This is a reproduction of a library book that was digitized

by Google as part of an ongoing effort to preserve the

information in books and make it universally accessible.

http://books.google.com

V0L. I^XXXV/2

I-ILI^I IV-VI

Vslil^^. s^sN

V0I.. I.XXXV/2

^c^oexi^e 8ciL!^i^i^u^ ^uzii^c^

VOL. l.XXXV/2

WIL^l 2004

8^nc71 ^U6U81INI 0?^l^^

LILI^I IV-VI

1^(7^8^17

>VILN 2004

VoreleZt von w. Xt, Xu^ 8oi.^K in cler 8itxun8

mn 23. ^uni 2003

Tur Lrxtellun cler Eition v/urcle clax ?rormnm

dlgxxiciil l'exi L<litor" ver>venclet.

Nie verwenete ?apierxolie ixt aux cnlorfrei ebleicntem

Xellxtoif nerextellt. trei von xurebiIclenclen Lextanclteilen
uncl alterunxbextncn.

^lle Kecnte vorbenalten

I8LI^37001'3228.X
copvrint G 2004 bv
xterreicnixcne Xlcaclemie cle^ >VixxenxcNaften
Men
Drucli! Oraxl DruclcH I^eue ^leien. ^'2540 LacI Vx1au

<)lM) noc vciI,u>u>^ doK'I'II^^'IIM

?l(^L5^^10
?K0^6QXlri^
()uomoclo libri IV-VI tra^ni xint
De priorum eclitionum rationioux
De liuiux eclttionix ratione

VII
IX
IX
XI
XU

dciKii^ Im.i^l,wXl ci?^8 ivl?^^rrc'i'uivi

(Donxpectux coclicum

I^iber quartux

I^iber quimux

165

I^ber xextux

29)

Ilwic^8

465

1. Inclex xacrae xcripturae

465

1. 1 Iuliani ^cl klorum

465

1. 2 ^uAixtini Kexponxa

472

2. Inclex auctorum locorumqzue ximilium

485

2. 1 Iuliani ^cl klorum

485

2. 2 ^uuxtini Kexponxa

490

3. Inclex nominum

496

3. 1 Iuliani ^,cl klorum

496

3. 2 ^uunini Kexponxa

501

l,Iovam nuiux operix eclitionem l^rnextux Kanlca iam ante

alterum bellum mun^anum pi'aeparatam anno 1942 ^caclemiae
3cientiarum

^uxtriacae

prelo

clanclam

tracliclit.

()ui

cum

nonnullox coclicex a ^aurinix aclnibitox, imprimix coclicem

?ortarum ((?), non repperixxet, acl liorox IV-VI conxtituenclox
unum xolum coclicem aclnibuit, illum praeclarum coclicem
l>ecenxem 40 (?') eiuxoem lere temporix quo coclex (?, icl ext x.
XII ex., xcriptum et omnia paene ^uuxtini opera voluminioux
clecem traclentem. Viinti clemum an!x poxt eiux mortem (a.
1946) Kuclolonux ?Ianxlilt, nuiux corpo^ tunc praexex et
maixter clarixximux, eclitionem ao l^rnexto K,alinlia praeparatam
mini perticienclam traciioit. dum coclicem ?ortarum ati ^rnexto
XHlml:a in oioIiotneca (-ratianot>olitana ((-renoole) quaexitum
ibiclem reperixxem et cle trioux aliix coclicioux certior tacta exxem/
eclitionem I^neni K,alinI<a nix quattuor coclicioux collatix ita
complurioux locix mutavi, ut tomum priorem liorox I-M com'
plexum aimo 1974 xuo meo nomine ecuclixxem.
?Iix liorix conlectix cum ecutionem epixtularum ^,moroxi'
anarum ao Ottone kaller coeptam tmieno^m xuxcepi,^ eam orevi
tempore me eclituram promixi, xecl cum acl eclitionem perlici'
enclam et acl prole^omena componenoa multo plux operae et

' 8cilicet cle co<iicidux (^lt>'oneo^^en5l (I^Ionerneut>ur) 223, x.

XII ex., ^,on</lnlen LI. I^o/al 5 d. VI, x. XIV (cl. 2,90), et ^/attl
LitI. l^ac. 520, x. XIV. dcxlicix dlauxtroneotiurenx aoorap^um al>
dreviaium et valcle epravatum, icl en coccem Vinclobonenxetn Li1>l.
Nai. 4240 (8^Iixb. 376) x. XV xcriptuni, Zrnextux XaliQlca acl textum con'
xtituen^um aliquo moclo aclliibun,
^ Otto kaller poxtquam primum volunien librox I-VI comp1exuin '
He proleoinen a. 1968 ecliclit, a. 1971 mortuux exi.

VIII

praetatio

laoorix quam rei'um inxcia putavixxem impenclenclum exxet, eam

anno 1996 quarto volumine in lucem prolato linivi.'
Interea moclux eclitionix et praeparanclae et imprimenclae
lunclitux mutatux ext. Dum priux volumen cle cliartix t/poxcriptix
praeparatum ext, noc volumen electronice ut clicimux conlectum
ext a^iuvante operationix moclo, qui xub nomine 'dlaxxical lext
^clitor' innotuit. duiux praeclaro reoertori, 3tepn<mo ?Iael,
ratiax

multax

ao;

item Dorotneae

Vv'eoer

et

dlementi

V^eiclmann colleix, qui nuiux operationix mocli experti in

ectione oraeoaran^a multimoclix me acuverunt.
^,nno 1999 Kolanclux l'exlce 3.I., cum verxionem anlicam
puolicaret, nonnullax coniecturaax oroooxuit vel ao eclitorioux
orioribux vel a Dorotnea V^eber repertax/ ()uocl opux xumma
clili^entia conlectum mano mini uxui luit/
Denique ratiax multaax cleoeo omnioux quorum auxilio in
noc textu eclenclo acuuta xum, imprimix lonanni Laptixtae Lauer
et ^clolpno ?rimmer ^caclemiae 3cientiarum ^uxtriacae xociix,
tum 3vlviae Xrix et ^lartino V^aencloi'lei' clixcipulix nec non
marito meo.

Vinclooonae, clie oaptixmatix 3. ^uuxtini (^pr. 25)

anna ^>4III
^licliaela ^elxer

' Q. d8LI. 82/2-4. 1982-1996.

' Cl. XVI.
^ Verxio italiana ^laurinoruin textum nullo loco emencluin repetit,
cl. 8ant'^oxtino, ?oIeinica con (^iuliano II/2: Opera incompiuia (I'ibri
IV-Vl), l'eno lino clell'e^ixione ^laurina, tra^uxione I. Volpi, I>loie l^.
dipriani, Inclici k. ^lontevercle, Koma 1994 (Nuova Liblioteca
^oxtiniana, XIX/2).

pQi.L6()iueKX

()uc)^0vci I.ILKI IV - VI ll^vlll 5IN7

^cl liorox IV - VI conxtituen^ox quattuor coccex rextant:
(3l'Htl<ln</>/ltanl ((-renoole) 212 ((?), x. XII exeunte xcriptux et
olim in dartuxia ?ortarum axxervatux. 7>ecen5 slrovex) 4ll, vol.
VII (7'), x. XII exeunte in monaxterio dlarevallenxi (dlairvaux)
exaratux et una cum coclice (? a ^laurinix aclnioitux, (^/a5tw'
neoi>?Aen5 sAloxterneuour) 223 (/^) tertiam lere operix imper'
lecti partem llorileii moclo excerptam complexux et anno lere
1190 conlectux, ^/<lt?7ten5 Liol. l^ac. 52Q (^/), x. XIV xcriotux.'
()uamquam ni coclicex non ante xaeculi XU linem xcripti
xunt, liori IV-VI anteriorioux temporioux nequaqzuam inoti
erant. 3aeculo xeptimo exeunte ^atno papa nonnullax ^uuxtini
xententiax e lioro quinto xumptax attulit in illa epixtula acl
imperatorex curecta quae (^raece reclclita in concilio univerxali
donxHantinopolitano tertio (a. 680/681) lecta ext,' et meclio
xaeculo nono I^upux aooax kerrarienxix in (7o//ect<2neo <//e t^Al
^<leztlonlbl nonnullax ^uuxtini cle lioero aroitrio clelinitionex
ex operix imperlecti liorix primo quinto xexto nauxtax lauclavit.'
' dl. d8l^L 85/1, XXXIIIxqq.; coex l'recenxix 40 omnia paene ^u^u'
xtini opera voluminibux clecem complectitur.
^ ()uax xententiax liix vert>ix inircxluxit: l^'lt<ltu /^c/ent^lm5 />>ne'
nm /'e^lzl<lnut<lm ^/ t vo/nt< /?u c/^lnlt ve^bu; xequuniur xenten'
tiae e capiiulix 40 (12-14). 42 (33-39). 53 (41xq.). 56 (11-16. 34-36), 60
(88-91) Kauxt; cl. ?I. 87. 1181.
' dl. ?!. 119, 650-652 (5.64,83-103; 1,128,12-26; 1,129,5-12; 1,130.
13-21. 28-40); 659-661 (6,11,81-84; 6,26,203-213. 217-219; 1,71.94-103;
6^9, 93-111; 6,15.96-110); 664 (6,11,75-79). ()un eliniiionex nix verdix

3aeculo XVII exeunte patrex ^aurini acl lit)rox IV-VI eclenclox

praeter coclicex (? et 7' trex aliox a^niliuei'unt: coclicem ^arianum
eiuxclem torte cum xuoeriorioux antiquitatix ... xinulari tamen
praecipuaqzue

clilientia

xcriptum",

ccxncem

quenclam

monaxterio dixtercienxi ?ortu Keio (Ke.") et coclicem cl in

octavix

emenclatum"/

()ui

coclicex

percliti

quantum

^laurmorum aclnotationiciux apparet - vix quicquam novi

attulerunt, nam e recenxione vel paene eclnione nuiux operix a
monacnix dixtercieiixioux curata ^erivati artixxime cum ccxucibux
7'et // coniuncti erant.^
l>Iotum ext primoi'um dxtercienxium mon^teriorum mona'
cnox opera ecclexiaxtica aliqzuo moclo recenxuixxe et mterclum acl
normax rammaticax correxixxe, recenxita autem et correcta in
onuiioux nuiux orclinix monaxteriix liclelixxime conxervavixxe.^
dum recenxione dxtercienxi aliquo moclo coclex /5 conaeret
neque ^aurmi8 neque l^rnexto I^alinlca notux. ()ui nuiux apo'
rapnum ablu'eviatum et valcle clepravatum, ici ext cociicem
Vinclooonenxem LibI. I^at. 4220 xaeculo XV xcrit>tura curxiva
exaratum, nonnullix locix acmmuit, quamquam eum minimae

/l^ inte?' lm/>etm U^lnci<l/o?l in l/>5o </i'm 5on<m ^ne com/?xlt

(?I. 119. 650).
^ 8ancii ^urelii ^uuxtini ... operuni iomux clecimux ... opera et nu'
clio inonaclioruni orclinix 8. Lenecucii e donreaiione 8. ^lauri, karixiix
1696, 1408; cl. d8LI. 85/1. Xlllx<,q.
' dl. e. . 4,17,5 ve?t^ lulcl. et slxl.) lnlctuxl>ne et cont? manlc^el
et/>e/<lz xectHto?'ex IM ^lar. (loxxema); 6,12,101 5/>e?'c/t<l^ 5/>'/'
tat^ Ipc.^l I^lar.; cl. <86I. 85/1, XXxqcz.
^ ^. . ^.uolpnux ltanxlill in Leneclicti Keulae eclitione oninex co'
clic dxtercienxex niirum in mocluni conco^re allirni, cl. d8TI. 75,
I^clIIxq.; ex mana lectionum propriaruin copia lianc proleram: ^em xli^
omnu co^o?'S conz?'eS<ltlon ... e/e^ent pro ^n xlt>l omnu conco?'5
con^^e^<ltlo ... e/ezent (63,1).

?roleomena

XI

aucttoritatix exxe conovit; nam coclicem (? inter coccex (3ratia'

nopolitanox quaexitum incertix ex cauxix reperire non potuit.

?atrex ^laurini coclicioux (?T/<l?'. (/iez. </) aclnioitix eclitio'

nem ?Iieron^mi Vinier correxerunt, qui primux totox xex
nuiux operix liorox in monaxterio dlarevallenxi inventox a. 1654
imprimenclox curavit;^ priorex cluox lin^ox lam a. 1616 dlaucliux
^lenarcl e coclice /> exprexxerat. ()uamquam Vinier in epixtula
alioati dlarevallenxi cleclicata eiux monaxtern coclicem ( 7') xioi
accuratixxime clexcriptum exxe allirmavit, naec eclitio princepx
multix locix ab arcnet/po verrat, imprimix veroonum orcline
mutato, aooreviationinux lalxe explicatix et vocinux omixxix. ?Iier'
on/mum

Vinier

textum

tra^itum

interclum

xuo

inenio

correxixxe e capitulo 11 linri quinti apparet, uni verxux Ver^i'

anox acl veroa allert, quox Iulianux xecunclum conxuetuclinem
aliquo moclo mutatox lauclat. ?ropriax nuiux eclitionix principix
lectionex in apparatu critico nixi ab ectionibux poxterioribux in
textum receptax - paucix locix exceptix - non aclnotavi.'
^laurini quamquam primi c(xlicem (3 acinibuerunt, xaepe
lectionex recenxionix dixtercienxix in textum receperunt, quocl
coclicex 7^l?'./le^.</ quare inter xe conaererent - xcilicet primo
rum dixtercienxium monacnorum rationem xecuti - non intel'
lexerunt. ?raeterea xaepe contra coclicum auctoritatem textum a
?Iieron/mo Vinier conxtitutum retinuerunt, imprimix eiux

^ 8ancti ^urelii ^uuxiini operum oinnium ante annum ^lvQXIV ...

eclitorum xupplementum ... , ?arixiix 1654, i. II.
' In marinibux interum emenaation acl<1ie xunt, cl. e. . 4,28,6;
4,31,22; 4.62.6; 4.95,22.

XU

?roleomena

verborum orcnem, et interclum textum traclitum xuo inenio ut

vicletur emen^averunt.^
^clitionem ^aurinorum anno 1696 publicatam paucix locix
intelici quiclem manu mutav1t preloque cleclit meclio xaeculo XIX
^. ?. XIine,' qzui in aclnotationioux nonnullax emenclationex ati
Ionanne L. ^orel a. 1766 propoxnax attulit." Item l^rnextux
I^alinl:a multax recenxionix dxtercienxix lectionex retinuit,
quocl coclice (3 non reperto acl lic>rox IV-VI conxtituenclox coclice
7'xolo niti llebuit.

Dr ni^iiz romoi^iz i^Tiodir

Katione dixtercienxium intellecta coclex

t? maiori mini

clili^entia quam ^laurinix acl textum conxtituenclum rexpicienclux

erat; qzuem revera lectionex ^enuinax xaepe xolum xervavixxe naec
exempla monxtrant:
no?nlni^x (3, ^o?nlnlbl l'^l eclcl. (4,31,3)
conc/>ucentl< (- (cl. 6,14,262), ^l^e?^ lM eclcl. (4,77,20)
c<l^e?'e (3, c^e?'e l'^I eclcl. (4,83,2)
^ccl<ltuxl>n<l?n (3, <lctu>n^m (^cc' l'ac.) l'^l eclcl. (4,104,5)

(i//m //ei^em T'acX) 5l><lc/? ve//H. T^^I eclcl. (4,123,40)

' Z. . ?'nu aclcl. ^laur. (4,15,1); <l aclcl. ^Iaur. (4,50,23); e/ectio nul
^laur., e/ectionu / coclcl. Vi. (4,116,3); <l^m^l<lm Xtaur., <lxxm/?t<lnz
coclcl. Vi. (6.9,19).
' ?I. 45 (1861), 1049-1608; ab eiiione ^lauriiia impriinix erroribux
t/porapliicix aoerr, e.. v<x7avl pro vocsvlt (4,4,8); <lt pro t (5,47,64);
^<l pro ^ae (5,62,7); />t<ltu pro MtH5tu (6,6,63); ^l<l pro ^a
(6,14,198); nnc pro ^>nc (6,15,19); /n' pro ^ (6,27,83).
" leinenx cle criiique ou recliercliex clex clillerentex cauxex cle I'altera'
iion clex textex laiinx ..., ?arix 1766.

?roleomena

XIII

^aur. (4,128,89)
lmmo^/lt^ (3, lm?no?'t^/u l^l eclcl. (4,135,2/)
ml?Abl/l<l?'l5 (3 eclcl., ml><l^l/lx l'^l (5,9,30)
x/>e?7l^t (3, x/>e?'n<lt^ 1' Vi., x/>e?'n<lt<lt >^ ^laur. (5,11,31)
/l^<ltu ^ep<l^tu^e (3, /l^<ltu x^?'<ltu^e l'^l eclcl. (5,13,30)
/?ttlcl?n (3 l'ex^e (cl. ^u. ep. luncl. 12), /^?Nclnl l',
/>nncl/>lm ^l, /^t?'lcl?n eclcl. (5,25,24)
vlt^t (3 (cl. nupt.conc. 1,8), elt^t 1X1 eclcl. (5,30,13)
^cuce^e (3, ^ute^e 1X1 Xlaur., c/uce^'e l^ Vi. (5,30,35)
</e/mt<le (i.e. inxanaoilix vel clexperatae) 5to//lt<ltu (i Xlaur.,
c/^otm xto//lt^tu 1XXl Vi. (6,9,16)

ex<l/t<lt ^ eclcl. (6.12,101)

(cleext XI) eclcl. (6,41.8).^

In coclice cle quo penclet interclum lectionex variax xupra
lineam aclclitax exxe naec loca moxtrant:
^x/>^^^t^ aclcl. ve/ nc/>eteit?' (3, aclcl. et />eteit^ 1X1
eclcl. (4,129.8)"
cm^ cm lam (3, ^<lm 1XXI eclcl.: i^m /'(vel) <lm (5,40,28)
/l^enx <^^m^ <7<lm /lt?e?'u ^onl^m (- (4,43,16).
()ui coclex, quamquam acl textum conxtituenclum xummae ext
auctoritatix, menclix et lacunix minime caret, e..
xect^ xect?'i^ (3 , xecl cl. 3,186,12; 6,8,13 (5,25,25)
ro?'l?'ent?^ ex^o^e^ent^ (3 (4,56,4)

" >^clcle e.. M>/at<lt Q, />?n/<lt<l 1X1 eclcl. (4,49,21); mue?/^/lt' (-,
ml^i>i/lt^ IX^l ecl. (5,22,24); ob />oc (!. <l<i boc 1X1 eclcl. (6,11,19);
l/ili?lt?' (-, e^lillt?' l^l eclcl. (6,14,16); />?/lct<l Q, /T/lc<lt<l HiXI eclcl,
(6,15,81); xente?ltl<le) aclcl. ne IXi, aclcl. mese Vi., aclcl. nae Xtaur.
(6,26,30); c/a>'et exem/>/m (-, c/on<l>'et cn/>/m IXl eclcl. (6,34,11).
" Vocex ve/ Petebst^ ut Ioxxain clelenclax xe iam >/lorel viclii.

XIV

?roleornena

o b^o^^ 6(4,106,12)
5emlnecl me tl^ xe^llnecem et i^l (3, xecl cl. Ver^. (6,15,25)
/>e?' (?<lln) /><l?'c^ ln (3 (6,27,99)
<lt<^e/>?'o^nu5lmnl om. (3 (4,31,30).

doclex T' litterix pulcnerrimix xcriptux et clili^emixxime manu

prima correctux - c,uax correctionex in apparatu critico nixi
paucix loctx non acmotavi - xaepiux lectionex variax voce ve/ (vel
<l/.) praemixxa xupra lineam vel in marine aclclitax oraeoet e..
/>e??ilclox<lm 6 eclcl., />e?7llclwm l'^l, e/<ln7 l'xl. (4,4,25)
c<lt^o/lc<l (3 eclcl., c<lt^o/lc<le l'^/I, aclcl. ^/. <l x. <le 1" (4,11,3)
n</lt^t ^aur., n^lt< 6l'^l Vi., e/t^tu l^l. (4,41,24)
mt<lblt ^l eclcl., mt^lt 61, e/ b 1xl. (4,42,6)
n^m 6 eclcl., n<^l lM, aclcl. e/ m l'xl. (4,65,13)
/n^ente (-l'K^l Vi., e/ tu Ixl,, /><l?'entu ^laur. (4,97,22)
bene ^o</ 61 Vi., be?le <^l^em ^o^ ^1, />ene ^i^em ^laur.,
e/<^/em l'xl. Vi.m.(4,1Q0,12)
^cto^tlx eclcl., ^ctont^tu 61X^1, uel ratiux l. (4,112,13)
ln/lne vit<le 1pc.^I eclcl., in/lnem vlt<le 61ac. (4,119,25)
me/lo?A 1pc.^l eclcl., me/lo?'e l'ac., me/lo^em 6 (4,121,9)
<lccen5<l e?At (3 ^laur., <!cc5e?At l^ Vi., ^/. <lccen5l e?At 1m^.
Vi.m. (5.4.18)
/>ecc<ltl nl<l/o^/>ecc<lto m<l/<l l'^l, e/ l et e/ o l. (5,23,76)
c<lve?'l (3 eclcl., ^e^e l'^l, e/ l 1xl.
enect<l 1pc. eclcl., e^ect<l X, enect<l 6l'acM (5,42,19)
/>w m<cl>no lpc.X^I eclcl.,/?wxl>no 61ac. (5,47,66)
?n<l/e (3 eclcl., m<l/m 1X^1, aclcl. <l/. e l'xl. (6,12,63)
com/?ox xl (3 ^laur., cm /?axltl l'ac., com^ltt 1pcM Vi.
(6,14.25)
ex^lt^n (3, et <l^l^n l'ac., ^lt^?'l lpc.^l eclcl. (6,14,324).
()uo moclo interclum lectio ^enuina rextituta ext (ut 4,112,13;
5,42,19; 5,47,66; 6,14,208; 6,26,8ll).

doclex ^l quamquam multix menclix clepravatux, quae in

apparatu critica

nixi paucix

locix

non

notavi,

non

plane

neleenclux ext, quocl interclum lectionex ^enuinax vel cum

coclice (3 xervavit vel cum eclitionioux praeoet, e..
c/<l?'umu XI eclcl., c/<lxu5lmu (3l' (4,6,17)
i?ono?'m XI eclcl., /?onon<m (31 (4,20,4)
/om^e Xlaur. Vi.m.,/m XI,/o?'^e (31 Vi. (4,31,22)
m<l^u (3X1 XIaur., m<llx 1X Vi. (4,1)3,9)

Item coclex X, quamquam xaeoiux quam ceteri coclicex et

veroorum orclinem et textum ipxum mutavit, non neleenclux
ext, quocl lectionex ^enuinax inter^um cum coclice (3, interclum
xolux xervavn, e..
cl </ve??<lt?' X, ^l</ ^e??^t?' XI, ^em <le??<lt?' (31 eclcl.
(4.34,1)
^ucxlonl^x (3X, ^uxe?'tlanli^<x 1X1 eclcl. (4,68,1)
/>ecc<lt?n. 5l ...

/>ecc<ltm^ />ecc<ltm non t in ^<l?'/u

o/nt< non t e?zo ln /><l?'/o />ecc<lto X, - />ecc<ltm om.

(31X1 eclcl. (4.116,27)
lm/>o?'t^t (3X, />o^t 1X1 eclcl. (5,30,66)
t/lew X, om. (31X1 eclcl. (5,21,102)
^<le^ ^e X, <^l (31X1 eclcl., acln./ ^<le Xlaur. (5,47,1)
ex em^ncl/><lto (3X, ex xe m^ncl^<lto 1X1 eclcl. (5,47,45)
w/< (3X, om. 1X1 eclcl. (5,50,9)
c/lce?'et?' XXI Xlaui'., ^lcet?' (31 Vi. (6,19,15).

l^onnullix locix omnex coclicex ai'cnet/pi mencla xervaverunt,

quorum alia eclitionex priorex, alia ^,olanclux l'exlce acliuvante
Dorotnea V^eoer emenclare xtu^uei'unt, alia vero eo ipxa.

?atrex Xlaurini in mar^inioux interclum lectionex variax

praececlente voce / (lorte leen^um) aclnotaverunt, c,uae oartim

XVI

?roleomeiia

talex xunt qualex coclex (? traclit,^ partim vero coiiiecturix

repertae viclentur.'^ I^onnullix locix Ionannex L. ^orel textum a
^aurintx conxtnutum a.

1766 corri^ere xtucluit.^ ^rnextux

X,alini:a pauctx tantum locix textum traclitum emenclavit.^

Kolanclux l'exlce 3. I., cum a. 1999 primam verxionem anli'

cam publicaret, nonnullax emen^^tionex propoxuit vel ab eclito
ribux prioril?ux propoxitax^ vel a Dorotnea V^eber repertax."
l^x liix recepi:
^o/nt^x noxt^ (?'e^/o?'m<lt?' ... n^t^ ?'e^ene?'<lt?' (4,86,20)
<l/l(en)^e n<lt^e (4,94,12)
/<l^l^o?'m, cl. Ttvcov LXX (4,135,7)
^in^l^ lnl^lt<ltu (5,64,140)
(et) (6,10,12)

" dl. 4,31,3; 4,65,6; 5,23,8; 5,30,66; 6,36,136.

" T quibux in textum recepi: vo/^t<ltem) o/nt<ltem QlM ecl.
(4,42,1); /^eve?'te?'et^ />'e?'te?'et (31M e. (5,15,88); <l5n7^e c?'l>nen ...
non t^men ^ln) n/>tllx^ ... ln n/itlu 1X^1 ecl., ... ln n/>tl< (3 (5,24,4).
" dl. not. 11. Lx eiux einenclaiionioux recepi: (c> cw</ltu (4,2,1);
voc/u) />c/u Q ^laur., /><>/>/u XI Vi., />o/>/u 1 (4,136,3); ex^ert^/nt?^
aclcl. ve/ ex^etei'<lt?' Q, acl. et /vte^t?' 1^ eclcl. (4,129,8); oi>noxl<l
?'ec??^ oi>noxl<l?'et?' xl (oi^loxi<l ?<ltx xl Q) QlX>l eclcl. (5,24,31).
" duiux ex emenclionir>ux recepi: x) 5e>l Ql^1 eclcl., an. /
5enxl ^aur. (4,1,5); c/e/l^en<io^ </l/lSe?to Q1X^1 e. (5,58,35).
" ll. . 5en5l (4,1,5); lmmo^ntel (4,28,6); nomlnli>x (4,31,3), vo//>ta'
tem (4,42,3); ^'et (4,87,3).
" dl. KoIan^ux l'exlce, >^nxver to tne ?elaianx HI: I^nlinixnecl
Vl^orlc in ^nxver to Julian. 1"ne ^orlcx ol 8aint ^u^uxiine. ^ Iranx'
Iion lor tne 21" dentur/, 1/25, Nev Vorl: 1999; Dc,rotnea V^eber,
l'emlcriiixcne ^pexililca aux ^u^uxiinx 8cnrilten een Julian von
l^cI^nuin, in: lextxorien un l^exilcriiilc, l'aunxoeiire n. von ^.
?rimmer, li. 8inolaK un D. V^eber, Vitien 2002, 193-209 (^V? p^il.'
nin. 8b. 693 Verll. XVX, 21).

?wleomena

XVII

(6,35,59).
Dengue ipxa nonullix locix textum traclitum emenclare xtuclui;
e quioux alleram:

eclcl., ^<lm </iclt ... (3 l'exlce, xecl cl. ?,185,21 (4,10,25)

5e</ ^/ nox ^<lec.> /l t 5l ^t^blt ^et^lo^ ... ' ^ xe</ ^l</ nox (</
nox 1"ac.) /nec <ltem xl mt^blt (mt<llt (-l', e/ ^ l'xl.,
ml<lvent Vi.) /let^lo/>5 ...' (-l'^l eclcl., 5e^ ^/ nox ^<lec
<lt(m)e?n(l)?' ' mt<lblt ...' coniec. V^eoer (4,42,6)
lm/>o?'t^?'eH lm/>t^?'et 1Xl eclcl., />t^et (- (4,87,12)
^e(o) m(e)^> l^em (^1l^l eclcl., acln./ in</e me ^laur., l</em me
coniec. XalinKa (4,88,24)
/?ott l//lclt^ commlxtlo lnz?'<w<l?'sl />ott Mclt^ com?nlxtlone
^n Q'lXM eclcl. (4,116,4)
^oi^^o?'?n lmlt^tla^ />wbo?'nl l>nlt<ltlone (3l'^l ecIcl.
(4,121,17), acln. / /??Avo^m ve/ ^w<lvo?^m ^laur., />w'
<lvo?'m approoavit l'exl^e (4,121,17)
m^lo?^ eo^m />?'ote^vl^e, (^l) mento xententl<le e?nt
<lxtent^te/>e?'c/xx, ?'eco?'<i<ltx t^ ... (<^l) />?'ote?'vl^e me?'lto
... ^aur. in acln., approoavit lex^e (4,129,22)
e^<(?^m /)lxxe xl tcm^e ^ ^/>on</^e vl'</e<lt^ ev<uxe
tcm^e xe(no) ^/?on</uxet vte<lt?' coniec. ^eoer
(5,3.7)
/>be<ltu </ll^t^ />be?'t<ltu </Tient coniec. lexke (5,11,28)
/^o boni />wblt^te et <lcckltlone m<l/ll />w bonl />?'o/>?'let^te ...
c3l^ ecl^.,/^ tinl />?'ob<ltlone ... coniec.l'exke (5,59,13)
</lv<ltlone^ </ml><ltlone (^l'^l eclcl., <l</ml^tlone coniec.
^lorel, approoavit l'exlce (6,28,24)
lm/>ll <^l<^e^ lm/>ll <7o^e (-l^1 eclcl., acln. / ^lss>e ^laur.,
appl'ooavit l'exlce (6,39,24).

?Iieronvmux Vi^nier coclicex Z? et (? xecutux xemper //l<lnx

</ixlt et /lzxtlnx ?'e^on</lt poxuit. ()uamquam coclicex liorox IV
- VI complexi omnibux lere locix vocex ^lxit et ?'^an^lt
omixerunt,^ nax vocex more antiquo aooreviatax (S et K) aclclicu,
ut mocic, ab ^,uuxtino in relutationibux aclnibito convenit (cl. e.
. (?ont?'<l /vlxtm ^lnlc^em vel (?o?lt?A /ltte?nx /?etl/l<lnl). In
reoux vero ortnorapnicix artixxime priorix tomi rationem
xecuta xum.^'

?Iuic volumini trex inclicex a^ctiti xunt: /n</ex 5<lc^<le ^c^/>t?'<le,

/n</ex <lcto?'m /oco^m<7e xl>nl/l?n, /n^ex nomlnm; cle acl'
ctamentix vero et emenclationit>ux acl liorox l - III propoxitix in
tomo tertio aenclum erit;^ nemque cle tramentix ex Iuliani
opere acl luroantium conxervatix, quorum clixpoxitio a I^uca De
doninclc propoxita nonnullix locix recenxenct2 et corri^en^a
vi^etur.^'

^ Lxcepiix librori1m initiix.

^' ()uo ^larii Victorini rammatici x. IV praeclarixxiinj oraecepta (cl.
an. rnnm. 1,4) xecuta xum; ci. d8LI. 85/1, XXXI.
^ dl. ^. ?riininer, I^n/tKinux' uncl l'extprobleme in lul. ^u. op.
imperl. 1 - 3, 1. 1eil: ^8i. 88 (1975), 186-212; 2. 1eil: ^8i.90 (1977),
192-218; icl., ^extvorxcnl^e xu ^uuxtinx Opux imperlectuin, in: I^ati'
nitt uncl >VIte Xircne skx. K. NanxliK), >^ien 1977. 235-250 (V^8i. Lei'
nek 8).
" dl. luliani >^eclanenxix Lxpoxitio libri lob, l>actux proplietaiiiin
Oxee Ionel et ^mox; acce^unt operum cleperclnorutn lratnenta pon
^Ibertuin Lruclcner clenuo collect^ aucta orclinaia auxilante ^arin ^.
D'Nont eiit I.ucax De doninck, l'urnliout 1977 (<<2I. 88).

I.ILKI IV . VI

donxpectu8 ccxiicum et xilorum

<? (!rianopo1itanux ((-renoble) 212, x. Xllex.

?' - l'recenx slrovex) 40 vol. VN, x. Xllex.
/l dlaunroneoourenxix (Iiloxterneubur) 223, x. Xllex.
(continet excerpta tertiani lere nuiux operlx parteni pl'aebentia)
// I^atritenxix Liol. l^ac. 520, x. XIV'
I^K

?Iieronvinux Vinier, 8. >Vurelii ^u^uxtini operum oniniuni

ante annum ^lD(DXIV ... eclitoruni xupplenientuin ... , ?arixilx
1654. t. ll. 1-322 (ecl. princepx liororum Ill-Vy'

//a?'. 8. uureln ^nunini ... operuni toniux clecimux ... opera et

xtuclio inonacnorum orclinix 8. Leneclicti e don^reatione 8.
^lauri, ?arixilx 1696 (874-1386)
^/l^ne ^uuxtini, Hipponenx epixcopi, opera omnia ... ope et
xtuclio monacnorum orclin xancii Leneclicii e conreatione 8.
Xtauri. l^clitio novixma, emenclata et auciior accurante ^. ?.
^ine, tomux X/2 (?I. 45, 1049-1608), ?arixiix 1861
e^</. -- conxenux liororum tvpix iinprexxoruni
//. <l<i T^. /?z. luliani ^eclanenx ... operuin (leoerclnoruin lra'
menta poxt ^Ibertum Lruclcner clenuo cc>llecta aucta orclinata ...
ecit I.ucax De <2onincK, l'urnnout 1977 (<dI. 88), 340-396
/^l/.

eclitio at Zrnexto XalinIca praeparata

//o^e/ ^ean L. ^lorel, Rlenienx cle critique ou recnercnex clex ciilieren'

tex cauxex cle l'alteration cl text Iinx, ?ar 1766
5teln Klarlcux 8tein, X^anicnaica I^aiina 1, V^iexoaclen 1998
?^e Kolan 1exlce, ^nxver to tne ?elaianx III: Dnlinixnecl Vl^orlc in
^nxver io Julian, ... I^sev VorK 1999 (cl. ?role. XVl)
U^ei^ Dorotliea Geber, 1extI:ritixcne 8pexiliKa aux ^uuxtinx 8cnrilt
een Julian von ^clanum, in: 1"extxorten uncl 1"extlcriillc, V^ien
2002 (cl. ?role. XVl)
De ceterix coinpeniix cl. d8LI. 85/1, X1^IIxqq.

' ?rooriae lectionex in apparatum criticum m oucix locix non recepiae

xuni.

1. /l//.(^?^l/5) 0(/x/?) (1) Kxixtimo eo xollicitum lectorem

ooxxe mirari, cur cum opuxculum meum certo liororum numero
ex xcrioentium xolemnitate clixtinxerim, tamen liori alteriux
xolvam in altero quaextionex. I-lncle ext illucl quocl in tertio
volumine clixputavi, apoxtoli xenxu^x^, qui />e?' nm ^omlnem 5
/>ecc<lt?n ln mn^m intraxxe clixit - quo numero opinionem
mali oriinalix opprexxit -, illucl quocl ex uno ^,oranam ^eneratio
Iuclaeorum clexcenc>ixxe pernioetur, ninil vel exiui intulixxe con'
cuxxux. 1cl autem outet lector ixte, cui nunc xatixtacere inxtituo, in
xecunclo clebuixxe volumine collocari. (2) l^orit iitur nanc 10
rexponxionix liclem, qua etiam illa, quae putantur intermixxa vel
in lioro xequenti xupplentur, nec quicquam incommoclare
certamini nec cle ulla lextinationix perturoatione, xecl tam cle
cauxarum necexxitate quam cle conxilii ratione contin^ere.
3uppetit vero manorum in^eniorum copia, quorum exemplix 15
talix xtili conxequentia vinclicetur, xecl ineota iactatio ext acl
clelenxionem ximplicix neotii xonantia orixcorum nominum
aclvocare xultraia et xecuritatem lacti reclclere clelenxione xuxpec'
tam. 3ecunclum er^o liorum quem axxerenclix aooxtoli xententiix
clextinaram, ne in nimiam lonituclinem levium quaextionum 20
prolerret acliectio, clixputatione necexxaria terminavi. (3) Verum
quia munere xeriae clixxertationix impleto liouit etiam ineptix

1,5 clixpuiavi^ c/ 3,84-95; Kom. 5,12

11,12

qzucxl ... perliibetu^ c/^ I^ebr.

Incipit liber quanux (?/^, Incipit eiuxcleni liber Uli ?/, <^ contra lulianum
liaereticum pelaianum ^/
1 (??/ 1 Iulianux clixit ?/ I^lz,, Iul(ianux) (? ^ll^. 5 xenxu cm^. /^l/ln'
^, xenxux (??/ eH/., </n. l. xenxui ^l^. (?^e)
8 concuxxux^ concixux (?,
concoxxux uel conxxux ^l 13 certamine ?<lc., cenaminum ^/ ^ xecl^ ei (?
1 6 uenclicetur ?/>c^ (m. e^e) 1 9 axxerenclum (?

25

30

35

40

45

50

I^iber quartux c. 1

quaextionibux ooviare et tarcxximorum quorumque, qzui et

lriiclix ooxxunt ooiectionioux permoveri, placuit naoere
rexpectum, tertio libro qualitel' ex uno multi nati clicerentur
oxtenc. llxt tamen etiam clecentixximum, xi volumen xequenx
priorix cleoitum luat, ut et mana inter lit'ox vicleatur exxe
concorclia et acl conitionem totiux operix invitentur leentex,
cum etxi clilata in orimix aliqua aextimaverint, intelleunt
praetermixxa non exxe. (4) <Dxtenxo iitui' liclei et incluxtriae opei'lx
convenire qzuocl lec1mux, conrectiamur cum ^lanicneix pro clei
ooerioux et leioux, ao illix naturalix mali clelormitatem, ao ixtix
iniquitatem iucciorum leralium repellentex, clocentex in ixtai'um
praeceptix ninil cle oono xuo oercliclixxe iuxtitiam, in illorum
xeminioux ninu cle malo xuo cliabolum mixcuixxe; naec poxtremo
clina cleo exxe rectore, illa cleo cltnixxima conctore.
/ll/<?(l/5??n!/5) ^(^5/0?V0/?) (1) donrexxionem tuam K^ni'
cnei, ne in noxtl'a conrexxione xuoerarentur, pro auxilio mano
xumerent, mxi et vox cum eix liclex catnolica xuoeraret, quanclo'
quiclem clixcorctiam concupixcentiarum carnix et xpiritux et
mixei'iax ^enerix numani, quibux plena ext natura mortalium,
incipientex a lletioux et caiamitatioux parvulcn'um, propterea non
xinuntur cluarum quax inclucunt naturarum commixtioni
triouere, quia naec omnia naturae oeccato vitiatae, quam cleux
oonam concliclit nec vitiatam lecunclitatix munere et oono opili'
cio xuo clexerit, auctoritate clivina et verixxtma ratione trir>uuntur.
(2) ()uocl vox neantex arma quiclem c,uioux vincuntur conamini
inlrin^ei'e, xecl tam xunt lirma et invicta, ut, xive illix acl vox xive
vooix acl illox ti'anxlixix t>eremptixqque perveniant, utroxqque
proxternant.

3l ^aniclieix^ </c/, et iraclucianix (?

32 ixtu) Kix(?
33 ixiorum (?
36 ee cleo t^. ^/<l^, ^ clinixxima cleo t?'. (?<lc.
37 ^uuninux rexponliit
mitax l?

49 tranxlcit perempi ^iz., tranxkxix et perempiix ^/<l?'.

Liber quariux c. 2 - 3

2. /l//.. S ()uioux cluooux xi^c) creclitix, icl ext clei nec opera
mala exxe nec iniqua iucucia, totum traclucix cloma conteritur,
xicut e reione traclucix impietate xuxcepta naec cluo, conclitio clei
ataue iuccatio, per quae xolum cleux potext intellei, clextruuntur.
/ll/<?. K l>Iec opera mala xunt clei, quanclo et cle malix quioux' 5
cumque oene operatur et parvulix, quox cle maxxa per primi liomi'
nix praevaricationem petita oene ooeratux ext, etiam xananclix
oenine opitulatur, nec iniqua iuclicia, quanoo ^?A^i l^o x/>e?'
/l/lox /l<^m <l </le exltx </e ven^e m^t?'u eo^?n nonnixi pecca'
iorum merita ulcixcnur. ?Iaec cum crecluntur atque intelle' 10
untur, et ^lanicneorum et ?elaianorum error exxtinuitur,
^lanicneorum xcilicet, quia mala ixta ^enerix numani volunt
oeoutari nexcio cui mali orincioio aeternitati clei coaeterno,
?elaianorum autem, ouia ea nolunt imputare oeccato.
). /l//.. S lam er^o ea, auae contexuit lacerator naturalium,
poncleremux; xecl ut rerum, quae mutua xunt rexponxione
perplexae, lectori noxtro tam intelle^entia quam oixcretio xu'
^eratur, quo ^enere ooluctetur aomoneo. ?rotitetur xcriptix
ooviare noxtrix, quae acl xe ait in orevi cartula clextinata, et ponit 5
aliquax xententiarum mearum particulax ataue xuillat quae in
meo opere non tenentur.
/ll/<?. K Deo ratiax, quocl ipxix quattuor liorix tuix, uncle ille
quocl voluit xicut voluit, exceroxit, cuiux a^ me cartula mixxa
pervenit, xex liorix meix acl cuncta rexponcli. ?uto quocl ini non ex 10
clicturux aliqua me reclaruere voluixxe, quae in tuo opere non
tenentur; quocl etxi clixerix iclque prooaverix, etiam ratulari
oeoeo non te clixixxe quae clicere non cleoerex, atque utinam

2,8 ravi ... eorum^ (c^) 8ir. 40,1

) (??X^/

1 ea om. X

) quam^ qua (?

5 cKariula /^l^. (xlm, lem/>')

I^iber quartux c. 3 - 4

quaecumque veroa tua rectixxime reorenencluntur, nulla omnino

15 clixixxex.
4. /l//.. S (1) Loquitur er^o acl Valerium: "^ttencle quibux xe
exixtimat aclverxum nox nuic praemixxo titulo conxonare. 'Deux',
inquit, 'qui ^,clam ex limc, luerat laoricatux, ^vam conxtruxit e
coxta et clixit: //<lec voc<lblt?' vlt<l, ^oni<lm m<lte?' t omnlm
5 vwentlm.' I^on quiclem ita xcriptum ext, xe^ ouiu acl nox? 3olet
memoria lalli in veroix, oum tamen xententia teneatur. I^ec ^vae
nomen, ut appellaretur vlt<l, oeux imooxuit, xecl maritux. 3ic enim
loquitur: A voc<lvll ^l<lm nomen xo^u 5^e vlt<lm, ^oni<lm
?n^te?' t omnlm ^wentlm." (2) 3tupencla cloctorix eruclitio, qui
10 ne paululum auioem ao xcripturarum xinit xermone clellecti.
Imperitiam noxtram aruit, xecl oolivioni veniam clare clinatur,
qua lactum erat ut eo clicerem nomine vitae a cleo mulierem
nuncuoatam, ita per occaxionem brevem et eruclitux apparere
xtu^uit et beninux. 3ecl ut non ext aclmirancla clili^entia nomi'
15 natorem leminae comoerixxe, lta impuclentia non lerencla ext
velle inoxcere quocl culpare non poxxix. l>Ion enim ita in meo
opere leitur xicut in commentix nuiux tenetur. (3) l^^o quippe
poxito leix textimonio, quo clixixxe rerum creator oxtenclitur:
?Von t bonm xo/?n ene ^omlnem, ^lcl<lmx ei ^ltonm ?nl/e
20 xl, "()uicl ext noc", inquio, "?Von bonm t xo/m xe ^omlnem?
^umquicl ^eux aliquicl lecerat quocl non oonum iure clici poxxet,
maxime qui omnl<l non xolum bon^, xecl etiam bon<l ^^/</e lecerat?
()uomoclo er^o ait: ?Von t bon?n xo/m xe /?omlne^? ()uo

4,1 aitencle ... 9 viventium^u. nupi. 2,12 4 Qen. 2,23; 3,20 8 (!en.
3,20
19 Qen. 2,18
20 qui ... 33 xubxtitiei) lul. acl lurb. lr. 2H
22 omnia ... lecerat^ (c/) Qen. 1,31

X/izne

9 ip mater n/>t,

10 ab^ a U. , ob ^/

20 bonum t ee xolum

I^ioer quaiiu5 c. 4 - 5

xermone non reprenenclitur creaturae xtatux, xecl oxtenclitur

numano ^eneri pernicioxam unionem exxe potuixxe, nixi
minixterio cliverxi xexux xuccexxio ^erminaxxet. I^lam xi etiam
^,clam xperetur potuixxe immortalix tieri nixi cleliqzuixxet, tamen
manitextum ext patrem eum numquam lieri potuixxe nixi
reperixxet uxorem, qzuae cle latere clormientix axxumpta, prima
compellatione cui operi parata exxet auclivit: ?Iaec vocaoitur vlt<l,
^oni<lm m^te?' t omnlm vwentl?n. ()uo xermone monxtra'
tum ext neminem cleincepx nominum vel exxe poxxe vel vivere qui
non conceptux oenelicio xuoxtitixxet." (4) dum er^o clareat in re
qui^em non mani ponclerix, tamen ninil a me ita mixxe
prolatum, ut illucl praeter impu^entiam xinularem quixquam
poxxit aruere, inuxta ext nota puolicae lalxitatix eentixximo
omnium, qui cum vult clonare quocl non tenet, uno tempore
pariter ^elinqzuit et penuria iurix et amoitu lar^itatix.
/ll/<?. K 3i non tu ita poxuixti liori veroa clivini xicut e^o in illa
cartula inveni, non tioi, xecl ei qui xic xcripxit, inovi, cui amoo
cleoemux inoxcere. 3i autem me putax non noc invenixxe in
cartula, xecl tamquam noc invenerim, ioeo menclaciter verba illa
poxuixxe, ut exxet quocl triouerem quaxi errori tuo, nunc tioi certe
quocl tam male ac talxo cle me tuerix opinatux, inoxco.
5. /l//.. S (1) ?oxtquam noc er^o tali ravitate reprenenclit,
per^it acl requa ac patronum xuum commonet, ut nix quae
xequuntur attenclat. " 'Deux', inquit, 'iitur marix creator et temi'
nae convenientia ^enerationioux memora lormavit'." 3ecl noc

30 Qen.3,20
5,2 oaironum xuum (5c. Valerium, c/ prael. 7xqq.) commonet ... 4 lormaviil
(c/) >^u. nupt. 2,12 3 cleux ... lormavii^ lul. acl l'uro. lr. 28

25 pernicioxum ?^, </</. ueI am ?il/. 29 reperiei uxorem^ peperiei uxor

ei (? 30 auclivn^ acliuuii (? 39 poxuini om, (? 42 illa veroa t^. e</.
5 (??/, /^ (inc. 53 ei)
l ero noc t^. /</.
3 iitur inquit t^. ?^^/<l?".,

inquit om. !/iz.

25

30

35

40

Liber quartux c. 5

5 tantum cle capite clictorum meorum inxerenx praetermixxix pluri'

mix omnino verxioux, quioux novitax potixximum inculcatur
animarum ninil aut carni aut xemini cleoentium, xutxlit illucl
meum: "Ita ini corpora cle corporioux orcnavit, quorum
tamen ellicientiae potentia operationix intervenit, omne quocl ext
10 ea a^minixtranx virtute qua conclicut. 3i iitur non nixi per xexum
letux, non nixi per corpux xexux, non nixi per cleum corpux, quix
anmiat lecunclitatem cleo iure reputari?" (2) ?oxtquam naec
itaque cle meo poxuit, commenclat quoniam catnolice ea clicta
etiam ipxe tateatur. ()uix non er^o putaret nominem luixxe
15 mutatum? Verum non lit xui immemor, xecl ximilem coimi'
tionem aroitratur pravi clomatix et pu^orix, ut etiam ilIucl
perxpicuo reparetur exitio, xicut nic axxicluo clurexcit attritu.
?rooat er^o xententiam meam et lerrum praeiuccii in ticlem
xuam xpontaneo cletiit amplexu, xecl poxt naec quaxi inte^er
20 virium autumat xuperexxe quo climicet. 3ic enim xequitur: "?oxt
naec quae veraciter et catnolice clicta xunt, immo in clivinix liorix
veraciter xcripta, non autem ao ixto catnolice clicta xunt, quia non
intentione catnolici pectorix clicta xunt, iam propter quocl ea
clixit, ?elaiana et daelextiana naerexix incipit introcluci. I^amque
25 attencle quicl xequitur." (3) ?Iic clenuo noxtra clicta xuoiunit:
"()uicl er^o xuum cliaoolux conoxcit in xexioux, per quocl
lructum eorum iure poxxicleat? Diverxitatem? 3ecl naec in
corporioux ext quae cleux lecit. dommixtionem? 3ecl non minux
oeneclictionix quam inxtitutionix privileio vinclicatur. Vox enim
30 clei ext: /?e/ln^et ^omo /><lt^em et m<lttem et <l^/ne?'eblt xo?'l et
e?nnt </o in c^?'ne n^; vox clei ext: ^cite et ?n/tl/?/lc<l?nl>ll et

7 xulxlit ... 12 repuiari^ (c/) >^u. nupi. 2,12

8 i ... 12 reputari^ lul. acl
l'urb. lr. 28
20 poxt... 25 xequitur^u. nupi. 2,13
25 Kic ... 33
coniu^ (c/) >^u. nupi. 2,13
26 qui ... 33 coniu) lul. acl lurb. lr. 29
30 <^en. 2,24 31 Qen. 1,28

8 ita^et/4z. n/>t.

15 immemar xui t?'. U.

25 quicl^ quocl /iz. n/>t.

I^iber quaiiux c. 5

^/e^e te??Am. ^,n lorte ipxam lecunclitatem? 3ecl ipxa ext inxtituti
cauxa coniuii." (4) ^cl quocl rexponclet c,uia nec cliverxitatem
xexuum nec commixtionem nec lecunclitatem cliaoolux conoxcat
in xexioux, per quocl lructum eorum iure poxxicleat; xecl nix
omnioux aoxolutix invenit quocl cliaoolo cleputaret, noxtramc,ue
nonextatem nomine timorix incexxit, qui inter tot coroorum
xexuumque munera veriti ximux carnix concupixcentiam nomi'
nare. 3ic er^o aclverxum me o2trono xuo loquitur: "3ecl ixte in nix
omnioux noluit nominare concunixcentiam carnix, ^<le non t <l
/t?'e, xe</ eic mn^o t, cuiux nnincli princepx clictux ext cliaoolux,
qui eam in clomino non invenit, qzuia clominux nomo non per
ipxani acl nominex venit. (5) I^ncle clicit etiam ioxe: ^cce Tienlt
/>^nce/>5 mn</l /?l5 et ln me nl/?l/ lnveniet, ninil uticzue oeccati,
nec auocl a naxcente tranitur nec quocl a vivente aclclitur. ?Ianc
ixte noluit nominare in nix omnioux c,uae commemoravit natura'
lioux oonix, cle qua etiam nuptiae conluncluntur c,uae cle nix
omnioux loriantur. l^am c,uare illucl opux coniuatorum xuo'
tranitur et aoxconclitui' etiam oculix liliorum, nixi c,uia non
poxxunt exxe in lauclancla commixtione xine ouclencla lioicline? De
nac ei'uouei'unt etiam qui primi ouclencla texerunt quae priux
puclencla non luerunt, xecl tamquam clei opera praeclicancla atque
loriancla." (6) l^i c,uiclem, oeatixxime pater klore, in orimi
ooerix c,uattuor lioellix cauxam nuotiarum, cauxam commixtionix,
caNxam corpotum, cauxam xexuum, cauxam operix clei, cauxam
ooxtremo aextimationix clei, quae necexxario ut operum xuorum
orooitate lau^atur, ita eorum xauciatur inlamia; ac per totum
xcriptoi'um opux nec lormationi corporix aliquicl cliaoolum

39
xecl ... 53 loi'iancl^^u. nupi. 2,14
40
4) Ioli. 14,30 51 puclencla texeruni) c^ Qen. 3,7
^ 1,2,4; tc,m. 1, ?role. XIU

quae ... t^^ 1 1oli. 2,16

53 beaiixxiine ... ^lc^

33 rexponclet co?'?'. /^mme^, rponcli! (??/e<^/. 48 coniuatc'um opux t^.

(? 53 llc'e per t^. (? 58 cliabolum aliquicl t?'. X

35

40

45

50

55

10

IHer quartux c. 5 - 6

aclcliclixxe nec xenxui inooumoraoilix omnino veritax approoavit.

60 l^t icleo opinionem traclucix cle ^lanicnei luto nauxtam exxe per'
cloctum ext.
^l/<?. K (1) ()uomoclo eerix in illix quattuor liorix tuix et
quomoclo noxtra rexponxione luerix conlutatux, ut te ninil eixxe
clareret, qui et meox et tuox leunt, non clitliculter intelleunt;
65 quamquam et cum tui non leuntur, xecl tantummo^o mei,
apparet in eix vextrum naereticum cloma llextructum. 3ecl cum
meo uni quattuor illix tuix xic rexponclerix, ut eiux vix partem
attinerex tertiam nullamque relellerex, tantum cle illix prae'
xumpxixti, ut contra unum alterum meum in eaclem cauxa ixtox
70 tuox octo conxcripxerix, c,uaxi me non vincenclum tirmamento
clixputationum, xecl numero voluminum putaverix exxe terren'
clum; uxque acleo quippe qua^rupla Illa rexponxione ninil te
proiecixxe xenxixti, ut naec octupla tibi necexxaria vicleretur. (2) 3i
er^o talioux incrementix tua loquacitax promovetur, c,uem non
75 terreat non veritax, xecl numeroxitax liororum tuorum, quam
computare me pi^et? ?Iomo enim xtupencla uoertate tacunclux,
c,ui priux uni meo tuox c,uattuor et alteri meo tuox octo putaxti
exxe reclclenclox, qzuix non timeat, ne torte xex liorix meix ampliux
quam mille tuox reclclere mecliterix, xi uni eorum qzui prior ext iam
80 xeclecim reclclax, atque ita xinulox quoxque xequentium cluplicato
praececlenti numero perxequarix, oxtenclenx nooix quam multum
loquarix non intelle^enclo qjuae loc,uerix?
6. ////.. S (1) l'amen cum noc ibi xatiatixxime conxtet etlec'
tum, oreviter licet in praexenti quoque clixputatione repetetur.
donvertamur er^o acl ipxum, cuiux cum eruclitione clecertamux.
^nnuix nempe recte a nooix tuixxe collectum, c,uia xi letux non
5 nixi per xexum, xi xexux non nixi per corpux, xi corpux non nixi
per cleum exxtitixxet, amoii non poxxet lecunclitatem acl clei opera

68 releller ?<lc./^, relellix ^/ 73 Kaec^ Koc X^/ ^ tibi octupla t^, ??<^/e<^
74 loquacitax tua t?', e<U. 80 xexclecim /^l^, 8 1 praececlente ?/ e<U.
6 (??/ 1 ibi^ tibi (? 4 a nobix recie t^. ^

I^iber quartux c. 6 - 7

11

pertinere ninilque xuum in xexioux anoxcere principem tene'

orarum, propter quocl tructux eorum iurix xui axxertione
retineret, quia et cuverxitax pertineoat acl xexum et commixtio acl
memororum cliverxitatem et iructux lecunclitatix a^ cleum, qui 10
etiam ^enerantum luerat inxtitutor. ^c per noc ninil remanxerat
propter quocl cliaoolo exxet commixtionix acliuclicancla lertilitax.
(2) ()uocl er^o tioi putax vel xolacium vel praexiclium a xermonix
mei nonextate conlerri, quia nolui in noc loco carnix concu'
pixcentiam nominare? ()uocl etxi in omni opere xilentio praeter' 15
ixxem, ninil tamen vituperationix aut iniuriae rex illa xuxciperet,
quae lionextiorioux xinata nominioux vinclicaoatur, et clarixximix
quiclem intelleentiae vocioux. kac iitur me puclentiux quam
xuxcepti neotii ratio peteoat, te^ere voluixxe xilentio nomen eiux
rei quam teimux amictu; num icleo totiux rationix, totiux 20
veritatix iactura lacien^a ext? (3) s>Ium icleo neotiorum aroiter,
intellectux, iaceoit, quia ext aliquicl quocl ut ante oculox ita acl
aurex non xemper clecore poxxit aclcluci? Verumtamen quicl
clelormitatix naoet carnix concupixcentiam nominare, quam et
eo appellavi cum popoxcit locux, et tu, licet inclomaoilem te eam 25
xentire conlirmex, tamen creoro commemorax?
/ll/<?. K Domaoilem clico, icl ext carnem, xecl expunatorioux,
non lauclatorioux eiux.
7. /l//.. S ?orro ninc poxt moclicum: "'?er quicl iitur xunt
xuo caoolo parvuli, qui cle coroorioux naxcuntur quae lecit cleux',
cle commixtione xexux quem cxtinxit lormanclo, xecl oeneclicenclo
coniunxit et lecunclitatem inxerenclo multiplicavit cleux, et ipxox
parvulox cle materia xeminix lecit cleux? 3i per cleum materiam 5

7,1

per ... 2 cleux^ c/ ^u. nupi. 2,15; per ... 10 irlmxcrib^ lul. acl l'urb.

