidi, qui forma liquidi fere femper exiftunr
adeoque jam adeo diluti habentur in copia Aqux adfeira, ut fluant jam in
certo caloris gradu , poffitnt femper diflolvi in copia Aqux quacunque ,
utcunque eadem parvula fuerit. Si enim acceperit quis Olei Vitrioli for-
tiffimi libram integram , iliique admifeuerit unicam modo Aqux drach-
mam,. accurate ira confundet elementa priorjs Olei Vitrioli , ut in hae:
 ,

5°4 PARS ALTERA,

una Aqus drachma totum illud Oleum Vitrioli quam perfe&iffime fit

difio lutum. Poteftquehoc exemplum applicati omnibus omnino falibus

acidis hucufque cognitis. Verum reliqui fales fofliles , qui forma corpo-
ris folidi fe habent , non patiuntur fe difiolvi , nifi in certa quadam quan-
titate Aqua: affufa li autem parcior acceflerit copia , quam eft ea , qua:
:

huc requiritur , tum pars tantum illa falis licci in hac Aqua diflolve-
tur , quae in ea Aqua: portione potefl: fluere , reliqua autem pars mane-
bit in fiua priftina falis forma non difloluta. Interim tamen , poftquam fa-
ies illi folidi femei funt difloluti integre in debita A qua: copia tum po-
;

terit iterum fal hic ,

ita folutus , ulterius diflolvi, vel dilui, in quacunque,
vel minima , Aqua: copia. Sumatur uncia falis Gemma: ficci , folvatur in
tribus Aqua: unciis , habes lixivium fimplex cui fi unus fcrupulus A qua
,

accurate admifcebitur , in eo totum hocce lixivium , atquabiliter , & per-

febte , diflolvetur. Eftque fane memorabilis valde haec proprietas quia :

finem non habet, femper vero folutus femei fal foflilis in Aqua, dein in
minima vel maxima Aqua: copia ulterius aequabiliter diflolvitur ita , ut
in qualibet parte Aquae diflolventis femper fit pars proportionalis falis
diflbluti. Secundo obfervatur in potentia diflolvendi , quam Aquahaber,
haec lex, ut, quo Aqua affufa folvendo fali plus concutitur cum eo, mo-
veturque , eo fiemper folutio citius abfolvatur , imo , &
eo plus folva-
tur de illo Tale contra vero, quo magis quiefcit, eo femper minus promp-
;

te, eo minor quoque copia diflolvitur. Tertio Aqua calefa&a longe ci-
tius peragit*hanc folutionem , quam frigida fed •, &
femper calida longe
plus folvit , plus folutum retinet. Hinc Aqua calefadta ad gradus 3 2 om-
nium Icntiflime , omnium minimam quantitatem falis diflolvit verum •,

illa, quas 211 gradus caloris obtinens ebullit , ocyflime folvit , pluri- &
mum fioluti tenet. Atque ea quidem proportionaliter ad frigus ca- &
lorem contingunt. Si enim ebulliens igne Aqua jam diflolverit lique-
factum falem tanta copia, quanta in ebulliente Aqua folvi , teneri &
follita , potefl: , tumque ab igne amota incipit refrigefcere , omni momen-
to temporis , prout magis frigefcit , magifque , prascipitabit falem 'in fun-
dam , donec ad gradum trigefimum fecundum decfefcens , jam ingentem
quantitatem falis in forma folida excuflerit. Si vero jam acriori adhuc
fub frigore falfa haec Aqua congelafcere incipit, eo femper iterum plus ex-
cutiet ipfum falem , qui tandem in acutiffimo gelu omnis fere expellitur
&, quamdiu ingens hoc frigus perdurae, non folatus ad glaciem hasrer.
Sed rurfus Aqua prius falfa, qua: acerrimo fub frigore falem expulerat,
qui tamen in glacie adefl: , longe citius regelafcet appofitione falis, quam
fimilis Aqua fincera , in eodem gelifi Ut enim fal , Aquas immiftus , con-
glaciationem Aqua: impedit longe ultra terminum , ad quem Aqua pura
jam fuiflet conglaciata ita rurfus , exquifite ad eundem gradum tempe-
•,

riei, fal adfperfus glaciei facit hanc in Aquam regelafcere ; quae abfque
,

hoc fale , aliter requifiviflet adhuc multos caloris gradus , prinfquam po-
tnifler in Aquam refolvi. Quae mira proprietas docet , fales habere vim
parces Aqua: cohibendi ab aflociatione fu a in concretionem glaciei , id-
que applicatu, & interpofitu fuarum partium. Hinc Aqua Maris longe len-
rius concrefcicin glaciem , requirirque gradum frigoris longe majorem.
Quarto 5
 DE ARTIS THEORl’A. 305
Quarto quum falis , primo foluri in Aqua , concredo iterum fa£ta, cryf-
,

tallifatio vocetur vel hinc jam apparet , hancce fieri 1. Inopia Aqua: re-
:

quifita: ad diflblvendum. 2. Quiete liquoris , in quo fal folutus haeret. 3.

Frigore. Hac enim tria funt adjumenta , quibus cryftallifatio peragitur.
Quinto etiam experimur vim folvendi in Aqua operari multo citius in
uno fale , quam in altero ut ita fal Gemma celerius , quam Borax , dif-
:

folvitur in eadem Aqua. Sed etiam eadem Aqua plus diflblutura eft de uno
fale , quam de alio ut ejufdem Aqua copia eadem omnino plus dilfolvet
:

de fale Gemma , quam de Borace. Sexto tandem , hac quoque lex no-&
tatur femper in filium per Aquam folutione quod Aqua poftquam dif-
;

folvit tantam copiam de fale qupdam , quantam ullo modo poteft , ita , ut,
fi quid ultra falis illius huic lixivo injeceris , illud infolurum in fundo ma-

neat , tamen diftblvere adhuc multum poffit de alio fale jam demum in-
je6to , neque tamen prior diftolutus fal ideo de Aqua diflblvente pertur-
betur. Saturetur Aqua definiti caloris tanta copia falis Gemma: , ut am-
plius de eo diftolvat nihil , injebta tum huic Nitri modica portio adhuc
111hac Aqua dillolvetur , &
interim fal Gemma: , ut prior , diftolutus pe-
nitus erit in illa Aqua , &
manebit. Poftquam vero de ambobus his iterum
debitam refolvit copiam , jam iterum de alio fale aliquam copiam diflol-
vet. Qua: fane' res , rite perpenfa , Chemicis , &
Phyficis , oportunita-
tem prseftat fpeculandi ulterius , quam ufque contigit, naturam diftolu-
tionis, quam Aqua in lales hofce exercet.
Secundo , Aqua pura folvit illos fales , qui folent vocari Metallici , vel Dein& Fofliles
compoficos.
Terreftres. Talia cenfemus ex Metaliis per acidos fales arrofis, naras dic-
,

tas cryftallos, aut Vitriola. Sive acida ha:c foffilia fuerint , ut in chalcan-

tho,& alumine, five vegetantium, utatrugo. Patet autem Chemicis Expe-

rimentis , omnia htec dibta Vitriola fieri acido folvente , Aqua fimul fem-
per acidum diluente , &
metallo arrofo , certa lege , proportione, hic &
unitis fimul in unam glebam. Dum vero corpora htec omnia ita in Aqua
dilfolvuntur , leges fere in his obtinent eaedem , fex modo memorat®.
Tertio denique Aqua poteftatem poffidet diftolvendi fales Animalium , Tertio & Ani-
& Vegetantium. Sive illi fuerint nativi , five arte confecti. Acidi , aufte-
malium & Ve-
getantium.
ri, falfi , alcalini ,compofiti , ammoniaci , fixi , volatiles , femifixi , fim-
plices , & oleo & fale coeuntibus orti , fermentatione
,
putrefadtione ,
combuftione ,
parati. Omnes parent Aqua:. Atqui iterum tamen juxta il-
las diverfitates ,
qua: modo commemorat® fuerunt. Inter omnes autem in
his falium fpecies dibtas, Tartarus difficillime folvitur.
Juvat jam omnia modo dicta exhibere oculis veftris per vera rerum Id Experimen-
ta monftrant.
Experimenta coram exhibita, r. In hac phiala habeo Aquae pura; un-
ciam , cui inftillo olei optimi Vitrioli guttas quatuor. Conquafiando mif-
ceo , liquor ftatim nafcitur atquabiliter acidus per totam molem. 2. Acci-
pio , ut videtis , olei Vitrioli optimi unciam unam , huic inftillo Aqua:
pura; guttas quatuor , concutiendo mifceo , fit liquor aequabiliter acidus.
Unde patet, acidos fales , parciori plurive , Aqu® immiftos, tequabi-
,

liflime per hanc dividi , &

intime permifceri pofte. 3. In uncia Aqu®
niifgeo femiunciam falis. Marini ficci , folvitur pro parte, alia pars in
fundo manet non diftoluta. 4. Ad muriam for tifllmam falis marini ad-
'
 iOS PARS 'ALTERA.
\
mifceo Aquae puras quamlibet quantitatem , folvuntur quam aequabiliffi-
me. 5. Si idem cum Nitro, fale Gemmae, Borace, fa!e Ammoniaco,
fale Tartari , fale ficco Alcalino , volatili , fale Ammoniaco , inftituitur ,

denique etiam cum Alumine , &

Vitriolo , effectus femper idem omnino
erit, ut in tertio &
quarto quae omnia jam oculis exhibui. Ergo Sales hi,
:

ut folvantur penitus requirunt femper certam ,

, definitam Aqute co- &
piam. Et Aqua haud valet difTolvere fales folidos , nifi quoad limitatam
modo horum copiam omnia vero falia , qua: ad Experimenta haec adhi-
:

bui, prius accurate exficcata, &

in pollinem fubtiliflimum redudta fuerunt.
Si autem fieri pollet per artem , ut acidi fales , omni Aqua intermifta per-
fedte orbati, haberentur penitus finceri tum foret omnino credibile,\quod
;

partes horum unita: fimul, in forma jam folida confidentes etiam require-
rent quantitatem determinatam Aqua: , in caloris delinito gradu , ut for-
mam fluidi reindsnerent nam Oleum Vitrioli meraciflimum, frigore hy-
:

berno in cryftallos folidas coadtum , exigit portionem certam Aqute, uc

queat prohiberi ab hoc coagulo neque enim oleum illud, Aqua dilutum,
;

hyeme fic concrefcit , fed tantum illud , quod omnium puriflimum eft.
Neque, abfque ingenti hoc frigore concurrente , facile datur exemplum
exhibendi falis puri acidi in fpecie confiftente. Hincque putatur vulgo,
quod acida femper queant dilui copia Aquas quam minima , quod tamen
caute intelligendum eft juxta modo dicta. Atque haec quidem fufficiant ad
demonftrandas primas propofitiones.
Portio Aqux Nunc Aqua: ftillatitiae puriflimte unciis tribus affundo falis Marini un-
requiftta ad fi-
les diluendos. ciam &c drachmam fi quiefcunt fimul , tarde folvitur tamen fal tandem
;

omnis. Si vero valide conquaffantur fimul , tum cito integre folvuntur.

Iterum Aqua: tali eundem falem admifcens in duobus vafis , unum deti-
neo in hocfrigore,calefacio alterum. Calida longe citius folvuntur, quam
frigida. Jam Aqum ftillatidm unciis duodecim addo falis Marini uncias
quinque , coquo fimul ebullitionis igne , folvuntur omnia. Addo tantum
ebullientis Aqua: , ut pondus mifti maneat idem , ut ante ebullitionem.
Bn , videtis omnia perfedte foluta in hoc caloris gradu. Tego vas: ne
quid exhaler. Repono , ut fjrigefcant en, in frigore fal concrefcit ,
; qui- &
dem a gradu ebullitionis , dum frigefcit ad gradus triginta duos ufque, li-
xivium falis Marini tam faturatum , quam ebulliendo fieri poteft , omni
momento plus magis , magifque falis format , atque deponit. Unde ita
didicimus Aquaruaeftivo tempore majorem falis copiam folvere , quam
.

rempeftate frigida. Imo etiam fub climate calido plus, ejufdem diluere,
quam in frigido , indeque in Zona torrida plurimam, ad Polos minimum,
falis hujus in Aqua. Quum vero putrefactiones , caeteris iifdem politis ,
fint ut calores , igitiir tanto pluri fale difloluto ibidem cautum efle, quam
in frigida plaga. Aqua hinc ebulliens falis diflolvit, quantum fieri poteft,

plurimum. Glaciei autem Aqua falfa proxima quam minimum falis ge- ,

rit. Sed& glacies dein in frigore affiduo increfcente dedudla ad gradum

primum in Thermometro, jam ex fe abjecit in fingulo gradu inerefeentis
frigoris aliquid falis ita , ut quam minimum ejufdem retinuerit in fri-
gore furnmo naturae polfibili. Qua: omnia docent, in elementis Aquae
vimquandam ingenitam haberi, per quam illa , ope caloris , ita afein-

m
 ,

D E A R T I S f H E O R I A, 307
vicem queant feparari , ut in interftitiis fuis locate queant partes falis.
Dum autem calor fubducitur , &
huic propria; fu® natur® magis commit-
tuntur , tum elementa haec ex fua propria indole naturam acquirunt vel
poteftatem , tam ardte attrahendi ad fe mutuo fua elementa , ut adeo
ardent illa fpatia intercepta , ut fales ibi nequeant haerere amplius, fedut
expellantur hi ex fuis locis , ubi contrefcit magis Aqua. Inde igitur rur-
fmn liquet facultatem Aquae, quafolvit fales, pendere partim ex Sale ,
&: Aqua , partim vero ex copia Ignis , qui fe adjungit tam Sali quam
Aquae. Quare etiam colligo , definiri haud polle , ut omnes fere Chemici
voluerunt, quantum Salis in Aqua queat dillblvi,nifi quam accuratiffime
fimul definiatur , quantus calor fimul fuerit adhibitus inter diftolvendum.-
Quin &c certum videtur , Aquam fine ullo omnino calore nullum falem
folvere, id eft, glaciem omnium gelidiffimam non polle falem diluere. Qua
iterum in re memorabile , quod fal glaciei raf® terendo miftus Aquam
regelafcere cogat , frigufque eo ipfo ingens excitet ; quod in tota re-,
rum natura patet, omnium tamen maxime in Experimentis Fahrenhei-
tianis laudatis fupra , pag. 87. &c. qu® evincunt , falem vim habere
calefaciendi frigMilfima , &
quidem frigus expellendo de frigidi ffi-
mis in vicina corpora & fpatia :
quas iterum mirabilis natur® lex eft.

Non inh®reo jam multa licet addere queam , forte fac-

his de induftria ,

turus poftea 5
interea rurfus materiem
Vobis meditandi offero , Sc inqui-
rendi ultro. Interimi pauca h®c Experimenta proponam- huc fpedtantia.
Dum aer erat in temperie graduum triginta ocfo , fumfi Salis Matini pu-
riffimi , ficcillimi , in pollinem fubtilem redubti , binas uncias qu® patie- ,

bantur fe dillol vi in Aqu® ftillatiti® , pur® , pluvi® , unciis fex drach- &
mis tribus ita ut in his quatuor partes falis requirant tredecim partes
;

Aqu®. Salis Gemrn® fic parati uncia una poftulabat, ut folveretur , Aqu®
ejufdem uncias 3. &
drachmas 2. rurfus, ut 4 ad 13. Sal Ammoniacus
puritlimus , ficciffimus , in pulverem redactus , ad unciam folvendam in-
digebat Aqu® talis unciis tribus , &
drachmis duabus. Nitri puri, ficci, in
pollinem contriti drachm® novem in Aqu® ftillatiti® illius unciis vi.
, ,

folvebantur. Unde tres Nitri in novemdecim partibus Aqu®. Boracis fic-

cilfimi femiuncia ultra decem uncias Aqu® exigit ut folvatur integre , :

unde ut ad 20. Aluminis uncia in Aqu® ftillatiti® unciis quatuordecim.

1 .

Salis Ebfonienfis uncia folviturin Aqu® uncia & .drachmis duabus. Salis
Tartari uncia in fefquiuncia Aqu® ejufdem diffolvitur. Unci® tres Aqu®,
fidiu agitantur valide cum arcani duplicati Ducis Holfati® femiuncia ,

hanc penitus diftolvunt.Unci® tres Aqu® diu conquaflat® folverunt drach-

mam & dimidiam Yitrioli communis viridis. Ex quibus colligimus , ifi~
verfos Sales requirere differentem prorfus copiam Aqu® , ut folvantur.
Atque alios etiam aliis celerius diftolvi. Eos quidem , qui in ipfo Acre
fponte deliquefcunt , folvi quam citiflime , & in minima Aqu® copia. Qui
etiam mobiliores effe videntur. Atque etiam tanto difficilius per calo-
rem amittunt Aquam fuam , in qua diffoluti fuerunt, ira ut Sal Tartari,
& Oleum Vitrioli , non nifi valida caloris vi orbari queant Aqua fua dif-
folvente. Jam vero in liquore ,
qui in Aqu® unciis 3 , drachmis 2 , &
unciam Salis Marini foluram tenet , nec amplius qurdquam de SaleMa-
ij
Qfl
jo8 PARS ALTE
R. A.
rino diUolvere poteft , diluo Nitri femidrachmam , diltolvimr. Rurfus;
in hoc liquore , qui xn unciis fex &
una tertia uncia; Aqua? , Nitri unciam
folutam tenet , nihil ulterius dilTclvere polium de Nitro atqui dum fe- •,

miunciam Salis Marini admifceo, hanc integre diflol vit. Unde ergo Aqua,
certo quodam fale faturata penitus , nihil ut ejus diluere ultra queat , ca-
pax tamen manet alterius generis falem adhuc diflolvere intra fe. Quin
etiam Sal Fontium , Gemma: , Maris , Ammoniacus , Nitrum , Borax ,in
myriam redacta fuam feorfum, poiTiint tandem integre mifceri inter fe,&
quam perfedtifiime.In folutione autem Vitrioli Metallici per Aquam nota-
ri omnino debet quod id exficcari nequeat penitus ante diflolutionem in
,

Aqua, quin naturam fuam mutet. Imo dum lolvirur vel ita , tamen pluri-
mum ochras 'indiflolubilis femper ponit ad fundunninde & repetita folutio,
& cryftallilatio, Vitrioli in Aqua^tandem totum Vitriolum in ochram ver-
tit & pingue liquidum, haud facile exficcandum.Quo ergo facilius, celerius,
pauciore Aqua,fales quidam di(folvuntur,eo magis acceptam femel Aquam-
retinere fortius videntur.Sedin lolutione Metallorum per Aquam quaedam
lingularia omnino obfervanda habentur.Scilicet habent Metalla fales quof-
dam, quibus folvi queunt. Quando ita foluta reperiuntur in glebas Vitrioli-
cas,tum patiuntur hac in Aqua diflol vi. Qua: tamen folutio tum quidem ex-
peditiffime contingit, &perfe6liffime , quando abundat in illis glebis fal
ille, quo tale lingulare Metallum inprimis folvi folebat. Tum flarim
Aqua pura glebam illam prorfus diluit ; ut Metallicte partes a: qu abii illini e
per Aquam diftributa: lint. Verum ubi in Vitriolis hifee deficit quaedam
pars folventis fui falini , tum Aqua affufa ilico tanto minus , lentius , im-
perfectius Metallum dillolvit , maxime autem , li copiofa nimis Aqua
,

diluitur fit nimirum femper tum Metallica: partis quadam pracipitatio ad

;

fundum. Verum poftquam folutum abundanti fale fuo folventi Metallum,

dein Aqua dilutum , exhalatione blanda cogitur , coire folent in glebas
folidas Vitriolicas ,
qua appellantur Magilleria , Sales, Vitriola, Saccha-
ra , Metallorum. In his omnibus Metallum, folvens ejus , &
Cryftalli ,

Aqua pura , certa proportione , femper concurrunt limul , formant &

mallulas fragiles , pellucidas , in Aqua folubiles , liquefcentes ad ignem,
inde in calcem tenuilTimam vertendas a quibus ablatio Aqua pellucidi-
; ;

tatem ilico tollit. Qua denique arte redduntur Metalla potabilia , abfque
magna noxia,cum virtute medicamentaria fere certo determinanda quum :

lint folubilia reddita in Aqua. Agunt fcilicet hac ipfa tunc primo ratione
acidi illius, quod Metalla dillolvit, atque iifdem deinde adharefcit. Secun-
do etiam refpedlu illiusmolisMetallica,qua,dilfoluta ab hoc acido, nunc in
illo Vitriolo adeft hoc enim Metallicum dein aget virtute fua omni Me-
:

tatio communi.Tertio vero vis talium Vitriolorum pracipua confiftit in illa

virtute propria, & fingulari,qua Metallis lingularibus propria, & privata ,

ineft qua plerumque inimitabilis eft per omnia alia. Quarto denique exo-
i

ritur poteftas agendi horum corporum ab his tribus jam limul adunatis
in unam molem, qua jam agit confpirantibus limul viribus hifee (imul,&
inprimis per Aquam allociatis. Talia igitur enumerantur per Aquam nata
Vitriola Auri , Mercurii , Plumbi , Argenti, yEris , Ferri, Stanni. &
«Attamen non licet regulam hanc extendere^er omnia etiam Semime-
 , .

, DE ARTIS THEORIA. 309

talla- Quafi Semimetallicte partes folutae in fnis acidis folventibus in maf- Aqua non Coi-

fas ,
quae apparent falinae, deinde in Aqua poflent dilui , diflolvique , in- vit omnes Sales
Metallicos.
ftar
caeterorum Metallicorum. Enimvero puriffima metallica Re-
falium ,

cruli Stibii pars diflolvitur perfedte in meraciffimo acido Salis Marini

quod Mercurio fublimato corrofiyo illh aeret , in deftillatione butyri diditi

Antimonii. Quid enim aliud eft hoc ita natum Butyrum , quam verus Sal

Vitriolicus reguli Antimonii per combinationem Spiritus .Salis Marini

confedtus hinc putaret quis ex Hiltoria Salium Metallicorum poterit 8c
?
,

hoc butyrum in Aqua diliolvi. Sed quam fallit ita cogitantem eventus 1
vix Aqua attingit hanc glacialem glebam , quin ftatim acidum folvens de-
ferat folutum regulum , mifceat fe Aqua , &
calcem femimetallicam cor-
rofam , quae in butyro latuerat, iterum fiftat integram. Limitanda igitur
generalis regula , eftque fuos extra fines non extendenda nimium.
Aqua fulvis
Aqua folvit Alcohol , non quidem fponte , fed fi cum eo conquaflatur. Alcohol
Aliter Aqua lente infufa ad Alcohol , per illud tranfeun%, petit fundum,
Alcohole fuperius innatante. Imo etiam haud ita prompte folvit illud Al-
cohol , fed hoc , poft conquaffationem , ftriis pinguibus utcunque cohae-
rens adhuc , vagatur per Aquam; attamen diuturno concuflu tandem per-
fecte , &
aequabiliter omnem per Aquam diftribuitur. Et quidem illa te-
nacitas partium puriffimi Alcoholis nullo exemplo pulchrius innotefcit ,
quam in Experimento illo antea vobis coram exhibito pag. 237. ubi phiala
plena Aqua collo fuo inverfo demergebatur in Alcohol ibi enim cerneba- :

tur Alcohol , fine permitti o-ne , per Aquam adfcendere in ampullam , at-
que furfum colligi. Quum igitur Alcohol purum fit oleum Vegetantium
quod, efficacia fermentationis rite peracta; , tranfmutatum eft innatur
< ram hanc Spirituum , qui in igne deflagrant , in Aqua mifcentur.
Hinc igitur cognofcimus , &
olea ipfa , ita prius permutata , quoque Ergo Olea fer-
eum Aqua perfedte permifceri pofle , licet puriffima fuerint , citius tamen, mentata.

& facilius, fi jaffi antea in aliqua Aquae copia fuerint difloluta Spiritus :

enim vini communis facilius in Aqua mifcetur , quam Alcohol puriffi-

mum.
Interim bene confiderandum eft , Aquam faturatam penitus diflblutis Aqua cum Sa-
falibus non pofle mifceri cum Alcohole contra vero, omni vi, & tem-
;
le non folvit AI»
cohol-
pore , haec fimul conquaflata nunquam fimul coire, verum fe mutuo longe
validius refugere ,
quam ullos liquores cognitos in rerum natura. En hac ,

ampulla contineo Oleum Tartari per deliquium, hac altera puriffimum Al-
cohol , ambos puriffimos ,
hos confundo fimul, vi-
pellucidos , liquores ,

detifne , quam accurate maneant feparatim diftindti liquores , dum-

Oleum Tartari infra- haeret , illi que fupernatat Alcohol ? fed fpedtate
jam , fummo molimine in hac phiala liquores hofee concutio. Quid fit ?
ilico rurfiim feorfum fe affociat collectum oleum, fuperiora petet uni-
tum Alcohol , &
ne vel minima particula alterutrius alteri manet in-
termifta. Atqui ego liquores hos , altae commiflos phialae , ebullire coegi,
ad ignem exploraturus , an hoc molimine intime commifceri poflent.
Nihil plane. Manfit utrumque quam feparatiffimum ab initio ad finem -

ufque , in ipfo ebullitionis abtu , fed Alcohol , elevatum furfum , vi

ignis feparabit.fe ab aqua, in fundo relicta cum fuo fale.
( lq H
 ,

s
io PARS ALTERA. _
.

9
qnando- Rurfum aliud miri in his experimur namque fi Aqua impraegnata fue-
:

Alcohol quodam qui quam facillime feparari fe pati-

qixa
mliit , Salem
rit quam faturatiffime fale ,

deponit.
'

tur ab aqua diluente, cumque Alcohol fincerum commifcetur cum hocce

lixivio , tunc Alcohol unietur aflufie Aquae , & fal , excuffus de Aqua
piius difiblvente , forma falina foluta praecipitabitur ad fundum vafis. Vi-

dete. Hoc in vitro conjicitur lixivium meracillimum ex fale Ebfonienfi

diluto, in Aqua. Pellucidum hoc eft , neque ullus omnino lal in eo ap-
paret , ut mecum cernitis. Jam vero in phialam hanc affundo ad hoc li-
xivium Alcohol. Supernatat. ConqualTo fimul turbatur , opacatur , al- ;

befcit , liquor , ficque deponit ad fundum falis Cryftallulos excuflas de

Aqua, in Alcohol aflumta, quae prius unita haeferat cum fale diflo luto.
In Offa autem dicta Helmontiana , ubi Aqua diflolvit tantum falis alca-
lini volatilis de fale Ammoniaco , quantum potefl ullo modo , tumque
affunditur aequalis Alcoholis putiffimi , &c frigidi , copia tunc unico mo- ;

mento conculfu naiftus liquor in glebam albam , folidam , concrefcit ,

unde paulo poftAqua quaedam; in Alcohol atcraita , feparatur.
Aqua folvit Aliud jam obfervamusin hac poteftate propria Aqua:. Hsc enim , fi
Alcohol ex O- mifcetur Alcoholi , in quo oleum ftillatitium diffolutum habetur , oleum
leis Refinifque,
,

&Camphora. ex Alcohole diffolvente excutit. Contemplamini , quaefo. Hic videtis

Alcohol meraciffimum in quo oleum Cinnamomi optimum diflolvi; quam
hoc aequabile , pellucidum , fine ulla omnino nota olei innatantis , aut
fubfidentis , apparet Illi jam mifto admifceo inftillatam lente Aquam.
1

Nonne videris , quam albefcar ilico mifcela ; Quam opaca reddatur de

pellucida prius ? Sed en, oleum ipfum , prius in Alcohole dilucide eva-
nefcens , iterum jam fe manifeftat feorfum atque feparatum fe fimul ,

colligit. Unde patet , Aquam reddere Alcohol ,. admiftu fuo ineptum ad »

diffolvenda haec olea rurfumque Alcohol facilius , magifque amice, cum

;

Aqua quam cum oleis uniri denique olea , in A’cohole diluta , tamen
, , ;

manere olea, licet eo tempore non appareant olei fpecie fed fub ima- ,

gine fpirituum. Refinte quoque , qualefcunque demum fuerint , in Al-

cohole quidem diffolvuntur penitus , ira , prorfus ut difpareant. Verum,
fi liquori huic Aqua confunditur , albiflimus hic liquor redditur ftatim ,

omnemque difparentem in Alcohole refinam denuo confpicuam redimit

tantumque ejufdem iterum dat , quantum fuerat diffolutum. Caeterum,
quocunque in genere Refinae hoc Experimentum capiatur , eventus fem-
per idem habetur. Unde hoc refinofum in Alcohole folvi , inde ope aqua?
recipi , rurfiis diffolvi , iterum praecipitari poreft pro lubitu , quamdiu
placuerit , &
quoties id enim in Refina Scammonea: numerofis didici re-
:

petitionibus. Camphoram cogitate. Quodnam hoc corporis genus ed’

Refina refpondetis. Date ergo ullam Refinam cognitam , quae ficca fu-
,

blimari valet cum integro fuo corpore , finefcece, abfque immutatione

fuarum partium. En ergo quid , hac utique proprietate , ab aliis omnibus
Refinis diverfum. Sed tamen in Alcohole folvitur quam perfectiffime ,
affufu Aquae prorfus , ut aliae Refina:
,
redimitur in corpus verum , foli-
,

dum , Camphone , quale prius fuerat. Aqua ergo magis trahit falem
Tartari , quam indolem Alcoholis. Contra vero,eadem Aqua magis trahit
Alcohol , quam Alcohol trahit olea , relinas , camphoram.
 , . ,

DE ARTIS T*n E O R I ft.

3
ir
Aqua iterum folvit quam perfe&iflime omne miftam quod , vero vo-
, Solvit Sapones,
ab
cabuli fenfu Sapo appellatur , corpufve faponaceum. Sive ane Sapo ille ,
faponacea
his vis ejus au-
five fuerit confebtus a natura. Neque refert etiam, fuerint fapones fixi , an getur.
volatiles. Enimvero Sapo omnis coaluit ex oleo & alcalino fale ita adu-
natis ,
ut fimul queant dilui in Aqua fic , ut nec olei , nec falis , appareat
veftigium , tota autem mifcela appareat homogenea. Proprietas autem
fmgularis nato tali faponi , ut intime miftus oleis , oleofis , refinis , refi-

nofis ,
gummi gummofis
, ,
gUmmi-refinofis , concretifque inde corpori-
bus tenacibus, eadem reddat in Aqua mifcibilia , diluenda huic , & abluen-
da denique. Quare Aqua veros Sapones non modo diflolvit , fed etiam fa-
ponis commiftu auxiliante accipit potentiam & ea quoque diflolvendi ,
qua abeflet Sapo non potuiflet diflolvere unde igitur poteftas Aqua
, , :

in folvendo per Saponum virtutem mirifice increfcir.

Sed fecretior longe , magifque laboriofus , modus eft , quo Olea red- Quin & Oles
folvit arte-atre^
duntur Aqua qui proinde ab artificibus inter arcana con-
permifcibilia ,
nuara
ditur. Si enim oleum aliquod
, eflentiale didtum , in Alcohole puro diu
fatis rite &
digeritur, deinde &
repetitis laboriofe deftillatibnibus adu-
natur intime , reddetur olei pars praecipua ufque adeo attenuata , atque
im milia Alcoholi , ut ambo fimul in Aqua deinde permifceri potuerint
nobili fic nato ad inftaurandos fpiritus medicamento , cujus lingularem
virtutem vix aliis imitari artificiis poflinnus. Namque infirmare valet fe
acquifita fubtilitate penetrabili per omnia , atque fe ubique agendo
probat.
Credita tamen haud fuiffet facultas Aqua: ad diffolvendum Aerem , Aqua folvis

nififuperius in hiftoria Aeris abfolute hae demonllrata fuiflet. Vid. pag. Aera.

aji. Z71. 174. fed tantum certa menfura , certoque modo , non ul-
rra ,
&
quidem ita , ut difiolutus ita Aer , in loco fu a: diflolutionis non fit
amplius aer illa poteftate ,
quae illi propria. Vid. Loca mox. allegata. Unde
hac ratione Aqua folvit Aerem , ut Sales, id eft ita, ut finguhe , folita-
ria
,
particula: aliis fic diflblutae haereant locatae in interftitiis Aqua dif-
folventis :
quoties vero omnis ille aer accurate feparatur a fua diflblvente
Aqua per gelu ablationem ponderis Atmofphaerae , Ignem , Solem , mif-
,

telam quorundam corporum, tum iterum ftatim tantumdem ejufdem Ac- %

iis imbibitur ab illa Aqua quae Aere hoc privata fuit.
,
Denique diftolvere poteft Aqua multa terreftria corpora , qure fola nun- Imo St ferre-
quam ab eadem Aqua dilui poterant , neque diflblvi. Oftracodermata pif- ftria: prjeparattt-

prius,-
eium mollium , chelas, thecafqne , cancrorum, gammarorum, cochleas
limacum , pifciumque, tam in fluviis , quam in mari , degentium , lapi-
des , calculos, concreta. lapidofa , animalium illorum cornua , ungues ,

efla , & alia fimilia

poftquam primo in acidis fuis , propriis folventibus
,

, deinde queunt in Aqua omnino quoque dif-

erofa penitus fuerunt prius
fojvi. Imo etiam creta, corallia , margaritae , mater perlatum , faxa cal-

©inata. , filices , dudurn docuerunt.

Quibus ita recenfitis , quaeri tandem liceat , quaenam igitur corpora; Alia non pOteiS
fint
,
qua: virtutem folventem Aqua: effugiant prorfus ; ad quod refpon- folvere

dendum modo erit , poftquam certus quis erit , fe Aquam habere perfe-
re puram, fine ullius omnino falis admiftu :
quia latentium fiepe faliura-
 ,

3
IZ \ P A ALTERA,
abfcondita virtute multa fxpe folvuntur , quas falfo putantur fola Aqu$
virtute folvi.Aqua vero fi haberi pollet pura, tum demum fciretur , an
vis hatc foli foret Aquae imputanda. In metallis quidem res inprimis
difficilis quoniam ferrum puriffima madefadum pluvia in rubiginem
:

vertitur j autem in
aes aeruginem. Clariffimus vero Joel Langelottus pu-
blice fcripfit tritu folo aurum penitus polle folvi Expertillimus autem
, ;

Hombergius afleruit , fimplicem Aquam folo continuato cum Aqua at-

metallorum -ut caeterorum ita
tritu valuiffie auri ipfius , corpus penitus &
diflolverein formam potabilem', &
medicatam. Experimenta talia legi-
mus , perpendimus. Verum , quia tritus hi facli fuerunt in officinis Che-
micorum , quae aera habent impraegnatum omni genere falium volati-
lium , dubitavi femper, an forte folutio illa tribuenda foret his falibus?
maxime tamen dum illi attritus menfium integrorum fpatio continuati,
,

licet minimum falis adhibeant fimul , interim tanto fpatio compeiifant

paucitatem falium. Antiquiffimi Hermeticorum , fateor , agnofeunt, nafei
-eunda. ex Aqua in eam refolvi tandem , atque enodanda femper cor-
,

pora per conlentanea fuce origini principia unde quidam horum viden- :

tur agno ville Aquam pro Menftruo rerum dido Univerfali. Verumta-
men haud memoravere nobis artificia , quorum effedu , firmaretur hoscce
doctrina. Terram puram , omni fale alieno , omni labe fulphurea , im-
munera , Aqua haud dillolvit ; vitra , gemmas , cryftallos , non attenuat,
neque diluit. Saxa prorfus fimplicia haud attingit vi difiblvendi. Hinc
quam plurima corpora talia , vel ex hifce inprimis conflata , intada re-
linquit. Inde igitur colligimus , Aquam non habendam pro folvente uni-
verlali , fed limitari poteftatem ejufdem difiblvendi ad illa corpora, qus
enumeravimus.
Aqua fe Infi- Poftquam igitur cum cura ita expendimus proprietates Aqua: , facile
mut in poros
intelligemus , hanc ipfam quam facillime fe penetrare polle in invifibilia,
corporum.
&c quidem in minima , corporum plurium compofitorum foramina. Quum
enim ponderofa fit valde , partefque habeat in fe quam tenuiffimas , fa-
ciet fumma lubrieitas ejufdem , atque facillima feparabilitas in elementa
fua , ut quam expeditiffime elementa ejus ingredi queant in meatus ubi-
que minimos. Sed facultas etiam ejufdem potentiflima ad folvendum tam
multa corpora efficit , ut , refoluta firpe materie poros obftruente ipfa ,

fibi ingreflurse expediat vias inprimis quoniam elementa ejus ultima

; ,

fint quam maxime immutabilia & firmiffima , unde mechanica quoque

,

folvendi potentia in illa dominatur, denique & fingularis illa prarcipue

qua: in vi contradili confillit.
Hinc Pondus Quando igitur hac poteflate undique fe infinuavit in exiguos corpo-
Wgrt.
rum talium. meatus adeoqueper omnem horum fubllantiam fe penetra-
,

vit penitus mirum non efl: , horum Pondera eo ipfo materia: fua: in-
, fi

gellu adauxerit. Qui etiam

multis valde notabilis habetur
excefliis in

quorum attradilis Aqua: vis ;

fales fane fere omnes , alcalini fixi
major
inprimis fapones quoque cogniti plerique ; ipfi fpiritus fermentatitii pu-
5

ri ; denique folida multa corpora. Unde ut mercatores toties merces ad

ftateram , cum lucro , tempore hurnido , frigidiufculo , vendunt , quas

calida, ficcaque , tempeflate coemerant ; ita & Chemici quoque decepti
quandoque
 ,
*

DE .ARTIS THEORIA. 3
i
}
quandoque fuerunt , qui mira ponderum in corporibus incrementa , at-
que decrementa animadvertentes , fidis fiepe caufis adfcripferunt , dum
,

interim folius aqua: innexui tantum adfcribenda erant.

&
Verum , dum Pondus fic adauget , fimilicfer molem fiEpe ipfam cor- Et Molem;
porum expandit. Unde intelligitur agere no-n modo fola occupatione
meatuum vacuorum , verum etiam adione extendendi a fe invicem &
ipfa corporum elementa folida vero dilatatu.. Infinita quidem dantur Ex-
perimenta , quae hoc evincunt. Nunquam vero magis convincens nota-
tum fuit , quam quod Academia Cimentina tam pulchre cepit , atque
propofuit j in Experim. 184. Rem propono quia liber rarus. Solido de
:
*
Chalybe conus formabatur , quam poterat fieri , perfediffimus , AB
quoad altitudinem divifus in aliquot partes. Dein formabatur conus al-
ter GD , ex ligno fedo ex arbore jux\ta fuam longitudinem. Erat auteni
conus hic interne cavus ita , ut cavitas ejus conica refponderet quam ac-
curatiffime cono Chalybeo convexo AB , quando conus ligneus C erat D
focus. Poftquam vero Aqua: immerfus , &
ab ea penetratus erat conus
hic ligneus , tum ita intumuerat introrfum , ut amplius intra fuum ca-
vum admittere non pollet conum AB , quem prius recepilfet. Rurfum
autem conus ille idem ligneus ,
CD
qui ficcus poterat recondi intra alium
conum cavum, jam Aqua humedatus extrorfum tumuerat ita , ut neque
hac ratione intrudi pollet intra conum cavum quem ficcus intrabat. Quare,
ita patebat demonftratione mechanica ad oculum , quod moles lignea ab
Aqua penetrata expanderetur in omnem dimenfionem. Hinc mirifici fiunt,
8c ftupendi , effedus ab Aqua fe infinuante intra corpora prius ficca, hinc
quaquaverfum intumefcentia , ficque , expandendo fe , facientia fiepe mu-
tationes incredibiles.
Poftquam autem Aqua intime permifta aliis corporibus , a natura Aqus Tunique coVjt
cum corporibus
quam maxime alienis tum cum iifdem modo admodum mirabili poterit
Salinis.
concrefcere in maliam , in qua vix temere crederetur adelle Aqua. Suma-
mus in exemplum Salis manni tres libras. Has leni igne primo prudenter
facite decrepitatas, ut ad ignem amplius haud faliant. Deinde falem hunc

decrepitatum vali puro figulino impolitum fummo igne urgete fic , ut fere
fundatur. Redigite deinde in pollinem , quem triplo boli mifcete , tum-
que lege artis, igne maximo convertite in fpiritus falis marini acidos ;
methodo. Hombergiana feparate in aci-
habebitis aliquot uncias. Eas vero
dum in cretam concentratum , & in Aquam. Accipietis ita veram Aquam
Elementalem edudam ex Sale , qui , prius ignem calcinationis pallus ,
,

credebatur omnem omnino fuam Aquam exuille. Sed , quod miramur ,

Aqua Elementis concreta fuerat tam arde , ut indilfolubili
illa falinis

ferme vinculo coha:reret , neque nili ultima hac tortura ignis inde fepa-
raretur. Idem illud in fale gemma , fale fontium , nitroque obtinet. De
alumine quid dicam , &
de chalcantho ; ham lento prius calcinata igne
reducuntur in pulveres ficciifimos. Hi autem extrema tandem ignis vi preffi
dant fpiritus acidiffimos , qui in Aquam deinde plurimam , in acidum &
feparatum inde queunt refolvi.
Dsficcillimo Sulphure fiepe cogitavi , an non &
plurimum Aquae fua Et Sulphure.
in fubftantia contineret ? Sane , dum comburitur, flammam dat , & aci-
Rr
 ,

314 EARS ALTERA.

dum fpiritum. Hic vero fpiritus , femper exiftens forma fluida > arte
rurfus .dividitur in Aquam puram , & in acidum condenfatiflimo vitrioli
oleo par. Igitur acidum illud ,
quod , adunatum vegetabili oleo , Sul-
phur fecerat, veram quoque Aquam habet, dum confutuebat Sulphur ;

ldeoque &
Sulphur ipfum , corpus fxcciflimum , &c prorfus combuftile ,,

agnolcit Aquam pro elemento quoque fuo conftituente. Novi tamen co-
gitari polle , imo Sc deberi , quod Aqua illa , qua: in illo Oleo Sulphuris-
per campanam latet , & ex eodem educitur , Iit forte nata ex aere , dum
Sulphur ardet : nam quo humidior eft , hebulofaque magis , tempeftas ,

quando oleum illud paratur , eo femper plus Spiritus illius per campanam
elicitur. Verum , licet id verum fit , tamen omne Oleum Vitrioli , & Sul-
phuris , femper adhuc habent in fe , dum exiftunt. Quare quum
Aquam ,

# Oleum compofitionem Sulphuris patet ,

Vitrioli concurrat ad Aquam ;
&
eo ingredi. Unde tandem ftatuitur , Aquam ingredi omnium Sulphu-
rum , 8c Salium, compofitionem , inque iis abfconditam latere, arte au-
tem per ignem educi rurfiim.
Et Terrcftri- Longe apparet quidem incredibilius , mollem , ftuidamque , Aquam ,
bus*
venire in compofitionem duriflimorum , ficcilfimorum , corporum. At-
que illis deinde adhaerefcere tanta tenacitate, ut nulla nota unquam fuam
ibi praefentiam teftetur , neque rurfus feparari fe ab iis patiatur , nifi fu-
premi ignis vis extrema accedens forte expulerit a connexis. Atque nec
fic quidem certi fumus , omnem omnino Aquam inde expulfam efle :

Enimvero fingula Aquae elementa folidiflima , nullo modo eompreffilia ,

immutabilia , ponderofa fatis , ubi femel firmiffime annexa lunt aliis
corporibus , adeo inolefcunt' concreta , ut vix ulla arte , aut vi , fepa-
rari a fe invicem queant poftea. Atque eam quidem Aquae lingularem
virtutem jam fupra obiter contemplati fuimus , dum de univerfali con-
curfu Aquae ad omnia ferme opera natura: agebamus , in principio Capi-
tuli hujus de Aqua. Nunc juvat certiflimis demonftrare argumentis ,
corporum duriflima , ponderofa , cohsfionem partium fuarum debere
inprimis foli Aquae , quae inftar glutinis cujufdam firmiflimi tam in-
dlflblubili nexu confolidat , firmatque elementa concretura inter fe , ut
prorfus nihil magis idem prae flet aliud quodcunque gluten. Hinc igitur
Aqua ira concreta corporum elementis , ita connedens illa inter fe , tan-
dem conftituit cum iis unum , idem , fimplex , cohaerens , nobis (impii-
ciffimum apparens corpus. Atque haec profedo Aquae vis princeps mihi
videtur advertenda vobis , 6 Chemiei. Ita putetis minoris momenti ha-
bendam Aquae conglutinantem vim, quam poteftatem illius , quam ha-
bet ad diflblvenda corpora. De poftrema hac ubique , quotidie cogitatur
& difleritur, de priore autem quam rariifime.. Igitur videamus. Gypfuin
cernamus primo. Lapidis Alabaftrini igne exufti calx habetur mollimma ,
tenuiflima , flatu oris difflabilis. Aqua fi ei ad idoneam permifcetur quan-
titatem , cludi Iis emergit pafta ,
quae ftatim tranfit in lapideam duritiem
unde innexa Aqua difficulter redditur. Allegatam fupra prius argillam co-
gitemus pinguem , figulinam quae arefada penitus glebas exhibet tritu,
;

vertendas in pollinem impalpabilem , ad levis venti flatus molefte vola-

tilem , neque , fic<;a fi fervatur , aut igni modico exuritur , concretura
 :

E A B
I S E RT
l\ X* A. 1
3 5
T H O
unquam. Atqui requifita mifceatur cum copia Aqua: in paftam fatis fle-
xilem , atefcens poftea pafta lento calore , excoquatur in furno figulino
igne apto , habebuntur latericea vafa , lapidis duritiem aemulantia , &
Aquam continentia. Exufta in Calcem faxa calcaria , aut offea pifcium
tegmina , pulverem diflblutiflimum dant , volatili levitate metuen- &
dum pulmoni , coaliturum nunquam ubi vero proportionali cum Aqua 5

ar£te quis fubegerit , paftam efficiet , qua: igni commifla in lapidem ex-
coquitur. Arenam Calci mifce , an cohaerefcent ; nunquam. Aquam inter-
mifce ad juftam portionem Camentum progreditur lateres lateribus af-
,

focians , in muris propugnaculorum , in aedibus conftruendis , per fe-

cula duraturis. Ipfa tandem Glutina , quorum vinculo connedtimus con-
folidanda corpora , , de amylo farina , glutine animalium , & pifcium ,
Aqua reddimus apta ad requifitum opus , ha:c etenim femper intercedat,
neceffe eft. Non igitur
omnia haec confiderantur, adeo iniqua videtur
, fi

fententia qui afferunt , Aqua concreviffe corpora durifli-

Chemiftarum ,

ma. Quis Aquam tribuiffe neget oriundis corporum folidiflimis , in na*

rura , qui in arte fabris idem manifefto viderit ’ Quis Aquam ex compo*
fitis profcribere aufit
,
qui hanc ad conftituenda firmiflima requiri ex-
pertus eft ?

Tandem fpeculeisnini mecum partes Animalium aridiflimas , duriffimas, Et Animalium

folidiflimis.
& qua: quam ungues , cornua
firmiflima: inter ceteras apparent. Pilos
,

dentes, offa ebur, fpinas pifcium, intelligo. Nonne miremini fi dixe-

,

ro , &
horum quoque elementa terreftria , Aqua: conglutinatione coa-
luiffe in neceffariam animalibus duritiem ? attamen haec ita fa res habet
fi enim omnia h zc, per annos fervata , hinc pumice aridiora , ex retorta

vitrea, vi ignis fum mi redegeritis in volatile expulfum , fixum que rem ai

nens reperieds , partem longe maximam volatilem in his fupereffe , fixi
;

reftare parum admodum. Volatilis autem haec pars tota fere liquida, falera
fi exceperitis. pars in Oleum , Salem,
Atqui liquida Aquam pro*
illa &
portione maxima atque docet ita , Aquam nupfifle intime du-
refolvitur ,

riflimis , eaque confolidaffe prorfus quia , omni expulfa Aqua per vini :

ultimi ignis , cineres modo diffoluti fuperfunt , aut fragmenta fragilifli-

ma, qua: facili tritu in pollinem convertitis, vix cohaerentia amplius.
Poftquam fragmenta htec , nigra femper, aperto poftea igni expofueritis,
evadent candidiffima. Sed caduca penitus , ad contritum in pulverem &
labentia. Si autem candidifflmum calcinatis os , integrum adhuc quam- ,

vis fragile , &c male cohaerens , Aquam demerferitis audietis fibilo cum
in ,

ftrepitu irruentem. Aquam ,

quafi fumma fiti in bibulum os raptam in-
gredi ,
pondus amiffum reftituere , 8c priftinam iterum duritiem redde-
re , firmata denuo cohxfione priore. Hinc igitur deducimus , Aquam qui-
dem non dare ultimam materiem generandis animalium partibus folidif-
fimis , interim tamen hanc glutinis vice fungentem, dum connata vicina .,
1

partem concreti tamdiu conftituere , molem facere , concreta in nexu

debito firmata , confervare.
Quis vero mortalium temere cogitaffet , ipfa Olea , non modo Aqua Imo & ia Olus.
exfortia non effe , imo vero maximam partem ex ea conftitui. Atque in-
serim tamen Eximius Hombergius follicitis probavit Experimentis , olea
Rr ij
 31S P (A. R S
VALTERA,
flillatitia > in analyfi Chemica refolvi maximam partem in Aquam purif-
fimam. Vid. Hifl. Ac. Reg. Sc. 1703. pag. 37. Harnel. Hiflor. Ac. Sc. 3.72,
Adeo , ut & in re inprimis inflammabili , ik pro vero fubjedto ignis habi-

ta , tamen Aqua partem faciat praecipuam.

<$uin & in AI- Denique Alcohol ipfum finceriffimum , , dicitur ab-Helmontio , attrac-
eohole. tu Salis Tartari dimidiam partem in Aquam elementalcm verfum. Certe
inter comburendum plurimum Aquae prius in fe abfconditae prodit , ut
jam fupra notatum inhiftoria materia; inflammabilis. Vid. pag. 173. &
feq. Quae jam omnia edo 61 i non dubitabunt de latiffima Aquae per pluri-
ma genera corporum diftributione , atque conftantiffima cum iifdem con-
cretione.
Non tamtn A- Attamen etiam cavendi hic errores funt :
quoniam praememorata jam ,
cjua prodic ora-
8c alia quaedam fufcitaverunt opinionem inter Chemicos , ac fi Aqua fola
materies foret , unde corpora fenfibilia cundta nafcerentur. Fuerant enim,
qui fcripfere , inter Principes Chemicos , quod Aqua gelu primo defoe-
eatiflima reddita per longum tempus, deinde autem nunquam regelafcens,
fed femper fenfim increfcente frigore conftridta , denfata- , ponderofior
reddita, tandem in veram Cryftallum montanam tranlirer. Quin id ob-
fervari narrant audadter in montibus Helvetiorum glacialibus , ad plagas
horum boreales , ubi regelafcens nunquam per fecula glacies , ita trans-
formari dicitur. De quibus Paracelfus , atque Academia Cimentina , vi-
deantur. Verum conftitit , Aquam , quae 40 gradus frigidior , quam fum-
mum frigus unquam obfer varum in rerum natura , tamen ilico regelaf-
cere ; neque incrementum ponderis per conflrictionem a frigore fadbam ,
sinquam valet adeo denfare glaciem , ut inde haec accederet ad pondus
Cryftalli , longe minus ad foliditatem Adamantis- Hinc igitur minime
credibile fitAqua conglaciata ,
, ex &
condenfata , unquam emergere
poffe Gemmas ,has vero aeque fuo de femine nafci , ac ulla alia corporas
Quamvis maximus Verulamius dicat , fine Aqua nullam nutritio-
igitur
nem abfolvi,pag. 65.6 , neque abfque hac nllam rem crefcere, ibidetn.
Tamen hac de Animalibus pracipue, de Vegetantibus , vera funt. Ve-&
rum in Metallis contrarium omnino apparet ; nili Mercurium Aqua no-
mine intellexeritis folent enim Adepti vocare Argentum Vivum Aquam
:

Metallorum , imo St fimpliciter modo Aquam , vel mare fuum. Quis

vero mortalium credat. Aquam decies &
quater ponderofam magis reddi,
lut ex Aqua fiat Mercurius l Verum in ipfis quoque animalibus , vege- &
tantibus , veriffime quidem Aqua tribuit quam plurimum ad alimenti ma-
teriem , &
elementorum hxc conflituentium intimam connexionem ; ita,
ut hinc pro parte mera Aqua mutata conflent. Nondum tamen ullo con-
ftitit firmo Experimento , quod Aqua fola praeberet omnes partes horam

corporum. Bene novi Helmontii de Salice per meram Aquam nutrita Ex-
perimentum quod tanta cum cura defcribit pag. 88. 32. Uti quoque II-
,

Boylei Hifloriam , de Cucurbita , aliifque ex fola Aqua natis, atque

luftris.

ad notabile valde pondus reduftis. de orig. forni. 165. Unde magni illi
Viri putant, conflare, quod Aqua elementalis fimplicifiima, applicata
femini vivo illarum rerum per facultatem hanece feminalem tranfmutar
,.

setur in omnia elementa tam Animalium quam Vegetantium tficqui-

,
 T>
4

E
J
ARTIS THEGRI&.
'

J?7
3

dem ut omnis omnino horum materies foret ex mfeih , fimplici , Aqua. Il-
lam autem doctrinam Helmontius promovet , urgetque quia omnia ani- :

malia , Sc vegetantia , cum liquore Alcaheft foluta , cohobata , tranfi- &

rent ultimo in Aquam fimpl.iciftimam , fuo corpori aequiponderantem
femper. Sane quae de Alcaheft commemorat , ignoro , neque poft Hel-
montium reperi , qui mirabile hoc liquidum fe poftedifte diceret , cum-
que eo cepifte haecce experimenta. Quidquid Iit , poftea accuratiore rerum
indagine conftidt , Aquam quidem efte vehiculum praecipuum quo ali- ,

menti materies devehatur ad animalium Sc vegetantium corpora non ;

tamen hanc ipfam illam materiem efte , fed plenam variis particulis hete-
rogeneis quoniam pluvia puriffim a , femper quam plenifiima variis cor-
: »
pufculis naturam vegetantium penitus reterentibus; omnis etiam Aqua ,
quo faturatior pingui, limofo , eo plus ponderis intra idem tempus con-
cedit eidem vegetabili inde crefcenti; maxima autem pars Aqua; quar
%
intrat ftirpes , inde iterum cito exhalat , quae niti recepta roret plantis non
exhalaftet in aerem quin etiam limofum pingue , Aqua miftum , confu-
;

mitur in Aqua , dum vegetatio plantae ex hac Aqua fit. Videte , quae fiiper
his follicita cum cura Experimenta cepit Vir Clariffimus J. Woodvvar-
dus in Adis Societ. Britann. N. 253. p. 193. Quaeque poftea quoque repe-
tita funt in Acad. Reg. Sc. Neque etiam negari poteft , Aquam quando-

que intime uniri ipfis partibus corporum folidis, quatenus concrefcit cum
iis in eandem malfam ; ut ita non tantum vehiculi modo vice fungeretur,

verum etiam pro parte concurreret ad conftituendam quoque partem ali-

quam tam Vegetantium , quam Animalium. Dixere ideo antiqui Che-
mici , Aquam elfe Vinum Catholicum, quod omnes plantae , animalia, Sc
foflilia biberent. Hoc igitur fenfu licet pro vero aflerere Aquam efte

ex qua omnia , atque de hac incubatu praegnantis Spiritus omnia pro-

duci.
Inveniuntur corpora quadam quae Aquae conjundionem fecum refu-
,
Aqua: fuga %
quibufdam li-
giunt hancque adeo appropinquantem fibi a fe repellunt fine motu ta-
, ,
quidis;
men fuae propriae fubftantise. Illaque proprietas in Fluidis quibufdam aeque,
quam in nonnullis Solidis repetitur. Si enim Olea confideramus haec ,

adeo repugnant ne nubant Aqua: ut vi fi confunduntur cum Aqua ab

, , ,

eadem fe expediant , in orbiculares , aut fphseroideas moleculas fe colli-

gant , Aquam ambitu breviftimo , naturae poflibili , ab adunata fua mafla
repellant extrorfum. Balfami, colophoniae , refinae, igne leni fufa, hanc in-
dolem quoque habent. Sola , cujus mihi jam recurrit memoria , in his
differentia eft , quod femper quo fubtiliora evadunt olea , eo femper mi-
nus conjugio huic repugnent , quo autem erafiiora , tanto aflidue ma-
gis. Ita , ut illa tandem fada quam tenuiftima, denique Aqua: commif-
ceantur facile , mifta femel & confufa diu fimul maneant permifta ; licet
olea quam puriflima fuerint. Atque omnia tamen haec intelligenda funt de'
admiftione Aquae qua; non fponte adhaerefcet ipfis oleis quam lacentiffime ?.

namque de illa Aqua jam fupra vos monui.

Confiftentia quoque corpora quaedam, a fe repudiant Aquam. Inpri- Er folidijv

mis quidem folidiflima,. aut Sc illa quibus nitidiftiina renitet fivperficies.

Ita profedo animalium pili , volatilium plumae , pennaeque' , aranearum
Rr itj.
 ,
!

jt3 i
'

\
PARS 'ALT ERA.
telae, &
bombycum , «-erucarum , nidi , fericum , hac proprietate gau- &
dent maxime , fi vegeta fuerint animalia. Fateor , in his omnibus ad ex-
;

teriorem fuperficiem fuperinducitur undtuofa cruftula , quae de ingenio

participat olei atque ideo hujus etiam refpedtu arcet inprimis Aquam:
;

unde , fi acri concocta lixivio hi repurgantur de hoc illinimento , Aquam

dein minus repellunt , quam ante. Interea tamen obfervatur , fola po- &
lita fuperficies id efficere. Videte enim laminas metallorum expolitiffimas
omni artificio. Certe Aqua nullo modo iis adhaeret , imo inde refugit, ubi
eaedem ruditer fcabrae Aquam facile retinent. Ebur ficcum , arida offa,
afpera fua fuperficie imbibunt Aquam , levigata prorfus eandem refu-
r
giunt. Id meatuum tribuetis per polituram obturationi. Neque inficior
ita fieri. At extimae quoque fuperficiei jam non adhaerebit politae , cui fca-
brae appendet. Eftne &c haec ratio , cur Pifcium adeo mollium , adeo facile
deliquefcentium , corpora fquamis numerofiffimis , politiffima rebitenti-
# bus fuperficie, &
unctuofo pingui fubcutaneo, undique tegantur : ut con-
flantia forent adverfus Aquam , in qua verfari debebant femper , in qua
tamen tam cito refolvi pollent. Unde etiam a morte flarim , dum fquamae
laxantur , unchiofum deficit , Aqua quam ocyflime diffolvit corpora mor-
tuorum Pifcium , quae in eadem fi vivi manfiflent , duraviffent in longa
tempora. Vid. A6t. Lipf. 87. p. 160. Perrault , Effaif, T. III. pag. 237.
Pluvii vari?* Poftquam generales ita dotes Aqua; perpendimus , oportet jam ut de
i
variis ejufdem fpeciebus nonnulla quoque , qua: Chemicos juvant labo-
res , Ubi ergo primo de Pluvia dicfturi erimus. Hanc fane vere
dicamus.
appellare licet Atmofphaene lixivium , in quo colliguntur omnes corpuf-
cuforum fpecies qua; in aere oberrabant. Hac vero , quot ,
,
qualia fint, &
hiftoria Atmofphaera: prius confcripta tradidit. Quare repetantur huc
qua: memorata fuerunt pag. 258. ad z 66 fcilicet in hoc aere vagatur .

unumquodque corporum volatilium genus. Volatilitas autem corporibus

-conciliatur fponte , igne , fermentatione , putrefabtione , permiftione, fe-

paratione , eftervefcentia. Unde fales , fpiritus , olea, lapones, terne:,

metalla ipla , in eo quandoque adeffe queunt. Sed htec omnia varia ad-
modum in eo deprehenduntur , prout varia quidem eft caufa excitans, qute
quum fit pra:cipue ignis Solis , ignis fubterraneus , culinarius , mechani-
cus denique , qui ab artificibus adhibetur. Verum non modo ratione exci-
tantis caufa: htec in Pluvia varietas obtinebit , fed etiam pro diverfitate
foli , ex quo ignis materiem Pluvia: elevat , immifcet. Iterum ab anni&
variis tempeftatibus etiam diverfa valde habetur Pluvia :
quum verna ,

tcftiva , autumnalis , hyberna valde differant , ut materie fua , ita

, & dif-
. cinctis admodum effedtis. Verna fane fermentationi quam apta pra: aliis
Eft nimirum haec turgens immiftis corporibus , qua: bruma intra terram
ligata retinuerat, tepor jam refolvit, difperfit per aera, immifcuit Pluviae.

Sed &c tempeftates vaga: in coelo obfervatse quoque variant mirifice quo-
tidie natam inde Pluviam. Utique qua: poft: diuturnam valde ariditatem
,
coelo ftillat Pluvia , omni plane nota diverfiflima erit ab illa ,
qua: Plu-
viofa dudum tempeftate delabitur. Addite jam meteora quotidiana. Aqua
tonitrualis diverfa a ca:teris , ut de ventis taceam ,
qui adducunt Aquam
acris de loco in locum f unde , dum poft diuturnos ventos violente ex una
 ,,

DE ARTIS Th EO RI|. }
i 9
plaga fpirantes Pluvia cadit, hac jam advexit a plagia valde diffitis Aquam
plenam exhalationibus illi remoto loco propriis. Hac varia fane corpuf-
cula venti perturbant , Pluvia immifcent , ab oppofitis plagis adunata
confundunt atque ita tandem mirificam mifcelam aliquando conficiunt
,

unde fumma fape latitia Tegetibus affunditur agrifque. Inde crebra docet
obfervatio , delapfam Pluviam , tempeftate calida , vafis captam pu-
ccelo
riffimis 3 hifque alfervatam aliquamdiu, putrefcere fponte fua in foetidum,
putidumque , laticem. Quod quidem uti creberrime contingit , ita contra
nefcio , an unquam quis Qbfervaverit , quiefcentem Aquam Pluviam
acefcere? Utique mihi , tam variis circa explorandam Aquam conamini-
bus intento , nunquam datum fuit hactenus illud videre. Quando .vero
Pluvia fic computruit fponte , facili emendatione equidem falubris ite-
rum redditur , &
fine naufea , potabilis 'quippe unica ad ignem ebulli-
:

tione intereant , quae in illa vivunt, animalcula, dein quiete fublidat fasx ,
denique pauci, at meraci , acidi infperfu modice aceat. Summi utique, at-
que faluberrimi ufus , obfervatum , quo falus fervatur navigantibus fub
aequatore , atque intra tropicos, ubi Aqua: putrent horrende , atque ver-
minefcunt , tamen fic potandae. Sed eadem quoque ratione , pauciffima
fpirituum Vitrioli copia interfufa , Aqua confervari poterit , ne putreat
ne concipiat vermes manente interim faluberrimo ejufdem ulu falvo.-
,

Capta iterum in Pluvia Experimenta non potuere hanc unquam in fer-

mentationem excitare , ficque-in fpiritus convertere inflammabiles. Didici
fedulo infti tutis iterum Experimentis, quod in Pluvia , excepta alto, puro-
que , loco , in vafis lineeris , innatent fmcunda feminula algte fluviatilis ,
tenuiffimte, viridis. Nam, ubi talem puram Aquam intra puriffima vitra de-
tinebam , pundta primo exilia nafcebantur in hac Aqua, qua: colore fe ma-
nifeftabant viridi , fenfim crefcentia , tandemque fatis fe extendentia late,
quando per microfcopia hxc luftrabam vera alga erat enata. Si potius cre-
ditis htec femina ex aere delapfa in hanc Pluviam res erit eadem
; namque
:

& ita in Pluvia per aerem delapfa poterunt contineri. Ita quoque plurimo-
rum mufeorum feminula inviubilia per Pluviam fparfa faciunt , ut talium
quoque plantularum rudimenta in hac Aqua nafeantur. Omnium tamen
fertiliffimus in hifce proventus habetur minimorum fungulorum , qui mi-
crofeopiis luftrati , omnium apparent ut tenerrimi, ita &
copiofiffimi ; nu-
do oculo mucilago moleftiffima , aut litus , habetur. En quidem prateipuas
Pluvia: incolas ftirpes, quas nulla fere cautela evitare poteris ex Aqua. At-
tamen uno anni tempore abundantius, quam altero, fe mani fellant 3
hinc & Aquam mutant pro hac varietate. At Pluvia eadem verno , zit i-
voque , tempore fervata , animalculorum minimorum imprtegnatis quo-
que ovulis fcecundata , an foedata , deprehenditur quum :
&
ita aliquando-
natas vivas in Aqua bdfiolas microfcopiis exhibeat, maxime foventi poft-
quam fuerit Soli diu expolita , admilfo limul liberioris aeris appulfu. Is
guttula fic mutatae Aqua: quam numerofa toties apparent Qua de re
!

LeeuvvenhoeKiana confulantunlncipitis odorari,quam male habeatur ifil-

latitia caelo pura Pluvia. Sed nihil magis miratus fum , quam quodfince-
rillima Pluvia , fervata vafe curatillime claufo , brevi fufeipiat in fe nube-
culas exiles , albas , fenfim majores , plurefque , omnique dein tempore
 ,,

3 io ( PARS ALTE 11 A.
magis opacas ,
quae poftea in tenuem , lentum , tenacem, mucum degene-
rant , Aquamque commutant in humorem lentefcentem. Inde igitur fit,
ut quiefcens diu concrefcere in filamenta mucofa videatur , faeces ponere,
colores , mutare. Sane mutationes hafce palla prius Aqua
odores, fapores ,

odorem fracidum gerit Aquae mucilaginof® , faporem autem ingratifiim®

vappae mucilaginof® acquirit , fiepe intolerabilem. En , 6 Chemift® h®c !

eft lincerae Pluvise indoles , ab immaculata fimplicitate adeo diftans , tot

inquinamentis alienis confpurcata. Atqui tamen h®c ipfa apud nos om-
nium habetur levillima dum alis in uno quoque fere loco femper adhuc
:

ionderofiores fint. U
tique Aqua haec eft deftillata vere a natura. Eli. enim
feniflimo aeris calore elevata furfum de fuperficie telluris ; 5c in ae-
rem evecta in altitudinem tantam , quam nulla deftillatio Chemica
ullo modo imitari valet rediit ex eodem aere , abfque ullo inquina-
;

tu ullius vafis. Hinc iraque Chemicus vix poterit arte fua deftillatoria
Aquam parare deftillando puriorem illa , quam natura vulgo parare
folet : id omnino certum apparet , li cum prudentia quis conliderave-
rit , Aquam quam Chemicus deftillat vas , in quo deftillationem per-
;

ficit ignem , quo deftillationem peragit parvam altitudinem , ad quanj.

;
;

Aquam hanc exaltat aerem , per quem fuam deftillationem exfequitur.

;

Sane, quicunque omnia illa fic confideraverit, atque deftillationem naturae

comparaverit cum deftillatione artificiofa Chemica , ille non mirabitur ,

quod certis ipfe Experimentis didicerim , Aquam Pluviam deftillatam na-

rurali ponderofiorem non fuifle , fed hydroftatice eandem. Quando vero
.omnes Pluviarum differentias luftramus , tum reperta fuit Aqua nivis
omnium levillima fuifle inter omnes Pluviarum fpecies. Vid. Boyl. Med,
Hydroft. 1 04. Igitur nivalis etiam Aqua , quo altiori fuerit loco capta
dum delabitur cmlo , eo defoecatior a craffioribus , purior a pondero- &
fioribus erit quia tum illis caret , nec inter cadendum eorum permiftu
:

inquinatur. Rurfum vero , fi acre diu gelu fummo prius frigore Aquam
in fuprema evedam conftrinxerit in floccos nivales ,
poft ferenitatem
& ficcitatem diuturnam tunc formata nix quoque omnium ha-
, tum illa
bebitur puri (lima, ,
Maxime autem
quando-fimul .& tempeftas fuerit pra;-
grefla tranquilliffima, ut nullo fuerit venti motu turbata aeris puritas,
,
alienis immiftis volatilibus corpufculis. Si enim cum omnibus his condi-
tionibus , nix primo fuerit delapfa ccelo , in deferto per magna fpatia
monte arenofo fterili , valde remoto ab omni hominum habitatione, fic,
ut omnis prius ibi fuperficies nive reda fit , tumq.ue fupr,a.hanc crafla nix

ultra ceciderit, tum colleda hic fola fuprema , fine perturbatione , nix

erit tarapura , quam ullo modo , arti , vel natur® , poflibili , haberi pote-
rit. In hac enim fal vix erit, vix aer, oleum , auralia. Hinc Aqua pa-

rata de hac nive liquefada , revera differt quam maxime ab omni alia
Aqua. Eft nimirum talis Aqua nivis puriflima omnium , eft quam maxi-
&
me immutabilis , per annos conflans fer vari potetis , ad inflammationes
oculorum lingulare admodum remedium. De tali , tamque fincera nive
Alchimift® dudum fcripfere , elici poffe arte fecreta ruberrimum corpus
quod vi ignita fepultum jaceat , &c abfconditum in intimis illius penetra-
libus, Nivem hanc plurimis feculis, uni eidemque allapfam loco , qualir
ber
 DE ARTIS THEOR iU. jh
bet vice relinquere cruftulam tenuiffimam,annorura i^atio aggregandam in
ftratum fatis fenfibile , undefumma fecunditas illi terra: , Vir Clariffimus
Olaus Rudbeidus,inAtlantica, opere infiniti laboris, operofe probat, p. i 28.
&c. Verum haec jam fufficiant de modo, quo A qua puriffima omnium cap-
tari poteft ab hominibus. Porro Aqua hac, digefta diu, putrefcit, fetet , fi-
que tum. fecundum artem , dabit Spiritus oleofos, utcunque
deftillat poftea
inflammabiles. Si autem digefta , purrefada, deftillata, concentrata, fuerit.
Spiritum dedit fragrantifllmum, qui ipfum auri corpus , fine ullo ftrepitu ,
blandifiime folvit.Vid.A6b. Lipf.Ann. 90. p. 8<>. Caterum,ubi in doliis, in-
tra tropicos, aftu coeli computruit, poftea , fetore iterum excufto & putre-
dine abolita, quiefcit iterum, atque Iimpidiffima denuo evadit. Vid. Comp.
Adb.Britann.T.II. p.3 i^.Pluvia autem aqua impuriffima eft,qua cadit tem-
peftate quam maxime aftuante , tempore valde ventofo , locis urbanis,
humilibus, fetidis, ubi animalia, vegetantia, alia quoque, afliduo, maxima
copia, a maxima hominum multitudine, per aera, omni modo, difpergun-
tur. Atqui iifdem quidem locis ,
genita Pluvia erit adhuc impurior, fi aer
fueritquam maxime nebulofus , denfus , fetidus , ita , ut naribus nido-
rem fetidiffimum ingerat,pulmonique noxios halitus, vaporefque inhaler.
Qui fetor , ut nafcitur fapenumero , incognita prorfus caufa ita rurfum ,

difparet fine ulla cognita caufa, fine ullo relidbo fui veftigio, ut recefterat,
accedens forte iterum. Experti etiam fumus ,
poft valde diuturnas ficcita-
tes coeli, fi pariter aftus interim diu continuatus dominatus fuerit, atque
dein fubitiffime poft ingentia tonitrua, extemplo denfiflimi cadunt im-
,

bres , Pluviam hanc mundiflimis colledbam vafis fpumam dare qua: vere
,
aliquid tenuiffimi , quafi nitrofi , falis in fe continere videtur. Si autem
procellofiffimis turbinibus genita Pluvia ceciderit, obfervata fuit ea quan-
doque fetida 3 qua: quidem , fi veftibus fuerit excepta viginti & quatuor
horarum fpatio , effecit , ut tota: fcaterent vermibus. Vid. Tranfadb. Bri-
tann. N. 127. pag. 652. Et Comp. V. pag. 171. Unde ratio focundationis
agri pro plantarum latiori incremento intelligi poteft quum hac mate- :

riem fubtiliflimam gerat , pro fubminiftrandis particulis ad pabulum plan-

ta folidum , liquidumque , tum quoque , quoniam vice vehiculi commo-
diflime fungitur ad convehenda omnia , qua requiruntur ad nutritionem
illarum. Si vero Aqua illa
,
qua de nive liquefadba colligitur , atque fu-
pra jam commemorata fuit pro puriffima adhuc femel, leni igne, fine,

fumo de vafis puriflimis & altiflimis deftillat hac haberi deinde pote-
, , , ,

rit pro Aqua omnium puriffima inprimis fi deftillatio hac fadba fuerit in
;

loco mundiffimo , ubi nulli fumi vagantur, nulli odores difperguntur.

Aliter enim miro infinuatu aliquid femper haret modis vix evitabilibus.
Sane mihi plura experto datum non fuit hatbenus modum reperire obti-
nendi Aquam magis puram. Novi equidem , Chemicos , dum Aquam
quarebant omnium puriffimam hanc deftillaffe defalibus alcalinis, fixis ,
,

lento molimine fpe ita fore hanc acquifitam Aquam finceriffimam. Et

, ,

certe acida fic fixaveruntin Alcali illo ;

oleofa etiam facile in illo Alcali
quoque in illo retardabant. Sed interim aliquid li-
retinebant; terreftria
imprimebant fimul illi Aqua. Quare alii Chemiftarum , eodem
xiviofi
quoque propofito , Aquas hafce deftillabant de Sale Gemma , de Sale Ma-
 ,

f
J

3
z% '
f PARS A L T E R Av.
lino , Nitro , fimilibufque , fed Aquas femper obtinuerunt multo magis;
impraegnatas alienis. Imo vero , licet fuccellive deftiljaveris cum variis
ne fic tamen puriores parabis : ut vidi , dum alternarim cum alcalicis , aci-
dis , atque &
enixis tandem , deftillationes inftituebam. Igitur Aqua haec.
quando ebullit ad ignem , tamen retinet in fe admirabilem il-
iuriffima ,

fam fulminandi vim , fupra jam defcriptam , neque enim eam unquam
deponit , licet fuerit puriflima , licet aliquoties deltillata prius , quam ne-
que ab aere pendere , ibidem notavimus. Reflat jam, ut recitemus notas
quafdam, quae ita obtinent in hac jamdefcripta Aqua pluvia puriflima,
ut hanc fimul per has ipfas diftinguant a caneris quidem aquarum generi-
bus. Si igitur Aqua haec pura ftillatitia , permifcebitur aliis aquis , minus
puris , tum ftatim , poft hanc penniftionem , exorietur opaca quadam al-
bitudo , licet ante hanc confufionem , utraqne harum Aquarum , feorfum,.
limpidiffima effet. Si autem Sapo vulgaris, Venetus , optimus hac in Aqua,
c
diluitur , tum femper fiet prorfus aequabilis per omnia diffolutio , fine ul-
lis fragmentulis faponaceis apparentibus poft diflolutionem ubi , fi fapo-
:

idem diluitur in Aqua impuriore , poft folutionem fadfcam , maftulae appa-

reant faponaceae , inaequaliter diflclutae, ut in ladte femicoeunte , vel
agitato , apparent. Aqua quoque illa prorfus pura , fi certe ad Solem ex-
ponendae affunditur , aut dealbandis adfpergitur linteis , albitudinem er-
quifitam conciliat ubi contra , Aqua hac impura fi fuerit , fordrda relin-
;

quit linteamina. Rurfum A qua haec calet omnium citiffime , citiffime refri-
gefcit. Verum codtione tamen nunquam emendatur. Si in talem Aquam
dimittitur Aurum puriffimum , aut Argentum purifiimum , fufa ad ignem,
,Ht penitus fluant, five adunata, live feorfum exiftentia, placide per Aquam
hanc frigidam tranfibunt atque in mafiuias minores divifa in Aquae fun-
,

dum cadent. Quae adtio Granulatio docimaftis appellari confueta, magnam

ad multa opera Ghemica utilitatem habet.. Ferrum , Stannum , & Plum-
bum , fi fufa, ad ignem fuerint , tumque fimili modo immifla Aquae , cuni
motu violentiori & ftrepitu ingenti, difliliunt ab hac Aqua , cui commit-
,

tuntur: ut periculofior fit longe horum mifcela.. Sed quam mirabilis eff
Aquae ad Ais fufum in igne proprietas fane fi in Aquam effunditur As
!
,

igne fufum fummo cum periculo incredibili cum fragore, & diflilitione
,

incoercibili , Aqua , AEs, vafa disjiciuntur. Atque funeftiflimo conftitit

,

Experimenti eventu , quod Aquae parum fuperfufum Ari ad ignem in va-

fis liquefacio , uno impera vicina omnia disjecerit , ferine, promriore im-

peras violentia , quam fi pulvis pyrius adhibitus fuiffet. Crediderim , mi-

rabilem hanc Aquae proprietatem ex nullo omnino principio communi
capi , aut explicari ullo modo poffe. Pluvia igitur tandem fimplex, &c fin-
cera , Mercurius haberi poteft animalium & vegetantium tum enim eft;
, ;

Mercurio metallico fimplicitate compar. Elementum tum primum, ex quo,

elementum extremum in quod, omnia, voIenteHelmontio. Sententiam
hanc variis limitavimus modis.
fontana. Fontana dein omnis. Aqua , ex fola pluvia ortum omnem fuum ducit.
Tum enim calor Aquam de terne, & Aquae, fuperficie difperfit per acrem.
Tum- aer hic , Aqua praegnans , nodtu impingens in montes altos , latos
frigidos , Aquam ibi applicatam cogit ex vaporibus in guttas , exquifite
 D E ARTIS 'T H E O P> I A.
at in Heftillationibus noftris fit. Colleria deinde hatc Aqua ita decurrens
juxta parietes montium , in rivulos exiguos decurrit juxta terrae fuperfi-
ciern , aut in durius aliquot incidit fubterraneos , in quibus colligitur , at-
que decurrit. Quando autem loca htec altiora funt , quam ibi exitus habe-
tur iliorum Aquse duriuum , tum ibidem fcaturigo falit eo altius , quo lo-
cus aggregatae. Aquae altior eft, quam emiflarii orificium. Atque inde ratio
habetur , cur nunquam , nifi in locis monti vicinis Fontes ? Cur tanto plu-
res Fontes, quo montes frequentiores,, altiores , folidiores 2 Cur in valli-
bus intra montana loca ficis, Fontes.crebqr.rimi , maxime falientes 2 Verum
inde etiam fcimus , fontanam Aquam nunquam puriorem efle pluvia :

quum fumma ejus puritas foli tantum pluviae unice debeatur. Qui enim
poffet fieri haec limpidior ,
quam fuerat ille vapor , ex quo in altum everio
ortum duxerat ? non poteft utique magis depurari Aqua, quam adeo alta
in aerem elevatione. Attamen ,
quando pluvia haec ita in Aqluam fonta-
nam deftillans , . incidit in loca , filicibus purifiimis repleta , tum in interfti-
tiis illis haerens , , ibidem deponit omne illud peregri-
indeque decurrens
num ,
quod illi autem omni retento intra hos maean-
adhaerefcebat ;
illo

dros atque finuofos puteolos tandem eleriro purior tranfit fola Aqua.
, ;

Atque hic colandi modus eft ,.quo utens natura Aquam provehit ad fum-
mam limpidi tatem,& finceriffimam indolem.Quam curfu exercitam, quam
puriorem eleriro , Maro defcribit. Neque novi alium modum , quo eva-
dat defoecatior. Interim notiflimum habetur , arenas noftras vulgares , vel
fabula efle crvftallos , vel filiculos quam puriflimos. Florum vero quam
,

maxime adeo eft difformis figura, ut vix unquam duo reperire detur grana,
quibus eadem adeft externa figura hinc autem fit , ut nunquam ita locari
:

queant inter fe invicem, quin femper inter lingula contigua maneant fpa-
tiola vacua intermedia. Igitur Aqua, a montibus deftillans, fi incidit in
hzc arenofa fabuleta , tum per illa arenularum interftitia decurrens, longe
pulchrior defcecatur. Quare Sc pluvia ipfa collium arenoforum fuperficie
recepta , atque inde per puriffimas arenas percolata , defluens , purifli- &
mam quoque Aquam exhibet. Porro tamen ipfa hxc Aqua fontana , dufn
decurrit per loca talia , in quibus difperfa eft materies , quam Aqua facile
diflblvere poteft , tum Aqua hasc fuo in tranfitu rapit in fe diflolura omnia
illa corpufcula, quse attingit. Neque refert tum , an decurrat per faxa, are-

nas , colles , montes femper enim fecum illa omnia conferet. Atque adeo
:

rivuli , alvei , fcaturigines, alfumunt genium illius materia: , quse vias ob-
fidet, per quas Aqua defluit. Unde de Fontana: A qua: indole nihil lingu-
laris veri dici poterit., nifi pro ratione fuarum latebrarum. Sane Alumina,

Sales , Sapones , Vitriola , quam manifefto htec docent. Quid igitur de

Fontana dicas 2 jamprofilit Acidularum nomine quas eximius Hoffman- :

nus alcalefcentes , volatiles , demonftravit , Spiritu embryonato refertas.

Therma: aurem fulphurata: quam mire differunt ab acidulis quum tanien !

utrsque Fontana: fint. Ita medicata falubritate falutares habentur Fontes.

Alii venenata labe perniciofi. Imo &
inveniuntur , qui Gorgonis inftar
virtute petrifica donantur , ut in caverna petrifica Burgundiaca , qua: mil-
liari circiter diftat de Quingey in qua Aqua deftillans petrefcit in ftatuas
:

quarumcunque figurarum. Vid. Diar. Erud. 1688. pag. 432. Quod tamen
 ,
,

£- _
}Z4 .
(
«? A R S ALTERA. ,

mirabile inprimis quis cenfeat , ipfae hae Aqua: petrificae tamen calculos
|iaud generant fuis potoribus. Viti. Reg. Ac. Sc. 91. 92. Omnia ergo haec
'commemorata docent , de limpiditate , pondere , virtute , Aquae fontanae
hihil in genere univerfaliter verum dici pofle \ hanc vero prius Angulatim
examinandam efle in fuo proprio loco ut conflet de illius indole. Id vero
:

nullo argumento- conflat evidentius , quam quia Aqua fontana quaecun-

que decofta aliquamdiu , tandem quiefcens, frigefcenfque , faeces in fun-
dum deponit. Omnia quidem haec dum exploramus circa Fontium Aquas,
nihil tamen mirum magis , & Angulare vilum fuit , quam quod Aqua haec
in locis quibufdam ad ingentem profunditatem effoflis penitus defit. Satis
mirari nequivi id , quod narrat celeberrimus inter Britannos Scriptores
Plorius , in defcriptione Staffordiae in Anglia ; ubi puteus depingitur, qui
in profunditatem defcendere dicitur , ad perpendiculum , ufque ad 2600
pedes, fune dimiflo menfurante neque adhuc tamen attingente fundum
,

Sc fine ullo omnino occurfu Aquae in tanta profunditate. Quam folidus

debet eflefundus talis putei , de quo non emergat furfum ebulliens Aqua 1
Quanta debent foliditate exftrudti efle parietes hujus putei , a telluris fu-
perficie ad altitudinem bis mille &
fexcentorum pedum Vid. Glariflimus.
!

Autor, Sc A£I. Diar. Erudit. 1680. pag. 14.

fluviatilis. Foret jam ex ordine exponenda natura Aquae fluviatilis. Quum vero
flumina univerfa, jugi fluxu manantia,originem fuam unice debeant Aqua*
per montes ex aere collectae , ut de fontium prius ortu ftatirn commemo-
ravi , igitur erit femper Fluminum , Sc Fontium , eadem materies , in pri-
ma fua origine. Hoe ideo refpedtu erunt Fluviatili applicanda, quae de fon-
tana dicta fuerunt , omnia. Ita tamen , ut praecipue inter has nafcatur
differentia , quod fontana fere omnis femper decurrat fub terra fluvia-
,

tilis vero , ad montes genita, de iis deftillans , in rivulos minimos delapfa,

fenfim cone ut fu fimilium rivos faciens majores , tandem in rapida exiens

flumina , femper aperto exponatur aeri. Hinc igitur , quidquid coelo la-
bitur , quidquid ventus defert , quidquid vegetabilia illapfa adferunt
quidquid animalia eo devehunt , aut pifces Sc amphibia deponunt , omne
vero illud in alveos fluminum aggeritur, Aquae eorum permifeetur, in
finum , fundumque dimittitur , ubi dein macerari, putreicere, folvi , tan-
dem poterir. Praeterquam ergo, quod Aqua fluminalis , illa omnia poflit
continere, quae de fontana dixi adhuc praeterea omnia haec alia admittere
;

poceft. 'Placeat vobis mecum jam confiderare , quod Flumina omnia , de

montibus adf a , utcunque diu decurrant , tandem in maria., quae femper
deprefliora montibus , fe effundant , &
exonerent tum intelligemus cau-
:

fas, cur nunquam quiefcant flumina, verum afliduo verfus mare decur-
rant. Pariter inde quoque intelligimus , quod perpetuo illo decurfu Aqua
haec defluens per tot diverfa loca , nemora , lylvas , urbes faepe populo-
,
fiflimas , trajiciens , in quolibet horum locorum continenter alterius fiat
indolis. Rurfium igitur haud ita temere quidam de ipfo lingulari ingenio
fluviatilis Aquae firma pronundaverip iterum vero cogetur perpendere,
;

quamnam varietatem omni loco nova corpora Aquae huic immifta infu-
derint, Ipfa fane pluvia , libero delapfa coelo, confundit fe huic Aquae flu-
minum. Utque vxdimus,animantia>vegetantia,foflilia, ineam variis locis*
 w.
DE ARTIS THEONI A. 325
temporibus diverfis , fe quoque iifdem aflociant. Quid miri ergo , fi
illis

Aqua fluviatilis, capta a Britannis ad Jagos , ibidemque cadis recondi-

St.

ta , ita mutaretur , ut poftquam circa infularum maximam , Borqeo , ver-

farentur hac Aqua , calore coeli aftuans , halitus emitteret jjqtii flamma
,

candela excepti invivam flammam , lucidiflimam , abirent 3 fcetidiflima

quidem erat hoc tempore haec Aqua , poftquam vero deferbuerat , atque
diu deinde requieverat,dulcis iterum evadebat. Vid.Tranfabl. Phil. Comp.
T. V. p. 171. Aqua autem Thamefis , atque Neoboracena , intra dies odto
; delata autem inde ad Virginias- fabta eft
in doliis fuis intolerabiliter foetet
iterum dulciflima. Vid. Tranfadt. Angi. N. 127. pag. 65.2. Iterum , in aliis-
Experimentis eadem ejufdem Thamefis Aqua , ligneis condita ibidem
,

vafis , deinde in fervidas regiones delata , intra fpatium ofto menfium

eonverfa fuerat in liquorem fpiritibus ardentibus turgidum , ita ut Halitus-
ejufdem arderent inftar Spirituum vini.Foetor tum aderat. Poftquam vero y
vafe tum aperto , aer admittebatur , omnis ille foetor intra vi-gi-nti qua-
tuor horas evanefcebat. Si vero cadi hi cum fua Aqua valide coneuteren-
tur , tum foetor ille intra quinque horas ita peribat, ut amplius incom-

modus non eflet. Attamen fcetidiflima hac Aqua , epota fine noxia fertur
a corpore humano Vid.Tranfadt. N. 268. pag.S^. Tranfadt. Abrig’d. T,
!

III. pag. 547. Mem. Ac. R. Sc. T. I. pag. 404. Quando autem Aqua Ma-
rina deftillatione feparatur , atque deinde fluviatili A qua mifcetur , folet
tum putredinem illam prohibere ut in Experimentis eft apud Hameliurrt
,.

de menftruis pag. 412. Rurfum autem in Regno Congo Aqua invenitur

,

fluviatilis , cujus agitata fpumaftramini allifa , atque excepta , ad- litus ex-
panfa, concrefcit in materiem tenacem, quae dein ad ignem durefcit inftar'
Ait. Lipf. 1687. p. <350.- Quin
ferri. Vifl. &
Rhodani Aqua , poftquam per
quietem prorfus- defaecata prius , fi dein vafis-figulinis rite conditur, de-
vecta , aut coeli calores pafla , haud putrefcit ; verum in doliis ligneis
omnino- putredine afficitur. Aci. Lipf. x 6^8 3 p. 5 15. Captis iterum follicite
.

Experimentis inventum fuit , quod Aqua pluvia , Aqua nivalis , Aqua

fontana , Aqua fluviatilis , hydroftatice examinata , atque comparata, vix
una millefima ponderis differant inter fe idque , licet Aqua quoque Gan-
:

getica in hac exploratione adhibita fuiflet. Vid. Boyl. Med. Hydr.p. 104»
Unde intelligi vix- poteft, aut haberi pro credibili, quod aliunde di Icimus 4
reperiri in quodam Africa loco Aquam fluviatilem quae-, inftituta accu- ,

rata examinatione per hydroftatica , in mole unius libra foret tanto le-
vior , quam Aqua Anglicana, ut quatuor unciarum differentia- levior eflet-
illa Indorum. Vid. Boyl. de ufu Phil. Experim. parte 2. pag. 114, urinam

mirabile hoc Experimentum prefllus deferiptum , idoneifque foret tefti-

moniis firmatum. Meretur equidem rei dignitas-. Si enim ita femper vere
deprehenderetur , tum veriilima haberentur, qua Herodotus de Aqua
dithiopum longavorum in Africa narrat , de quibus- jam fupra quoque
difputavimus. Sed ne nimius evadam , crediderim hac iterum fuflicere pro
natura A cpia fluviatilis intelligenda. Facillime enim patere arbitror, quod
omnia illa genera tot diverforum-corporum , quorum- colluvies habetur in
hac Aqua fluviatili, materiem prabeant, qua in magno illo aftu, intra do-
lia lignea pati queat , &
fubire mutationes illas fennentationis , putre- &
S f iij ;
 ,

3
z <5
_
A S A R "E A.IT R
fadionis , quae modo memorata; fine i. hinc igitur , has omnes longe no-
tius tribuendas efle contentis illis harum Aquarum , quam quidem
Aquis ipfis.

Aqua {ligno- Reflat adhuc ut paucis dicamus de Aquis ,

quae in Iacubus paludi-
,
rum. urbanis quiefcen,tibus , ftagnanc
bus , follis , haerentque. Hae enim a

Ghemicis ad opera fua toties adhibentur. Si Leydenfem hanc noflrani

confideramus deprehendemus lixivium omnium latrinarum , & cloaca-
•,

rum , que in urbe populofa fe omnes exonerant in has fodas publicas per-
petuo. Sed , d juvat perpendere , quot myriades librarum materie ad tin-
gendas lanas , pilos , fericum , adhibite in illam Aquam diluantur ; quam
erit mira haec, &
confufa miftio Alumen , Tartarus, Vitriolum, pig-
1

menta colorata , Aque ftygie , integris undis evomuntur in has Aquas

de ahenis tinctorum. Atqui omnis tamen illa Aqua , in folum fere- la-
cum Harlemenfem exoneratur , aut leniter modo affluit , refluitque. Quis
igitur miretur , multa artificia pulchre tingendi hac in urbe per hafce
.,

Aquas tantum pofle perfici , que frudra ab iifdem artificibus , aliis locis,
per eadem prorfus opera tentantur ; plurima ad hanc rem inftituta Expe-
rimenta , hec confirmaverunt. Efl certe paludum , hec , &
ftaguorum
Aqua longe ponderofior pura naturali. Uncie namque duodecim illius,
dum pura excipiebantur patina vitrea , exque ea calore leni exhalabant in
auras , exhibebant plurimos vermes , infetfla , varia animalcula in fundo,
poft exhalationem. Sed preterea reftabat in hoc fundo ingens copia ma-
terie terredris , ffavefcentis , calcarie , una cum limo. Que confufa cum
Aqua forti fatis valide effervefeebant. Quando autem varie tales Aque
hydrodatice explorabantur ad indiculum vitreum immerfum , notabilis
animadvertebatur ponderum diverfitas , que in tabulam redacta fe ita
habebat. Prima , Aqua pluvia , pura , coelo lapfa , colledta , erat leviffi-
&
ma omnium ad hoc indrumentum , proinde ab ejus nota fupputabantur
relique. Secunda , Aqua fluviatilis, a flumine. Salaria diifla , erat una
linea gravior quam precedens. Tertio, Aqua falubris ad potandum, Hal-
,

lenfis , integras deprehendebatur duas lineas gravior. Quarto autem

fontana ibidem Aqua , quatuor lineas gravior erat. Quinto , Aqua , fon-
tana , domedica , ibidem loci , erat fex lineas gravior. Septimo autem ,
illa Aqua , que vafe aperto detenta , diu dagnaverat in cella fubterranea,
deprehendebatur jam gravior integras fex lineas cum dimidiata. O (flavo
denique , illa , que in foffulis urbanis , quietis , inque paludibus ibi , da-
gnaverat diu, omnium graviflima inveniebatur enimvero totas feptem
:

lineas erat gravior. Que quidem omnia Experimenta caute"', ,fedulo &
indituta , diferte , &
fideliter , recitat Eximius HoffmannuS in exercita-
tionibus Phyfico-Chemicis , nunquam fatis commendatis , Iaudatifve.
Quam oportet igitur cautos efle in inflituendis cum Aqua tam varia Ex-
perimentis quum neceflario , quelibet harum , pro vatiis fui? contentis,
1

variare debeat omnino effeflus inde pendentes. Decet igitur fcire modos,
quibus explorari queat , antequam adhibeantur , puritas. Praecipua qui-
dem puritatis nota habetur , fi Argentum puriflimum , in Aqua forti op-
tima corrofum, dein diluitur in Aqua omnium , quae haberi queunt, pu-
-jriffitna. Haec enim pro indicio dein exploratorio poterit tuto adhiberi*
 , , .

D E' A R 'T I" 5 E O R I/JA.

' TH 1
5 7
'

Enim vero Aqua, exploranda dein infunditur vfefi vitreo puriffimo ,

fi

iliique tum inftillatur aliquid de- illa folutione argenti , neque confufus

inde liquor turbatur , opacatur , albefcit , tamen , fciatis quidem , talem

Aquam puriflimam efie nifi hoc. folo excepto quod Spiritum Nitri bo-
, -,

num, aut Aquam fortem continere queat. Ita pariter Oleum Tartari per
deliquium puriffimum , multa Aqua puriffima bene dilutum fi admifcetur
Aquis-explorandis -, fine ulla perturbatione , fatis demonftrat illarum pu-
ritatem quum folis Aicalinis exceptis , cetera admifta fatis mox prodat
:

mutatione fubitanea coloris. Nihil tamen in hifce eft teneri magis fen-
fus ,
quam folutio facchari Saturni fada in Aqua omnium puriffima ;

Jlaeenim ad inftillatam heterogeneam Aquam uno momento impurita-

tem docer.Vid.Aead. Florent. Experimenta varia , bona-, pag. 1 5.7,- &
Cer te notae tales exploratoriae infiniti funt ufus ad negotia Chemica ,
ubi incredibilis circa haec requiritur accuratio :
quum minimum faepe alieni
admifti totam mox operationem turbet. Quam doluere h$c fibi contigifte,
dum Arborem Dianae, producere , dum colorum fpectacula Chemice exhi-

bere conabantur 1

Poftquam omnia di£ta expendimus , tandem cogimur de Aqua dicere AquS naturalis-
quod fit vitri quxdam fpecies , quas gradu caloris trigefimo tertio fundi- ftanis glacies;

tur , in frigore autem paulo majore iterum rigefcit. Eft enim tum mafla
dura , elaftiea , fragilis , pellucida , inodora , infipida , expolienda in for-
mas conftantes lentium , &
menifcorum , pro microfcopiis , lentibus- &
uftoriis. Eft autem volatile hoc vitrum. Ctetera idem. Atqui mirum fatis

eft
,
quod ex fluidiffima illa , &
molliffima Aqua corpus mox nafcatur du-
ram , folidum. Quod de corpufculis , in quibus antea., dum difioluta flue-
bant , nullo figno elafticis , jam una adftridtis , exoriatur moles quam
optime elaftiea, &
qua: in globum acta pilam exhibet quam maxime re-
filientem inftar vitri , aut metalli elaftici. Ipfaque fic nata, in glacie duri-
ties , atque elafticitas, increfcunt perpetuo, in eadem ratione, qua fri-

gus augetur , ita-, ut tandem in fummo frigore , durefeat Aqua inftar veri
vitri, elaterem accipiat fummum. Sed vitrum hoc de Aqua , funditur li-
quefactum gradu trigefimo tertio caloris , tumque ftatim fit volatile. Di-
xere quidem egregii viri , pofte , frigore maximo , perenni , ita tandem
coadunari adftriita Aqua; elementa , ut in Cryftallos abiret, gemmafque,
igne vulgari fornacis vitrariorum non fundendas , id tamen nondum fta-
bilitum per Experimenta idonea , fupra jam monuimus. Si tamen hoc ve-
rum foret , tum Aqua , per hanctransformationem , evaderet apra ignis
copiam in fe recipere, quas facere pofiet ut lucerer , candefcendo , in
tenebris Aqua, inftar metallorum , faxorum , aliorum corporumfoli- &
dorum... Jam vero fecundum ea, qua: ha£tenus' de natura Aqua; novi-
,

mus , omni arti humanae , omni poteftati natura: Aquam

impoffibile eft .

plus calefacere quam ad gradus 2x4, aut eam comprimendo pondero-

,

liore compreffione fimul dum calorem admovemus majorem. Farte enim,

,

fi Aquam millies fortius poffemus eompreffam tenere quam jam ab Ar- ,

mo fphser a videtur , Aquam tum novies millefies graduum ul-

premitur ,

tra calefcere pofle qui fane longe major , quam liquefacfti ferri. Caete-
terum durities, elafticitas, fragilitas omnis. Aqua: tollitur penitus , fimulao
lilu licuefifit a tepore aeris. •
 3
i8 |
_ PARS ALTERA.
RcgcUfeens ]
Simulae igitur caloA e fuo minimo regelafcit glacies , evadit ilico men-
fit folveas.
ftruum , movens , &
vehiculum maxime univerfale , quod a&uofa in-
primis corpora diflolvit , mifcet , inter fe applicat, multa nimis acria prius
temperet le fimul iifdem jungat , omnia pariter agitet , ficque producat
prtecipuas mutationes , &
operationes Phyficas.
Vehiculum ali- Utique in animalibus ope Aquas omnis nutritio prorfus perficitur. Non
menti •

quidem, quod ipfa elementa A quas abeant in Elementa corporis , de eo

enim ita univerfaliter non conftar. Sed, fine Aqua: vehiculo, difficillime
pollent particulae vere nutritias devehi ad illas partes corporis , ubi ipfa
nutritio per illas debebat peragi. Aqua autem foia idoneum illud vehicu-
lum defert , quo igitur carere neutiquam poteft nutritio.
Inftrumentum Vitavero in animalibus nulla' omnino , nili ope Aquas; haec etenim
ykgr
humorum noftrorum pars blandiffima , fluidiffima , .tenuiffima , maxi-
c meque penetrabilis per omnia , vel minima
vafcula corporis. Hujus im-
minutione tantum nimia Vitaftatim ipfa definit; fanguinemox, aete-
,

rifqtie humoribus nullo amplius modo meabilibus. Neque enim datur in

tota rerum natura invenire ullum liquorem cognitum , qui deficientis
Aquas abfentiam fupplere queat. Hinc igitur omnis quoque Vita: adHo
debetur Aquae hsc etenim; efficit , ut apti evadant humores ferri per
vafa. Illi qui leniffimo igne feparaverunt Aquam de quocunque humore
animalium , live craffiffimus ille fuerit , five omnium dilutiffimus , ubi-
que invenerunt Aquam fuiffe partem longe maximam , quae humores il-
, aptofque redderet tranfire per fua vafcula. Rurfum pars
los conftitueret
quascunque folida corporis animalium , fi examinatur , ubique omnem
ferefuam aptirudinem ad ufus vitae acceptam fert uni tantum Aquas qua :

inde ablata penitus , nihil omnino fupereft conditionum ad vitam rc-

quifitarum.
Et Auitatis. Ipfa Sanitas ,
quas fumma vitee perfectio , omnefque ad hanc defide-
ratas adtionum exercitationes , Aqua: iterum magis ,
quam aliis relbus,

debentur , & perficiuntur.

Incrementum corporis Aqua inprimis abfolvi-
tur. Morborum plurimi Aqua fiunt, horum plurimi tolluntur Aqua. Mors
ipfa Aqua: excdTui fepe tribuenda venit at longe frequentius eadem de-
, ,

fedtu Aqua: in hominibus excitatur. Sanatio autem feliciffima perfici-

tur Aqua.
Ut & in vege- Aquam in ipfis vegetantibus , eadem prasftare vitae , fanitati , nutri-
tantibus.
tioni , incremento , cteterifque adtionibus exempla , & officia , confiat
quam optime ex iis qua: celeberrimus Woodvvardus fuper his commen-
tatus eftin adis Societatis Britannicae ;
quasque ultra confirmavit Haleus
in Statica Vegetabilium , utrique jam fupra citati. Tota fime fcecundatio
terrasa pluvia , &c nive ; unde fenfim fertilis illa cruftula , fteriliffimis
etiam arenis fuperdufta, nigerrimam parat fertilemque terram. Uti Olaus
Rudbekius ,
jam etiam laudatus fupra , docuit. In Asgypto autem quum

raro irriguus ros terram humedret , ut &

in Lybia , neque pluvia terram
hume&et quum neque
,
ibidem montibus
ullis flumina nafcantur aeterna ;

dominatur fterilitas ad infecundas femel arenas. Maxime , quum procel-

lofi ibidem venti arenarum moles nubium inftar volvant , atque prima
illius cruftulae frugiferas rudimenta ilico disjiciant. Vid. 8c Verulani, p. 65 5.

656, Denique
 , ,,

* )
«

Denique
DE ARTIS
Foflilia ipfa quamdiu
THEO R 4 .

fpecie. fucci liquidi exifiunt in venis

32?
Tandem & in
,

metallicis, ut & ipfa Metalla , adhuc forma craffi ,

pinguis , & pondero fi
Eoffilibus.

fucci fubfiftunt dumque Gur metallicum appellantur tamdiu fane fali-

, ,

ni ,
undtuofi fucci fpecie exiftunr. Verum in Aqua tum diflolvi queunt.
,

Inio ipfi Aquam diluentem tamdiu gerunt in fe. Legite qua: fuper his me-
tallica: rei fcriptores horumque omnium princeps
, Agricola fcripfe- , ,

runt. Utique ‘omnes illi fucci codpreti , Salini, Vitriolici, Metallici , ea-
dem confirmant omnia quippe docent. Aquam in his quoque primas par-
:

tes agere , omnia diluere , movere mutare , augere , mifcere inter fe. ,

De quibus tandem omnibus jam univerfaliflimus Aquae ufus mirus om- Ufus Aqux id
nibus patet. Rerum fane Colores tenerrimi , gratillimi, praecipui. Aqua: alia, 0
adjumento confiant. Id in florum pulcherrimis quam evidenter patet, ne
alia commemorem. Odores quoque rerum Angulares Aqua: mifcela , atque
temperamento, inprimis mifcentur,fervantur,perficiuntur ubique fane in ; %
hocce vehiculo omnium aptiflimo, quam fuaviflime devehuntur. Ubinam
vero Saporum gratia , amoena diverfitas , pendet , nifi ab Aqua , dum jufta
intermiftione , inprimis lingua:, &
palato , aptantur. Vires corporum An-
gulares , alimentariae , medicata:, venenata: , nonne Aqua: ope adtuofie de-
mum redduntur ? Ipfa corporum durities fumma , folidiflima firmitas , &
glutini Aquofo interpofito deberi , jam fupra demonftravimus. Lateres ,
imbrices , faxa , ofla , cornua , pili , ungues , abeffet Aqua , in mollifli-
mos abirent diflipata pulveres. Pleraque autem Adtiones Phy fica: , quas
corpora inter fe exercent , omnium maxime adminiculo Aqua: in adtura
tantummodo reducuntur atque abfque ea ceflarent ; quod quum verum,
;

fit de eximiis , multarumque aliarum originibus adtionum , operationibus,

hinc iterum pendebunt illa: omnes ab Aqua pracipue quod ut exemplis :

liqueat. Spedtate ,
qutefo , mecum Effervefcentias ,
qua: inter fales & fa-
les, inter fales & olea , inter fales Sc corpora folida contingunt.
Utique
omnes illa: exercentur tantum, quando fales illi ope Aqua: adeo diluti funt,
ut forma liquoris fluant , Aeque in adfcum deducantur. Quando enim om-
nisAqua penitus inde abeft , illofque fales prorfus folidos relinquit , fo-
lenttum quam minime agere. Novimus autem , quam multa: mutationes,
operationefque , oriantur a meris effervefeentiis ; qua: igitur omnes quo-
que requirunt neceflario Aquam , ut queant fieri. Iterum Fermentationem
fpectemus , tot tantorumque , productorum phyficorum fcecundam ma-
trem hate utique fine Aqua peragi nullo modo poteft ; imo vero vegetan-
:

tia, fi orbata funt Aqua fua , nunquam poterunt in fermentationem ex-

citari , fed immutata diu perflant. Verum fimulac tanta Aquae copia illis
admifeetur ,
quanta eo requiritur , tum fubminiftrato calore , & aere ad-
miflo , , omnefque producet
ftatim fermentatio fponte fuccedet fuos ef-
fedtus qui adeo notabiles. Putrefadlio quoque, animalium , pifeiumque
,

ut & vegetantium , in ficcis nunquam fit. Contra vsfo , omnia illa orbata
integre fua Aqua , ideoque omnino arida , quam diutiifime in aere ficco
non corrupta confervantur , qua: omnia , humettante madefacta Aqua ,
quam citiflime folent in abominabilem fracedinem putrefeere , prorfufque
corrumpi. Infinitae quoque funt feparationes variorum corporum quae ,

fine Aoua fieri non pofliint , qua: beneficio Aqua: facillime perficiuntur.
Tt
 ,,,

(PARSVALTERA,
'
,

330
Salium fane feparatid'de terra , oleifque , Alcoholis cie refinis , refinofif-
que , edudfio peragitur Aqua. Rurfum aliorum adunatio intima Aqu®
impetratur , qua: fine illa obtineri nullo medo pollet cujus quidem rei
:

jam fupra exempla quam manifeftiffima , &

valde numerofa exhibita
,.

fuerunt. Ipfa quoque praecipitatio , qua: notabilis adeo habetur operatio

inter Chemicas , omnium maxime auxilio Aquae fit. Sublimatio pretio fo-
rum oleorum , qua: de aromatibus , balfamifque , corticibus i floribus , fo-
liis , feminibus deftillando parantur , folam quoque Aquam unice agnof-

cunt idoneam , ad hoc ut parari queant aufer vero Aquam , carebit ars
:

omni modo Phyfico , omni artificio Chemico, quo pulcherrima haec olea
illibata , &
fine corrumpentis empyreumatis foeditate, obtineantur. Sed &
Aqua eft , per quam gradus caloris certo queamus dirigere, &
diftinguere
a gradu trigefimo fecundo , ufque ducentefimum duodecimum. Id vero
admodum difficile eft , ullo alio modo perficere. Oleo quidem non in- ,.

ficior, idem poteft fieri, &

quidem ulterius ad gradus fexcentos, ufque;
fed Aqua manet in his femper eadem , oleum autem affiduo evadens fpif-
fius ab igne , non retinet poftea a:quabilia adfcendentis caloris incremen-
ta. Hxc autem Res maximi videtur in arte Chemica ufus , neque nota
antiquis Chemieis quum aliter non quaefiviftent tanto molimine inve-
:

nire modum , atque fuftinendi , gradus caloris a:quabilis

excitandi ,
qua-
lis eft fecundans ,
incubantis, gallina: & genitalis , ignis qui ope Aqua:
:

&c thermofeopii hodie adeo facile inftitui , dirigi , atque continuari po-
,

teft. Atqui de omnibus Aquae reeenfitis modo effectibus , conftat , nos

prorfus alios fieri juxta diverfos ignis ad Aquam applicari gradus ita, ut
pro quolibet augmento , femper alius fit , aliufque , ejufdem Aquae effe-
dtus. Quod , ut notum nimis , explicando confirmare abfifto.
Vapor Aqus Interim vero Aqua nunquam fuit inventa magis adtuofa , quam ubi
calidus valde
aftuofus.
vi ignis agitur in vapores ab ebulliente affiduo Aqua elevatos , in loco
elaufo corpora efiim expolita tali volitanti vapori , eoque humedlata pe-
:

nitus inde mirifice penetrantur , corrumpuntur , mutantur , folvuntur

pluribus modis. Quum vero inftituta eflent de.induftria hanc in rem Ex-
perimenta , conftitit, vapores, de Aqua exhalantes ope lenis ignis , va-
rios habuiffe effedtus in corpora illis expofita hac lege , ut vapores exha-
lantes de Aqua falfa minus putrefacerent expofita , illi vero , qui de Aqua;
infulfa exhalabant , longe citius , magifque illa corrumperent penitus. Ita,,
ut inde vis putrefaciens Aqua: dulcis , in vapores refolutae , certo confla-
ret, accedente calore. Hinc aera humidum , &calidum , peftilentiali fa-
cultate praeditum e fle , & humana corpora brevi diflolvere , antiqui Me-
dici ex vero fcripferunt. Inter recentiora vero obfervata quoque habe-
tur , incolas Europaeos , qui -loca Americae primi oblidebant , omnes fere
morbo endemico periifle per malignum morbum , qui corpora brevi ffime
diftolvebat putrida quadam febris fpecie. Id autem inprimis accidifle iis
omnibus, qui loca incolebant, arboribus, & fruticibus, oblita. In illis
quippe nemoribus totus aer prorfus humidiffimus eft uberrimis illis va-
poribus tepidis, quos arbores , coeteraeque plantae copia exhalant incredi-
bili. Confer enim , ex computatione fubdudta a clariffimo Haleo , in Sta-

tica Vegetabilium, fuperficiem , quam dant omnia folia fimul , inquit

 H ,
,

)
I

DE A RT I S f
T H E O R JjA. 5Jl
explicatur arbor xftivo tempore fatis ramofa ,
pAebit copiam efle in-
gentem Aquas exhalantis in tali fylva , fub climate adeo aftluofo, Poft-
quam vero omnes exdax fylva; , atque apertus aer ad-
incenfae fuerunt
midus per regionem quam liberrime , jam ibidem falubris prorfus reddi-
tus eft aer. Vid. fuper his lingularia obfervata Ludovici Tefti, Medici ce-
leberrimi , de Salubritate
aeris Veneti. Ad. Lipf. Suppi III. pag. 167.
Aqua gelu conftrida ubi fuerit in glaciem , rarefeens obfervata fuit Gkcis? rarior
primo ab eximio Galilaeo , rarior ideo &
levior , quam eadem Aquae flui- fuaa 9 u a.

dae adhuc quantitas fuerat. Atque inde quoque evenit, ut glacies ipfa
Aqua: femper innatet. Quum pondus comparatum aquae ad glaciem fe
habeat ut ad 8. Vid. -Sagg. d’Efperxenz. 25. 28.
Attamen raritas haec Glaciei debetur fpatiis bullatis , aere plenis , quae a Bullis atriis,

inter gelafcendum in conglaciata Aqua enafeuntur , fatifque magna , &

fpatiofa, ratione Aquae conglaciatae , efliciunt, ut corpus hinc glaciei
evadere videatur levius. Namque jam antea in hiftoria Aeris , & Aquae
evidenter demonftratum eft , in Aqua frigida fatis multum aeris ita loca-
tum efle in interftitiis inter elementa Aquae relidis qui tamen aer ibi- ;

dem , quia fua alia elementa aeria non attingit , non colligitur non uni- ,

tur non habet vim elafticam. Quando autem frigore concrefcit Aqua
,

ardius adunando fe exprimit aeria elementa ea adunat , hinc mox bul-

, ,

las .elafticas fe , hinc leviores , format. Increfcente dein ad

expandentes
fummum frigore , perpetua aflociatione aliarum novarum gran-
bulla; hae
defeunt , & proportionem aeris ratione molis glaciei adaugent.
Qua; tandem majores reddita; vim fe dilatandi acquirunt adeo ingen Unde vafa rum-
pit.
tem , ut omnia fere vafa licet fortiflima , coercentia rumpat quum ca
,
;

lore ebullitionis vix rupiflet. Crediderant quidem acutiflimi Phiiofopho-

rum , vafa ea difrumpi a congelafcente Aqua quia partes folidse valis fe
:

per frigus accurtabant fupra glaciem intus natam , adeoque non expan-
m

flone glaciei extrorfum fada , fed contradione vafis fupra refiftentem

modo ejus duritiem , hanc rupturam fieri dum interim vas •, glacies fi- &
mul ab eodem frigore condenfarentur. Verum fubtilitati acutorum viro-
rum occurrerunt folertifiimi Academici Florentini confpicuo hocce argu-
mento. Sumferunt hi puro de auro globum novum , quem implevere
Aqua frigida , ut plenus foret accurate ; dein globum hunc exponebant
aeri glaciali poftquam obturatus erat. Simul autem perfede firmato huic
,

globo annulum , circularem , perfecfum ,- metallicum , minorem paulo

circulo maximo illius fphaerae extrinfecus adaptaverunt qui undique am-
;

plexus orbem illius fpheera: , tamen per amplitudinem ejufdem delabi non
poterat. Notabant fedulo locum in fphaera , ubi limbus annuli inprimis
fphseram attingebat. Quid fit 5 dum intra globum congelafcit Aqua , ejus
fuperficies globofa tantum a centro ad fuperficiem amplificabatur , ut an-
nulus notabiliter adfcenderet furfum verfus verticem fphaxra; a circulo
ejufdem horizontali maximo expanfione globi , longe majore , quam
;

contradio annuli fuerat ut alter squalis annulus docebat.