1 1 enerantium ^ e<U,
7 (??/. ^ (lnc. 10 erc.)

1 7 clarixxiinix ^/ UU., cIauxiiinix (?^

1 8 pruclen'

12

10

15

10

IHer quartux c. 7 - 8

corporum, per cleum ^enitalia corporum, per cleum conunix'

tionem ^enitalium, per cleum etiam vim xeminum, per cleum
quoque omnium naxcentium lormam atque vitam exxixtere
contiterix, quicl putax remanxixxe, propter quocl cliaoolo tot clei
opera tranxcrioax?" l^r^o naerexim vocax alteriux clixputationix
corpux, cuiux memora omnia recta et catnolica conliterix.
/ll/l?. K l^ovatianox ^rrianox ^unomianox alioxque nonnul'
lox nonne etiam, cum iotum xvmoolum conlexxi luerint,
vocamux naereticox? I-lt er^o alia taceam pertinentia a^ naerexim
vextram, quomoclo vox non vix vocemux naereticox, c,ui neatix
parvulox erui </e /?ott<lte tene^^m, quanclo tranxleruntur acl
dnrixtum, in quioux accepturix xpiritum xanctum tota antiquitux
ecclexia, quaae laucln no^en </ominl ^ xo/u o?'t x^e <l</ occ^?n,
exxulllat et exorcixat xpiritum immunclum?
8. /l//.. S I^am poxtczuam collectionem noxtram, quae tanta
ext veritate munita, ut in te tota lerretur nec convicio eam
temerare quiverix, cleo acli^ente lauclaxti, ellectum tamen eiux
accuxax.
^l/<?. K (1) ()uem clicix eiux etlectum, non intelleix vextrum
exxe clelectum. l^x nix enim verix quae clicitix quaxi catnolici, non
ellicitur illucl quo extix naeretici. I^amque ut catnolici clicitix
quocl per xexum xit letux, per corpux xexux, per cleum corpux,
uncle iecunclitax cleo iure cleputatur. 3ecl numquicl icleo non incle
talix naxcitur nomo, qui non xit xine xorcle peccati, etl<lm nlx
</lel xit vlt<l eiux x/^ te??Am? l,Ion iitur illa vera clicenclo, xecl

12
r4oviaiiox ,.. 14 liaereiicox^ c/^ ^u. liaer. 38. 49. 54
16
dKrixtum) (c/) dol. 1,13 18 laucki ... occaxum^ (c^) ?x. 112,3
8,10 Komo ... teri'am) (<^) Iob 14,4xq.
1 1 ei) aique ec/</., ac (?mz.

12 ^rilmox /^l^. (m. 5em/?') ^ eunoniinianox

8 (???/ 2 iota^ iuia coniec. /^mme?'

t^. X 10 etxi X

5 ee vextrum t^. e<U.

9 iure cleo

Liver Hnanux c. 8 - 9

13

noc ouocl iticlem verum ext neanclo extix naeretici, quia utic,ue
cieux non ext auctor latuitatix et tamen auctor ext letux, et ouanclo
naxcitur latuux. (2) 3ic intelle^e, xi potex, innaxci nomini ex
oriine vnium, cuiux non xit auctor cleux, cum creator ipxiux 15
liominix non xit nixi cleux. demenio xane exoroitaxxe te a tuo
clomate, quo neatix operari cleum in nominum mentioux
voluntatem. I^am e^o veroa tua, c>uae conliteor et a catnolicix
clici, voluntate lauclavi, quae me tamen ccix cleo acliente
lauclaxxe. l^cce quomoclo </ex ln nobu o^e?At?' et ve//e, quocl 20
xoletix et contra aooxtolum vox neare.
9. /i//.. S "3i iitur", inquio, "non nixi per xexum letux, non
nixi per corpux xexux, non nixi per cleum corpux, quix amoiat
lecunclitatem cleo iure reputari?" ?Ioc tam certum ext, ut etiam
tua in xuam lauclem ora concuxxerit. Verum poxt praeconium
nuic a te loco reclciitum naerexim aclmonex introcluci, cum ea 5
quae xuoclicli, ninil aliucl quam ouae praemixxa luerant, a^mota
explanatione ^eminaverint.
^i/<?. K I^umquicl in nix, c,uae vera te clixixxe concexxeram,
clixerax: "()uicl er^o xuum cliaoolux conoxcit in xexioux?" lIic
enim coepixti introclucere xenxum naerexix vextrae, quaxi propter' 10
ea non poxxit cliaoolux aliquicl xuum conoxcere in xexioux, quia
per creatorem cleum ext corpux et xexux, cum caoolux et oonum
clei et malum ciiaooli etiam in xe ipxe conoxcat, illucl xcilicet in
xua natura, illucl in vitio. 3ic et in xexioux anoxcit ille quae clei
xunt, xicut et ipxum xexum et corpux et xpiritum, xecl anoxcit et 15

20 ?Kil, 2,13
9,1 xi ... 3 reputa^ lul. acl l'urb. lr. 28 (^u, nupi. 2,12)
4 iua ... con'
cuxxerit) c/ ^u. nupi. 2,13 9 lul. l l'urt,. lr. 29 (^u. nupi. 2,13)
12 lioc om. /^ 17 cleum operari t^. /^
9 (??/ 3 tamen ?' 4 concuxxerit) concluxerit (?, </</. vel concluxerit
?mz.m/>, l^lz.mz. 6 proiiiia (? 15 etl om. (?

14

10

15

20

l.iber quartux c. 9 - 10

xuum, quo c<lw conc/>ucl^ </ve??x ^?l>ltm; illa xunt enim a

creatore, cuiux vinclictam vitare non potuit noc vulnere quocl
inllixit.
111. /l//.. S ^io enim: "()uicl er^o xuum cliaoolux conoxcit in
xexioux, ut li'uctum eorum, xicut clicix, iure ooxxicleat? Diverxi'
tatem? 3ecl liaec in corpc'ioux ext quae cleux lecit. dommix'
tionem? 3ect non minux oenecctionix quam inxtitutionix privi'
leio vinclicatur. ^n lorte ipxam lecunclitatem? 3ecl ipxa ext
inxtituti cauxa coniuii." ()uicl nic er^o novum luit, quicl a xuperi'
ore quam orooaverax concluxione clixxentienx, quocl poxt lauclem
vituperanclum outarex? derte ninil. ^c per noc quicl cle tam loe^a
varietate colliitur? dum a me vi^elicet clixputatio innovata non
xit, a te vero clictorum meorum xit aextimatio oermutata, taeter'
riinam exxe intentionem tuam et rationem imoecillam,
^l/<?. K (1) ^lirarix quocl poxt lauclem ooerum clei vituperavi
inxiclioxam interroationem tuam. Interroanx quippe clixixti:
"()uicl iitur xuum cliaoolux conoxcit in xexioux?" et volenx
perxuaclere quocl ninil xuum conoxcat in xexioux, ea comme'
moraxti quae vere acl oiaoolum non oertineant, cverxitatem
xcilicet qua lemininux a maxculino cliverxux ext xexux, et commix'
tionem qua, ut lilii ^enerentur, xexux uterque mixcetur, et lecun'
clitatem qua ipxi lilii ^enerantur. ?Iaec omnia latemur tutura
luixxe in paracnxo, etiam xi nemo peccaxxet, xecl illa ioi lutura non
erat, quam xenxerunt, quanclo puclencla texerunt qui priuxquam
peccarent, n</i e^<lnt et non con/n</eb<lnt^. (2) ?Ianc tu concu'
pixcentiam carnix, qua c^o conc/>uclt </ve??x xt?l>ltm, xine qua
nullux nominum naxcitur, et nanc cxcorcliam carnix et xpiritux,

16 Qal, 5,17
10,1 quicl ... 6 coniu) lul. acl lurb. lr. 29 (^u. nupi. 2,13 ) 14 lul. acl
Turt.. lr. 29 (^,u. nupt. 2,1) ) 22 Qen. 2,25; c/ Qen. 3,7 2) Qal. 5,17
16 quol quocl ?/, al. quo ?m^.m/>. ^ enim xunt t?'. e<U,
10 l??/ 10 xlt aextimatio ineoruni cliciorum t?'. e<^,

I^iber quartux c. 10 - 13

15

quam uiclicit catnolicux uoctor (et clocuit) ?elaii vextri tam 25

excellenter ore lauclatux per oraevaricationem primi nominix in
noxtram vertixxe naturam, nanc er^o tu quare tacuixti? ()ui inter'
roanx quicl xuum cliaoolux conoxcat in xexioux, alia nominaxti
quae caooli non xunt, et noc quoo eiux ext tuae interroationi
reclclere noluixti. ?Ianc interroationem tuam cloloxam repre' 30
nencli, non clivina opera quae iure lauclavi.
11. /l//.. S et quou lauuax catnolica, pavorix tui exxe, non

liclei,
/ll/<?. K Ille in laucle catnolica novit noxtram ticlem qui per
illam vextrum clemonxtrat et expunat errorem.
12. /l//.. S quocl er^o lauclata vituperax, non exxe iuccii, xecl
lurorix,
/ll/<?. K l>Ion lauclata vitupero, xecl lauclavi quae vera clixixti,
vituperavi autem quocl inxiclioxe interroaxti, viclenx quicl tioi
rexponclenclum exxet atque ita noc tacenx quaxi non exxet. ?Ioc 5
utrum iuclicii xit an lurorix vioeoix, xi a lurore conquieverix.
13. /l//.. S quo lurore quiclem numquam cariturux ex, nixi
priux ooxcenum cloma reiecerix, quia inter paenitentiae puclo'
rem, numquam tamen a dnrixtianix averxatum, et arumentatio'
nix inooiam ravex perlerenx ^vmpleaclax necexxe ext ut oona
ccta, quioux obruerix, aut xequarix aut lacerex.
5
/ll/<?. K I^on xunt bona clicta, Iuliane, neare dnrixtum
parvulix exxe lexum, aut lexum, icl ext xalvatorem, ita exxe parvulix
coniiteri xicut univerxae mortali creaturae, uncle clictum ext:
//omln et lment<l x<l/vox ^c3, </omine. I^on propterea ille

26 per ... naturam^ c/ >^mbr. I.uc. 7,141

13,4 8vmpIea) c/ Ovi. mei. 15,337 <l/.
25
11
12
13

icit (?
6?^
(??/
(??/

9 ?x. 35,7

?/l:e ^ ei clocuit <Ul^l, ^ ^, /s5,2/: et cliclicit ... et clocuit

3 cKolicae ?^, ^/c/. al. a ?5/.
1 exxelext6
1 lurore quo t?', <? 6 ^u. om. ?<lc.m/>.

16

l^iber quartux c, 13 - 15

10 venienx in xlnll/lt</lne c<l^nu />ecc<ltl tale nomen accepit, xecl:

I^oc<l^u, ait an^elux, nomen eix /m,' i/>xe enim x<l/vm ^lclet
/>o/>/?n x??7 <l />ecc<ltu eo?'m. I^on xunt oona clicta ao noc
oooulo oarvulox xeparare et icleo dnrixtum clicere etiam illix exxe
lexum, quia 5l/v eox lacit non a peccatix, xecl ab xcaoiolix eoi'um.
15 Kexipixce, ooxecro, puto quocl non ex parentioux ixta creclentioux
natux ex et certe in ecclexia non ixta cre^ente renatux ex.
14. /l//.. S Vicleamux tamen quicl xententiarum mearum arri'
puei'ix, quocl nomine errorix incexxax. "3ecl ixte", inquix, "in nix
omnioux noluit nominare conc/>ucentl<lm c^?'nu, ^^e non t <l
/><lt?^, 5e</ ex ?n^o t, cuiux muncli princepx cctux ext cliaoolux,
5 qzui eam in clomino non invenit, quia clominux Nomo non per
ipxam acl nominex ven1t." Dixixti certe me naerexim introclucere,
acl quocl prooanclum nulla mea clicta xuoiunix.
^l/Q. K Illa tua clicta xuoiuno c^uioux intei'roaxti: "()uicl
xuum cliaoolux conoxcat in xexioux?" Doloxe quippe ixta cliceoax,
10 quancio concupixcentiam carnix, cuiux plerumque motioux necex'
xe ext rexixtere etiam caxta coniuia, vicleoax et taceoax et me inter'
roatione lrau^ulentixxima, quaxi ninil exxet quocl rexponcleri
poxxet, ur^eoax; aut xi non vicleoax, orolecto naerexim vextram
ipxa caecitate introcluceoax.
15. /l//.. S 3ecl aix me noluixxe concupixcentiam (carnix)
nominare. ()ui nolui nominare, tacui, et xi tacui, ninil quocl
reprenen^erex xum locutux; quix er^o errorem perxua^et tacenclo?

10 venienx ... peccati^ (c/) ^om. 8,3 11 ^li. 1,21

14,2 ^u. nupi. 2,14 3 concupixceniiam ... t^^ 1 1oli. 2,16
princepx) c/ loli. 12,31; 14,30; 16,14 8 lul. acl lurb. lr. 29
15,1 aix ... nominare^ c/ ^u. nupi. 2,14
1 4 a U. 1 6 creclentex ?'
14 (??U 2 quo ?/ l^iz. 3 nominare noluit t?', eH/.

4 niuncli

8 clicia tua t?', e</c/.

I^iber quaiiux c. 15 - 17

17

d) nova criminum et nactenux inauclita portenta, xilentio meo ait

perverxum cloina componi.
5
/ll/<?. K I^on xilentio, xecl cloloxa interroatione, xicut xuperiux
clemonxtravi. ()uamc,uam et xilentium merito reprenencliiur,
quanclo icl quocl clicenclum luit, icleo non clicitur, ne interrc
ationi rexponcleri potuixxe cernatur.
16. /l^/.. S ^xpenclat noc pru^entia omnix et ricleat orationix
invicliam nomine taciturnitatix oxtenxam. donnterix iitur me
niliil cxixxe c,uocl poxxix aruere.
/ll/<?. K Inuno vero rectixxime aruitur c,uocl interroan^o
cxixti. I-It enim ninil exxe putaretur quocl tioi rexponcleri poxxet, 5
illucl c,uocl poxxet tu ccere noluixti. ^ut certe ipxam cur non
aruo caecitatem, qua icl nec viclere potuixti?
17. /l//.. S l'u xane noxtrum vexanclo xilentium protulixti
quocl olim quiclem clelencli non potuit; nunc vero poxtquam
Xlanicnei epixtula, cuiux in lioro tertio xententiax poxui, venit acl
publicum, nec celari potext.
/ll/<?. K doncupixcentiam carnix nec Xlanicneux veraciter 5
vituperat nec tu veraciter lauclax, ille c,uia nexcit uncle noc xit
malum, tu quia neax malum; ille auia eam permixtae nooix
naturae triouit alienae, tu quia eam noxtraae non vix exxe vitiatae;
ille quia per illam crect cori'umpi clei pai'tem, tu quia per illam
clenonextare conarix etiam paracxi lelicitatem.
10

17,3 ^lanicliei epixtula) F 3,172. 187

8 interl'oaiioni) <^/. non (?
17 (??/ 2 potui l? 5 veraciter^ a^c/. et (?5/.) inuiciine et contra in<mi'
cli(a) et pelaii xeciatorex ?/ l^iz.

18

I^iber quanux c. 18

18. /l//.. S "l^oluit", inquix, "nominare conc/>ucentl<lm c<l?''

nu, <7^e non t <l ^t^e, xeai ex mn</<i t, cuiux muncli princepx
clictux ext cliaoolux, qui eam in clomino non invenit, quia
clominux nomo non per ipxam a^ nominex venit." Vernix iitur
5 ipxiux Xlanicnei concupixcentiam carnix non a cleo lactam, xecl a
munclo, cuiux tamen munc principem cliabolum clicix, conclitam
oroliterix.
^l/<?. K (1) l>lumquicl eo clico cliaoolum principem muncli et
noc clominux ipxe non ccit? l>lumquicl noc eo clixixxem, nixi
10 ipxum clixixxe leixxem? ()uocl cum et ipxe le^erix, cur mini
omcienclum putaxti? l>Iec tamen icleo cliatiolux ext princepx caeli
et terrae et omnix caelextix terrextrixque creaturae xecunclum quocl
cctum ext: ^/n^x ^ l/>xm ^lctx t, xecl quia muncli nomine
appellatux ext oroix terrae in nominibux, qualioux plenux ext,
15 xecun^um quocl cctum ext: /2t mn</x em non co^novlt, xecun'
clum c,uocl cctum ext: ^t ^l<lbo/x />nnce/)5 mn</l ^lx, xecun'
clum c,uocl clictum ext: ^n</x in m^/l^no />oxltx t, xecunclum
quocl cctum ext: ()i<l vew </e mn</o non tu, />w/>te?'e^ cx/lt vox
mn</x, et innumeraoilia talia. (2) ^c per noc mun^um xcriptu'
20 rix xanctix clocentioux pro clitlerentia xententiarum, nunc in nono
accipimux, nunc in malo; acl oona eiux oertinent caelum et terra
et omnix in eix clei creatura, acl mala eiux pertinent conc/>ucentl<l
c?'n et concMcentl<l oc/o?'m et <lm/?ltlo x<lec/l vel, xicut ipxe

18,1
^u. nupi. 2,14 ; concupixcentiam ... exi^) 1 1oK. 2,16
2 muncli
prince^c/ Ion. 12,31; 14,30; 16,14 13 Ion. 1,10 15 Ion. 1,10 16 Ion.
12,31
17 1 1on. 5,19
18 Ion. 15,19
22 1 Ion. 2,16 (xuperoia vitae

18 (???^ 1 inquixco^.5tn/>.s,mquk6?X^/</..5ec/c//^ /5,/<l/.

2 a^ ex X 3 en om. (? ^ non inuenit in clomino t?'. /< 4 iiiur^ ero U,
6 principem muncli t^. (? 9 noc clominux ipxe^ clominux lioc /< ^ eo noc t^.
/< 10 obciencluni mini t?". e</c/. 1 1 iclec,^ ab eo (? ^ princepx t t?'. ?X^/
^ 12 celexiixque /< 13 ipxum^ eum ?X^/^l^. (om, i^iz.) 17 munclux
... en om. (?<lc.

I^iber quanux c. 18 - 20

1y

poxuixti, x/>e?'^ vlt^e. 3icut er^o nunc in oono, nunc in malo

leitur munclux, xic le^e, xi potex, alic,uanclo in bona poxitam 25
concupixcentiam carnix vel concupixcentiam oculorum, xecl xic
non inveniex xicut nec xuperoiam vitae, quocl illix cluooux malix

acicutum ext tertium.

19. /l//.. S Icleo autem clixi eloquiix te uxum omnino XIani'
cnei, quia etxi in aooxtoli Ionannix epixtula nonnulla ex nix veroa
teneantur, tamen c,uia certum ext non ic>i illum ecclexiae
maixtrum aut cle carne aut cle xenxu carnix aut cle concupixcentia
nuptiali quicquam tale xenxixxe quale ^lanicneux veroorum eiux 5
uxurpatione componit, non iniuria eiux verba exxe clixi, cuiux
xenxui xervieoant, ut eloquia intentionix xuae merito cenxeantur,
et xicut apucl xanctum lonannem aooxtolica xunt cnitate
reverencla, quia inxinuant veritatem, ita apucl ^lanicneum ooum'
orata illorum xina non exprexxa vicleantur.
10
/ll/<?. K ()uict aclclix "nuptiali", et c>icix "cle concupixcentia
nuptiali", ut vextiax puclenclam xuxceptam tuam nonexto nomine
nuptiarum? concupixcentiam carnix clixit apoxtolux lonannex,
non concupixcentiam nuptialem, quae poxxet in paracxo exxe,
etiam xi nemo peccaxxet, in appetitu iecunclitatix, non in pruritu 15
voluptatix aut certe xpiritui xemper xuoiacenx, ut non nixi xoiritu
volente moveretur, numquam aoverxux xpiritum concupixcenx, ut
et xpiritux aclverxux eam concupixcere coeretur. cbxit enim ut in
loco tantae lelicitatix et in liominioux illic tanta pace lelicioux
exxet ulla clixcorca carnix et xpiritux.
20
20. /l//.. S ^poxtolux quippe Ioliannex cum acl virtutum
omnium taxtiium provocaret ticlelex et xtuclium xanctitatix acl
altituclinem clominicae converxationix exten^eret, acl comoen'

19,11 nuptiali ... nupilali^ c/ 4xq.

17 numquam ... coeretur^ c/ Qal. 5,17

19 (??/
12 nomine lioneno t^. ^
17 ui om. ?ac.
20 6?^

14 ee in pa<lixo t^. ?/U,

2ll

Liter quaiiux c. 20

mum muncti totiux nomine univerxa praexentium bonorum et

5 iucunclitatum irritamenta concluclenx: TVo/ite </l/i^e, inquit,
mn</?n neHe e ^<le in mn</o xnt. 5l <7u </l/i^it mn</m,
non t c<l^t^^ /><lt^ in eo, <^oni<lm omne ^o</ t ln mn</o,
conc/>centi<l c<l?'nu et conc/?centi<H oc/o^m t et 5^e^i<l
vlt<le, ^<le non t ex /nt^e, xe</ ex mn^o t. ^t mn</x t^<lnxiet et
10 conc/>centi<l eil. ()i <ltem ^lclt vo/nt<ltem cki, m<lnet in
<lete??l?n. <)uantum acl xuoerliciem veroorum rexpicit, oclium
omnibux inclicit elementix, et munclum et cuncta quae in mun^o
xunt non exxe ex patre neque llilii cleoere clenuntiat.
/ll/<?. K (1) Inaniter ixta ccix, nullux vel icliota catnolicux xic
15 ixto loco accipit munclum, ut cle elementix aliquicl coitet. l^leque
enim et uoi clicit cle clomino dnrixto: Hue t />w/>iti<ltio />ecc<l'
to?Km noxt?'o?'?n, non xo/nl nMt?'oNcm, 5e</ et totix n7n</i, ita
quixque clexipit, ut etiam elementorum nic exixtimet intelleen^a
exxe peccata. l'otum noc er^o, quocl ixto moclo clicitur munclux,
20 non nixi in nominioux intelleitur qui xunt per totum munclum,
icl ext toto quaquaverxum incoiitur oroe terrarum. (2) Ipxam
clenique numanam vitam, qua non xecunclum cleum, xecl xecun'
clum nominem vivitur, munclum noc loco appellavit apoxtolux.
Icleo clilii vetat et clicit: Omni<l ^^e in mn</o xnt, conc'
25 />centkl c<l?'nu t et conc/>centi<l oc/o?'?n et <lmt?ltio 5<lec/i ve/
^/>e?'bi<l ^it<le, ^<le non t <l /><lt?'e, xe</ ex mn</o t. l'u, xi quicl
potex, in oono aliquanclo nominatam xcrioturarum xanctarum
loco ullo concupixcentiam carnix oxtencle et noli apertix reoux
neoulax loquacitatix ollunclere.

5 1 loK. 2,15-17

16 1Ioli. 2,2

24 1 1oli. 2,16xq.

4 t>onorum ^/eH^., lionorum (/?"

5 mquit cliliere t?'. ^/^ll?'.

9 tranxii

I^iber quanux c. 21

21

21. /l//.. S (1) derte apoxtolux ext et praecipua clomino lexu

caritate clilectux, tamen nixi intentionem eiux vel evanelium
quocl xcripxit vel epixtolarum ravitax inclicaret, verba ixta quae
poxuimux ita nullum poxxent rebux allerre praeiuccium, ut
xcriptusix omnibux quae munclum a cleo lactum axxerunt, ceclere 5
co^erentur. Verum ipxe evanelii quocl conxcripxit reverenclo xe
conununivit exorclio. De5, inquit, e^<lt ve?'bmm,' />e?' l/>xm ^lct<l
xnt omnl<l et xlne l/>xo ^lctm t nl/?l/. ^c cleincepx: ^<lt /men
ve?'m, <^o</ l//mln^t omnem /?ominem ve^lente?n in /?nc mn'
^m,' in ^oc mn</o e?At et mn^x />e?' l/>x?n ^lct5 t. Itemque: 10
I^e?Anl c<l?'o ^lctm t, t ^^lt^?'et ln no^u. (2) ()uibux textimo'
niix niliil in xenxibux xuix ooxcuritatix reliqzuit, xecl oxtenct cleum
xe noxxe et axxerere iotiux muncli atque eorum quae in munclo
xunt omnium concliiorem ^lanicneixque nullum acl xententiax
xuax accexxum patere perclocuit, qzuoniam qui omnium naturarum 15
cleum axxeruit creatorem, abutitur xine ticlei clixpenclio xubxtan'
tiarum nominibux acl xinilicationem cupiclitatix inunoclicae.
/i l/<?. K (1) 3ecl tu concupixcentiam carnix nec quanclo inuno'
clica ext, vix intellei malum exxe xecl bonum, eoxque potiux oono
male uti qui ea utuntur iinmoclice. ^.c per noc xi concupixcentia 20
carnix oonum ext, prolecto et mocca bonum ext moclicum et
immoclica bonum ext immoclicum; xecl moclica uti noc ext ut clicix
bono bene uti, immoclica vero uti noc ext ut clicix oono male uti,
xicut vinum procul clubio bonum ext, omnu enim c?'e<Ht^ </ei
bo^l t, et qui moclico vino utitur, bono bene utitur, qui vero 25
iinmoclico vino utitur, bono male utitur. 3ecl lonannex numquam
cliceret vinum a patre non exxe, xicut concupixcentiam carnix clixit

21,1 praecipua ,.. clileciux^ <^ Ioli. 13,23; 19,26; 21,7.20 7 <ieux ... verbum)
loK. 1,1; per ... niliil^ loK. 1,3 8 loK. l.9,. 11 loK. 1,14 24 1 l'i1n. 4,4
25 mcxlico ... utitur) c/ 1 l'im. 5,23 27 concupixcentiam ... ee) c/ l loli.
2,16
21 (??/

12 relinquit ?'

16 axxerii e<^/.

22

30

35

10

15

Liber quartux c. 2 1 - 22

a patre non exxe. (2) l>Ion iitur invenix c,uae concupixcentia

carnix non xit a l>atre, c,uia et immoclica oonum ext apucl te et ille
potiux non ext oonux, qui oono immoclico utitur, icl ext qui oono
male utitur. ()uicl er^o ouoitax oreviter aperteqzue ccere, quocl
ooxcure lonix antractioux clicix, qzuocl clixit Ioliannex lalxum exxe
et te verum clicere? kalxum ext enim c,uocl ille ait: (7onc/>centl<l
c<l?7lu non t <l /><lt?'e, a qzuo xunt omnia naturalia oona, xi
concupixcentia carnix, ut clicitix, et tunc oona ext, cum ea quixqzue
immoctica utitur, xeo ille malux ext qzui oona male utitur.
22. /l//.. S ?raecipit er^o non clii munclum neque ea quae
in mun^o xunt, et clicit qzuoniam clilectorioux xaeculi clei caritax
inexxe non poxxit, xecl non ut noc nomine clilectionix a xaeculo
xuomovenoae alterum eiux quam cleum verum intellei laciat
conctorem, verum ut anoxcant liclelex nullax praexentix vitae
cupiclitatex praelerenclax exxe virtutibux, ne menx eorum aut com'
paranclix opioux aut conquirenclix voluptatioux occupata a
(nrixtianae quae vera ext oliiloxopniae cleclucatur vi^ore.
()onl<lm omne <7o</ t in mn^o, conc/0ucentl<l c<l??lu et conc'
/>ucentl<l oc/o^m t et x/>^^ ^lt<le, ^^e non t ex /><lt?'e, 5e</ ex
mn</o t. ^t mn</5 t?'<lnxlt et conc/>ucent elx. ()l <ltem
^lclt vo/nt<ltem </el, m<lnet in <lete?'nm. ^luncli iitur nomine
morex nominum ninil poxt nanc vitam exxe autumantum
cliverxaxque mortalium tam pompax quam luxuriax inccavit.
/ll/<?. K (1) l^r^o xi "munui nomine morex nominum ninil
poxt Nanc vitam exxe autumantum cverxaxque mortalium tam
pompax quam luxuriax inclicavit", in nix illa xunt ouae exxe clixit

33 l loli. 2,16
22,2 clileorit>ux ... poxxlt^ c/ 1 loli. 2,15
17 inclicavit^ v. 12-14

9 1 1oli. 2,16xq.

15 muncli ...

36 utiturl c>m, (?^c.m/, <U, <lnte immoclica ^ t>ona^ bono ^/a?'.

22 (??/, ^ ftnc. 12 muncli) 11 einx c>m. (? 12 iiiur^ ero e<U.
13 ee
om. /^ ^ autumantium ec/^., oppinantium X 17 xunt iIIa t?', ?X^/e</</.

I^iber quartux c. 22 - 23

23

in mun^o et a patre non exxe; in quioux primum locum tenet tua

illa oulcnra xuxcepta, concupixcentia xcilicet carnix. 3ecl tu viclerix
in morioux nominum ninil poxt nanc vitam exxe opinantium
voluixxe intellei oculorum concupixcentiam, quoniam nix reoux
quax viclent innaeren^o, nolunt ea quae non viclent creclere, in
pompix autem mortalium amoitionem xaeculi vel xuoeroiam
vitae, in luxuriix vero concupixcentiam carnix, ut omnia tria quae
Ionannex poxuit complexux exxe viclearix, quaxi ooxxit exxe luxuria
quam vituoerax, nixi conxentiatur concupixcentiae carnix quam
vituperanclam exxe non putax et oonum appellanclo inxuper
lauclax. (2) ()uicl ext autem inxaniux quam luxuriam malum et
concupixcentiam luxuriae oonum cticere et putare apoxtolum
dnrixti nomine concupixcentiae carnix non ipxam concu'
pixcentiam carnix, xecl potiux accuxaxxe luxuriam, quae omnino
nulla ext, nixi cum quixque concupixcentia carnix illicitur tranitur
poxxicletur? ()uaxi non invenerit tantux cloctor uncle illam, xecl
uncle luxurioxum nomine eiux arueret, cum luxurioxux non exxet
ar^uenclux nixi eiux clexicleriix oooecliret. Dexine multum clicere et
parum xapere. I^umquam elliciex quantolioet loquacitatix tuae
llumine, quo in oromncla raptarix, prorxux numquam elliciex, ut
luxuria xit malum et concupixcere quae oertinent acl luxuriam
non xit malum, etiamxi tali concupixcentiae non conxentiatur, ne
perpetretur malum.
23. ////.. S (1) 3ic enim et in euanelio xuo clixerat: ^/n</x
/>e?' l/>xm ^lctx e5t et mn</x em non conovlt, non utique ut
elementa dnrixtum ratione carentia potuixxe viclerentur vel

23 ambitionem ... vitae^ c/^ 1 Ioli. 2,16

23.1 loli. 1,10
19 xuxcepia om. /^ 22 nolunt) uolunt X 24 ui) et X 25 uicleaiix ?'
32 illiciiux /^ 33 illain xecl uncle ^ 38 periinei X ^ acl luxuriam peiiinent
23 (??/. X (lnc. 19 quich

20

25

30

35

40

24

I.ioer quartux c. 23

conoxcere vel neare, xecl ut muncli appellatione turoa inlicleli'

5 um xinaretur. ^oclem er^o more in oraexenti quoque omne
quocl in munclo ext, icl ext omnia ^enera nominum ita volupta'
tioux innaerentia, ut bona cuncta rationalix animantix aut potexta'
tum pnalerix aut opum xarcinix xenxioux metiantur, exoxa ait
xuoeroia turuixxe, quae ex cleo non ext, i^ ext cleo non placet, xecl
10 ex mun^o ext, voluntatix xcilicet numanae pravitate concepta.
(2) l^t icleo vox, inquit, xua non cleoet aemulatione corl'umpere,
quia ^i^lcit ^o/nt<ltem c/el, aeternae lit oeatituclinix compox nec
cum praexentium lrailitate praetervolat. ^r^o apoxtolux Ionan'
nex oclio naoeri munclum oraeceoit, quomo^o et clominux in
15 evanelio non xolum coroux, xec> etiam ipxam animam noxtram
oco naoenclam exxe monxtravit: ()ui, inquit, non o</lt />^t?'em <lt
/?At^em, lnx/>^' etl<lm <lnlm^m x<lm, non t me ^l^nx, cum certe
li^elium animux xe ooixxe non poxxit, qui amore conxultixximo
lelicitatem xuam clolorioux etiam periculixque mereatur. (3) ()uicl
20 iitur eimux? ^poxtolum vi^elicet lonannem ex more xcriptu'
rarum munc vocaoulo non naturam perculixxe rei'um xecl vitia
voluntatum, atque ita concupixcentiam carnix neaxxe ex cleo exxe
xicut omnia quae in munclo xunt. ()uoc> Xlanicneux non xecun'
clum aooxtoli xenxum, xecl xecun^um oerlicam xuam velut
25 conxequenter arripienx nec concuoixcentiam carnix nec ipxam
carnem nec iotum ooxtremo mun^um a cleo conlirmat ellectum,
quem tu xecutux concuoixcentiam carnix non a ^eo, xecl a cliaoolo
conclitam creclix.
/ll/<?. K ?Ianc eo concupixcentiam carnix mal um clico exxe,
30 quam clicit Ionannex a patre non exxe et quam oicit ^moroxiux in

12 qui lacit ... compox^ (c/) 1 loli. 2,17

16 non ... xuani^ I.uc. 14,26
17 non ... clinux^ ^li. 10,37 30 in ... vertix) c/ ^mor. I^uc. 7,141
7 raiionatilix ?/ U,
8 mentianiur ?/ I^iz.
13 Ioannex apoxiolux t?'.
U, 15 animam ipxam t^. U. 18 xe animux t^. ?/ 19 et penculix ec/c/.
29 ero 6

I.iber qumn c. 23 - 24

25

naturam noxtram ex primi liominix praevaricatione vertixxe, uncle

Ionannex volenx nominex intellei eam clicit ex munclo exxe. ?Ianc
concupixcentiam carnix et Xlanicneux malum clicit, xecl uncle xit
nexcit; tu autem oonum clicix, quia et tu uncle xit nexcix et eam
nean^o exxe uncle illam exxe clicit ^moroxiux, lacix, ut naturae
mali quam cleo coaeternam clexipit, recte xioi eam vicleatur
triouere ^lanictleux. ^r^o ut et tu reclar^uarix et ^lanicneux, illucl
quocl clicit Ionannex aooxtolux epixcopux exponit ^moroxiux,
quocl enim per praevaricationem primi nominix in naturam
vertit, non utique cleo coaeternum malum ext; taceat er^o
^lanicneux, et tamen malum ext, taceat er^o etiam Iulianux.
24. /l//.. S donxtat itaque beatum Ioliannem nullam tioi
errorix occaxionem cleclixxe, te porro icl quocl Xlaniclieux protulit
imoioixxe. ^tque ut apoxtoli iam exixtimatione clelenxa manum
xuper lioc vel oreviter conleramux: ()uicl nic xanctum loliannem
exixtimax intimare, cum concupixcentiam carnix et concupixcen'
tiam oculorum ex cleo non exxe pronuntiat? (3enuxne ipxum
concupixcentiae, quae non mecliocritate concexxa xecl nimietate
proliioita in vitium ca^it, an xolum excexxum qui non naturalix
xecl voluntariux cleprelienclitur?
/ll/<?. K 3i in vitium caclit, tunc eam xaltem malum exxe
concecle; xecl cur eam tunc quoque oonum exxe contenclix et eum
oono male uti clicix clui concexxum moclum eiux exceclit? 3ic enim
non ipxa, xecl ille caclit in vitium qui ea male utitur. Viclexne
quam nexciax quicl loquarix, quanclo nec in tua clelinitione
conxixtix?

39 per ... vertiil c/ ^mbr. Luc. 7,141

33 ncit xecl uncle xit r^. ^ 35 ccit exxe t^. X 36 eam xibi t>'. /^ 37 et ui
tu t^. X 40uertiiur^ 41 ero om. ^
24 (???/ 4 conleramux conien (c/ Ver. ^en. 9,44. 690; 12, 345 <l/.), con'
xeramux niec. U^ei>e?' (?/!:e), conxtruamux (??^ eH/.
12 male bono t^.
(? ^ eiux mcxlum t^. e<^

35

40

10

15

26

10

15

20

25

I^il>er quariux c. 25

25. /l//.. S (1) 3i clixerix nomine concupixcentiae etiam illum

ipxum moclum, quo licita rerum naturalium allicitur voluptate,
ut concupixcentia carnix in univerxum reorooata vicleatur, er^o et
xenxum oculorum et munclum ipxum et quicquicl in munclo ext a
cliaoolo conclitum prolitere, quia omnia pariter ex cleo non exxe
clicuntur. ()uocl certe xi annuerix, non ellicierix ^lanicneux; ex
enim etiam nunc, xecl noc te exxe ut arumentix tuix olim, ita
quoque orolexxione monxtraoix. (2) 3i autem nuclatum errorem
pavexcenx cxerix apoxtolum nomine concupixcentiae carnix et
concupixcentiae oculorum et nomine muncli non rex ipxax, quae
cum intra concexxox linex tenentur innocuae xunt, cum autem in
illicita procurrunt liunt reprenenxioilex, aclnotaxxe, clareoit, quocl
in primo opere eimux, concuoixcentiae naturalix non ^enux, non
xpeciem, non moclum, xecl excexxum tantum in culpam venire.
^tque icleo noc textimonium apoxtoli in reliquum puclenter
caveto, ne illucl xi vel levi commemoratione polluerix, clelenxux
quiclem ninil, propalam vero proclitux approoerix.
^l/<?. K 3ecl, liomo contentioxe, moclux concuoixcentiae,
quem clicix exxe concexxum, tunc non xervatur, quanclo ilii
impellenti conxentitur aut ceclitur et itur in eiux excexxum, quo ut
non eatur, rexixtitur malo. ()uix enim cluoitet malum exxe, cui xi
oooecliax malum lacix, xi repunex oonum? ()ui er^o vult
temperanter vivere, non conxentiat malo quocl lauclax, et qui vult
ticleliter vivere, non tioi conxentiat cum malum lauclax; proincle
ut vox caveat, concupixcentiam carnix malum exxe xciaat, ut autem
et vox et ^lanicneox, uncle xit xciat.

25,9 concupixcentiae ... muncli^ c/^ 1 Ion. 2,16

'lurb, lr. 45
25 6?'^/

6 ellicerix (?

1) in ... venire) c/ lul. acl

l0 aculorum concupixcentiae t^. e</c/. ^ ipxax rex t^.

I^ioei' quartux c. 26 - 28

27

26. /l//.. S l^xercui nunc locum in xecun^o priorix operix

lioello atque oxtencli priux in nomine concupixcentiam carnix,
quae xpem irritaret xaporix et oculorum, luixxe quam culpam.
/ll/<?. K ?Iuic lioro tuo xecunclo xatix rexponcli quarto meo;
nam xicut ioi, ita et nic arrix inania. I^ullo enim moclo oxtenclixti 5
concupixcentiam carnix, qua cn^o conc/>ucl^ <l^ve??5 x/>l>lt?n,
priux exxe in nomine coepixxe quam culpam. ()uicc,uicl illucl ext,
quocl illi cluo liominex poxt peccatum in xuix memorix xenxerunt
novum, uncle puclor eorum puclencla contexit, procul cluoio culpa
contraxit.
10
27. /l//.. S ?Iic tamen necexxario exio, quioux tioi xomniix
revelatum xit, ut nomine concupixcentiae coeuntium lioiclinem
inclicatam putarex. 3alvix enim opioux veritatix quax clixputatio
lona patelecit, putemux necclum claruixxe acl eunclem auctorem
attinere xenxux carnix, acl quem eiux lorma pertineat.
5
/ll/<?. K ^lii xunt carnix xenxux quioux caro praexentia corpc
ralia xpiritui quoclam moclo nuntiat, et alii xunt carnalix concu'
pixcentiae motux quioux cn^a <l^ve??x x^?l>ltm conc/>ucenx in
quaeque illicita atque innonexta praecipitat, nixi aclverxux eam
etiam ipxe xpiritux concupixcat; quae cxcorclia carnix et xpiritux 10
non creatori carnix aut xenxux, xecl malo xuaxori et nomini
praevaricatori triouitur ab eix, quorum ticle xana error inxanux
?elaianorum ^lanicneorumque clamnatur.
28. /l//.. S 3ecl xi noc linatur amoiuum, te continuo
craxxixxima cluoii nut>ex involvet. ?Iac quippe concupixcentia

2b,1
in ... lioeo) c^ lul. a l'urb. lr. 144 a
6 Qal. 5,17 8 qucxl ,.. contexitl c^ Qen. 3,7
27,8 Q-il.5,17
26 (??/
tno t^, (?

quarto nieo) 5c. c. lul,

3 xpeciem eH/., !/ c/^ ^,7/,/^ ^ irrit ?' l^iz. (c>m. ^H 4 cunclo

7 in nc>1nine ee t?'. e</c/,
8 cluo illi t^. ?/>c^/ /</. , cluo om,

27 (7?X^/ 13 XIanicneorumque) et ^laiiicnaeorum e^</.

28 (??X^/ 2 clubii craxxixxima t^, X

28

10

15

20

I^ber quanux c. 28 - 29

carnix nulluni aoxolute ^enitalium tenetur inclicium. Dicam er^o

aurex noc vocaoulo variorum xitientex carminum veroerari,
clicam caxtiari a xancto Iolianne nelluonum palatum, clicam
culpari immorientex oclorioux narex, totum poxtremo praeter icl
c,uocl tu aroitrarix: lioera ext electio, uoi xpecialix veroi nulla
prexxura ext. ^ut er^o nea illa c,uae cliximux concupixci et
inlitiare, ut xolex, omnium conxcientiae, aut xi necclum eo uxc,ue
impuclentia iiicalluit, ut nix conetur ooniti, axxentire clamnatio'
nem ^enitalix iucunclitatix nec in xermonioux inveniri.
/ll/<?. K Ita noc clicix, c,uaxi nox concupixcentiam carnix in
xolam voluptatem enitalium ccamux aextuare. ?rorxux in
c,uocumque coroorix xenxu caro contra xpiritum concupixcit ioxa
conoxcitur, et quoniam xi non aclverxux eam xpiritux lortiux
concupixc, acl mala pertranit, malum exxe convincitur. ?ropter
ipxam xcriptura clicit: ?Ve^lx oc/o ^i</ c^e<ltm t? l^t utique
oculum non nec,uitiam creavit omnium creator cleux et corporum
et xenxuum. l^cce uncle intelleax, xi veritati non rexixtax, inexxe
malum naturae noxtrae, etiam cum creatur, quamvix creetur a
oono oene oonum. 3ecl uncle xit noc malum clixce ao ^moroxio,
ne acl aliam icl ext mali naturam introclucenclam cleo coaeternam
xullraium praeoeax ^lanicneo.
29. /l//.. S ()uicl er^o tioi opitulari potext quocl e^o inter
commixtionem xexuum lecunclitatem coeuntium nolui concu'
pixcentiae nomine lacerare, cum eam nec tu cum ^anicneo
caoolicam ootuerix approoare, et iam ipxa oraemixxae clixpu'
tationix conxeqzuentia claruixxet acl eiuxclem operam recurrere

6 immorientex^ c/^ I^orat. ep. 1,7,85

5,17 17 8ir. 31,15

inclicium^ iuclicium (?

29 (???l^/

2 concupixcentiam (?

15

avei'xux ... concupixc^ c^ (3^l.

immorieniex^ iinmorantex ^iz.mz., <l^n. l.

I.iber quaiiux c. 29 - 3 1

29

xenxum illum, quo commixtorum corpux allicitur, a^ cuiux

inxtitutionem corpora coniuia xemina reterrentur?
^l/<?. K ^lia ext vix xentiencli, aliucl vitium concupixcencli.
Dixcerne cluo ixta clili^enter, noli errare clelormiter. ^lia ext,
inquam, vix xentiencli, aliucl vitium concupixcencli. Le^e evane'
lium: ()l v^e?'lt, inquit, m/le^em </ conc/>ucen</m e<lm, l<lm
moe^<ltx t e^nl ln co^ xo. I^on clixit: ()ui viclerit, quocl ext
ntire per eum xenxum corporix qui clicitur vixux, xecl <^l vl^e?'lt,
inquit, <l</ conc/>ucen^m, quocl ext viclere acl malum. Vixux er^o
xenxux carnix ext oonux, concupixcentia vero carnix motux ext
malux. ()uo malo xi oene utitur coniuatux, non eum bonum
lacit, xecl operi bono xervire compellit. kacit enim nonnixi boni
alic,uicl et per ipxum, x1 ninil laciat propter ipxum; xi autem taciat
aliquicl, xecl tamen in coniue propter ipxum, non ei veniam claret
apoxtolux ratia nuptiarum, xi non anoxceret exxe peccatum.
3ll. /l//.. S Oporteret quiclem ninil poxt primum opux, quocl
acl xanctum lurbantium eclicli, xuper necexxario naturalium
puclore clixxerere, quia ioi ita plene actum ext, ut nixi clepoxitix
omnino mentioux ninil ninc poxxit amoiuitatix oooriri.
/ll/c?. K 3anctux lorte 1uroantiux ipxa opere tuo lecto, c,uocl
acl eum te xcripxixxe commemorax, etiam propterea in liclem
catnolicam rexpiravit, c,uoniam te in tali cauxa clelecixxe conovit.
31. /l//.. S (1) l'amen cum clelenxor traclucix ne tenui qui^em
ao eo poxxit unue cletlectere meumque rnetorica eleantia lati^et
puclorem, cur cliverxix nominioux neotium ipxum commixtionix

11 ^li. 5,28 18 xi^ ... 20 nupiiarum^ c/ 1 dor. 7,6

30,1 poxi ... 3 clixxerere) c/ lul. acl l'urb. lr. 149 (^u. c. lul. 4,79xq.)
31,1 ne ... eNectere^ c/ Otto, H?^c/lw' /s22 sH<
7 releruniur X 15 carnix uero t^. ??i^/ l^z, ^ t motux t^, (?
30 (??/ 6 cainolicam liclem t^. e<^/.
31 (??/ 2 poxx ab eo t?'. /</. ^ ellecii (? 3 cur^ cum coniec, ?^e
nominibux (? ?e5^e, notninit>ux ?/ /c/., </n. l. nominibux ^/<l^. ^ conunix'
iloni ?/

10

15

20

30

IHer quaiTi c. 3 1

iuvat ninc ea quae reoux actix convenit parcitate clecernere? l^t in

5 noc er^o loco et in inleriorioux, uoi eo clixi: "/?w/?te?' /?oc
^e/ln^et ^omo /><lt?Vm et m^t^em et <lH^e^cet xo?^ et e?nnt </o
ln c<l??7le n<l, ut exprimeret liclem operum prooneta prope
periculum ouclorix accexxit", quaxi praeclam invenienx ^extit
exxultat et clamat: "^perta prorxux et vi veritatix", inquit,
10 "extorta conlexxio. Dicatur cauxa, cur in exprimen<Nx ooerioux
clei propneta prope periculum ouclorix accexxerit. Itane vero
numana opera puclencla exxe non cleoent xecl plane loriancla, et
clivina puclencla xunt? Itane vero in eloquenclix et exprimenclix
operioux clei non nonoratur propnetae vel amor vel laoor, xecl
15 periclitatur puclor? (2) ()uicl enim potuit cleux lacere quocl eiux
oraeclicatorem pucleat clicere, et quocl ext raviux, pucleat nomi'
nem alicuiux operix, quocl non nomo, xecl cleux lecit in nomine,
cum omnex ooincex quanto poxxunt laoore et incluxtria icl aant,
ne cle xuix operioux eruoexcant? 3ecl prolecto illucl nox puclet,
20 auocl pucluit primox illox nominex, quanclo puclencla texerunt; illa
ext ooena peccati, illa plaa vextiiumque peccati, illa illecebra
tomexque peccati, illa lex in me?ni^u ?'et>^n<l?u /e^l mentu. ?Iuiux
puclet et merito puclet. I^am xi noc non exxet, quicl nooix exxet
inratiux, quicl irreliioxiux, xi in membrix noxtrix non cle vitio vel
25 poena noxtra, xecl cle clei conluncleremui' operioux?" (3) dlaruit
certe qualiter ^extiat; auclic, xuo non potext a^nioere lrenox,
tenet xententiam meam, qua concupixcentiam naturalem malam
poxxit oxtenclere et cliaooli operioux cleputare. ()uam xententiam
cle ore meo clicit vi veritatix exte>rtam concionaturque xcelextix'
30 ximum atque prolanixximum exxe, xi ea quae a cleo lacta clicamux,

4 ei ... 25 operibux^ c^ ^u. nupt. 2,22

lul. acl l'ui'b. lr. 37 22 Kom. 7,23

5 Qen. 2,24; propier ... 8 acce)

6 a^liaereoit ^//iz, n/>t. 17 lacit (? 18 quanium e^ 22 lomexque

^iz.mz, ^/a^., lom^/, lorque (??'l^lz.
27 mm xententiam t^, eHU.
30 atque pi'olaanixximum om. (?

Liber quariux c. 3 1 - 32

31

puclore operiencla lateamur. 3ecl alacritate commotior non potuit

ponclerare quicl cliceret; axxerenx enim in clei operioux puclen^um
ninil exxe, operam autem ^enitalium puclenclam exxe et icleo non
poxxe eam conclitorix operioux axcrioi, xubito conlexxux ext illam
non xolum nonextam, xecl etiam iuxtam, non xolum creante cleo
verum etiam iuclicante noxtrix coroorioux attrioutam. Oxtencli in
tertio priorix operix lioro non poxxe iclem poenam exxe quocl
culpam.
^l/<?. K I^on oxtenclixti qzuocl te oxtenclixxe inaniter iactax;
immo etiam ipxe quoclam loco oblitux quicl ante cxixxex, conlex'
xux ex culpam etiam poenam exxe peccantix. ()uocl eo cum tioi
xuperiux rexponclerem, xatix eviclenter oxtencleram eriam per
apoxtolum prooanx puniri peccata peccatix; qzui cum cle quioux'
clam clixixxet, quocl lmmt<lve?'lnt ^/o^m lnco?'?'/>tlbl/u </ei in
xlnll7lt</lnem lm<lzlnu co?'?'/>tl^/u /?omln et vo/c^m et
<^^^?'/>e</m et xe^oentlm, protinux noc peccatum aliix peccatix
oxtenclenx exxe punitum: /??'o/>te?'e^, inquit, tn/l<//lt l//o5 </ex in
</l</e?'l<l co?'</u l//o/m, in lmmn^ltl<lm, t contme/lu <l^?cl<lnt
co^o?'<l x^ ln xemetl/>5u et cetera quae ioi contexuit. l>lec in
pxalmo cliceretur: ^/>/?one lnl<^lt^tem x/>e^ lnl^lt<ltem eo^m, et
non int^ent ln t^m lxtltl<lm, mxi iuxto iuclicio clei punirentur
aclclitix praece^entia oeccata peccatix.
32. /l//.. S l^t icleo xuper noc laooranclum non en, com'
men^o tamen cxoutatorix acrimoniam, qui quam clicit a cleo
reclclitam, non vult a cleo conclitam, pronuntianx clei non con'
venire operioux, quocl vult eiux convenire iucliciix.

36 oxiencli ... 38 culpam^ c/ lul. acl l'urb. lr. 165

41
quocl ... rexpon'
clei'ein^ c/ ^u. c. lul. 5,10 44 Kom. 1,23 47 Kom. 1,24 50 ?x. 68,28

32 operibux clei t^. eH/. 48 corpor^ xua alliclant t^, (?

32 6??/ 4 convenire om. /^

51 clei om. (?

35

40

45

50

)2

10

15

10

l.iber quarnix c. 32 - 33

/ltV<?. K ^,pparet te non intelle^ere c>uomoclo cctum xit: Dex

mo?'te?n non ^cit, cuiux tamen iuclicio qui peccat moritur.
donvenit er^o iuclicio eiux ut moriatur peccator, nec tamen ooeri
eiux convenit morx, quia </ex mo?'te?n non /eclt. l^iux qzuippe
iuclicium iuxtum ext, ut peccato xuo quixque pereat, cum pecca'
tum cleux non laciat, xicut mortem non lecit et tamen c,uem
morte clinum cenxet occiclit. I^ncle leitur: Dex mo^em non
^clt, leitur: Hfo?? et vlt<l <l </omino </eo t; quae cluo inter xe non
exxe contraria prolecto viclet ciuixc,uix ao operioux clivinix iuclicia
clivina clixcernit, quocl tu xi potuixxex, non utique ixta vana
clixixxex.
33. /l//.. S l^r^o in operioux eiux nullux puclor ext, in xenten'
tiix autem xumma cletormitax. dertum ext nempe c,uocl poenam
mereatur reatux. >,Ium icleo tamen contuxio culoae cleoita in
vinclicta recurrit, ut appelletur xine ouclore quocl tecit reux, xecl
non poxxit xine inominia clici ciuocl iuclicanclo lecit cleux?
/lcV<?. ^ (1) ()uicl explicata imolicax et evoluta convolvix, ut
ineniix tarcliorioux, c,ualia in nominioux plura xunt, viclearix
clicere aliqzuicl, cum clicax ninil? ?Iomo ex enim, c,ui ootiux invere'
cunca quam lacunclia oerxuaclere conarix c>uocl clelormitax vel
nulla vel parva xit, ut cum xuniecta exxe xpiritui caro cleoeat,
</ve??l H?l>ltm conc/>ucat, aut quocl non xit iuxtum clei
iuclicium relinquere clelinquentem, ut xioi ipxe xit poena, cui cleux
luerat vera lelicitax, aut quocl cle peccato cleoeat, non cle poena
xua c,uixc,ue conmncli, cum plerique cle peccatix xuix non

5 8ap. 1,13 8 8ap. 1,13 9 iiiccium ... 14 cxcerni^ ?roxper xent. 305
11 8ap. 1,13 12 8ir. 11,14
33,11 aclverxux ... concupixc) (c/) Qal, 5,17
9 iunum t iucllcium t^. U, ^ pereai^ morlatur X

12 t om. X

14 xi^

<l<U. non X ^ Ixta^ illa /^

33 (???A/
2 nempe^ autem X
8 aliquicl ccere cum ninil clic t?'. X
10 caro xpiriiui t^. U, 1 1 iuccium clei t^. X 12 ipxe xibi t?'. U,

IHer quaux c. 33 - 34

33

eruoexcant, xi nulla poena tuerit xuoxecuta quam xentiant, et eox 15

laciat poena conlunc, quocl non lecixxet impunitax. (2) 3ecl
contra rex apertixximax quem liberet exxe cxertum nixi a veritate
clexertum? I^trumque autem nox lioere clicimux et quocl tecit
nomo volenx et quocl paxxux ext nolenx, i^ ext et xpiritux inoooe'
clientiam et carnix contra xpiritum concupixcentiam, xecl unum 20
norum clicere tu eruoexceoax, ne nox aclmonerex uncle tuum
convinceremux errorem. llt nunc quanclo iam concupixcentiam
carnix et lioiclinem nominax, ne cle tuae xuxceptae nomine
eruoexcere clicarix, plux eruoexcere timex et errare non timex.
)4. /l//.. S donxtat tamen accuxatorem noxtrum in eoclem cui
aclverxatur luto volvi. dum enim conlinxerit iuxte reclclitam
lioiclinix poenam, et nanc iuxtitiam clivinae inculcat convenire
xententiae; in prolatione autem xententiae opux clei exxe non
cleneat, ex qua venixxe lioiclinem clicit, quam eruoexcenclam 5
tatetur, in operam nimirum clei illum quem propulxaverat
recluxit puclorem.
/l l/<?. K (1) Iam tioi clictum ext: De5 mo^tem non ^clt, in
prolatione autem xententiae clei ext: ^/oe mo?'le?'u. l^cce cleux noc
retrioui peccatori lecit, quocl cleux ipxe non lecit. l^t tamen quia 10
</el /tlonm t, clicit etiam creare xe mala, et quaeclam in lioro
l^cclexiaxtico acl vinclictam creata ccuntur. 3eo cum peccatum
etiam poena peccati ext, non cleux peccatum lacit opere iniquo,
xecl ut peccatum xit poena peccantix lacit opere iuxto. (2) ()uix
enim ne^et exxe peccatum propnetix menclacioux creclere? l^t 15

34.8 8ap. 1,13

9 Qen. 2,17
11
?x. 93,1; icit ... malal c/ 1x. 45,7
12 ali ... clicuniur^ c/I 8ir. 39,33
15 proplietix ... 17 rxtori^ c^ 3 Ke. 22
(22,23)

15 luerit poena t?', (?