;

Aqua vero ex nive foluta , aut etiam diu admodum ad ignem decoda Glacies de a-
-

prius, lentius conglaciatur, fimul concrefcit longe folidius , minus ra- 1 ua aece orba.
xefeit, bullas longe, pauciores inter gelafcendum facit. Via. Sagg. d’Efpe-
Tt ij

t
 «
V
33* |
PARS ALT ERA.
rienz. p. 16$. Aqua afotem puriilima, in vacuo Boyleano diu detenta, tum-
que in frigore eodem hocce vacuo, longe citius con-
glaciali retenta in
gelafcit ibidem , quam in eoclem gradu frigoris concreviffet Aqua , unde
non eductus aer , & quas expolita manebat aeri aperto. Quin etiam Glacies
ita formata ex Aqua aere privata in vacuo
, erat multo durior , pondero-

lior ,
pellucidior, quam vulgaris illa prior glacies ut ita certo
aequabilior :
,
conftet ,qui in Aqua locatus fuerat , frigore Glaciali colledtum ,
aerem ,

raritatem illam , levitatemque producere. Imo vero , experimentis fedulo

captis, juxta modum praslcriptum , parabatur Glacies , quas aquas non in-
natabat. Sagg. dTfperienz, 171. Glaciei autem rafir , tempore quam fri-
gidiflimo , aut concufas , live &
nivi , li affunditur tenuis pollen aeque tum
frigidi , falis marini , falis gemma: , falis fontani , falis Ammoniaci , at-
que tum limul accurate conteruntur ; tum ipfo momento commiftionis, £1
contritus , fal incipit liquefcere , & folvi, fimulque frigus oriri multo ma-
jus quam prius in alterutro fuerat , idque ad certam lemper menfuram ,
,

qualecunque non miftorum frigus prius fuerit quantum hucufque fci-

:

tnus. Cujus effedtus cogniti beneficio applicato , repetito, frigus hoc&

artificiale pro lubitu fere augeri poterir. Alcohol vini quoque Glaciei fic
affufum , etiam commiftu , &c contritu auget frigus. Spiritus vero falini
pure acidi tam falis marini , quam nitri , aqua: fortis , aquas regias , quo&
fortiores , eo magis frigus adhuc longe intenfius creant , fi cum Glacie lie
conteruntur. De quibus ample actum in Fahrenheitianis , dum de fummo
frigore hactenus cognito egimus fupra in hiltoria Ignis.
Glacies petfe- Si igitur fumeret quis Aquam puriffimam eam arte privaret follicitilli-
;

ftillima.
ma ab omni prorfus aere iri vacuo perfectilfimo dein tempore frigidiffi-
;

mo hanc artificio Fahrenheitiano refrigeraret Glaciem ad luminum ; tum

haberetur glacies duriflima, denfiflima, puriilima, pellucidiifima, pondero-
fiflima , tandemque character phyficus Glaciei ftatui pollet ad fenfus evi-
dens plane. Interim autem talis Glacies , quoufque cognovimus , ftatim
iterum liquefcit ad calorem triginta trium graduum.
Non mutatur Inde manifello iterum fequitur , frigus fummum Aquam finceram non
frigore in du- converrere in lapidis , cryftalli , aut gemmas , fpeciem quamvis frigus il- ;
rum ad ignem,.
lud artificiale fit plufquam quadraginta gradibus fortius , quam illud eli
in iis locis , ubi tradunt , Aquam conglaciatam verti in Cryftalluin mon-
tanam : fane apud nos incrementa frigoris in glacie non effecerunt ullo
modo difficiliorem liquefadtionem ejufdem in Aquam ad confuetum calo-
ris redudti terminum.

Aqua non mu- Aqua interim puriilima , lincero vali vitreo infufa , tum in illo vafe
tatur tempore.
__
hermetice oblignata , ut nullum omnino haberet commercium cum aere
externo , per integrum feculum perduravit line ulla omnino permutatio-
ne fenfibili obfervata. Sic quidem , ut tanto fpatio temporis non concre-
verit , neque terram , aut aliud quid genuerit intra fe licet in aere Ro- :

mano , calida fatis!,,, id contigerit. Vid. Boyl. T. I. pag. 61. Du Hameliura

T. IV. pag. 109..
Continet quid Si etiam Aqua, ope omni antlias aerise,. liberatur q-uara abfolutillime fieri
aere fubtiiius.
po-teft. ab omni aere admifto , tnmque in vafe ita continetur , atque concu-

titur, emittet bullulas infinitas , minimas, emicantes inftar fcintillarura

 -i* /
DE ARTIS H iE O R
Trv\ I >.
jtrnis 5
qua tamen bullula vix fimulacmm probent a&is cie Aqua exfilien-
tis.An ha ergo minima funt , qua adunata; fimul , formabant illas bul-
lasfulminatrices , non aerias , in Aqua ebulliente diulupra ignem , poft-
qiiam aer ipfe diuturnitate codtionis jam prius expulfus fuerat de illa ebul-
liente Aqua ? Vid- Du Hamelium Demonftr, p. 395.
Fallere autem poteft nihil fere magis quam Aqua , fi ejus inveftigatur Ssepe mfre ii-
tet
abundantia in aere Enimyero , partes Aquacerta ratione difpofita inter
: , ubi abua»
dat.
fein aere , poliunt denliffimas face,re nebulas 3 qua: opacitate fua inducunt
ante oculos caliginem , &
umbras ubi tamen eadem Aqua multo copio-
;

fior, denfior , colledta, fed difpofita tantum alio modo, adeo pellucida
habetur , ut nihil penitus ejufdem appareat. Halitus oris noftri vi magna
expulfus per contratba labia, vix apparet quando autem ore hiante le-
;

niter efflatus occurrit aurae frigidae , confpicuam fatis nebulam format.

/£ftivo in calore humidior exfpiratio neutiquam apparet oculo , bruma-
li tempore adeo fpecie nebulae confpicua. De hifce quidem amplius adum

in hiftoria nebulae , nubiumque. Hic neceffe modo eft Chemicos monere ?

ut quum eorum tantum interfit , difcant conficere Hygrofcopia accura-
,

tiffima, quorum certo indicio cognofcere ftudeant quantitatem aqua: quo-

libet tempore in aere explorare. Sola neceffitas cognofcendae t em pePt nu-
tatis , qua oleum Sulphuris per campanam, aut oleum Tartari per deli-

quium , parari optime pollet , indicat utilitatem hujus cognitionis.

Si placida ventis Aqua ftat, quainterim nullo quoque decurfu exerce- Unda Aqa®)
tur , tum fuperficiem format in aere, quae parallele ad telluris fuperficieni
fe accommodat , dum ita prorfus quiefcit. Si tum in fuperficiem hane
Aqua defuper immittitur grave corpus , magnum fuerit , aut parvum, ce-
leriter , aut lente , illapfum , tum corpus hoc incidendo expellit cum impe-

tu Aquam moli fua aequalem fupra fuperficiem ftagnantis Aqua;. Haec igi-
tur Aquae expulfio fucceffive durat tatndiu , dones corpus illud defcendk
in Aquam fub altitudine Aqua: elevatae. Tum porro corpus id aequabiliter
defcendit , neque advertitur. Aqua vero elevata a corpore ftatim recurrit
in locum a fubfidente corpore relictum , unde fit circulus undofus in fu-
perficie Aquae. Hic vero a loco illapfus , ut centro , propagatur undatim
m undas majores , majorefque , affidue increfcentes concentricis- femper
orbibus in magnam longitudinem. Undae illae conftanti formantur lege
hac, ut abfolvant,extendendo fe, diametrum duodecim pedum femper intra
fpatium temporis minutorum fecundorum o6to & dimidii quum fo- :

nus in aere eo tempore percurrat centum 8c odtuaginta hexapedas. Sic-

que Unda aeris ad Undam A qua: , ut 765 ad 1 , refpedtu temporis. Qua;
ratio fatis accedit propinque ad rationem ponderis Aqua ad aerem , ex
proportione data a celeberrimo Delahirio. Unda illa , a diverfis natacau-
fis , fi fe mutuo fecant , circulares-, concentrica fuo quaque centro ma-
nent , neque inde turbantur. Si progredientes incurrunt in obffaculum r§-
fiftens & reflectens , eadem celeritate progrediuntur , ac fi
inde reflexa ,

nulli prorfus obftaeulo occurriffent. Et quod longe magis paradoxon in

his penitufque mirabile id-eft quod ne ventus quidem adverfus aut fe-
, , ,
,

cundus, hanc propagationis rationem immutare queat. Videantur omnino

Monum, Phynca , five Memoires de Phyfique , &c. anni 169:3. pag.
Tt iij
 ,

334 ( PARS ALTERA.

Dignum putabam h&c obfervatum , ut hic infereretur
,
quo poffiet fervire
Chemiftis noltris , qui fas pe tam multa effingunt in harmonia univerfi uc ;

haberent materiam , dum hasc forte legent , fpeculadoni fuper hi fce.

Si Aqua puriffima , igne lem , ex vitro mundiffimo , deftillat , ad per-
fedtam ficcitatem ufque , relinquet in fundo vitri maculam levem impref-
fam. Idque continget femper quotiefcunque repetitur cum eadem Aqua,
,

& vafe novo. Quin etiam fi Aqua delUllata femper reaffunditur in idem
vas, tandem in unaquaque deftillatione cruftula illapaulo audtior evadens,
fatis notabilis evadit. Indefatigata effecit induftria , ut experimentum hoc
inftitueretur ad faftidium ufque , narrarque inde eximius Robertus Boy-
leus in operofiffimo tradtatu de Ortu Formarum , quod Aqua ducenties
deftillata cum cautelis ex vitro per alembicum , tandem ex uncia una de-
derit drachmas fex terras alba: , levis , infipidte , fixas , ponderofas , indif-
folubilis in Aqua. Vid. Orig. form. apag. 159 —
173. Hiftoria hasc fecit,
ut viri omnium prudentiffimi , freti ea audtoritate , pro certo ftatuerint,
Aquam ita vere in terram veram, abfoluta tranfmutatione , converti pof-
fe , per meram modo deftillationem repetitam. Hinc llluftriffimus Nevv-
ronus , Aquam fic verfam in terram igniri tandem pofte, deducebat. Optic.
Latin. pag. 3 19. Quasft. 11. Interim decente reverentia licebit mihi enar-
rare , quod ipfe rem utcunque examinavi debita cum prudentia. Aquam
cepi pluviam , coelo ftillantem , vafis apertis , mundiffimis , in fpecula Af-
rronomica Academia: noftrae ita locatis , ut a refiliente de tedfco pluvia ni-
hil foecum infilire pofiet in vafa htec hujus dein pluvias magnam copiam,
:

ingenti de cucurbita , leniffimo igne, per athanor, ut fumum vitarem, de-

ftillavi iri excipulum purum , ad ficcitatem ufque perfedtam. Macula man-
fit alba , in fundo vitri , fed incredibiliter tenuis, &
pauca, refpedtu Aqus
adhibitas. Verum interim perierat de Aqua in hac deftillatione fatis mul-
tum, quamvis cura quam follicitiffima commifluras luto de farina lini &
Aqua clauferam. Unde intelligere nullo modo potui ,
quomodo egregii
illi ne , ante ducentefimam vicem repetita:
viri ulla cura potuerint cavere,
deftillationis ejufdem Aquas , illa jam tum tota non perfpiraftet inter de-
ftiliandum per vitrorum obturatas jundluras. Verum contigit mihi ob-
fervare , quod , quum repetens illas deftillationes viderem , Aquam de
cucurbita per alembicum , in vapores refolutam , ire in excipulum
tum alembicus &
vacua pars cucurbita: , ut &
excipulum totum , plena
effient aere illo communi qui eo tempore erat in officina mea chemica
,

ubi experimenta inftituebam. Atqui aer ille , femper in tali loco , refer-
tiffimus eft obvolitante pulvere copiofo. Quem ignis, ignem fequens aer,
homines , ventus , motus , excitant. Qui fane pulvis ftrato denfo tegit , &c
obfufcat , fuperficiem vitrorum in editiffima asdis hermeticas parte pofito-
rum. Ad hasc intentus magis , magifque , tandem certo obfervavi , in An-
gulis deftillationis a (itionibus repetitis novum iterum pollinem jam prius
collecto fuperaddi. Si ergo ducenties illa Aqua deftillat in altum, femper-
que denuo reaffunditur in idem vas unde exiverat , quadringenties colli-
getur omnis pulvis , qui in vafis didtis fuerat in aere , in quo hasc deftilla-
tio , &
infufio, contigit. Quare inficias haud iverim , -aliquid ita nati pul-
veris deberi ipfis foeculentis in Aqua corpufculis , ita tamen, ut maximam
 t
/

DE ARTIS THEORIA. jjy

partem pulveri aerio tribuerim. Er quando rite fup^iuto , juxta experi-
menta , quanta debeat ede copia utriufque pulveris , tam nati ex Aquae
impuritate , quam oriundi ex aere circum fuio , &
ingreflb , nondum certo
yiaere queo , in operationibus hifce , terram fuide natam de ipfo fincero
Aquar elementalis corpore. Eritque tanto gravior femper dubitandi ma-
gifque urgens ratio , quo magis eonfideramus , Boyleum ipfum , tantum
ter repetivide experimenta , castera vero accepide dde narrantis Chemi-

ci,
qui recitabat , vice ducentedma deftillationis , Aqua: unciam dedide
drachmas fex talis terrae. Non dubito quin omnes harum rerum cupidi
,

fatis momenti agnituri dnt in fententia fjuam , pace fummorum viro-

:

rum, quam modeftiffime eenfuras publicae, &

emendationi fubjeei. Aquam
eoncrefeere pode cum aliis in corpus vere folidum , ex hac adunatione'
ortum , cogor credere ob rationes fupra datas. A qui re vero elementa ope
deftillationis ita uniri inter fe , dne tertio interpodto , ut convertatur %
fie in meram terram , nullo hadtenus experimento tuto fatis demonftra-
tum vidi , didicique quotidianis laborum periculis , quam temere nimis
;

frepe negligantur in Ghemieis- illa , quas dolofe fe infinuant aliena inter

operandum. Atque iterum abfolvi una illa omnia , qure fecundum hodier-
nam dodtrinam intelligere vere potuimus de tertio Inftrumentorum Che-
jnicorum uni verfali , Aqua. Unum illud definire haud datur hactenus,
bona fide , an illa nimirum Aqua , quam Alcaheft , corpora refolvendo,
producit de corporibus definietis , fit omni proprietate talis Aqua , qua-
lem nos hueufque propofuimus.FSed de hae re foli vera dabunt beati ta-
lium myfteriorum podefiores , quorum una nobis admirationis gloria re»
Hfta eft.

DE TERRA*
Ut Philofophi , fic & Chemiftas, vocabulum Terras ufurpaverunt, dum riefinkia Xe^r
principia enarrabant rerum
, vel elementa , ex quibus compofita corpora
conflarentur. Intelligebant quippe unum de his , quod cum concurrenti-
bus c asteris conftituit compodta , quodque his facultatem talem praeberet
praedandi quam plurimum ad exercenda opera naturae , artifque. Si autem
examinamus quam proxime , quid proprie hoc fub vocabulo intellexe-
rint hic fenfus colligitur
,
,
quod Terra fit corpus foflile , fimplex, durum,
friabile, in igne fixum , in igne non fluens-, in aqua , alcohole , oleo, aere,
diflolvi non potens.
Corporis ideam quis Terras neget’ quum Rase omnis mada fit in tripli-
cem dimenfionem qxtenfa , impenetrabilis prorfus, fuifque interim figu-
ris definita , fuo denique , &
quidem proprio , librata femper pondere.
Magis quidem ambiguum videbatur, an oporteret, Terram inferibere
clalfi Fodilium ? Sed fi vacat excutere quas prius retuli , de charactere
,
trium Regnorum, ut loqui amant , naturalium , tum crediderim , ad Fof-

filium cladem inprimis referendam ede. Eft nimirum omni fere fo dili no-
to immifta Terra , portione quidem majore , minore , femper aliqua. Irn
metallis, fateor , difficilius demonftratur, facilius autem deprehenditur in
reliquis atque etiam copiodus , ut vix inde, nec nifi fuinmo labore, queat
,

integre feparari. Habet quoque pondus tam magnum-,: ut aquam , fales ?

§
 ,,

< PARS ALTERA.

olea, fpiritus vegetantium , &
animalium , exfuperet. Hinc & in intima
telluris ubique fe infinuat unde in abfconditis illius adytis conftanter re-
:

pentur ubique , atque erui poteft. Imo vero &

pura Terra , in mole fua
non oftendit unquam , concurfum aliorum elementorum , aut varietatem
fere ullam. Adeo , ut omnia hasc doceant, vix aptius ulli rerum generi
Terram hanc adfcribi polle , quam quidem Follilium. Sed fane , fi agnof-
cenda eft Terra pro materie follili , quanta , quasfo , in illa /implicitas ob-
tinet; tanta profedto , ut in tota natura rerum , vix aliud fimplicius cor-
pus reperias. Terra enim fincera , quam Terram virginem appellitavere
adeo deprehenditur fimplex , ut ne ipfa quidem metalla magis fimplicia
apparuerint. Quin etiam , quando habetur feparatiflima ab aliis , tum in
tenuitate fua fatis tamen habetur dura , confiftenfque fateor, dari durio- :

ra alia , fic tamen , ut &

ea fuum duritiei notabilem fatis gradum obti-
neat. Verum materies terrae fragilis apparet , quam diu ob fer vari fenfibus
noftris poteft Patitur enim facili tritu in pollinem fe redigi femper fub-
:

tiliorem ,
qua iri re a veris metallis , gemmifque, quam plurimum differt.
Sed in ea inprimis re maxime diverfa eft , quod in fummo igne fixa , im-
mutabilis , perfiftat ita , ut ne quidem adigi queat , ut fluat ad ignem , fola
fi fuerit.
Quando lapfam coelo pluviam ita quis capit , & cum cura deftillare fa-
cit , in fundo relictas commemoravimus fasces jam antea , dum de Aqua
mox ultimo loco materies faeculenta, fic colledta, ficcata pror-
egimus. Illa

fus , ignique expolita , ut exuratur penitus , tandem cineres dabit , qui

exquifite depurati ab omni omnino fale adhasrefcente , tandem exhi-
bent Terram, tenuem, puram, quam virginem vocant. Sive enim de
aqua mutata nafcitui , five , ut probabile magis habetur , ex ipfo fuerit
aere collecta , dat fubtilillimum hunc pulverem. Aer namque, ut ftatim
vidimus ,
quietus licet , 5c loco contentus claufo ,vel fic tamen fcatet in-
credibili copia pulveris terreftris ,& quafi cineracei. Id fiupra in Hiftoria-
aeris evidtum per radios lucis in camera obfcura oblique fpedtatos , ut &
;ervelum fericeum nigerrimum , ibi expanfum quod ocyflim e pulveru- ,

fenta obducitur crufta. Quas tamen cruftula inprimis con/tat Terra tenui
obvolitante in ipfo aere. Eft itaque pulvis hic magnam partem quoque
Terra attenuadflima reddita per infinitas caufas quo motu agitata apta
, , ,

evafit obvolitare per aera liquidum ; maxime , ubi ventus acceflerit. Mif-
cetfe quam abditiflime cadenti rori, incumbenti nebula:, nubibus vagis,
aquas ,
pluvias , nivi,
grandini , gelicidio , nimbo , aliifque , quibus qui-
dem omnibus fe apponit , unitque. Neque tamen obftat huic origini illa
>erdurans Terrae in deftillanda pluvia genitae conflantia in igne, qua Boy-
feus deprehendit , hanc in crucibulis fummum ignis ardorem expertam
non mutatam perftitifle , neque aufugifle ab igne. Cogitaret enim quis
quomodo haec convenirent volatili per aerem pulvifculo ; Namque longe
aliud quid in corporibus eft, quiefcere in igne undique aequabiliflime ap-
plicato , licet violenti/fimo ; aliud vero abripi inaequabili motu aeris, five
vento. Quando tenuiflimus T erra: pollen , intra catinum locatus , undi-
que igne eodem , inferne , furfum , deorfum , a lateribus , a centro , ur-
getur , ftagnat in liquido , fi ita loqui licet , homogeneo , hinc quiefcit. Si
vero
 ,, ,

)
I
p .

DE ARTIS 'THEOhIa. 337

vero aliquis flatu follis intra tigillum ada6to defuper pollinem attigerit
difflabit ftatim , & difperget hunc ipfum. Certe, ut
vagantur , aquae alibi
conflatae nubes , ut undae ventis elevantur, propellunturque in mari, ita
in yEgypto , & Lybia , volitant arens , ut integrum Cambyfis exercitum
fuis molibus oppreflerint , in igne adeo fixa: aliter. Auri bradteae tenues
aliorumve metallorum lamellae fubtiliflimas, catillo Cherrtico immiflae om-
nem diu ignis potentiam intadtae perferunt , at halitu oris-, le vique ven-
to , ftatim in auras abripiuntur inque aere volitabunt. Perpendere opor-
,

tet pariter, corpora prorfus terreftria quamdiu penitus folitaria haben-

,

tur , ljeque aliis ullis permifta , tamdiu f^sepe fixa manere , immota in &
igne quae tamen admiftu aliorum evadunt tam facile mobilia , ut leni
,

igne furfum fe pelli in aera patiantur. Auro ad ignem fixius nihil , fince-
rum fi exploraveritis. Idem vero fi regulo mifcueritis antimoniali , dein
'contriveritis diu, prudenterque , cum optimo mercurio fublimato , redde-
tis ita muratum ut ab igne mediocri avolet in auras. Manet pura Terra,
,

fi fola feparata ab omni alia re , immota , fixa , in vafculo fuforio ad vio-

lentiflimos ignes. Poftquam tamen hanc aliis corporibus permifcuifti , in

ultima difperges. Id fola nos doceat ligni in foco , alto fub camino cre- ,

pitantibus flammis , facta combuftio. Nonne fumus ejus ad faftigium cul-

minis camini nigram applicat fuliginem ? hatc vero igne explorata Che-
mico Terram dat copiolam , ope admifti olei falis tam alteevedtam. &
At, ubi folam hanc Terram , jam prorfus puram , igne fummo urferis >
fixam deprehendes , inque mediis flammis conftantiflimam. Intellexiftis
igitur , ubi , qua arte parari queat Terra finceriflima ? deftillatione aquae
,

iuriffima;. Attamen fecula: ita genitae , continebunt etiam in fe omne il-

fud , quod in aere volitabat cum hac Terra , quodque interim adeo leve
non erat , ut poflit illo gradu caloris elevari furfum , quo gradu deftillatio -

aquae perficitur.
Vegetantia igne aperto exufta collabuntur in cineres albos , fixos , te- Et combufto-'
nues , ad minimum motum facillime difflabiles in pulveres volatiles , qui ne j
vegetan-
tium de cinere*
vento inde ad loca diflitiflima difpergi facile poflunt. Neque ulla inter
notas fuit inventa hadtenus quin exuftione hos dederit cineres , planta^
,

Si deinde natam fic favillam , prorfus bibulam , puriflima laveritis pluvia

faspe , & accurate , elicietis inde omnem adhatrefcentem falem , quum
vero ignis inde jam prius confumferat omne oleofum 8c volatile falfum ,
reftabit fola Terra in aqua tandem. Igitur oportet tum aquam hanc, nullo
modo amplius falfam , fortiter conquaflare cum aqua puriflima , hanc-
que ita turbidam fa6tam effundere hi aliud vas mundiflimum , hocque
affirfa fuper refiduum nova , pura , aqua , ita continuare tamdiu donec ,

omnis cinis in illa aqua turbida fit ablutus a faxis, arenis , lapillis ,
vitreis,
aliis partibus folidis 8c ponderofis ,
qua: in aqua dilui non poffimt. Om-
nes autem aqua: illae uno vafe
turbidat debent fimul relinqui quietas in
tamdiu , donec cineres omnes in fundum demiferint. Effundatur tum aqua
fupernatans leniter , relidto ad fundum limo tenui. Quod fi bene fadta
fuerit haec feparatio falis
,
poterit igne leni fuperftes Terra exficcari, erit-
que elementum terreftre de vegetabilibus arte Chemica edudtum. Haec
repetitur penitiffime inodora ; infipida prorfus ; alba colore mollis ad- ;

Vu
 ,

\
V «

?5 8
*
^ ARS ALTERA»
modum vix fonora ; in aere , aqua , igne , alcohole , oleo vix ullo
•, allifu
modo diflolvenda
;
in igne fixa : enimvero igne » fola fi fuerit, vix con-
vertenda in vitrum ; cum aqua, inftar Farinae , in pafta fpeciem fubigi 0 .
p
teft du&ilem adeo, ut inde cum prudentia formari queat vas , quod ex-
tremam ferine ignis torturam illafum fuftinet, neque vitrefcit ullo gradu
ignis vulgaris, verum immutatum in eo perfiftit , omniaque metalla fu-
fa retinet. Hac Terra, ex qua Docimafta metallorum, teftas
eft certeilla
formant exploratrices , in quibus metalla examinant ad difcendam illam
«opiam auri , aut argenti , qua cateuis intermifta habetur foflilibus cor-
i poribus. Hi catini funt, in quibus plumbo fufo rnifta gleba; fofliles , eva-
nefcentibus omnibus aliis , aurum &
argentum , fufa in globulum , relin-
quunt. De hac ipfa terra etiam conficiuntur fornicata teftudines, quibus
fupponuntur catilli ifti modo defcripti , ne fordes incidant , &c per quas,
ignis purus quidem , at violentus , tranfit. Hac Terra illa eft , quae diutif-*
fime cum plumbo fufo detenta in igne violento , nunquam ab ullo plum-
bo funditur» nunquam cum illo vitrefcit. Hac tandem T erra eft, ex qua fit
tnyfticailla Vulcani, non Jacehi , vannus, per cujus fcilicet foraminula
minima , cruda , imperfedta , atque cum plumbo vitrefcentia , corpora
cribrantur , transfluuntque , dum folum aurum &
argentum , nulla parte
tranfmittuntur per hofce meatus , fed nexu indiflolubili fe colligunt , &.
aflbciant , in globofam maflulam , qua tota qnafi confiftit in centro vafis
hujus. Quamvis tota cava fuperficies , &
corpus , hujus catilli porofa fint
ubique , &
aquabiliter. Eft igitur hac T erra , in tale vas. formata verum
cribrum metallorum cum plumbo fuforum. Per omnes hafee notas vere
eognofcitur natura Terrae puriflima ,
quae comparatur arte Chemica de ci-
neribus ufti vegetabilis.
Imo’ & de fa- Sed & Terra acquiritur ex illa vegetantium parte , quae ,
fimilis plane
rno-, & fuligine- inter comburendum , abignefurfum avolat , fub fpecie flamma , fcintil-
la , fumi , fuliginis neque refert , quodnam vegetabile ita» combufleritis,
;

recens, vetufve, acre , vel mite. Enim vero fumus ille altiffimus , frigidis
camini fupremi parietibus applicatus: , ibique in floccos concretus fuligi-
nofos , fi colligitur , atqueigni violento in fartagine pura ferrea exponi-
tur , fumat , ignitur , flammam capit , in cineres tandem albos dilafeitnr
qui aqua iterum liberati ab omni , fi quid adfit, falino, Terram relinquunt
©mni dote fimiUimam priori , neque inde diftinguendam ullo figno. tJnde
difcimus quam volatilis reddi queat ipfa Terra , dum per rapidas agitatur
flammas volatilibus aliis permifta , &
ad quantam volatilitatem ita afliir-
gere queat , ad quantam altitudinem* evehi , perque aera diffipari , illi fe
immifcere adeoque , dum atri de accenfis Vegetantibus fumi in nubes fe
:

diffundunt ipfa ibidem , volatilis fadta , Terra divagatur etiam nubium

,

ecie. Denique , quando coile&a fuligo ex retorta pura , vitrea , ignis vi

t ftillat , vario ignis gradu, diverfo deftillationis tempore, dabit phlegma,

foi ritus , falem volatilem , falem ultima tantum vi ignis elevandum, ©lea
diverfa reflabit in fundo fcex nigra , qua poftea , igne exufta aperto , ci-
•,

neres dabit , qui aqua ope depurati ab omni falino, eandem accurate Ter-
ram, prabent , qua in pramiffis experimentis comparata fuerat prius.
Certe poftrcma hac experimenta docent vina ardentis ignis in fublims

%
 ,,,

DE ARTIS THE (V R>I A. 359

rapere , atque agitare cum aqua, oleo , fale , ipfamijuoque Terram fimul
liancque ejufdem prorfus naturae , ut quidem eft illa Terra, quae in fixis ci-
neribus a combuftione fupererat. Quod ut incredibile primo , atque mira-
bile admodum , veriffimum tamen demonftratur , atque incognitam fane
indolem Terrae nobis exhibet. Terra autem in comburendo ita volatilis in
fuligine , 8c in ipfo antea fumo , poftquam defti liando , aut exurendo
feparata omnino eft a exteris aquofis , oleofis , falinis , ut fola pura fuper-
fit ,
eft femper xque fixa quam illa Terra ejufdem vegetabilis , qux
tum ,

poft combuftionem infixis cineribus aderat hinc ergo Terra , fola dum :

feorfum exiftit , in igne fixiflima eft femper ; ubi vero oleis intime eft
mifta falibufque , tum horum ope facile volatilis redditur. Quam plenus
igitur terreftri vera materie eft aer potiffimum iis in locis , ubi quotidiana
!

vegetantium combuftio fit.

Quxcunque iterum vegetantia hominibus fuere comperta hadtenus, ea Quin
vero omnia , fi ut a natura exhibentur , intra vafa vitrea , pura , retorta
,
latione.

reconduntur , atque ftatim fubminiftrato caute igne ita tradantur , ut a

leniflimo ignis calore , per ordinatos , fenfimque fucceflive increfcentes
gradus, in extremum ufque pro vedlo , femper diffinde expellatur in exci-
pulum id , quod tali gradu ignis attolli poteft , tum illa vegetantia divi-
duntur femper in duas diverfas partes. Quarum una per vim ignis elevari,
atque fpecie deftillantium corporum in excipulum fe pelli patitur ; dum
altera , in fundo retortae manens omnem ignis violentiam fuftinet , ne-
,

que adfcendens tamen , carbo niger , fixas , eft , manetque quam diutiffi-
rae , ut Helmontius olim vere fcripfit , Hooidus vero experimento con-
firmavit. Ajunt vulgo quidem Chemici , aquam , fpiritus , olea , fales vo-
latiles , fpecie liquorum adfcendere in excipulum , ut partes volatiles , ter-
ram vero , falemque fixum , cum pauxillo olei fixi manere in fundo. Sed
omnino oportet iterum videre , quid in hifce veri fit. Igitur volatilis prior
pars in hac operatione femper multiplex habetur ; aqua nimirum , Iphi-
tus fal acidus , fal alcalicus , olea diverfa. Qux fane omnia permffta fi-
,

mul & unita , materiem prxbent , qux fere fimillima fumo eft 8c fuligini
,

de fumo natx. Ea tamen' differentia, quod quando igne aperto hxc ele-
vantur, tum longe plura, & craffiora , evehantur furfum, quam ubi eadem
materies intra vafa claufa igne applicato agitatur. Unde eadem quantitas
ejufdem materix vegetabilis multo minus cinerum in combuftione igne
aperto facta dabit
,
quum multo plus carbonum , cinerumque inde reflet
infundo vafis deftillatorii , poftquam ignis in illam egit. Verum , fi ma-
teriem omnem , qux ita per deftillationem parata tranfivit in excipulum ,
iterum de puris vafis deftillare cogis ita , ut ficca prorfus materies in fundo
vafis reftet , expulfo rite omni fluido , tum remanebit femper in fundo
vafis iterum carbo niger , fixufque quamvis enim tum ignem maximum
:

diutillime vafi applicueris , nunquam tamen hunc volatilem reddere po-

teris ;
fumum quidemfemper expelles attamen manebit fixus in, vafe , 8c
Sc aterrimus, carbo. Itaque fruftr a tamdiu tenratus in vafe carbo, exi-
matur , levis erit & fungo fus ponatur tum in vafe puro, aperto, ad ignem
,
apertum , ardebit ,& flammam concipiet qua confumetur omne id ni-
,

grum ,
quod erat in hoc carbone ; eoque penitus confiimto , Terra relin-
 *
\

340 ( PARS ALTERA,

quetur alba ; hanc {fbftquam
depuravit quis modo fupra adhibito ab
omni deprehendet nafcfi terram eandem virginem , quam in prio-
fale ,

ribus acquirebamus. Quare rurfum inde liquet , terram illam furfum

adfcendere cum aqua , fale 3 fpiritibus , oleo , in ipfa deflillatione vege-
tabilium. Si jam oleum fumitur , tali deflillatione paratum , idque es
mundiffimo vafe , igne fucceffive , per gradus , ad extremum ufque , ur-
gemus , oleum habebimus in excipulo purius priori , atque multo, pene-
trandus. Sicque repetitis operationibus hifce , tandem oleum obtinemus
adeo tenue , ut evadat fubtilitate Alcoholi compar , fed tum pars illius
magna in lingulis deftillationibus , e vanefcit in auras , atque fpiritus ille
proprius , qui in illo oleo odorem dabat , laporemque , diffugit totus.
Atque in lingulis hifce repetitis deftillationibus, manet femper in fun-
do genitus ater carbo , qui nunquam volatilis redditur , neque falem
f exhibet quando autem iterum aperto igne exuritur , cineres dabit al-
:

bos , &
Tenve notabilem fatis copiam ejufdem femper naturae. Neque
,

finis in his, quotiefcunque geminetur illa deftillatio olei, tanta enim

tandem Terrae quantitas lic colligitur , ut praecipua pars totius olei hac
arte convertatur in Terram puram, fimplicemque, Ut apud Illuftrera
Boyleum de Mutabilitate Principiorum patuit.
Corollaria hinc. Quare certiflimum , eandem Terram produci ex quacunque demunt
vegetabilium parte , neque ullum omnino fenlibus apparens diferimen in-
ter omnes illas fpecies Terra; inveniri polle. Quin & novimus , omnem
illam Terram, pura abfolute fi fuerit, in igne adeo fixam efie, ut ab
ejus vi fumma nihil fere mutationis unquam patiatur. Attamen quoties ,

aliis vegetabilis partibus volatilibus permifta eft , tum eum iis- una agitur
furfum per ignem , eo refpedfcu , tamdiu volatilis. Idque tam de-
fitque ,

flagrando in igne aperto , parata fuligine , quam in ipfa deflillatione va-

fis claufis peracta. Rurfum cernimus , nullam dari partem volatilem in

vegetabili, qus plus Terrae volatile reddat, &

facilius quam oleum. Sed
iterum inter varias fpecies oleorum , qua: natura , vel arte , producun-
tur de vegetantibus , non eft, quod plus Terrae in deflillatione evehar
fecum in fublime , quam illud crafliim , piceum , ultimum , oleum , quod
extrema tandem ignis tortura exprimit. Unde etiam olea hatc tam pon-
derofa videntur evadere inde , quod Terrae illius tanto majus pondus
intra fe recondant , quae pondus addit imo ; &
inde quoque horum te-
naciflima fpiffitudo. Quod &c adeo confirmatur inprimis , quia rurfum,
ablata per deftillationem hac Terra , olea haec ftatim quam tenuifilma
evadunt , magifque levia , quin 8c maxime etiam volatilia.
Terra in fale Sed , ut rite aflequamur iterum Terrae ptxrx mirificum ortum , agite ,
Afeli fixu. confideremus jam attenti illam alteram partem cinerum per combuftio-
nem vegetabilis paratorum fcilicet falem illum alcalinum fixum , qui in
,

aqua fuerat ablutus de' illa Terra , quam modo examinavimus. Nonne
imufquifque putaret , nihil Terra: in hoc fale fuperefle ? nam Terram
fluam reliquit indiflolutam, dum fal in aqua folvebatur, & in forma lixi-
vii per denfiffima. tranfibat purus filtra. Ergo fumatur hoc ipfum lixi-
vium •,longa primo quiete fubfidant in fundum omnes illius fceces terre-
ftres.. Erit illud depuratum fic inftar aquat limpidum. Sed tum filtretur
 DE ARTIS THE O R 7
>A.
lege artis , tamdiu reaffufum in manicam Hippocratis , donec electro eva-
dat purius. Tum
fane liquor hic vel microicopiis confpectus , ne imagi-
nem quidem ullam materia: terreftris exhibebit. Quin imo fi per annos
vafe aflervatur perfecte claufo , nihil unquam materiae terreftris depo-
net. Si igitur puriflimum hoc lixivium , vitro puriflimo infufum , loco
quieto ab omni pulvere quam immunilfimo reduxeritis in olei craffi
,

fpilfitatem; deindevero liquorem hunc craflum puriffimo olla: ferreae in-

ditum prudenter reduxeritis ad ficcum faiem alfiduo fpatula ferrea mo-
,

vendo habebitis faiem Alcalinum , fixiflimunv , puritfimum. Hunc ta-

;

men ipfum includite in crucibulum optimum , finceriffimum , tigillo im-

polito quam accu ratiffime occludendum , ficque committite igni quam
fortilfimo , donec fluat ; effundatur tum
in mortarium aeneum calefa-
ctum , ftatimque agitetur pulverem, alcalinum , fixum,
piftillo calido in
falinum. Qui mox excipiatur patina larga , patula, vitrea , in qua expo-
natur aeri in loco , ubi nullus pulvis inquinat, deliquefeet ocyffime omi-
nis fal in liquorem penitus fluidum , fupernarantem , in fundo autem
imo' albus pulvis erit terreftris , qui ab omni fale adhatrefeente ablu-
tus, meram modo terram exhibet, qualis fuerat illa prior in cineribus
reftitans. Quando autem illud oleum per deliquium denuo ficcas , calcinas,
aeri exponis , in eo folvis , habebis iterum oleum per deliquium , 8c fem-
per fuperftitem Terram ; fiqtie illud repetitur labore taediofo , tandem
longe maxima pars alcalini falis ibit in meram , fimplicem terram , qua?
in combuftione unita fuerat alteri principio , quod huic Tertas conjun- ,

ctum , formam dabat falis Alcalini ; jam vero tot calcinationibus , fo- &
lutionibus in aere faCtis inde feparatum , &
liberatum avolavit in auras ,
folam Terram relinquens. Si tamen omnis hrec Terra follicite collecta ,
deinde ponderatur , longe minus pondus exhibebit , quam fal prior ha-
buerat ; docens ita partem magnam falis volatilem fabtam inde aufugifle^
Si ergo experimentum hocce, femper eodem modo ita contingens ac-
curate perpenditur , colligere debemus , Terram hanc , ita apparentem ,
jam antea exftitifle in illo fale Alcalino , fixo , unde hoc modo edufta
fuit , 8c quidem tam latenti fub forma , ut palla fuerit , fe diffolvi peni-
tus in aqua quod aliter adeo repugnat ingenio Terra:. Simul hinc quo-
;

que patet, Terram puriffimam alii principio unitam prorfus polle dif-
folvi in aqua , folam autem nullo modo in eadem dilui polle. Nili jam
forte cogitatis, ipfum faiem, prius non Terreftrem , his calcinationi-
bus , folutionibufque , rranfinutatum efle vera transformatione ex non
Terra in Terram. Verum fententia haec , quantum fcio , nullo argu-
mento , nullo experimento , firmatur' adeoque precario fingitur quin
;
:

imo mihi vifa fuit femper repugnare illi conflantis naturae quae femper
eodem modo , per eadem , agere deprehenditur , jam a tot feculis quum :

nunquam conftiterit , unum elementorum praevalere alteri , omnia vero

aequilibrata eandem alfiduo proportionem inter fe mutua obferyare. Prior
autem opinio , quod Terra unita principiis aliis faliriis reddatur apta ,
qua: in aqua diflolvatur in liquorem in quo- nihil quidquam apparet Ter-
rellris , tota ubique Chemia palam; clamat. Nonne in vitro Terra Alca-

lino fali concrefcit intime in malfam pellucidiffimam ? qua: tamen , do-

V« iij
 ,,

34* < PARS ALTERA,

cente Helmontio , inf^lcali, &
Terram inde praecipitatam denuo refol-
vitur 2 Nunquid omnia meralla , acido fuo lingulari fol venti unita, in
aqua forma falis pellucidiilimi apparent ? quae tamen non mutata , opa-
ca , integra , inde iterum obtineri queunt 2 Quid dicam de creta , lapi-
dibus , oftracodermatis , Terris , aliifque 2 qua: omnia adjunttu falis adu-
nati videntur abire in fales purilfimos : quum tamen variis modis ite-
rum in liquores fuos fol ventes, &
Terram redditam inde, refolvi de-
nuo queant. Quam manifefto id docet praecipitatio Chemica Igitur de !

experimentis memoratis conftat. r. Salia Alcalina , lixa , cremando pa-

rata ex vegetabilibus , vulgaria, nafci pro parte magna fatis , ex vera
elementali , limplici, Terra , quae concurrit ad fales hofce conftituen-
dos , dum hi componuntur, z. Terram hanc ita abfeonditam , mifcam, fo-
lutamque haerere in his falibus
,
quamdiu alea lini , fixi , forma exiftunt,
ut nullo omnino figno fe prodat , adeoque ibi ne cognofci quidem
queat quum in Aqua, atque aeris humido , tam liquido diflolvatur,
:

ut in liquorem limpidilfimum fimpliciffimumque , dilfolvi queat. 3 Ter- .

ram hanc vegetabilium ufque adeo attenuari tantum polle vi extrema

ignis cremantis. Qui idem ignis exurens plantas , fimulhanc ita attenua-
tillimam Terram , in folo aere aperto , conjungit intime cum illo altero
principio Salino , Alcalino , ut ex ambobus , fic igne adunatis , exoriatur
1

ignis vera foboles, Alcali. Namprofebto carbo ligni viridis, intra pyxidem
ferream claufus , ita fummo igni commillus , per horas plures , manfit ater
carbo , Salem Alcalinum fixum non exhibens poftquam vero , idem po-
;

ftea igni aperto expolitus , exuftus , in cineres verfus erat , jam in cine-
ribus fuis falem fixum dedit certo argumento , falem hunc , non pra>
:

exiftentem in vegetantibus , tum demum in rerum natura produci , quan-

do ignis ita adunavit illam Terram alteri illi parti concurrenti in acre
aperto , non in vafe claufo. Rurfumque quam evidentillime apparet , quod
in folo aperto aere , vi ignis una , hic fal Alcalinus , fixus , gignatur quia :

vegetabile quodcunque , eoufque exuftum , vafe claufo , aut 8c in acre

aperto , ut converfum fit in carbonem nigerrimum , fed non ultra ; tum
carbo hic ater in pollinem tritus , cum Aqua coctus , non dabit in lixi-
vio hoc falem Alcalinum fixum. Poftquam vero carbo hic, aut pollen ejuf-
dem aperto igne dein a£tus eft in cineres albos , tum demum hi cineres , in
aqua decocti , dabunt verum falem Alcalinum , fixum. Igitur Terra ve-
getantium attenuatilfima per vim extremam ignis aperti, unita alteri parti
intime , confumto oleo , dat Alcali fixum. Neque ullus alius hujus ortus
unquam, quod fcimus , inventus eft. 4. Igitur Alcalini , fixi fales , non
fiunt corpora fimplicia , fed compofita ex duobus diftinftiflimis , intime
adunatis principiis. 5. Etiam, quam maxime probabile redditur , quod
eombuftio vegetantium combinet hancce Terram attenuatam primo cum
illo fale nativo , qui in plantis fponte naturae adeft
,
quique ibidem exi-
ftere folet faponacea , ex oleo , &
fale , forma , ita hanc primo mifce-
lam efficiens. Sed quod dein praecipuam partem olei conlumat vi fua
tumque falem hunc , Terram illam , &
oleum tenacius nigrum vertat in
carbonem atrum , in quo falina pars ita tefta fub hoc oleo , 8c hac Terra,
Ut fal aqua folubilis non appareat in hoc carbone, fed ab aftione aquae
 »
/
p
DE ARTIS THEOI^ 34j
maneat defenfa , donec major ignis , diutius applicati , vis deftruxeric
oleum inde, eo que ipfo fimul fuperftes illud nigrum oleum , quod vincu-
lum erat T errte &
falis pariter feparavit tum demum pars illa falina ,
:

prius ex fe fatis volatilis , jam figi videtur , & coalefcere , cum Terra illa
ultima , fubtili , praecipuo jam fuo oleo penitus libera. Prorfus , ut fal
ipfe Alcalinus fixus , in igne fummo , diu valde, retentus, tandem vola-
tilis evadat , & pereat in igne , qui tamen cineribus miftus certa portio-

ne, aut Terne , deinde in vitrum conflatur, quod in igne latis fixum
diutiflime perflat. 6 Hinc etiam nullus fal in vegetabilibus fimplex de-
.

prehenditur , qui fixus fit ex fe , led hanc fuam fixitatem totam debet illi
»
Terrae , eum qua ignis falem illum colliquefecit fi enim diuturna are- :

fadione , &
viciflitudinaria humedatione in aere , detinentur vegetan-
tia , aut fi perfede prius putrefcunt j tum poftea combufta ham nihil falis

Alcalini fixi fuis in cineribus relinquunt. 7. Atque hinc quoque , fales illi
*
Alcalini , fixi , ratione modo expofita geniti , artificio ftatim memorato
iterum refolvuntur in duo illa principia , ex quibus virtute ignis coalue-
runt prius. In falem nimirum infenfilem, purum , fimplicem , volatilem,
& in Terram fixam , inertem , puram , fubtiliflimam. 8. Ex qua itaque hi-
ftoria Terrae longe magis credibile fit , fales hos ita oriri de Terra hac &
fale quam ut ftatuamus , aquam intime nuptam Terrae in Alcali abire
,
:

nam quomodoeunque per artem Chemicam aqua adaptatur Terra; purae

igni nunquam inde vifus fuit fal prodiifle Alcalinus , fixus licet tan-
, ;

dem fummus ignis foret applicatus. 9. Terra itaque hac , eadem femper
ubique , copia ingenti , in aqua , fpiritibus , fale volatili , fale fixo , oleif-
que, educitur, feparaturque , quoties arte Chemica idonea tradantur*
Atque omnia quidem illa alia , fi prorfus liberantur ab omni omnino*
Terra fua , ita attenuantur , adeo evadunt mobilia , tantum volatilia , ut
omnem fenfuum aciem , prae tenuitate fua fubtiliflima , abfolutiihme effu-
giant , inque antiquum fuum Chaos aerium
fe recipiant , vix ullis am-
plius retinenda Sola tandem aqua manet , Terra folida ultimo re-
vafis.

flat, cattera omnia dilapfa firnt. Verifllme igitur iterum Chemicorum

vetuftiflimi dixerunt , fpiritus detineri , ne avolent , per olea , feu ful-
phur 5 Terram vero folam eflfe , quae fulphur retineret fales. Igitur fi- &
xitatem tribuendam huic Terrae. Auditores induftrii puto ex perrrada- ,

tis conflarede natura Terrae , quae in claffe vegetantium repetitur , quae

,

nna, eadem , in unoquoque Vegetante demonftrata , elementum confti-

tuit forte immutabile.
Pergamus igitur inquirere in Animalibus iterum franece Terram. At- Terra in ani-

que ab omni fane tempore fuit obfervatum , Animalia , cujufcunque ™|^ bus
a 1S ’

generis, quae in aere volitant , in aquis natant, in Terra degunt , lub

Terra vivunt, aeri expofita tepido , 8c humido , ftatim putrefeere poft
mortem in calore quidem remifliore ,
quam eft in homine fano. Atqui
per hanc putredinem brevi lic mutantur , ut integra illorum corpora

in fcetidiffimam lateque per aera difperfam quaquaverfum , putrefa-

,

dam materiem refolvanmr , imo avolent ita, ut exigua modo pars fir-
ma , & folida remaneat. Elephas totus in regione calida in campis mor-
tuus relidus , vaftiffima omnium animantum Balaena in lkus altum* re-
 ,

i \
{

344 _
^.ARS ALTER A.
jedta , , nuda modo offa , relinquunt, reliquas partes brevi
brevi confumta
in auras evanefcunt. Elephantes , Cameli , Dromedarii , equi , homines
tanto relicti numero , in campis , poft praslia , mirum quam cito relin-
quant offa, prastereaque nihil. Certe Aqua, Spiritus , Oleum, Sal, evanef-
cunt ita , paucam , fimplicem , inertem , materiem terreftrem
ut praster
fuperfit nihil. Eftque Terra hasc relidta quam fimiilimailli Terrae virgini,
quam &
vegetantibus modo confideravimus. Quid verbis opus
ex pluvia, ?

rem doceant coemeteria publica in urbibus populofiffimis in quibus cada- :

vera fepulta in pauxillum Terrae refoluta vix humum elevant. Omnes ideo
partes , tam fluidae , quam conliftentes , ex quibus animalia quaecunque
conftrutfta fiint , &
in quas iterum refolvi queunt hac fo!a adtione aeris
funt adeo volatiles*, ut exhalent tota: fola vero eft illorum Terra , quae fi-
•,

xa reftat , neque abripitur fimul in auras cum reliquis partibus illis , qua;
< avolant. Id quidem Terreftre,fi examinamus propius , mera nobis offa
exhibet vel parum cinerum , qui levi diflipati vento , difparent.
,

Ei in humori- Inftituti ratio nos vocat, ut prefflus jam hanc Terram excutiamus in
bus horum de- Animalibus. Agedum igitur humores quicunque , animalibus quibuf-
!
ftjilftis.
cunque proprii fic, ut, depolita penitus natura cruditatis alienae , jam
vi facultatum naturalium illius animalis fint converli in veram indolem
animalis lingularis , primo fpedlentur. Illi ergo fi in valis puris , accurate
conjunftis, claulifque, exponuntur adtioni ignis per gradus ordinatos fuc-
cefllve fubminiftrati , a leniffimo fenlim in fummum , dabunt primo calo-
re pro vecfto ad iia gradus aquam copia incredibili nemo enim unquam :

in animum induxiffet , tanta ubertate aquam hanc venire in compofitio-

nem humorum in animalibus repertorum. Omnis deinde aqua , diu con-
tinuato hoc eodem caloris gradu produdta de his humoribus , fere vide-
tur plerifque fuis dotibus eadem illi aqua: , qua: de vegetantibus eletta
fuit , &
expolita , jam fupra ita quidem , ut parum in illa ultra notemus.
:

Ineft quidem aqua: illi aliquid olidi fubtilis , aliquid etiam ingrati utcun-
que faporis utrumque autem tale , quod terreftris nihil exhibeat ; adeo-
;

que faciat nihil ad prsfens noftrum propolitum. Acriori dein igne fi trac-
tatur id relidui , quod de humoribus illis reftat poft omnem aquam hanc
,
expulfam calore ebullientis aquae , tum ficca haec femper , utcunque &
ambufta leniter , maffa dabit liquorem quemdam levem , flavum , aqua
illa prima minus volatilem , fpiritum vocavere illius humoris. Fo:tet

hic & quidem adeo jam falinus eft , ut affufus acidis cum iis elfervefcat.
,

Si quidem fpiritus hic , follicite feorfum colledtus , denuo ex vafe puro

deftillat, feces tum dat, qua: iterum refoluta: per exuftionem,& depuratae,

aliquantulum dabunt Terra: fixae , prorfus ejufdem , ut illa prior indolis, ,

Ita quidem , ut jam Terra cum hoc humore adfcendat, de eo recipi &
queat. Si dein maffa illa humorum , unde jam fpiritus ille fuo requifito

ignis gradu fubdudfcus eft , majore iterum ignis gradu urgetur , dabit illa
olea ftillatitia animalium , fatis copiofa. Hac autem , fi de puris vafis de-
nuo deftillant , in fundo relinquunt iterum Terram copiofam , fixam , ut
in oleis ftillatitiis vegetantium jam fupra dittum. Atque ita etiam hxc
ipfa olea convertuntur tali iterata deftillatione in Terram; donec ultimo
oleum fubtilifllmum , fere fpirituofiim , Terra fua liberatum fuperfit;
quare
 DE ARTIS THE G^fPl A. }4$
quare oleorum illorum fpifiitudo, & tenacitas, tum fixitas quoque, eidem
iterum illi T erra: tribuenda erit. Sal autem animalium volatilis , qui par-
tim ex iis per ignem evehitur una cum illis oleis , partim poftea prodit, &
fcorfnm feparatur , habet femper in initio fute producftionis copiofum
oleum fecum quod arde fatis illi adjundum eft , quodque oleum vifcofi-
,

tate fua volatilem hunc falem figit , fixat , ligat, retinet. Namque fimulac
omne penitus oleum accuratiffime feparaveris de hoc fuo fale volatili per
artem Chemicam tum ftatim fal ille fit omnino volatilis , qui in repetita
,

deftillatione nihil relinquit faeculenti. Sed femper, poft fublimationem ,

leni igne fadam , aquam inertem Aqua enim haec fali
in fundo relinquit.
huic , vel ficciffimo apparenti, ita adhaerefcit, ut in leni fublimatione fem-
per fe in fundo vafis manifeftet neque ulla fere arte aqua ab hoc fale per-
:

fede feparari poteft quare omnis illa fixitas , qua: in falibus animalium
;

nativis femper deprehenditur , videtur tantum tribuenda foli , unique ,

oleo quod nativum animali falina detinet. Atqui oleum illud ipfum Ter-
,

ra: adhaerefcenti debet omnem fuam fixitatem , tenacitatemque igitur :

eadem htec Terra vinculum revera elt, quo ligatur ipfe animalium fal,
aliter futurus nimis volatilis. Poftea , ingenti ignis Vi , poft priora olea

expulfa , oleum aterrimum , craflifllmum , piceum, tenaciffimum , expri-

mitur , quod faepe flatulento lentore ipfum totum retorta: collum occupat,
ficque fpecie inflata picis in excipulum exit , eftque ponderofius omni eo
liquore , qui prius in deftillatione prodierat , de hoc vegetabili. Quando
autem ultimum hoc oleum arte exercitata , cumque cura follicita , iterum
committitur deftillationi , partem quidem maximam relinquit Terram in
retorta , quamvis extremo igne agitetur. Quando vero fa:pe iterare fufti-
netis hanc deftillationem , oleum quidem evadet femper magis , magifque
liquidum, Terra autem femper remanebit copiofiffima poft unamquamque
deftillationem. Ita ego quondam integras libras Olei crafll cornu cervi tte-
diofa rectificatione redegi in oleum pellucidiffimum , tenuiflimum , vola-
tile, &
in abundantem Terram puram , nigram , oleo fana , qua: ufta aper-
to igne reddebat iterum illam eandem Terram , qualem fupra jam aliquo-
ties deprehendimus. Certus hinc evafi , ultimum hoc oleum , Terree tena-
ciflime inhaerens , tortura ignis validiflimi elevatum furfum , fecum rapere
in altum ipfarn hanc Terram. Quare oleum illud , quamvis ita vocetur ,
magnam tamen partem mera Terra eft. Hinc fcimus , ignem oleis Terra;
miftis applicatum ipfarn Terram eatenus quoque volatilem reddere. Tum
& dotes proprias tali oleo , non nifi maxima vi ignis elevando omnes fere
pendere a Terra, parum ab oleo. Hinc fcilicet fumma ejufdem fixitas,fpif-
fitudo tenax , pondus ingens qua: iterum omnia tolluntur de hoc oleo, fi-
;

mul ac Terra illa copiofa inde accurate feparata habetur. Unde fane rur-
fus cognovimus intimam, &
fere infeparabilem,permiftionem T erra: cum
oleis quibufeunque animalium , effedtumque perpetuum illius commiftio-
nis impedimentum vojatilitatis ut enim olea fui admiftione Terram ut-
:

cunque in igne volatilem reddunt , ita contra Terra efficit oleis mifta , ne
htec parva ignis potentia nimis volatilia reddantur femper. Utque fpiri-
tus volatiflimi oleo retardantur , ita &
ipfa quoque olea nimis mobilia
fututa fixitate Terra: religantur. Denique , fi illa faex ultima , fixa , niger-
Xx
 346 4 RS ALTERA.,
»Pt
rima, quas poft omne oleum diuturna vi ignis expulfum , ultimo remanet,,
inque fundo , denique extremo ,
vafis reftat patienter in gradu fiimm©- &
continuato igne exercetur , tandem denique cvuCtat fumos caeruleos , co-
,

rufcantes , denfos , una cum exfilientibus eorpufculis , fcintillantibus, qua:

excepta in aqua pura , frigida, denfantur , pondere fup cadunt fub aquam,,
atque colleria in fundo in maflulas , conftituunt Phofphorum dirium fo-
lidum jam 5 uti prior ille , fumi fpecie vagans , Phofphorus liquidus dici
poterat. Phofphorus utique ille , expofitus aeri, ardet, confiunitur in
flammula lucidas fpeciem , foetidus avolat ; relinquit vero vel fie aquam
acidiffimam , eraflam , in qua femper aliquid faeculenti terreftris.. De mi-
rabili hae creatura fas eft quaerere , an animalis fit , an vegetabilis , an
foboles genuina ignis, an omnium fimul ?.fane perferie ardet, inaqua
non folvitur , ne per annos quidem , ad calorem funditur inftar cera in
aqua fundo. Igitur indolis potius oleofa eft , quam falina , Jaut terreftris..
Attamen a caeteris omnibus, harienus inter olea vel oleofa recenfitis , tota ,

indole prorfus differt., Terra quamminimum habet.

SimiHtudtr ani- Quando jam poftremo fecem illam ultimam poft hac omnia prius
malium & ve.-

ge tanti unii
edutVa, ab hoc ipfo opere refiduam , examinamus-, adhuc illa nigra eft;.
fi vero leniter de vafe eximitur, tumque aperto igne exuritur , fit alba„

terreftris figura fua priftina adhuc tenax. Hiftoria hae animalium &.
, ,

vegetantium , occaiione cognofcendae natura Terra, enarrata facit, ut

intelligamus duo illa genera rerum in omni quidem proprietate valde
,

inter fe affinia reperiri ita , ut in pluribus conveniant unde mirum non :

eft , de vegetantibus meris animalia conftare fapenumero , fi modo accef-

fit aqua atque poteftas coririx animalium. Id quidem ubique quum con-
,

flet,animalium corpora fere videntur in multis efle vegetabilia mutata.

Praecipua tamen in hifce differentia videtur inprimis inveniri in falibus
atriufque generis Illi enim in multis vegetabilibus corii licer, propriique,
:

acidi fiant , aut aufteri ; tales vero , nunquam potui detegere in ullo ani-
malium , dum contra fales ,
qui in horum humoribus nativis ullo modo
deprehenduntur , nunquam acidi
longe minus acerbi, apparent modo , :

sntelligantur haec non de crudis

, recens ingeftis , fub tali fpecie , fed de
humoribus animalium virtute propria jam mutaris in naturam animali-
lus propriam. Rurfum fales plerorumque vegetantium comburendo para-
ti, fixi funt atqui in nullo animalium combufto unquam vel minimum
:

falis fixi deprehenfum fuit & alcalini. Quamvis vegetantia fint quas fimi-
,
lem animalium volatili alcalino falem habeant , ut in cochlearia , finapi.
aliis docebo. Terra vero ipfa, aut olea, quatenus Terram plurimam ha-
bent , vifa funt efficere permiftu fuo praecipuas differentias fixitatis illius,
quas obtinet in fale animalium vegetantium. Unde & fequi videtur,
Terram in animalibus minus arrie copiofe minus femet unire oleis ho- , ,

rum & falibus , quam in vegetantibus , ubi intimius fe & uberius adunat.-
Putrefacio ve» Inrerim confideremus Putrefactionem perferie abfolutam vegetantium,
getantium fepa- ita mutare horum
proprium ingenium , ut Terra iila , amateria tam oleo-
rat. terram.
fa, quam falina , horum magis diflbluta recedat , hinc efficiar, ur vege-
tantia, quae, ante putrefariionemcombufta magnam falis fixi-, alea lici, co-
ncbebant,poft putrefariionem combufta. nihil falis alcalini fixi fup-
 ,

/
DE ARTIS THE 'J A.

peditent,fed omnem fuum falem volatilem, ut animalia, exhibeant.

Terra igitur elementalis nulla adtione facilius recedit a exteris omnibus
vegetantium elementis, quam ope putrefactionis , qua: omnium maxime
elementa a fe invicem feparat , dividit , ita veterem formam lingularem
deftruic , hinc elementa animalium , atque vegetantium , fere facile efle
eadem unde &c ipfa hasc putrefadlio, animalium, atque vegetantium cor-
:

pora , aptiffima reddit , ut in aere , aqua , &

terra , iterum materiem fa-
ciant aptam iterum de fertili telluris gremio alendi vegetantia nova, 8c
per haec rurfum animalia. Hinc utiliflima foecundandas telluri omnia dutre-
facta indeque animalia omnia, quae fuere, funt , aut fient , tandem' lege
:

naturae , putrefacta dabunt femper novam materiem impraegnandse virtu-

te altrice telluri , unde gremium matris nova foecunditate beant.
fi Putrefa&io animalium,
Putaret forte quis, &
vegetabilium, ita fepa- Fermentacio
rat Terram a elementis hincque ea reddit adeo volatilia ergo
caeteris , , & non feparac
Terram.
Fermentatio idem quoque efficiet. Is vero falleretur quam maxirne nam :

Fcnnentatio , licet tamdiu , tamque fortiter , moveat vegetabilia , tamen

nunquam valet elementum Terra: ita liberare a fale , &
oleo ideoque ve- ;

getabilia etiam non adeo affimilat animalibus fed falium aciditatem pro-
;

movet cceterum combuftomm fales fixos relinquit ,-ut patet in tartaro.

;

Oleorum quidem vegetabilium unam fpeciem vertit in alcohol volatile ,

fed non tamen omne oleofurn planta: ita mutare valet. Intelligimus jam
ex tot inftitutis experimentis , naturam Terra: elementalis, qua: in ani-
malibus , & in vegetabilibus , componendis, ut principium verum concur-
rit. Atque in utri! que his Terra illa videtur efle unaprorfus, eadem : &
non enim invenitur magna differentia. Quod nullo argumento patet cla-
rius , quam , quod cupella: docimafticce , teque bona: queant confici ex ci-
nere tam vegetantium , quam animantium puriffima Terra; fivehtec fu-
matur de pilcibus , avibus , quadrupedibus , horum oflibus , ungulis , car-
nibus , humoribus, modo Terra pura fit. Vid. Lazar. Encerum , ubi de his
agit. Terra igitur haec planta: & animali famulatur eadem, atque utri-
que horum praebet corporis fabricam flabilem , bafinque firmam elemen-
tis reliquis. Qua: quidem omnia uniri debent huic Terra:, ut per eam figan-

tur , retineantur , in unam fingularis corporis fpeciem firmam. Cundtis

enim iis fola terra dat propriam formam hac ablata, omnia reliqua in
;

maflam informem dilabuntur aut foluta ,

, libera , volatilia , divagantur a
fe invicem. Terra vinculo fua: conflantia:, &
tenacitatis extera ligat, aflo-
eiat , ordinat ; totumque inde fabrefabtum corpus ita durat , ut refiftere
queat aeri , aqua , foli , &
cuidam ignis ipfius gradili , ut hifce ferendis
par fit. Rnrfumque pura , ficcilfima , terra elementalis eget aquae , aut
olei, glutine , tanquam caemento medio , quo feparata in elementa fua
adunari unam in molem queat.
Si vero animalia integra vivis comburuntur flammis ad integram con- Terra anima-
lium combu-
fumtionem , tum cineres albi foli fuperfunt qui contufi meram iterum
; rendo.
Terram , priori fimillimam , omni oleo , &
fale liberam , exhibent. Haec
.enim diftingui non poteft a Terra praecedentibus operationibus produdta
.de animalibus haec etiam abfolute iifdem prorfus ufibus infervire poteft
;

in omni experimentorum genere.

Xx ij
 ,

348 O p-A R S ALTERA.

Tempus, poft haec pertradata, poftulat, ut ipfafoifilia perfpiciamus ;„ur
& ibidem Terram illam indagemus. Sales primo occurrunt illic nativi, ni-
trum , fal gemmee fontium , maris. Sumantur hi , fi haberi poflimt purif-
,

fimi omnium. Solvantur aqua puriffima, dein valis accurate claufis dige-
rantur quam diutiflime i dabunt in fundum praecipitatam de fe Terram in
aqua non folubilem. Liquor ita defaecatus , jamque pellucidiflimus exha-
let loco puro , donec in fua fuperficie gignat pelliculam fi tum humili re-
•,

ponitur frigido , & tranquillo

loco , glebulas formabit falinas , definit®
figurae ,
puras , cryftallos vocant artifices ; hae autem , ita pru-
pellucidas ,

denter paratae femper exhibent diftindiffimam ab aliis omnibus falis fia-

gularis fpeciem. Superfies ab hoc opere liquor non coadus in falem , fi a
fale ira formato prudenter effunditur , poteft iterum infpiflari ad appari-
tionem pelliculae , dabitque eadem arte iterum cryftallos falinas , minus
tamen nitidas , minus puras. Sique cum feparato iterum fuperftite liquore
eodem modo denuo pergitur , tandem poft abfolutam ultimam talem cry-
ftallifationem didam , remanebit liquor , qui difficillime exficcatur , pin-
guis, falinus eft , atque valide exficeatus , aliquid Terrae dat, aridus vi
ignis in aere iterum prompte deliquefeit , acer , acerbus habetur. In fin-
gulis autem hifce operationibus , dum repetuntur , femper iterum aliquid
purae Terrae gignitur , hifce aggregata tandem fatis notabilem ejufdem
quantitatem affert, ex fale foflili puro ita genitam. Tandemque,fsepe repe-
tita hac cryftallifatione , folutioneque, omnis. fal evanefeit in auras , fadus
volatilis &
infenfilis , deque tota mada falis , ita examinata , mera tantum
terra Artifici fupereft alia autem omnia, quae cum hac Terra prius confti-
;

tuebant corpus illius falis ,jam feparata hoc labore ab hac Terra, evaferunt
adeo fubtilia, at fenfibtis noftris non appareant amplius, adeo volatilia , ut
quiefeere renuant, fed avolent. Hcec quidem experimenta, de Terra falium
folfilium , antiquis jam Chemicis nota , &
deferipta. Haec &
Recentiori-
bus capta &probata. Vid. Hamelium Hift. Ac. R. Sc. Edit. 1701 .p. 16 17. .

Quotiefcunque vero foffiles illi , modo memorati , fal es , puri , ficciffi-

mi , in pollinem contriti , accurate permifeentur triplo ficciffimte argillae,
boli, farinae laterum contritorum , aut Terrae purae ; atque dein vi fumma
ignis extremi urgentur , tum feparantur in partem acidam , volatilem , li-
quidam ,, rodentem , &
in partem fixam , quae in valis fundo remanet in
illa Terra quae commifta fuerat. Fixa hac pars , fi codione cum aqua fe-
,

paratur a Terra , deinde fubfidens, filtrataque prorfus depuratur,

,
&
dein
cryftallifatur , falem reddit fatis fimilem illi qui adhibitus prima fuerat
,

ad hanc deftillationem , nifi , quod ex nitro quodammodo alcalefcat. Sal

vero ita natus , fimili iterum arte cryftallifatus, folutus , infpiflatus , de-
nuo quam plurimum Terrae reddit , qualis eduda fuerat ex priore illo fale.
Liquor autem acidus , deftillatione de hoc fale produdus , denuo ex vafe
puro deftillatus , relinquit in fundo fceces flavas, in quibus deficeatis etiam
iterum aliquid Terrae relidum deprehenditur. Itaque fales illi acidi, fic
parati , adeo funt volatiles , poftquam omni Terra accurate privati funt
ut , quietis impatientiflimi & a fixitaterem otiffimi , affiduo moveantur
,

in fumos volatiles qui vix coerceri queunt vafis , utique ad contadura

,

aeris ftatim effugiunt ; ut in aqua forti , fpiritu nitri , fpiritu falis Glaube-
 -

0
DE ARTIS THE Q R T,A. t4S >

'rikrio', i A fpiritu falis marini inter deftillandum , nianifefti flumini eft ; ubi
fal acidus , ,
purus, ftatim in fumos albos, rubrofve , propria
volatilis
fponte , fine eaufa externa impellente ftatim in auras avolat. Si mecum
h.xc perpenditis, forte judicabitis , haud prorfus abfurdum effe,fi cogitarer
quis , omnia falia acida , ufque defcripta
, ex fe non quiefcere in aere no-

ftro, fed quietem ,

fuam quam
fixitatem vocant Artifices , praecipue ac-
ceptam, ferre latenti elemento Terra: , quae , clam adhaerefeens , volatili-
tatem horum falium- figit , ligatque. Iterumque , quotiefcunque compe-
dibus his, & retinaculis, abfolute liberantur ,
priftinam, fibique propriam
volatilitatem denuo adipifcantur. Si foret hoc verum , tum fales fimpli-
ciflimi acidi , atque alcalini quoque , ut per priora conftitit , femper vola-
tiles ex puritate luas fimplicitatis ; Terra: eonnubio fixi futuri. Interim hac
in doctrina duo notanda veniunt dum acidum ; vitrioli, & exufti fulphu-
ris ,
fixum eft ad ignem 5 do graduum , quamvis iterata deftillatione lira-
1

pidum fadtum fuafque fceces in fundo depofuerit. Poteft hoc pen-

fuerit-,
dere , fateor , ex alieno intime permifto per haud acidum , five metalli-
cum volueris , five terreftre ,
quod haud facile inde feparari qneat quia* :

inter deftillandum halitu volatiliffimo replet excipulum,. per rimas in- &
fortunato factas , adeo fugaciter lethali fumo exfilit, Rurfumque volati-
lillimi acidi fales , alcali volatiliffimo-nupti abeunt dein , fine Terra figen-
te, in falem compofitum, ammoniacum, femifixum. Si dein alumen foilile
folvendo , cogendo, tractatur ut priora ,- gignetur inde uberrima Ter- &
ras copia , qua ablata iterum , fal ejufdem evadet volaticus. Inter deftil-

landum paritet fundit fpkitus fugaeiffimos , perniciofos valde , plurima5

dein Terra calcaria quafi- remanente. Hasc quoque laborum faftidia non
defugiens Chalcanthum aqua folvi , digeffi folutum , vah quantam accepi
flavas Terras copiam, ochram dfttam dum rdpeto patiens opus folutionis,
!

eryftallifationis , fecum ablationis , en, totum atramentum futorium , m

calcem flavefcentem pro parte maxima vertitur , dum reliquum evanefcit
in auras , &
alia pars in fpiffum , aufterifllmum , pingue , liquidum muta-
tur. Rette novi feces has elementali Terras aclfcribi non polle snarn ferri
potius erofi calcem exhibent ; fed tamen in ca: teris priorem operationem
refert &
hanc vitrioli analvfis. Calx autem fic parata violento igne in aes, -

aut ferrum pro varietate adhibiti vitrioli , convertitur ; atque eo ipfo

,
docet , quid lentiendum fit de fententia eorum , qui , ex vifa feparatione
ttalis calcis ex vitriolo metallico , colligunt, Terram ipfam concurrere ad-

componenda metalla-. Veram de metallis Terram nullo me unquam expe-

rimento didicifle memini qua: enim pro illa profertur , in vitru-m verti
:

potens , eoipfo Terrae indolem renuit, ingenium metallicum redolet, -

Si jam follilia liquida fulphura , atque inde genita , igne examina- eH»
mus , Afphalthum , Bitumina , Naphtham , Petrolea , fuccum Terras rds injiudss-
oleum didlum , fi flammis exurantur vivis , ardent in flammas , fuligines
dant, fumofque praebent atros , acidofque, in fundo autem relinquunt,
poft integram confumtionem , aliquid Terras , hanc fi-quis ulterius uren-
do verterit in calcem , femper habebit inde Terram finceram-, priori ani-
mantium &
vegetantium , folfiliumque lalinorum, quam fimilhmam.
Verum autem fulphur , fi vafis claufis fublimatur in flores vi ignis, fem- e* ’»)«&;
Xx iij
 ,,

I \
350 _
,
P A R S A L E R A/ T .

per quidem Terrae quid fuppeditat infundo vafis vice prima. Atqui flo-
res puri fic nati, denuo in fublime adi, vix aliquid Terrae dane refi-
duum quando autem fulphur quam puriffimum pari copiae falis alcalini
:

fixi, puriflimi, fupra ignem confufum penitus eft; tum mafla haic con-
flata, vitreo orbe puriffimo excepta , aeri puriffimo expofita ocyffimede-
liquefcir in liquorem , qui plurimum Terrae verae in fundum deponit. Id
Terree tribuere polletis alcali non inficior. Sed patiamini quoque , Vos
:

audacter moneam , oleum quod cum acido fo Hili unitum Sulphur dat, ,

plurimum in fe Terrae habere fuppeditare plurimum. Inde enim meciun

,

credetis
,
polle ita in refolutione fulphuris hanc Terram renafei atque fe ,

denuo revivificatam artifici oftendere.

Ae & ia Metal- Chemicorum antiquiffimi
naturae leges finceras unice per experimenta
,

lis {
edodi putabant, Metalla fieri folo de argento vivo , homo gen eo quam
# ,

maxime , alioque principio conftantiam priori dudilitatemque ad incu- ,

-
dem & malleum conciliante. Atque haecce tum unica efle auri & argen- , ,

•
ti, autem metallis conftituendis, praeter duo
confli tuentia principia. Caeteris
dida, accedere, dum fiunt, materiem quandam inconftantem in igne,
fubpinguem , utcunque inflammabilem , quae intermifta inprimis jam
nafcendi incunabulis arde concrefceret fimul caetei um de aliis vix men-
;

tionem injecere in Hiftoria Phyllea Metallorum. Recentiores vero , fuis

'nixi experimentis , ubique in analyfi , &
compofitione metallorum , lo-
quuntur de Terra , eaque quidem vi trificabili , quae flabilem daret me-
tallis bafin. Verumtamen puto , non refpondere Terram , quam ita de me-

tallis educi ftatuunt, verae nec nomen Terrae, fenfu accurato, mereri.
Enimvero laboravi ipfe quam plurimum hac in re , neque talem ibi Ter-
ram detexi hadenus.
in metcu- Argentum vivum , recens de fodinis edudum , fi per denfum corium
xio»
fortiter premitur , dum prelfu. hoc per meatus corii tranfit , intra co-
rium videtur pauculum Terrae relinquere. Si dein ita depuratum prius
ex puro deftillat vitro , dimittit pauxillum fcecum at nullius fere mo- ;

menti , aut ponderis. Id vero , quod ita feparatur inde ope deftillationis
re rite examinata, aufus non fum appellare Terram quum data? fupra :

notae , quibus definivimus Terram , haud conveniant his fascibus , at-

qui idem argentum vivum , puriffimum prius redditum deftillatione , fi
deinde includitur forti valde vafi vitreo, de vitro viridi conflato , fatif-
que craflb , ut concuflus argenti vivi ferre impune queat , in eo poterit
'agitari fatis fortiter. Igitur orificium talis lagenae atro-viridis , immiffo
hoc argento vivo ita obturatur fubere vefica fuilla obvoluto ,|fortiter-
,

que adado dein vero pice undequaque fupra fuper hoc , & commiflii»
,

ras orificii , applicata , fic claudatur , ut quocunque demum concuffi in-

,
tra argenti vivi motu , nunquam quid mercurii exire de hac lagen a queat.
Hoc quidem apparatu inftituto , agitetur lagena haec cum mercurio in»
clufo , quam conftantiffime , fatifque fortiter ; quod omnium commodif-
fime peragitur , fi alligatur alae molendinae ventis agitatae , aut currui ve-
redario ,
quotidie rapide agitato tum enim Mercurius hic, ita agitatus
:

perpetuo intra ardos' hofce carceres vitri , mutabitur partem maximam ,

fine ullo alterius rei additamento , in pulverem cinereum , vel nigrum
 ,
>
/
/
D E ARTIS T H E O E A.
3 5
i

ponderofum , ficcum, tenuiffimum , vi medicata ad ulcus quodcunque

cacoethes ditiffimum in nullo fete liquore , ut illi putant , folubilem.
,

Mitabile hoc experimentum , paucis cognitum , eximio Hombergio exer-

citatum , fecit , ut dixerint , motu hoc meehanieo , limplici , gigni de
ipfo mercurii fimpliciffimi corpore Terram veram ; alii putabant potius,
argentum vivum , hoc diuturno eoncuflu exercitatum , fe exuere illa

parte terreftri quam natura illi eonftituendo adjunxerat ; ideoque illam-

mercurii partem qux ab hac feparatione fupereffet defcecatam , fuaque
, ,

inerti Terra exutam , hinc agilem , puram , fecretifque Alchemix operi-

bus aptam fore, e fle adeo quxfitum Sophorum mercurium. Quxritis for-
i

te, quid ego hac de opinione fentiam ? Libere dico , defcriptum pulve-
rem non eEe Terram elementalem , multo minus Terram, qux ut prin-
cipium confti tuens ingenium mercurii format nativi/Sane, E artificio-
fa calcinatione facta ad ignem, volueritis expior afe hanc didtam Ter-
>
ram , inque eadem notare fideliter varios illos , mirofque , qui appare-
bunt fuccelEve , colores., omnium maxime autem medicatas ejufdem vi-
res in ulceribus eareinomatofis crediderim, vix credituros, hanc me-
,

ram, fimplicem, Terram Mercurii efte. Quid, fi dixero in variis diflolvi

polle menftruis l Imo &
in merum- argentum vivum reduci deinde poiTe fs
Auditores amiciffimi , credite mihi in hifce jam veterano , repudiat Che=
mia nimium veloces ingenio ad prxcipites gnomas formandas , patien-
tes laborum , atque vatios experimentorum eventus prius follicite com-.

parantes inter fe, amat, fuifque donat prxmiis ; quare Terram in Mer-
curio demon ftrare , ut vehementer difficile , ita pariter in promru eft
verfatilis Mercurii formas addifeere , cui a natura eft mille- fub fpecie-
rum. fimulacris ftultos ludere , atque jocofas perpetuo , novafque fem-

per , induere figuras , dum interim in imo manet corde unus fempec
& idem.
Alia Metalla , qui examinat penitiffime , ubinam , quxfo , Terram in Neque csalHs;
Metallis*-
bis deprehendit ? an in calcibus horum i fane omnes hx vera metalla ma-
nent.. Licet vero infipida calx , tenuis , inodora , aliquando tritui pa- &
rens , fit; tamen, igne , appofitu pulverum , quos- reducentes vocant,
aliifve artificiis , priftinam formam recipiunt. Qui ergo calces hafce pro--
elementali accepiftet Terra , ille , eodem jure , levibus hifee artibus- Ter-
ram pollet in metalla , quoties vellet , convertere. Quin etiam metalla!
ita calcinata
,
per ignis efficaciam aut per corporum quorundam admi--
ftorum virtutem in genuinum vitrum mutantur , quod de fimpliei , fin-
ceraque Terra , dici vix- polle , quifque peritus facile fcit : Interim’ fcire
vos velim , impuriora metallorum, ferrum inprimis , in artifieiofa-aina-
lyfi praebere quid , quod ad naturam- Terrx quam proxime accedit..- Id-

vero & parum eft, nec perfecfte tamen Terram exhibet vel ibi quoque,-
Oportet dum inhifce ver for. Vobis narrem , quid expertus fimin labo-
,

ribus , quos metallis explorandis impendi per longa tempora. Aurum , ar

-

gentum , cuprum, ftannum , plumbum, certa fimplicique ratione prius prx--

parata , fi deinpuriffimo- argento vi-Vo accurate cbmxnifta fuerint , atque-
ita prdrfus- dilTolata deinde vero digefta diu , pofteaque conquaftatu
tritu> diu' agitata ,
generabitur dehac ita tra&ata mifcela quam*
 ,; '

Y
t -Mr ARS alter
a.
plurimam -fimilis pulveris infipidi , inodori , tenuis , nigerrimi. Quod
quidem , podquam aqua inde mocuque feparatum fuit , metallicam maf-
lam puram relinquit. Hrecdein novo motu, attrituve , denuo fimilera
pollinem abunde generat quamvis producatur taediofus labor per annos
:

ufque, ut pluries expertus fui. Si hoc exercuifient opus illi , qui in com-
mentariis luis Terram metallis adfcribunt , fane veloces nobis hunc pul-
verem oggeffident pro illa demondranda. Ego vero , qui haecce frudra
conatus fui hadbenus ad finem ufque profequi , fateri omnino cogor,
pollinem , hac arte producrium neutiquam ede Terram , verum mirabile ;

productum metallicum quidem proprietates mihi vif® fuerunt ad-

, cujus
mirabiles quare & plura fuper his proferre jam fuperfedeo hoc tempore;
:

quum fat fapienti durium de hifce , arbitror. Si enim terram veram hoc
in pulvere metallico quis quasfiverit , vix fruetur voto, interimin eo re-
periet multa, quae neutiquam indagaverat. Utique dum intentus labores
aftos mecum in animo reputo , aufim fere profiteri , aurum , argentum ,

argentum vivum , in natura fua nihil quidquam habere Terrae fed tan- ;

tum donari tali ingenio , ut , licet in minima poffibilia divifa fint , fem-
per tamen retineant naturam fufilem in igne , aut dutriilem fub malleo.
De auro tedari mihi fas ed , illud me per acida foffilia redegifle in li-
quorem , formade de eo molles paftas, confeciffie calcem variis modis
poteft facile verti in oleum puniceum volatile , in fpeciem butyri mutari,
xn vitrum tranfire , Terram quam perfectiffime referre. Attamen femper
redibat in reduriione in idem aurum prorfus non mutatum , fed in om-
nibus femper idem , pondere nec aurio , nec diminuto. Imo vero repe-
tita , ultra credibilitatem, auri cum argento vivo deftillatione , heu quot
vicibus 1 femper denique aurum mihi idem fuperfuit ; quumque in ar-
gento ,
pari conflantia , labores perfeciffem , idem femper fuit eventus.
Omnia igitur illa praediterunt , ut mirabundus mecum laudaverim ite-

rum Alchemidas antiquos , qui dictavere nobis palam , folo fincero ar-
gento vivo per fulphur denfans dipato aurum nafei , argentumque ex-
, ;

teris metallis minus purum mercurium , minus defoeeatum fulphur,

coeuntia miris modis originem veram dedifle.
.,

fjofollaru
Nobis jam liceat , colligere iterum de dodtrina hac tradita fequentia
Porifmata. t. Terram eandem, fimplicem , elementalem , concurrere,
ut] principium condituens , ad formandam fabricam definitam corpo-
ream , animantium , vegetantium , & quorumdam follilium , minus con-
flantium , minus fimplicium. Inque iis omnibus praedare firmam bafin ,

quae formam dat , caetera principia & fibi , & etiam inter fe uniat in unam
definitam monada. Quin & hac ratione alia , nimium volitantia ex fe
figit , retinet , a diffipatione prohibet , ficque ejufdem monados , perfi-
dentem aliquamdiu durationem donat , tam quidem toti , quam lingulis
quoque fingulatim partibus. Unde etiam hinc pendet omnium maxime
prohibitio naturalis , ne ab aere , aqua , propriifque contentis humo-
ribus igne ipfo , nimis facile compages harcce difiblveretur / vel nimis
,

cito. Igitur &c efficaci® , quam Terra adfert , in concinnanda privata cui-
cunque druriura lingulari , & propria omnino , adferibi praecipue
debet
facultas affimilaqdi aliena in naturam eujufque nutriti corporis , adeo-
que
 ,

DE ARTIS T H E O I jA.
3.55
que utcunque ipfa quoque feminalis gignendi firnftia poteftas haec enim :

in omni corpore lingulari femper perit , limulae fabrica ejufdem Angu-

laris a Terra praecipue pendens , abolita aut deftrudta habetur, i. Ea
,

igitur omnia, quae pro principio fuo eandem Terram agnofeunt , hujus
refpectu , mire convenire inter fe. Neque modo fmnlia evadere tantum
ratione Terrae imo vero plerumque , &c aliorum concurrentium elemen-
,

torum valde affini fimilitudine. Omnia animalia quam multis inter fe

modis conveniunt Vegetantia , cundta miris videmus congruere pro-
!

prietatibus. Animalium elementa in vegetantium materiem quotidie per-

mutantur , dum animantium rurfus corpora omni hora ex afliimtis , at-
que inde mutata forma affimilatis , vegetantibus aluntur , conftituuntur.
Eadem fere &
in falium plerifque , eandem Terram agnofeentibus expe-
rimur. Quis enim nitrum , falemve marinum adeo aliena a corpore noftro
ftatuet 2 atqui in his eadem Terra. Alcalia fixa , hinc etiam , moderata
dofi , tam facile in nobis permutantur in naturam noftram fi enim tem- :

C Tus bene divifi affiimuntur fales alcalini fixi ab homine fano

, fixam fuam
in eo naturam exuunt , neque in lotio ejufdem fixus fal
apparet. 3. Corpora igitur eandem Terram pro principio fuo agnofeen-
ro- &

tia , facile inter fe commutantur. 4. Ferrum , quod videtur inter extera

metalla plus accedere ad Terram vegetantium, animaliumque , proxime

quoque animalibus , &
vegetantibus , admittitur , atque utcunque etiam
in iifdem forte digeri polle videtur unde etiam in homine prxftantem
:

largitur , &
fine noxia fere , medelam dum extera violentius agunt,
;

j Enim vero ea , non T errarn , fed argentum vivum , pro

. bafi admit-
tentia , immutabilia hinc videntur in cundtis , neque unquam apparent
poffe digeri in nobis , aliifve , per virtutes noftras codtrices unde etiam :

femper manent aliena , &

inimica quae , fi profunt quandoque ad certos ,
;

indomabiles , morbos , interim femper alto intuitu corpore illo fupe-

riora videntur omnino. 6 Si ergo Terra , &c Argentum Vivum , deeflent
.

in natura rerum an tunc omnia reliqua , quae nobis cognita dantur ,

,

corpora , forent fugaces , mobiles , nullo fenfuum attingendae prae tenui-

tate , particulae , quae adeoque volitantes atomi forent 2 Ipfum certe
.

fulphur metallicum , priufquam Mercurium figit , atque ab eo fixatur

omnium corporum maxime volatile , atque fubtile traditur Alchemiftis.
De reliquis ne dubitemus, fatis fuit doctrina fiuperius tradita. 7. Terra
igitur Chemicis inprimis fua inftrumenta praebet vafa quum vitrum
, & :

omne plurimum materiae terreftris verae in fuo alcalino fixo fale admit-
tat , adeoque , hac ratione T erra: ipfi originem fuam debeat. Cxtera au-

tem figulina maximam partem mera Terra conflantur , quae aquae glutine
coivit in maffam confidentem. Myrrhina quoque , five Porcellana , eo ac-
cedunt, licet lingularia fint. Ipfa creta fimilitudine clara huc referri utcun-
que videri pollet. 8. Quin etiam Terra pura, fi copia mifcetur idonea inter
fales , fixos
,
purofque , efficit , ut. hi , expoliti valido igni non diffluant in
maffam fufam , quod iis certo contigillet, abelfet interpofita Terra. Sim-
plici autem hocce intermiffu , dum fluxum falium in igne prohibet pari-
,
ter illa , licet fixiflima fuerint , reddit per vim ignis volatilia. Exemplo fit

£al Tartari optimus, qui folusin igne magno fluit, & nili rufus per poros
Y y.
 ,

354 (
P A R S A L T E R A.
vafis tranffudat val<£'“& jam din fixus remanet. Si vero fal ille accu-
,

rate triplo Terras purae mifcetur , ut calcinatis oifibus , tumque exponi-

tur eidem igni, brevi certe , totus fere, inde avolat, neque fluit. Ira
pariter nitrum, &
fal marinus, foliin vafis magno igne
,
pofterior in-
primis ? fluunt , manentque fixi , iidem vero Terra admifta , non fluunt,
mutantur in acida , redduntur volatiles. <?. Terra pura Chemicis quoque
optime fervit , quoties hi conantur fales animalium , aut vegetantium ac-
curate depurare ab omni oleo , quod , tenaciflime illis adhaereicens eof- ,

dem peffime inquinat quando enim confpurcati hi fales , empyreuma-

:

ticis tum admiftu puriifimac T erras eo difponuntur, ut

foedantur oleis ,

queant , vi ignis furfum a£li eoiore niveo adfcendere , omneque oleum

,

in bibula illa Terra deponere , & ab eo penitus liberari quod , fine ad- ;

miftu talium terrarum , foret quam difficillimum quo autem Terram :

puriorem, copiofiorem , magifque exficcatam , huic operi adhibueris,

eo felicior eris , obtinendo falem quam optimum , & fimpliciflime fin-
cerum j maxime ubi alto firnul vafe , igne autem exiguo , fixeris ufus :
his quippe conditionibus artificium hoc , inter arcana prius follicite ab-
fconditum , perficitur, io-. Eadem Terra iterum, permiftione fui , effi-
cit in multis corporibus talem mutationem , ut ab iis recedat impetus
flatulentus , quo applicata igni in tantam raritatem intumefcant , ut fint
impatientia caloris ad deftillationem requiiiti , quin dilatata per vafaaf-
furgant , in excipula fe dimittant , fieque deifillationis fperata efFecra
perturbent , com mifcean t que. Mei deftillare quis cupit , aut ceram , in
ufus praeclaros , operam perdet , hac fola fi adhibuerit : leni igne quippe
non fiet tardarum partium feparatio quando incitatioris violentiam ap-
;

plicat , mox rara inftar fpongias tument , fufaque fic per collum re-
tortaetranfcendunt mutata quidem , non rite feparata poftquam tamen :

ufu velox artifex , Terrae hic quantitatem aptam intermifeuit , lentas

partes a tenacitate per Terram interpolatam retentae , perpeti poflunt
ignem fatis validum , fine metu hujus impedimenti fpumefcens enim :

compefcimr tumor , fitque vi ignis aequabilis jam partium a fe invicem

receflus, & feparatio.
Neque modo in vifcofis hujufmodi id corporibus
verum deprehenditur quin imo & in aliis idem obtinet.. Sanguinem quis,
,

ova, urinam, caute prius, lenteque , patiens deftillando ita tradfaverit,

donec, omni jam volatili femoto , fixum in fundo retortae corpus re-
manet Si tum , requifitum huc , ultimum ignem fubdidit , tota mafla
:

ad piceum jam lentorem perdudla , mirifice expanfa , cohaerens tamen ,

adfcendet in anguftias retortae , has implebit , obturabit , atque
colli
viam intercipiens materiae infra haerenti
,
pariterque expanfae , in mil-
lena fragmenta vas coget , periculofiffimo faepe , imo
diffilire funefto &
quandoque , fucceflu. Omnem vero illum impetum injedlu pulveris ter-
reftris in materiam ita urgendam penitus compefees. Unde etiam Terrae:
ad effio magnum ufum habet in ipfa produdrione Phofphori ex fpifla-
j

mento eraflo urinae extremi ignis tortura prodituri, ii. Omnia , quas
habtenus protuli de natura elementalis Terrae , neutiquam applicanda
erunt arenae noftrae vulgari , quam falfiflime multi Terram putant mi- r.

Ctofeopia- fane oculos docent , fabulum vel arenam ,

puriilima. fi fuerit .
elTe
DE ARTIS THE
cryltallos pellucidas , exiguas ,
polyedras
C'%
,
‘1 A. .

quarum magnitudo &c ,

m
forma , in lingulis quibufque prorfusvaria habetur. Has vero in vitrum
cum alcali fixo coire facile dudum conftitit. His natura; Autor facit,
ut aqua frugifera femper penetrare fe queat per fcecunda; Terrae inter-
fiitia aliter coalitura quam facillime , ficque in duritiem lapideam con-

cretura brevi , fummo mortalium damno. Sed neque elt , ut bolos ,

Terrafve medicatas , figillatas vulgo appellitant , referamus ad claflem
hanc naturalem Terrae elementalis quis enim ignorat, compofita ha:c
:

ede corpora ; utique pingue in iis dominari rerum naturalium fcriptores

dudum annotaverunt unde harum aliquas Terrae dixere axungiam. Abun-
;

dat in aliis harum falini quid adltringens , aluminofum quandoque , aut

chalcanthinum , unde fingularis ejufdem pendet virtus. Alia ut taceam,
Quando tamen aqua , &
ignis , omni fua vi egerunt in hafce bolos, tum ,
fateor, fincerae Terrae ut magis accedunt , ita fimul medicatam exuerunt
poteftatem. Omnium autem minime, fenfu Chemico , licet pro Terra
defcripta habere Terram noftram vulgo didam, quam pede calcamus,
qua; fubfidia vita; fuppeditat , &
fanitati. Haec nimirum argillas pingues,
medicatas bolos , Heriles arenas , lapillos minimos , aquam, aerem, olea,,
fales , omnia elementa animalium refolutorum in fua principia , omnia
penitus vegetantium diffalutorum principia , miris permilta modis con-
tinet. Tantum adeo abeft, hanc pro elemento ut agnofcamus , ut con-

tra eandem Chaos efie cunctorum elementorum , corporum de ele- &

mentis conflatorum cognoverimus. Qua: plura dicere facile poflem de
Terra , mitto facile perfentifco , taedia me dedifle prolixitate fermonis.
:

Verum non potui abelfe , quin dicta commemorem quia ubique utilia :

fcitu haec , imo &

necelfaria , fint. dEqui ergo confulite bonique oratio-
nis copiam, vel ideo quia intellexiftis , ni fallor, expolitionem , fi non
completam , fidam certe , illorum quatuor elementorum , quorum aflo-
ciatu omne corporum natorum genus conflatum Philofophorum anti-
quiffimi ftatuerunt. Quin &
Alchemiftarum quoque dogmata fuper his,
lingularia fimul enarrata habuiltis.Tandem , abfque jactantia dixerim,
abfque invidia fere auderem dubitare , an non
quoque , quaedam &
haud audita prius interdia agnituri litis. Vidiftis , ea quae pro elemen-
tis recipiuntur , incredibili variorum copia commifceri , adeoque quam

compofitiflima efie. Si vero arte, &

ingenio fola habentur , accurate-,

que feparata , tum profecto corpora haberi fimplicitate individua prae-

ftantia. Ignis , aer , aqua , terra , eccui fimplicitate cedunt ? Igne rur-
fus, aere, aqua, terra, quidnam ,
quae fio , fedalio fenfu , compofitum
magis habetur ; Sana 8c firma dicere de his conatus , monui , fi hx-
rerem , evitavi praecipitantiam , fi dubitarem. Qua; de Metallis inter-
fperfi , premere olim animus erat j ut proferrem , incitavit Veltra fre-

quentia & fedulitas.

 ,

'
(
v
. .

3j(? RS ALTERA. i.

DE M E N S TRU I S DICTIS IN CHEMIA ,

Agite Auditores ornatiffimi , tranfeamus alacres ad aliud negotii l

,

quum enim fic fatis excuderimus ea quatuor Inftrumenta artis , na- &
tura: , qua: modo relinquimus , videamus quintum genus horum , quod
ipfi Chemia: fere proprium cenfetur , cui certe Ghemiftae principem lo-
cum pras omnibus affignant , in quo fe jadtant , ferioque triumphant ,
cui artis fuse ,
prte aliis omnibus effectus mirificos adferibunt.

Pefinitio Mcn- Atque illud quidem Menftruum vocaverunt. Intelligunt quidem illi
ftrui. barbaro hoc vocabulo corpus , quod , lege artis applicatum alteri , illud
divideret in minutas quidem partes ita, ut particula: fol ventis inter par-
tes divifas foluti , effient penitus intermiftae. Hanc ego definitionem in-
primis ampledtor , ut modum , quo. agunt Menftrua accurate diftingue-
rem a caeteris folutionibus corporum , quse mechanica inprimis ratione
fiunt ; ibi nimirum folvens fecedit a foluto , neque viciihm ab eo fol-
vitur , fed poft folutionem. peractam deinde pro diverfitate ponderum
recedunt a fe mutuo.
Hatio nominis.
Caufa quidem , propter quam folvens hoc fuum nomine Menftrui ap-
pellitaverint. , hatc fuit quoniam applicatio Menftrui ad fuum folven-
;

dum inprimis excitabatur ope ignis moderati , qui quum fpatio menfis
philofophici , vel quadraginta dierum , fuftinebatur alfiduo , hinc fol-
vens hoc deinde folvens Menftruum , tandemque folo Menftrui nomi-
ne, dixere.
Proprietas Men- De natura igitur Menftrui erit , ut illud ipfum atque folvatur , dum
•Jlrui,
folvit folvendum , quam ipfum folutum in partes fuas dividitur ab ipfo
folvendo. Enim vero proprietas Iuec obtinet in omni omnino folutione.,
qua: ope Menftrui peragitur , perfebta autem folutione, fieri poteft , ut
folvens , &
folutum , a fe mutuo feparentur. Quin etiam in illis folutioni-
bus , qua: ope liquoris Alcaheft abfolvuntur , fcribit Helmontius , fol-
vens , &
folutum , in duo diverfa ftrata , libi invicem incumbentia , di-
ftingui autem ha:c fectetio raro obfervatur in folutionibus hifce.
: aliter
Rurfum ergo in eo proprie facultas folvendi haec erit , ut folvens parti-
culas fuas undique applicet particulis folvendi. Quare partes folventis
divifa: infirmare fe debent inter partes ipfius folvendi , adeoque interpo-
nere fe debent inter fuperficies partium folvendi corporis , ficque demum
dividere id ipfum. Illo tum tempore , quo hoc fit , videtis , neceflaiio
Menftruum folvens seque in partes fuas minimas feparari per partes fe-
paratas corporis folvendi quam ipfum folvendum quoque dividebatur
,
in fuas. Unde fimul intelligitis veritatem afterti fuperioris , differre

fcilicet omnino adtionem. hanc Menftrui ab omni divifione di£ta me-

chanica. Namque in hac caufa dividens integra manet , 5c tota * tam
quando dividit ,
quam poftquam divifionem abfolvit. Actio fcilicet cul-
tri , cunei ,
gladii , dolabra: , fecuris, ferree , pugionis terebra: , acina-
,

cis, fi bene expenditur, id evidenter docet : omnia enim hmc , dum di-

vidunt , non dividuntur , fed fere manent ,

qualia fuerant. Attamen ,
fi

penitius in ip.fam iterum rem introfpicimus , dubitandi quaedam ratio ajr-

#.
 .

>
/
j

de artis Theoria, 35 7 _

parebit ,an non lingulas particula fingulatim fpedFSIfe inenftrui , dum fol-
vunt , agant inftar illorum inftrumentorum , qua ftatim recenfui. Certe
unum tale elementum folventis habebit propriam fibi magnitudinem,figu-
ram , duritiem , pondufque, agetque etiam per hafce Tuas virtutes qua ,

mechanica eatenus vocari queunt. Ubique veriilimum quoque erit , om-

ne Menftruum , dum folvit , atque eo quidem refpectu , quo folvit, quum
tum dividatur in particulas invifibiles prorfus pra minutie , eo ipfo debere
efle fluidum , atque in illo temporis puncto , quo diflblutio jam peradta

e(l , ipfum quoque folutum , qua tale , etiam folutum erit in corpus flui-

dum. Unde iterum lequitur tandem tempore folutionis , folvens cum fuo
foluto converfa efle in unum fluidum.
Verumtamen &
meretur obfervari , multa Menftrua , priufquam mu- Divifio
ftruorum
Mch-

nere fuo diflolvendi funguntur , faspe corpora fuifle denfe ftipata , coha-
rentia , dura. Atqui tum , quamdiu talia corpora hac fub forma illa con-
fiftunt 3 tamdiu neutiquam agent ut Menftrua. Ufu nihilominus obtinuit,
*
ut hacipfa Menftrua tamen etiam vocarent. Unde contigit, ut ab omni
tempore Chemici dixerint Menftrua alia efle dura , vel lolida , alia au-
tem fluida. Poteftque divifio- hac pro bona accipi , fi data modo diftindio
prius bene intellefta fuit.
Itaque ad Menftrua dura , ficca , &
folida referre licet corpora fequen- 1. In Scaa
antefolutionemi
tia , in fuas iterum clades divifa. i. Sex Metalla folida, aurum , plumbum,

argentum, as, ferrum, {lamium. Quas quidem ubi frigent, dura, folida, in fe
invicem nihil agunt, poftquam vero fufa funtin igne, tum mifceri intime
inter fe poflunt , ut fiat ad fenfum mafla homogenea qua: hoc miri habet,
,

quod in una quaque particula maflae confufae eadem fefnper inveniatur

proportio diverfi metalli , qua in tota mole. Si enim argenti unciis decem
confuderis in igne valido unam auri unciam , mafla habebitur undecim
unciarum. Si unum granum de hac mafla perito Docimaftas tradideris, inde
arte fua reddet undecimam partem grani auri , &
decem undecimas grani
argenti. Alterum , quod hic fuper omnia mirabile , hoc eft, quod pofllbile
fit , hac eadem ratione aurum dividere
,
quantum lubet , fine ullo hacte-
nus obfervato fine. Si enim argenti fufi partibus centenis millenis unicam
auri in igne permifcuero , totiufque mafla; tantillam particulam metallur-
gice exploro, idem erit, qui prior , eventus. Qua; quidem res admirandam
docet facultatem , qua pollent metalla ad fe mutuo dividendum per folam
fufionem in igne. Cogitate, quatio, ad quam expanfionem diftendatur mi-
nima particula auri in tanta mafla , ut nulla vel minima particula argenti
aflignari queat, quin in illa femper proportionalis illa particula auri ibi-
dem prasfto fit , immutabilis , inter partes immutabiles
attamen vel fic j,

denfiflima inter partes compabtiffimas i fimplicifllma inter fimpliciflimaso-

Cogitate haec , operat eft pretium , 8<r difcite , qua conditione creaverit
metalla Altiflimus. Sane profpicietis hic in infinitum quid, quod eftugit
humanam perfpicientiam. Forte intuitu talis facultatis , palam toties cla-
mabant Chemici , metalla folis aperiri metallis. Nihil intime admitti, vel
ingredi in metalla, nifi metalla. Profundum mercuriale metallorum infini-
ta; fubtiliratis efle,femperque ejufmodi manere. 2 . Semimetalla folida, que

referre licet Stibium , Cinnabarim , Bifmuthura , Marchafitam , Zincum,-

Yy iij.
 ,,

V
f
%
.358 _
P/ R S ALTERA.
Quse etiam , inftar metallorum, igne fufa, mifceri , atque fe invicem divi-
dere poflunt , quis definiet quouique ? quin &eadem pariter ipfis metal-
lis quoque confundi , intermifceri , imuli effedtu poflunt. Cinnabaris qui-

dem difficilius , facilius cattgra. Semper autem metallis admiftu illo om-
nem demunt malleabilitatem , fragilitatem vero conciliant ita , ut in pol-
linem tundi fe patiantur vel lentiffima prius , idque iterum contingat in
quacunque vel minima particula metallorum. Quod iterum , quum lit mi-
randum , V obifcum perpendite. 3 Huc , ad Menftrua fcilicet ficca ,
. & fo-
lida , revocate omnes Sales liccos penitus. Alumen, boracem , nitrum/ fal
Ammoniacum , fal fontium , fal gemma , fal maris , vitriola , fal alcali
m fixum ficcum , mercurium fublimatum corrofivum. Omnia enim hac, igne
a£ta , vel fufa , miros edunt folvendo effedtus , fiepe aliis inimitabiles mo-
dis 3 quin 8c in fubtiliffimas quoque divifiones difcerpi fe ferunt ab igne
aliifque hinc permifcentur intime , non tantum inter fe , fed quoque cum
i
metallis , femimetallis, aliis. 4. Cenfere & inter Menftrua talia omnino
oportet omnia Sulphurea, dura , foffilia. Ipfum fulphur vivum , fulphur
vulgare, arfenicum , auripigmentum , cobaltum. In quibus mira poteftas,
quoties igne aguntur , fluuntve , ficque inter fe , aut cum aliis mifcentur
virefque folvendi exercent adeo lingulares, ut vix aliis caulis fimiles quea-
mus producere. 5. Tandem etiam ad Menftrua hac digero illa corporum
foffilium genera , qua camenta vocare folent Docimaftte. Hac etenim fa-
libus , fulphuribus, lateribus , in pulverem ficcum redactis , interque lami-
nas metallicas interponendum , conftant ; ut colorem metallorum eve-
hant , aut &ipfa quoque a fe invicem feparent.
In fi coi pofl: Dum vero varietatem recenfemus Menftruorum , quadam inveniuntur
.fslutionem.
talia , ut poftquam folutionem fuam abfolverunt, atque deinde fibi com-
,
mittuntur, coalefcant in unam maflam duram, qua fimplex nobis apparet,
atque aquabilis ubique natura. Atque ea quidem apparens fapelimplicitas
tanta eft , ut conflata fic de. variis malfa fincera appareret. Plumbo in igne
fufo liquefactum immifce ftannum, coibunt ut aqua aqua, vel Argentum
Vivum Argento Vivo mifcetur idque obtinebit, quamcunque' demum
;

portionem alterutri permifcueris. Si liquida hac in catino metalla fpedtas

potefne aliquid difcriminis reperire nihil fane quidquam; quiefcant mox,
;

frigefcantque , coibunt in unam folidam molem , erit hac fanehomoge-

nea , fimplexque vifa , talifque dein manebit. Idem verum erit in omni-
bus metallis , quin & in femimetallis quibufdam , jam prius recenfitis.
Enimvero ftanni libra ad ignem liquefadti confunde reguli ftibii fcrupu-
lum maffa frigefacta , homogenea apparens , erit in omni parte fua adeo
,

fragilis , ut , fi minimam ejufdem particulam acceperis , nunquam repertu-

'rus fis in illa malleabilitatem naturalem ftanno imo contra in unaquaque
;

portiuncula ftanni proportionalis Antimonii pars accurate femper per-

mifta invenitur. Nonne Alcali fixum cum arena vel filice fic coit in vitrum
fimiliter unum & fimplex infinita talia habentur , vos ea noviftis, exem-
:

pla data fufficiunt. In omnibus his utique folventis &

foluti per minima
divifie, commiftasque , partes concrefcunt ita , ut novum pratbeant corpus,
in quo nemo concurfum partium concretarum deprehendet , nifi nata fic
maffa cognoverit originem , aut aliis experimentis in partes fuas compo-
 ,
*

9
DE ARTIS T II E '0;R I,A.
}S9
-

nentes iterum refolverit. Sulphur quoque & Mercutms , tritu , fic coeunt
jn pollinem ficcum, nigrum. Hic vero igne magno forium evectus cinna-
barin coccineam , fimpliciffimam putatam , conftituit. Sed fecundo etiam
id obfervatur ,
quod multa folventia fluida , maflas folidas accurate equi-
dem in minima diflolvunt , deinde autem , perafla tota folutione , in
unam rurfus duram, faepe & ficcam , molem unita prorfus abeant. Ne mer-
curium cum folphure repetam. Spectemus fere omnia Menftrua dicta me-
tallorum fluida an non videmus hac fuis cum. metallis adunari in maflas
;

? Solvens acerrimum de vino acetum

vitriolicas conflantes fatis poftquam
,

oftracodermata, faxa , cretas , corrofit , a fua fe aqua diluente feparat , 8c

t
cumiifdem folutis tranfit in concretum ficcum , durum que.
. Sed multa quidem, forte plurima dicere licet , ex Menflruis, forma fub- Fluida ante Co-
lutioncm.
fiftunt liquida etiam pnufquam folvunt , qualia fere cenfentur omnia
,

vulgo difla Chemicis Menftrua. Aceta , aqua , fpiritus fermentati , fpiri- *

tus falini acidi , alcalini , compofiti , olea difla alcalina per deliquium, 8c

csetera multa , huc fpeflant. Atque horum quidem omnium liquida quum
fit fpecies , longe habetur clarior , intellefluque facilior , actio quia fci- :

licet vulgati flima etiam quotidie occurrit in officinis artificum.

Denique Menftrua , vel folventia , reperimus , qute ante exercitam fol- Fluida pofi;
folurionei».
vendi virtutem 'liquida defluunt , abfoluta vero diflblvendi actione, dein-
de una cum fuo folvente in forma liquida perftant-Nufquam evidentius id
patet , quam in diffolutione quinque metallorum cum mercurio fimplicL
Pafta nafcitur de his rite permittis mollis , quam affufo pluris mercurii ,
diluere licet pro lubitu , fine limitibus. Illam vero duram reddere hacte-
nus methodo vulgata Chemicorum , vix unquam quifquam potuit qui
,
;

poteft , bonus erit , &

forte dives , artifex , qui tentat , ludabit , algebit-
que. Quin etiam acida quacunque liquida , poftquam folverunt metalla
fi tum copia magna iis adfunt, una cum fuis folutis , humida diu perfiftunta

neque facile adeo exficcanda poftea. Unde plurimi hac olea putabant
metallica fixa , falfoque quaerebant in iis mira arcana dum tantum hic fit ;

modus aggregandi fales acidos in magna fatis copia , circa metalla. Cae-
terum numerofiffima funt folventia , quae cum folutis, forma liquida dein.
perflant ut non fit opus amplius his inhaerere.
:

Confiderantes modo di ft infla Menftruorum genera , facile difcimus , A Sio -Mea-

plurima Menftruorum reque adunare corpora , quam quidem feparare in ftruorujn;

parces minutas. Enimvero quotidianum habetur obfervatum , quod parti-

culae Menftrui
,
poftquam aflione fua propria jam diffolverunt foum fol-
vendum , tum flarim ita neftant foas particulas folventis ad particulas fo-
luti , ut mox oriatur, ex concretis his novum coalefcens compofitum
multum' faepe diftans a natura fimplicis , refoluti , corporis. Attamen in
hac re id femper verum agnofcitur , quod tamen folventis partes poft
,

hanc concretionem , non amplius contingant fe invicem , fed , interpofitu;

particularum diflolutae materiae , diftent a fe mutuo. Rurfum di-vul fe par-
ticula , quae diflolvendum prius adunatione fua conftituebant jam quo- ,

que diftant a fe mutuo, interiefla ubique particula folventis; Unde igitur

ex hac divifione , feparatione , nova heterogenearum concretione , mul-
tiplex hinc oritur , ope Menftruorum , multitudo recens natorum corpo-
 ,

*
360 _
i R S ALTERA,
rura. Maxime quidem haec notabilis enafcitur ,
quoties quaedam tantum-
modo partes folventis & folvendi adunantur , dum interim eadem aftio-
ne aliae ex hac nova concretione repudiantur , atque iterum nova fpecie
apparent.
Peniiius confi- Manifeftum igitur eft ex hifce partes Menftrui fe applicare partibus
,
deriw.
corporis folvendi , hancque aflociationem inprimis abfolvi eo exquifite
tempore ,
quo folutio peragitur. Igitur caufa certa hic requiritur
,
qua
efficit, ut particulae dillo! ventis a fe mutuo recedentes ,
potius petant illas

materiae diflolvendae particulas ,

quam ut in antiqua ftatione maneant. An
non fimilis ratio exigitur ,
quum particula folvendi jam divulfae per vir-
,
%
tutem folventis, ficque jam feparatae, potius maneant nunc unitae illis Men-
ftrui partibus
,
per quas folutio fadta fuit , quam ut iterum , poft folutio-
nem peractam ,
particulae folventes , &c folutae , denuo fe affinitate fuae
naturae colligant in corpora homogenea. Oro Vos , Auditores, cum cura
perpendite id quod dico: digniffima eft cognitione, &c memoria , ob-
iervatio.
Eft in folvente In ea tamen iterum excito Vos, confideretis ,
quod, quaecunque demum
& ia folvendoi
illa caufa fuerit , ea profecto aequo jure quaeri debeat in foluto quam
,

in folvente Communis ergo utrique reciproca in utrifque eft. Quid

: , ,

enim 2 dum aqua dicta Regia folvit fubtriplum auri in liquorem flavum
partes auri diflolutae manent unita: partibus aquae Regiae diftolventis , ut
auri particulae , aqua Regia decies &
octies graviores , maneant fufpenfe
in aqua Regia , neque in fundum delapfa fe colligant fub leviore aqua.
Nonne evidenter cernitis hic inter unamquamque auri & aquae. Regiae ,

particulam virtutem quamdam mutuam qua auri pars illam haec vero
, , ,

auri, particulam amat, unit, retinet 2 Si enim id non fieret, tum auri fic fo-

latiramenta irent in fundum vafis, partes falinae diftindto ftrato incumbe-

rent auro , cui dein fali iterum fupernataret diftindta aqua. Quum jam tria
haec,adeodiverfa, liquoris fimplicis, aequabiliffimi,lpecie, fimul fluant. &
Magis ex amo- Inde , fi ex fimilitudine formanda hic caufa enarratio , videtur nobis
,i:e quam odio. cognita hactenus addo diflol vendi magis peragi per vim quamdam, qua
Menftrui partes conantur fibi aflociare diftblvendas partes , quam eafdem
fugere , aut repellere. Non igitur hic etiam actiones mechanicae , non pro-
pulfiones violentae , non inimicitiae , cogitandae , led amicitia fi amor ;

dicendus copula: cupido. Fateor , paradoxa haec aflertio. Cogitate ergo id,
quod in omni violenta didta diffolutione obfervaviftis : non diu-
fcilicet
tius agitatio, aftus , fibilus, ftrepitus , turba, manent , nifi quamdiu omnes
partes folventes nondum
amplexa: funt univerfas diflolvendi partes ; fed
ipfo momento , quo fune adunatas , pax perfebta quies tranquilla obti- &
net. En, rem fpedtate Spiritum nitri dilutum vafe hoc contineo. Quiefcit
:

ille , neque fignum ullum motus nobis exhibet. Fruftulum jam ferri immit-

to huic liquido. Quam valida nunc bullarum rarefadtarum ufque ad mar-

gines tam ampli vafis ufque expanfio quis motus aftus quantus , ftrepi- !
!

tus , 8c igneus fere fumus Sed quamdiu hac omnia perdurant 2 fane non
!

diutius , nifi dum quaedam adhuc adeft , qua: nondum

falina pars nitri
ardte unita eft ferri particula cuidam adhuc folitarie exiftenti in hoc vafe.
Simul ac yero omnes partes acidi illius combinata funt cum omnibus
ferri
 DE ARTIS THE
OS, > A. ?
Si
, ftatim eunda requiefeunt , eftque omne acidum ita ftride
ferri particulis
unitum ferro , ut vix inde iterum queat feparari.
Neque iterum negligere licet in hoc negotio hanc animadverfionem , Semper fic

fucceffiye.
quod nempe nunquam rorum folvens agat in integrum corpus folvendi
ftniul id enim obfervare alias non memini. Semper autem particula: illa:
:

folventis tantum, qua: attingunt folvendi aliquas particulas , primo agunt

diffolvendo in fe invicem atque , hifce dein avulfis prius , ad reliquas ad-
,

huc cohterentes cum mafla folvenda , nova: Menftrui particula: fe appo-

nunt , aguntque iterum.
Igitur Menftrui pars agit in partem corporis illam , quam adu ipfo Semet inci-

jam. inde divellit , & feparat. Dum

autem feparatio illa peragitur inter tans nugis
gi fque.
ma-

didas modo interim tamen ipfo hoc feparationis conflidu , mo-

partes ,

tus nafeitur major in toto Mehftruo ubique ; hujus quidem agitationis ope
esete-rae Menftrui partes agitati , concuflse , vaga: , adjuvantur , ut ipfte & %
facilius iterum fua vice accedant ad alias , nondum folutas , partes fol-
vendi.
Quemadmodum autem haecce fic nata agitatio efficax ad diffiolven- Et per igsem
dum caufa , ita etiam alia habetur adionem diffolvendi excitans, ignis ni- aufta.

mirum. Quid futurum foret , ubi ille abeft penitus ? mortalium nemo de-
finiet eft enim impoffibile illum aliquo ex loco prorfus arcere
: ut fupra
dudum conftitit. Hoc autem certo fcimus , quod ignis in Menftruo vigo-
rem folvendi incitet , &
omnino alat , augeatque. Deprehendimus , fi-
lente per frigus fummum igne , folutiones vel non fieri , vel tardius pro-
cedere , ad ejus vero incitamenta promoveri ftatim.
Attamen , Sc hic iterum , alia egent igne magno prius quam deftinata Varium in va-
riis.
folvant, ut in mercurio metalla foluturo patet. Alia autem levi igne in-
digent , ut fal Ammeniacus , fal Gemmae , & fal Tartari , ftatim fere in
aqua deliquefeentes. Nonnulla calore moderato refolvunt , incitato a:ftu
amittunt totam folvendi virtutem , imo contrariam coagulandi vim ac-&
quirunt Aqua fic tepida albumen ovi diluit, ebulliens autem jam folutum
:

illud coagulat vice verfa.

Quando autem modus prope fpedatur, quo ignis folutiones Menftruo- Quid ignis fa-
ciat Menltruis ?
rum juvat , facile comprehenditur ille idpraeftare, quatenus motu mere
mechanico corpufcula minima Menftrui impellit , movet , agitatque. Rur-
fum plurimum eo tribuere creditur , quia dilatat moles quorumcunque
corporum. Dein etiam prout dividendo ipfas fiepe partes abripit ipfeque ,

ita multa folvens corpora , aliorum adiones fua: facultati immifeet , unita

opera agit. Omni ergo hoc refpedu calor folutionem Menftruis propriam
auget , utque eadem procedat felicius fucceftu profpero efficit, hinc eo &
requiritur ut conditio neceftaria. Quin in plerifque etiam ipfo folvendi
adu , lento prius , calor fucceffive folet augeri inter diffiolvendum, tum que-
ftatim melius quoque procedere folutio qua: ideo femper fere magis, ma-
gifque , inter folvendum increfcere fttis notabiliter folet. Imo vero &
adio illorum Menftruorum calore augetur , qua: ipfa , dum folvunt , fri-
gus ingens excitare folent. Id enim notaviftis , dum fal Ammoniacus aquae'
immitius folvitur quum in aqua , calefada prius , ocyus folvi fe patiatur,,
:

quam fi aqux frigidx committitur.

Zz
 ,
#

3
<?z
_
(P^iRS ALTERA.
Quid agunt Illa igitur mutatio corporum , quae in illis obfervatur producta per ac-
llcailrui?
tionem diflolventem Menftrui , videtur quam maxime pendere a connexu
particularum minimarum Menftrui , jam ardtiffime adherentium adcor-
pufcula foluti per Menftruum corporis. Vix autem apparet tribuenda ve-
re , &
proprie , mutationi introaudte a menftruo in particulas ipfas fo-
lutas.' Novi equidem principes in Chemia Autores aliter cenfere ipfa ta- ;

\ men res fententiae modo prolate favet. Si enim metalla fpectamus purilH-
ma Arnum Argentum Mercurium quam
, , , ,
accuratiffime corrofa a fuis
acidis folventibus in liquorem purum ,
quam mutata certe apparent no-
bis in omnibus tamen deinde arte feparentur iterum quam
fuis partibus 1 fi.
«
accuratiffime a fuis folventibus ,
quod facile obtinetur , tum ftatim recu-
perantur abfolute eadem ramenta metallica que igne fundente adunata
,

idem nullo mutatum modo metallum reddunt. Unde mamfefto patet,

, ,

f Menftrua hec nihil egilfein intimas particulariun metallicarum naturas ,

fed tantum divulfarum particularum fuperficiebus- adhaefiffe. Hoc quoque

folutum aceto aliifve falibus , inde illibatum quoque recipi poreft. Prae-
,

terea fi cum metallis aliis fufia igne metalla quacunque demum propor-
tione commifta fuerint intime , & quam maxime , vel fic tamen pura puta
redibunt in tefta docimaftica. Aurum & Argentum , cum Mercurio dedi fi-

lavi quondam ultra quinquaginta vices fed femper iterum ablato mercu- ,

rio erat aurum , vel argentum fincerum , quale in primo amalgamate fue-
,

rat. Si fales quacunque copia diluuntur per aquam , infpifiatione fafita ,.

redibunt non mutati fales. Si falia igne liquefadta mifcemus intime , aqua
dein diluta, infpiffatalege -artis iterum eadem prorfus revertuntur. Sed &,
fi olea falibus mi fces , itaque fol vis , feparata deinde fere eadem haben-

tur. Ipfa Alearia fixa cum Terra vitrificabili per ignem in vitrum transfor-
mata , vel fic tamen artificio Chemico in fua principia priora abeunt.
,

Sulphura falibus foluta , aut cum metallis coeuntia idem docent. Alcohol
cum oleis cum refinis aliifque pariter. Atqui fufficere queunt ifta , ut
, ,

fciamus, hanc actionem Menftruorum ita fe habere ut modo dixi. ,

Sat o elementa Sed dicetis jure V eftro , fola tamen iolutione per Menftruum perfedta ,
«auiunt..
faepe nova nafei , nunquam prius comperta corpora. Si enim acetum ftilla-
titium fortiffimum ebulliendo- calcem plumbi ero ferit , hineque fuerit fac-
rum Saccharum didtum Saturni , conflabit quidem acido aceti attracto in
elementa plumbi verum quoties fal hic plumbi de retorta igne deftillat
;

violento non reddet aceti fpiritum , fed liquorem lingularem, in igne in-
,

flammabilem. Ita eft , poffuntque multa fimiiia in exemplum adduci. Sed

omnino cogitandum eft , partes Menftrui femel accretas fuperficiei cor-
pufculorum folutorum , haud ita expedite femper inde rurfum avelli polle,
fed fame ardtiffime adhaerere non modo , fed unita manere , eaque ra- &
tione frmul unita moveri , diutiffime in hac fua combinatione perfiftere.
Unde artifices faepenumero putant , corporum naturam deftrudlam efle ,
dum modo fimplex haec non mutatorum contigit conjundhio , novam in-
ducens faciem. In exemplis quam facilis, eft harum rerum intelleblus Si !

lanceola phlebotoma acutiffima fola habetur , vis illius fol vens unicuique

patet. Si autem vagina ardfca undique- obducitur , quamdiu in illa manet

laedendi. virtutem amifit, quamvis penitus immutata lateat. Quando au-
 ,,,

/
*
DE ARTIS THEORIA.
tem vagina nudatus exploratur , jam ftatAn priftinam nlturam
cultellus
induit. Videtis igitur prout vagina htec facilius exuitur , eo habebitur ci-
,

tior prifca lanceolae factes ; fi autem illa fere infeparabiliter connederetur,

tum omnes aflererent , ipfam hanc lanceolam mutatam fuifle. Cylindru-
lum cogitate de argento quam puriflimo , qui inauratus fit crufta auri no-
tabili , immittatur dein purae aquae forti. Omne argentum de cavo vagi-
nae illius aureae confumetur perfediflime , & manebit integra , cohaerens ,
vagina aurea excavata , colore nigro turpis in illa aqua forti. Fieri ergo
poteft , ut acidae quoque aceti partes quibufdam partibus plumbi fic adu-
nentur , ut in deftillatione renuant a fe mutuo recedere , fea facilius imita:
adfcendant. Fallitur itaque qui putaret , acidum aceti attadu plumbi ita
fuifleconverfum in novum liquoris inflammabilis genus. Profedo credi-
bile , longe fspius occurrere hanc ex adunatione diverfita-
valde videtur
.rem ,
quam mutationem
in fubftantia. Idem quoque debemus ftatuere in
feparatione. Nam contingit crebro , folvendum corpus conflari exdiverfis
admodum partibus, quarum alite adhibito Menftruo omnino diflolvunmr,
dum alis excutiuntur ex iis folutis atque ita deinde feorfum exiftunt.
,

Quando tunc poftea Menftruum aufertur iterum de eo quod diflolverat ,

jam profedo alia videbitur materia quam qus ante folutionem appare- ,

bat unde incautus imprudenter colligeret corpus hoc quod ipfi novum
: , ,

falfo putatur natum fuifle per vim permutantem Menftrui, quum tamen
,

hoc ia cafu mera modo fuerit partium feparario vi Menftrui facta. ,

Eo jam faciunt omnia qus hucufque retuli ut certum omnino fit

, , Agunt Cole
omnia Menftrua cognita dum adionem fuam exercent folo tantum
, ,
motu.

motu agere licet Chemici abitrufas adeo adiones illorum pofueiant. Si

,

namque Menftruum non mutaret motum in iis partibus in quas agit ,

tum partes ilis manerent quales fuerant , adeoque Menftruum tum non
egiflet; quod eft contra hypothefin.
Verum licet hoc ita veriflimum fit attamen non ita facile eft modum
, ,
Sed a fingullU
ri caufa orto.
intelligere phyficum quo excitatur ille motus a Menftruo. Quiefcebat
,

enim Menftruum, dum folum exiftebat, nec movebatur folvendum, priuf-

quam inciperet a Menftruo moveri. Simulae vero certo calore in diftan- ,

tia definita , conjunguntur , ftatim motus novufque fspe ingens extemplo

enafeitur qui ante hsc non erat in alterutro , jam in utrifque dominatur.
,

Non poftumus ferio meditati, & candide loquentes, caufam hanc tribuere
communibus motus gignendi originibus. Fruftra enim in propulfione
gravitate elafticitate vi magnetica , aliave , fi qus fit
, , generali caufa , ,

ortum hujus agitationis qusrimus lingularis enim eft inter folvens , Sc

:

folvendum , non communis omnibus corporibus. Verum omnia hsc jam

accuratiflime excutienda nobis veniunt quia Menftruorum poteftates bene :

intellexifle qui potuit , prscipuam ille totius Chemis naturam percepit

eritque capax qui pulcherrima qusque illius opera exfequatur. Id autem
,

ut nos perquiramus flagrantiflime cogit omnium maxime autoritas fum-

morum virorum qui putant fcilicet omnes adiones quorumcunque cor-
, ,

porum , per folas mechanices leges intelligi & pofle , & debere. Ergo vi-
deamus.
Dico quidem ,
quotiefeunque Menftruum folvens fuum folvendum di-
Zz ij
 *

r Non mechani-
P.ARS ALTERA.
vidit folo motu mecnSmco didto Mathematicis , tunc femper corpafeuIW.
ce ,
nifi rarius.
folventis illius ,
prius quiefcentia, agitari debent ab aliqua caufa generan-
Hinc folutio
talis preffius ex-
te motum inipfo fol vente , qua: quidem caula ignis eft plerunque.. Par-
ponitur. ticula: deinde Menllrui illius ipfae jam , ita mota: ab hac caufa , impingere
debent in fuperficies particularum hactenus cohxrentiurn ipfius corporis
folvendi, iis fuum motum imprimere, per illum has abradere , decutere
de fuo folido. Sive hsec adtio fuperficiei externae folvendi imptimatur , fi-
ve interne intra poros illius infinuata corpufcula ita egerint. Crediderim
fane convenire inter omnes , qui ferio fuper hac re cogitant , hunc unicum
ede agendi modum mechanicum , quem aliquid praedare pode , ut con-
cedo , ita longe minus illud ede , quam vulgo creditur , quoque monere
cogor. Corpora enimduida moles immerfas undique ambiunt premunt,
penetrant , fed deinde vix mutant per fuam molem , duritiem , figuram ,
pondus. Fateor , motu dato per ignem, moventem fupra extremum fol-
vendi ambitum moventur fed quam exigua ed illa vis, qua: femper in
;

fluidum fuum proprium a: que valet agere , quam in corpus illud durum,
adeoque vim applicantem, cogentem , & imprimentem in illud corpus
non habet haec omnino funt aliunde repetenda. Creditifne indfumen-
:

tum mechanicum , dividere aptiffimum , cuneum fumatis , unquam di-

vifurum ligneam molem folo fuo appofitu , fola levi circumnatatione *
Aliud fane hic requiritur indgi debet primo firme in molem , dein alia-
:

vi extrinfecus. afliduo imprefla concuti , adigi , moveri, neque/terum pode

inde dilabi. Qua: cuncda quaerite in particulis molli duido placide cireum-
jLids., libere citcumnatantibus , omni caufa adigente carentibus. Sint au-

tem jam divide per vim mechanicam puram partes tam folventis ,
quam
folvendi, ipfoque hoc tempore fluant inter fe. Tum certe nifi praeter ,

finceram mechanicam , alia firnul potedas adfit , divulfae partes , hoc mo-
mento divifionis fluida: , juxta fua pondera diverfa fe difponent , fundum
attingent, ponderofiffima , atque ita porro extera, pro varietate ponde-
rum, in didincta fe drata diderent &
ordinabunt in vafe , non manebunt
permida gravia levibus , non haerebunt follita cum folvente, fed feorfum
fe in fuos. adociabunt , ratione ponderum , ordines.. Memimidis ita quo-
ties metalla , faxa , vel alia dura corpora lapfu aqua: de alto cadentis , aut
rapiditate torrentis , deteruntur , hanc aquam tunc per folas virtutes me-
chanicas agere , atque corpora quaecunque dividere in partieulas minutif-
fimas' atqui impalpabilis pollen ira natus non mifeetur aqua: , non aduna-
:

tur illi, fed cadit infundam aqua: , ibidemque colligitur , &

licet concuflu
crebro agitetur, tamen fimulac iterum quiefeit , datim denuo fubfidiu
Idem vididis , dum aqua ebulliens codtione folvit corpora eompofita de
cerredribus &
oleofis. Simulae nimirumsedu fuo folvit oleum, datim illud
hquefadtum furfum ejicir,ut fupernatet, moles terredris delabitur deorfum.
Hae quidem eoufque diflolutiones mechanicae haberi poliunt. Ita fcilicet
fluminum lapfus , celerefque venti , foni tormentorum bellicorum , toni-
trua , agere lolent. Semperque , folutione abfoluta , folvens , &
follitum.
fecedunt iterum a fe mutuo , prout efficacia ponderofitatis exigit , fimu-
lac tantum valido concuflu carent. Sane , dum fuprema ignis violentia,
glebs femimetallica: , dibium ponamus , cum falibias,.metallifque diffluunt:
 >

DE ARTIS THE 0,,^>A. jtfjj

In catinis fuforiis , omnia mifta penitus inter fe videntur verum , ubi :

ignis cedat , totumque miftum in conum fuforium infunditur , ibique

quiefcit ; tum ilico fcorias futium enatant , inque unam ftipantur cruftam,
dum purior metallica pars pondere fuo nititur deorfum. Sed repulfus &
quidam efficit , ut in varia fecedant , quae fuerant mifta. Id in lixivio Al-

galino fortiffimo &

Alcohole , in oleo id Sc aqua , cernitur , ubi non gra-
vitas tantum , fed &
repulfus hujufmod-i efficit , ut coeant fimul quae funt
,

cjufdem ingenii. Ipfa quoque metalla fufa fimilia quandoque inter fe

agunt, ut in modo Hombergiano depurandi argenti notabile apparet.
Hobis certe videtur , illa fola Menftrua actione mere mechanica agere,,
quae, poftquam motu tantum mechanico , a magnitudine , duritie , figura,
pondere , impulfu , pendente, attenuaverunt corpora , dein' recedunt a.
divifis , furfum , deorfumve , prout proportio ponderum poftulat ne-
que tum etiam per illam di vifionem magna poftea mutatio obtinet. At-
5

%
que hoc quidem eharaStere putem definiri pofle , an dati Menftrui in
fuum folutum adtio fuerit mechanica 2 Eadem quoque hae nota diftingui
facile poterit a c ceteris , fi quee talis deprehenfa fuerit.
Quotiefcunque- vero , aliqua diffoludo per aliquod Menftruum peracta Quaenam ftoB
mechanica- folu=
eognofeitur , ita quidem , ut corpufcula foluta dein eum particulis Men-
tio- ?.

ftruicohaereant , atque maneant aequabiliter permifta , quamvis ambo

hasc notabiliter ponderibus- fuis inter fe differunt 5 tum cenfere oportet
folutionem illam faSfcam quidem fuiffe partim- vi adjuvante mecha-
nica univerfali ,
quee femper fere concurrere folet , fed tamen maxime il-
lam contigiffe adtione alia, qua: fcilicet nata fuit ex illa privata , fingu-

larique ,
proprietate , quae obtinet in folvente tantum ratione fui fol-
vendi , &
in hoc folvendo refpedtu tantum fui folventis. Per hanc fci-
lieet poteftatem elementa unius trahebant alterius elementa , ficque di-
vellebant a fuo priori concreto-. Hinc poft divulfionem hanc , minima 1

hxc fe invicem aftociant , ftnguntque mille novas corporum fpecies.

Rem conabor exemplo dilucidare. Si globus ex argilla molli immit- Exemplum me-
titur aquee , has eque dein fuppofito igne agitur in ebullitionem tam par- ;
chanicae folucio-
nis-
tes aqua: motas vi ignis , dividunt fphteram argillaceam in corpufcula
,

minima, quee per totam aquam perpetuo- permifeentur , quamdiu aqua

ab igne agitatur ut ebulliat limulae autem externa vis ignis impellentis
;

ceft'at , tum , quiefeente , 8c frigefadta , aqua- , omnis cadit in fundum

argilla hanc ideo mere mechanicam diftblutionem vocari vellem ; quia

:

corpufcula aqua: motu ab igne accepto impellunt , moventque argilla:

partes, Se ubi
privantur hoc motu ab igne' dato , nihil ultra agunt.
Verum figlobus confedfais ex fale gemmae , qui- aquae longe eft pon- Exemplum ft>i
derofior , injicitur quadruplo aqua: , ftatim totus diffiolvetur calore lutionis non mo-
aquae , fed integre jam perfefta folutione , licet aqua frigeat jam , Se pror- do mechanica:.-
fus quiefear , tamen omnis fal manebit dilutus per aquam omnem , licet
panderofior fit. Quare apparer, quod hic fit facultas inaqua, qua unit
libi elementa falis, unitaque fibi fic adjungat , ut pondere fuo feparari
inde nequeant , fed cogantur ita fufpenfa manere. Incipitis vel jam fnfpi-
cari , multo pauciora dari Menftrua , quas mera mechanica vi fua obje-
£ta folvunr ,
qtiam quidem vulgo putaretur. Aqua glaciem , aqua aquam
Zz ii
j
 ,,

J?A R S ALT ERA.

sicohol alcohol , sdiinilia liquida fic fimilia folvunt. Sed obfervamuf &
gradus varii , per quos diverforum Menftruorum particulas cum elemen-
tis foluti arCtius , auc laxius , cohaerent. Unde iterum multiplices exoriun-
tur differentiae corpufculorum perMenftrua productorum inter illa enim :

fic produCta, quaedam enafcuntur quandoque ufque adeo immutabilia,

ut renuant refolvi in fimplicia, ex quibus orta fuerant ; dum alia Facilli-
me dimittunt iterum, quas in folutione acceperant partes. Unde in his ,
vix finis reperiri poteft.
Divifio Men- Juxta datam igitur doctrinam auderem fere Menftrua mihi cognita ,
ftruotrutu a mo-
a diverfitate modi , quo folvunt , diftribuere in quatuor diftin&a genera.
do folvendi.
Ad primum fcilicet reducere conaturus omnia illa , quae fimplici , fin-
ceraque , agunt potentia mechanica. Quae igitur intelligi , adeoque &
explicari , poffunt ex demonftrationibus mechanicis , quae expendunt
vires agendi communes univerfis , quas novimus , corporibus. Atque haec
quidem pauca , eaque fere fempet valde fimplicia , funt. Alterum vero
genus illorum conftituere conarer pro illis Menftruis , quae dum utcun-
que fimul agunt mechanico motu,interim tamen praecipue fimul virtute
quadam repellendi munus fuum ab folvunt. Tertio alia ordinarem Men-
ftrua in unam claflem , qua: mutua attractione partium folventium , &
folvendarum, perficiunt praecipuam fuam operationem quorum quidem :

ubique frequentium , numerus eft Iocupletiftimus. Ultimo denique vel-

lem cenferi in unum ordinem omnia illa Menftrua , qua: opera tua per-
ficiunt omnibus modo enumeratis fimul concurrentibus ad hanc operam.
Atque horum quidem eft omnium maxima feries :
quum in omnibus
fere Menftruomm actionibus concurrant mechanicas vires , repuifus qui-
dam , autem fieri poftet , ut revocaren-
attradfcionefque creberrimae. Si
tur fuos in ordines Menftrua , fecundum aCtionum fuarum differentias
jterumque pollent dein Claftes inferiores diftribui , tum demum doctri-
na Chemica ad leges difciplinse poftet caftigari , atque proinde in illa
prasdefiniri , quid futurum foret in qualibet fufcepta operatione. Unde
etiam in aliis difciplinis phyficis , fumma cum utilitate experimenta Che-
,

mica inftitui poftent.

Exempla Men- Conaturus fum jam horum omnium aliquod Exemplum exhibere ut ;

ftrui mere me- ita animus paratior fit fequentibus intelligendis. Quare pro exemplo fo-
chanici,
lutionis mere mechanicas , praster allegata ftatim experimenta , fit Ar-
genti fufi per aquam frigidam , cui infunditur , divifio in fruftula. Hanc
Granulationem vocant Docimaftas ego coram vobis ita inftituo. Sumo
;

Argenti omnium puriflimi unciam quam puriflimo catino fuforio bene

; ,

forti , integroque , indo pono tigillum mundiflimum fupra , ut bene os

;

tegat , omnem
illapfum alieni prohibeat ; lente calefacio , per gradus ,
donec fere candefcat ; tum cum hoc apparatu appono igni forti , folli-
bus agitato , donec in candente jam apte fluat inftar aquas. En , liquefa-
-

ctum ita penitus Argentum , minima copia fimul , ex alto , infundo in

aquam frigidam, qute in magna fatis altitudine , ad minimum pedali,
hoc vas implet. Auditis , videtifque , fluentis Argenti partes per aquam
levi cum fibilo tranfire , ad punctum illapfus in grana diflilire , fic ad
fundum cadere , aqua non mutata , argento neutiquam mutato- In quo

b
 ,

I
f
DE ARTIS THE A. O Rj
exemplo dilatis , argentum ab igne fluens , in aqulfn dejedhim , aquam
dividere , dividi ab aqua ; fadta vero diviiione hac , utrumque non mu-
ratum recedere, atque juxta pondera fua folafe difponere. Oportet au-
tem , ut capturi hanc operationem exquifitiffime imitemini omnia quae
demonftravi fi enim vel minima fuerit conditio negledta, res non ita ,
:

ut coram vidiftis , procedet. Idem fic in Auro fit.

Si autem ALs , eadem arte fufum ad ignem , ita immitteretur in aquam Exemplum r*-

frigidam , tunc in ipfo puncto attadlus ad aquam , impetu incredibili

pellentis.

tota cupri fubftantia , in minutias fubtiliffimas divifa , repelleretur ab'

aqua , ut vix reperiri poflet ; ita quidem ut mirifica haec repellens vis vix
pateretur binas particulas metalli unitas manare, Hoc quidem exemplo >
efficitur , Menftrua dari ut hic aquam , quae lolvendo corpori , hic aeri
,

fufo , vi repellente miram clifiblutionem conciliant. Atque idem ille even-

tus obtinebit , fi , auro vel argento , miftum fuerit aes , tum enim mi- *
ftum hoc igne lique radium , &
aquae infufum , fic pariter diffiliet. Mo-
nendi autem eftis , qui haec auditis , ne temere experimenta haec infiit na-
ris : nam , non nifi fummd cum periculo tgntantis , fieri poliunt..

Tertium jam vobis exhibeo Exemplum , ubi partes diverfae unitae in Exemplum- asv
trahentis.-
contadlus, fe invicem divellunt, atque fatis fortiter uniunt. Videte igi-
tur , in tefta hac , continentur unciae quatuor florum Sulphuris , telta au-
tem figulina haec nullo vitro plumbi obdudta eft. Apertura vafis tigillo
caute tegitur , ne Sulphur fufum incendatur. Ignis vero fupponitur tan-
tum ille , qui requiritur ad minimum ut fufum fit , maneatque , Sulphur
non major. Jam intra facculum hunc factum ex linteo denfifiime con-
texto , &
puriffimo , indidi Argenti Vivi puriffimi uncias fex , faccu-
lumque fupra accurate funiculo colligavi. Cernitis Mercurium , nifipref-
fum , non tranfire per facculum. Jam , ablato tigillo , ad fufum Sulphur
leniter ,
lenteque', premo Argentum Vivum ut parva valde copia fitnul,.
:

in guttulas minimas divifum , fenfim cadat in liquefadlum Sulphur. In-

terim vero , dum ita illabitur , affiduo fufum Sulphur fpatula movetun
ferrea ,
bene prius calefadta , donec omnis ita Mercurius perfecte im-
miftus eft. Cernitis unam jam remanfiffe mafiam , nigram , in fila quafi
longa porredtam , fi microfcopiis fpedtatnr , fplendet , quafi ali- & &
quid oftentat mercurii eft fragilis prorfus' materne. Habemus itajexem-
,

plum Menftrui fluidi quidem , at ficci , cum folvendi corporis duri &
ficcique , quae fimulac per minima fe invicem contingere ponunt , valde’
attradtione retinente particularum concrefcunt ita, ut deinde igne adhi-
bito non feparenmr , fed unita fifnul adfcendant , inque Cinnabarim,
mutata. Principia , quae hic coiverunt ‘, quam divetfa, ortu , pondere ,,
fpecie , volatilitate , quam aliena a eombinatione inter fe Et tamen 1

proxima fadta , quanta tenacitate retinent fe invicem Quaenam ergo? !

erant caufae , quae hanc adunationem effecerunt l Primo ignis , qui ful-
phur liquefecit in fua elementa divifa. Deinde divifio mercurii , dumi
per linteum illud tenue , ut per cribrum tenuiffime perforatum, cogeba-
tur copia pauciflima fimul in hoc fulphur delabi. Tertio agitatio affidua
liquefadti fulphuris , &
illapfi argenti vivi , unde permiftio accurata. Ve-

rum^ omnia haec tanctinx afrudiflent mercurium ad fulphur. Itaque quarw

 ,;,

3^8 PARS ALTERA,

acceffit illajam visiUHilphure &
in mercurio , qua hsec bina , ad fuper-
ficies adeo jam multiplicatas fe mutuo contingentia , eo ipfo fe invi-
cem attrahunt tam valido nifu in cohaffionem , ut requiratur magna po-
tentia , aut alia magis alterutrum attrahens vis priufquam fe mutuo ite- ,

rum dimittant. Haecque reciproca attra&io hic facit praecipuum caufat.

Ex qua denique quinto exoritur adeo conftans. cohtefio , qui effebtus po-
liremus ; ut licet vafe claufo per ignem magnum fublimes evehas hafce
partes, non fe dividant in fulphur &
argentum vivum , imo vero femper
adfcendant per minima in Cinnabaris particulis minimis , ubique ar-
gento vivo & fulphure combinatis conflantibus. Quamvis autem femel
ita in altum igne evexeris hanc Cinnabarim , tumque repetita opera ite-
rum fublimare volueris , non ideo feparabis hafce partes , imo eo magis
compinges in adunationem propiorem. Verum quidem eft , Cinnaba-
rim , femel fic faciam , non pati , ut tam facile iterum , quam vice pri-
ma adfcendat contra autem in lingulis talibus conaminibus , femper
;

vice poillrema fixior ad ignem evadit , ut tandem mada fere fiat fixiffi-
ma. Attamen vel fic non fecedit volatilis mercurius , fed in fulphuris
compedibus irretitus explicare inde fe nequit , fertque tandem ignem
perquam validum. Non mirum igitur novitios artis , hoc experimento
vifo , deceptos fuifle veri fpecie , dum putabant, fe itapofle ipfa Me-
talla facere ex adunatione facta per ignem binorum principiorum ; Sul-
phuris fcilicet Sc Mercurii , ex quibus uno ore clamant Adepti , conflati
Metalla. Sed inani credulitate oleum perdidere &: operam , quia in omni-
bus his tentaminibus fulphur manet fulphur , mercuriufque inde redit
fed , ut apud Sendivogium loquitur , nunquam fapientior. Id autem al-
tero Menftruo ficciffimo , fortius attrahente fulphur quam Mercurius ,

illud attrahit patet. Enimvero fumantur Cinnabaris , jam per fublima-

,

tiones fixiffima: , uncia: duodecim , in pollinem contrita prius in mor-

tario ferreo , addatur huic pulveri fcobs recens , non rubiginofa , Ferri
limati mollis ,
nativi , non chalybis , eadem copia , conterantur fimul
accurate , diu , dein fiat , ut prius , fublimario ex cucurbita , magno igne
quid fit? Mercurius ad uncias fex purus exit furfum , caditque antiqua,
nec variata , forma in aquam , qua: in excipulo eft in fundo autem re- ,

tortae , vel cucurbita: , remanet mafla fixa , ex Sulphure combinato cum

Ferro , quod Ferrum in igne Sulphuri , ut fuo Menftruo , avidiflime fem-
per jungitur , Mercurium repellet de vicinia Sulphuris qui tum folus
,
'
abit , credulofque ridet Archemiftas. Idemque poreft effici , fi loco ferri ,

admiftus fuerit qui fimulac vi ignis liquef-

fal fixus alcalinus tali operi ;

cit, folvit fulphur intime illi fe jungit, argentum vivum excutit. Sic
,
-

& calx viva. Rurfus exemplum aliud fimilis Menftrui pure attrahentis
habemus in hoc experimento. Accipe florum Sulphuris drachmas binas
jn mortario vitreo adde Argenti Vivi drachmas tres , contere piftillo vi-
treo , eo melius, quo diutius fenfim tritu difparebit Mercurius , unie-
;

tur Sulphuri difparenti nafcetur de utrifque miftis accurate pulvis ni-

,

gerrimus tandem , poftquam per varios gradus prius diyerfos colores in-
duit. Fit nigritudo eo major , quo diuturniori tritu arctius ha:c bina con-
junguntur. Hinc poftremo pulvis reftat nigerrimus , fubtiliffimus , qui
reli&us
 DE ARTIS THE CX.^J A. }
(S
9
relidas , , concrefcit in maflam nigram. Haec autem la-
brevi , fponte fua
tenti flimum abfcondit Mercurium , figit , retinet , ut magna copia in-
gellus animalibus vi Mercurii non agat neque recipi poteft de hoc pul- ;

vere nifi arte modo recitata quin & fublimis rapitur in Cinnabarim
, ;

ruberrimam. Videbant id quoque lucripeta: Alchemiftaz , gavifique con-

templabantur hoc nigrum. Caput corvi putabant quod Adepti dixe- ,

rant apparere in principio Magni Operis quando principia , Sulphur ,

& Mercurius , rite jundfca erant. Sic iterum exemplum habetur Menftrui
ficci , fluidi , & corporis folvendi , ubi folus contritus mechanicus divi-
dit ,
divifa autem per virtutem attrahentem , fine dimiflione partium
unita manent.
Sumo jam Antimonium hoc, optimum, venale ; tero in pollinem. Exemplum
Hujus libram immitto huic mundiflimo catillo fuforio , accurate tegen- trahentis &
pellentis.
do , per hoc purum tigillum , lente calefada per gradus impono igni un-
dique circumpofito. Videtis, fumat aliquantum, detineo in igne, do-
nec fluat materies inftar aqua: , cernitur quantus inde , albicans , fumus.
Catinum jam cum materie] liquefada eximo de igne, fepono in quiete i
donec frigefcat penitus. Si jam confpicids denfati per frigus antimonii
fuperficiem , fcabram hanc , intequalem , foraminibus fupra impref- &
fis deformem videtis. Frango crucibulum hoc , fpedatis jam ftibii maf-

fam, infima parte folidam , fuprema fungofam metallicus fplendens ad ;

infima fulgor , ad fuperiora albidus , flavefcens , cum plumbeo , color.

Hic ergo videtis ignem , fundendo ftibium , folvifle ejus metallicas , &c
fulphureas , partes. Hinc illas , mobilitatem jam nadas , fe aflociafle ,
metallicas metallicis , fulphureis fulphureas , metallicas autem repulifle
fulphureas hafque viciflim metallicas repulifle. Ita quidem ut hicfu-
, -,

fio ignis attradio , pondus , egerint, dum folutio igne fada

,
repulfus ,

fuit. Si putatis, ad Menftrui indolem minus facere hoc experimentum,

utique dabitis , mulra inde cognofci , qua: in adione Menftruorum- con-
tingunt.
Ut
porro exempla ulteriora adionis Menftruorum vobis coram exhi- Siecorum>
beam animo fque Veftros ducam ad intelledum Menftruorum , qua: di-
,

verfismodis concurrentibus agunt en iterum fumo falis Tartari unciam, ;

florum Sulphuris femiunciam , calidiflima , fubito contrita. in vafis ca-

lidiflimis , in aere calido , & ficco , impono crucibulo , igni impolita vafe
claufo , videtis quam cito. jam fimul fluant ,
quum aliter fal ille fixus tam
difficulter fluat ad ignem , ubi folus eft.. Solutam materiem effundo de
crucibulo fuper lapidem purum enmaffam homogeneam , qua nulla ci-
-

tior in aere deliquefcit , maxime fi in pollinem trifa fuerit videtis enim , :

ftatim in oleum ruberrimum defluit. Videtis inde , quanta fit hic nata
adunatio Menftrui hujus ficci in corpus ficcilEmum fulphuris , quod adeo
negat unquam dilui in aqua , jam virtute Menftrui omni alia re ocyus ab
aqua aeris difloLvitur , ut aquam ipfam avidiflime inde allicere videa-
tur. Jam aliud confpicite magis profedo mirabile , magis inexfpedatum
Experimentum. Accipio Antimonii lediflimi uncias quatuor , in pollinem
minutiflimum Levigati j huic in vafe ficciflimo , calidiflimoque , piftillo
calidiffimo ,#u aere calido ficco , terendo admifcendum curo lalis

A aa
 \

,7© R S ALTERA.
Tartari, calidi , •fiedmtni uncias duas. Deinde crucibulo cbmmiflam mi&
eelam ingenti igne fundo fimul , ut fluant quam perfe&iffime fluen- ,

tem igne materiem infundo in conum fuforium. Frigefabtam inde ex-

cutio. Jam eft fa€ta una mafla homogenea , per torum /uum corpus s;qua-
biliflime foluta , qus in igne fluxit inflar aqua. Qua jam frigeradta , co-
lorem habet cinereum ,
qua vitro videtur quodam modo flmilis , cau-
ftieo eft fapore , deliquefcit in aere , tum induit colorem coccineum. Ita
jam hic fixum , fulphur ftibii, parS metalloides ejufdem , ignis adio-
alcali
ne , per minutiflima divifa , unita , funt , in unam corporis fpeciem, quod
fatis raro occurrit in hifce. Addamus iterum coram aliud Experimentum
circa hatc. En unciam Argenti purifiimi , uncias tres /Eris optimi haee ;

impolita crucibulo , in igne carbonum foflilium , follibus quam violen-

rilfime agitato fundo i dein poftquam penitus fufa funt , effundo in
9 foflam ferream videtis maflam homogeneam , metallicam , atquabilif.
:

fime commiftam , vix feparabilem nifi cum plumbo in cineritio. In hac

operatione unum metallum fit Menftruum alterius metalli, /imulae utra-
que fufa funt. Tum ambo magis cohaerent alienis , quam fu is quia inter
:

lingulas partes argenti femper portio aequalis cupri ; &

quia ne diverfi-
tate quidem ponderum fuorum , fe feparant a fe mutuo ; ignis etiam fun-
dere quidem , tk confundere , poteft , non vero ita proportionaliter per-
mifcere. Docet proinde & hac operatio , partem mercurialem argenti il-
lam aeris libi fic imire , ur non dimittat deinde a fe quum aliter pollet
;

quidem argentum fufum in fundo catilli fubfidere , cuprumque rufum

illi fupernatare irerumque poft concuflum in duo ftrata diverfa difee-
,

dere , ut oleum T artari per deliquium , & alcohol , in vafe confnfa , &
concufla , mox redeunt induo ftrata diftindtifllma , nulla arte permif-
cenda. Et, quod imprimis meretur notari , concreta in frigore , fluentia
in fufione , exquifite perflant eadem lege , fecundum proportionem per-
mifta. Exempla haecce , Auditores , fatis valent efficere, ut intelligamus ,
quomodo Menftrua ficca , juxta varios modos , agant inter fe?

Caufje folutio- Si autem jam V obis lubet , vacatque , ditfta , &exempla accurate
,.

nis concurrentes perpendere , omnino aliam habebitis ideam folutionis corporum per
in Menftruis.
Menftrua, quam qua habetur vulgo a Chemicis, &a Philo fophis , qui ex-
perimenta Chemica explicare conati funt per vera rerum principia. Om-
nes enim cogitaverunt hic femper acrimoniam mechanicam , rodentem
virtute univerfali mechanica ; quamque cernerent rodens unius corpo-
ris , aliud mollius non rodere , torfere fe in mille modos , ut hac adeo
adverfis pugnantia frontibus conciliarent. Nos naturam per Lola inve-
ftigantes experimenta ordine fic progredimur.
Primo Ignis- Omnia feilicet examinando contemplamur Primo Ignem. Hie nimi-
rum , fi exploratur per varios , qui in eo deprehenfi funt experiundo ,
gradus, cognofcitur ferefolvens univerfale, quatenus pleraque liquefa-
cit corpora, fi inodo requirita proportionaliter vi applicatur corporibus.
Quando nempe a repore fani hominis ufque ad ultimam foci Tfchirnhau-
fiani violentiam procedimus per increfcentes fenfim gradus , iifque ap-
ponimus varia corpora , pauciffima reperiemus , quas non fluant , live di-
vidantur in minima , hoc , vel illo , gradu ignis. Si eAr. ignis certo
 ,

DE ARTIS THE A. 37 i
gradu durefcunt quaedam , ut lateres codti , majore iterum igne vitref-
cendo liquefcunt , ut in fornacibus Vulcaniis manifeftum eft. Et quam-
vis pauca in fummo igne nobis cognito hadtenus liquefcere negent.
Quis novit, an hxc quoque in hoc igne magis magifque audto, forte
tandem non liquefcant Quare omnino oportet agnofcere latitudinem
?

illam poteftatis ignes quam maxime confiderandam femper in adtione

Menftruis propria. Partes certe mercuriales metallorum in unam maf-
fam tam mirabiliter unitae nunquam fuiflent abfuiftet ignis. ,

Secundo autem in omni adtione Menftruorum intelligenda oportet DemTdtus.

quoque advertere , an iimul Attritus mechanicus, validus, diuturnus,
etiam adfuerit ille enim poteft faepe abfentis ignis fupplere vicem , at-
:

que efficere utcunque illud quod praeftitiflet ignis , fi fuiflet praeiens.

,

Dum nimirum attenuat , dividitque , corpora inque partes differt valde ,

|
minutas facit , ut per haec minima agere queant in fe mutuo tandem-
, ,

que permilfioni intimae quam optime favet. Patuit illud in molendina

atterente Langelottiana , quae narratur contrivifle aurum in liquorem
ufque potabilem. De qua meretur legi A utor celebris in tractatu fuper
hac ipfa re confcripto. Eftque inter Hombergiana , metalla omnia , ne
auro quidem excepto , cum pura pluvia trita valde diu , penitus foluta ,
inque liquorem converfa , fuifle.
Tertio , inprimis confideretis, velim , quomodo corpora folvenda , Et bimsMsex-
quando efficacia ignis fufa funt ufque in fua minima ; vel quando ea- rarafepaMdo.’
dem tritu ftatim explicato divulfa fuerunt aut praecipue , quando
; &
tritus & calor praeftitere ambo fimul unita opera id , quod poliunt ; li-

que tum praeterea ita jam diviforum corpufculorum intima fit per mi-
nima permiftio tum exoritur faepe occafio ex hac re , qua latens vis
,

repellendi ,
quse quidem tecta prius adfuerat , jam evadat manifefta ,
atque aperte nunc fe prodat quod non fiebat prius. Eftque obfervatio
•

Chemicae Artis exercitia. In exemplo manifefta res

haec inter fecretiffima
efto. Puriffimo Plumbo
in cochleari ferreo ad ignem liquefadto adfun-
dite Argenti Vivi puriffimi triplum mifcete ; erit miftmn , feu Amalga-
;

ma , coloris fplendidi inftar argenti puriffimi. Ubi aflervatur per annos'

tale manebit nec mutatum. Si vero dein
atteritur in mortario vitreo per
vitreum piftillum , aut in catino ligneo ope lignei piftilli brevi , quod ;

miremini , tota maffa nigrefcit prorfus ; fique tum , affufa cum aqua ite-
rum conteritur , tunc turbida nigritudine aqua fupernatans eftiifa , re-
linquit iterum purum amalgama. Id fi fervatur , purum perftat. Si de-
ntio conteritur , ut prius , iterum nigra reddit , nec facilem adeo dabit
finem operi , ut libri promittunt , expertus loquor. Hic manifefto cer-
nitur, Mercurium Plumbo miftum non repellere de Plumbo , aut de fe,
nigram illam materiem , fed quando per mechanicum hunc attritum at-
tenuatio , permiftio , partium diverfarum applicatio fit major , magis in-
tima , tum exfurgit potentia illa mercurii in plumbum , hujus in mer-
curium , dumque intimae mercuriales utriufque partes , fe invicem con-
tingunt quam proxime , eo ipfo materies ab his aliena ab utrifque illis
repellitur , atque , ut loquuti funt veteres Artifices , exfpuitur ,
quae quam
difficillime alia quacunque methodo inde feparari poterat. Si autem
A a a ij

A
 . ,

(t>

372 t.JVA RS ALTERA.

Amalgama ita fadtum , ope iterata: cum mercurio deftiflationis , &
cohobationis , tradtatur ; tuiii , ut in priore modo propofito , tritu , item
actione ignis , eadem materies nigra parari , atque aqua deinde ablui
poteft nata iterum fic vi manifefta repellente; cujus effedtu poftea fepa-
:

ratio hxc feliciter obtinetur. Quo autem alio modo haberi pollet ; nefcio ;

Harpocration compefcit labella fat gnaro.

;

Aut & Attri* Quarto iterum moneo ad htec , faepenumero partes tam folventis
flionei
quam folvendi , igne fufas , aut agitatas , attenuatas tritu , atque miftas ,
manifeftare occultas primo facultates attrahendi , & affociandi , hafce
particulis miris , novis , & farpe valde efficacibus modis : unde poltea
multiplex valde exoritur varietas corporum , nunquam antea apparen-
tium , vix alia ratione producendorum. Exemplo efto praecedens modo
allegata operatio cum amalgamate illo inftituta. In qua valde mirabilis
0 enafcitur adunatio particularum mercurialium metallicarum , per hanc
virtutem attradtricem , quae fe prodit artifici , poli quam repellens vis he-
terogenea prius feparaverat ; qua: impedimenta dabant, ne homogenea
fe mutuo perfecte contingerent. Poltquam autem expulfa fuit jam , ra-
tione explicata , materies illa aliena , tum depurata utrimque , mercu-
rialia intime fe mutuo amplexa non pratvifi quid generant.
Hinc novi pro- Quinto tandem , fi Menftruum aliquod hac ratione fuum corpus jam
duflio
difTolvit quacunque demum agendi ratione ; atqhe eo , jam peradto , to-
tum iterum a materie foluta feparari valet , ut partes folutte feorfutn
exiftant , atque ipfum lolvens quoque tum folutum forma aliena fo-
:

lum habetur , 8c quidem plerumque mutatum in calcem quandam , aut

in aliud quoddam corporis novi genus.
Hinc folida Cunda docent igitur, omnia fere Menftrua , folida fuerint, vel flui-
Menftrua agunt
ut fluida.
da, eo tamen tempore, quo agunt, redudta prius efie in naturam flui-

dorum ; folo forfitan tritu excepto , qui apta reddit fiepe folvendo fo-
lus ; verum & tum, ut fit abfoluta dilfolutio, requiritur attenuatio tam fub-
, ut trita induant ferme fe
tilis fluidorum forma.
Dabo jam Experimentum , in quo omnes illae caufae agunt fimul in
Menftruis ficcis , ignis , tritus , vis repellens , vis attrahens , aCtio me-
chanica , omnefque etiam effedtus fimul fequuntur, attenuatio , concretio,
immutatio , feparatio. In hoc autem experimento exemplum quoque da-
bo , ex quo pateat ratio procedendi legitime in capiendis fimilibus. Ecce
Stibii , Antimonii vulgo didti , uncias fexdecim. Hoc jam fuit depura-
tum fola fufione , & dein fequuta quiete , juxta ea , quse jam fupra coram
exhibui. Has igitur fexdecim tincias in mortario ferreo tundendo , & te-
rendo , curavi redigendas in pulverem fubtiliffimum. De hoc jam pulvere
noviftis , quod confiet fulphure vero , communi , intermifto intime intra
aliam partem , quam appellant metallicam antimonii , vel mercurialem ,
ficut in integro Antimonii corpore nulla tamen appareat nota hujus du-
plicis partis, ne microfcopiis quidem. Sumo dein yini Rhenani puriffimes
lapillos, in maxima frufta concretos, Tartarum vocant hodie. Ille etiam
tritus pulverem dat tenuem , album. Cujus pulveris hic adfunr unciae duo-
decim. Poftea & Nitri puriffimi fex uncias quas pariter contridlfima pul-
,

verem dant nivis inftar candidum. Omnes igitur hofee pulveres exficco

»
 ,

DE ARTIS THE ORI

A. ?73
ad ariditatem fummam poffibilem , pollea autem fcdi^fundo fimul , inque
mortario ferreo conterendos do diu, fortiterque , ut penitiflime fmt com-
mifti compofitum pulverem , triginta jam 8c quatuor pendentem uncias
:

hic tamdiu fepono in ufum mox futurum. Iterum jam capio Tartari Sc
Nitri , ut fupra , pulverem renuem , ficcum , feorfum tritum , commifceo
uncias fex T artari , trefque Nitri
,
pulvis fit ex acido , diu accurate fimul
Tartaro , & Nitro falfo ,
qui faporem tamen acidum
, fubtilis , ficcilfimus
lingua exhibet. Nunc animum
adhibete oculos En hic co-
advertite , 1

chlear ferreum mundiffimum igni impolitum aperto, non fumanti, ut fere

jam candefceret , in hoc cochleare ita calefadlum injedta parva parte de
hoc pulvere ex Tartaro ,& Nitro , ipfo momento illapfus tota mifcela
rumet , bullit , fcintillas minutas ejicit undique , in vivam exardefcit
flammam , relinquit maflam albam, hinc inde albefcentem viridiufculam,
prorfus alcalinam fixam. Huic nova portio fimilis pulveris adjedta fimilia
mox facit
,
patitur fimilia , hinc acidus vegetabilis & falfus terra fal at-
ta6fcuignis fumant fcintillant, ardent , fixanturin alcali acre, fiuntque
,

omnia hac fimul fere in pundro temporis. Supra autem , experimento

dato , demonftrabam , fal alcali fixum fulphuri penitus tritu immiftum ,
uno momento inflammari in igne , atque totum fulphur tunc ftatim folu-
tum haberi in novum corpus. Unde ilico cernitis , quod , fi Tartarus, Ni-
trum , Sulphur , mifta parva copia fic injiciuntur in vas ignitum, tum
ftatim nafci alcali fixum, quod ilico fulphur aggreditur, folvit, inque maf-
fam peculiaris naturas convertit. Quas ita prius edodti, agite, videamus jam
quid futurum fit pulveri illi ex Stibio, Tartaro, Nitroque, ad ignem appli-
catum. Igitur polui catinum capacem valde & fortem, lente, fenfimque ,

percalefadtum, in igne,ut fine ulla fiflura a fubito calore percalefcat aequa-

biliter undique. Elegi autem catinum , qui ad minimum continere queat
triplum totius pulveris injiciendi. Tetftus efto tigillo catinus, purus ut
maneat. Audto fenfim igne eoufque , ut crucibulum hoc totum percandef-
cat. Sit jam interim pulvis ille Antimonii , Tartari , Nitri , fatis calefac-
tus, fed prudenter, ne ab igne incendatur. Jam aperto crucibulo injiciolper
cochlear ferreum drachmas duas fimul calefacti, pulveris ipfo momento ;

contadtus ad fundum catini , fubito , in flammam efumpit materies , fu-

mat , fcintillat flammatur , quiefcit candefadta. Immitto igitur novam ,
,

eandemque quantitatem materia; ficca calidaque. Videtis eadem fieri ,

,

ut prius hac ratione jam perrexi, donec ita omnis jam materies confumta.
;

Singulis autem vicibus iterum tigillo tego , poft injedtam materiem do- ,

nec deferbuit prius. Poftqtiam j‘am omnis materies injefta deflagravit ,

ignem incito tam valide, ut tota materies in catino fluat inftar aqua:. Quod
fiftula tabacaria immifla exploro tum in hoc igne liquefaciente detineo
,

aliquamdiu praefto jam habeo hic conum cavum ex are , hunc bene fic-
,

cum calefeci fatis fortiter. Dein candela febacea ad latera interna affricata,
inunxi leniter ut univerfa illius tum fuperficies hoc pingui oblita fit; hoc
,

autem didici tutius fic fieri , quam fi oleo oblinirem t quia in hoc oleo for-
te aqua pauxillum harere poflet quod fane effedfum ederet terribilem»,

Jam crucibulum candeiCcens in quo fluit materies inftar aqua , compre-

,

henfum forcipe ferreo , cujus chela funt ad figuram crucibuli accommo

A a a iij
 ,,

374 ,
PARS ALTERA,
datet , ut prehenfio ifrma fit intra tenacula. Tum prudenter effundo lique-

faciam materiem in conum. Cernitis flammam fubito , inftar fulminis ex-

filire. Hac fit a febo candela: quod affri&um erat cono interne , jam per
,

candefactam materiem infufam , accenfo , qua quidem flamma impedi-

tur concretio materia: fufa cum crucibulo. Relinquuntur jam omnia fi-
mul, donec quiefeentia frigefadfca fint. Inverfusjam conus percufliis vo-
bis exhibet in hoc orbe materiem infufam, qua: jam divifa induas , eafque
diftindtillimas , partes , fuperio rem fufeam , que -ponderat uncias qua-
tuordecim , has Scorias appellant artifices; fragiles funt, faporis ignei
coloris fufei , in aere liquefeunt ,tumque colorem induunt jrubrum , con-
flant fale alcalino fixo , nato de Tartaro &Nitro fufis , &fulphure An-
timonii , quod in illo alcali igne fufum fuit in unam glebam ea autem ;

liquefadta ; ab altera parte metallica repulfa , fupernatavit furfum fupra

alteram partem metallicam antimonii mbfidentem pondere fuo. Inferio-
rem ergo hanc alteram partem quoque videtis , qua fulgore candido ar-
genti nitet. Ponderofa valde eft , in fuperficie fua fuperiore , five lata parte
radiantem ftellam exprimit. Metallica foret , nifi diffiliret ob fragilitatem,
facillimae diflilitioni , imo &
triturae , obnoxia. Ita jam in uno hoc ex-
ierimento patuit 5 omne id , quod de aCtione Menftruprum ficcorum , fo-
fidorumque , expofui fupra. Primo enim attritus mechanicus triplicem

materiem redegit in minima , ut mifceri poflent intimius. Deinde ignis

omnia tria fimul fudit , confudic , mifcuit , movit inter fe. Tertio tum
oleo Tartari , fulphure antimonii , conflagrantibus fimul vi ignis , natum
uno momento alcali fixum arripuit ocyflime antimonii fulphur , vique
attradrice inter haec intime jam permifta agente unita fimul funt alcali hoc
& liquefactum fulphur in maffam adunatam , vi liquefacientis ignis dif-
fluentem. Quarto, fimul emerfit eadem operatione vis repellens inter par-
tem antimonii metallicam , regulinam , & alcalinum faiem , quae in igne
nunquam patiuntur fe conjungi , fed femper liquefadta fimul fe mutuo re-
pellunt , inque diverfa ftrata fe aflociant , juxta pondera. Unde Sc liquido
jam patet , cur metallica hic pars , ponderofior , fub fupernatante alcalina
fulphurea collecta fundum coni petiverit. Unde jam bina emerferunt no-
,

va corpora , Scorite alcalina fulphurea , Regulus ftellatus ftibii. Ergo vis

mechanica pura , attractio , repulfio , egerunt fimul in hoc experimento ,
ut fieret folutio , & deinde feparatio ;
attritus mechanicus in pollinem
perfecit ad efficiendum , ut heterogenea particula , minutiflime divifa ,

augerent contadtus multiplicata fuperficie omnium. Ignis ulterius mif-

,

-.cuit , agitavit ; virtutem attractricem , &repellentem , excitavit , auxit

continuavit totam maffam , fingulafque partes, fudit , liquefecit Oleum
; ;

Tartari , Sulphur , & Nitrum incendit eoque vim ipfam ignis mirifice
, ;

adauxit. Tartarus interea & Nicrum prabuere materiem , qua poftabfo-'

lutam deflagrationem , effet vera alcalina , fixa , &
quidem Nitrum alcali
addidit acerrimum. Alcali hoc abforpfit omne fulphur , excuflit ab eo ful-
phure partem metallicam antimonii , quam attingere non poteft. Omnis
tandem mafla effecit , ut ignis vis foret major , hinc rapidior concuflio , &
motus, fimul furnus, &
fuligo, quibus omnibus de pondere trigint a qua-
tuor unciarum difflata funt uncia fexdecim, &
duc drachma nam Regu-
;
 ,

) I
*

DE ARTIS T H E O P, LA. m
Jus ponderavit uncias tres , &c fex drachmas. Porro follicirifliina cum cau-
tela inftitui a Vobis hoc Experimentum deber,nifi enim crucibulum afliim-
tmn fuerit adeo capax , materies , inter liquefcendum ebulliens , tranfcen-
derec tumefadta vafis os. Ni materies tenuiilime trita , crepitat & diililit.

Ni crucibulum penitus candefcat ante injectam materiem , tum immifla

heec non funditur. Nili prorfus fuerit calefacta prius quam injicitur, tum
crucibulum a frigidi appulfu diililit. Si non exfpedtas donec prima pars ,

injedta penitus detonaverit , & omnino percandefadt a fuerit , imo fluxe-

rit ,
antequam novam injicias , tum materies non fufa in fuperficiem fe
colligit, , fuppofltam materiem
in cruftam folidam coit in fundo catini
perfedte coercet , quae interim in alcali, nitrum , fulphur refoluta, igne&
agitata , verum pulverem fulminantem , aut tonitruantem , refert. Unde
paulo poft immenfo cum fragore exploditur , &
omnia disjicit. Id autem
ingens periculum caveri modo poteft , per cautelas memoratas. Si rurfum
materies univerfa non fluxerit aliquamdiu inftar aqus in crucibulo , ante-
quam effundis , nunquam regulus fincerus feparatus a fcoriis habebitur. Si
conum non antequam fufa materies in hunc
calefeceris aliquantulum,
infunditur metus eft , ne difliliat. Ni febo inunxeris , concrefcit faepe in-
,

fufa materies cum cono , riec poftea inde patitur ex cuti. Si in cono foret
minima aqua: guttula , quomodocunque , &c undecunque illapfa , ingenti
cum. difcrimine , infufa. materia fammo cum impetu quaquaverfum diffi-
liret , non fine fragore. Si materiem non infuderis fatis fubito , dum ad-

huc liquefadta diffluit , nec Regulus , nec fcoris ibunt in loca diftincla.-
Tot requiruntur ad unum opus curte.
His igitur prae miliis , poterimus expendere paulo preflius Menftruo- Quoufque a c-
eioMenftruoruaa-
rum tam firmorum , quam fluidorum , adtiones in fu a folvenda, quate- Mechanica.
nus illae intelligi , atque explicari queunt fecundum demonftrata pure
mechanica. Etenim operae pretium erit in Mathematicorum , tam bene
meritorum ubique, gratiam conari, femel haec penitus propofuifte.
Id fortunato ut fiat , velim , rnecurn cogitetis , in natura rerum per- Duriffima aoI—
fpecta hadtenus nullum corpus occurrere fenfibus noftris , cujus partes vi Mechanice.

adeo tenaciter , adeove rigide, connectuntur inter fe , quin mera tantum

vi mechanica a fe invicem divelli queant ; abfque ullius alterius caufae
concurfu , vel neceffitate. Documento unicus efto adamas , ab indomita
duritie nomen fortitus , atque Antiquis defcriptus infuperabilis duritiei
Ille tamen ipfe gemmarum politoribus ferra feeari patiens demonftratur ,

eundem artifices illi findunt accuratillime , quin , &

pro lubitu , in polye-
dras facies deterunt , atque expolire quotidie confueverunt. Iterum au-
tem recordemini in hac re adhiberi tantum ab artificibus inftrumenta fo-
Ium mechanica , atque motum omnino talem.
In hac rurfus corporum divifione pure mechanica poteft corpus flui dif- A moljiffimis.
fimum , hinc & fenfibus noftris molliftimum habitum , aliud corpus durif-
fimum atterendo diflolvere. Aqua: ex alto delapfa: gutta; fuppofitum fa-
xum, ut- rigidiflrmum, cavant, metalla deterunt, omnia diminuunt. Quam-
vis autem unius guttae iliapfae nobis vis nulla putatur , hac tamen multi-
plicata fa:pius, femperque repetita, effectus edit quam maxime tandem
notabiles. Molliffima coria , attritu continuato , durilfimos lapides , me-
 ,,,

37^ _ U
,PARS A L T E R A.
talla 3 imo vitra expoliunt. Lignei iia currentis rotx fuperficies applica-
tum qualecunque tandem corpus confumit in particulas invifibiles. Licet
igitur ex his inferre quod atterentis cujufcunque affidua reftitutio ad at-
,

terendum corporum duriflima valeat tantum, ut molliffima inde apta eva-

dant ad rigidillima tandem refolvenda in minutias , qui omnes fenfus
noftros fugiant.
Quorum ele- Quam ad rem , miram quidem vifam , concipiendam plurimum facit
menta durifli-
ma. hxcce fpeculatio partes fcilicet invifibiles , minimique Menftruorum
:

quorumcunque, omnium ultimi , creduntur duri , atque fere immuta-

biles , hjbendi ede , licet harum moles fenfibilis quam molliflima appa-
reat noftris fenfuum organis , quando minima illa elementa a nexu mu-
tuo tam facile recedunt. Quare , fadfca enumeratione , idem confirmari
facile videmus ignis elementa vincunt omnem aliorum duritiem , funt
:

tamen minima , atque exercita quacunque adfione , vel vioientiffirna

nullo modo unquam mutata apparuerunt. Nullam aeris veri particulam
ultimam quis oblervavit mutatam , licet & ille tam multas iipe , vali-
diilimafque , aliis corporibus mutationes vi fua conciliaverit. Aqua fane
qua nunquam aliud mollius obfervatur , quoties fluida habetur partes ,

immenfx adeo duritiei, ut pondere nullo, nulla vi agitante pref-

poflidet
,
fi mutati deprehenfx fuerint. Idem de ultimis tern particulis lupra
,

per copiofas obfervationes quam clare conftitir ! Spiritus omnium fubti-

liflimi alcoholis,
quam apparent molles ad organa tadfcus contemple- !

mini Quis vero, poft centenas deftillationes , digeftiones , commiftio-

!

nes , ullo figno mutationem invenit in .horum elementis ; Si autem fa-

lium didtos fpiritus , qui , adeo acidi , arte Chemica ex his parantur, con-
fideramus , experiemur in his ipfis immutabilitatem incredibilem , adeo-
aue colligendam inde duritiem extremam licet Philofophi hos inftar aci-
:

cularum acutos , hinc facile mutabiles concipiant. At, infiniti Autor df

ligentii , Hombergius , dum integrorum curriculo annorum eofdem igne
perpetuo , vafis redte obturatis , digerit , immutatos deinde ex illis rece-
pit. Vid. Hamel. Hift. Ac. R. Sc. pag. 4517.498. Solum molle acetum in
aliam naturam quatuor annorum fpatio abiverat.
Hinc fluida du- Non deficerent alia argumenta at narrata probant,molliflimorum flui-
:

ri ffima folvunc dorum elementa tenuiffima , fola fi fpectantur ufque adeo conflantia , ,
mechanice.
ergo & duriflima , haberi. Atque uti exploratiflima hic , ita quoque in-
telligimus inde quam liquidiflime ,
quod affricatio minimarum particu-
larum in Menftruis , fi fuerit fortiter apprefla , fi valide fimul agitata , Sc
repetita diu , ad fuperficies corpufculorum , qui adunatione fua molem
folvendam conftituunt , ique poflit magna hic corpora, duriflima, &
deterere in minutiflima ramenta abrafa , adeoque perfecfe fo Ivere , xque,
quam magna corpora ingentia alia attritu folvunt ; ut in cavo lapide a
lapfu aqux incidentis vidimus.
Per ignem»
n Inprimis, quandocunque validi ignis aflidua percuflio facit , ut habeatur
perpetua juxta fuperficies allifio, attritus, commolitio. Verumtamen in omni
diflolutionepura mechanica ita habenda a particulis Menftrui maxima oc-
currit difficultas in eo, quod elementa Menftruorum agitata ad fuperficiem
folvendi, tam facile inde refiliant 5 &
ab offenfu recurrant 5 unde non ita &
multum agere poffint. Id
 » *

DE ARTIS THEO^A. 377

Id verum ed ; fed pondus multum applicat , quod 'ambobus ineft , dein Et gravitatem.
atmofphasrae ingens preffio fupra , in hidoria aeris, memorata. Et etiam
certum eft , hinc Menftrua qucecunque , quoties abfolute fola mechanica
limplicitate agunt , tam parum faepe efficere folvendo ,
nifi potedas alia
acceflerit fuperaddita priori. Qutn etiam novimus , validam externam
apprelllonem liquidi ad folidum augere immaniter facultatem folvendi,
dum caetera omnia manent eadem. Ofla enim annod bovis, cobtain aqua,
vafe aperto , vix mutantur diuturna ebullitione, eadem in machina coc-
trice Boyleana , vel Papiniana , pauco tempore mollefcunt , folvuntur.
Difcrimen , quod aquas partes, arbfciffime compredie ad os, agitentur fupra
illud fummo cum attritu.
modus mechanicus, quo agunt quae-
Sic itaque clare fatis capitur primus Tritu ad fuper-
ficiem.
dam Menftrua , commolitio corporum per attritum fuperficiei ex-
fcilicet
ternae. Verum non tantum ita per externa cor-
quoties folventis particulae %
pus folvendum atterendo deminuunt; fed etiam interiora ejufdem corporis
fimul aggrediuntur, ita ut illud interne per totum corpus atterendo fol-
vant. Tum equidem videntur folventis particulae indnuare fe perperos
talium intra , atque tum ibidem rurfus in fuperficiem internam , quae exi-
guas has cavitates format , illud idem folummodo praedare , quod modo
expofui in exteriore fuperficie contingere folvendorum. Qua igitur in re
praecipua difficultas in eo ed , ut intelligamus modos , quibus intrat fol-
vens intra meatus corporis folvendi. Fateor , non adeo nobis hic praeluce-
re facem , ut quidem optaremus quia pauca admodum habemus experi-
:

menta , quae mere mechanice agunt ; quare tum opus erit , quaedam acci-
pere de iis , in quibus mechanice concurrit una cum aliis caulis.
Primo itaque videtur requiri proportio aliqua magnitudinis inter mea- Conditionum

tus minimos corporis , quod folvi debet , & inter elementa Mendrui, quo co quscfitarum
prima,
folutio debet inditui. Sienim pori illi adeo magni funt , ut Mendruum
forma liquidi valeat ingredi , tum ratio ed ut prius li meatus minores;

funt , quam ut queant admittere in fe elementa limplkia Mendrui , tum

vix poterunt didolvi interius. Hinc equidem fieri impeditur faepe diflolu-
tio quando partes Mendrui finceri ita cohaerent inter fe , ut mutuo vin-
,
'

culo in moleculas majores fe videantur colligere, tumque non ita promp-

te folvere fua propria objebta quia vix videntur ita intrare poffe. Pod-
:

quam vero tenuiffimo humore aqua , dilutae funt illae particulaE Men-
,

druorum , tum interpofitu aquae remotae funt a contabfcu , adeoque & te-
nuiores hinc in moleculas divifae , jam concipiuntur pode ingredi in po-
ros, quibus ante excludebantur. Id in hoc cernite experimento. In hoc pu-
riffimo urinali habetur uncia una Olei Vitrioli optimi , quod ipfe paravi,
ab omni foece dedillando , ab omni aqua adhaerente ebulliendo depuravi. ,

Liquor hic adeo meracus ed , ut frigida tem pedate in glebas crydallinas

folidas conorefcat ad regelafcencli teporem iterum fpecie liquoris datim
,

defluens. Oleum hocce Vitrioli calefeci in hoc urinali ad calorem ebul-

lientis aquae ipfum urinale in ebulliente aqua aliquamdiu tenendo. Id
,

podquam fatdum prius jam ad hoc oleum adjicio limati ferri puri cale-
,

fabtam fcobem ad drachmas quinque & concnflb vafe , mifceo. Cernitis

,

momento temporis minimo quam fiatingens rarefabtio, abfqueullo fumo.

 t

5.78'
_ (
P £ R S ALTER. A.
fiae- ulla ebullitione» manet tumefadla.eqnidem; , atqui: quieta materies 4

,,

cinerei eolorisi Itaque: alterum; jaan contemplemini experimentum- ,, dum

4
frilicer in alia hoe uriiiah ejufdem olei Vitrioli eaiMi uncrato teneor illi-
cpie aqua calida uiicias oies affundo , utmifceri- queant, fine metu diffidi—
tuonis vitri, qnat fieret, fi oleo: Vitrioli frigido aqua frigida adraifcere-
tur , inde quippe fubito natus aftus facit , ut vitrum erepet medium. Ergo,
cernitis hic uncias quaruot- liquoris illius. His injicio una vice fcobis li-
mati ferri drachmas quinque. Exoritur ftatiim ingens ebullitio. , effervef-
centia , fomus adorem, allii fpirans ,-totum que. ferri corpus in liquorem
penitus diflolvitur viridem. Auctores praelati Bohnius, Boyleus, feri- &
bunt , eciam Argentum
fic &
Plumbum in fpiritu Nitri, fortiffimo non-
folvi, fed in eodem per aquam, debilitato promptiffime flarim corrodi s:

attamen ipfi Vos coram fpedlate dum in hoc vafe teneo fortiffimum , qui
f fieri poteft Nitri fpinitum „ cujus unciae immitto Minii femiunciam,.
flant fimui quieta , une effervefcenria , idque diu faris, in frigore. Sed jam:
iterum. videte rin hoe vafeeft una uncia ejufdem. fpiritus nitri , fed diluta
ia unciis: o£to aquae:,. illi vero liquori immitto jam minii. puri femiunciam,
quid jam; fit ? flant quieta ,, ut prius , fatis diu , in frigore. Atqui jam ite-
rum., coram. Vobis , in hoc vafe adjungo unciam argenti purifllmi ad un-
ciamiejnfdem.fpiricusnitrifortillimi , flant iterum prorfus immota, fine
ullo:ebullitionis figno. Rurfufque in alio hoc vitro iterum cernitis, quod
unciam argenti puriflimi impono in fpiritus nitri .fortiflimi unciam , cui
pluvia unciam admifcui.Sed& hae fimui in hoc frigore, quiefeentia pror-
animadvertitis. Poflquam autem ignis, calore fuo, liquores in;
fos, inter fe
his quatuor vafis commovet , jam incipiunt agi,. folvi, ebullit©, cum me-
raco quidem fpiritu minus , &c tardius- , cum diluto ocyus , violeiitiufque.
Vid. Boyl. fuper his in Tentam. Philofoph. Bohnium , Chem. p. rytfv Pla-
ceat jam mecum enumerare ea , qua ex his Experimentis, obiter in ufus
noftros , ad hanc rem deducimus. Primo, namque inde certo conflat , aci-

dos fales , in fpiritus dictos converfos , dilui pofle copia majore aut par-
ciore , aqua. Et fecundo , coneuflii vafis hanc dilutionem promoveri fic,
ut quam aquabiliflima nata fit eommiflio aqua , horumque faliuin ; quum,
antea acidum in fundo ftagnaret , aqua autem fupernataret quieta , ut fpi-
ra pingues in parte una docent.. Tertio igitur effici fic revera , ut inter
binas quafique partes , qua falina , tot aquofa interponantur , quot arti-
fex intermifeendas judicat ; fi modo tanto femper plus aqua affunditur,.
Quarto igitur effici fic poterit , ut particula illa , fic diluta , non adu-
nentur amplius in glebasfalinas majores , fed ut ha folitaria , feorfum , &
natent inter aqua partes , qua intermiffa font. Quinto inde elementa: &
hac falina , dum jam feparatafic natant in aqua , videntur fic penetrare
fe' jam pofle intra exigua foramina. folvendorum corporum- quia jam for-
;

nratenuiffima ibi. adffint. Sexto ,' quod eadem illa , acida, falina , parti-
cula , quando fimeaqua inter mifta, fe invicem preffe contingebant , ita
fe mutuo univerint, ut concreverint quodammodo in coharentes maffulas,.
qua inde grandiores reddita , non queant tranfire in anguftos poros. Ea
quibus penfitatis ita dogma fuperius probabile fatis reddi videtur.
iAlttt&H Secundo , ad intelligendas. vires Menftrui mechanice ,- praftantes ffios-
1

*
 ,

DE ARTIS T H E O |,^A. ?79

effeftus , requiri omnino videtur confideratio figura;, quae obtinet in ele-
mentis folventibus. Scitum enim eft ex demonftrationibus mechanicis
Geometrarum , quod actiones mechanica; quam maxime pendeant a fola
figura corporum agentium. Enimvero , corpus aliquod , quod, non muta-
tum , fed in omnibus manet idem , folummodo autem in .figura fua mu-
tatur , efficaciam fane acquirit , qua multa jam alia , quam prius aliter fi-
guratum prseftare queat. Id equidem fiepe foleo Vobis claro fatis exem-
,

plo declarare. Habeatur uncia optimi Chalybis , fiat inde fphaera , cubus ,
culter, lanceola phlebotoma, polyedrum pugio , pyramis, dolabra, afcia,
,

ferra , lima. Nonne lingulis figuris indudtis , «ova femper , aliaque a

priori , nafcitur po cellas ; unde ergo idem illud corpus juxta varietatem ,

formarum , quas induit , nova femper virtute aget in corpus illud , cui
dilfolvendo applicatur. Sed &
inde ipfa etiam meatuum foramina apta
nata erunt ad admittendas hafce potius , quam alias, folventium figuras.
Hincque accidere videtur , ut aliquoties deleta fit , vel mutata prorfus , fa-
cultas illa reciproca inter folvens , &
folvendum ; poftquam in alterutro
horum, aut in utrifque , muijtata fuit fuperficiei forma. Valde difficile qui-
dem eft , oculorum aciei exponere ipfa hujus afterti documenta quoniam
:

vix efficere valemus , ut extrema; particula; , aut meatus , reddantur vifi-

biles. Attamen ratio ,
quae ex vifibilibus majoribus abditam fubtiliorum
naturam colligit , clare di6bat , haec in invifibilibus quoque ita fieri debere.
Nifi forte putet quis , folventia elementa nulla unquam re mutabilia efle.
Quod tamen haud ita penitus credibile habetur :
quia videntur alia efte
ultima elementa corporum , alia vero elementa folventia. Utique in mul-
tis admittenda videtur quaedam mutabilitas. Interim efficaciffimam po-
teftatem agendi nafci inter corpora ex mera figura ing^edientis , & ad-
mittentis, illuftris Boyleus eleganter olim evicit exemplo clavis & fera; , in
quibus ex fola magnitudine & figura exoritur adeo fingularis & tantum
hifce binis privata prorfus agendi poteftas. Colligimus de his refpetftum
figurae etiam inter elementa folutura , &c meatus corporis folvendi , prse-
ftare quam plurima ,
polle &
quam maxime lingularia in folutionibus
mere mechanicis hincque a mole atque figura , infignes maxime corpo-
; ,

reas mutationes etiam in hifce folutionibus abfolvi quotidie. Denique ex

forma dati corporis fola nafcuntur quandoque effectus ingent-es , fiepeque
quam maxime mirabiles , qui folum pendent a conformatione corporis
figurati. Certe fi ex metallis fufis fa£ta fuerit campana ingens , habeatque
figuram artificiofam huc requifitam , quam haec deinde mira operatur ’ fi
fcilicet libera in aere fufpenditur , atque percutitur leni modo a malleo
percuffu , ftatim omnes annulares feries ejus , a fumrno ad imum ufque, ex
circulari figura eunt in ellipfes innumerabiles a circulo ufque in intimam
ellipfim , mox autem ab hac intima ellipfi iterum recurrunt extra primum
circulum in ellipfin externam , ita quidem , ut alterne ad diametros per-
pendiculariter fe viciffim fecantes in his circulis nafcantur ellipfes , cir- &
culi. Verum excurfus hi fiunt quam celerrimi , reciproci , eundo , redeun-
do-, atque ita dum percutiunt aera , in eo undationes excitant celeres , ad
diftantiam incredibilem ficque fremitus , tremores, fonos , propagant
per quos folos mutationes producunt incredibilis efficaciae in corpora ani-
Bbb q
 380 J>
A R S ALTERA,
malium , vegetantium , foffiliumque. Atque tamen omnia htec pendent a
fola formatione campana:. Solent quidem huc referri haec experimenta, in
quibus putatur mutari figura folventis ratione fui folvendi. Si in Olei Vi-
trioli depuratiilimi unciam , fenfim , guttatim , inftillatur Alcoholis Vini
puriffimi , fine ullo alcali fadfci', fextuplum , femper vas concutiendo poft
,
unamquamque guttam illapfam. Si deinde hac vafe alto , arciilTIme clau-
fo , diu fimul digeruntur , poftea quam prudentiifime per gradus ddlil-
lant , donec nigrefcere incipit miftura. Id autem ubi contigerit , tum exci-
pulum aliud vacuum purum ,
applicatur ,& patientiflime tum fuaviffimo
calore , & cum ingenio .magno agitur ;
tranabit lento igne , Phlegma Sul-
phureum , fuffocans , tuffim quam
, &c cum eo fimul
violentiflime excitans
Oleum Chalcanthi dulce , odoratum , volatile, fere ad pondus fex drach-
marum probe cuftodiendum. Vid. Hofmann. Obf. Phyf. Chem. Hoc ita
,

paratum , ferro affufum , longe alios producit effedtus , quam ubi Oleum
.Vitrioli nativum illi metallo affufum fuiflet. Atque idem de Spiritu Nitri
forciffimo , cum alcoholis- triplo dulci reddito cautilfima lege artis , dein
quoque ad ferrum affufo , femper verum erit. Imo Spiritus Salis mera-
aurum non folvere, led colorem ei edu-
ciflimus, ita etiam dulcis redditus,
cere Boyieo dudum obfervatus eft. Idem Nitri dulcis Spiritus argentum
haud amplius confumit , antea tam vorax ejufdem arrolor. Hacc mutata;
figura in elementis rodentibus adfcripfere Autores idonei five enim com- ;

binationi Alcoholis , , tribuitur , five utrifque denique ,

five deftillationi
femper utique mutata corrodentium forma. erit
Tertia. Verum fpeculantibus iterum fuper folutionibus tantum mechanicis
Tertia videbatur caufa fatis multum adferre momenti ad virtutem adtuo-
fam folvendi. Scilicet , fi confiderantur corpufcula Menftruorum mini-
ma , idonea rigiditate qua; hic requiritur praelita , ita fe quidem infinuare
intra folvendi poros , ut infixa in hos una parte , altera emineant extra fu-

perficiem folvendi. Dum enim id concipitur ita fieri ,

per omnem ambi-
tum porofie fuperficiei , intelligimus hanc ergo undique hirtam aculeis his
infertis, nec ulterius introire potentibus. Quando igitur motus excitatur
in elementis hujus Menftrui , agitara particula: impingent in eminentes
horum cuneorum partes undique, variata perpetuo diredfcione motus. Hinc
igitur exorietur motus findendi , convellendique , ut per cuneos filfile ro-
bur dividitur , ut in partes difliliat. Ita hic quoque fieri omnino pro- &
babile videtur. Inprimis , ubi confideramus , in tali folutione femper fere
fcabram reddi , quae polita fuerat prius , fuperficiem. Et quidem in me-
chanica diftolutione tertia haec caula palmaria videtur quum clare in- :
&
telligarur virtus haec adtuofa infixi , & varie dein agitati , cunei omnef- ;

que ultimae particula: folventis fint numerofiilimae ;

meatus autem folven-
dorum in omni punfto fuperficiei totius , ut docet dilfolutarum partium
exilitas.

Qnarta# Quarta denique , mechanicas folutiones promovens , caufa habetur

Ignis. Illeenim eft princeps autor , qui agitat , concutit , applicat , reno-
vat,particulas folventis, quotiefeunque pradira funt hte conditionibus tri-
bus , quas modo, recenfui. Ille enim concurrit , agit ille , fine hoc reliqua
tria inertia forent penitus. Cuneus , femel affixus robori , agit nihil , nifi

A
 ,,

DE ARTIS THEORIA. 5
§i
percutiens vis mallei externa acceflerit. Elementa follentis, magnitudine
duritie, figura ,
pondere , elafticitate , fi conveniunt quam optime cum
joris ,
refiftentia , duritie , corporis diffolvendi , licet jam contigerint ,

f icetpro parte fuerint infixa, emineant quamvis parte altera , vel fic tamen
mutabunt nihil in folvendo , nifi accefterit ignis adtuofa percuffio ; nec
modo ignis ita agit in Menftrua haec', fed quatenus aera atmofphaerie &
pondere valido incumbentem , ficque partes applicantem partibus, concu-
tit ,
movet, atterit fimul fupra Menftruorum fuperficiem inde igitur aeris :

elater , pondus , agitatio , igne excitata , vires dictas adjuvant , ut con- &
culfio, atque contritus. En, Exoptatiflimi Commilitones , haec ea funt om-
nia , quae novi implorari polle ex mechanicis puris , ad intellectum adtionis
Menftruorum. Illa autem putaverunt fummi viri lufficere omnino, ad ex-
plicanda omnia , quae unquam fuerunt obfervata in operatione quorum-
cunque Menftruorum. Nos autem tribuimus ultro, in omni, quacunque
demum , cujullibet Menftrui adtione , omnia haec mechanica fimul adefle»
%
adjuvare operari fed non ideo etiam damus , haec fola , abfque ullius al-
, ;

terius caufie opitulatione , omne illud opus perficere.

Quin contra afferimus , oppido raro fieri , ut aliquod Menftruum om- Mechanica vf»
folanon fufficic.
nem , qua pollet , folvendi vim per fola haec exerceat. Idque putamus
liberrimae indagini ita patuifle , ut inde fummae Vir perfpicientiae , Ifaa-
cus Nevvtonus , longe alia per obfervationes detedta , ex neceflitate na-
turae ipfius addiderit. Ut vero hoc cum ratione, non temere, afleruiffe
incufemur a Geometris , agite, haec perpendamus. Quoties fiuida corpora,
meris dotibus mechanicis folummodo praedita , immerfum corpus am-
biunt ,
quod in illo liquido quiefcit , & in quo nulla quoque facultas ra-
tione illius liquoris nulla praeter communem mechanicam ineft ,
quid
tum ,
quaefo , fit operis mechanici 2 profecto , fluida materies
,
quief-
cens ,
pondere , &
tenuitate partium , ambit , comprimit , tam fuperfi-
ciem exteriorem corporis , quam internam pororum , quos ingredi pa-
riter poteft.Unde hinc juxta hydroftaticas leges,- aliud deducitur nihil
,

nifi fola compreflio corporis , divifio autem nulla , imo ne figuras qui-

dem quam nifi forte moles , mollis ,

leviflima mutatio : facile obfe- &
quiofa poros habuit plenos fluida leviori , quam eft liquor ambiens
,

quod & fimul denfari in

illis , aut inde expelli poteft ; tum enim denfata

mafla figuram , molem pondus , mutabit, ficque magis quiefcet , cohae-

,

rebitque, quam refolvetur. Quando- autem igne applicato dementa ejuf-

dem fluidi agitantur omnia , fi tum homogeneum iterum fluidum , cor-
pufque impolitum homogeneum quoque fuerit , tum fere idem fiet ra-
tione Menftrui ; quoniam ignis , aequabiliter agens in elementa fluidi
omnia fimul , atque femper premit corpus ab omni- parte fimul. Sed qua-
tenus ebulliendo motus illos inaequales, fnlminatorios , excitat , exter-
nus inaequali percuflh aliquid valet deterere , maxime , quando fcabri
quid eminet lupra polituram fuperficiei corpores. Hoc aurem quam pa-
rum valeat ad folvendum ita , ut per Menftrua fieri quotidie videmus ,
unufquifque gnarus videbit quam facillime. Inprimis , fi cogitat , cornu
cervi diuturna incodtione in ebulliente aqua non tantum diflolvi , dum
aquae immerfum undique illa cingitur ,
quam in vapore de aqua ebul-
B b b iij
 5 S* PARS A 'L T 'E R A.
lien te exhalante fu finium fi fuerit ; ut fpagirica folutio cornu cervi
do-
cet. Si dilatata elaftica forte materies in cavitatibus corporis
autem igne
foivendi contenta , hic in bullas difplofa , motu fuo repagula , quibus
arctabatur , fregerit , atque ita corpus illud attenuaverit , tum dabitur
,

hanc folutionem haud adfcribendam adfcioni mechanica: Menftrui fed .,

calori rarefacientis ignis ,

qui agit in illam elafticam materiem. Dubi-
tavi faepenumero haec omnia dum mecum revolvo , an quidem ipfe
aer , in quo olea , fales , fpiritus , alia Menftrua liquida aut folida
,

unquam quidem operaretur in fua diffolvenda corpora , ex folis puris

putis mechanicis principiis ?
potiifimum confiderando , illa ipfa vix un-
quam fimplicia haberi , atque perfectiffime pura : fed expertus fui exa-
minando , varias virium diverfiflimarum partes illis omnibus permifce-
rr
,
qua: & fuas iterum ,
proprias penitus , 8c privatas ,
poteftates ha-
beant attrahendi, repellendi , aliis multis modis permutandi. Peccat proin-
de , quifquis virtuti mechanica: plus tribuit , quam Natura: Autor illi con-
ceffit limites habet juftos , intra quos qui cautus remanet
: prudens iif-
,

dem , quoufque datur , nec ultra , utetur ad interpretanda Chemica. En

ha:c exprefia mihi amore veri fententia fuper his. Inde , quam diftantia
propriis cogitatis mihi publice affinxerint, videtis , qui publico incen-
fulti narrant , me jadtare explicationem eventuum Chemicorum per me-
chanica. Imponunt catteris , atque aliena prorfus a meis fenfibus impu-
tant clamanti contra neque enim alium magis abhorrere ab hac opi-
:

nione , quam me unum credo.

©e Menftrtns Quare caftus accedo , quo ordo vocat rerum , ut , praemilla dodtrina
vi fingulari agen-
de mechanica poteftate in his , jam Vobifcum excutere exordiar illa
tibus.
folventia , quae virtute prorfus fingulari adtionem fuam abfolvunt , adeo-
que non operantur per eas facultates , quas in omni corpore aequaliter
diftributas Naturae Autor dillribuit. Haec autem funt adeo multa , ut pau-
ciffima fint horum quin eo pertineant. Neceflarium igitur erit , ut co-
,

nemur tam difperfam multitudinem cogere in ordines quofdam , quo-

rum fingulis praefigamus vexillum, ad quod revocari queunt. Cujus dif-
ciplinae haec erit vis , ratio , ut & &
opituletur memoriae , fimulque com-
modiffimam praeftet oporranitatem , nova detedta digerendi ad jam nota
prius , femperque ex affinitate facile comprehendendi agendi vim.
Primo de A- Primo igitur adturus ero de Aqua , &, quae eo referenda fimul, de
qua ,
& aquofis. aquofis ; quae fupputabuntur in hac Clafle prima Menftruorum liqui-
dorum.
Glacies eft Aqua ergo ,
gelu conftricla , falibus ficcis , aut fluidis , alcalicis vola-
Menftruuin,
tilibus aut fixis acidis fixis aut volaticis , falibus compofitis tum & fpiri-
tibus fermentatis vegetantibus ,
permifta , folvitur , folvitque , adeoque 5

eo fenfu & ad Menftrua folida ablegari quid vetat ? facit id in fummo

quoque frigore
-

,
femperque dum id facit, majus frigus excitat. Vid. pag.
85.. & feqq. ubi haec res pertradtata jure liic omittitur.
Sed potius ubi Incipit deinde adtio Aqua: ,
proprie ficdidtae , in folvendo propria vis
fluida. tum demum quando illa -fluida adhuc eft in gradu proximo glaciei
,

jamjam Adeoque, fecundum demonftrata fuperiora, in calore gra-

futurae.
duum triginta duorum Thermometri Fahrenheitiani. In quo quidem gra-
 A R T I S T DE E R ,y\-. 3
g? H O
du incipit in aere conglaciado- pruinofa. Atqui fub hoc initio frigoris
glacialis , anno nono hujus Mathematicus Roeme-
feculi ,. dicitur infignis
rus Gcdani obfervafte frigus hybernnm ufque ad gradum primum ejuf-
dem Thermofcapii , cujus ipfe inventor primus fuerat. Unde triginta
duos gradus ibi tum , infra glacialem gradum , frigus.
increverat Quum
vero latitudo ejus graduum- quadraginta boream verfus ab aqua-
loci- fit

tore ,
inde ad polum anticum zonam porrigi quinqua-
conftat igitur ,

ginta graduum. In qua etiara zona , polum- verius- , femper eo acrius fri-
gus inhorruit , quo propior ad polum accefiiis. Quum vero mortalium
nemo eo accelferk ; quum longe prius frigore moriantur igitur qui- :

dem novimus longe ibi majus , omni deprehenfo obtinere , atqui de-
,-

finiri haud polle , quantum illud fit.

Id tamen , quod nobis hic fati gft , certo fcimus ,
per omnem illam fri-
PrffvanB' gKs'-
goris latitudinem: T quae a trigefimo fecundo gradu oritur , hineque ufque du ignis etiam
in terminum illum incognitum extenditur aquam puram nunquam fungi ,
varia ejus vis *

officio Menftrui liquidi. Cceterum a gradu trigefimo fecundo , augmento

Ignis applicati ad aquam calor aquae crefcere- dum poteft ufque ad du-
,

eentefimum quartum & decimum gradum. Ih illo autem limulae inaeftuat

gradu , tum in atmofphaera noftra hic in fuperficie telluris, ultra in-
,

calefcere nulla arte plus poteft, fifieeera, fi in va-fe aperto. Si autem re-
minifeimur tanto magis inealefcere aquam , quo- pondere majore at-
,

mofphaerae premitur, tum liquido intelligimus , aqute vim igne auctam

in profundiffimis telluris plagis- adeo in immenfum crefcere polle , ut
illius, inde autfta fo! vendi vis, major forte evadat in omnia corpora ,
quam ullius alterius Menftrui nobis hic cogniti. Quidquid hujus fei fit ;
aqua apud nos, ut aqua, omnem fuam folvendi vim obtinet intra- 3 2 &
Z14 gradus caloris.
Magna igitur feculi felicitate , & quali
menfurataha- privilegia , haec Sed limisa»>
betur ignis in hoc primum Menftraum potentia. Qua in doctrina contem-
platu pulcherrimum eft , miros hic fpeculari naturae agentis modos ;
namque in multis folutionibus ,
quae Aqua fiunt , vis folvendi
,
quam illa
habet increfcit pro gradu caloris audto , qui aquae imprefliis fuerat con-
, :

ua vero j^decrelcente hoc calore, poteftas folvendi quoque ilieo remit-

tit , minorquefit. Ita igitur experimur. Aquam gradus 33 calidam in fe
dilfolutam tenere definitam quandam portionem Salis marini quae ;
jam-
in illa haerens efficit, ut Aqua haec nondum coaguletur in glaciem fri-
gore illo, quo fineera- Aqua- jam conglaciari incipit. Videtur fcilicet Sal
interpofitus prohibere , ne fuperficies partium Aquae in contactum mu-
tuum appropinquent. A ttamen & hoc jucundum obfervatu, quod , quando
frigus augetur multum* lupra gradum , quo aqua pura jam coit , tum in-
cipit illa aqua fa-lfa ardtius contrahi , incipitque fal ex conftridfa magis jam
aqua expreffus in fundo vafis colligi iBique in cryftallos cogi granula-
,

Sas. Dum vero fenfim crefcit gelu acutius , fenfim aqua haec plus falis

excutiet , ita ut tandem aqua hae ipfa maximam partem orbata fale jam ,

feereto , ipfa penitus conglacietur. Erit in toto hoc increfcentis frigoris

decurfu ad Ungulos gradus plus falis feparati ab aqua. E contrario- autem- s-
1? aqua gradus calida , jaminfe dilTolverit tantum falis , quantum hoe
33
 ,,,,

384 uP A R S ALTERA,
in gradu folvere valet , dein autem fenfim per gradus incalefcit , donec
ebulliat, atque ad fingulos gradus caloris aubfci , fal per grana pauca in-
jicitur , apparebit ad unumquemque crefcentis caloris gradum , femper
plus falis diftbivi , donec tandem ebulliat myri a :boc pundto obtento
plus falis deinde non diflolvit , licet ebulliat diu. vero aqua qu^
Illa
,
conglaciata fuerat, lale fuo per gelu depolito ,
quando regelafcit iterum,
denuo falem , quem feparaverat.
cjifloivit

ut exemplis Omnia jam coram Vobis, ut oftendam , en hasc experimenta in-

hatc
ftituo. Primo fumo Salis Marini puri , ficci , unciam hanc demitto tri- ;

tam in phialam vitream Chemicam , puram , fi ccarn dein juxta latera ;

colli infundo lenilfime Aqua: pura: uncias tres qua: (ic parata quam quie- :

tillime rSpono , in illo caloris gradu , quem prcefens jam thermofco-

pium delignat. Dein in altera hac phiala eadem prorfus habeo , quas in
illa priore quiefcente , 8c teneo in eodem caloris gradu at hanc affiduo ;

diu , vehementer , agito , adjiciendo fubinde aliquantulum falis , donec

refugit ulterioris falis admifcendi copiam. Tertio autem iterum fpedlatis
tertiam quoque &
hanc phialam aqua &
fale inftructam , ut priores du$’
erant 3 en vero hic adelfc vas teneum , aquam tenens , impolitum igni,
huic impono phialam illam fecundam , quas continet aquam cum lale per
conculfum foluto , &
etiam hanc tertiam , non concuftam. Aquam in
vafe , applicato fenfim igne , fucceffive , per graduum incrementa , cale-
facio. Atque coram quod fal in phiala non concufta incipiat, pro
fpedtatis,
.audio calore , omni momento , magis magifque , dilfolvi longe citius
, ,

longe magis, quam lit in phiala prima, quam in quiete repo fui , inque
calore prasfenti aeris ;
lic ut jam brevi per vim caloris applicati seque pras-
ftita lit falis dilTolutio in phiala casterum quiefcente ,
quam in conculfa
phiala videbatis fieri in calu fecundo. Sed in hac phiala , quas adjuta con-
cuflii falem folutum continebat , calore increfcente , affidue granula novi
falis ficci injicio ; videtis ea folvi , idque dum lente pergo facere , do-
nec prorfus ebulliat aqua in vafe cupreo , jam vidiftis copiam facis nota-
bilem falis dilutam in hac aqua, praeter eam , quam poterat continua-

tus in eo concullus dillblvere , fatis diu quamvis agitaretur phiala. Poft-

quam vero jam tantum adjeci falis in aquam hanc , intra aquam ebul-
lientem valis amer cum fua immerfa phiala contentam , ut in illo calore
tamen non pergat folvi ultimum granum injedtum jam phialam hanc 5

cum aqua , quas per calorem ebullientis aqua jam ufque adeo impraeg-
nata eft fale , eximo ex aqua ebulliente nitideque deterfam repono , ut ;

fenfim refrigefeat. Hoc dum fit , pellucidus hactenus , opacari incipit

liquor , 8c turbari tum in fuperficie pelliculam contrahere ; deorfum fa-
3

lem ad fundum demittere itaque, poftquam redudta eft ad temperiem

;

aeris ambientis , jam excuffit fere tantum falis ex fe , quantum plus fol-
«a ’

verat , per caloris exceflum fupra illum , qui in aere externo fuerat.
Quum experimenta hasc ita videritis , jam , quasfo , refpicite ad illam
phialam quiefeentem , primam , quam repofui , cum fubtriplo falis. Ecce
pars falis jam foluta eft in fundo, pars magna nondum fpluta perftat.
Illa autem ,
quas foluta , natat in fundo vafis non mifta fupernatanti flui-
do , ibi hasret jam forma gravis ,
pinguis , atque tenacis quafi , liquidi j

quod

v
%
 ,

DE ARTIS THEORJA. _ ?85

quod fi diu relinquitur , fine ullo concuftit , diu fic manet. Si vero con-
cutitur tum fpefie anguillularum difiolvetur , per fuperiorem incum-
,

bentem aquam diffunditur , neque iterum deinde cadit in fundum fepa-

rata a fupernatante aqua. Sed alia iterum falis portio , fic ut prius fo-
luta forma eadem fundum
tenet , donec rurfus agitatione, vel calore,
,

mifcetur aquas minus fupra natanti. Hocque ita obfervatur , donec

falfie

tandem omnis fete fal immillus ita diflolutus fuerit in hac aquas portio-
ne Notaviftis autem , id enim neceffarium , me adhibuiffe in hoc ex-
:

perimento duas phialas vitreas , qua: inftrubtas funt collis adeo longis ,
ut in calore ebullientis aquae de myria in ventre ampulla: contenta nihil
furfum exhalet. Dein quoque , quod femper haec colla eminentia fupra
ventrem ampullatum calefecerim ne aliter fervidus vapor elatus , frigi- ;

dum collum feriendo , illud difiilire faciat. ’

^
Jam vero geltio Vobifcum perpendere quasdam obfervata qua: de fa- Qu* inde fc- r
cillimo hoc experimento ultro quafi patent , confiderari merentur, & i 11211 ™ 1 ?

i. Partes falis, &c aqua: neu tiquam mutari in hac abtione , verum tan-

tummodo ita conjungi , ut jam aqua ita contingat partes falis , ut antea
falis elementum alteri falis elemento contiguum erat , ut aqua: rur- &
fum elementa adhasferant prius elementis aqua: quas folutionis fpecies :

mera permiftio appellatur, i. Calorem facere , ut pro incremento fuo vis

hasc permifcendi increfcat ita , ut celerior fiat diflolutio , utque major co-
pia falis diftblvatur in eadem quantitate aqua: ; & hasc fic increfcere
quamdiu poteft aqua admittere nova 3. Hinc etiam
caloris incrementa.
Menftrua aquofa ,
qua: falem diflblverunt ad faturationem ufque , in ma-
jore dein frigore turbari , falina corpufcula deponere , ad calorem reddi-
tum pellucere iterum , depofitofque fales rurfus diflolvere. 4. Imo & den-
fari frigore aquam ,falemque in ea folutum , in cryftallos , liquefcere &
iterum has fponte , dum calor redit. Idque adeo verum , ut ipfum Oleum
Vitrioli , aqua orbatum , maneat in vafe arbtiffime claufo fluidum , atta-

men accedente frigore conftringatur in glebam folidam , in calore ilico

,

liquefcentem. 5. Hinc aquam ebullientem igne , poftquam diffolvit quan-

tum poteft falis , ponderofiorem efle quam aqua ; hinc myriam hanc, ubi
ebullit ad ignem , calidiorem deprehendi thermofcopio
,
quam aquam
fitnplicem ebullientem. Quin etiam talem muriam , ampulla vitrea con-
tentam , ficque fimplici aqua: ebullienti immerfam , nunquam polle ca-
lore talis ebullientis aqua: deduci , ut ebulliat , fed indigere majore calo-
re , ut ad ebullitionem tranfeat. ampulla Si vero aqua fimplex in tali

demergitur in aqua ebulliente , ftatim quoque ebulliet. Qiod jucundo

fpedtaculo videtis. 6 Igitur habtenus caufa , per quam aqua eft Men-
.

ftruum folvens , ignis habetur ; quo abfente , definit agere, id autem con-
glaciabo docet evidentiffime. Hasc enim incipiens a gradu 32 , pro- &
ducta fub 'hoc gradu per frigoris crefcentis adhuc gradus 72. vid. pag.
89. Intra tantum fpatium caloris decrefcentis , frigus lemper magis , ma-
gifque , expulit ex aqua fere omnia genera falium in aqua -folatorum ,
ufque adeo , ut ipfe fpiritus nitri in glebas concreverit glaciales. Hinc
clare convincimus , frigus increfcens femper fales ex aqua feparare accu-
ratius , &
ex illa concreta expellere prorfus. Verum eximit etiam idem
Ccc
 ,
€
* i

3*6 PARS ALTE R A.

frigas exaqua facultatem folvendi Alcohol. Nam expofui , hyeme anni
1719, frigori fummo cerevifiam , vinum, acetum, rnyriam , in v aliis
magnis , & repandis. Gelu acre cogebat aquam horum liquorum omnem
fere in mollem, fungo fam , glaciei fpeciem. Spiritus autem adunabat fi-
mul liquidum in unum fortes & generofos ; ita quidem ut perterebrata
crufta effundi potuerit humor fragrans, &
fapidiffimus , feparatus ab
aqua ,
qua diluebatur ante conglaciationem. Et quo intenfum magis au-
gebatur frigus , eo etiam feparatio ha:c fiebat perpetuo major. Privat igi-
tur frigus aquam etiam illa poteftate Menftrui , qua Alcohol , acetofof-
que dilfolvebat fales. Credibile prorfus extremum , in natura poflibile ,
frigus coabturum aquam in corpus privatum omni facultate Menftrui. •

Tale autem nos frigus non cognofcimus. 7. Etiain fcire eft inde, illam
aquse propriam vim , qua folvere valet vel falia , vel alia quaecunque cor-
pora , atque deinde foluta illa retinere in fe , &
fibi unita , folam non

fufficere ad haec , fed requirere praeterea auxilium prorfus neceflarium

ignis , ut foluta maneant. S. Omnia didta , fi applicantur ad hfimores ani-
malium , hominum inprimis ufum habebunt maximum , & de quo qui-
,

dem parum cogitatum fuit. Aqua enim eft humor princeps longeque ,

abundantiflimus ,
qui in fano corpore humano de-
omnium liquorum,
prehenduntur , haec ubique in exteris adeft , abeft nufquam. In hac igi-
tur aqua reliqua elementa omnium humorum hominis foluta fluunt mi-
fta inter fe , &
fluentia continentur , confervanturque. Numquid ergo vi-
detis , ut aqua haec , adeo obnoxia calori &
frigori , mirifice humores
mutet ? Atque fanguinem quidem edudtum venis fpebtate. Heu quantum
mutatur a fe ipfo per folum frigus , per gradus increfeens fenfim En 1

urinam hanc ante paucas horas a fano , jejuno , homine redditam. Illa
frigido hoc tempore craflum hoc depofuit , quod in fundo urinalis fub-
eft. Videte autem , dum igni appofitum urinale fenfim cum lotio hoc

calefacio , incipit pellucere iterum , atque omnes illas faeces craflas

quas in fundum demiferat , diflolvit denuo ita ut brevi evadat iterum
,

talis , qualis fuerat dum reddebatur. Difcite hinc quanta; etiam in cor-

pore vivente oriri mutationes debeant per aquam frigore mutatam , &
calore. Sed , dum in his fpeculandis vetiamur , parum abeft , quin col-
ligamus abfolute virtutem folvendi , quam aqua , ut Menftruum , ha-
bet , femper increfcere pro ratione aubti caloris in illa ad ebullitionem
ufque cundfa id evincunt modo propofita.
:

Ignis m aqua Sed quam periculofae opus plenum alea in generalibus fe' oblebtare per
vis varia.
phyfica , atque vel latum unguem ultra experimenta falire , aut porro
quid concludere Enimvero alia experimenta funt , funt quam plurima
1

qua cogerent credere , quod vis Menftrui in aqua ita decrefcat , veluti
gradus ignis in illa increfcunt. Quod fane demonftratione omni fide di-
gniffima oculis Veftris fubjicere jam placet. In urinali hocce puriffimo
aquam finceram , tepefactam ad calorem corporis humani , contineo.
Huic jam aquae immitto globos , quos modo depfendo formavi ex fa-
rina tritici fubadta cum aquainpaftam mollem tenacem. Nonne mani-
fefto cernitis
,
quo modo globi hi deliquefeant , diluantur , diflolvantur s

*
 ,
>

DE ARTIS THEORIA. 387

)

mifceantur in aqua hancque ita turbent ; Verurrnji hoc altero urinali

,

aquam ebullientem vi ignis; huic ita fortiter ebullienti , fi-

ipli videtis
niiles globos injicio farinaceos , non liquefcunt , fed durefcunt , atque
ja&ati quamvis vi ebullientis aquas durefcunt penitus , ne ramenta qui-
dem deponentes. Albumen jam ovi recentis diluo in hac aqua tepef-
cente inftar fani corporis , dilui videmus , inque aqua tali dilutum , eva-
nefcere. Poftquam autem aqua hxc in pellucido hoc vitro magis fertfim
incalefcit ,magifque jam incipit teftu in aqua magis mota , conftringi
; ,

fibras coalefcentes formare , tandem totum quantum durefcere. Oculus

ergo videt in his pro gradu caloris aucto a certo ejufdem termino , inci-
,

pere, afliduo que augeri duritiem in hoc albumine , quum interim a limite
definito frigoris , ufque ad illum terminum , quo vis coagulandi nafci
vifa , aqua unoquoque caloris augmento idem albumen dilutius difiolve-
ret. Idem in palla panis , in fanguine noftro , aliorumque animantum. V
Redigere hinc opolqet in clades corpora , quas ab aqua femper fol- Res folubiles
vuntur , certo, &
in omni quidem gradu caloris illi aquas conciliato. Ta-
Aqua in omni
gradu caloris,
lia autem funt Primo. 1. Omnes ufque cogniti Sales gemma; , fontium , f rimo Sal, ,

maris ; omne nitrum atque Ammoniacus , tam Cyrenaicus , fEgyptiuf-

;

que, quam fadtitius. z. Omnes Sales noti Alcalini , puri , volatiles ,-qui
per putrefactionem fponte , aut per deftillationem arte , nafcuntur de
animalibus aut vegetantibus. j.Univerfi quoque Sales Alcalini fixi , qui
urendo parari queunt ex vegetantibus. 4. Genera qucecunque acidorum
naturaliter vegetantium cladi innafcentium , at cuncti fales audti , na- &
turales , qui in follilibus. Quin &
addere his oportet omnia etiam acida
vegetantium , qute rite peracta fermentatio producit , dum fpirituum
fermentatu enafcitur produdtio , magifque , quoties geminata fermenta-
tio ne acetofi producuntur fpiritus , quoe aceta vocant. Rurfum illa quo-
que acida , quas artificia deltillationis exprimunt ex lignis plerifque, duris
inprimis , &
ponderofis , Robore , Guajaco , Sadafras , fimilibufque. Huc
aceta referimus omnia, quas igne deltillaverunt in aceta ftillatiria. Va-
por quoque coactus accenfi fulphuris. Ut vi majore ignis exprelTum &
acidum Aluminis, Chalcanthi, Nitri, Salis Communis, Gemmas , Fon- &
tium. 5. Gompofiti fales , quos ars produxit , combinando Acida 8c AI-
calia ufque ad aequatam rite faturationem. Atque hi quidem multi ha-
bentur , pro varietate Alcali fixi , aut volatilis , pro multitudine aci-
dorum vegetantium, fodiliumque , pro diverfitate multiplici horum eo-
rumdem in fuo genere. Atque uti omnes illi, fic nati folvuntur facile in ,

Aqua ita tamen oportet monere illum inter hos qui Tartarus appel-
, , ,

latur Vitriolatus omnium difficillime in Aqua liquefcere, citiffime ite-

,

rum in illa confidere in forma folidi. 6 Boracinos quoque fales, mirifi-.

cos & lingulares Aqua diluit

, at difficulter neque fine ingenti copia
, ,

Aquas ,nec fine adjumento ignis forti fatifque longo tempore. Unde ,

etiam imminuta Aqua decrefcente calore , ftatim iterum concrefcere ,

folent. 7. Sales nativi plantarum , arte tractatis vegetantium fuccis , di-

lutis ,
per colum trajedtis , , in quiete diu repolitis , enati , uti
infpilfatis
v. g. acetofae fal ellentialis didrus ,‘Sc aliarum, qui omnes adeo facile Aqua
folvuntur , ut fane vix queant fervari ne fponte deliquefcant. 8. Sales tan-
 ,,

«
f

38S
_
P A
^ RS ALTERA,
dem vegetantium qui ex vino , vel fucco plantatum plane fermentato ;
,

defcecato , , cadis adnalcuntur,

repolito & Tartari nomine veniunt. Qui
poftremi , puri fi fuerint, duri fatis , in aere ficci permanent , in proprio
luo vino non folvuntur;in Aqua difficulter, nec fine calore magno, tum-
que in vigecuplo ejufdem. Simul ac vero Aqua minori copia adeft , aur
seftus ebullientis Aqua; remittit , ocyffime rurfum in glebulas folidas con-
crefcunt. Ceteri autem , praeter Boracem , Nitrum, Tartarum, Tarta-
rumque Vitriolatum , Sales , haud modo folvuntur Aqua ; fed impatientes
ficcitatis, in ipfo aere communi liquefcunt attradla de eo aqua
omnium
;

quidem promptiffime Acidi fales meraci , atque Alcalini utrique. Acida

» fane pura ficca exhibere difficillimum , neque nili in fummo frigore. Alcali
autem fixum , de fundente modo prodiens igne , fimul fervor latentis in eo
ignis aliquantum remittit, nudo per aera liccum tranfitu mox uvefcithu-
miditare ad t radia in fe. Hinc etiam manifeltiffimum jam eft , dominari in
falibus his fecretam facultatem ducendae aquse in bibulam , fitientemque
luam naturam. Igitur etiam in adtione Aqua, qua hofce diluit fales, binas
confpirare , eas vero fcite diftinguendas poteftates , quarum una folvit
attrahit altera , utraque virtutem aquei Menllrui conllituit. Neque pro-
fecto negligenda hac in re obfervatio certa ,
que docet , reperiri quando-
que fales aque avidiffimos , qui tamen combinati abeunt in tertium inde
genitum , qui aquam difficulter recipit. Oleo Vitrioli quid avidius aquam
fitit ; Quid egrius unitam femel fibi aquam dimittit a le
,
quam Sal Alcali
Tartari; Eia, mifce hec duo ufque ad accuratam proportionem ita , ut
natus ille fal nullo documento Acidum fe , vel Alcalinum monftret ; habes
falem ficcurn , qui aqua tarde differtur. Idem in aliis , fic genitis compo-
nendo , falibus faturatis obtinere deprehenditur , quamvis forte paulo mi-
nus. Quin etiam in omnibus illis falibus aquae requiritur jnfta portio , ut
queant in illa folvi penitus , daturque extra hanc proportionem femper
aliqua pars falis , quae non diffoluta in fundo vafis perflat. Quando tamen
Aqua ufque adeo exfamrata efl copia liquefadti falis, ut in hoc caloris,
gradu refpuat omnem penitus ulteriorem falem tum tamen hoc , ita im-
,

praegnatum , lixivium diffolvere poterit in eadem hacce temperie adhuc

alium falem , qui diverfae habetur ab eadem indolis. Si enim Aquse Nitro
faturatse falem Marinum indas , magna ejufdem pars porro folvetur, licet
lixivium Nitri plus haud poterat diffolvere. Poflquam vero his jam utrif-
quefaturatum , attamen admittet iterum Salem Ammoniacum in fe.
Secundo, Sali- Secundo, Aqua quoque Menllrui poteflate diffolvir omnia illa corpora,
aa. quse , a falis inprimis concurfu , falina appellantur. Atque illa quidem om-
nia habent falem quendam ex procedentibus, qui praecipuam partem to-
tius conflituit , ad quod componendum conjungitur intime caeteris par-
tibus , quse folse nec fales erant , neque falina, fed referenda ad aliam quan-
dam corporum elaffem. Ad hanc ergo rerum fpeciem iterum revocemus
1. Sapones nativos vegetantium , fupra memoratos , explicatofque. Tales

ibidem probabantur habendi maturi omnes fucci frudtuum quorum cun-

que horaeorum. In quibus omnibus aqua , oleum , fal, fpiritus , plantae
quam accuratiffime immifla, atque concreta laudantur, quique omnes
Aqua pura folvi amant- Vid. pag. 3 4- 1 Succi quidam lingulares , concrea
.

t
 j ,

>

j
DE ARTTS THEO^tA. _
38?
ti 3 quodam planto loco geniti perfectique. Caf-
a praecedentibus alii, certo
fio pulpam Mannatis humorem , Mellis liquores , Sacchara, huc revo-
,

cantur. Atque hi quidem recenferi utcunque poliunt inter priores

, dif- ,

ferunt tamen recitatis modo notis , utique aquO minus habent. Sunt ta-
men Sapones etiam oleo abundantes &
fale miliis unde quoque in aqua
•,

diluuntur perfecte, ne Gummi quidem exceptis. 3. Succi vegetantium liqui-

diores , qui circuitum ducunt per fabricata Itirpium vafa, totamque planto
compagem Betulo , Juglandis, Vitis, verno tempore incifarum coterum
; ,

fanarum , fpedlate elfufos tanta copia humores. Omnes hujufmodi , funr

enim varii adeo de genere hoc in multis plantis , Sapones etiam Itirpium
Aqua diluti quam plurima hinc aptillimi ultra dffiblvi in Aqua. 4. Ani-
;

malium fucci quicunqne cogniti hattenus, facillime per Aquam diflolvun-

tur , fola pinguitudine excepta. Nullus tamen inter humores illorum na-
tivos magis amat aquam , quam bona bilis id vero didici olim , quando
:

hanc , de corpore animalium recens exemtam conabar leni igne cogere in

fpillamentum formandis catapotiis idoneum, in ufus medicatos, fimulque,
ut illam incorruptam diu aftervare poflem. Quid enim contigit ? mafta
profecto in ipfo aere deliquefcebat fponte. 5. Omnes Sapones fabti ex oleo
vegetantium preflo , Alcali vegetabili fixo, & ignea parte Calcis Viva:
ope aqux ebullientis miliorum , & artificiofa dein coitione infpiflatorum
in unam maftam fatis arcte concretam. Tum quoque Sapones omnes qui
parantur de oleis ftillatitiis vegetantium combinatis cum Alcali igneo
acerrimo , ficcillimo , fervidiffimo , faito etiam cum calce viva ,' faxea ,
acerrima, per nudam confufionem ,& in humili loco expofirionem aeri
nudo. Uti quoque alii iterum Sapones, omnium quidem prxftantiffimi
qui arte fecretiori parantur de oleis puriffimis ftillatitiis , qux nubunt fali
fincefiftimo , Alcalino , volatili , fine ullius aqux alienx admiftu , lenta ,
prudenti , fecreta fublimationis geminatione confecti , unde medicamina
acquiruntur prxftantiffima. Sed tandem Sapones omnium quidem fubtilif-
fimi nafcuntur arte , quoties Alcohol vini , fed omnium puriffimum , rite
coit cum fale Alcalino , volatili , quoque puriftimo. Hxc enim tranfeunt
idoneo artificio in nivem volatiliffimam , falinam , faponaceam , fulphu-
ream , qux Offa Helmontiana perperam dicta vulgo , Raimundo Lullio
fpiritus vini acuatus habetur Ammoniaco fale. Quo &
referre licet alium,
quem parabant de Alcohole , &
fale Tartari, arcana methodo perfecte
adunatis fimub In omnibus his Saponibus Chemia nova femper , effi- &
caciffima Menftrua , Medicina prxfidia falutis tutiffima reperit. Idque in-
primis admiramur in hifce quod , quum olea fola refpuat Aqua , tamen
;

olea eadem adunata hifce falibus apta fiant diflolvi in Aqua. Sales foti
Aquam trahunt , fales foli oleum trahunt. Hinc igitur his artificiis difci'-
mus modos , quibus olea queant in aqua pura diftolvi. Sexto ad falina h xc
genera corporum referimus hic , refpectu Menftrui aquei , Vitriola dibta
Chemicis vel Cryftallos , qux fiunt , quoties fales fol ventes acidi inpri- ,

mis , dilcerpferunt metalla in ramenta minima , atque iifdem arcte ad-

hxrefcentia , eoncrefcunt una in glebulas , in aqua dilui aptas integre-,,
fine ulla fcece omnino , quamdiu nimirum hanc vitrioli veram formam
obtinent. Talia igitur numeramus auri , argenti , plumbi , mercurii , mair-
Csc ii
00 '
P, A R S' ALTERA,
tis, veneris , ftanni , magifteria ,
facchara , fales , vitriola , dicta, quam-
diu acido folvente idonea parte aquae , metalli particulis, ita certa propor-
tione adimatis conilant , ut maneant perfpicua , liquida , cryftalli au,t &
vitri inftar. Quo autem uberior copia acidi folventis Metallo in Vitriolurri
coadto affunditur , eo femper facilius illud in aqua deinde dilui poterit.