18 autem^</c/. ei X
21 erutexcaxX^l' 22 iain
quanclo t?'. /^ 23 xuxceptae^ xeciae X
34 (???!l 1 cui aclverxur X, quicl auerxatur ^/, quem auerxatur <???'e<U,
2 conlinxerint ?<lc.X 3 1iticline ^ 5 tit>iclineni evenixxe e<^ 6 opera X

34

20

10

15

Libei' quai'tux c. 34 - 36

tamen naec tuit poena reix ^cliab clivino inllicta iuclicio, xicut
Kenorum textatur liixtoria. I^ec icleo quixquam ita clexipit, ut
pxeucloproplietarum putet lauclancla exxe menclacia aut menclacii
cleum clicat auctorem, cum iuclicio iuxto, uoi tali poena perxpicit
clinum, tacit clecipi quemque menclacio. I^ee et intellee et noli
tioi, ne intelleax, tumultu loquacitatix ooxtreoere.
35. /l//.. S ^cl quocl tamen quaxi corollarium peculiarix
xcelerix acliunxit, ut talem poenam a cleo illatam cliceret, quae
exxet illeceora lomexque peccati, cluae lex in memorix invicta
repunaret lei mentix noxtrae, quo ^enere ultionix multiolicaret
cleux llaitia, non puniret, et qui iratux erat voluntati malae, qua
luerat erratum, reliquum laceret oeccancli necexxitatem. ()uale xit
tamen lioc iuclicium ^lanicnei luror viclerit, clum conxtet quia nic
iuclex, qui ab ^uuxtino nnitur, ximularit xe norrere peccatum.
deterum tanto eix aclliaeret allectu, ut clili^entiorem nutricium
invenire non ooxxint.
/ll/<?. K Lee quocl xcriptum ext quoniam non />winT^e?'nt
</em ^iv?'e in notltl<l, t?7/l^lt l//ox <//ex ln ^?'ob<lni mentem, t
^lcl<lnt ^<le non convenlnt, et vicle quaeclam peccata etiam
poenax exxe peccantium. ()uomoclo autem icl laciat cleux ut
intelleax, relee quocl te aclmonui xuperiux cle ree ^cnao, cuiux
utique peccatum luit creclere oxeuclopropnetix et tamen noc
peccatum cleo vinclicante mit etiam poena peccantix. Ixta con'
xiclera et noli oolatrare veritati, ne in te cmocme anoxcatur liaec
poena.
36. /l//.. S ()uicl er^o vix, xuotilixxime clixputator? 3acrileam
exxe in clei operioux verecuncliam, quia omnia quae cleux lecerit,

35,3 lex ... noxtrae) c/ Kom. 7,23

11 Kom. 1,28

35 (??X^/
3 ei lom eH/.
5 reatux /^'
mal volunti t^. U,
8 xtimulauerit (? ^ pecca coniec. /^lmNle?' 12 notiiiain ?/ l^iz.
15 te
om. X
36 (???/ 2 ee^ inee X ^ uerecunclia /^

Liber quartux c. 36 - 37

35

paxxim ai cleoeant, ne noxtra trepi^atio opilicem vicleatur

ar^uere? ^rravit er^o apoxtolux ?aulux qzui clei opera clexcrioenx
lt: I^e?'ecn^lo^ nox^^ ?n<lio?'em /?ont^tenl /?<l/>ent, et </ex tem' 5

/ll/<?. K I^^e clilienter et inxpice coclicem (Graecum et

inveniex aooxtolum ln^ont^ clixixxe, qzuae 'verecuncliora' tu
clicix, et qzuaerenx cur innonexta xint, qzuae priux uxque acleo 10
tuerant lionexta, ut nuc exxent cluo Uli et non contunclerentur,
reperiex, non te animoxitax contentionix excaecet, ut noc
xequeretur oraecexxixxe peccatum neqzue in nominioux primix
lecixxe cleum aliquicl innonextum, xicut nec mo?'tem ^eclt <//ex, cum
corpux non laciat nixi cleux, et tamen co^>x ^/em mom t 15
/>?'o/>te?'/>ecc<ltm, verax clicit apoxtolux.
)7. /l//.. S (1) l>rat etiam nonextorum cautio, quae natura'
lioux reoux verecuncliae praetenclit umoracula. l'u er^o ipxe
reliquiax cioorum, quax certe coniiterix non pertinere acI
lioiclinem, xuo oculix clepelle populorum; immo ut clomati tuo
auctoritatem conciliex exemplo, in ecclexia lacito omnia quae acl 5
nutum clicix tieri voluntatix, contentuxque operam xoliux com'
mixtionix occulere, a qzua et olim propoxito torxitan et nunc xenio
clextitixti, ccito acl rancle xacrileium pertinere, xi rex qzuae cleum
conctorem naoet, puolicum vitet axpectum. (2) domecle iitur in
toro aut in x^na^oix, in quioux cxoutationex tuae perxonant, et 10
cum vextimenta xuo torriclo xole luerint oneri, te^enx illam
tantummoclo corporix tui partem qzuam cliaoolux movit, reliqqua

5 1 dor. 12,23-25
9 inlion) 1 dor. 12,23
1 1 nucli ... conlun'
clel'entur^ c/ (3en. 2,25
14 8ap. 1,13
15 corpux^ ... peccatum^ Kom.
8,10

14 lieum aliquicl lecixxe t^. /</. ^ nec martem^ mortem non X

37 (??X^/ 1 1 xole torriclo t?', e<U. 12 tui corporix t?'. X

36

15

20

25

30

35

I^iber quainu c, 37

nuclux inceclito, qzuia pronuntiax inratum exxe et protanum, xi

quicl teatur qzuocl clei operibux axcrioitur. ()uocl cum norum
ninil lacix, xi tamen non prolicienclo lecerix, ipxix operioux
conlirmax alterum cle cluobux, aut omnia ixta acl cliabolum per'
tinere, quae non exxequerix xub conxpectu publico, aut cloma
vextrum, xi non corcle, vel ventre tuo texte ceciclixxe.
^l/c?. K (1) l^orum qzuae occultat puclor, alia xunt norrioilia,
alia concupixcioilia; illa occuluntur ne norreantur, xicut e^exti'
onex reliquiarum ex alimentix, ixta vero ne concupixcantur, vel ne
icl quocl per ea lieri xolet, a^moneant concupixci, xicut xunt ea
membra, qzuae ab ipxo puclore proprie puclencla clicuntur, vel xl
eix ipxum concupixcentiae opux aitur. l^am et cetera corporix ab
liix remotiora, cum puclet nucla relinquere xive nuclare, acl lioc
pertinet, quoniam concupixcentia carnix latiux per oculox paxci'
tur. I^ncle illi impuclici puclicam 3uxannam, quantum potuerunt,
nuclare voluerunt. ?otext iiiur bene intellei etiam cleux eiuxclem
quoque puclorix commenclaxxe curam, quanclo illox, qui xioi xuc'
cinctoria lecerant cle xua nuclitate conluxi, etiam tunicix incluit
propterea quiclem pelliciix, ut corruptioilibux lam corporibux
morx xinaretur acliuncta. (2) In publico autem vexci mox proni'
bet quoxcumque pronibet, et lacere contra morem merito puclet.
I^am Komani antiqui, quocl etiam ipxe leixti, in propatulo
cenitabant atqzue pranxitabant. ()uicl ext er^o cuocl non ratioci'
nanclo, xecl convicianclo xpatiarix in vacuum? Kexpice illox primox
parentex, qui n</l e?'<lnt et non con/icn^eb<lnt?'; attencle quicl
texerint, et conlitere quicl xenxerint. ^ xuccinctoriix acl tunicax
ventum ext. Incle coepit et crevit liumani corporix teimen, uoi

27 une ,.. voluerunt) c/ Dan. 13,32

29 iIlox ... 31 pelliciix^ c/^ Qen. 3,21
37 (!en. 2,25 38 xuccincic'iix^ c/Qen. 3,7; iunicax^ c/(!en. 3,21

13 inraium pronunti t^, X

18 vel om. (? ^ tuo texte nio ?' 22 xolet)
<U. membra /^ 28 iitur) ero /</.
31 pelliceix ^/<l?'.
36 rexipixce (?
39 temen /^

I.iber quartux c. 37 - 38

37

numimix memorix puclenclorum ext inclitum nomen. Ioi puclorix

maior ext cura, uoi rexixtit concupixcentiae puccitia. (3) ?uclet
enim naturam rationalem aliquicl naoere in carne xua, uoi xi non
vult per impuclicitiam clenonextari, necexxe xit reluctari, tam
coniuatix ne illicito quam continentioux ne ullo concuoitu
xorcliclentur. ?Iaec cxcorclia carnix et xpiritux in paraclixo, xi nemo
peccaxxet, aoxit ut exxe potuerit. I^ion autem nox ex alienae
naturae commixtione poxxeclit. I^noe er^o acl nox nixi ex primi
nominix praevaricatione clexcenclit?
38. /l/^.. S' (1) R.ex ineptae xunt et quae xtilo noxtro convici'
um maix laciant quam laoorem, xecl liclem tuam necexxario con'
xequuntur. Verumtamen aclnuc ut xit intentux lector, aclmoneo.
donatux ex nempe axxerere quocl clei opux prooetur puclenclum
non exxe, xeo ut noc ellicere nequivixti, ita xpoponclixti illucl
aoxolutixxime clemere te a limcline verecuncliam, xi opux clei exxe
cloceatur. ()uocl in primo opere ita approoavi, ut nec te incle
putem cluoitaturum exxe cum leerix, tamen quoniam noc com'
mentum tuum xinilicat necclum acl manux tuax illox venixxe
liorox, in oraexenti quoque icl ipxum oxtenclere non pi^eoit. (2) 1>
rationaoilex iitur animantex a quo conclitax putax, quae certix
temporioux arclentixxima lioicline commoventur, ita ut etiam
leritatex acuat xinularum? "l'unc xaevux 20er, tunc pexxima
tirix", "ante omnex luror ext inxinix equai'um." "Vere tument"
neroae, vere aounclantia teneri numorix exuoerat. "l^t" coitum
"certix repetunt armenta clieoux." Lonum ext ire per xinula;

38,7
in ... approbavi^ lul. acl l'urb. lr. 138
13
Ver. eor. 3,248
14
Ver. eor, 3,266; vere ... nertae^ (c/) Ver. eor. 2,324: vere iument
terl'ae
15 tenei'i ... exuberat^ c/^ Ver. eor. 2,331: xuper tener onuiitiux
umor; ei ... clietux^ (c/) Ver. eor. 2,329 : et Venerem ... cliebiix

40 inclitum^ incliciuni X
38 (??/, /l (lnc. 59 eo, </. 83 verooxux)

7 ope^ nomine (?

10 icl

40

45

10

15

)8

20

25

30

35

40

45

I.iber quaiiux c. 38

omnia ^enera, quae xuxpenclit volatux, quae clemerxit natatux,

quae xparxit vaatux per aera per lreta per nemora nec tamen aut
xuolimavit ratio aut culpa cleprexxit, nota commixcenclorum
corporum voluptate llammantur. (3) Illum er^o xexuum quem
patiuntur arclorem clei an cliaooli opere xuxceperunt? dlamabix
xine clubio: Dei. Deux er^o xexum naturaii voluptate xuccenclit,
quocl certe conxequentiux quam tu ^lanicneux neat. Ille enim a
quo concupixcentiam carnix clamnare cliclicixti, quicl xibi
clicenclum exxet expenclenx, rem quam cliabolicam cleliniverat
atque a clei operioux removerat, quaquaverxum eam potuit inve'
nire perxequitur et icleo ut per concupixcentiam corpora liomi'
num ita per liominex omnex animantex cliaoolo cleputavit auctori.
(4) lu autem, cum in ^lanicnei caxtrix liactenux manenx maxi'
mum eiux lerax clraconem, cle quo inlelicibux mentioux per
naturale malum et crimina nuptiarum letale inxpirax venenum,
non vix tamen in omnex naturax xu^exta a maixtro tela iaculari
et orutix lamiliarior, quioux tamen ob lioc parcix ut rationaoilium
xtatum auctoratiux criminerix, conxentix in illorum corporibux
cleum lecixxe quocl in noxtrix cliaoolum, cum tamen icl ipxum xecl
mitiux in nominioux quam in pecorioux exxe lateare. (5) I^t er^o
quicl eltectum xit, pruclenx lector accipiat, libiclinem corporum in
animalioux lactam a cleo non neax. l^on ext er^o inclina
operioux clei illa allectio, quae in nix xuoxtantiix acrior invenitur,
quae ninil cle cliaooli malo vel tenui voluntate rapuerunt. l^r^o
quia concupixcentia clelenxa ext exemplo animalium, cletenxa
etiam clinitate auctorix xui, nec mala nec cliaoolica ext, quam
tecit cleux lormator corporum et quam tenet ea quae ext experx
natura peccati. dum er^o lioc claruit, inquiro utrum ixtam
lioiclinem, quam corpora numana perxentiunt, cleum lecixxe

30 clraconem^ znm Ntt/lt^?'e, c/^ Veei. mil. 2,13; ?ruent. caiK. 56 a/.

37 x ellecium t^, U,
38 clei operibux inclina t?'. e^.
44 lioc ero t^, ?'^/^^. (lioc om, I^iz.)

42 ext om. <?

I^itier quart> c. 38

39

conxentiax? 3i annuerix, xuolata contentio ext, tu emenclatux, et

^lanicneux remaneoit attritux. (6) 3i autem clixerix: In coroorioux
nominum a cleo non potuit lieri, relero illam voluptatem et
concupixcentiam carnix nominix te non clei operioux inclinam
putare. ^moii quippe non potext quoniam xi quocl conliterix a
cleo uoicumque lactum, noc clicax in nomini(ou)x lieri nequivixxe,
non concupixcentiae textimonia aulerx cleoita, xecl numano
corpori conquirix incleoita. Vicle er^o cuiux protanitatix xit xectae
tuae linix. Dicix incnum exxe carne mortalix quocl incnum
non tuit opere conclitorix. Iitur noc xenxu non lioiclinem
vituperaxti, xecl nominem quem accuxare voluerax extulixti.
(7) l'alem naoet conxtantiam talemque merceclem qui inclicit
veritati oellum, ut contrariix xemper conatui xuo leriatur
ellectibux. l^^o er^o nunc tuix veroix conxequentiux, xicut omnix
pruclentia conoxcit, inxur^o. Itane in taxancx et exprimenclix
operioux clei non auclitur ratio, non omnium naturarum con'
xiclerantur exempla, xecl in tantum nominix ellertur inxania, ut
outet inconvenienx xuix exxe vixcerioux quocl per clei operam in
naturae xuae cernit vi^ere conxortioux? l^eque enim alia
noxtrorum corporum ext vel ori^o vel ratio quam mutorum.
^il/<?. K (1) Dic er^o rexurrectionem atque incorruptionem
xemoiternam numanix coroorioux non cleoeri, quia xicut oelluina
etiam ioxa terrena xunt; clic tinem non exxe poxxe cliverxum, uoi
non ext ori^o cliverxa; clic ixta, xi placet, et contra evan^elicax
litterax quantum xaecularioux litterix orolecerix, imoetu vanae
loquacitatix oxtenta. 3i autem noc ccere non aucleoix, latere
xecunclum dnrixtianam ticlem etiam ixtam exxe nominix poenam

60 in ... clei^ c/ ^u. nupi. 2,22

47 perni<mebit ?/U.
5l nominitiux co?'?'rl, nominex (??//c/,, <^n. l.
nomine ^/<l?'.
52 aulerex (?, auler ?<lc.
54 xe mclinum t^. U.
57 veritaii inclicit t?'. e<U,
59 conxequentiux verbix t^. l?
63 opera /^
66 clic^ c /^ 68 terrena ipn t^. ec/c/.

50

55

60

65

70

40

75

80

85

I.iber quattux c. 3 8 - 39

quocl com/N?Atl t />eco?'lb5 l>enx<ltu et ml/u ^lctx t eu.

?Iuic er^o ixta mixeria ext, cum mixera oecora exxe non poxxint;
xic et carnix concupixcentia nomini ext poena, non oextiae in qua
numquam c<lw <l</ve??x H?l>nm conc/>uclt. (2) ^,n placet tioi xic
mortalex aequare natura, ut in oextiix c,uoque axxerax carnem
contra xpiritum concupixcere? ()uocl xi non lacix, ne xicut equux
et mulux non naoeax intellectum, anoxce lioiclinem qualem
clicimux in paraclixo luturam non luixxe, xi nemo peccaxxet, qua
c^?'o conc/>uclt <l</ve??l x/?l>ltm. l'alix c,uippe in pecorioux non
ext, ex quioux tuae xuxceptae tale patrocinium proviclixti, uoi
mutix illix tu poxxex exxe verooxux. I^am xi numana lioicline caro
aclverxux xpiritum non concupixceret, xecl oiclo talix in nomi'
nioux exxet ut acl nutum voluntatix, cum opux exxet, exxur^eret,
cum autem non opux exxet, nulla incitamenta xu^ereret, cum
quioux conibenclix atque lrenanclix voluntax noxtra punaret, ninil
vox ar^ueremux quocl in paraclixo eam, noc ext in naoitatione
tantae lelicitatix, tam inleliciter locare velletix.
39. /l//.. S I^t enim imainem clei mentix ratione xuxcepimux,
ita communionem pecuclum carnix allinitate xentimux; cuiux licet
xit lorma cliverxa, ext tamen cle materia elementorum una
xuoxtantia pro rationalix xane animi meritix aeternitatem vixura
vel aerumnix migram vel praemiix lorioxam.
/ll/<?. K (1) 3i "pro rationalix animi meritix", ut laterix, caro
terrena et xicut pecorix corruptioilix tamen aeternitatem lone
cverxo tine vixura ext, cur non accipix pro imainix clei meritix,

73 ?x. 48,13
76 Qal. 5,17 78 ne ... intellecium^ ?x. 31,9
5,17 83 caro ... concupixcerei) c^ Qal. 5,17

81 Qal.

73
e^ill^
74
exxe niixera pecora t?'. X, nuxera ee pecora t?', e^c/.
75 nominum /^ ^ t om. X 77 aequare mortalex t?'. ^ 80 luturam om.
^ 82 xuxcepiae) xecte ^ 84 non concupixceret aclverxux xpiritum t>'. U,
39 (??/ 4 riona1ix (?, rationaoilix ?/UU. 6 rationaoili /l/

I^iber quanux c. 39 - 40

41

quae nullo luerat clelormata peccato, xic priux luixxe conclitam

carnem, quamvix cle materie terrena, ut xi nemo peccaxxet, exxet
in aeternitate atque in incorruptione manxura nec exxet cori'up'
tioile coroux aravanx animam, noc ext imainem clei, xecl ita illi
xubclitum, ut propter liliox ^eneranclox, xicut cetera ouioux
aliquicl operamur, acl nutum voluntatix etiam memora ^enitalia
moverentur, aut talix exxet carnix concupixcentia, quae nixi anima
noc ext imaine clei volonte non xur^eret nec clemer^eret coita'
tionem mentix exunclantia voluptatix? (2) 3i enim talix etiam nunc
exxet, non cle illa cliceretur quocl a patre non exxet, xecl ex munclo
exxet, icl ext ex nominioux, c>ui per illam et cum illa naxcuntur
munclo et procul cluoio perituri xunt nixi renaxcantur cleo.
^ateriei iitur corporalix nooix pecoriouxque connnunix con'
venienter creclitur merito imainix clei nonclum oeccato coepto
cliverxum luixxe initium, xicut peccato axxumpto cliverxux ext linix.
40. /l//.. S ()ua er^o ratione exxet inclinum non imaine clei,
quia animae quam carnix cliverxa xuoxtantia ext, xecl mancipio
clixxoluoili imainix clei, quocl inclinum non luerat conclitu ipxiux
clei? kecit er^o corpora cleux, clixtinxit xexum coroorum cleux,
lecit memora ^enitalia cleux, incliclit allectum quo xioi llaec
corpora mixcerentur cleux, cleclit etiam vim xeminum cleux,
ooeratur in xecretix naturae cle materia xeminum cleux; ninil
autem malum, ninil reum lacit cleux.
/ll/<?. K "I^iliil malum, ninil reum lacit cleux", xecl in quantum
cleux lacit, non in quantum maxxa vitiata atque clamnata ext, cle
c,ua lacit.

11 corrupiibile ... animani^ c/ 8ap. 9,15

40,9 niliil ... eux) c/ 7xq.

18 qucxl ... xet^) c/ 1 lol1. 2,16

9 luixxe priux t^. ?/

16 clei imaine t?', ec/^,
17 eiiam talix t?'. e</</,
19 qui^ quae (? 21 maieriex (?^ ^ iiiur) ero e<U. 23 luixxe) liat>uie (?,
<^ mz. ueI iuixxe (?
40 (??/ 1 inclinum xei t^, eH/.

10

15

20

10

42

l0

15

20

25

I^iber quanux c. 4 1

41. /l/Q S I^ioiclinem ut pecorum ita nominum lecit cleux.

3ecl in oecorioux incoercitox climixit allectux, in nomine autem
rationali moclum inxtituit cleux; amictum ei pruclentia et nonextax
comparat quam clect cleux. Iitur non moclum, non ^enux, xecl
excexxum eiux culpat cleux, qui cle inxolentia lioerae voluntatix
exorienx naucl xtatum naturae, xecl meritum aentix accuxat.
/ll/<?. K (1) dur er^o lioiclo xpiritui rexixtit in nomine, quocl
non lacit in pecore, nixi quia pertinet acl naturam pecorix, acl
ooen^m vero nominix, xive quia ext quae nulla exxet, xive quia
rexixtit quae xuoiecta exxet, xi peccato lacta vel vitiata non exxet?
I^am xi "in pecorioux cleux incoercitox climixit allectux", prolecto
lioicnex, quancloquiclem nox clicix altectux, laterix ab nomine
coerceri; nulla autem ratione coercerentur, nixi vitioxe move'
rentui'. ^cce enim cleum clicix in nomine moclum inxtituixxe
lioiclini; cur non in eo moclo xtat, in quo ext clivinitux inxtituta,
xecl eum, nixi coerceatur, erectur? ()uomoclo er^o oonum
clicitur quae ur^et et compellit nominem lacere malum, xi ei non
rexixtatur? Viclexne eximiam xuxceptam tuam in natura nominix
aut ex peccato natam aut peccato exxe vitiatam et ninc exxe illucl,
quocl primi nominex poxt peccatum puclencla texerunt, qui n</l
e?nnt ante peccatum et non con^n^eb<lnt?'? (2) ()uicl ext enim
quocl clicix "amictum nomini pruclentia et nonextax comparat
quam cleclit cleux"? 3tulti er^o erant et innonexti et impruclentex
atque impuclentex nominex ante peccatum, quanclo eox nuclita(ti)x
non pucleoat? (-ratiax peccato, nam xic remanxixxent. ()uocl xi
aoxurclixxime clicitur, prolecto oruclentia naturalix et nonextax
puclencla texerunt, xecl quae ante peccatum puclencla non luerunt.

41,11 in ... allenuxl v. 2

coniuncleoantu^ (!en. 2,25

20 primi ... texerunt) c^ Qen. 3,7; nucli ...

22 amictum ... cleux^ v. ?xq.

41 (??/ 3 rationall (?, railonabili ?/e<^/. ^ cleux inxtnuii t?'. e<U, 15 in

eo moclo non t^. e<^,
24 nuitatix ^l^., nuitax (??/ I^iz,, H^ uel tix

I^iber quanux c. 41 - 43

43

l^xcexxux proincle libiclinix in peccato ext, xecl etiam impulxux in

vitio. De quo impulxu eruouerunt illi qui memora, quae contra
eorum voluntatem xuxcepta tua xollicitaoat, nu^a relinquere
noluerunt.
42. /l/I. S atten^e xane nunc quale xit quocl cle tua opinione
colliitur, viclelicet operienoum puclore non exxe quicquicl
oonum creclitur. l>Iox autem clocuimux voluptatem illam
naturalitel' xexioux inclitam tam malam non exxe quam acl clei
operam pertmentem, ac per noc tu aut imoietatem tuam clexerex
aut pu^orem. 3ecl quicl nox naec? ^t ^lt<lblt /let/?lo^ /?e//e?n
x<lm <lt /><l?'</5 vll?'let^tem, ita et tu a ^lamcneorum m/xteriix
eluerix.
/ll/<?. K Immc> tu ^lanicneox acliuvare non clexinex, nixi ixtam
xuxceptam tuam, quam etiam ^lanicnei malam exxe convmcunt,
cum ^moroxio et cum omnioux catnolicix clixerix ex oraevari'
catione orimi nominix in noxtram vertixxe naturam, ne xecunclum
illox quo; nexcienx acliuvax nelanclox naereticox, cleo coaeternum
crec^tur naoere principium tam manilextum nomimx vitium.
43. /l//.. S (1) 3equitur iitur ut verecuncliam cleponax ac
manente amicitia cum maixtro d^nicix loeclererix, quox tamen
alic,uorum, ut dicero in olliciix relert, etiam 3toicorum arumen'
ta comitantur. ^ruunt c,uippe communem nonextatem "quocl ea
c,uae re turpia non xint, vert>o tlanioxa clucamux, illa autem c,uae

42,6 1er. 13,23 11 ex ... naiuram^ c/ ^mt'. I.uc. 7,141

43,4 quo ... 12 luiamux^ (F) dic. oll. 1,128
28 excelxux (?

30 tua^ tuta (?

42 (??/ 3 volupiatem w?^. X<l/ln^l (?^e), uoluntatem (??/ U., <l</n. l.

voluptaiem ^<l^.
6 nox^ acl nox ?ac. ^ Kaec? ^t xi c'o?irl, liaec auiem 8i
(?, ?Iaec autem x! ?/, liaec? 8icui coniec. /Vlmme?', liaec autumemux? 8i
coniec, U^ei>e?' (?^e), ^ muiauit (??", <^!, uel b ?5/., inuiaverit I^iz.
43
(???i^/
1 iitur) ero U.
2 cinicix ?', caenicix (?, cunicix X^/
5 quael .., auieni om. (?<lc. ^ uerba (?, verbix dlc.

30

10

44

10

15

20

25

30

Zitier quanux c, 4)

re turpia xint, nominioux appellemux ^x)uix." Latrocinium per'

petrare, irauclem lacere, a^ulterium committere "(re) turpe ext,
xecl clicitur non ooxcene; lioerix operam clare nonextum ext re,
nomine ooxcenum. ?luraque in eam xententiam ao eixclem",
inquit, "contra verecuncliam clixputantur. l>?ox autem naturam
xequamur et omne c,uocl abliorret ab oculorum auriumque appro'
oatione miamux." (2) ^t tu er^o cui clixplicet ixta ratio naturalix
^ermana nonextatix, aut clic et latrocinio et xacrileio et parrici'
ciio, quae omnia in re naoent turpituclinem maximam, in nomini'
oux nullam ooxcenitatem, taetriux exxe et prolaniux operam clare
lioerix quam verecuncliae repoxcit ollicium, aut xi erubexcix eo
uxque nuptiax accuxare, ut etiam xcelerioux collatae praepon'
clerent, aclnortare coniuex tam xecure appellare illam commixtio'
nem tamque lioere quam xolemux parriciclium et latrocinium
nominare. (3) Iamvero xi aclcliclerix coniunctionem corporum
letibux clextinatam oo illuclenclum, ut xolex, aurioux dnrixtianix
nulla iniquitate maculari, xecl pro xuo moclo oonam poxxe cenxeri,
amplexare lactum illucl dratae 1neoani, nominix locupletix et
nooilix, cui acleo mit corcli xecta d/nicorum, ut relinquenx opex
paternax ^tnenax cum uxore miraverit ?I^parcicle, ^^^i animo
ixtiux pniloxopniae xectatrice, cum qua cum concumoere in
puolico vellet, ut reiert dorneliux I^epox, et illa occultanc ratia
pallii velamen oocluceret, veroerata ext a marito: "l'uix xenxioux
nimirum", inquit, "parum aclnuc clocta ex, quae quocl te recte
tacere noverix, icl aliix praexentioux exercere non aucleax."
Deoetur omnino talix naoitux vextrix reioux, ut naturalia, quia

2)

draiae^ <^ Dic>. Laert. vii. pKil. 6,85

6 xn ^ll^. , uix ?X^/ l^lz. , ui (?

7 re (7ic. ^l?'., om. (???s l^iz.
quoniam (? 2) illucl lactum t^. ^
29 inquit nimirum t^. X

28

niix ... 30 aucleax) (ornel.

latrocinari, lrauclare , aclulterare (7lc.

10 clixputaiur /^
16 quam liberix
24 cumcorum /^ ^ paternax opex t^, e<^/.

I^iber quartux c, 43

45

per noc bona, quocl a cleo conclita in multiplicationem corporum

comprobantur, xine ullo puclorix uxuroentur ooiectu. (4) Kexti'
tuite iitur quaclruoecubux ratiam, ut quia llla xenxum corporum
vextrorum a poxxexxione cliaboli et ore ^lanicnei xuix iuentur
exemplix, vox quoque illorum in coeunclo libertatem pro rei
oonae attextatione xectemini. donruit quippe ut praextent
morum maixterium, quibux patrocinium oraextitere memoro'
i'um. l^t ut quocl eimux repetitione axxinetur, clixixti lioicnem,
xi eam cleux lecixxet, nullo amicienclam puclore; nox licet in
qzuattuor priorix operix linrix icl plene e^erimux, tamen in
praexenti quoqzue animalium omnium textimonio, qzuae a cleo
conclita interim contiterix, lioiclinem xexuum a cleo creatam exxe
monxtravimux, quam tamen in nominioux puclore ooumbran^am
latemur. (5) l'uum iitur cloma conxequitur, ut lono pox
liminio d/nicorum nooix repraexentex clecorem et ea quae
naturalia xunt, quia a cleo tacta xunt, in oculix civitatix exerceax.
3entixne quam involutix luminioux inxiluerix in xententiam meam
qua cxi: "I^t exprimeret liclem operum propneta, prope peri'
culum puclorix accexxit?" ?Iaec enim ut conxequenter iuxta xuax
iabulax praeceptor tuux ar^uit, cuiux in libro poxui xuperiore
commenta, qui omnia corpora tacta a cleo perneat, ita tu
impuclenter contrectare auxux ex, qui creatorem cleum iaterix timenclo licet - corporum, quorum xenxum axcrioix principi
tenebrarum; quocl certe tantae veritatix potextate cletritum ext,
quanta licle clictum ab evan^elixta, quia per cleum^lct<l xni omnl<l
et xlne l/o^lct?n t nl/?l/.

48 xentixne ... 50 acce^ c/^ >^u. nupi. 2,22

5b loK. 1^

49

lul. acl lurb. lr. 37

38 praexiiterunt ?X^/ e<il/.

39 axxinetur^ </^, uel inxiniatur (?mz.
42 onuuuin animalium t?', eH/. 45 iitur) ero e<U. 48 inxiliuenx ?/>c.m/
eH/., mxilerix ^/ 49 quain ?^/ l^iz. 52 quia X ^ a cleo omnia corpora lana

35

40

45

50

55

46

60

65

70

75

80

I.iber quartux c. 43

/l l/<?. K (1) l>Iumcluicl poxxex in carnix concupixcentia vel lioi'

cline nominioux oextiax comparare, nixi etiam primox illox
parentex ^enerix numani tamquam corl'uotioilia ^erentex corpora,
etiamxi non peccaxxent, cre^erex luixxe moriturox? ^t noc in
naerexix vextrae errore novicio xic catnolica clamnat ecclexia, ut
?elaiux princepx vexter icl xioi inter cetera ooiectum apucl
quattuorclecim epixcopox orientalex, a quioux iuccioux auclieoa'
tur, clamnationix xuae timore clamnaret. In quo iuclicio prolecto
etiam tu ipxe clamnatux ex, qui clicix ^clam ita tactum, ut xive
peccaret xive non peccaret moriturux exxet, contracucenx apoxtolo
clicenti: (?o^c>x ?no?'tm t />?'o^te?' />ecc<ltm. (2) ?orro xi non
praececlente peccato moritura 1lla non erant coroora, utique nec
corruotioilia erant, ne oeatax illax animax aravarent; co^ox
enl>n co?7'/>tlbl/e, xicut xcriptum ext, <lzz?Av<lt <lnlm<lm. ^c per
noc quemaclmoclum morx atque corruptio oelluinix numanixque
corporioux potuit non exxe communix quamvix communix eix
exxet terrena materiex, ita potuit nec in propaanclix liliix eix exxe
lioiclo communix, xecl aut nulla in nominioux, ut quemaclmoclum
aliix memorix acl opera conrua, xic a0l opux ^enerancli voluntate
motix etiam ^enitalioux uterentur, aut non talix qualix in oextiix,
xecl acl nutum xervienx et numquam mentem a coitationix viilia
nec ipxa poxtremo voluptate cleponenx. (3) l^unc autem praece'
clente peccato, quo numana in cleteriux natura mutata ext, lacta
xunt ei poenalia,quae xunt naturae pecorix conrua. 3ecl in noc
malo, quo c^w conc/>uclt H^ve??l H>l>it?n, maior ouclorix ext
cauxa, quocl inter cluo, quol'um acl noxtram pertinet uti'umque

62 ui ... 65 clamnaret) c/ ^u. exi. ?el. 23xq.

68 Kom. 8,10
70 8ap.
9,15
78 mentem... viili^c/Qc. Nort. lr. 84^ 1 (5l, '^.);^u.c. lul.
4,72 82 LpK. 5,17

59 bextiax liominibux t?'. eH/. ^ illox primc>x t?'. e<^. 61 peccaet /^ ^ ^ ac

e<U. 62 liaeri uextra ei errori l? 70 anim ill t^, eH/, 72 ei liunianix
X 73 eix comniunix t?'. /^ 79 poxtremo ^/ ^l^. , poxtrema (?X l^iz.

I^iber quaiiux c. 43 - 44

47

naturam et quorum imperare unum, xervire alterum cleoet,

exorta ext non clolen^a tantum, verum etiam multum eru' 85
oexcencla cxcorca. ()uicl iitur tioi promerunt acl rem non
pertinentia convocata auxilia dvnicorum, quancloquiclem te in
nac tui errorix via cle via clelicientem nec ea quae nominioux
comparaxti iumenta iuvare potuerunt?
44. /l//.. S (1) lemoux aclmonet ut acl alia tranxeamux. 3ecl
c,uoniam certum ext ninil te nabere qzuocl venclitex imoeritix
aurioux praeter verecuncliam naturalium, quam orevixxime pot'
ero quocl putatur xuperexxe continam. l)uix er^o nebet nanc
nonextatem, qzua ^enitalia noxtra conteimux, pro perxonix locix 5
olnciix mormuxque variari? 3ic in conventiculix puolicix oKxce'
nior nuclitax, ninil naoet turpituciinix in lavacrix. 3ic alter ext
cuoicularix naoitux xeminuclux et xecurux, alter vero lorenxix
xollicitior et promxior. ()uicl quocl acl textimonium creoro
lamiliaritatix rexpicit neleentia cautionix, et quanto perxona aut 10
inotior aut nonoratior aclluerit, tanto clili^entior nanitux
comparatur? ()uicl quocl nautix et plerixciue opiticioux nemo vitio
nuclitatem cleclit? (2) ^c ne ixta ximplicitax perxonix maix quam
ne^otiix imputetur, more omnium etiam ?etrux apoxtolux et poxt
rexurrectionem clomini nuclux in naviio pixcaoatur. Diri^e ninc 15
oculox acl meuicantum munera; clucunt artem xtuclio xalutix in
locox puclorix. ^tnletix nuclitax etiam clecora ext. Iam vero non
xolum aclolexcentulix et petulanti xioi xocietate coniunctix, xecl
etiam totix quiouxclam ^entioux uterque xexux retectux et xine
xecreti ext electione commixtio. ()uicl tamen mirum, xi i^ 3cotux 20
vicinarumoue ^entium oarbariex aat, cum et pmloxopnia, cuiux

84 imperare ... alterum^ c/^ (!en. 3,16

44,14 ?etrux ... pixcabatur)<^ loli. 21,7

20 8cotu^ c/ I^ier. aclv. Iov. 2,7

88 coinparaxii liominit>ux t^, (?

44 (??/
4 lionexteni lianc t^. e</</.
12 opilicil>ux plerixque l?', e<U.
16 nuclia (? 20 8cotux e^</., xcc>tliio <?, xcoiiliux /, xcoiliux ^/

48

25

30

35

40

45

Imiter quartux c . 44

xupra commemorationem iecimux, iclem cenxuerit et ^ra^ucia'

norum nuc cloma pervenerit? (3) ()uae er^o puclorix teneoitur
quantitax quive Iimex inter tot eiux cliverxitatex atque inter
coeptux partim necexxariox, partim xocietate cleienxox, per qzuem
poxxit cloceri cuaoolum arclorem naturalem xexioux mixcuixxe? ^c
per lioc ut praexiclium opinionix tuae conxtat olliciix locix
morioux artibux et totix ximul ^entioux clixxolutum, ita remanxit
invictum qjuoc> nox ipxa ratione et apoxtolo ?aulo clocente
clelenclimux, omnia corpora, omnia memora corporum omnex'
c,ue xenxux corporum cleum auctorem univerxorum creaxxe, xecl
ita orclinaxxe, ut quaeclam in memorix noxtrix pro opportuni'
tatioux temporum amiciret puclor, quaeclam nonextax naturalix
oiierret, quioux tam inclecorum exxet teimen aclnioeri c,uam
importune ^enitalium vulare xecretum.
/ll/<?. /t (1) l'u potiux importune culpa importunitatix axper^ix
eox cle quibux ait xcriptura clivina: ?V</l e?Ant et non con^<n</e'
b<lnt?'. l^t certe tunc ita recti erant ut recti tacti erant; /ecit enim
<//ex, xicut leimux, /?ominem ?'eclni. 1llo er^o tempore tantae
rectituclinix xuae numquicl tam pravi erant, ut impruclenter
impuclenter innonene importune ^enitalium xecreta vularent?
^,noxce iitur nonclum mixxe cauxam puclencli, c,uanclo nonclum
puclencla erant memora illa c,uae nunc proprie puclencla clicuntur.
I^Ion enim naoitaoat in memorix lex repunanx lei mentix, xine
qua nunc naxcitur nemo. (2) I^Ionclum luerat iuxto iuclicio clei, qui
merito clexeruit clexertorem, inooeclienti nomini xuae carnix
inooeclientia retriouta; neque enim non ext carnix inoooeclientia
contra xpiritum concupixcere, quamvix etiam xpiritu contra eam
concupixcente non xinatur quoa conatur implere. ?Ioc er^o

37 en, 2,25
38 ^ccle. 7.30
44 Kabital> ... mentix^ c/ Kom. 7,23
48 xpiritu ... concupixceme) c/^ (^al, 5,17

26 naturalem arclorem t^. ^ e^,

29 clocente paulo t?'. (?

43 illa membra

Liber quartux c. 44 - 45

49

nonclum erat, c,uanclo n</l e?Ant et non con/^n</eb<lnt?'. I^on

itaque illi vera nuclitate importune ^enitalium xecreta vulaoant,
xecl aclnuc importunum ninil in ^enitalioux xenxerant. ()uicl
colliix veroa inania tamquam lolia levia, quioux et tu conteax
carnalem contentionem tuam contra xpiritalem auctoritatem
quaxi concupixcentem contra xpiritum carnem? ()uicl quaerix
c,uae puclorix tenencla xit quantitax xive limex inter tot eiux
cuverxitatex, quae iiunt cliverxix necexxitatioux artioux opinionioux
morioux xive rectix xive oerverxix? (3) l^cce naoex nominex non
alicuiux ^entix xicut 3cotox, xecl parentex omnium ^entium non
aliqua prava opinione clepravatox xicut dvnicox, et quoxlioet aliox
ximilix irreverentiae cletormitate loeclatox, xecl a cleo conclitox
rectox, non opere alicuiux necexxitatix ooxtrictox xicut ?etri
nuctax luit, c,ua te putaxti exxe velanclum, xecl in oeliciarum
paracxo lioerox. Ipxox axpice ante peccatum oxtentatorex lioer'
tatix, poxt peccatum cloctorex puclorix. ^nte peccatum nc/i e?Ant
et non con^n</eb<lnt?', poxt peccatum cle nuclitate conluxi xunt;
ante peccatum ^enitalia nonclum puoencla xine teimine reli'
querunt, poxt peccatum ^enitalia iam puclencla texerunt. ?Ii er^o
textex xatix i^onei et ?elaianorum pervicaciam et c,uarunclam
^entium dvnicorumc,ue impucientiam priux non ouoenoa et
poxtea puoencla xua nuclitate convincunt.
45. /l//.. S ?Ioc iitur in praexenti opere quantum rex acta
pertulit aoxoluto venio acl illucl quoc> clixixti in dnrixto nanc
naturalem concupixcentiam non luixxe; xic enim ooloc,uerix mini:

50 <^en. 2,25 53 tamquani lolia^ c/ Qen, 3,7 55 concilpixcetnem ..,

carneml c/ Qal. 5,17 65 Q3en. 2,25 68 pon ,.. texerunt) c/^ <5en. 3,7
51 vera) veren<1a conlec, U^ei?e?' (?ex^e), li^era coniec, /l/o^e//>, 2s /5^, 56 cli'
uerxitatex eiux t?', <?
59 xcottliox l??', xcotliox ^/
60 prava^ parua (?
64 ipxox ,.. puclorix om. ?' 71 niiclite xua t?'. /c/.
45 (7?/ 3 naiuralein^ naturarum (?

50

55

60

65

70

50

10

15

I.iter quartiix c. 45 - 47

"3ecl ixte in nix omnioux noluit nominare conc/>centl<lm c^?7lu,

^<le non r <l /><lt?'e, 5e</ ex mn</o r; cuiux munc princepx clictux
ext cliaoolux, qui eam in clomino non invenit, quia clominux
nomo non per ipxam acl nominex venit." ?ronuntiaxti er^o
dnrixtum, quem verum per omnia nominem liclex catnolica con'
titetur, nanc concupixcentiam, quam clicit Ionannex apoxtolux, in
xua non naouixxe carne. 3ecl Ioliannex, ut eiux clicta clocuerunt,
concupixcentiam carnix et concupixcentiam oculorum cum omni
munclo ex patre non exxe pronuntiat, quoc> nox quemaclmoclum
intellei cleoeret oxtenclimux.
/il/<?. K Oxtenclixti quiclem, xecl quema^moclum tu intelle'
^erex vel potiux non intelle^erex, non quemaclmoclum cleoeret
intellei; cle qua re tioi in ipxa tua non veraci, xecl loquaci
clixputatione certanx pro veritate rexponcli.
46. /l//.. S 1u vero nomen ipxum concupixcentiae amplexa'
tux vix a dnrixti corpore tam oculorum xenxum aoluixxe quam
vixcerum.
/l l/<?. K Ixta non clicerex, xi tu xanum xenxum non corpore xecl
animi naoerex.
47. /l//.. V (1) ?Iic iitur ut aclxit toto animo lector aclmoneo;
vicleoit enim ^pollinarinarum naerexim, xecl cum ^lanicnei per
te acliectione reparari. ^,pollinarix quippe primo talem incarna'
tionem dnrixti incluxixxe lertur, ut cliceret xolum corpux cle
numana xuoxtantia axxumptum vicleri, pro anima vero ipxam
luixxe cleitatem dnrixtuxque non nominem, xecl caclaver vicleretur
nominix xuxcepixxe. ()uocl poxteaquam coepit tam rationix c,uam
evan^elii attextatione convelli, viclelicet quia noc ipxo necexxe erat
totum illucl talxitatix arui, quocl nominem xe dnrixtux clixerat,

4 >^u. nupi. 2,14; concupixcentiam ,.. en^^ (^) 1 1oli. 2,16

46 6??/
47 (??X^
llominix /^

2 alluine (?
7 xuxcepixxel axxumpxixxe ^ ^ quam^ </c/. etiam ^

8 Koc ipxol

I^iber quartux c. 47

51

quem veritatem locutum oerxec,ueoantur Iuclaei, xi erat ao eo

caro xola xuxcepta, cum nomo nixi anima ximul et corpux exxe
non poxxet, vel quocl in evan^elio clixerat: /n />ott<lte ^i^o
/?one^e <lnlm<lnl me^?n et m />ott^te ^beo xme?'e e<lm. (2) ()uae
enim amma poneretur, xi axxumpta non luerat? dum er^o
auctoritate talium textimoniorum et perxpicuae rationix everxux
luixxet, excoitavit aliucl, uncle eiux liaerexix quae oerclurat liac'
tenux, naxceretur, et cxit animam numanam quiclem in dnrixto
luixxe, xecl xenxux in eo corporix non luixxe atque imoaxxioilem
eum pronuntiavit univerxix exxtitixxe peccatix,
/lcV<?. ^ (1) 3anctae memoriae dvpriux epixcopux ^piplianiux
in opuxculo, quocl cle liaerexioux ecclit, clixit ^,pollinarixtai'um
quoxclam in clomino lexu dnrixto clivinitati coroux conxuo'
xtantiale clixixxe, aliox autem neaxxe quocl animam xumoxerit,
aliox propter quocl clictum ext: ^e?'bm c^?'o^lctm t, conten'
clixxe non eum carnem xumpxixxe cle creata carne, icl ext ^lariae,
xecl veroum carnem lactum, poxtea vero nexcio quicl coitantex
clixixxe quocl non xumpxerit mentem. ()uocl er^o allirmax
axxeveraxxe ^pollinarixtax in dnrixto xenxux corporix non tuixxe
eumque illox oronuntiaxxe imoaxxioilem, nec uxpiam lei nixi in
noc libro tuo, nec aliquanclo ao aliquo auclivi. (2) 3ecl quoniam
vicleo te quaerere, uoi expanclax vaniloquia tua, ut cum xix
verooxux, viclearix exxe copioxux, cito rexooncleo: ()uixc,uix creclit
vel illa, quae ^pollinarixtax clicere xuora commemoravi, vel non
liaouixxe dnrixtum corporix xenxux atque impaxxioilem mixxe,

12 Ion. 10,18 21 ^pollinarixtaru1n^ c/ ^u. naer. 55

mentem^ c/ Tpipnan. anacepli. 2,3,1 24 Ioli. 1,14

/^,

18 corporix in eo t?'. X

19 eum^ <U. exxe ?'

22 quoxclam ... 27

27 axxeruerax allirm

10

15

20

25

30

52

Liber qualiux c. 47 - 48

35 anatnema xit; ut vero te quoque poxxix anoxcere, quixquix crect

carnem dnrixti contra xpiritum concupixxe, anatnema xit.
48. /l//.. S non c,ui virtute iuclicii clelicta vitaxxet, xecl c,ui
lelicitate carnix a noxtrix xenxioux xequextratae cuoiclitatem vitio'
rum xentire nequivixxet.
^l/c?. K (1) I^on clicimux nox dnrixtum "ielicitate carnix a
5 noxtrix xenxioux xequextratae cupiclitatem xentire non potuixxe
vitiorum", xecl clicimux eum perlectione virtutix et non per carnix
concupixcentiam orocreata carne cuoictatem non naouixxe
vitiorum. ^liucl ext enim non naouixxe cupiclitatem malam, aliucl
non eam ootuixxe xentire. 3enxixxet enim xi naouixxet; non enim
10 xenxux ei cleluit quo eam xentiret, xecl voluntax aclluit qua non
naberet. I^ec mirerix dnrixtum quamvix nominem verum tamen
per omnia oonum, noluixxe naoere cupictatem malam. l>lam
quix praeter vox cupiclitatem neat exxe malam, qua cupiuntur
mala? ()uix, inquam, praeter vox perxua^ere conatur non exxe
15 vitium, quam cupiclitatem conlitetur exxe vitiorum, et non exxe
malum, cui xuaclenti xi conxentiatur lit opux malum? (2) ?Ianc
cupiclitatem dnrixtux et xentire poxxet xi naberet, et liabere xi
vellet, xecl aoxit ut vellet. Verumtamen xi naoeret cupiclitatem
malam atque ut tuo veroo utar "cupiclitatem vitiorum", ab ipxiux
20 voluntate in illo exxe coepixxet, quia non cum illa ext natux ut nox.
^c per noc illiux virtux naec erat eam non naoere; noxtra virtux
ext ei non conxentire et in noc illum imitari, ut ouemaclmoclum
ipxe peccatum non lecit eam non liaoenclo, ita nec nox taciamux
ei non conxentienclo, et quemaclmoclum ipxe eam voluit et potuit
25 non naoere, xic ea nox velimux quia poterimux carere. l^iux

36 carnem ... concupixxe) c^ (!al. 5,17

48,4 dlirixium ... 6 vitiorum^ v, 2xq. 19 cupiclitatem vitiorum^ ?/, 2
48 (??X^/ 5 uitiorum xeniire nc>n potuixxe t?'. ?)</ eH/.
23 eam om, (? 24 non ei t^, ?'^ 25 ea nox xlc t^, /^

l0 ei xenxux t^, <?

Liber quanux c, 48 - 49

53

quippe ratia nox /l^e?A^lt <//e co^oo?'e mo?'tu ^lx, noc ext cle
carne peccati, c,ui venit acl nox in xlml/lt</lne c<l^nu />ecc<ltl, non
in carne peccati.
49. /l//.. S (1) lam ravi, ut rex inclicat, in liclem catnolico'
rum aclulatione non xolum ninil necexxaria, verum etiam prolana.
dum vult enim oxten^ere plux aliquicl luixxe in dnrixti corpore,
ne carnix noxtrae communione vilexceret, naturalium eum
xenxuum interitate lrauclavit, non viclenx in c,uantum iret 5
exitium oamnum veritatix vel aclulatione corruptae. Inlremuit
quippe a catnolicix excitata praexcriptio, quia apucl talem liclem
maiux clamnum mvxteria dnrixti c,uam memora perlerrent. 3i
enim propter noc, inquiunt, ^lctx t dNrixtux ex 5emlne D<ivl</,
^lctx ex mu/le?'e ^lctxc,ue xb /e^e, ut nooix claret exem/>/m et 10
xec,ueremur ^tlzl^ el5, ^l />ecc<lt?n non ^clt nec lnventx t
</o/l in o?'e elx, nec tamen per omnia xuoxtantiae noxtrae incluit
proprietatern, xi vel carnem xine anima vel nominem xine
xenxioux, ouioux nox imouit natura, ^extavit, exempli lormam et
leix non clocetur implexxe. (2) ()uicl enim luit laucle clinum 15
contemnere illeceorax xenxuum, c,uarum incapax erat oenelicio
naturae? ()uicl mirum conioere oculox carnix xuae auxilio non
vaantex? ()uicl manum aoclucere ao illeceoroxix oclorioux narex,
qzuioux nexcirent patere? ()uicl xtupenclum arcluam tenere coticlie
in epulix parcitatem, quarum nec,uioat irritamenta xentire? ()uicl 20
poxtremo arclui naoerent in quaclra^eximum cliem prolatata
ieiunia, xi exuriex molexta exxe non poterat? ()uicl venerationix
cxciplina aurium mereretur, numquam nixi nonextarum vocum

26 lilierabii ... nuiux) (c^) Koni. 7,24xq, 27 in ... pecci^ Kom. 8,3
49,9 Kom. 1,3 10 Q-il. 4,4; exemplum ... 12 einx) (c/) 1 ?etr. 2,2lxq.
26 nox ratia t^. ??</
27 milituinem (?^/ e</</. ( ^/z.), 5e</ c/ ^, /^, /<?,'
6^)^,7s
49 (??/ 1 raunei' ?<lc.m/ l^lz, 3 enim vuli t^. /c/.
14 exemplix ?'
19 tenere arcluam t?'. ?/ UU. 21 prolaia (?, prolata ?/ e^c/.

54

25

30

35

40

45

50

I^iber quartux c. 49

receptrix, xi nativam patieoatur in^eoita xurclitatem? ()uae autem

loria caxtitatix, xt virilitax maix aoerat quam voluntax, et quocl
putaoatur lieri cle viore animi, venieoat cle cleoilitate
memororum?
^ l/<?. K (1) ^erito clicuntur naec non contra ^oollinarem vel
^oollinarixtarum aliquem, qzuox clixixxe non aroitror dnrixti
carnem non naouixxe numani corporix xenxux, xecl contra
quemlioet quixquix noc clicit. 1^ox autem illum et pulcnra ac
cletormia xenxixxe per oculox clicimux et xuave olentia et rave
olentia xenxixxe per narex et xenxu aurium oerceoixxe canora et
at>xurc,a et a clulcioux amara clixcrevixxe uxtanclo et axpera ac
lenia, clura ac mollia, lriicla et calicla cliiuclicaxxe tanenclo et
quicc,uicl aliucl corporix xenxu xentiri et percipi potext, xentire ac
percipere potuixxe nec ei ooxxioilitatem, xi voluixxet, cleluixxe
^enerancli et tamen eiux carnem num^uam contra xpiritum
concuoixxe. (2) ()uocl xi propterea manum oonum ext, ut putax,
aoxtinere a clelictix, quia non clexunt lioiclinex c,uae vincantur, non
autem manum exxet, xi cleluixxent, tanto erit c,uixqzue in virtute
lauclaoilior, quanto luerit in carne Iioiclinoxior. ^,c per noc
(nrixtux xecunclum ixtam vextram norrioilem et cletextaoilem
pravitatem xicut in virtute omnium nominum maximux ita exxe
in carne linicunoxixximux cleouit. ()uocl qzuanta xentiatur imoie'
tate, xi xentix, 8ententiain mutare ne clilierax et Iioicnex cuxcer'
nere a xenxioux, quae xentiuntur potiux in quiouxque quam
xentiunt, ne tanto quixque vicleatur xenxu exxe vivacior, quanto
luerit lioicline arclentior, et tanto dnrixtux arxixxe creclatur
lioiclinioux acriorioux, c,uanto viuit xenxioux puriorioux.

38 carnem ... concupixxe^ c/^ Qal. 5,17

24 incletiita ?/ I^lz., incliiam (?, in inclebit ^^. 31 et om, (? 32 per
oculox xenxixxe t^. U.
35
lenia^ leuia ^. /5l/ln^<l
36
ac^ ei (?
41 quixque erit t?'. ?'e<U. 50 puriorioux xenxioux t?'. ?/ e</c/.

I^itier quartux c. 50

55

50. /l//.. S (1) ()uae ooxtremo oalina tolerantiae, xi clolor

vulnerum et verberum intercepto itinere xenxuum pertinere acl
animum non valebat? ()uo er^o prolecit ^pollinarix aclulatio?
Viclelicet ut omnix virtutum pulclirituo'o, quam in xe dnrixtux
exprexxerat, incleoitix naturae eiux lauclidux vacuata ll2ccexceret 5
cunctoque veritatix xuae xplenclore nu^ata xacrum maixterium
mecliaiorix ollerret irrixui. ?Iuc accellebat quoniam non xolum
operum xuorum perclebat inxinia, nativitate non virtute lelicior,
xecl etiam trauclix criminioux ur^ebatur, xi incliceret mortalibux:
l^xtenclimini aci p2tientiam nominix ninil xentientix et venite per 10
verax crucex acl virtutex corporix lalxi ninil clolentix vel imitamini
caxtitatem certa naturae vextrae irritamenta vincentex illiux quem
clebilitax lecit puccum vicleri. derte ninil oroianiux, ninil
xcelextiux talibux excoitari commentix potext. (2) l^t ^pollinarix
omnia ixta non clixerat, xecl per illucl unum quocl oronuntiarat 15
nomini dnrixto cleluixxe eox xenxux, qui a natura incliti non uxu,
xecl excexxu at vitia labuntur, naec omnia, quae a catnolicix relata
xunt, praeiuclicio opinionix xuae mutux excepit. ?Iorum quippe
cunctorum atiirmatione conxtruitur catnolica ticlex, quorum
neatione vel conxecutione ^pollinarix liaerexix comoacta ext 20
atque clamnata. (3) lu iitur conice quicl cle te cleoeat iuclicari, qui
commixtionem xexuum clamnax ut ^lanicneux, naturam carnix
dnrixti (a) communione nominum xequextrax xecunclum ^ani'
cneox, concupixcentiam carnix accuxax iuxt^ p^eceptorix tui clicta
Xlanicnei, clicix concupixcentiam xexuum in dnrixti corpore non 25
tuixxe vel xecunclum Ivlaniclieox vel xecunclum ^pollinarixtax et
tamen vix a nooix nec ^pollinarixta nec XIanicneux vocari.
()uamquam ^o manux praextoque oenelicium nec nox liberalitatix
paenitet; per me ut ^,pollinarix xectator non viclearix liceoit,

50 (??/ 5 llaccexxeret (? 7 irrlxui^ uiri xul (? 14 ei conlec, ?^e

15 xecl om. ^/<l?'. ^ illuH Illum (? 20 vel conxecutione om. (3 23 a <U.
^l^., um. (??/ l^iz., xe</ c^ ^,/s6,/5 25 xexuum (? (c^ 6/,/), xenxuum ?^/

56

I.iber quanux c. 50 - 52

30 minorix quippe ext ille impietatix inventor; per te autem non licet
ut vocerix aliucl quam ^lanicneux.
/ll/<?. H l^ec ^,pollinarixta nec ^anicneux luit, xecl liaere'
ticorum catkolicux expunator ^mbroxiux, qui per tuam
xuxceptam quicquicl liominum naxceretur xine clelicto cxn exxe
35 non poxxe, apoxtolum ?auIum xicut oportuit et intelle^enx et
exponenx. 1"u autem tanto maix acuvax Xlaniclieox, quocl
xaepixxime oxtenc, quanto maix ab eix te exxe arbitrarix alienum;
ex autem novux naereticux ?elaianux, in cxputatione loqua'
cixximux, in contentione calumnioxixximux, in prolexxione
40 lallacixximux. l>linil enim quocl clicax invenienx inania multa ccix,
lalxum crimen catnolicix obicix, catnolicum te exxe mentirix.
51. /l//.. S Oxtencli quiclem in tertic, lioello primi operix mei
irrelutaoiliter necexxe exxe cci etiam (Unrixtum reatum cle ^lariae
carne traxixxe, xi crecleretur naturale peccatum, eumque a te xub
potextate caboli collocari, qui allirmarex a^ iux caboli nominum
5 univerxam pertinere xubxtantiam.
/il/<?. K ()uocl in tertio tuo libro te oxtencxxe commemorax,
quinto meo libro te non oxtencxxe convici.
52. /l//.. S ^t icleo noc in praexentiarum relicto illucl
elllaito, uoi tu le^erix dnrixtum eunucnum luixxe naturaliter,
/ll/<?. K' (1) 1"u enim uoi me lioc cxixxe leixti, nixi quia
calumniarix, ut xolex? ^liucl ext poxxibilitax xeminan^orum lilio
5 rum, quam dnrixti carni cleluixxe non ccimux, xicut cleexxe carni
novimux eunucnorum, et aliucl ext cupictax vitiorum, quam tu

34 qzuicquicl ... poxxe^ c/ ^ml>r. Ix. lr. 1

51,1 oxteni ... 5 xut>xiantiam^ lul. a l'urb. lr. 213a
^u. c. lul. 5,52

6 in ... convici^ c/

33 cailiolicux c>m. ?/ U,
34 naxceretur <>m. ?/ l^iz.
nouux t?'. (? 41 obiiciix Mzne
51 6?H/ 7 libro om. e</c/.
52 l??/ 1 in praexeniiarum noc t^, (?

38 naereiicux

perxuaclere conarix naouixxe dnrixtum, et iactax te exxe dlirixtia'

num, quia vi^elicet, xicut paulo ante cxixti, "dlirixtux etiam
trauclix criminioux ur^eretur, xi cliceret mortalioux: l^xtenciimini
acl patientiam nominix ninil xentientix", quaxi xequatur, ut non 10
xentiat inllictox clolorex qui vult et potext non nabere malax
cupictatex, vel xi cliceret, ut tua veroa ipxe componix, "imitamini
caxtitatem certa naturae vextrae irritamenta vincentex illiux quem
cleoilitax lecit pubicum vicleri." (2) 3ic enim ex amator ereiux
caxtitatix, ut tioi caxtior vicleatur qui concuoitux illicitox cupit, 15
xecl ut non perpetret xuae cupictati rexixtit, quam c,ui talia mala
nec xaltem cupit non per impoxxioilitatem carnix, xecl per
xummitatem perlectionemque virtutix, immo ille xit caxtux, ixte
autem omnino nec xit, xeo exxe tantummoclo vicleatur, quoniam
xecunclum te, xi caxtux exxet, mala ixta cuperet per naturam, xecl 20
ean^em naturalem cupiclitatem virtute animi coerceret. (3) Ita tit
ut te illa norrioilix, xicut iam xuperiux oxtencli, xequatur
aoxurclitax tanto exxe quemque voluntate caxtiorem, quanto
maiorem naturae xuae lioiclinem vicerit nec in aliquox excexxux
luxuriae, quamlioet illa mana xit, exire permixerit, qui autem 25
minorem llaitiorum lioiclinem conioet, minux exxe caxtum,
quoniam quem non lioet quocl non licet, xecunclum tuam
xapientiam vel potiux amentiam omnino nec caxtux ext. l^cce
quocl dnrixto importare conarix inxane, ut natura merit omnium
lioiclinoxixximux, quia ita poxxet voluntatix virtute omnium exxe 30
caxtixximux; tanto quippe in eo, xicut clixputax, continentiae
xpiritux maior exxet, quanto maiorem carnix concupixcentiam
coerceret. ^cl nunc te interitum tua xuxcepta nimium clilecta
percluxit.

8 dlirixiux ... 10 xentieniix^ v, 50,9xq.

11-13
19nec) ne 6

21 ital ix ?'

12

imiiamini ... 14 vieri) v. 50,

58

10

15

20

25

!.iter quanux c. 53

5). ////.. S (1) c,ui etxi propter xinum natux ex vir^ine ext,
tamen ita averxatux non ext xexum virilem, ut eiux xuxciperet
veritatem, inte^er per omnia vixcerum, inte^er coroorix, nomo
verux, vir oerlectux, xi ?etro apoxtolo creclitur in ^ctioux
clixxerenti, intacta caxtitate conxpicuux et animum et oculox
numquam remixxo coroix viore cuxtoclienx; xecl quocl noc totum
viitute mentix, non carnix iniirmitaate perlecerit, concupixcentiam
carnix totiux corporix immixtam xenxioux et veritatem ac
xanitatem concutionemque memororum tuixxe in eo et xomnux
eiux et cioux et oaroa et xuclor et laoor et crux textatur et lancea;
non er^o xenxux corporix non naouit ille, xecl rexit. (2) I^Ioc ext
uncle ^entioux, uncle Ivlanicneix inxultat catliolicorum liclex, c,uia
ve^bm ut c^cu, ita carnix eiux />e?'entl/ xt/tltl<l t, x^/^u
<ltem/tnx vl>tl </el; noc ext quo commenclavit caritatem xuam
in nooix, quoniam ciuae lacerat impietax ^lanicnei, ea omnia
pietax meaiatorix axxumpxit. l>linil er^o me puclet in clomino
meo; in quae propter xalutem meam venit, teneo veritatem
memororum, ut exempli eiux xoliclitatem arcemque xuxciniam.
/ll/<?. K (1) ^liu^ ext veritax memororum, quam dNrixtianux
omnix anoxcit in dnrixto, aliucl cuoiclitax peccatorum, quam tu
importare vix dNrixto. Dicix enim concupixcentiam carnix, noc
ext lioiclinem, quam lioentiux vocax concupixcentiam naturalem,
oonum exxe et xic ar^uix eiux excexxum, ut quixquix eam concexxox
linex tranxrec xiverit, tamquam male utenx oono culpam con'
tranat, quixquix autem illam uxque acl licita atque concexxa inrecli
nec ultra permixerit prorecli, tamquam oono oene utenx laucle xit
clinux. (2) ?roincle quoniam viclemux aliox ita exxe natox ut maio'
re libicline ur^eantur, aliox ut minore, xi ei rexixtentex utrique xint

53,1 propier ... exi^ c/ Ix. 7,14

bum ... clei^ 1 dor. 1,18

4 xi ... cllxxereni^ c^ ^ci. 2,22xq.

5) (??/, /^ ftnc. 16 niliil) 1 exi) </</. et ^/<l?'.

(? 25 atque^ et U. 27 exxe om. X

13 vei''

21 imponarel importune

I^itier quartux c. 53 - 54

59

caxti, coerix clicere illox maiore, ixtox minore oono oene utt. l^rit
iitur te cloctore oono ixto tuo quixque tanto cooioxior quanto
lioiclinoxior, et tanto laoorioxior contra xuam lioicnem pro
caxtitate certan^o quanto aounclantior ixto naturali oono, et icleo
etiam tanto lauclaoilior in nac virtute, quanto lortiux reluctatur
maiori bono quam xi minori reluctaretur. (3) ()uia er^o dnrixtux
in carne mortali omnium orocul cluoio caxtixximux vixit, tanto ei
maiorem naturalem lioiclinem claoix, quanto in lioiciine conioen'
cla non potex invenire tortiorem. 3ic enim xine trauclix crimine
xuix clicet: Imitamini caxtitatem meam certa naturae vextrae
irritamenta vincentex. ?Iaec quippe irritamenta oona xunt, xecl
tamen conioencla atque vincencla, xicut eo naoui, xecl conioui
vicique maiora, ne cliceretix mini: Icleo vicixti, icleo caxtixximux in
tua mortali carne vixixti, quoniam naturae lelicitate minimax
lioiclinex, quax tacillime vincerex, naouixti. l^xtote er^o caxti, quia
ut vooix aci me imitanclum ooxtacula excuxationix aulerrem,
lioiclinoxior vooix naxci volui et tamen maximam lioiclinem
meam concexxox linex numquam tranxire permixi. ?Iaec norrioilia
monxtra peperit naerexix vextra.
54. /l//.. S (1) ?raeclico omnem in eo xanctitatem oenelicio
animi, non carnix xtetixxe praeiuclicio. 3ic enim et natura tam
conclitione eiux quam xuxceptione cletenclitur et vita nominum
virtutum illiux imitatione cliriitur. De nix cluooux non potext
alterum xine alteriux veritate lauciari; tantum aclerit clinitatix
operi xacro quantum numani corporix alluerit veritati, et tantum
aclerit clelenxioni carnix quantum xanctitax converxationix exe^e'
rit. (2) ^tque e reione vituperatio uniux utriaue participat,
quoniam tantum cle virtutioux eiux quantum cle artuoux autere'
tur, ac xi quicl cle xuoxtantiae xoliclo raclatur, univerxa morum
ornamenta clepereunt atque acl tolerantix recurrunt iniuriam

32 naiurali lxto t?', e</.

54 (??/

36 libiclinem clabix naturalem t?', e<U,

8 atque^ aque (?

l 1 lniurlain recurrunt t?'. ?/ /c/.

43 lacillime

30

35

40

45

10

t>ll

15

20

25

30

Liber quartux c. 54 - 55

clamna naxcentix; poxtremo xi carnix eiux xuoxtantia aliqzua

naturalium exceptione tenuetur, univerxa evanexcit pompa
virtutum. I^inil er^o in memorix mecliatorix lacti ex muliere
ouocl naturale conxtat neaoo. l^t vicle quam cliverxi xint rationix
termini quam ouclorix; non eruoexcit ticlex dnrixtianorum clicere
dnrixtum nabuixxe ^enitalia, cum tamen ea in nooix quam
nonextixxime poxxumux occulamux.
/ll/<?. K I^on quiclem eruoexcit liclex (^nrixtianorum clicere
dnrixtum naouixxe ^enitaa, xecl tu eruoexcere cleKuixti vel ootiux
contremexcere, ne clicerex dnrixti ^enitalia aliquanclo et nolente
ipxo - non enim noc umquam velle cleouixxet qui vitam caelioem
cluxit - , tamen lioicline luixxe commota et in nonnullox illicitox
uxux contra eiux xanctum propoxitum xe illam partem xancti eiux
corporix erexixxe. l'alem quippe lioicnem patitur etiam omne
^enux xanctorum qualem xancto xanctorum conarix inlerre. 3i
vero ^enitalia dnrixti ipxo invito commoveri et erii xolere
lioicline non auclex ccere, cur auclex creclere, inlelix, cur auclex
talem lioiclinem naturae dnrixti triouere, ut quocl non auclex
ccere, comoellax nominex coitare?
55. /l//.. S (1) Ita natura oraexcrioxit exxe quaeclam, quae ut
ratio ita liclex cum reliione pronuntiet et tamen puclor et
clecentia converxationix oculix non permittat exponi. ?Ioc moclo
maixter etiam ^entium veritatem carni eiux axxinat et xpiritui
xanctitatem. ^l^n?n, inquit, /?let<ltu 5<lc?nmentni, <7o</ m<lnl'
/t^tm t ln c<l?'ne, lxtl^c<ltm t in H>l>lt, <l/?/><l?^lt <lnze/u,
/>?'<^e</lc<ltm t ln ^entlbx, c?'e</ltm t in /?oc mn</o, <uxm/>tm
t m z/o^. (2) ()uocl xicut commenclavit cum veritate creclen'

26 xancio xanctorum^ c/^ D^n, 9,24

55,5 1 lim. 3,16
13 exceptione^ ereptione e<^/.
om, (?
55 (??/ 2 praenuntiet <?

25 enux onine t^. ?/

28 curl ... inlelix

I^iber quartux c. 55 - 56

Hl

clum, ita impunatorex eiux in line clenuntiavit xaeculi naxciturox;

nam xtatim xequitur: /n navuxl^lu <ltem tem/>o^5 ^ece</ent

10

con^clentklm, />w/?lbentlm niv?'e, ^^tlne?'e <l clbu ^o^ </ex

cue<lvlt <l</ />e?'cl/>len^m cm ^?'<ltl<l?'m <lctione ^/e/lbx et /? ^i
co^n<we?'nt vent^tem, ^onm??7 omnu c^e<lt^ </el bon<l. ?Ianc 15
er^o ecclexiarum contaminationem, quam cle ^lanicnei conxe'
cratione vomuixti, et nanc a licle receclentium oraevaricationem,
quae in naturalix mali praeclicatione et in commixtionix coniu'
alix clamnatione conxixtit, et praeviclit apoxtolux et punivit, non
xolum quicl cliceretur, xecl etiam quicl conxequeretur oxtenclenx.
20
/ll/<?. K l^t tamen tu, qui non ootex nixi i'uctare calumnin et
vomere contumeliax, verbix catnolici nominix clei, quem ^ani'
cneum non potex clicere, non auxux ex contraclicere xullocantix te
atque clicentix ex commixtione marix et leminae naxci expertem
clelicti neminem poxxe. I^amque ixta veroa eiux et in primo acl 25
Valerium lioro commemoravi, quem liorix quattuor reclaruere
conatux quicquam incle attin^ere timuixti, et in ixto, cui nunc
rexoonclex, eaclem ipxa non tacui; et aclverxux illa acmuc mutux,
quamvix eiux nomine tacito, cui a^ve^ari palam non auclex, Nunc
in me non metuix criminari.
30
56. /l//.. S (1) l>lam noc quocl ait aoxtinere a cioix clocenclum
lore, non utique apucl ol'uc>entem dnrixtianorum ai'uit
parcitatem aut clenuntiat poxxe exxixtere nominex c,ui inecliaae
clixcrimen inclicant, xecl oxtenclit quoniam cum exorirentur qui

10 1 l'im. 4,1-4
24 ex ... poxxe) c/, ^mbr, Ix. lr. 1
ixio) c/ ^u. nupi. 1,40; 2,15

25 in primo ... in

12 n/pocrixim ^/, 'xin (? ^ nabente^ c/ l^et. /.<ll. a</ /ocm

16 conxecra'
tione^ conxeciatione eH/., <l</</. uel ia 5, ra ?' 19 apoxtoIux praeviclii t^, /c/.
56 (??/, ^ (lnc. 12 ainbo)
2 arnit dIirixtianoruni t^. U.
4 exnori'e'

62

I^iber quartux c. 56

5 clicerent omnia animalia victibux a cleo creata mortalium, quia cle

concupixcentia et commixtione xexux naxcerentur, cliaoolico malo
exxe polluta, qui^ conxequeretur exprexxit, vi^elicet renuntian'
clum exxe amentix, xi eorum propaatio cliaoolica crecleretur.
^lncle et tu nanc inlamationem commixtionix corporum ao
10 animalioux removex, ut xubxixtat ratio ximulancli; nominex tamen
cmi a0 imainem oei lacti xunt, propter nanc ipxam concupixcen'
tiam ^enerantum cucix a^ iux claemonix pertinere. (2) ^moo
iitur, tu et ^lanicneux, unam naoetix cauxam xuoxtantiarum
vituperanclarum et tranxcrioenclarum cuaoolo, xecl ille propter
15 nanc allectionem, c,uae xentitur in naturali opere, univerxax
clamnat animantex, tu autem non omnex, xecl auocl ext loecliux
meliorex. ^0xolvix enim xuex canex et axinox, ut viclearix vitare
Xlanicneox, xecl clamnax, propter noc iclem c,uocl ^lanicneux,
omnex nominex, c,ui acl imainem clei lacti xunt, ac nuxquam
20 malum naturale conxtituenx mxi in imaine clei contionarix
contra nox, accuxator xanctorum et patronux axinorum.
/ll/<?. K (1) ()uicl ext quocl clicix, calumniator catnolicorum et
acliutor ^anicneorum, quicl ext quocl clicix? ()uem tantae
xtoliclitatix purere cleoeret, etiamxi tioi axinina lronx exxet. l^onne
25 accuxator xanctorum et patronux axinorum ao nomine nuiux
corclix cuiux et ipxe ex, appellari poxxet, qui cliceret inorantia
veritatix nominex tieri mixerox poxxe, axinox vero nexcienclo
veritatem mixerox exxe non poxxe? l^t tamen verixxime cliceret.
dur er^o non intelleix, axine, ximiliter exxe verum ex commix'
30 tione marix et leminae expertex clelicti nominex naxci non poxxe
et axinox poxxe? ^,n icleo te aroitrarix ellu^ere inxequentex plaax
auctoritatix atqzue rationix, quia in xocietate lioiclinix acl currum

11 acl ... xuni^ c/ Qen. 1,26xq.

19 acl ... xuni^ c/ Q3en. 1,26xq.

5 animalla omnia t?'. e</</.

12 eneraniium^/^/<l?', (c/ 2,^/,^ a/.)
17 ei
om, /^ ^ ^lanicliaeox vitare viclearix t?', e^, 21 et c>m, (? 31 elluere) <U.
poxxe X

I^it>er quartux c. 56 - 57

63

tui errorix nominex et axinox iunix? (2) I^on cle pecorioux, xecl cle
liomininux locmeoatur ^moroxiux uoi ait: "3ervatum ext iitur,
ut ex viro et muliere, icl ext per illam corporum commixtionem,
nemo vicleatur experx exxe clelicti." Itane ixte clocior ecclexiae
accuxator erat xanctorum et patronux axinorum? l^empe corrup'
tioile corpux ext et axini et nominix et tamen non axini aravat,
xecl nominix animam; cle nomine quippe xcriptura clicit: (7o^ox
co?'?'/>tlbl/e <lzz?nv^t <lnlm<lm. 8ic er^o et in lioicline anoxce et
pecorix naturam et nominix poenam, xi animam non liaoex
axininam.
57. /l//.. S dnrixtux iitur non minux nomo verux quam
verux cleux, niml cle naturalioux minux naouit, xecl iuxtum erav ut
qui claoat perlectionix exemplum, omnioux virtutum xtucliix ante'
celleret caxtitaxque eiux continua interitate celxa, nullo permota
lioiclinix appetitu, qzuoniam vir^o xanctae mentix exxtiterat, et
omnium xenxuum clomitrix animi manituclo et xuperatrix
clolorum cunctix liclelioux et numanitate imitamlix lieret et xuoli'
mitate miraoilix.
^l/<?. /^ (1) Dicix caxtitatem dnrixti continua interitate
celxam, xecl nomo ex, cui non vicletur caxtitax intera, um
manitucline et perlectione voluntatix oonae non xolum non
committuntur, xecl nec cupiuntur illicita. l<am cmi concupixcit
mala, etxi rexixtenx concupixcentiae xuae non ea perpetrat, implet
quiclem quocl xcriptum ext: /wt conc/>ucentl< i< non e<, xecl
non implet quocl ait lex: ?Von conc/>uc. dlirixtux er^o c,ui leem
pertectixxime implevit, nulla illicita concupivit, quia clixcorcliam
carnix et xpiritux, c,uae in nominum naturam ex praevaricatione

34 xervaium ... 36 elicti^ >^mbr. Ix. lr. 1 39 8ap. 9, 15

57,14 8ir. 18,30 15 Lx. 20,17 17 in ... vertit) c/ >^mbr. Luc. 7,141

36 ie) <U, te ^/<l?'.

57 (??^
5 quoniain (?, </c/. uel quam (?mz.m/, quam ?<lc,, quae ?/>c^l

35

40

10

15

64

20

25

10

15

I^iber Huanux c. 57 - 58

primi nominix vertit, prorxux ille non naouit, qui cle xpiritu et
vir^ine non per concupixcentiam carnix ext natux. (2) In nooix
autem caro contra xpiritum concupixcit illicita, ita ut omnino
perliciat, nixi et contra carnem xpiriiux ita concupixcat ut vincat.
Dicix mentem dnrixti omnium xenxuum clomitricem, xecl noc
clomanclum ext c,uocl rexixtit; caro autem dnrixti ninil naoeoat
inclomitum nec in alic,uo xpiritui rexixteoat, ut ao illo eam clomari
oporteret. ()uo propoxiio perlectionix exemplo acl noc xe cleoet
omnix imitator extenclere, ut concuoixcentiax carnix, qzuax vetat
apoxtolux perlici, nitatur atque optet penitux non naoere; xic
enim eax potext provectu coticliano minuere, c,uax nullax naoeat
xalute periecta.
58. /l//.. g l'u iitur ut oinnia prolanixxime ellatux ex in
dnrixti carne non luixxe quocl numanae naturae ext; c,uocl certe cle
nulla xcripturae rationaoilix vena, xecl cle xolo ^lanicneorum
caeno cleceptux nauxixti. Verum ut maior copia clelenclenclae
veritatix appareat, conceclamux te xomniaxxe in dnrixto carnix
quam clicix concupixcentiam non iuixxe, qzuocl certe in ^lanicnei
priux, poxtea in ^.pollinarix lurore clamnatum ext. l'uo tamen
quic> poxxit clomati xuilraari, cum non continuo xequeretur
malum exxe, xi quicl ille axxumere noluixxet, quoniam raclatim
crexcentioux ineritix oonorum cliceretur ixxe per optima nec oona
tamen intra xe locata xuoeriorum electione clamnaxxe? ()uomoclo
enim nuptiax non inlamavit interitatem xecutux, ita nec xenxum
carnix ^enitalix clamnaxxet, xi eiux poxxioilitatem nec in xuoxtantia
xua naoere voluixxet.
/ll/<?. K (1) lam xuperiux clixi c,uocl dnrixtux non xolum non
perpetravit, xecl nec concupivit illicita ut impleret leem clicen'

20 carc> ... concupixc^ c/I Qal. 5,17

5,16

26 concupixcenti ... perlici^ QaI.

20 concupixcit contra xpirituin t?'. ec/</.

58 (??^, /^ ftnc, 11 quoinoclo, c/. 17 concupixcex)

I^ioer quartux c. 58

65

tem: ?Von conc/>uc. ?Ioc certe cle xanctae xcrioturae vena, non
oe caeno ^lanicneorum manat in corcta li^elium, quocl vextrum
cloma exxtinuit naereticum. 3omniaxxe me ccix non luixxe in
dnrixto carnix concupixcentiam xpiritui rexixtentem, cuiux tu
etiam ipxix xomniix non pepercixti. Dormixxe quippe novimux
dnrixtum, in quo xi erat ixta tua xuxcepta, prolecto xopitox eiux
xenxux alic,uanclo per talia xomnia cleluoeoat, ut xioi etiam
concumoere vicleretur atque ita eiux caro ixto tuo oono
xtimulante commota et in irritum extencleret ^enitalia et irrita
ellun^eret xemina. (2) 3i autem noc cle dnrixti carne creclere
contremexcix - non enim xic ex lapicleux, ut non contremexcax,
quocl e^o quamvix ut te re^ruerem, xine corc>ix tamen tremore
non clixi -, orotecto lateri cleoex naturae (Dnrixti non xolum xine
clixpenclio cleluixxe talem carnix concupixcentiam, verum etiam
cum perlectarum laucle virtutum, qualem concupixcentiam novi'
mux carni ceterorum nominum et ioxorum non oeexxe xancto'
rum. ()uocl autem clicix non exxe conxequenx ut noc malum xit,
etiamxi conceclax i^ dnrixtum noluixxe xuxcipere, xicut non icleo
oamnavit nuptiax, c,uia noluit naoere coniuium, noc cle lioicline
pecorum clici potext, c,uioux i^eo non ext malum, c,uia non
naoent rationix oonum, uncle caro eorum non concupixcat aciver'
xux xpiritum. ()uocl vero rexixtit xpiritui nominix volentix lacere
oonum, quantalioet loquacitate atix te clelenclatur, non ext
oonum. (3) 3ic iitur dnrixtux aoxtinuit a peccato, ut aoxtineret
ao omni etiam cupiclitate peccati, non ut ei exxixtenti rexixteret,
xecl ut illa numc,uam prorxux exxixteret; non quocl eam non ooxxet
naoere xi vellet, xecl non recte vellet, quoci eum caro peccati quam
non ^ereoat, etiam invitum naoere non co^eret. ?roincle ille vir
perlectux, non per concupixcentiam natux, quae inclillerenter

17 Tx. 20,17

37 caro ... xpirituin^ c/ QaI. 5,17

18 corcle (? 22 tua lxta t?'. ?' 24 caro eiux t?'. /^,

<U. uel ai ?5/. 41 etiam ab omni t^. e<U,

37 concupixcit ?/,

20

25

30

35

40

45

6H

10

15

20

I^iber quartux c. 58 - 60

appetit et illicita et licita, xecl cle xpiritu xancto et vir^ine ^aria,

cjuicquicl concupivit licuit, qzuicquicl non licuit non concupivit.
Ikatux enim cle carne per xanctum concipiente xpiritum aoxii ut in
xe naberet MxcorMam carmx et xpiritux.
59. /l//.. S ^t ut rex plana alic,uo coniirmetur exemplo,
meliux en nabere rationem quam non naoere. I^lominex autem
rationaoilex lacti xunt, pecora vero irrationaoilia; non tamen icleo
qzuia numana natura quaclrupeclioux antixtat, quaclrupeca aut
malum aliqzuocl aut cliaooli exxe opux clicencla xunt. kac er^o,
quoniam dnrixtux, cum xua memora lormaret, noluerit eix
xenxum aclmixcere ^enitalium quo uxurux non erat, num icleo,
cum lxaac lacoo et omnium memora lineoat eixque et xexum
claoat et xenxum, malum aliqzuicl lacieoat? ^ut acl naec venienx in
acliutorium aclvocaoat cliaoolum, ut memorix, c,uae ipxe
compe^erat, necexxaria oolectamenta mixceret? I^ec exiuum
ouicquam iitur omnino - xicut et in noc et in priore opere c>eo
acliuvante monxtravimux - per dn^ti perxonam contra clivina
opera ootinere potuini. dlaruit enim ninil minux cle natura
nominum xa^aiorlx coroux naouixxe.
/ll/<?. K Immo claruit nominum naturam acl illam interi'
tatem rectituclinem xalutem, in c,ua primitux conclita ext, minux
naec naoere nunc omnia. ?Ianc venit dnrixtux reclinte^re
corri^ere atc,ue xanare, inte^er xine ulla corruptione, rectux xine
ulla pravitate, xalvux xine ulla cupiclitate peccati.
60. /l//.. S ^c per noc, in ea natura non potext exxe pecca'
tum, cum in illo, in qzuo tota ext, niml inic,uitatix inventum ext.
^l/<?. K Immaniter, Iuliane, olaxpnemax, coaequanx carnem
dnrixti ceterorum nominum carni nec viclenx illum venixxe non

59 (??/, ^ ftnc. 14 clai'uit)

9 acl om. (? 12 iitur om. (?

4 antexiai^/<l^,
5 opux exxe t^. ?/ e</c/.
15 liabuie corpux t^. /^ 17 primitux^ priux

Lioer quaux c. 60 - 63

67

in carne peccati, xecl ln ml/lt</lne c<l?7lu />ecc^tl, quocl nullo

moclo verum exxet, nixi ceterorum exxet caro peccati.
61. /i//.. S doncupixcentia itaque xexuum xive in dnrixti
carne tuit xive non luit, mala et cliaoolica non clocetur.
/ll/<?. K doncupixcentia carnix mala ext et quanclo ei non
conxentitur acl malum; ipxa ext enim qua c<lw conc/>uclt <l^i??x
H>l>lt?n, etiamxi aclverxux eam concupixcente xpiritu non
perliciat quocl conatur, icl ext opux malum.
62. /l/^. S ^cl alia ire lextino, xecl multum nic rerum aclmira'
tione cleti^or. ()ui in alium tantux turor ext, ut xi xcripturax non
intelleix, vel tua clicta non ponclerex? 3ecl ita ar^umentarix
iuiter, ut quicquicl iecerix, recurrat in te impetu rancliore.
Dixixti nempe nullam exxe puclorix cauxam praeter concupixcen'
tiam carnix in ^enitalium motibux apparentem,
/ll/<?. K I^on noc cxi; xunt enim et aliae cauxae pu^orix, xive
ne liat aliquicl quocl non clecet xive quia lactum ext. 3ecl nuiux
puclorix cle quo nunc aimux, cum quaeritur cauxa, illa verixxima
reperitur, qua tactum ext ut naec memora puclencla proprie
vocarentur, quae priux puclencla non luerunt, quanclo illi nominex
recti atque perlecti n</l e?'<lnt et non /></eb<lt eo5. ()uocl xi
pruclenter coitare voluixxex, non ipxe impuclenter veritati mani'
lextixximae rextitixxex.
6). /l//.. S exxe autem xacrileium puclenclum aliquicl, quocl
cleux lecixxe creclatur, praeter nanc carnix concupixcentiam iucli'
care, dnrixtum vero non naouixxe nanc concupixcentiam carnix,

5 m^ ... peccati) ^om. 8,)

61,4 Qal. 5,17
62,12 Qen. 2,25
61 6?X^/ 4enim om. X
62 (??^ 2 qui^ cui I^iz. ^ in allum^ inaIum ?/ l^iz. 5 cauxam puclorix t^,
?/ e^. 6 enitalium (? l^lz.mz. , enitalibux ?/ e<U,
63 l??/

10

58

Li^ber quaux c. 63

quae mortalioux lacit cauxam puclorix. ()uicl iitur acl naec occur'
5 reret non viclixti, viclelicet nuclum eum, icl ext (^nrixtum, conven'
ticulix cleduixxe mixceri nec aliquem verecuncliae naoere rexpec'
tum, ne xacrileium quoo commentarix incurreret in carne
viclelicet xua, quae concupixcentiam non naoeoat, cle xuix et patrix
operioux eruoexcenx. 3i autem ei et concupixcentia non tuit et
10 tamen ille ext puclorix tunctux ollicio, irrelutaoiliter etiam xecun'
clum te approoatur verecuncliam corpori numano ^eoitam, non
calori.
^l/<?. K (1) Ixta tua ratione tam acuta et exquita clebet neari
oaptixmux Ionannix clatux luixxe in paenitentiam peccatorum,
15 quia eo oaptixatux ext dnrixtux, qui nullum omnino naoeoat
peccatum. 3i autem potuit alia cauxa, non ea qua ceteri, oaptixari,
icl ext non propter carnem peccati quam non naoeoat, xecl propter
ximilitucnem carnix peccati quam pro lioerancla peccati carne
xuxceperat, potuit etiam memt>ra teuere, non ea cauxa qua ceteri,
20 xecl ut xic conrueret puclencla te^entioux ninil naoenx puclenclum,
quemaomoclum baptixatux conruit paenitentioux ninil aoluenx
paenitenclum. (2) Deceoant quippe ximilituclinem carnix peccati
ea, quioux incli^eoat caro peccati, quamquam et ipxa xpeciex
numani corporix nucli, uoicumque inxolita ext, numanum
25 ollenclit axpectum. I^lncle et an^eli, qui nominum ximilex
nominioux apparuerunt, vextiti apparere voluerunt, xicut numana
conxuetuclo poxceoat. 3ecl naec conxuetuclo xi uncle oriinem
xumpxerit recorclemur, occurrit primi cauxa peccati in illix
nominioux, qui priuxquam peccarent, clecenter et nonexte erant
30 in loco tantae oeatituclinix nucli, nonclum xcilicet cle xua carne,
quae inoooeclienx inoooeclientioux reclclita ext, contra xpiritum
concupixcente conluxi. l^inil er^o te acliuvat dnrixti vextix, ut
concupixcentiae carnix clelenxor impuclenx non x.

9 ei om. ?/ l^lz.

15 liabel>ai omnina t^. ?H/ U.

32 concupcentie

I.iber qualiux c. 64 - 65

6Y

64. /l//.. S Viclex iitur lruxtra te peccatum vocaxxe, xi nix

operioux, quae cleux lecit, velamen lateamur aclniben^um, quocl
clominux noxter et nominix lormator inxtituit et nomo lactux
exercuit. Det xane veniam reverentia reclemptorix, ouia acl
axxerenclam veritatem mvxterii ^lanicneorumque llaitia clextru' 5
encla loquimur cle carne eiux auclacter; quocl nixi liclex exi^eret,
reverentia moclexta non tarieret.
/ll/<?. K l^on auclacter cle carne dnrixti loquerix vera, xecl
inleliciter lalxa, non acl Xlanicneorum, xicut tioi olanclirix, llaitia
clextruen<ia, xecl potiux acliuvancla. 3i Xianicneum coitax vincere, 10
noli clicere oonum exxe quocl ext malum, xecl clic uncle xit malum,
quocl oxtenclere non ootex oonum. ?Ioc enim exxe cle
praevaricatione primi nominix clum non vix cum ^moroxio
llicere, prolecto ellicix, ut cle aliena natura ^lanicneux verum xe
iactitet ccere.
15
65. /l//.. S "3ecl ixte", inqmx, "noluit nominare concupixcen'
tiam carnix; tacet quia puclet, ac mira, xi clici potext, puclorix
impuclentia nominare puclet quocl lauclare non puclet." Dixplicet
er^o tioi, quia novimux verecuncliora noxtra xecunclum
apoxtolum necexxaria nonextate velan^a; quia in noc conxilium 5
xequimur conclitorix, ut quocl ille in xecreta corporix parte
conxtituit, nox toticlem verecunclo operiamux ootectu.
/ll/Q. K I^.ex clicix miraoilex tunc ^clam et l^vam conclitorix
xecutox exxe conxilium, quanclo eiux clexeruere praeceptum
xequenclo conxilium cleceptorix. ?riux enim quam noc malum 10
perpetraxxent, cum aclnuc exxent recti atque perlecti, non

64,12 cle ... noininix) c/ ^mbr. I^uc. 7,141

65,1 xecl ... cariux) ^u. nupi. 2,14
2
4 verecuniora ... velancla^ c/ 1 dor. 12,23
64 (??/

65

(??/

tac ... puclei^^ ^u. nupi. 2,17

1 cm^erl, in (??/ l^iz., in ^/<l^,

4 er^iitul'e<U.

6 xequiinur (?, xequitur ?^/</., <l^n. l.

70

15

10

15

I^iber quartux c. 65 - 67

xequeoantur conxilium conctorix, ut quoo ille in xecreta corporix

parte conxtituit, nu^um relinczuerent nec verecunclo ootectu
operire curarent? ?Iomo impuclentixxime, quocl xenxerunt qzuan^o
eruouerunt, lau^are peiux ext quam nu^are.
66. /l//.. S ?Iax tamen elocutionum cliverxitatex, qzuax tu non
xolum non imitarix, verum etiam criminarix, quarum nox acliu'
vamur olliciix, non linuarum omnium, xeo (^raecae ac Latinae
cultux invenit, deterum linuae aliae, ouae natural vocantur ob
noc qzuo^ ninil eix aut opum aut nitorix xtuclia xecuta contulerint,
ximplicioux omnino memororum nominioux aoutuntur, uncle et
apucl ?Ieoraeox, quorum xermone xcripturarum puritax
continetur, propriix omnia vocaoulix inclicantur
/ll/<?. K ^lultum lallerix, quaxi in ?Ieoraeo eloquio non xit
locutio tropica, in qzua utique non propria, xeo tranxlata xunt
verba. Verum noc qualecumc,ue xit, ouio te acliuvat? In t^eoraeix
certe litterix xacrix leitur et ouanoo illi primi nominex nucli
luerint nec pucluerit eox et quanclo cle xua nuclitate contuxi xint et
qzuae memora texerint, ut poxxemux noxxe quicl xenxerint et uncle
conmxi xint. lu xi vix in nac te cauxa unoe conlunclerix teuere,
tanclem tace.
67. /l//.. S eaoemque xecuritate, qua peclex et ^enua, etiam
^enitalia utriuxqzue xexux vocantur. l^ox xane nec cum ixta xultra'
^etur auctoritax, puclentiorix eloouii a^minicula neleximux, qzuia
reprenenxioni iuxtixximae patet xine ullo ne^otiorum coactu
nelectux oecorix, c,ui non minux in veroix quam in operibux,
quantum pertulerit cauxae ratio, retinen^ux ext. Iitur qzuia
concupixcentia naturalix nec puoorix opproorio potuit coar^ui et

66,11 in ... 14 texerint) c/ Qen. 2,25-3,7

1) nucla ?M, <l^c/. uel um ?x/,
66 (??/ ) ac^ et e</</,
6 nominibux membrorum t?'. e^</.
10 twpica
locutio t?'. eH/. 12 xacrix liuerix t^. ?/ eH/. 15 clm te t^. ?^ e</</.
67 6?/

I.iber quartu5 c. 67

71

conclitorix xui clinitate clelenxa ext, acl noc xolum, ut non qzuaxi
manum oonum, quippe quocl xit nominioux pecoriouxque
commune, xecl quaxi necexxarium xexioux inxtrumentum a iure
oaemonum vinclicata inter eiux opera locaretur, qui munclum
lecit et corpora, a nullo autem accuxatur nixi a ^lanicneo et
lra^uciano eiux nerecle, apparet naturalix peccati, cuiux omne
praexicum in naturae criminationioux naereoat, totum evanuixxe
timentum.
/il/<?. K (1) l^cce aclnuc clicix concupixcentiam naturalem, ecce
acinuc quantum potex xuxceptam tuam, ne ooxxit qzuae xit
intellei, conteix amoiua vexte veroorum. dur enim non clicix
concupixcentia carnix, xecl clicix "concupixcentia naturalix"?
l>Ionne concupixcentia oeatitucnix concupixcentia ext naturalix?
dur amoiue loquerix? ()uam tuenclam xuxcepixti, appella xuo
nomine: ()ui^ vererix? ^n in mala cauxa eiux lorte turoatux
oolitux ex quicl vocetur? Immo vero viilante memoria non vix
eam carnix concupixcentiam nominare; noxti enim laucle eiux
ollencli eox, qzui noc nomen in xcripturix xanctix non nixi in rei
malae xinilicatione le^erunt. (2) Ixto autem nomine utenx et
appellanx earn concupixcentiam naturalem inter eiux opera locare
conarix "qui", ut clicix et verum ext, "munclum lecit et corpora",
cum clicat eam Ionannex a patre non exxe. Deux quiclem munclum
lecit et corpora prorxux omnia; xecl ut co^?x co?'?'^tl^l/e <lANlvet
<lnlm<lm et c<l?'o concn/>ucat <l</ve??x 5/>lntm, non ext praececlenx
natura liominix inxtituti, xecl conxeauenx poena clamnati. "^,
nullo", incmix, "accuxatur nixi a Ivlanicneo et l>acluciano eiux
lierecle." dontumeliax tuax cum nix me accipere aucleo, quox in
me culpare auclex et nominare non auclex. (3) Itane non accuxat

19 concupixcenila naiuralix^ v. 7 28 qui ... corpor^ v. 1lxc>. 29 cum ...

xe^c/ l loli. 2,16;cleux ... 32 clamnaii^?roxp. xent. 306
30
8ap. 9,15
31 (!al. 5,17 32 a nullc, ... 34 lierecle^ ^. 12xq.
8 non ut t?'. UU.

9 xit^ abxit ?/ I^iz,

20 t concupixcentia t^, e</</.

10

15

20

25

30

35

72

40

45

10

IHer quartux c. 67 - 69

xuxceptam tuam, qui clicit concupixcentiam carnix aclverxux

xpiritum ex praevaricatione primi nominix in noxtram vertixxe
naturam? l^t quix ext Iiic? Ille xcilicet, "cuiux li^em et purixximum
in xcripturix xenxum", xicut eum ?elaiux auctor tuux praeclicat,
"ne iniinicux quiclem auxux ext reprenenclere." ^clverxux nunc
accuxatorem tuam clelencle xuxceptam. ?Iuic cloctori meo et illi
lau^atori eiux, cloctori tuo, pro illa conviciare, quantum potex, ut
patrocinium tuum lioerum xatix et ticlele clemonxtrex, ne te
oelenxorem xuum tamquam timiclum lioi^o clexerat, c,uamvix
alterum non inveniat qui pro illa minux eruoexcat.
68. /l/Q ^c per noc necexxarie interroavi, quicl xuum
conoxceret cliaoolux in xexioux, per quocl lructum eorum iure
clecerperet, c,ui nec carnem compeerat nec memora lormaverat
nec ^enitalia cleclerat nec clixtinxerat xexum nec coniuium
oruinaverat nec commixtionem, xine qua coniuium exxe non
potext, aut lecunctate nonoraverat aut voluptate rexperxerat.
/ll/<?. K l^iNil norum quioem lecerat cliaoolux, xe^ inoooe'
centiam perxuaxerat animo numano, c,uam poenalix et puclencla
carnix inoooeclientia xequeretur, uncle peccatum oriinale trane'
retur, per qzuocl cliaoolo xuocleretur qui naxceretur, cum eoclem
periturux cliaoolo nixi renaxceretur.
69. /l//.. S ?Iix itaque tu cxcexxionioux cervino metu et
vulpino clolo ooviam ire conatux ita impoxuixti patrono tuo acl
quem xcrioix, ut relerrex propter xenxum corporix naturalem, icl
ext concupixcentiam carnix, clominari operioux et imaini clei

37
ex ... natura1n^c/ ^mbr. I.uc. 7,141
38
ille ... 40 auxux exi
reprelien^ere) ?el. lit>. arb. lr. e lit>ro 3, c/ ^u. r. dlir. 46xq.; nupi.
1,40; 2,15
68 6?/
69 (??^, X (c/. 14 rexixiur)

1 clixcexxionitux (?X, clixxenionitiux ?/ eH/.

Liber quanux c. 69 - 70

73

principem teneorarum, cum necexxe exxet a^ eunclem auctorem 5

xpectare xenxum carnix, acl quem etiam carnix natura rexpiceret.
/ll/<?. K (1) ()uicl loquarix inorax. ^liucl ext xenxux carnix,
aliuc> concupixcentia carnix, quae xentitur xenxu et mentix et
carnix, xicut clolor carnix non ipxe xenxux ext, xecl nixi xenxux aclxlt
xentiri non potext. 3enxu itaque carnix qui tactux vocatur, axoera 10
et lenia clillerenter ut cetera xentiuntur; concupixcentia vero
carnix inclillerenter illicita et licita cupiuntur, quae non concu'
pixcenclo, xecl intelle^enclo cliiuclicantur, nec ab illicitix aoxtinetur
nixi concupixcentiae rexixtatur. l^on iitur caventur ooera mala,
nixi lrenetur concupixcentia mala, c,uae aox te norrencla impu' 15
clentia vel potiux amentia clicitur bona, nec eruoexcix nec
norrexcix te acl tantum cleclecux pervenixxe, ut nemo lioeretur a
xuo malo, nixi non conxentiat tuo oono. (2) doncupixcentia iitur
carnix, qua cupiuntur quae proliioentur, non ext a patre, kruxtra
putax vel ootiux vix putari, uoi lioc loliannex apoxtolux clixit, 20
concuoixcentiam carmx poxnam pro luxuria. ?rorxux xi non ext a
patre luxuria, nec illa ext a patre cui xi conxentiatur, concipit
paritque luxuriam. l>iam motioux xuix, quioux iuoemur ooxixtere,
quicl conatur, quaexo, nixi acl luxuriam oervenire? ()uomoclo ext
er^o oonum quae pervenire conatur acl malum? ()uomoclo ext 25
noxtrum oonum quae nox compellit acl malum? 3ananclum ext
iitur noc malum, Iuliane, clivina oonitate, non liumana vanitate
iniquitate impietate lauclanclum.
7ll. /l//^ S 1"e er^o apoaret non xtucluixxe ut obiecta relellerex,
xecl ut patrono tuo, acl quem xcrioeoax, mixeraoiliter illuclerex,
putaretque te rucle quippiam cletulixxe quocl iure morclerex, cum

18 concupixcentia ... patre^ c^ 1 1oK. 2,l6

5 xpeciare auciorem t^. e</<^ 8 et^om. ^ 9 ext xenxux t^, X 11 lenia)
leuia I^iz, ^a/ln/^l 12 licita ei illici t^. X ^ concupiuntur X 25 inaluml
<^/. quomoo ext noxtrum bonum, quae pervenire conatur acl malum /^l^.
70 6?/

74

10

10

Lioer quartux c. 70 - 72

icl 1am xuperiorum concexxione et corporum inxtitutione

lauclaxxex.
^l/<?. ^ Inxtitutionem lau^avi corporum, quae bona ext etiam
in nomine malo, non malum, xine quo naxcitur nemo, quocl tu
nolenx cum ^,moroxio chicere uncle xit, acliuvax ^lanicneum
clicentem quocl ex aliena natura xit.
71. /l//.. S kateor tamen te nimix coitaxxe quicl clicerex, et
inenium tuum apparet et xtuclium; xolertixxime prorxux quicl
axxerenclum exxet pro peccati tracluce poncleraxti; nemo alter
callicux xcrioere potuixxet pro naturali malo, quocl quiclem nec
tu ipxe tam urbane implere potuixxex, nixi inenium tuum
maixtri veterix commenta iuvixxent.
/ll/Q. K Xtaixtrum plane meum et contra te et contra Xlani'
cneum lorior exxe lexum, quem conliteor - quocl tu neax etiam parvulorum exxe lexum, quia "periit ^clam et in illo omnex
perierunt" nec nixi ao illo qui venlt <7<le?'e?'e <7o^ />t^le?At, a
perclitione xalvantur.
72. /l//.. S Intellexixti quippe parvulix ninil cle xuo meren'
tioux nequaquam poxxe xine clamnatione corporum crimen allii
et icleo opux exxe auxilio ^lanicnei, qui concupixcentiam carnix a
clei operioux exclucleret et tam nuptiax quam ipxa corpora cliaoolo
cleputaret auctori.
/l l/<?. K (1) l^^o non opux naoeo auxilio ^anicnei, xecl potiux
contra eum punanx auxilium quocl ei tu praextax, expuno
auxilio clei, quocl mini praextat etiam per xuox clarixximox
comitex, non xolum propnetax et apoxtolox, quorum conarix
perverxux clicta pervertere, verum etiam poxteriorex ecclexiae xuae

71.9 >^mbr. Luc. 7,234 10 Luc. 19,10

72.10 poneriorex ... 12 plurimox^ c/ 1,52,45xqq.; >^u. c. lul. 1,5-28
6 innitutione (? 7 malo Nomine t^. e<U. j quocl^ quo l?
71 (??^ 1 nimix te t^. ?/e<U,
72 (??^ 7 iu ei t?'. /</.

I^iber Hnanux c. 72 - 73

75

cloctorex, Irenaeum dvprianum ?Iilarium ^moroxium (3reO

rium Laxilium Ionannem alioxaue olurimox, licle inte^errimox,
in^enio acerrimox, cloctrina uoerrimox, lama celeoerrimox, qui
omnex xalva laucle corporum atque nuptiarum conlexxi xunt
oriinale peccatum, xcientex dnrixtum, quocl impie vox neatix, 15
etiam parvulorum exxe Iexum. (2) //>xe enim x<l/vm ^lclt />o/>/m
x?n, in quo et illi parvuli xunt, non a leorioux aliixqzue
nuiuxmocli pextioux atque caxioux, c,uocl et non dnrixt^nix
aounclanti 5/>e?' omne??7 c^?7lem oonitate laritur, xecl xicut
dnrixtianox a peccatix eorum. ?Iox tot et tantox ecclexiae 20
catnolicae liliox et patrex, qui noc eam in eiux poxiti culmine
clocuerunt quocl in eiux uoere cliclicerunt, ^lanicneox clicere non
relormi^ax et cum me unum c,uaxi aperte appetix, illox quanto
ooliqzuiux tanto inxiclioxiux et c,uanto inxiclioxiux tanto xcelextiux
criminarix. In noc tanto xcelere tua te omnino veroa convincunt. 25
l<on enim oo aliucl mini tam nelario nomine calumniarix, nixi
quia cle peccato oriinali clico c,uocl clicunt.
73. /l//.. S ()uocl er^o a veritate clelunclerix, quocl luarix,
cauxae iecit clelormitax quam tuerix. deterum xi acl catnolicox
tranxire vellex, quanto tute icl quocl nox axxerimux, eleantiux
exxequererix et pleniux,
^l/<?. K o lrontem linuatam mentemque caecatam. Itane 5
vero catnolici non xunt, quioux innaereo in nuiux liclei xocietate,
quam contra tua vana clicta et maleclicta clelenclo? datnolici non
xunt, ut aliox taceam eoxclemque repetam, Irenaeux dxprianux
?Iilariux ^,moroxiux (3re^oriux Laxiliux Ionannex donxtantino'
oolitanux et catnolici xunt ?elaiux daelextiux Iulianux? ^ucle 10
clicere ixta, xi potex. ()uocl xi non auclex, cur non potiux acl nox, a

16 ^li. 1,21

19 .1bunnni ... laritur^ c/^ 8ir. 1,10

1 4 que) ei e</U. 20 catliolicae eccliae t^. eH/. 26 miKi ob liu t^. /c//.
73 (??X^
1 cleliinclerix^ uel cliltunclerix (?mz.m/
4 exxequenx//
10caeltixX

76

15

10

I^iber qu^rtux c. 73 - 75

quioux e^o non receclo, tu reclix? dur me amonex ut acl

catNolicox tranxeam? l^cce catnolica lumina, oculox aperi, tu ao
ixtox tranxi, quir>ux calumniarix in me, et continuo te cotuoexcex
atque olnuutexcex a me.
74. /l/I.. S
quaiuvix non aucleam pronuntiare in^enic, te
allectum acri et viili, cuiux in electione xuxcipiencli neotii vioeo
tam tarclum ac clelorme iuuicium.
/ll/<?. K Dic tarcli inenio unoe naxcuntur; neqzue enim ^clam
talix ext lactux, qui non vix per eiux peccatum in cleteriux
liuinanam mutatam luixxe naturam, et noc acl omnia vitia quae
oatiuntur ooexxe naxcentioux.
75. /l//.. S 3i enim mcolumixxima licle xcnolari more ao
oxtenclenclax tantummoclo ei'uctiontx tuae virex ea temptarex
quae xunt invicta concutere, tinno tamen certaminix luccro, Nix
qzuioux ooloqzueoarix palmam claturux, pror>aremuZ litterarum
xtuclium, xeo irreliioxum caxtiaremux exemplum. ?orro cum
ooma nec veriximilituclimx corrupto altem colore perluxum,
qzuocl nullix Ieix textimoniix - quippe numqzuam rationi oraeiuc'
cantioux - potextix tuerl, et Noc tumen^) impietate xua, norrenx
xtultitia, iacenx nuxquam ni inter inuina voluptatum, Nonextate
clix0utatione xacraque lee conloxxum, turoixxima ooxtinatione
xecterix, conxequitur ex trioux unum, ut aut plumoei acl
intelleenclum acuminix aut malencii ilIiux, quocl ^lanicneorum
mvxteriix teneri lanclo accepimux, catenax aut utrumqzue ximul
perpeti iuclicerix.

75,8 iumenx ... inuina) c/^ I'Ior. x. 1,2,116 1 1 plumbei ... acuminix^ c/^
dic. lin. 4,48; >^u. c. lul. 1, 12 (c/ Otto, 5/^c/^^e?' /^0)
14 et om. /^
74 (??/ 4 talix ext aclam t?'. ?/ e</</.
75 (??/ 8 iuinenx conien, amenx coniec. U?ebn' (?e5^e), iamen (??/ e</</,
9 iinpieie xua, liorrenx xtultitia, iacenx lnte^>. U^e^e?' (?^e), impieie xua
Korrenx, xiuliitia cenx, lnte^p, U.
inuina^ c/?^.//. l^?/ /, /5W, 7^^.
voluptaium (?, uoIuntatum ?/Ml?',, volutatum l^iz.

IHer quartux c. 75

77

/ll/<?. H (1) ()uantolioet rationix nomine contra textimonia

clivina quae prolerimux tioi, punare viclearix, non illa xuovertix,
xecl te vexant, cum contra xtimulum calcex. Dic, quantum potex,
inter inuina voluptatum quix tioi clicit expertem non exxe clelicti
utriuxque xexux commixtione conceptum? ^moroxiux ext ixte,
Iuliane, ipxe te vincit, quem non auclex neare catnolicum,
numquam certe clicturux ex ^lanicneum. ()uin etiam me aut
plumoei exxe acuminix acl intelleenclum aut teneri maleiicio
^lanicnei aut utrumque ximul perpeti atiirmax. De ^anicnei
maleiicio vel tuo convicio iam tioi xaepe rexponclimux et
opportuniux, cum opux exxe vicleoitur, aclnuc torxitan rexpon'
cleoimux. (2) l^unc cle plumbeo acl intelle^enclum acumine, naere'
tice verooxe, rexponcle. l^emo ext certe qui nollet, xi icl exxet in
nominix potextate, inenio viviclux atque acl intelleenclum acutix'
ximux naxci, et quam rari xint quix inorat? ()ui tamen omnex ipxi
paucixximi, xi nominix qui primux ext lactux comparentur
in^enio, plumoei iuclicantur. l>lon enim tunc, xicut nunc, co^x
co?'?'/>tlbl/e <l^i'<l^<loat <lnlm^m. ^ut enim corruptioile non erat,
c,uia non erat moriturux ^clam nixi peccaxxet, aut xi, ut vox novi
naeretici clicitix, etxi non peccaxxet, moriturux exxet, non tamen
ita ext inxtitutux, quem primo cleux iecerat et qui mali aclnuc ninil
lecerat, ut eiux anima corpore ravaretur. ()uix enim nanc exxe
poenam neet nixi qui ampIiux ceterix aravatur? 3i er^o
^lanicneux interroet, uncle xit noc tarctatix malum, non in
corporioux, xecl in ioxix uni clei ext imao numanix in^eniix, quae
tarclitax raclatim pervenit uxque acl riclenclam vel potiux, xicut

17 contra ... caIcex) c/ l'erent. ?liorm. 77; ^ci. 26,14 (c/ Otto, H,??c/?i'e?'
/69I) 18 expertem ... conceptum^ <^ ^mbr. 1x. lr. 1 31 8ap. 9,15
1 7 cum om. ?/ ^iz. 1 8 volupiaium (?, uoIuntatun1 ?/ /^ll?'. , volutaium
l^. ^ quix (?, qui ?/ e</</.
31 corruptibile corpux t^. (?
39 ineniix
luiinanix t?'. eH/. 40 pervenit raclun t^. eH/.