Quando autem aqua calore leni difflatur ex Vitriolo , ut jam opaca: eva-
dant glebulae , tum folent ilico difponi partes metallica: ita, ut dein in aqua
adeo facile diflolvi nequeant , quam quidem prius. Imo vero fi continua-
tur haec cryftallorum exficcatio , tum tandem materies evadit penitus dif-

folvi impos. Licet interim multum acidi folventis retinuerint in fe. Ma-
nifefta evadunt omnia ha:c in Argento Vivo. Si hujus, in aqua abfolute in-
diflolubilis , unciam in fefquiuncia boni Spiritus Nitri diflolveris , deia
parum infpiffaveris, habebis liquorem, quem Aquafincera diluere poteris,
quoufque libet. Ubi liquorem quietum detines aliquamdiu nafcentur in ,

fundo cryftalli urentiflims , albefcentes fubpellucidae ,

quas in aqua pura
ocyffime ,
perfedfce , liquefcunt. Si vero exficcaveris has in album, flavum,
rubrum coccineum pulverem jam integre in aqua diflolvere non pgte-
, , ,

ris. Ergo illa Metalla hoc refpectu Aqua non folvit nifi ratione acidi ,

tantum adhaerefcentis adfuperficiem metallicam. Unde etiam aqua ftatim

dimittit foluta metallica , (imulae acidum ablatum eft de metallo foluto.
Hinc quoque metalla in acidis foluta , dein per aquam diluta fatis largiter,
evadunt eo ipfo potabilia fic , ut queant in corpore humano recipi , ibi-
demque immifeeri humoribus , agere in partes ejufdem folidas. Sicque
ibidem praeftare illos effectus, qui pendent ab illorum poteftatein humo-
res & folida. Qui fane effedtus faepenumeto valde notabiles inveniuntur.
&
Quum ratione acidi , metallici , agunt in illas partes humani corporis
fatis fortiter. Attamen omnis illa potentia non diutius durat , quam dum
manet illa forma foluti. Quum vero haec ab acido inhaerente fiat inprimis,
eo ablato potabilitas , five permifeendi aptitudo, quoque periens in calcem
&
meram abit , in pulverem. Inde demum capitur ratio laticis medicati
vitriolici efficacia , quae perfiftit tamdiu , quamdiu fal folvens , metallum
folutum , in copia aqua: ingenti diluta fuftineri poterunt. Poftquam vero
per inertiam , vel &
paupertatem falis folventis , Ochram fuarn depofue-
runt, tum ftatim fatuce reddita: nihil quidquam boni ultra praeftant. Quae
autem de acidi actione refpectu aqua: dixi , eadem haec vera quoque funt
in metallis ,
quae foluta funt in falibus alcalicis , ut fi /Es in fpiritu forti
Salis Ammoniaci folutum exhibuerit violaceam tindturam , qua: iterum
fale orbata fuo mire mutatur , inque pulverem obfcurum abit. Idem parir
ter in aliis illis videmus , quae oriuntur de metallis per fales enixos vel
compofitos folutis. Sal Ammoniacus ita , vel marinus , certa lege metalla
folvunt , ut in aqua dilui fe deinde patiantur. Atque tamdiu etiam pluri-
ma efficere in corpore humano valent ita tamen, ut & hic limitetur attio
:

inprimis a diffolubilitate in aqua. Verum, ut ubique difficile, ita hic ge-

nerale effatum phyficum procudere. Solutio fcilicet Stibii facta in fortif-
fimo fpiritu Salis Marini , qui Mercurio fublimato eorrofivo adhaeret, vo-
cata Butyrum Antimonii,eft faturatiffima equidem acido unde putare- ; &
tur , juxta doctrinam hanc datam, in aqua facile, & liquido diffolvi pofle.
 w

;
DE ARTIS T H
E O A. 39 i
Attamen , dum aqua illi affunditur ocyffime redit omnis pars Antimo-
,

nialis in calcem canclidiffimam ,

quae magno igne fufa regulum Stibii pul-
cherrimum reddit qui nulla arte in aqua diffolvi poteft.
;

Tertio .Terre-
Tranfeamus ad illa corpora , qua: abfolute Terreftria pura funt. Ipfa
ftria foluca aci-
haec fi in acidis corroduntur prius, & tum quoque patiuntur fe in Aqua
, dis.

perfede dilui ;
ut ibidem dein ita lateant , ut totus liquor limpidiflime ap-
pareat :
quare ibidem hac fpecie operari etiam queunt. Cretam cernite
acidis rofarii copiolis, poteritis in aqua dein diluere pro lubitu. Neque fere
terram novi ,
quin hoc , vel illo, acido queat ita diffolvi , atque mutata
omnes fenfus fallere. Unde nofcitur quam parum ex
,
pellucidiffirria lim-
piditate liquoris concludi queat , de ejufdem finceritate refpedu terras in
illa reconditae. Imo vero animalium ipforum vers , ultimasque ,
terrae,
queunt folviin acidis. Atque ita om-
ofleae
nes
,

quoque
carneae
illae,
, teftaceae , caeters, ita
hoc fenfu, poliunt in aqua ipfa difIolvi,tandemque etiam
¥
inde poftea multis modis recipi.
Ut autem Terreftria hxc in acidis erofa , evadunt deinde in aqua diffo- Non Alcaliosv

lubilia, fic alcalia contra. Ii intime uniuntur terrae ea vero in Aqua poftea ,

dilui nequeunt. Quod vitrum docet quam eridentiffime utpote Alcali •, &
terra intime conjugatis conftans , quod eo minus folubile habetur in aqua,
quo arbtius unitum. Quam mira igitur differentia eft in terrae per aquam
folvendae rofione per unum , aut alterum falium genus Alcalia eam fub- !

tilius diflolvunt in fixum , pellucidiffimum , duriffimum , corpus

,
quod
omnem aquae vim folventem ita prorfus eiudit , ut materiem formet, qua
non alia habetur aquae viribus folventibus magis intadia. Quin magis mi-
rabile mihi creditur quod fales Alcalini animalium, fubtiiiffimi , vo-
,

latiles, ardtiillme uniti terrae , maflain conficiant in aqua ebulliente haud-

quaquam folubilem. Atqui calculus in animalibus genitus , his principiis,
& oleo , conflatus tale corpus eft. Et quidem , magno plurium malo , fe-
mel ille in quacunque parte corporis genitus triftiflima foetura fe propa-
gat. Habet nimirum poteftatem abforbendi , fu aeque adjungendi moli ma-
teriem libi fimilem de humoribus animalium maxime propinquis putredi-
ni , quales funt bilis , & lotium , in quibus fales fere alcalini. Qui tum
rurfus terram de partibus humani corporis fubtiliflime detritam , fibi affo-
eiant , novaque'nc calculi elementa fabricando , dirum monftrum augent
quotidie.
Hxc dum ferio perpendo , videor mihi rationem cernere , cujus gra- Hinc Intellec-
tia Autor alimenta fere omnia animalium, paucisadmodum excep-
natura: ta ratio aftionis
animalium na-
Ita enim acidi fales, in prima officina ventriculi prae-
tis, acefcentia fecerit.
turalis.
dominantes , felicius ad diflolutionem difponunt nutrimenta affumta ,
quorum partes firma: per terram inprimis coha:rent
indeque longe diffi- ,

cilius in liquidum Chylum diflol verentur. Verum quando poftea de hoc

parato Chylo formanda eft iterum materies folidis compingendis apra ,
tum mutatur prorfus acefcentia, qua’ in Chylo neceffaria fuerat, alcalef- &
•centia Salium enafcitur, qua apprehendens elementa terreftria compagem
formet aqua non folubilem , ied humoribus coercendis parem. Offa fane,
Alcalicis immifla, firma manent ; fi acidis immerfa detinentur, mollefcunc
in flexibilitatem ufque, ut in anatomicis fe experimentis didicifle, Magnus
 ,,
,

3<?z
_ _ ARS ALTERA.
Ruyfchius fa 2 piflimemihinarfav.it utique , quando vis mutandi acefcen-
:

tia in alcalia incorpore humano deficit , ofla tum , cartilagines , dentes

ligamenta , laxa , debilia, mollia , flexilia redduntur ut in Rachiticis in-
;

primis animadvertitur fieri quotidie. Difcant hinc Chirurgi , &

Medici ,
quanto hominum damno acriora acida dentibus dealbandis adhibeantur :

unde fallaci fpecie pulchri nitoris , brevi hebetes , ftupidi , foluti , eva-
dunt, caduntque ; at quanto redtius leniora alcalium fixorum , &
diluta
bene , lixivia mundandis applicantur dentibus quibus terra illorum neu-
!

tiquam laeditur.
Quarto ,
Aii- Deinde , poli: Sulphura contemplemur , qua: fane in aqua fe dif-
hasc ,
piv.ira Ajcaiicis
jfolvi nullo patiuntur modo , quamdiu fola manent. Poftquam vero Alca-
licis intime permifcentur, mox evadunt penitus in Aqua folubilia. Ex qua

re vis medicata Aquarum Sulphurearum optime cognofcitur,. Qua: enim

monui prius , dum de Aquis Medicatis metallicis agebam , eadem illa hic
iterum repetenda funt. Sed lales Alcalini volatiles quoque poflunr Sulphu-
ra refolvere, ut poftea in Aqua poflint dilui. Hinc ergo liquet. Aquam
Alcalicis adjutam Sulphura quoque ipfa quam optime diflolvere pofle.
Atque quum
,
id fiat etiam in illis Sulphuribus , quae abfconditiffima faspe
latent intra metalla, vel femimetalla, hinc abfconditum, &
occultum faspe
manifeftum redditur , forafque eductum palam fe offert. Fabium inde , ut
pro arcanis fummis levia hasc gnaris artificia vendita fuerint. Sicque &
Principes frepe decepti. Vidimus ita Panacea: fpeciofo titulo venditum li-
quorem de Stibio paratum. Paucis ille guttulis de vino hauftis promittebat
fanationem promtam morborum fine fenfibili effebtu &c fane in morbis
;

quibufdam prasftabat aliquid. Sed arcana revelata vilefcere folent , atque

monopolii dein lucra 'auferuntur myfteriorum jactatoribus. Poftquam
enim totam rem examinavi, facile detexi. Hoc enim erat rei. Antimonio
nativo in pollinem farinaceum diutiflime contrito, affunditur Oleum Tar-
tari per deliquium, vel Alcaheft Glauberi , ad duplum. Tum in phiala alta
Ghemica digerantur diu fatis calide ; fenfim Alcali liquidum difiolvet Sul-
phur , quod in Antimonio latet , ficque fpeciem Tinctura: eliciet rubram
quas faporem habet igneum , virtutem acido oppofitam , calefacientem
aperientem , diureticam , diaphoreticam. Sed profecto, fi juvat amor veri,
uno momento aeque bonam habebit medelam , qui vulgare Sulphur con-
tritum coquet in lixivio Alcalino acri, fixo quum Antimonii Sulphur non
:

differat a vulgari. Alcali vero illud metallicam Antimonii partem neuti-

quam attingit. Sed Antimonii corpus tritum cum fpiritu Alcalino , de fale
Ammoniaco parato , qui aliquoties lege artis tradfaverit , inde quoque
Tindturam auream , Sulphuream eliciet , ut jam prius Illufkis Boyleus ta-
lem cum fulphure fimplici parare peripicue demonftraverat. Sed cui bono
ftrophas , dolofque , aperiam mundus amat decipi , divitefque faspe cu-
1

piunt vacui dimitti. Avaritias autem , jabtantia: quis ftatuet modum 5

,

quis pudorem ?
Quinto, ,
ut & Illa quoque corpora ,
quae conflant glutine tam tenaci , duroque , ut
tei uciiSnu-. Rc-
^quam ptorfus refpuant ; tamen eo reduci queunt , ut in illa diffolvantur
penitus ; fi modo fimili ratione prius cum Alcalicis fixis , aut volatilibus in-
time coadunantur. Tum enim lentorem prorfus futim. Aqua: repugnan-
tem

J)
 ,,

9
»

.
DE ARTIS THEOR IA. i9}
/

tem amittunt , unde Aquam jam admittunt intra taas tefolutas partes,
hinc per eafdem jam fe patiuntur dilui , 8c ablui. Quare etiam fere ubique
obfervamus, lotium animalium putrefadbum ; fcecem vini ullam ; faponum
quorumcunque vim diflolventem ; bilis , mellis , facchari , vitelli ovi
mifcelam , ita immutare illa corpora, ut deinceps in Aqua queant commo-
de dilui. Undeferme pendet' omnis detergendi purgandi , lavandi, per
,

Aquam poteflas. Olea , Balfami , Golophonia: , Refinae , Gummi-Refinre

huc revocentur quae omnia tandem ita obediunt Aqua: , prius in illa
;

neutiquam folubilia. Haec igitur habentur praecipua , quae mihi jam fuccur-
runt , ut Vobis bona fide tradere queam de vi , quam Aqua exercet in cor-
pora folvenda. Plura fuper his commentari me pofle nefcio , quin referri
queant ad modo di6ta. Interim pulchre gnarus eorum , quae Principes in
hac arte Viri tradiderunt fcriptis tamen nihil illorum pro vero Vobis ut
,

commenter , jubet vetitatis amor , atque fandta fimplicitas , quem boni

viri characterem putem. Ego enim dubito , an non plus tribuerint fuis in-
ventis, quam in iis erat.Quidquid fit, fateor ingenue ignota mihi lingularia,
quibus fe efferunt , arcana. Audite tamen Helmontianam difciplinam i

dittat quidem palam omnia corpora, per Alcaheft unum

, verti in falem ,
qui perfedte pondus habet antiquum , atque in aqua quam perfectiffime
diffolvi potefl. Id fi fic fe habet , fequeretur omnino , Aquae imperium in
omnia corpora univerfale prorfus efle. Neque vel illud mirum his , qui te-
nent , ex Aqua cundta fuifle nata , in eam refolvi omnia , quaecunque de-
mum fint corpora , unico igne excepto , quem tamen vel ideo forfan pro
corpore non habent. Interim enarravi ipfe antea , ubi mechanicam Aquae
virtutem in folvendo explicabam , quod praeceps molliffimae Aqua lap-
fus , omnia tandem nata corpora in ramenta minima divideret. Attamen
minutas has particulas , poflquam ita divulfae fuerunt motu A.qu$ , nun->
quam intellexi ,-dein permiflas in Aqua manere. Recitavi pariter fupra ,
qua: incredibilis diligentia: vir , atque incorruptiffimae fidei , Hombergius
retulit de Aqua per tritum refolvente Metalla quaelibet. At monui aera
admitti , qui femper omne ferme falium genus , maxime in officinis Che-
micis , fimul applicat. Mihi fane Aquae hic limitatur poteflas : fi dixero

prius , folam hanc vehiculum prtebere elementis , quo poffint haec anima-
lium corpora , & vegetantium , ingredi , ibique in vitae conflantiam , cor-
porifque incrementa, applicari , immifceri , omnia fere perficere. Abiit
haec fola , iners reflat , exarida , moles. *
Igitur dodnna haec jam explanata, quae vim Aquae folventem explicuit i Solventia A-
quofa.
opus porro non erit multa proferre de Menftruis aquofis : quia eadem jam
fere repetenda forent.Pauca tantum, quae forte memorari merentur, dicam.
Grando.
Grando, tempore aeflivo , poftaeftum, hincque nata tonitrua , coelo
delapfa , vafis fi excepta fuerit puriffimis , vim habet aliam, quam alia
quaevis aqua. Eft enim haec aqua omnium puriffima , in altiffimas evedta
plagas , in elata Atmofphaerae parte conglaciata , ficque de illa altitudine
conftritta cadens.
Nix autem , tempore Hyberno , frigidiflimo , filente omni vento Nix»
in loco alto , arenofo , deferto , in fuperiofe fuperficie craflae nivis de-
lanfas ilico colle&a , aquam dabit poft grandinem puriffimam.
D dd

A
 ,,

594 P'A R S ALTERA.

Ros eft 3 nam vapores aquofi , fpirituofi, fa_
corifufud^ plurium chaos
lini , atque exhalationes ficcse cujufcunque generis , in eo concur-
oleofi ,

runt fimul. Atque in eo equidem differt quam maxime ab omni alio aqueo
Menftruo. Enimvero oritur tantum ubi aeftuantes Solis radii , ficciorem ,

jam terram per prtegreffum calorem excoxerunt 3 hinc ergo corpufcula

magis immobilia , quam ipfa eft aqua , per magnam illam vim furfum
evexerunt , quse igitur fimulac remifit paulum Solis irradiatio , mox re-
lidunt , inque fuperficiem telluris arefactae relabantur plantas irrigant
,
& animalia, aridumque &
rimis jam fiflile. folum reddito humore re-
plent. Hinc vires Roris ut prius monui , vix queunt definiri , vix revo-
,

cari ad unum caput. Sed adeo de omnibus coaluit , nt non mirer , cogi-
tafle quam plurimos , latere in Rore abditam Salis Univerfalis materiem,
unde Sal pollet educi , quem Congelatum Mundi Spiritum vocaverunt.
Verum hasc ego mitto , tranfiturus hinc ad alias res, ipeciefque Menftrno-
rum ce teras, poftquam monui. Aquam in aere h terentem , fiepe Menftrui
vice fungi , ubi minus redfce putatur aer vi fua agere.

DE -OLEIS, ET DE MENSTRUIS OLEOSIS

De Olei charadtere , atque ingenio , egi jam fupra, in Hiftoria Anima-
lium , & Vegetantium ,ubi expofui diverfas partes, in quas arte compo-
fita fabrica horum refolveretur ,
pag. 33.37. Rurfumque ,
quando tradta-
bam de pabulo Ignis, pag. 165. 167. 190. 192. Oleum jam confiderandum
ut Menltruum , eft fuccus fluidus , aut leni ignis gradu fluidus reddendus,
pinguis , in igne calefactus ardens , aqute mifceri impatiens. Si putatur
Alcohol cenfendum inter olea , id folum excipitur per ultimam proprie-
tatem 3 dum aqute mifceri fatis promtum repetitur , in reliquis autem olei
dotibus convenit prorfus. Olea autem omnia , quae humanis patuere fen-
fibus , vel fuerunt nativa , prout genita in corporibus exiftunt , vel parata
ex his per artem , Chemicam plerumque , qua: femper mutata tum funt a
naturali fua dote. Neque abefle quis poteft , quin hanc diftindlionem co-
gitet 3 quoniam fane in clalfe Menftruorum , ob mire variantem effica-
ciam , quam folvendo pratftant , penitus diftinffca funt. Olea igitur , vel
fucci nativi oleofi , deprehenduntur ubique , tam in foffilibus quam ve-
,
getantibus , &
animalibus quum in omni rerum elaffe deprehenduntur
:

talia. Accedens deinde ars , Olea hxc immutans , eo adhibere folet vel
coctionem rerum pinguium in aqua ebulliente , qua fufa pinguia , hinc
liberata utcunque a fuis retinaculis, levitate dein fua per motum aquas fur-
fum in fuperficie colliguntur , ficque non multum aliena a fua priftina in-
dole obtinentur. Alter modus, quem ars adhibet, preffio eft , qua contufa
penitus oleofa inter calefadtas ferri laminas vi praeli urgentis ptefia , fic-
que exfudanria colliguntur. In qua quidem actione , modo nimius vitetur
praeli calor, parum diverfa a nativis habentur. Adhibetur quoque ali-
quando igne inftituta fufio , dum corpora nativa , fcatentia oleofis , igne
artificiofe adhibito leniter torrentur 3
quo ipfo olea horum , oleofa , &
exprimuntur , ficque colligi queunt. Id in paratione picis de coniferis ar-
boribus tam clare conftat. De quibus Axtii libellus expendi meruit. Ulti-

1
 ,

)
DE ARTIS THEORIA, m
'

mo denique , ipfahtec Olea deflillatione tradantur qua vel ope aqua: in ;

altum elevata , vel etiam igne folo > aut ad latus ada per retortam quin ;

& defcenfum , ut vocant, depreffa , fuis de corporibus educuntur.

per
In poftr emis his Oleis , quae ftillatitia deinceps appellabimus , ia obfer- Non coo gei af-
centfo.
vatur fere obtinere , ut nullo frigore hadenus cognito , deprehendantur
congelafcere , fed fluida perflent. Prefla vero Olea , alia concrefcunc
frigore acri in confidentem maflam , ex globulis coeuntibus fadam , ut in
oleo olivarum , oleo raparum , &
plurimis fimilibus , nimis notum ; alia
rurfurn ne acri quidem gelu congelafcunt , veluti in lini oleo obferva-
mus. Stepe fuper hac adeo notabili Oleorum differentia cogitans , quin &
varia haec Olea ipfe rneeum perpendens ferio , nihil , ullo modo , detegere
valui hadenus , in quo ingens hoc difcrimen haereat ad fecretam itaque :

poteflatem liceat referre ,

quam vel invitiffimi folis experimentis adfcri-
bere coguntur, neque ulli aliunde notae legi imputare queunt. Ingenti au-

tem gentis humanae bono mirifica haec proprieras rebus data quipoe unde
materies comparetur , vel rigidiffimo gelu liquida quae immerlo femel
,
incenfo ellychnio ardeat in lumina nodurna. Porro igitur fcire eft , actio-
nem fol vendi
,
quae Oleis congelafcentibus propria habetur , & tum de-
mum incipere, quando non amplius gelu confidunt , fed fluidi liquoris
forma apparent , atque refoluta habentur. Quum igitur quaedam horum
ipfa aqua citius congelafcunt, horum equidem potentia folvens durat mi-
nus , refpedu frigoris , quam ipfxus aqua:. Illa autem Olea contra , qua: in
omni naturali frigore fcmper liquefcunt, tamen hanc fuam folvendi po-
tentiam femper retinent , confervantque unde etiam fratim apparet :

haud pofle definiri in natura rerum terminum certum , communemque ,

caloris , a quo incipit , ut a pundo fixo , potentia folvendi , qua: Oleis
inefl poffe tamen limitari fere hanc in certa aliqua olei fpecie , poftquam
;

femel accurare obfervata erit. Si exploramus hancce Oleorum poteflatem ,

tum illud deprehendimus admirabile , quod oleum Lini fevifhmo fub fri-
gore liquidum perfidens , haud caleat plus in fe eo tempore , quam glacies
rigidillima , aut aliud conglaciatum Oleum.
Quando autem fenfim applicato igne, fed artificiofe, & follicite, Oleum Multum ignis
capiunt.
incalefcit tum ubi pervenit ad calorem 2iz graduum , quo jam aqua: con-
;

fidit calor nondum ebullit ullo modo. Verum, quum ebulliens jam aqua
,

calefcere ultra negH , Oleum continuato eodem igne , omni momenta

incalefcit magis , magifque atque tandem eoufque exaeduare deprehendi-
;

tur ut calorem concipiat ufque ad gradus 6 oo , priufquam ebulliat.' Unde

,

nil miri , cur Oleum bulliens fit tanto fervidius , magifque adurens, quam
aqua. Sed &c omnia Olea non aeque cito ebulliunt. Ea nimirum , qua:
leviffima , fubriliffimaque , funt , facilius ebulliunt , minus incalefcunt ,

dum alia tardius ebullientia longe majorem ignem in fe recipiunt prius,

, ,

quam bulliant. Ita reilificatum oleum Terebinthinae fatis cito ebullit ,

Lini oleum difficillime. Unde igitur jam incelligicis quam fit difficile de-* ,

finire virtutem quam Oleum habet ad agendum indar Mendrui quia in

, :

oleo Lini ,
potedas incipit in gradu frigoris fummi nobis co-
v. g. hccc
gniti , deinde increfcit hinc ufque ad gradus 600. In quocunque tamen
gradu augmenti femoer acquirit aliam agendi vim , five uni. eidemque
D d d ij
 ,;

39 <S A S R ALTER A.
applicatur corpori ,
per gradus diverfos , live diverfis corporibus eodem ,
vel variato gradu teftus. Facile quippe cernitis infinitam hic haberi latitu-
,

dinem , utroque hoc refpe&u. Sed oportet htec evincam coram.

,

Id patet E x- Primo itaque pro Experimento h$c ago. In lebete hoc aneo , aper-
pcrimenco uno. to , eft aqua pluvia pura. In hanc aquam dimitto tres phialas Chemicas
quam maxime requales , &
figurae ejufdem , fere ad eandem altitudinem
impletas fic , ut in prima Alcohol , in fecunda oleum ftillatitium Tere-
binthinae , in tertia oleum Olivarum fit. Impono &
eidem aquae Ther-
mometrum Fahrenheitianum paratum cum mercurio. Jam appono ignem
ad lebetem , aquam faepifilme movens ; ut calefcat aequabilillime. Ecce
ergo calor aquae in lebete eft graduum 1755 jam Alcohol ebullit in phiala
prima fatis valide quare hanc eximo. Aqua calefcens plus , affidue agi-
:

tata, jam incaluit ad 2T3 , fimulque ebullit nec amplius jam expandi-
;

tur ultra Mercurius in Thermofcopio , utcunque ignem augeam circum-

pofitum , jamque quam fortiftime ebulliat aqua. Sed Oleum Terebinthi-
nae in phiala fua neutiquam adhuc ebullit , neque oleum Olivarum. Unde
cernitis miram illam differentiam. Alcohol , quamvis oleum inflamma-
bile tenuiflimum , tamen prius ebullit longe quam Aqua. Oleum Terebin-
thina: , tanto levius aqua , fatifque tenue , tamen calore ebullientis aquts
ne quidem commovetur , ficet tamen inflammabile fit , ut nec Olivarum.
Ergo &c inflammabilitas hoc non facit , nec levitas , nec volatilitas
quum Oleum Terebinthina: fit adeo volatile , ut in aqua ebulliente furfurn
elevetur deftillando.
Et altero, Videte jam aliud Experimentum. Iifdem fadtis , ut in priori , loco
aqua: in lebete fumo myriam falis marini fortiflimam , qua: parari po-
teftcalore ebullientis aqua:. Hanc fic paratam calefacio igne appofito , &
commotione fadta, ut ante. Videris rurfus , fimulac Thermometrum do-
cet gradum 175 iterum bullit Alcohol. Quod ergo aufero , adfcendit
,

jam Thermometrum ad 218 quando ebullit myria. Qua: ergo gradus quin-
que plures requifivit ad ebulliendum , quam aqua pura. Sed tamen lente
adhuc paulo plus adfcendit Thermometrum quia in magna hac ebulli-
:

tione femper recedit aqua, denfatur fal , & liquor fuperffes., ut ultimo
merus modo fuperforet fal. Quare in hoc experimento , ubi bene con-
ftitit de calore fatu rata: myria: quae ebullic , fufficit. Sed adverrite jam ,
,

Oleum Terebinthina: , aut Olivarum , nullum hactenus fignum ebulli-

tionis exhibent.
Tum Tertio, Tertium jam Experimentum hoc efto , quod fumma cum prudentia
dabo. In phiala hac parva, cujus ampulla aequabilis eft craffitiei , col-
lum quoque longum ,
jam teneo Oleum Terebinthinae fic ut duas tertias
ampulla: repleat. Totam dein phialam , ut &
collum ejus lente aequa- , &
biliter calefacio ; ne poftea igne propiore crepans difliliat. Jam calefa-
6tam fic phialam , &
oleum , teneo fuper igne puro in hccce mobili fo-
culo accenfo, Senfim admovendo ad ignem magis , ma*gifque. Nonne
admiramini nondum ? fed ecce dum jam ignem fere attingit
ebullire , ,

incipit demum Atqui ebullit vehementer , non fedate. Strepitum

ebullire.
fimul edit validum. Poftquam autem removi phialam cum oleo de igne
videtis , quod valde longo tempore , agitatio , ftrepitus , ebullitio , con-
 ,

'i

DE A 1 TIS THEOFU A, 397

ferventur in hoc oleo ; quum tamen Alcohol ita ebulliens in phiala, fta-.
tim quiefcat dum ab igne remota fuit ampulla. Aqua quoque fic remota
ab igne in phiala , mox delinit ebullire. Sed jam quatretis illum ignis
gradum , qui obtinuit in hoc oleo priufquam ebulliret. Id autem ita ex-
ploratur in vafe aeneo contentum Lini oleum exponite nudo igni , cui
:

immergite Thermometrum Mercuriale & phialam cum Oleo Terebinthi- ,

nae ;
Oleum Terebinthinae in fua phiala longe citius ebuilitu-
experiemini ,

rum quam oleum Lini in vale. Interim Thermometrum docebit gradum

,

hunc li bene memini fere 560 fiuifte. Quando autem hoc oleum ebul-
,

liens partes dimittit a fe volatiliores , tum reliduum fpillius , ftatim ma-

jorem requirit calorem , priufquam ebulliat. Atque haec difficilior ebulli-
tio , majorifque caloris conciliatio , increfcunt omni momento , quo in-
crefcit olei relidui infpilfatio per ebullitionem.
rebit Medicis ,
quare olea illa cralfa , agitata ,
Unde mirum non
tam enormiter
appa-
calefaciant. *
fane obfervatio haec , li quid video , pulcherrima , utiliffima. Sed nimis
Eli;

ruo per omnia , quali torrente abreptus pulchra rerum varietate.

Ergo jam iterum quarto huc animos , oculofque. Teneo hac phiala Et adhuc
Quarto.
oleum Amygdalinum , recens prellum omnibus iifdem cautelis adhibitis ,
tandem phialam cum oleo igni nudo impono ita , ut vitrum fere funde- ,

retur. En jam demum ebullit oleum , non prius. Motus autem ille , quo
jam ebullit intra phialam , fedatus , aequabilis line ftrepitu , ad finem uf-
que. Eli; vero calor ille major , quam 600 graduum.
Poftquam , quod jucundum profebto , ita jam vidimus latam illam Ignis in Cheo
ignis ad Olea applicationem , qua: ferme triplo eft major , quam qua: quantus effe
queat?
aquae conciliari poteft eo ipfo etiam facile percipimus vim illam foi-
,

vendi , quae in Menftruis a folo igne pendet , tanto quoque majorem ede
in Oleo quam in Aqua. Olea namque plurima , quum liquida in gradu
,

primo Thermofcopii , ubi aqua jam glacialis in gradu trigefimo tertio

fere quumque caloris fufcipiendi terminus , in aqua certus liquida , fit
graduum 180, qui inter glaciem, &c ebullitionem intercedunt in oleo
autem fint Lini ad minimum 600 gradus , inter liquiditatis gradum pri-
&
mum, ebullitionis terminum. Hinc apparet dominium ignis in oleo tali
ad imperium ejufdem ignis in aquam puram fe habere , ut decem ad tria.
Cuinam mortalium unquam hoc poffibile fuiffet invenire a priori ? Si au-
tem ulterius cogitamus , olea multa 'ebulliendo adhuc infpiflata , longe
,

plus ignis recipere , fciemus &

ultra hunc terminum poteftatem ignis in
Olea fe extendere.
Interea vero certiffimum repetitur , quod animalium quorumcunque Ole: tepidi vH
in Animalia &
univerfae partes , compofitat , naturales , aut &
integra horum corpora , V egerantia.
atque etiam ipforum vegetantium , fi accurate fubmerguntur in oleo , im-
mutata perftent , a diffipatione , fermentatione , putrefactione irnmu-
nia. Atque fiunt ha; confervationes illibata: in omne fere tempus , etiam-
fi adluante caelo tantus in aere calor ortus fuerit, quantus unquam natu-

ralis oritur.Ipfa quoque infecta , aliter ita infefta corrodendis corpori-

bus inftrumenta , oleo fupernatante prohibentur penitus. Ita quidem ,
ut fic integra maneant , quamdiu oleo defenfa fuerint. Quin imo poft-
quam corpora memorata , idoneo tempore oleis tecfa manferunt , at~
D dd iij
 , .

5 9-3 .
1ARS ALTERA.
que facis per haecipfa fuerunt undique penetrata 5 tum videntur induifle
incorruptibilem fere indolem , qua dein diutifiime fervari queant. Ut
lane in cadaveribus dudum patuit , ita conditis , atque affervatis. Quo
quidem invento quam maxime nititur ars condiendi corpora balfamo ;

quia ejus origo hinc innotefeit , atque virtus cognofcitur.

Vis olei bullien-
Quando aurem corpora oleo ebullienti injiciuntur fubito , tum ocyf-
tis ia eadem. lime nancifcuntur cruftam duram , fere lapidefcentem , quas colorem ac-
quirit veluti oriri confuevit ab igne nuao , flavum , rubrum , nigerri-
mum denique. Materies autem reliqua , que latet intra hanc cruftam ,
magno illo calore ambientis olei ebullientis agitata motu repercuflo, im-
pedito , atque fuffocaro quaft , mirifice intus mutatur , coquitur , dige-
ritur , maturefeit. Totum tandem folidatur , atque durabilitati diuturne
adaptatur optime. Quando autem corpora *oleo ferventi- immifla , plena
funt aquofis humoribus , veluti ficcatas in exteriori fuperficie carnes , aut
pilees , tum fub crufta externa contra&a humores hi plufquam ebul-
,
lientes mire tenerefeunt , fuccum omnem retinent , evaduntque aptiffi-
rna digeri, atque nutrire quin ;
&
cibi hi ita parantur in longam dura-
bilesdiem. Omnia namque principia talium corporum praeparatorum in-
time adunata , atque fe mutuo perficientia , abeunt in corpus defenfum
contra caulas externas.
Corollaria hine. Obiter notare licet ex omnibus hifce , vix exfpedtata , Dogmata qure-
dam. Quorum primum efto , quod gradus caloris , qui ab igne queunt
conciliari corporibus , non fe habeant in ratione denfitatum , qu te ob-
tinent in corporibus calefadfcis. Alterum , quod tamen in eodem corpo-
re , fenfim denfiori facto, ignis tamen , pro incremento confolidatio-
nis,
plus communicari queat. Tertium didtat a combuftilitate in igne
,

haud pendere potentiam ignis majoris communicandi alicui corpori. Ebul-

liens Alcohol non admittit plus ignis , aut caloris. Eft nihil in natura eo
combuftile magis. Eft nullus liquor cognitus , qui minus ignis admittere
poteft in fe , quam Alcohol , ufque adeo , ut iterum videamus fruftra-
quteri generalia , fed veras proprietates naturas determinandas per lin-
gularium explorationes. Ex demonftratis jam primo hifce dabitur pluri-
ma colligere , quorum iriprimis unum hoc eft , quod queamus metalla
quadam in oleis quibufdam ebullientibus diflolvere quam intime ita ,
ut inde exoriatur miftum haud ita facile iterum in fua refolvendum pri-
mordia hac enim arte in ufus tam mechanicos , quam medicos , lauda-
;

tiflima fane fecreta inventa fuerunt quibus camiflemus aliter, non line
,

damno.
fh Metalla.
Sed ad Experimenta denuo. Quintum vcbis hoc exhibeo nunquam
ita demonitratum. Nimirum in phialam hanc demili Minii femiunciam >
fuperfundo dein olei Olivarum fefquiunciam. Quas dein concutiendo li-
mul quam optime mifceo. Videtis autem de induftria me elegilfe phia-
lam talem quales adhibui fupra ,
,
defcripli. Tum & cautela eadem &
iterum e longinquo prudenter calefadtam ampullam tandem impono fere
igni , donec oleum ebulliat. Cernitis jam fervente liquore, Minii pulve-
rem folvi mifceri , coire in maflam. Sed advertitis pariter , non prius
,

hanc mifcelam fieri , quam oleum deducium fuerit ad ingentem caloris

 ,

DE ARTIS THEORIA. j 99
>

gradum , cui dein paret Minium folutum. Liquet ita bal farnum metalli-
cum haberi , &
caementum aqua: refiftens optimum. Magis mirum , quod
nec auditum jam adhibeo , in Experimento hoc fexto, in phialam hic fl-
mul demifi granulati Plumbi grandinem ad uncia: femiffim , cui iterum
fuperaffundo olei Olivarum fefquiunciam. Iterum eadem , ut fupra , cura
impono igni. Quis crederet } in fundo vitri decurrit liquefa&um plum-
bum , inftar aquae fluidum , neque tamen oleum adhuc ebullit ; imo ne
quidem vapores adhuc dat. Unde vitrum difficilius funditur quam plum-
bum. Dum jam detineo in igne majore , donec oleum ebullire incipit
metallum quoque ipfum ab eo diflolvi incipit. Quare vitrum a fervente
oleo folvi nequit , quemcunque demum caloris gradum acquifiverit. In-
telligitur &
inde ratio , cur plumbum fufum minus urat ebulliente oleo 1
quamobrem & patitur fe tradfcari fubito a manibus hominum , creta fic-
ciffima incruftatis. At hercle monitus ferio iterum iit iterumque ,
qui pe-
riculoiiflimum hoc experimentum imitando inftituere geftit , ne ulla aquae
guttula incidat in hanc phialam omnia enim punito hora: diffilirent im-
:

mani impetu , omnia , fummo cum difcrimine vits. Sed moneam pari-
ter ,vapores de oleo ebulliente aliquando aquofos efle , qui adfcendunr ,
dumque in longo collo phialae colleiti relabuntur fpeciae guttarmn aquo-
farum , idem infortunium patrarent Plumbum fcilicet fufum aquae im-
:

patientiffimum eft. Septimum jam experimentum efto in Stanno cujus ;

femiunciam cum fefquiuncia olei Olivarum , fimili iterum apparatu igni

imponens , demonftro Stannum in fundo vafis fluere inftar aqua:. Cumque
rafum immiferim , liquefaitum id in unam coire maflam. En oleo mif- &
ceri , &ab eodem incipere diflolvi. O.dtavum jam Experimentum hoc
erit. Plumbo fufo aequalem Stanni partem admifcui. Hujus maflae femiun-

ciam indidi huic phiala: , affudi olei Olivarum fufquiunciam. Detineo

jam , ut antea , fupra ignem , donec ebulliat oleum j tota mafla diffluit
fufa , longeque citius diffluit , quam oleum ebullit , imo &
ocyus , quam
Plumbum folum , vel folum Stannum funderetur. Non licet mihi pergere
ad altiora , quse ulterius hinc elicere poflem vel jam dudmn per nimia
;

diffundor.
Patiamini in memoriam Vobis revocem pauca quiedam memoratu di- Corollaria'

gna , qua: ex didtis fequuntur. Quorum primum efto , Olea apta nata , hinc.

quae in fe recipiant , diuque retineant magnam vim ignis , priufquam

ebulliant penitus. Secundo , non reperiri in natura aliud liquidum , cui
plus ignis ita conciliari poffit , quam oleum. Quum omnia lixivia , oleum
Vitrioli , citius ebulliant , minus calefcant , Argentum autem Vivum
etiam citius utcunque, aut forte aequaliter. Tertio ingentem Oleis im-
primi poffe vim ignis , priufquam in vapores difloluta , furfum adfeen-
dant exvafe fuo, quo continentur. Quarto , Olea hanc vim ignis , quam
in fe ita receperunt , communicare cum eo vafe , in quo ebullientia coer-

centur unde in vafe Plumbeo & Stanneo , aquam coquere licet non
: ,

licet oleum in eis ad ebullitionem deducere quin jam prius liquefcant.

,

Quinto , eandem ignis vim conceptam in Oleis , etiam ab his dari Me-
tallis ipfis intra Olea haec contentis. Sexto: , haud facile nofci modum ,

quo plus ignis dari queat Oleo , nili ex natura: inftituco curando ut adi
 . ,, ,,:

f
<v

400 f.V ARS ALTERA,

ignem ebulliar. Si aurem ultra quis velit hanc ignis collectionem augere
in oleis , illum debere modum invenire quo ,
oleum comprimat intra fuum
vas , vi majore quam eft atmofphxrx vulgaris , tum enim calor, pro rato,
,

crefcet. Ut jam in aere Sc aqua , fupra notavi. Unde facile intelligitur

,

quod oleum , in profundo telluris loco , preflum atmofphxra multiplicati

ponderis , immanem calorem acquirere queat , fi ibidem igni ipli occur-
reret magno. Si vero tum enormiter xftuanri tali oleo illapfa aqua foret
quam incredibiles omnique imaginatione majores tum
, orirentur terne
motus. An forte in dEthnx Vefuvii , Heclx , aliis caminis telluris Vulca-
,

contingunt ;
niis talia utique inter alias , &
hxc caufa meretur , ne negli-
gatur Phyficis. Septimo , liquida ipfa olea non pati , ut plus caloris con-
cilietur fuo vafi continenti ,
quam in ipfo oleo contento ineft. Impedire
ideo ignem quod funderetur igne majore quam 600
ne liquefaciat vas
* ,

graduum. Octavo tandem iterum demonftrari quod Autor naturae mo- ,

,

dum flatuerit igni , ne per materiem maxime inflammabilem oleum ,

furere pollet in immenfum.

Olea agunt Porro in explicanda vi folvendi Oleorum omnino recordemur, omnia ,
per aquam iis
propriam Olea prefla , cruda , vegetantium femper habere in fe Aquam. Qux facile ,

videtur , quando Oleum preflum Amygdalinum ebullit in noftris phialis

nam elevatur tum aquofus vapor qui parieti longi colli applicatus coit ,

in humiditatem qux in guttulas colledta apparet manifelta. Quin ipfa

,

hxc recidens in ebulliens infra oleum , unde leparara fuerat miros mo- ,

tus & ftrepitus facit intra vas & crepitationes. Hinc Aqux hic latitantis
,

refpedtu Olea pro gradu vario applicati ignis, agunt in objedta folvenda ,
,

quin &
inde natx ititer ebulliendam crepitationes modum folvendi quo-
dammodo mutant. Hinc quoque, poft expulfum hujus Aqux , diuturna
ebullitione mutatur valde Menftrui hujus oleofi facultas olea enim diu
, 5

co£ta aliter folvunt fu a corpora , quam eadem cruda.

Et per Aci- Sed &
Olea illa prxteir aquam adhuc recondunt in fe Salem quendam
dum occultum. fubtilem , plerumque acidurg , volatilem , iplo fere odore in multis fe pro-
dentem qui valde penetrabilis habetur. Produnt fe hi Sales forma fpiri-
;

tuum acidorum , qui inftar aqux fe colligunt , ab oleo fe feparant , nec te-
mere patiuntur poftea fe iifdem iterum permifceri. Sed tamen non adeo
ell promtum extricare hoc oleum a fuo acido. Si enim nativum , fponte

tranfludans, oleum abietis , laricis pini , igne eliquaveris per fucceflivos , ,

gradus , tum femper ab initio , ad finem , parvo, aut fummo gradu ignis, ,

acidus ille fpiritu.s exprimitur , tamen in principio plus , facilius , exir. &
Atque idem fere in aliis quoque oleis plus , minus , obtinet.
Tum Sc per Quoties igitur Chemici definient potentiam veram ipforum oleorum
ea ambo. in folvendo tum femper oportebit follicita prius diftinguere cura , an
,

effedtusquidam oleo prxftitus haud debeatur potius Aqux illi aut con- , ,

tento Acido, quam quidem proprie Oleo. Magni enim hinc errores enafci
poterunt. Enimvero pidfores nos docent pigmenta oleo co£to difloluta, ,

avidius imbibi quam fi crudo immifceantur , quodque deinde exficeen-

,

tur citius tabulx his pigmentis indu&is. Quum contra colores excepti cru-
dis oleis
,
nativam pulchritudinem pigmenti, atque diu ad-
plus turbent
modum deinde perflent abfque exficcatione. Atque ita quoque Angularis
 ,

DE ARTIS THEORIA. 4et

illa vis ,
qua referuntur pollere olea mollilfima pro cjfiolvendis
metallis in
leni calore tribuenda videtur potilfimum huic latenti acido , neque ulla
,

ratione ab oleofa parte pendet. Quando nimirum lene Olivarum oleum

pollini tenuillimo ferri , seris , plumbi immifcetur , atque dein igne blan-
do digeruntur diu fimul , tum fane metalli pars folvitur , immifcetur oleo,
colorem illi impertit, impraegnat viribus fepe egregiis. Extenfa hinc fuit
facultas olei debitos extra limites neque enim manebat hac poteftas
:

in his oleis , poftquam coctione diuturna orbata fuerant omni hoc ad-
hserefcente acido. Hinc dudum obfervavere aeris , 8c chalybis inprimis
politores , aeruginem , ferruginemque , fplendentium metallorum in
aere praecaveri haud polle , li oleo inunguntur , crudo , fed quam opti-
me dum cocto inducuntur ; inprimis vero , quando fimul cerulTae pau-
xillum , vel plumbaginis, fimul incoxit in illo oleo, quorum acidulum illud
penitus imbibitur : unde paratur Linimentum optimum fervando nitori s
atque aciei , talium inftrumentorum. Quod vero ipfis quoque Oleis ftilla-
titiis eadem Acedo infit elegantfdemonftravit experimento Eximius Vir

Hoffmannus in laudatiffimis Obf. Phyf. Chem. pag. 5 6. 57. ubi conteren-

do oleum ftillatitium florum Lavendulse , &
oleum tale Terebinthina:
cum fale Tartari, obfervat , inde produci falem quendam neutrum , qui ex
hoc Alcali , &
eledto acido de oleis , enafcitur. T andem deftillatio lenta
horum oleorum fales inde elicit ut de Terebinthinae quidem oleo ,
: Ju- &
niperino acidi quid elicitur.
Olea autem deltillando produdta ex vegetantibus alcalefcentibus , aut Saipe & Alcdlr
de putrefadtis iifdern atque quibufcunque cujuflibet animalis partibus
,
volacile ineii»

omnia quam , volatilibus , ita, ut leni igne

pleniflima funt falibus alcalinis
copiofi hi Sales inde prodeant , fua fe forma nivea , folidis in glebulis
oftentantes. Quotiefcunque igitur dotes Oleorum explicare contenditis ,
feparate inde fedulo alienos fales , puraque horum olea dein explorate ;
hac cautela fine errore definire datur , quid de viribus fentiendum fit.
,

Sed longe magis necelfarium eft , tk utile , ut , priufquam de Oleis ut oica fimpiici;

Menftruis , agamus , primo examinemus quoufque olea maneant olea.

Qua in re plurima , eaque infignia occurrunt nam Olea parata cum aqua
:

per veficam , aut &

illa , qute ficco igne per retortam acta fuerunt , odo-

rata fuerint , vel fetida , fi arte , prudenterque , ex retorta vi ignis deltil-

lant , ad ficcitatem ufque , vafis autem quam accuratiflime claufis , relin-
quunt terram quidem , ipfa autem fenfim fubtiliora evadunt , minus lenta,
magis fluida , magis perfpicua. Ubi autem id repetitur in decimam quar-
tam ufque , aut &
ultra , vicem , femper aliud habetur , aliudque oleum ,
femper manet terra ; ut tandem meabile , anodynum , magnorum morbo-
rum fidiflimum habeatur prtefidium. Sed &
femper fane Menltruum aliud.
Unde Helmontius Pater in Aurora Medicinse , Belgice edita, pag. 188 ,
oleum humani fanguinis , cum fpiritu falis ita fspenumero deltillando ,
donec feces nullas ponat tandem parare putat remedium diaphoreticum,
,

quod , Menftrui cujufdam inftar , folvit in corpore viventis hominis om-

nia prasternaturalia fpilfamenta , unde obftrudtiones nafcuntur lethales.
Confirmat Clariflimus Holfmannus talia fe paralie , atque ab egregia
virtute medicata commendavit quam maxime. Obf. Phyf. Chem. pag. 5?.
E e e
 «

401 _
P A R S A L T E R A.
Imo alius , fed heter/clitus magis , Scriptor aufus fuit afferere , tali oleo j
parato. Medicinam Univerfalem comparari. Verum antiqui Chemici
fic

hac prioribus jam feculis defcripferant. Sane Menftrua inde , hac arte,
talia parantur, quas praeclaram, vixque imitabilem lolvendi virtutem obti-
nent. De quibus Raimundus Lullius,& Ifaacus Hollandus, integros , atque
ample fatis defcriptos
,
exhibent 5 qui fuper his legi merentur.
procefliis

Et Spiritus
T andem denique cuncta hasc Oleorum genera , quascunque demum fue-
Reaor. rint , aliquid adhuc tenue , volatile poffident quod iis inhaeret , fed inde
,
tamen poteft excuti. Spiritus fcilicet Redtor , vel Archaus , jam fupra
defcriptus. Eli ille agilis , odoratus, fapidus , ignis filius. Qui effedtuum
incredibilium vera caufa. Ille igitur oleis innatus , in iis retentus , li- &
gatus , illa imbuit virtute lingulari , fatis efficaci, neque alibi invenienda.
At, poftquam penitus evanuit ex his oleis, relinquit eadem inertiora
longe , neque fere magis inter fe diftindta. Quumque de multis , leni ca-
lore , fponte , exhalet , auras feimmifceat , olea relinquit illa effoera , nec
valentia ulterius efficere , qua olim prasftiterant. Jam dixi fatis de Oleis,
ut tuto queam porro de ipfis lineeris jam vera dicere. Vis ea folvendi
maxime pendere videtur inde , quod olea hasc apta nata lint in fe recipere,
aliifque applicare , vim ingentem ignis.
Olea vera quid Primo igitur Olea mifcentur Oleis , pleraque omnibus. Quamvis ta-
folyant ?
men quadam lint, non adeo facile mifeibilia , ut in deftillatione Tere-
binthina , &
Succini , ubi Olea , vario ignis gradu , diverfa prodeunt
pondere , fpillitudiae , colore , litu qua non patiuntur fe adeo facile per-
,

mifceri inter fe. Reliqua autem facile permifeentur. Secundo Relinofa

vera corpora in oleo quoque deliquefeunt , fatifque dein dilfolvuntur in
iis. Tertio rurfum Gummofa plurima , maxime
,
quibus &
relinofa inter-
mifta funt. Quarto rurfum &
olea coatta , live mutato nomine appel-
lentur Balfama , live Lachryma vel Colophonia hac enim omnia oleis
, •,

diluuntur. Quinro etiam ipfafulphura, qua reperiuntur in fodinis , aut

qua igne producuntur. Sive liquida proftent forma , live folida omnia, ;

enim patiuntur fe diffolvi in oleo , etiam qua te£ta latent inrer alia cor-
pora. Ita Antimonium in pollinem contritum, aut fublimatum prorfus
in flores , li decoquitur in vafe cum oleo , dabit brevi Balfamum craffiun,
rubrum, Antimonii , qui oritur tantum ex Sulphure Stibii refoluto in
oleo , dum reguiina pars fola manet , oleo intadta , orbata fulphure.
Eodem modo res fe habet in aliis quoque femimetallis., qua fulphure
abundant.

DE M E N STRU I S PROPRIE SPIRITUOSIS ,

VEL ALCO HOLE.

Alcohol inter Alchemifta , qui inter Adeptos fuifle celebrantur , ubique loquuntur
r “
na Mcn '
de Spiritu Vini. Eumque redudtum in fubtilitatem fummam adhibuerunt
a
ad omnia alia praparanda Menftrua fecretiora. Ut in ipfo Circulato Pa-
racelli patet. Unde tandem Laborioliffimus Weidenfeldius in eam venit
fententiam , ut putaverit. Adeptos omnia fua Arcana dilucide deferip-
filfe , folum Spiritum Vini Philofophicum texilfe abfeonditum
,
quo noto
 ,

DE ARTIS T H E O R1 A. 40j
femel omnia forent clara. Hoc an ita fe habeat , eft ift dubitem attamen ;

facile dabitur demonftrare , quod ille Spiritus Vini 5 quem clari Autores
per notas fuas defcripferunt , lit ille ipfe , quem non habemus. Id fubtili-
tas volatilitas modus parandi fragrantia ; fpirae decurrentes inter deftil-
; ; ;

landum ; incenfio fine aqua remanente; accenlio lintei eo fpiritu inflam-

mati conjunctio cum fale Tartari ; adunado in Offam Helmontianam ;
;

eductio fulphuris fubtilis animalium , vegetantium , foffilium ; balfamica

confervans , a putredine prasfeirvans , virtus memorata docet. Fateor ad-

fcribi praster' has certas virtutes ,

quas in Alcohole reperimus , fummis
illis Viris praeterea alias virtutes ,
quas nos innoftro Alcohole haud repe-
rimus veluti inprimis habetur illa poteftas folvendi fales in hoc fpiritu.
:

Sed dubium manet, an hoc pendeat a male intelledto hoc fpiritu, an

veto a nondum detedta , &: occulta , praeparatione prasrequifita illorum
falium. Quidquid lit , fsepe miri quid in his latet. Principes in Chemia
Viri publicis fcriptis teftati funt, Alcohol non pofle uniri Alcali fixo puro :

non mirum equidem fi enim vel halitus aquofus Alcohol infecerit , aut
illum falem , impoflibile erit penitus unquam haec bina combinare.
At , quando Alcohol verum fali Tartari vere ficco applicatur, certo Poteft & fali

uniti fixo,
ftatim faturata elicitur Tindtura , firque vera combinatio. Hinc fatis in-
quirere haud poffumus in naturam hujus liquoris , quem inter Menftrua
fpirituofa primoponimus loco , dignitatis ergo. Alcohol hoc ex folis ve-
getabilibus , per (olam fermentationem unice deftillando tandem purum
acquiritur. Optimum de vino , hydromelle , cerevifia. Qui liquores igni
injecti hunc exftinguunt , deftillando autem feparati ab aqua primo egre-
dientes liquores fubpingues , limpidi , fapidi , odori , jam Spiritus dicti,'
in apertam flammam erumpunt , &
deflagrant , licet tamen aquas prom-
tiflime mifceantur. Quando dein arte omnis aqua inde feparatur , quan-
tum poteft fieri , tum Alcohol verum riafcitur , fupra defcriptum , ubi de
Alimento Ignis tradto, pag. 170. &
feqq. Hinc Alcohol omni fere ratione
videtur efle oleum vegetabile fubtiliflimum. Quod quando fpiflius erat
tum habebat partes , quas fe mutuo valide attrahunt, in guttas colligunt,
aquam repudiant , hinc illi immifceri negant. Atverfie in Alcohol per-
didere de attradfcione, &
repulfu. Hinc Oleum Alcohol vocatur, poftquam
aquas Snifceri , totumque tamen fimul ardere, poteft. Pofliint putrefactione
etiam perfecta , tam animalia , quam vegetantia , ita mutare fua olea , Sc
attenuare , ut tam fubtilia fiant , 8c volatilia , ut aeri immilta flammam
concipiant. Quin & deftillatione dein repetita ea inprimis olea evadunt
tandem ufque adeo attenuata , ut aqua: queant permifceri fere non qui- ;

dem adeo facile, quam praecedentes fpiritus , attamen quodammodo.

Quando igitur definietur actio folvens horum Ipirituum, prius determinari
debet ,
quis Spiritus ille fit; nam Spiritus Vini vulgaris conftat multa
aqua ; acido fale , adhserente , liquido , volatili ; oleo quodam ingrato, &
Alcohole, Spiritus Vini recrificatus habet aquam minori copia , acidum
volatilem fpiritum ut prius , oleum naufeofum copia minore , Alcohol
plus. Alcohol perfectum , per fe paratum , continet Alcohol , acidi ad- &
huc aliquid. Alcohol id femel leniter a fale Alcali , fixo , feparatum def-
tillatione , eft puriflimum. Quare nunquam fuper his temere quis pro-
nunciare debet. E e e ij

fl
 ,

404 PARS ALTERA,

Qu*nam fol- 1. Alcohol perflete fincerum folvit Aquam , folvitur ab ea , ut &
va ti
.aquofa omnia, z. Hinc &omnia Vina cujufcunque genetis. 3. Omnia
Spirituofa , fermentata , acida , qualia funt qusecunque acetorum genera.
4. Omnia Olea pura. 5. Omnes veras Relinas vegetabiles. 6 . Gummi-Re-
finas pro magna parte. 7. Sales alcalinos , puros , volatiles. 8. Sales alcali-
nos fixos ficciflimos. g. Plerofque Sapones. 10. Sulphura in alcalicis fo-
, ,

tura atque aperta.

,
Quinam non } Sed Sales compofitos , nativos , non attingit , ut fal maris , nitrum , fal
Ammoniacum. Nec terram puram. Neque Sulphur. Nec Mercurium , me-
talla , aut femimetalla , lapides , gemmas , faxa.

DE MENSTRUIS DICTIS S PIRITUO S IS

ALC A L I N IS ET ACIDIS. ,

Spiritus CJie- Chemicorum plurimi retulerunt ad oleofa , & fpirituofa , Menftrua ,

mici vox ambi-
duo genera , qua: potius falinis inferi , aut ad compofita referri , deberent.
gua.
Id contigit ,
quia femper fere imagine pinguis apparebant , &
quia fimul
volatilia plerumque , liquida , &fubtilia valde , deprehendebantur. Erant
igitur hoc nomine fpirituum fic celebrata & alcalica quaedam , &
quaedam
acida , utraque in volatili fubtilitate, fpecie pinguitudinis , apparentia,
attamen adeo differentia inter fe, ut vix alibi magis diverfa reperias. Quin
etiam in his ipfis iterum , ad alterutrum genus pertinentibus , invenitur
quam maxima diverfitas. Dividantur ergo primo Menftrua Salina Spiri-
tuofa in Alcalina , & in Acida :hxc enim diftindtio omnino debet ftatui,
Dein Alcalina fpirituofa fecernantur a fe invicem , dum horum alia com-
pofita , fimplicia alia, funt. Simpliciffima quidem horum aqua confiant, &
fale alcalino, fubtiliffimo, volatiliflimo, qua: limpidi , tenuis , fubpinguis,
liquoris fpeciem exhibent , qualis eft Spiritus falis Ammoniaci fincere al-
calinus. Eoque fpedtant reliqui , numero infiniti , de animalibus de ve- &
getabilibus quoque nati , poftquam omni oleo inhaerente orbati funt, qua-
lefque induftria eximiorum artificum undique exhibentur. Nam de herbis
antifcorbuticis calidis , de omni vegetante putrefacto , de omni parte ani-
malium , deftillatione producuntur. Illa vero qua: compofita magis , aqua
fale mox defcripto , & oleo fcetido, fere confiant. In haec tria feparantur.
Eaque magis pinguia videntur praecedentibus. Itaque Spiritus illi didti „
pofteriores , funt Sapo volatilis alcalinus , dilutus in illa copia aqua: , feu
phlegmatis , ut ultra dilfolvere plus non poflit. Illi autem Spiritus , qui
acidi liquores plerumque volatiles, vocati quoque funt a Chemicis nomi-
ne fpirituum 3 quoniam pariter volatiles , tenues , &
decurfu fuo inter
deftillandum quoque lituras fubpingues aemulantur. Verum omnes hi, fi
examinantur , funt fales acidi diluti in aqua pura. Ipfum enim Oleum Vi-
t
trioli , fatis fixum ad ignem aliter , fi cum aqua ebulliente deftillat aliquo-
ties, fit magnam partem volatile. Quod idem in Spiritu Sulphuris per cam-
panam obtinet.
Horum pitrres Haec itaque confiderans ,
putavi rectiffime facturum , fi commemorata
ad tales perti-
hoc eximerem numero Spirituum, atque
titulo Salinis potius infcriberem,
nent.
quod quidem perficere jam contendo..
 C 0 ,,,,

DE ARTIS- THEORIA. 405

)

Z)E M EN STRU IS SALINIS SI M PL I 1 R I BV S .

Qui falium ignorat Sapores , nunquam ad arcana noftra perveniet Sales fcitu ne-

vox eft Alchemiftarum nec mirum j quia varii fales fu m mas habent po-
:
celTarii.

tentias folvendi corpora. Sique ulla Principibus artis fides , Cireulatum

illud celebratiffimum folvens , ex fale marino confectum Paracelfo dici-
tur. Id extra dubium ponitur , Sales in republica Menftruorum principa-
tum ubique obtinere. Hinc labores meos diu exercui &
fedulo , quo de-
tegerem in his vera , &utilia ut fic tandem in do&rina hac , confu-
:

filfima crebro , ordinati quid daretur addifcere , &

deinde vobis candide
impertire.
Sal igitur nobis votatur corpus quod aqua poteft dilui igne autem Quid Sal

fundi, fi non avolat prius in auras

3

3
quodque guftum humanum afficere
; fif }

V
valet eo fenfu quem faporem appellant.
Quotiefcunque autem hoc fincerum , omnifque alieni purum , arte Horum ele-
menta infcnfibix
vel natura , obtinetur , confedtum apparet de glebulis ufque adeo minu- lia.
tis , ut nullo inftrumentorum dioptricorum adjumento habtenus folitaria

ejus elementa oculis cerni potuerint hinc igitur de figuris his nihil ne
•,

microfcopia quidem nos docent. Quin etiam, poftquam falina corpora

tandem refoluta funt in vetera , unde concreta prius fuerant , elementa
minima , tum videntur volatilia evadere prorfus , perque auras miffilia
quando a fe mutuo feparata funt , atque omni peregrino liberata. Quod
evidenti fane patuit experientia eo loco , ubi de Terra dixi jam fupra,
pag. 340. Scc. Igitur quando ultima hasc pari falis primordia inolefcunc
in maffiilas , qute fenfibus noftris fe offerunt explorandas , tum femper fe-
cum gerunt aliquid , quo adunata retinentur in talem molem, corpufcula
peregrina , aquam inprimis , &
terram ; quibus , ut vinculo idoneo, affo-
ciata diu maneant. Sicque corpufcula adeo magna forment. Quare intel-
ligimus clariffime , prima Salium corpufcula , ut rariffime ab homine capi
:

vafis queunt , fic pariter de viribus illorum tam Chemicis , quam aliis 5
parum admodum dici polle. Quando autem ftabiles formas induerunt
tum demum de iis , jam com politis , aliquid certi haberi poteft & dici.
Quod ut fiat, dabitis mihi, obfervare licear horum praecipuas differen- Genera SaliuSJ'.-

tias , quas primo inde prascipue puto petendas, quod diverfa faepe fint
principia ipfa falina , unde conftituuntur. Quamvis enim hac fola inco-
gnita , attamen procul dubio indolem quandam propriam habebunt
quse volatilis quidem in omnibus , attamen in lingulis quibufque alia fem-
per erit & diftindta. Sed fecunda horum differentia nobis petitur a di-
verfitate alterius principii ,
quod , cum priori unitum falino , ipfum fa-
lem facit. Quidni enim & hoc quoque aliud poteft efte aliudque Om- ?

nia ergo genera Salium diftribuemus partim in ea , quas principio falino

vel bafi adunante , aut utrifque , varia funt. Tum quoque ratione prioris
principii &
divifionis , diftinguo Sales , adeoque &
Menftrua falina in
hafce commode Claftes. 1. Alcalia fixa. 2. Alcalia volatilia. 3. Acida vege-

tantia nativa. 4. Acida vegetantia fermentantia. 5. Acida vegetantia fer-

mentata. 6 . in Acida vegetantia parata eombuftiene. 7,- in Acida vegetan-
. Eee iij
 ,

c;

40$ PARS ALTERA,

cfe parata deftillationfe. 8. in Acida foffilia nativa. 9. in Acida foililia pa«
tata accenfu, 10. in Acida
foililia parata deftillatione. u. in Salia, ficcii-
da jam neutra, nativa, ut eft Botax. Nitrum. Sal foffile. Gemma;, fon-
tium, maris , Ammoniacus. 12. Alia quoque falia, quce ex his fimplici-
bus compofita funt. Univerfa jam , &
lingula, hiec falia , oportet ordine
excutere ita , ut unicuique proprias tribuamus lingulares proprieta- &
tes , ut ita tandem habeatur vera horum cognitio quatenus corporibus
,

diflolvendis rite adhiberi queant. Igitur de Alcali fixo , ordine primum

agemus.

DE ALCALI FIXO , UT M E N S T RUO.

Alkali fixum. Kali, vocabulum Orientis notum , fignificat herbam
ora: , Sc riEgypto ,

4 quandam , fale praegnantem plurimo , qua: ad ripas maris , & Nili , cref-
cit, tum quoque ad Belum, memorabile in Syria flumen ut jam Plinius ;

ex antiquis teftatus Autoribus. Planta hasc matura , fi exuritur vivis

eft

flammis , qui acri , falfo , fapore infignes

cineres relinquit collapfos
,

facis teftantes quam fint abundanti fale pleni. Atqui cineres hi quando
,

aqua: ebullienti incoquunt , lixivium exhibent acre , falfum , forte , con-

flans fale de his cineribus in aquam ducto ; quo rite feparato dein , in
fundo vafis relinquitur altera illorum cineritia pars , qua: in hac aqua folvi
negat , neque &
igne comburi poteft , infulfa prorfus , terreftrifque, nec
cremabilis. Quando autem deinde lixivium illud igne infpilTatur ita, ut
exficcetur penitus , in lebete ferreo , mafla relinquitur alba , folida , fa-
poris urentiffimi acerrimiquo , in aqua prorfus folubilis. Quoniam igi-
tur lix latina lingua Cinerem foci notat ; atque lixa ciniflo ; hinc Sc Ci-
nerem lixivium Plinius. L. xxxix. C. 69. fcite appellavit. Quin lixivium &
cinis. L. xiv. z. 25, L. xv. C. 18. Columella vero lixivium aquam hoc fale
impraegnatam , atque percolatam , vocat. L. xii. C. 41. Hinc omnes hi
fales commodiflime Sales lixivi , vel Sales lixivii , in pofterum nominari
queunt. Caeterum vocabulis jam receptis in artem , vocantur Alxali , Al-
calici , Alcalini Rochettam quoque , & Sodam , vel Zodam , qui-
, fales.

dam dicunt. De fale hoc & calce omnium lapidum unde cum ferro
, ,

ignis excuti poteft , fritta paratur , indeque vitrum. Utuntur eodem,

acutiori reddito cum calce viva, atque oleofa pinguitudine quacunque ad
fapones. Optimum quidem Sal hoc defertur Alexandria ex Aigypto, &
Tripoli hodie ad nos. Quum autem omnis noftra fcientia phyfica primo
nafcatur ab iis qua: fenfus noftri detegunt in corporibus omnis igitur cor- :

porum diftinctio ex iifdem tantum fenfu deprehenfis fignis peti debet.

Neque enim facultatem habemus aliam corpora dignofcendi. Quare Cha-
radteres Alcali hic pono fequentes quin Chemico , & Phyfico , omnino
,

fufficere faris videntur fuperque.

Ejus Ergo Alcali hoc originem ducit ex herba vegetante, z. Paratur fem--
1.

per tantum inde actione ignis qui comburendo herbam in cineres

,

prius convertit. 3 Habet femper ita paratum eam naturam , ut in igne

.

fatis diu perflet quo fixitatem fuam monftret. 4. In humidiore aere pe-
,

nitus deliquefcit , fceces ponit , ficcitatis diuttjrna: prorfus impatiens.;

 ,;,

>
)
J

D E A R T I S THEOR^ A. 4o 7
quamvis follicite fatis aflervetur vafe claufo quocumque. 5. Quando gu-
ftatur ,
lingua: faporem imprimit conjunctum cum fenfu acrimonia: , &
quidem urentis ignea: atque omnino urinae fimul guftum excitat, unde
3

etiam contigit , ut fales hi nomen quoque falium urinoforum , minus ta-

men appolite, acceperint. Nam proprius fapor hujus falis non refert uri-
nam , ut attaftus clare demonftrat primus. Verum poftquam falille , ali-
quamdiu ore contentus fuitatque acrimonia fua falivam allicuit 3 tum
,

fales neutri animales ,

qui in faliva praefto funt per virtutem alcalinam
,

fixam acidum omne in Alcali deponunt : tumque reliqua illa horum fa-
lium pars , acido fuo fixante orbata , fit volatilis , Alcalina , faporem uri-
na: fracida: exprimens. Hsccque vera eft hujus urinofi faporis origo. 6 Sal .

hoc , quando abfolute fincerum , fine ullo alio admifto , odorem habet nul-
lum omnino utpote ipfo in igne fixiffimum. Verum fimulac fal hic , acidi
:

omnis avidiflimus , attingere modo poteft quodeunque aliud , in quo fal

volatilis Alcalinus per acidum ligatus, fine odore ullo latet ; tum flarim ,
abforpto iterum acido , fit illud latens Alcali liberum , adeoque volatile,
Alcalinum , odorem fpargit undique , qui falfo tum adfcribitur fali fixo..
Id autem patet quam evidentiflime , dum urina: recenti inprimis , ca- &
lida: , injicitur fal Alcalinus fixus , quum inodorus antea liquor , uno mo-
mento faetorem alcalinum emittat. 7. Alia horum falium proprietas ha:c
eft
,
quofi cum omni acido , cui immifcetur , ilico ebulliat , ferveatque
deinde vero quam intime cum eo in unum corpus concrefcat , in quo ,
fi faturatib rite fa£ta
,
poftea nihil acidi, aut Alcali , deprehenditur, quam-
diu fic cdmpofita maffa perflat ; fed femper exoritur tertius ille qui neu-
,

trius generis vocari hodie amat apud artifices. 8. Si Alcali fixum , purum
mifcetur cum fuccis Heliotropii tricocci , Rofarunq, Violarum , tum fta-
tim invertit horum colorem , ex viridefeente fere naturali , in ccerMeum.
9 Quando
. idem corpori calido , atque proinde humida exhalanti , ap-
plicatur per aliquod temporis fpatium, inflammationem creat , valde acu-
tam, omnibus fuis fignis ftipatam , qua: quam breviffime tranfit in efcha-
ram cineream , duram mortuam , ftepe & nigram adeoque fphacelum
, 3

verum tandem excitare pofler. 10. Omnibus hifce falibus- virtus ineft for-
tiflima detergendi atque emaculandi 3 qua: in falibus , neutris dictis ,
,

nunquam obtinere deprehenditur. Per has igitur notas Sales hi cognof-

euntur , diftinguuntur ab aliis omnibus, hincque in Hiftoria Menftruorum
facile evitabitur confufio.
Tales autem Alcalini fixi fales etiam produci queunt ex omni crudo, Ejus origo,-
recenti , in cineres exufto vegetabili , eadem methodo tradtati , ut de
Kali dixi. Attamen parum hae via , ex quibufdam habetur herbis. Qua-
les illa: funt , qua: crudae acrem odorem , nares ferientem , lachrymas &
fere excutientem, effundunt in his enim falina pars , volatilis fere tota
:

a&ione ignis exhalat , &

difflatur. Allia , Bulbos vomitorios , Cepas
Cochleariam , Cardaminas , Erucas , Eryfima, Nafturtia, Raphanos ,.

Rapa Scillas , Porra , Sinapi ,

,
&
fimilia huc refero 3 in quibus ipfa na-
tura perfecit Sales eoufque Alcalinos , ut ad volatilitatem perdurent , ut
in animalibus.
AmiquisvYc$>$-
Porro acria lixiviofa Salia ab omni fermetevo Antiqui noverunt, Ari--
 *
c

40S _
IJ
ARS ALTERA,
ftoteles quippe MetoBror. r r. c. 3. 1'ccitat , Elarundinis , 8c Junci , combu-
llorum cineres , aqua codtos , Talem dare copiofum. Varro autem de
R. R. L. 1. C. 7. Accolas Rheni quofdam , foflili carentes Tale, neque ha-
bentes marinum , uti pro eo carbone falfo , quem de lignis quibufdam
combudis parant. Unde fere elucefcit , iplbs quoque novide modum ,
quo fales inde parabant minus acres, Tacheniana methodo , propius ac-
cedentes ad naturam falium naturalium , neutrorum. Plinius hinc aderit ,
L. xvi 1. C. 28. Cineres ipfos vim falis habere, fed leniorem. L. xiv. C. 16.
Ipfam faecem vini udam vim habere nitri. Atque L. xvi.C. 11. Cremati
roboris cinerem nitrofum. Imo vero , &c medicinae quoque in ufus adhi-
bebant, tede eodem Plinio, L. xxxvi. C. 69. Cinerem lixivium potum me-
deri. Quae omnia, dum plura adferri poffent, fatis evincunt, non, ut
putatur, novam adeo habendam Alcaliuin cognitionem.
4 Solo igne pa-
rantur*
Quoufque vero rerum naturam novi exploratam hadtenus , nunquam
inventus fuit ullus Sal naturalis , cui datae modo nota: conveniunt. Om-
nes autem illi , de vegetabili materia , fola ignis adtione produdti fue-
runt. Verum a nato orbe , atque in illo combudione fadta vegetantium ,
femper orti fuerunt hi Sales quando arfere vegetabilia incineres colla-
pfa. Hinc ab omni tempore , aliiduo , ubique , immenfa ccfpia fuit genita
hujus falis , qui femper tandem in ipfam terram relapfus , una cum fpar-
fis cineribus. Debuerat igitur tot leculorum decurfu tanta abundantia

aggedus hic fal totam jam occupavide terram , ibique fuam odentare
propriam indolem , ut in Ormo emergentes falis columna.
rcermn pe- Quum autem nequaquam illud obfervetur , nihil certius erit , quam
reunt.
Sales udarum plantarum , terrae gremio exceptos , hanc quidem frugife-
ram faepenumero reddere, fed tamen cito naturam fu'am‘ alcalinam amit-
tere novam falis formam induere & per illam deinde agere.
, ,

Non fponte de Quamad rem perpendere omnino debemus quod omnia vegetabi-
,
plancis fiunt.
lia cum omnibus fuis partibus quae a prima mundi origine in praefen-
, ,

tem ufque horam excreverunt fi abfque igne comburente per tempus

, ,

cariofa iterum evanuerunt, nunquam vel unum granum Alcalini fixi de-
derunt. Contra vero , didipata fuerunt in volatilia minuta ,
qua: effuge-
runt fenfus , aut nudam reliquerunt , quantum examinantibus explorata
fuit , terram. Hoc igitur adeo univerfale , imo vero &
per omnia fecula
confirmatum experimentum docet , nihil unquam Alcalini fixi a natura
dari plantis condituendis ; five humores illarum , five firmas potius partes
difcutere placet. Iterumque pronunciamus , condari ignis urentis adtio-
ne, non operatione naturali vegetabili, alcalina, fixaque , Talia. Idque
vel alio iterum experimento , femper etiam obfervato , dejnondratum :

Enimvero vegetabilia illa , , combuda fi fuiffent , uberrimam dedif-

qua:
fentcopiam Alcalini , fixi fecundum artem perfecte fuerint putrefacta
; fi

prius ita , ut penitus perque omnia computruerint , evadunt faetidifilma,

,

maximam partem volatilia & fi tum comburuntur aperto igne , ne unum

;

quidem fixi falis granulum exhibent. Contra vero , relinquunt infulfos

prorfus , mere terredres , albos , cineres. In his fales quafiveris, eris fru-
dra. Vos igitur , Auditores, qui Experimento hoc omnia ordine perpen-
didis , confirmabitis , Sales Alcalinos , fixos , vegetabiles , hucufque lolos
notos 3
 DE ARTIS T H E O P) I A, 40?
notos , corpora habenda efle per folam nata combuftibnem virtute ignis.
Quin etiam , atque hofce fales
credetis efle fobolem unius ignis , ac vi-
trum , 'quod de cineribus maxime lixiviofis fumma ignis liquefacientis
poteftate conficitur. Utque mortalium nemo cogitat. Vitrum ita natum
de vegetante , fumma ignis vi eliquato , fic pariter de hoc Alcali om-
nino fatendum.
Hinc poftea quoque , in ultima parte hujus libri demonftrabo , Alcali- Ex diverfis
conjunctis vi
nos hofce Sales relolvi facillime in magnam partem falinam , duram , ignis,

amaram , fere vitrefcentem , tum quoque in terram fimplicem , denique

in falem alcalinum , fixum , fortiorem , purioremque. Sic enim iterum
fciemus , illa ipfa falia corpora efle , neutiquam fimplicia. Sunt enim ex
diverfis his coeuntibus compofita. Quin &
ipfam conjunffcionem horum
principiorum in unum coipus , apparens homogeneum , a folo valido
igne accipiunt. Sequetur autem inde , quod natura quatenus nos eam
,

cognovimus huc ufque , nunquam agat per fales alcalinos fixos , ut inftru-
%
menta fibi propria , nifi folum , dum ea accipit primo per ignem praepa-
rata , aliter vero unquam. Atque etiam , quando eadem jam ita pa-
rata operibus adplicat perficiendis , tum tamen per illa tantum operari ,
quatenus compofita funt de tribus illis memoratis principiis quibus ta- ;

men femper adhuc , &

olei quid , ut pars quarta, cohaerere videtur ut :

multis argumentis colligitur , confirmatur.

Hinc iterum patet , quod , quo fales illi Alcalini fixi magis , magifque , Adcoque varii
fune,
feparatione fuorum componentium principiorum feparantur eo femper ,

alium nafci , aliumque, falem femper enim qui reftatpoft feparationem

:

alterius erit , &

fimplicis magis , naturae , quare igitur aliam prorfus &
virtutem agendi pollidebit. Ponite Clavellatos didfcos Cineres , qui Al-
cali tale optimum exhibent. Horum magna pars fal eft amarus, durus,
pellucidus , haud ita facile in aqua diluendus
;
quem ubi arte follicite
inde quis feparavit, Alcali nancifcetur longe purius , aptiufque ad plu-
rima efficienda , quae Alcalicis perficiuntur , quaeque non ita praefare li-
cuiflet , fi fal ille remanfiftet
,
poftremo commiftus. Sed etiam valde fol-
licite obfervandum , fales hos Alcalinos faepe mirifice mutari , dum
inter comburendum forte alieni quid incidit , quod in igne fixum , fi-
mul poteft uniri illi fali , qui in cineribus fupermanet. Pone, verbi gra-
tia, illabi Nitrum. Tum illud poftea fixatum cum alio illo fale vegeta-
bili fixo
, exhibebit Alcali , cui oleum vitrioli affufum fumum edit foeti-
dum qui Spiritum Nitri olet. Id autem in Alcali puro nunquam con-
,

tingit Idem de fale Marino , aliifque , facile intelhgitis. Tandem etiam

:

pro dodbrina horum falium clariori notare debemus , ipfam cremationem

plantarum , prout vario inftituitur modo , fales etiam producere alios ,
aliofque notiffimum enim eft , idem vegetans exuftum , fi citiore , &c vio-
:

lentiore igne deflagrat, prima vice dare alium falem , quam fi lento ,
,

& fuffocante igne idem fit ut praeparatio falis Tacheniani docet. Jam res
:

ipfa vocat
,
properemus , recenfeamus pratcipuas , quas crebro ufu cele-
brat Chemia Alcalium fixorum fpecies.
,

Quas quidem inter hodie vulgatiflxmum id genus cenfetur , quod Po- Aicali cinerum
Clavellatorumi
tas jam dicitur. Id autem quotannis in magnis doliis ligneis per naves
,
 ,;

4 ro ^ARS ALTER A.
onerarias defertur , e^regionibus Septemtrionalibus , atque in primis qui-
dem ex Curlandia , Ruilia , &c Polonia. Ubi paratur ex lignis, arborum
viridium , Abietis , Pini , Quercus , aliarumque fimilium. Quarum ftru&ae

pyrae ingentes , intra effoflas terra fodas repofitae , incenduntur , donec

dilabantur in cineres. Hi vero fatis cito cribrati , Clavellati vocantur
hodie , veteribus Lix didta. Videntur autem Clavellati vocari , quia fiunt
de lignis in clavas febtis , qui aptius aptentur foco. Hinc clavula , dein &
clavella , dicta videtur. Poftea ipfi cineres hi folvuntur cum ebulliente
aqua, liquor fupernatans , falem que folutum gerens , quiete defaecatur
purufque defuper effufus , lixivium praebet. Illico tandem in ollas ingen-
tes cupreas infufum , purum, decoquitur trium nudthemerorum fpatio ,
ficque demum habetur fal , quem Potas appellant quod Cineres Olla- :

rios fonat :
quia fic in ollis paratur fal ille calidus , ficcus , recondi debet
intra cados ligneos ,
quorum lignum aridum , neque ullo oleo imbutum
fit : ita enim ficcus poterit fervari. Aliter enim in aere , inprimis fi hu-
niidior ille paulo fuerit , deliquefcit in liquidum pingue , valde ponde-
rofum , aerem non admittens, alcalicum , Oleo Salis Tartari per deli-
quium compar. Quo ipfo novas iterum dat fasces terreftres , fatifque co-
piofas quum de libra una drachmas fex talium faecum eduxerim prima
:

vice , per huncce modum quando autem aqua calida affufa fucceffive
;

folvitur ,
quiete depuratur a faecibus, purus fiipernatans liquor accurate
per colum trajicitur , deinde in vitris puriflimis infpiflatur exhalando ad
dimidias , ficque poftea in loco frigido , quieto , reponitur , dabit brevi
accretas vitro glebulas duras figuratas 5 pellucidas ; nunquam deliquef-
;

centes in aere , licet humidiore ; difficulter fatis diflolvendas in aqua

fragiles inftar vitri ;
guftu amariffimas ;
fimillimas fali
,
qui confectione
vitri fupernatat rejectus , fel Vitri hinc appellatur 5 igitur prorfus natu-
ras lingularis. falis hujus illo modo magna fatis quanti-
Obtinetur autem
tas. Sed & praeterea
, tum quoque , in hac productione hujus falis , ite-

rum habetur ad fcrupulos quatuor una de libra. Atque ita

terreftris faex
habetur tandem Sal Alcalinus fuperftes , purus fatis. Ille autem , fi infpif-
fatur ufquein ficcitatem , dabit Alcalinum , candidum, fixum , Salem. Ex
quo cum arena pura optimum Vitrum nafcitur. Quando iterum purus hic
fal -valido diu exponitur igni , iiquefcit violentia ignis, tumque femper
evadit acrior. Quod fi tum orbi exponitur vitreo , in aere aperto , iterum
deliquefcit , ponit faeces. Quae quidem operationes , fi repetuntur , ut
jam antea dixi in hiftoria terrae totus ille fal evadit volatilis , refolvitur
,

penitus , in infenfibile exhalans , in falem illum neutrum , in terreftrem

faecem. Itaque fic iterum acrimonia perit omnis perit
,
ficcitas. Quin &
etiam faepenumero contingit in hac operatione repetita , ut Alcali mutet
naturam primam , atque abeat in falem neutrum, qui facile fluit ad ignem,
inftar cerae unde exfultantes Chemici putabant , fe jam poffidere ma-
:

gnum illud arcanum , Salem Alcalinum fixum , inceratum , cui tribue-

runt laudes Antiqui Chemiftae. Id autem totum tantum fuit factum ;
quia acidum volatile inhaerens aeri applicato ad hunc falem , unitum fuit
cum hoc Alcali , unde mox novum genus falis ortum fuit , compofitum
de acido , 6c alcali , hinc facile fluens quidam in igne , fed orbaturo ta~
 ,

DE ARTIS THEONI A. 411

men virtute alcalina. Casterum Alcali fixum , fic gfnitum , ornnium ma-
xime in fe habet omnes illas notas ,
quas in defignando Alcalino fale
fiupra conftitutae fuerunt : Ita quidem ut hunc ita paratum falem pro vero
{ignifero vexillo hujus naturae falium admittere tuto poflimus , ad cujus-
Charadterem exteros conferre queamus , quoties ambiguum erit , an fal
quidam eo pertineat , nec ne 1 unde etiam repetitur prius ditftum, confir-
maturque , Ipfa Alcalia urendo fadba , triplici coaluifle , eoque diverfo ,
concurrente principio , Alcali nimirum fincero , fale illo amaro , terra &
pura. Pars autem vere hic Salina, longe parcior adeft , quam quis putare
podet , folaque fenfibus capi nequit , imo & eft volatilis hinc ignoratur •,

hactenus propria natura hujus partis proprias , quoniam explorari fenfi-

bus nunquam potuit.
Succus uvarum bene maturarum preffus fponte fervet tum proprie , ; Alcali de

& tamdiu vocabimus Mullum. Dein poftquam fubfedit turba , dejedta

,
fecibus,

crafliore fcece , liquidum , pellucidum , fincerum.

in cadis quiefeit , fit

Hoc Vinum vocemus novum , quod craffiores jam faeces pofuit, eafque
copiofiflimas. Hsc Vini Faex , Mater, aut matrix , qua: primo mifta mu-
lto , jam in flores elata , tandem in fundo congregatur quotidie magis
magifque. Vinum , ita defaecatum , limpidumque , fi dein depromitur
a matrice fua in vas fincerum , relinquit omnes illas fpiflas fatis faeces.
Qux poftquam per pannos denfos , de filis cannabinis contextos, preflere
fortiter , Vinum eliciunt turbidum , quo utuntur deinde ad confectionem
acerrimi Aceti. Sed faeces ilice , quas poft hanc preflionem fuperfunt in
pannis , ficcas , inque placentas formatas , fi igne exuruntur , tum vertun-
tur in cineres. Hi vero cribrati , in aqua foluti , iterum depurati a fubfi-
dente terra , dant limpidum lixivium. Hoc tandem in magnis ollis infpif-
fatum dat falem fimillimum fuperiori , purius tamen , acriufque. Atque
hocce alterum eft genus Cinerum Clavellatornm. Hoc enim jam prius
per fermentationem fubtilius redditum videtur. Et hic alter modus gene-
ralis producendi Alcali , ex quocunque demum vini genere , qualecunque
demum fuerit.
Si autem ipfum illud depromptum , defeeeatumque , Vinum p-uris com- Alcali e* Vinaj

miflum doliis , diu detinetur , poftquam jam prius abfolute fermenta- fixum,

tum , &
depuratum , fuit tum fenfim incipient in eo apparere exigua ,
;

fulgentia , corpufcula , ac fi particulas forent minimae vitreas quas qui- ;

dem , fenfim adunatas concrefcunt in majufculas glebulas , atque asque per

fuperficiem coercentis dolii fparfse , tandem accrefcunt ad omnem cadi
internum ambitum ,
qua vino contento attingitur , fenfimque cavum vas
incruftant materie fere lapidea , de vino nata ,
quam Germani ideo vo- ,

cabulo appofitiflimo , vocant Lapidem Vini, hodie Chemicis Tartarum

didlum. Eft ille fapore femper acidus , ex folo vino fermentato , de- &
purato prius , natus. In quo magna differentia a faece vini quum inpri- :

mis Tartarus in lapidis concrefcat fpeciem , faex foluta femper fit ; hasc
prxeeps datur in fundum tota , Tartarus ubique vafis cavo accrefcit fur-
fum , deorfum , antrorfiun , retrorfum. Porro ipfe hic Tartarus pro va-
rietate vini varius , ruber , cinereus, albus, purior , impurior , acidior,
mitior. Ex vinis acidis , & aufteris , copiofior •, de dulcibus , mollibufque ,
Fffij
 ,
;
*
r

4 ii _
P( ARS ALTEA. R
parcior.Quando anrqtm falem hunc , de vafe vitreo , mundo igne arenar ,•
.,

per gradus prudenter fubminillrato , urgemus , dat fpiritus fylveftres , va-

gos, non coercibiles; dein alios acidos parum, poftea pingues , craffiores;
oleum poftremo , omnium notorum penetrantimmum.
Sol- deflillatio- Tumque femper nigerrima remaner in fundo retortas maffa , quas pe-:-
nc pdiatuc.
, acerrima. Eft autem hicce
nirus Alcalina lingularis prorfus modus pro-
ducendi falis Alcalini , fixi , acerrimi , vegetabilis ,
quem novi , vafe clau-
(
fo. Omnes namque fpecies materiei vegetabilis in retorta deftillatione
fumma adis carbonem quidem dant nigrum nunquam vero, quod novi,
, 5

Alcalinum Salinum , nifi dein urantur igne aperto. Poftquam tandem car-
bo hic ater , Alcalinus Tartareus , deinde in igne aperto exuritur diu,
,

tum dat album , Alcalinum , Salem , omnium Alcalium fixorum acerri-

mum purilfimumque. Unde, jucundo , &c mirabili , experimento , con-
,

fiat , quantum fermentatio promoveat in vegetantibus produdlionem Al-

calini. Quum tamen ipfa hsc acidum ipfum femper promoveat , quin &
fere generare videatur. Hinc igitur acidum , alcali , utrumque nancif- &
citur expeditiorem generationem per opus fermentationis. Quam rem
gravis equidem momenti vix obfervatam repetieris.
Quotiefcunque autem Alcalia fixa , ex quocunque demum vegetante ,
& quocunque etiam modo ,
produdla fuerint poftquam tandem igne furo* ;

mo fuerunt dedudta ufque in ultimam perfedlionem Alcalinam , tum fem-

per eandem prorfus naturam quam perfedtiflime induunt , atque talia eva-
dunt, qus diftingui inter fe vix poifint. Una modo obfervata fuit, fed
exigua hsc , nota differentis ; nimirum in conflando vitro obfervata.
Scilicet deprehenfum fuit , quod Vitra , ex iifdem parata filicibus pro di-
,
verfitate alcali fixi , quod pro parte altera admifeetur , colorem fuum fs-
penumero varient , adeo , ut alius paretur de alcali filicum , deve alio quo-
cunque alcali. Notiflimum vero habetur , quam requiratur parum rei , ut
ingens fiat coloris in vitro mutatio fi enim fal conficiendo deftinatus vi-
:

tro tantummodo contunditur in mortario metallico , vel marmoreo , fta-

tim color manifeftus in vitro apparebit commutatus. Hinc dubitavi qttan>-
doque , num forte aliquid metallici intra vegetantia feinfinuaret, atque
ita conftans in igne , in ipfo horum fixo fale relinqueret aliquid
,
quod in
vitro fe manifeftaret deinde. Sane ferrum multis locis variis fe immifeet,
neque forte , &
ipfum etiam ss , alienum adeo ab hac infinuatione furtiva.
Aleati fixum e Alia Alcali fixi veri origo plane lingularis reperta fuit , Chemicis , ac-
Nicro.
curate deferipta a Glaubero. Nitrum fcilicet puriflimum , fi in vafe puro
fluit ad ignem , inftar aqus , non habet ullum fere motum vifibilem :fi
autem illi immittitur exiguum fruftulum pruns ardentis fit uno me-
,

mento ftrepitus ingens , particula injedta in fuperficie Nitri fluentis va-

gatur , confumitur, tumque iterum fedatum fluit Nitrum. Injedlo novo
fragmento pruns , habeo rurfus omnia eadem phsnomena. Atque repe-
tito opere hoc tamdiu, donec nitrum non magis ftrepit , aut incenditur
cum nitro; tum omne, quod fupereft, eft fal Alcalinus fixus omni om-
nino dote Phyfica,
fenfibili &
Cnemica habet enim acrimoniam- igneam :

faporem urinofum ebullit cum omnibus acidis notis ; fatura-

facit in ore ;

tum addis vertitur in falem , compofitum ex natura acidi determinantis

 ,,

DE ARTIS THEORIA, 4 x
5
colores mutat ut Alcalia praecedentia ;
prascipitatioi.js pariter ab eo perfi-
ciuntur eaedem ; imo ipfae quoque folvendi vires in corpora certa prorfus
fimiles, ne dicam easdem, per illud contingunt. Verum tamen maner fem-
per in eo aliqua differentia nam Nitri quidpiam nondum penitus mutati
:

adhuc retinet , quod

non prius fe manifeftare folet , nifi poftquam oleum
optimum Vitrioli fuperaffunditur tum enim ftatim inde affingit vapor
:

qui Spiritum Nitri , vel aquam fortem , redolens docet , quod luperfit ad-
)
huc in illa mafla Alcalina id , quod vi affufi Olei Vitrioli ex Nitro puro
quoque exfurgit. Quin etiam ipfum Vitrioli Oleum illud folet nigrefcere,
poftquam unitur huic Alcali Glauberi unde quoque elucet carbonis quid
:

manere in eo , a prunis iftis injedtis-, & combuftis. Hinc in eo quidem

Glauberus haud fallitur, quod lentit, Alcali hoc Nitri aliquo modo dif-
ferre ab Alcali alio vegetabili. Sed quando vires ejufdem adeo extollit fu-
"
per omnia alia , tum forte indulfit nimium laudi fuorum inventorum.
Tertius autem , ifque omnium quidem celerrimus , modus alcalia ocyf- idem ex Tsr»
taro & Nltro
fime , atque copiofiflime fimul conficiendi , omnino exponendus hic. Si
’

ergo T artari optimi , &c ficciflimi , squalis copia contunditur in pollinem

tenuiffimum ficciffimumque , atque pauca copia fimul vafi ferreo , fere
ignito , & puriflimo , per vices injicitur , fit , jam fupra oftenfa , momen-
tanea deflagratio , atque ilico natus Sal albus , alcalinus , fixus, abundans,
gignitur. Qui quoque omni nota Alcalinus vegetabilis videtur. Sed eaf-
dem quoque admittit differentias. Nam iterum ,
quando Tartarum Vi-
triolatum conaris hinc quoque facere , ftatim fe faetor aqua: fortis prodit,
quin 8c nigricans quoque materies redditur manifefto indicio , ut in :

priori cafu, ita hic quoque , eadem obtinere, qus modo recitavi. Vid.
omnino Eximius Hoffmannus, pag. 141. Obf. Phyf. Chem,
Denique paramus uno fere memento falem fixum, Alcalinum, igneum. Tandem&at-
uftu Scib31 ’
ex Nitro , arte fatis lingulari. Scilicet poftquam de Stibio feparatum fuit
ita omne fulphur adhaerens ,
quantum fieri fere poteft ,
pars pura metallica
vifa fupereft , vocatur Regulus fi fplendens ille deinde mundo catino
:

funditur ad ignem , tumque fufo penitus odtavapars, refpedtu ponderis

Reguli, Nitri puriflimi, ficciflimi , adjicitur ; miramur ftatim,Nitrum hoc,
quod adeo prompte folet diffluere ad ignem validum, nunc adigi non
polle ad fluxum, nifi fummo faneigne, quo egemus ad fundendum ats.
Sed aliud eft magis lingulare etenim limulae jam magno illo igne fluit
:

aureum colorem induit, lique effunditur in conum fuforium,fpecie placen-

tas aures fupernatat. Hasc autem feparata inde concuflh vafis ,ficci impa-

tientiflima , adeo acris Alcalina evafit , ut ignea prorfus fit omni fere
effetftu. Neque innotuit ha&enus vel expertiflimo ullus modus , quo
queat quis tantam acrimoniam ulli communicare fali. Enim vero falium
frigidiflimus Nitrum , nullum prius lignum Alcali gerens , vi ignis folli-
tum cum metallica Stibii parte , tantam hic acrimoniam folo quali attadhi
acquilivit. Credibile quidem eftSulphur Stibii intimius fe immieuiffe quia
:

fal hic , ita genitus , fi ficciflimus ftatim , &

caiidiflimus adhuc, injicitur in
Alcohol finceriflimum , ftatim tindfuram inde ruberrimam elicit, cujus
cauftica eft ufque adeo violentia, ut ferri vix queat. Obfervavi vero fubita-
neam hanc mutaticfciem contingere, fi Antijnonii ille Regulus fa&us fueric
v
F ff iij
 ,

414 I>. A R S A L T E A. R
cura ferro, methodi|r<Suchcheniana , live cum Tartaro 8c Nitro tantum
via vulgari. Dein , non contingere hanc , mutationem > quamdiu fulphur
externum adhuc adhasrefcit 5 fed inprimis tantum , quando , hac parce
jam feparata , pura reguiina fupereft , cum Nitro perfecte funditur. &
Hinc igitur nova , neque aiias cognita , muratio haec tanto apparet mirifi-
ca magis , quod Nitrum cum Suiphure nunqudm alcalefcat , fed in ama-
rum falem , Polychreftum abeat. Dein hoc auget hancce mirabilitatem, &
quod Nitrum ,
quam maneat non mu-
diutiflime foltirn in igne detentum,
tatum , Rurfum , quod cum Ancimonio cum fulphure non
fed conftans.
ita alcalefcat. Attamen cum Regulo flarim folo fufu fic paratur. Videmus
fane inde , quam fint incogniti , nunquam praevidendi fubitanei , effectus ,

corporum, certa lege combinatorum inter fe quam parum igitur ex gene- ;

ralibus iterum dici queat veri in Phyficis. Rurfum cernimus , quam facile
«# Nitrum , in toto fuo corpore alcalefcat fcilicet ad merum quafi attadlum ,

tantum corporis , quum hic non permifceatur Stibio fufo , fed accurate
furfum fupernatet , expulfum prorfus de corpore fufo Antimonii deni- ;

que ita falem, fufu promptiffimum , temporis momento evadere difficil-

limum omnium Atque
equidem ea funt , Auditores optimi, qua:
fufu. hatc
ego detegere potui , Autoribus memorata , aut & obfervata , circa origi-
nem Alcalium fixorum , atque oriundam hinc eorundem in fuas ordina-
tas clalles digeftionem , tum denique de viribus quibufdam in hifce.

Vis Alcali fixi.