15

20

25

30

35

40

78

45

50

55

10

Liber qulliiux c. 75 - 76

xcriptura commonet, uxc,ue acl luenclam latuitatem, rexponcle'

mux nox et naec et omnia cetera mala, cum c,uioux naxci neare
vel clubitare non poxxumux, primorum cluorum et aliorum cleincle
parentum peccatix exxe triouencla, quoniam non poxxunt tribui
naxcentium voluntati. (3) ^,lia quippe animalia, ut cum xuix
^enerix vitiix nonnulla naxcantur, quicl mirum xi accipiunt naec
noxii xpiritux in potextatem, c,uemaclmoclum porcox, ut novimux,
acceperunt? ()ui malini xpiritux poxxunt, xicut nominex irratic
nalium memora animalium, ita illi etiam ipxa xemina vitiare. De
nominibux auaextio ext, in c,uioux imao clei numquam cliverxc
rum vitiorum, cum quioux eox naxci viclemux, poenax pateretur,
c,uax pati non poxxet iniuxtax nixi peccatix inentium praece'
c1entioux, quocl vox neantex et catnolicam liclem clexeritix et
^anicnei clo^ma nelarium, quantum optare non auxux ext,
acliuvatix, ut x?i certux xecuruxque vicleatur nominum opilicem
non conliteri verum cleum, xecl ^entem introclucere teneorarum.
76. /l/Q S (1) l^ox vero ninil naoemux, c,uocl in noxtro aclmi'
ranclum creclamux inenio, quia intelleimux nec peccatum xine
voluntate nec xine cleo coroora nec xine coroorioux xenxux
corporum nec xine commixtione coniuia nec xine cleo operatore
exxixtere ooxxe naxcentex; et inclunitatum tenemux neque clivinum
exxe quocl cloceatur iniuxtum, neque quocl cvinum xit, poxxe
iniuxtum cloceri. l^on minux autem quam ea quae cliximux relucet
iniquum exxe, xi aliorum peccata aliix, c,ui ioi nec luerint, neclum
conxenxerint, imputentur. (2) ?roincle nix illuminati xolibux iure
optimo ^anicneorum antra clexpicimux, qui putant vel exxe poxxe
xine voluntate peccatum vel non a cleo nominex lieri vel acl alium

4l uxque ... latuitaiem^ c/^ Zir. 22,10

46 xi ... 48 acceperuni^ c/ Xli. 8,32

42 nox ei liaec^ ei nox ?<lc, l^iz,, nox liaec ?/>c.m/ ^ naxci^ nox nci /^l/ln^<,
a^n. l. aclclenclum Komin /^l?'.
45 xui ?^/ I^iz.
50 clei imao t?'. e^.
53 liclem cailio1icam t^. U, 56 eniem^ mentem ?' l^lz.
76 (??)</ 8 exxe iniquum t^. eH/,

I.iber quartux c. 76 - 77

79

auctorem xenxum coroorum et acl alium corpora pertinere vel

cleum exxe, qui iniquitatum crimimoux opprimatur, aut xcelere
iniqqunatix ur^eri eum, qui aeternux omnium conclitor aextimetur,
aut umoram aliquam tenere iuxtitiae, xl aliorum voluntatex
aliorum applicentur exortioux. ^c per noc merita 02rtMm
neotiix, nan in^eniix imputamux.
/ll/<?. K Iam tim a^ omnia rexponcli, nec icleo tirmantur
a^verxum me, quia tam xaepe et oclioxe repetuntur aox te. Dic
potiux, xl potex, uncle numana inenia cum taiua plerumque
vitioxitate naxcantur, cum inter nox conveniat totiux nominix exxe
opiticem cleum iuxtum et vox neatix ullum oriinale peccatum.
I^on autem clicerex aliorum peccata nox aliix imputare, c,ui im
quanclo commixxa xunt non merunt, xi recolerex quocl xcriotum
ext in lumoix ^oranae luixxe Levi, quanclo eunclem ^oranam
^lelcliixeclecn clei excelxi clecimavit antixtex. Im enim vi^erex, xi te
oervicacia non caecaret, in lumoix ^^e luixxe enux liumanum,
quanclo perpetravit illucl ran^e oeccatum.
77. /l//.. S 3ecl ut revertamur acl cauxam, poxtc,uam clixixti me
ioeo noluixxe concupixcentiam nominare, quia non xet ex /><lt?'e,
xe</ ex mn</o, "cuiux muncli princepx clictux ext cliaoolux, qzui eam
in clomino non invenit, quia clominux nomo non per ipxam acl
nominex venit." I^m notanclum ext, quia cum cle re naturali
loquererix eamc,ue ex munclo exxe clixixxex, xuocclixti muncli
totiux principem cliabolum crem o0ortere, ut non actuum
voluntariorum, xecl naturalium rerum, utique naturarum, eum
tatererix auctorem.

25 in ... aniixiex) c^ ^lel>r. 7,9xq.

77^ icleo ... 5 venii^ (y5) ^u. nupi. 2,14; 1 IoK. 2,16

77 (??/

6 clixixxex ee t^. (?

8 latererix eum t^. eH/.

15

20

25

80

10

15

20

25

30

35

I^iber quanux c. 77

/ll/<?. K (1) I^oi poxui "concupixoentiam carnix", tu abxtulixti

incle "carnix", quocl eo clixi, et uoi clixi "cuiux muncli princepx
clictux ext cliaoolux", tu aclcli^lxtl "iotiux" et clixixti "iotiux
muncli", quocl eo non clixi. ^^e ut placet, clic quocl tioi placet
vel illix etiam quioux placex. l^^o "concuoixcentiam carnix" clixi,
quam clicit Ionannex non exxe a patre, xecl ex munclo, i^ ext ex
nominioux, qui naxcuntur in munclo oerituri nixi renaxcantur in
dnrixto. ?Iaec concupixcentia carnix non ext luxuria, quanclo ei
rexixtitur, xecl ouanclo oerlicitur, icl ext quanclo pervenit quo
impellit. I^ncle et apoxtolux ?aulux: 5/>i?'lt, inquit, <lmb/Hte et
conc/>ucentl< ^?'nu ne />e^/ece?'ltu. I^on ait: I^e naoueritix;
noverat quippe noc munux luturum quiclem exxe nooix, xecl vitae
non exxe praexentix. (2) l^^o principem muncli cliaoolum clixi,
xicut eum appellat xcriptura clivina, non xicut xuxpicatur vel
calumniatur vanitax tua. l,1on itaque naturarum auctorem cliaoo'
lum clixi, xecl principem muncli, icl ext nominum, ouioux in oroe
terrai'um plenux ext munclux, qui naxcuntur in munclo nec re'
naxcuntur in dnrixto. ^,o eix quippe qui renaxcuntur in dnrixto,
/??"lnce/>x mn^i ?nlttit?'^n; quocl mvxteria xinilicant, quanclo
etiam oarvuli tiaotixancli exorcixantur et exxuliiantur. ^cl naec
rexponcle, xi ootex. i^loli velle lectorem tua loquacixxima vanitate
vanexcere et ao eo quocl aitur averti atque xecluci. (3) Dic, xi
auclex, oonum exxe concupixcere malum; clic !nala quiclem opera a
patre non exxe, xecl concupixcentiam malorum ooerum a patre
exxe; clic cliatiolum non aooellatum orincioem muncli; clic
munclum non clici nominex in munclo conxtitutox; clic in malo

l0 concupixcentiam ... carn1^ c/^ 2 11 cuiux ... 13 clixi^ v. 3xq. 14 con'

cupixcentiani ... munclo^ cs 1 1oK. 2,16 19 Qal. 5,16 22 eo ... clixi^ c/^
loli. 12,31; 14,30; 16,11 28 IoK. 12,31
11 clictux t princepx t^. e^ 1 8 icl^ ac^ (? 20 concupixcentiax <?, exicleria
?/e^ (c/ 6,/^,26H
22 ero (? ^ muncli c>m. (? 35 in^ ... munclum^

I^ibel' quanux c. 77 - 78

81

mun^um non poxxe nominex intellei inliclelex, quioux in oroe

terrarum plenux ext munclux, et l'urxux in oono nominex liclelex,
quibux licet paucioril>ux, tamen etiam ipxix in oroe te^arum
plenux ext munclux, nomine muncli ximiliter appellari, xicut
aoxurclum non ext, ut aroor plena pomix plena clicatur et loliix;
clic oarvulox, cum oaptixantur, <//e />ott^te non e?l tenet^l?'m,
et cum mana iniuria clei per univerxam catnolicam ecclexiam
exorcixari et exxulllari imainex clei; aut cc eox a cliatiolo
poxxicleri xine ulla ooliatione peccati. ?Iaec xi aucleoix clicere,
mox aooareoix; xi non aucleoix, nec xic lateoix.
78. /l//.. S ?oxtquam er^o noc ellatux ex, intulixti: "I-Incle
ccit etiam ipxe clominux: ^cce venit ^?'lnce/>5 mn^i ^i5 et ln me
nl/?l/ lnvenlt" aclclixqzue cle tuo: "I^inil utiqzue peccati, nec qzuocl a
naxcente tranitur nec qzuocl a vivente aclclitur." d>xtencle iitur
clixixxe in evan^eiio clominum non xe naoere peccatum qzuocl a
naxcente traneretur.
^l/<?. K ^u oxtencle clixixxe clominum non xe naoere xorclem,
xine qua Ioo ccit nec inlantem ullum exxe, clx t nlx ^lel vlt<l
x/>e?' te?'?Am. ^t tamen uoi ait: l^cce venlt />^ncet'5 ^lx nln^l et
in me lnvenlet ni^l/, nec ipxam xorclem intelleimux, xi recte intel'
leimux. I^lam xi ex eo quocl cxit non ext intelleenclum q,uocl
non clixit, nec cliaoolum nominavit, xecl principem muncli. ^t ln
me, inquit, lnveniet nl/?l/; non ait, in me non inveniet oeccatum.
l^t tamen nox ea clicimux quae non clixit, xecl ex nix intellecta quae
clixit.

41 e ... tenebrai'uin) (c/) dol. 1,13

78,1 uncle ... 4 aclclliu^ Xu. nupt. 2,14
ierrainl (y5) lol> 14,4xq. 9 Ion. 14,30

36 intellei nominex t^. ?/ eH/.

Ion. 14,30

40 clicatur plena t^. eH/.

78 (??/ 5 clominum in euanelio t^, ?^/ e<U,

13 niKil inueniet t?'. eH/.

xoraem ... 9

41 non erui cle

9 mun^i liuiux t^, ^/ e<U.

40

45

10

15

82

10

15

20

25

I.ibel' quariux c. 79

79. /l//.. S ()uicl circumxcribix inlelicex animax, ut mentiarix

incucatum exxe c,uocl non ext? Dicit clominux in evanelio: l^cce
venlt />^nce/ mnil /?lx et ln me invenit nl/?l/. (Uertum ext ninil
peccati in eo cliabolum otlenclixxe, quoniam in omni, vel quam
exurienti vel quam poxtea praeclicanti tamquam perxecutorex xuox
aclmover, temptatione xuperatux ext. ?rolitetur er^o xalvator
ninil in xe cliaoolum cleprenenclixxe peccati. In c,uo certe
invenixxet, xi quicl cle carnix conclitione traneretur, c,uoniam et
ipxe lactux luerat ex muliere </e 5emlne D<lvl</ et cle ^clam xtirpe
pronata.
/ll/<?. K (1) 3ecl non eum per concupixcentiam carnix vir^o
conceperat et icleo in eum xine propaine peccati carnix propao
pertranxiit, ut exxet in eo non caro peccati, xecl ximilituclo carnix
peccati carnem xalvatura peccati. ?roincle ^,clam priuxc,uam
peccaret, nec carnem peccati naouit nec ximilituclinem carnix
peccati, quia non erat moriturux nixi peccaxxet; xecl poxteaquam
peccavit, iam caro peccati ^enuit carnem peccati, quia per illam
concupixcentiam caarnix eam ^enuit, c,uae ante peccatum vel nulla
in illo erat vel xpiritui non rexixteoat, propter quocl eum nuclum
exxe ninil puclebat. (2) dlirixtux autem qui non per illam concu'
pixcentiam carnix ext natux, xine peccato natux ext quocl tranit
omnix caro peccati, procul clubio propter quam moriuntur
omnex, carnem non naoenx ipxe peccati; xecl tamen et ipxe
mortuux ext propter ximilituclinem carnix peccati. I^am xi nec
moreretur, non xolum carnem peccati non naoeret, xicut non

79,3 Ion. 14,30 5 exurienti^ c/^ ^li. 4,1-1 1; praeclicanti^ ^ ^lt. 22,15-22
9 clel ... Davil Kom. 1,3

79 (???l^/ 2 cloniinux clicit t^. e</</, 3 liuiux muncli t^. l? ^ inveniei (?^/,
x^ c^ 7s,^, s2,I
4 inl ... cliabolum^ cliaboluin in eo t^. X ^ qzuain om. /^
5 tamquam c>m. /5
6 aclmonuer ^
9 ex muliere luer t^. /^
10 propama X, propaata (?mz.m/ 18 eum ?/ 20 ee ninil xe (?
21 naiuxl om. ^ 24 nec^ non X

Liber quartux c. 79 - 80

83

naoeoat, xecl nec eiux oxten^eret ximilitucnem, quam pro noxtra

xalute xuxceperat. (3) ^u iitur qui neare non potex dlirixtum
non in carne venixxe peccati, xecl in carne quiclem vera tamen in
ximilitucne carnix peccati, clebex carnem clemonxtrare peccati,
quoniam xi nulla ext, prolecto nec ximilituclo eiux ulla ext. ?orro
quia dlirixtux xolux naouit ximilituclinem carnix peccati, quae non
exxet caro peccati, qui non ex commixtione xexuum natux ext,
quicl rextat, nixi ut peccati caro xit omnium, qui cle tali
commixtione naxcuntur pertinentex acl munclum, cuiux ext
cliaoolux princepx, a quo malo non lioerantur, xi in dnrixto non
renaxcuntur?
8ll. /l//.. S Invenixxet er^o in eo cliaoolux naturale crimen, xi
ullum exxet, teneret corpux oonoxium, xi illucl vel in primo
parente vel in ipxa pariente venenaxxet, nec relerret, utrum
conclitionioux materiae xuae xera et inellicax rexultaret voluntatix
intentio; contra naturam nitenx non expiaret natum, xecl exaxpe'
raret tvrannum, xalvo eo quocl non poxxet exxe voluntax lioera, xi
tuixxet natura captiva. 3i er^o exxet in ipxiux carnix xenxu et
conclitione peccatum, xi ipxa natura nominum acl clominium
claemonix pertineret, dnrixtux aut reux erat tuturux aut nomo
non tuturux. ^r^o xi maleclictum aoxcrioitur naturae numanitatix,
illi quoque, qui caro lactux ext ut naoitaret in nooix, aut crimen
claoitur aut numanitax auleretur.
/ll/<?. K l>Iec crimen ei claoitur, in quo princepx muncli
nullum potuit invenire peccatum, nec numanitax auleretur, in
quo et anima et caro liumana erat, quamvix non erat caro peccati,
xecl ximilituclo carnix peccati.

80,11 caro ... nobix) c^ Ion. 1,14

27 iitur) ero /^ 29 cleinonxirare carnem t?'. U, 30 quoniam^ quae X
31 xolux clirixiux t^. H</ ^ 32 qui^ quia ^l^. 35 non in cIirixio t^. eH/,
80 6?/ 8 clominium^ clominum (? 10 aclxcrioitur maleclictum t^. U.

30

35

10

15

84

10

I^iber quam c. 8 1 - 83

81. /l//.. S ()ucxi utrumque lecit ^lanicneux, qui commen'

tatux in carne malum exxe naturaliter cuxit in dnrixio non mixxe
carnem, ne contneretur in eo luixxe inia,uitatem.
/ll/<?. K ^lanicneux naereticux carnem neat dnrixti, ?ela'
ianux naereticux carnem peccati carni coaequare vult dnrixti,
dnrixtianux catnolicux ximilituclinem carnix peccati cxcernit a
carne peccati, ne olaxpnemet carnem dnrixti.
82. /l//.. S ^t nunc liclex catnolica in utroque contrivit,
malum xcilicet in carne non exxe naturaliter atque oo noc dnrixto
nec aliquicl clemixxe numanitatix nec quicquam iniqzuitatix aclmixxe
pronuntianx. dlamat er^o clixpenxationix xuae conxciux: "l^cce
venlt /^nc^ /?ll mn^i et lnvenit in me nl/?l/", ninil prolecto
quocl poxxit ar^uere, qzuia non poterat inlamare naturam, cuiux acl
peccata non inllexerat voluntatem.
/ll/<?. ^t Immo vero "ninil peccati nec quocl a naxcente
tranitur", qzuia in nulla iniquitate conceptux ext, "nec quocl a
vivente aclctur", qzuia nulla temptatione cleceptux ext; quorum
cluorum unum ext propter quocl leimux: /n in^lt^tl^
conce/>tx xm, alterum propter quoo ccimux: ^Ve nox ln</c< in
tem/>t^tlonem.
83. /l//.. S Ipxa ei etiam cauxa temptancli dnrixtum mit,
quoniam more artix xuae voleoat carpere perxua^enclo, cum
neminem poxxet vitiare conclenclo.
/l l/<?. K !>lon conclenclo vitiat qui neminem conct, xecl male
xuaoenclo vitiavit quocl oonum conclitum invenit. I^on enim
naturae auctor ext, quae clei oonitate in nomine concutur, xecl

82,4 clamai ... nilii^ (c/) ^u. nupi. 2,14

5 IoK. 14,30
aiiu^ ^u. nupi. 2,14 1 1 ?x. 50,7 12 ^li. 6,13
81 6?^
82 6?^
83 (??/

1 etiam ei t?'. e<^. ^ iuit dlinxtum t?', /c//.

niliil ... 10

2 cai'pere (?, capere

I.iber quanux c. 83 - 84

85

culpae, cum qua nomo ex propaine vitiatorum primorum

nominum cle oarentioux naxcitur. ()uicl autem mirum, xi
temptavit eum, in quo non erat caro oeccati, quae nec in illix
erat, quox primo temptanclo cleiecit, per quorum concupixcen' 10
tiam carnix, cle qua conluxi xunt, caro ext propaata peccati, quam
xanaret ao noc malo nullum naoenx malum ximilituclo carnix
peccati?
84. /l/Q S ?roincle incarnatio dnrixti opux xuae clivinitatix
tuetur, qui allerenx naturam meam acl me et voluntatem xuam,
cuiux mini xpeculum ollereoat et reulam, pronuntianxque ninil
in xe caoolum invenile peccati oxtenclit culpam non cle carnix
conclitu, xecl cle xola xuxcipi voIuntate. Denique ut nuxquam in 5
xcripturix leitur dnrixtum luixxe oeccatum, quocl a naxcentioux
trani noxxet, ita etiam illucl claro textimonio perclocetur quocl
xuxcepti liominix iuxtitia non cle naturae cverxitate, xecl cle
voluntaria actione xuoxtiterit.
/ll/<?. K (1) "l^uxouam" xcriptum exxe clicix "dnrixtum luixxe 10
peccatum, quocl a naxcentioux trani noxxet." ()uicl enim m^eret
quocl ipxe non traxerat, xecl eox venerat xalvare qui tranerent?
()uicl, inquam, ipxe lu^eret quocl a nemine luitur, nixi cum acl
ipxum conluitur? Dicix etiam "claro textimonio" percloceri
"quocl xuxcepti nominix iuxtitia" lilio clei "non cle naturae 15
cliverxitate, xecl (cle) voluntaria actione xuoxtiterit." Itane vero ne
noc quiclem dlirixtux cliverxum nat>uit in natura, quocl ita ex
virine natux ext, ut iam exxet non xolum nominix, xecl etiam clei
liliux? ^r^one ixta xuxceptio, quae cleum et nominem unam lecit
exxe perxonam, ninil illi nomini valuit acl excellentiam iuxtitiae, 20

84,10 nuxc1uii ... tralii noxxet^ v. 5-7

14 cl-u'o ... 16 xubxtiterit^ v. 7-9

84 (??X^/

1 dlirixii^ clomini X

12

vener xalvarel c/ ^tt. 18,11

2 intueiur X ^ qua X ^ xerenx (? ^ acl

86

25

30

35

lHer quartux c. 84 - 85

quam clicix ei cle actione voluntaria xuoxtitixxe? (2) 3iccine vox

contra clei ratiam clelenxio liberi aroitrii praecipitex ait, ut
etiam ipxum mecliatorem, ut exxet clei liliux unicux, xua voluntate
clicatix meruixxe, et lalxum exxe, quocl tota contitetur ecclexia,
creclere xe in Iexum dlirixtum liliurn clei patrix omnipotentix,
unicum clominum noxtrum, natum cle xpiritu xancto et virine
^laria? 3ecunclum vox enim non a verbo clei liomo xuxceptux ext,
ut ex vir^ine naxceretur, xecl natux ex vir^ine xuae poxtea
voluntatix virtute prolecit et lecit, ut a veroo clei xuxciperetur non
talem ac tantam voluntatem illa xuxceptione liaoenx, xecl acl illam
xuxceptionem tali et tanta voluntate pervenienx, nec ve^m c<lw
^lct?n t in utero vir^inix, xecl poxtea merito ipxiux nominix et
eiux numanae voluntariaeque virtutix. (?) l^x quo vox xequitur
etiam illucl, ut quomoclo illum creclitix a veroo clei propterea
xuxceptum exxe quia voluit, xic multox creclatix ita xuxcipi
potuixxe, xi etiam ipxi ximiliter voluixxent, vel poxxe xi velint, ac
per noc xenitia voluntatix liumanae lieri, ut ille unicux xit, cum
plurex exxe poxxent, xi nominex vellent. ?Iaec xi clicitix, uoi ext
tronx vextra? 3i non clicitix, uoi ext naerexix vextra?
85. /l//.. S ?etrux namque apoxtolux ait: (H?'lxtx />w nobu
mox t, vobu ?'e/ln<7en5 exem/>/m, t xe^^nlinl vtl^l<l eix,
<7l />ecc^tm non ^clt nec inventx l </o/x in o?'e elx. (2erte
apoxtoli xententia cum clominica voce concorclat; clixit ille in
evanelio: l^enlt />nnce/>5 mn</l /?lx et in me nl/?l/ lnvenlt. ?Ioc
iclem commenclat maixter ecclexiae clicitque in dnrixto nullum
luixxe clelictum; xecl per quicl non liaouerit oeccatum veraci

85,1 l?eir. 2,2 1xq.

5 loK. 14,30

2 1 voluntaria actione t^. e<^c/. 23 voluntaie xua t?'. eH/. 24 nieruixxe clic
t?'. ??i^/ U. 26 inarla uirine t?', X 3 1 ne X 36 uoIuixxent ximiliter t^. X
37 Kumanae voluntat t?'. e</c/, 39 venra lronx t^. eH/.
85 (??/ 1 nobix^ uob (? 4 clicit e<^

I.iber quariux c. 85 - 86

87

attextatione commenclat: ()l<l, inquit, />ecc<ltm non /eclt. l^Ion

clixit quia peccatum non xuxcepit, xecl ^i<l />ecc<ltm non/ecit.
/ll/<?. K I-Itique ille qui peccatum oriinale non traxit, nullum 10
peccatum nabuit, quia non lecit, xicut ipxe ^clam, quia oriinale
non nabuit, nullum liabuixxet, xi non iecixxet.
86. /l//.. S ^t xi exxet in natura crimen, ?etri erat impertecta
xententia, qui cenxuerat viclelicet acl immaculatae xanctitatix texti'
monium poxxe xutlicere, xi actux eiux a criminibux vinclicaret,
cum crecleretur in eo naoitare peccatum per naturale virux. Iitur
xi cle naturali malo aliquicl ille xenxixxet, xollicitiux partem lianc 5
commemoraxxet et prexxiux ut xcriberet: dlirixtux nonix reliquit
exemplum, qui peccatum nec lecit nec quocl nox tranimux
naxcenclo colleit, xicque merito xequeretur inventum in ore eiux
clolum non exxe. ?orro xi noc putaxxet, numquam commemora'
tionem lecixxet exempli; quem enim liominibux exxe oxtencleret 10
imitanclum, xi illum externae carnix natura clixcrevixxet et
cenxuram maixterii xuoxtantiae cliverxitax aruixxet?
^l/<?. K ()uam niliil clicax, alii certe intelleunt, xi tu non
intelleix. l^xemolum quippe aooxtolux ?etrux in dnrixto propo'
nenx nominioux imitanclum, quicl opux erat, ut cle oriinali 15
peccaio aliquicl cliceret, cluaxi quixquam imitanclo dnrixtum
poxxet eilicere, ut xine illo, xicut ille potuit, naxceretur? 3icut non
poxxet ellicere imitanclo dlirixtum, ut quemaclmoclum ille cle
xpiritu xancto et vir^ine ^laria naxceretur. ?roincle ut imitemur

8 1 ?eir. 2,22 9 quia2 ... leck) 1 ?eir. 2,22

86,8 inventum ... xe^ c/ 1 ?eir. 2,22
86 (??IV 1 imperlecta^ imperita ?/>c.^//</., impena ?ac., a<^, uel imper'
lecta ?mz.m/>.
2 acl iinmacullltae om. (?
12 liominibux exxe om. <?
1 1 clixcrexxei (? 12 ctiuerxit ?<lc. 15 aliquicl cle oriinall peccato t?'. e<^
17 xicui) uel qui ^/, <U. uel qui ?5/.

88

I^ibel' quanux c. 86 - 87

20 dnrixtum, voluntax noxtra (re)lormatur; ut autem lioeremur ab

oriinali malo, natura reeneratur.
87. /l//.. S (1) t^uc accecleoat quoniam opinio peccati natu'
ralix non xolum vim aemulationix aoxumeret, xecl ipxiux praeconii
trauclem, ouocl ei clelereoatur, ur^eret. ()ua enim cliceretur ravi'
tate, qua lronte clolux in ore illiux non luixxe, cum, xi in alia
5 conclitione carnix quam quae ext noxtra venixxet, non xolum
clocenclo, quocl leviux ext, xecl etiam naxcenclo, quocl ext raviux,
clolum malum convinceretur eixxe? ()uale quippe erat, ut
nominex in naturali malo renoque cliaooli conxtitutox et xub
pextiiera taoix inenitae necexxitate peccantex vel lei peccati,
10 quae in memorix eorum renaoat, naturaliter xervientex ille acl
aemulationem xuam etiam xub poenae interminatione compelle'
ret iuxtitiamque xuam eiux carnix nominioux impo(r)taret, cuiux
malo xic tuerat oerterritux, ut ipxe qui xub xpecie eiux tormam
voluerat nonextatix exorimere, tamen naturae eiux veritatem
15 caveret. (2) ()uanto ei rectiux cliceret aerituclo peccantium et
xecuritax coactorum: dum valemux, omnex recta conxilia praeoe'
mux aerotix; tu xi xic exxex, aliter lon^e loneque xentirex? ()uo
iitur vextra protecit impietax? l^ecexxario viclelicet conxequi, ut
xi creclitur naturaliter carni noxtrae inexxe peccatum, dnrixtux
20 quoque aut xuxceperit carnem ixtam et noc m^Io teneatur
oonoxiux aut non xuxceperit et non quiclem nativitatix, c,uae in eo
menclax vicletur, xecl tamen voluntariae trauclix iniquitate
inxoluoili vinciatur. (3) ()uocl quia totum tantix olaxpnemiarum
xorclioux xqualet, ut vix xine norrore poxxit, vel cum clilaniatur,
25 exponi, aclxit clinitax mecliatorix exemplo xuo et operi ac noxtrae

87,16 cum ... aerotix^ c^ leerent, ^nclria )09

87 (??/ ) urerei^ <lck. l. arueret ^tH^. (?^e) 12 importarei conlecl,

impuiarei ?I^ U., puiaret (?, </n. vicleiur le^enclum imperaret ^/<l?'.
16 recte (? 21 xuxcepit (? 23 uincatur (-/^/

I^ioer quartux c. 87

89

liclei, quae veritatem tam ipxiux quam apoxtoli eiux xermonioux

vinclicanx numqzuam clexinit praeclicare dlirixtum verum nomi'
nem, eiuxclem naturae cuiux et nox, carnem cle ^Hariae xuxcepixxe
vixceribux, verum per omnia liominem nullum nabuixxe pecca'
tum; acl quocl inclicanclum xullicit apoxtolo ?etro clicere nullum
eum tecixxe peccatum, clocenx quia qzui non lecerat, naoere non
poterat. ^V//x t </o/x lnventx in o?'e elx; xanctum conxortioux
naturae xuae, quam in cunctix ipxe iecerat, praeouit exemplum.
l^t icleo conxtat innatum non exxe peccatum, quanclo illucl
dlirixtux non naouit, qui xalvo quoqzue lionore cleitatix xuae ob
noc lactux ext carnalix, ut nooix exxet imitaoilix.
/ll/<?. ^ (1) ()uicl enim, nomo multum loquenx et parum
xapienx, xi clicerent liominex dlirixto: ()uare nooix iubetur ut
imitemur te? l>Iumquicl nox cle xpiritu xancto et virine ^aria nati
xumux? ?oxtremo numqzuicl tanta nooix exxe virtux potext quanta
tibi ext, qui liomo ita ex ut etiam cleux xix et noc patri coaeternux
et omniootenti aeqzualix omnipotenx? Icleo non clebuit xic naxci
vel xic in unitatem perxonae a veroo clei xuxcipi, ut nominioux
eum nolentioux imitari talix excuxatio non claretur? (2) 3icut
autem nobix ipxe patrem propoxuit imitanclum, qui certe liomo
nuincluam luit, eumque xine clixpenclio vel inlirmatione clivini'
tatix eiux imitantur quicumclue per eiux ratiam et volunt et
poxxunt, ut cliliant inimicox xuox, oenelaciant eix qui oclerunt
eox, nec clicunt ei: 1"u propterea noc potex, qzuia cleux ex, et quia
inimici tui niliil tibi poxxunt nocere, nox autem nominex xumux
inlirmi et eox iubemur clili^ere, qui nooix tot et tanta mala
in^erunt perxecutionioux xuix, ita dlirixto non clicunt iinitatorex
eiux: i^lon poxxumux ea lacere, quae ut laciainux tuo nox
exliortarix exemplo, quia lone potentior ext excellentia tua quam

50 xulLcit ... 32 eiux) (c/) 1 ?eir. 2,22

39 ^laria viruie t^. eH/, 4l lta liomo t?'. ?s e</c/,
e</c/. 52 xuix perxecuiionioux t^. e<U.

42 icleo (?, icleone ?/

30

35

40

45

50

yll

I^ir>er quartux c. 87 - 88

55 intirmitax noxtra. (3) l>lon itaque icleo cleouit natux cle xpiritu
xancto et virine ^laria nat>ere concupixcentiam, qua cuperet
mala, etxi ei rexixtenclo non laceret, ne clicerent ei nominex:
?Iaoeto priux cupictatex malax et eax vince xi ootex, ut te imitari
noxtrax vincenclo poxximux. Deincle quicl clicix, Iuliane, cle illo qui
60 clicit: ^Von <^o</ vo/o <l^o, 5e</ <^o</ o^l l//</ /lcio, quem vox
axxeritix non concupixcentia cum qua natux ext, xecl mala
conxuetucline uxque acl ixtam necexxitatem premi? I^umquicl
liuiuxmoui iiomininux dnrixtux non praeouit ut xe imitarentur
exemplum? l^umquicl eox contempxit eoxque exxe voluit a xuix
65 xectanclix virtutioux alienox? (4) 3i er^c, clicerent ei: I^excix quicl
patimur mole conxuetuclinix qua premimur, tu non premerix,
propterea loquerix: "kacile omnex, cum valemux, recta conxilia
aerix clamux." ?laceretne tioi, ut etiam dnrixtux tali conxuetu'
cline premeretur eamque xuperaret, ut exxet remota eorum
70 excuxatione talioux imitanclux? ^,n tua vaniloquia iam ricleoix et a
nobix taceoix?
88. /l//.. S (1) Verum nix ut rex poxtulaoat impletix iuvat te
vel mecliocriter convenire, qua ticlucia tu, cum ?Iieronvmi xcripta
collauclex, clicax in dlirixto non luixxe peccatum, cum ille in eo
clialoo, quem xub nomine ^ttici et dritoooli mira ^et^ ut talem
5 lioem clecebat venuxtate compoxuit, etiam quinti evan^eIii, quocl
a xe tranxlatum clicit, textimonio nitatur oxtenclere dnrixtum non
xolum naturale, verum etiam voluntarium naouixxe peccatum,
propter quocl xe conoverit lonannix oaptixmate cliluenclum. De
alio etiam textimonio Ionannix evanelixtae llaitium ei axxuit

60 Koni, 7,15 67 lacile ... ^mux) c/ l'erent, ^nclria 309 (v. 16)
88,3 ille ... 8 iluenclum^ c/ Nier. av. ?el. 3,2
8 cle ... l0 l^xita^ c/
Nier.aclv.?el. 2,17
66 mole) male (? 69 eamque) reanique (?, </^, uel rrn ?>nz.
88 (??X^/ 2 tu qua li^ucia t?'. X 3 eo clialoo) clialoo illc, ^
</e/evl 7 peccatum^ </</, xe /l 9 axxuit ^/<l^., arrmi (??X^l ^lF.

4 ei2

I^oer HuaI'tux c, 88

91

talxitatix. (2) De quo opere tu in illa epixtula, quam ^lexanclriam

clextinaxti, ita loriarix, ut clicax ?elaium xcripturarum 20 eo
opprexxum molioux aroitrium liberum vinclicare non poxxe.
Verum illi operi a catliolico viro, qui pulxatux luerat, ooviatum
ext. I^unc vero acl noc commemorationem eiux tantummoclo leci,
ut te reconoxcerex non xolum xcripturix xanctix, xecl nec ipxix
clomatix tui acliutorioux conxonare.
/ll/<?. K (1) 3i poxuixxex veroa ?Iieron^mi, lortaxxix oxten'
clerem, quomoclo accipiencla exxent xine olaxpnemia, quam tu illi
importare conarix; quocl xi non poxxem, non tamen eiux nclem,
quam cum aliix praeclarixximix ecclexiae catnolicae cloctorioux
tenuit, icleo reouclianclam putarem, c,uia clixixxe alic,uicl inveni'
retur, xi tamen inveniretur, in quo non conxonaret illix. Illucl
autem mini ex nuiux nominix perxona contra te xatix ext, quocl
cum icl xentiat cle peccato oriinali, quocl xic averxarix, ut icle(o)
m^e) appellex X^aniclieum, ipxum tamen noc appellare non auclex.
I^oi te apparet imoruclentia lalli, xecl contra oruclentiam tuam
mini calumniari. (2) l^^o xane non ?Iieron^mi xecl ^moroxii nec
meix commemoratam, xecl veroix eiux exprexxam xententiam tioi
oppoxui, qua lnrixtum clicit non aliter exoertem clelicti exxe
potuixxe, nixi experx luixxet illiux conceptionix, quam commixtio
viri et mulierix operatur. I^loi cernix exxe conxeouenx, ut xi e^o
propter nanc xententiam xum ^anicneux, xit et ^moroxiux; quia
vero ille non ext, neminem ^aciat vel oxtenctat ixta xententia
Xlanicneum. I^oc cum vicleax - non enim tale ext ut non ooxxix

10
illa ... clexiinani^ ^e?'ulm. </ d)^l//m y>uco^m, c/ ^u, ep. Oivjall 4
13 ooviaiuin i^ xc. ?el. lib. rd.
29 oppoxui) c/ ^u. nupt. 1,40; 2,15;
qua ... 31 operur) c/ ^mor. Ix. lra. 1
16 tui clomaiix t?'. e<U. 22 illix non conxonaret t^, ?X^/ ^c/. 23 inini om.
/^ 24 acluerxarix (? ^ icleo nie cc?cl, iclem (??X^/e<U., iclem nie coniec.
/^l/ln/^l, </n. l. incle me ^/<l^. (?^e) 25 appellare noc t?'. /^ 26 apparei^
<l<^, non X ^ onicleniia (? 30 illiux om. (?

10

15

20

25

30

92

I^ber quartux c. 88 - 89

35 noc viclere vel poxxix noc non viclere - , tantum tamen cauxae
oonitate clexererix, ut calumnierix mini nomine ^anicnei, non
impruclente inorantia, xecl impuclente lallacia.
89. /l//.. S (1) I^lam ^lanicneox clexerix in vituperatione xuum
et caprarum, quox in numanae naturae criminatione comitarix,
cum quibux etiam in dnrixto non xpeciem carnix, xecl rationem
evertix exemoli. 3uomovex etiam a dnrixto veroix interim
5 naturale peccatum, ne et ipxum xuo potextate vi^earix cliat>oli
collocare, quocl non lecit vel ipxe ^lanicneux, xecl lauclax
?Iieronvmum, qui ita eum non metuit olaxpnemare, ut clicat
illum tamiliaritatem cum voluntariix quoque inixxe criminioux.
(2) Ita inter cliverxax amicorum xorclex et commenta volutatux
10 xine clellexu in catliolicorum xolum ellerarix iniuriax, quia clicunt
cleum mali auctorem non exxe, nominex qui ab eo liunt, malox
non exxe naturaliter, leex clei iuxtax exxe, imainem eiux ooxxe
cleclinare a malo et lacere oonum, dnrixtum nec in membrix nec
in praeceptix nec in iucliciix ullum perpetraxxe peccatum. ^tque
15 icleo xi tu axxertione veritatix aerexcax, creclimux tamen pruclentex
inxtrui nonnulloxque etiam cle nix, c,uox menclacia tua xauciarunt,
ooxxe xanari.
/ll/<?. K (1) De dnrixti exemplo xuperiux tioi rexponcli quocl
neque neare cleoemux eiux excellentiam, qua licet nomo
20 inte^errimux, tamen cle xpiritu natux nec carne concupixcente
conceptux, xuper omnex nominex nic vitam iuxtixximam cluxit,
nec propter nanc excellentiam nox excuxare, ut non eum pro
moclo noxtro xtucleamux imitari. l>Ion enim coniu^ex liclelex
caelioatum eiux imitantur et tamen, ut aclulteria omnexve concu'
25 oitux illicitox non perpetrent, imitantur illum nec, xi eum

89,13 cleclinare ... bonum^ c/ ?x. 36,27

36 non om. (? 37 inipruclenti (? ^ inipuclente ?/ I/i^,, puclente (? ^/<l?'.

89 <??/ 4 a om, (? 5 cliaboli collocare viclearix t?'. ea!. 7 quia ?/ l^iz.
8 iniixxe /^?'. 9 uolupiaiux ?^<lc.r)

I^iber quartux c. 89

y)

ampliux imitantur qui xancte ^ucunt caelioem vitam, i^eo in noc

quoque imitari eum ooxxunt, quocl ille non xolum non lecit,
verum nec concuoivit illicita. daelioi autem vitae xanctae
concuoitux ext omnix illicitux, cui nec coniualix ext licitux. ()ui^
er^o mirum, xl natux cle xpiritu et vir^ine non in xe naouit ullum
malum? (2) ()uix vero, nixi raviorioux cleprexxux malix, neet
malum exxe, contra quocl etiam xancti coticlie roant patrem ex
ipxiux clomini maixterio? dum enim ccimux: T'/e nox ln/en in
tem/>t<ltlonem, contra concupixcentiam noxtram roamux cleum.
l/nx^u<^e enim tem/>t^t?', ut xcriptum ext, <l conc/>ucentl<l x<l
<l/^t^ctx et l//ectx. ^vertat er^o a nooix ixte quem roamux
pater, ut clicere aucleamux c,uocl a oatre qui^em non xit, acl quocl
nox concupixcentia carnix tranit, xecl a patre xit ipxa quae tranit,
vel malum xit a^ qzuocl tranit, et malum non xit ipxa quae tranit.
(3) ?orro xi eam malum exxe veritax clamat, prolecto eam qui xine
ullo malo natux ext non naoeoat ac per noc oeccatum xicut non
lecit ita nec concupivit. I^ox itac,ue imitamur eum, cum
peccatum non lacimux, non peccati concupixcentiam non narren'
clo, xecl non ei conxentienclo, quamvix ita imitemur illum xanctum
xanctorum, cum oene vivimux, ut tamen non clexit uncle clicamux
in oratione noxtra: Dlmitte nobu </eblt^ no^ttn. l^^o autem non xic
lauclavi ?Iieronvmum, quomoclo ?elaiux lauclavit ^mbroxium,
quocl eiux "nclem et purixximum in xcripturix xenxum ne inimicux
quiclem auxux ext reprenenclere", ac per noc xi qui^ mini clixplicet,
reprelienclo in amici xcriptix xicut in meix; xecl aliucl ext alicubi
catnolicum errare, aliu^ mani errorix etiam naerexim conclere
vel tenere.

33 X. 6,13 35 Iac.1,14 44 nnctum nciorum^ c/ Oan. 9,24 46 ^Ii,

6, 12 48 qucxl ... reprelienere^ ?el. lit>. art>. e libro 3 lr,, c/^ 67,38
28 xanciae vitaae t^. e<U.

30

35

40

45

50

94

10

15

20

25

I^iber quartux c. 90

90. /l//.. S (1) 3ecl ninc ixta xulliciant. Veniamux nunc acl
illucl, in quo parx neotii mana verxatur; cuiux potentia exami'
natux et exanimatux ^lanicneorum leatux tam liclelix rexponxio'
nix clocumenta protulit quam eleantix inenii. I^lam poxtquam
clicta mea, quae xupra poxui, nulla re nova interceclente lau^avit
et probavit, a^ eam partem, qua clixputatio a nooix promixxa
xuppleoatur, accexxit quaerente me quippe, per quicl xub cliaoolo
exxent quox ^eux tecit. ^cl quocl rexponcli ipxiux nomine: "?er
peccatum, non per naturam" retulique cle meo: "3ecl xicut ipxe
non aonuix, ut non potext exxe xine xexioux letux, ita nec xine
voluntate clelictum. r^aoent iitur tempore conceptux xui parvuli
voluntatem, qui aclnuc animam non naoent, aut naoent tempore
exortux xui, qui aonuc rationix uxum non naoent." (2) dum acl
nunc iitur venixxet locum, noc xolum cle noxtrix propoxuit
ooiectix icl ext: "3ecl ut non potext exxe xine xexioux letux, ita nec
xine voluntate clelictum" rexponclitque, "ita vero, ita ext; xic enim
/>e^ nm ^ominem />ecc<lt?n lnt?'<lvlt in mn</m et />e?' />ecc^tm
mo^ et lt<l ln omnn /?o?nln/>e?'t^nxllt, in <7o cin7n />ecc<lve?^<nt.
?er uniux illiux voluntatem malam omnex in eo peccaverunt,
quanclo omnex ille unux luerunt, cle quo propterea xinuli
peccatum oriinale traxerunt." Lectorem iitur a^nortor, ut
conllictum noxtrum viilanter inxpiciat. ()uicl tioi promit,
eruclitixxime oipeclum, meam non xupplere xententiam, cum etxi
in ea parte quam xupprexxixti priorix clicti expoxitio teneretur,
tamen etiam in illo, quocl tioi ooiecixti, vix aeque tota conxixtat?
(3) ?ropoxui quippe ticleliter, ut tua quoque manilextavit axxenxio,
quocl a te xolet relerri, et interroanx, per quicl xuo cliaoolo exxent

90,9 xecl... nat,ent^lul. acl l'urt>. lr. 31 (nupi. conc. 2,15)

15 xecl ... 21
traxerunt^u. nupi. 2,15 17 Kom. 5,12 2) erunixxi1ne oipeuuni) ^
(ic, clom. 48
9t) (??/
annuix eH/,

9 retuliczue^ et reiuli ^
1 9 ea ?/ l^lz.

10 non abnuix^ non annuix ?!lc.,

I.iber quartux c. 90

95

oarvuli quox lecixxet cleux, rexooncli vice tua: "?er peccatum, non
per naturam." derte viclex me ninc nullam lecixxe lrauclem. Dixi
cluocl in ore l'racluciani ext, licet noc non xit in clomate. ^,cl
quocl retuli: "3ecl ut non potext exxe xine xexibux letux, ita nec xine
voluntate clelictum." l'u noc impuclenti lecixti lraucle clivicluum;
nam commemoranx quocl nox clixeramux, quia ut non exxet
at>xc,ue xexioux letux, ita nec xine voluntate clelictum, illucl cluocl
xequebatur cle parvulorum voluntate tacuixti et rexponclex: "Ita
vero, ita ext; xic enim />e?' n?m /?o?nlnem />ecc<ltm lnt?'<lvlt in
mn</m. ?er uniux illiux voluntatem malam omnex in eo
peccaverunt." (4) I^Iocine rexponclere ext, nocine clixputare,
nocine poxtremo vel xoorietatix nabere rexpectum? Kicletur certe
ao eruclitix calliclitax xopliixmatum, uoi per communionem
nominum ximplicitati rexponclentix illuclitur; xecl illa ipxa
xopnixmata licet non xint veritate xolicla, urbana tamen xuoerlicie
colorantur; noc autem cluocl monxtrum clixputationix ext, nec
veritate xoliclum ext nec xopnixmate leviatum. Dixi certe non
poxxe exxe xine lioera voluntate peccatum; c,uo concexxo vextrum
cloma conxumitur, aui putaatix exxe in natura nominum xine ulla
voluntate reorum clelictum.
/ll/<?. K (1) l^^o icl xolum cle opere illo tuo leeram, cluocl
cartula quae mini mixxa ext continebat. l^lam poxteaquam librox
tuox, cle quioux illucl nexcio c,uix excerpxit, inveni, acl cuncta
rexponcli. Dicimux autem et nox non poxxe exxe xine lioera
voluntate peccatum; nec icleo tamen, ut clicix, noxtrum cloma
conxumitur, cum axxerimux exxe oriinale peccatum, qzuia et acl

28 lul. a l'url>. lr. 31(^u. nupi.2,15)

31 Iul. a l'urb. lr. 31 (>^u.
nupt. 2,15) 35 ^u. nupt. 2,15 36 ^om. 5,12 51 rexponcli^ 5c, ln c.
lul.
32 lrimcle lecixti t^. e<^ 38 en rponclere t^. e<U, ^ clixpuiare^ a^, ext ec/,
39 vel om. (? 43 ext) </</. qucxl ?/ U. 46 uoluntate ulla t^. (? 53 et

30

35

40

45

50

YH

I^iber quartux c. 90 - 9 1

lioc peccati ^enux ex lioera voluntate perventum ext, non eiu5

55 propria qui naxcitur, xecl eiux in quo omnex oriinaliter luerunt,
quanclo communem naturam mala voluntate vitiavit. (2) I^Ion
naoent er^o parvuli tempore conceptux vel ortux xui voluntatem
peccancli, xecl ille tempore oraevaricationix xuae manum illucl
oeccatum libera voluntate commixit, a qua peccati oriinalix
60 contaium xic liumana natura contraxit, ut verixxime cliceret
xanctux: /n in^lt^tl^ conce/?tx 5m, et aliux iticlem xanctux:
()u enim mn</x t <l xo?'^e5' ^Vec ln/^lnx cl5 t nlx </lei vlt<l
x/>e?' te?7Anl. t^aec eloquia veritatix xuoxannant vanitatem
loquacitatix tuae.
91. /l//.. S ()ua er^o tu impuclentia et approoax xententiam
meam et tuum cloma non clexerix, cum xententiae partix
utriuxoue ita nullo poxxint toeclere copulari ut enuntiatorum
oppoxita pariter non participent veritati? ()uomoclo er^o eo, xi
5 conxentirem naturale exxe oeccatum, necexxe erat ut cleciclerem cle
iure xententiae, quae praexcrioit nixi in voluntate lioera oeccatum
exxe non ooxxe, na tu e reione conxentienx me oene clixixxe, qui
oronuntiavi nullum exxe xine voluntate oeccatum, reicere xtatim
cleouixti illam ooinionem, qua oeccatum naturale crecleoax.
10
/ll/<?. ^ (1) ^liucl ext xine voluntate lioera oeccatum exxe non
ooxxe, quocl et nox clicimux, quia nec oriinale exxe potuixxet xine
primi liominix lioera voluntate, et aliucl ext, quomoclo ipxe
clixixti: "l>Iixi in voluntate libera peccatum exxe non ooxxe", quocl
non conceclimux. Oriinale namque oeccatum non ext in
15 voluntate naxcentix xecl neque in ioxa ext voluntate primi

61 ?x. 50,7 62 Iob 14,4xq.

91,13 nixi ... poe) v. 6x^.
57 peccancli voluntem t?'. e<^ 59 oriinalix peccati t?', ec/^,
91 (??X^/ 2 uiriuxque pariix t^. e</</. 3 i om. X 4 participant ?Xz/
e<^ 8 reiicere e</. 15 en in uoluntate ipxa primi t?'. /^

Liber quartux c , 9 1 - 92

97

nominix, quamvix xine ioxa exxe non poxxet. ^liucl ext er^o: I^on
potext exxe xine voluntate peccatum, et aliucl ext: l>lon potext exxe
nixi in voluntate peccatum. l^eqzue enim, xi recte clicimux: 3ine
conceptu partux non potext exxe, icleo etiam recte clicitur: I^ixi in
conceptu partux non potext exxe; xecl noc ita cliverxum ext, ut 20
neque in conceptu partux neque in partu poxxit exxe conceptux.
(2) ?eccatum vero potext exxe in voluntate, xicut luit primi
nominix; potext etiam non in voluntate, xicut oriinale
cuiuxcumque naxcentix, qzuocl omnino ext in voluntate nulliux, xecl
non xine voluntate primi illiux. Ille quoque xanctux qui clixit cleo: 25
non utique naouit in voluntate peccatum quocl commixit invitux.
()uicl ille aui clicit: ^Von ^o</ vo/o^lcio bonm moxque xuoiunit:
xe</ ^o^ no/o m<l/nl ^?oc <l^o? I^umqui^ in voluntate clicenclux ext
nabere peccatum xecunclum vox ipxox, qui eum vultix intellei vi 30
conxuetuclinix coi peccare nolentem? (3) Dexine iitur cle vicini'
tate xuorepere et xenxim limitem tranxrecli, ut quoniam clicimux
xine lioera voluntate, tu nox clicere allirmex nixi in lioera volun'
tate peccatum exxe non poxxe, tamquam xi cliceremux xine ine
carbonex exxe non poxxe et tu nox aliirmarex clicere nixi in ine 35
carbonex exxe non poxxe. ?Iaec xi nexcieoax, conlitere te non tuixxe
intelle^entem clixputatorem; xi autem xcieoax, non intelle^entem
xperaxxe naoiturum te exxe lectorem.
92. /l//.. S ()uicquicl enim naturale ext, voluntarium non exxe
manilextum ext.

26 lob 14,17
28 Kom. 7,19
16 non ... voluntaie) ne uoluntate non poten ee t^. X 20 exi cliverxum
t^. UU. 22 in voluntate potext exxe t?'. UU. 33 lioera voluntaie^ ^ voluntate
libera t^. ^ ^ libera^ ... ooxxe) voluntate lioera ee non poxxe peccatum t^.
/</. 34 xi ... inel xine ine cliceremux /^
92 6?x^

98

10

15

Libel' quartx c, 92 - 94

/l l/<?. K 3i quicquicl ext naturale, voluntarium non exxe mani'

lextum ext, non ext er^o naturale, quocl xalvi, cmocl beati exxe
volumux. ()uocl clicere c,uix aucleat nixi tu? ^ut aclmonitux,
lortaxxe nec tu.
9). /l//.. S 3i er^o ext naturale peccatum, non ext volun'
tarium; xi ext voluntarium, non ext inenitum. Ixtae cluae
cleiinitionex tam contrariae xioi xunt quam contrarium ext
necexxitax et voluntax, quarum conlirmatio ex mutua neatione
^eneratur. I^am xicut ninil ext aliucl voluntarium quam non
coactum, ita ninil ext aliucl coactum quam non voluntarium.
3imul er^o exxtare et velut vivere cluo ixta non poxxunt, quia talix
eorum natura ext, ut tunc aliucl vivat, cum aliucl exxtinuitur.
^l/<?. K dur non attenclix exxe peccatum etiam non volunta'
rium, certe in illo qui clicit, quacumque cauxa noc clicat: 5l <ltem
<^o</ no/o e^o ^oc^lclo, l^m non e^o o/>ew?' l//</, xe^ ^o</ /?<lblt^t
ln me />eccntm5' dur non attenclix exxe etiam necexxitatem, c,ua
necexxe ext velimux beate vivere, et clauxix oculix xic alteri alteram
opponix, quaxi voluntax necexxitatix aut necexxitax voluntatix exxe
non poxxit?
94. /l//.. S dum er^o noc ita inconcuxxum xit, ut nulla queat
ar^umentatione convelli, tu eli^e utrum mavix, et vel noxtram vel
tuam conxtanter allirma xententiam, ut aut necexxitati aut
voluntati imputex culpam. dum autem clico utrum mavix, non xic
aclmoneo, quaxi aclliuc tua lateat opinio, qui crimina naturae per
Xlanicneum importare cliclicixti, xecl icleo lioc commoneo, ut
clixputationix tuae veritax clenotetur.
^ l/<?. K Velix nolix, quoniam xaepe lioc clicix, xaepe oportet ut
aucliax non luixxe ^laniclieum qui clixit clixxenxionem carnix et

9),10 Kom. 7,16,.

9) (??X^/ 12 eiiam neceiiatem ee t^. /^ 1) aIierum /^
94 l??^ 5 iua aclliuc t?'. /</. 7 ilentatix ?<lc.^/

Li^ber quartux c. 94-95

99

xpiritux per praevaricationem primi nominix in naturam vertixxe.

()uam tu cauxam mali nuiux neanx, cum auo malo naxci omnem
nominem neare non xinerix, lacix ut ^lanicneux ilii(en)ae naturae
commixtionem nooix inexxe clicat et vincat nixi tecum victux
intereat.
95. /l//.. S ()uicl iitur mini rexponc>erix pruclenx et xollicitux
auctor expenc>at. De parvulix certe aimux, ouioux nulla propriae
mentix aclext voluntax, cle quioux quaeritur, per quicl xint xuo
cliaoolo quox cleux lecit, cum ninil mali ipxox eixxe conxentiax.
l'u eox contionatux ex acl iux ctaemonix propter peccatum, non
propter naturam pertinere. ^cl noc inxurrexit noxtra rexponxio:
"3ecl ut non poten exxe xine xexioux letux, ita nec xine voluntate
clelictum." ^cl c,uocl tu retulixti: "Ita vero, ita ext", icl ext non
potext exxe xine voluntate clelictum. Verum qui noc conlirma'
verax, c,ua impuclentia xuocliclixti: "3ect />e?' nm /?omlnem />ecc^'
t?n int^vit ln mn</m, per uniux illiux voluntatem?"
/ll/<?. K (1) I^umc,uicl, c,uoniam cle parvulix a^eoatur, icleo
quocl verum clixixti, oxtenclere non cleoui etiam meam non
impeclire xententiam, icl ext non exxe poxxe xine voluntate
clelictum, c,uancloquiclem etiam oriinale clelictum non naoet
cauxam nixi ex illiux voluntate a quo ipxa orio cleclucitur? Illucl
er^o cum aclverxa intentione clixixxex, non mini tamen aclverxum
exxe rexponcli et verum exxe concexxi; et quocl tu non viclerax,
quomoclo mini non aclverxaretur, oxtencli. (2) ?otuixti enim
clicere xecunclum intentionem tuam non exxe poxxe clelictum xine

l0 per ... vertixxe) c/ ^nibr. Luc. 7,141

95^3 per ... lecit^ c/ lul. acl l'url>. lr. 30 (^u. nupi. 2,15) 5 propier,..
naiuram^ c/ ^u. nupt. 2,15 7 lul. acl lurt>. 31 (^u. nupt. 2,15) 8 i
... 11 voluntaiem^ ^u. nupi. 2,15 10 Koni. 5,12
12 alienae cos?'. U^ei'e?', aliae (??)^/ eH/.
95 (??j 7 ee o?n. (??ac. 10 puclentia (?