Ducimur porro ad fpeculandas omnes illas adtiones phyficas , quas hi
Sales prce flare obfervantur, quod quo exfequar felicius tolerate repeten- ,

tem femel, totam rerum naturam, ope comburentis ignis , occupari femper
in eo , ut ex vegetantibus exuitis faciat copiam incredibilem horum Alca-
lium. Artem autem , &c neceffitatem hominum immenfam fimul horum , ,

quantitatem femper etiam conficere. Et tamen nihil horum ufquam repe-

riri. Natos igitur hofce fales perire, aut in alienam indolem affiduo mu-

tari. Quando igitur Alcalia , fixa perfedta , contemplamur , hafce in il-

,

Prima attra-1 lis deprehendemus adtiones communes. 1. Aquam trahunt vi magna,

hens aquam. ex fpatiofa diflantia , de omni corpore noto in quo aqua lueret. Id ,

vero patet oculis quoniam Alcali tale edudtum de igne valido , fi hatret
: ,

in aere calidiffimo circa ccftuantem focum , ubi aqua nulla alia arte proe-
,

fens detegitur , flarim humefcic , liquefcitque. Atque, fi tum humidum

hoc Alcali in vafe poro , ficco vitreo , fuppofitum per ignem exficcatur,
, ,

vapor adfcendens , alembico exceptus , ibi coadtus, dat puram aquam.,

quam Alcali attraxerat. Reliqui aurem fales humidi prius fi in illo loco , ,

(onerentur exficcarentur , atque orbarentur fua aqua humectame, in quo

,

foco Alcali fiecum deliquefcir. Hinc Alcalia haec funt veri magnetes aqua ;

hanc folvunt fibi adimant ab ea folvuntur aqua unitur illis hanc aquam
; ; ;
,

forfiffime retinent fibi unitam eandem quam difficillime a fe dimittunt \

;

hinc femel foluti in- aqua , deinde iterum penitus exficcari negant calore
ebullientis aquai.
AttraQum for» Sume enim Oleum Tartari per deliquium in vafe, immifio dein Ther-
citer retinent.
mo fcopio Mercuriali , applicetur calor 214 graduum , non exficcabitur fal
hic ; fi autem animus eft exficcare , oportet ut vafi metallico commifiiim
affiduo agitatum, igni valido valde, majori 6oo graduum, applicato
 ,
9

DE ARTIS THEORIA. 415

arefcat , unde nullum fere corpus novimus ,
quod atjuam amittet diffici-

lius.Placuit autem inquirere in vim illam , qua fal hic aquam attrahit , in
quantitatem quam in fe rapit , in fpatium per quod eadem illa attrahens
, ,
poteftas diffunditur.
Trahunt elon-
Unciam igitur puri Alcalini , fixi , ficciffimi, falis, in orbe puro, vitreo,
ginquo aquam.
ficco expofui aeri , undique claufo , nullis omnino
in loco fubterraneo ,

agitato ventis. Expertus fui brevi aquam ex aere hoc quiefeente attrac-
,

tam fuiffe in fuperficiem latam hujus falis. Pergit vero fal ille attrahere
perpetuo aquam ex illo aere , donec tres fere uncias attraxerit , priufquam
in hac a&ione ceflet. Deinde vero faturatus fal ulterius attrahere definit.
Didici de his , illam copiam aqua; , inTianc falis illius fuperficiem attrac-
ta;, ut minimum hanc dico poftulafle fpatium fex pedum cubicorum aeris ,

ut inde fuppeditari potuerit hsc quantitas. Si enim ponimus aeris ad

aquam pondus in ratione unius ad mille , &c pedem cubicum aqua: ponde-
rare fexaginta &
quatuor libras, tum omnia gravia fimul in pede cubico
aeris funt libra:. Sit jam dimidia pars omnium illorum gravium cor-

pufculorum mera aqua , &

altera dimidiata pars caitera omnis generis cor-
pufcula contineat , apparet in pede cubico aeris circiter dimidiam unciam
aqua: contineri. Si igitur fal ille valet tantum aqua: ex tam vafto fpatio ad-
ducere in fe , mira detedta vis eft in rerum natura. Redteque dixit Sendi-
vogius , quo magis ignis urit Alcalia , eo femper calcinatum hoc aquam
de aere attrahere magis , magifque. Si autem putaveritis potius , aquam
de remoto aere fuccedere in aera , qui attingens Alcali jam ea aqua ex-
h aiiitus eft , non repugnabo. Id autem fcio , aera quievifle , unde illa aqua
feparata fuerat.
Ut autem curatius inquirerem in eandem rem. Sumfi magnam lage- Et efficaci®-'

nam vitream eam vero adeo puram ficcamque ac fi recens de clibano me.
, , ,

vitrario educta fuiilet. In hanc calefadtam prius immifi Salem Tartari ca-
lidiffimum, ficcillSium, methodo fupra pofita redactum in pulverem. Mox
claufi puro , ficciffimo , fubere os lageas , atque dein duplicatam veficam
fuillam, diu affricto oleo facile flexilem redditam, quam ardtiffime alligavi
fupra fuber. Expertus fui pollinem fubtiliffimum falis , qui lateri cavo
vafis adhsrefcebat , maduifle ex aqua , qus erat in illo pauco aere, qui
intra hanc lagenam ciaufus erat fimul cum fale quamvis ille ipfe aer fic- :

cus erat , &

calidus , eo tempore , quo obturabatur lagena.
2. Refpedtu autem aeris videntur Alcalia habere plane oppofitam vir- Secunda repel-
tutem ut enim aquam attrahunt , ita repellere cenfentur a fe aera proprie
:
lens aera.

didtum , elafticum , elementalem. Si enim fal Alcalinus , fixus , optimus ,

candefcens , imo liquefactus , ex igne , mox patina: ferres immittitur
ocyflime aquam attrahit. Atqui aqua illa ex aere trahitur igitur putare- :

tur &c fimul hunc aera attrahere ; inprimis quidem , quia fupra conflitit 5
omnem aquam cito in fe ducere aerem , fi eo orbata eft. Et tanto magis
crederetur fal ille Alcalinus ipfum aerem fugere , quia omnis aer vi furnrna
ignis , unde liquefadtus , edudtus fuit &
expulfus ex illo fale. Hinc igitur
ex omnium harum caufarum confideratione colligeret quifque, aerem plu-
rimum latere attradtum in Interim tamen , fi hoc Oleum T ar-
hoc fale.
tari per deliquium exploratur antlia pneumatica, nullum fignum dat educ-
 ,

* .

416 F A R S ALTERA,
ci aeris , licet calefcC-t. Hinc jam unufquifque concluderet Alcalia haec ,

aerem a fe repellere non modo; imo vero & illum, qui primo fuerat
hofpitans in illa aqua, quam Alcali attraxit
expulide exilia ipfa aqua.
,

Ede igitur in Talibus illis facultatem aera fugiendi , fugandique.

Aut forte at- Sed meminidis , me jam fupra egifle de hac ipfa re , atque ibidem per
tr.ihens fedfor-
,
idonea experimenta deduxifle eo rem , ut fere credibile foret , Alcalia
tilfime.
acrem quam fortidime attrahere in fe , fecumque quam a r 61 i di me ita con-
(
jungere , ut eum non dimittant iterum, nid fumma ignis potentia , aut per
effervefcentiam. Vid. pag. 27 6 , 283 , 284. En , hifce diu , & deliberato ,

perpends , ambigo, an in fecunda hac poteftate Alcalium debeam dice-

re , Alcalia dxa acrem a fe penitus repellere } an autem , eundem fibi ita
unire , ut vix aliud corpus plus attrahat , ardtius fixet ? certe alterutrum
debebit verum ede quidnam vero ex duobus ? non audeo dicere. Cernitis
:

mirum Experimentorum tot rite captorum , eventum nimirum inter duo ;

maxime oppodta aderta dudtuationem. Talis vero natura eft verat Phyd-
ces , neque condat. Id vero habebit boni hcec dubitatio
aliter ratio ejus
ut ulterius incitet ad explorandam rem ipfam.
Alcohol non Alcalia eadem dxa , acerrima, puridima, dccidima , adeo fervididima
fugiunt,
ab igne , d mifcentur Alcoholi omnium optimo, rapiunt illud intra fe,
dbique adunant. Quando autem vel minimum aquae in alterutro h$ret
tum datim attrahitur aqua , repellitur Alcohol , neque ulla arte tum pof-
funt conjungi dmul, quaecunque demum ars adhibeatur ; hac igitur ratione
Alcalia pura Spiritum Vini meracum eleganter dividunt in duas partes ,
non commifcibiles inter fe , fcilicet in aquam Alcali faturam , in Alco- &
hol purum fupernatans. Sic iterum vis attrabfrix aquae in Alcali reciproca
patet. Sumite enim libram integram Alcoholis dnceridimi , huic admif-
cete vel minimum aquae, immittite falem Alcalinum dccidimum , ocydi-
me pauculum aquae in fe , apparebitque tenacis olei fpe-
trahet Alcali id
cies ad latera vads dmulque adunatio Alcoholis cum Alcali tota erit im-
;

pedita , facile igitur &

hinc intelligimus , quam multa , quam dngulares
operationes phydcae abfolvantur per Alcalica dxa, quoties hac agunt in
illa fluida qua ope fermentationis parata funt dum fcilicet attra&u
, ;

vel repulfu , Alcoholis agunt , aut addubtione aqua folius. Quin etiam
alio adhuc refpebfu agunt haec Alcalia in hos liquores quum enim omnis :

fpiritus , de quocunque vino per ignem electus , femper acidum volatile

fecum mifcuerit , hinc , attrado avide hoc acido in Alcali , idem fpiritus
podea purior , acidoque inhaerente privatus erit ; adeoque longe erit alte-
rius natura, atque virtutis , quam ante hanc operationem fuerat. Ipfum
vero Alcali , per hanc mutationem , prorfus mutatum erit, evadet com-
podtum ex acido , &c Alcali, &, d faturaretur hac ratione. Salem Sennerti
purgantem de Tartaro exhiberet. Huic tandem obfervationi debemus
modum parandi Alcohol purum , in frigore , abfque igne , procul omni
dedillatione modo Clavellati Cineres immifceantur communi Spiritui
:

Vini copia idonea , dein agitando diu integre mifceantur , aqua ibit in
Alcali , Alcohol fupernatabit , quod leni vads inclinatu effufum Alcohol
praebet vel prima vice d autem dubitet quis, an ritedncerum di , Alcoholi
;

huic parato , recentes cineres clavellatos immifcendo , agitando , effun-

dendo
 :,
w

DE ARTIS THEORIA, 417

ciendo , facile illud purum prasftabit. Interim tamen Ai hoc opere femper
fpiritus vini aliquod Oleum fuppeditat pingue , quod prius non apparuit,
nec in fpiritibus vini, neque etiam in ipfo Alcali. Sed iis fic commiftis una
demum enafcitur.
Quarta horum Alcalium potentia manifeftatur inprimis in Olea ftillati- Olea attrahunt
ftillacicia.
tiaex vegetantibus.Si enim Alcali acerrimum, puriffimum,ficciffimum, fer-
vidi flimuin adhuc ab igne, infunditur in Oleum ftillatitium, attrahet illud
oleum avidiffime, magno cum ftrepitu,& fibilo,in fe, illudque fibi conjun-
get adeo bene, ut ftatim oriatur Saponis qutedam fpeciesiqute dein ulterius,
ardtiore nexu perficitur , quando mifcela ha:c reponitur in loco fubter ra-
,

neo. Tum enim unita haec ambo , femivolacilia redduntur , inque maffam
abeunt aqua folubilem , quae medicatis viribus praeftans , facit parvum Eli-
xir Sapientum , Saponem Helmontianum , Salem volatilem Tartari Star-
Jceyanum , Corredtorem Magiftri Matthasi. Quod quidem medicamenti
genus tantum obtinuit in Anglia primo , mox per omnem Europam , no-
men. Valet enim ad fundenda , &c refolvenda, tenacia fere quaecunque
de humoribus corporis humani nata. Hinc faburram obftruentem incidit,
attenuat , interimque & vafa ftimulat impetu moderato , utraque dein
ratione , aperit , perque diaphorefin , fudores , urinas , ciet , educitque
rebellem Chronicorum materiem. Si autem digeritur cum iimplicibus
eadem immutat , horumque vim propriam faepe invertit , plurimorum
hinc virulentam potentiam fubigit , neque aliis imbuit virtutibus. Cete-
rum , qui proprius Chemicorum mos eft , nimium folet extolli illius , pro
Univerfali Medicina jadtata , poteftas. Nos autem notare in hoc nego-
tium debemus inprimis , quod nunquam poffibilis futura fit hxc combi-
natio , fi vel minimum aquas adhasferit fali illi , aut oleo.Unde etiam fri-
gidorum falium impoffibilis eft cum his adunatio. Tandem etiam , fi

modo parum falis Alcali, fupra oleum eminens , aerem attigerit , ficque
inde maduerit utcunque.
Preftis autem vegetantium vel &c animalium , Oleis Alcalia facile nec-
, Et preffa.

tuntur , ope calcis viva: , aqua: & ignis lege artis dum coquuntur in fa-
, ,

ponem, quem vulgus novit. Corpus autem illud, fic natum, virtutis eft mi-
rificae ad praeftanda quam plurima, qua: aliter difficillime proflari queunt
qua: quidem praecipue memorata fuere jam ftatim praecedenti titulo.
Alcalini fales in fe attrahunt inprimis acida quaecunque , quocunque Acida etiam.
in regno nata , tam ficca , quam humida , tam meraca , quam diluta. Eft
autem longe violentior Alcalium vis attrahens Acida , quam illa eorun-
dem poteftas , qua: in aquam agit. In illa quippe adtione , qua attradia
acida fibi affociant, femper expellunt violente fatis aerem , qui in utro-
ue fale haerebat unde tot bullae aeria: gignuntur, crepantque.- Quin ip-
:

?;am quoque aquam eo ipfo a fe repellunt fatis notabiliter <Sc , poftquam 5

ita evaferunt faturati , jam facile patiuntur fe exficcari , aut aqua fu a pri-
vari , quam antea feorfum quam fortiffime retinebant. Oleum Vitrioli
acidum purum vix ulla arte privabis aqua fua Oleum Tartari quam diffi- ;

cillime eadem aqua privabis ambo poftquam commifcueris , ita expelle-

;

tur aqua , ut fal fere ficcus , in ipfo vafe , fub aqua expulfa , concrefcat :

ut id in Tartari Vitriolati confedtione quam notiffimum eft. Idem verum

Ggg
 ,

4i$ fPARS ALTERA,

in aliis quoque acidi?! quando conjunguntur cura Alcali. Unde multa ab-
ftrufa in. hiftoria menftruorum.elucefcunt. Poteftas etiam illaattrahendi
acidum in Alcalibus eft. limitata prorfus , eft.delinit.in certis terminis un-
de ingens diverlitas in his ; qua tamen magis differentia. acidorum, quam
Alcalium varietati., debetur. Quam quidem rem fcitu utiliftimam, pra- ,,

elatus Hombergius , ut alia omnia., felidilime expofuit in Monumentis

Ac. R. Sc. T.I.p. 52. Unde pauca huc transferre fas efto. Uneia igitur Sa-
lis Tartari abforbuit in fe acidum omne ex unciis quatuordecim Aceti,

ftillaritii optimi ; indeque , poft exliccationem , audta fuit- pondere drach-

marum. trium, &

granorum triginta fex. Reliqua; partes illius aceti fuere
mera aqua inlipida. Inde &
proportio in aceto patet , quas eft inter aci-
dum ejus & illius aquam. Ex Spiritu Salis abforpfit uncias duas, drach- &
mas quinque, ponderolior inde drachmas tres,.& grana quatuordecim. Ex'
Spiritu Nitri unciam. unam, drachmas- duas, grana triginta fex. Autto
pondere exin ad drachmas tres , &
grana decem. De Aqua forti aflumlit
unciam , binas drachmas ,. grana triginta. Augmentum ponderis drachmae*
tres , grana fex. De- Oleo Vitrioli drachmas quinque. Audio ponderis-
drachmarum trium , granorum quinque. Qua quum praecipua Acida fint
facile inde deducitur primo , quod Acida maxime varia licet in quanti-
tate molis , tamen ubi faturaverunt Alcali , atque multum corporis ha-
beant quum acetum , acidum certe omnium horum leviflimum , poft-
:

quarn unciam falis Tartari perfede faturavit , tantum augeat pondus

in ilia uncia falis Tartari, quantum illud augetur ab acida pondero liflimo
& meraciflimo , oleo feilicet Vitrioli quod idem de cceteris verum quum
: :

in roto differentia tantum fuerit & inter fummum & minimum acquili-
tum pondus granorum triginta & unius; id veto tantum in aceto ; quia dif-
ficillime Tartarus regeneratus exficcari poteft. Secundo, hinc Acida hac
maxime videntur differre copia diluentis aquas quum acidum purum inde
;

edudtum , femper idem pondus det. Si ergo arte quadam uncias quatuor-
decim aceti fortiffimi poffent compingi in drachmas quinque , acido colle-
dfco , fola aqua feparata , neque tamen mutato acido , an tum hoc coactum-

acetum foret aeque forte acidum , quam Oleum Vitrioli 2 Certe femper
aequalem copiam Alcali tum pollet faturare. Tertio , hinc quoque nolci-
tur quanta pars aqusfitinhis acidis. Quarto , inde & probabile, acidos
fales, fi fine ulla aqua pollent haberi puri , fore in forma folida. Id au-
tem nullo hactenus artificio fieri potuit frigus tamen fummum proxime
*.

acceffit , nondum perfecit. Hinc quoque fpeculari datur ,

quam miri effec-
tus debeant elle menftruorum Alcalinorum , dum agent incorpora diffol-
venda , quas occultum acidum in fe gerunt , imo vero quas faepe per illud
ipfum acidum confolidata funt inter fe , atque exforpto iterum hoc aci-
do , farifeunt in elementa fua. Quantarum effervefeentia , bullarum le-
vium, cito-adfeendentium afllduo crepitantium crepitu
, , diffilientis libi-
lum facientium , licque elafticum valde aera generantium ,
productio. :
qui
omnes, fubitaneifaspenumero, nequeunt , nili ex d odiri na
effecftnsintelligi
modo data Alcalium. Interim reminifei oportet , quod, quoties Hasc affu-
fio acidi ad Alcali, lenta fit prudenterque , in calefa&is magnoque vafe
,
liquidis ; lique optime concutiuntur hic fales poft fingulas inftillationes
,
 ,,

DE ARTIS THEOllIA. 4 r?
acidi , tum tandem pervenitur ad illud temperamentum , ut nulla omni-
no ebullicio amplius fiat. Atque tum hoc pundtum Saturationis vocatur.
Si'-, eo obtento , aliquid acidi ulterius fuperaddirur , nullam agitationem

ultra excitat , non olus ,

quam fi aqua; aqua admulceretur. Tumque illud
compofitum nec Alcali eft , nec acidum , fed ex his fimul concretis confla-
tum , novumque tum nomen.nancifcitur ex natura acidi , quod Alcali im-
plevit : , foeminina Alcalia , vocantur ; hinc com-
hinc Acida mafculina
pofiti ex hifce binis fimul Hermaphroditi appellari folent. Sed & Alcalia
vacua. Acida implentia , dixerunt. Rurfum Alcalia Chaos, Acida Spiri-
tum impraegnantem quoque nominabant. Violenta igitur illa ebullitio
& efFervefcentia , inter alcali &
acida, ab expulfu violento aeris, aqua:, &
forte exoritur , dum alcali &
acidum vi fumma in fe invicem attradfca eli-
dunt quidquid intercipitur motus ita ille non ex pugna , fed ex aflocia-
:

tione, principiorum oriretur. An hinc putabitis acida icatereaere copiofif-

fimo, alcalia autem eo carere 2 Sane alcali fortiflimum,incandefcens adhuc
de igne eduttum , aere ergo omni probabiliter orbatum , fi acido injicitur,
facit effervefcentiam fummam. An acida hinc in animalibus prteponde-
rantia adeo flatulenta funt 2 Sales compofiti ex combinatione alcali aci- &
di , an amifere pratcipuum aerem ,
hincque vix flatulenta in corpore inve-
veniuntur An hinc fola acida fermentationi apra , aut faltem acefcentia 2
;

An hinc tanta acris turba in fermentatione 2 An hinc fermentatio tendit

in acidum , fed abtio validi ignis comburentis in Alcali 2 An hinc fermen-
tatio acidi genitrix parvum modo calorem defiderat 2 Dum major caloris
gradus , ut animalium, in Alcali putrefaciendo potius tendit. Sane certif-
fime conflat , fales ita faturatos porro quiefcere , neque amplius etiam no-
vos motus generare , licet Sales deinde vel alcalini , vel acidi , fuperaf-
funduntur faturatis. Adeoque inter caufas phyficas , quibus motus in re-
rum natura excitatur , qui antea non apparebat , numeranda Alcalia, &
Acida, tempore illo , quo fincera ha:c mifcentur; definere has caufas, fimul
ac combinatio perfedta fuit. Neque dubitare licet in hac abtione Menf-
truorum Alcalium in Acida , quin aqua expellatur atque quam aer , dum
ita coeunt inter fe nam , dum prorfus fluida ita conjunguntur fimul , in
:

ipfo a<flu combinationis folidefcunt inter fe glebula; falinse , in ipfa aqua

forma cryftallorum pellucidarum ; &
aquofus latex fupernatans expellitur
ibidem quin etiam faturatione rite peracta , aqua pura , fine ullo faliao
;

fapore inde educitur y &

poftquam , omni illa aqua edudta , exficcantur ,
tranfeunt in pulverem album, farinofum , opacum , ficcurn. Imo etiam fa-
cile arefcunt , &: de leni igne , hi compofiti Sales quum fimplicia illa Al- :

calia , &acida ex quibus coeuntibus nati funt , vel non poflunt exficcari,
,

autnon nifi quam difficillime iterum. Si fales illi, ita prteparati , facile
aquam a fe dimittunt y tamen Sales illi, tam Alcalini quam Acidi, quam ,

difficillime deinde , fola vi ignis , feparari dein iterum queunt fic , ut rur-
fus puri tales renafcantur. Si Salem Ammoniacum ex
nimirum fadtum ita
fpiritu Salis Ammoniaci Alcalino, Sc Spiritu Salis Marini confecerit quis,
fine vi ignis deinde illum fublimabit quidem , non vero feparabit in prin-
cipia fua Salina , ex quibus coaluit. Idem de Tartaro Vitriolato , Sale
Marino regenerato. Nitro refufcitato ,
Tartaro regenerato , aliifque ve-
Gggij
 ,

%
fc
V

4 zo _
(PARS ALTERi.
rum erit. Attamen £ii quidam modi artificiofi inventi funt , per quos ite-
rum queat impetrari hsec Salium compotitorum nova refolutio in fua prin-
cipia conftituentia falina Alcalia , & Acida. In quibus fane artificia fecre-
riflima Chemica deteguntur.Igitur , ut modos illos vere intelligamus , ad
alias proprietates Alcalium jam pergendum erit.
Alcalium afr-
Alcalia ergo trahunt quidem omnia nota Acida ; attamen longe magis
acidorum
tr-iftio trahunt unum acidum , quam aliud. Experimentis aflerta probantur op-
varia.
time. Si Alcali accurate faturatoper acetum , aut Tartaro regenerato affu-
fus fuerit fpiritus Nitri , aut falis , vel fulphuris , aut vitrioli , tum ftatim
latens Alcali attrahit in fe illud acidum , atque repellit a fe acidum aceti
quo prius faturatum fuerat unde poftea de hoc compofito,fpiritus;fere ace-
;

ti igne fatis leni avocari facile poterit , manente fale nitrofo regenerato ad

fundum vafis,fatis fixo. Si rurfum Alcali rite faturato per fpiritum nitri af-
4 funditur fpiritus falis Marini, tum inde adfcendit aqua Regia in deftillatio-
ne , & manet in fundo fal nitrofus , attamen mutatus a priori natura fua^
Si Alcali rite faturato per fpiritum falis , ut jam fit fal communis affun- ,

ditur Nitri fpiritus , deftillando inde paratur aqua Regia. Sal in fundo re-
manens , erit nitrofus , cum inflammabili materie deflagrans , & tamen
naturae utcunque alienae a fale, & nitro. In his itaque duobus cafibus,quum
interacidum nitri &c falis ratione virtutis acidae , tanta non fit differen-
, ,

tia utrum vis horam acidorum aliud quodammodo fede pellit fua , unde
,

utrumque adfcendit fimul permiftum , utrumque aliquo modo in bafi Al-

calica pro parte remanet. Si Alcali faturato per fpiritum nitri affunditur
oleum vitrioli , ftatim excutitur nitri puras fpiritus , acidum vitrioli ma-
net unitum alcalinae nitri parti, relinquitque in fundo falem , qui naturam
Tartari Vitriolati acquifivit aliquo modo etenim inde aliquibus notis :

diverfus ; fed nitro vix quidquam commune habet. Si autem fali marino
fadtitio , aut naturali , oleum vitrioli affunditur , ftatim educitur valde vo-
latilis , fumans , fpiritus acidus , falis Marini , omnes fere cognitas ejuf-

dem dotes poflidens , nifi quod fumofior fit , volatilior , &c halitu fuffo-
cante noxius , antequam repetita depuradone emendatur. Qtite igitur om-
nia certo docent. Acida illa , qua: in minima aquse parte naturaliter con-
tinentur, femper poteftatem habere majorem, ut fe jungant Alcalicis,
quam illa, qua: pluri aqua fponte diluta deprehenduntur. Atque hac quidem
regula, quantum ejus novi, vera femper obtinet, atque generali enunciatur
aft'erto,dum dicitur. Acida fortiora expellere ex fede Alcalina , id acidum,
quod debilius ibi h terebat. Secundo,femper tum fortiora haec adunare fe illi

Alcali, a quo acidum illud debilius expulerant, atque fe ita locare in ejus
expulfi relidtam fedem. Tertio, renatum ita falem , abolita natura falina ,
quam habuerat a priori, &
jam remoto , acido antea , jam induere indo-
lem falis illius quam proxime , qui fal dederat illud acidum , quod jam
unitum eft cum illa parte Alcalina. Quarto autem , efle tamen femper in-
fignem fatis diverfitatem , inter fales ita natos , inter naturales illos fa- &
les,qui praebuerant illa acida. Eft nimirum, Sal Mirabilis Glauberi , qui
adtu ex deftillatione falis marini cum oleo optimo Vitrioli, longe alterius
naturae ,
quam ille
,
qui paratur ex oleo Vitrioli & oleo» Tartari commiftis
in Tartarum Vitriolatum. Quod idem & in aliis quoque obfervatur. Ira
 ,

DE ARTIS THEOtoI A. 4 u
rufius fal ille ,
qui paratur deftillando fpiritum nitiAGlauberianum , na-
turte habetur quam diverliffimte a fale mirabili Glauberiano quum ta- :

men utrique hi nati fupponantur ex eodem acido , &

Alcali. Igitur Che-
micorum peritiffimorum regula nimis generalis cautione eget, dum aiunt,
acida ducere Alcalia femperin naturam illius acidi falis hc , ut renafca-
tur femper fal ille , qui acidum illud prius produxerat. Quinto iterum ob-
fervo in his , quod quando acida haec , affufa compofitis falibus , inde ex-
pellunt , prima acida , atque Alcalicis hinc relidis fe affociant , fieri tum
hancce combinationem , abfque conflidu effervefcenthe. Contra vero
prius Acidum exit, intrat recens , fine notabili tumultu quum aliter aci-
:

dum folum Alcali purum ingrediendo tantas turbas cieat. Neque appa-
ret aer generari in hac adunatione , ubi prius tanta prodibat ejufdem co-
>ia. An contingit hoc ita , quia praecedens faturatio aerem omnem expu-

(erat per effervefcentiam 2 Ita , ut tum acidum modo eat in Alcali fatura-
rum , aere orbum ibique maneat fine aere expulfo , neque attrado. Vi-
:

detur quidem id confirmari inde , quia , fi acidum illud expulfum per aci-
dum fortius, dein miftum novo Alcali, iterum excitet cum eo erfervef-
centiam seque violentam, quam prior fuerat ; fic ut fervor , ffrepitus
generatio aeris , iterum adfint in hac operatione ; dum in compofito fale
vix apparerent. Sane de omnibus hifce intelliguntur admirabiles illae Me-
tempfychofes , &
Palingenefiae , Salium acidorum ex quibus quam plu-
:

rimae artes phyficae produci , atque excoli , queunt tum 8c mutationes

;

corporum inauditae ; quarum omnium nulla exempla , inftrnmenta nulla,

occurrunt. Quorum ideo explicatio dari nulla poteft , ex ullis principiis
aliis , quae mortalibus hadenus cognita fuerunt. In Hiftoria autem Al-
calium , quatenus pro Menftruis tantum confiderantur , omnium maxi-
me haec debent ob oculos poni quoniam aliter infinita occurrunt quoti-
:

die in applicatione horum ad corpora , quorum ratio fugit ignaros harum

obfervationum.
Interim alia fuccurrunt quoque, de quibus extra haecce quidem- cogi- Hinc Vtoble*
taretur, & quae tamen maturiore egent indagine , priufquam pro demon- mata.

ftratis adumi queunt quare Problematum inftar apponere liceat. An Al-

:

calia omnia fixa foli igni , ut caufae genitrici , originem fuam debent 2
An Alcalia omnia volatilia calorem putrefadionis pro caufa fua unica
agnofcunt 5 An quidem poflibile eft in rerum natura , ut Alcali fixum, aut
volatile , aeri nudo expolitum , diu queat manere Alcali ? An vero affiduo,
& ubique , ab occurfu acidi , vel oleofi , mutabitur in falem neutrum , vel
in faponem 2 An non idem contingit in animantium corpore , &
planta-
rum 2 An non hinc producitur maxima copia Salium Compofitorum, quo-
tidie , fed illorum mprimis , qui oriuntur de fale illo , cujus acidum fre-
quens, & ubique prasfto 2 Quum vero acida fpontanea , aut fermentatu
genita vegetantium femper , ubique , adfint ; an non hinc contingit , ut
Sal compofitus frequentiffimus in natura rerum fit de ingenio Tartari re-
generati , aut de natura fpiritus ophthalmici Mindereri , qui nafciturex
combinatione falis puri Aicalini volatilis 8c fpirituum ftillatitiorum ace-
ti :
qui non acer , fed penetrantiffimus , valde mobilis , neque magno in-
terim fapore praeditus eft. Sed nihil eft inter htec omnia , quod magis ,
Gggiij
 ,,,

i
0'

4 zi MRS ALTE R A.
ob urgentes ratione^, quadri debet , quam de ortu primo , 6c ingenio ,
illorum falium , qui ob frequentiam, ufumque , omnium notiflimi ha-
bentur. Scilicet Salem fontium , gemma:, maris , & nitri, volo. Enimvero
de his id inprimis inveftigamus an oriantur ex combinatione acidi fui
;

in quod arte chemica refolvuntur , & Alcali vegetantium fixo An vero -

fimplicia, ita a natura genitrice facta , vi ignis potius mutentur, quam

dividantur ? Chemifts fane , prscipue quidem, poliriancifci Travagini
Veneti, &
Celebris Otonis Tachenii, fcriptq de Acido &
Alcali , vo-
/
luere, omnes illos fales ex Acido , 8c Alcali , prius natis , coaluille , ficque
in rerum natura fuiffe demum produblos. -Multa fuper hac materia cogi-
tanti fuccurrunt credibile admodum , falem in mari exftitille prius ,
:

quam fpiritus acidus hujus falis ullam notam fua: dederit pra: (entia:
prius quam ullum Alcali fixum de plantis exuftis fuerit repertum. Quin
etiam de marino nemo mortalium hucufque per ullum experimen-
faie
tum cognitum dedit vel unum granum Alcali fixi. Rem exploratam nar-
ro fi Sal maris purilfimus , -ficciffimus , triplo Boli vulgaris ficciffimte ,
:

diu terendo intime permifcetur. Deinde autem igne fummo , omnique

arte , urgetur; dabit certam femper portionem fpiritus falis acidi. Neque
plus deinde , quocunque demum igne urferis , elicies unquam. Supereft au-
tem tum femper in fundo vafis bolus adhuc falfa. Si de hac ope aqua:
eluis omnem omnino hunc falem ; hunc colando cum cura depuras , at-
que iterum in falem cogis , quid habebis ; Ego fane nihil penitus Alcali
deprehendi unquam , fed falem marinum adhuc ; praeterea non novi
ulli hominum hadtenus , fuifie detedtum fpkitum acidum aut nitri , aut
Salis marini nifi poftquam illi primo ex piteexiftente illo arte , vel igne
:

fuerit produdtus tumque femper commutatione longe potius , quam fe-

;

paratione concurrentium partium. Fateor , Acida haec , afiufa lege artis

Alcalicis , regeneratos dare fales , qui quam proxime videntur accedere
ad eos fales integros , de quibus igne expulfi fuerant illi fpiritus Acidi.
Sed tamen aliquid femper obfervatur difcriminis inter nativos illos fa-
les , interque regeneratos. Quod quidem rite confideratum docet non ita
certo conftare de falium horum compofitione , &
refolutione , ut Auto-
res illi volunt. Vos interim, Auditores , obfervatis hinc , quam fit caute
cireumfpiciendum , quoties Alcalia applicantur folvendis corporibus , ad
omnes circumftantias. Statim enim ab accefiit aliorum mutari poteft il-
lud Alcali , tumque producere ibidem falem , qui jam alius fadfus , non
amplius aget virtute Alcalina fincera , qua primo fuerat applicatum il-
lud Alcali ; fed per naturam ejus , cujus jam naturam acquifivit. Ut au-
tem fatis jam de his adtum puto , ita jam iterum alio convertamus
animum.
Alcali fixura Septimo namque inprimis jam confidero in Alcalicis purilfimis fixis ,
dat Vitrum. quod aliquando dum applicantur quibufdam corporibus difiolvendis pe-
,

, id quidem primo facere videantur

nitus at ftatim poftea cum iis abeant
;

in mafias vix ulli amplius Menftruo difiolvendas ; quaeque ipfie adeo re-
,

motae videntur a natura Menftrui, ut nulla magis. Si enim arens puriffims,

aut filicum in calcem dudtomm , partes centum terantur in polfinem fub-
tilem inftar farinae , tumque falis Alcalini , fixi puriflimi , minutiflxme
,
 DE ARTIS TH EO R„I A. 4i 5
contriti partes centum & quindecim , accuratiffime^mul mifcentur, &
diu ,dein in fornace, vitraria , igne moderato , fpatio horas , femper mota
fimul „uftulantuiuca, ut tnifceantur inter fe quam penitiflime poftea vero
:

audio igni exponantur per quinque horas , femper interim quam follici-
tiflime: conterendo fimul tum mada habebitur difpodta ad illam condi-
;

tionem , quas, inprimis requiritur ut vitrum optimum inde queat con-

flari poftea. Verum ., fi deinde hase ipfa mada , cadis inclufa bonis , dc-
cifque, in loco ficco , tepidoque , poftea reponitur fpatio quatuor, aut
plurium , mendum , tum intima aflbciatio Alcali , &
dlicum', ulterius per-
ficitur. Si vero parata hasc mada, poftea in ollis vitrariis condita, aflui
fummo furni vitrarii exponitur , tum tandem fundetur in lentum , fpif-
fum , pingue quad undiuofum apparens , fluidum. Dum autem ita jam
fuis in ollis ebullit , fpu-mam ejicit furfum in fuperflciem materia. Qua
perpetuo magis- rejedba , magifque ,, fape ad quartam ufque partem to-
tius mafla adfcendit ;
quando autem rejedla hac materies follicite aufer-
tur tamdiu , donec non apparet amplius , atque defpumata , puraque, ma-
teries, biduo, vel triduo , in fudone retinetur , reflat materies in olla ,
quam artiflces fuum Metallum vocant ; qua in frigore condftens Vi-
trum dat quam optimum. Nid quotidiano hae conflarent experimento
mortalium nemo unquam cogitadet , quod Alcali folvens, in aeredcco
fponte diffluens , abire pollet in fumma vi ignis redditum adtuodflimum ,-
eum corpore folvendo in maflam excepta forte malleabilitate , metalli-
cam. Debet omnino, debet hac Alcali um proprietas inferi commenta-
riis his de poteftate Menftruorum Alcalinorum. Hic enim , eo ipfo , quo-
Alcali, per vim ignis, fluit inftar aqua, hinc redditur ita potens, ut
pulverem dlicum .fundar in fpeeiem quoque fluentis aqua , eo ipfo flatiro'
ita mutatur , ut nihil obtineat antiqui ingenii , omnia autem nova ac-
quirat. Hic edam patet exemplo qui Adenftrua,-
,• &
ea quidem, qua
radica dint virtute folvendi quam potentiflima , concrefcant indiflolu-
S literiis corporibus , quadiflolverunt quam penitiflime , &
quidem ea
lege’, ut dt concretio tanto folidior , quanto fuit perfedtior folutio. Dif-
cite in hoc experimento , Alcalia aliquando , dum folvunt quam optime,
eo ipfo ita mutari fape , ut totam naturam falis abfolute amittant. Si ni-
mirum in natura rerum corpus ullum dt , quod unufquifque judicaret alie-
num amatura, falium , id demum vitrum foret. In quo tamen una tertia
fere Alcali habetur. Sed deinde etiam in hoc opere quam eft dngulare, ut
illud , quod Alcali ipfum fal actione fua folvendi exuat tam cito naturam
totam Alcalinam , flmulac in vitrum trandvit nam de omnibus notis Al-
!

eali prarfentiam dgnidcantibus , ne una quidem fuperefl. Abefl fapor om-

nis. Cum nullo acido effervefcit. Nullum colorem in rebus mutat. Blan-
diffimum evadt, &ab omni prorfus acrimonia igiiea penitus alienum.
Quin etiamlonge jam evadit flxius ad ignem , poftquamin vitrum tran-
dvit-,- quam, antea fuerat , dum forma Alcalini falis in eo fupererat. Rur--
fum cernite , quam evaferit jam fufu difficile quum magnum adeo,-
;

tamque diuturnum requirat ignem , priufquam’ fluat. Ac magis mirum-

hic habetur, quod fcilicet jam Vitrum factum , ubi vi ignis fundenti?-
jam diffluit,, flat mafla tenacitate quad: lenta; picis cohcerens , ut duCVilis»
1
 ,

%
€
{

414 Pe ARS ALTERA.

fit lentefcendo in^ue formandas imagines obfequiofa , plaftica adeo.
,

Imo vero, ut & ferro immiffo appenfa haereat , deque olla fuafuforia
queat eximi, eoque detineri. Iterum miramur in eo , quod de binis cor-
poribus maxime opacis , in unum folidum concretis , corpus enafeatur
adeo pellucidum , ut in fpecie optima limpiditatem aquae pura; admire-
mur, laudemufque. Tandem, ne Vos morer longius , en Hic natum fol-
vendo corpus nulli hactenus cognito Menftruo folvendum , quidem &
de fale omnium maxime folubiii Alcalino , fixo. In quod aqua , fpiritus ,

oleum , acida , alcalia , falina , fimplicia , compofita , tandem ne quidem

ipfe Spiritus vini Philofophicus, neque Circulati Philofophorum Sales, ne
Mercurius quidem Philofophorum, ullum habeat imperium quum Adepti :

fide bona narrent , omnia haec Menftrua , fuam originem nancifci intra
Vitrum. Quin &
Tuas digeftiones , deftillationes , circulationes , fixatio-
4 nes , omnium corporum
folutiones , cum Menftruis fuis fe perficere in Vi-
tro uno ore clament. Quin &c inauditas ipfius Alcaheft operationes , qui-
bus cuncta corpora in Aquam verti narrantur , in vitro , inde non laefo ,
dicuntur perfici. An non &
hinc novimus , quam arduum fit Philofopho ,
originem explicare corporis Phyfici dati ; Inprimis aflignando illius prin-
cipia , ex quibus olim illud factum coaluit adeoque evidenter feparare
;

haec ipfa principia , ut inde difeamus certo fucceflu fimile omnino cor-
pus componendo facere. Si enim peritiffimo cuicunque artifici innotuif-
fent omnia , quae funt artis Phyficae , ita tamen , ut de vitrario artificio
penitus illi innotuiflet nihil , quid , quaefo , ille omni fua induftria , &:
peritia , judicaret de vitro ipfi oblato ? Sane mihi quidem videtur , nul-
lum ineo vel veltigium apparere unde fubodorari queat. Sal Alcali ,
;

& calcem filicum , fummo igne hic concreta fpebtari. Quid ergo fufei-
piunt in fe Philofophi Dum parum inftrubti ab experimentis difputant
:

de Cryftallorum naturalium , deque ipfarum Gemmarum , origine , na-

tura, principiis praeftitifiet nuditatem fateri , quam tantum fperare de
:

facultatibus anguftis. Nam difficultas rite de his cogitandi , non modo

pendet ex principiorum concurrentium ingenio, fed quoque ex illa vi
mirifica ignis , qua ipfa quoque haec principia mutantur tum temporis ,
quando coibant principia haec.
Alcalium di- Poftquam ita Alcalium Menltruorum originem , indolem , effebtus in.
vcrfitas a puri-
tate.
varia, & quidem pracipua , corporum genera , expendimus oportet ;

priufquam ad alia progrediamur , confideremus ex fupra didtis confla-

,

re , quod de Acido qui inerat , fale vegetantium , ex cujus combuftione

,

producebatur illud Alcali aliquid plus minufve , adhaerere queat unde

, :

natus hinc Alcalinus fal erit alterius naturae , quam fi Acidum illud peni-
tus inde fuiflet expulfum. Ita quoque idem cenfendum de Oleo , quod
illi adhaerefeebat , &
de terra. Erit igitur hinc Alcalium cognitorum va-
rietasingens , juxta haec principia. Neque mirum etiam , quofdam feri-
ptores narrare experimenta, quae aliis dein tentantibus per Alcalia, non
ita fuccdlerunt. Varius forte erat Sal Alcalinus utrifque adhibitus.
Ab additis. Quin etiam conciliatur Alcalicis vis incredibilis , & prorfus quafi ignea
confumens , dum calci viva; de exuitis oflreis ,
plantis faxeis marinis,
omnium maxime de calcinatis alcalicis faxis , natae arte permifeentur.
Nafcitur
 ,

* /
•
%
I

DE ARTIS T H E O E,I A. 425

Nafcitur etenim hac ratione Sal adeo igneus , acer^xe , ut omnia fere
animalium , &
vegetantium , folida , ebulliendo fundat , folvatque dein-
de : hic acerrimum folvens Alcalinum ex calce hac Alcali , ubi ante &
vitrum iners ex iifdem. Quin Alcali etiam , poftquam viva calce acui-
tur , reductum dein fortiori igne ad ficcitatem , facile fluit , inftar certe

fere hincque immifla corpora valet fingulari plane vi aggredi , ficque

:

diflolvere.An forte fuit hoc artificium arcanum , quo veterum quidam

Chemiftarum ufi narrantur ad praxftanda lingularia quaedam per Alcali
facile ad ignem leniorem fluens 2 An forte fuit hic eorum Sal Tartari
inceratus 2 Quem ita appellabant ,
quoniam inftar certe facillime fluebat
in igne.
Atque ita puto ,
faris actum de his Alcalibus. Requiritur interim , ut Limes Alcali;
adhuc verbo moneamus , Alcalia in Argentum Vivum (incerum , nihil
agere virtute menftrui , quomodocunque enim hatc bina componuntur ,
nulla mutatio accidejre mercurio puro deprehenditur. Atque hinc etiam
in Metalla illa , qua; Adepti memorant puriflimo conflata mercurio, &
igneo, metallico , Spiritu Sulphureo fixante , nihil quoque virtutis fol-
ventis poflident, intuitu hujus mercurii. Aurum ideo, & Argentum, quan-
tum ejus fcio , Alcali. In casteris quidem Metallis agere
non mutantur ab
plus deprehenditur Alcali forte quia adjunctam habeat mercuriali fuse
:

parti aliam ,
naturam pinguis, aut fulphuris cujufdam , naturam
quse ad
magis accedens , obnoxia eft virtuti falis Alcalini. Quum vero h zc ex-
terna Sulphura , non patiantur fe adeo facile avelli a gleba illa metallica
cum qua concreverant , hinc fatpe fit , ut alcalini fales , dum agunt iri
hscc fulphura , fimul & metallicam mercurialem partem , fulphuri ardte
adjundfcam , mutare videantur quamvis interim rpfum mercurium in fua
;

natura non attingant. Hoc evidentiflime fum expertus , dum Stibium

vulgare fudi cum Sale Tartari tota enim mafla , tam fulphurea , quam
:

mercurialis , Antimonii folvebatur in unam maflam fufcam , nullo fub-

fidente regulo. Quando autem Regulum ftibii , unde fulphur externum
prius feparatum fuit fundo cum Alcali fixo , tum Alcali fupernatans in
,

fluore , Sulphurei adhuc quid elicit , unde color aureus conciliatur Alea-
lino fali ; pars autem regulina , mercurialis , Antimonii , purior , atque
argenteo colore prseftantior , in fundo decurrit. Atque hinc videtur limi-
tari poteftas Menftrualis Alcaliumin Metalla. Quamvis enim applicantur
hasc calcinatis Metallis , videntur tamen per vim ignis penetrare non
pofle ufque ad illud fulphur , quod Mercurium illorum figit in formam
certam lingularis Metalli. Quum polf omnes has artes , nondum produ-
ctio Mercurii metallici , ope Alcalium fixorum ita fucceflerit quin fummi ;

Viri in arte haCtenus , poft omnia illa experimenta , dixerint , fe credere

Mercurios hos potius ratiocinii , quam experientias , luce vifos. Multa
certe conato circa hscc , nondum refpondit eventus , quem libri promit-
tunt. Ita quidem' ut , fi vera funt , qua: Boyleus , Tachenius , Homber-
gius , alii , de refufeitatione mercuriorum metallicorum fcripferunt , re-
quiratur modus quis fecretior , ad parandum ingrefliim horum Alcalium
refufeitantium , ufque in fulphur metallicum figens.
Hcec ieitur omittens , agnofeo Alcalium vim primam ineo prascipue, Aftio ejus.
Hhh

I
 ,,

4
I
416 .PARS ALTERA,
quodfive fixa fuerint , feu volatilia, modo queant applicari , & in adione
fua determinari, ad concreta animalia, vegetantia, foffilia , quatenus
illa Oieofa , Balfamica , Gummofa , Refinofa , Gummi-refinofa , fuerint
adeoque quomodocunque concreta ex oleofis , tum Sulphurea etiam &
pura , propria , compohta , aliis rebus unita , omnia illa profunde ad-
modum aperiant, attenuent, refoivant, difponantque , ut in Aqua, Al-
cohole ,&
Oleis , aptius intime permifeeri queant. Unde hinc Inftru-
* mentum exhibent praecipuum , quo Tindura: cii6tae Chemicis , parantur»
Hinc nobiliffiraa habita Medicamenta conficiuntur , utique ex fententia
Magiftrorum Chemicorum. Gumini hederae , juniperi , 1 acere , myrrha
& alia ,
difficillime aliter folvenda per aquam , vel alcohol ,
quam prom-
pte iis diluuntur
,
poli quam prius rite praeparata funt in Alcalicis hifce
dilutis, calefadifque ,
quum dein leni igne exficcata fuere, dabunt fo-
4 llitas fuas virtutes
dam Elementa
quam optimas. Secundo , quoties corporum quorum-
concreta fuerunt inter fe , ope glutyiis , feu vinculi acidi
ioterpofiti , tum Alcaliahaec nefiant refolutionem fiepe quaffitam, trahen-
p
do in fe id coagulans Acidum , atque ita edudo nedente vinculo, ele-
rnenra feparata iterum exhibendo. Scimus quidem Alcida hac fape pro-
funde adeo unita efle , ut primo per Alcalia non ita integre , neque latis
prompte extrahantur , fed tamen randem obedire folent. Argentum vi-
vum lemel accurate corrofum per fpiritum nitri, atque indeadumvi
ignis in Mercurium praecipitatum rubrum , non redit ftarim affufo Oleo
Tartari per deliquium in Argentum vivum currens , fed-in pulverem
alium. Quando autem deinde pulvis ille magno igne pellitur ex retorta
de hoc fale alcalino, tum Mercurius vivus, relido fuo Acido in Alcali
fixum, iterum prodit. Tertio per hanc operationem qua corpora quae-
, ,

dam , prius foluta per Menftruum Acidum in particulas minimas, deinde

applicantur Alcalicis puris , acquirunt Alcalia fiepe novam virtutem , per
quam intimius jam admiffa ad minima corporum , longe pulchrius jam
illa foivunt
,
quam .fi corporibus illis applicata fui fient , fine bac pnemiffia
corrofione prius prae frit a per Acidum. Hinc etiam videmus, plerofque mo-
dos , quibus Mercurium fluentem producere conati funt ex Metallis Al-
chemififfi , primo praeferibere , ut Acidis eaicinata dein Alcalicis agi-
tentur.
Alcali volatile. Requiritur adhuc in omnibus hifce , ut & de Alcali volatili Menftrno
adhuc agamus. Illud quidem in rerum natura an unquam prius tal(p exi-
ftat , ante putrefadionem , aut deftillationem animalium , aut vegetan-
,.

tium , non ita temere dixerim. Niti forte putaveris, , lingulare id falini
quod in Acidulis didis obtinet , omnino- eo pertinere , quod haud prae-
cipitanter ponendum arbitror quia nulla arce cognita id omni nota ad
:

Alcalia volatilia caetera ita. abfolute reduci poteib r quamvis eo potius,

quam ad acida , ablegandum fcitiffime probavit Clariffimus Hoffm an-

nus, ubi de his fcripfit. Caeretum , qutecunqae explorata hadenus Ani-
malium , aut Vegetabilium , corpora, per putrefadionem , eo redigun-
tur certiffime , ut Salinum eorumdem principium evadat alcalinum vo- ,

latile, perfedum. Vegetantia autem acria, prius recenfira , fola deftil-

latione falia haec quoque generant,. Animalia vero quotquot nota, etiam.
,
 V
J
,
j
•n I
%
DE ARTIS THEORpA,' 4&7
firapHci deftillatione lixc promunt. Tandem etiam Animalium humores
nondum alcalini , admiftu alcalini fixi , ita mutantur , ut ftatim , cseteris
in Aleali fixum attra&is partibus , alcalinos halitus manifeftent , atque
adtione ignis confeftim alcalinum volatile exhibeant. Tot quidem diverfis
modis ortum hoc Sal, fi dein artificio Chemico redditur quam purifiimuni,
vires femper habet , formamque omnem , eafdem. Sunt vero illae vires
ex dem ferme ac in alcalibus rixis. Sed inde tamen per alia in effedtu quo-
,

dammodo differunt. Alcalia volatilia fponte fua,aut utique in calore mini-

HiQ,femper agitantur ipfa.aguntque. Fixa Alcalia requirunt, ut agant, lon-
ge majus adjumentum ab igne. Deinde vero volatilia a pundco calefacien-
te, hinc &
a materie folvenda calefacta , aufugiunt hinc non manent
;

illi applicata , ut vim fuam in objectum folvendum exerceant. Fixa Al-

calia contra, rem commiffam folvendam ope agitantis ignis aggrediuntur

quam conftantiffime dum illi rei , fi fixa fuerit , perpetuo applicata om-
;
>
ninb maneant. Quando autem Alcalia Volatilia corpori folvendo cogun-
tur adhaerefcere , tum calore modico virtutem folvendo praeftant ingen-
tem non modo , fed tk longe promtiffimam quod patet quam eviden-
:

tilfime , dum Aleali purum urina; pro exemplo , calida applicatur cuti
,

fanx , moxque tenaci tegitur emplaftro deluper oritur enim uno tempo-
:

ris momento , ardor , dolor , inflammatio efchara nigra , gangraenofa ,

,

breviter in offa ufque erofio. His autem politis pro differentia , in reliquis
omnibus intelligi poreff horum Alcalium Volatilium aCtus ex Hiftoria
tradita Fixorum. Ergo jam , fed brevius, recenfeamus

Acida Menfirua .

Gharadter Phyficus Acidi fupra jam datus. Conftitit etiam , raro Acida Acida Vege-
exftare forma folida , nili in Sale effentiali plantarum Acidarum, aulte- & tantium nativa*

rarum , vel in Tartaro. Acida , quacunque fuerint vel in vegetantibus,

aut in fofiilibus , propria animalibus necdum novi. Acida vegetantium vel •

nativa funt , vel produdta fermentationis ope. Nativa vegetantium Aci-

da orta videntur ex illo fucco folo , quem hauriunt planta de terra nu-
triente. Unde forte , hoc refpedtu omnia illa reducere pollemus ad fofii-
,

liuna naturam maxime , quum planta in mari ipfo creta , nec radice fua
:

terreno maris fundo affixae , confient mere alcalefcenribus partibus , in-

que deftillatione Aleali Volatile , oleofum, exhibeant , ut obfervatum fibi
dudum tradidit Illuftrifiimus Comes Matfigli, ubi de his difputat. Nativa
vero plantarum Acida , in quibufdam manifeftiffima funt. Ut in Acetofa
Trifolio acetofo , evidens. In fucco omni.noto fruduum vel pulpoforum,
vel horaeorum , maxime paulo magis immaturorum , quae coda calore
folis mitefeunt magis. In omni etiam fucco , qui verno tempore, dum ftir-
pibus fua vita redit , perfecte acidum hoc obtinet fere aceto fana. In aliis
autem vegetantibus Acidum verum ineft, fed occultum magis, ut in lignis,
& aromatibus in Guajaco , Saflafras , Cinnamon^ infinitifque fimili-
:

bus ,
quis unquam fuilfet lufpicatus Acidum, nifi dMillarione fuiffet tam
claredemonftratum 1 in Balfamis laudatillimis , quis crederet Acidum ,

quod deftillatio Terebinthina tam copiofum , tam facile 8c manifeftum ,

Hhhij
 ,

418 'PAR S A LT.ER A.

exhibet 3 Omnia autem haec Acida , vix pura’ haberi queunt , fempet au-
tem cum confufa partibus unde etiam difficillime addo horum dis-
aliis :

tincta tradi poteft. Caeterum vis illorum Acidorum inquibufdam mani-

feftatur operatione fua in objedta propria quum fuccus recens aurantii
:

citrei , limonii , plumbum , ftannum , cuprum , ferrum , diflolvat , fatif-

que fortiter calcinare queat , £que quam follilia acida. Alia autem ratio-
ne Sales hi Acidi liquidi coguntur in glebulas folidas i dum fucci liquidif-
fimi , Acidi , preffi , colati , infpiffiati , in quiete repofiti , coguntur in
cryftallos falinas tales coram Vobis quotannis ex Acetofa exhibui , Tar-
;

taro quam Simillimas , in quibus acedo nativa vegetantium vera ineft.

Fermentata, li- Fermentatio autem videtur provehere magis , magifque , Acidum
quida &
folida,
occultum vegetantium. Succi enim maxime maturi , dulcefque , vegetabi-
Viaofa,
lium , nihil fere Acidi videntur habere , ut in fucco uvarum preflo clarum
cft. In caffia , manna, meile, faccharo , quis deprehendit Acidum 3 At quo-

ties hac rite fervent Spumante motu , ftatim Acidum educitur, apparet-
que , inprimis Subtiliori inde Vino reddito. In Cerealibus , farinolis , ma-
turis , an ullum quidem apparet acoris lignum 3 Vix fermentatio brevis
hac agitavir , omnia ftatim acent.. Quamvis nata fic Acida alterius fint
& natura Subtilioris , quam quidem nativa , liceat deinceps Acida fic pro-
ducta Vinofa appellare. Qua rurfum duplicis funt ordinis. Vel enim liqui-
da vini acidi forma in vino oberrant, vel in vino ipfo fe colligunt tem-
pore , atque Superficiei cadi fe affigunt Tartari folidi nomine. Acida hac
fermentata Vinofa vini obtinent fere praecedentibus nativis eandem vim.
Acetofa. Acida autem vegetantium fermentatione produbta alia , cum venia, vo-
cabo in pofterum Acetofa. Omnia Scilicet Vina nota, ficum acidis au-
fteris crudis , de novo , fermentatione acetofa , agitantur , juxta artem,
,

tranfeunt in Aceta dibta , confumunt Tartarum proprium , longe acidiora

evadunt , atque longe potentiorem , magifque conftantem , acedinem ac-
quifiverunt , quae in ipfa deftilladone conftat hinc: &in Acetis hic obti-
neri valet Acidum purum , adtuofum. Tum vocantur Acida Acetofa deftil-
latu pura. Quae quidem poftrema incredibilis adeo ufus , &efficacis in
Chemia , ut hinc &
omnia caetera Menftrua Aceta vocarint , ut de Acetis
Philofophorum adeo eft manifeftum.
Acida fermen- Sed & in Acidis his animadvertere oportet Acida fermentantia , quas
tantia. quidem vocamus Succos vegetabiles in ipfo jam fermentationis a6tu me-
dios quafi inter nativum , &
inter acquifitum fermentatione prorfus ab-
foluta ftatum. Hoc nimirum tempore , facultas paratur maxime elafticte
parti fermentantis liquidi cui in rerum natura ,-me Sciente , nulla fimilis.
,

Si enim fylveftris hic , nec coercendus , Spiritus , acidus , &explofivus ,

de ingenti copia fermentantis vegetabilis per exiguum in vafe Spiramen-
tum ferit nares hominis fortiflimi , uno eum i£tu exanimat. Si minus for-
titer afficit tum apoplexiam creat Subitaneam ; fi levius amentiam , cum
, ,

paraplegia; fi leviffime, vertiginem. Quae quidem omnia funeftiffimis even-

tis conftiterunt. Unde &
temulentiae propior caufa , atque hinc nervo-
rum inde affe bfci o ni *r emu ae habetur idea. Sed
1 &hinc nofcitur ratio rei
fatis mirae vifie , quam Illuftris Cornutius de fe narrat in pulcherrimo de
Laude Sobrietatis libello , accidere Scilicet quotannis jam fenefcenti lan-
 , '

>

DE ARTIS THEOHIA. 429

guorem , cum virium deliquio , eo quidem fernper Anni tempore , quo
propius abe(Tec.i vindemia. Non ceffifle ulli methodo , neque remedio ,
hoc mali , donec tandem increfceret ad extremum ufque. Verum fimul ac
multum recens potaretur , ftatim infradtas infurrexiffe vires , atque refti-
tuifle brevi priftinum vigorem. Donec eodem modo iterum vererafcente
Vino illius anni , in priorem relapfus debilitatem fperare deberet recen-

tis iterum Vini inftaurationem. Quie cuncta nos docent , quam iit incredi-
bilis poteltas aciduli ferventis in animalium corpora, in bonum malumve.
Unde enim Cholera diro eventu tam citoiethalis ? Sane inprimis a mufto,
fructibus horreis maturis , in ventriculo ipfo , &
inteftinis tenuibus , actu
ipfo fermentantibus , hinc explofu horum fpirituum mufculos harum par-
tium in fpafmum frepe funeftum contrahentibus. Cujus quidem rei mi-
rabilis Hiftoria in Adtis Philofophicis Britandicis habetur ubi Anato-
micus eg.regius Sandtus Andreas morbum , &
:

cadaver , accurate defcribit >

hominis in Choleram lapfi , ex nimia ingurgitatione generofiffimk cere-
vifbe in a£tu fermentationis fuffocatse intra cantharos ( bottle ale ) , hinc-
que mortui. Profedto , ut lingularis htec efficacia talis acidi fic innotefcir,
ita quoque &
intelligitur credibile fpiritus illos in alia quoque mira pa-
trare adtione Menftrui. Dubitavi aliquando , nam Spiritus hic mirificus fi-
xus effet in Tartaro. Atque inde vi ignis folutus ille foret , qui in deftil-
latione Tartari tam vehemens , omniaque vafa, utcunque magna, dif-
plodens a Chemicis in deftillatione Tartari fernper obfervatus fuit. Pro-
,

fefto corpora folvenda , qua; rebus fermentantibus in ipfo a£tu fermenta-

tionis immifcentur , inde longe aliter diflolvuntur , quam.fi iifdem liqui-
dis extra fermentationis vim findent commifta. Id manifeftiffime quidem
apparet in herbis recentibus , quae fermentanti mufto , aut cerevifiae inji-
ciuntur ; inde enim exoritur liquor , in quo in ufium , &
idem , quafi li-
quidum omnes illae vires , requabiliffime adunatae habentur , unaque dein
etiam adtione operantur. Ita etiamdiverfiffimainTheriaca Medicamina,
ope mellis adjuncti fimul in unam homogeneam maffam rediguntur , fic-
'

que adunata vi operantur.

Sed & Acida actuofa , pura , tenuia , eliciuntur fatis nativa , ex vege- Acida Vegeta-
bilia uftu.
tantibus igni expolitis fi enim lignum , inprimis viride adhuc , luculento
;

imponitur foco ita , ut utrumque extremum extra focum porrigatur , tum

ignis medium ligni exagitans, humores ejufdem , ibi contentos, fundens
propellenfque , agit fpecie aquae , cum fibilo , &
fpuma , extra ligni extre-
ma. Qui liquor exceptus , purus Acidus eft ; omnefque etiam Acidi pro-
prietates exhibet ;
vires folvendi Acidis communes poffidet. Hinc & nofci-
tur, undenam fumus ligni, maxime virefcentis adhuc , oculos urat tanto
dolore , per Acidum fcilicet fuum , quod acre quaquaverfum difpergit.
Hoc ipfum quoque carnes pervadens , pifcefque , huic fumo expofitos ,
eos rubro tingit colore , fuoque penetrante Acido confervat a putredine ,
Sc ranciditate. Sunt nimirum Acida haec ,
quam fimil-lima iis
,
quae natu-
ralia exiftunt in arboribus plerifque.
Iterum repetimus Acida prorfus fingularia , balfamica utcunque & Eadem deftil-
oleofa quae vafis claufis , vi ignis , exprimuntur de vegetantibus , tam
,
lata,

per adfcpnfum , quam per defcenfum. Ita ligna guajaci , juniperi, quercus,
Hhh iij
 ,
M'
K
'

V
430 _
T A R S ALTERA.,
Sc innumera alia fyrn fcobem rediguntur iliceam , dein ex retorta deftil-
lant prudenti ignis applicatione, dant liquorem limpidum., rubellum, aci-
dum valde , oleolum quodammodo , odorem qui refert halecis fumo du-
rati. Liquidum hoc , ira paratum, faturate Acidum eft inprimis , fi colo ,

quiete , redtificarione dida, depuratur eft enim vis Acida folvens in hoc
;

Menftruo prorfus hngularis. Quin & in corpore humano quoque mira

prseftat attenuando , condiendo , ftimulando , putredini refiftendo , hinc
per urinae, fudorifque vias expellendo. Cum his igitur depuratilfimfs Men-
ftruis , fi folvuntur herbarum medicar® virtutes , optimae foliuiones per-
ficiuntur quum acido fuo lingulari , fiibtili , penetrantiffimo , agant , vi-
:

refique follitorum exaltent. De omnibus igitur his acidis verum eft vege-
tantibus quod plurima corpora animalium , vegetantium, foffiliunr, me-
,

tallorum, intime folvere queant. Cornua , ungues , offa , carnes , anima-

c lium digerendo , coquendo , diftblvunt. Teftas animalium , pifeium , pe-
nitus corrodunt in liquorem pellucidum. Metalla etiam foivunt , ut jam
monui praeter argentum vivum , argentum , aurum.
,

Acidi foffliia.
Hinc igitur ars alia detexit Acida , quae idonea argento vivo , & &
auro , &argento , tum aliis quoque fofiilibus , folvendis , quae vegetabili
Acido ‘intacta 'perflabant, neque adeo facile a corporibus animalium fupe-
rari poterant. Nam Acida quidem vegetabilium poliunt a viribus validi
animalis, inprimis accedente ingenti motu , fic mutari , ut amiffa natura
fua acida , abeant in aliud falis genus. Illa autem Acida, quae nobis co-
gnita , auro , argento , mercurioque , folvendis apra, funt non ita facile
fuperanda per vires codtrices animanturo , fed fortiora his, eas ut pluri-
mum dcftruunt , hineque venena fere evadunt animalibus , nifi in cafibus
pauci {fimis exceptis , ubi putredo , alcalefcenria , nimis increfcunt , ut
111 Alcalicis venenis , aut fepti.ca prorfus conditione humonun , ubi pefti-

lentiale virus vel vario! arum praeceps corruptio , infeftanr.

.,

Nitira rari, Folfilia autem Acida nativa , quam paucilhma repetite eft,. poftquam
vere conftitit , Acidos vulgo habitos Medicatos Fontes, potius Alcalicis
accedere omni nota. Deprehenditur quidem halitus creber in fodinis , qui
fuftocans fulphuretjm Acidum refert , quique aliis etiam notis acedinem
infitam monftrat. Sed rariffime folus , purus , forma humoris invenitur.
jFixita crebra. Quories autem , ut fieri crebro afi.uevit , occurrit foiido corpori , quo
Acidum illud attrahi poteft , tum illi unitum palpabile fit, figiturqije. Ve-
rum quando deipde de hoc corpore fixante iterum educitur , rum fenfibus
patulum ,
patitur fe dignofei ;
qualicumque dignofce're licet , tum femper
erit unum idemque. ,

In Sulphure, Si enim ut jam fupra

, dixi , apprehendit pingue foffile, facit varias Sul-
phurum qua: combuftaa , ex fumo collecto , refrigerato , hiunido
fpecies :

aeri mifto Spiritum , vel Oleum , Sulphuris per camparum dant. Illud
,

autem fi ex vafe puro' vitreo , calori ebullientis aqua: diu exponendo,

conaris deftillare , accipies inde notabilem aqu.x pura: copiam , qua: ex
aere inter comburendum fulphur fe infinuaverat acido fulphuris fumo.
Tumque manebit tandem infundo ponderofum fpiflum0 urens. Acidum , .
:

quod perfecte , omni nota Oleum Vitrioli puriffimum refert nifi in.eo
, ,

folo , quod nihil in fe contineat metallici volatilis , ut in Oleo Vitrioli

femper plus , minufve , ineft.
 ,;

D A R T I S TH EO A. 43 1

Quando idem Acidum faxa Calcaria rodit , cumque iis concrefcit, Alu- In Alumine,

mina quidem conftituit , pro diverfitate materia; fi relui admiftas varia. ,

Omnia tamen haec quando leviter calcinata prius vi ignis fumroa agun-
, ,

tur in vapores , dabunt ex his concretis liquorem , qui depuratus arte ,

prorfus idem eft illi priori , de fulphure accenfo qui comparatur , abfque
~
ulla fere diverfitatis nota.
Quando autem Chalcanthum viride nativum,J.n pulverem
, ficcatur ad In vitrioio
ftm '

albitudinem ufque , calore modico , dein per gradus ignis urgetur tandem
in fummum ufqfie , erudtat nebulas albas ,
quas collapfae humorem dant
quod fi rurfus depuratur quam accuratiffime hic liquor , idem iterum erit
qui de Sulphure , &
Alumine producebatur.
Vitriolum vero caeruleum dicium , eodem tractatum artificia, humi- in Chalcamhai
dum exhibet , quod idem eft prioribus , nec inde diftinguendum , modo
per artem recfcincetur , ut loquuntur artifices. Si autem Acidi hi liquores ,
ita nati , igne valido 560 graduum agitantur , tum ebulliunt, fumos dant
albos , nebulofos , vagos , &
quam ktiifime difperfos , qui omnia nota
animalia , ad inledta ufque , ilico necant. Si vero infpirati pulmones ho-
,

minum feriunt , excitant mox tuffim acutiffimam , non eompefcendam y

dein fuftocationem cum dyfpnaea lethali , citamque unortem , aut aliter
moleftiftimum, per totam deinde vitam , afthma. Atque ea facit Oleum
fulphnris, aluminis, chalcanthi , teris , atramenti futorii , fimulac modo vi
ignis in vapores , comburendo , deftillando , ebulliendo , excitantur. Quin
etiam , quotiefennque aliquod horum acidorum , nihil refert quodnam
fumferis , pingui jungitur Oleo, dat Sulphur ; fi terne Calcariae, Alumen
generat fi Ferto, dat Vitriolum ferri fi Atri, Chalcanthum generat. Qui-
; ;

bus igitur omnibus argumentis induefti colligimus , unum , femper idem.

Acidum ponderofum
, , difficulter ebulliens , repetiti in foffilium clafte ,
nativum , five forma puri Acidi. exiftens. I11 hoc Acido proprium eft. Pri-
mo ,
quod fit omnium acidorum ponderofiffimum ( eft enim ad fpiritum
Nitri, ut1 1. ad 9. ad Spiritum Salis, ut 1 x. ad 8. Ad Aquam fortem,ut 1 1*

ad 9. ad Acetum ftillatitium , ut 1 x. ad 7. circiter a natura fua propria. j)

Vid. Monum. Ac. R. Sc. 1699. pag. 47. Secundo, fimul eft inter omnia
Acida fixiffimum : nam in calore aqua: ebullientis nunquam fumum dat ,.

nili aquae illius

,
quae illi' Acido adhaerefeit , non autem ipfius Acidi. Sed
requirunt haec Acida ultra 560 gradus , pnulquam recfte ebulliant. Tum
autem ftatim noxios illos fumos dant. Quarto , acida haec valido igne
repurgata ab omni aqua adhaerente , hinc meraca , ponderofiffima , acer-
rima , aquam ilico a vidiffime ex aere attrahunt , fe diluunt , pondus au-
gent. Quinto , eadem fie puriffima ab affufa frigida , mire incalefcnnt ili-
,

co. Sexto, Salem maris , fontium , gemmae , vi ignis ita mutat , ut in deftil-
lacione cieat Spiritum Salis Nitro miftum facit , ut inde afliirgat Spiri-
;

tus Nitri ; multa alia foluta per Acidos Spiritus affiifu fuo ftatim liberat
ab Acidis fuis folventibus eos excutiendo , volatilefque reddendo , fe ire
,

illorum locum faepe fubftituendo. Atque etiam ex hoc fundamento fit T

»t Alumen, &
Vitriolum, calcinata prius , fi mifcentur Nitro , dent
Aquam fortem ; fi Sali marino , dent Spiritum falis marini namincol- :

eothare acidum adhuc latet vitrioli fbrtiffimum , fixiffimumque

,
quod vit
 -
.

4ji PARS ALTE R A/

ignis nondum potuit excutere ; hoc miftum nitro , facit acidum nitri fpi-
ritum adurgete , iniquam fortem , qui fincerus nitri fpiritus , in quo ni-
hil Olei Vitrioli. Sed id Acidi Vitriolici , quod adhuc fupererat in calce
Colcotharis , dein manet cum parte nitri in fundo , datque ibi fixifiimum
falem fimilem Nitro Vitriolato. Quod idem &cum fale marino contin-
git. Septimo, ferrum prompte folvit , cuprum lentius utcunque , argentum
valde difficile , argentum vivum non nifi in gradibus 560 caloris plum- ;

bum non folvit , nec ftannum. In catteris hoc Acidum reliquis Acidis
convenit. Quibufdam id habet commune , quod Camphoram perfebte
folvat in oleum liquidum quod copiofa; aqua; adjebtu iterum in Cam-
;

phoram veram redit.

A eidum Nitri. Alterum Acidum fodile nobis notum de Nitro producitur , neque un-
quam in rerum natura vifum fuit copia vel minima , quin femper a nitro
prius exiftente fuerit'edu&um. Si enim triplo boli , argilla; , farina; late-
<
rum, aut fimilium, intime midum nitrum, fummo urgetur igne , tum pars
ejus magna in fumum -rubrum mutatur,, qui in liquorem relapfus , Spiri-
tus nitri vocatur aut fi Nitrum ficcum cum squali quantitate Olei Vi-
: ,

trioli dedillat igne arenae fortidimo , fed per gradus fubminiftrato , tum
,

fimilis fpiritus a rubris fumis producitur. Denique Nitrum cum aequali

copia calcis rubra; Vitrioli , aut calce Aluminis , tritum , dein igne vali-
clidimo actum , dat iterum eofdem fumos , N
ex iis Spiritum Nitri aeque
bonum , purumque , fed quem artifices vocant Aquam fortem. Aquam
ftygiam , Aquam docimadicam. Hic fpiritus quomodocunque paratus ,
idem eft omni nota , omni dote fi enim diverfitas quadam , ea fane vix
:

adeo in ullo fe experimento prodit. Hoc proprium habet , quod ubi fer-
vet aeftu ignis , femper ruberrimos fumos creet , folvat Argentum in cry-
ftallos amaridimas , caudicas qua; folutio huic fpiritui propria
:
;
quum
vix ullo alio acido queat perfici Oleum enim purum Vitrioli difficulter
;

eam praedat.' Solvit etiam Mercurium , Saturnum Venerem. Aurum vero ,

non attingit, Stannum vix difiolvit. Acidum hoc ubi femel metallis fuis
folutis fe penitus immifcuit , fortiter fatis iifdem adha;ret , fic quidem, ut
in igne fatis magno remaneat , in metallo. Id patet in argento fic foluto ,
quod patitur fe fundi in lapidem infernalem, retento rodente Spiritu. Mem
curius praecipitatus ruber quoque , quando rite fixatus effc quamdiu refidit
,

igni ,
quam intenfo ,
priufquam deferat fuum acidum adhaerefcens 1

Acidum Salis Sal Marinus, ut Nitrum, fincerum fi fuit , nullum fignum Acidi in fe

Marini. habet. Si autem tradtatur iifdem modis , ut de nitro datim diderui , mu-

tatur in Acidum , volatile , liquidum. Si enim triplo terra; , fufionem pro-

hibentis , rite mifcetur, dein igne per gradus violentidimo urgetur didol- ,

vitur infumos , albos , denfos , vagos valde , &

volatiles, qui collebtiin
liquorem , humorem dant , aurei , vel viridis , coloris. Si cum Oleo Vi-
trioli dedillat , eundem liquorem exhibet omnino
, fed magis volatilem.

Si autem cum Aluminis, vel Vitrioli , midus fal hic tan-

fcece dedillati
dem igni exponitur maximo , eundem Spiritum Salis Marini erubtat. Om-
nes hi Spiritus , triplici hoc diverfo modo parati , femper iterum , per- &
febte, iidem prorfus funt, Quin etiam, iidem erunt fi ex fale Gemma;, Fon-
tium , vel Maris , produxeris. Ita quidem ut idem hic femper fit. Habet
idem
 3 ,

D E ARTIS THEORIA. 433

idem Eoe proprium hic fpiritus
,
quod
piJgfimo fuerit fa&us »
fi de fale
inque novo fale puriflimo iterum
femper , ubi violentia ignis
deftillatus ,

refluat , fumos albos det , aurumque folvat /quod nullo alio Acido in re-
rum natura penetrari poteft. Solvit &c Stannum , quin Mercurium cum &
flatulento fonitu , Ferrum , ALs , fed Argentum nullo modo folvit. Neque
& Plumbum diflolvit penitus. Hinc igitur Acidum conftituit iterum fuo
in genere prorfus fingulare.
Unde igitur fincerus Spiritus Nitri , & Spiritus Salis , funt duo di ver- Acid® Aquae
fiffima liquida , & tamen mirifice propinqua fibi invicem , & ftupenda Re8 x ''
•

facilitate mutabilia. Quod in Hiftoria Menftruorum omnino confiderari

debet, res autem ipfa Ce fic habet. Si Spiritus Nitri , in retorta vitrea
cohobatur , fuper nitrum ficciffimum , fed arte fumma depuratum , ut ni-
hil prorfus falis marini illi nitro iniit , tum fit fpiritus ille nitri optimus,
fingulaque cohobatione melior , ad omnia propria opera fpiritus nitri.
Si autem illa cohobatio fit fupra nitrum vulgare, non redditum purius per
cryftallifationem , tum cohobatus , amittet naturam fpi-
fpiritus nitri ita
ritus nitri , non folvet argentum amplius
;
acquiret vero indolem fpiritus
falis marini , folvetque aurum. Si autem hoc obferva-
vel aquas regite ,

tum , adeoparadoxon , rite excutitur , facile videmus in illo naturali ni-

tro adhuc aiiquid falis marini adhatrere , quod ipfum in tali opera fimul in
deftillatione fe immifeet. Hinc ex fpiritu nitri aquam Regiam formar.
Quod fequenti rurfum experimento pater. Accipiatur Salis marini pars
una, pura, ficca , decrepitata, in pollinem trita, immittatur retortas purif-
funx , huic fuperfunde fpiritus nitri , vel aquas docimafticas bonae , partes
quatuor. Fiat deftillatio lege artis , ad fummam -ficcitatem ufqde , igne
arente forti ad finem. Spiritus Acidus, ita produbtus, erit aqua Regia , non
amplius aqua fortis. Solvet aurum , nop attinget argentum. Si dein falem.
examinamus , qui in fundo retortas fupereft ab hoc labore , illum folven-
do colando , cryftallifando , nancifcemur purum , verum inflammabile
, ,

Nitrum. Yid. du Hamel.H. Ac. R. Sc. pag. 158. Boyl. Ort. form. 215.
Rurfum, fi fumitur Nitri puriffimi pars una , fpiritus Salis Marini opti-
mi ad partes duas , fiat deftillatio lege artis ex retorta prodibit fpiritus, ,

qui aurum folvit longe facilius promtiufque , quam fpiritus falis marini
,

folet facere. Salautem in fundo remanens poft deftillationem fummam ,

fi iterum folvitur aqua , colatur , cryftallifatur fit bonum , inflammabile ,

nitrum. Boyl. Ib. a pag. 215. ad 224. Bohn. Chem. 3 5, 6, 165. Hoffman.
Difll Chem. Phyf. L. III. Obf. 20. Hinc igitur aqua Fortis, fit aqua Regia,
fimulac modo fpiritus nitri & fpiritus falis ,
quomodocunque mifcentur
& fere quacunque proportione. Imo etiam fi Aqua; Forti admifeetur
aliquid Ammoniaci , Gemma: , Marini , Fontani , Febrifugi Sylvia-
falis
ni , aut fpiritus Salis veri , tum ftatim , omnibus hifce modis , producitur
Aqua Regia , femper.
Atque hffic quidem tradita hadtenus Acidorum Hiftoria habetur. In Corollam
hinc.
qua quidem illud primo mirabile , quod de non Acidis tam facile gignan-
tur Acida ut in Acidis vegetantibus fupra conftitit. Vinumque optimum
:

non Acidum , in lagena pura ardliffime obturata , reclufum , dein alae mo-
lendina? alligatum, intra fpatium trium dierum, converfum fuit in acetum
I ii
 %

434 PARS ALTER A.

bonum juxta obfetyationem Hombergii. Ac. R. Sc. T. ii. pag. 1 1 Dein
,
.

& illud,valde mirum , quod tamen Acida fernel genita-, atque diutiflime
Ignem experta , vix mutentur nam aqua Fortis, aqua Regia, fpiritus
:

Nitri , fpiritus Salis , oleum Vitrioli , per quatuor annos , vaiis hermetice
figillaris , in calore aequabili Athanoris , digefta- , vim folvendi retine-
bant eandem. Solum Acetum evaferat i-nfipidum , odore aromaticum. Et
fpiritusSalis inceperat vitrum fuum rodere. Tertio tamen , ipfa hxc
Acida, amittere naturam fuam Acidam, dum adiones Menftruorum exer-
cent in fu a folvenda corpora. Ut laboriofo experimento, per argentum
vivum , &
fpiritum nitri , fubtiliter fatis collegit Hombergius , apud Ha-
melium , Hift. Ac. R. Se. pag. 441. 443. Unde patet Acidum fortiffimum
menftruum , folvendo fnurn objedum corpus , verti in materiem infipi-
dam , inertem , privatam illa vi propria folvendi , qua prius inftrudum
< fuerat, five hanc Aquam velis vocare , five alio appellare nomine. Mu-
tari igitur vere , &
folvendo , folvendi vim amittere , unde forte haud
improbabile Acida haec nafci , atque perire. Quis enim mortalium , uf-
quam , in rerum univerfo , Spiritum nitri reperit , nifi de exiftente prius
Nitro. Atqui Nitrum , de terra excrementis animalium fceta , calce, Sc
alcali , & aere , nafcitur 3 aut ex Spiritu nitri prius puro in Alcali fincemm
attra&o , inprimis in fixum. Aut & pingues valde , fertilefque , terra; ,
a pluvia prohibitae ,' Sc impeditae penitus , ne alendo vegetabilia nutri-
menta fua confumant , diuturnitate temporis omnes impraegnantur Nitro
fcecundo , fi modo omnis falis marini accefihs inde prohibetur. Vid.BqyL
Chem. Sc. 177. Atque inde liquet Spiritum acidum nitri folo igne nafci ex
mutato nitro puro ; ipfum autem nativum nitrum produci , fine hoc fpi-
ritu prius nato. Quarto igitur , Acida ha;c , dum corpora folvunt , cum
iis concrefcere , mutari , in nova verti , & fic plurima nafci diverfa ex

uno. Etenim Spiritus nitri folvit Argentum , Plumbum, Stannum mire

mutat. Cuprum, Mercurium, Nitrum, Antimonium, Zincum Eme- ,

riam , Sc cum fingulis femper creat alia corpora odore, fapore , colore,,
,

denfitate, effectibus omnibus. Vid. Boyl.Mech. Qual. 118. 119. Quinto

conveniunt omnia h aec Acida inter fe in quibufdam , ^gerunt in aliis.
'.Acirforum coi> Conveniunt in eompofirione cum Alcalicis quoad effervefeentias
,
,,

Tcafencia^
indeque natas falium novorum origines. Item in eompofirione cum cre-
ta, coralliis , lapide cancrorum, perlis , matre perlarum reftis cochlea-
,

rum , mytilorum, ofhreorum , cornibus offibus , unguibus, calce viva,

,

calce exftindta ferro , cupro omnia enim haec folent ocyus tardius dif-
, ;

folvi per Acida qusecunque , five magno id cum impetu fi at_, five quie-
te. Soluta haec in fe traxere femper Acidum folventis ex aqua illa , in qua

id Acidum prius dilutum hae ferat. Dein materies haec ira foluta , Sc unita
folventi fuo Acido fali convertitur in naturam falini poteftque dilui in
,
,

aqua, ac fifaleflet, qnamdiu Acidum illud ei adhaeret; quamvis antea

corpora haec omnia nullo modo- in aqua poterant difiblvi..Qiiando au-
tem Acidum illud folvens iterum abducitur de materie fua foluta , tum
folet femper illa iterum apparere inftar terra; quae in aqua folvi renuit
,

quam maxime. Unde igitur liquet , quanta faepe fallacia aqua nobis ap-
jparens credulis imponat t dum fpecie decepti putant meram aquam de-
 ,

DE ARTIS THEORIA. ^
'431
mentalem fuiiTe , qua: certis operibus adhibebatur s^um intetim in hac
aqua laterent diffoluta corpora , & folventia fimul. Unde etiam f$pe
putantur nafci de aqua hmplici , quae revera ortum debebant abfconai-
ris illis folutis & folventibus. Id autem tanto quidem facilius contin-
,

git, quod , demtis metallis, Acida in genere , accurate , & ad faturan-

tem menfuram unita corporibus modo recenfitis , amittant omnem acri-
,

moniam , plerumque omnem faporem ficque lateant penitus. Solvat ni- ,

tri fpiritus drachmas quatuor , & grana novem lapidis cancrorum ,

ut folet facere. Sit autem folutio hxc fadba exquifitiffime ad definitum

faturationis pundtum erit liquor limpidus
, iiifipidus fere diluatur ille , ;

aqua puriflima coletur dein atque detineatur in calore moderato ali-

, ;

quamdiu , apparebit aqua pura. Quando autem inftillatur liquido huic

Alcali forte fixum mox iterum in fundum labitur omnis moles Toluta >
,

quam incautus fola de aqua natam falfo fufpicaretur. Conveniunt Acida >
ha:c, quod folvendo illa corpora, non modo folutis adunentur concref-
cendo , fed & fimul inde mutentur in fua natura demonftratum enim ;

eft certiftimis experimentis, Acida acidiffima , dum rodunt fua folvenda,

vere immutari ab iifdem 8c naturam Acidi non modo, fed & folventis
,

exuere. Ita nimirum fpiritus nitri Mercurium rodens dein ab eo immu- ,

tato redudtus , amifit potentiam brevi diftolvendi ulterius Mercurium.

Communis & Acidorum vis in fuccos vegetantium , ut colorem rubrum
in iis producant ut imfucco heliotropii , rofarum , violarum patet. Rur-
:
,

fum omnibus iis convenit ineo, quod non adeo mutent omnia foluta ,
quam quod mutentur ab iis. Id fere in omnibus patet. Acetum in plum-
bo foluto non manet ibi acetum , non feparatur inde iterum ut acetum.
Sed plumbum inde redudturn iterum plumbum eft. Spiritus nitri folvit
Mercurium. Mercurius inde redudtus eft prorfus idem. At fpiritus nitri
rurfum feparatus inde neutiquam eft fpiritus nitri , qualis antea fuerar.
Hinc ex univerfis commune eft , quod afliduo plurima ex Acidis his
pereant.
Differunt autem inter fe hxc Acida quam maxime , primo copia Acidi Differentia Aci-
dorum.
veri , ratione aqute admifhe. In Aceti optimi uncia grana veri acidi octo-

decim , totum reliquum aqua. In uncia fpiritus falis grana tria fep- &
tuaginta veri acidi, refiduum pura aqua eft. Uncia fpiritus nitri dat drach-
mas binas acidi &
grana viginti tria, ceterum aqua eft. Eadem quanti-
tas aquae fortis dat acidi veri drachmas duas grana viginti fex. Uncia &
tandem olei vitrioli dedit Acidi drachmas quatuor , grana fexaginta &
quinque. Secundum obfervata Hombergiana , Ac. R. Sc. T. I. p. 51. Se-
cundo ipfum hoc Acidum ,
jam in qualibet fpecie fincerum , virtute fol-
vendi differt mirifice : nam Acidum nitri codfcum cum auro illud vix af-
ficit , nifi quod nigrum reddat , argentum folvit ilico. Aqua Regia con-
tra : unde patet , Acidum ibi non agere ut Acidum , fed ut fingulare cor-
pus.Tertio, differunt Acida htec &
in eo, quod quaedam mutentur longe
alia ratione , quafi in novum corpus , dum futim objectum folvunt , alia
minus. Spiritus aceti in plumbo foluto fit oleofus pinguis , fpiritus j at ,
fpiritus nitri , dum rodit faturnum , inde non ita mutatur. Quarto, idem
Acidum in uno objedto mutatur valde , in altero vix vel non. Acetum
lii ij
 , ,

. X
43 (a
_
.
fP ARS ALTERA, }
ftillatitium in plumbo muratur, ut dixi 5 fi ferrum roferit , amittit om-
nem antiquam naturam , neque inde unquam idem recipi poterit ; fed
quando cuprum rofit in atruginem , hancque iterato diflolvit in liquorem
viridem , ex quo dein atruginis cryflalli natat. Hat cryftalli continebunt
acetum forciffimum quando autem illae cryftalli ex retorta pelluntur ma-
;

gna vi ignis , tum prodit fpiritus aceti fortiffimus , acidiffimus , vix mu-
tatus , licet cupro tam arde adhatferit. Unde igitur liquet , quanta diffe-
rentia- Acido accidat in. diverfis metallis , quae etiam in aliis objedis in-
venitur. Acida omnia dilui queunt aqua. Uniri poflimt fpiritibus , ut fpi-
ritus nitri Alcoholi cum terribili aeftu , fumis ruberrimis , effervefcentia
fere ignivoma. Nedi queunt oleis ; fpiritus nitri cum ignivomo fiepe mo-
tu plerumque cum fummo atftu. Oleum Vitrioli quoque ad Alcohol
, &
olea aeftum parit fummum. Quotiefcunque autem Acida Oleofis nubunt
femper fere aliquid bituminofi , picei , aut fulphurei folet produci : unde
fiepe mirae mutationes prodeunt. Ex quibus jam recenfitis fatis patuit no-
bis Acidorum Menftruorum enarratio ut intelligere queamus illorum ,

adionem. Breviflime igitur debemus adhuc recenfere Sales didos neu-

tros , hermaphroditos, compofitos vel enixos. Igitur de his jam dicere
aggredior.
I)e Salibus Neutris Menjlruis

Sal Ammonia- Primus hic efto fal Ammoniacus vulgaris. Qui aquae jungitur facilli-
cus Menftruum,
me. Imo in aere paulo humidiore ilico deliquefcit in muriam valde acrem ,
& mire penetrabilem. Quae coeuntia, crafia , gelatinofa , pituitofa , pi-
cea , in corporibus animantium pulcherrime attenuat, incidit , aperit , re-
folvit, hinc diaphorefin , fudores , urinas , falivam pellit. Putrefactioni
,

fimul optime refiftit. Pari ratione muria haec coda , vel digefta , cum
gummofis , refinofisgummi-refinofis , vegetantium , eadem intime re-
,

folvit , utque dein in aquofis , in fpirituofis fermentatis menftruis diffolvi

queant commode etiam difponit. Sed &
in metallis pulchra pratftat fer- :

ri fcobs , fi huic incoquit, mire refolvitur, inque medicamen optimum

inftaurans , aperienfque convertitur. Limato sri.affufa igne digeftio-
nis, vel codipnis , liquidum producit amoeni coloris ; cujus pauca gut-
tulae , jejuno hauftae , anthelminticas , atque antepilepticas virtutes fiepe
praeftitit. Hinc muria haec praeclarum in triplici regno menftruum exhi-
bet. Quando autem ficcus hic fal puriffimus, inque flores adus , cum foffi-
,
libus accurate mifcetur , diuque conteritur , dein autem vafis claufis , igne
arenae , fimul fublimantur , tum virtutes exercet inimitabiles Menftrui.
Adeo quidem , ut Aquilam albam , Piftillum fapientum , appellaverint
Alchemiftae. Sulphura, fulphurea, femimetalla , metalla , ita tradata ,
volatilia , aperta, attenuatiflima
,
penitus permutata fic redduntur. Unde
& Medicamina praeftantiflima praeparantur, vix alia arte tam bona pa-
randa i Flores lapidis Haematitidis , Ens Veneris , Ens Martis , multa alia
ne commemorem. Quid mirabilius vifii , quam antimonii fic paratos eo-
iores ex uno nigro verficolores ? Sufficiat mihi dicere plurimos Philofo-
phorum Clavem appellaffe hunc falem ad. arcana referenda. Dos ejus-
eximia , quod vix mutetur in fublimando , rufi per alia adjunda. Porro-
 ,

D E A R T IS THE’ O -'X I A. 437

jnlftus aqua: forti , vel fpi ritui nitri , ftatim convertit hos liquores in.

aquam regiam. Cum alcalicis falibus fixis illico mutatur in Alcali purif-
fimum volatile , quod tum ftatim hac potentia agit & in novum falem ,

marino fatis fimilem. Ex fpiritu falis marini permifto ad faturationem

Cum fpiritu alcalino volatili puro , ilico Sal Ammoniacus nafcitur. Ex
fale marino, urina , fuligine , fimul miftis nafcitur. Hinc videtur efle ve-
rus fal marinus femivolatilis. Omnis proinde poteftas illius-, quainftar
Menftrui agic , ad virtutem falis marini inprimis referri poteft atque :

ideo etiam nunquam melior reddi poteft , quam ubi de puriflimo fale
marino , decrepitato , ficciffimo , aliquoties fublimatur vafis accuratiffi-
me claufis. Hac enim ratione Flores falis Ammoniaci quam optime pa-
rantur.
Succedat igitur Sal Marinus , de quo toties dixi jam , quod in fodinis , Sal Mannus-t^^
hinc & in fontibus ftepe , idem prorfus eruitur 3 ideo etiam fub unius
Msultruunsi

Marini hiftoria , tres illas diverfa origine fpecies defctibam. Sal hic fere
ope maris , fontium , vel fodinarum , diftributus per omnes orbis pla-
gas , univerfale habetur condimentum adverfus omnem putredinem.
Solvitur facile aqua in aere humidiore fponte liquefcit in myriam for-
:

tiflimam. Harc'Menftruum praebet pulcherrimum , defoscatumque falis

Marini. Cujus effectus idem fere eft in Chemicis , qui modo de myria
falis Ammoniaci explicatus fuit quare ad omnes eofdem ufus adhiberi
3

poterit. Sal hic Marinus igni impofitus decrepitet , erit facile in pollinem
terendus intra vafa calida , ficca tum in igne fundi poteft , facileque tum
:

per poros v a forum tranfit , ficque in igne evanefcit. Quando autem fali
illi ita fufo admifcentur foflilia metalla , femimetalla , miras mutationes

producuntur, &
alienae natura: ab aliis. Mifcui falis Marini non decre-
pitati , humidiufculi , o6to uncias cum Antimonii mineralis i-n pollinem
triti unciis duabus. Accurate mifta diuturno tritu commifi crucibulo ,
quod inverfo alio texi , dein forti luto inter fe connexui. Pofuihtec ita
parata in igne rota: fpatio viginti quatuor horarum. Ultimo urfi igne >
ut fal flueret. Apertum, dein crucibulum exhibuit maflam nigro-fufcam ,
in cujus faftigio , fpicula alba elevata erant. Omnia terendo redegi de-
nuo in pollinem caemen ta vi ut prius , maflam obtinui rubro-fufcam , in
;

fundo erat pars magis metallica. 3 contufa , contrita , mifcui , iterum , fle
ctementavi , tandem igne forti fudi , tranfivit fere omnis Sal per vafa.
Reperi infundo Antimonii maflam rubro-flavam mire mutatam. Unde
patet in exemplo quomodo fal hie Menftruum ficcum agat ignifque.
,.

Caeterum ad infinita talia praeftanda adhiberi poteft effebfu femper longe

alio futuro ,
quam per ullius alterius falis. abtioneim fieri folet» Solet hinc
in hic forma ficca , una eum pulvere lateritio miftus,-
cte mentationibus fal

adhiberi ad mutationes pulcherrimas inducendas , ad metallorum exal-

tationes , feparationes , maturationes , de quibus tot Paracelfus fcripfit'
in fuis. operibus , comprobata & aliis. In illis quidem adnotare licet fa-

lem marinum ficcum , pulvere laterum contritorum permiftum , igni

expofitum, in Iphitum volatilem, acidum, Aqua: Regite fere fimilem ,
converti 3
qui dein agat in glebas metallicas infta-r Aqua: Regite ; unde'
lingulares ddn a&io.nes, Yid. eundem Paracelfum de ctemeritis, 8c grac-
ili ii}
 ,

43S _
PARS ALT E R A.
dationibus. Qiiando/cutem arte prius memorata in deferiptione acidi fpi-
ritus falis manni , fal hic maris converfusin fpiritum eft ; hicque dein a
fale puriflimo ,
decrepitatiffimo , ficciffimo , falis marini deftillando ab-
ftrahitur , atque fepe cohobatur ; tum nafeitur folvens de fale marino mi-
rificum, fingulare. Vultifn.e mecum repetere taediofos
, attamen utiles , la-

bores ? Marini Spirituum diflolvi tantum Mari-

agite. In binis libris falis
ni falis puri minutatim triti , fenfim parum injiciendo fimul,
, ficciffimi ,

quantum ullo modo poteram diffolvere , liquorem hunc quiete , cola- &
tione , feci quam puriffimum , inclufi altae phialae hermeticae quam altera
,
minori adaptata occlufi , &
caemento accurate obfignavi , expofui calori
folis a decimo Maii ad decimum Julii , tum deftillavi ex retorta leni igne,
donec in fundo remaneret liquor craffus , pinguis , apparens inftar olei te-
nuioris , inque eo erant cryftalli falis marini , durat. Reaffudi omne deftil-
latum , ficque tribus vicibus egi , femper reaffufum iterum abftrahendo.
Sal tum in fundo reftitans fpongiofum , oleofum , evadebat , pingue. &
Hoc poftea repetivi accurata , fedulaque opera praeterea adhuc viginti
quinque vicibus repetitis. Reaffudi tum ultimo deftillatum quod exiverat,
reliqui fimul mifta per quinque menfes , tum vero igne leniflimo abduxi
phlegma fere infipidum , tarndiu , donec fpiritus acidiflimus incipiebat
adfcendere , applicui aliud excipulum , deftillare feci igne paulo majore ,
prodiit oleum acerrimum , acidifflmum ponderofum falis quod ferva- ; ;
,
vi feorfum fal in fundo retorta: refiduus poft omnes has deftillationes
;

erat acidifflmum adhuc , fatisque fixum. Id expofui in patina vitrea aeri

in loco fubterraneo , ubi in deliquium folvebatur. Quando hoc liquidum
deinde depuratum percolando , unitur iterum phlegmati , fpiritui , oleo
falis prius eductis , tandem nova deftillatione liquor comparatur earum
,

virtutum in clafle Menftruorum , qua: operae pretium folvit. Vid. Paracel.

X. Archidox. C. 4. Labores hofcehaud fubterfugi ut. difeerem, quid veri :

foret m his ,
qua: Paracelfus fcripferat. Boyleus artificio fa , & diuturna,
digeftione ,
praeftitit , ut fal maris modico arenae igne , abfque additione

ullius corporis , fpiritum dederit fine phlegmate , ante phlegma. Mechan.

Qual. 1 3 4. P artes novem falis marini , folutae , colatae , depurata: , cryftab
Iifatae , dant partem unam non cogendam in grana , acerbam , aufteram ,
falinam. Hac abiata fal purior, du Hamel, Hift. Ac. R. Sc. p. 16 . 17. Haec
, non mirabitur , cur tantas vires fali marino Chemico prae-
fi,quis cogitat
parato , artifices fummi adfcripferint in Menftruis , in medicamentis j &
videbit quifque , quanam ille methodo debeat praeparari.
Sal Nitri Mett-
ftruum.
Nitrum noftrum , , de alcalino , calcario , ortum , atque
de animali &
depuratum, hinc facile alcalefcens fixum , facile iterum vertendum in Aci-
dum volatile , fatis quoque lingularis eft naturae , dum menftrui inftar ap-
plicatur corporibus. Operationes autem illius adeo intricatae funt , ut fae-
penumero extricari vix queant id autem praecipue inde fit , quia adeo
:

eft mutabile in igne cum rebus. Si purum , ficcum , igni exponitur , quum
fluat inftar aquae tam cito cum corporibus , hinc fane mirifice horum alitet
difficilius fluentium fluxum promovet , ipfa attenuat , dividit, intermifeet»
Licet nullo alio refpedtu agere hic intelligatur. Hinc quoque metallurgi
fundendis occupati metallis , Nitro utuntur affufo , ut ita fluxum illorum
 ,

D r A R T I S T H EO
'X I A.
4j9
accelerent. Secundo autem , fi tum in illa materie aliquid adiit oleofi pin-
,

guis, fulphurei , id in igne fuiionis cum hoc nitro, ftatirn , fummo cum
impetu , detonat , incenditur ,
citiffime ingentem silum excitat , ignis
vim fubito incredibiliter incitat , auget , applicat ; hinc corpora eo modo
valde immutat , dividit , fundit , feparat , longe alio modo , quam aliis
artificiis fieri queat. Sed tum fimul ipfutn Nitrum amittit naturam Nitri,
evaditque in naturam falis Polychrefti , qui longe aliam folvencli vim ob-
tinet ,
quam Nitrum unde , prius ortum fuit
,
prius habebat. Hinc igitur
a£tio Nitri in corpora alia eft ante deflagrationem cum iis, alia in defla-
Nitrum rurfum fufum cum carbo-
gratione, alia poft hanc factam. Tertio,
naceis vegetabilibus rurfum quam maxime movetur , hinc corpora fol-
,

venda tum quam violentiflime agitat , diflolvitque , fimul fumos mira-

biles , valde adfcuofos , producit, qui ipfi etiam igne atSti cundta penetrant,
diflolvunt. Denique , poftquam ita tranfivit in Alcali fixum , jam non am-
plius fluit nifi igne maximo , tranfivit in naturam Alcali acris , penetran-
tis , femper tamen fingularis natura: , unde tum iterum jam incipit agere
inftar Menftrui Alcalini fixi , ficque tum novam folvendi vim acquirit
exercetque. Hac autem in Hiftoria Menftruorum Alealium jam prarmifla
fuit. Quarto , idem Nitrum fufum cum fuis corporibus folvendis , fi in
illis terra , faxa , alumina , chalcantha , lateres triti , aut fimilia reperiun-

tur , ftatim tranfmutatur in falem acidiilimum , voladliflimum , acerri-

mum,qui tanto igne jam agitatus, penetrat , folvit, mutat quam maxime ,
agitque jam adtione aquae fortis pro una parte , dum interim altera parte,
qua: manet in fundo iterum agit alia longe , nova, virtute folvendi. &
Unde igitur intelligitur , quam mirus fit effetius hujus falis , dum caemen-
ti inftar glebis admifcet-ur metallicis tum enim vertitur in tales fpiritus-
:

rodentes ,
qui interim metallica variis immutant modis. Haec autem in
Acidorum jam prsmifla enarratione fatis explicui unde & peti facile ;

queunt. Quinto rurfus, fi Nitrum purum igne fufum fummo eum ant-imo-
nii regulina parte fteteritin igne qui agit ratione' , fit vere lapis igneus •,

haud imitabili , ulli alteri fali

,
aft enim fal hic fixifliinus ,
quod fciam :

acrimoniae ignea: incomparabilis ; quare pervidetur ,

fufionis difficillima: ,

quanta vi folvendi mirifica inftruatur hic fal , quando cum regulo ftibii
adhibetur corporibus in igne : fiunt utique inde virtutes folvendi prorftis-
mirabiles. Sexto Nitrum in catillo mundo fufum per ignem , injebto falis-
,

ammoniaci pulvere incenditur, ac fi pruna fuiffet injedta, blandius tamen

ficque omni momento in igne mutatur aliam afliduo naturam induens , ,

donec tandem faturatum ad injedtum falem non amplius incenditur , fed

jam verfum fit in novum falis genus , quod rubefcit tandem fingularifque' ,

prorfus naturae habetur parum cognita: parum inter Chemicos confide--

, ,

tatae. Attamen , dum Nitrum cum fale Amtnoniaco , ita in igne fimul aliis»
corporibus admifcentur, contingent certe omni momento alis , aliaeque;’
folutiones , unde etiam alii effectus unoquoque tempore , dum haec ita fi--
mul in igne perdurant. Raro quidem de his tam penficulate cogitant arti-
ficesfed hinc etiam fit , ut improvifa accidant , 8c praetervifa infidum
•,

experimentorum fuccefliim. Septimo, fi folvendo adhibetur fat

efficiant
marinus ad unciam , fpiritus nitri vel aqua fortis ad duas uncias ,.e-aloi'&'
 . ,;
«
J
c

440 PfA R S ALTERA. *

moderato expulfus Ijquor erit Aqua Regia agetque tantum illius eiTedtu 5 ,

fed fal in fundo reftitans erit Nitrum & aget poft exficcationem 'fuam in-
;

ftar Nitri veri , in ultima operatione , dum in initio per liquorem egref-
fum ageret inftar aquas Regis unde liquet , quam ingens fic diverfitas
:

vario tempore , quo durat dati alicujus Meniirui aCtio. Ita quoque fi nitri
purilfimi parti uni , aftufie funt fpiritus falis marini partes duse , dabunt in
deftillatione puram aquam Regiam
, valde fortem , operatione omni ta-

lem , ad ficcitatem perfectam peraCta in fundo

deftillatione dein fortiter ;

retortas verum iterum Nitrum, omni

effectu tale, unde apparet , quanta fit
in his adhibendis cautela opus , ne in Menftruis fallamur. Quin nitri fpi- &
ritus , debitaque Alcali cujufque copia , folvendis fimul fi mifcentur , bre-
vi in Nitrum redeunt , deinde ergo inftar Nitri agunt ultima in parte ope-
fua?. Si verum effc Glauberianum diCfcum , ex Sale marino , Alcali
rationis
fixo, &
Calce viva, miftis , igne uftulatis ad ignitionem ufque, aeri expoli-
inde humedtatis , nafci verum Nitrum, tum fane ha’c fimul adhibita in
tis,

caementis longe aliter agerent , quam quidem primo putaretur. Hscfi quis
rite confideravit, deinde vero &
ea addiderit , qux in Hiftoria Alcalium
didta de Nitri in Alcali converfione, &
qute in enarratione Menftruorum
acidorum de converfione Nitri ejufdem in acida dicta fuerunt , fatis intel-
liget validam Nitri , variamque , in folvendo potentiam.
Botax ut Mcn- Nativus Borax , Indhe orientalis , Perfias , Tranfylvania: , proles , aqua
ftruum folutus , colatus , in cryftallos adtus , guftu amaro , fubdulcefcente , non
alcalicus , nec acidus ; in deftillatione meram aquam vitrum dans ; quod &
vitrum dein aqua fol vi poteft fi urgetur igne ftunmo miftus arenas , nul-
;

lum acidum fpiritum exhibet fluxum in Metallis celerrime promovet

;

hinc ea fundendo bene unit , ficque plurima iterum prasftat , quas aliis dif-
ficillime fieri queunt.
Salina Men- Quicunque gnarus eft eorum omnium ,
quae huc ufque tradtavi de Sali-
ftrua compofita.
nis Menftruis , ille promptiffime intelliget ,
quo padto ex combinatione
variahorum falium inter fe componendorum , oriri queant quam pluri-
ma novorum falinorum Menftruorum genera ,
qua: lingula alias, & no-
vas fere fernper , virtutes fol vendi ftatim obtinent. Hasc autem combina-
tio alias arte & induftria humanaquandoque cafu contingit , men-
fit ,

tem improvifo efffedtu excitat , ficque dein in monumenta Chemica refer-

tur. Atque de binis his fontibus fluxit uberrima copia Menftruorum qua: ,

Ghemicis defcripta. Si enim Alcalia volatilia junguntur fixis Alcalicis ,

tunc volatilia femper fortiora , duriora , volatiliora , redduntur per actio-
nem ignis ; fixa autem, dum attrahunt acidula ex alcalicis volatilibus forte
refiduas ut &
olea , terreftria vero retinent , hinc evadunt femper alia
compofita , 8c alterius prorfus efficacias. Alcalia fixa unita acidis vegetan-
tibus , nativis , exhibent falium genus mirificum , compofitum , blandum
aperiens , diureticum ut patet , fi omphacio , fucco limoniorum , fimili-
:

bufque , fal abfinthii aut fimilis adhibetur jufta copia oritur enim inde
, :

Sal qui vires longe ahas folvendi obtinet , quam principia unde fit , vel
quam ulli alii fales habent. Dumvolatilia Alcalia junguntur his Acidis ,
ftatim verum aliud falis compofiti gentis nafcitur , quod quam diverfifli-
mum ab eo priori de Alcali fixo. Quum vero Alcalia fixa rite componuntur
cum
 ,,

>

D F ART I S TH E ORMA, 44 r
cum Acidis , fermentatis , puris , vegetantium , exo^tur , poft multa mi-
rabilia phtenomena , fal faturatus , volatilis , blandus , penetrans , fapo-
naceus , facile ad ignem fluens , atque facultates mirabiles poffidens. Hic
Acetum rediit in fuam matricem propriam » Salem Tartari , eamque im-
praegnat fuo Acido proprio, quod erae acetofum. Acetum enim Chemiftis
Tartarus appellatur fluidus. Hinc igitur facium , ut Tartarum regenera-
tum vocaverint hunc falem. Alii ipfam hanc re£te paratam mifcefam ap-
pellarunt Acetum radicatum quum in radicem propriam rediifle cernere-
:

tur. Et dubitavi fepe edodtus pulchra effedta hujus falis in animali , vege-
tabili , &
follili , regno , an non hic ipfe fit fal Tartari Volatilis Helmon-

tianus, cui tantas adfcripfit virtutes audior. Id fane vere dixero, forte
non effe in hoc Menftruorum genere aliud , quod magis meretur confide-
rationem,& applicationem. Infinitis id poflem probare exemplis fed uni- ;

cum Myrrhae iufficiat. Nobile hoc gummi difficulter per alcalia , per &
acetofa , tentatur , ut rite folvi queat , atque ita reddi penetrabile , ut reci-
pi queat ejufdem fuccus , ore hauftus in venas. Quando autem digeritur
lege artis cum hoc file, inimitabili modo intime diflolvitur, liquefcit in ,

maffam eradam homogeneam medicatam quam pulcherrime refolvi-

, , ,

tur.' Ipfe hic fal , fi accurate confectus habetur , Alcoholi vini ardliflime
nubit , ficque prtebet Menftruum , cujus confedli neminem poenitebit ; li-
cet labore conftet magno fatis. Apparet hinc , quanto cum errore, recen-
tiores Chemiftarum , qui Acida &
Alcalia ubique flatuunt rerum prin-
cipia , dicant , contra fcientiam Chemicam fieri , quoties Acida mifcentur
Alcalicis quafi generofa tum Alcalium virtus perderetur per Acida , hinc
:

de mifto illo nulla fupereflet utilis poteftas , ut Zvvelferus toties clamat in

fuis operibus. Sedfciant hi vili , quod Alcali purilfiinum Tartari nuptum
lege artis Acido volatili ejufdem Tartari , in acetum verfo geminata fer-
mentatione , tum extindlo Alcali , ejufque facultate propria, deleto etiam
Acido Aceti , ejufque operatione , nafei novum filem neutrum , qui effi-
caciam poflidet longe pr^ffantiotem illa , quam Alcali , aut Acidum , ha-
buit. Quando autem Alcali volatile puriflimum jungitur accuratiflime fpi-
ritui purifllmo, fortiflimoque aceti vini, ita ut pundtum faturationis quam
exadtifiime obtentum fit, paratur liquor limpidus, leviflime falfus , vix
apparens acer , non multum odorus, fatis volatilis, compofitus de Alcali &
Acido leviffimis. In eo autem latet peculiaris prorfus virtus diflblvendi
quam in aliis fruftra quatfi veris penetrare enim poteft per omnia fere
:

corporum genera , eaque fine magno apparente concuffu folvere. Hinc

Medici aquam hanc fecere quam plurimi in tollendis oculi , aurifque ,
vitiis a concreta quacunque materie , lafis. Simili etiam de caufa inter
fumma arcana , qua: refolvendis tumoribus frigidis glandularum adhi-
bentur , nihil fere repertum fuit efficacius,
quam fomenta ex lotio huma-
no putrefadlo & aceto, fi parti prius fricatte calida applicantur. Ex
,

hifce autem notatis intelligitur pariter, quid futurum fit, dum Alcalia
fixa aut volatilia combinantur cum Acidis fermentantibus fadla enim
, , :

fubita effervefeentia omnem mox conceptam fermentationem fedant

,

formantque dein files modo deferiptis quam fimillimos. Quin fimiles

quoque producentur quando Alcalia hate affociantur Acidis igne combu-
,

Kkk
 ,

444 #
P ‘A R S ALTERA,
rente de ligno exprg°Jis , aut per deftillationem etiam exinde prodndtij;
Quando tandem Alcalia hasc fixa adunanda curantur Acido fofiilium nati-
vo tum nafcuntur iterum novi fales compofiti fed illi fane quam diver-
, ,

fiffimi. Alumini puriffimo , difloluto prius in aqua pura , inftilletur cale-

facto , calidum oleum Tartari per deliquium guttatim ad punctum ,. fa ru-
rationis : depofita calce cretacea, limpidus fupernatans liquor , defcecatus,-
ercolatus , acido aluminis nativo in Alcali attrablo conflans , falem exhi-
f et Tartaro Vitriolato fimilem , fed a fufpebta labe metallica immunem p
cujus vis in Chemicis Menftrui intuitu optima , in medicina quoque falu-
berrima- Chalcantho cuicunque , albo , csruleo , viridi , in aquas quadru-
plo foluto , colato , calido , fi inftillamus eodem modo Alcali fixum cali-
dum , acquirimus pariter fic concretum falem , qui traxit in fe acidum fof-
file, quod ass, vel ferrum, in fodinis Toferat ; unde rurfum Tartarus vitno-

latus nafcitur naturalis ,

qui a vulgari differt ,
quod Acidum ejus tam va-
lidum ignem expertus non fuerit : unde vires naturales longe pulchrius-
eonfervavit. Qum & metallicas partes redtius depofuit ;
nili verum fuerit
ehalcanthum de cupro cujus remanens in foluto pars metallica eauuleo-
,

in fale colore fe manifeftabit. Quoties autem fulphuri vero cuieunque ,,

immifcetur intime Alcali fixum , tum Acidum folii le trahitur in Alcali

fixum , nafcereturque fimul fal procedentibus fimilis ; fed tamen alterius
utcunque indolis elt , ut fpicula falina inde nata docent id autem impri- :

mis vel inde nafci videtur , quod oleofum pingue immiftum illi fulphuri
etiam' Alcali fixo fe affociat , hinc inquinet concreturum purum falinum
adeoque ita falem decompofitum formet , alterius longe odoris , faporis ,,

efficacia:. Atque ex hifce jam quoque patet quid futurum fit , quando
,

Aqua: vitriolicse , aluminofa: , harum infpiflata craffamenta , pinguia, quo-

cunque demum ornata titulo , conjunguntur eum Akalicis fixis iifdem :-

femper enim , fecreto metallico vel terreflri , quod prius folutum tene-,.

batur in his , Acidum folvens coibit cum Alcali in falem, qui Tartarus Vi-
triolatus , cujus vis folvendi fingularis-a creteris ommbus falibus ; ut appli-
catio illius- ad metalla , femi-metalla , fulphura , aliafque glebas folhles

folet demonftrare foletque hanc fuam' virtutem fervare longe confran-

:

tius magis immutabiliter , quam ullus alius fal eompofirus-. Habet enim
acidum fuum fixius , Alcali fixiffimo , in falem fixiffimum , combinatum j:

neque cognitum efl ullum aliud Acidum in tota rerum natura , quod affu-
fum huic tartaro vitriolato , valet excutere eo Acidum illud , quod fibi
conjunctum habet; quum acidum vitrioli nativum foleat expellere de
aliis omnibus falibus fua acida , ut prius patuit. Sed ubi acidis his foffili-
bus nativis admifcentur fales puri Alcalini volatiles , tum vero exfurgunt
falia Ammoniaca lingularis generis ;
quas ex acido foffili , & alcali vola-
tili , compotita , forte Tartari Vitriolati femivolatiles appellari, diftinc-
rionis gratia ,
poflent. Utique merentur & hi confiderari a Chemicis inter
Menftrua , ob infignem folvendi facultatem , a Medicis inter inftrumenta
medicata , propter infignem aperiendi , attenuandi , refolvendi , ftimu-
landi potentiam. Atque inde intelligitur quoque , quid futurum fit, quan-
do fal Ammoniacus vulgaris mifcetur Vitriolis, dein vero igni applican-
tur namque Acidum Vitriolorum in alealinam Ammoniaci partem rap-
 M
k ,

DE ARTIS THEORIA. 44j

tum expellit fpititum falis aoidum , alteram AmmiAuaci falis partem
hanc volatilem fa£tam feparat tumque ex conjundtione Acidi Vitriolici
5

Sc Alcalino Ammoniaci , nafcitur idem Tartarus Vitriolatus femivola-

tilis , qui modo defcriptus. Reliquum eft mafla metallica qux , prius in
,
Vitriolo prcefens , jam inde praecipitata , fpecie faecum feparatur aut, ;

iterum ab illo fpiritu falis arrofa , novam quandam fpeciem metalli folutt
exhibet. Hinc igitur habetis fundamentum verum judicandi de futuris ,
ex combinatione Alcalium fixorum , aut volatilium, cum omnibus Aci-
dis fofiilibus nativis ;
licet haec fiepe abftrufiflim a lateant iii metallis , terris,
oleis , effedtus enim femper idem habetur ; hincque pratdici
aliis fidibus :

poteft. Sunt autem adeo certa, hinc &

jucunda,fiaec experimenta , ut com-
mendari fatis nequeant quin 5
&
utilia ad Chemiam fimul &c Medicinam.'
Sed Menftruorum haec dottrina adhuc requirit confideremus quoque
illa Menftrua , quae nafcuntur de combinatis Alcalinis fixis cum Acido
fo filii per ignem producto. Igitur Alcali fixum , purum , ubi 'faturarum eft
rite Acido Salis marini , fontium , gemmee , fpiritu , dat renatum falem,
qui omni fere dote nota Salem Marinum verum refert. Si autem fatura-
tur acido nitri , falem gignit , qui Nitrum reddit omni nota perfedtum. Si
acido aluminis fulphuris accenfi , aut Vitrioli , rite conjungitur , Tarta-
,

rum Vitriolatum ubique facit, qui fupra defcriptus fuit. Quando autem
Alcali purum volatile, eadem lege , unitur Spiritui Salis marini , gemmee ,
fontium , genuinus enafeitur Ammoniacus vulgaris. Si fpiritui adjungi-
tur nitri , , Nitrum
vel aqua: fortis femivolatile creat. Si idem cum fpi-
ritu acido Aluminis
Sulphuris incenfi , aut Vitrioli, fit, Tartarus ite-
,

rum , femivolatilis , idem

exoritur Vitriolatus qui fupra. Atque omnia
haec quoque Chemicum docent , quot, &
quam mirat, actiones Menftruo-
rum producantur fiepenumero ex eo fimpliciter , quod conjungantur, com-
mifceaniurque ,
queedam corpora inter fe , miftifque dein ignis , commu-
nis caufa applicatur nam incredibile prorfus quantum mutatio-
movens , :

nis excitet unius cujufdam rei vel fa£ta per induftriam , aut fortuito
,

contingens , mifcela. Atqui tamen , fine cognitione omnium harum rerum

accurata , nunquam dottrina Menftruorum Chemica conftat. Mihi fane
fuave fuit haec percurrere experiendo , vobifque communicare 5 reftat ta-
men nobis brevis confideratio actionis Menftruorum quando jam ,
falibus
puris, fimplicibus, conjunguntur fales alii. Atque hac quidem jam fere pa-
tet. Si enim Alcali purum unitur Sali Marino in aqua diffoluto turbatur ,

rnyria , terra qusedam praecipitatur , fal dein cryltallifando rite paratus ,

purus , marinus , habetur. Lixivio Nitri additum Alcali fixum albitudi-
nem turbulentam conciliat , terram praecipitat , Nitrum dein omnium de-
puratiflimum profert. Alcali fixum Ammoniaci myriae infufum mox arri-
pit Acidum ejufdem , hinc A lcali liberat, reddit profugum in fundo ,&
gignit purum Salem Marinum fixum expulfo in , auras Alcalico volatili.-
Alcali purum volatile aftufum myriae marini falis , dein , turbat , depurat
aufugit. Si idem Nitro foluto mifcetur
, idem facit, nitrumque depurat,
;

Si Ammoniaco commiftus in aqua bene diluto , ibidem quoque

fali fuerit

depurationem fimilem producit c reterum falem haud turbat in fua natura

•,

Ammoniaca , fed intactis inde viribus recedit , cum quibus acceflerat. Aci-
Kk ij
f

444 _
PARS ALTE
R A.
da vegetantia miftalali Marino, Nitro, Ammoniaco, parum illa mntantv
Quin eadem & deftillatu quoque purio-
acida vegetantia fermentata, five
ra, commifta cum non multum mutant. Quid vero nafcatur
falibus iifdem
mutationis in Menftruis ab artificiofa miftione Acidorum foffilium ad
fales modo enarratos , jam fupra retuli dum de acidis & falibus iftis na-
, ,

tivis agebam Breviffime repetam. In Alumine, Vitrioloque calcinatis in

igne , ad ficcitatem ufque Neret copiofum acidum fixum, fortiffimum ,
cujus virtus lingularis eft , ubi ope ignis adtuofum redditur, omnia alia
acida expellere ex illis corporibus qu$ foluta erant per illa acida , fi ni-
,

mirum illa corpora etiam folvi poterant per hoc Acidum aluminis, Vi-
trioli , Sulphuris. Sieque producit penitus fingulares effedtus Menftruo-
rum. Feratis exempla. Si Sali Marino conteritur Vitriolum calcinatura
ad ficcitatem , & dein haec ambo in retorta committuntur igni prudenter
applicato per gradus , tandem in maximum ufque , tunc fpiritus purus Sa-
lis Marini adfcendet furfum quia acidum coleotharis validius expellit
:

Acidum Salis Marini volatile , occupat dein partem aliam fixam ejufdem
falis marini , fitqUe ex binis his concretis fpecies- quardam Salis Mirabilis
Glauberi fed una cum metallica foce, qua: in vitriolo fuerat. Atque
,

hoc quidem jam prius intelledtum fuit. Verum , fi Argentum vivum con-
teritur rite cum vitriolo calcinato , quoufque incipit fubigi , tumque huic
mifto fal marinus decrepitatus additur fi deinde milium hoc cucurbita? ;

committitur vitreae , atque fubminiftrato lente, per gradus , igne arenae,

urgetur , tunc iterum Acidum Vitrioli vertit Acidum Salis Larini in Spi-
ritum , qui tum motus , &
calefactus , difiolvit Mercurium ut folet mox- :

que folutum fublimat in Mercurium fublimaram purum. Qui nihil aliud

eft, quam Spiritus Salis Matini puriflimus, qui attractus eft in Mercurium,
eique unitus in m-aflam homogeneam , vitriolicam , mercurialem , in aqua
folubilem. Infinita fon-t , fiant &
mirabilia quae ex his fundamentis intei- ,•

H-gnntur in Hiftoria Menftruorum. Hinc enim ex alumine , aut vitriolo ,

calcinato- , mifto eum nitro , fit per deftillationem Aqua fortis in qua ni- ;

hil acidi vitrioli , fed purus' nitri fpiritus. Si ilia cum Sale Marino ita
tradtantur , fit Spiritus Salis. Si cum nitro & fale marino fimu-1 Aqua
,

Regia producitur. Hinc nitrum &: colcothar in carino fuforio , igne

fi-

aperto urgentur ,acidum , manet fpecies nitri vitriolatL

difflatur nitri
. Sal Marinus ita calcinatus cum coleothare, relinquit fpeeiem Salis Mira-
bilis Glauberi. Sed jucundius erit Vobis , e daris fundamentis dodlrinam
hanc ulteriuserigere , quam fi ego cuncta particulat-im enarrarem. Id fo-
Ium addere liceat , fales falibus combinando omni modo femper oriri fa-
les novos , nova Menftrua r hinc augeri affiduo Chemicam Scientiam & ,

femper novas apparitiones nafei , quarum contemplatione animus oblec-

tatur , cognitio naturalium virium promovetur , fepe utilitas- ingens dete-
gitur ,
prius non pratvifa.
Ultimo tandem Menftrua fiunt nova > lingularis' virtutis, ex com poli-
tione varia diverforum Menftruorum inter fe , ubi quidem infinitus labor j
tuto rurfum in reductione cuiufque menftrni in depiirationem fummam ,
denique in attenuatione alicujus in atomos minimas arti natura? poifibi- &
Ns tuam in his tribus capitibus videtur conftitifle inprimis eximia, & fiu-
 DE" ARTIS THEORIA. 445
gulafis prorfus feientia Principum in Chemia. Impofiibile omnia dicere.
In uno monftrem exemplo. Acidum quiero vegetabile’*, fermentatum, pu-
riffimum , fortiffimum , fubtiliffimum. Sumatur te rugo , optima eft hac
cuprum acido fermentante , exhalante, fubtilirer arrofum , huic afthnda-
tur fpiritus aceti fortiffiraus , qui deftillatione parari poterit , ad vigecu-
plum ;
fiat digeftio , ut aerugo fit in liquorem viridiffimum foluta , liquor

hic quiete, &

colo, fiat defoecatiffimus , dein infpifletur leni igne, donec
formet pelliculam in fuperfieie. Reponatur in loco quieto, dabit concre-
tas glebulas , ex acido Aceti ,& corpore rofi Cupri , in forma cryftallo-
rum fmaragdi. Effundatur liquor fupernatans , colligantur glebae cupreae,,
liquor infpiffetur fuperftes iterum ad pelliculam. Legantur rurfus natae
eryfialli. Sicque pergatur , donec eryftalli ulterius cogi renuunt. Si tum
hac aerugo fic acido faturata , leni aeris tepore defficcatur quam fuaviffi-
rne dein vero ex retorta vitrea , igne per gradus fubminiffrato , urge-
tur , habebitur Acidum vegetabile , incorruptum , fortiffimum , non in-
quinatum metallica cupri labe. Si hoc renterur cum plumbo, flanno, ferro,
nunquam fuccedit , cuprum folum rem prae flat , acidum attrahendo , ab
aqua fua feparando non mutatum reddendo quum alia attrahant qui-
, ;

&
dem , feparent , nunquam tamen fincerum reddant. Quum autem de
eerevifia , manna fermentata , meile , faccharo , pomato , pyrato , tale
acetum queat parari atque ex omnibus quoque his, ope cupri tale pote-
,

rit confici acetum forte. Ut Zvvelferus inde falfo putaverit Alcaheft fe

poffidere ; folerti inde vapulans Tachenio, qui acetum modo forte id
habendum , ad ravim ufque inculcat. Catenam finis non eft in Menftruis
novis femper inveniendis ; &
quilibet hic artifex folet fe jatftare in ali-
quo- arcano proprio- quin; &
plerumque eo quid valet efficere , quod al-
teri prorfus eft impoffibile perficere , qui hoc forte ignorat Menftruum,
Qua in re non tantam fape utilitatem laudamus quam culpamus fuper-
,

biam quia nemo Chemia; peritus unquam carebit inventione novi Men-
:

ftrui , dum corporibus corpora arte parata applicat. Sicque tandem om-
nium forte corporum propria jam inventa fuiflent Menftrua , ergo &
calculi humani fi modo Chemiei quofcunque paraverant , liquores cal-
,

culo applicuiftent. Si quis omnia exploraftet Menftrua , fed fpiritum panis-

omififfet , haud- crederet , quam ille habet , potentiam multa folvendi. Sed
etiam componendo Menftrua cum Menftruis nafcuntur nova , eaque fape'
quam pulcherrima. Exempli gratia Tartarus regeneratus , rite paratus fi
fuerit conjungi poteft intime cum Aleohole vini puriffimo. Tum que
,

Menftruum habetur vegetabile, compofitum ex Aleali, Acido , 8c Sulphu-

re , vegetantium fubtiliffimis , ardtiftimeque adunatis ftmul ; unde &. effi-
cacia illius- fumm a , fivepro Menftruo , five pro- Medicamento adhibeaturv
Rurfum , fi fpiritus alcalinus , faturatiffimns , pitriflimus , unitur eum Al-
eohole puriffimo, fiet Offa. Helmontiana, qua eximium p rabet Menftruum-.
Id folvit accurate olea ftillatitia, vegetabilia ; nafcitur tum Menftruum ex
&
genuino fulphure vegetabili, aleali, compofitum-, de quo dubites, praftar,-
tiorfitinMedicipa,an Chemia, res. Pari ratione fpiritus nitri optimus fatu-
retur fpiritu falis Ammoniaci alcalin© perfedte. Nancifcimur falem fere'
volatilem nicri adeoque- parari poterit adeo illud quasfitum Nitrum vola-
;

K ic k ii
j .
 ,,

.44« RA RS ALTER A. ‘
.
'

ti!e,quod an prajftet^clefiderata nec ne facile dein experimento poterit ex-

plorari. Atque in hifce quidem excolendis, promovendifque, tetatem con-
lumfere Chemicijcontenti, quod fempernovi cujufdam inventi dulcedine
taedia laborum penfata invenirent. Hinc Vos quoque, eximii Juvenes , &
hac in arena Vos exercebitis, inventa notabitis , atque ex colledtis multis
tandem fumma cum prudentia regulas elicietis fenfim magis univerfales.
Meum efto, his jam tra£iatis,defcendere ad Corollaria quasdam de Men-
ftruis. i. Haftenus certo non conftat , an in Menftruo ullo iniit fua vis
ut in objectum fuum folvendum agere pollet , fine ullo plane adjumento
ignis. Neque enim unquam potuit inflatui experimentum tale , quin in
illo loco ignis aliquis , imo fatis magnus , fuerit prasfens ut in hiltoria :

fummi frigoris fupra patuit. Quin etiam omnia fere Menftrua noftra
cognita huc nfque , certo quodam ignis gradu incitata tanto redtius fo-
,

lutiones fuas perficiunt, i. Menftrua vix agunt , nili prius reddantur in

fluidum , aut formam fluido proximam. Id vero ignis , aer , aqua , con-
tritus inprimis praeftant. Qua: quoque quatuor folent adtiones Men-
,

ftruorum fopitas excitare. 3 Menftrua quaedam ipfa gerunt in fe caufam,

.

cujus efficacia , videntur ipfa motum incitare , qui tantum pendet ab vi-
cinitate illius corporis , ad quod motus ille pertinet. Si magnes optimus
a filo pendens ,
quietus , relpedtu fuorum polorum , & polorum mundi
abfolute non movetur , in fummo etiam
, nullam vim frigore ,
putabitur
adtricem poflidere. Si autem intra Iphazram virtutis ejufdem , ferrum
aliumve duxeris magnetem , ftatim nafcetur in utrifque motus , donec ad
contadium veniant , tumque unita fimul quiefcant. Hujufniodi fane po-
teftas , fponte, fine igne nobis fenfibili , ipfa generat motum , non adeo
excitatur a motu. Ita fpiritus nitri optimus , iri vafe claufo , per annos
fumum rubrum edit , qui fupra' fu perficiem liquoris , in vafe femper fuf-
penfus movetur , &
effumat , limulae operculum collo vafis eximitur.
Idem in fpiritu falis Ammoniaci alcalino apparet
,
qui , quantum obfer-
vare potui , nunquam quiefeit. Ille autem fpiritus
,
qui ex Ammoniaco
fide cum longe minus erit quietis patiens.
calce viva deftillato oritur ,

Talia igitur corpora motum mire fervant , mire excitant an talia in fub- :

terraneis obvolitantia femper , donec quiefcant in corpore quodam, quo

poft adunationem fixantur , plurima producunt corpora compofita ibi-
dem , quis neget 1 Sed tamen in his omnibus cogitandum reflat , quod
aer in fummo frigore adhuc tamen motus , affiduoque ofcillans , fiepe
caufam dat, qua ipfi hi motus incitari queant. Atque motu hoc , proprio
Menftruis , &
inde nato , folutiones farpe ilico contingunt , qus aliter mo-
tu maximo , per aliam caufam excitato , haud contigiffent. Id autem ve-
litis in exemplo intelligere hocce. Sumatur Cretae optante Britannica fru-

ftum , hoc igne calcinetur fummo , etiam foco Tfchirnhaufiano , vix mu-
rabitur in hoc fummo motu. Ponatur in aere reftuante , frigido quief-
,
.. cente , fummis procellis agitato, non mutatur. Mittatur in aquam ebul-
lientem quam diutiflime , non lolvetur. Coque in lixivio Salis Tartari
manebit creta. Pone in aceto frigido , ftatim folvitur , ut difparear. Unde
liquet immanis differentia ,
que eft in motu excitato per vim reciprocam
Menftrui &c Solvendi , & inter motum alium facium ab igne , aere , aqua.
 D E TA R T I S T I I E O A, 447R%
propulfu. 4. Acrimonia Menftrui nobis explorata, o-ua corpus noftriun-
rodendo , dolorem excitando , deftruit , ideo non eit habendum aptum
ad alia folvenda. Hoc in oleo vitrioli , fpiritu nitri , fpiritu falis-, aqua
regia, ilico patet: qua dum nos citiffime confumant, ceram, ful- &
phur , qua a noftris- humoribus tam facile diffolvuntur , non diflblvunt.-
5. Menftrua multa corpora fo Ivere nequeunt ;fi tamen illa corpora prius 1

in alio Menftruo diflbluta- fuerunt , tum inde' redduntur apta , ut queant

folvi ab eo Menftruo , cui prius penitus refiftebant. Coque Sulphur vul-
gare in A leohole quam diu libet, manet non plus diftolutum quam lapis-
in aqua funde Sulphur cu-m Sale Tartari , fit maffa rubra fufca huic af-
; ;

funde in- frigore Alcohol promptiffime mox Sulphur intime diftolvitur.-

,-

Coque Stibii pulverem in Alcohole, nihil fit. Coque idem in alealino-

fale per deliquium foluto , donec fit maffa ficca. Huic affunde Alcohol p
mox tinctura aurea enafcitur. Hanc autem ordinatam , fueceffivam- &
applicationem Menftruorum diverlorum tanti fecere fummi in arte' prin-
cipes , ut Bovleus-, Hombergius , Tachenius, fcripferint ,ipfafic Metalla
refolvi- poffe' intime in fua bina principia; , fulphur fixans , mercurium- &
renatum. Ita tradunt fcilicet ,, argentum in fpiritu nitri folutum , dein in-
alcali fixo puriftimo- diu digeftum
,
poftea cum fale Ammoniaeo fiepe fu-
blimatum , tandem mercurium verum currentem exhibere una Sales hos :

refufcirantes appellabant. Ita Acida parant ingreflum Alcalieis fixis' in

intima Metallorum.- Alcalia fixa introitum procurant falibus Alcalinis 1

volatilibus , qua? aliter eo ingredi haud potuiflent. Si autem rogatis , an-

credam, Metalla fic- in mercurium abire pofte ope falium ? nihil aufim pro-
ferre r quia multa; tentando nihil tale inveni hactenus propria: tamen nu- :

ditatis confcientia aliena induftrias obtrectare aut fidei- , nolim. 6 Men-

, .

ftrua quaedam folvunt corpora , quas ante hanc experientiam , crederen-

tur omnium minime' apta tali folutioni , five Menftruum fpedtantur, live
folvenda corpora. Ita tenax , &
vifcolifiima , Terebinthina nativa , in
corpore humano vivente , adeo penetrabilis , ut intra pauciffimum tem-
,.

poris fragrantia violaefea lotium inficiat , eoiorem ejufdem mutet to- ,.

tum corpus calefaciat fi- oleis mifcetur lnec folvit;'ut

; relinas , folutu
, &
difficillimas , leni admodum calore liquefaftas penitus diffolvit ;
gummi-
refinas etiam ,
queunt , ut gummi Copa! & alia
qua: vix ulla -arte folvi ,

facit liquefcere. Quid autem de eft fi ex ana-

Vitello ovi credere oportet ? ,

logia loqui licet, placenta' machina organica, cujus abftrufif-

pulli-, eft
fima ftrudtura effugit omnia microfcopiorum conamina, omnes anato-
micas artes nonne vifcofuln lentum, iners-, inodorum, parum fapr-
; ,

dum, nullo modo acre corpus eft. Si tamen cum Gummofis Oleofis, Re- ,

finofis , Balfamicis ,
quibufeimque', ih leni tepore , lege artis , conteritur,
plus fane prasftat , quam ullum aliud Menftruum poterat efficere tollit fci- :'

licet tenacitatem inde , redditque in aqua &

fpirituofis, hasc ipfa dif-
,

folvenda , reddit humoribus animalium facile mifcibilia. Ut liceat ag-

nofeere', natura quod hic praebeat Menftruum , cui virtute aliud par vix'
fumma ars effecerit. Quin etiam;, amariffimav, flava, fana, bilis, quo-
rumcunque animalium-, pifcium in primis non refpirantium , rapacium'
iimilem fere potentiam exercet, Balfamica, Gummofa , Refinofa, Te-
 ,,

^fARS ALTERA
nacia Terebinthiijacea , Vifcofa, molli admiftu, feliciter refolvens. Man-
,

na Mei , Saccharum pariter contritu, & tepore fimilia folvunt, Quid

, ,

Albumen ovi memorem ? id coctu durum , rite feparatum ex aquae bul- ,

lientis balneo deftillans aquam dat limpidam nec odore , nec fapore no- ,

tabili , praeditam , non falinam haud acidam nec alcalicam , cujus ta-
, ,

men , quanta fit, quamque lingularis poteftas in iplis metallis Paracel- ,

fus teftetur , & Helmontius , qui eam folam idoneam habuerunt in prae-
parando fuo Mercurio medicato ad virtutem laudatiflimam. Si autem al-
bumen purum , coitum , in catino puro aeri in cella fubterranea expo-
nitur , liquorem promit infipidiftimum , aquam diceres puram haec ta- ;

men aqua myrrham , adeo duram folvi , ita penetrat , iit evadat melius
fic refoluta , quam quocunque alio Menftruo. Sane nihil magis mirabile

ignaris apparet ,
quam quod ita per omnium blandiffima folvantur ,
quae
omnibus fere Menftruis intaita reftiterant. 7. Igitur allero , quod acedo ,
lixivi, ofa acrimonia , falina indoles , demonftrata phyfice praefens in ali-
quo Menftruo , non demonftret unquam a priori , quod ideo tale Men-
ftruum lit foluturum datum corpus nili prius conftiterit per lingularia
;

experimenta capta , quod iolutio fiat , poftquam conjundta fimul fuerint.

Si enim acida qucecunque nota , a lenillimo ad fortiffimum ufque corn- ,

mifla fuerint cum fulphure limplici , adjuvante licet igne , fulphur ma-
nebit immotum , ut arena kraqua. Nitri fpiri tus , metalla extera utcun-
que aggrediens , aurum relinquit. Quare nihil proderit dicere, acida
queunt metallum folvere ; fed tantum , acida certa folvunt hoc , illud-
ve, metallum. Qui Alcali ignei , fortiflimi, rodentes vires multoties ex-
pertps in multis corporibus , inciperet credere , potentiam hanc fe exten-
furaihad omnia, quam falleretur! dum argentum vivum, aurum, ar-
gentum , nihil pari ab hoc folvente tam clare cerneret. Atque idem
etiam in falibus videmus /ii enim argentum coquitur cum cremore tar-
:

tari , dealbatio fit ; fi cum lale marino , neutiquam. Ita tandem ut ne quir
dem liceat dicere in genere , acida , alcalia , falina , funt folventia , nili
femper tantum refpedtu limitato adfua, definita, objedta. Simulae ultra
conamur progredi natura obftat. 8. E converfo autem non licet pru-
,

denti Chemico colligere ex eo quod deprehendit corpus aliquod fo-

, ,

latum efte ,
ergo cauftun illius folutionis fadhe fuifle acidam alcalinam ,

falfam , nili iterum alix accefterint conditiones, qux preffius hoc deter-
minent. Qua tamen in re Chemici recentiores fiepe lapfi funt , dum nimis
proni in generalia , ftatim ex folutione detecfta folvens innotefeere pu-
tabant. Qiamvis enim pulchre quis nolfet , aurum folutmn efte in mi-
nima licet etiam redte fciret , aurum non folvi ab ullo fale , hadtenus
;

cognito , nili Sale Marino , ejufve produdtis ne fic quidem daretur, vere i

concludere', igitur , fi folutum aurum , folvens fuit de Sale Marino nam :

argentum vivum , purifllmum , auro nitidiflimo affrictum , illud intrat,

corrumpit , fragile reddit , folvit. Attamen in rerum natura non eft no-
tum ullum corpus minus acidum , minus alcalicum , minus falinum , quam
argentum vivum. Nullum quoque habetur corpus , in quo minus acri-
moniae , quam hoc ipfum quum nec aperto oculo dolorem inferat, ne-
:

que nudatis infperfum nervis. Quum interim auram omni acido , alcali,
falino ,
 ,,

ARTIS THE 0% I A. 44?

(falino 5 acri cuicunque cognito , intadfcum refiftat.
y
Magis adhuc para-
doxon videtur , fi dixero , omnem illam phyficam vim ,
quam folemus
appellare corrofionem , five rodentem acrimoniam , nullam abfolutam
ede , fed omnem hanc tantummodo relativam efie inter rodens , ro- &
dendum lingulare , non inter rodens & omnia alia corpora. Si enim quis
acrimoniam arrodentem aqua: fortis in animalia, vegetantia, & foffilia,
jam infinitis in cafibus expertus , pnrceps colligeret , ergo rodentifiimum
hoc liquidum longe facilius arrofurnm efie alia magis mollia tene-
riora , mox falleretur , fimul ac ceram illi immitteret molliffimam , aut
fragilifiimum fulphur. 10. Pariter haud erit ratum , fi dixero , Menftruum
hoc , vel illud eft blandiffimum , ratione mei corporis , ergo etiam non
,

habebit virtutem folvendi alia corpora , quia meas haud refolvit , arro-
ditve fibras. Enimvero oleum oliva: fuavifiimum ad libram impune quis
ventriculo , &
inteftinis , ingerat. Quum tamen fulphur illud , omni aci-
do rodenti refiftens , ftatim in hoc oleo difiolvi queat penitus , ceram-
;

que pariter intactam Acidis rodentibus promptiflime diluat. Ipfa cera li-
quefadta , iners adeo , immiffi corallii colorem blande quidem , attamen
efficaciter , dicitur extrahere. Quum interim corallia eadem immutata
ignis fummi extremam violentiam in longum tempus ferant , Alcalia
omnia nemo
id facile a priori credidiffet , nifi prius per lingu-
tolerent :

experimenta. Qua: igitur durillima nobis apparent

laria edoctus fuifiet
qua: per ignem
explorata funt ideo ad folutionem fui non requi-
talia ,

runt femper iolventia , qua: alias per notas acerrima apparuerunt. Hac
doftrina freto haud habebitur impoffibile, inveniri in artis , vel naturte ,
potentia folvens quoddam uni forte rei, per alia vix folvendte , pro-
prium, quamvis illud idem, alia corpora, longe debiliora , longe mol-
liora non arrodat. Neque eft in his alia ratio boni quid detegendi , nifi
,

fi illi corpori , cui folvendo tale Menftruum. quasrit , fucceilive ap-

quis
plicet Menftrua quaccunque quod enim minime aptum crederetur , id
:

unum pras caneris valebit efficiendo propofito. Calculum veficte confi-

derate , cogitate cancrum. His mederi hadtenus non potuimus at def- ;

perandum neutiquam de pofiibilitate inveniendi remedii , quod illtefa

vefica , calculum ibidem diffolvere pofiet neque enim ex data dodtrina ,

opus erit veficam rodi, quo remedio calculus folvitur. Spiritus panis fe-
calini miram habet vim folvendi lapides quofdam , interim partes hu-
mani corporis non I$dit rodendo. Aqua autem albuminis ovorum codti,
oculo vivo innoxia , multa interim valet refolvere. ix. Menftrua ple-
raque, eo ipfo , quo fu a objecta folvunt mutantque, folent etiam mu-
tari penitus a fuis folutis , ita ut patiantur reciprocam adtionem a Men-
ftruis. Id autem fere in omnibus Menftruis patuit. Aqua , Alcohol , 8c
Mercurius minus mutantur , tamen fenfim mutari folent. Quamvis enim
dicant , Mercurium puriffimum nihil mutari , tamen ille , admiftu alio-
rum , concrefcendo mutatur quum enim ficpe inquinetur ab aliis , tum
:

fane ab iifdern quoque mutatur quodammodo etiam quando mutatus

,

in metalla tranfit. 12. In magno fa:pe verfantur errore, quicunque pu-

tant , omnia Menftrua femper tanto redfcius fuas perficere folutiones
quo magis depurata fuerint , & hinc reducta ad fummum gradum fui
L 11
 ;,

45 o PIA R S ALTERA,
roboris. Quum eoiora vis folvends faspe minuatur in eo , pro rato , quo
magis depurata fuerint. Si Vitriolum plumbi quxritur , hincque diffolvi-
tur in aqua forti , femper erit folutio difficilior in fortiflimo fpiritu ni-
tri quam ff idem fufficienti aquas copia dilutus eft. Idem in ferro patet,,
,

quod oleo Vitrioli quadruplo aquas diluto diffolvitur at fi in Oleo Vitri- •,

oli meraciffimoi immittitur , tum maflVfit uno momento fere immobilis.

Hinc Alcohol multa coagulat , qua: fpiritus vini vulgaris diluit diflolvit- ,

que ut in fanguine humano apparet , qui fpiritu vini vulgari diluitur

j

fedper Alcohol redifieatilfimum mox condenfatur. Hinc fumma Menftrui

perfedio , &c proinde {Implicitas , in fuo genere , non auget femper vim
folvendi in Menftruo. Attamen iterum , idem illud Menftmum , ff ad alia
objeda folvenda applicatur , ffepe requirit fummam purificationem, priuf-
^quam agere poflit inftar Menftrui in illa objecta. Si enim per fpiritum
vini conamur olea ftillatitia accurate diffolvere in liquorem homoge-
Heura , debet tum ille reduci prius in Alcohol quam puriffimum , aut
nihil omnino prxftat. Si fuccinum folvere volumus in Spiritu Vini ne- ,

ceffeeft, ut Alcohol omnium redifieatilfimum adhibeamus. Ita tandem

iterum de Menftruis abfolute pronunciari nequit , an diluta , an pura ,
requirantur ad prxftanda certa objedorum imitamina , fed vel hoc ite-
rum prius per experimenta determinandum effe. 13. Nihil autem magis-
in omnibus his notabile, quam effedu folutionis prarftitaeper Menftrua
refpedu fu orum objedorum , vires produci novas in rerum natura , qua:
prius non exiftebanr neque in Menftruo folo , neque in corporibus ante-
quam foluta erant, fed pendent penitus ab hifee binis jam per folutio-
nem hanc ita unitis : argenti vivi grana tria infans impune deglutiet
idem fpiritus falis marini grana feptem , vel odo , fine ulla noxia bibet..
Quando autem de binis hifee habentur eonfeda quatuor grana mercurii
fublimati corrofivi ; tum hxc ore haufta violentiffimum erunt infanti ve-
nenum. Antimonii crudi in pollinem contriti grana triginta infanti tuto
quis dederit. Facile & totidem nitri diluti grana exhibuerit
eidem. Si au-
tem haec duo in pollinem
,
permiftaque
trita , igne dein incendero , fit
uno momento crocus metallorum. Illius autem grana lex infanti quis
dederit , nifi occifurus? Utinam talia moniti , Chemiei deinceps caveant
credere , quod produda folutionum quas prxftiterunt , femper fint vel
medicamenta , vel utique innoxia humano corpori : quia fimplicia , ^jus
eompofito faciendo adhibuerunt , talia vel remedia , vel non noccfntia-
prius , fuerant. Sane maxima damna , qua: infamem operum fucceffum
imputaverunt arti Chemicx , ex illa prxeipitantia Artificum profluxit r
nunquam enim aliud quid magis miratus fum , quam infraenatam illam
licentiam , qua Chemiftx , ne Medici quidem , aufi fuerunt fubfcribere
vires medicatas , unicuique deferipto corpori , quod arte fua paraverant.
Videte, qusefo , Bafilium Valentinum in curru triumphali Antimonii , rem
cernetis coram. Mihi fxpenumero fubiit cogitare , idem jus fabro ligna-
rio , cxmentario , alii ve cuicunque artifici , effe , ut fua laudet. Vos, &
Juvenes generofiftimi , unique bono , &c vero , dediti , femper cogitabi-
tis, compefcendam hanc pruriginem prudenti cautela , fi quid in hifee &
explorandum forte occurrit , lento gradu , dofi parca , intento in omnem
 1 j ,,

DBUR ISTHEO
T RiM A, 4S t
eventura animo , utendum , quoties nova probabuntur ita Docftrma ;

hxc Chemica de Menftruis viam aperiet ad intelligenSa optima quteque

quae ars habet. Si enim Clades defcriptas excutitis , Objecta .cuique ha-
rum propria notafque veras appofitas perpenditis,
affignata confideratis ,

tum demum , ut quantum datur > a priori

poteritis praeceptis talis artis uti
,

audeatis praevifa praedicere ,

corporum ad
quae evenient ex applicatione
corpora-, fed fimul tamen experiemini femper , nova quotidie evenire,
& non pratvifa prius. Haec potui Vobis aperire , 8c fecifle, gaudeo pro- ;

pero ad rem tractandam aliam dicam enim de ;

Menjhuo Uni verfati ,fve Alcaheji .

Qui ergo di£ta hactenus fedulo cogitat , facile credet , omnes Chemi-
cas corporum folutiones ,
paucis , mechanicis mere exceptis , tantum ede
effedtus attractionis , & repulfae ,
qua; latet inter partes tolventis , & fo-
Iud. Hinc igitur omnem ipfam adtionem pendere a relatione quadam
inter illa bina. Ideoque ,
juxta praecepta artis cognita , non pofle adig-
nari ullum corpus , a natura datum , vel ab arte productum , quod , dne

ullo difcrimine , didolvere podet quaecunque corpora. Quin etiam pror-

fus impodlbile ede , ut demonftretur unus modus Phyficus , quo illa om-
nium promifcue corporum refolutio perageretur. Attamen , poftquam
Helmontius pater fua fcripta evulgavit , arti Chemicae innotuit Hi-
ftoria Arcani cujufdam Menftrui, quod Paricelfus podedide narratur,
quodque ille, more fui idiotifmi , Alcahed vocavit. Id, fi ita, ut Hel-
montius fidentidlme jurat, unquam ulli mortalium cognitum fuit, ha-
bendum fane eit pretiofidimum donum, quo DEUS unquam per natu-
ram beavit intelledtum humanum ope Chemiae , hinc alterius cujufque &
artis. Utique omni Philofophorum lapide carior foret, longeque magis
defiderandus , thefaurus cujus ope pulcherrima quaeque fanitatis ,
: opu- &
lentiae, indrumenta quam facillime parari podent. Jure ita cenfuit Boy-
leus 5 qui tamen infinita diligentia , &
nata inde peritia artis , non po-
tuit ejus cognitionem non tantum adequi , imo vero vix credere , tale
quid extitide :
&
quidem jure fummae prudentiae. Interim a fcriptura
Helmontii Chemici praecipui ubique de hoc Mendruo fcripfere, ranquam
de re fibi comperta. Impoftores avaritiam fuam explevere pecunia , qua
emunxerant avidos tantorum myfteriorum. Sapientes , in ambigua fol-
licitudine penduli , nihil aufi fuerunt ftatuere certi. Hinc volui aperte
Vobis enarrare Hidorice ipfam rem, ut fe habet; fcilicet quantum ejus
fciri poteft ex fcriptis illorum Virorum , qui foli fcripferunt de hoc Men-
ftruo ut faltem adequamur fententiam aurorum , qui dicunt fe habuide
:

Sc ufurpade , haec-ipfa fecreta cteteri omnes tantum hauferunr haec ex

:

Helmontio. Nam ex Paracelfi dictis de Alcahed: , mortalium nemo de

tali re unquam cogitadet , nifi Helmontius monuiden prius tanta rn.yfte-

Et quum ipfe hoc arcanum ignis non poi-

lia heteroclita hac vocula tegi.
fideam haud aliud potero , quam ex diligenti excudione ,
; fideli com- &
paratione , Vobis dilucide explanare, id omne, quod erui poterit ex di-
dis fcriptoribus. Si enim illi tale quid noverunt ,. fi cognitum fedulo
L 1 i
 ,

4ji /P 'ARS ALTER A.

Lectori revelare per fua fcripta voluerunt , non datur melior modus-»
quam hic , eliciend? rem ipfam. Unde , quicunque tanto fe labori accin-
gere promptus , fciat in qua materie quibus inftrumentis moclifque , fe
,

occupare debeat ne oleum perdat operamque. Sed

: proderit quam ma- &
xime» ut prasftemus nofmet immunes a damnofis ftrophis vagabundo-
rum qui importuni jactantia ,
, &
formidolofi dolis , nefciunt quod pro-
mittunt poterunt enim ftatim detegi ab unoquoque, qui didicit Paracelfi,
:

&c Helmontii , doctrinam. Quae fane res felici fatpe opportunitate mihi
fuit quam utiliilima ,
quoties cum ignaris ftentoribus res eflet. Ut rem
aggrediar fagaci cum cautela fic agam.
Jfoimo Nomen» Primo nomen confideremus ,
quod fcribitur Alcaheft. Id ante Para-
celfum , fcriptorum nemo unquam prius adhibuit, ne quidem inter Che-
micos. Ipfe autem , quantum reperire potui, uno tantam loco illud po-
# fuit, nimirum in tractatu de Viribus Membrorum , L. II. C. 6 ubi hsc
verba habet. Eit &
liquoris Alcaheft magna vis in Jecore , ad illud con-
.

fortandum & confirmandum , & prsfervandum ab hydrope & omnibus

generibus ex hepate oriundis. Eftque proceflus ejus , ut poft coagulationem
fuam refolvatur, & coaguletur in formam tranfmutatam. Ut proceflus
ejus monftrac de coagulando , & refolvendo. Et tunc , fi fui fimile vincit ,

eft Medicina Hepatis , fupra omnem Medicinam. Et , liceat confump-

tum efiet , vicem praeftat univerfo hepati , ac fi nondum confumptum
foret quare vobis omnibus , qui colitis Medicinam , opus ut nofcatis- prs-
:

parare Alcaheft , ad abigendos morbos plurimos , ab Elepate oriundos.

Ita , ut modo bis vocabulum hoc Paracelfus idque tantum in hoc , loco ,

adhibuerit. Nunquam ante vel poftea ullam hujus rei mentionem

, , fecit
ut didici omnia viri opera fedulo ferutatus. Quare mortalium nullus ultra
cogitaflet de hac re , abfuiftet poftea fuperaddita interpretatio Helmon-
tiana.
Inquifitum igitur fuit in originem 'novi vocabuli a Paracelfo fidti. Et
Secundo Ety-
mon. ubi cogitatum fuit , quomodo folitus ille fuerit , tranfpofitis literis noras
voces tegere » putaverunt idem quoque hic ; quin quandoqae initia vo- &
cum conjungendo formavit inauditas voces. Dum enim vult ur Tartarus ,.

adhibeatur ad fundendam faburram lienis,dicit,ut fumatur Sutratar.L. II.

de Vir. Membr. C. 7. Rurfumque , dum Crocum , quem ab aureo colore
Chemici vocabant aroma Philofophorum » praeferibit ad morbos renum
proprios , dicit id prteftari per Aroph. L. II. de Vir. Membr. C. 10. Hinc
igiturquidam dixere Alcaheft fignificare Alcali eft. Rolfinc.Eph. Germ. D.
ra.ann. VI. VII.p.193. Rulandusin Lexico. Atque putaverunt, id femper
probafi habere Alcali , quod debito dein acido faturetur. Putavere alii, ita
dici quafi Saltzgeift quia Alcaheft fi idem circulato ex Sale Marino
,
: , ,

conflari putant coagulato, refoluto , coagulato in formam tranfmutatam.

Rurfum fuere, qui lufpicabantur , Alcaheft appellari quafi Algeift , five to-
tum undique purum putumfpiritum :quia proceflus ejus de coagulato,refo-
luto , coagulando-, id docere videtur.. Tum &
fententia Fabri , qui ait efle
purum Spiritum , mercurialem , metallicum
,
qui ita nexus proprio fuo
corpori ,
ut evadant haec duo unum , infeparabile , indeftrucftile , corpus..
Ephena. Germ. D. 1 1. Aon, 8» App. III. Quum vero certi quid ultra cx.
 J

D EXARTIS THE O R^I A. 4^

Etymologia vix eruere queamus , tranfibimus ad Synonyma :
periclite-
mur, an ex iis collaris aliquid fublucere queat. Paracelfus nullum nobis
Synonymum edit quod novi. Helmontius plura fubftituit
,
quae perpen-
demus. Enimvero pullum aliud fupereft auxilium ad hanc rem , praeter
unicam Helmontii interpretis auto-ritatem , quum & Tibi eandem hanc
lagenam traditam profiteatur.
Primo igitur vocat {impliciter aquam fcribens pag. 8 8. § 27. fe no-
3
Tertio SyiKH
nyma.
vi fle aquam , quam manifeftarenon libebat , cujus medio omnia vegetan-
>

tia tranfmutarentur in fuecum deftillabilem , fine ulla faecum in fundo'

vafis refidentia. Ibidemque §. 29. narrat , fe pofuifle aqua’ cujufdam , &
carbonis querni partes aquas , inque vitro Hermetice claufo tepore balnei
digeflifle. Ibidem eandem aquam craflam appellat , dum §. 28. fcribit in
folo Machabaorum libro fecundo capite primo , aquam craflam memo-
,

rari , qua Ignis eflet perpetuus , & forte non abfimilis aqua fua. Alibi
iterum aquam folventem vocavit , ut pag. 6 28. ubi ait liquorem Alca-
heft efle immutabilem aquam folventem. Propius acceflit , dum vocavit
Ignifaqua uno vocabulo pag. enim 377. §. 3. dum enarrat allegorice ac'-
;

quifitionem fua fcientia , fingit , fe accepifle lagenam , in qua erat unius

verbi Ignifaqua, nomen prorfus fimplex , fingulare, indeclinabile , in-
feparabile , immutabile , &
immortale. Quin &
Laticem iterum vocavit ,7
qui reduttus ad atomos minimas natura poflibiles. pag. 74. §. 18. Liquo-
rem autem creberrime vocat , pag. 83. §. 6. Adjundro liquore Alcaheft
Paracelfi omnia corpora facile in aquam converti aflerit pag. 1 ij. ,

89. Per Ignem gehen nae , qui eft liquor Alcaheft Paracelfi , fciri polle,
quantum luminaris alterius- vegetabile poflideat. pag. 2.65. §. 1 r. pag. 3 84,
§• 45- pag. 417. pag. 428, 700. §. 23. 700. §. 2. pag. 70 4. f. 10. 714. §.27;

77(3. §. 1 1. 60. Ac etiam liquorem diftblventem appellat pag. 88- §. 29.. ,

Que igitur omnia innuere videntur , quod Arcanum hoc forma liquida ,
humida , inftar aqua; cujufdam , exiftat. Alio porro loco , pro Synonymo-
ejufdem ponit , quod fit Ignis Gehennae ita enim diferte pag. 119. §,
;

28. loquitur, per ignem Gehenna:, qui eft liquor Alcaheft Paracelfi..
Rurfumque pag. 45. 15. Arena originalis arci , 8c naturae, refiftit
neque poteft ullis adminiculis a fua conflantia recedere 3 unico dun-
raxat gehennae artificialis- igne excepto , fub quo igne artificiali are-
na fal fit. Si ergo Helmontius hac appellatione Paracelfum fequu-
tus fuit , j ex hoc difcere poterimus , quid Alcaheft fit
?
quia Paracel- :

fus de hoc Igne gehenna fcripfir. Sed de hac re paulo poftea , ubi de ipfo
Alcaheft dicemus. Poftea Helmontius ait efle hunc falem , fummum , &:
feliciflimum , qui ultimam- puritatis, &
fubtilitatis metam in natura attin-
git. pag. 380. §. 24. Hinc &
illud vocare videtur Ens primum falium. pag.
419. Inde &: Salem circulatum , & Salem circulatum Paracelfi, pag. 43.
§. 1 1. pag. 374. §. 49. Hinc 8c Circulatum majus. Ibid. Sal circulatumv
pag. 576. Sal cireula-tus. pag. 62 8. Sal eirculafus Paracelfi. 700. §. 23. de
quo ille loqu,urus eft in libro de Renovatione , &
R.eftauratione, Si igi- )

tur Helmontius fincerus in his , &: verax fuit poterit ex ejufdem alle-
5

gatis Synonymis , ut & ex Paracelfi- fcriptis tentari indagatio mirabilis»

MenftruT
l. .1 1 ib
i

Qiiirto Ortus.
454
.Id
_

priufquam conamur
nem hsc autem fiufquam
;
S ^ P A R
quarto oportet confiderare ejufdem Origl,
rerum natura fpontanea reperitur quia
,

in
ALTERA. K :
,

in natura deficit, pag. 5 6 §. 12. ubi diferte aderit , Terrsc partem homo-
.

genealiter reduci in aquam per artem :fed acriter negat fimul , unquam
id fieri pode per naturam fiolam ; quia in natura agens deficit quo vera
,

terra in falem , Sc aquam reduci quear. Non autem producitur nifi per fo-
lam Chemiam , quas fola reperit laticem , qui tranimutari nequit, reduc-
tus ad atomos minimas in natura pollxbiles. pag. 94. §. 27 , 28. Sed non
vulgari Chemia ; imo vero labore Sophis. Ibid. Sc pag. 700. §. 23.hr
quidem pro ultimo ejus tantum apice , ut diferte clamat Sc palam. Tan-
dem ac tandem Chemia , pro apice fuo parat univerfale folvens. pag. 5 87.
§. 6 5. Quin etiam in tota arte non habetur ullum opus difficilius, quam
quidem illius ed quo Alcaheft praeparatur neque operofior eft pars in ;

#
,

tota Chemia. Neque ledtione , neque putatione , fed plena fcientia

eaque adhuc dupliciter obfirmata , fcientia hujus operationis acquiri po-
teft , hinc raridimus , cui datur, pag. 700.. §. 23 . Hincque liquor ille tadio»
fiffims praeparationis comparari nequit intelle&ui humano , licet quis
,

gnarus fit ad confecutionem illius revera perveniat ,

ipfius artis, ita ut
nifi quem Altiffimus fpeciali dono eo deduxerit quia particulari privi- :

legio eletftus ede debet, qui eo potietur, pag. 714. §. 27. Manet quippe
folus Deus ejus difpenfator , ob rationes Adeptis notas, pag. 704. §. 2. Ex
qua origine tradita ab hoc autorc liquet , quam defipiant aberrando, qui ,

male credunt , fe levi labore id confecturos. Certe hi magno hiatu pro-

midores oftendunt infcitiam fuara , fimulque arguuntur falli. Neque exci-
piant ,
plura talia jadtando : nam manifefte hos redarguit Helmontius ,

didtitans quod in tota natura univerfi unicus modo eft ignis, Vulcanus
,

ardens , ita quoque non ede nifi unicum liquorem didolventem cundta
folida in primam eorundem materiem abfique ulla fui mutatione , aut ,

virium diminutione quod norunt , teftanturque Adepti, pag. 67 7. 678.

,

§. 6 Hac profeSto dodtrina tutus repuli tot inanes fcientia , promiffis &
.

lpe divites, fiepe Sc dolofas vulpes

,
poftquam unam modo ab ipfis , aut
alteram quatftionem fuiftem expifcatus , ex refponfo enim ftatirn patuit
quam parum intelligerent de re verbis jadVata.
Quinto Virtu- Nos autem videamus jam quanam ftupenda Virtutes qua ,
adfcribun-
tes primo ri-
, tur mirabili huic Sc pene tremendo , arcano. Igitur Menftruum hoc
,
pione Objefti.
fuam poteftatem folvendi exercere efficaciter poteft in omnia corpora fen-
fibilia , quacunque demum ea fuerint , fimplicia , vel compofita volati- ,

lia , fixa folida liquida , animalia , vegetantia

, , foffilia imo in ipfum , ,

aurum Sc mercurium , in qua nulla alia agere ufque in intima podunt.

,

Ita audite loquentem Noftra mechanica mihi patefecit, omne corpus,

:

puta faxum , lapidem gemmam filicem , arenam, marcafitam, argillam,

, ,

terram , lapides corios , vitrum , calcem, fulphur, Sc catena , tranfmu-

tari in squiponderantem corpori fuo , unde fadhiseft;
falem aStualem ,

Sc plantam , carnes , oda , pifces, quidquidque fimilium eft novi redigere

in fua mera tria. Metallum autem , propter fui feminis anatinam com-
miftionem , Sc arena, difficillime in falem rediguntur, pag. 43, §, 11.
Arena enim , live terra originalis , refiftit tam arti , quam natura , neque
 »
»

D E 5A R T I S THEORUA. 455
ullis adminiculis vel artis , vel naturat , a primaeva conftantia recedet.
Sed fub uno duntaxat artificiali Igne Gehennae arena i)t Sal , & tandem
Aqua. pag. 45 §. 1 5 Rurfum , Alcaheft Paracelfi eunda naturae corpora
.
.

fubtiliando tranfmutat. pag. 55. §. 7. Alibi, omnia corpora facile in aquam

reducuntur adjundo liquore Alcaheft Paracelfi. pag. 85. §. 6. Etiam illa ,
qux aliter negant dividi in tria. Ibid. Etiam illius ope omnia vegetabilia
commutantur in fuccum deftillabilem , fine ulla foecum in fundo virri reli-
dentia. pag. 88. §. 27. Ipfe carbo quernus. Ibid. §. 29. Unus fcilicet, idem-
que liquor Alcaheft omnia totius univerfi corpora tangibilia perfecte
, ,

reducit in vitam eorundem primam, pag. 265. §. xr. Etiam in omnia ve-
nena. pag. 374. §. 49. Quaeque alia praeter fe folvit , ut aqua calida nivem-
liquet, pag. 380. §. 24. pag. 387. §.65. Ipfum oleum , fpiritum vini» &
pag. 576. Ligna Cedri, pag. 634. Omnes lpecies Elixiris proprietatis, pag.
6 35. Ludum quoque Mercurium, pag. 77 6. §. 10. 11. Ipfum
Paracelfi. 700.
Aurum, p. 706. §. 10. quod aliter a nullo , quocunque demum , folvente
radicaliter in fua principia componentia deftrui nequit quum longe fa- :

cilius fit , ex non auro facere aurum ,

quam de auro producere quid , au-
rum quod non fit. Quibus fuccinit omnis Turba Sapientiam , uno ore
idem clamans.
Sexto confideremus modum ,
quo virtutem fuam , in htec fua objec- Sexto raodSf
agendi,-
ta , exercet Alcaheft. Scilicet femper vis illius excitatur igne» Ifque ap-
plicatur lenis digerendo , feu deftillando, vel cohobando»
tantum, five
Nam Carbonem quernum &
Alcaheft, sequis combinata partibus, in
vitro hermetice oblignato , fpatio tridui tepore balnei tantum digeftit ,
tumque jam folutio perada erat pag. 88. ,
§. 29. Sal circnlatum , fola di-

geftione , oleum omne & fpiritum Vini , , reducit in formam mirabiliter

mutatam, pag. 567. Alcaheft cum pari pondere ligni Cedrini in fragmenta-
redadi , in vitrofigillato fovetur tepide, intra feptimanam totum lignum
,

mutatur in liquorem ladeum. pag. 6 34. Aliquando autem deftillatione

ipfa &
quidem unica opus hoc abfolvitur. Si enim liquor Aleaheft fernel
deftillavit a Mercurio vulgi , relinquit eum in fundo coagulatum & pul-
verabilem , pondere nec audum , nec imminutum, pag. 628. quod fit qua-
drante unius horte, pag. 776. Sed a-d alia iterum opus eft cohobatiofxe
priufquam defideratum effedum praeftat. Saxpe enim corpora in falern
aequiponderantem concreto eonverla , aliquoties eohobanda fa-nt cum Sale
circulato Paracelfi priufquam fixitatem fuam omnino amittant, pag. 43.
§. 1 x quod inprimis in metallis , praecipue omnium in auro , propter per--
.

fede atquabilem feminis commiftionem. Ibid. Aliter, fi unica modo deftil-

latione abftrahitur a Ludo , vel Cevilla , Paracelfi. , prima vice deftillatio-
nis pauco duarum horarum fpatio, totum lapidem convertit in falern-
cjufdem ponderis. Csterum alio modo applicationem Univerfalis hujus--
Solventis non reperi , neque vim ignis majorem eo- requiri , ullo argu-
mento conftat. Leni ergo agitatione fuarum partium- per ignem fadapo-
teft diffolvere omnia corpora. Ipfum enim Alcaheft deftillando elevari
poteft , gradu fecundo ignis arente, pag. 88. §. 29» Sednon adfeendit ca-
lore tepido balnei, pag. 88. §.29. pag. 6 34.
Nihil autem in tota- natura rerum- magis mirum-, vel obfervatum Septimo tftA-
, vel
 45 <f
&c narratum , habetur
(PARS ALTER M
,
quam quidem eft iila
w
mutatio Phyfica ,
quam Au-
,;

tores hi adfcriburC huic attioni illius Menftrui. Scilicet , totum omnino

corpus fui objedti fimul convertit in unam maffam mutatam , quas nihil
ponderis acquifivit , amiiit nihil tota hac operatione. Mutata autem hxc
maffa liquida videtur femper , aut Salina. In qua re tamen quaedam diver-
fitas nam Argentum vivum adtione Alcaheft lit pulvis fixus triturabi r
; ,

jis , follium igni refiftens , in plumbo conflans, pag. 77 6 §. 10, 11. Alia .

fere omnia convertuntur in Salem priori fiio corpori aequiponderantem.

pag. 43. §, ii.§. 15. pag. 5(1. §. 11. Carbo Quernus mutatur ftatim in
duos liquores diaphanos , fundo, &
colore, varios, pag. 88. §. 29. 'Lignum
Cedrinum mutatur in liquorem ladteum ponderis fui prioris. Dein ulte-
rius in duplex oleum. Quod oleum fola digeftione totum tranfit in falem
purum , ita ut aqux mifceri queat, pag. 65 4. Ludus vero , vel Cevilla Pa-
qui lapis in fundo Scaldis prope Antvverpiam , intra duas modo
/ racelfi
,

horas, una, leni, deftillatione totus converfus eft in falem aequiponderan-

tem fuo concreto , qui fal aeri expofitus deliquefcit, decurritque , in hu-
morem liquidum , fine ulla omnino fcece. pag. 700. §. 23. Ex quibus om-
nibus liquet hanc folutionem, in primo quidem initio , variis contingere
modis fed tamen femper tandem reducere corpora foluta in Ipeciem Sa-
;

lis , qui aqua folvi poteft excepto argento vivo quod ob fummam fim-
:
;

plicitatem , auro puriorem, aqux purae fimillimam , in Salem verti renuit

hinc radicaliter omnem divifionem , arte , aut natura poilibilem refpuit,
,

adeoque ipfe penitus indeftruftilis eft. pag. 5 5. §. 8. pag. 705. §. 10. Cor-
pora igitur illa , poftquam in falem aequiponderantem ope Alcaheft re-
dudta fint , retinuerunt adhuc proprias virtutes , qux a feminali proprie-
tate illorum corporum pendebant qux ergo lingulares erant , nec aliis
,

communes. Memorabilis inprimis hxc proprietas defcribitur , dum pag.

55.5.7. ita ait Alcaheft Paracelfi cundta naturae corpora fubtiliando
:

tranfmutat nam corpora, dum ad fummum fubtiliantur , ut amplius

:

non poftint , fi perfeveratut fubtiliando , tandem abeunt in aliam fub-

ilantiam , cum retentione proprietatum feminalium. Et pag. 387. §.
-65. Per Univerfale Solvens , cuncta remeant in Ens primum , prx-
bejrtque dotes nativas, unde magnas, &
inexplebiles, poteftates nan-
cifci opportunum eft. Manifeftius adhuc dum pag. 677. 678. §. 6 ade- .

rit Liquorem hunc unicum cunifta folida difiolvere in primam eorum

,

materiem abfque ulla fui imminutione aut immutatione. Clamat ideo ,

difcite didolvens homogeneum , immutabile , didolvens fua objetfta in
materiem liquidam primam , poteritis ita intimas rerum edentias , harum-
que dotes , infpicere. pag, 780. §. 25. Unde igitur hac ratione omnia
hxc corpora abeunt in falinam , volatilem , materiem , qux fpiritum
rectorem illarum rerum lingularem retinet. Hinc intime mifceri poteft
cuicunque humori corporis noftri , cumque eo permeare per univer-
fa humani corporis vafa , inque hoc itinere ubique exercere poteftates
quas in corpus noftrum proprias habet. Itaque hxc vocaverunt potabilia,
Sicque nofcitur j,
quid nomine potabilis auri intellexerint Adepti quam-
,

que vana fit gloria ,

quamque fallax eorum , qui hoc fe pofiidere glorian-
tur. Aurum acidis rofum auri veri ramenta in corrodente latenti^, exhi-
bet
 DE ARTIS THEORIA. 4S7
bet fed aurum potabile Philofophorum eft liquor fai?nus , auro fuo asqui-
:

ponderans , fine ullo prorfus adjundo menftruo , fola pura puta auri ma-
teries prima, vel primum Ens. Vid.inprimis pag. 700. §. 23. Hinc omnium
maxime lingulare hic eft, quod Alcaheft fic:fol vendo nunquam immi-
fceat femet fuo foluto , fed inde feparatillimum penitus perftet. Ita non
auget, nec minuit foluti fubftantiam verum eam tantam
relinquit, quan-
;

tam acceperat. Ut manifefto animadvertitis pag. 88. §. 28. dum ait, foluti
carbonis Qiierni duos liquores , fundo , & colore , diftindos , tepore
balnei adfcendere , liquorem vero folventem manere in fundo ejufdem
ponderis. Non enim repetit ullum corpus , cui nubere queat ipfiun nimis :

purum, fubtile, redadum ad atomos minimas , fpernens hinc omnia fer-

menta, femperque cxlebs manens. pag. 94. §. 27. 28. Hinc agit tantum
adione externa , non concrefcens cum fuo mutato , quemadmodum ignis
folet agere purifiimus in fua objeda , ut. aqua calida nivem liquefacit, pag.

3
80. §. 24. pag. 677. 678. §. 6 Liquor quippe hic nihil fui admiftum relin-
.

quit foluto. pag. 776'. §. 10. 11. Hinc mihi duo eximia hcec privilegia ap-
parent , prxter alia , hujus Menftrui ratione exterorum omnium. Primo,,

quod non per attradionem aut repulfum , agat fed tantum mechanica
, ;

quadam folvendi virtute , contra quam alia omnia , qux nota funt, dem-
to forte uno igne. Deinde etiam , quod omnes vires nativas folutorum
femper confervet , &
tamen interim venena , dum refolvit , orbet viru-
lentia fua, vim deleteriam iis adimat , vires fummas medicatas iis indat.
Dum illa in Entia prima deducit, pag. 374. §. 49. qux fane res intelledu
difficillima habetur. Poftquam igitur omnia corpora in ens primum fali-
num , volatile , ope Alcaheft reduda , cum retentione fuarum dotium
genitalium fi tum ulterius urgentur adione ejufdem folventis , amittent
•,

naturam falis , orbantur omni prorfus feminali , propria , virtute , fit ex

omnibus , diverfifiimis , eadem iners , inodora infipida , fimplex , ele- ,

mentalis , aqua ; ficque nimia ejufdem applicatione perditur , quidquid

pulchri fuerat produdum tantum conftat, ultimam omnium tangibilium
;

materiem Aquam effe in quam Alcaheft ipfum ulterius nihil quidquam,

;

agere poteft qux , impraegnata iterum feminali cujufque feminis foe-

; fed
tura , abire iterum poteft in
quacunque nova corpora. Audite Ipfum 1

Omne corpus tranfmutatur in falem adualem , xquiponclerantem fuo

corpori , unde fadus eft. Et Sal ille , aliquoties cohobatus cum Sale cir-
culato Paracelfi , fuam omnino fixitatem amittit tandemque tranfmuta- ,

turin liquorem qui & ipfe tandem in aquam infipidam tranfit, xqui-
,

ponderantem fali, unde manavit, pag. 4 3.-§. 11. Arena originalis uno dun-
taxat artificiali Igne gehennx fit Sal, & tandem Aqua. pag. 45. §. 15.
Et, novi Aquam , cujus medio omnia vegetabilia commutantur in fuc-
cum deftillabilem fine ulla fcecum in fundo vitri relidentia qui fuccus
, 5

deftillatus cum alcalibus, totus in aquam elementalem infipidam reducitur,

pag. 88. §• 27. Carbo Quernus in liquores duos verfus per Alcaheft pau- ,

ca creta admifta , deftillatione adfcendit priftino pondere fere , omnem-

que qualitatem aqux pluvias habet, pag. 88. §. 2 p. Tumque omnia fiunt
tam volatilia , ut tepore balnei avolent a remanente in fundo Alcaheft.
pag. 88. §. 2?. pag. 380. §. 24. pag,. £34.
 458 PARS ALTERA.
Oflavo pro- Quod tamen ot^nia alia longe adhuc fuperat eft quod Menftruum , ,
pru immutabi-
litas»
hoc, dum in omnia omnino corpora tam mirabilia peragit iriterim
,

tamen ab illis omnibus nullo modo vel minuatur vel mutetur, vel in vir- ,

tute fua debilitetur. Unde iterum hac dote fua Ignem abfolute refert, op-
timoque jure ipli igni comparetur. Perfpicua ideo phrali dicitur agere vi
fua agendi fuper fublunaria quaevis , abique readtione. pag. 45. §. 15. Et
poftquam carbonem Quernum tam mirabiliter folverat, manfit liquor fol-
vens in fundo ,
paris ponderis & virium, pag. 88. quippe defpe-
§. 19. Eft
rata ejus tranfmutatio ,
quia non reperit corpus ullum dignius cui nube-
ret &; caelebs eft omnis fermenti commifcibilis , cui obediret :hinc
,
&
mori nefcit. pag. 5 4. §. 27. 28. In funima ideo ejus adtione reducit omne
tangibile in vitam ejus mediam , abfque ulla fui immutatione, virium-
4 que ditninutione. pag. 265. §. 1 1. Immutabile ergo , 8c immortale, pag.
377.5. 3. Solum agendo non mutatur, pag. 380. §. 24. pag. 628. & 634.
<377. 678. §.<J. Agit igitur abfque readtione patientis , agentifve depau-
peratione. pag. 704. §. 27. pag. 776. §. 10. 1 1. Etenim hoc diflolvens ho-
mogeneum , &
immutabile, pag. 780. §. 23. Idem numero , pondere ,
adfcivitate , valet milleliraa adtione ,
quantum prima, pag. 776.
Nono Volati- Nono inter ea ,
quae in hoc Menftruo obfervare oportet ,efto ejufdem
iiras.
in igne fixitatis , aut volatilitatis gradus. Atque ille quidem iterum mira-
bilis valde eft nam poftquam omnia , vel
: &
fixillima quaeque , corpora
reddidit tam volatilia ut leni igne balnei in altum inde elevari queant,
tamen ipfutn manet in fundo fixum , neque fimul adfcendit. pag. j
6. §.

14. pag. 88. §. 27. 29. pag. tf.34. pag. 700. 776. §. 10. Interim tamen &
Alcaheft ipfum adeo Volatile eft , ut gradu fecundo ignis arens adfcendat
deftillando una cum corporibus folutis. pag. 88. §. 29. Unde quoque po-
teft deftillando abftrahi a mercurio vulgi, dum illuni figit , eoagulatque.
pag. yyG &
628. Ex quibus ergo quam definitifiime limitatur gradus
ignis parvus , quo omnis illa poteftas. Alcaheft exercetur in natura rerum.
Decimo ejuf-
Decimo tandem , priufquam dimittamus hanc materiem , omnino no-
tiem obfeijuium tandum ,
quod intadtum hoc indomitumque , corpus nulla alicujus re-
, ,
uni rei.
fiftentia unquam fatigatum , tamen unum agnofcatin rerum natura cor-
pus aliud , cui uniri poteft ita , ut ab eo trahatur in conjugium. Id clare
apparet confideranti textum integrum an toris pag. 94, §'. 27. 28. Che-
mia indagando follicita eft corpori , quod tanta puritatis fymphonia col-
luderet nobifcum ut a corrumpente nequiret diffipari. Ac tandem ftupe-
,

fadfca eft relfgio , reperto latice, qui redudtus ad atomos minimas inna-
tura poffibiles , cslebs omnis fermenti connubia {perneret. Defperata
ideo ejus tranfmutatio eft , non reperiens corpus fe dignius cui nuberet. ,

Sed labor fophis anomalum in natura fecit , quod abfque fermento eom-
mifcibili a fe diverfo furrexit. Serpens iftefe ipfum momordit a veneno ,

revixit , &c mori deinceps nefcit. Unde videmus eonjundtionem quan- ,

ti a m duarum rerum quae utcunque diverfs fuerant , eontigiffe. Manifef-

,

tius idem , Sc diftindtius , id docet , dum pag. 16$. §. 1 1. fcribit , unum ,

cundemque, liquorem Alcaheft, omnia univerfi totius corpora tangibilia
perfecte reducere in vitam eorundem primam, abfque ulla fui immutatio-
ne, auc virium diminutione, afolo autem fuo compari fubter jugum trahi.
 ,,

D-T ARTIS THEO»RIA. 459

atque permutari. Alio autem loco rem propius tangit namque pag. 56. :

57. §. 14--17. ait mercurium a fulphure originali , profunde adLerente

liberatum , nullo igne mutabilem , omnia alia femina confeftim confume-
re , excepto fuo compari.
En , Auditores , rem fide Antoris enarratam. De tali nunquam legere De nuterie
Alcaheft j qui
alibi memini. Philofophis antiquis , aliis Chemicis, Medicis res indiCta, , Sal Maris pro
,

inaudita, omnium tamen defiderandarum in Phyficis fumma. Quaeritis igi- Circulato mine*
ri.
tur avidiffimi ex quanam tandem materie debet quaeri pauca dicam ,
;
incredibilem varietatem prius expertus , quandoque cum poenitentia &
deteftatus. Paracelfus habuit liquorem infinito labore taediofiffimse cir-
culationis praeparatum ex Sale marino,in quo natura fummam pofuit per-
fectionem. Hunc ille improba induftria deduxit in oleum perpetuum.Tum
vocabat Ens primum falium. Oleum Salis. Liquorem Salis. Aqualn Salis.
Circulatum Salem minorem. Circulatum minus. L. IX. Archid. in remedio
ad maculas. In tradtatu de Sale. C. iv. in correCtione tk additione. L. de
Renovat. Archidox. IV. C. pedentia de Salibus. Archid. L. VIII. C. de
Elixire Salis. Quintae edentia: extra&io e Salibus. Archidox. X. C. a. Ipfa
autem praeparatio moleftiffima Salis circulari defcribitur , in qua nihil
omnino obfcuri , nifi quod ignoretur ibidem , quifnam fit ille Spiritus
Vini illic requifitus ad impurum feparandum a puro. Hoc jam etiam con-

fcmat penitus Helmontianae fententiae quippe ait quod Sal corporum

:

aliquoties cohobatus cum Sale Circulato Paracelfi , abeat in Aquam, pag.

43. §. Hinc & primo Enti Salium vires adfcribit ipfius Alcaheft. pag.
ix.
419. Per Salem Circulatum omnia venena mori. pag. 374. §. 49. Inde fa-
lium fummum &
felicidlmum vocat, qui ad fummam meram puritatis ,
& fubtilitatis , reductus eft , hinc omnia pervadit , folus agendo manens
immutabilis , alia omnia prompte refolvens. pag. 380. §. 24. Hoc Sal cir-
culatum in oleum Sc fpiritum vini tam mire agit. pag. 576. Hic Sal cir-
culatus reducit quoque corpora in liquorem fui concreti, pag. 628. Atque
cum eo Ludus quoque poteft praeparari, pag. 700. §.23.
Sed alterum habuit Paracelfus folvens , priori Circulato minori longe Et Mercurius
potentius , atqui &
multo difficilius acquifitum 3 hoc ideo appellavit Cir- circulato mino-
ri jungendus.
culatum majus. Archidox. X. C. 4. Sciteque inde dixit ibidem materiem
mercurii Salis. Imo &
Ignem viventem deinde vocat. Archid. X.C. 5
Cap. 6 In mercurio vulgi agnofcit fummum ignem, coeleftemque vitam
.

abfconditam 5 quin &

mercurii quintam edentiam cceldtem ignem ede.
Si cum fua matre, fcilicet arcano falis, folvitur. Archid. X. C. 6 Quando .

igitur hsec duo , ita intime unita funt vera adunatione , inque puritatem,
fubtilitatem , &
volatilitatem redadta fimul , tum haberi videtur mirabi-
lis illa Aqua Mercurialis , quam in capitulo de corrodente fpecifico de-

fcripferat 3 in quo dicit. Ibidem aurum ita mori , ut deinceps aurum non
amplius maneat. Quum in caneris auri corrofionibus aurum tantum mi- ,

nutatim corrofum , tamen verum aurum maneat , idque inde femper

per reductionem artificiofam , queat recipi. Hac igitur arte perfedtum eft
conjugium aqua: cum aqua :
quum duplex aqua fit , communis fcilicet

quae in fale , 8c metallica ,

quae in argento vivo 3
quae tamen utraque eju fi-
dem radicis habetur.Harc autem omnia ita & ib Helmontio intellefta om-
Mmm ij
 ,

t
\y/-
•4S0 I P A S R A,« ALTER
nino videntur quare id unum adhuc paucis fuperaddam ; audite ergo
:
-,

ii placet , loquente^i pag. 5 5 §• S. Internus Metallorum Mercurius , omni

•

prorfus Metallici fulphuris labe exutus, fibi undiquaque indidolubili nexu

cohaeret , ut radicaliter omnem divifionem natura , vel arte , poftibilem.
refpuat. Neque naturam aqua: difcere potui , nifi fub ferula ex caduceo
Mercurii parata. Quin &
naturam Mercurii inveni aqua: adaequatam. Nam
ne minimum quidem terrae intra fe continet , fed folius eft aquae filius

femper. pag. 5
6 . & pag. 705. §.
10. Ait cum omnibus antiquis Alchemi-
ftis non vidiftem , argentum vivum eludere quamcunque artificum
, li

pperam , ita , ut aut totum avolet ab igne adhuc integrum , aut totum in
igne permaneat , atque utrolibet modo fervet impermutabilem fui , ac
primitivam identitatem , identitatifque homogeneitatem anaticam , dice-
rem, artem non ede veram , quae vera eft fine mendacio atque longe ,

veriijjima. Adeo , ut quod fupra eft , fit ficut id quod eft infra , & vicif-
fim. Imo hinc arti , & naturae ,
prorfus impollibile in Mercurii homoge-
neitate partes diverfas reperire ne per Alcaheft quidem quippe qui , :

Mercurius Auro fimplicior , majori , anaticaque identitate conftrudtus eft.

Et quidem ideo ineft Mercurio ratio proxima indeftruftilitatis , prout in
ipfis elementis. Hinc omnia fublunaria nimis debilia
,
quam ut Mercu-
rium purum lubigant , penetrent, commutent, aut defasdent. Manet fol-
pes in acre , Igne , & in liquore acri. Non attingitur ab ullo diflolvente
multo minus terebratur. Ideo & huic fic puro Mercurio in natura nihil
fimile , ne eminus quidem, pag. 6 70. §. 17. Ergo & enti metallico fimilis ,
& valde vicinus, pag. 705. §. 4. Et tanclem fimplex a 6tu aliter exiftens, non
pars conftitutiva rerum, pag. 670. §. 17. Tumque ex his fundamentis ja-
ttis , cognovimus quod a folo fuo compari fubter jugum trahatur , at-
,

que permutetur, pag. 265. §. ix. Quia hoc anomalum in natura , furre-
xitabfque ullo commifcibili fermento a fe diverfo ; fed fe ipfum mo-
mordit , revixit a veneno &
mori deinceps nefcit. pag. 94. §. zS. Ecce ,
Auditores optatifiimi, ha:c eft hiftoria Alcaheft Paracelfi , & Helmon-
tii propriis illorum fcriptis eruta, fumma fide , Vobis enarrata. Vi-
, cie

detis hic fponte, in urina humana , cundtifque illius productis, fruftra

quarri hoc Menftruum. Neque in Tartaro , nllove ejus pratpara^o , id un-
quam inveniendum licet Principi vicarius fubftitui queat, pag. 7S0. §. 25.
;

16 Neque Phofphorus etiam huc reduci unquam poterit

. repugnant :

enim proprietates jam antea propofita?. Errat Glauberus hoc quatens in

alcali fixato nitri.Zvvelferus , dum in acerrimo aceti fpiritu ab aerugine
deftillato. Neque redte de hac re cenfuifte videtur Clarilfimus Guernerus
Rolfincius, dum idem ftatuit triplex ex uno Alkali , ut bafi. Scilicet in
follilibus ex Alcali Tartari aceto antimonii &
nam eft merus Tartarus :

Vitriolatus , qui fic exfiirgit. In Vegetabilibus , ex Alcali Tartari faturato

per acetum nam eft merus Tartarus Tartarifatus. In animalibus ex eodem
:

Alcali faturato per ferum lactis acidulum t nafcitur enim Tartarus Tar-
«
tarifatus pretiofior Neque enim adjunctus dein Sal Ammoniacus rem
:

multum variat. Vid. Eph. Germ. D. 1. Ann. 6 7. pag. 194 — 1 $ 6 . App„ .

Sed nemo propius ad mentem Paracelfi , Helmontii accedit in defcri- &

bendo Alcaheft , quam Petrus Joannes Faber, in manufcripto ad Sere-

i
 ,,,

ARTIS THE
O X I A. 461
niffimum Holfadae Ducem de Alchemia , qui editus habetur in Eph.Germ.
D. 1 1. Ann. 8. App. pag. 1 1 r— 1 17. unde memorabili? verba excerpta fen-
tentiam meam firmant. Alcaheft: liquor fpiritu-s eft Mercurialis, purus.
Metallicus , fuo proprio corpori , &
naturali , ita nexus , ut hsec duo fiant
unum , infeparabile , indeftrudtile , omnia deftruens , in materiem pri- &
mam vertens. Eft verus MercuriusPhilofophorum , electus e regno mi-
nerali puro fuo corpori conjundtus, inde infeparabilis , liquor ladleus
,

butyrofus , omnia penetrans , &c diffolvens. Duplex hic eft, fimplex , Sc

compofitus fimplex ex Acido Metallico , puro , 8c Sale Metallico puro ,
volatili reddito, cum fuo fpiritu. Praeparationis difficillima:. Compofitus
longe adhuc difficilior; nam fit ex acido mineralium, puro fallo ani- &
malium, &: vegetabilium. Eft liquor Alcaheft , feu Mercurius Philofo-
phorum purus , putus , Ignis naturae incorruptilis , inalterabilis , omnia
ducens in materiem primam. Solertiffimus autem Joachimus Becherus in
Subterraneis idem fere cenfet , dum in Sale Marino fe detegere aflerit vim
quandam arfenicalem , & mercurificantem ,
qute foret, ubi pura feparata
habetur , quod tamen a Mercurio Philofophorum fo-
ipfum Alcaheft ,

ret quam diftindtiffimum. Hinc ipfum Mercurium habet pro re Sulphureo-

Metallica , quae ex femet foret folida fed fluiditatem omnem fuam habe- ,

ret a fulphure arfenicali falis communis. Qiiae fane fubtiliffime excogitata

utinam prefiius demonftraflet Argumentum viri fubad-ifiimum hoc eft.
!

Argentum puriffimum in fpiritu nitri arrofum, per fpiritum falis marini

praecipitatum , fit volatile & difponitur ad Mercurium fuum facile dein
,

a fe dimittendum ergo fal marinus metalla puriffima a natura fua fixa, in

:

^Mercurium verum convertere poteft. Ultimo jam tandem quaeretis a me

ut aperiam , an crediderim , unquam ulli Chemicorum poffefium fuifte
tale arcanum ? Libere refponderim Helmontium conqueri , lagenam fe- ,

mel datam , iterum ablatam ipfi fuifte unde certum , non potuiffe eum ;

tot experimenta illo liquore facere. Paracelfus vero tot , & talia , non
feribit de fuis fol ventibus. Quare verenefeio, quid de ipfa re dicam. Id
pro vero dixerim , confuluerimque , Salem marinum , Mercurium , &
omni modo Chemico tradlate , nunquam pernitebit operte.

DE SUPELLECTILE C H E MIC A ET VASIS ,

C H E M ICIS.
Quum mutatione corporum producenda , 8c obfervanda , totum
in
artis Chemiae opus occupetur, atque inprimis igne applicato hate muta-

tio abfolvatur, hinc neceffaria funt artificibus Inftrumenta Vafa , fine &
quibus impoffibile artem exercere. Vafis igitur nomine intelleftum volo
omne corpus cavum,
quod corpus Chemice murandum vel mu-
intra ,

tatum tum & ipfum mutans , feu folvens continetur. Inftrumentum

, ,

vero vocabo , omne corpus , quod praeditum eft ea firmitate magnitu- ,

dine figuraque , ut aptum natum fit caufas mutantes ad corpora mutanda

,

ita applicare ut fiat inde motus ex lege artis praeferiptus , utque fimul ar-
,

tifex , adjutus his ,

queat tradlare & caufas illas , & corpora mutanda.
Tota denique Su pellex Ghemica conflare .debet corporibus arte mutandis
Mm m iij
 ,
(

461 P«A RS ALTERA. «

caulis mutantibus , Vafis , Inftrumentis , corporibus arte Chemica produ-
diis ; ut officina rite fnftruda fit.

Vafa Chemica. V afaChemica quibus committitur objectum mutandum , debent pofle

,

continere rem mutandam , caufas folventes & ignem agitantem fufti- ,

nere &: perferre fimul , ne in medio opere fatifeant. Hac ideo firmiffima
,

requiruntur & minime inquinantia. Quas dein Vafa continentia appellare

autem Vafa quas excipiunt corpora mutata fuas per caulas , &
liceat. Illa
fere femper vi Ignis feparata a corpore, quod inVafe continente hanc
vim jam , aut paflum eft , Excipula , vel Recipientia , dicamus. In
patitur
Vafis his inprimis oportet confiderare materiem , figuram. &
Vafiiruill mate- Materia Vaforum eft vel lignea; vel figulina , aut lapidea ; vel metal-
ries.
lica ; vel vitrea.
iea vafa. Lignea Vafa confeda ex ligno arido , non oleofo , neque ullo pig-
i mento incruftata , optima cenfentur ad Sales, falina , calces, calcinata ,
recondenda modo bene ficcis indantur confervanda ,
;
dein quam ar- &
ctiffime claudantur : ita enim fervari folent illa ,
quae in aliis fere omni-
bus ab humido aeris liquefeunt. Solent etiam Mortaria , vel Patina: , ex
ligno tornata: , magno bono adhiberi inprimis ad Metalla Mercurio fo-
luta cum aqua conterenda ad quod opus catera omnia vincunt. Quae
; &
plumbo , ftannoque , fufis , in pulverem reducendis , valent , fi creta
prius obducuntur. Ad alia raro ufurpantur.
Vitrea vafa- Ex vitro conflata Vafa ufus funt egregihquia nihil mutant, addunt nihil,
nihil demunt , dum corpora continent , dum ignem patiuntur , nihil
, admittunt extrinfecus
tranlfudant nihil, praeter ignem , & vim magne-
ticam ipfum Alcaheft continent , in Igne fuftinent. Ideo in omni exa-
,

mine , omni opere Chemico

in , femper, & unice, materies vitrea eli-
genda & adhibenda eft , quoties non requiritur ignis major , quam eft
ille quem vitrum ferre poteft fine liquefadione. Quum vero vitrum vi-
,

ride Germanicum omnium minime inquinet maxime incorruptile fit ,

ignemque diutiffime ferat fine fufione illud quidem ad hasc praeferen- ,

dum c te teris ejufdem fpeciebus. Album vero , & fere cryftallinum quod ,

tam facile rimis fatifeit, & alcali fuum fudat, rejiciendum hinc quia ni- :

mis facile funditur alcali communicat ut nimis patet. Patitur autem

, ,

vitrum illud viride ultra 600 gradus ignis , necdum fluens vi ignis quan- ;

tum adhuc ultra exquifite fuftineat hadenus ignoro quoad accuratam de- ,

finitionem limitis : fed in maximo igne arente reduxi eo , ut liquefeerer.

Igitur fatis late conftantia illius invida patet , fed fupra fines certos ignem
ferre ultra nequit.Utinam ergo Helmontius voluiflet revelare fecretum
illud incruftamentum , quo indutum vitrum abfque lique factio ne potuit
fufferre fummum , apertum , furni anemii , ignem , ita , ut oleum vitrioli
igneum ex vitro potuerit deftillare. Crufta harc nec dehifcere , nec con-
trahere rimas , nec fponte decidere , neque nimium vitrificari , dicitur.
Ita enim in fumma ignis tortura vitrum indudam loricam incruftare in-
terne afleritur. Vid. Helm. pag. 707. §. 19. Tum enim poflent omnes fere
operationes abfolvi in vitro. Ego autem talem loricam ignoro, neque ha-
denus reperire potui , qui id noflet artificium.
Xtecillica vafa.
Tertia materies metallica eft : metallorum autem omnium difficillime

1
 /

DE ARTIS THE 0*R I A. 4 <? 3

per ignem funditur ferrum Ideo multa Vafa e ferjp conflantur. Habent
:

vero omnia metallica Vafa duplex vitium quum a Salibus ignitis pere-
:
&
dantur , hinc inquinent &c pereant ; fecundo vi ignis liquefcunt. Ex &
ferro enim fufo , in fornacibus ferri , curavi conficiundos cantharos , ut
ex iifdem phofphorum pellerem de urina , fed fundebantur in igne lon-
ge prius.
Hinc igitur quarto de figulina terra fida , excocta, Vafa parantur , & figulina vafa.

in ufus Chemicos. Sed &

haec , ubi de pingui , argillacea , terra fada fue-
rint , in fummo igne vitrefcunt , ficquein opere deficiunt. Unde optima
tandem , qute de macra magis materie conflantur , ut hefliaca , fimilia &
ex terra cruclbulorum parata. Suftinent quippe ignem violentiflimum.
Sed , porofa quum fint , aliquid falini per illa tranfpirat. Maxime , quando
fpiritus acidi per illa vafa pelluntur. Facile jam liquet, quanam de ma-
terie conflata Vafa requirantur ad fingulas quafque operationes. Aquofa
enim pura , &
fpiritus perfedi fermentatiles , ex metallicis Vafis deftil-
lari queunt. Spiritus autem vegetabiles , acetofi , ftillatitii , fermentati ,
ex ftanno , per vafa ftannea , hic fatis commode deftillant. Cattera fa-
&
lina vitrum requirunt. Tubi fpirales deftillationi acetoforum deftinati ex
ftanno conficiuntur. Capitella femper optime de vitro adhibentur ob :

rationes jam didas. Terrea autem Vafa nunquam, nili ubi fumma vis
ignis requiritur ; & tum tamen , ut minus perfpirent , neque tam facile
findantur , femper incruftanda prius luto quodam apto ad htcc. Hac igitur
edodi , priufquam opus Chemicum aufpicato aggrediemini , confidera-
bitis materiem 'gradumque Ignis requifitum ad operationem fufcipien-
,

dam inde enim ftatim ipfi decidetis quanam materie ad Vafa indigea-
:
,

tis; aliter ubi optio datur , femper vitrum , vel eo nomine , eligitur ,
,

ut curiofi oculus per liquidum vas obfervare queat omnia phaenomena ,

qua corporibus inter operandum accidunt qua res prater amoenitatem :

obfervationis , etiam fummos ufus habet tam in Chemia , quam in Phy-

fica cernitur enim plurium apparitionum origo. Eft autem terra Figulina
j

Indorum cinerum colore porcellana fimilis , ejufque forte fpecies. Inde

, ,

figuli ibidem Vafa formant valde magna, fed & minora, in quibus con-
dita fua fervant , & per maria mittunt. Hac non roduntur neque pe- ,

netrantur ab acidis. Hinc confedores aquarum fortium illa fape ufurpant

pro receptaculis idoneis ad fpiritus acidos.
Omnia autem Vafa , quacunque de materia conflentur , femper figura Vaforum figur»
fua mire variare poliunt. De quo in ufus Chemicos pauciffima monebo. ad fervanda so£«
pora.
Illa igitur Vafa vitrea ,
qua: deftinata fiunt volatilibus confervandis li-

quoribus , falibufve , ut optima mihi probantur ,

qute fundo plano , or-
biculari introrfum formata in cylindrum, aflurgunt
, dein in collum an-

gufturn cylindricum fupra exeunt. Orificium horum obturaculo vitreo,

ad colli cavum cylindricum examuflim expolito, claudatur. Quo aurem
majore fuperficie epiftomium hoc fuperficiem cavam colli lagena tangit,
eo melius refpondet votis vafis conftrucho. Vafcula autem de quibus gut- ,

tatim ftillandi liquores , ampulla: formam habeant. Collum efto cylindri-

cum os vero exeat in marginem repandum , qui fuperiora verfus pau-
;

lulum cavus fit ? epiftomio de fubere claudi poteft , aut de cera hornala-
 ,:

464 _
i^ARS ALTERA,
norum flava , G fpiritus acidi volatiles coercendi funt. Figurae in Tabula
conlpici queunt.
Ad Operatio- Alia autem Vafa, quibus artifex eget ad inftituendas feparationes cor-
— nes Ciicmicas.
porum per ignem , qua: inprimis deftillatione folent peragi , varias requi-
runt figuras , pro varietate obtinendi effeblus. Quum vero duo tantum
huc requirantur unum quo corpus mutandum continetur ,
5 cui appli- &
catur ignis alterum , quo feparatum ex priori per vim ignis excipitur
;

quod fere feinper frigidius requiritur hinc de figuris utriufque agam.

;

CrucibuU Se Si corpus mutandum , 8c in varia feparandum igne , folum fixum re-

patiam fuforix.
manens iervare debet , tum figura fere femper eft conoidea obtufa , cujus
bafis in fupremo ore , apex hebes infundo. Unde a conica hac figura ,
ufque ad fegmentum cavum fphrericum varietas eft. Sic catini fuforii

e Ctucibula dicta, referunt conos ; patina: vero fuforite, in quibus uftulatio,

& calcinatio fit partes cavas fphauici fegmenti referunt. Regula quidem
,
,

in his Vafis a figura ha:c eft quo Vafa hxc minus alta , magifque panda,
:

eo materies volatilis facilius a fixa avolat , eoque vis ignis ad majorem

fuperficiem corpori tam mutando , quam remanenti fixo, magis applica-
tur unde pro uftulatione femper patula: maxime ,
; humiles , Patina: &
eliguntur.
Vafa defliilflto- Quoties autem materies volatilis, a fixo feparata , te que defideratur,
tia.
quam fixa tum in Vafe continente efl: triplex figura. Cylindrica , conica
;

furfum convergens , conica deorfum connivens. Cylindrica lateribus fuis

folum coercet volitantia ; casterum adfcenfum , nec juvat , nec impedit
omnis igitur illius varietas pendet a folo diferimine altitudinis igitur ;

regula ut altitudo , fic diverfitas operationis. Maxime volatilia , ut a mi-

nus volatilibus feparentur altiflima Vafa cylindrica exigunt. Fere fixa , a
penitus fixis fecernenda , humillima requirunt Vafa. Quando autem Vafa
ex anguflo fundo , fenfim furfum expanfa aflurgunt , ut in catinis hemif-
phaericis , aut fegmentum fphatra: cava: conftituentibus , tum patet ex hy-
droftaticis , fingula punbta cava: bafis fuftinere columnulam liquoris in-
cumbentem , cujus altitudo eft ab eo pundlo ad punctum fuperficiei quod ,

eft in perpendiculari ex eo puncto du£ta ad horizontem. Unde liquet

columnas femper eo breviores , quo' margini propiores , contra. Quare &
repanda figura mire adjuvat elevationem. Inde exhalatio per ea fit ex- &
peditiffima. Hinc idea habetur Retorta: didhe Eft enim fphxra cava , qua: :

definit in collum cylindricum , cujus fuperior linea horizontalis eft tan-

gens illius fphaera: in apice fupremo. Linea autem inferior illius colli eft
diameter ejufdem fphanxe parallela illi tangenti. Ideo tale Vas partes igne
elevatas quam facillime , coercitas , & repulfas fornicata parte Vafis, fa-
cile determinat in aperturam cylindricam indeque in recipiens. Hoc nempe
Vas , eft aptilfimum feparandis deftillatione partibus valde fixis a parte
abfolute fixa utin deftillatione Olei Vitrioli , Spiritus Nitri , Aqua: for-
:

tis , Spiritus Salis , Spiritus Aluminis , fimiliumque. Solent autem artifi-

ces collum illud deorfum incurvare , &

in apicem conicum , apertum ,
ducere ut vapores in primam colli aperturam abti , mox fponte inde
:

deorfum decidant deftillentque ex quo propofito vulgaris Retorta: for-

;

ma nafeitur. Verum in deftillationibus ttediofilfimis , ubi diuturna fummi

ignis-
 ,,

DE' ARTIS THEORIA. 4 <\$

ignis actio requiritur ad elevanda , & expellenda , c-y-pufcula maximo-
pere refiftentia fuce elevationi , curabam mihi conftruenda cylindrica
Vafa, qua: horizontali in fi tu polita , parte fuperiori horizontali aperi-
rentur in collum horizontale; ut figura in Tabulis docet. Per qua? deftil-
latio Phofphori & liquorum difficillime propellendorum commodiffime ,

peragitur : laudabitis commodiffimam. horum Vaforum facilitatem in ope-

ribus difficillimis. Verum quotiefcunque tamen magnam illam quotannis
copiam Olei Vitrioli, fpirituumque acidorum foffilium coram Vobis con-
ficiebam in demonftrationibus privatis , vidiftis loco Retortarum adhi-
me femper Cantharos cylindricos figulinos 'in latum orificium cy-
buifle
lindricum patulos. Hi enim in fitu horizontali intra furnum accommodati
praebebant fane quam optim'a ad has deftillationes Vafa. In horum enim
orificium cavum fegmenta cylindrica inferta , alteraque parte in magna
recipientia vitrea horizontaliter quoque appofita agglutinata , dabant fe-
curiffimam methodum acres hos fpiri tus deftillandi. Quae omnia in figuris
fubnexis explicantur , unde facile hauriri poteft recordatio toties vifo-
rum , atque intelledtus etiam. nunquam viforum prius. Hinc puto, jam
intellectum ede fundamentum dodtrinae de figura Vaforum continen-
tium ad deftillanda difficilia adfcenfu. Quando autem confectaria illius
dodfrinae confideramus , regula fere haec eft
:
quo difficilius adfcendit res
deftillanda, eo femper magis conveniet figura Sc accommodatio ultimo-
rum Vaforum. Verum, quoties res in fublime agenda, facile movetur
atque gradu volatilitatis haud ita multum differt ab illo corpore , unde
feparatio inftituenda venit, tum vafa figurae contrariae requiruntur. Ta-
lia igitur funt primo conica , quae quia clava: Herculis formam habent
hinc Germanis quoque & Belgis Clavae feu Kolven-, appellantur. Quae
etiam a fpecie fimili Cucurbitae vocari folent. Antiquiflimi vero Alche-
rniftae , ut Lullius , aliique frequentiffime Urinalia dicunt haEc Vafa. Fa-
cillime autem intelligitur , liquores in his Vafis igne elevatos incurrere

in conniventia Vafis latera ibi impediri , inde repercuti , iterum deor-

,.

fum delabi. Hinc quid illo igne difficilius movetur , id raro

igitur , fi

tam facile adfcendit ,

quin potius deorfum repulfum manet in
furfum
fundo. In his Vafis quoque id obtinet, ut quo latitudo fundi , ubi ille
ampliffimus eft , magis fuperat arclitatem orificii fuperioris , per quod
liquor fublimatus eludtari debet , eo femper impeditio , repulfio , ele- &
vati major erit adeoque tanto difficilior elevatio unde iterum folum vo- :

latile fere a reliquo minus volatili hac lege feparatur. Tertio denique
longitudo horum Vaforum rite etiam cogitanda quum , quo altiorhaec, ;

eo difficilior fit , minus volatilium fublimatio. Speculatio harum trium

condicionum dedit inventum pulcherrimum , quo levi igne , labore , &c
fumtu , confici queat copia abundans Alcoholis fimplicis , aut ejufdem
fubtiliffimis fpiritibus vegetantium impraegnati. Scilicet ex ftanno conus
fiat, cujus bafis pro lubitu, verbi gratia fex unciarum in diametro , ver-
tex fupremus unciam habens. Altitudo quatuor pedum , a vertice inflec-
taturdeorfum cylindrica forma, in infima parte inflectatur, ut ingredi
queat in orificium tubi cylindrici fpiralis , quem vulgo ferpentem appel-
enim fpiritus vini in cucurbita continetur , quae locata eft in
litant. Si
Nnn

a
 ,
,

466 m
P*A R S ER A. ALT
aqua bulliente , illi^ue fupra applicatur talis conus pro capitello , tum-
que fit deftillatio per tubum illum fpiralem , & refrigeratorium prima ,

vice habetur fpiritus generofidhnus qui mox- geminata repetitione me-

;

rum Alcohol exhibet. Ex iifdem evidenter Concipimus naturam Phiala:

didtae Chemicae , qua ampulla eft fpharica , ex cujus vertice erigitur col-
lum longum cylindricum , fuperius apertum. Has vulgo Matracia vo-
cant. Eft ufus incredibilis ip. Chemia ad operationes quam fubtililfimas

peragendas quum enim longitudo hujus colli pro arbitrio conftrui queat,
:

tumque etiam proportio arduitatis colli ad latitudinem ampulla etiam pro

lubitu , facile liquet , ergo fieri pofte , ut liquori in ampulla contento con-
cilietur refiftentia quam maxima , fic ut leni digeftionis igne nihil fere
adfcendere queat ex ore colli vafis. Inprimis autem obfervavi in hoc
Vaforum genere atmofphara preffionem , qua cavo colli Phiala infiftens
liquores & corpora intus contenta & ab igne agitata mirabiliter compri-
,

mit , atque inftar operculi cujufdam , fed femper aequilibrati ad impetum

adurgere comantium liquorum , obturantis aperturam colli phiala. Dum
enim calore applicati ignis aer rarefcensin ampulla univerfam atmofpha-
ra columnulam nititur elevare , patitur iterum tantundem refiftentia a
renitente pondere ejufdem hinc ergo partes liquida , qua in hoc aere
;

rarefcente continentur , etiam reprimuntur ad fundum illius vafis atque ;

inde fit, ut agitata per ignem partes fortiter applicentur illis corporibus,
qua in vafe infimo continentur. Id autem oculis cernere evidens eft ,
dum Alcohol vini contentum Phiala tali longiffimi , ardtique valde colli
tenetur prudenter fupra ignem ; quando enim liquor jam adeo calefcit
ut fere ebulliret , vapor fumofus adurgere fpedlatur intra cavum illius
colli y atque iterum deorfum deprimi fpecie fludluantis nubecula. Hinc
illo artificio digeftiones Menftruorum una cum propriis fuis folvendis
quam pulcherrime exercentur, fine jadtura Menftrui , aut rei folvenda,
quod fane hac in arte ad plurima experimenta mihi quam optime pro-
fuit
,
qua aliter praftare nequi videm. Inferviunt praeterea alta Phiala
quam maxime ad feparandos fpiritus & fales , puros alcalinos volatiles ,

quam maxime , ab aqua oleo , terra volatili unde aliter adeo difficulter
, :

accurate fecerni fe patiuntur.Unum modo incommodum habent : quando

enim valde longae habentur : tum liquor in imo fundo jam aeftuans ufquc
in ebullitionis calorem ,
quum tam
alte adurgere nequeat , relinquit fu-
premum adhuc frigidum , quum infima pars colli
colli vitrei faftigium
jam aeftuet : unde tumvapor ebulliens fubito furfum ruit , repentino
, fi

calore collum ibidem didllire cogit, inprimis quidem hyberna , glaciali-

que , tempeftate. Alterum vitium accidit ex eo , quod guttae in fupremo
collo frigido colledtae , ipfae adeoque etiam frigidae faepe confeftim dela-
bantur deorfum in calefadlas maxime in fundo partes ampullae , vel colli,
eafque inde didilire cogunt. Id malum quandoque mihi , magno meo
damno , evenit , quando forte argentum vivum in talibus vafis hocce ap-
paratu digererem. Didia fatis funt ad perfpiciendam virtutem figurae in
Vafis , atque neceditatem hujus , illiufve forma ad efficiendum propo-
fitum. Recipientium figura , fi majora inprimis requiruntur , duplex eft ?
namque in ampullam fphaeroidem figurantur , vel in formam cucurbitae %
 I
5 4

D E ARTIS THEORIA. 4£ 7
quando autem capacitas in utrifque eadem habetur") tum cucurbitacea
fphasricteideo proferenda ; quia in longum porre&ior fundum fuum ha-
bet ab ore vafis exhalantis remotiorem indeque probet liquoribus asftuan-
:

tibus ab igne liberius fpatium , in quo paululum tepefeant , ita enim fem-
per expertus fui. Satpenumero autem requiritur , ut diftantia hoc inter
continens vas &
receptaculum augeatur ; id jam dixi fupra effici tubis cy-
lindricis interpofitis , & agglutinatis inter os continentis , 8c recipientis.
Sed in deftillationibus magis artificiofis inprimis argenti vivi a metallis*
folemus hujufmodi ex arte conlpofitis pro neceffitate diftantiam addere
magis rnagifque quem in finem hoc jam Vafa videtis vitrea, quorum
,

procedentis fummo fequentis infertus continuitatem vafis

finis orificio
prorogat in quamcunque longitudinem ; Commifluris idoneo comento
rite conglutinatis. Confulite Tabulas fequentes. Retorta igitur , Sc rece-
ptaculum, una cum depidtis modo Vafis prolongantibus fufficerdnt ad
omnes deftillatiohes , nifi forent fope volatilia valde feparanda a volati-
libus aliis. Sed quum quotidie deftillationes requirantur pro volatilibus
valde, hinc igitur alta Vafa, &
eredta , repetuntur. Indeque Capitelli
imponendi neceflitas , cZ[a£ik.h dixit Diofcorides , ubi de Cinnabaris fubli-
matione fcribit , unde &c flexu Arabico Alambic , vel Alambicus , five
Alembicus deducitur cujus nafo receptaculum fupponitur. Facile ipfi
; ref-
pondetis roganti, ubi Cucurbita cum capitello Sc excipulo ubi Retorta ;

cum recipiente , ufiirpari debet Facilitas adfcendendi furfuifi permiftio

:

aliorum etiam valde volatilium , unde fecretio inftituenda , facile dicta-

bunt quin
: &
percipitis id , quod inprimis eft vitii in apparatu hoc ulti-
mo ; fcilicet , quum Alembicus cucurbitas agglutinandus , Sc roftrum ejuf-
dem receptaculo , hinc binis locis inftituenda conjundtio facile aliquid ha-
lituum per casmenta rimofa tranfpellit , qutecunque demum cautela: adhi-
beatur. Sed ftepe etiam requiritur aflidua reaffufio , feparati volarilis ad
refiduum fixum , unde abdudtum fuerat Cohobationem vocant vulgo
:

artifices , Circulationem Paracelfus dixerat quas quidem operario om-

;

nium pulcherrima eftedtu habetur in Chemicis. Quum ideo neceflitatem

fummam hujus viderent artifices tamen in fingulis vaforum apertu-
ris , liquorumque per aera reaffufionibus , magnam jacturam dolerent li-
quorum eorumdem, excogitaverunt infirumentum vitreum conftans Cu-
curbita , &£ Alembico ,
cujus bina roftra intra eandem cucurbitam redu-
cta , colledtos Alembico liquores in proprium ventrem Cucurbitas affi-
duo reaffunderent , ficque , vafe fupra rite claufo , evitaretur jadtura la-
ticis , Sc t sedium tot laborum. Inftrumentum Pelicanum dixere. Quod eo
melius , quo tubus ex vertice Alembici edudtus longior habetur. Quia
autem talia Vafa non facile comparanda, fimpliciori apparatu idem ef-
fe£tus obtinetur , fi Phiala ampullata, in longum fatis collum produ&aita
accommodatur ut prius indita materias, alia Phiala minor , inftrudta collo
;

tam gracili , ut intra collum prioris inferi queat imponatur , atque locus
orificii bono glutine obturetur , poftquam prius vafa cum materie tantum
incaluerunt ,- quantum requiretur ad operationem inftituendam tum :

enim aer calefacftus , fe expandens , exit pro rato ex vafe , quo deih pei^
gluten claufo , ignis fine periculo inftrui , Sc continuari , ultra poterit.
N nn ij|
 ,
,

4<?S
w
PAIS ALTER A.
Attamen in hoc ^paratu accidere folet , ut liquor defuper deorfum
deciduus frigidus in calidum fundum delapfus ex alto, vitrum fic fin-
dat quare monitu cauti periculum cavebitis. Hatc vero de Vafis dicta
:

fufficient ad opera.
DE LUTO,
tuti ufua. Luti nomine Ghemifts intelligunt. ductile , tenax , atque exficcatu foli-
dum , milium, cujus ope hiatus illi, qui committenda inter vafa patent,,
obftrui queunt, ut ita aeri exitus , &
introitus prohibeatur. Prscipue au-
tem , ut corpufcula per vim ignis in motum rapta , coerceantur inter def-
tillandum , nec ex vafis aufugere queant. Igitur liquet , Luta hsc varia,
requiri , pro diverfitate materis defiillands.
^PLuttitn ad Et quidem , fi res illa mere aquofa eft , tum farina feminum Lini, unde
lqU fpl "
°l eum prius expreffiim fuit , in poilinem tenuem trita , dein cum pauco
°rituoft
albumine ovi accuratiffime fubadta , in paftam craflam redadta , fufficit
hsc enim inferta inter hiatus alembici , & cucurbitas, atque circufndudta
commifturs roftri alembici aut retorta; , &
excipuli , calore durefcit , fi-
quc rimas contrahit illitu fimilis folidefcit. In deftillatione autem omnium
Ipirituum fermentatorum inflammabilium , atque falium volatilium alca-
linorum , alcoholifatorum , fufficit pafta ex eadem farina diu lubadta
cum aqua pura , frigida.
'Ad Acetofa . Verum in deftillatione acidorum , vel acetoforum , vel aliorum , gluten
hoc non fufficit quia erofum folvitur, mollefcit , fum an tes-fpiritus emit-
;

tit. Vefica tum bubula , aut fuilla , in aqua macerata prius , donec gluti-

nefcere incipit , & quafi femiputrere , adaptata , &

eircumdudta , pulchre
infervit.
'Ad Acidafoffi- Quotiefcunque autem violento igne expelluntur acidi de chalcantho ,
lia,
& Aicahna aut falibus fofiilibus , fpiritus arrodentes , tum opus eft Luto , quod lapi—
defcit, appofito. Unde illud Lutum fapientis appellabant. Fit autem quam
optime , fi colcothar a deftillatione Olei Vitrioli refiduum , coquitur in
aqua , ftepe renovata , tamdiu , donec nullam notam falini refidui am-
plius edit. &
Tum exficcatur , claufo ardte vafe confervatur. Quando igi-
tur illo opus erit , tum hoc dulce colcothar , bene ficeum , conteritur cum

squali copia calcis vivae optimae. Dein cum albuminis ovi conquaftati
parva copia fubigitur ocyffime in paftam , qua extemplo ficcis , paulum-
que calefadtis vaforum commiftorum extremitatibus inducitur. Hac.
enim cito exliccara lapidefcit fere durefcendo omnefque fales inftar vi-
,•

tri coercet. Interim , abfque tanto molimine , fimilis efficacis Lutum,

paro. Nimirum terram figulinam mifceo arens puriffims illi ponderi
ut mafla per aquam fubaCta non amplius adhsreleat tradhantium digitis ,
huic dein mifto calcis communis csmentariorum unam quartam addo
ut fit pafta fatis fpifta. EIsc
,
qua aridior eo melior , modo dudtilis fit
apponitur jundturis connexorum vaforum, ubi durefcens optima eft. Si
forte in igne fortuno inter deftillandum dehifeit , rimafque contrahit,-
inductu fimilis ftatim poteft rima operiri» Hoc commodum quia calx
:

viva fspe haud ita 'proftat venalis , & fincera.

torica vaforum. Inter deftillandum vero , maxime in furno ferventiffimo , ubi vafa
 ,

DE ARTIS THEORIA. 4 <s 9

igriisaeftti candefcunt maximum incommodum co-ifingit, quando inter
,

ingerendum novum pabulum , vel aer frigidior , vel ipfa materies ingefta
comburenda frigiditate fua ferit fuperficiem candefacti vafis quod tum
, ,

facillime crepans dillilit , finditurque. Hinc quam maxime neceftarium eft,

vafa haec incruftare fuperindubto veftimento , quo munita defendantur ab
hoc frigoris fubitanei infultu. Id quoque fa:pe exigitur , dum deftillatio-
nes peraguntur in vafis vitreis , fummo igne arente , ubi vitrum fere dif-
ponitur ad liquefcendum ut id caveatur , utque ferme vitrefcens materia
:

in crufta illa quodammodo figatur, &

a confluxu ita prohibeatur. Opti-
ma htec , mihi nota , fit crufta , fi terra pinguis figulina cum arena contri-
ta in pollinem, cum pura aqua fubigitur in paftam accurate permiftam qua:
non amplius lentefcit habendo. Tumque ultimo parum calcis caementario:
admiftum capiat , ut intime permifta fit pafta. Tum enim vas repefabtum,
& vapori aquae expolitum , ut tota, fuperficie leviflime madelcat , affixa
aequabiliter hac pafta undique inveftitur , palmifque manuum appreflis
seducitur ad eandem circumquaque craffitiem , prout judicatur utile. Quo
fa£bo afperfa extrinfecus arena calida , ficca , reponitur in loco fere frigi-
do ,
Rima: forte natas inter exficcan-
ut lentiffime exficcetur lorica induta.
dum implentur eadem imprelfa materie. Si tum abfolute exficcata omnia
fuerint, tunc ignem violentum Vafa haec fuftinebunt.

DE F V R JV I S.