13 non cleoui oxtenclere t^.

10

10

15

20

1ON

25

10

15

I.iber quanux c, 95 - 96

illiux, cuiux clelictum ext, propria voluntate. ()uocl xi clixixxex,

nequaqzuam conceclerem; xine propria enim voluntate naxcentix
tranitur oriinale peccatum. 3ecl tamen verum clixixti non poxxe
exxe xine voluntate peccatum, quia et ipxum oriinale voluntax
eiux etlecit, qui primux ea, qua natura numana vitiata ext,
voluntate peccavit, ita ut quicqzui^ liominum naxceretur per
carnix concupixcentiam, quae reorum conluxione velata ext,
liberum non lieret a reatu, nixi renaxceretur per xpiritux ratiam.
96. /l//.. S l^umqui^ cle ^clam operioux interroatux erax aui
qzuaexitum luerat, utrum ille voluntate peccaxxet? ()uocl quiclem
contra te mox qzuaeretur. l^xto, aliix te clelectat illuclere; cuiux
clelormitatix ext, ut tu tinimet imponax? ()uippe naucl valeo mini
perxuaclere, quocl tantam clelormitatem non traucle, xecl opinione
patiarix. In uno eoclemqzue verxu axxentirix non poxxe exxe aoxque
voluntate clelictum et xuoclix protinux peccatum, quoo xine motu
animi lioero manere non clixerax, in omnioux nominioux xine
voluntate renare.
/ll/<?. K (1) ()uicl xupponix veroum tuum quaxi meum, ut non
xentiente qui lioc auclit aut leit, xuotranax xenxum meum? ^^o
non clixi xine voluntate manere non poxxe peccatum, xecl exxe non
poxxe; quantum autem interxit, ex tuix veroix aperiam. I^oi enim
clixixti: "I^Ion potext exxe xine xexioux letux", qzuix non te verum
clixixxe conxentiat? ^,Iiter enim non exxixtit letux nixi ex marix et
leminae xexioux. 3i autem clixixxex: l>Ion potext manere xine
xexioux letux, quix tioi iioc verum exxe conceclerel? Xlanet enim
xine parentum xexioux letux, xine quioux tamen exxe non poxxet;
nec omnino ipxi laciunt ut maneat, qui lecerunt ut exxet. 3ic er^o

96,14 lul. acl 7'urb, lr. 31 (>^u. nupi. 2,15 )

22 enim^ ea^em ?/ ^iz. (<lH/. l. enim ^iz.mz.) ^ naxcentix voluntaie t^. H/,
96 <??X^/ ) mox contra te t?'. /5 ^ cleleciet ??^/ e<^l, 4 mini ualeo t^.
?X^/ e</</. 6 abxque) ne e<^c/. 10 qui ?<lc. 1 1 xentienii X 12 non poe
manere t^. X 14ie non t^. X 17 conceclerei ee t?'. X

I^ber quanux c. 96 - 97

101

peccatum, quocl exxe xine voluntate non potext, manere xine

voluntate potext. (2) Itaque etiam peccatum ^,clae, quoniam
ipxum ext quocl oriinaliter manet in poxterix eiux, nixi quioux in
dnrixto remittitur, prolecto cum ccitur et in ipxix xine voluntate
non exxe, acl illiux voluntatem relertur, qua lactum ext ut exxet
quocl manenclo et in poxterix exxet, non qua lactum ext ut
maneret quocl et xine voluntate iam ooxxet. 3i autem noc clicix
exxe quocl ext manere, non contenclo veroix, xecl plane clico,
quantum attinet acl manenclum, xine voluntate exxe poxxe omne
peccatum. ()uix ext enim qui peccatum, quocl xine voluntate non
lecit, manere etiam velit? l^t tamen manet nolente peccatore
peccatum, quocl a voluntate commixxum ext. Vianet er^o clonec
remittatur, et xi numquam remittatur, maneoit in aeternum;
neque enim menclaciter in evanelio clictum ext: /iex e?'ll <lete?7ll
/>ecc<ltl.
97. /l/Q S' Deincle quam multa clixxonantia in praepoxitio'
nioux invenitur; clixerax non exxe "xine voluntate clelictum" et
rexponclixti "xecl per uniux voluntatem" exxe clelictum. I^umquicl
concinit xuperiori clelinitioni, quae aolativi caxux praepoxitione
munitur, xecuta rexponxio per praepoxitionem accuxativi caxux
illata? ()uaexitum erat utrum exxet crimen xine voluntate, quocl
non poxxe conxtiterat; tu xuocclixti xe</ />e?' nn7 ^ominem
lnt^xxe />ecc<ltm, cum non reterret per quicl coepixxet, xecl xine
quo exxe non poxxet.

33 ^larc. 3,29
97,2 xine ... c^lictuni^ (c/) ^,u. nupi. 2,15

7 Kom. 5,12

24 t lactuni t?'. X 26 clicix manere nc< quocl ext ex t^. X 27 cle ueroix X
30 mlwenit X 32 in eiernuni manet>it t^. X 33 enim <n. X
97 (??X^/
1 quam wl^exi, cur lam (?, quia ?X^/ !,, c/ /Vo/ez. X///
liionantia (?, om. ?X^/ e^</.
propotionibux ^/ ^
2 inveniiur^
inueniuntur /l, <U. cliuerxit ?/ e<U. 4 concinii) cecinit (??<lc. l^iz. (</c/.
concinii l^iz.mz.) ^ quae) qui X 7 xecl (?X, o^l. ?/U,

20

25

30

1 02

10

15

20

25

I^iber quartux c. 97 - 98

^l^<?. ^ (1) ^o xic clixi peccatum xine voluntate exxe non

poxxe, quomoclo clicimux poma vel lrumenta xine raclicioux exxe
non poxxe; uoi etiam xine ollenxione rammaticorum poxxumux
clicere poma vel lrumenta nixi per raccem exxe non poxxe. dum
er^o recte utrumque clicatur, quamvix illucl per aolativi, noc per
accuxativi caxux praepoxitionem enuntietur, ouicl ext quoll nooix
caxioux nominum velut caxxioux aranearum quanto xuotiliux
tanto inlirmiux tencx in inxicliax? ()uaere muxcax moriturax, quax
ixtix reticulix capiax. st) l^on noc erant illi, quox icleo xequimur,
ut tuax tencliculax clixxipemux; non noc erat apoxtolux qui clixit:
(?o?^5 <^/em mo?n t />w/>te?' />ecc<lt?n; non noc erat
?Iilariux qui clixit: "l^x peccato omnix caro ext, a peccato xcilicet
^clam parente cleclucta"; non noc erat ^,moroxiux c<ui cxit:
"Omnex xuo peccato naxcimur, quorum ipxe ortux in vitio ext."
I^tinam tu potiux ixtorum dnrixti pixcatorum retioux tenaciter
xaluoriternue capiarix ! l'unc accuxativum caxum, quo ipxe a te
ipxo ex accuxatux, et aolativum, quo cle ecclexia catnolica ex
aolatux, correctux meliux cleclinaoix. ?raepoxitionex autem xi recte
atque intere xequerix, cur non ixtox titii cloctorex ecclexiae
clepoxita elatione praeponix?
98. /l//.. S ^pparet certe turtum cletextaoile, quocl quiclem
conlextim ea quae peccatix a^naeret, ultione punitum ext, vicle'
licet ut antequam in pextem procecleret aucentium, xuum
circumveniret auctorem. l^cce enim non aonuitur primum
nominem aliquocl incurrixxe peccatum, xecl quaeritur quomoclo

20 Kam. 8,10 21 ex... cleclucia^Nil.l^t. 10,23 (c/1.Ooinon.Keen.

91 ^1981l. 7-19); c/ 6,33,35xqq.; ^u. c. lul. 1.9 23 ^mbr. paen. 1,13
14 utrumque recie t^, ^ 17 in om. ??l^/UU.
18 erX
19 non ...
peccatum om. (? 21 omnix caro ex peccaio ext t?'. (? ^ pecco^ ^ peccaiore
X 22 parente^ parentix ^/<l?'., <^ ueI t ?5/. (c/^ 6,^,^7; >^u. c. lul. 1,9)
24 pixcaiorum clirixti t^. /^ 28 clociorex ecclexiae iit>i t^. ^/.
98 (??M 3 auientum ?'

I^ioer quanux c. 98 - 100

123

noc peccatum poxxit in naxcentioux inveniri. Delini tu peccati

primi qualem putex conclitionem luixxe. Dicix: Voluntax mit
lioera, non enim potext exxe xine voluntate peccatum, nox noc
orooamux; tu vero xuoclix: 3ecl noc peccatum, quocl xine voluntate
exxe non potext, naeret xine voluntate naxcentioux.
10
/ll/<?. K ?Iaeret per contaium, non naeret per aroitrium.
99. /l/Q S kalxum ext er^o quocl concexxerax, non exxe xine
voluntate peccatum; xi licet commixxum xit per voluntatem,
tamen acl aliox potuit xine voluntate tranxire.
/ll/c?. K
I^on ext talxum qzuocl concexxeram, quia xine
voluntate illiux, a qzuo ext orio naxcentium, non ext tactum 5
oriinale peccatum; potuit autem acl aliox per contaium xine
voluntate tranxire quocl non potuit ab illo xine voluntate
committi, ac per noc xine voluntate exxe non poxxet, ut exxet quocl
in aliox xine voluntate tranxiret; xicut lrumenta xine raclicioux exxe
non poxxent, ut exxent quae in alia loca tranxire xine raclicioux 10
poxxent.
IQll. /l/Q S l^xt er^o iam xine voluntate peccatum, cum inve'
nitur in nix quibux malam eripix voluntatem.
/ll/<?. K (1) l^xt omnino xine voluntate peccatum, icl ext manet.
l>Ion enim maneret, nixi exxet utiqzue quocl maneret, xecl ut exxet
quocl maneret xine voluntate, non ext lactum nixi voluntate, xi 5
tamen peccatum tantummoclo peccatum xit, non etiam poena;
nac enim quixqque peccat invitux. 3ic er^o utrumque verum ext, et
exxe non poxxe xine voluntate peccatum et exxe poxxe xine
voluntate peccatum, qzuomoclo utrumque verum ext, et exxe non
poxxe xine parentum xexioux ietum et exxe poxxe xine parentum 10

7 volunt ... 10 ncentioux^ l/ c/ ^u. nupi. 2,15

99 (??/ 2 voluntate^ <U. ee ?<lc. 10 ut exxent om, (?

100 (??/ 2 mala ?^ ^. ^ uoluniate ?/, <lH/. uel ix ?5/^, volunt l^iz.
6 tantummcxlo peccatum om. <? 7 xi ?/ 8 non exxe t?'. (?

104

15

20

10

I^iber qu^iux c. 100 - 102

xexibux letum. (2) Illuo enim cctum ext quia xine nix non potext
exxixtere, lioc autem quia xine nix poten manere. Lene quoo ipxe
uno loco et cle peccato et oe letu locutux ex clicenx: "I^t non
potext exxe xine xexibux letux, ita nec xine voluntate clelictum."
3icut er^o intelleimux letum icleo xine parentum xexibux exxe
non poxxe, quia xine nix non potext exxixtere ut xit, et icleo xine
parentum exxe xexibux poxxe, quia xine nix potext manere cum iam
xit, cur non ita intelleimux etiam peccatum et xine voluntate exxe
non poxxe, quia xine illa non potext exxixtere ut xit, et xine
voluntate exxe poxxe, quia xine illa potext manere cum iam xit?
101. /l//.. S Vicle er^o quo tua acumina perveliantur; perxua'
clere conarix rem aliquam per lioc non exxe per ouoo potext exxe,
/j !/<?. K ()uicl enim tu, o mane ille, etiam contra ratiam clei
clelenxor liberi aroitrii? I^eaoixne peccatum aliquo^ per liberum
aroitrium non exxe, quocl per liberum aroitrium potext exxe? kit
enim ut xit peccatum per liberum aroitrium, cum liomo peccat xi
velit, et lit ut non xit peccatum per liberum aroitrium, cum
liomo non peccat xi nolit. l^cce invenimux aliqui^ et lioc ipxum
cle quo clixputamux, icl ext peccatum per lioc non exxe per ouocl
potext exxe, iu ext per liberum aroitrium. ()uicl ext, contentioxe?
?Iucine mea acumina perveliuntur? ^,n nic tua lumina aciem
percli^erunt? l>loli exxe praecepx; meliux ext attenclere c,uicl clicax
quam contenclere ut contraclicax.
102. /l//.. S icl ext peccatum per lioc exxe xine voluntate, per
quocl non potext exxe xine voluntate,

13 ^u. nupi. 2,15

quiclem ^/<l?'. 1 7 exxe xine parentum t^. (? 1 8 xii^ lit (?

101 (??X^/ 5 per qucxl ?' Nz. 6 Komol </c/. non (?X 7 velit^ nolit /^
9 perl om. X
1 1 perveKuniur (?, pervelientur ?X^/^tH?'., provelienrur
102 6??^/

I.it>er quartux c. 102 - 103

105

^l/<?. K l>Ion xane peccatum per noc ext xine voluntate, per
quocl non potext exxe xine voluntate, xecl cliverxix quiclem cauxix.
l'amen potext utrumque; nam xine voluntate non potext exxe, 5
quia xine voluntate non potext exxixtere ut xit; xine voluntate
autem potext exxe, lzuia xine voluntate potext manere qzuocl
exxixtit.
111). ////.. S (1) ut conclitionem xuam conclitione xua perclat et
xit aoxque noc, xine quo non poxxe exxe llelinitum ext. ?Ioc ext
inliciari reoux. l^uicl tale ^naxaorax qzui nivem niram exxe
cliceoat? dommentarix rei alicuiux naturam lructioux xuix neari;
cumque xit contrarium necexxitax et voluntax, ita ut, xicut xupra 5
oxtenclimux, mutua xe impunatione conxumant, tu novo impox'
xioilique loeclere ac necexxitucne monxtruoxa alterum alteriux
xuoclix ellectui et clicix necexxitatem cle tructioux voluntatix exor'
tam, ut voluntax xua xe multiplicatione cleleverit et xtatum
proprium operata mutaverit atque, ut rem ipxam xuix vocaoulix 10
exprimamux, poxtquam coepit volunt exxe, voluntax exxe
llexierit. (2) ()uo qzuicl potext non clico ootunxiux, xecl turioxiux
coitari? dum er^o naec cluo ximul exxe non poxxint, icl ext necex'
xitax et voluntax, tuque coniirmaverix quocl cliximux non poxxe
exxe xine voluntate clelictum, axxentiarix quoque non exxe in par' 15
vulix voluntatem, contorto utture coerix annuere nullum in nix
exxe peccatum, qzuocl xine voluntate non poxxe exxe prolexxux ex.
/ll/<?. K (1) I^ecexxitatem et voluntatem ximul exxe non poxxe
non clicerex, xi tioi claretur noxxe quicl clicerex. dum enim xit
moriencli necexxitax, qzuix neet qzuocl poxxit exxe et voluntax? 20
I^lncle ait apoxtolux conc/>ucentl<lm xe naoere </uxo/vl et ee cion

103,3 qulcl ... clicebai) c^ ^nax. lr. 97; dic. acacl. 2,100; I.aci<un. cliv. mxt.
3,23,11 21 concupixcentiam ... llirixto) c/ ?liil. 1,23
6 auiem uolunte t^, eH/.
103 (??/, X ftnc. 13 cum, c/e5. 28 reux) 4 xuix lruciit>ux t^, /^,
Viz. 12 otnuxiux ^/lzne 13 cluo liaec t?'. /^ 19qucxl eHU.

7 liac ?/

10t>

25

30

35

40

45

50

I^iber quartux c. 103

(H?'uto. dum er^o vult mori quem necexxe ext mori, ximul xunt
necexxitax et voluntax, quocl tu lieri poxxe vana voluntate, nulla
necexxitate neaverax. ()uocl autem liat etiam ex voluntate
necexxitax plerumque contraria voluntati, prorxux inxipienter
aonuitur. ()ui enim xe volenx mori letaliter oercutit, moritur etxi
noIit; item qui volenx tecit peccatum, nolenx liaoet peccatum,
volenx impuclicux, nolenx reux; eo quippe nolente peccatum
manet, quo nolente non lieret. (2) ^,c per noc et non potext exxe
xine voluntate peccatum, quia non lit nixi voluntate, et potext
exxe xine voluntate peccatum, quia manet etiam xine voluntate
quocl lactum ext voluntate, et ext iam necexxitax etiam xine
voluntate, quam tecit voluntax xine necexxitate. l^lam et ille qui
clicit: ^Von ^o</ ^o/o <l^o, certe xecunclum vox necexxitate conxue'
tuclinix premitur; nanc autem necexxitatem, ne lioerum auleratix
aroitrium, eum xioi voluntate lecixxe contenclitix et tale aliquicl in
natura numana lactum exxe non creclitix, ut ex voluntate primi
nominix, cle quo ext ori^o numani ^enerix, lieret necexxitax peccati
oriinalix in poxterix. l^cce illa quae impoxxioilia proponeoax, in
vi conxuetuclinix lacta xunt poxxioilia, quae non lruxtra clicta ext a
quibuxclam xecuncla natura. (3) Dixerax nox aoxurcliux aliquicl
clicere quam qui nivem niram exxe cliceKat, "ut peccatum
conclitionem xuam conclitione xua perclat et xit aoxoue noc, xine
quo non poxxe exxe clelinitum ext." l^onne conclitionem xuam
(xua) conclitione perclit, ut per vim conxuetuclinix tiat xine
voluntate, cum conxuetuclo non lacta xit nixi voluntate? l^onne
rei nuiux natura tructibux xuix neatur? ()uancloquiclem conxue'
tuclo lructux ext voluntatix, quoniam ex voluntate initur, quae
tamen icl quocl ait neat xe aere voluntate. (4) Dicix quocl
"contrarium xit necexxitax et voluntax, ita ut xe mutua impuna'

34 Kom. 7,15 40 vi ... natura) ^/. ^ic. lin. 5,74 <l/. (c/ Ottc>, ^/>?'U^m'^e?'
426) 42 ui ... 44 exi^ v. lxq. 50 contrariuni ... conxumant) v. 5xq.
22 ero) enim X

45 xua ^<l?',, om. (??/ l^.

I.iber <zuaIiux c. 103 - 104

107

tione conxumant", incle nox ar^uenx quocl "alterum alteriux"

xuoclamux "eslectui", clicentex "necexxitatem cle tructioux volun'
tatix exortam", cum vicleax necexxitatem conxuetuclinix lructum
exxe manilextixximum voluntatix. I^onne quocl tioi impoxxioile
vixum ext, "xua xe voluntax multiplicatione clelevit et xtatum
proprium operata mutavit", quae multiplicr necexxitatem
conxuetuclinix lecit, xi voluntatem necexxitax te auctore conxumit?
3i autem non conxumit, protecto in nomine mole conxuetuclinix
prexxo ximul exxe poxxunt et iuxtitiae voluntax et peccati necex'
xitax, ouoniam ve//e <^l<lcet ml^l prolexxio ext voluntatix, ^e^ce^e
<lte?n ^onm non lnvenlo contexxio ext necexxitatix. (5) l'u vero
clixixti voluntatem et necexxitatem ximul exxe non poxxe, cum
cernax ximul eax exxe cum concor^ant, ximul exxe cum punant.
Illucl porro ricliculum ext quocl pro impoxxioili poxuixti, ninil
clicenx ootunxiux immo turioxiux coitari, ut poxtqquam coepit
voluntax exxe, voluntax exxe nexierit, quaxi non noc liat, cum
nomo quanclo coeperit male aliquicl velle, mox eum paenitet et
clexinit velle. Verumtamen talia loquenx "contorto", ut clicix,
"utture me coix annuere nullum in parvulix exxe peccatum",
cum tu nec contorto utture aorumpax vinculum catnolicae
veritatix, quo nixi ei conxentiax, mixerrime xtranularix.
104. /l/Q S (1) <)uocl vero aclcliclixti: "/?e?' nm /?omlnem
/'ecc<Htm lnt^vlt in mn</?n", ut nic oxtenxum ext inconvenien'
tixxime collocatum, ita in xecunclo lioro quemaclmoclum intelle'
atur expoxitum ext. 3ecl iam praexenti clixputatione xuppleta lioet

51 hierum ... 53 exonam^ v. 7xq. 55 xua ... muiavit) v. 9xc,. 60 Kom.

7,18 68 contono ... peccaium^ v. 16xq.
104,1 quocl ... munclum^u. nupi. 2,15; Kom, 5,12
2 nic ... en) c/.
90,32xqq.
59 ximul^ </c/. e <? 65 oniuxiux l? ^/l^ne 70 contorto^ cum ?^c., cum
toto torto ^/
104 (??/,X(c/. 1 l iueruni, inc. 54) 4 praente (?

55

60

65

70

108

IHer quartux c. 104

5 accuxatixximam retractare xententiam; xic enim inquix: "/?e^ nm

/?omlnem />ecc<ltm lnt?'<lvlt ln m?7^m et />e?'/>ec5ltm mo?? et lt^
in omn ^amln />e?'t?'<lnlt, ln ^o omn ^ec<7<lve?'nt. ?er uniux
illiux voluntatem malam omnex in eo peccaverunt, ^uanclo
omnex ille unux luerunt, cle quo propterea xinuli peccatum orii'
10 nale traxerunt." lunc, inquix, "peccaverunt, quanclo omnex ille
unux luerunt." st) ?Ioc autem iam a^ ^arcellinum te xcripxixxe
xinaveram; quo textimonio convincerix animarum tra^ucem cle
^lanicnei xpecialiter vixcerioux acceptam, cuiux in tertio lioro
xententiax inxerui, creclere atque comolecti. ()uocl certe tam
15 cletorme ext, ut tu illucl cum xinilicex nequaquam tamen aucleax
proliteri. 3ecl noc nox in praexenti interim clilleramux, quocl et
priorix axxertorix xui ooxcenitate et xequentix icl ext tuo pavore
iuulatur. Illucl autem in praexenti cxpicere iuvat, quanta in
clixputanclo perturoatione iacterix. ^ix quippe: "?er uniux illiux
20 voluntatem malam omnex in eo peccaverunt, quanclo omnex ille
unux luerunt." (3) 3i omnex ille unux luerunt, quomoclo per
voluntatem illiux malam omnex peccaverunt, cum ixti omnex,
quox in illo luixxe clicix, xua potuerint voluntate peccare? Immo,
ut retorqueamux, ille inlelicior cunctix, qui xolux portat invicliam,
25 cum omnex in illo xecunclum tuum cloma cleliquerint.
?Iaouerunt er^o parvuli voluntatem, non xolum antequam
naxcerentur, verum antequam proavi eorum ^enerarentur, et uxi
xunt electionix aroitrio, priuxquam xuoxtantiae eorum xemina
conclerentur. dur itaque metuix clicere in eix tempore conceptu'
30 um xuorum exxe lioeram voluntatem, qua peccatum non tranant

5 8,om. 5,12; per ... 10 iraxerun^ ^u. nupi. 2,15 10 iunc ... luerunt^ c/
^u.pecc.mer. 1,11; 3,14 12 navel'am^c/ 2,178, 1xqq. 19 >^u. nupi.
2,15
5 accuxatixximam (?, acuilxxiinam (acc' ?<lc.) ?/ U,
8 illiux uniux t^, /^
9 unux ille t^. X ^ oriinale peccatum t^. U, 13 accepiain (?, accepium ?/
e<U., <l</n. l. acceptani /</<l^. (c/ /,/3,2.' 2,^s. /7,' ^,55./<)> 23 xu^ </</. non (?

I^iber quanux c. 104

109

naturaliter, xecl xponte committant, xi creclix eox noclie conceptox

ante tot xaecula naouixxe xenxum iuccium elticientiam
voluntatix? ()uocl quiclem in liorix, quox acl ^larcellini nomen
ecliclixti, non cluoitaxti ponere plane acl oxtenclenclum, qua
amentia teneantur inimici clei. (4) Ioi enim ita aix: "()ui parvuli in
^clam peccaverunt, ut ei ximilex crearentur." ()uo quicl mencla'
ciux amentiux xpurciux potuit inxonare quam ante peccaverunt, ut
crearentur? 1cl ext lacienclo meruerunt, ut poxxent exxe qui aliquicl
operarentur, et antiquior eorum luit actio quam xuoxtantia. ()uae
commenta or^iix et tnvrxix aptiora quam litterix inclicaxxe
xutiiciat. Incle er^o manavit ixta rexponxio qua clicix: "Omnex in
eo peccaverunt, quanclo ille unux omnex merunt, cle quo xinuli
peccatum oriinale traxerunt." (5) ?Iic enim laooranclum non ext,
ut cloceamux, cum voluntax opux perxonae xit, voluntatem ante
perxonam, cuiux voluntax ext, exxe non poxxe. 3ecl illuo ootixxi'
mum intellei volo, quia nec xecunclum Nanc opinionem ext
oriinale peccatum; nam xi ioi omnex tuerunt qui oeccaverunt,
ninil traxerunt cle oriinali malo, quia icl univerxi xuix xtucliix
perpetrarunt. l'raoux er^o peccati non xolum catnolica veritate
clextruitur, verum etiam patroni xui arumentix omnioux; quocl
quiclem naoet menclaciorum natura, ut non xervet ximulancli
concinentiam, xecl verecuncliae proclia et alieni appetenx in
univerxix quae uxuroaverit cleteatur.

35

40

45

50

mn^m lnt?'<lxxe />ecc<lt?n clixit apoxtolux, intellexit ^moroxiux; 55

xeo eaclem veroa apoxtolica in xuum perverxum xenxum conatur
pervertere Iulianux. dur ei non ipxe potiux rexponclet ^moroxiux?
^ucli er^o, Iuliane: "Omnex", inquit, "in ^clam moriuntur, quia

35 qui ... crearentu^ c^ ^u. pecc.iner. 1,13 41 ^u. nupi. 2,15

... peccatuni) c/^Kom. 5,12 58 ^mbr. Luc. 4,67
37 amentiux) <^ ei e</c/.
38 poxxiin (/?<lc.
47 omnex iti t^. ?/ e<U. 49 ext raclux ^

54 per

46 opinionem lianc t?'. (?

110

I^ibei' quluiux c. 104

/>e?' nm ^omlnem />ecc<ltm int^^lt ln mn^m et />e?' />ecc^tm

60 mo et lt<l in omn /?omln />e?'<lnxllt, in <7a omn />ecc<lve?'nt.
Illiux iitur culpa morx omnium ext." ^ucli aclliuc aliucl: "kuit",
inquit, "^clam et in illo tuimux omnex; periit ^clam et in illo
omnex periei'unt." ?Iuic clic, xi auclex, quocl una aniina propria
voluntate peccante non potuerunt perire tot animae non^um
65 naoentex pi'opriax voluntatex. (2) ^rue cle oriine animarum
cunctationem meam, quia non aucleo clocere vel allirmare c,uo^
nexcio; proler tu cle liuiux rei tam proluncla ooxcuritate quocl
placet, clum tamen lixa et inconcuxxa xit ixta xententia, qzuia illiux
uniux culpa morx omnium ext et in illo omnex perierunt, uncle
70 venit novixximux ^,clam ^^le^e^e et z^^^ ^o</ />ene?At. ?Iuic
clic: l^t ixti er^o xua voluntate peccal'unt, c,uox in illo perixxe clicix
qui xua voluntate peccavit. 3ecl poterat ^mbroxiux noc intelle'
^ere, c,uocl tu non potex, non noc clici propter aroitrium xinu'
loi'um, xecl propter oriinem xeminix, uncle omnex luturi erant
75 xecunclum c,uam oriinem omnex in illo uno erant et ni omnex
unux ille erant, c,ui in xe ipxix nulli aclnuc erant. (3) 3ecunclum
nanc oriinem xeminalem etiam Levi aclnuc in lumoix patrix xui
^oranam tuixxe clicitur, quanclo a Xtelcnixeclecn clecimatux ext
^oranam; uncle et ipxe Levi tunc clecimatux oxtenclitur non in xe
80 ipxo, xecl in illo in cuiux lumoix luit nec voluit nec noluit
clecimari, c,uoniam nulla voluntax eiux erat, c,uanclo xecunclum
xuam xubxtantiam nec ipxe aclnuc erat et tamen xecunclum
rationem xeminix non menclaciter nec inaniter clictum ext c,uocl

59 perl ... peccaverunt^ ^om. 5,12 61 ^mbr. I.uc. 7,234 69 une ...
periel'ai^ c/ I.uc. 19,10 77 Levi ... 79 ^branam^ c/ Nebr. 7,9xq.
59 in munclum intrauit t?'. (? 61 iiiur^ ero e</c/, 62 in? ... oninex^ omnex
in ilIo t^, e<U, 64 poiuere /^ 66 clocere veI c>m. ^ 70 xalvare^ luum
lacere /^ 71 peccaverunt ^/ U. ^ periixxe l^z. ^/<l?'., pecaxxe X 76 aclnuc
om. ^/a^. 80 luii luinb t?', U,, <lc/</. quanclo X 81 eiux uolunt t?'. ?/
e</^. 82 xut>xtantiani xuam t?', eH/.

I^iber Yuanux c. 104

111

ioi tun et clecimatux ext. I^ncle ab nac clecimatione liliorum

^oraliae, qui erant in lumbix eiux quanclo Xlelcnixeclecn xacer^oti
clecimax cleclit, ille xolux xacerclox exceptux ext, cui clictum ext: T
ex x<lce^ox in <lete??l??l xecn<//m o^lnem ^/e/c^ue</ec/?. (4) ()ui
licet xit etiam ipxe xecunclum carnem xemen ^oranae, eo quocl
vir^o Xlaria, cle qua carnem xumpxit, ex ipxo xemine propaata
ext, non tamen ext oonoxiux eiclem xemini, qui virili non ext
conceptux ex xemine, ber a nexu xeminatricix concupixcentiae.
l^on iam er^o ^,moroxio, xicut cliceoam, xecl illi clic, qui xcripxit
acl l^eoraeox atque ait: ^t ct a/>a^et </lce?'e, />w/>te?' /i^/?<lm et
/.evl ^ccl/>le?u ^eclm<lm </eclm<ltx t,' </^c enim ln /m^u /nt?'u
5l /lt, cm el occ??'lt ^/e/c/?ue^ec/?. ?Iuic calumniare caeca
loquacitate et clic xi auclex: dum pater ^oranam voluntate xua
tuerit clecimatux, c,uomoclo potuit per illiux voluntatem clecimari
lioc ext clecimax clare Levi, cuiux voluntax nulla erat, quia omnino
ipxe nonclum erat? (5) l^a ratione quippe vel potiux noc errore
clicix et nooix: dum primux nomo voluntate peccaverit, quomoclo
potuerunt per eiux voluntatem ximul in illo peccare qui xuam
nonclum naoeoant, quia per xuoxtantiam xuam nulli aclliuc erant?
Immo clexine vana arrire et omnex, qui nonclum nati ninil per
propriax voluntatex a^ere poterant ooni vel mali, in uno potuixxe
peccare, in quo per rationem xeminix erant, quanclo ille propria
voluntate peccaatum illucl rancle peccavit naturamque in xe
vitiavit mutavit oonoxiavit numanam excepto uno nomine, qui
ex ipxo ouiclem xemine, non tamen xeminali ratione procreatux
ext, xi potex intelle^e, xi non potex crecle.

8 ?x. 109,4
5^3

9) Nebr. 7,9xq.

108 xeminali ratione) c/ >^u. Qen. liti.

8b lieci1n ) X (?5/. ^ >Iux om, /^ 88 eiiam ipxe xit t^, X 90 exi tamen t^.
/^ 9) ei om. 6 98 clecimux ^ l/lz. j clarl ?X^/ l^iz, 99 quippe ratione t?'.

85

90

95

100

105

112

10

10

I^iber quartux c. 105 - 106

105. /l//.. S ?oxt nanc vero rexponxionem aliucl, uoi a me

luerat pulxatux, cliluere conatur. l^o quippe poxtquam cle parvu'
lorum voluntate reqzuixivei'am, xecutux xum: "3ecl neax noc icl ext
voluntatem peccatricem inexxe naxcentioux et tamen clicix exxe xuo
cliaoolo parvulox nec clixximulax per qzuicl eox cle^ere xuo potextate
illiux aroitrerix; aix ciuippe: '()uia cle xexux utriuxqzue commix'
tione naxcuntur, xuo aclverxaria pcnextate xunt.'" Dictorum eiux
itaque textiinonio patuit oo noc illum parvulox claemoni
vinclicare, qzuia cle xexux utriuxque luerant conunixtione pronati;
per quocl clocui illum nuptiax, quae a cleo inxtitutae xunt, quae
xine commixtione exxe non poxxunt, caoolo mancipaxxe.
^l/<?. K ?Ioc nulla ratione clocere potuixti, quamvix luerix
multa contentione conatux; quocl poxxunt viclere qui leunt et
calumniax tuax et remtationex meax.
106. /l//.. S ?Ioc er^o nunc xioi propoxuit et praemittit
interroationem meam. "Dicix er^o", inquit, "icleo illox exxe xuo
cliaoolo, quia cle xexux utriuxque commixtione naxcuntur." ^cl
c,uocl qualem xatixlactionem relerat aucliamux. "Dico", inquit,
"plane propter clelictum eox exxe xuo cliaoolo, icleo autem
expertex non exxe clelicti, quia cle illa commixtione xunt nati, cluae
xine puclencla lioicline non potext etiam quoc> nonextum ext
operari. Dixit noc etiam oeatixximae memoriae ^moloxiux." O
calamitoxam nominix pravitatem, o intentionem nelanclam, o
lalxitatem ei'uoexcenclam.

105,3 xecl ... 7 xuntl lul. acl lurb. lr. 32

6 quia ... xunt^ (c/) ^u. nupi.
2,15
106,1 iloc ... 3 ncuntur^ (c/^) >^u. nupi. 2,15 2 clix ... naxcuniur) lul.
a l'urb. lr, 32 4 clicc, ... 8 >^mbrc>xiux^ ^u. nupi. 2,15
105 Q1^1 2 pulxatux luerai ir. eclcl. ^ cliluere (3 Vi., cleluere l^1 Xtaur.
4 uoluntate I' ^ clicix iamen tr. l'^l eclcl. 7 xunt pmexi^te tr. eclcl. 14 tu
106 Ql^1, li, (inc, 8 o calamitoxam, clex. 18 communix)

5 eox^ i1lox eclcl.

I^iber quartux c. 106

113

/ll/<?. K (1) l^xclama, exclama quantum potex; aclcle exclama'

tionioux tuix: O LI^ ! ?Iomo qzuippe innocenx vim paterix, ut
^laniclieum clicere coarix ^moroxium. ^,oxit, inquix, ut clicam:
dur, qzuaexo? ^n nic oxtenuix quanta lortituclo xit lioeri aroitrii,
quanclo tantam vim paterix ut clicax nec tamen clicix? dur er^o me
clicix quocl illum exxe non clicix, cum noc ille tanto ante clixerit
quocl e^o nunc clico, atque in nac xententia propter qzuam me
^lanicneum ccix, mini et illi xit cauxa communix? ^n, quoniam
non invenix qzua exeax, iram quiclem ximulax, non tamen iratux,
xecl turoatux exclamax? Verum in ipxix exclamationioux tuix
auclio:"0 calamitoxam nominix pravitatem." ()uia viclelicet riomo
xum calamitoxux et pravux qui conxentire elio ^moroxio; exxem
vero oeatux et rectux xi elierem conxentire luliano. (2) ^uco:
"O intentionem nelanclam", intentio quippe noxtra netanoa ext,
quia opponimux ^moroxium luliano; exxet autem lancla, xi
Iulianum praeponeremux ^,moroxio. 3ecl qui^ ext quocl tertiam
auclio exclamationem tuam: "O lalxitatem eruoexcenclam"?
kalxamne ^moroxii clicix exxe xententiam, icl ext quocl lalxum ipxe
xenxerit? ^,n etiam nox illi lalxo triouere, cum noc ipxe non
xenxerit neque ict omnino quocl eum nox cxixxe oicimux cxerit?
^,n etiam nox non intelle^enclo talxum opinari cle illa, cum ipxa
xit vera? 3ecl non tam contumelioxe cle ^moroxio loquererix, ut
illi viro eruoexcenclam triouerex lalxitatem. I^ox vero eam com'
poxuixxe et cluocl ao illo tuerit prolata linxixxe non auxux ex clicere;
tam multix enim cloctorix illiux nota xunt xcripta, ut in noc
aoruptum te praecipitare timuerix. (3) l'am vero aperta ext ixta

21 auclic> ... pravitatem^ v. 8xq.

erubexcenclam^ v. 9xq.

23 auclio ... nelanam^ v. 9

27

12 o bia ?X e^, otiuia (?, opprobria^/

13 aint>roxiux X^/ ^ inqu (?
14 xlt loriiiuclo t^. ?X^/ e<U, 1 7 ^lanicli(a)euin me t?'. ?X^ e<U. 23 o om.
(? 26 auclio tertiain t?'. ?^/ U, 28 clic exxe ^mbrox t?'. /</. 3 1 eiiani^
eani ^l U. 32 loquererix <?, loquer ?^s e<U. 34 proIaia luerit t^. eH/.

15

20

25

30

35

114

40

45

50

55

^iber quanux c. 106 - 107

xententia, ut non acutux qui lianc intellexerit, xecl xuperlluux

vicleri poxxit qui exponenclam putaverit. Dengue ut quocl clico
poxxit attencli, veroa ipxa oeatixximi catnolici antixtitix et nic
ponam; ait er^o ille, ille "cuiux liclem et purixximum in xcripturix
xenxum" ?elaiux vexter clicit ne inimicum quiclem auxum iuixxe
reprenenclere, cum cle nativitate clomini locmeretur: "Icleo et
quaxi liomo per univerxa temptatux ext et in ximilitucline
nominum cuncta xuxtinuit, xecl quaxi cle xpiritu natux aoxtinuit a
peccato. Omnu enl>n /?o?no men^lx et nemo xine peccato nixi
unux cleux. 3ervatum ext iitur", inquit, "ut ex viro et muliere, icl
ext per illam corporum commixtionem, nemo vicleatur experx
exxe clelicti; cmi autem experx clelicti, experx etiam nuiuxmocli
conceptionix." (4) dum iitur et ^moroxium noc clixixxe non
neex, et planum atque apertum exxe perxpiciax; quicl ext qjuocl
clam: "O la^itatem eruoexcenclam"? dui quaexo erubexcenclam?
Illine an mini? 3i illi, vicle cui xlx contumelioxux; mim, vicle
quam xix calumnioxux. 3ecl noc, inquix, etiam tu ccix. Dico plane
quia verum ext; quocl xi tu verum exxe non putax, cur in una
eaclemque xententia, qzuam clicit ille, clico eo, non ext ^lanicneux
ille, xecl e^o? ()uanto iuxtiux liic nox exclamamux: O eruoexcen'
clam perxonarum acceptionem, quae te procul cluoio erutiexcere
coeret, mxi in tua perxona lronx ori tuo ximilix exxet.
107. /l//.. S ?Iuncine auclere clicere xe clamnatorem non exxe
coniuii et tanto xcelere illuclere aurioux imperitix, ut a ^lanicnei
xe clicat recexxixxe conxortio, oui commixtionem xexuum, qzui
operam nuptiarum, cjui allectionem et xenxum parentum in

40 cuiux liclem ... ?elaiux ... reprelienclere^ (c/^) ?el. 1i1>. art>. lr. e libro 3,
c/ 67,38
42 icleo ... 49 concepiionix^ /^mbr. Ix. lr. 1
45 omnix ...
menclax^ Kom, 3,4; ?x, 115,11 51 o ... erubexcenclam^. 9xq. 57 perxo'
narum acceptionem) c/ ^om. 2,11; Lpli, 6,9; 2 ?ar. 19,7
49 lioc ei anibroxium t^. ?/ e<U.
107 (??/, /^ ftnc. 6 pronunti)

51 cui quaexo erubexcenclani om. (?

1 liunccine (?^/ U.

I^ibei' quartux c. 107 - 108

115

reno cliaooli multiplici prolexxione conxtituit atque acl naec 5

inventa ^lanicnei acuutorium xui acuminix iun^enx pronuntiat
quiclem cliaoolicam commixtionem eamque exxe et opere et carne
coniuum, ac propter eam cleputat reno caooli aoxolutix tamen
operatorioux innocentex. Ita utique cleo xemper inlextux, cliaoolo,
cut clicit, per lioiclinem xervientex tuetur.
10
/ll/<?. K l^rrax et tioi conxentientex mittix aliox in errorem;
non xerviunt cabolo per lioiclinem c,ui liliorum procreanclorum
cauxa utuntur coniuum corpore, ut ^enerentur reenerancli. l>Iec
icleo tamen cletenctur liniclinix malum, xecl clelencluntur c,ui oene
utuntur malo; ext enim et mali uxux oonux. l^am et ipxiux xatanae 15
in xcripturix xanctix reperiuntur utilitatex, manente xcilicet eiux
vituperatione, laucle vero utentix malo oene.
108. /l//.. S ?arvulox vero, quox a cleo lieri clicit, clominio
aclclicit inimici xicc,ue non opux claemonix aruit, cuiux minixtrox
aoxolvit a culpa, xecl opux clei, acl quox cliaoolici munerix conxcia
voluptax non potuit pervenire. doniuax er^o operix crimina'
tor, xecl lmiclinantum expiator, impunator innocentiae et 5
cuvinae aequitatix inlamator non timuit xcrioere: "Dico plane
icleo illox exxe xub cliabolo, auia cle illa commixtione xunt nati."
l)uocl xententiae lacinux cum nuclatum vicleret, conatux illucl
aliqua auctoritate clelenclere, quam cle xcripturix prolerre non
poterat, xuocclit etiam epixcopum ^moroxium xenxixxe ximiliter. 10
I^on c,uiclem mirum ext quocl criminatur et mortuox, cum
criminetur innocuox.

108,6 clico ... nati) c^ ^u. nupt. 2,15

nupi. 2,15

8 coniuumque /^

9 inlexto /^

10

xulxliit ... ximiliter) c/ ^u.

11 mittix^ muiix (?

16 eiux xcilicei t^. ^/

108 (??/ ) qzuox^ qucxl ^/a^. 5 libiclinantuml libiclinum e<^

oNl. ?/ eHU. 12 criininetur (?, criinin^iur ?/ ^

9 cle (?,

116

15

20

25

I^il>er quanux c, 108 - 109

/ll7<?. K (1) ()uixc,uix Naec auclit, quicl te putat nooix ooicere,

nixi quocl naec xententia oeatixximi ^,moroxii quam poxuimux
non xit ipxiux, xecl eam nox tamquam xit ioxiux tinxerimux? I^am
et e^o, cum naec le^erem, ninil te aliucl aere exixtimavi, xecl
poxteaquam veni a^ illa quae acliunix, et noc clixixxe ^,mbroxium
non aonuix, te potiux norrenclum criminatorem tanti illiux
cloctorix inveni. I^am quicquicl clicix in me, quoniam per
commixtionem virilem mulierixque conceptum clico neminem
expertem exxe clelicti, prolecto etiam in illum clicix, c,ui noc ante
me clixit et xcripxit. (2) l^^o autem cum te relellenx et tioi
rexixtenx axxero parvulox propter oriinale clelictum exxe xuo
cliaoolo nixi renaxcantur in dnrixto, non utique me xolum, verum
et ^moroxium et aliox xociox eiux ac liclei nuiux participex atque
cloctorex univerxamque dnrixti ecclexiam, quae noc xe accepixxe,
noc tenere, noc licleliter creclere parvulorum oaptixatorum
exorcixmo et exxulllatione textatur, a tua nelaria criminatione
clelenclo.
109. /l//.. S ()uanto rectiux clicerex: Dixit noc iclem et ^lani'
cneux in epixtula acl ?atticium, clixit et in epixtula quam xcripxit
acl liliam ^lenocn, clixit et in aliix multix xcriptix, quae tu penitux
imoioixti; xecl in conxortium tuum epixcopum ^lecliolanenxem
conarix attranere et cmia non potex liaoere praexiclium, vix
invenire xolatium.
^l/<?. K (1) Valcle contra ^lanicneum ext cmocl ctixit ^moro'
xiux; nam ^lanicneux alienam mali naturam nooix clicit exxe com'

109,2
inl ... ?aniciuml l .^. ep. luncl. (?), c/ 3,186, 13; 5,25,24; ^u. c. ep.
lun. 12
3 a ... l^enocK^ c/ 3,172-177. 186xq.

1 3 obiicere nobix t?', e^</.

1 6 aliucl om, ?^ e^.
1 7 ambroxium <lixixxe t^.
?/ e^
26 xe Koc t?'. eH/.
29 clelenc, (? ^/<l?'., clelencli ?' l^iz. , clelenclii
109 (??)</
2 ?anicium^ patriciiiin (??'e<^., principium ^/, x/ c/ 5,25,2^
quam^ <U, clixit ?" ^ xcribit <? 4 mecliolanenxium ?/

!.ibei' quai'tux c. 109

1 17

mixtam, ^moroxiux autem l>raevaricatione primi nominix

noxtram clicit exxe vitiatam. In nac vero xententia, cle qua nunc
aimux, nativitatem carnix dnrixti a ceteroi'um peccati carne
clixcernenx clelenclit ^moroxiux, quam neat penitux ^lanicneux.
()uocl er^o crect ^moroxiux, noc et e^o; auocl autem ^lani'
clieux, nec ille nec e^o. ()uicl ext quocl tu niterix me xeparare ao
^moroxio et coniunere ^lanicneo? I^am xi oriinale peccatum
non ex alienae commixtione, xecl ex noxtrae clepravatione naturae
clicere a naxcentioux trani cloma ext ^lanicneorum, noc mecum
clicit ^moroxiux; cur non amoox ^lanicneix conarix acuun^ere?
(2) 3i autem noc ^anicneorum cloma non ext, xicut non ext, noc
clico cum ^moroxio; cur non amoox a Xlanicneix clinarix
aoiun^ere? dur er^o, ut ccix, epixcopum ^ecliolanenxem in
conxortium meum conor attranere, cum me ao eiux conxortio tu
lruxtra conerix aoxtranere? ()ui^ ext quocl clicix, quia non poxxum
naoere praexiclium, velle me invenire xolnium? ^lini cum
^,moroxio, velix nolix, in catnolica licle dnrixtux commune
praexiclium ext. Icleo plane ext ^moroxiux xolatium meum, quia
cum illo accioio convicium tuum, nec xolum ipxe me in nac cauxa
plurimum conxolatur, xecl et (vprianux et ilariux aliique
conximilex, quorum in me lacerax catnolicam liclem. (3) I^oli er^o
inviclere, quocl ^moroxiux ^ilariux dvprianux xolatia xunt
iniuriae meae; invitux enim viclere compellerix, quantum interxit,
quocl ?elaiux et daelextiux et xi quix ext aliux xolatia xunt
0amnationix tuae. ()uicl quocl oxtenclo cleoellantem Xlanicneox
pro catnolica licle ^moroxium et te in noc certamine contra
^moroxium praeoere ^lanicneix vel victix xolatium vel etiam
rexixtentioux, quocl ext peiux, auxilium? ^lanicnei enim clicunt

9 praevaricaiione ... vitiatani) c/ ^mbr, I^uc, 7,141

attraliere^ c^ 4xq. 23 quia ... 3olatium) <^ 5xq.

13 creclit^ <U. ei ?/ ^,

25 licle catliolica t^, e<U.

21

epixcopum ...

30 d/pl'ianux et

10

15

20

25

30

35

1 18

40

45

50

I^iber quanux c. 109 - 1 1 1

propriam mali exxe xubxtantiam atque naturam oonae clei

xubxtantiae naturaeque coaeternam. Impoxxibile ext enim, aiunt,
ut oriri poxxint mala cle oonix. (4) ^mbroxiux contraclicit et clicit:
"l^x bonix mala orta xunt, non enim xunt mala, nixi quae
privantur bonix; per mala tamen lactum ext ut bona eminerent.
l^r^o incli^entia boni raclix malitiae ext." lu inter naec c,uicl clicix?
"Kerum ratio non xinit", inquix, "ut cle oono malum et cle iuxto
iniquum aliquicl proleratur." ?Iaec veroa tua pro Xlanicneix
aclverxux ^moroxium ex illo praeclaro opere, in quo librix
qzuattuor uni meo voluixti rexponclere, poxuimux. 3i in liac
controverxia iuclex exxex, prolecto tua xententia victux a l^lani'
clieix cliceretur ^moroxiux. l^t non erubexcix, cum xix calumniator
eorum quox apertixxime criminarix, aclulator eorum c,uox ex
obliauo pariter criminarix, acliutor eorum cle quioux aliox
criminarix?
110. /l.. S I^sumquicl lei clei aut operi clei clixputatorum
xcripta praeiuclicant?
/4c/<?. K ?Iic iam incipix conliteri nanc a nooix non exxe
conlictam velut ^moroxii, xecl vere ^moroxii exxe xententiam,
quancloquiclem xic te ab illo lioerare conarix ut clicax: "I^umquicl
lei clei aut operi clei clixputatorum xcripta praeiuclicant?", xecl
per^e, clic cetera c,uil?ux impuclentior inimicux liclei catliolicae
iuclicerix.
111. /l//.. S IVlilii interim aouncle xullicit etiam per lioc
ipxum prooare nuxqzuam te in xacrix litterix leixxe cluocl creclix,
quocl tu in tali cauxa ninil praeter epixcopi c,uax clicix clictiunculax

40 ^mbr. 1xaac 60 4) lul. acl 'lurb. lr. 329 (^u. c. lul. 1,43xq.; 6,66)
110,5 numquicl ,.. praeiuclicant^ v. 1xq.
)8 enim ext t?', e^^.
110 (???i^/ 1 clei^ om. X ^ xcripia clixpuiatorum t^. e<U,
/^/ j >^mt>roxii^ om, ?X^ e</^. 6 clei^ om, <?
111 (??X^/ 2 litteri^ xcripiurix /^

4 xecl

I^ibei' quartux c. 111-112

119

protulixti, quioux xi aliquicl auctoratiux potuixxex ollenclere, ao nix

procul cluoio temperaxxex.
/ll/<?. K ()ui leunt vicleant, utrum e^o clivina textimonia non
protulerim an a me prolata clepravare truxtra ipxe conatux xix.
1l2. ////.. S 3ecl oene quocl nox onere talium oerxonarum
prior levaxti. I^am in lioro quem acl 1imaxium contra lioerum
aroitrium texuixti, cum xanctux ?elaiux veneranilium virorum
tam ^moroxii quam dvpriani recorclatux luixxet, aui lioerum
aroitrium in liorix xuix commenclaverant, rexooncxti nulla te
ravari auctoritate talium, ita ut clicerex eox orocexxu vitae
meliorix, xi qzuicl male xenxerant, expiaxxe. ^ua tioi acl noc reiata
xint, ut excitare cle xolix nominioux erubexcax invicliam. deterum
vel ^moroxii clicta vel aliorum, quorum lamam vextrorum
nitimini maculare conxortio, clara oeninaque ooxxunt ratione
clelencli,
/ll/<?. ^ (1) lantam caecitatem corclix tioi contin^ere potuixxe
quix crect nixi qui naec leit? l'u clicix quocl xi aiiquicl aucioratiux
ollenclere, icl ext invenire, pcnuixxem, a clixoutatorum clictix vel,
xicut tu loquerix, clictiunculix temperaxxem; et continuo tu ipxe
ccix ?elaium, quem vocax xanctum, in clelenxione lioeri aroitrii
veneraoilex virox dvorianum et ^moroxium textex aclniouixxe nec
attenclix quema^moclum noc clicenclo re^aruax maixtrum tuum
ipxamque naerexim vextram. 3ecun^um tuam quippe xententiam,
xi aIlquicl ?eiaiux pro eo quocl clelencleoat auctoratiux in xcriptix
canonicix invenixxet, a cxputatorum textimoniix temperaxxet.
()uanclo ixta clicerex, nixi te ita perturoaret ^moroxiux ut aclver'

112^ nain ... 7 expiaxxe^ c^ ^u. nat. r. 71-78

l 12 (??/, X (<i. 27 ierrae)

12 potuixxe continere t?'. e</</,
13 auctora'
tiilx e</</, , auc!oritaiix <??X^/, <lH/. uel raiiux ?>/.
1 4 ollen^ere) onenclei'e X
17 ambroxium atque c/prianum /^ 20 auctoritatiux /5 ^ xcripiur /^ 22 te

10

15

20

120

25

30

35

40

^iber quanux c. 1 12 - 1 13

xarium xuoito ?elaiux reperiret? (2) "3ecl prior vox levavi", ut

clicix, "onere talium perxonarum", ^,mr,roxii viclelicet eiuxque
xociorum. ?lane noc onere ita premerix, ut non xolum oppri'
marix, verum etiarn conterarix et liax />/vu <^em />?'olclt ventx <l
/lcle te^<le. l^eque enim illi tot ac tanti et tam xancti clarique
antietex clei, ecclexme catliolicae lilii clixcenclo, patrex clocenclo,
cle peccato primi nominix eique obnoxia xuccexxione mortalium
ita locuti xunt, ut alii ao aliix clixcreparent aut eorum qzuixczue a
xemetipxo, xecl ita prorxux, ut eorum conxenxione atque
conxtantia nec aliter exxe cle nac re xanctam xcripturam intel'
le^enclam nec aliam outanclam catnolicarn liclem, quixquix eox
non naeretico animo leit, cluoitare non 00xxii. ()uorum ponclere
iarn ipxe xic lran^erix, ut eorum clicta quioux contraclicix "clara
oeninaque ratione clelenclencla" xuxceperix. (3) ^,ucliamux er^o
claram neninamque rationem; qua tua ratione xi clelencluntur ea
clicta, cur mini ex eix ineruntur tua maleclicta? l^am omnino
quae in me cletextarix atque aruix, ipxa xunt quae in illorum
cxoutatione clelenclix. 3i autem non clelencluntur, xecl xub nomine
clelenxionix axtutiux aruuntur, abxit ut ixta clara et oenina xit
ratio, xecl irrixoria potiux a^ulatio, quae icleo clelenxio vocatur, ne
populorum catnolicorum, a quinux iclem viri venerantur, tolerari
non 00xxn ollenxio.
113. /l//.. S (1) quia viclelicet et ximoIiciux qzuaepiam clixerint
et quoclcumque aliucl xpeculantex non naouerint necexxitatem a
latere xur^entibux quaextionibux obviancli. dum enim crebro
lauclaverint coniuia et nullam in corporioux allectionem a
cliaoolo inxertam putarint nec reno cliaooli clivina opera icl ext
naturae memora xuniecerint, xecl et a cleo inxtituta coniuia ac

23 xecl ... perxonarum^ ^. 1xq.

10xq.

26

?x. 1,4

35

24 viclelicei om. X 39 que^ ei e<U. 43 cleni U.