Unum tandem in Auditores caridum , ut fcilicet agamus

his fupereft , Furni varii.'

paucis de Furno. Animus non eft omnes metallicorum fornaces deferibere :

nec enim hic requiritur. Incomparabilis Georgius Agricola fufficit quia :

fermone enarrat puriffimo hanc materiem , quin vivis imaginibus ac-&

Curatiffime depingit Joannem Rudolphum Glauberum de Furnis fi con-
5

fulitis, repeneds quasdam lingularia inventa, ut compendio laborum

rudiores quasdam operationes perfici queant. Atque hos tum fufficere pro
illisarbitramur. Noftrum autem hic eft Vobis conftruere illos Furnos,
quibus indiget , quicunque juxta decurfum noftrarum Demonftrationum
opera Chemica exercere ftudebir.
Furnus igitur eft aedificata machina , cujus ope ignis contineri , coerceri, Cui bono.

applicari , queat ad Vafa , in quibus materia mutanda per ignem ipfi igni
exponitur. Hinc in Furno primo requiritur focus , in quo ignis excitatur,
confervatur, determinatur :
quum
vero ignis pabulo fuo fuftinendus ca-
minum requirat quo fumos ,
, atque ventilabrum , quo aerem ad-
exhalet
mittat , oftium denique , quo pabula ingeri queant , apparet qua ratione
h^c conftrui debeant. Secundo inprimis in his fabricandis femper oportet
curare , ut vis excitati ignis ita confervetur , ut non diffipetur incaftum ,
contra vero ut cogatur eo ire , ibique fuam vim exercere , ubi ad opera no-
ftra illo indigemus. Tertio in illa ftructura exigitur , ut fabricetur locus
aptiffimus , in quo Vafa cum materie mutanda ita componantur , ut ibi-
dem vim ignis requifitam aequabiliter quamdiu requiritur , in gradu defi-
nito queant recipere , donec operatio peraeba erit. Conditiones"'
Ille igitur , fuo in genere , optimus Furnus.erit , qui minimis expenfis optimi*

Tom . I.
* N-n n iij
 t
PARS ALTERA,
diuturna eonftantiajjtequabilitate maxima, atque regimine facillimo, non
nimis laboriofo fcihcet , neque afliduam pracfentiam artificis requirente»
tamen effedtus fuos deiideratos prteftat. Prima conditio obtinetur , ft ita
ftrudtus Fumus eft , ut calor igne excitatus omnis fine difpendio, appli-
,

cetur corpori mutando. Hoc autem obtinetur, fi folidiifima de materie

Furnus fabricatur fique interna ejufdem fuperficies figuratur in eam for-
,

mam ,
qua: vires accenfi combuililis determinet in locum deftinatum. Tum
quoque eo faciet fabrica talis , ut minima opus fuerit miniftri praefentia
ad ignis fubminiftrationem , nimis faepe repetendam. Altera conditio ,
ut materies combuftilis , idonea eledta, omnium lentiffime confumatur ,
ita tamen , ut interim calorem fuppeditet neceflariura. Id vero praeftatpr
jnprimis. , fi apta proportio obfervatur inter focum , caminum , ven- &
tilabra. Qua obfervationc artifices peritifllmi una vice fuos Furnos in-
ftruunt requifito pabulo , quod durat in longum valde temporis fpatium.
Tertia vero conditio omnium maxime neceflaria , ut diu gradus idem
ignis fufline.ri queat fine aucta , vel minuta ejufdem virtute. Ex Chemia
enim patuit , definitum quemque ignis gradum producere determinatum
effectum , in unumquodque corpus. Quando autem major , vel minor ,
ille vigor ignis , mox eventus quoque alius, aliufque, erit. Unde fiet ut
confufio turbata contingat productorum Chemicorum , quando in eadem
operatione promifcue jam major, minor jam, ignis applicatur. Inpri-
mis quidem illud notum quoque ,
quod variati ignis augmentum , vel
decrementum , ipfa corpora difponat , ut aliter longe dein fe habeant ad
definitum quemque ignis gradum. Si enim eodem quidem igne utimur
ad Opera Chemica, fed graduum perturbatione alia in uno , in altero
opere alia , non obtinebitur fic de eodem corpore idem ptodudtum. Qua
quidem in re faepe damnofus error obtinet. Hinc Artifex in his conftruen-
,

dis fernper cogitet primo de popia ignis , quam focus Furni debet acci-
pere , continere , fovere. Secundo de materie pabuli fubminiftrandi in
opus requifitum ubi confulantur , qux didta a pag. 153. ad 195. Tertio,
:

de vi ignis requifita ad unumquodque opus lingulare Ghemicum quum :

in eodem foco ejufdem Furni , eadem copia ejufdem materia: varium calo-
ris gradum ita poteft producere, ut a primo ad extremum omnis medius &
cieri , &
continuari , queat. Ideo quarto nunquam negligat facilitatem
accefius aeris ad focum. Quin po.mpntet yj& m
Ua a er ille movetur, q
dum in focum tendit , nomine flatus , ventive. Imo 8c varias atmofphaeras
conditiones , ratione gravitatis , levitatis , humiditatjs , decitatis, caloris,
frigorifque , perpendere oportet , tempore enim , quo aer monftratur in
barometro ponderofiflimus , dum fimul maximum frigus omnia conftrin-
git, 8c fumma ariditas fimul in aefic adefl: ;
ignis luculentiflimus excita-?
bitur , atque flagrantiffimus. Quinto tandem omnium maxime agat fecum
de exitu ignis excitati ex fuo foco. Qui namque facillime per vias latas di-
labitur in auras , &
quaquaverfum diflilit , minime agit. Sed cujus unita
actio determinatur in illum unum locum , ubi ea propofito Artificis exigi-
tur , ille omnium optime famulatur Chemico. Atque hac quidem ea funt,
qua: fundamenta praebent praecipue ad ordinandas Furnorum ftrudturas.
Quare fupereft, deferibam ftrudturam jam Furnulprum , quibus utor co-
 ,

DB ARTIS THEORIA. 471

ram Vobis, &c qui requiruntur in officina ftudioft Chemia, qui volet
illoshabere, quibus Operationes quaecunque perfici Queant. Incipiam de
fimpliciflimo , quem ante quadraginta annos inveni proprios in ufus
quando in mufeo haud ita magno , & in quo parvus modo, caminus
erat , multa quotidie experimenta capiebam. Ad quae plurimis fimul indi-
gebam Furnis.
Ille itaque fic conftruitur. Ex ligno querno , optimo , ficciffimo , fit Furnus
cifliuiusi
prifma cavum ,
quadrata bafi , novem uncias latum & quatuordecim un-
cias altum. Ineo
intus infigitur quadratus afier, ad altitudinem a bafi
quinque pollicum , pollicem craffiis , ex eodem ligno ita ut totum Fur-
nulurn afier hic dividat in duas partes , inferiorem 5 pollices altam , is
focus eft , &c in fuperiorem , odio pollices altam , in ea retortae, vel cu-
curbita: locantur , ad dellillandum. Afier ille medius , diaphragmatis vice
fungitur , in medio foramen orbiculare habet diametro quinque polli-
cum , in quo cavo immitti poteft fundus rotundus cucurbitae, vel retortae.
Tum idem afier, extra hunc orbiculum perforatur adhuc quaruor fora-
minibus orbicularibus -diametri pollicaris ut ignis e foculo pofiit in fe-
:

cundam partem libere adfcendere. Focus ab uno latere portam habet ver-
fatilem , magnitudinis apertura: totius foci , adeoque pollices novem
latam , quinque altam ut ita aperiri libere ardteque iterum claudi valva
:

Tota dein fuperficies interna hujus foci , in fex fuis lateribus

haec pofiit.
tenui bractea ferri , aut lamella tenui ex aere invertitur ut lignum ab igne :

quodammodo defendatur. Porta autem illa pertunditur, quatuor forami-

nibus orbicularibus , diametri pollicaris , ut acr libere in focum admitti
queat. Fiunt &
epiftomia quatuor cylindrica his foraminibus immiffilia,-
& edudtilia , pro regimine ignis , ad plus minufve , aeris admittendum.
Inprimis autem faber debet curare , at porta haec de arido ligno fic fiat 5
ut claufa undique exabte adaptetur liminibus , &
lateribus foci , fii perior
autem pars hujus furni a quatuor lateribus ligno fuo claufus , ea tamen
lege, ut in uno latere , quod portae contiguum eft in parte fuperiore ex-
cifum fit in foramen in medio hujus lateris pofitum , quod quadratum
fit y cujus latus fit quatuor pollicum cum dimidio. Margo interior hujus

foraminis , ad dimidiatam craffitiem afleris femipollicari magnitudine y

undique , tam infra , quam ad duo latera , exfcinditur , tumque utrim-
que ad latera , lamina lignea , ad fuperficiem internam affixa fic accom-
modatur , ut cum excifa illa foftula faciat crenam. Fit tum de eodem lieno*
lamina pollicaris craffitite , magnitudinis accuratte illius foraminis, quod
lateri incifum erat , ita tamen , ut margo interior hujus laminse emineat
in tribus lateribus margine femipollicari , quae immitti adaptata queat
ad formatam illam intercapedinem in margine foraminis , ut ita lamina
haec , expedite huic foramini, undique fulta queat immitti , tumque la-
rus hoc furni accurate claufum erit , pro deftillatione ex cucurbita , vel
pro digeftione in phiala , vel pro exhalatione per exficcationem in vafe
aperto. Atque iterum tolli queat , quando deftillatio ex retorta facienda
erit , tum enim parata efto de eodem ligno eadem lamina fed in medio ,

fuo perforata in aperturam circularem diametri duorum , & dimidiati

pollicis ut collum, retorta: tranfmitti queat per hanc aperturam , lamina:
 47 i _
PARS ALTERA,
haec iifdem internis ,
eminentibus , marginibus inftruitur , ut prior , quo
& haec facile que%f inferi eximi. Dein fupremum hujus furni valvis bi-
,

foribus feorfum verfatilibus tegitur. Quarum valvarum incumbentium

,

medium exfcinditur in foramen orbiculare quinque pollicum pro tran- :

fitu cucurbitae , aut colli phialae. Denique orbiculus fimplex ligneus dia-
metri fex pollicum fiat qui imponi queat fuperiori illi foramini , quo-
,

ties deftillatio fiet de retorta. Inftrudtio hujus furni ita fit. Sit tefta figu-
lina quadrata ,
infra innitens tribus pedibus femidigitum altis. Fundus
efto planus. Latus teftae fit exterius quinque pollicum , cum dimidio. Al-

titudo totius teftae efto a fundo furni ad marginem, fupremum trium di-

gitorum cum dimidiato. Tum primo fundo teftae cinis cribratius quam le~
vilfimeinfpergitur ad altitudinem quartae partis pollicis; huic cineri in-
ponitur pruna de cefpite Batavo , undique candente , neque amplius fu-
mante , quam Batavi prunam candefadtam , aut corufcam , vocant ( een
glimmende kooI. ) pruna haec cribrato cinere , leniffime infperfo accu-
rate redta , aequabilem calorem , corpori humano ferendum , viginti qua-
tuor horis fere fuftinet. Quo pauciori cinere tedta , eo caloris plus , fed
citius evanefcentis , exhibet. Furnulo hoc , nec fumus , nec faetor , fit. Ca-
lorem leniftimum aequabilem adeo dat , ut crediderim ova in eo fove- &
ri , &
excludi, pofte. Sed &
calorem in eo poflumus excitare , quo aqua
ebulliat, imo &
eo majorem. Ergo omnes digeftiones , deftillationes aqua-
rum , fpirituoforum , alcalinorum falium volatilium , omnium falium
volatilium aromaticorum , oleoforum , lingularium , omnes tindturarum
praeparationes , omnes exficcationes , exhalationes ad cryftallifationem ,
in eo commodiflime , tutiflime , fine impenfis poliunt fieri. Quin fpiritum
nitri , fpiritum falis , more Glauberiano, in eo perfeci, obftupefcente Ve-
terano quondam &
expertiffimo Chemico. Hinc Furnulum hunc Studio-
forum appellavi.
furnus alter. Quando autem Furnus requiritur , qui fortiordffi ignem dare queat , ut
ex arena fiat deftillatio , tum haec mihi formula optima videtur pro ftu-
diofo Chemiae ad hoc opus quia vero portatiles hi Furni commodiffimi,
:

dum focum Officina: liberum relinquunt ; forma portatili defcribam. Fiat

itaque de ferri lamina tenuiffima cylindrus cavus , diametri feptemdecim
pollicum altitudinis vero pollicum novemdecim. Inferius fimili lamina
ferrea claufus ,
fuperius apertus. Suffultus ad fuarn bafin tribus pedibus
ferreis duodecim pollices longis : & bafis ferrea tegatur intus lamella
fimili cuprea fal cinerum ferrum nimis cito erodat. Tum craticula fit
, ne
firmanda intra hunc cylindrum ita , ut fuperior craticulae fuperficies pa-
rallela bafi cylindri , elevata fit fupra bafin quatuor pollices. Craticula
haec eft cindta orbiculo ferreo ex tenui bratftea , cujus orbiculi latitudo
ambiens craticulam iftam trium &
dimidiati pollicum. Radii craticulae
xqualiter quadranguli , femi-pollicem lati , ad diftantiam pollicis a fe
mutuo remoti. Vel diameter circuli craticulae dividatur fic , ut fex tales
ferrei radii in ea poni queant. Craticula haec intra cylindrum ferreum
immittitur ad diftantiam a bafi quatuor pollicum , ubi margo ejus orbi-
cularis inniti debet tribus ferreis eminentibus apiculis , ut firma haereat
craticula. Tum fiat porta piperarii verfarilis , quatuor pollices alta , fex
lata.
lata quse
MDE ARTIS
quam
T H E O R?I A.
exa&iflime claudere queat , ubi opus erit , odium portas
475
,

cinerarii. Podea fiat in altitudine trium pollicum a cr;fi\culas fuperficie fu-

periore infima margo odii foci
, , lata fex pollices , altitudo autem odii
fit quatuor , &
dimidii , pollicum : defcribatur tum ellipfis , focis didan-
tibus pollices quindecim , & normali ex foco ad circumferentiam quinque
pollicum fiat dein modulus ligneus talis femiellipfios , fupra focos abfcif-
:

fie. Juxta hunc modulum erit formanda cavitas interna Furni , ex lateri-
bus codfis fic figuratis , atque inter fe appofitis , ut cavum hoc faciant
drudtura fua , fimilc illi modulo circa axin fuum revoluto ita , ut hasc ,

casmentatio fiat lateribus deformatis, ut non nifi parum relinquatur , &c

quam minimum vacui inter fuperficiem laterum commidorum inter fe,
&c applicatorum cavitati furni , quod dein caemento ex calce , arena &
quam curatiffime opplendum. Sea priufquam Caementarius haec efficiat ?
opus ed operculum odii foci fabricare. Id debet condrui ex lamina ferrea S
eadem unae Furnus , fuperficiei cylindricae fimifis Furno. Debet habere
marginem , fuperantem ambitum odii foci , undique pollicis magnitudi-
ne ut hac fuperficie undique tegat cylindricam ferream fuperficiem odii
:

foci. Sed ad magnitudinem aperturae odii foci debet erigi in hoc oper-
culo fegmentum cavum excifum ex cylindro hoc ad magnitudinem odii
foci lateribus in centrum cylindri tendentibus , fuperiori ,
, inferiori &
latere bafi parallelo ;
ut fuperficies operculi centrum Furni fpedtans , fit

fimilis ellipticae conicae fuperficiei cavi Furni. Tum Casmentarius cavum

hoc lateribus &c caemento replere debet , & in fuperficie centrum Furni
fpecf ante ita expolire , ut perfedtam relinquat aequabilitatem fuperficiei
cavi Furni , podquam operculi impofitu occlufus ed. Hoc fa6to condrua-
tur lateribus tk caemento. Furnus interior , ut fupra dictum. Superior pars
laminae ferreae Furni exfcindi debet fegmentum fupra tres pollices latum,
& duos profundum, in latere, quod adjacet ad latus odii ut collum :

retortae ibidem commode locari queat defcendens , quoties opus erit ex

retorta dedillationem facere. Tum denique olla- ferrea ita ed accommo-
danda intra Furni aperturam fuperiorem , ut intra lateres cum fuo cae-
mento quam areri i ili me immifla fit , ut vi ignis commifiurae illae nequeant
dehifcere , aut in rimas agi. Ita tamen , ut fint ad marginem ollae fupe-
riorem , in margine laterum ibi ambientium quatuor fpiracula lunatae
figurae pollicem lata , &
in curvatura fua duos pollices longa
,
per quae
fumi exitum , &
ignis fpiramentum , habeant ita condructus Furnus :

aptus dedillationi per cucurbitam , retortam , phialam. Et quum porta-

valde fervit plurimis operibus.
tilis fit ,

Tertius Furnus , quo officina carere nequit , ed Balneum Maris. Con- Furnus tertius.

dat Furno , ut prior , fecundus , nifi quod a craticulae fuperficie ad fun-

dum vafis cylindrici aenei tantum fit didantia o<5to pollicum. Vas autem
aeneum immiffum pro balneo , cacmentatum intra Furni fadigium ed pro-
funditatis pollicum duodecim. Vas hoc cylindricum , in parte fuperiori
marginem habet pollicem latum , repandum , quo incumbit Furno, ut
fudineatur. Dein alium habet marginem recta adfcendentem quoque ,

pollicem latum. Tum paratur aliud vas quod ita fit , ut uno pollice un-
,

dique a lateribus, & a fundo , didet & fupra marginem Furni pollices
:

Oo&
 '

474 .
I< A R S A L T E R A
quinque emineat. Hoc autem vas inftrucfcum eft , ad altitudinem &
fundo fuo pollicem duodecim , margine paululum deorfum decur-
rente tam lato , ut marginis diameter refpondeat latitudini aperturs
vafis balnei , hujufque finis reflexus deorfum eft in marginem per-
pendicularem deorfum , qui excipi poflit accuratifllme intra marginem
eredum vafis balnei : ut ita claudantur quam accuratifllme inter fe. In
margine autem illo lato , laterali , eft tubus perforatus , per quem
aqua infundi queat in vas balnei , ut tum aqua h a;reac inter vas bal-
nei , &
inter immiflitm hoc fecundum vas. Collum hujus fecundi
vafis alembicum capit in fe , cujus roftrum in ferpentem ftanneum dolio
refrigeranti , impofitum immitti poflit. Sed eidem huic collo aliud alem-
bici in altum cylindricum produdi , iterumque deflexi deorfum genus
ante defcriptum accommodari poteft , pro deftillando alcohole. Tandem
etiam fit aliud operculum , quo vas balnei pariter ut per prius illud claudi
poteft in fuo margine eredo. Hujus autem operculi collum alembicum
quoque capere poteft ut fiat deftillatio per ferpentem. Ita , ut hoc Fur-
:

no uti poflimus pro deftillatione communi omnium vegetabilium cum

aqua ; omnium refinarum , balfamorum , gummi , cum aqua in fua olea
vocata eflentialia. Secundo in deftillatione aceri. Sed etiam deinde eodem
quam commodililme uti poffumus ad deftillanda qutccunqueex Balneo Va-
poris, Marifque , in quocunque determinata caloris gradu , donec fit per-
ventum ad 212. gradus. Tertio denique ipfo etiam hoc Furno utuntur pul-
cherrimo fucceflu , ad Alcohol Vini parandum una vice , facile , magna
copia cujus praiparatio aliter tantum temporis, ignis , laboris, fumtuum,
:

requirit. Hatc caufa urfit , ut conftrudionem hujus fornacis , cum omni

fuo apparatu quam accuratifllme in figura delineaverim ut omnia co-
ram confpiceretis veftros in ufus.
Quartus Eumus. Alius iterum Furnus in hac officina requiritur , ut ffimmus ignis exci-
.tari queat , ad fundenda corpora , quae validiffimum ignem requirunt.
Ille autem optimus ita conftruitur. Primo erit exftruenda bafis lapidea
fornicata , tres pedes alta quia Furnus hic debet oftium fui foci habere
:

tam elevatum , ut artifex in illud , commodo eredti corporis litu , intro-

fpicere queat. Dein fuperftruitur huic pedamento cinerarium , quinque
pollices altum ; fupra cinerarium craticula , de ferramentis pollicis fere
craffitiei, in diftantia ferme pollicis, a fe invicem. Bafis cinerarii , Sc
craticula funt circularis figura; , diametri duodecim- pollicum tum cylin- :

drus hic furfum continuatur fupra craticulam ad altitudinem fex pollicum,

Dein fiat fupra hanc ita fadlam cylindri portionem conus paraboloides
cujus axis odto pollicum , applicata ordinata infima fex pollicum , ac
proinde latus redtum quaruor &
dimidiati pollicum, focus ergo addiftan-
tiam unius , &
odtavar partis pollicis a vertice. Ubi paraboloides hoc ele-
vatum ad altitudinem fex pollicum fupra fuam bafim cylin dricam , eri-
gatur fupra eam caminus cylindricus , qui erit diametri trium pollicum,
ufque ad altitudinem duorum pedum. In anteriori parte hujus foci , ad
altitudinem duorum pollicum fupra craticulam , fieri debet oftium latum
quinque pollices , fex autem altum , fupra fornicatum arcu ex magno cir-
culo , diametri duodecim pollicum. Ad pollicem fupra fornicem oftii fiat:

4
 DE ARTIS THEORIA. 47S
foramen conicum in Fumo , aperturae diametri duorum pollicum ut per ;

illud introfpici queat deorfum intra in focum Furnhvfi forte opus erit
videre , an materies intra vas fuum fufa iit. Fiatque operculum fimilis
figuras , quod epiftomii inftar in hoc foramen immitti , &
educi , pro ar-
bitrio , queat. Furnus hic ita de bonis lateribus exftrui debec , parietibus
quinque digitos craffis , rite caementatis ,interna fuperficie calce ficciffi-
rna expolita. Tali enim Furno ignis vim incredibilem exercet, ubi femel
incaluit. Maxime in medio axi , &
altitudine fuperiori. fhiod Geometra;
facile demonftrabunt. Porta ferrea oiuo applicanda in incifa cava crepi-
dine quam accuratiifime. Cinerarii autem fundus de lamina ferrea Ht ut, :

ii quid forte ceciderit , facile eo delapfum recipi queat.

Rurfum lingulari indigemus Furno in officina noftra Chemica ad ex- Quintus fiiniusi;

preffionem falium acidorum , ex nitro , fale marino , fale fontium , fale

gemma: , chalcantho , atramento futorio , alumine. Talem vero conftrui- «I
mus , varios prius experti , ad hunc modum. Primo fupra pavimentum
officinte, fub camino , erigatur paralleiipipedum , latitudinis anterioris vi-
ginti pollicum , longitudinis pollicum triginta ocio. Cavitatis autem lati-
tudo anterior duodecim pollicum , longitudo pollicum viginti duo unde :

muricraffities fponte patet. Erectio hujus parallelipedi fiat in altitudinem

undecim pollicum. In anteriori parte porta fiat in medio,a pavimento lur-
fum evedta ad undecim pollices , lata pollices quatuor lic tamen ut in ;

anteriore ejus apertura fit incifa crena undique , intra quam locari queat
oftium ex lamina ferri, quoties opus erit hanc portam claudere. Totus
hic apparatus eft pro cinerario , &c ventilabro , Furni. Deinde hic ponun-
tur ferramenta pro craticula , prifmatica , pollicem lata, longa quatuor-
decim pollices , in diftantia pollicis , fitu ad latitudinem cinerarii paral-
lelo. Tum fiat ellipfis defcripta fupra cavum fuperius hujus parallelipi-
pedi , cujus foci diftent viginti duo pollices , diameter minor fit duode-
cim pollicum , eritque fere latitudo in principio &
fine foci decem polli-
cum. Tum conftruatur elliptica hac forma cavitas quatuor &
dimidii, pol-
licum interne , &compleantur exteriora in forma parallelipipeda. Tum
in pariete anteriore , diredte fupra cinerarium fiat oftium foci , latum fep-
tem pollices , altum novem. Limen hujus oftii infimum debet declive efte
interiora verfus declinatione unius pollicis &c dimidii, quod oftium porta
ferrea verfatili exadle claudi polle debet. Altitudo liminis oftii infimi
fit tres pollices fupra marginem fupremum cinerarii. In altero pariete lon-

giore debet apertura fornicata fieri; cujus limbus inferior elevatur ad

decem pollices fupra craticulam. Longitudo hujus limbi fit viginti pol-
licum , altitudo pollicum duodecim , fornix ellipticus , cujus foci diftent
viginti pollices , diameter minor viginti quatuor. Hxc apertura fervit
immittendis & educendis cantharis deftillatoriis. In pariete interno oppo-
fito huic aperturae , ad altitudinem novem pollicum fupra craticulam eft:
margo fefquipollicem eminens ad fuftentanda vafa pro deftil latio ne. In
muro oppofito aperturas deftillatorias fupremo , in medio fiat foramen
)
liberum ,
quadratum , pro camino , tres pollices latum , duos altum. Tum
fiat fornix fuperior fornacis ellipticus , ita ut medium punctum lacunaris
fornicati diftet a craticula viginti 6c unum pollices. Diameter ellipfios fit

Ooo ij

I
 ,

47* PARS ALTERA. DE ARTIS THEOR A.

viginti &
duorum pollicum. Diameter minor decem. Fiat fornix ergo
rotatione talis eljlpfios fupra axim feu diametrum , in diftantia hujus dia-
metri a craticula pollicum fedecim. Quando deftillatio fit de hoc Furno
tum duo canthari cylindri figulini , undecim pollices alti , novem polli-
ces lati , collo cylindrico quinque pollices longo , diametri trium & di-
midii pollicum horizontaliter , & paralleli , fic accommodantur in hoc
Furno , ut bafis extremo innitantur margini in oppofito pariete , atque
ore fuo paralleli fint aperturae deftillatoriae. Tum caemento & lateribus
circa colla cantharorum clauditur perfedte tota htec apertura. Ori can-
thari committitur fegmentum cylindricum , &c huic applicatur recipiens :

Tali Furno excitari poteft tantus ignis, ut fit prorfus incredibile. Tutus eft,
facile gubernatur. Omnis alimenti confumendi vim foli impendit ma-
li
teriae deftillandae. Ope cinerarii facillime dirigitur.
Gxttri Fumi. Furnus docimafticus tam clare defcriptus ab induftrio, candido, La- &
zaro Erexero , ut nihil addi queat. Idem &
Georgio Agricolae tam accu-
rate depi&us , ibi videri poteft.
Furnus autem cum Vefica , Alembico , Serpente, 8c Refrigeratorio,
nimis notus ubique ut ita fatis me fuper his difteruifle credam finiens ita
:

primam &
fecundam partem harum Inftitutionum Chemicarum..
}
 FIGURA pertinentes ad pag. 7 76.

ICON I.

AB. CD. Bina; Virga; ferrea; ,

cylindrifca; ,
tripedales.

EF. E. Annulus cum manubrio F. cavo fuo menfurans craf--

fidem utriufque virgee in frigore.

ICON II.

AC. BD. Bina; Lamella; parallela;, in partes arquales minutas

divifa;.

AB. CD. Bina: Lamella; parallelee ,

qua; furfum ,
deorfum ,

moveri queunt ,
excepta; crenis in AC & B D
excavaris.

EF. Virga ferrea menfuranda frigida , & candefa&a,

ICON III.

AB. Lamina amea in partes divifa minutas.

1BC. Lamina amea in parces divifa minutas ,

priori perpendicu-
laris ex B.

AC. Lamina amea in A affixa fupra axin ita ,

ut mobilis Iit'

fupra Laminam BC : ut adfcenfu fuo numeret partes r

dum virga frigida prius applicata certo loco in quadam
parte in Lamina AB hypotenufam AC elevat in cer-
,

tam notam in lamina BC. & dein lamina eadem ele-

vetur altius ,
ubi virga eadem candefacta iterum poni-
tur in eodem loco.
 FI CTU RAE fpeffiantes md pag. Bz, 83,

ICON I.

ABDC. Thermometrum Drcbbelii vulgare.

A. Globus ejus cavus.

BD. Collum ad D ufque aere plenum ,

quo & Sph^ra A
plena.

DC. Pars colli liquore colorato plena.

E. Vas ,
in quo idem liquor coloratus.

ICON II.

AB. 'DC. EF. Thermometrum Drebbelii magis fentiens.

ABCD. Idem anterius confpe&um.

ICON III.

ABCDEF. Idem Thermometrum confpe&um a latere: ut ap«

pareant Tegmenta fphajrae ,
unde fuperior cavi-
tas formatur.
T^LB.m
ICON IJfi

ICON II

Ai

ICON III.
 1

FIG U R JE referenda a
d paginam ^ 1 .

ICONI. '

A. Globus minor, in quo ignis contentus fe aequabiliter dif-

fundit.
B. Globus major ,
priorem concentrica fuperficie includens , in
quem ignis de priore fe diffundit aequabiliter.

ICON II.

AFXG. BDIE. Duo Globi aequales ,

fe invicem tangentes in
pundo I.
CD. Reda ex centro C primi globi tangens fecundum in D.
EE. Reda ex centro C primi globi tangens fecundum in E.
CFG. Sedor in quo ignis
,
qui aequabiliter ex globo
,
in A
, globum B. communicari poteif. Cujus inventa ad glo-
bum totum ratio docet , quanta portio ignis diffufione
atquabili a centro diffundi queat in globum ecqualem
priori ,
&c qui illum tangit.

ICON ILI.

A. Globus sequalis alteri tangenti priorem B,

C. Centrum globi A.
D. Centrum globi B.
K. Pundum contradus globorum.
CKD. Reda centra jungens.
EG. Parallela ipfi CKD tangens utrumque globum.
FI. Parallela ipfi EG tangens utrumque globum.
EFGL Cylindrus , per quem omnis ignis globi A, lineis
rallelis diredus defertur integre in globum B , adeo-
que ignem colligens difperfum prius per totam fuperfi-
(siem fphasras A
ergo hic in circulo GDI quadruplo
:

denfiorem.
 R ,,:

Tab. IV.
F I Cp/J y£ referenda ad pag. 163,
ICON I.

ABCD. Cylindrus cavus de lamina ferri lamellati , utrimque

apertus , qui focus machina;.
BD. Inferior ejus apertura , qua patet in alium cylindrum , per
craticulam.
EFG. Cylindrus cavus de lamina ferri lamellati ,
inflexus ad F ,

claufus ad E , apertus ad BD ,
ubi craticula, fk, ad G
ubi fumus invilibilis exit.
ICON II. ad pag. 165. 164. referenda.
ABCDEF. Parallelipxpcdum cavum. Apertum ad ABCD. ubi
ad ILKM focus.
ILKM. Craticula foci ,
cui materies imponitur combuftilis.
EM. Locus , fub craticula foci ,
in quem flamma fumufque, ,

deprimitur limulae tubus

,
acriter incaluit.OGH
NO. Apertura, hic quadrata, quas elliptica poteft fieri &
ut in textu. Si quadrata , tum fumitur paulo angultior
quam longitudo KM. Si elliptica , tum fumitur ea-
dem latitudine diameter.
NOGH. Tubus cavus ex eodem ferro ,
parallelipipedams ,
aut
elliptico -cylindricus ,
ut in textu. Apertus fub crati-
cula ad NO & ad H in aerem.
ICON III .ad pag. iji. referenda.
ABC. EU receptaculum vitreum maximum ,
quod potui com-
parare ,
in C. patens.
AB, Fundus infimus ingentis hujus cucurbita; , in orbem ex-
fcilhas , hinc apertus.
D. Cylindrus ameus , in quo liquor accenfus dat flammam
H
fub campana coercitam.
E. F. G. Laterculi tres , quibus imponitur margo inferior ampul-
ut aer inferius admitti libere queat intra campanam,

ICON IV. ad pag, 175.

ABC. V as vitreum ,
ut prius.
E. Telia in qua pruna ardens,
D, Scutelia atnea , pollicem alta ,
in qua alcohol ardet
tella prunae impolita.
F. G. I. Laterculi ,
quibus ampulla; limbus inferior imponitur,
H. Flamma alcoholis in fcutella incenli fub ampulla.
If
f
 ,:
,

j Vab. V.
FI G U R JE referendi eid pag.
ICON I.

ABC. Thermofcopium affixum ad afferem DEFv£ per circulos

aeneos MNO.
DEFGHIKL. Machina lignea ,
quae Thermofcopium fuftinet
uc tabula imponi queat inde tolli.

PQ^ V as, intra quod Thermofcopii bulbus immitti poteft. T um-

que liquores mifcendi fucceffive infundi queunt, &: per-
. mifceri. ICON II.
ABC. Thermometrum Fahrenheitianum primum. Spiritus tinc-
ti dilatatu ,
incrementa in atmofphaera notans.
caloris
AB. Bulbus hujus in fummo frigore naturali deprehenfo fpi-
ritum tenens ad B ufque ab A
15)3 3 tales partes , quales
capacitas BC
96 fpiritus tinfti,
fiftulae ,

BC. Fiftula ex bulbo furfum edu&a , divifa appofitu indicis in

partes 96 aequales ut adfcendens dilatatus fpiritus in-
;

crementa caloris notet.

III. ICON
ABC. Thermometrum Fahrenheitianum fecundum. Argenti
V ivi dilatatu caloris incrementa in atmofphaera notans.
AB. Bulbus hujus in frigore fummo naturali deprehenfo Ar-
gentum Vivum tenens adB ufque ab A 11 y 20 partes,
quales capacitas fiftulae BC 96.
BC. Fiftula ex bulbo furfum edutfta , divifa appofitu indicis in
96 partes aequales , ut adfcendens dilatatus Mercurius
incrementa caloris notet.
IV. ICON
AB. Thermometrum Fahrenheitianum tertium , Pyranthro-
pometrum.
AB. Tubus vitreus perfpicuus ,
undique hermetice claufus
intra quem haeret.

DC. Thermometrum intus liquore tinfto ,

aut Argento Vivo
oftendens incrementa , aut decrementa caloris.
DE. Bulbus Thermometri.
E.G. Collum ejufdem.
E F. Liquor in collo adfcenfu fuo calorem , defcenfu frigus
notans.
EFG. Charta intra tubum diftindta in notas quae gradus figni- ,

ficant. Hoc Thermometrum fub axilla ad pe£tus fub , ,

veftibus ,
aut in ore diu contentum , calorem hominis
explorandum indicat.
P PP
 ,,

Tab. VI.

FIGUR &fad pag . i 9 6.de THERMOSCOPIIS.

ICONI.
ABCD. Lamina aenea , ad excavata VXYZ : ut bulbum
Thermofcopii admittere queat.

EF. Thermofcopium Mercurio inftrudum ita , ut in fummo

frigore Mercurius h^reat in I. in calore autem ebul-
lientis Mercurii in F.

GE. Bulbus hujus Tliermofcopii.

GF. Collum hujus Thermofcopii, divifum per appofitam. la- ,

mellam in 600 partes aequales qua; in hac brevi figura

, ,

haud omnes definita; appingi queunt quare hic in :

partes majores , 65 partium continentes ,

exhibentur
IKLMNOPQRS.
GH. Duo femicircelli aenei ,
quibus Thermofcopium affigitur
lamina; ita ,
ut inde, quoties opus ,
auferri queat.

4 bcd. V as aeneum, in quo Thermofcopium ,

de lamina folntum,
imponitur : ut calor liquidi explorandi ,
dum in vafe
hoc ebullit ,
notari queat notula ad collum GF appreffa
quae dein applicatu laminae divifae gradum exhibet quae-
fitum.
ICON II.

A. Yas cylindricum cavum apertum ad a, aqua plenillimum.

Idem vas charta D ad os patulum a , & aquam tedum ,
dein univerfum in aere libero ; nulla aqua effluente.
Idem vas ,
charta D, fic tedum ,
in fitu horizontali de-
tentum , nulla aqua effluente.

B. B. Vafa conica. Similiter fe habentia.

C. Ampulla fimiliter , aqua plena ,

charta teda inverfa
fine exeunte aqua.
V,
Tab. VII.

FIGURA ad pag. 14.C

ICON I.

AB. bc. Tubus vitreus , aqualis ubique latitudinis fortifquc, ,

AB. Crus majus multos pedes altum.

bc. Crus minus duodecim pollices altum , in lineas accura-
te divifum.
A. Apertura pro infundendo Mercurio.
c. Extremitas hermecice claufa.

Ad pag. zpo.

ICON II.

ABC. Ampulla aqua plena deorfum inverfa.

BC. Bulbus ejus, in cujus faftigio C aer ingreflus colligitur
ex ruptis bullis aeriis ingreflis ,
adfcendentibus.
AB. Collum ampullas ore patulo A quinque linearum. ,

A d e ,f,g h Bullas quarum forma & magnitudine

, , , , , , ,
aer
collectus intra collum admiflus , fuperiora petit , non
miftus aquas ; fed mole magna adunata fe affociat.

ICON III.

ABC. Ampulla ,
ut prior ,
aqua plena, deorfum inverfa.
BC. Bulbus adhuc aqua plenus.
AB. Collum ejus infra ore patulo A o£to linearum. ,

d, e } Bullae aeriae ingentes quarum forma & mole adunatus , ,

aer intrat., adfcendit lincerus non miftus aquas. , ,

ICON IV.

ABC. Eadem ampulla ,

aqua plena , litu horizontali.
d ,
e ,
Bullas aerias magnas fic diu intra aquam non divifas
,
fub*-
fiftentes.
ICON V.

AB. Tubus vitreus anguftus ,

utrimque apertus.
AC. Aqua cui AC pars tubi immittitur.
,

CD. Aqua adfcendens in tubo fponte furfum. ,

Ppp ij
 1

TA. VIII.
G UR AL ad pag. zji,

ICON I.

A. B. C. Tria vafa vitrea, cum aqua triplicis caloris.

D EH I. Patina asnea antlias aerias tubo KL affixa.
FGMN. Campana fupra vafa ABC impolita patinas
, ; fub qua
aer per tubum KL ope antlia educitur.

Ad pag. 2,71. zjz. I CO N 1 .

AB. Vas vitreum, cylindricum, fundo plano B.

CD. Ampulla vitrea ,
cujus bulbus C intra cylindrum AB lo-
cari poteft ,
ut apertura colli ejus D fundo cylindri B
infiftat.

Ad pag, 274. 2.75. ICON III.

AB. Vas cylindricum , cavum, apertum ad A. fundo plano

B ex tere conflatum , aqua repletum.
,

BCD. Infundibulum , ad tubi extremum D apertum cujus ,

tubi pars fuperior ED ,

inferitur intra cavum EG tu-
bum ampullas EG F.
EFG. Tubus & ampulla aqua pleni.

Ad pag. 179. ICON IV.

AB, Vas cupreum parallelipipedum.

B. Fundus ejus planus ,
in quo ad C orbicularislmprelfa ca-
vitas eft; in qua ponitur aquae non co£be gutta.
D. Conus cavus ex bafi cava tam lar-
vitro , aut conoides ,

ga ,
orbiculum C.
ut circumcingere queat
E. Conoides eredum fupra guttam aquas , Sz orbiculum
foflte.

F. Conoides idem primo jacens in fundo dum oleum co-

ii it ut aer omnis inde expellatur , oleum vero ingre-
:

iatur.
G. Ardens candela orbiculari foflas, in qua illa gutta aquae
locata fub oleo , fuppofita.
 ,

Tab. I X.

FIGURA ad pag. z 9 '8.

ICON L
AB. Cylindrus ex asre.
B. Locus ,
ubi foramini , in AB patulo , applicatus erat tu-
bus folidatura conjun&us.
AE. Siphunculus , epiftomio verfatili inftru&us ut omnis aer :

in fupetiore parte AF rellitans , dum aq.ua impletur Cy-

lindrus , expelli queat ,. deinde vero perfe&e claudi.
BCD. Tubus asneus , cavus ,
cylindricus ,
apertus ad B intra
Cylindrum, & ad D in aerem : ut ita per D infufa aqua
libere defcendat in vas AB.

Ad pag. 313- ICON IL

AB. Conus Chalybeus divifus in partes tequales.
CD- Conus ligneus ita cavus ut certo ficcitatis gradu conum
, ,

AB intra cavum fuum admittere potuerit.

Ad pag. 463. ICON III.

ABCD. Vas cylindricum ,

e vitro duplicato, ut vocant, fa-
ctum.
BCE. Fundus vafis planus in ambitu, fed intror fu m paulu-
lum in medium afiurgens.
FGHL Collum valis apertura HI cylindrica fefqnipollicari.
,

KL. Margo vitreus orbicularis ori colli circumduftus ut :

liquor guttatim dimitti queat ,. qui aliter retrolabitur

juxta vitrum.
MN. Operculum vitreum cujus : pars N cylindrica , exqui-
fite recipi poteft cavo- colli HG ,
politura arente ac-
commodatum. M caput planum ,, crafllim hujus
operculi.
OPQR. Ampullula oleis pretiolis condendis apta.

Ad pag. 464. ICON IV.

A. B. C. Crucibula ,
& vafa ,
pro fixis igni exponendis.

Ppp iij
 :
.I G U R yE ad pag. 4 <>5.

ABCDEF.
/ ICON
Figura vafis deftillatorii vera
I.

,
quse Cornuta , vei
Retorta , dicitur. In qua

ABCD. Sphteracava, qui venter retorta:.

AF. Tangens hujus fplueras in vertice A.

DE. Reda parallela tangenti AF d uda ex pundoD ubi

diameter parallela tangenti fphasram fecat.

Harum trium Figurarum pojtrema agtijjima.

ICONII.
ABCDE. Vas deftillatorium pro fixMImis, ut Phofphoro, &c
ICON III.

ABCDEFGH. Cantharus , in furno locandus fitu horizontali

ita , ut collum cum orificio paulum emineat.

IKLM. Fruftulum cylindricum cavum ,

quod recipi potefi: in
orificium HG canthari uno fuo extremo IK. dum
,

altero LM immitti potefi: orificio ON ampulla: re-

cipientis deftillantia.

QNPQ^ Ampulla maxima vitrea ,

qua: horizontali fitu loca-
ta ,
ore fuo ON excipit extremum LM frufti cylin-
drici.
T^S.X.
 .

J
Tab. XI.

FIGURA adpag. 46 5

ICON I.

ABCD. Cylindrus ftanncus cavus fex uncias larus ,

exeuns in

CDE ,
Tubum conicum quatuor pedes altum, in vertice E
unciam latum.

EF. Tubus cylindricus, altitudinis quatuor pedum unciam

. latus.

FG. Produfrio ejus ,

ut accommodari queat intra ferpen-
tis in refrigeratorio orificium.

H I K. Suftentaeula nefrentia tubum adfcendentem ,

&: de-
fcendentem ,
ut firmi fint.
Hoc eft capitellum pro conficiundo Alcohoie.

Adpag. 467 .

ICON II.
*
Ampullae vitrea ,
quarum collum recipit cauda recipitur qua; ,
,
nexae inter fe , & per luta conglutinata: ,
augent ,
pro ar-
bitrio , diftantiam inter vas deftillatorium & recipiens.

ICON III.

Pelicanus.

I CO N I V,

Pelicani compendium per duas phialas.

\.A.
 4 ,

Tab. XII.

MGURiE ad pag. 465, 6<s.

r ICON I.

Totus Apparatus, ut inipfo opere Deftillationis hatbetur.

ABCDEFGH. Cantharus figulinus deftillatorius ,

fitu hori-
zontali in furno locatus.

IKMN. Fruffcum cylindricum in aperturam HGcanthari de~

ffcillatorii ,
&; ON aperturam ampulke recipientis
immiflum.

ONPQ; Ampulla recipiens applicata.

ICONII.
Phiala ,
vel Matracium , Chemica.

ICON III.

Recipiens maximum quod fieri potell a vitri conflatoribus ,

,

ampullatum ,
quo hodie utuntur Artifices.

> 4
 icoisr x

,1 *
 }

0
fah.X TU.'
F G U R M ad pdg. 47
I 471.' 1
.

Icon FURNULI PRIMI ex ligno cdnftru&i.

AB. Latus bafios quadrata; novem pollicum. \

ABEF. Fundus quadratus furni.

ACBD. Altitudo ,
&: latitudo, furni prifmatici ,
quatuordeeim
pollices alti.
AI. BK. Altitudo foci ,
quinque pollicum.
IL.KM. Craffities fepti lignei, unius pollicis.
LC. MD. Altitudo loci fuperioris furni, o£to pollicum.
PP. Orbiculare foramen diametri quinque pollicum in fepto *
exfciffum ,
quo bafis cucurbita; ,
retorta; ,
aut phiala; im-
ponitur in opere ,
cujus margo fuperior hebetatur.
-Quatitor foramina orbicularia diametri pollicaris in
hoc fepto, pro calore ex foco in fuperiorem partem furni
tranfmittendo.

fgh Foramen quadratum exfciffum. de latere fuperiore partis

i.

BDHF,& affer culum quadratum illi immittendum.

furni
fp. gp_. k p. i p. Margo excifa ad dimidium craffitiei quadrati
immiffilis in latus exfciffum g h D, quando deftillan- H
dum ex cucurbita ; eft diameter hujus foraminis duorum
& dimidiati pollicum.
k Imn. Alter afferculus quadratus ,
cum margine immiffxli, &
cum foramine orbiculari inci.fo O : ut deftillatio ex re-
torta fiat.

fg. k m. Sex pollices

f.
RSTV. Porta , qua foci apertura anterior perfere clauditur ad
dimidium KS , craffitiei afferis affurgens. KM
XXXX. Quatuor foramina orbicularia portae incifa ut fintad- :

miffaria aeris intra focum.

Z, Epiftomia lignea , immittenda illis foraminibus ad mo-
derandum ignem.
c b. D a. G d. H c. Dua; valva; verfatiles ,
in media exfciffe ?

foramen tt diametri quinque pollicum.

q. Telia figulina fumo ferviens.
r. Ejus anfa.
fs. Ejus pedes.

\
 FURNUS SECUNDUS. /^.471. 47*.
AC. BD. I^des ferrei ,
duodecim pollices longi.

C N O D. Fundus furni ex lamina ferri & ceris ,

diametri
xvii. pollicum.

CG. HD. Cylindrus cavus ,

ferreus ,
fuper bafi CNOD,no«
vemdecim pollices altus.

ELMF. Craticula orbiculo ferreo , &: ferramentis in medio s

Yjfuftentatns ferramentis E &F. parallelus fundo*
CNOD.
E L. M F, Latitudo orbiculi exterioris* craticula 1 s 1 6C dimi=-
'
diati pollicum.

EC. DF. Diftantia craticula; a fundo iv. pollicum.

N OQ^P. Porta cinerarii mobilis alta pollices quatuor, fe ?5

lata.

Q^RP S. Diftantia porta; foei a. fuprema craticula i n polli-

cum.

R S T V, Apertura oftii foci lata fex pollices ,

alta quatuor
dimidium,

IL K M. Ellipfis ,
cujus axis , in focis , ,
LM
IK , pollices f X
qua formatur , rotatione moduli lignei bcde circa
axin bc ,
cavitas interna foci ellipticoxdes.

a. Epiftomium porta; foci a latere vifumv

Z. Idem vifum defuper,

K H X. Exfciffio in folfam declivem pro collo declinante’

retorta;.
* .

IKX» Olla lata x. pollices ,

profunda v, pollices.
#
 p

Tah. XV.
FIGURA adfag. 473. 474. FURNUS TERTIUS,
ICON L Ipfius furni conftrudtio.

AB. Cinerarii latitudo pollicum 10.

AC. Ejufdem altitudo pollicum 6 .

EC. Craticulae craffities pollicis x.

E I. Altitudo a craticula ad fundum vafis pollicum 8.
I G. Altitudo vafis pollicum duodecim.
L G. Margo valis ^ qua furno fuperne incumbit pollicis 1.
GM, Margo vafis, qua furfum affurgit , pro excipiendo margine
vafis in Icon. & Icon.
EGHF. Interior, elliptico-conoides ,
cavitas furni ,
diftantia fo-
corum zo pollicum, normali in foco ab axi 3 pollicum.
ICON II. Vas in quo vel deftillatio fit, vel aqua balnei conti-
,

netur quod furno Iconis 1. imponitur, id ex tere con-

;

ficitur, Literse ut in praecedenti.

ICON III. Operculum aeneum ,
cujus margo PQRS accurate
excipi debet margine MOGH vafis Icon. z. GK.
R. S. Manubria quibus imponitur ,
vel educitur.
RT. SV. Media operculi pars oblique affingens ut exeat in ,

TX. VY. Collum cylindricum pro Alembico excipiendo. ,

ICON IV. Alembicus e ftanno , cujus margo ab exadte poteft

excipi margine X
Y, atque caput exit in roftrum c d e, cu-
jus extremum de ore ferpentis refrigeratorio excipi p olfit.
fi ergo vas GK
accurate claufum operculo P Y , claufo accurate
,

Alembico ac in furno eft accommodatum , tum fit hoc

yafe deftillatio quatlibet per aquam, Sc Serpentem, ut
& deftillatio Balfamorum
,
Terebinthinis , &c.
ICON V. Vas pro deftillatione ex Balneo Marite.
fs ml. Vas quo excipitur materia Balneo Marite deftillanda ,
quod immitti poteft intra vas ,
&c margo ejus k l GH
accurate accommodari poteft margini excipienti MO
Icon» z. in fnperficie marginis eft foramen m , per quod
aqua infundi poteft , in vas IK, Icon. z.
Si ergo va sf.i. accommodatur margini MO.Ic.z.tum aqua ebul-
liens in GK, facit deftillationem ex balneo per vasfi. Ic. y.
accommodatoAIembico abclc. 4. intra marginem hile. y.
ICON. VI. Alembicus ex ftanno fupra Icon. 4. deferiptus. Cu-
jus margo 0 accurate exceptus margine h i. Icon. j. fer-
vit deftillationi Alcoholis dum fpiritus Vini communis
,

eft in vafe/A Icon, 3,

Qqqij
 %
Tab.XVL
FIGURA ad pag. 474. 475*

FURNUS QUARTUS, Fuforim ;

ab c d. Bafis lapidea, cava, fornicata ad^ tres pedes alta,

c d e f. Cinerarium ,
quinque--pollices altum,. fundo plano,-

efih. Craticula.

a b ,
e d : e f y hi. Latitudo duodecim pollieumv

bk , i l. Focus ,
fex pollices altus ,
ufque ad k

kmnli. Conus paraboloides ,

cujus axis: odo pollices, ©rdinai-
tim applicata fex pollices.,

mno-p. Caminus cylindricus,, tres pollices= latus, duos pedes

altus.

au y q bx Craffisies lapidea Furni quinque pollicum.

*
r o t
T^LB .ZFJI.
 \

gf0 M
Tab.XfiU.
FIGURA ad fdg. 475.' 476.

QUINTIIS FURNUS,
ICON L
AB, Farni latitudo pollicum zo,

AC. BEL
AH, IB, Longitudo pollicum 8.

Hi. Cinerarii larirndo pollicum 4 .

HK.IL. Cinerarii altitudo pollicum ir'.'

KM. LN. Diftantia oftii foci a cinerario pollicum -

jt

MN. OP. Latitudo oftii foci pollicum 7,

MO. NP. Altitudo oftii foci pollicum 5»,

BG. DF. Longitudo Furni pollicum 38=

QRS. Apertura lateralis Furni ,

pro cantharis deftillatQriis loeta~-
dis ,.in medio lateris Furni.

S. Longitudo limbi hujus aperturae pollicum zov

V S, Altitudo media hujus apertura pollicum iz.

SE, Cr allides muri fuperioris Furni pollicum 6 ,

ICON IL
Ad pag. 9. Tom. II.

A Bl Furnulus ex aere ,
ferviens Proceftui primo, in quo. lamina
aenea intus accommodatur ad altitudinem margirtis ;

fuperioris oftii foci B.

CDEF. Alembicus ftanncus ,

margini fuperiori A furnulf
AB accommodandus,

Q.q q U;

/
 INDEX RERUM- A
Ceti tripli cum una Tarta- Acidum fulphuris immutatum de ipfa flam-
parte falis
ri ,
Alcalini milii ,
fixi , ma fulphuris dillipatur fumi fpecie IJ8
ficci
quinam caloris gradus ? 201 falis marini quale ? 432
'Aceti vis refrigerans , pendere debet ab alia fulphuris lato in vafe aeri expofitum',
omnino caufa , quam a frigore vere aqua illi lladm fe jungit pondus
,
illi infito 199 ejus augpr & molem i 74.
Aceto fordlfimo, tantum acidi veri ineft fulphuris , pabulum igni non praellat
pars una odtuagefima 200 158
Acetofa quasnam dicenda 1428 Attiones Mechanicae quam maxime pendent
Acetum , & oleum Tartari per deliquium , a fola figura corporum agendum
in aere feorfum , asque calida 200 179
refpedlu olei noftri ratione fu» com- quorumcumque corporum , per folas
miftionis paric aliquem calorem ib. Mechanices leges intelligi nec pof-
ftilladdum , & oleum Terebinthin» funt , nec debent 3 63. 364
commifla per gradus incalefcunt ib. Attianum corporearum cauf» univerfales
ftilladdum , & oleum Terebinthin» , five communes quaenam ? 106
feorfum »que calida ac aer ibid. Adctmits a frigore adhuc magis condenfa»
Acidct ex vegetabilibus , vel foffilibus ex- tum redditur 79
trafta in aqua folvuntur 3 87 yEdes, extrinfecus alb»,inrus frigidilfimae 119
fermentata , liquida , &. folida vinofa nigr* excerne , interne calidas red-
428 duntur ibid.
fermentantia quaenam vocantur ? ibid. Mdificict folidilfime casmentata ,
quomodo
foililia fixara crebra 430 & quando fine ulla apparente caufa
folfilia in Alumine reperiuntur 43 I corruunt? 78
foililia in Chalcantho Inveniuntur ib. Mgjptii Chemiam metallurgicam ,
poft-
foililia in Vitriolo Ferri reperiuntur quam in Afia exculta fuit ,
etiam
ibid. exercuerunt $
folfilia nativa rara 430 JErisfufi pauca grana , fi injiciuntur
,
aqu»
folfilia quaenam- fune ? ibid. tremenda mox exoritur vis 1 57
folfilia reperiuntur in Sulphure ibid. Aer ab aqua per Alcali feparatur 27^
pura ficca exhibere, difficillimum 388 aftionem unius corporis in aliud de-
vegetabilia dellillata quaenam ? 429 terminat & applicat 287
vegetantium nativa 427 acquirit poteftaiem fe expandendi pro-
vegetabilia ullu prseparata 429 portionalem calori dato ibid,
Acida aquae Regiae quales ? 43 aeftuofus potius in vallibus percipitur,
3
Acidi potellas in generando calore cum e contra in locis altiflimis , & pla-
oleofis 200 nis 126. 127
AcidiJJimti materies cum multo Spi-
oleofis animantia , vegetantia , folfilia ,
agi-
ritu Reftore fcatentibus , materiem tat 228
conftituunt fulphuri fimillimam, & alius prorfus habetur in lingulis locis,
facillime incendendam 208 ratione foli vel parte relluris2(59
Acidorum convenientia inter fe 434 alterum natur» univerfale inltrumen-
differentia inter fe 435' tum 227
Acidum foffile de nitro produdum 43 z ambiens minus calet , quam homo
quod vi ignis de humano fanguine ex- quem ambit 103. 104
primitur, fafi marino debetur 37 an reaffundit ad Cua lgca & corpora
 -s

f R E R 17 M.
hauftos primo fpiritus ? 239 nia corporum latera 235
Air aptillimus ignis- copiae detegendae 8 3 Aer gravitaceiua quid praffiat ? 287
aqua pUrus maxime elafticus, contra habet virtutem quandam abfeonditam
vero refertuis vaporibus aquolis mi- 2 66
nus elafticus 230 incumbit Undique telluris noftrse fu-

attrahitur in liquorum fpatiola vacua perficiei 227

27C. 277 in America adeo efh tax rodendo , uc
calefaitus in olla, ci iflime conceptum omnia fere metalla confumat 2 63
calorem perdit 142 in Animali Planta quid ? 229
calidus refolvit vires , inftaurat frigi- in aqua quantus ? major ipfa aqua
dus 149 279
claufus in vafculo exire nequit
243 in aqua non eft aer 280
communis nunquam coagulatus de- non agit ut aqua in aere ilid.
prehenfus fuit in maflulam foliiam in aqua copiofus, invilibilis latet 236
229. 230 in aqua locatus , frigore glaciali col-
continet magnam copiam auri 229 lectus , glaeiei raritatem & levita-
continet plura', qua; nobis incognita tem producit 332
264. 2 65 in fpatium trigeiies& bis majus ex-
denfior eodem igne magis
elafticus pandendo fe diffundere poteft 241
244. 245 infinuacfe inter fuperficies omniuns
denfitace idem i eodem igne idem corporum 234
245 ipfe non valde penetrabilis 280
denfus eft fluidus 242 ipfum ignem excieat 228
divifus eft in plura lirata diverfa, quo- in.Folfilium vita quid t ibid*
rum lingula continent certum ge- it aquam Aere orbam 273
in
nus exhalationum, atque vaporum non it in aquam Aere faturam 274
262 it ex parvo loco per totam molere
diu penitus humidus, & calefcen3 Pef- aquse ilid.
tim gignere poteft 238 vix ullo quiefeit momento , nec aper-
educitur ex oleo Tartari vitrioli & tus , nec claufus quocunque demum
282. 283 vafe 89
educitur ex fpiritu Nitri & oleo Carvi licet id arduum fit , cognofci debet

285 229
elafticus adhseret folidis263 manet conclufus in corporibus ,
cuns
elafticus adhaeret fluidis & fxbi 269 quibus dicitur concretus 230
elafticus igne produ£tus de corporibus manet fluidus utcunque frigore conf-
285 tringatur 229
elafticus igne feparatur i corporibus mercurio impraegnatus corpus huma-
28 6 num in Ptyalifmum excitare poreft-
eodem gradu ignis calefaCtus ,
millies 263
forte erit aqua rarior eodem igne minimo caloris decremento ,-undique
calefaCta , fed forte millies cidvisre- contrahitur in totamoie , in lingu-
frigefeet 108 lis partibus 83'

eft chaos univerfale omnium rerum minus aquae habens , humidiffimus'

24<5 apparere poteft 230
Aqua, Spiritus vini, & Aer, fi militen- minima caloris mutatione expanditur,.
tur ,
manent aeque calida 196 aut contrahitur 288
ex aceto & oculis cancrorum 281 movetur in omnibus fuis partibus agi-'
ex liquore calido animalis feparatur ratione perpetua 84
2 76 naturaliter continetur in noftris hu-
ex fpiritu nitri & ferro 284 moribus, fed ira diflolutus & noni
exCreta & oleoTartari perdeliquium agens ut Aer 281
cum aceto 282 nato vento, frigidior apparet 103.104-
facillime afficitur parvo igne84 non amplius compreflu.v, fe ftatim ref-<
frigore denfior, quoufque? 245 tituit , & expandit 241
fungitur officio mifcendi omnia quam non eft elafticus in una parte 242
intime inter fe 287 non eget coricuffii , ut intret aquaul
9
gravis & fluidus premit «qualiter om- fponte quiefeens ibit per illam 274.

V
 7 m

Aer nunquam fine aqua reperitur in

INDEX alciffi- Aer tanto ardius comprimit .corpora , quo
mo faftigio montano ay j fune telluris centro propiora 234
omnem corporum fpeciem in fe ha- totus facit , ut nullum fere corpus quief-
bet, ne auro quidem ipfo excepto cac 288
229 valde coadus & compreffusjnon tranfu-
omnes prorfus fpecies corporum con- dat per vitrum 241
tinet 227 videtur continere femper tales particu-
omnium corporum maxime contra- las , quae qpese fune menftrui vice
hitur a frigore 24^ fungi 288
patitur, ut in fpatium decies & fexies unde fepe venenatus evadit ? 262
minus vere redigi queat 24 1 utcunque, compreffus , manet femper
paulo frigidior perrimofamfeneftram fluidus 2,29
adminus debilibus maxime noxius ut nubes fpiricuum vini confiderari po-
!0 S teft 259
plenus eft vera materie terreftri
339 Aera manfxffe liquidum patet , licet acutifll-
plurima aqua gravis, fiepe ficcillimus mo gelu eunda conftiterint 229
apparet zyo Aeri poft compreflionem manet indelebilis
pondere fuo incumbens telluri noftrse, patientia rarefadionis 241
premit fuperficiem illius viperpe-. Aeria partes elafticae difficilius poffunt li-
tua 233 quidis aliis immifeeri , quam ulla
prae aliis cito rarefcit & maxime 244 alia fluida nota 27,0
premit corpora ubique aequali preffu Aeris accurata cognitio ,
Chemico , Medi-
236 co, Phyfico necellaria 229
,
quaenam corpora
,
ignem .&
praeter a folo nifu ponderis dilatabilitas &
aquam , in fe concinet ? 2 y8 compreflilita? refpondet ad fenfus
quando plus aquae habet ? zyo quam acc.uratiflime comprimentium
qui gelidus apparec seftate poft Toni- ponderum augmento vel decremem
tru ,
revera eft calidus 74 to 241
quinam morbum acudffimum ocyffi- bullula minima non tranfmittetur , nift
me fufcitare poceft, & brevillime liquor cum fuo Aere trajicitur 280
lethalem ? 149 calidioris miri effedus 148
quomodo vere cognofcitur?2 t>4 :
caloris gradus quinam eflfe debet uc ,

rapide facis femper movetur 231? homo poflit vivere ? 103

rarior eodem igne minus elafticus 245; communis gravis & qui-
elaftici vis

replet omnia meatuum invilibilium nam , dum ruit in vacuum abfolu-

inania 23^ ,tum Torriceljianum ? 125
fepe quid miri Igni conciliat ,
quoad comprefli redudio pendet a potentia
poteftatem inde natam 2 1 ponderis externe applicati 241
fecedic ab aqua per gelu 27^ contradio in minora femper fpatia pro-
Seminator Catholicus videtur 2 £4 cedit quamdiu decrefcit ignis 85
fe immifcet omnibus fere humoribus , effedus ut fluidi &
gravis fimul 234.23 s
aliifque corporibus 227 elaftica vis augetur calore rarefaciente
femper aqua mota plenus eft 290 2-44
femper fit ponderoftpr , tempeftate plaftici effedus immutabiles feppkerni
diu ferena & maxime ficca zyo 242
feparatur ab aqua ebullitione 274 elaftici humidique vis in corpore hu-
fimulac de pondere fuo remittit, eo il- mano vegetante, fofljli 2 J7
,

lico comprimentur minus corpora elaftici proprietates 268

'234 elafticitas immutabilis 242.
fine venco,circa hominis corpus quief- elafticitas propria 238
fit 104
cens calidior elafticitatis qusenam lex ? 2 3 8. 2 3 9
fumma vi agitatus, excitat caloremi0 3 elafticitas quoufque procedit ? 239
luperficiei victi & aquae adhaeret eadem elafticitatis legis inveftigatio eo diffici-
tenacicate qua" aliis corporibus Ca- lior, quo in minora fpacia a.er com-
,
lidis 268 primitur 240
fupra alciftimos montes humidis vapo- elafticitatis legis inventio ilid.
ribus femper irriguus deprehenditur eiafticitati? lex cum cautela inveftiga
'

m da jbidt
Ait
 1 , 1 y

R E R U M.
Heris elater 'ab unitis ejus elementis 280 Aeris preflio nunquam eadem 234
elater aequivalet toti moli 14 3 quaenam frigiditas requiritur
, ut aqua
elater igne non deftruitur 2.46 congelaicere incipiat ? 87
t, & ignis elementa nunquam coeunt inter quinam frigoris gradus, requiritur ad
fe , nec cum aliis concrefcunt 230 aquam in glaciem cogendam ? 86
& foli definitus tepor requiritur femper rariflimi & denliflimi maximi diftantia
& idem ad vegetabilium produdio-
nem 1 $4 temperies ,
qua glacies primo nafcitur,
elafticum eit in aqua ut patet uno &
: fatis difficulter oculis exhibetur 86
altero experimento 271. 272 varia contenta 246
& Ferri expanfi differentia 84 varii effedus 2 87
expandendi virtus iempet manet pofl vires elafticae vix augentur in fummita-
compreffionem maximam 241 te Acmofphaerae a fummo igne 245
'

fluiditas ,
nullo eventu cognito adhuc, vis elaftica in fummitate Atmofphaerae
ipfiablaca fuit 229 fere evadit iners ibid.
fcetura mirabilis eft 261 virtus quaedam penitus Angularis nulli
gravitas 232 adhuc explicaca 166. 2 67
gravitas quoufque explorata ? ibid. ultimae particulse affiduo ofcillant 84
gravitas mire varians comperta ibid. Aerius Ros quid ? 251
gravitas ad leges cogenda 233 Aerofphaue pondus nunquam diu manec
gravitas comparata ibid. idem 233
gravitatis differentia maxima obferva- Mris notae 21. 22
tur, quoties meteora in aere 232 ALs in aeruginem pluvia vertitur 3 a 1

liquidi mollities faxi inftar dura reddi AL[lus aeftuante ccelo , a fole per nubes re-
poteft ibid. flexo vel refrado , homini intole-
mira proprietas 245 rabilis 72
mifcibilitas aliis 231 in ediciflimis, planis, locis, minus ar-
natura prorfus aliquando mutatur 265 dens 12(5
nomine quid intelligendum ? 227 fummusa centro telluris decrefcic, at-
noftros ad fenfusimperceptibilitas2 3 que omnium minimus evadit , ubi
232 terminus habetur medius inter duos
nulla pars magis mi.nufve calida eft Planetas 107
quia diverfis fcatet corporibus 247 Alba corpora quam maxime revibrant lu-
nunquam quiefcit 84 cem acceptam 118
pars infima femper tanto fortius premit Agitatio continua in eundis corporibus in-
furfum, quanto inferius haec magis que toto univerfo , & omnibus ho-
fuerit pofita 236 rum particulis a frigore & calore fe
pars minima par magnae 244 mutuo excipientibus 81
partes elafticaefernel unit* minus facile Albumina ovorum indurantur ab Alcohole
feparabiles , minus facile in mino- igne 184 &
res fuas partes divifibiles 2 69. 270 Alcahefl materies quaenam ? 4^9
partes utcunque tenues per multa corpo- modi agendi 4p j 1

ra cranfire nequeunt 23 r nomen & etymon 452 .

partesfacillime a fe mutuo feparantur ib, pbfequium uni rei 458

partes faepe ex oppofitis oris adoe , i.n fe origo non fpontanea 454
mutuo impingunt 25 y propria immutabilitas, dum alia mu-
particulae minimae haud ita prompte tat 458
patiuntur fe dividi in minima 236 feu menftruum univerfale 451
particula ultima nunquam mutata ob- fumma fixitas, & volatilitas 458
fervata fuit 376 varii effedus 455. 4 (5

.partium tenuitas 230 varia fynonyma 453

partium lubricitas 231 virtutes ratione objedi 4^4
partium attradio matua ibid. Alcali fixum quid fit ? 40 <5
pondus nofci debet ut caloris aquae fer- cinerum clavellatorum 409. 410
ventis gradus .apprime delignetur de vini fecibus 41
ex vino fixum ibid.
ponderis pars quae maxima ? 249 fixi notae 405
proprietas eft ejus fluiditas 229 fixj momentanea praeparatio attafe
Rrr

\
3»
 . 11 1

flibii 4t? Alcoholan eft magnes Ignis ? 1 84

Menii fixi origo Antiquis bene nota 407. an fiat ignis in combuftione afferere
408 non licet 190
fixi fola deftillatione praeparatio 411 an igni commifTum cum eo eifervefeit,
fixum aut volatile ,
aeri nudo expofi & ita ebulliens flammam facit ?

tum , an non affiduo & ubique ab 184

occurfu acidi ,
vel oleofi , mutabitur lucem in fe trahit appropinquantem
in falem neutrum, vel faponem ? ibid.-
42 an non inftar fulminis confumeretur 5
fixum , aut volatile, an diu aeri nudo fi inflammabilis pars fola applica-
expolitum , diu manere poteft Alca- tetur igni i 184
li ? ibid. an vera commutatione in aquam ve-
fixum confideratum ut menftruum 406 ram convertitur vi ignis' ? 173
fixum dat vitrum 422 aqua levius, citius magifque rarefeit ab'
fixum ex Tartaro & Nitro faftum 413 eodem igne , quam ipfa aqua 74
fixum ex Nitro praeparatum 412 an quidem fuccelii ve arderet, fi aqua
fixum igneum , poftquam prius dilu- quae in combuftione apparet , abla-
tum eft in aqua , deinde nullum ta eftet ? x 84
amplius calorem in talia aqua exci- aquae eft tenax 1
83
tare poteft 1 £2 ardens nullum fumum ,
qui oculis per-
fixum folo igne paratur , & iterum pe- cipi poteft, emittit 17
rit 408 ealefaCtum lentiori gradu aere , con-
volatile, confideratum ut menftruum ceptum calorem perdit 142
42(5 confufum cum aqua noftri fanguinis,
Alcnlia fixa non fponte de plantis fiunt poterit eam calefacere quam citilfi-
408 me
pro uno momento 198
Alcalia omnia volatilia, an calorem putre- ubi confumptum flamma ex- ipfo pe-
factionis pro caufa fua unica agnof- 182
rit

cunt ? 421 cur hyeme calidius argento vivo , vel

Alcalia aerem quam fortiflime attrahunt in glacie rafa? 1O2
fe 41 <5 ebulliens accenfum a flamma purifli-
fixa attrahunt olea ftillatitia 417 ma , ftatim extinguitur 176
fixa facile neftuntur oleis preflis ibid. ebulliens incenditur a flamma purifli-
fixa ,
puriflima Alcohol non fugiunt ma fubito produfta 173'. 1 j 6
4.1(5 ebulliens non admittit plus ignis aut.
fixa repellunt aerem 415 caloris 398
fixa unde tam facile permutantur in
, ebullit longe minore igne quam aqua
naturam noftram 3J3 91
fixa omnia , an foli igni , ut caufe ge- & acetum aeque calida ex fe folis 200
nitrici, originem fuam debent ? 421 & aqua funt praecipua fluida ex vege-
Alcalimn diyerficas A puritate & ab additis tantibus quibus ineft poteftas gene-
424 randi caloris 201
Alchemia AuCtores poft Grsefcos 9 & oleum Tartari per deliquium , aeque
praecipui feriptores fuerunt Chriftiani ambiens , horum per-
calida ac aer
Graeci , an & primi ? 7 miftorum quinam caloris gradus ?
primus Profeffor publicus fuit Paracel- 20X
fus 12 facilius, 8t magis amice, cum aqua ,
Scriptorum Catalogus 7 quam cum oleis unitur 3 09
fignificatio 8 flagrat fine ullo folido iride nato l8g
Alcbemici nova, nec credenda , promittunt igni convenit 184
1 igni videtur aliquantum fimile ibidi.

fuis jaCtantiis parum praeftant ibid aquaeimmiftum inde elici poteft ope
Alcbemijlarum AuCtorum Catalogus 1 p 178
ignis
Alcohol aCtum per flammam fit vapor, in immiftum noftris oleis , non producit
quo non reperitur Alcohol , poft- calorem 200
quam flagravit 174 inter arcana menftrua 402
Alcoholi permiftum non generat plus perfedte paratum , cum puriflimo oleo
caloris 197 scherio Terebinthin* jniftum coi-
 1 1, s 1 ,

\ -

t
liquefcunt fimul indar
R E R XJ M.
Alcoholis Alcoholis fumma mobilitas Medicos quaedam
j

cum Alcohole 2.00 docec 91

Alcohol proles ed vegetabilis 8 5 Alimenta plancarum radicibus externis , ani»
1

puriffimum fi fuerit, ardendo prorfus m alium internis hauriuntur 35

confumptum , fecem nullam relin- Alumen quid ? 2y
quit 171 Amalgama coloris fplendidi indar argenti
purum aquae commidum indar anguil- puriifimi 371
lularum inter aquam decurrit 1 69 Ambarum quid ? z8
gusenam folvere poted 1 & quasnam Angina fiunc , fi a calefa£tione nimia per
non ? 404 motus validos in vento frigido ,
quietis impaciens ed 91 I deinde quiefeant homines 104. ioy
quomodo ignem elementalem nutrit ? Animalia omnia quam multis modisincerfe
iP 3 conveniunt ? 353
fali fixo poted uniri 40 3 quodnam genus corporum ? 3 y
fi folo contudit intime fe unire patitur refpirantia quemnam caloris gradum
oleis dillatitiis, perfe&iffime para- conciliant fuis humoribus fanis ?
tum erit 199. joo 22 j
fimul ac ebullit , ejus expando ultra volitantia quare a Tellure in Lunam %
menfurari nequit 93 aut inde ad nos tranlire nequeunt ?
flnceram , ope flammas quantam aquae 107
copiam dedit ? 174volatilia non ferunt temperiem altilli-
fine ulla aqua quid faceret igni mae Atmofphaer® ibidi
? 1 84
utcunque puriflimum Animalium actionis naturalis ratio quomo-
, compofitum ta-
men ed 183 do intelligicur ? 3 9
yinifinctrum, parvo ignis incremento actiones vitales fiunt intra calorem i
texpanditur quaquaverfum in tota trigefimo tertio ad nonagefimum
fua mole 90 quartum gradum 22 3
unum purum inflammabile 82 corpora aliis calidiora femper manere
1

fe folo natam flammam fudinet ibid. falfo creduntur iyi. ryz

Alcoholi fi minimum aquae inhaeret , nun- corpora fponte fua seque fepeliuntur in
quam perfede oleis dillatitiis mifce- aere quam in terra z<5 i
ripoterit 200 corporum convenientia & differentia
Alcoholis cum fale Tartari alcalino fixo , cum Vegetabilibus 36
ficco ,
puro , mifli quinam calo- corporum analyfis 3 6 37 .

ris gradus ! 201 corporum elementa quaenam ? 38

cum terra mifli & accenfi examen 18 r & Vegecancium fimilirudo 346
.& aquas fimul ardentium examen 178 excrementa , fubito diflipaca in Ae-
& camphorae fimul ardentium examen rem , evanefeunt 260
ibid. generationes & gedationes intra
differentia quoad menfuras , frigidiili- quemnam caloris gradum fiunc ?

ma hyeme , aut asntiancifllma cani- 223

cula 9 inultae partes haerent in aere 260
excerne applicati effedtus in noflrum partes facillime putrefeentes in vacuo
corpus, quales ? 198 conclufse non putrefeunt 2 83
flagrantis flamma, non fumum , cine- partes in vacuo Boyleano immutat®
nec fetorem dat, fed aquam
res
,
manere videntur ibid.
182. 183 partium elementa terredria aquse con-
flamma intuenti caerulea apparet 171 glucinationecoaluere in neceffa-
ingens rarefadtio 9 riam animalibus duritiem 3 r y
piei ,
camphorae , offae Helmontianoe quorumdam in aere fervidiflimo fuffo-
Terras cum invicem midorum exa- catorum exempla 148
men 181 fpiricus in aere continentur 260
partes in fpiras decurrunt 1 69 ftercora in fervidioribus locis ,
aperto
perfefliflime parati notae certiflimas commiffa aeri , unius diei fervore
I99. 200 penitus volatilia redduntur ibid.
ponderis Hydrodatici diverlitas cir- Animantes , qui nullo fale marino utuntur
fA Telluris polos intra Tropicos & nihil falis fixi in urina habent , vel
90 acidi in fanguine 37
R r r ij
 ,

1 N D E X V '

2««itempeftates mutati ignis perpetuo va- Aqua , ex qua omnia , atque de hac
eft
ria effeda excitant 81 cubatu praegnantis Ipiritus omnia
Antimonii butyrum in aqua non diffolvitur producuntur 3 17
309 eft humor- princeps, longeque abun»-

Antimonii moles ignis adione increfcitll8 dantillimus omnium liquorum , qui

Aqua ab aere feparabilis chemice 254 "in fano corpore humano deprehen-

a differentia ponderis Atmofphasrae ni- duntur 38 6

hil omnium patitur refpcdu com- eft pars maxima perfpirationis Sando»

preffionis , & inde nat* denficatis rianae 247

301 eft tantum folvens ,
quatenus ignem
ad folvendum vim pro vario gradu continet 38^
ignis etiam variam habet 583 eft vehiculum praecipuum , quo ali-
affufa folvendo fali quo plus concuti- menti materiesdevehiturad anima-
tur cum eo tb femper iblutio citior
,
lium & vegetantium corpora 3 17
& major 304 eft vinum catholicum , quod omnes

asquabiliter difpofita pellucet 252 plantae , animalia, & follilia bibunt

aere quantum gravior ? 293 ibido
Alcoholi immiita , & igni expofita , eft vitri quaedam fpecies 3'27
&abAlcohole & ab igne repellitur & AcetumVini ftillatitium fortilfimum
178 mifta nihildanc caloris 199
animalium humoribus maximaffi-co- & Alcohol alcalifatum mifta calefcunt
piam praebet 37 minus quam Aqua & Alcohol , fed
an poteft verti in terram ? 3 34 fortius quam Aqua & fpiritus vini
caeterique liquores ,
vi ignis rerreftris 197
vel aerii elevantur per aera 119 & Alcohol mifta calefcunt fortiter , &
calefada longe citius & plus falis dif- fortius longe quam Aqua & fpiritus-
folvit, quam frigida 304 .
vini ibid.
calore folis , ventifque ,
affiduo ave- & oleum Terebinthinae ftillatitium
hitur, difpergitur ,
mobilis redditur feorfum aeque calida uc Atmofphae-
29 5 ra , & intime mifta , ne minimui»
/ coit cum fulphure
13. 3 14 '3 caloris novi pariunt 199
conglaciata nunquam accedit ad pon- & Spiritus Vini permifta calefcunt
dus cryftalli , longe minus ad foli- ftatim, & unde ? 196
ditatem adamantis 316 & Vinum ,
aeque calida ex fe funt ,
at-
continet quid aere fiibtilius 332 que poft commiftionem quoque ad-
corpus molliflimum , parces poffidec huc aeque ac prius calida manent
immenfas duritiei 376 198
cum fale non folvit Alcohol 309 ex Aere leviori fado folet fponte fe»
cur exftinguit ignem ? 143 parari 255
ftannum a fullone fervat ibid. ex Vegetancibus eduda ignis copiam
de nive purillima parata , revera dif- definitam accipere , atque in fe .re-
fert quam maxime ab omni alia tinere aliquandiu poteft 1 f6
aqua 320 ex Vegetantibus ,vicae ,
fanitatf, nu-
difficilis cognitu 289 trkioni, & incremento praeftat offi-
difficulter tritu calet io 5 cia 328
dilfolvit omnia illa corpora falina di- Fluviatilis differentia varia 324
da 388 Fontana fere omnis femper decurrit
diffolvit fulphura Alcalicis unita 392 fub terra ibid.
ebulliens ovi albumen jam folutum Fontana nunquam purior eft pluvid
coagulat 361 3*3
quantum fieri
ebulliens falis diffolvit, Foffilium augmento infervit 329
poteft , plurimum 306 frigore magis condenfatur quam la»
seflivo tempore majorem falis copiam pides 299
folvit quam tempeftate frigida halitus emittens ,
qui flamma cande-
,
ibid. las excepti, in vivam flammam, lu-
eo femper minus prompte & minore cidiffimam abibant 325
copia folvit falem quo magis quier- igne calefada eo ufque , ut vere ebul-
?
liat t deinde audiore igne appofica
at 3°4
 t
quocanqae nunquam adigi poteft
R E R U U.
nitri ,& faliv marini 303

uc plus calefcat 92 Aqua non prodit omnia 3 6 1

'Aqua in Aere abundans plurima corpora non folvit omnes fales Metallicos
macerae zj?8 309
in Aere femper prsefens 247 noftrorum humorum non poteft ca-
in Aere ubique 25 3 lefieri admiftu olei effentialis ftilla-

in Alcohole repericur 3
r<5 titii 199
in altiffitnis fit glacies , auc non aqua nulla omnino videtur feparari polfe
254 ab aere 247
in centro telluris polita' , ad fummam nullas partes noftri corporis irritare
calefadta ebullitionem , an non ibi valet 302
seque fulgeret ,
quam mecalla igni- olea fermentata folvit 309
tilfima ? 157 oleorum maximam partem conftituic
in humoribus noftris pars habetur mi- 313'. 316
tiflima omnium 302 omnis ex vegetantibus , ut & ipforum
infinita corpora difiolvit 290 fpiritus in altum enituntur 239
in locis propioribus foli & a terra re- omni momento ,de unoquoque homi-
motioribus in nivern convertitur ne fano exfpirat 247
xoo omnibus corporibus ,
ne ficciflimis &
in fe quam plurima continet quae duriflimis exceptis, feimmifcet 28 p
ipfam plus minufve gravem red- per invifibilia lignorum fpiramenta ,

dunt 292 & intervalla tranlfudat-, ubi- nihil

inftrumenuun eft vitae 328 aeris elaftici tranfire poteft 296
in terreftrium corporum- compofitio- perpetuo, copiar incredibili ,
in aerem-
nem venit 3 14 rapitur 124
intime nupta Terrae in Alcali abire pondus & molem corporum auget, fe
nequit in ipforum poris infirmando 3 1 2.
343
ipfa ,
fi in terram converfa , eoufque 3 1 ?
etiam igne impraegnari poterit , ut plus ignis recipit antequam ebulliat ,

luceat 138 fi atmofphaera fit gravior 288

in vegetantibus cremandis multa pluvia an unquam acefcere obfervaca
praeftat ,
quae ? 15 5 fuit? 3,19
inter veros liquores omnium penetra- quomodo a putredine coercetur , St
bilitlima ,
omnium fluidiflima- 297 corrigitur ? ibid.

latenter ex aere irrepit in corpora pluvia deftillata naturali ponderofior

falina , ficca , fpiricuofa 174 non eft 320
levillima femper ponderofior hodie Nivis omnium leviflima fuit inventa'
inventa omni vino cognito, omni- inter omnes pluviarum fpecies ibid,
que cerevifia 294 pluvia varia habetur a variis caufis-
1‘onge citius ebullit quam oleum Te- pendens 318
,
rebinthinae 93 prius falfa longe citius regelafcit ap-
longe penetrabilior , & aptior valde politione falis , quam nmilis-aqua
ad infinuandum fe in minutiores flncera, in eodem gelu 304
meatus , quam aer 296 pro menftruo rerum dido univerfali a
maxima vi preffa non premitur per quibufdam habita fuit 3r2
meatus, quos non traniit fponte fua pura integrum diffolvit faponem, im='
propria tenuitate 298 pura vero non 322
Nivis ad inflammationes oculorum puriflima,
& vinum generofum, mif-
fingulare admodum remedium 320 non- dant ullum fenlibilem ca-
ta-

non eft Aqua ex natura fua propria lorem audtum vel imminutum 198
abfque igne feorfum folumcon- putealis eft quae educitur de illo ftrato-
fiderata 214. 2 15 fubterraneo , quod fabuletum fca-
non diffolvit terreftria foluta-Alcalicis turiens dicitur 29-2

391 putealis quid ? ejufque pondus fpecifi-'

non eft frigidior oleo tartari per deli- cum 292. 293
quium 199 quare ab aere inquinatur ejufque con-
non mutatur tempore 332 tentis , fere infeparabiliter ? 291
non poteft feparari a fp.iriribus acidis quare nunquam fola ,-fed multe» igne:
R r r iij
 1 8
fi

plena ? 290. 291

I N D EX
Aqua faturata uno fale, alios diffolver?
_

Aqua quare raro pura habetur ? 29? adhuc poterit 30p. 307. 308
quae affunditur ad Alcohol ,
facit af- fcacuriens, five fcaturigo viva , vef

fufione fui plus ignis venirein Alco- aqua viva quaenam dicitur ? 292
hol 197 faepe mire latet , ubi abundat
333
quae affunditur Alcoholi , quo minus ft per Aera afcendit eo ufque
, ubi Fri-

Alcoholis habet in fe, eo plus calo- gus jam glacialehabetur,in glaciem

ris generat in Alcohole ibid. concrefcet 254
quae , dum Alcohol accenfum eft, exit, fe infinuat in poros corporum 312

an prius ibi haeferit , nulla nifi hac femper praefens eft in Aere 247
arte feparabilis ? 173 feu mare, vera mater eft omnium me?
quae ex Alcohole dum comburitur, exit, tailorum juxta Paracelfum 302
an ab aere fuppeditata ? ibid. fimpliciflima eft 301
quaedam Solida repudiat 317. 318 fine ullo omnino calore nullum falem
quaenam folvere non poteft ? 3 1 r folvere poteft 307
.quandoque Alcohol trahit , falem de- fole illuminata , nunquam alba reful-
ponit 310 get, nifi in fpumam , nivem, aut
quando terreftria praeparata folvere glaciem coafla 12 $
poteft folvit Alcohol 309
3 1
? 1

quando coit cum corporibus falinis ? folvit Alcohol ex oleis , refinifque

?
3*3 & camphora 3 10
quafnam res folvat in omni gradu folvit fapones , faponacea ,
& ab his
caloris ? 387 vis ejus augetur 3 1
quia Aere denflor , diutius acceptum folvit laies fofliles fimplices modo di-
calorem retinet 86. 87 verfo 303
quo altius in Aerem evehitur , eo fe- folvit fales Animalium & Vegetan-
renior, liccior,ffne nubibus,tempef- tium 30P
tas 252 fub glacie ? brumali tempore, unde hu-
quoties in Aere abundat , fubiras & mat prae calore ? 2 p6
ingentes laxationes corporibus pro- tanto pius exhalat quanto magis fin-,

ducere poteft 258 cera habetur 294

quo altior a terra in Atmofphuera ad- tantum aqua eft per mocum infici ignis
fcendit furfum , eo in fpatia diffun- 214. 21$
ditur majora 250 tepida albumen ovi diluit 361
qUp altius elevatur in Aera , eo citius terreftria foluta acidis diffolvit
391
fortiufque conglaciatur 2J4 Thamefis atque Neobpracena intr?
quo frigidior e.o femper acriiis pene- dies ofto in doliis fuis intolerabili-
,

trat per muros ,

calefacta vero mi- ter foetet , delaca autem inde ad
niis 29,9 Virginias , fada eft iterum dulcifli-
quomodo diffolvit tenaciffimas Reli- ma 3 25
nas ? 392. 393 tonitrualis diverfa a caeteris 1
3
quoufque in Atmolphsera queat afcen- tranfiens per terram evadit lixivium
dere certo non conftat zp3 39 3
reddit Alcohol admiftu fuo ineptum vehiculum eft alimenti
3 28
ad diffolvenda quaedam olea 309 vim folvendi habec 303
fales fofliles compotitos folvit 305 vim ignis valde augere poteft, fi, dum
regelafcens fft folvens 328. comburuntur vegeeantia , occurrat
an repetitis deftillationibus ad mira- oleis, falibus , metallicis quibufdam
bilem corrodendi facultatem redu- partibus 157
ci poteft 2 98 ? acidula alcalefcens , volatilis , fpiricu
falfa glaciei proxima, quam minimum embryonato referta eft 323
falis gerit 306 Aqu.i ad tes fufum in igne mirabilis proprie-
falfa maxima ,
ob admiftum falem tas 322
& bitumen haud ita facile diffociat agitatarum partium motum detegunt
fua elementa, quam dulcis 294 microfcopia 300
falfa quantum intra viginti quatuor charafter inveniendus 290
horas exhalat 294. 295
? definitio ibid ?
fanitatis eft inftrumentum 328 de Mqris Mediterranei fuperlide exha-
 J 6
1

Matis in aura? ullo die

RERUM.
Eeftivo fo- A qw pluvias , nivales, fontanas fluviatiles^ ,

Ijus folis vi , fupputatio 247 quam parum differant inter fe hy-

Aqttx ebullientis diminuicur calor, quoties droftacice examinatae 32 ?

pondus incumbentis Atmofphseras ponderum ratio ad metalla ut exafte

imminuitur 92 habeatur ,
ad varium gradum calo- 1

ebullientis raritas 94 risattendendum 293

elementa exilia , forte minora aeris pondus ad varia corpora ibidi
2 96 pondus comparatum ad glaciem qua-
elementa licet afla calore , vel prefiu, le fe habet ? 33.1

per multa corpora cranfire ne- pondus proprium difficile inventu 292
queunt 2 97. 298 poteftas in folvendo per faponum vir-
elementa magis penetrabilia caeceris tutem mirifice increfcic 3x1
* 97 - praefentia in Aere patet in alcali fixo
elementa neque funt flexibilia , nec ad ftateram 248
compreflilia 300 prasfentiain qualibec parte Aeris ocu*'
elementa n.-utiquam habere dicet pro iis quotidie patet 247. 248

anguillulis flexilibus, repentibus per proprietas eft lenitas, hinc' Anodyna

flnuofos flexus ibid. 3.02.303
elementa non attenuantur igne , fed puras frigidiffimES gradus quinam ?

femper moventur 299 214

elementa per ignem in minorespar- puriffimas cum triplo falis cartari , al- .

tes dividi non poflimt ibid. calini, fixi quinam caloris gradus ?
elementa per multa cranfire nequeunt 20 i
297 puteales quo leviores , eb falubrioxes
elementa folo frigore fiunt tenuiora habentur 293.
299 quiefeencis elementa quare affiduo’
elementa funt immutabilia 300 motu agitari creduntur ? 300
exhalantis i» Auras incredibilis copia requifitae portio ad fales diluendos
2,47 3°5
fontanas varia natura 322. 323 fimplices de rebus igne expulfie
, ad-
fluidicas augerinon poteft 29 5 huc funt compolitae 219 •
fluiditas a folo igne pendet , eoque folvendi vis limitata probatur exem-
fatis magno ibid. piis 384
fontana: diverfitas in copia ,
omnique ftagnorum indoles 326
alia dote 253 vapor calidus valde aftuofus 3 3 0
fuga a quibufdam liquidis 317
in igne mirabilis valde & Angularis
vis 157
unum elementum, quare revera minus
videtur quoad molem uno elemen-
to aerio , proprio , folieario exifr
o
naturalis flatus glacies 327 tence ? 296
parces extremae , an fune Sphaerulae:
ufus ad quam plurima 3 29
aequaliter perfeftse ,
folidae ? 300 vircus folvendi increfcit femper pro ;

parces ,
nulla arte cognica , ita igne racione au&i caloris in iliaad ebul-
impraegnari po.ffunc , ut fulgorem litionem ufque 3 8c>
ignitum induant 156 vis applicatas ad ignem, qui in aSreper
partes quo altius eveflae, ebglaciales ignem liquefafto obfervacur , ter-
magis evadunt 124 ribilis eft 157
partes quo plus comprimuntur ad fe vis fales diffolvens determinari di {Ex-
mutuo- per augmenta ncumbendum i culcer poteft- 306
ponderum , eo plus ignis requiritur, vis folvendi limitata 383
ut a fe mutuo recedant 92 vis folvens an ipfi foli imputanda ?’

particulas furfum elatae iterum adu-

,
3 IO'
'

natae inter fe , inque magnos glo- Vis folvens multo citius operatur in :

bos fenfim coaftae apparent nu- uno- lale, quam in altero 305
bium fpecie 124 Aquam caufae elevantes 2 j 7.
1

perrificas calculos haud generant fuis Aeri immifcences, & per eum elevan-
potoribus 324 tes quasnam caufss ? 2y 5. zf .

plantarum examen ,
quatenus ignem
continent 156 puram ,
finceram , fimplicem ,
de--
 1 3 , °

mentalem habere valde

I N D
difficile eft
EX unde ftepe tantopere
\
mutatur ? 26 $
290 Attwfpbara diverfitas pro anni tempeftate
'Aquam folam materiem efle crediderunt diverfa unde? 2 6$. 2 55
Alchemiftse , unde omnia corpora, .gravitas -variata ,
quid facit adebul-’
fimplicia orca 301. 302 litionem ? 93. 94
{latuit Mofes principium, corporum ponderis maxima & minima diffe-
302 rentia 233
'Aquarum extremae partes videntur quam noftra canto plus incalefcit ab igne
rigidiffimae ,
prorfufque inflexi- Solis , quo plus premitur 92
les, & adamantinae duriciei 300 ponderis effe&us .233
'Ardore ignis paululum modo acutiore per- pondus mutant pluviae, imbres &c.
nicioiiffime deftruuntur infedtorum 232.233
ovula impraegnata 1P4. vid. Ignis. preflio quo minor, eo minus incaleft
Arena noftra vulgaris non eft terra 354. cie ab igne Solis 92.93

Arenarius vel Ammoniacus fal quid ? 25

,
m
.Chemicis operatio defcxibitur
ratio femper habenda ,
ubi aliqua i.«

Areqmetra quomodo fallunt ? 90 289

Argenti notae 2 Atomi an ita folidae , ut ne ignem quidem
Argento vivo notae propriae 2.0. intra fe admittant ? 80
Argentum in natura fua nihil quidquam ter- an non dilatabiles ulla potentia ,
rae habet 35'2 yel arftiiis comprimendae? ibid,
folo fincero argento vivo per ful- Phyficse quaenam funt corpora ? 40
phur denfans flipato , nafcitur vix innotefcuntper Chemiam ibid.
ibid. Attritu corporum eb validior ignis excita-
vivum caloris.admotu rarefcic facile tur , quo illa fuerint duriora , five

94: rigidiora 9.5

vivum per ignem agitatum ,
invi- mutuo calefcuut corpora in ipfo va-
fibile aufugit 2.5 cuo 95
vivum ,
quoad fenfus ,
hyeme frigi- quorumcumque corporum inter fe
dius Alcohole 102 ignis produci poteft ilico in om-
vivum quidquam in
terrae nihil fua ni tempore , in omni loco xoi
natura habet 3^2 Attritus non generat calorem ,niftper vim
'Arjenicum hodiernum album 27 comprimantur corpora ad fe mu-
Citrinum hodiernum ibid. tuo 2.87
Rubrum hodiernum ibid. AuSorum inventa circa naturam ignis ele-
Arteriarum elater quo minor, eo minus ca- mencalis ip3
loris producitur .in noftro corpo- Aureus color lucem acceptam quam maxi-
re io5 me revibrat 118
Arthritides oriuntur , fi a calefaftione nimia
Auri & Argenti magna copia in Aer.e eve-
per motus validos in vento frigi- hitur 2 5.J
,
homines quiefcunr 104. ioy
do vera; nota; 1.9
Artifices certo quodam caloris gradu utun- Auripigmentum quid ? 2 5
tur ad preciofas fuas praeparationes Aurum & Argentum quomodo .volatilia
conficiendas 223 redduntur 25 3
Afia ,
locus.ubi primo exculta fuit Chemia, tn .natura fua nihil quidquam habet
metallurgica 5 terrae 352
Afphalta quid in igne agunt ? quid patiun- nafcitur folo ftncer.o argento vivo
cur? 192 per fu.l.phur denfans ft.ipato ibid
Afphaltum vel Bitumen quid ? 27 continuato. cum aqua attritu diffol-
Afthmata tota vita durantia a refrigeratio- vitur in formam potabilem &
ne in vento frigido poli nimium medicatam 312
motum 105 attritu folo penitus folvi poteft ibo
Atmofphara hominis calidior eft Atmofph*-
ra Aeris 103 104 . B
quid igni alendo facit ? 188
quo propior eft telluris fuperficiei, 7} Alana integra mortua seftate , brevi
eo plus iucalefcic ab igne Solis
'
peltifera fracedine late loca vicina
inficit 261
Balfiapfj
 J J ,,

-y

/Balfami
t
flammam cum
RERUM.
igne concipiunt, Calor calefaciendo liquores , creditur non
quatenus eorum pars oleofa in- aequabiliter eos expandere , fed per
flammatur 167 faltusquofdam 1 5 3
levi aftione ignis mox fluunt 1 69 citifflme definit applicatu frigidi denfl
Barofcopico cubo concuffo in tenebris , lux 143. 144
nata confpicitur in hoc vacuo corpore humano conciliatus ab ac-
99 cepto vino , non pendet a Calore
Bilis coagulatur ab Alcohole& Igne 1 84 prius praeexiftence in vino 198
bona quam maxime Aquam amat 3 89 diverfus hominum 14 6
naturaliter concinet Aerem 2,81 ea major concitatur attritu ,
quo ap-
putredini maxime propinqua 391 preflio duorum corporum inter fe
Bitumen vel Afphaltum quid ? 27 major ,
& agitatio velocior 97
Bitumina conflant oleis foflilibus
,
pingui- & Frigus maxime agunt
,
in omnia
bus , falibus plerumque acidis, fi- corpora 80
mul terrae ,
hepe & metallici quid & Frigus femel alicui conciliata cor«
autfaxei adeft 192 pori , diu fane illi adhterefcunc
Boli fune terrae fofliles & nativae pinguiores priufquam inde recedant 86
29 ex mifcela Aquse cum Alcohole exor-
Borax nativus confideratus ut menftruum tus citior forte ,
quam accenfio
440 pulveris Pyrii 198
vel Chryfocolla quid 2$ ? qui oritur incorporibus , femper
Bulla ,
aquae innatae vacuo Boyleano ,
non cantum oritur ab igne elemencali
ab igne oriuntur .2,74 216
Aeriae, evadunt elafticae plures , ma- hominis , Aera
contiguum corpori
,

jores , &
fortiores quo forcihs ge- ejufdem calefacit 104
lafcic & diutiiis 2 76 in aere infpirando qualis ? 147
Bullula in liquoribus unde efformantur?278 increfcit ,
quo profundius terra effo-
ditur 2 $6
ingens , fubitus , ex Metalli attritu ad
fluidum leviflimum 100
in omni telluris plaga manfit femper
C Adavera ad
in interioribus lentiffime
exteriora ocyflime frigefcunc 146
,

idem 1J4 \
.quae fub terra conduntur ,
tandem in quibufdam telluris plagis intole-
volatilia fiunc ,
&in auras rapiun- rabilis 119
tur 261 infignis a confufione Alcoholis cum
.quaecunque animalium, volatilia red- aceto 200
dita,
omnia fere fua elementa in uno loco auftus producit tanto ma*
Aeri immifeent ibid. jorem frigoris vim in alio 226
quam calidiilima faepe deprehendun- locis proprius unde ? 126
tur a morte 151 lucis reflexio ab opacis corporibus
Calculi produitioni quinamhumor.es impri- varie mutata 72. 73
mis favent ? 391 major attritu moderato excitari po-
Calculas quibus principiis conflatur? ibid. ceft ,
quam fol fervidiflimus fpon-
CalefaBio quomodo eo fortior evadit attri-
1

te excitare poteft 11 j
•
tu ,
quo frigore conftrifta magis eo major excitaturattricu in corpori-
.corpora 95 bus , q.uo hsc fuerint duriora 96
Calor an ignis praefentiam arguit ? 71 maximus in corpore humano , ubi ?
.aquae ebullientis femper major, quan- . 147
do ejusfuperficies premitur gravio- natus a mifcela non diutius durat
ri pondere Acmofphaerae 91 quam dum mifcela fit 195
aquse & aceti ex fe aequalis , ifque in natus fola percuffione 108
miflis & feparatis prorfus idem non eft in corporibus ut I.ux 1 1
199 notat fenfum quemdam impreffum
ardentilfimus quomodo ocyfflmepio- .animo 71
duci .poliit ? 97. 98 nunquam fub Aiquacore , vel in Zona
a fimplici idu produdtus 109 Torrida; tancus , ut fponte. fulphur
a Soleimpreffus diutius in corporibus incendere poffit 1 1
nigerrimis retinetur 116 nunquam cantus effe pqceft , quin
S f f
 , 1 -

major adhuc gigni poffic

INDEX'
98 & Caloris frigoris gradus naturalis idem
Caler omnis a coeleftium influentia lucido- auro qui in vacuo Torricelliano-‘
,
rum nos derivatus
, verfus ,
unice 101
Soli debetur 123 & frigoris reciproca permutatio na-
per fimplicia ex vegetantibus per turae rerum utilis 81
Chemiam produdus ,
non durat & frigoris flabilis haec viciflitudo-
ultra mifcelam horum 201 omnia femper concutit ufque in 5
primo igni adfcribitur 71 intima ibid.
produdus folo itu & reditu corpo- Si. frigoristam fubitanearum vicif-'
rum elafticorum 109 fitudinum caufae 120
qualis in puteis profimdiffimis , ubi & frigoris viciflitudo femper alter-»
fempiterna aeris quies ?'i 06 na ubique 8r
quem vinum conciliat corpori hu- ex miicela Aquae cum Alcohole nati
mano , pendet a flimulo , qui ve- caufa phyfica difficilis inventu-
locitatem fanguinis per vafa au- '97
i
get 198 generati ab-admiftu Alcoholis ad
quibufnam fluidis tritu conciliatur? Aquam praecipua caufa , videtur
10 6 hujus primus attadus ad Alcohol
quomodo fubiro diverfiffimus variis '
99 '

in locis generari poteft ? 1 i'8 gradus , qui ab igne poliunt conci-

fiepe , certis telluris locis ,
fubito naf- liari corporibus , non fe habent-
citur intolerabilis ,
qui mox hor- in ratione denfitatum 398
rendas in procellas refolvirur 12
y gradus femper ed major eft , quo -

f*pe maximus a putrefadione , fer- celerior mifcela aquae cum Alco-

mentatione , tffervefcentia , & hole efficitur 197
mifceli 152 gradusultimuscognofci nequaquam-
fi excedic ultra limites , embryones poteft 81-
tenerrimos plantarum exurit 154 magnitudo in aere naturalis 84
fummus generatur valido attritu maximus- gradus in Aere naturalis
plumbi ad plumbum 106 fervente canicula ,.aeftuance ccele$»
tanto minus generabitur attritu, qualis ? ibid.
quanto corporum compreflio mi- mira diveriitasinquibufdam plagis
nor , eorumque quiefcentia major 12 6 127' ,

multum perit-, dum thermomecrum'

,
.
99
isbique femper adhuc fupereft ubi fum- a miliis liquoribus inca-kfcit 196 1

mum frigus 101 nihil fentitu-r in locis ubi meteora-

vix nafcitur attritu inter duo corpo- aequalem Solis adionem impe-
ra , fi aliquis interponitur medius diunt aut turbant 100'
liquor 98 nullum incrementum remanet pofti
Calore agitantur omnes corporum partes fumma incendia fylvarum J4 1

77 produdio quare impeditur velim»-

eunda diffluunt in -fervidiifimis febri- minuitur liquidi interpoficu incer-
bus 7R attrita ? 107
Calorem eo diutius retinent corpora -
,
q»o tenaciffima corpora quanam funt?
funt denfiora 149
tritu augentes conditiones quaedam tenaciffima corpora tamen refligef- -

iop> eunt 150

Caloris aquae ferventrs gradus ut defignetur vel Ignis non plus adeft in vacuo
apprime necefiarium eftut anno- Tbrricelliano s quam in auro 108,-
tetur fimul pondus Aeris irefiaro- vid. Ignis.
metro 92 Campana metallica perculfa longo tempore
caufa a miicela Aquae- cum Alcoho- per totam fubftantiam per infi-
le pendet tantum a proportione
,
nitas ellipfes feexpandit , & con-
Alcoholis mifti ad copiam Aquae trahit io J
1 97 Campana metallica- , elafticae , femel mo-
caufain terra & aere 119 do ,
uno idu ,
perculfae -vibratio-
& frigoris duumviratus & vicifficu- nes funt quam plurima: ibid.
do I
;
ex metallis liffis fads & percuffs in
 V

i RERUM.
aere mirus motus fola ejus forma- Cella profundae fritis , se flate plus calent ,
tione 379 magis frigent hyeme 72
•Campbora ardec flagrantiilime in. flammas Cefpites nobilem ,
fedatum , falubrem ,
ig-
lucidas ,
fed tamen aliquid relin- nem faciunt 217
quit , quod non ita combuftile Cefpitum bituminoforum vapores , oculis
183 dolorifici , pulmoni tuflimereanc
Camphora eft refina perfediiSma ,
fimplicif- ibid.
fima , five oleum forma folida Chalybs duriflimus ad rigidam filicem celer-
apparens 181 rime appulfus maximum ignem
inter foli Ja vegetabilia tota incen- generac 106
dicur 169 Sendivogii fruftra in Rore quaeritur
.non modo in Alcohole, fed in om- 251
ni liquore puro perfede omnino Chalybis praeparatio 96
diffolvitur ibid. Chalybe duriiitmo ad rigidam filicem celeri-
levi adione ignis mox fluit ibid. ter appulfo citiflimae & maximae
tota in aere confumitur incenfa fe- vibrationes inde contingunt 10S
mel , licet aquae innatet 211 adfilicem percufflo frigidiflima tem-
Mandela incenfa , lucem per radios redos peftate dat ignis fcintillas vivi-
determinans, quare non facit lo- difflmas & maximas iod
cum a fe illuminatum fimul etiam & filicis collifio cur unico temporis
•calere? 114 momento ignem ? 97
facit
incenfa radios emanantes non agit Chemia ad condendam Pathologiam maxi-
in parallelifmum , fed diffundit me fruduofa 4 6
in fpharam quali ibid. ad Phy ficam pertinet quatenus ob-
Candela accenfa flamma ingens fubito in- fervationes comparantur 44
cendium excirat in fodinis extre- ad Piduram vitrorum maxime uti-
mo cum periculo i6z lis jo

calor percipitur , ubi vicinitas pa- Artem Gemmariam promovet jr.

rallelifmum fere creat 114 5 *
•Canes odorifequi unde tamcerta fagacitate Artem vitrariam juvat f 1

diflinguunt animalia ? 260 Arti Tindoriae infervit 50

Carabe quid ? 2 8 docet firmarum noftri corporis par-
Carbo accenfus exhalationem fundit ,
qua tium ut & humorum naturam
loco claufo accepta omne animal, 45. 45
cito , fine fenfu necac i 5 i in quibus fola praecipuum detegic
ater, qui vafis claufis igne adus & 4 <S
fummo & diuturno, fixus, nigerque in Semeiotice maxime utilis ibid.
manet, e vegetantibus educitur longe pulchrius proprias rerum do-
tes detegit ,
quam alia ,
quacun-
ater fufceptam fcintillam fovet , ae- que fuerit , difciplina 4$
que haec cito illum totum accendit metallurgica ubi primo exculta ? s
lr 7 Piduram juvat 49
bene ficcus , &
igni accenfo appofi- plufquam olla alia ars experimenta
tus, illum facillime concipit , ac- de induftria inftituit 44
ceptum fortiter retinet 161 propria vitia a male fanis Chemi-
£ne fumo fere totusab igne confumi- caftris in Medicinam inveda,
tur ibid. corrigit 4 6
volatilis ignis pabulo ineptus 161. quatenus igne utitur Phyficam juvac
163 44
Carbones cefpicum bituminoforum exhalant quia latentia detegic ad Phyficam
fumum tenuem , invifibilem qui
,
pertinet ibid.
in loco claufo animalia quam fummopere utilis in praferibendo
ocylflme occidit 217 vidu fanorum 47
Carbonis combuftibilitas tota in folo oleo tota adunat, vel ieparat 39
harec 161 vox prifea ,
& a Theologis Graecis
examen ibid. praecipue adhibita 6
Carnes ddliccantur abAlcohole &
Ignei 84 Mecallurgia promovenda valde in«
Cavitates corporis frigore ardantur 79 fervit f 2. 53
Sff ij
 47 9 5 , 1 '

I N D E X '
tphtmhi diftafunt fafta 4$ Cineres quorundam vegetandum' ihfulfi ap'^
aftiones 38. 39 parent 1 56
definitio 17 albefcentes ex Vegetabilibus ,
qtfi"

Medicae origo a male imelleda dic- manent ex carbone nigro , poft-

tione Chemicorum 8 quam igne aperto combuftus fuit
Metallurgicae difficultatis ratio 4. !SS
nomen antiquiffimum 3 .
in flammam nullo igne agi poffutir*'
objeda 17 16 x
intres claffesdiftribuuntur ib. fune varii pro differentia vegetabi-
origo valde incerta 6 lium combuftorum iJ 5.
pars prima quasnam continet ? I Cinerum combuftorum Vegecantium exa-
pars fecunda de quibufnamagit?i, 2 men i 6 t
pars tertia qute? 2 ClaJJes produdorum per Chemiam 43
produfta;raro fimplicia 40 Coeli influxus varii multas in Aere mutatio-
fummi ufus in Therapeuticis 48 nes efficiunt 265
Theoria qute ? a- varii influxus multas in vaporibus &
Theoriae limites ibid, exhalationibus varietates praeibant
vetuftiffimi nominis fignificatio 4 ibid.
vox ad Metallurgiam dedufta 4 Coha/io partium corporum fortior a frigore
vocis origo -ad arcem conflandi auri 80
adhibitae 6 partium corporum duriffimorum ,
ufus in arce Bellica ponderoforum, debetur imprimis
in Alchemia 6 3 foli aquae 324-
in arce Coquinaria 61- Colophonia leviffima adione ignis, mox
in Experimentis 2 fluunt 169
ufus in medendo.4j; Color an ignis praefentiaffl oftendit ? 72 . 1
•

in Magia naturali
fjp 75 ;

in Oenopoefi 6a Colores omnes Capitales quali modo co-

in Phylleis 44 gnofeuntur apti ad generandum
inTeffellatis 49- ignem ? 1 1-8

in Zythopcea iS'2 rerum tenerrimi ,

g^atiffimi , praeci-
utilitas in. Artibus Mechanicis 4 pui ,
aquae adjumento conftanc'
Chemiam princeps effe fcienti* rerum natu-
„
ralium promovendae , maxime- Cbmbuflile in' materia combuftili quid lit s ,

que aptum , inftrumentum pro didu difficillimum 18

bacur 45 Combttftilis materies in animalibus 190
Chemica Analyfis quaenam vere exhibet ? pars , qu» omnium leviffima habe»
41 tur , incenditur omnium’ primo,
feparatio non dat partes, utpraeex- omnium facillime 179
ti terant 40 Combuftibilia corpora quaenam minus ? igy !

fupelledilia & vafa Chemica 461 Combujlio fucceffive fit & cum ordine 1 8d>
Chemica oblervationes duplici modo com- maxime certo fit cempore ibii.
parantur 44- Cometa cum fuis gravitanribus atmcfphae-'
obfervadones comparantur vel no- rapidiffimis circumducuntur
ris j
tando fponte data , vel de indu- motibus 214
ftria experimenta inftituendo ib. Phaenomena’ Angularia , &'» raro
Gbemici ad quot clades Artis effeda retule- contingentia producere poterunt-
runt 2,6$'
43
;

& Alchemici Medici 10 Cometarum decurfus quinam ? 107

,)

Chemicis experimentis digerendis quinam Gondenfatio &Rarefadio in folis compofiti3--

ordo ? a ex Atom-is fubfiftitunt 80, 81
Chemicorum Audorum pro erscheirefi Cata- Conglneiatioms index Pruina 87’
logus 15 initium quando ? ibid.
infttumenta quaertam ? 67' pandum difficile obfervatu 86
Chrifiiani Grseci Alchemise prsecipui fijerunt Confijientium raritas plus dilatatur, denli-
feriptores, an & primi? tasminus y&-
Chryfocolla .ve\ Borax quid ? 25 Goritrattio corporum eft ut frigus 79 ji
Chylus naturaliter concinet.Aerem 1

281 corporum- proportionalis eft ipf»

 ,, 1

/
frigori iiid>
R E R
Corallia diuturno 8t ingenti igne calcina- Corpora mollillima
V' M.
inepta tritu 98
& non' elaftica mitius,
ta,-idem ponderis augmentum generant ignem 10 6
obtinent 2r8 mutuoattritu calefcunt in ipfo va-
Cem-molliflima ,
attritu continuato , du cuo 95
nffimos lapides , metalla ,
imo nigerrima citius & fortius incalef»
vitra expoliunt 3,75.3 .76 eunt per ignem 1 1 <5
Corollaria de Aere pro Chemicis 2.86 quae in fe ealidiflima habentur , ta-
Corpora calefacta eo citius ignem amittunt men , fi diu quiefeunt in aere
quo in fluidum deniius immit- ejufdem temperiei , femper ad-
tuntur refrigerandi caufa 143. eundem plane gradum caloris
144 aut frigoris reducuntur 1J.1
candidiflima lucem igneam accep- quaenam maxime inepta ad calo-"
tam ii fe repercutiunt eadem fere rem generandum 107
vi ,
qua illam acceperant 1 1 8 * qqaenam difficilius calefcunc ? ini-
Crailiora quomodo refrigefcunt ? 87 quo magis denfa , eo quidem diu-
dantur quae feparata agunc nihil tius imprelli calidi tenacia 8<S
,

ac in diftantia definita ,
quoties ubique & femper magnitudinem-
ad fe mutuo accedunt , tum fla- Tuam non fervant 78
rim motus creant novos-, qui an- utcunque denfa , a frigore adhusy
tea non aderant 128 magis condenfantur 79
denfa lentiiis calent 150 Corporibus an infita- vis qua attrahitur
divita citius frigida 14.6 ignis '(
10 8
duriflima folvuntur mechanice fummo in igne aliquid femper aeris-
molliflimis , quorum elementa permanec 83.
duriflima 375-. 3 76 Corp.oris combuftilis confumptiopro arbi-'
eandem terram pro principio fuo trio augeri & accelerari/ poteft
agnofcencia ,
facile inter fe com- . .
l
7r
mutantur 3I5.3 combuftilis fuperficies quo latior
elaftica fola ,
cur tritu impirimis eb confumptio citior ibid.
igneliigenerant ? 106 incrementum aqua inprimis abfol-..

gravia tantum circa Planetas, forte vitur 328-

& circa Soles -feu Stellas fixas ag- Corporum duriflimorum omnes partes agi-
gregantur 107 tantur calore 77
hominum denfa ,.dura, exercitata, figurae folius mutatae vis 39.

robufta', atqye humores compac- omnium elementa minima, debent’

tos habentia , & ponderofos , effe maxime folida 2 1

femper longe calidiora' depre- ultima elementa expanlllia & con-'

henduntur , atque tardius longe ti aftllia fune ab igne & propria-,

refrigefcunt 146 indole 106-

ingentia femel conceptum calarem Corpns denfum, quo per gradus varios ma-
fuum retinent longe diutiflime gis magifque calet, an & pius>
fubftantiae ignis in fe habet ?
in Zonis torridis longe
majora eva- 152,
dunt omni dimenfione , quam denfiffimum atque duriilimum licet'
fub climate gelido 78' c-ognofceretur, nunquam tamen',
laxa inter fe, & quiefcentia ,. calo- ejus pondus ultimum , aut motus, >

ri ciendo inepta tritu 9-9 quo major exiftere non pofflt

laxa-, mollia , pigra , debilia , nun- cognofci poffet 98

quam valent multum ignis con- nullum calidius ex fe omni alio 1 <[x

ciliare fuis aquofis humoribus nullum cognitum, quod ex-fe -ma-

146’ gis in calorem , quam in frigus*
maxima caloris tenaciffima 145 vergit , vel quod prae aliis fua-
maxime elaftica , maximum ignem fp.onte plus calet ibid.
generant 106 nullum notum , in quo haeret vis’
minimae fuperficiei caloris teriacif- infita uniendi ad fe ignem aequa--
fima 146 101
biliter d.iftributum

jnollia rara fluida calori ciecdo quo denfius, eo lentius refrigeratur"

, ,
Sff iij'
 4 §.