113 (??/, X ftnc, 10 quomoclo, c/. 55 repreKenclix)

clara ... clelenclen^ c^

I.it>er quartux c. 1 13

121

oeneclictione clonata liberumqque aroitrium, prout opportunitax

attuIit, explicarint, numanum ext ut non xtare in xocietate vextri
xcelerix iuclicentur, xi in xcrioturix illorum aut amoiue aut
neleenter quaepiam locata cleorenenclitix. (2) ()uomoclo enim 10
non praeiuclicat xcripturix xanctix, quocl omnex naerexex aliqzuioux
xe earum textimoniix occulunt ac nituntur tueri, ita etiam
catnolicorum lamam viroi'um propter quaepiam incautiux luxa
non patiemur aclcci. l^eque enim naouerunt intentionem illi aut
namnancli nuptiax aut lioerum aroitrium cleneanc vel 15
innocentiam xaucianoi; quam xi naouixxent, non vextrum cloma
lirmaxxent, xecl nonorem ollicii oercliclixxent.
/ll/<?. K (1) O clara et oenina ratio clelenxionix. 3imoliciux
viclelicet clixit ^moroxiux ex commixtione marix et leminae
expertem neminem exxe clelicti et quoclcumque 2liucl xpeculanclo 20
nec nat>enclo "necexxitatem a latere xur^entioux quaextionitiux
ooviancli" nele^enter et incaute xcriotix et clixputationioux xuix
^lanicneum quocl cticix vii^ix inluclit. ?Iomo loquacixxime,
nominex timenx nomini parcix, non illa clicta clelenclix. I^Iam xi
vera ratione clelencluntur naec clicta, procul cluoio veraciter 25
clelencluntur et vera xunt, et xi noc ita ext, recte axxeritur oriinale
peccaium et cloma interimitur vextl'um. 3i autem lalxa ratione
clelencluntur naec clicta, clara tua illa et benina ratio non ext
ratio, xecl cleceptio. (2) ^t enim "coniuia creoro lauclavit"
^moroxiux, noc et nox lacimux. "l^ullam", inquix, "in corporioux 30
allectionem a caoolo ille putavit inxertam", xi allectionem
l>onam, nec nox; xi malam, xicut ille ita et nox. "I^lec reno",
inquix, "cliaooli clivina opera noc ext naturae membra ille
xuoiecit", quaxi aclulterorum meml>ra non xint clivina opera et

7
benecliciione clona^ c/ (!en. 1 ,28; liberumque artMrium^ c/^ 8ir. 15, 14
19 ex ... clelicii^ c^ ^mbr. Ix. lr. 1 29 coniuia ... 44 luxa^ ^. 3-13
13 uirorum lainam t^. ?X^/U, ^ quaeclam X
t^. ?X^/ 30 Koc^cl/c

26 en ita t?'. ^

28 illa tua

122

Liber quartux c. l 13

35 memora naturae, quae taamen vitio et per noc caoolo conxtat exxe
xuoiecta. "Uli", inquix, "a cleo inxtituta coniuia ac oenecctione
clonata lioerumque aroitrium, prout opportunitax attulit,
explicarunt", xic et nox. "?Iumanum ext", inquix, "ut non xtare in
xocietate vextri xcelerix iuccentur"; immo inxanum ext ut non
40 xtare in xocietate illorum vextro xcelere iuccemur. (3) Dicix "non
praeiuccare xcripturix xanctix, c,uocl omnex naerexex aliquioux
earum textimoniix xe occulunt ac nituntur tueri", et xic vix
cxputatorioux non praeiuccare catnolicix nonnulla, quae 20 eix,
xicut putax, "incautiux luxa" vooix ooicimux. ()uicl ext noc nixi
45 ccere etiam in xcripturix xanctix ea, c,uae pro xe uxurpant
naeretici, incautiux tuxa exxe et icleo vera non exxe? ()uo
xceleratiux quicl potext cci? ^ut xi illa vera xunt, xecl ao naereticix
non ita intelleuntur ut xunt, ninil ximile naoet naec comparatio,
quoniam ccta vel ^moroxii vel d^priani vel aliorum catnoli'
50 corum, quae contra vox ponimux, xi vera exxe concexxerix,
peccatum oriinale lirmaoix. (4) ?roin^e quema^moclum nox
cum illix et lauclamux nuptiax et liberum conlitemur aroitrium et
cletencmux innocentiam, xic tu cum illix cc parvulox expertex
non exxe clelicti; alioquin nox xumux cum eix, tu a^verxux eox.
55 Illorum enim ccta non clelencx, ut promixerax, xecl reprenenclix.
1"uo quippe clomate cum coarix illa culoare et lalxa exxe
conten^ere, nullo moclo xinerix auctorioux eorum clelenxionem
quam xpopon^erax exmoere, quia et in accuxatione a^ulator exxe
conarix et in a^ulatione cleprenen^erix accuxator.

36 oenecliciione clonata^ c/^ Qen. 1,28

37 liberuinque arbiirium^ c/^ 8ir.
15,14 52 liberum ... Arbitriuml c/^ 8ir. 15,14
35 et om, X 36 inxtiiuta a cleo t^. /^ 39 uexiroruni xcelerum X 44 noc
t t?'. X 50 concxeriiix /^ 52 lioeri /^ 53 non exxe expen t^. e<U.
57 aucioritaiioux ^o'. 58 accuxatione^ </n. 1. excux<mone ^/<l?'.

I^ioer quanux c. 1 14

123

114. /l//.. S I^ioere itaque coniecto et pronuntio, qzuoniam xi

eorum aliquix nix xuoerexxet clieoux vicleretqque exxtinctum clixci'
plinae dnrixtianae necux, otiantem in omnioux lioeram volunta'
tem atque allectantem imputare necexxitati quicqzuicl xponte
committit, vituperationem quoque operum clei everxionemque 5
leix eiux xuo nomine inellicacix ratiae populorum aurioux
intimari, toio contra vox lelle moveretur perpenclenx etiam
naturale peccatum a ^lanicnea non poxxe impietate clixcerni,
liclem catnolicam aut emenclatix aut conclemnatix vooix et planiux
tueretur et cautiux.
10
/li/<?. K (1) dur er^o emenclatix nooix et non etiam xe ipxix?
I-Ioi ext quocl te linere coniectaare et oronuntiare oromixerax? l^cce
nec linera ext tua vanitax et lalxa lioertax; timuixti enim clicere
quocl xi nix ceoux xuperexxet ^moroxiux, vooix auclitix primum xe
ipxum, cleincle nox emenclaret, xecl quaxi nomo lioer noc mutire 15
lormiclanx tamen intellei voluixti. l^n quocl evenerunt ni cliex, ut
in eix ^moroxiux, xi nic viveret, clixceret xe luixxe ^lanicneum et
auclito Iuliano vel daelextio vel ipxo ?elaio exxe ulteriux non
cleoere, xecl ex illa netaria pextilentia vooix oraecipientioux
curantiouxque xanari. (2) ()uale xpectaculum animo coitantix 20
cx^currit? ()uale exxet viclere ^moroxium xtantem vel, xi ille
permitteret, xeclentem ante ?elaium atclue clixcentem paraclixum
novum xaeculi nuiux calamitatibux plenum quax viclemux
parvulox perpeti, uoi necexxe exxet, etiam xi nemo peccaxxet,
carnem concupixcere aclverxux xpiritum et, ne acl illicita ac 25
Naitioxa oertraneret, concunixcere etiam xpiritum aclverxux

114^26 ccnicupixcere ... carnem^ c/ Qa1, 5,17

114 (???/ 8 peccuni nurale t^. e<U.
11 cum /^ 12 conicelare /^
13 lalxa^ <lH/. ext /^ 15 uox (? 16 quocl eveneruni (?, quo cleuenerunt ?'//
^, quo uenerunt X
17
cliceretX
18
daelextio^ xcelextio X
21 anit>roxiuin uiclere t^. /^ 25 ac^ et ^

124

30

35

40

45

50

55

I^iber quanux c. 1 14

carnem, c,uam clixxenxionem clicere xoleret ^moroxiux per

oraevaricationem primi liominix in nominum vertixxe naturam,
xecl iam xuo vooix maixtrix clicere non aueret? (3) I^ecexxe
quoque exxet in tali paracxo pallere praenantex, tolerare lona
laxtica, ^emere ataue ululare parientex, cum uiverxix vitiix
in^eniorum et corporum liominex naxci paucoxque corclatox
minore quiclem nec tamen xine laoore litterax cxcere, ceterox
tarcliuxculox xive tarclox et tanto maix quanto quixque exxet
tarclior aut concicli terulix maixtrorum aut incloctox
imperitoxc,ue manere, latuox vero nec maixtrix clari, xecl
clolenclox riclencloxve nutriri, intantex antequam quicquam mali
poxxent velle vel a^ere, aitari moroix, torqzueri clolorioux,
meclicamentix curari cruciantioux, vexari a oaemonioux, exxpirare
xuperantioux claclioux. (4) 3i vero naec exnorrenx creclere nollet
^moroxiux et rexooncleret naec omnia, xi nemo peccaxxet, nullo
moclo lutura mixxe in tantae oeatituclinix loco, uoi nec poxt
peccatum exxe potuerunt eiectix incle illix, quorum praevari'
catione mala ixta xecuta xunt, ac per noc cle mixeria venire
mortalium, qzuae nulla exxet, nixi ravixximo peccato orimi
nominix natura Humana vitiata ataue mutata lioc xaeculum tot
tantixoue calamitatioux plenum propaare meruixxet, uoi nec
reclempti iam xempiternae xalutix pinore accepto malix nuiux'
moc carent, xecl cum cle noc xaeculo exierint, tunc careount; xi
er^o talia rexponcleret ^mbroxiux, praeclarix x^lloixmix vextrix
proliioeretur naec ccere, ne xcilicet concupixcentia carnix vitu'
oerata et oriinali peccato creoito nuptiae clamnarentur, lioerum
aulerretur aroitrium, vituperarentur opera clei et xuo nomine
ratiae leix everxio xeaueretur. (5) l^on xic plane, non xic.
l^ruoexcite vel potiux expavexcite talia coitare. Immo vero xi vir

27 per ,.. nurani^ c/ ^mbr. I^uc. 7,141

37 inlaniexque /^ 39 cruciibux (? l^iz. ^ a liaemonibux vexari t?'. e</c//,
47 propaari (? 49 carerent X 50 ero) <U. 1lla ^

lHer quaux c. 1 14 - 1 15

125

ille xuoerexxet, multo veliementiux c,uam nox et auctoratiux vooix

oro catliolica licle et pro clei ratia vel aequitate rexixteret, c,uam
non xint conxec,uentia quae conxec,uentia putatix, oxtenclenx quia
et recte vivi poten non pulxa nec lauclata mala concupixcentia,
xecl lrenata, nec culoatur naturae conclitor, quanclo ab illo 60
xanan^a 5nonxtratur quae ab inimico vitiari potuit, non creart,
nec c>amnantur nuptiae, quae bene utuntur puclencla libicline, nec
lioerum auleiTur arbitrium, xecl cuiux benelicio xn in oono
liberum oxtenclitur, nec lex evacuatur per ratiam, xecl imoletur.
?Iaec ille cloctor ereiux ereie clixputaret et in venrax laciex 65
impuclentex illa, c,uae xuperiux cle oaracxo vextro cliximux et
vextrum errorem vere conxequuntur et ao omnioux nominioux
tamc,uam vexana atc,ue mrioxa vel riclentur vel exliorrentur,
illi^eret.
115. ////.. S I^eque enim in iure cuiuxquam ext clelinita xuxci'
pere et quae conxec,uuntur excluclere. ()ui er^o clicit propter noc
parvulox acl iux cliaboli pertinere, quoniam cle xexux commixtione
^eneiAntur, xine clubio ipxain commixtionem, in qua naturae
opux ext, cum naturae ipxiux inxtitutione concleinnat.
5
/ll/<?. K l'ibi quiclem nc?c vicletur, xecl verum non exxe, quocl
tu non viclex, viclit ^,moroxiux, c,ui clicit exoertex non exxe clelicti
ex viro et muliere, icl ext per illam commixtionem corporum,
natox nec tamen ipxam commixtionem cum ipxiux naturae
inxtitutione conclemnat. dommixtio quippe coniuum orocrean' 10
c cauxa oonum ooux ext nuptiarum, xecl ita liunt nonnulla opera
bona non xine malo vitiorum, xicut ooera mala non xine bono
membrorum. ()uantixlibet autem vitiix turpetur <iuaecumque

115,7 expertex ... 9 nox) c^ ^mbr. Ix. lr. 1

xil^ ?roxp. xent. )07

115 l??X^/

5 clamn (?

7 cllxii ^/<l?'.

1) Hnantixlibei ... 18 obno

1 1 bonum opux (?, lx>num ?X^/

126

Liber quartux c. 115-116

natura, inxtitutio eiux xemper ext t>ona. I^am xicut inxtitutio

15 co1porix bona ext, etiam quanclo naxcitur moroiclux, et inxtitutio
animi oona ext, etiam quanclo naxcitur latuux, xic inxtitutio ipxiux
nominix oona ext, quanclo naxcitur contaioni peccati oriinalix
oonoxiux.
116. /l//.. S (1) ()uocl aut utrumque ximul neatur aut ximul
utrumqzue xuxcipitur; et cum xit in potextate utriuxque reiectio,
non ext tamen in aroitrio alteriux electio, nixi qzuocl laciliux potext
illicita commixtio inravari vitio voluntatix, xeminum tamen
5 tructiiicatione cleienxa, qzuam tructioux eiux accuxatix xexuum
neotium vinclicari. l^on er^o lluctuatio tua, quam inter tormi'
clinem impietatemque perpeterix, novax clixputanc reulax
conclere valebit, ut cle cluooux connexix unum xuxcipiax et quocl ei
aclnaeret excluclax. "^nte levex paxcentur in aetnere cervi" qzuam
10 poxt praeiuclicium xumpti neetur eliectio. (2) Hxercet noc ^enux
aooxtolux ?auIux cum ccit: 5l nio?^l non ??x?znt, nec (H^t^
^^exit,' (H?'utx non ^^cit, v^n<l t ^ ^t^. ^Vnc
<lte^l (S?'Utl ??x??'clt; conxtat er^o lunctorum cliem rexurrec'
tionem luturam. l^t ut noc ipxum breviore propter leentem
15 inculcemux exemolo: Dubitetur uti'um iuxtum bonum xit. ?eto,
an omne iuxtum nonextum exxe tatearix; qzuo concexxo aclclo aliucl,
utrum omne nonextum oonum qzuoqzue exxe pronuntiex. ?Ioc
quoque clato te volente nolente concluclo: 3i omne iuxtum
nonextum, omne lionextum oonum, omne iitur iuxtum oonum
20 ext. ?Iuic eltecto quicumqzue poxt prima xumpta voluerit ooniti,

116.9 Vei'. ecl. 1,59

11

1 (or. 15,16xq.

12

1 (or.15,20

13 lunc'

16 anitni^ corporix /^ ^ quanclo eiiam t?". (? ^ liominix ipxiux t^. e</c/., ipxiux
animi X 17 oriinalix om. /5
1 16 (??X^/ ) electio nixi ^/<l?'., eleciionix lcl (??X^/ l^iz. 4 commixiio
inravari co?'i'^l, commixiione rauari (???l^ e<U.
6 uinclicare ?/ l^iz.
1 0 praeiuclictum (? 12 noxtra (? 18 nolenteue X

I^ioer quartux c. 1 16

127

non aecncium rationix quatit, xecl ipxe xe exoonit irrixui. (3) I^t
er^o acl cauxam comparatio recurrat, quaeritur utrum xit in
natura peccatum. ?etivi, conceclerexne nullum exxe xine voluntate
oeccatum; axxenxux ex, xicut tua clicta textantur. ^clclicli, an in
parvulo putarex exxe voluntatem; noc etiam cleneaxti. ()uicl
xequitur tertium, xi non ext xine voluntate oeccatum? 3i non ext
in parvulo voluntax, non ext er^o in parvulo peccatum. I^Ioc tam
certum ext, ut neque ao ^,caclemicix venire poxxit in cluoium,
quorum clivitiae xunt ninil certum tenere. l'u er^o cum poxt cluo
prima xumpta tertium neax, in quo ext ellectux cluorum, non
rationix tunclamenta convellix, xecl tuum oroclix lurorem.
/ll/<?. K (1) Itane ex inxipienx, ut putex in natura non exxe
peccatum, cum omnino peccatum nixi in natura exxe non poxxit?
l>Iam vel in an^elo ext vel in nomine, cmae xine cluoitatione
naturae xunt; xi er^o peccatum in nulla ixtarum natura exxet,
prolecto nuxquam exxet, ac per noc propoxita quaextione, utrum
xit in natura peccatum, clocere intenclerax in natura non exxe
peccatum; vanam er^o luixxe intentionem tuam et in vanum te
ixtam propoxuixxe quaextionem, xi non ex nimium vanux,
intelleix. ^cce rationix tuae, quoniam ratio vera non ext,
mnclamenta convello nec tamen, xicut conviciarix, proclo turorem
meum, xecl errorem tuum. (2) doncexxix enim cluooux quae
xumix, icleo tertium ne^o, quia non ext in eo, xicut exxe putax,
^uorum ellectux illorum. Icleo quippe conceclo non exxe xine
voluntate peccatum, quia xine voluntate non potext lieri. 3ecl alia

28 ^cacleinic^ c/ dic. acacl. 1,45; 2,60 <l/.

23 nullum^ ullum X 25 neaxti X 26 xl ... peccum^ non en in paruulix

iioluntax non ext ero in paruulo pecco ^, c>m. (?IU eH/., </n. l. cleen
xcilicet in naiura (vel in parvulo) non ee peccum ^/<l?',
28 neque (?,
nec ?X^/^/<l?',, non I^iz, ^ ao c>m. /^ 35 natura ixiarum t?', X 39 poxuixxe
/l
41 meutn luroreni t?', U.
42 iuum eri'oreni t^. e</</.
45 lieri non
poten t?'. X

25

30

35

40

45

128

50

55

60

^>ber quartux c. 116 - 117

ratione rui'xux recte clicitur exxe xine voluntate peccatum, quia

manet, quamcliu non remittitur, etiam clexixtente voluntate c,ua
lactum ext. Item conceoo non exxe xine voluntate peccatum, quia
et oriinale peccatum xine voluntate non lacttum ext eiux, a quo
ipxa ori^o xumpxit exorclium. (3) ?roincle cum etiam illu
conceclo, quocl peccanc voluntax non xit in pai'vulo, non ex liix
cluooux conncitur tertium, quocl peccatum non xit in 02rvulo.
donliceretur autem, xi quema0mo^um conce^o non exxe
peccatum xine voluntate, ita conce^erem non exxe cuiuxquam
peccatum xine ipxiux propria voluntate. ?roincle peccati quiclem
voluntatem pai'vulux non naoet, xecl peccatum non naoei'et, nixi
ille, cle quo i^ attraxit, voluntate peccaxxet. l>lam cle ipxa quoque
nominix nativitate tale aliquicl clici potext; xi enim oicerex: l^emo
naxcitur nixi ex voluntne, non xine ratione conceclerem; xi autem
clicerex: I^emo naxcitur nixi ex xua propria voluntate, non
conceclerem. Ixto naque moclo, quia ^e peccato aimux oarvuli,
ita oriin^le oeccatum eiux, xicut ipxe ortux eiux xine voluntate
exxe non potuit, xecl non eiux.
117. /^. S ^r^o xi auclirent illi xacerootex, quorum nunc
oicta cluimux, cluoitari, utrum commixtio coniualix oona exxet,
atque ao eix peterem corporane a cleo inlormata, laterentur;
nocque concexxo aclclerem, utrum coniuia a oeo annuerent
orclinata; quo ximiliter conlirmato peterem clenuo, uti'um exxet
xine commixtione letura, nocque <ieneato quicl xequebatur?

117,2 cliluimux^ l,H, er/>/lcHM5, c/ ?laut. Ku. 1108; ^mbr. ^br, 1,30; Nier.
aclv. lov. 1,6

49 voluntate^ <U. eiux X 54 non exxe conceclei'em X ^ cuiuxque ?X^/ e</^,

55 uolunie propria t?'. (? ^ peccancli X ^ quiclem om. X 56 paruulux non
nabet uoluntatem t^. X 57 i^ om. X ^ noniinix quoque t?', e^</. 60 propria
117 (??/ 2 cliluiinux (?/^/, cleluunux ?'eH/. 3 inlorlnata^ </n. l. lorinaia
^/<l?', ^ laterentur^ perentur ?^ l^lz. 4 noc quoque (? 5 clenuo om. (?

I^iberquariuxc. 117- 118

129

Viclelicet, xl nonnixi per cleum corpux, nonnixi per corpux

commixtio, nonnixi per commixtionem letux, acl eunclem
auctorem pertinere et letum et commixtionem, a^ quem corpora
pertinerent.
10
/ll/<?. K l^umquicl naec inter nox vertitur quaextio, utrum
oona xit commixtio coniualix, cum eam oonam utrique
clicamux? ()uicl ext er^o quocl tam male xentix cle illix xacerclo'
tioux, quorum non, ut mentirix, cliluix clicta, xecl polluix, ut eix
quaxi cluoitantioux velix perxuaclere, uncle nec illox nec nox 15
cluoitare convincix? Lona ext commixtio coniualix, quae tit cauxa
procreancli. 3ecl ^moroxiux, qui clixit ex commixtione utriuxque
xexux neminem expertem exxe clelicti, non commixtionem
reclar^uit coniu^alem, xec> viclit malum, cuiux oono uxu iit illucl,
quocl nemo catnolicux cluoitat exxe opux oonum. Inania loquerix, 20
xuperlluix tempux impenclix; quocl aitur clexerix, et uncle non
cluoitatur, tamquam cluoitetur vel etiam neetur, clocere molirix.
()uicl er^o mirum ext quocl tam multox liorox tamque vanox
lacix?
118. /l^/.. S ?Iuic ellecto xine cluoio pruclentex viri (et)
catnolici annuerent xacerclotex viclentexque ninil in xenxioux
carnix, ninil in tetioux xexuum alterum quempiam praeter cleum
verum lecixxe, ninil autem cleum lecixxe quocl malum exxet,
malumque ninil exxe aliucl quam voluntatem malam xine aliquo 5
coactu naturalium clelinquentem, pronuntiarent prolecto Ivlani'
clieox et l'raclucianox xplenclentioux catnolicae rationix clixxiluixxe
tulminioux.

17 ^mbroxiux ... clelicii^ c/ ^mbr. Ix. lr. 1

7 nonnixi^ ... commixtio om. (?
14 cliluix (?^/, cleluix ?'e<U.
18 exxe
expertem t?'. ^/ e<U,
118 6?/, X ftnc. )8 ixta) 1 ei <lc/<//l, c/^ 3 5 malam uolumem t>'. <?

130

I,it>er quartux c. 1 1 8

/ll/(?. K (1) dur er^o eorum, qzuox pruclentex virox clicix et

10 catnolicox xacerclotex, te clicta clelenclere atque cliluere xine ullo
puoore mentirix, xi et ipxa oixxiliunt lulminioux tuix? 3i autem
oelenountur atqzue cliluuntur et oo noc manent intera, ipxix tu
potiux lulminarix. l^am quocl ait ^moroxiux ex commixtione
xexux utriuxque conceptum expertem neminem exxe clelicti, aut
15 talxum ext aut verum. 3i lalxum exxe ccix, oppunax er^o
pruclentium virorum et catliolicorum, xicut tu laterix,
xacerclotum clicta, non clelenclix ac cliluix; xi autem, ut merito
oelenclantur atque cliluantur, noc verum exxe concecx, tu potiux
clictix catnolicorum antixtitum tulminarix. (2) ()uicl ext er^o quocl
20 te iactax et clicix ilIox oeatixximox et cloctixximox virox, xl aucxxent
xvlloixmox tuox, pronuntiaturox luixxe nox, quox appellax
"^lanicneox et l'ra^ucianox, xplenclentioux catliolicae rationix
clixxiluixxe mlminioux"? ?ronuntiarent iitur contra xe ipxox et xe
ipxox nooixcum clixxiluixxe te tulminante monxtrarent. dur clirecte
25 non auclex clicere, quocl oolique convincerix clicere? Oriinale
peccatum cum ^moroxio conlitemur, et tu tanta potentia
lulmina iacularix, ut propter naec clicta nooix illique communia
nox eix clixxiliamux, ille cliluatur? (3) Vanux ex; non eum cxtinuix
a nooix et nox prorxux accuxax et ipxum nec tamen lulminax aut
30 nox aut ipxum, quia violare non vix textimonium ?elaii cloctorix
tui, qui cxit ^moroxii "lioem et purixximum in xcrioturix
xenxum" ne inimicum quiclem auxum luixxe reprenenclere. I^ncle
et tu cum ticlei eiux et purixximo in xcripturix xenxui xatix

1) ^mt>roxiux ... elicti^ <^ >^mtir. Ix. lr. 1 22 ^laniclieox ... lulmmibux^
c/ 6-8
31 ^mbroxii ... preKener^ (c/^) ?el. lit>, arb. ir. e lit>ro 3, c/^
67,38

9 virox om. (?
10 cl?luere (?^/, cleluere ?'e<U.
11
xl et^ ei nixi ?'
12 cleluuntur (??/e<^.
17 cliluix (?^, cleluix ?'eH/.
18 cleluaniur (??/
e^c/. 26 lulmina potentia t?'. ?' 28 cliluatur (?^/, ^eluatur ?'e</</. 30 quia

I.iber quariux c. 1 18

131

intellearix mimicux, non eum tamen au^ex reprenenclere, xecl

quicl mali clicat me reprenenclenclo te aroitrarix oxtenclere. ?Iomo
conloxxe et non contexxe, mana vi co^erix caliinoxax annelare
lallaciax, truxtra lmix impetux mlminantix, cum xpirex lumum
potiux lulminati. Ixta xunt certe, per quae clocere conarix
^mbroxium alioxque cloctorex xociox eiu5 non exxe oriinale
peccatum, quocl cleux lormaverit corpora orclinaveritque
coniuia, quocl non exxet xine commixtione letura. (4) don'
cecluntur naec, concecluntur etiam illa quae acliunix: "ketum"
xcilicet "et commixtionem acl eum pertinere auctorem, acl quem
pertinent corpora", xi tamen commixtionem coniualem voluixti
intellei, cum noc clicerex. ()uamvix icl per xe ipxum verum exxe
noxcatur, non tua ratiocinatione xn conxequenx; alioquin te
clicente: "3i nonnixi per cleum corpux, nonnixi per corpux
commixtio", et ex noc volente conlicere "acl eum auctorem
pertinere commixtionem, acl quem corpora pertinent", poten
aliux clicere: 3i nonnixi per cleum corpux, nonmxi per corpux
aclulterium, acl eum auctorem pertinet a^ulterium, a^ quem
pertinet corpux; quocl viclex quanta clicatur iniuria clei et quantum
mali cloceant xvIloixmi tui. (5) 3icut er^o non xequitur, ut icleo
triouatur aclulterium cleo, quia non lit nixi per corpux cuiux
auctor ext cleux, ita non xequitur, ut icleo commixtio triouatur
cleo, quia non lit nixi per corpux, cuiux auctor ext cleux. 3ecl tamen
conceclimux commixtionem clumtaxat coniualem, quae iit cauxa
procreancli, cleo auctori exxe triouenclam, non quia noc tua

40 quocl ... leiura^ c/ 1 17,5xqq.

42
letum ... 44 corpor^ ^. ! 17,8- 10
47 xi ... commixiio) ^. 117,7xq. 48 acl ... pertinent^ v, 117,8-10
40 orclinauerit (? 41 quocl ... coniuia^ ei X 43 commixiionem^ </</.
comualem X
45 clicer lioc t^. /^, <U. qucxl cleux lormauerit corpora
orclinauerque coniuia /i^
46 noxcaiur ee uerum t?'. /^
47 per",,.
nonnixi om. /^ 54 lit^ xit X 58 iribuenclutn X

35

40

45

50

55

132

I^iber quam c. 1 18 - 119

xequitur xumpta, xecl quia ratione alia conxicleratum verum exxe

60 perxpicitur. <)uocl vero ex lioc quaerix etlicere, nec xequitur illa
xuperiora nec verum ext. ^eque enim, quia cleux lecit corpux,
cleux inxtituit coniuia, quorum commixtione letux oriatur, cleux
creat ipxox letux animantium, icleo verum ext quocl acliunix "ninil
in xenxibux carnix, ninil in letioux xexuum alterum quempiam
65 praeter cleum verum lecixxe." (6) l^di enim lecit cliaoolux quocl
mali lecit cum liominioux primix, nixi et in xenxioux carnix
illorum? ^lala quippe xuaxione corruptux ext xenxux, quanclo ext
acl peccanclum lactux axxenxux. l^t uni lecit, quicquicl mali
poxtmoclum ^eneri liumano lecit, nixi in letioux xexuum, icl ext
70 liliix nominum? ()uomoclo autem clicix: "Deum ninil lecixxe quocl
malum ext?" ^nnon ext malum ^enenna clamnatix? lam vero quix
tioi clicenti creclit: "^lalum ninil exxe aliucl quam voluntatem
malam xine aliquo coactu naturalium clelinquentem"? I^t
innumeraoilia mala taceam, c,uae mali aneli et nominex
75 patiuntur inviti, ipxum xupplicium aeternum non timeoitur,
quocl et maximum malum ext et non ext voluntax mala, xecl poena
voluntatix malae. ?Iaec xunt ratiocinationex tuae, quioux putax
lulmen exxe verbum tuum, cum xit cinix cor tuum.
119. /l//.. S Dexine itaque virox xani capitix et ecclexiarum
antixtitex criminari. l^Ion xuoiciantur iuclicio nele^entiora
commenta; neque enim iram cunctatic, brevix, xecl pertinax
meretur intentio. Imitemur xane eorum illucl xtuclium, quo
5 populox aeclilicaverunt exliortanclo ooxecranclo coaruenclo;

63 niml ... 65 lecixxe^ ^. 2-4

quentem^ i>, 4-6

70 cleum ... il v. 4

72 malum ... clelin'

59 xumpia xequitur t?'. ?X^/ n/c/,

64 xexuum^ xenium X
67 ext^ ...
peccanclum^ acl peccanclum exi t^. ^
71 quix (?, qui ??^/ e<U,
75 aeter'
num xupplicium t^, ?X^/ eH/. 77 nae U.
119 (??M

!.iber quartux c. 1 19 - 120

1)3

quorum num quiccluam lecixxent, xi vextro more peccata non

voluntaria, xecl naturalia crecclixxent?
^l/<?. K (1) l^t nox pro moclulo noxtro populox aeclilicamux
nortanclo ooxecranclo aruenclo, c,uoc> lecit ^moroxiux, et tamen
cle oriinali peccato noc xentimux et clicimux, qzuocl xenxit et cxit
^mbroxiux nec xolux, xecl cum aliix manix conxortioux xuix.
()uox "antixtitex ecclexiarum" cum "virox xani capitix" clicax, tu
c,uaii capite ixta, quae illi notixxima conxenxione cliclicerunt atc,ue
clocuerunt, reprenenclix atrociter clelenclixc,ue tallaciter et me
ar^uix clicenx eorum exxe criminatorem, cum vicleax eorum contra
tua crimina, c,uae ex oolicmo illix ooicix, cletenxorem? Dicix
eorum nele^entiora commenta non exxe xuoiciencla iuclicio:
3iccine illorum clicta clelenclix ac cliluix? (2) ^,n potiux nomine
neleentiae reprooax et accuxax et nullo cluoitante conclemnax,
quae nele^enter etmxa et icleo 1alxa exxe pronuntiax? Koamux te,
xi laixa exxe axxerix clicta cluae clelenclix, vera exxe axxere quae repre'
nenclix. "Iram non cunctatio orevix", inquix, "xecl pertinax mere'
tur intentio", quaxi aiic,uicl prolerax, uncle illox poxxix oxtenclere non uico poxt orevem cunctationem, xecl xaltem poxt lonam
^intentionem^ vel in line vitae xuae cle peccato oriinali mutaxxe
xententiam. Vana loquerix, inxana loquerix, perverxa et tuae xamti
aclverxa loquerix. ()uiexce, ooxecro; c,uicl tantum loquerix?
12ll. /l//.. S (1) Verum per^amux acl reliqua. I^inil prorxux
valet, quocl te aix caoalo reputare non corpora, xecl clelicta;
inticiarix omnino, xicut lrequenter oxtenclimux, nullo alio xtuclio,

12
antixiitex ... capn^. 1xq.
22 irain ... intentio^ v. 3xq.
120^2 ai^ c/ ^u. nupt. 2,15

17

neleentiora ... iuclicio^ c/ 2xq.

18
cliluix ^., <1eluix (??/ /^l?'.
23
poxx oxien^ere illox t?'. U.
24 cunciionem (?, c>m. (??/ e<U. 25 intentionem^ ^e/en, cunciationem
wnlec. /^lmm' ^ linem l??<lc,
120 c??/, X (inc. 20 Kaucl. c/e5. 31 ico)

10

15

20

25

134

I.iber quanux c. 120

nixi ut ^lanicnei vitex invicliam, cuiux inxpirax venenum. dorpora

5 enim, prorxux coroo reoutax orincioi teneorai'um, quorum
commixtionem cliaoolicam proliterix, quoi'um ^enitalia, quorum
motux, quorum lructux accuxax. ^ruix oalam ex primo
maixterio memora, non vitia; illucl enim clicix cliaoolicum, quocl
etiam ^lanicneux, xicut in xcrioturix eiux clocui, in xexioux
10 inclinatur vi^ere. l^t ut reoetitione orevi lector noxter, qzuocl
tenere ooxxit, accioiat: ^ut oxtencle exxe in parvulix voluntatem
aut ab eix crimen amoveto. (2) ()uocl cum non lacix, xecl axxerix
eox propter noc a cliaoolo ooxxicleri, qzuia cle corpotum xint
commixtione ^enerati, oxtenclix te non oeccata, c,uae xine
15 voluntate non xunt, xecl ipxa corpora ootextati aclverxariae
cleputare. I^t er^o ea Iioiclo, quae et in nominioux et in pecorioux
inveniiur, naturalix et a cleo inxtituta ext, ita ixta lioiclo, quam in
clixputationix tuae varietate perpeterix, per c,uam inter varia
clomata contrariaaue ve^xarix, non minux ao xtultitia qzuam a
20 prolanitate concepta ext. ?Iaucl iniui'ia iitur ^moroxium a vextra
conorte ctixtinuimux nec illum, xicut petix, ^anicneum
vocamux,
/ll/<?. K (1) Inaniter omnino laooraxti, ut acl ixtam conclu'
xionem lalxam atque ricliculam, lonix et tortuoxix, lallacioux et
25 luacioux anlractioux peivenirex, uoi clicerex non iniuria vox
^moroxium a noxtl'a conorte clixtinuere nec eum clicere ^lani'
cneum. ?rorxux xi illum non clicix, nec me cleoex clicere; xi autem
me clicenclum putax, et illum coerix clicere et illox omnex m2nox
ecclexiae claroxque cloctorex, qui cle peccato oriinali, propter

9 in" ... clocui^ c/ 3,172-187; lvlan, ep. acl ^/len. el ep. acl ?aiiicium ( ep.
luncl, ^)
21 petix^ c/ /Xu, nupi. 2,15
25 non ,.. ^aniclieum^ c/
20-22

1) xunt e^c/.
15 aclverxariae potexii t^, e</</.
19 a^ae<U.
20 inur^
ero e</</, 21 pe! lx om, /l 23 ui c,m, /i,' 24 riclicuIoxam ?ilc.X^ 28ei^...
icere c>m, X

I.iber quartux c. 120

135

quocl me Xlanicneum clicix, ea clicunt xine ulla ooxcuritate vel

amoiuitate quae clico, ut in primo et xecunclo xex librorum
meorum, quox contra quattuor tuox eclicli, xatlx eviclenter oxtencli.
(2) 3ecl per tuam xcilicet clialecticam terreretur, xi nix clieoux
xuperexxet ^mbroxiux, ut ex conxequentioux talxix invenienx
lalxum exxe quocl xenxerat, clicere non aucleret ulteriux cle xexuum
commixtione parvulox natox expertex non exxe clelicti, ne per lioc
eox xuo potextate cliaooli conxtitueret; tunc er^o te cloctore
^lanicneux exxe clexixteret. O quicl percliclit qui te auclire non
potuit. ?roincle quia propter nunc xenxum ^lanicneum me exxe
clicix, prolecto in noc xenxu perxeveranx ^lanicneux te auctore
^moroxiux nac excexxit e vita. (3) I^on er^o illum clelenclere,
quocl nullo moclo potex, xecl clolere cleoex, quia clocere iam non
potex; quocl xi lacere potuixxex, maixterio tuo ille correptux atque
correctux pronioeret utique in ecclexia quam reeoat exorcixari et
exxultlari parvulox baptixanclox, ne in tot innocentioux neque ulla
ratione, ut axxerix, xub potextate cliaooli conxtitutix imainioux clei
ipxi cleo lieret tam ravix atque inxinix iniuria, quocl tamen xi
lieri pronioeret ^moroxiux, vooixcum cle catliolica ecclexia
pelleretur. ^oxit enim ut liaec correctio potiux quam cleceptio
nominetur. ^bxit er^o ut ille vir vooixcum contra matrem
catnolicam xixteret, xecl vooix invictux pro illa rexixteret. (4) ()uicl
ext iitur quo me ao illo in nac cauxa xeparanclum putax? ?er
commixtionem corporum marix et leminae clelicti expertem naxci
clico neminem xicut ille, nec tamen corpora conclitori cliaoolo
triouo, quia nec ille; quemaclmoclum naturae vitium amoo culpa'
mux, ita naturae auctorem amoo veneramur. 3i quoniam concu'
pixcentiam carnix, qua caro concupixcit aclverxux xpiritum, per

31 in ,.. meorum^ 5c. >^u, c, lul.

57 per ... vertixxel c/ ^mbr. I^uc. 7,141

40 perxeveraanx om. (?
45 bapii^anclox paruulox t^, ?A/ e<^</.
48 ecclexia
cainolica t^, e<^ 51 xixierei^ conxterei U. ^ uobixcum ?<lc, ^ inuiciiux
(? 54 cliabolc, concliiori t?'. e</<//.

30

35

40

45

50

55

136

60

65

70

75

80

85

I^iber qzuaiiux c. 120

praevaricationem priini nominix in naturam vertire clico, icleo

ar^uo "memora, non vitia", noc lecit et ille; vero aliuncle ext
ori^o vitiorum, aliuncle memororum, nec eo nec ille. (5) Volun'
tatem propriam inexxe naxcentit>ux nec ^moroxiux clicit nec e^o;
per orimi nominix tamen praevaricat ricem voluntatem lactum
exxe concupixcentiae vitium, uncle per commixtionem xexuum
naxcentex traliunt oriinale peccatum, et ^moroxiux clicit et eo.
^moo iitur natox nominex, antequam renaxcantur, non propter
eorum xuoxtantiam, cuiux creator ext cleux, xecl propter peccatum,
quocl />e?' nm lnt?'<lvlt et />e?' omn ^omln ^e?^^n^llt, cuiux
peccati auctor ext cliaoolux, ootextati aclverxariae cleputamux.
()uicl ext quocl te tmpuclentixxima lronte mentirix ^,moroxii et
aliorum ximilium clicta clelenclere atque cliluere? (6) ()uix ita
caecux ext, ut non vicleat, quocl ea tu reprelienclax, e^o clelenclam;
tu polluax, eo cliluam? ^moroxii clicta xunt cle dnrixto loquentix:
"Icleo", inqzuit, "et c,uaxi nomo per univerxa temptatux ext et in
xtmilitucline nominum cuncta xuxtinuit, xecl quaxi cle xpiritu natux
abxtinuit a peccato; omnu enl>?l /?o^lo men<^x et nemo xine
peccato nixi unux cleux. 3ervatum ext iitur", inquit, "ut ex viro et
muliere, icl ext per illam corporum conunixtionem, nemo
vicleatur experx exxe clelicti; c,ui autem experx clelicti, experx etiam
nuiuxmocli conceptionix." (7) Ixta clicta clicix exxe lalxixxima eixque
^anicnei cloma nelarium contineri, ac per noc ^moroxii clicta
tu reprenenclix et polluix. l^o vero illa et verixxima praecuco et
^lanicneo non xolum non amica, verum et mimica, xicut iam
leci, exxe clemonxtro; e^o titur ea potiux clelenclo et a tuix
nelanclix criminationioux cliluo. I^trum er^o ille noxter an vexter
xit, et vox vicletix; xecl quia nominex a quioux cltliitur, lormiclatix,

59 aruo ... vitia^ v. 7xq, 67 perl ... penranxiit) Kom. 5,12

79 conceptiomx^ ^mbr. Ix. lr. 1 75 ^om. 3,4; ?x. 1 15,1 1

73 icleo ...

70 cliluere (?^/, cleluere ?'ec/c/, 72 iluam (?/l/, cleIu^m ?'e</c/, 80 inanicKei

(?, maniclieum ?^ e<^, 81 ei^ om, (? 84 cliluo (?^/, cleluo ?'^

I.iber quanux c. 120 - 121

1)7

prolecto eum, quem atrociter accuxare convincimini, tallacia

excuxare conamini.
121. /l//.. S (1) quocl clicix ei convicium a Ioviniano lactum,
in quo mentiri te tamen arbitror; xecl annuamux vel Ioviniani te
criminaiorem verum exxe poxxe ^moroxiumque ab illo ^lani'
clieum vocatum, icl conxtat inxanum luixxe. I^on enim xane
poterat ^lanicneux vocari qui bonam naturam, qui peccata 5
voluntaria, qui a cleo inxtitutax nuptiax, qui a cleo tieri parvulox
praeclicabat. 3i er^o ille praelationem vir^initatix nuptiarum
accuxationem putavit, nexciit omnino quicl cliceret; aliucl ext enim
contrarium, aliucl orclinatum. Loni quippe lauclatio acl meliora
raclux ext, inlamatio autem naturae acl ^lanicneum via ext. 10
(2) dum er^o non clamnaret ^mbroxiux nuptiax nec commix'
tionem coniuum vel opux caboli vel necexxitatem cliceret exxe
peccati, improbe lecit Iovinianux, ut eum conlerret XIanicneo
putaretque ninil interexxe inter nuptiarum accuxatorem et
lauclatorem. I^am xi cle leitima et a cleo inxtituta corporum 15
coniunctione ^eneratox, poxteaquam uxum coeperunt nabere
rationix, xponte propria prob(r)orum imitatione mentox clixit
^mbroxiux, non tamen nanc coniunctionem menclacii voluit
necexxitatem vicleri, xecl univerxitatix inclicium. (3) l'ale ext enim
quocl clixit: I^ati ex parentibux mentiuntur, quale xi clixixxet: 20
Omnix nomo, clumtaxat xui rector armtrii, aliquanclo mentitux
ext; xciebat quippe neminem xine commixtione parentum praeter
dnrixtum exxtitixxe. Iitur opere coniuali non iniquitatem, xecl
^eneralitatem vir pruclenx voluit inccari. dnrixtum vero pronun'

121,1 qucxI ... lacium^ c/ >^u. nupi. 2,15

Ix. lr, incertum

20

nati ... meiiuntur) ^ml>r.

121
(??/
8 nexcit ^/ ^/<l^.
9 melioi^ meliorem (?, meliore ?<lc.
15
l^uclaic>rem^ <^, viriniiatix ?^e, <^n. l. aclenclum vir^init ^<^.
17
probrorum cc?xl (c/ ?^/i, ^V, 2, /^s25^.), procorum c^/. l^lz., </n, l.
ptAvorum vel proavoruin ^/<l^., proavorum ?Ke

1)8

IHer quariux c. 121

25 tiavit omne cavixxe menclacium, quem miraculo parientix

oxtenclit; quocl quiclem veliementer contra ?Iieronvmum, cuiux
tu axxecla ex, lremit, qui menclacium xinatixxime dnrixto ext
conatux atli^ere. I^on er^o iure vocatux ext ^lanicneux, xi tamen
vocatux, qui contra errorem vextrum lrequentavit lauclationem
30 creaturarum.
/ll/<?. K (1) Lauclationem creaturarum lrequentamux et nox.
()uicl ext er^o quocl clicix noc lacere ^moroxium contra errorem
noxtrum, cum noc laciat xecunclum liclem noxtram? ()uomoclo
autem illa veroa poxuerit, quae a me tioi ooiecta tu commemo'
35 rare timuixti, ne teneorae tuae clarixxima luce reclaruerentur
illorum, aliix etiam xuorum xcriotorum locix xic oxtenclit
^moroxiux, ut non ei xicut nele^entiori, quomoclo loquerix, et
incautiori xententia ixta xemel xuorepxixxe vicleatur, xecl cle peccato
oriinali cloma eiux, quoniam cloma catnolicum ext, xatix
40 liquicla manitextatione cleclaret? (2) dur er^o et qua ratione
clixerit: "3ervatum ext iitur, ut ex viro et muliere, icl ext per
illam corporum commixtionem, nemo vicleatur exoerx exxe
clelicti; qui autem exoerx clelicti, exoerx etiam nuiuxmocli
conceptionix", quia non nic peccata nominum poxteaquam uxum
45 coeperunt nabere rationix, ut tu alienarix, xecl oriinale oeccatum
intellei voluit. ()uicl alioi clicat attencle: "/o^nu", inquit,
"conve??x l ?'etw???n xinilicavit xalutarix lavacri tutura
mvxteria, per quae in orimorclia naturae xuae qui oaptixati tuerint
parvuli a malitia relormantur." Dic, luliane, a qua malitia, xi non
50 tranunt oriinale peccatum. (3) ^,ucli aclnuc alio loco: "^on enim

27 qui ... alliere^ c/ 88,3xqc1. 41 xervatum ... 44 conceptioni^ ^mor. 1x.

lr. 1 46 ?x. 113,5; Iol'clanix ... 49 relormantur^ ^nior, Luc. 1,37 50 non
... 55 clepulerit^ ^mor. Luc, 2,56
35
illorum reclaruerentur t^, ec/c/.
36
xcripiorum xuoruni t^. eH/.
45 allenarix (l,^. ln5lnu)^ a^n. l. leenclum nariolarix ^l^,
47 ext </e/, ?',
om. e</</. ^ xinilicat /lm^. ^ xaluatc>rix (? 48 primorclio ?/>c^ ^.

IHer quariux c. 121

1)9

virilix coitux", inquit, "vulvae virinalix xecreta rexeravit, xecl

immaculatum xemen inviolaoili utero xpiritux xanctux inluct.
3olux enim per omnia ex natix cle iemina xanctux clominux Iexux,
qui terrenae contaia corruptelae immaculati partux novitate non
xenxerit et caelexti maiextate clepulerit." Kexponcle, Iuiiane, quae
xint terrenae contaia corruptelae, quae xolux ex natix cle lemina
clominux lexux immaculati partux novitate non xenxit. ^clnuc
au^i: "^ntecluam naxcamur", inquit, "maculamur contaio"; et
paulo poxt: "l^t xi nec uniux", incmit, "cliei inlanx xine peccato,
multo maix nec illi materni conceptux cliex xine peccato xunt."
(4) Wlulta nuiux viri, quem xani capitix luixxe conlexxux ex, talia
commemorare poxxum, xecl cui non xulliciunt ixta, quicl xullicit?
I2x nix er^o intellee, quam non xinarix etiam illa, xicut conatux
ex, in alium xenxum cletorquere atclue pervertere, cluae clixit
^moroxiux cle nix, clui naxcuntur per commixtionem corporum,
non ar^uenx clei creaturam, xecl oriinale peccatum. ()uic> mini
ootenclix ?Iieronvmum, cuiux me conviciarix axxeclam, cle cuiux
vernix nulla nunc cmaextio ext? ()uae tamen veroa xi poxuixxex, aut
ea non naoere quoo clixolicere cleoeret, oxtenclerem, aut
intelle^entiorioux exponencla relinqzuerem, aut xi exxent procul
cluoio contraria veritati, lioertate clua clinum ext imorooarem.
(5) ^moroxium rexpice, cluem ^lanicneum non auclex clicere, cum
me propterea clicax, cluia cle oriinali peccato ea clico cluae clicit.
I^am xi propterea non clicerex ^moroxium Xlanicneum, cluia
oonam naturam, quia peccata voluntaria, quia nuptiax a cleo
inxtitutax et a cleo tactox parvulox praeccaoat, nec me clicerex, c,ui
eaoem licleliter praeclico. 3i autem me propterea ^lanicneum

58 ^mbr. apol. Davicl 56

lob 14,5

59

^mt'. apoI. Davicl 56; nec ... peccato^ c/^

54 noviiate partux t?', eH/. 55 xenxii ?/ l^lz., <U. ueI xit (?mz. 57 novita'
te partux t?'. U.
58 naxcaniur (? (c/^ ^u. c, clu ep. ?el. 4,29), ncimur
<4mi^', ?)</ eH/. 63 conux t^, ec/^. 67 aclxeculain ?<lc.

55

60

65

70

75

142

80

85

10

15

I^iber quartux c. 121 - 122

clicenclum putax, quia exxe conliteor oriinale peccatum, noc

etiam ille conlitetur; cur non amoox putax? 3ecl me petulanter
clicix, illum latenter opinarix, non veritate clixtincta, xecl exxtincta
potiux lioertate. (6) ?Ioc enim cle illo non auclex clicere, quocl
auclex creclere; aut xi cle illo ixta non creclix, prolecio nec cle me
creclix, quia et xi errare nox exixtimax, lacile ext ut vicleax non exxe
^lanicneox, qui peccantix propriam xuoxtantiam, quam cleux non
creaverit, non axxerimux, xecl oriinale peccatum cle vitio volun'
tario naturae, quam cleux oonam concliclit, propaatum exxe
lirmamux. kacile ext er^o ut lioc vicleax et ximul vicleax nox exxe
contrariox ^laniclieix; xecl eorum nomen 20 ^moroxio aoiix
aclulanclo et mini ooicix calumnianclo.
122. /l/^. S (1) Verum ut illi inlenxux lovinianux aruitur, ita
vooix comparatux aoxolvitur. ()uanclo enim tioi tantum pruclen'
tium cenxura clonaoit, ut te cum Ioviniani merito comoonat? Ille
quippe clixit ooni exxe necexxitatem, tu mali; ille ait per m/xteria
nominex ao errore conioeri, tu vero nec per ratiam lioerari; ille
vir^initatem ^lariae partux conclitione clixxolvit, tu ipxam Lariam
cliabolo naxcencli conclitione tranxcrioix; ille meliora oonix aequat,
icl ext interitatem conuoio, tu vero commixtionem coniuii
moroiclam vocax et caxtitatem loeclixximae rei collatione clepretiax
nec raclum inter naec aclclix, xecl ^enux omne commutax, non
utique oono vir^initatem, xecl malo praelerenx. (2) l^xt autem
vilitatix extremae nixi taeterrimo comparatum placere non poxxe.
Iam vero quicl ille tale cle clei iniuriix quale tu? Ille iuclicii eiux
vi^orem a oeninitatix voluit parte conlunclere, tu a malinitatix;
ille clicit apucl eum oonox et optimox aequo nonore lruiturox, tu
vero oonox et impiox, icl ext innocentex et cliaoolum, uno
xupplicio crucianclox; ille er^o cleum clementixximum vult vicleri,
tu iniquixximum; ille clicit mvxteriix eiux imoutox liominex non

84 pecc (?
122 (??/ ) lionabit ^/<l?'., clonauit (??/ l^iz.

1) eiux iuclicii t?'. eH/.

I^ioer quartux c. 122

141

poxxe peccare, tu vero ipxum cleum et in mvxteriix imoecillitate et

in praeceptix immocleratione et in iucliciix inunanitate peccare
contenclix. dum itaque tanta cxparatio xit inter te et Iovinianum
Huanta coniunctio inter te et ^lanicneum, tanto te toleraoilior
Iovinianux prooatur quanto Ioviniano norriclior ^anicneux.
/l l/<?. K (1) ()uam oellux tioi viclerix, cum me loviniano com'
paranx peiorem conarix oxtenclere. Verum nanc quoque contu'
meliam menclacixximam cum ^moroxio me aox te accipere
aucleo; xecl te xic inxanire contrixtor. ^a quippe cauxa me
loviniano clicix exxe peiorem, qua me clicix etiam ^lanicneum. l^t
quicl ext noc? Illucl xcilicet oriinale peccatum, quocl vox neatix
cum ?elaio, nox vero cum ^moroxio conlitemur. dum illo
iitur xecunclum vox xumux et IVlanicnei et peiorex Ioviniano, et
quicc,uicl nox aliucl ore protervo nec xane vericlico, xecl maleclico
clixeritix, clocuit nox clominux auclere et exxultare, quanclo
qualiacumque maleclicta non ex veritate auclimux, xecl quia pro
veritate certamux. (2) l^cce e^o non cco mali exxe necexxitatem,
quia nec ^mbroxiux, et tamen clico parvulox a malitia relormari,
quocl et ^moroxiux; et icleo mali ext nulla necexxitax, quia et illucl
cleo xanaoile ext, quocl tranit nativitax, quanto maix czuocl a^clit
voluntax? I^on clico nec per ratiam nominex lioerari, quocl aoxit
ut clicat ^moroxiux, xecl quocl non vix, clicimux nonnixi per
ratiam lioerari, non xolum ut eix cleoita climittantur, verum
etiam ne in temptationem interantur. s^on tranxcrioimux cliaoolo
Lariam conclicione naxcencli, xecl icleo, quia ipxa conclicio xolvitur
ratia renaxcencli, non tamquam malo oonum, xecl tamquam
oono meliux vir^initatem nuptiix anteponimux. (3) l^on, ut

33 clocuit ... 35 certamux) c/^ ^ti. 5,1 1xq.

41 non ... uileraniur^ c/ ^lt.
6, 12xq. 42 non tranxcrioiniux) c/^ ^. ^l, danal, 8an ^uxtin / eI cloma cle
la inimaculaia concepcion ftn: 8iuclium I^ionenxe, 2004)

24 coinpai'ax (? 26 a te e^/.
42 non) nox co^lec. d<ln^/

34 auliillinux ?"s<lc..^

37 nulla ext t^. e</^,

20

25

30

35

40

45

142

50

55

60

65

70

Liber quam c. 122

calumniar, bonox et impiox uno xupplicio, xecl bonox nullo,

impiox autem non uno, xecl pro cliverxitate ipxiux impietatix
cliverxix xuppliciix clicimux exxe crucianclox. I^on clicimux "cleum
in m/xteriix imbecillitate, in praeceptix immocleratione, in
iucliciix immanitate peccare", cuiux ratia et re^eneratix m/xteria
xunt utilia et liberat^ praecepta xalubria et bonix mali^ue
convenienter clixtributa iuclicia. l^cce nox ea, in quibux nox clicitix
loviniano exxe peiorex, amolimur a nooix; vox a vobix amolimini,
xi potextix, in quibux vox peiorex eoclem ipxo loviniano exxe
monnrabo. (4) Ille clixit boni exxe necexxitatem, vox clicitix exxe
bonam mali cupiclitatem. Ille ait per mv/xteria nominex ab errore
coniberi, vox viae rectae racliencli cupiclitatem non inxpirari a
cleo, xecl aroitrio libero acquiri. Ille virinitatem ^lariae partux
conclitione clixxolvit, vox ipxam carnem xanctam cle vir^ine
procreatam ceterae carni liominum coaequatix ximilituclinem
carnix peccati non cxtinuentex a carne peccati. Ille meliora
bonix aequat, icl ext interitatem conuoio, vox mala oomx; nam
oixcorcliam carnix et xpiritux tam clicitix exxe bonum quam
concorcliam nuptiarum. (5) Ille clicit apucl cleum aec,ualem
lionorem bonox et optimox liaoiturox, vox autem quoxclam bonox
non xolum in reno clei lionorem nullum aclepturox, xecl nec
ipxum renum exxe vixurox. Ille clicit clei mMeriix liominex
imbutox non p<?xxe peccare, vox clicitix taciliux quiclem per clei
ratiam, xecl et xine illa per liberum aroitrium poxxe liominex non
peccare, auclacia diantea repunantex cleo, cum cle bonix lruc'
tibux loqueretur, clicenti: 5lne me nl^l//>ote;tu^lce?'e. dum iitur
in cleteriux tantum a Ioviniani errore clixtetix, nox tamen ei xuoici'

60 miliiuinem ... peccati^ c/ Kom. 8,3

6,4xq.; Qvi. met. 1,152 <l/. 71 IoK. 15,5

70

auclacia ... cleo^ c/^ Qen.

50 e! raiia t^. ?/U.

51 ei^ <U, raiia ?M eH/.
54 exxel a<^ peiorex
?<lc.
57
vil1e reciae (??^, <lH/, uel a 5/>? ae (^x) ?', uiam reciam eH/.