1 N D E X \
calefa&um femel 108 Effcrvefceptia fsepe maximum calorem pro^
Ctrfu: nullum omnino in rerum natura ducit 1 J2
univerfa exiftit quod unquam Effervefcmtia ope aquae inprimis perficiun-
vel uno momento abfoluce quief- tur 329
cic a 14 quse contingunt inter acida & al-
quo rarius, eo cicius calefcic , & re- calia, fiunt inprimis'a reciproca
frigefcic 108 horum falium 28 3
attraftione
GorpufcuIateneUa , i minimo vento, i levi Elajliciitts corporum multum facit ad au-
aura, incredibiliter mutantur ioy gendam ignis in corpora asio-
Cotyledones plantarum ut plurimum balfa- nem 10.6
mo fcatent 33 .elementorum omni corpori com-
Cretfs & alia corpora adjunftu falis aduna- munis qualis ? ibid.
ti videncur abire in fales purif-: nulla reperitur in Alcohole , oleo t
limos 342 aqua , fpiritu , lixiviis 238
Crttcibulum , & patinae fu fori® 464 Efajlica corpora fola in elementis fuis ofcil,-
Cryflallifatio eft falis primo foluti in aqua lant io<>
concretio iterum fadta 30^ Elaflici pondus in aere , forte nullum 267
Cryjlallifatio quibus adjumentis peragitur ? Eltfjhcum Aeris eft in aqua , ut patet uno &

ibid. altero experimento 271.272

Culter chalybeus forti manu appreiTus ad. .Aeris eft in omni liquore 273
limen , eo citius & validius incalef-j Aeris intra ipfam aquam eft 272
cit , quo agitationes reciprocatae Aeris non unitur Alcali
fiunt celeriores 97 Aeris poffidet tenacitatem defini-
Cupella docimaftic* seque bon® confici tam ,fatifque magnam jnter fua
poliunt, tam ex cinere vegetan- elementa 270
tium , quam animantium .puriilima Elater eft una ex capitalibus inter uni ver-
terra 347 fales five communes caufas aftio-
,9 num corporearum 10$
quo magis' 'in arteriis deficit , eo mi-
T} Enfa cur .citius calorem tollunt ? 144 minus caloris producitur in corpore
Dettjitas corporum a frigore 80 ibid
extremi impedit egreffum citum Eleclrum quid ? 2 8
ignis ,
qui ab intimis conaba- Elementa Aeris elaftica valde penetrabilia
tur egredi 145 283
De.tttibtts dealbandis acriora acida adhi- chemica , raro recuperant priftinum
bita , illos perdunt 392 compofitum 41
lenipra alcalium fixorum .conve- corpore* materi*, continuo conan-
niunt ibid. tur fe alfociare magis 102
Pierum Noftiumque vices efficiunt , 'ut vix Elixir quid vocavere Chemici ? 43
unquam vel fiorulae fpatio eadem Embryo inferitur oyulo materno per pater-
menfura fic frigoris & caloris 81 num femen 261
Pii atationes maffarum ab eodem igne ,
an Embryones in ovis Erucarum maximo fri-
fint ut pondera comparata inter gori refiftere poliunt 223
76
fe ? Excrementa , imo tota fere animalium cor-
Prebbelii Thermometrum aereum 82 pora , in aere continentur 2 60,
Duumviratus motuum in Igne & elaftico: 161
Aeris 2 67 Exhalationes pingues in Atmofphsera unde
formantur ? 2^9
E quare aeftivo tempore aeftuante fole
non apparent ? 251
77 Bulliti? dat calorem fummum liquori Expanjio a calore minimo nocabilis 8
eft in corporibus ut calor , yel Ignit
finit notam rarefadionis 9Jt receptio 76. 77
in aqua excitatur in vacuo fioylea-i proficifcitur ab Igne 9^
no per imminutionem Atmof- folidorum corporum ftat ,
ubi fufa
phasrse 93 fuut calore 77
fatis mirabile eft in liquoribus phae- Experimenta in uno loco inftiruta quare
' ,
nomenon ibid* fsepe non fucceddnt in alio ? 2.6
 •

R E R t/ M.
Mxienjto corporum augetur pro gradu in- Ferrttm puriffima madefadum pluvii io ru-
crementi Ignis 95 biginem vertitur 3 12
molis calefadse manet major tamdiu, praebet quid quod ad naturam terrae
quamdiu ignis illi corpori inhae- proxime accedit 351
ret 14 j. quomodo duriffimum redditur ? 144
* '
unde tam bene noftro corpori conye»
niti 353.
77 Abrenheitii experimentum de mirabili Figulina maximam partem mera Terra 1

-* frigorisprodudione 87.88 conflantur 353,

¥ermentatio calorem producic maximum Firmitas & robur corporum a frigore 80
faepe I Jx Flamma , esceris paribus ', eo debdior , qiffi' 1

combuftorunv fales relinquit fixos puriore materie conflat 1 85

34 7 eodbique debilior, quo olea unde pro-'
non adeo affimilat vegetabilia ani- ducitur tenuiora i 5 p
malibas , quam putrefactio ibid. eft' materies' combuftilis prorfus jam
’

non feparat terram ibid. candefada, divifa in minuciffi»

nunquam vinum producit ifine admif- mas particulas 164-
fo libere Aere externo a 59 ex commiftis pluribus nata , multo’
oleorum vegetabilium unam fpeciem inSequabilior quam illa , qua; de
i

vertit in Alcohol volatile 347 fola infkmmabili macerie 85 1

falium aciditatem promovet ibid. ignifque tanto violentior , quo in-

Fermentatione producitur humor vegetabilis combuftile oleo unicum, denlius,
aquae mifcibilis , flammas- alens , compadius , five ponderofius
qui prius in crudis haud aderat 165 185. 18S
Bermentittiotoes fine aqua peragi non pof- incenfi Alcoholis , in aere filentiflimo 1

funt 319 flagrantis, figuram haber Coni-'

vegetandum intra quemnam caloris eam 17 r
gradum fiunt ? 113. nata de Alcohole folb accenfo , an-’
Ferri augmentum per calorem modus ex- nimis debilis eft , quam ut queaE ;

plorandi 75 incendere oleum ? 179

frigidiffimi frufium folidum , percuf- oleo exftinguitur , & augetur 177
iione , ita incaiefeere poteft , ut puriffima dat vaporem tenuem , lim-
fulphur injedum accendere pof- pidillimum , & quidem aquofum

fit108 172. 173.

maffa odo librarum* ignita per to- dat parcem aliam hon exhibendam'
tam fubftantiam nihil acquifi- fenfibus 174
vit- omnino ponderis 194 vento nimis forci uno momento ex»'
proprietates 22 ftinguitur 189
Ferrum , auro lent ius^undendum , ubi fu- violentiflima oiitur ,
fi bini validi fol-
fum eft, an non eft calidius auro les, it partibus oppoficis in eundem
fufo , quam vis denfiori ? 143 focum fpiranr quam fortiffime
calore crefcit in omnem dimenfio- ibid,-
nem 75' Flamma & Ignis - exftindio ab Alcohole
decrefcir frigore ibidi 170-'.
eft metallum femper
in acido vicrioli confervatio per Alcohol ibide
foliibile cum ingenti calore enato materies duplex 187
207 olei accenfi examen 177
& cuprum ignitum & refrigeratumpuriflimasprodudio momentanea I pp
confervant idem pondus' 139 puriffima: examen 17*'
Jiyeme- frigidius pluma , quoad fenfus vento multum incitatur 189
vis a
102 Fluida non elaftica fi urgentur impetu fum-
igne difficulter funditur in expanfio- mo per anguftiffimos canales 9 -

nem fe. maximam fwemolis 84 caleicunc loci

levius, licet rigidius, miuus ignis da- qusenam calorem tritu generaht?ȣh/i>
bit per attritum , quam denfum leviffima qu*nam filnt ? eorumque’
plumbum , licet molliuS 96 ordo 74
nondum candefcens , fed fere ignitum duriffima folvunt Mechanice per''

lucem nullam dat ?%- ignem, gravitatem ,

& tritum ad ;
 7,

fuperficiem 376. 377

I N D EX
Fotnites fulphurati quare de fungofa arun-
fluida, calori ciendo tritu inepta 98 dine parantur 186
fluidorum duriflima Mechanice folveiitium Fontes creberrimi , maxime fallentes ita
conditiones 377. ad 381 vallibus intra montana loca fi-
,fola vis Mechanica non fufticit ad fol-; tis 323
vendum 381 cur nunquam nifi in locis monte vi-
non elafticorum elementa ultima ,
cinis ? ibid.
utcunque elaftica videntur io5 cur tanto plures > quo
montes fre-
refiftenti® momentum unde fuppuca- quendores , altiores , folidiores ?
tur ? 296 ibid.
flumina nunquam habentur in regionibus medicati falubritace falutares haben-
planis ubi montes nulli vel fon- tur ibid.
tes 25.3 nufquam habentur , nifi ubi altiores
quomodo formantur ? ibid. monces 2 y g
Fluminum lapfus in univerfa cerra refpon- quidam Gorgonis inftar virtute pe*
dent montium ordini ibid. crifica donantur 323
ruentium rapidilfimi torrentes in mare quomodo formantur? 253
vel in 'abytfos fub terra decidunt, Fontibus dimilfus latex, in flammas abivit
alibique exfurgunt ibid. 190
Fluvii quomodo formantur i ibid. Fontium faltus varii funt, pro diverfa al-
‘
Foci & Camini Acapni defcriptio 1^3 titudine lcaturiginis 2J3
tanto ardentius uruntur , quo acutifli- Frigidi denfior moles , a.n trahit plus ignis -

•mum frigus aera gelidius con- ex calido pro ratione fu® dcnft-
ftringic 1
89 tatis ? 144
Vilettiani & Tfchirnhaufiani occur- & calidi mifeela quid facit ? & qu®
fus in fe invicem an aere , fum- hic differenda ? 144. 145
mum 'ignem cognitum produ- Frigore pondus corporis comparatum in-
cunt I3<J certum fit 79
Focus fpeculorutn quanto minor , quam hyberno , vala Alcohole repleta mi-
tota fumma fpatii fuperficie- nus plena habentur quam ®ftivo
rum corporum infledenrium , 9°
tanto fortius comburit 120 fubftanck corporis cogitur 79
Tfchirnhaufianus debilior Viletdano Frigoris abfolud pundum ultimum affi-
1 34 gnari non potell 81. 102
Fanum frigidum in acervos denfos com- brumalis appropinquantis ad-ventus ,
preffura, humidum calorem con- pruinofa canitie pontibus in Aere
cipit fummum,in flammas quan- fufpenfis innata, obfervatur 87
doque erumpentem ija & Caloris gradus continuo in rebus
Foffili fere omni immifta efl terra 3 35 mutatur 8,1
&
FoJJilia , fales horum aer continet 262 comparatio numeris fatis exprimi po-
inflammabilia, in.quibuscraffa,pon- tell 82
derofa , neque combuftilis , ma- comparatio fciri potell ibid.
teries permifta efl , femper ac- finis eft partium unitiffimarum abfo»
cenduntur difficilius 191 luca quies inter fe ,80
vel vulgo appellata Mineralia, funt incrementum in montibus refpondet
unum ex tribus Chemi® objedis 1 augmento ipforum altitudinis
Fojjilium Charader ibid. 2J4
cum variis mifeela , d.iverfum gradum limes figi nequit .81
caloris exhibet 203 mirabilis produdio 87. 88
gleb* ,
terrae erutae ,
expolit® Aeri Frigus abfolutum nullum adhuc cognitum
lingulari inde aliquando modo eft 79. 81
afficiuntur 264 atomos ipfascorpore® mali® com-
materies oleofa inCenfilis quo defaeca pingit aeque
,
quam magnam
tior, fubtilior , & levior, eo dat molem 80
flammam & leviorem, puriorem, cavitates corporis ardat 79
debiliorem 191 ex aqua facultatem lolvendi Alcoho}
parces in vacuo Boyleano immutat® 1
eximit 385. 38 6
manere videntur 288 forte ctefcit ,quo magis a centro telr
luri?
 ,

f R E R U M.
luris receditur ioo F ulgttra quare raro contingant fummo «fla
Friguss gelidum ,
fpirante vento gelido , ficcelum fit ferenum , & fine nu-
eoque forti valde, corpori noftro bibus, & e contra ? 125. 126
longe magis infertum 103 Fuligo eft carbo volatilis, fed maxime pin-
glaciale nunquam hadenus ullo arti- guis 164
ficiocreari potuit seftivo tem- igne Chemico explorata dat Ter-
pore , abfque conglaciata prius ram copiofam, ope admifti olei,
aqua 8y & falis ,
alte evedam 337
glaciale femper arte fieri poceft 8 6 Fuliginis analyfis Cheririca 154
glaciale tenet nives afliduas in fum- pars combuftilis quaenam ? 1 6$
mis faftigiis montium altiflimo- quaenam pars igni pabulum praebet ?
rum 254 ibid »
hybernum maximum media aeftate Fulmen uno idu quidem ferrum liquefacit ;
excitari poteft 3<5 fed nondum conflat , illud fax*
increfcens femper fales'ex aqua fepa- aut metalla convertiffe in vitrum
rat accuratius, & ex illa concreta ,
>
3
'

expellit prorfus
385 Fulmina eo violentiora femper , quo al-
infra glaciei produdionem quomo- dori de loco -decidua fuerint
do generatur ? 86 quare fummo aeftu raro contingunt, 15
ilico ingens fubnafcitur fulminibus 81 coelum ferenum fit, & fine nubi-
magnum diu confervare difficilius eft, bus , & e contra ? 125. 126
quam magnum calorem perpe- quomodo producuntur ? & horum cau-
tuum conficere 224 fse 25$

majus arte poteft fufcitari , quam fumma & Tonitrua non requirunt, uC
natura producit 89 formentur , fulphur & nitrum
quando gelidum apparens moleftif- ibid.
fimum aeftum excipit ? 72 Fumi circa fodinas faepe apparent ex im-
nafcitur loco Caloris in iis locis , ubi provifo ,
qui flammam facis ex-
radii dirediflime omni fua vi, fe- ftinguunc 263
riunt oppofita corpora 100 olidi
,
pingues, fuffocantes, in fo-
omne corpus conftriugit in minus 79 dinis facis crebro fofTores infef-
omnia corpora , firma dida ,
confoli- tances 261
dat 80 per Aera libere vagi ipfam terram
quale per vires in Natura , & in Artis in fe vehunt 259
poteftate latentes excitari poteft, Fumus ater vegetantium igne excitatus, eft
ignoratur 89 carbo combuftilis in magno igne
quantum requiritur ad glaciei produc- 163
tionem ? 86 & cinis unde ? i8f
quaenam mutationes in folidis non- eft materies combuftilis, valde agi-
dum cognitis & fluidis poffit tata , necdum corufcans , aut
producere ,
nondum fcitur 89 candefcens 164
fi mera ignis privatio foret ,
corpori flammae proximus eft ibid.
eflet proprium 80 ignis pabulo infervire nequit l6z
fummum, an fola quiete abfoluta in tanto copiofior in rebus vegetan-
quodam producitur ? ibid.
fpatio tibus combuftis, quo plus aquas ,
fummum deprehenditur in fummis falis , terrae ,
in iis pfseexftitic
montium cacuminibus Soli pro- l8£
ximis ,
nunquam nube tedis 93 videtur confufa valde mifcela par-
fummum ,
primo naturale , deinde dum diverfarum de vegetabili
artificiale quomodo inquifitum ? pabulo 162
8J nifi aqua mera fit, totus in flammam
vento non gignitur 103 converti poteft 1 63
verum unde ftatim nafcitur in pulmo- quo magis ater, eo flammae propior
ne & ad cutim , oborto vento ? 164
104 Fungi ,
toti fere feminiferi ,
invifibilia fua
Fruftas horaei, in vacuo pofiti , turgent femina Aeris ope per omnia dif
flatus emittunt , quiefcentes dein- pellunt, & ubique germinant
de permanent 288 260
Ttc
 , 6 1.
I

Farni cui bono ?

INDE
eorumque condiciones Grande unde producitur ? 2^ 5
4 6 S>- 47 ° Granulatio Docimaftis quid ? 322
varii 469 Gravitas eft una ex capitalibus inter uni-
fimphciiiimi , atiorumque defcrip- verfales fere communes caufas
do 471. ad 476 aftionum corporearum 10 6
per omnia tranfic corpora , confer-
vata fua proprietate agendi 210
uno momento , fere fine ulla mo-
s~-> Agat es quid ? 17. 28 ra ,
pervadit per omnia corpora,
Gangrana membra brevi perimuntur illibata omni fua potentia ibid.
fi frigus gelidum fic , fpirante Gravitatis nifus ,
fi corpora minus ad fe

veneo gelido 103 mutuo determinaret quid fieret

,

Gas fylveftre Helmoncii quid ? 284.281 igni ? 10

Gela acerrimum contingit filentiflimo ven- Gttmmi flammam cum igne concipiunt ,
to 103 quatenus eorum pars oleola in-
acutiflimum quo aera gelidihs con- flammatur 167
, tanto ardentius uruntur
ftringir refin* quomodo in flammam cum
189.
foci igne rapiuntur ? 167
Gemma seque de fuo femine nafcuntur , Gjpfum aqua induratur 314
quam alia corpora 316
lapides pellucidi vocari poffunt 28 H
nunquam ex aqua conglaciata con-
denfata emergere poffunt 316 T 1 Alitas circa fodinas unde toties le-
Glacialia ramenta per ferenum Aerem vo- J thales ? 262
litantia 254 Hedera grana per vafta fpatia deferuntur
ftrigmenta in Aere unde ? 120 260
Glaciei durae collifio fremitus fonoros To- Helmontii ex propriis feriptis hiftoria
3 1

nitru fatis fimiles valet produ- Helmontins in humanioribus , Philofophi-

cere 2J5 cis , Medicis , doflus ibid.
mira & fubita produftio 226 Dodor Medicinse creatus Lovanii
raritas a bullis aeriis 331 14
Glaciem arte parandi modi 86 de Medicina addifeenda defperavic
Glacies de aqua aere orba 331. 332 ibid
eft menftruum 382 Medicinam exercuit ibid.
licet major videatur fieri per frigus, morbos plures fanare nequivit ibid,
ipfa revera minor eft 276 segrotat ibid.
non mutatur frigore in durum corpus vulgatis fanare fe tentat ,
fed infe-
ad ignem 332 liciter ibid.
perfe&iffima ibici. hinc moritur ibid.
quomodo in Aere ex aqua formatur ? Homines in Afia .& Africa , unde corpus
254. 255 molle & debile habent & ad iner-
rarior fua aqua 331 tiam difpofitum ? 7 8
vitri fpecies qusedam eft 327 Hominis faniflimi aquis fubmerfi cadaver
ubi fluida inprimis eft menftruum gelido frigori aquas refpondet J 1

382 Homo femper calet plus , quam Aer am-

unde vafa rumpit ? 331 biens 103 , 104
Globofa figurse in fole & ftellis fixis ratio Humores fanguinei ferofi animalium in ip-

146 fa aqua ebullientes , in maffaa

Globus ignitus format circa fe globum ca- fcifliles coagulantur 223
lidum ,
cujus centrum calidifli- Humorum putrefaftio intra vigind & ofto
mum 140 minuta in aere fervidiflimo 149
maximus , calefaftus femel ,
calo-
ris fufeepti tenaciflimus 146 I
Grando delata in Aere per quinquaginta
milliaria Gallica 260 jGtiis a nullo corpore coelefti praeter So-
vim habet aliam, quam alia quaevis lem parallelifmo aut reflexu auge-
aqua ,
fi poft aeftum , tempore tur 123
seftus ,
collefia fuerit 393 a quibufdam verius pro fpiritu
,
 ,

quam pro corpore habitus

RERUM.
68 oleis ftillatitiis 41 ?
Ignis a fole emanantis celeritas quaenam ? Ignis ,
caqfa folutionis concurrens in Hient
ai 5 truis 370
a fole parallelifmum producente or- caufa triplex unita 97. 98
tus , comparatur priori ,
qui a tri- charafter Phyficus 9J
tu 1 15 Chemici infignis ufus 224
abfoluta quies affignari non poteft Chemici primus gradus ibid.
102 Chemicus, definita; materise gradfis
,
abfolute tolli ex aere haud poteft 8£ & applicationis , in idem objeftum
aftio tritu nata ioy femper agit idem 225
aftio in locis altiffimis forte nulla eft cogniti ultima aftio eft vitrificare om<
107 nia fixa 224
aftione tritu nata ,
plurima explican- collefti in foco Catoptrico proportio
Phaenomena 106
tur difficilis 127
aftuofus non ita facile accendit illa collefti vis fumma , non tantum pen-
corpora quae fummopere inflamma- det a fola quantitate radiorum
bilia ad ignem funt 170 fed ab augmento vicinitatis , unde
«quabiiiflime diftribuitur tamdiu , potenti* Ignis increfcunt 1 30
quamdiu non nafcitur caufa fingu- colleftio miftura diverforum corpo-
loco certo hunc Ignem dif-
laris in rum inter fe 197
perfum colligens 192 colleftus in corporibus , non poteft
«quabiiiflime diftributus eft per ratio- ibi retineri femper 193
nem o1 fpatii 1 colleftus in corporibus manet plus mi-
«que componit corpora ,
quam divi- nufve prout illa funt plus minufve
dit 220 denfa ibid.
aerem expandit 83 colleftus manet aliquamdiu in corpo-
alendi ineptitudo in carbone tantum ribus , iis unitum pro illo tempore
nafcitur fimulac nigritudo periit in ibid.
albitudinem 161 copia ,
caufa ipfius morte in corpore
alimentum quid ? 153 14&
alimentum , vegetando , fermentan- copia major in minore fpatio , ibi-
do , putrefaciendo , deftillando ,
dem poteftatem Ignis femper augec
imprimis reficitur 176. 177 128
aliquid nexus habet cum corporibus corpora duriflima extendit In omnem
143 dimenfionem quamdiu illis ineft
aliquo tempore eget prius , quam pe- 7$
netrare queat per crafliffima cor- corpora iterum compofita dividit 220
pora 210 corpora quae dividit , non feparat in
an agit in ipfam corporum naturam elementa pura 219
intimam ? 78 corpora varie dilatat pro ipforum pon-
an ex aion igne fieri poftit ? 109 dere 76
an fundit ufque ad elementa ? 77 ut & pro aliis proprietatibus ibid.
affiduo non gignitur , fed motus & corporum fubftantiam non penetrac
colleftus apparet 109 I0 ?
attritu abfque alimento ullo produci- cum combuflili ardens, per conculfus
tur 95 femper agit inaequabiles in Atmof-
attritu produftus praftac cun£ta,quae phseram femper aequaliter contra
verus ignis efficit 96 nitentem 188
attritu tanto major velociiifque pro- quum folus fequi poffit corporis foli-
ducitur ,
quo motus partium dura- diffimi motus celerrimos ,
ibi colli-

rum celerior fuerit 97 gi debet 109

cseteri effedtus 73 cur tardius de raro ,
quam de denfo
catoptrici & dioptrici comparatio 132 corpore exit ? 108
catoptricus vel dioptricus diu fine pa- decrefcendi lex alia videtur, quam ge-
bulo fuftineri poteft 137 neralis reliquorum corporum qua-
catoptricus fuperac dioptricum 1 32 lit.atum 22 y
carbonum ligneorum rite paratorum definiendi modus quidam ,
&c. ut
puritate fequicur ignem , qui de ftacuatur quid de ejus vi 129. 130
Tcc ij
 7

INDEX
Ignis determinari poteft fine refiftentia.qua- Ignis elementalis colledu
\
immanis fieri po
quaverfum aio teft 194
difficilius intrat & exit ,
prout eft den- elementalis cum Carbone Foffilium
fitas corporum quae illi exponuntur vel Stercore nutritus, qualis ? ai7
108 elementalis cum. Oleis puriflimis pro-
dioptrici praecipui effeftus 1 3.3 duftus ,
qualis ? ilii.
dioptricus in aere 134 elementalis extenfus , mobilis quiefi-
,
diftribuirur juxta fpatia 101 cens eft , & refiftens corpori ao8-
dioptricus qui maximus 132, 133 elementalis ex ulla materie generari
diftributio eft ut moles 144 non poteft ai <5
diverfi & oppofiti Irabentur efFe&us elementalis gravis non eft 193.
73 elementalis gravitatem , qusenam ex-
do&rina unde habetur ? 101 perimenta videntur probare ? 193-
duplici data quantitate ,
dubitare licet, 194
an geminata etiam illius agendi elementalis natura quse ? lja. ao8
poteftas in alia corpora? 1.18 elemenralis non fic matta in corpore
duplici modo in corpore haeret 1 j"
3
concreta 141
effectus foret nullus , fi
gravitatis nifus elementalis non generat ignem aij 1

,
corpora ad fe mutuo non determi- 216
naret 1 oC> elementalis nutritus Alcohole & Oleo
efFeftus maximi folo tritu 1 3 I manet idem 193
effedtus quinam in fodinis profundilfi- elementalis potentia ,
& copia, perdu-
mis ? & altiflimis montium fafti- rare obfervatur ip4
giis ? 106 elementalis quare corporeus ? 208
effetius faspe varii
,
pro varia pabuli elementalis quomodo nutritur ? 193-
admifti natura 217 elementalis rarefacit omnia 192
elemenca an fe mutuo refugiunt ? 1 3 8 elementalis ,
per fpecula conciliatus ,,

ejufdem diuturna applicatio an facit, quamdiu corpori inhaeret ,

prodit fe
ut ignis copiamajor concilietur cor- puriffimum 138
pori illi ita calefaifto,? 1J2 elementalis fe expandit fponte fua.
efficacia varia eft in corpora, dum di- quaquaverfum 192
verfis fuftentarus pabulis eft 216. elementalis folus ubique aequalis ilii.
11 elementalis tritu allicitur ilii.
elementa minima inter omnia corpo- elementalis. vis variis, modis augeri
ra nota , quae pro veris corporibus poteft 195
omnes habent 210 eo citius contritu excitabitur, quo du-
elementa omnia corpora & fpatia-, riora fuerint collifa & ponderofa
aequali diftributione ,
& infinuatio- magis 97
ne , obfident 69 eft , fi nulla accefierit caufa , ubique
elementa , refpeflu imaginationis in toto univerfo copia , 8t vi eadem.
noftrae , infinitae funt fubtilitatis 210
2,11 eft fine ulla determinatione fponta-
elementa vincunt omnem aliorum du- nea, fine ullo amore ullius loci , vel
ritiem , & nullo modo unquam mu- corporis ilii.
tata apparuerunt 3 76 eft ut pondus ligni foco appofiti 1 8(5
elementis forte non funt tenuiora cor- eft una ex capitalibus inter univerfales
pufcula in rerum univerfitate crea- five communes caufas aftionum
ta aio corporearum 10 6
elemenralis a Sole dirigitur 192 & Aer quatenus elafticus , an gravia ?
elementalis augmenti in univerfo nul- 267
lum quidem fignum habetur 1 54 & Frigus , an fola ipfam fubftantiam.
elementalis corporibus inhaeret fine corporum afficiunt ? 80
ponderis augmento , ut patet in ex commiftis fonantior, fumofior , &
ferro & cupro 139 faeculentior 185
elementalis, cum Carbone, Ligno, exiguus in liquido tenuiffimo aeris in-
Cefpitibus excitatus ,
qualis ? a 17 finuare fe asque poteft omnia
per
elementalis , cum Carbone Cefpitum intra auri meatus , quam maximus
excitatus
}
qualis ? ilii. in ardentiffimo foco zn
 &

'/ -
R E R TJ M.
Ignis ex loco dato aerem omnem non ex- ribus couneditur , nifi maffa corpo-
83
pellit rea ibid.
ex fe non habet vim , nili aequabiliter Ignis in frigore fummo natura; poflibili ,

fe expandendi quaquaverfum line quantum adhuc magis movetur ,

ulla determinatione particulari 107 quam in frigore artificiali fummo ?

ex fe ubique copia ,& vi ,

eadem 210 21 S
fere aeque facile defertur per aerem in fummo -frigore adhuc conftanter
quiefcentem , vel motum 103 movetur ibid.

finis agitatio perpetua diffolutarum in fpatio calefado liber & in cor.pore-

particularum 80 140
foci idem qui elementalis ,, fed cum indoles caute quafrenda 6 8
aliis corporibus miftus variat 216 indoles non ex hypochefi invenienda
forte , dum corpora denfa ingreditur, ibid.

ipfa elementa concutit 108 impedit quominus concrefcant partes

forte non eft gravis, fed indetermina- 78
tus ad loca ulla 107 incredibilis fsepe quantitas adeft , ubi
forte vix apparet fub ignis fpecie fine minima vc-1 nulla creditur effe 70
ulla corporum folidorum concur- ingens motus quomodo producitur ?

rente adione 99 107

fulminans de liquidis 207 infinite violentior ,
quam «qui cogni-
genitus tritu ,
vel fpeculo- aut lente tus eft ,
excitari poteft 130
produdus, nihil omnino debet Soli, inprimis corpora laxat & debilitat
refpedu materias fuse 1 3 6 78
gradum ,
qui- nobis cognitus , nofcere intra fuos limites potentia definiri
fufficit 81 non poteft 20 6
gradus ultimus & intentilfimus nun- inveftigandae naturae difficultates 69
quam definiri poteft 103 juxta fpatia diftributus , raro agnof-
qua in omni
hseret in aere ea copia. ,
citur tamen femper movetur
alio quocumque corpore 24 6 toa
hodie nullum augmentum deprehen- licet adeo fit fimplex , diverfitates de-
ditur cedas adhuc in fe habet plures
in aere femper prsefens , & qua lege ? 214
246 licet praefens,quietiflimus apparet, ubi
in aere folo confiderato ,
sequabilif- nihil duri, refiftentis, corporei, igni
fime femper diftribuitur 247 refiftit 100

in certo loco’ quiefcere omnino non longe alius orietur , fi inter combu-

poteft 208 rendum olea & aqua agitata con-

in centro corporis vel fpatii maximus, currunt 157
inde decrefcit extima verfus 140 magnes non datur in rerum natura
in corpora adio multum augetur cor- notus 1.0 1

porum elafticitate 10 6 magnetes nulli funt in aere 247

in corpore juxta magnitudinem mo- major copia quibufdam lingularibus
lis 145 corporibus dari poteft 142 ,143
in corpore folidiffimo auri , & in va- maxima violentia, ubi nafei debet ?
cuo maxime inani Torricelliano 106 ,107
habitat 69 maximi producendi modus Phyficus
in corporibus indifferens eft , omnes 136
eorum partes libere permeat 141 maximus generatur per corpora ma-
in corporis, centro maximus ita de- xime elaftica ro <5
crefcit ut tandem temperies fit maximus in foco Vilettiano perit illo
communis cum fuperficie externa ipfo momento quo ,
irradiatio pa-
140 rallela ceffat 1 3 8
in foco colledi proportio determinari mechanicas folutiones promovet 380
non poteft 127 & 128 menfura quoad copiam difficilis 141
in foco Vilettiano, an ideoftacim eva- migratio ex uno loco in alium diffici-
nefcit ,
quia nullum eft corpus , quo lior non eft, quam ullius. alteriu3
retineatur? 138 fluidi 109
in foco Vilettiano nulla caufa corpo- mirabilis Srfubica produdio roo
T t c iij
 1

Jgnts momentanei futnmus cognitus hac-

INDEX 1
Ignis omni loco prsefens femper eft , &
\ in
tenus effedus , eft filicis in vitrum omni tempore 101
reductio j$i omni fpatio , & corpori ineft ibid.
morae caulae in corpore 141.142 omnia corpora dilatat 76
inultum requiritur in aqua, ne fiat gla- omnium elafticorum videtur effe po-
cies 291 tentiflimum 10$
mutator maximus in univerfo rerum ,
omnis tantum foret momentaneus , fi
ipfe interim omnium minime mu- abefiet vis uniens, applicans, com-
tabilis 212 primens 1
87
mutatur quoque pro diverfitate colo- omnium effeduum fenfibus nof-
fere
1» rum corporum quibus excipitur 116 tris capiendorum princeps & caufa
natura quaenam ? 130 58
Naturae inftrumentum ad producenda pabulacur quaedam corpora dida funt?
ubique fua compofita 220 I
Sl
naturae nova affertio 137 pabula de vegetantibus
natus a mifce-la fpiritus vini cumaqua, pabula , praeter Alcohol , dant faeces
vel manifeftatus , eft verus ignis 184
elemenralis 196 pabuli , in vegetantibus quod ipfum
nec variis locis idem , ob varias caufas alit ,
examen 155
1 1 <5 pabuli naturae cognitio infervit dire-
non eget aere , nitro ,
pabulo , ful- dioni certae in varios Ignis gradus
phure ,
ullo alio corpore 22 5 224
non facit corpus levius 141 pabuli tantum quotidie perit quan-
,
non magis telluris centrum ,
quam tum ignita flamma quotidie ablb-
ullum aliud punitum petic 209.2 10 mitur 175
non poteft penetrare ultimum impe- pabulum an fiat ignis? 1^4
netrabile corporis elementum 103 pabulum an non tandem deficere de-
non plus ad unum pundum quam ad beret ,
11 non renafci iterum poffet?
aliud tendit lio 1 75
non retinet Ignem in foco Vilettiano pabulum evadit adeo tenue , ut in
138 Chaos aerium dilapfum , haud ap-
non folvit univerfaliter , nec fincere paret ultra fenfibus 174 ,
17J
218 pabulum , igne confumtum , aquam
non valide agit in omnia, & quaedam relinquit ibid.
non feparat , licet alia arte fepa- pabulum in tellure , an per aflidua
rabilia ibid. naturae opera reficitur? 175
num magis componendis
fervit pabulum in vegetantibus quaenam
quam diffolvendis corporibus? 220 pars ? 1 5y
nulla adio apparet, ubi nullo corpo- pabulum non fit Ignis 189
re excipitur , quod refiftat 130 pabulum purum in eo evanefcit inte-
nullum pabulum ex fe ardet , fed ab gre r84. 18^
Igne 1 85 pabulum reficitur iis , quae oleum ge*
nunquam fuit inventus per parallelif- nerant & fpiritus 175
mum ,
reflexiones naturales , vel & parallelifmi in focum coadio 12 O
refradiones , adeo magnus , qui parallelifmi in focum perfeda coadio
Alcohol incendere potuit ny in cavo Parabolico , quod impos
nunquam hofpitatur in corporum pro- fieri 120 , 12

pria fubftantia 103 partes colledae ,

fi nullo denfo corpo-
nunquam praefens ulli corpori ineft ,
re retinentur , an igitur ftatim in
quin illud penetret & dilatet 95; aequilibrium antiquum reftituuntur ?
nutrimenta non permutantur in ip- '?s
fam ignis elementalis fubftantiam partes nituntur in omnem plagam ,
I 5'4 expandendo 110
aequabiliter fe
ob varias rationes ignoratur 127 , partes fe mutuo 102 repellunt
128 , 129 partibus an nulla mutua attradio in*
oleis Terrae miftis applicatus ,
ipfam eft ? 1 8
3
Terram eatenus quoque volatilem' perfpecula catoptrica vel dioptrica ex-
reddit 345 citatus , ftatim furama vi agit 1
37
 8
1 1 ,

R E R U M.
Ignis percuflu eolledusnoneft a Sole, quoad Ignis qui de oleis ftillatitiis ,
faepe deftilla*
materierp fuam 195 tis , alitur
,
purillimus eft omnium
plurima admifcec illo ipfo tempore ,
poft illum, qui de Alcohole Z17
quo feparat alia zi8 qui de flagrante Alcohole excitatur „
plus rarefacit liquida quam folida 73 purillimus vocatur , refpedu con-
potentias unde iucrefcunt ? 130 tenti ibid.
potentiam habet quam maxime divi- qui in aere noftro communi hseret
dendi corpora ziz perpetuo fe expandit ,
& compri-
potentiilimus fsepe nulla luce apparet mitur 1 1

72 .
, 73 qui materiem combuftilem deftruit ,
prasfentis primo inveftiganda figna ille facit in rebus hanc renafci ite-

rum in univerfo 177

iignorum conditiones requifitse qui mirus 6
69, 7 ° quid faciat Menftruis ? 361
figni quasfiti ufus 70 quinam purillimus? Z17
fignum requilitum inveniendi dif- quo magis incitatus eft , eo plus cuns-
ficultas ibid. das durifllmas cujufcunque molis
figna funt effeda fenfibilia igne partes movet in omnes dimenfio-
produda 71 num plagas 77
fignorum examen ibid. quomodo cognofcitur , & dirigitur ?
prsefentis audi minutive nota defumi zzi zzz ,

poteft ex leviflimi liquoris dilata- quomodo corpora durifllma redigat

tione 74 in fluida ? 77
probabiliter fe multiplicare non po- ' quomodo pabulo ex vegetabilibus nu-
ceft ,
convertendo pabula fua , vel tritur ? 168
& alia corpora , in verum Ignem quomodo produci poflit omni tem-
illa fibimet allimilando zi6 pore ? 9^
produdio dioptrica, & quidem fortif- quoties effedis fuis apparet , creditur

iimi 1 3 1 , 131 arte , vel fortuito opere nafci licet

,

produdio augeri poteft abfque ullo femper prasfens fuerit xoa

limite producta celeritate ,
qua at- raro corpora deftruit 119
tritus fit inter duo corpora 97 ratio , quis & ubi maximus & mini-
produdio prima 9^ mus ? 10 6. 107.
productionis caufie variae 96. 97 receptio in corpus qub major , eodem
produdus per ferrum , fulphur , & a- pede increfcit hujus expanfio 76
quam zo 6. Z07 roborat quasdam labefadata- corpora
proprius nifus 110 78
puri elementa funt corpufcula mini- refpedu aeris varie agit zzo
ma , folidiflima , politiflima , fim- fcintillas vividillimas maximasque funt,
pliciflima ,
femper mobilia zi 1 ad fi chalybs ad filicem percutitur tem-
zi; peftate frigidilfima 106
puri ultimae partes funt fphasrulsequam fe in loco occupato confervare nequit,
politiflimas Z13 fed ab alia re, diftinda a fua natu-

purus Alchemiftae & Hebraei quinam ? ra, ibidem retineri debebit 14

100 fe omnium minime oftendit per fuos
purus cum Alcohole nutritus ,
qualis ? effedus in vacuo Torricelliano
99
2I 7 femper ubique prasfens, tam in ple-
eft

purus & folus , vix agnofcitur 99 no corpore pleniflimo, quam in va-

quaenam adio in fuum pabulum ? 17Z cuo inaniflimo 19Z
quantum in unum locum magis colli- femper fortior habetur de oleo in--
gitur , tantum perit in locis huic cenfo , qub ipfum oleum incenfum
maxime vicinis 109 eft ponderofius & fpillius 179

quantum in certo fpatio colligi queat, femper in aere ita agere videtur, ur

ignotum 81 hic nunquam quiefcere poflit z

67
quatenus- ipfi varia admixta efle pof- fenfu percipitur nullo 68
funt corpora , varius eft zi6. Z17 feparat uno gradu , quod prius altero-
quemnam ortum tardant fluida inter- adunaverat zzo
pofita?9S fi colledus eft in quodam fpatio vel
 , 1

corpore , ut fit fenfibilis

INDEX , exinde fe Ignis vibratio tamdiu durat , quam corpa-i
\
virente fua fe movet & expandit rum vibratio 105
quaquaverfum. a centro fui Ipatii vim quaenam incendunt ? 187
vel corporis 110 violentiflimus ex maffis gelidiffimis
Ignis 11 ex quacunque materie ignem gene- excitari poteft 70
rare nequit , ergo neque Ignis ipfe vires ab efft<£tis aeftimare licet 141
ex ulla alia maceria generari po- vires cognitae non indicant ejus quan-
teft 2 6 1 titatem ibid.
fignum ,
corporum rarefadio 73 vires in quanam ratione decrefcanc ?

fine aere , vel cum eodem immoto , 22 j

1

fuffocante , agens in materiem in- vis colleda in foco

an refpondeat nu-
flammabilem ,
penitus alia efficit mero radiorum colledorum dubita-
- 221 re licet 129
folus libero ingreditur , atque denuo vis comburens an Alcohol in aquam
egreditur, itinere 210 puram vera commutatione conver-
folus ingreffiis in corpora, & egreflus tit ? 1.7 3
omnes ipli proprios effeftus prae- vis expandens ad denfitatem ejus an
210
ftac determinari poflit? 112
flagnantis vires erunt ut fpatia ,
in vis forte augetur tam immaniter in
quibus concinetur n I foco a vi actradiva Ignis elementis
fubterraneus nulla ratione negari po- infita 129
ceft 256 vis geniti an fe habet ut radiorum
fubterraneus femper agit ,
nunquam numerus ? an alia quadam lege ?
ociofus 255. 2515 130
fubterraneus veftalis , perennis in ter- vis in Alcohole debilis 1 86
rae adytis , aere folo ibi retinetur vis maxima a non combuftili 18$
228 vis maxima a pabulo ponderofiflimo
fummus ,
cognitus ,
fola relidentis ac- i8f. i8f>
tione ,
differt a maximo frigore vis non a fola copia pendet , ut pa-
130 tet exemplo 128. 1,29
fummus elementalis hadenus cogni- vis per fpecula in focum colledi ftu-
tus ,
diflipat ,
aut vicrificat 195 penda 81. 82
fummus in foco Tfchirnhaufianp 108 vis quomodo intendi immaniter po-
totus corporeus ,
immutabilis ,
figurae teft ? 82

mutatae incapax , concrefcere im- vix nafeitur fummo tritu , fi quid

pos cum fe ,
aut cum aliis corpori- molle inter bina corpora dura inter-
bus 212 ponitur 95
tritu & percuffu corporis elaftici plus vulgaris modi Phyfici explicatio 188
movetur quam prius 109 ubi abfolute nullus eft ,
an foret quies ?
tricupromptior , major , dioptrico 80
135 ubique videtur effe aequali copia 107
tritu vel percuffu ortus ,
non per hanc ubi fe omnium minime oftendjt per
partium vibrationem nafeitur 109 fuos effedus 99 ?

camdiu in corpore confervatur, quam- unde uno momtntulo excitatur per

diu illius partes integrae manent 153 chalybis & filicis collifum ? 97
tam vere extenfus eft ,
quam fpatia uniri & figi pro tempore patiens eft
208 138
varia pabula 224 unus altero purior elTe poteft , quate-
varii gradus, & ufus222. 223. 224 nus diverfa corpora admixta habec
vario gradu applicatus corpori ,
va- 2 6. 217
ria agit 221 unus radius feptem diftindos & diver-
vario gradu in idem objedum , ali- fos colores exhibet 213
ter prorfus agic 218 utius tantummodo datur in rerqm na-
variorum graduum diredioni certae tura 21 Si ,

quaenam inferviunt ? 224. 225 ut fpatia in Univerfo 24 6

vegetabilis vis non tantum pendet a Igni quid contingit , dum combuftilis ma-
Solo Igne Elementali 8c ab Oleo teries cum eo in flammajn abit ?
per eum incenfo i6y
 .

/ R E R U M.
Igni quod comparari poteft, nihil reperi- Lignum opimae pinguis taedae de Pino dat
cur in rerum univerfo 2,16 fortiorem ignem , quam oleum
Ignem puram fubtiliilimis fuis artificiis ad- ejus depuratiflimum 168
hibere fe non pofle immerito que- Linteum puriflimum & candidiflimum fcin-
runtur Chemici z 16 tillam immiflam non diu alie
excitandimodus omnium cognitorum, ll ?
maxime mirus quinam ? 20 5'. 20 6 Liquida gravia nituntur in fundum & late-
Imbres denfiilimi quare seftate contingunt ? ra canalium , ut altitudines per-
255 pendiculares funt liquorum in ca-
eo violentiores femper , quo altiori nalibus 240
de loco decidui fuerint *ss quaedam circa Polos graviflima s
quomodo formantur ? z<jz prope jEquatorem leviflima 90
Impenetrabilitas , five ocvriTUoria, bemo- Liquidi ebullientis pondus majus minufra.
critea Igni omnino propria quid facit ad ebullitionem ? 95
,

videtur 103 interpofitu inter attrita ,

cur impe-

IncombujUle oleo unitum , quo denfius , ditur vel imminuitur caloris or-
compaftius , five ponderofius ha- tus? 106
betur , eb comfiuftile illud igne leviffimi rarefaftio parciflimi ignis

incenfum dabit flammam. incrementa minima aptiffime ex-

, ,

ignemque tanto violentiorem ponit 73

185. 186 Liquidum levius , adeoque rarius , citiflime
quid in Igne facit ?187 / expanditur , denfius vero mulco
Incomhtjiilis quo plus in comburenda ma- lentius 1J0
terie eb femper omnia Liquores qui fune minus denfi , aut leviores
hssret ,

violentiora fi modo incendi aliis , femper eb plus rarefeunc

,

queat 185 ab uno eodemque igne 73

Infi'ammabile rerum nufquam purum inve- Liquoris ebullientis compreflio pondere Ac-
nitur 168 mofphterae , dat ipfi fummum ca-
unicum fincerum in tota rerum na- lorem 92
tura cognitum an femel inflam- Liquorum expanfiones explorandi modus
,

matum totam fuam inflamma-

,
94
bilitatem perdit ? 175 hodie cognitorum pondera compa-
ultimum an non eft ipfe ignis ? 177 rata fi cognita eflent , iftud ma-
Infecla nafcuntur a patre & matre veneris gna: forec utilitatis 74
copula ufis 2 61 quorumdam ebullientium raritas 94
quaedam viventia parvo valde cum Lithantrax quid ? 28
calore habent fuos vitales humo- .ignis pabulum 191

res 223 Loca fubterranea , gelluante canicula , Pe-

Tnfettomm ovula impraegnata , ardore ignis dantibus egregium prgeftant refrige-
paululum modo audtiore , quam rium 71
pernicioliffime deftruuntur 1J4
fubterranea , hyeme rigentibus frigo-
re membris blandum calorem per-
fentifeere faciunt ibid.
Lorica, vaforum unde formatur ? ejufque
T Ac naturaliter continet aerem 281 ufus 468. 469
*-* lacus Strath Erricenfis nunquam con Lucis apparitiones miras atque fubitaneas
glaciatur ,
ne frigore quidem acu- unde ? 124
tiffimo ante Februarium men- a fole emanantis celeritas ingens 215
,

fem 22 6 canto celerior efl: communicatio ,

quo
Lamina ferreae oleo illitae, & fupra fe mutuo minus fuccefliva invenitur ibid.

agitatae non gignunt magnum radii a fole emanantes femper lineis

calorem 96 redtis porriguntur , fi non turbantur

Lapides quomodo dividantur ? 28 aliorum occurfu 112

Lapis quale F oflile ? ibid. Lutum ad aquofa , fpirituofa , acetofa ,
Laxitas corporum & debilitas igne vel ca- Acida foffilia , & Alcalina volatilia
lore producitur 78 468
Ligna quaedam in fecula durare poffunc Chemicisquid ? ejufque ufus ibid
in aere aperto 259 Lux an ignis prsefentiam probat ? 72
V u u
 } & ,
,, ,

lux concuffu genita , qualis indolis ?

INDEX 99 Menflrua aquofa 38-2
emiffa Planetarum nil prasftare om- dantur quae mutua attradione pala-
nino poteft 12,3 tium folventium & folvendarum
fulgidillima ne minimum quidem ca- perficiunt praecipuam fuam ope-*-
lorem aliquando producit 72 rationem 366
ingens a radiis Lunae fpeculo exceptis div-iferunt Chemici in folida &
vel tranfmiflis fine calore ilii. fluida 3-j'7
quando fine ullo dtprehenfo effedu in Chemia dida $6 3

ignis ,
libere per omnia cranfit fpa- metallorum fluida cum fuis metal-
tia ? 99 lis adunantur in maflas vitrioli-
quo vividior , eo major copia ignis cas conflantes fatis 3 59
adeffe creditur 72, multo pauciora dantur, quas vera
fine ulla corporum folidorum concur- * Mechanicdvi fuaabjedafolvunr,-

rente adione, vix apparet- fub ignis quam quidem vulgo credicur 3 6 $
fpecie 99 non Mechanice ag.unc nifi rarius- ,,

ftimma , ignis efficaciflimus.,. in uno . 3^4

momento poteft nafci perire non mutant fubftantiam foluti

137 fed ejus partes feparanc

363
M. nihil agunt in intimas particula-
rum metallicarum naturas 362
Ti/T Agiflerium apud Chemicos quid ? 43 quae fimplici , & ftncera agunt po-~
J. VI Magnes
relpedu alterius Magnetis tentid mechanicd , funt pauca, &
habet unum polum attrahentem fere femper valde fimplicia 66
3
alterum repellentem 214 quaedam agunt praecipue virtute qua-
Magnetica corpora in aere contenta exci dam repellente 366
tant Phaenomena ubique ftupen quasdam calore moderato refol-
da 264 vunt , incitato asftu amittunt to-
Mare quantum a fluminibus accipit , tan- tam virtutem folvendi 361
tum iterum exhalando reddit2-5 3 qpaedam levi. igne indigent ilii.
Materia inflammabilis fola , cum folo igne quaenam non mechanice folvunt V
puro , faepe minus ignis dat t6 $
foco , quam inflammabile per- quid- agunt ? 3 62
miftum cum non inflammabili raro elementa mutant 362
1 cJ 8 falina compofita 440
Materia inflammabili quid accidit-' , quan- falina fimpliciora 405
do igni immiffa flammam , five femet- incitant magis magifque
ignem puriffimum omnium fa- l6i
cit? 173, folida agunt ut fluida 372
Materies quaecunque corporea ,. quas un- fpirituofa Alcalina & Acida 404
quam extitit, in aerem rapitu: fpirituofa vel Alcohol 402
261 vi fingulari agenda 3 82
Medicamina incomparabilia prorfus paran- utadionem peragant , varia vario-
gradus diredi ignis
tur fola primi egent igne 3 5 r <

cautela 222. 223. Menjlrui adio differt ab omni divifione

Medici Chemici , & Alchemici 10 Mechanica dida 356
qui aliquo artis fucceffu elati ilii. adionis caufa non tribui poteft
praecipue in lue venerea per argen- communibus motus gignendi ori-
tum vivum elati 1 1. ginibus 363
Medicorum. errores fuper. Calido innato agitationis ortus fruffra quatitur in
69 aliqua generali caufa ilii.
Medicina Chemica. in Academiis X j, definitio quaenam ? 3p5
Mei & Cera in quibufnam floris partibus exemplum, quod folvir vi attra-
nafcuntur ? 3 3 hente & repellente 3 69
Menfirua . a diverfitate modi , quo folvunt facultas faspe deletur
379
in quatuor diftinda genera divi- in fuum folutum adio,. quomodo
di^poffunt 3 66 cognofcitur efle Mechanica ? 6
3 $
acida 427 Mechanice folventis exemplum H,,
agunt folo motu ?(T» mere -Mechanici exemplum 3 66
 8 ,

Meeijlrui
/ non Mechanice
R E R U M.
folventis exem- Mercurius Philofophorum in Rore non
plum 365 quaerendus zji
panicularum rigiditas ,
una ex prae- Metalla quid ? 17
cipuis Mechanicte folucionis cau- fufa igne continenter fe colligune
lis 380 in globum 78
proprietas 356 itamutari poliunt , ut fub fpecie
iicci exempla , in quibus omnes fumi volatilis per aerem divaga-
caufae agunt fimul 369. 370 ri poflint Z63
vi attrahente folventis exemplum omnia , acido fuo fingulari folvcn-
3 67
ti unita , in aqua forma falis
vi repellente folventis exemplum ib. pellucidiflimi apparent 34Z
Menftruorum aftio augetur per ignem 361 omnia , cum purdi pluvia trica val-
aftio eft in folyente , & in folven- de diu , penitus lolviincur , & in
do 360 liquorem convertuntur 371
aftio fit femper 61
fucceflive praeter Ferrum ,
quare in nobis di-
3
aftio penitius conliderata 360 geri non polle videntur ? 353
aftio quoufque Mechanica?
375 quomodo folubilia redduntur in
aftionem folventem quaenam caufae aqua ? 308
adjuvant ? 370. 371. 371 quomodo mollia ,
vel dura reddun*
'diffolvendi aftio fit magis ex amo- tur ? 144
re, quam odio 360 quomodo potabilia redduntur ?

diverforum particulae cum elemen-

tis foluti per varios gradus arc- quomodo ferruginem , aerugi-
in
tius aut laxius cohaerent 366 nem , cerulfam abeunt ? z 63
divifio 357 quomodo volatilia ad ignem reddi
divifio a modo folvendi 3 66 polfunc ? ibid.
divilio in fluida ante folutionem ,
fales quofdam habent quibus ,
folvi
& poft folutionem 3J9 poliunt 308
divifio in ficca ante folutionem, & folo pondere diftinguuncur inter fe
poft folutionem 3 57. 8 18. 19
aftio illorum ,
quas , dum folvunr fummo igne volatilia fafta ,
eva-
frigus ingens excitare folent ,
nefcunt Z63
calore augetur 361 Metalli fufi partes fe mutuo trahunt 78
Mechanica aftio preffius expofita fufi partes, vi ignis fufae , nifum
354 retinent in alfociationem ibid.
ope, multitudo recens natorum cor- notae 17
porum oritur 359. 360 praecipua & certa nota eft pondus
ficcorum exempla 3159. 370 18. 19
unicus agendi modus Mechanicus Metallica partes exhauftae , ita faepe mu-
eft 3(54 tantur ab Aere, ut iterum ditef-
®
Mechanicorum effeftus 3 6$ cant vera fobole metallica zt?4
Merijlruum cum fuo foluro convertitur in Metallorum calx faepiflime pro ipforum ter-
unum fluidum 357 ra habetur 351
quare ita vocatur ? 356 Charafterum fignificatio 18
univerfale in Rore non quaeren- Charafteres prifci ibid.
dus zjl tranfmutationis vera fundamenta
Mercatores unde toties merces ad ftare-
ram , cum lucro , tempore hu- Metallum ex foco Tfchirnhaufiano calefac-
mido , frigidiufculo , vendunt ? tum, diu valde retinet calorem x 08
311 Metallurgix inventor 4
Mercurii in aqua ebulliente raritas 94 difficultas
y
longa digeftione praeparati pon- Metallurgicorum Auftorum catalogus I
,
(j

deris augmentum a 1 Meteora unde ? 119

Mercurius frigore denfatus , manet aeque a reflexa luce mira IZ4
fluidus quam ante , aeque mobi- caufa mutabilitatis caloris & frigo-
lis , aeque expanfilis 89 ris 81

per frigus fenfim ad pondus Auro maxime contingunt ubi regelafcic

proprium accedit ibid. xz(5
yuu ij
 1 1

Meteororum origo gradus .

INDEX
vicillicudo , Mutationes plurimas in corpore vivente o-
effedta, unde ? 117 riri debent per aquam frigore

Meteora phaenomena lingularia , & raro mutatam & calore 3815

contingenda producere poffunt
265 N
quando violentillima contingunt ?
1x6 Aphtha Alcoholi fimilis 190
producuntur ab iis , quse in Aere *- ^ ardet flagrantillime in flammas
continentur 26 4 lucidas ,
fed aliquid incombu-
raro contingunt , licet tempellas ftile relinquit 183

asfluet pras calore , li coelum Iit Babylonica quam proxime acce-

ferenum , & line nubibus 126 dere debet tenuitate fuse fubti-
Mineralia, vid. Foffilia. litatis~ad Alcoholis ingenium
Mobilitas cum potentia quiefcendi arfte 19$
corporibus cohaeret 208 incenditur flamma candelas intra
Molendina integra: incenduntur faepius , laternam litte ,
iicque a conta-
quoties line unguento medio mo- ftu Naphthae remorse 226
ventur 98 vera facillime inter corpora nota
Moles compofita femper poris eft plena ab igne incenditur ad diftan-
212 tiam fatis magnam a flamma
corporis caufa Ignis moras in illo ibid.
142 Naphtha liquore inunfta corpora , dein ac-
cujufcunque folidi minima fpe&atur cenfa, fub aquam dimiffa pergunt
in frigore 79 fub aqua ardere ibid.
Mons nullus valde elatus circa asquatorem Babylonicte ardentis ingens' Tubtili-
vel zonas torridas , quin vertex cas 191
ejufdem plane gelidus ftt 254 Natura mirifica omnia opera producuntur
Montes dati terras, ut gignendis aquarum ab iis quae in Aere continentur
colledtionibus prolint 253 254
Morborum gravillimorum caufa , li frigido inlhtutum videtur , ne diu fit idem
in vento per motus validos in- calor & frigus 81
caluerint valde corpora ,
& dein Nervi torrentur quafi ab Alcohole & Igne
quiefcant 104. 105 184
plurimi fiunt aqua , hac eorum plu- Nigra digeftioni commiffa ,
vel eo arte re-
rimi tolluntur 328 dufta ,
facilius eodem igne calent
Mors aquae exceffui faspe tribuenda ,
fed 117
longe frequentius ipfius defeftu corpora vix reddunt lucem acceptam
excitatur in hominibus ibid. ibid .
Mortis fubitaneae caufa calefaftio nimia , Nitrum hodiernum , vel Sal Petras quid ?.
,
dein & refrigeratio in vento fri-
• gido 104. ioy Sendivogianum frullra in Rore quae-
Motus omnes videntur decrefcere magis , ritur 25
quo altius a terra afcenditur 1 00 Nives alliduas reperiuntur in altifiimorum
periftaldcus in omni corpore folido montium fummis faftigiis 274
unde ? 8 Nix cadit , aut grando , quando nubes a
Mttcilagir.es in loca vel diflitiffima fua fper- Sole vel Luna illuftratae candidilli-
mata emittunt 260 mas apparent 124
Mundum tandem igne periturum , tumque in altiflimis locis maxime nafcitur
in pellucidum vicrum abiturum, 100
praedixere antiquiffimi in Alia in fummis moncium cacuminibus per-
Sapientes 224 flat & vibratu radiorum Solis non
Mufci increfcunt amari arborum corticibus folvitur 93
in exceffu frigoris urentiffimi 222 media aeftate in fummo montium ma-
in loca vel dilhtiUima fua fpermata net 100
emittunt 260 quando dat aquam puriffimam ? 393
Mutationes corporeas maxime inlignes quo- quando omnium purilTima habetur ?
tidie contingunt , a mole atque
320
figura folventis pendentes
379 quomodo formatur ? 2^4
 ,

/
NreTentis produ&io per menftrua 372
RERUM.
Olea an i» combuftione mutentur in ip-
Nubecula apparet in aere ab occurfu hali- fum Ignem alferere non licet ibid.
tuum fpiritus vini , & falis Am- craffa , agitata , quare tam enormi-
moniaci Alcalini 264 ter calefaciunt ? 3 97
exigua ,
quando in alto ccelo conf- craffa ,
picea ,
levia & volatilia fiunt
peda ,
inflantem violen-
illico auferendo terram 340
tiliimam tempeflatem defignat cum Alcohole fi mifcentur , ftri* ob-
2 SS fervantur 169
Nubes albae , a reflexu Solis , ait* ,
parvae, deprehenduntur ubique , tam in foffi-
in ccelo apparentes, unde ? ibid. libus ,
quam in vegetabilibus ,
&
aliquot nivales glacialefve , in- animalibus 394
,

primis magnae , ita in Atmof- depuratiffima quaecunque accurate cum

phaera difpolir* ,
ut forment fpe- Alcohole ptffiflimo poffunt permif-
cula refledentia quid efficiunt ? ceri 1
69
,

& Menftrua Oleofa 394.

aterrimae ,
ubi in caelo apparent fere omnia , quae unquam-fuere in ve-
dum fol fplendet , folenc quam getabilibus , in Chaos aerium dif-
celerrime Fulmina oriri & Toni- perguntur 259
trua 120 in Alcohole diluta ,
manent olea , li-

candidiffim* calorem in aere bre- cet eo tempore non appareant olei

viffimo tempore adaugere pof- fpecie 309
funt ibid. in fermentatis reliqua, atque inde edu-
candidiffimae ,
dein piceae nigritudi- da funt inflammabilia 167
nis,horrenda Fulmina ,
&c. con- multum ignis capiunt ut patet expe- ,

eomitancur 255 rimentis 395. 396. 397

elevari poffe fupra Telluris proje- nativa ftirpium ,
quomodo balfami
dam umbram credunt quidam fpiflamentum induunt ? 34
252 non congelafcentia 39J
& cav*
glaciales globof* , ita ac- omnia ftillatitia,. atque aquarum me-
commodari poffunt in aere , ut dicatarum deftillationes , quonam
earum foci concurrant 136 caloris gradu perficiuntur ? 223
in aere a fola fere aqua 252 pro elementis puris fulphureis, & fim-
minima apparens , coelo fereno , in pliciflimis a Chemillis habita , ex
Alia, oculo bubulo hinc compa- variis adhuc conflant 158
rata , procellam praefagit 124 quae purrefcendo produda funt , abfo-
raro in altillimorum montium ca- lute inflammabilia funt 167
cuminibus adfunt , fed infra fub qusecunque ex Vegetantibus tempore
pedibus verfus terram 2p2 tandem in aerem abripiuntur 259
Nubium albitudo an femper nivi ,
aut gla- quare quandoque diffluunt per dolia
ciei ibi format* , atque fufpenf* :
lignea , in quibus coercetur aqua ?
tribuenda ? 125 297
Nutritienes animalium intra certum caloris quo fubtiliora redduntur , eo facilius
determinatum gradum fiunt 223 aqu* commifcentur 317
quo magis depurata & tenuiora , eo
0 magis ad naturam Alcoholis acce-
dunt 184
Dores rerum fingulares aquae mifcel* quomodo in aqua pura poffunt folvi ?
'S inprimis debentur 3251
Offa Relmontianx accenf*. examen 1 80 redduntur aquae permifeibilia 310
Olea agunt per aquam iis propriam & aci- fireddi poffenc tam tenuia , quam Al-
dum occultum , tum & per ambo cohol , tum quoque flamma inde fi-
400 ne fumo, ignis abfque fuligine, pro-
Animalium bene diverfa invenit Che- duceretur 178
mia 37 .
fimplicia ,
quatenus agunt ut men-
Animalium , nullam fere diverfitatem ftrua 401
habent , refpedu oleorum Vegetan- ftillatitia ,
refolvuntur maximam par-
tium , ratione inllammabiliratis tem aquam puriffimam 3
in 1
j
1

. 316
190 tantum flammam concipiunt , &con-
V uu iij
 ,

•fervant ,
quamdiu oleofum
INDEX Jioc fu- adbserefeit 1 8 1?
perefl r 6y Oleum Vegetabilium ultimum , quate
illud
vera quid folvant ? 402 & raro inflammatur ? ibid.
lucet
Olei & Alcoholis fimul .ardentium examen incenfum quo ponderofius & fpillius „
1 79 ignis fem per fortior habetur 179
calefacti vis in -metalla 398 in quo haeret Spiritus Redor , caeceris
ex Vegetantibus examen ,
quatenus ad volatilius eft 41
ignem fpeftat 159 lini
,
quod in frigore naturali fummo
prscipuam partem in cerram puram , fluidum manet , tum seque frigidum,
& fimplicem convertendi methodus eft
,
quam glacies frigidiflima 1 5 r

34 ° nativum & cortici proprium , quomo-

tepidi & ebullientis, vis in animalia & do varie mutatur ? 34
•vegetantia 397 plantae princeps Spiritus Redoris yera
Terebinthinae partes tres miftas cum fedes 3J
parte una falis tartari , alcalini ,
fi- purifflmum aetherium Terebinthinae
xi ,
ficci ,
quemnam caloris gradum milium cum Alcohole perfede pa-
exhibent? 201 j rato, nihil producit caloris 200
Oleis impraegnandis fpiritu eximio qua- fingulis deflillationibus purius ,
ma-
rundam ftirpium fine diffipatione gifque inflammabile evadit 159
predofiflimi ,
quinam gradus ignis tartan per deliquium ,
& aqua purilli-

optimus ? 222 ma funt abfoluce seque ac aer exter-

fiepe Alcali volatile inefl 401 nus, calida 199
Oleo ferventi ad ignem, liinfpergitur aqua, -

tartari per deliquium , & oleum Tere-

oritur nova aftio inter ignem , a- binthinae ex fe asque calida 200
quam,& oleum 56 1 tartari per deliquium licec maxime
quidem purillimo parum inefl , quod igneum videtur ,
in fe calidius non
vere deflagret in flammam fine fu- eit
,
quam aqua pura 159
mo & faece 60i tartari per deliquium miflurn aquse ni-
Oleorum Spiritus Redor 402 hil tollit de frigiditate illius ibid.
Oleum cortici proprium , nativum quando tartari per deliquium mifltim cum oleo
colligitur ,
liquidum efl 34 Terebinthinae dat notabilem calo-
cr.affum , piceum , ultimum ex Vege- rem 200
tantibus unde tam ponderofum ? terrse quid ? 28
340 volatile ,
leve ,
odoratum fere odore
effentiale flillatitium aquae commif- proprio plantae habent Vegetantia
tum ,
nullum calorem ipfi partici-

pac 199 Opificum artes maxime juvantur Chemia

effentiale flillatitium non potefl fuo 49
admiftu aquam noftrorum humo- Os candidiffimum calcinatum , integrum
rum calefacere ibid. adhuc, quamvis fragile , in aquam de-
effentiale flillatitium ,
quam proxime merfum ,
pondus amiffum recuperat,
Alcoholi plurimis dotibus accedit & priflinam duritiem 315
ibid. OJJa ,
Acidis immerfa , mollefcunr in fle-
effentiale flillatitium ,
quo humanum xibilitatem ufque 3 91
corpus ufque adeo folet incalefcere Alcalicis immiffa , firma manent ibid,
in fe caloris plus nihil habet, quam Ofcillatio affldua in fphasra calida 140
frigida, fimplex, aqua ibid, Ofdilationes crebrae , evidentes, & recipro-
eximium cinnamomi haeret in cortice cae nafcunturin corpore huma-
34 no , ab Alcoholis ufu interno
fixum ,
ponderofum Vegetantibus in- 91
c-ft 1
53
"

Ova animalium fecunda in aere continen-

illud ultimum Vegetabilium de terra tur 261
tenente feparari non potefl , vafis fada non excludunt fuos pullos , nifi
claufis , fine admiffu aeris 8<J 1 in aere aperto vivoque ibid.
frigidum ab igne vivo , non eo modo Ovi albuminis varias ab igne mutationes
accenditur ut vulgo putatur 160 221
illud ultimum. Vegetabilium , paucum Qvula quorumcunque Infedprum in vitris
eft , & multat fixas terne tenaciflime accurate claufis non producunt z 60
 , , 1

/ % E R U M.
quam in Vegetantibus 190
p Phofpbori paulo plus incalefcends parsmi-
crofcopio confpeda oftendic
Abtilitm ignis non fit ignis 1J4 motum ebullientem 204
Panacea titulo fpeciole venditus fepe productio in Animalibus & Vege-
fuit liquor de Stibio- 392, tabilibus ultimus ignis collec-
Pani': injeftus in Alcohol ab ipfo torretur ti & cognici haftenus effedus
quafi 184
Paracelji ex ipfo hiftoria 11 Crafftii
o- .

fummo in frigore ,
1

aeri
n
Paracclfns ,
primus ProfefTor publicus Al- contigua materies vix lucet ,
chemifta 1 z non calet minime accenditur
Partus animalium intra quemnam caloris 20 )
gradum fiunt ? 223 Pbofphorits aeri aperto ,
tepido ,
commif-
Pdflit fermentabiles vacuo Boy-
rite paratae, fus lucet 204
leano commiffse , non- fermentan- Crafftii ibid.
tur 288' Crafftii a fulphure' vulgari differt
Pendula an breviora' frigore redduntur cir- in eo, quod exiguo gradu ignis
ca Polos Telluris ? 80 ebulliat ,& incendatur 2op
Galiheana in Zonis frigidis parata, Crafftii vel Boylei confumtus re-
longiora reddita in fervidis, qua- linquit oleum vitrioli , aut fi-
re tardius ofcillationes recipro- millimum acedine, & pondere,,
cant ? 78 liquorem 204-
Pendulorum in aqua fluente fngidiffima , Crafftii , nato in aere calore ma-
& fervidiflima motorum refi- jori fulgurat in tenebris per
ftenti* funt aequales 2pf) aquam incumbentem 204
ofcillationum varietas unde ? 78 Crafftii omni dote & analyfi quam
Pefipneumonix fi a calefaftione nimia per proxime accedit ad naturam
motus validos in vento frigi- fulphuris vulgaris puriffimi 205'
do, deinde quiefcant homines Crafftii, vafe claufo , fub aqua ,

104. 105 in frigore confervatur, & diu

Perfpirabilis Sanftorianae materies haeret in incolumis fervari poteft 204
aere z 5 o de- calcinaris pinguibus cum alu-

Perjpirationis Sandorianse pars ma-xima efl .mine paratus , ad ingreffum li-

aqua 247 berum admifli acris ilico incen-
Pejlis ex aere diu penitus humido', fimul- ditur 15
que valde calefcente oriri poteft igneus 20 p .

258 igneus , ipfo illo momento quo

Petafus fuperficie candidiflima marginis attingit aerem ignem conci- ,

inferiore fuperficie nigerrima, in- pit , 8t ardet ibid.

gens dat aeftuante coelo capiti fo- Igneus vim fuam confervat quam-
lamen 119 diu ab aeris externi attadu
Petroleum flagrantiffime ardet in flammas prohibetur 206
lucidas ,
fed tamen -aliquid re- igneus quomodo praeparatur ?

linquit, quod non ita combu- ZOf

ftile 183 igneus fi femel attigit aerem , a-
poft Naphtham. Alcoholi fimilis mittit vim ienefeendi. in aere
191 20<S
puriffimum incenditur ab igne ad Kunckeiii femel apertam fiam-'
diftantiam fatis magnam a mam concipiens , vix dein ex-
flamma 225 ftingui iterum poteft 205'
fulphur foffile liquidum 27 liquidus indolis potius oleofse efl,
utcunque- deftillatum , & purum quam falinae auc terreflris 346
redditum, manet femper oleum, liquidus ,
perfede ardet , in aqua
& nunquam fit Alcohol 191 nonfolvitur, ne per annos qui-
Pb/ttrsmm fmgularia & raro contingentia, dem ibid,
unde produci poffunt? 2 5 p liquidus qualis creatura ? ibid.

P-bofpbori Animalium non docent , quod in urinofus ,

aquae imnierfus, aeque
hifee fine alia inflammabilia frigidus,. ac aqua eum ambiens.
 3 8 S .

admiflo aSre mox

INDEX
valde inca- Planta cuique fuus proprius omnino fuccus
lefcic iji 34
pbfjktt experimenta fiunt inter millenas corticis ufus 33.34
concurrentes caufas , quarum u- foliorum fabrica & ufus 32. 3 3
na negledta veritatem infringit florum ufus 3 3
Z40 frudtus feminis conceptaculum efl;

Pbyjlces ufus in Chemia 2 ibid

Pbyfici & Medici pro Chemicis ad Medica & omnes diffundunt halitus aqtiofos 5
Phyfica quinam ? 16 rorantes 247
PhyJico-M.athejios in Chemia ufus & Phyfi- radix quid? & hujus ufus 32
ces z ficcae & aridillimae flagrantis exa»

Pigmenta calefacientia , frigefacientia r 1 men iyd

Fifces inftrufti' pulmonibus calorem conci- volatiles , acres , falinae ,
alcalinae ,
liant fanis humoribus per fanitatem combullae dant cineres fere in-
nonaginta & duorum graduum , fulfos ibid.
paulo plus minufve zz acidae" ,
fucculenta, combullae ,
mu!»
tam quam marini, qui bran-
fluviatiles cum falis dant ibid.
chias loco pulmonum habent , in- Plumbi ad Plumbum attritu valido calor
tra quemnam caloris gradum vi- fummus generatur 106
vunt ? ibid. calcis ponderis augmentum 21
Pifcium mollium , & facile deliquelcentium notae 21
fquammarum ufus 318 Plumbum imperfedta metalla magnam par*
Pifciculi aliquando per valla fpatia aeris tem in catino docimaftico dif-
deferuntur zdo flat 263
Pifcis in vafe claufo ,
in aqua ,
line reno- Pluvia aeftiva , calidiore genita tempore ,
vatione aeris , brevi perit 2 66 femper frugifera , frigido vero
moritur in lacu, undique congelata, tempore vix laeta habetur 2J9
fub glacie ibid. mire quoque variatur a tempeftaci-
vitam cito amittit in aqua , unde bus vagis in coelo obfervatis 3.18
aer eduftuseft ibid. aliquando aliquid falis nicrofi con».
P ‘ffafpb altam quid ? 27 tinet
321
quid in igne agit ? quid pati- e(l Acmofphaera; lixivium 318
tur ? ic; 2 in alti montis editiore plaga ell ce»
Vix Judaica 27 nuiffima 252
Judaica quid in igne agit ? quid pa- in omni plaga Atmofphaerae ubi in-
titur ? 192 cipit nafci ,
ibi cenuiffima eft 25 3
Planetarum adfpeftus Phaenomena fingula- quae aeftuante coelo decidit , longe
ria,& raro contingentia pro- alia quam nix lapfa finceriflima
s
ducere poterunt zdy urente gelu? 259
Planeta cum fuis-gravitantibus atmofphae- fanguinoienta falfo credita unde ?
ris, rapidillimis circumducuntur ' 260
motibus 214 fulphurea narratur cecidiffe, cum
Planta in genere quid ? 3
z fulmine, quae ardens , nec aqui ,
viridis quomodo igni pabulum prae- nec motu exflingui potuit 263
bet ? 1 jy fulphurea quid proprie fuerit ? 2 60
Plantarum fatis fpeftabiles partes in aere tenuis unde ? 2 j2
feruntur 260 varia habetur ab anni variis tempe-
feminis mafculini pulveres per ftatibus 318
aeris longa fpatia aliquando veftibus excepta ,
quae viginti qua-
deferuntur ibid. tuor horarum fpatio effecit , uc
vera principia Chemica ^
verna quare fermentationi prae aliis
tocae vermibus fcaterent 3 zi
Planta antifcorbuticte , vix falem fixum u-
rendo exhibent iyd magis apta ? 31-8
aufterae acidae , vel aromaticae ama- falfa in mari obfervata 258
rae exuflu copiofiffimum in cine- Pluvia gut ese defeendendo majores fiunt
,
ribus falem dant ibid. ita ut ad radicem montis omnium
Capillares in loca difficillima fe e- maximtefint 2f2. 2j'3
mittunt zfio guttae eo majores., quo de alciori

loco
 9 , 3

/ R E R U M.
toco cecidere , & contra 2J2
Pluvia inelfe poliunt faies ,
fpiritus ,
olea R
fapones , terrae ,
metalla ipfa
ji8 O Acbiticorum partes folidse unde moliet
Pondus praecipua & certa nota eft Me- eunt ? 392
talli 18 Radii Solis lucidi fit paralleli , calorem ef-
vera nota diftinguens Metalla inter ficiunt in corporibus, ad quas tali
fe , fit ab aliis ponderofiffimis modo diriguntur 1 1

18. i cj vis refringens in Cryftallo Ifiandica

folum fummi ufus eft ,
certae fidei alia eft in uno latere
,
quam in
regulas exhibet ad exploranda altero 214
Foffilia r Radiorum lucis vari* diverfitates ilid.
Ponderis incredibilis mutatio per ignem in Rarefaclio corporum ignis prsfentisfignum

Pracipitatio
Mercurio 89
omnium maxime fit
r 71...
aquae au- RarefaBionem definiendi difficultas in li=
xilio 350 quidis 90
Principia ultima rerum quaenam Philofo- Reflexio & Refraftio funt caufae quae radios
phis difta ? 80 ignitos colligunt in focum 19 j
Procella eo violentiores femper, quo altio-: Refrigeratio citiflima quomodo obtinetur ?

ri de loco deciduae funt 2 y J 144

quare fummo aeftu raro contingunt maxime acceleratur divifione cor-
fi ccelum ferenum fit, & fine nu- poris calefadli, & ejufdem a fphae-
bibus ? 116 rica in planas fuperficies reduc-
fummae plerumque calorem ad ther- tione 14 6
mofcopia augent 103 Refrigerii caufa triplex X44
Pruina eft humor glacialis innatus latae Refina flammam cum igne concipiunt,'
tenuium corporum 87
fuperficiei quatenus earum pars oleofa in-
quare diu ante glaciem nata obfer- flammatur 167
vacur ? ibid. levillima ignis aftione fluunt 169
tenerrima unde producitur ? aj 4
1

qualefeunque fuerint, in Alcohole

Pruna ardens longe majorem ignem re- penitus diffolvuntur ,
8t affufa
quirit , quam qui eft in Alcohole aqua confpicuam reddit folutam
ebulliente 172 Refinam 309
viva fit ignea in Alcohol flagran- Rheumatlfmi , fi a calc-fa&ione nimia per
tiffime ardens injedta, ftatim motus validos in aere frigido ,
'extinguitur 171. 172 deinde quiefeant homines 104,
Pulveris Pyrii ad fundum Maris accenfi ,
I0 S
effeftus zz6 Rigiditas particularum menftrui , una ex
Pulvis cinereus vel niger Hombergii ex praecipuis Mechanicae folutionis
Mercurio produdtus , non dat ve- 80
caulis 3
ram Terram 3 yi Rivi unde producuntur ? 2J3
Tormencarius non tam facile in- Roris Analyfis quare cam varia fit tam con-
cenderetur fi ejus nigritudo traria reperta fuit? z$i
,

abeffet 1 17 Ros butyraceus fetidus quid? 258

PutrefaBa quare utiliffima telluri fecun- deftillatus dedit liquorem inftar fpiri-

dandae ? 347 tus viniinflammabilem 2ji

FutrefaBio calorem fiepe maximum pro- eft confufum plurium Chaos 394
. __ ducit 172 eft humor quam maxime compofitus
fine aqua non contingit 329 251
Vegetantium excitat partes aliquas eft fapo acerrimus , pabulo vegetan-
inflammabiles 1 66 tium opimus fit pinguis liquor ibid.
vera corporum maxime promove- in qualibet lingulari telluris plaga ,

tur calidi aeris humiditate 2j8 femper alius erit penitus ibid.

PutrefaBiones vegetantium &' animantium in quibufnam locis laepenumero per-

intra quemnam caloris gradum niciofus hominibus habetur i ibid.
fiunt ? 22 inftar butyri repertus ibid.
3
Putreflentia plurimum generat aeris elaf- qui meros fpiritus referebat ibid.

cici 285
X x x
 ,

INDEX Sal Petra , vel Nitrum hodiernum ,

quid 7
s 24
Tartari & Aqua funt praeipua ex fo-
Alitium in vitrum facile cum Alcali fixo lidis & liquidis permiftis ex vege-
coit 355 tantibus, quae commiftu fuo calorem
fi puriflimum eft , conflat ex cryf- maximum generant 20 r
tallis pellucidis , exiguis ,
polye- Sales Alcalini fixi ,
incombuftiies funt ut
dris ,
magnitudinis & formae di- faxa 162
verfae 354-. 355 Alcalini fixi , non
funt corpora fim-
Sal quid fit ? 405 plicia ,
fedcompofita ex duobus di-
Acidus volatilis , forma liquida fere ftinftiflimis ,
intime adunatis, prin»
femper apparens in vegetantibus piis 342
155 Alcalini fixi omnes, urendo ex ve-
Alcali fixum attrahit aquam , attrac- getantibus parati ,
in aqua folvun-
tam fortiter retinet 414 tur 387
Alcali fixum magnam aquae copiam ex Alcalini fixi quomodo refolvuntur ?
aere trahit 148
Alcali fixum fulphuri penitus tritu im- Alcalini fixi trahunt e longinquo
miftum , uno momento in igne in- aquam, & efficaciflime quidem 415
flammatur 373 Alcalini fixi varii funt 405
Alcalinus volatilis de vegetabili putre- Alcalini in fe attrahunt imprimis aci-
fadto arte produftus , aptus alendo da 417
igni non videtur 158 Animalium , aut Vegetantium opti-
Alcalinus volatilis in vegetantibus me depurantur per terram puram
*5J 354
Ammoniacus foflilis , vel Arenarius lcitu neceflam 405
quid ? 2 5
diverfi requirunt differentem prorfus
Ammoniacus hodiernus faflitius ilii. copiam aquae ut diffolvantur 307
Ammoniacus menftruum eft 436 & Terra in aere continentur 259
Ammoniacus vulgaris, purus folutus fixi ,
& Terra , Vegetantium poffunc
in aqua ftatim frigus ibi excitat candefcere a copiofo igne 166. 167
8(5 fixiflimi quomodo in fumos ita vola-

ex cineribus vegetantium ineptus pa- tiles feruntur , ut totus inde aer im-
bulo ignis 1(52 buatur ? 2(52
ex vegetantium combuftorum cineri- fixos in volatiles convertendi infiniti
bus eduflus , Fixus & Alcalinus eft funt modi ilii.
fofliles quomodo in fpiritus conver-
Fixus proprius nunquam repertus in tuntur ? ilii.

animalibus 37 habent vim partes aquae cohibendi

Fixus qui ex urina extrahitur ,
venit ab affociatione in concretionem
fale marino
ii ilii. glaciei 304
Fontanus 24 minus videntur attrahere aerem elaf-
Foflilis ilii. ticum , quam liquores imprimis
Foflilis Acidus 25 aquofi 278
Gemmae 24 nativi omnes, quomodo terram de-
humoribus ineft animali proprius 37 ponunt? 257
in animalibus proprius nunquam Aci- omnes cogniti ,
gemmae ,
fontium'
dus vel Alcalicus vifus fuit ilii. maris ,
omne nitrum , in aqua dif-
in aqua contentus tandem in acu- folvuntur 387
tiflimo gelu omnis fere expellitur omnes noti , alcalini
,
puri , volatiles,
304 in aqua folvuntur ilii.
Maris 24 plerorumque vegetantium comburen-
Marinus menftruum eft 437 do parati fixi funt 34 6
Maris circulatus minor pro Alcaheft quicunque ex vegetabilibus , terra fua

459 figente liberati ,

in aerem afcen-
Nitri quare menftruum eft ? 43 8 dunt 257
nullus in vegetabilibus fimplex* fixus quicunque fofliles quomodo in aura»
eft ex fe 343 abeunt? z6z
 2 ,

J
f R E R U M.
quidam frigus producunt eo temporis Salicis genitalis pulvifculus falfo habitus ab
momento ,
quo in aqua diffolvun- ignaris pro polline fulphuriszdo
tur 8j\ 86 .Saliva aerem naturaliter continet 281
quicumque plantarum , atque Terra , Sanatio felicillima perficitur aqua 328
apta nata habentur , quae ab igne Sanguinis aquae immiftum Alcali fixum
incalefcere queant 166 igneum , nullum poteft excitare
quidam , quo facilius, celerius , pau- calorem 199
ciore aqua, diffolvuntur , eo ac- indoles quo plus vergit in ingenium
ceptam femel aquam retinere for- aquae , eo minus caloris intra cor-
tius videntur 308 pus producitur 10 <5
funt aquae avidiflimi , qui tamen com- Sanguis coagulatur ab Alcohole &Igne 184
binati abeunt in tertium inde ge- humanus in corde cur calidiilimus ?
nitum , qui aquam difficulter recipit Id/.
388 frigidiffimus in venis ibid.
Vegetantium non poliunt cum igne in pulmone calidiilimus fimul ,
&
agi in flammam 167 frigidiffimus fit 149
volatiles Alcalini ,
oleoli ,
in homine naturaliter continet aerem 281
fano ,
non generantur ,
neque in- nofter elallicus violenter adlus per
funt az 3
arterias elafticas ,
quare calet ?
Salia 24 106
Alcalina , fixa , cremando parata ex Sapones omnium fubtiliffimi nafcuntur arte
vegetabilibus , vulgaria ,
nafcuntur 389
pro magna parte fatis, ex vera Saporum gratia ,
amoenitas , diverfitas ,
elementali , fimplici ,
Terra 341 pendent praecipue ab aqua 329
neutra menftrua 43 6 Saxis quandoque defluit agitatus humor
qusnam diffolvuntur aqua in omni qui facis admotu ardentis flammam
gradu caloris ? 3 87 capit , atque ita exardet 190
Salis Alcalini fixi vis 414 Saxorum & metallorum converiio in vi-
Animalium vera natura quasnam ? 37 trum , eft fere fumma & ultima
fixitas dependet a terra ipfi per ignem a&io fummi ignis 131
unita 343 Scobs ligni albiffimi incuffam fcintillam
Follilis fpecies 24 ignis vix admittit ut fuftineat 117
omnis prorfus inflammabilitas ablata Semen eft Planca: Embryo cum Placenta
eft , fimulac omne oleum perfefte uterina 3 3
ab eo feparatum eft 139 Paternum , Embryonem ovulo ma-
plurimum in aqua in Zona torrida, ad terno inferit 261
Polos minimum 306 Semi-metalla quid ? & quot horum fpecies ?
Salium Acidorum volatilium ex Vegetanti- 29. 30
bus examen 158 Semi-metalla fulphurea quasnam ? 30. 31
Alcalinorum limes 425 Separatio Chemica non dat partes utprseex-
Alcalinorum vis in quo haeret 7425’. tirerant 40
42 6 Serum fanguinis Aerem naturaliter conti-
Alcalinorum volatilium ex vegetan- net 281
tibus examen , quatenus ad ignem fanguinis coagulatur ab Alcohole &
fpedant 158 igne 184
compofitorum maxima copia unde Sideroxylon Indorum maxime valet ad
producitur? 421 ignem fufeitandum per validos
Foflilium principia 26 attritus 96. 97
elementa infenfibilia fune 40J Siderum cadeftium influentia: non ab igne
genera diverfa ibid. 3
1

quorundam acidorum fixitas , an varnafpeftus quid efficere poffint ?

praecipue debetur elemento terrae?
349 vis fi corpora fublunaria ,
qua: in
.

quorumdam per aquam folutio ex- foli gravitati adferibenda 124

perimentis demonftratur 303". Silentium fummum & quies abfoluta in igne
306 puro xoo
folutio in aqua ,
ipfius elementorum Silex fi percutitur idu Chalybis optimi,
motum demonftrac 300 explofa corpufcula hac adione de-
X x x ij
 5 1, ,, ,

prehenduntur e(Te
INDEX
globi vitrei 13 minari non poteft 127
Silex uno momento in vitrum reducitur in Speculi concavi' corpus limulae incalefcit
foco Vilettiano ibid. eo lenior ejus adus , & quidem
Silicis in vitrum redudio , effedus ignis mo- pro ratione incalefcentite 122
mentanei omnium maximus , qui concavi metallica indoles quo den-
hadenus cognitus ibid. ftor fada, eo fortior ejus effedus
Simplicia quaedam ex V egetantibus per Che- ibid.
miam produda calorem tantum Vilettianicum vitro Tfchirnhaufia-
accipiunt, dum permifcentur 201 no comparatio 132
fimplicium quae Chemia producit Vilettiani incommoda , & com-
ex Vegetantibus, quinam caloris moda 123
gradus ? ibid. Vilettiani incredibilis virtus 121
Sol agit ignem in Parallelifmum na Vilettiani ingens effedus per lumen
cum fua gravitante atmofphsera , ra :
-
folis a fpeculo plano reflexum
pidiffimis circumducitur motibus 122
ai4 Vilettiani materies quo frigidior
forte ignem maximum apud nos de- eo femper vis ignea in foco fpe-
prehenfum de fe non emittit ijJ culi violentior ibid.
forte potentiam tantum habet , ut Vilettiani mirae conditiones , ut ef-
prseexiftentem in eodem illo loco feda praeftet magna ibid.
ignem non audum , dirigat in rec- Vilettiani virtus difficulter definiri
tas parallelas ibid. poteft a priori 121
ignem qui nunc admiffus calorem fa- Vilettiani virtus magna cognofci-
cie , non a fuo corpore emittit tur per effeda ibid.
figurse fi ingentes , cavae , co-
138 Speculorum
quando plus aquas in noides, parabolicae fierent, im-
altum elevat ?

255 maniter vis ignis crefceret 82

Solis & Lunae varii adfpedus multas in Speculum cavum ex ligni materie folertiffi-
Aere mutationes efficiunt 2 65 me in cavum fphasricum forma-
Solis materia non opus eft ad ignem fum- tum , & bradeis aureis indudis
mum 13 5 expolitum, valde urens 118
vis maxima , nunquam tanta nota, ut Speculum Catoptricum ardius adunat,quam
fpontanea incendia paret 1 1 Dioptricum 132
Solidum abfolutum eft illud extenfum , in mirabile , urentiffimum , ex frag-
quo nullum adeft penetrabile fpa- mentulis ftraminis fulvi adapta-
tium omnino 211 tis inter fe 118

Solvens quomodo intret intra meatus cor- Viletdanum nulla effeda praeftac
poris folvendi non ita facile co- per Lunam 122
gnitu 376 Viletti , hyberno fereniffimo tem-
Solutiones , lilente per frigus fummum igne, pore & frigore longe efficacius
vel non fiunt , vel tardius procer vim fuam exercet , quam asftate
dunt 361 ferena ibid.
Spatia occupata ab eadem portione Aeris urens quam validiffime ad folem ,
funt in ratione reciproca ponde- fumo ardentis candelas tenuiffi-
rum comprimentium 241 mo obdudum ,
nil caloris vel lu-
Spatium datum implere tali corpore , ut cis in foco dedit 1 17
ad definitum gradum calefcere Sphtera aurea , aqua perfede plena , com-
modo poftit igne maximo 143 primi non potuit 300
datum replere tali corpore, ut ma- de plumbo confeda aqua repleta .

ximus ignis poffibilis in eo reti- malleo comprimi potuit ibid.

neri queat ibid. Spbarica corpora caloris tenaciffima 146
Specula convexa minus fortiter agunt , Spiritibus forte , dum deflagrant , accedit
quam concava metallica 123 ex Aere aqua 174
Cauftica , unde horum dodrina in- Spiritus acidi Nitri & Salis Marini quare
,

telligitur ? 118. 119 fluidi femper ? 303

Speculi catoptrici ignorata figura , vel ho- acidi , qui ex pluribus vegetabili-
mogeneitate vel foliditate ignis bus educuntur ignem exftinguunc
in foco colledi , proportio deter- i*8
 , 1 1 ,

R E R U M.
Spiritu* acidi falium ingentem duritiem ha- fermentationem rite paratis 2$ 8.
bent 3 76 259
chemici ,
vox ambigua 404 Rore non quaerendus 2J1
Spiritus vitte in

de rebus igne expulfi ,

non funt Spirituum chemicorum plures ad fules per-
fimplices , fed aliis permiftis con- tinent 404
flant 119 nativorum plantarum examen, qua-
detinentur per olea feu fulphur ,
ne tenus ad ignem fpedant 157.
avolent 34 3 158
fragrantes , Rectores didi , inimita- Stanni Charader 22. 23
biles funt arti 258 Stella ,
forte Phaenomena lingularia , &
igne produdi integri in Aerem abri- raro contingentia producere po-
piuntur , inque eo oberrant afli- cerunr 2 65
duo 2J9 Stirpes plurimae Medicatae praecipuam fuam
in animalibus quales reperiuntur ? virtutem in Cortice gerunt 34
3 6 Stirpium pappofarum femina, in altilhmis

nativi & fermentati ex vegecanti- locis fuas ftirpes propagant 260

bus in aere continentur 258 Sublimatis pretioforum oleorum line aqua

nativi plantarum nil continent , fieri nequit 330

quod alat flammam vel ignem Saccinum quid ? 28

1 /7 158 Succo Pancreatico naturaliter Aer
adeft 281
;
nativi folliciciflime depurati , in- Sulphur fub campana accenfum , dat co-
jedi igni ardenti hunc exftin-
,
piofum aquofum valde liquo- &
gunt brevi ,
modo oleum omne rem , fi tempeftas nebulofa , hu-
abfit 158 mida 174
Nitri quonam frigoris gradu con- eft oleum inflammabile concretum
glaciatur ? 88 cum acidiflimo oleo vitrioli 4 6
omnes qui ex plantis odoriferis ex- & Mercurius ,
tritu coeunt in polli-
halant , in Aere continentur & nem nigrum 3^9
vagantur 258 liquidum, Petroleum 27
foflile

omnium fubtiliflimi Alcoholis , igne in fublime adum manet fem-

nunquam in fuis elementis mutati per Sulphur 289
obfervati fuerunt 376 ipfum folum, per calorem in polli-
qui putrefcendo produdi fuerunt nem impalpabilem per Aera va-
funt inflammabiles 167 gum abripitur 262
Redor, filius folis
,
proles ignis ,
licet centies fublimetur, femper ma-
ignis internus rerum, ab Alchemi- net Sulphur idem 221
didus 174
ftis multum ignis pabulum continet
Redor in compofitis quis apud Al- 191
chemiftas ? 41 quomodo agit in ferrum > 207
Redor in metallis, aliifque 43 quid? 2 6
Redores , foluti a tenacitate reli- vivum quale ? ibid.

gantis fulphuris femper evadunt vulgare quid ? ibid.

fponte fua volatiles per Acmof- Sulphura & Metalla aer in fe continet iSt.
phaeram 2J8 263
Redoris infinita parvitas in Oleo quoties comburuntur, tota abripiun-

4* tur in Aerem 262

Redoris mira aduofitas ibid. variis modis ita mutantur, ut avo-
Redoris quantitas & aduofitas pro- lent in Atmofphaeram , fecum-
batur exemplo ibid. que rapiant alia corpora ibid.
Redoris fedes Oleumrei 41 Sulphuris incenfi effedus funt partim ad-
campanam , ab aqua
fulphuris per fcribendi igni elementali, & par-
omni mafeparatum , eft omnium ti fulphuris combuftili
,
partim
liquorum ponderofiffimus poft acido illius volatili reddito 192
Mercurium ,
& acerrimus 191 incenfi flamma non nafcitur prius
vini communis facilius in aqua mif- quam illud ad ignem liquefadum
cetur ,
quam Alcohol puriffimum fuerit 19
309 inflammati, ficciffimi,c£erulea flam-
vinofi ex vegetantibus per idoneam ma acidum humorem tempore
X x x iij
 f $ 3

I N D E X
ficco quam parcifliine dac ,
fed extrahitur 348
fortem 174 Terra difficulter in metallis demonftratur
Sulphuris parsoleofa igni alimentum folum
.. . .3 31
dat ij8 divagatur etiam nubium fpecie 3 S
3
Superficies quoufque menfura videtur calo- eft alterum Chaos , de quo orta
ris & frigoris fufcipiendi & di- omnia , & in quod relabuntur
mittendi ? 1 yr 293
Supremi quam filendffima quiete videntur ex animalibus comburendo ipfa ac-
frui ,
quo adfcenditur a Terra quiritur 347
altius xoo ex cineribus vegetantium colledla
pabulo ignis infervire nequic 162
ex follilibus extrahitur 348
ex metallis extrahi nequit 35'r
CT° Ellttris ad Solis ignes expofido non ex falibus follilibus folutione extra*
omni tempore eadem 81 hitur 348
figura a calore & frigore 80 ex vegetabilibus fincera quomodo
qu*dam plagae inhabitabiles fa flas educitur? 337
fuerunt poft motus prae-
terras ex vegetabilibus fua tenuitate in fu*
grefTos , ob tetrum vaporem 26 blime rapi poteft Z59
Tempejhts eo ferenior ,
ficcior ,
quo aqua ex vegetantibus valde volatilis red-
altius in Aerem evehitur zj2 di poteft 338
licet asftuet quare fi
pras calore ,
facit, ut corpus refiftere queat , Ae-
ccelum ferenum fit , & fine nubi- Aquae , Soli , & cuidam Ignis
ri ,

bus , raro contingunt fulgura , ipfiusgradui 347

&c ? 1 2 fi fluxum falium prohibet in igne 35'
violendftima & inflans unde co- ignis vi educta de compofids , fem-
gnofcitur ? zjy per falium fixorum ufque in vitri
Tempejlcttes illae terribiles
,
quas diuturnas fe- originem tenax zzo
renitates excipiunt , unde ? 125 in humoribus Animalium deftillatis
Tenebra craffse quomodo ocyffime oriri 344
poliunt ? IZ4 in fale Alcali fixo haerec 3 40
Teneriffa Infula ,
in ea eft Mons habens in fulphureis liquidis & folidis re-
quotidie- circa meridiem impen- peritur 349. 3^0
dentes nebulas zyz in fummo igne fixa 3 3 6
Terebinthina oleum sethereum ,
limpidiffi- in vitro ,
Alcalino fali concrefck
mum ,
levilfimum ,
ad parva intime in malfam pellucidiffi-
ignis incrementa expanditur qua- mam 341
quaverfum in tota mole fua 91 nigra pedes amburit ,
parcit intuen-
oleum licet levius aqua , tamen fum- dum oculis 119
mo calore ebullientis aquas non candida calefacit pedes, oculos prae-
redigitur ad ebullitionem 95 ftringit , inflammat, exurit, al-
Terra ad Foflilium claifem inprimis refe- bitudine fulgida ibii.
renda 335 nimium volitantia ex fe figit , reti-
albiffimi coloris non calefcit nifi in net , a diffipatione prohibet
3J2,
fola tantum fuperficie extrema noftra vulgo difta, omnium mini-
ll 7 me pro Terra vera & pura haberi
an in metallisreperitur ? 350 debet 354
atra ufque adeo fervec , ut radices nullum fimplicius corpus eft 33 6
ftirpium exurat 1 17 oleis falibufque mifta
,
facile vola-
Chemicis fua inftrumenta prasbet& tilis redditur 339
vafa 353 pondere exfuperat , aquam , fales s
cui Regno adfcribenda ? 335' olea , fpiritus vegetantium & ani-
dat firmam bafin corporibus ,
& malium 338
castera principia unit & fibi & pura infervit Chemicis ad fales Ani-
etiam inter fe 352 malium , aut Vegetandum accu-
deftillatione accepta ,
finceriffima rate depurandum ab omni oleo

3 3 P 314
deftillatione ex falibus follilibus pura ,
ftcciffima , elementalis egec
 J ,

I R E R U M.
aquas J
aut olei
,
glutine 547 Theoria Chemica quae ? i
T erret puriflima alii principio unica pror- Theoria Chemic® limites ibid.
fus poceft diffolvi in aqua 341 caftitads ratio ibid.
quae de fumo a fuligine, finceriffi- Chemicse ufus in experimentis ;'£;4.
ma 338 Thermometra quare optima ex Mercurio
qu® finceriflima deftilladone 3 3 <5 conftrui poflunt ? 5 3 1

qu® vulgo de mecallis educitur, non Thermometrum Drebbelii aereum 82

refpondec ver® Terra: , nec ejus emendatum ibid.
nomen meretur 350 immerfum frigidiori liquido ,
pri-
Salibus alcalinis fixis unita quouf- mo momento afeendit , defeen-
que tantum attenuari poceft vi dic mox 153
externa ignis cremantis ? 341 immiflum calidiori liquido
,
primo
finceraVegetantium , pars altera momento defcendit,afcenditmox
cinerum ,
poftea quam fal inde ibid,-
edudtus iJJ ftadm notat mutationem a mifce-
finceriflima qu® arte parari poceft la diverforum corporum factam

337 196
finceriflima
,
quae combuftione Ve- ferventi aquae impofuum ,
gradu
getantium de cinere ibid. ,
caloris geniti notabit ipfam Ac-
fola dat cunftis propriam formam mofphaerae eo tempore gravita-
347 tem 92
fola eft qu® fulphur recinet & fales Thermofcopio nullam mutationem inducere
343 poteft ventus 104
tota ex Aere cadentia recipit om- Tonitru fremitas fonori unde producuntur ?
nia 258 ajj
Vegetantiumattenuatiflima pervim Tonitrua eo violentiora femper , quo al-
extremam ignis aperti , quomo- tiori de loco decidua fuerint ibid,
do dat Alcali fixum ? 342 terribilia concomitancur nubibus
vinculo fu® conftanti* , & tenaci- candidiflimis & dein piceae nigri-
tis castera ligat 347 tudinis ibid.
virgo qu®nam dicitur ? 3 3 S quomodo producuntur ? horumque
vix in Mercurio reperitur 3^0 caufae ibid.
Terra adjeftio quam maxime necellaria in tam valida Suecia , Da-
in Ruflia ,
plurimis chemicis operationibus nia , a regelafcente tempeftare
354 iz 6
definitio 33 unde fummo seftu raro contingunt
, & fine nu-
Docimaftarum exploratrices ex qua- ft coelum ferenum fit

nam terra formantur ? 3 3 8 bibus ? ibid.

fofliles & nativae , qutenam ? 19 Tranfmutationis Metallorum vera funda-
intima & fere infeparabilis permi- menta 23
.ftiocum oleis quibufeunque Ani- Turbines , licet tempeftas aeftuet pr® calo-
malium 34P re , raro contingunt , fi cceluia
materies fragilis videtur 336 ferenum fit , & fine nubibus 126'
medicat® non fune Terrae , fed cor-
pora compofita 335
fumma foecunditas a nive 320. 321
foecundatio a pluvia & nive 328 JZAcuum Torricellianum calorem in eo
Vegetantium & Animalium ,. inter ' genitum uno momento' amittit
caetera Metalla plus accedit Fer- 142
rum 3^3 Torricellianum leviffimum fluidum
Vegetantium poffunc quidem ab eft 74
igne incandefcere
norr vero Vapores falini tantum in definitam , nec
,

cum ipfo in flammam agi 166. magnam , altitudinem in Aerem

1 57 elevantur 262
ufus in ipfa- produdbione Phofphori varii fune pro parte telluris , & rS-
3 J4 done foli 2 6$
'Terram veram a Metallo feparari nondum Vnfa ad operationes Chemicas peragendas
certo conflat 349 4^4
 1

r*fa Chemica qusenam efle

INDEX
debent 7 462 Vetiti efftdus pravi in corpus Humanum
deftillatoria qualia efle debent ? calefafium 104. 10$
464 ftepe Aerismateriem valde mutant,’
metallica impleta ponderofis li- propriam certo loco auferendo
quidis , expanfa ab his metallica 26$
materie , ampliora reddita fue- fummi frequentiflime calido cum
runt 240 Aere contingunt 103
quoufque replenda funt in fummo unde raro contingunt , licet aeftuet
hyemis frigore ? 90 coelum , modo ferenum iit , &
Vafinm Chemicorum figura ad fervanda fine nubibus ? 125. 126
corpora 4 63 Vento gelido fpirante , atque forti valde ,
Chemicorum varia materies 462. frigus gelidum corpori noftro ad-
461 modum infertum eft 103

Veoetabilis fermentantis mirifica dilatatio filentiflimojgelu acerrimum contin*

285 git ibid.
pars folidiffima dat ignem fortio- Ventorum necellitas , ufufque fummus 295
rem 186 Ventus flammas vim quare multum inci-
Vegetabilium oleum ultimum pluri terras in- tat ? 1
89
combuftili adhasrefcit ibid. frigus haud. generat , fed exceflum
partes in vacuo Boyleano immuta- caloris auferc 1
04
tae haerere videntur 288 frigus non gignit , fed potius ca-
YegetfWtia eunda miris congruunt pro lorem 103
prietatibus 353 hominis corpus refrigerat 104
omnia cruda in fe habent aquam nimis fortis, cur flammam uno mo«
155 menco.extinguit ? 189
omnia nota igne comburi poffunt Thermofcopium non refrigerat 104
ibid. Vejies, fpirante vento, apparere poflimtita
per idoneam fermentationem rite frigidae, ac fi de frigido Aere affi-
parata , dant fpiritus vinofos duo induerentur 104
258 Vejlimenta alba in aeftu minus exficcantur
poft putrefadionem combufta, ni caeceris 117
hil falis alcalini .fixi fuppedirant corpori applicata, calefcunt magis
34(5 quam fi Aeri undique forent ex-
putrefada omnem fuum falem vo- pofita 104
.latilem ,
ut animalia ,
exhibent Vefiis candida exterior , urente fole , cor-
ibid. pus quam optime ab aeftu defen-
qualia funt corpora ? 32 dit 117
Vegetantium integra partes in aere conti- Vefuvi fcintillae ultra centum milliaria per
nentur 260 Aerem diifipantur 260
olea ejus funt indolis , ut patiantur Vibratio & repercuflio corporis calefadi an
fe permifeeri facile in liquidum facit tritum ? 141
concretum , vix deinde ulla nota in corpore calefado eft magna at-
diverfitatis diftinguendum 169 que affidua pro ratione violentiae
omnia elementa in Aerem evehun- ignis 140. 141
tur 260 quaedam celerrima partium oritur
partes cqmbuftiles in igne ut A.lco- ex attritu inter duo corpora 105
hol mutantur 184 quid ad calorem faciat ? i$o
partes perfefte inflammabiles in Viletti fpeculi mirabiles & ingentes effec-
oleis mifceri queunt & in Alco- tus 12
hole 169 Vilettianus ignis Tfchirnhaufiano longe
parces quasnam ? 155 potentior 135
partium combuftilium examen 166 Vini applicatio ex fe, vix plus, aut minus
putrefadio ignem excitat 16$ calefacit ,
quam Aqua 198
putrefaftio feparat terram 34<J fpiritus accenditur igne 16$
Venti arenas Asgypti & Lybiae , inftar un- fpiritus omnes in Aera exhalant,
darum rapiunt per Aera 260 & inde recidunt fuo tempore 259
cineres rEthn* per fpatia immenfa Vinum flammae alendae aptum non habe-
deferunt ibid. tur 16$
Vi nam
 2

}
R E R TJ M.
Vimm igni Irtjeftum luculento , hunc pror- Vitri fpecies qutenam ab Igne plus dilatan*
fus exftinguit brevi ilii. tur quam aliae 76
?
non aficenditur igne ilii. JTchirnhaufiani deferiptio 131, 13
Vis magnetica per omnia corpora,
tranfic Tfchirnhaufiani praecipui effetius 1 3 3«
confervae» fua proprietate agendi 134
2,10 Vitrificatio quomodo uno momento pro-
magnetica uno momento ,
fere fine duci potefl: ? 131
ulla mora ,
pervadit ,
per omnia Vitriola , & diverfas horum fpecies 29»
corpora > illibata omni fua potentia
3 ®
plurima per aquam nata 308
ilii.
jrefle&e.ndi , qua partes, fpeculi red- quomodo formantur ? 389
dunt ignitos radios an aeque fortis XJnia Aquae quomodo formantur ? 3 3 3
fit circa axin, quam circa fuperio- Volatilitas eft praecipua mutatio quam aqu®
rem fpeculi ambitum nondum con- Aeris corporibus conciliat 2^7
fiat 129 Vortices 'rotatiles quomodo fiunt? 12J
Vita occultus Cibus latet in Aere 267 Urina Aerem naturaliter habec 281
omnis attio debetur Aquae 328 putredini maxime propinqua 39*
Vitra quae expoliuntur , quando iocalef- Urina cum variis mifcela diverfum gradumj
cunr? 98 calorjs exhibet 202
Tfchirnhaufiana Ievillima obfufeata tjuam cito fponte penitus volatile®
fuligijne, nihil prorfus caloris infuo in auras avolant ? 2$®
foco, vel lucis praebent 118

FINIS,
 3

V (,

INDEX PAGINARVM
IN QUIBUS TABULA EXPLICANTUR.
Tab . pag. Tab . pag.
I 75 7 &' IX /298. 313.
II 82. 83.
L463. 464.
III I XI.
X 463.
fixo. XI 4-63.467.
IV <( 163. 164. XII 466.
[17Z. 173. XIII 471.472.
V 1 96.
XIV 472. 473.-
VI r 97 ! -
XV 473 474 »-

1 240. 270. XVI 474. 473.

VII 270. 271. XVII 475 47 *;-

274. Icon . z . in Vom . II. pag. 9.

VIII J271.
>273. 277.

/ CORRIGENDA IN H 0 C I. VOLUMINE .

Ag. pp. 57. debere, lege , debeat.

lin.

P
P. 28
lin. 1 3. Alphalcha, Piffaphaltus, lege , Afphalta
P. 191.
lin. ultimi , impediant , lege , impediebant.-
.
, PiffafphalCuSj

P, 308. lin. ij. dele, magis.

P. 418. lin. 3. eft definit ,
lege, & definit.
Tttb. IV. lin, 30. ampul- ,
lege , ampullae..

Ex Typogupbia Claudii Simon .

f.
 V
w ^'z V./r

jH
afcJH Ta§feg^,|B
 UNIVERSI DAD DE SEVILLA

**SIDkV
9

600707519

wiBmmi '

mmJm