^iber quartux c. 122 - 123

143

tix et Xlanicneo potiux aclaequatix mano xcilicet oraexiclio com'

muniti, c,uaxi propterea conccleritix naerexim novam, ut quancl<i>
vox reclaruimux, nullix naereticix aclaec,uare poxximux. (6) l^^o 75
tamen in nac cauxa, in qua tioi cle oriinali peccato multum
vicleor cletextanclux et ^lanicneo potiux coaec,uanclux, cum
^.moroxio xum, vex nolix, quem ^lanicneum lovinianux cliceoat
ut tu, xecl lioere ille, tu xuoclole. Denique xemel ille vincitur, cum
^lanicneux non exxe ciemonxtratur ^moroxiux, tu vero quia 80
voluixti cor cluplex naoere, bix vincerix. ^,r^uix ^moroxium
^lanicneum exxe, oxtenclo non exxe; neax te ar^uere, oxtenclo te
ar^uere. I^trumque autem ei clareoit qui xuoeriux auae cliximux
leperit.
123. /l^/.. S (1) Verum vicleamux et cetera. De nix ouae
eimux, xatix xuperque lectorem inxtructum puto, qua virtute vel
meorum clictorum aliquicl oppunet vel opinionem iueatur xuam,
et icleo non erit necexxe xcriptorum icl omnium repetitione
monxtrare. ()uoniam vix xinulox xparxoxque verxiculox cle lioro 5
meo proponenx xioi eoxque lauclanx lrequenter nonnumquam
etiam titillat xuillatione orevixxima, cum tamen noc, quocl
morclenclum putat, a me non xit ita ut xuxpicatur prolatum.
()uamoorem acl illucl opux meum lectorem cliri^o; vicleoit axxer'
tionem concinere veritati. ?Iic xane qui xioi quereoatur ooiectum 10
quocl naturam criminaretur et xemina, continuam ximulancli non
potuit tenere patientiam, xecl poxtquam praextiiix patroni xui
xerenavit auclitum, velut textuclo caput aoeruit. (2) I^Iam cum
clixixxet c,uia nixi ^clam peccaxxet, ita nominex ^enerare potuix'

81 cor cluplex^ c/ 8ir. 2,4; /<u, mencl. 3

123,14 cluia ... exxecare^ c/ ^u. nupi. 2,20
78 iouinianux manicneum t?>'. ?/ /<<!, 81 noluini ?M l^lz. 83 claret>it ei
t^. ?/e^</. ^ clixerit ?'U., oixerim ^/
123
(??/, X ftnc. 30 clamat, </e5. 62 interiium)
6 nonnuxquam ?^c,
13 aperuit (?, apei'ii ?'e<^/., apererii ^/

144

I^iber quartux c. 123

15 xent ut xolemux aut articulox commovere aut unulax exxecare,

aclcliclit: "3ecl xi xemen ipxum nullum nabet maleclictum, ciuicl ext
quocl xcriptum ext in lioro 3apientiae: ^Von l^no?'<lnx ^oni<lm
ne^anl e^t n<ltlo l//o?'^l et n^t^/u m^/ltl<l l^o?'??7, et ^i<l non
/wre^t mt<l?'l co^lt^tla eo^?n l>l />e^oetm,' xemen enlm e?At
20 m^/e</lctm <lb lnitlo?" ^,tque ipxum textimonium quocl protulit
xuoclita ar^umentatione proxequitur: "l>lempe cle quiouxcumclue
ixta clicat, cle nominioux", inquit, "clicit." l^n qui xe proliteoatur a
^lanicneorum xtucliix clextitixxe, qui xuo occaxione xententiae
quam non intelleit, maleclictum xemen, malitiam naturalem et
25 inconvertioilem coitationem pronuntiat iniquorum. (3) kama
ext apucl dataclupa l^ili aquarum proruentium xtrepitu uxu
aurium accolax clextitutox. kinxerit illucl opinio, quae cle manix
maiora clixper^it, valet tamen exemplum acl caxtianclam
inxipientium xurclitatem, qui iraore terrorix mutui xicut axpiclex
30 xurclae rerum vocioux oonituntur. dlamat ^uuxtinux: l^equam
ext nominum natio, naturalix malitia, immutaoilix coitatio in
perpetuum, xemen maleclictum ab initio. l^t inveniuntur aclnuc
qui illum non uxquequaclue ^lanicnei autument cnaractere
percuxxum? Interro^entur noclie quicumque xunt ipxarum
35 xorclium xectatorex puolici; xi aliucl clixerint, nox putemur tuixxe
mentiti. (4) l^r^o xi ext malitia naturalix, quomoclo te tinix
malam non pronuntiare naturam? 3i ext xemen maleclictum ao
initio, quomoclo te clicix vitia voluntatum accuxare, non

16 xecl ,.. 20 initio) >^u. nupi. 2,20 17 8ap. 12,10xci. 21 >^u. nupi. 2,20
25 lama ... 27 clexiitutox^ c^ dic. rep. 6,19; ^acr. xom. 2,4,14; ^mbr. ex^m.
2,7; >^mm. Klarcell. 22,15,2. 9; ?lin. nai. Kixt. 6,181
29 pi xurclae^
?x. 57,5

1 5 unulax (?^/ l^lz. , unuicul (unic' ?<lc.) ?'^/<l^. 1 6 maleclictum iiatei

t?'. e<U.
19 eorum) illorum eH/.
26 (ataclupa co^exi, cacl/ta (??' I/iz.,
catacliia ^/a?'., caiacl^ta ^/c/ />. 97, caiiiolica ^/ (c^ <l/^>. ^nt.)
29 axpiclix
(? 31 exi om. X 34 xunt om. (?

Li^ber quaiiux c, 123

145

xeminum? 3i immutaoilix coitatio malinantium ext, quomoclo

te peierax liberum aroitrium conliteri? l^ixi xuperext, ut lllum
?Iebraeum lilium 3iracn vel ?nilonem, qui libri ipxiux qui
3apientia clicitur auctorex incerta opinione crecluntur, llicax luixxe
^lanicneox.
/ll/<?. K (1) ()uilioet auctor luerit liori nuiux, bene, quia eiux
auctoritatem non rexpuix. Icloneux ext iitur, ex quo aclverxux vox
quae poxxumux invenire textimonia proleramux. I^am et ?elaiux
cloctor vexter in lioro, quem textimoniorum vel caoitulorum
ecliclit, poxuit ex ixto lioro quae intentioni xuae crecliclit con'
venire, duiux libri auctor, maix quia ^anicneux non luit, xatix
aperteque clemonxtrat etiam ao eix, qui ^lanicnei non xunt et in
ecclex Onrixti lei accipique meruerunt, potuixxe clici malitiam
naturalem, xine ulla reprenenxione inxtitutionix et conclitionix
clei, naturarum omnium xaoientixximi atque optimi creatorix.
I^ncle et apoxtolux non alio xenxu clixixxe intellectux ext: /lmx
enim et nox aliquanclo n^t^/l/ l><le xlct et cete?'l. (2) ()uocl qui'
clam non acl verbum, xecl acl xententiam xunt interpretati clicentex:
/lnlx enim et nox aliquanclo n^t?A/lte?'/l/ l><le. ()uocl autem
ait: ct et ceten, oxtenclit omnex irae liliox exxe natura nixi
quoxclam eorum a maxxa perclitionix ratia clivina clixcernat. De
alienix er^o ab nac ratia etiam ?etrux apoxtolux loquenx: //l vew,
inquit, ve/t mt<l <lnlm^/l<l />?'oc?'e<lt<l n^tl^/lte?' ln c<l/?twlt<ltem et

41 liliuni 8iracli^ Liber Iexu lilii 8iracn ( Liber ^cclexiaxticux) (?^<lece a/Pe/'
/at5 t XOVI^ XI?/^X; ?nilonem^ c/^ lxicl. ei. 6,2,30 : nunc (5c. libruni
8apientiae) luclaei ?niIonix exxe allirmani 46 nani ... 49 convenire^ c/ ^u.
en. ?ela. 6xq,
47 in ... ecliit^ non exxt<lt, c/ l^ier. av. ?ela. et ^u.
ext. ?ela. 6 54 Lpli. 2,3 60 2 ?eir. 2,12
39 ext coitaiio malinaiitiuin t^, X ^ malinanium ?' 40 peierax^ peer
^ ^ illuin ^Iebraeum lilium (?, illum nebreum ?ac,X, illox liebr(li)eox ?/>c,^/
U,
41 lilonem ?X
qui^que/^
44 aucioritateni einx t^. U.
46 poxuimux /^ 51 potuixxe meruerunt t^. (? ^ naturalein malliiam t^. (?
55 ei nox enim t?'. /^ 60 apoxioIux loquenx^ ait apoxiolux ^

40

45

50

55

60

14t>

65

70

75

80

85

90

Li^ber quanux c. 123

intentnl. Non xe quippe exueoant vete?'em /?omlnem. l^ixi autem

vetux omnix nomo naxceretur, nullux parvulux renaxcenclo
renovaretur. (3) ^,oxit er^o, ut cum creatorix cucatur iniuria
naturaliter exxe nominex irae liliox, xecl xicut xine ulla eiux iniuria
quixque ccitur naturaliter xurclux aut naturaliter caecux aut
naturaliter moroiclux itemque aliux naturaliter latuux, aliux
naturaliter omivioxux, aliux naturaliter iracunclux et cetera
innumeraoilia xive corporum vitia xive, quocl ext raviux, animo'
rum clei opilicio creatorum eiuxclemque clei occulto, xecl iuxto
iuccio vitiatorum. Iclem quippe ipxe totiux liominix creator et
tamen, quamvix cum eiux laucle natura xit liomo, nullo moclo
tamen cum eiux vituperatione natura vitioxux ext liomo.
(4) 3cimux itaclue non vitia, xecl naturax exxe triouenclax conclitori
cleo, xecl uncle xint vitia, clebet clicere qui vult rexlxtere ^anicneo.
l^t cle aliarum cmiclem rerum vitiix, quax a cleo creatax latemur,
xecl eiux xapientixxima orclinatione xive oonix xive etiam malix
an^elix xuoclitax, rexponclere tacillimum ext ao eix quioux
xuoiacent, earum quoque xemina poxxe vitiari, ut non xolum
liant, verum etiam concipiantur naxcanturque vitioxae. De
liomine aitur, cle rationali animante, cle imaine clei aitur, cuiux
natura nullo moclo luclibrium cliaooli lieret, quem recte creclimux
auctorem exxe vitiorum, nixi per iuxtum clei iuclicium propter
oriinale peccatum. (5) Denique nec vox ipxi, quantum exixtimo,
clicere aucletix, quamvix cloma vextrum naec tam clira xequatur
abxurclitax, in paraclixo exortura luixxe tot ac tanta vitia naturalia,
xi peccante nemine illa in qua ext conclita, naturae liumanae
lelicitax 0ermaneret. Vox autem neantex oriinale peccatum,
prolecto naturam quam cleux non creavit, ex cuiux commixtione
xint nominum cum quioux naxcuntur vitia, lacitix introcluci.

62 exuebant ... lioniinem^ (c/) dol. 3,9

65 xecl om. ?/ U. 69 xivel ,.. vitia ^ vitia xive corporum t^. e</</,
oxa (? 82 cliabc>li luclibrium t?'. e</c/.

80 uiti'

Liber quartux c, 123 - 124

147

O perverxi naeretici, Xtanicneorum acliutorex, cle ^lanicneix

caluiuniatorex et catnolicorum eaclem concorcliter contra vox
vera clicentium aliorum contentioxi criminatorex, aliorum
xuoooli aclulatorex.
124. /l/Q S (1) l^xxpectet nunc lorxitan lector, quomo^o noc
textimonium cleoe intellei, quocl certe non pertinere acl
tr^clucem oeccati nec acl X^nicneorum opinionem ixte ipxe, aui
tuerat eiux uxurpator, oxtenclit; ait enim: "De quiouxcumque noc
cucat, cle nominioux clicit", cum certe xi ne naturali peccato 5
cliceret, non cle quiouxcumque, xecl cle omnibux loqueretur.
Opinio quippe ^lanicneorum ^eneraliter cunctoi'um mortalium
intamat naturam; xententia vero cle qua quaerlmux, etiam ao ipxo
plaiatore xuo recipit textimonium, quocl non in omnex, xecl in
aliquox prolata xit. (2) l^x qua conxtat nullum ei neotium tuixxe 10
cum tracluce, quae nequaquam univerxox, xecl pleroxque percellit.
Iitur oxtenxo ninil cle ea xpectare acl orolanam opinionem, ipxiux
liori xullraio xcriptorix eiux xanitax axxeratur; loquitur acl cleum:
^/ue?'e?'u omnlm, ^onl<lm omni<l /?ot, et ^um/< />ecc<lt<l
^omlnm /'o/>te?' /nenlte?ltl^m,' ^l/l^u enlm omnl<l ^<le xnt et 15
nl^l/ o</utl ^o?'m <^<le ^cutl. ()omo</o enlm />wxet <l/l^^ />e?'
m<lne?'e ni t vo/l.> /?.^cu <ltem omnltix, ^onl<lm t<l xnt,
c/o?nlne, ^l <lnlm< ^l/lzu. Honx e?llm x^?l>ltx tx t In omnlb5,'
/>?'o/>te^ <^o</ 5ox ^l e^<lnt /><l?'tlb5 co??'l/>u, et </e ^li^5 />ecc<lnt
<l</mone?u <l//o^e?^x, t ^e/lct<l m<l/ltl<l c?'e^nt in te, </omlne.
20
/ll/<?. K (1) ()uomoclo mixeretur omnium cleux, cum alia
xcriotura clicat: ?Von m^e?'e^^u o^7nlm <7i o/>e?nnt?' lnl^lt<ltem,
nixi quia et in illix, quorum non mixeretur, omnex nominex ita
xunt ut omnia ^enera nominum intelleantur, xicut clictum ext:
Declm^t omne o/x, icl ext omne olei'ix ^enux? ()uicl autem te 25

124,4 >^u. nupi. 2.20

14 8ap. 11,24-12,2

22 ?x, 58,6

25 Luc, 11,42

124 (??)</, /^ (inc. 13 loquiiur, </e. 17 omnibux)

1 exxpect (? 7 mona'
lium cunciorum t?', (? 10 qu^ quo ec/c/. 25 liolux (? ^ nolerix (?

1 48

30

35

40

Liber quariux c. 124 - 125

acliuvat quocl xcriptura liori Hapientiae non cle omnioux nomi'

nioux loqzueoatur, uoi ait quocl naturalix exxet malitia illorum.
l>Ieque enim quia cle quiouxclam, non cle omnioux nominioux
a^er,at, icleo etiam lecit intellei nullox aliox exxe talex, cum
apoxtolux clicat: /^l>nx et nox ^/l^^n</o n^t^ /l/ l><le ^t et
ceten. Ixranelitax autem illo tempore non qzuiclem etiam ipxox
omnex, xecl piox ao nix cle quioux cctum ext: T^lt^/u m<l/ltl<l
eo^m, non clixcerneoat natura, xecl ratia, propter quocl etiam clei
lilii nuncupati xunt. (2) Viclenclum ext etiam, quomoclo cctum
xit: Dl/lz omni<l <^<le xnt, quoniam xunt etiam iniqui, et alioi
xcriptum ext: 0^utl o?nn <^l o/?e?nnt?' lnl^lt^tem. Diit er^o
et ipxox, in quantum nominex xunt, oclit in quantum iniqui xunt,
et clamnat eox quia iniqui xunt, et lacit exxe quia nominex xunt,
^l<l ^l^l/, inquit, o</ull /?o?nm <^^e /ecutl. ^mat er^o cleux
nominex uxaue acleo ut etiam cum iniqui xunt, amet ut nominex
xint, cluamvix oclerit quocl iniciui xint. ^c per noc iniqui quox
clominux oclit, et nominex xunt, quoniam xuum clominux amat
opilicium, et mixeri xunt, quoniam clominux amat iuclicium.
125. /l//.. ^ dernixne quam inlexta xit opinioni vextrae rati'
ticatio lau^atorix clei? Dicit eum conclere animax et amare, cmocl a
vooix neatur, qui iuratix innocentum animax exxe xuo cliaoolo et
exoxax cleo, cum ninil naoeant aliucl cluam quocl ao auctore
xortitae xunt.
/ll/<?. ^ (1) L>^o xecunclum te et latuitatem a cleo auctore
xortiuntur quicumciue tatui naxcuntur, quox maix cluam mortuox

30l'pn. 2,3 32 8ap. 12,10 35 8ap. 11,24

125,7 quicumque ... luenclox^ c/ 8ir. 22,13

36 ?x. 5,7

39 8ap. 11,24

34 xunt nuncupati t^. /</, 36 omn) <^. clomine (?x/. 41 xint l ^ xunt U!,
42 clominux^cleuxe<U, ^ xunt liomin c?'. eH/. ^ xuum clominux (??', xuum
cleux ^/, cleux xuum e<U, 43 clominux^ cleux ^/a?'.
125 l???/ 2 ei lauaiorix t^. e<U. 3 innocentium ^/ e^,

IHer quartux c. 125 - 126

149

xancta xcriptura clicit exxe luenclox. 3ecl ixtorum quoque animax

xecunclum quenclam moclum, i^ ext ut xint, ut vivant, ut xentiant,
ut quamvix ootunxa mentix acie tamen pecorioux antecellant, 10
amat utique cleux. ^,lia ext autem illa clilectio, cle qua xcriptum ext:
^Vemlnem </l/l^lt </e5 nul em <7l cm x<l/>lentl^ /n^lt<lt. 3ecl vox
ccite, uncle plux amet cleux animax oarvulorum, quioux proviclet
lavacrum reenerationix, ut eox mittat in renum, et uncle aliix
non praextet noc oeneticium, cum eox non clixcernant ulla merita 15
voluntatum nec xit <l/></ </em, quam nooix inxulxixxime xoletix
ooicere, ^cceptlo /?e??on^?'m. (2) ()uamquam uoi cctum ext:
/im< <lnl?n<, nec cctum ext omnex animax, nulla xit quaextio.
kortaxxe quippe xic poxitum ext, ut omnex cleux animax conclat
nec omnex tamen cliliat, xecl quax a ceterix non meritix earum, 20
xea xuae ratiae lar^itate clixcernit, ut naoitent cum xapientia, quia
nemlnem ^l/l^lt </e5 nl em ^l cm x<l/?lenti<l /?<lblt<lt; ^omlnH
autem c^lt x<l/?lentl^m.
126. /l//.. S ?aenitentiam quoque, quam cleum aliirmat clare,
vextrum cloma non recipit, in quo malum naturale et nequitia
mutari nexcia continetur.
/ll/<?. ^ Immo nox potiux contra vox clicimux et ipxam oaeni'
tentiam cleum clare, quia licet voluntate quixque aat paeniten' 5
tiam, />?'<lep<l?'<lt^ etl<lm ^o/nt< <l </omlno, et /?<lec e5t lmmt<ltlo
^exte/e exce/xl, quam xacer inxonat pxalmux, quia ut lleret ?etrux,
rexpexit eum clominux; uncle ait cle quiouxclam coapoxtolux eiux:
^Ve^i>?te </et l//u </e5 /><lenltentl^m. l^t quocl immutaoilix malitia

12 8ap. 7,28 16 nec... perxonarum^(c/)Kom. 2,11;LpK. 6,9;2?ar. 19,7

18 8ap. 11,24 22 8ap. 7,28; ominux ... xaplentiam) ?rov. 2,6
126,1 paenitenti<mi ... are^ c/^ 8ap. 1 1,24; c/ 124,14xc,q.
6 ?rov. 8,35;
liaec ... excelxi^ ?x. 76,11 7 quia ... clominux^ c/ I^uc. 22,61xq. 9 2 l'im.
2,25
8 clicn cra xcripiura U,
1 1 auiem en t?", ^
19 anImax cleux t?'. /l 22 K^bit^ <lH/. lul. (om. /26,/) (?
126 (??X^/ 3 nexciat /l/lzne 8 eum rexpexit t^, ^

15

ulla^ 1Ila (?

150

Liber quartux c. 126 - 128

10 clicitur, nomini ext immutanilix qui eam mutare non potext, non
cleo qui omnia potext.
127. /l//.. S ()uoo^ autem conunenclavit aclmonere cleum, ut
relicta malitia peccatorex creclant in eum, evertit omnino
opinionem naturale mali, quia certum ext relinqui non poxxe
con^enita.
5
/il/Q. K ?oxxunt etiam con^enita relinqui, xecl quanclo icl in
nomine operatur omnipotenx; nam et corruptio con^enita ext
corpori, quocl tamen erit incorruptioile.
128. /l//.. S (1) ?Iinc explicata patientia clei et clixpenxatione
mitixxima, qua non vult mo?'tem mo?'lentu nixi t ^eve?'t^t?' et
^w<lt, approoare ouocl clixerat etiam per exempla perxixtit
lacitque mentionem eorum, qui in terra dnanaan viventex
5 pexxime iram omnipotentix accenclerant, ut impen^eretur ultione
iuxtixxima Ixranelitarum triumpnix xuo clei iam le^e viventium.
///w enl>?7 ^ntl^ox ^<lblt<lto?' x<lnct^e t<le te?'?Ae oc/len5, <^onl<lm
o^l^l/l<l o/>e?A tlt?l ^cleb<lnt />e?' me</lc<lmln<l et x<lc?'l/lci<l lnl5t^ et
nec<lto^e5 /l/io?'m xlne mue?'lco?'^l<l, vo/utl ^e?'^e?'e />e^ m<lnx
10 /><l?'ent??7 nwt?'o?'m, t </l^n<lm />e?'cl/>l<lnt />e?'e^nn<ltionem />e?'o'
?'nl <//el, ^<le tlt?l omni?n cAno?' t te^<l. 3eptem ^entex, quioux
ex maxima parte cleletix Ixranelitix terra repromixxionix clata ext,
propter quicl cleux voluerit perire textatur. (2) l>ie enim in una
nominum natura per aliquam perxonarum acceptionem apucl
15 cleum vicleretur exxe clixcretio, propter quicl dnananaei meruerint
interlici, commenclat. ///ax e?M <lntl^ox ^><lblt<lto?' x<lnct<le t<le

128,2 non ,.. morientix) sc/) Lx. 18,32; mxi ... viv^ (c/) Lx. 33,11 4 in ...
<nanaan^ c/ Qen. 11,31 a/. 7 8ap, 12,3-7
14 aliquam ... cleum^ c/ ^om.
2,11; Lpn. 6,9; 2 ?ar. 19,7 16 8ap. 12,3

127 (??7iM 5 icl operatur in nomine t?'. eH/. 7 tamen om. ^

128 <??/ 2 mol'ientix mortem t?', <? 4 ierrani (??<lc, ^ (^nanaan l/iz.,
cnananeam l??', cnznanea ^/ ^/<l?'.
8 etl om, (? 10 recipiant (3 13 nec

IHer quartux c. 128

151

te??Ae o</lo ^<lbutl inquit. ()uamoorem? derte cleouit xecunclum

te xubclere, quia cle cliaoolica erant commixtione ^enerati, quia a
teneorarum principe poxxicleoantur, quia tabincavit ^clam omnex
cle xua xtirpe venturox. Verum ninil norum; xecl quam cauxam
reclclit ocliorum? 3oia opera commixxa per voluntatem lioeram.
(H/e?'<, inauit, eox, <^onl<lm exo5<l titn o/>e?A ^lcleb<lnt. (3) Verum
ne nexciremux, ouae exxent opera, tuque naec lacta ^entium
concupixcentiam ^enitalem vocarex, ipxax xpeciex operationix
exxequitur. /?er' me^c<lmin<l, inquit, et 5lc^cl<l lnlxt^, et
nec<lto??x ^/lo?'m erant xlne mue?'lco^l<l, i^ ext maleliciix et
xacrmciix xerviebant quae imuxta erant, cum otlere^antur iclolix
cultu creatorix aoiecto; quioux autem xacrilellx ipxax necexxi'
tuclmex cleputaoant, claemonex viclelicet etiam parricicliorum
immamtate plac<linex. Vicle itaque quam non cle eo loquatur
crimine, quocl conlinit ^anicneux, icl ext cunctix per naturam
aclnaerente mortalioux, aui mnc illox potixximum ollencxxe com'
memorat, quocl nec a parvulorum xuorum exitiix temperaoant.
()uorum certe morx non recurreret acl mterlectorix mvicliam, xl
propter unum peccatum et parricicla cleo cxpliceret et iiIiux.
/ll/<?. K (1) 3ic txta loquerix, quaxi propter unum aliquocl
peccati ^enux omnex nominex puniantur aut nox clicamux propter
xolum oriinale peccatum exxe i^e /l/lox eox, qui lam ranclex
aetatex aunt. ()u<7u non c?'e</lt ln/l/lm, xicut ait ipxe liliux,
non ^/?eblt vlt<lm, xe</ l><l </el m<lnet x/>^ em; xecl xunt aliix alii
peiorex, xuper quox clei utique ira maior manet, nec tamen omnex
xic evertuntur atque clelentur, ut ixti cle quioux aitur, qui terram,
quae Ixranelitix clata ext, poxxicleoant. ()uicl ext er^o quocl clicix:

22 8ap. 12,4

23

25 8ap. 12,4xq.

entium laci^ t^, e<U.

38 irae liliox^ (c/) LpK. 2,3

26

erant liliorum t^, ^/ ^

39 IoK. 3,36

27

iclolix

20

25

30

35

40

152

^iber qu-irtux c. 128

"Vicle itaqzue quam non cle eo loquatur crimine, quocl conlinit

45 Uanicneux?" (2) l^Ibi vix intellei oriinale peccatum, quocl non
conlinit ^lanicneux, xecl ut ceteri catliolici et contra vox et
contra ^lanicneum coniitetur ^,moroxiux, quia non ext alienae
naturae commixtio quam ^laniclieux inclucit, xecl noxtrae
clepravatio cle peccato, quocl ln mn</?n />e^ nm /?omlnem
50 lnt?Avlt et per omnex nominex pertranxiit, quocl contra liclem
catnolicam vox neatix. I^xque acleone caecux ex, ut non vicleax
quia, xi propterea peccatum oriinale non ext quia nic commemo'
ratum non ext, nec alia peccata peccata erunt, quae nic comme'
morata non xunt xive ixtix minora xive maiora? l>lumquicl icleo
55 3oclomitae cleleti non xunt, quia non cle illix clictum ext quocl
maleiicia et parriciclalia xacriticia lacieoant? (3) ^,ut icleo ixti
dnananaei cleleti non xunt, quia non cle illix clictum ext quocl
maxculi in maxculox turpituclinem operaoantur? Verumtamen
tacitum non ext, quocl erat eorum malitia naturalis quae quiclem
60 omnium nominum, xecl in aliix minor, in aliix maior ext, xicut
corpora corruptioilia xunt omnium, xecl aliax animax minux, aliax
plux ravant pro cliverxitate iucliciorum clei occultorum quiclem,
xecl xine ulla cluoitatione iuxtorum. ()uicl er^o mirum, xi cum
cauxa exponeretur cur in eox talix vinclicta procexxerit, non volun'
65 taria tantum malitia eorum commemorata ext, verum etiam
naturalix, cui praeter ^enerix numani commune contaium accex'
xerat aliquicl ampliux ex maleclictione proplietica - xanctux enim
I^oe xuum nepotem dnanaan pro^enitorem maleclixit illorum - ,
non utique iniuxte, cui tamen exxet in prole ooliatione xuccex'
70 xionix oonoxia? (4) ()uocl apparet etiam in parvulix eorum, qui

44 vicle naque ... ^anicneux^ v. 30xq.

6l corpora cc'ruptibili^c^ 8ap. 9,15
70 in ... 72 xuni) c/ Oeui. 2,34

49 cle ... penranxt) (c/) Kom, 5,12

67 xanctux ... illorum^ c/ Qen. 9,25

53 peccH2 ^^^ <? ^5 eorum mliiia t?'. e<^ 68 illorum maleclixit t?'. ?/
eH/. 69 ocmoxia ob1iione xucceionix in prole t?'. ^ll^.

I.iber quartux c. 128 - 129

153

cum xuix parentioux et noc cleo iuoente xine ulliux aetatix excep'
tione cleleti xunt, cum maiorex propterea maxime cleo
clixplicuerint, quocl claemonioux lunclere xolerent xuoi'um xanui'
nem parvulorum. l>Iec cleux praecepit eixclem parvulix parci,
immo praecepit omnino non oarci. l^inc intellee xemen <lb lnltlo
m<l/e</lctm, neque enim eum qui noc oraecepit, clicere aucleoix
iniuxtum. (5) ()uocl xi tioi venixxet in mentem, non icleo
xeiunerex a parentibux impiix innocentiam liliorum, quocl "incle
ootixximum ollen^erint parentex cleum, quia nec a oarvulorum
xuorum exitiix temperaoant. <)uorum certe morx", inquix, "non
recurreret acl interlectorix invicliam, xi orooter unum oeccatum et
oarricic1a cleo clixpliceret et liliux." I^ec viclex ita clixolicuixxe cleo
necatorex liliorum, ut tamen eoxclem quoque liliox cum nix
iuoeret occicli; neque enim, quia illi imoiixxime etiam liliox
c>aemoniix immolaoant, icleo non cleouerunt etiam iclem lilii non
numano xcelere, xecl clivino iuclicio utique iuxto, cmamvix occulto,
tamquam xemen maleclictum, xicut lactum ext, pariter interire.
?Iaec non attenclix, clum eloc,uentia xine xapientia raperix et
uumine vanitatix vix exxe clixertux, cum xix clexertux lumine
veritatix.
12?. /l//.. S (1) l^e?'m et ^, inquit, t^m<^<lm /?omlnlbl
/>e/>e?'cutl et muutl /^<lececient exe^clt^m v/><, non <7l<l
lm/>aten5 e?n5 in />^n<l l>n/>lox lxtu xblce?'e, xe</ /<ll^ l</lc<ln5
^l^x /ocm /><lenltentl<le. ^culeix, inquit, muxcarum etiam illox
ipxox xacrile^ox xtimulaoax, ut ootentiam vinclicantix cle luclicro

75 8ap. 12,11 78 ine ... 82 liliux) v. 32-35

129.1 8ap. 12,8-l0

71 iubente cleo t?'. e<U,

77 in mentem ueniei t^. (?
85 iiclem e<^
86 iuclicio cliuino t?'. ?/ e<U. 89 clixertux cum x om. ?/ l^iz., cum xix om.
129 (??^. X ftnc. 38 niliil, </. 67 xunt)

75

80

85

90

154

10

15

20

25

Lioer quartux c. 129

xuae altnctionix aclverterent. 3ecl ooxtqquam ex conxilio clei

ultionix ^enere voluntaria peccata patuerunt, quorum reiectio
exxpectaoatur, tunc clemum in otixtioam punitorum orolanitatem
xcriptorix axxurit invectio clicitque illox tantam inixxe cum
criminioux lamiliaritatem, ut innata quoclam moclo vicierentur.
(2) /^/on l^no?nnS, inquit, ^on^<lm ne^uxlm<l ^<e?At n^tlo l//o?'?n
et ?7^t^/u m<l/ltl<l l/>xo?'m, et ^onl<lm non /?ote?'<lt commt<ln
co^lt^tlo eo?nm ln />e?^etm,' 5emen enlm enlt m<l/e<//lct?n <lb
lnltlo nec tlmen5 ^/l^em venl<lm <^l^<lx />ecc<ltu l//o?m. <^um,
inquit, tu tam benine tamque patienter et paenitentiae tempux
inclulxerix et xpeculam aclmonitioni inlixerix, ut iuxtitiam ac
mixericorcuam ao omni inlamia, ao omni xuxpicione cruclelitatix
axxererex, tamen illi xpreverunt commonitionex tuax, qui oene'
licia praemixxa clexpexerant, velut qui velint prooare cle illiux
xemine exxe (I^nam, in quem I^oe oeatux, nuclitate clerixa, cenxura
patria luerat maleccta iaculatux. (3) ()uicl er^o mirum, xi maiorix
eorum proterviae, (qui) merito xententiae erat auxteritate per'
culxux, recorclatux ext xcriptor in macul^m poxterorum non
clexixtentium ao aemulatione, cum lrequenter in le^e imitativ
poxterorum quoque necexxituctinix vocaoulix ar^uatur? 3ic quippe
in evan^elio clominux acl Iuclaeox: ^ox, inquit, ei: /t?'e </l^ba/o
tu. l^t Daniel contra xpurcox prexo^terox cle Ixranelix tamen
xtirpe venientex eoclem ^enere leitur invectux: 5emen, inquit,

1 1 8ap. l2,10xq. 20 oe ... iaculatux^ </ Qen. 9,21. 24; nucliie clerixa^ c/^
at,ac. 2,15 26 Ion. 8,44 28 Dan. 13,56
6 ex conxilio) ei conxilia ?' I^iz, ^/in/^l, a^, uel ex ?i/, ^ clei^ <U. et ^/<l^.
7 enere^ <lH/. et ?5/.^/ ^ reteciio (? 8 exxpectaoaiu^ <lH/, uel expetebaiur
<?, <lU. et peieoatur ?^ e^. (c/ ^o/ez. X//^
ooxtifiain^ ooxiupenclam <?,
<l<^. ol>xtipam (?mz,m /
11 tuer) luerit ec/c/.
16 xpeculam^ </n. l. xpicu'
lum ^/<l^, (lec/ o/)/>onl>?' aclmonitioni)
a<lmoniiionix ^ e<U.
20 ee
xemine t?', ?^ eH/.
22 eorum^ a^n. 1. cleen qui ^l^.
proterviae qui
co^'exl, qui pwterviae co??', ?el^e
25
necexxiiuclinix quoque t?'. e<^^.,
26 clominux in euaneIio t^, ?/ e^. 27 ixranelitix ?Ilc. , lxi'ael eHU.

IHer quariux c. 129

155

(H<l?l<Kl?l et non /<^l. ?Iiexecniel quoque propneta exproorat

plebi ?Iieruxalem: H/^te?' t<l, inquit, det^<le<l et Mte?' tx
/lmo^<lel. ^xt er^o nic uxux ut a^ voluntatix invicam inlama'
tio xtirpix acceoat niiriiumque criiniiii vicleatur aclnaerere, per
cuiux rneriturn conviciurn patiurnur et xemina. (4) 3ervatur
autem nic iclem rnox etiaiu in bonorum parte, ut cum vicletur
nomo per ornnia profux, ccni^enitix clicatur llorere virtutioux.
I-Incle et beatux Ioo mixericorcliae allectum, quo xuovenieoat
incli^entioux, ^e uoerioux xe traxixxe, immo oe utero rnatrix xuae
xecurn contirmat erexxurn. l^inil er^o reoux perxpicuix aut
xiiriilituclo aut exa^eratio aut atnoiuitax praeiuclicare potext,
quoniam cum certum xit numquam naturaliurn rerum correc'
tionem a mortalioux repoxci, praecipiat autem cleux ut ^exixtant
nominex a malo, ornni vero veriux approoatur naturale peccatum
non exxe poxxe.
/ll^<?. ^ (1) ?utaxti quiclern te expoxuixxe veroa liori 3apien'
tiae, xecl non ea xinerix eluclere veroix iiixipienniae. 3atix eniin
apparet et clarum ext, quomo^o illa natio nequixxima oicta xit
eiuxque malitia naturalix, quomoclo etiam xit appellata xeiuen
maleclictum ao initio. 3i erum, ut tu putax, propter aemulationem
icl ext imitationem clictum mixxet, qua iinitati xunt maiorem
xuum dliam, quem xui peccati merito maleclixit pater eiux I^oe,
prolecuo cleux, quan^o in ixtam nationem vinclictam iuxtixximam
protulit, iuoeret parvulix eiux parci, quox clicere non potex
maiorum xuorum imitatione meruixxe xupplicium. (2) dum er^o
eix non xolum non iuxxit praeoeri mixericorcliam, xe^ ut parem

30 ^l. 16,3; c/^ Z?. 16,45

3K mixericorcliae allecium^ c/ Iob 10,12; xul>
venieb inclientibux^ <^! Ic>b 31,16 37 clel ... erexxum^ c^ Iob 31,18
29 iliexecliiel ?', ie^ecliiel (?, execliiel /</e</c/. 30 clietea ?', caeiea (?, ^tliea
l^iz., Onliaea ^/<l?'. 45 eliclere (? 48 iu oM, /^ 49 qua ... inaiorem^ quia
inaiorem lilium /^ 52 eiux paruulix t^. ?/ eH/. 53 xuorum maiorum t?'.

30

35

40

45

50

156

Libei' quanux c. 129

55 vinclictam cum oarentibux xumerent, ipxe inxuoer iuxxit, qui

utique aliquicl iniuxtum iuoere non potuit, xatix eviclenter lucet,
quocl non propter exa^erationem neque propter imitationem,
xecl orooter ^enerationem clicta ext eorum malitia naturalix et ipxi
xemen maleclictum ab initio. I^am contra errorem vextrum in
60 lioc ipxo xemine, cle quo aitur, propnetica viilavit auctoritax, ut
l>1oe iuxtux peccantem dnam lilium in eiux malecliceret lilio icl ext
dnanaan, ut ninc intelleeremux vinctox exxe liliox meritix
patrum, nixi lioc vinculum ^eneratione ti'actum reeneratione
xolvatur. (3) De ixto er^o dnanaan clucunt oriinem (Dnsnanaei,
65 qui clicti xunt xemen m^/e^lctm <l^ lnltlo; quorum etiam parvuli,
quia et ioxi noc erant, non imitatione, xecl xtirpe interlici cum
parentioux clivinitux iuxxi xunt. ?Iix dnananaeix luixxe ximilex
impuclicox xeniorex Daniel propneta intellei voluit, c,uanclo eix
clixit: 5emen (H<lnHln et non /<^l, tamquam cliceret: 3imilex tiliix
70 dnanaan et non liliix lucla, xicut clictum ext: (^ene?'<lNo vl/>e?'<l?^m,
propter quanclam ximilituclinem malitiae viperinae. I-loi autem
clominux ait: 1^ox <l /t^e </l<lt>o/o tu, revera imitationem voluit
non xemen intellei; xecl nec ipxe clixit: Vox xemen cuaooli extix.
l^t ubi xcriptum ext: /?^te?' tl ^mo^<l et m^te?' t<l det/?<<l,
75 apparet icleo clictum quocl eox luerant imitati quioux lioc
cliceoatur; clenique nec ibi clictum ext: demen ^morrnaeorum vel
detnaeorum. (4) I^on er^o, ut clixixti, propter meritum volunta'
tix nimium criminioux aclnaerentix convicium patiuntur et
xemina. ^bxit enim ut xancta xcriptura xeminibux, xicut tu
80 liominioux, convicietur immeritix. I^bi autem xanctux Iob
aitectum mixericorcliae cle utero matrix xecum, xicut commemo
rax, conlirmat erexxum, et eum putax, ut eunclem allectum

61
I^oe ... dliana^ c/^ Qen. 9,25
65 8ap. 12,11
69 Dan. 13,56
70 M. 3,7 72 loli. 8,44 74 ^. 16,3 (16,45) 77 pwpier ... 79 nmina)
v, 32xq. 81 allecium ... conlii'mai^ c/ 36-38.

72 i'evera ... extix om. ?'

82 erexxum conlil'mat t?'. e^</.

Liber quanux c. 129 - 130

157

multum commen^aret, noc clixixxe, non quocl ita exxet, cur non,
quaexo te, annuimux exxe quox^am natura mixericor^ex, xi natura
quoxclam non neamux excorclex? 3unt enim nonnulla con^enita,
quae in aetate qua uxux incipit exxe rationix, xicut ipxa ratio,
incioiunt apparere. (5) ?roincle nominioux n<lt?A /l/lu l>e
propterea clantur praecepta vivencli, quia clatur et ratia, ut qui
iuoet iuvet ac xic mala non xolum quae voluntate xunt aclclita,
verum etiam quae xunt conenerata vincantur. ()uocl enim
nominioux imooxxioile ext, cleo iacile ext. ()uioux autem non
clatur clei ratia, propter quam clictum ext: ()u enl>n te </ce^nlt?'
()/ <ltem /?<lbex ^o</ non ^ccef'tl', praevaricatorex liunt
acceclente lee, non iuxti. 3ecl ni quoque acl utilitatem vivunt
tiliorum mixericorcliae, ut eox viclentex et quicl xibi non merito,
xecl ratix clonetur intelle^entex non extollantur, xecl ^i ^/o^t?',
in ^omlno ^/o?'let?'.
13ll. /l//.. S 3equitur vero 3apientia: ()u tlbl ln7/>t^^lt
/>e?'le?'lnt n^tlon ^< t^ecutl, c?n non t <l/lx </ex <^<lm t, cl
c^<l t </e omnlbx.<> 5e</ cm xU lxtl, lxte omn^ </u^onu, l/>xm
^o^e ^l non <//ebet />nl>l, con^emn<l^e exte?'m <ltlm<l5 <l t<l
vl>tte,' vlx enlm t<l lxtltl<le lnltlm t. ^xtipulatur certe
communi pruoentium rationi, quia maximum in cleo xinum
iuxtitia xit, quam ^/lanicneux et Ira^ucianux omni conatu
iaoularum xuarum perneant.
^l/<?. ^ In convicianclo cui te clicam ximilem nixi tibi? 3i
autem xaperetix cleum exxe iuxtum, numquam con^enita vitia vel
corporix numani vel animi, quae neare non ootextix, tribueretix

87 Lpli. 2,3 90 c,uo ... t^ c/ M. 19,26

10,17
1)0,1 8ap. 12,12xc,. 3 8ap. 12,15xq.
86 ee incipit t^. (?
130<??/ 6 pruclentum e</</.

92 1 dc>r. 4,7

8 perneai ?/ ^lf.

96 2 dor.

85

90

95

10

158

I.iber quanux c. 130 - 132

eiux opilicio, xecl iuclicio et ninc oriinale peccatum xive peccata

intelle^eretix, non nearetix.
131. /l//.. S Denique poxt paulum xequitur: ///ox enlm c<tl'

10

15

20

/oc?n /><lenlte?ltl<le. 5l enl>n lnl>nlcox xe?^o?'>n to?^<m et mo?^l

</ebltox cm t^nto c^ci<lt </monMonu /lt?e?nxtl, c/<lnx tem/>x et
/ocm />e?' ^em />oxxlt mt<ln m<l/ltl<l, c?n ^^nt<l ll/l^entl<l
l</lc^x ^l/lox to5, ^o?'m /><l^entlb5 et ^?'<lment<l et /><lct<l </e</lxtl
t)on^^m />?'omuxlonmf' (?m e?^o nobu ^c^/ln<lm c/^x, lnlmlco5
ncnt?'a5 m/tl/>/lclte?' ^l^e/t<l5, t t?onlt<ltem t<lm co^ltemx
l^lc<lntu.
/ll/<?. K ()uare cleux cum x praexciux omnium mturorum,
tempux et locum, per quem poxx mutari malitia, cleclerit etiam
eix, cle quioux clictum erat quocl eorum coitatio non poterat
mutari in perpetuum, xatix oxtenclit uoi ait: an^e H?el^clxtl^/lox
tox, ^onl<lm l</lc<lnx </< in />ecc<ltu /ocm /><lenitentl<le. ^,cl noc
er^o clatur tempux et locux paenitentiae etiam liliix irae cleclitix
morti et paenitentiaam non acturix, quia xunt inter illox vel
exorturi xunt cle illix lilii mixericorcliae, quioux noc proxit, quocl
illix non proluit. Itaaue etiam xuper liliox perctniomx non ext
inamx clei nec inlructuoxa patientia; necexxe ext enim proxn eix
quox ex maxxa perclitionix non numana merita, xecl ratia clivina
clixcernit, cum vel ratiax aunt, quocl ab eix clei mixericorclia
clixcernuntur vel ex periturix non perituri clei clixpoxitione
naxcuntur.
132. /l//.. S ^overtix er^o quantam clixtinctionem xuperliciex
veroorum lecerit cle naturix cluarum pleoium: Ixranelitax liliox clei

131.1 8ap. 12,19-22

13 8ap, 12,19

12 c>pillcio eiux t?', e</c/.

15 liix ira^ c/ LpK. 2,3

^ peccata^ </</. puto naiuralla l^z.mz,, </n. xupple

nainralia ^?'.

131 <??^

132 6?/

1 paululum e<^,

7 clax^ <l^</. per (?

I^iber quartux c. 132 - 123

159

vocat, dnananaeox xemen maleclictum. 3i noc c,uocl xonat acl

^enerationex relerretur et partux, ccenclum erat aliam exxe
reliioxorum ^enerationem, aliam prolanorum,
5
/ll/(?. K l^umquicl, quoniam cum auclimux liliox clei, intel'
leimux ratiam, icleo cum aucmux liliox nominum, non
cleoemux anoxcere conliterique naturam? ()uicl ext er^o quocl
clicix, non invenienclo quicl clicax, nomo contentioxe? donoxce
quocl verum ext, attencle c,uocl clarum ext. 5eml m<l/e^ictm xunt 10
clicti dnananaei orooter tam malam proeniem, ut cleo iuxtixximo
vinclicante atqjue imperante nec eorum parvulix parceretur, c,ui
oarentex xuox nulla voluntatix imitatione xectati xunt. kilii vero
clei clicti xunt Ixranelitae non propter pro^eniem naturae, xecl
propter acloptionem ratiae. 3ive er^o lilii clicantur et lilii, xive 15
xemen et xemen, quicl te iuvat ixta conxonantia nommum, uoi
rerum ext tanta cxtantia?
13). /l//.. S clum conxtaret tamen xecunclum nanc etiam vani'
tatem traclucem primi non exxe peccati, quocl interruptum
multarum ximul xemina ^entium oercloceoant.
/ll/(;. K ^liucl ext illiux uniux nominix xemen, quocl xunt
omnex nominex, aliucl ctiverxa cliverxarum xemina ^entium, quae 5
illucl non interrumpunt, c,uia ex illo cuncta clexcenclunt, nec,ue i^
aunt xua varietate, ut illucl peccatum primi nominix, quo mutari
meruit numana natura, quiouxlioet lone ooxt natix xit ooxterix
eiux innoxium, xecl ut maix minuxve xit noxium. 3icut enim
quiclam parentex aravant oriinale peccatum, ita quiclam 10

10 8ap. 12,11 15 acloptionem raiiae^ c/! Kom, 9,4

133,9 xicui ... 13 inxanat>ile^ ?roxp, xent. 308
3 vocai^ <lH/. et e^</.
10 dnananaei clicti xunt i?', ?^/e</</,
12 eorum (?,
eiux ?/ A/. 15 ccantur lilii t?'. e^. ^ xive^ xine ?'
133 (??X^/
1 clum^ cum /^ ^ etiani Kanc t?'. U.
5 ivea om, (?
entium xemina t?'. /^, 6 i^ (?, om. ?X^/ e</c/. 8 quibuxlibei) quibux licet
/^
9 innoxium^ noxium ^/<l^,
maix (?^/ ^/<l?'., maIux ?X l^iz,
noxium^ innoxium /l/<l?'. 1 0 peccatum oriinale t?'. ^/.

160

10

15

20

Liber quartux c. 133 - 134

relevant, xecl nemo tollit nixi ille cle quo cctum ext: ^cce <l^nx
</ei, ecce ^l to//lt />ecc<lt<l mn</l. dui nullum oonum nominix
impoxxioile, nullum malum ext inxanaoile.
134. /l//.. S ?orro xicut illucl quocl cle laucle ccitur Iuclae'
orum, non acl noc valet, ut quixquam ^enuina creclatur xanctitate
lul^ere, ita etiam quocl naturalix malitia vocatur, non acl noc
valet, ut xemina vitioxa commen^et, xecl xine oraeiuccio naturae,
cuiux imperturoaoilix ratio ext, quae quicquicl liaoet, a cleo
auctore xuo xortitur, varietax ixta veroorum aut invectionix
impetum xinat aut lauclationix ollicium.
/ll/<?. K (1) 3i non ext cuiuxquam xanctitax ^enuina, quomoclo
cctum ext Ieremiae: />nx^^m exl> </e v/v<l, x<lnctl/lc<lvl te?
()uomoclo etiam cctum ext cle Ionanne oaptixta: 5/?l>lt nncto
^/eblt?' l<lm ina!e <lb tew ?n^t^ le? ()uocl exxultatio quoque
eiux oxtenct, quan^o l^lixaoetli praenantem coniuatam
praenanx vir^o ^laria xalutavit. ^n et liaec ccta non proprie'
tatix xunt ccta praeconio, xecl lauclationix otlicio? 3ic aite, xic
vanexcite; noc ut ccatix vextrae rextat inxaniae. ()uicl enim
leremiam, quicl lonannem tumori vextrae lrontix apponimux,
quan^o ipxum dlirixtum non cxcernitix a carne peccati
nullamque carnem oriinaliter ccentex exxe peccati xic illum
ceterix coaequatix, ut etiam ipxum liaouixxe ^enuinam neare
coamini xanctitatem, qui natux ext cle xpiritu xancto et vir^ine
^laria experx omnino clelicti, quia experx illiux conceptionix quae
commixtione lit xexuum? (2) ()uia et Ieremiax et loliannex,

11 Ion. 1,29
134,9 ler. 1,5
10 Luc. 1,15
11 quo ... 13 xalutavii) c/ Luc. 1,40-44
20 qui ... 22 xexuum^ c/ ^mbr. Ix. lra. 1
12 peccaium ?' 13 t om. /^ ^ inxana^ile^ aH/, explicit liber quartux /^
134 (??/ 6 xuo auciore t^. ?/ eH/. 9 cle vulva exirex t^. /c/. 11 eiux
quoque t?', /c/,
12 LliiabetK ^
13 non^ <^ proplieiantix (?
1 8 clicentex oriinaliter t^. eH/. 22 quia et^ quin conlec. ?^e

I.iber quanux c. 134 - 135

161

quamvix xanctilicati in uterix matrum, traxerunt tamen oriinale

oeccatum. l^am quo alio merito interirent eorum animae cle
populo xuo, nixi clie circumciclerentur cx:tavo, icl ext nixi acl
dnrixti ratiam pertinerent, quem clie octavo icl ext poxt
xeptimum xaboati rexurrecturum />w/>te?' lxtl/lc<ltlonem noxt^m
carnix illa circumcixio liuraoat? l^rant er^o illi et n<lt^^/ll l><le
Ht> uterix matrum et ratia lilii mixericorcliae ao uterix matrum,
quia nec illa eix aclnuc inerat xanctitax, quae vinculum xolveret
xuccexxionix obnoxiae quocl xuo tempore xolvi oporteoat, et
merat tamen quae praeconex dnrixti a maternix vixcerioux
clexinaoat. (3) 3ecl novux naereticux, reliioxux pnvxicux vix
outari cum clicix: "l^aturalem malitiam et xemen maleclictum xine
praeiucucio naturae clici, cuiux", inquix, "imperturoaoilix ratio
quicquicl naoet, a cleo xuo auctore xortitur." l^onne te a^monent,
ut cor naoeax, xaltem qui latui naxcuntur? l^ec tamen vel ipxi
latui cleum clicere auclent latuitatix auctorem. l^ec utique, ut
^lanicneux clexipit vel inxanit, alienae naturae commixtio, xecl
noxtrae clepravatio invexit noc vitium. ?Iuiux iitur vitii meritum
et aliorum naturalium quorumque vitiorum non inveniunt, qui
xani xunt in ncle, nixi oriin^le peccatum.
135. /l//.. S 3icut autem nic 5emen m<l/e^lctm, xic alioi
equiclem, uoi maior ext lectionix auctoritax, xemen clicitur oene'
clictum. I^oquenx enim cle Ixranelitix ^xaiax propneta: /le</l^'
c<li^nt, inquit, </oml et lM ln^t?lt<l^nt, /><tln<l^nt vlne< et
l/> nl<ln</c<lt>nt /?ctx e<l?'m,' non <le^l/^c<lt?nt et <l/ /?<lblt<l'

25 clie ... octavo^ y5 Qen. 17,14 27 rexurreciurum ... noxiram^ (c/) Kom,
4^5 28 Lpli. 2,3 34 nura1ein ... 3 xonitur^ c/ 3-6
135.1 8ap. 12,11 3 1x.65,21-23

25 octavo circumciclereniur t?'. ec/c/.

26 pertinerent) pervenirent ^/,,
peninerent l^iz.mz.
29 niixericorcliae lilii t^. (?
32 praeconem e<U,
33 reliioxu5l reliionix (? 40 iitur^ erc> e<U.
135 (??/ 3 inquit exalax proplieta aeclicabunt t^. (? 5 lrucium (?

25

30

35

40

162

I^iber quartux c. 135

imnt, et non />^utln<lt?nt et <l/il m<lnc/^bn^ 5ecn</m enlm </

/lznl vit<le e^ni </l />o/?/l mel, o/>e?A /<li/l/o^m eo?'m
/>e??eve?'<ltint, e/ectl mel non /<lbo?'<lbnt in ?ncm nec ^/lw
10

15

20

25

30

/>wc^e<lbnt ln mH/e</lcto, <^l<l 5emen bene</lct?n <l <leo t.

/l l/<?. K (1) ?Ianc l^xaiae propnetiam xi intelle^erex non eam
nooix ut elaoererix, xecl tioi potiux ut corri^ererix opponerex.
^liucl enim non mortale xecl immortale, nec carnale xecl xpiritale
xemen viclerex; quocl vicleoat Ionannex evan^elixta, quanclo
cliceoat: Omnu ^l n<ltx t ex t/eo, non />ecc<lt, ^l<l 5emen eix in
l/>xo m<lnet. 3ecunnm noc xemen quixque non oeccat, quia et xi
peccat ut nomo, naoet tamen alterum xemen, xecunclum quocl
xemen non potext peccare, quia ex cleo natux ext. 3ecunclum noc
xemen tilii non procreantur in maleclicto. In auioux proplietae
veroix eviilare cleouixti et aclvertere, quocl non pro mano
munere noc promitteretur populo clei, nixi quia orocreantur lilii
in maleclicto xecunclum alterum xemen, quocl ext ex ^clam, non
autem procreantur in maleclicto xecun^um dnrixtum, quocl ext
xemen oenecctum ab initio. (2) Ipxe ext enim et 3apientia clei, cle
qua clictum ext: /.lznm vlt<le t omnl^5 <lm/>/ectentl^x em;
un^e et ixte propneta vel ootiux ^eux per propnetam xecn</?n
</l /i^nl vlt<le, inauit, e?'ni </i /?o/>/l mei. Vita aeterna et
immortalitax promitteoatur nix vernix non carnalioux, xecl xpiri'
talioux Ixranelitix. loi vineae xpiritalex et clomux non quancloque
morientioux oaxtinatorioux et aeclicatorioux xuix poxxicleountur
ao aliix, xecl ab ipxix xine line viventioux. >Vnoxce er^o cluo enera

14 1 1oK. 3.Y

24 ?rov. 3,18

25 K, 65,22

6
cliex^ cliem (?
7
labco'um co??'. ?/^e (novcov). I^bioruin (??^e<U,
8 perxeuerant ?^/ e^</.
12 xecl imniortale c>m, (? 13 viclerex^ uiclerax ?<lc.
19 eviilare om. (?
25 cleux pc?tiux t?'. ?/ e</c/.
26 mei populi t^. e<^,
27 immortalit (?, immortalix ?^ /c/. 30 ero anoxce t^. e^/.

IHer quaiiux c. 135 - 136

16)

xeminum, unum ^enerationix, alterum reenerationix, et no/i ee

136. /l//.. S ?atiantur er^o pueruli cle ixtix veroorum contra'
rietatioux quaextionem, ut nulliux maiorix rei quam xonorum
capacex pro alluclentioux xioi voculix oroelientur; catnolica vero
ticlex neque iurare a^verxum xe leem clei crect neque ullam
auctoritatem in exitium rationix a^mittit nec cuiquam opinioni 5
atque a^ulationi in maculam clivinae aequitatix auxcultat, xecl ut
cleum non xolum creclit, verum etiam novit naturarum omnium
creatorem, ioi peccatum nulli alii quam lioerae imputat volun'
tati, per quae omnia traclucem peccati talxam exxe non cluoitat,
/ll/<?. K (1) datnolica potiux liclex peccatum exxe oriinale non 10
cluoitat; quam liclem non pueruli, xecl ravex atque conxtantex
viri, clocti in ecclexia et clocentex ecclexiam, uxque acl cliem ooitux
xui clelenclerunt. Vox autem leem clei aclverxum xe, xicut clicix,
iur^are non creclitix et ioxi aoverxux eam caeca imoietate vel impia
caecitate iur^atix. Icleo enim auctoritatem nullam in exitium 15
rationix vox iactatix a^mittere, ut rationioux vextrix, quae non
rationex xecl cleceptionex xunt, etiam clivina cleponatur potiux
quam exoonatur auctoritax, quamvix nemo ita cleoeat exxe ravix
corcle, ut clecipiatur ratione ?elaii, quam velut exponenx
apoxtolum protulit et ait: (?o?)yx mo?'tm />w/>te?' />ecc^tm icleo 20
clictum, quia corpux moritur peccatix, quanclo avertitur a
peccatix. (2) dontra quam vanitatem non clixputanclum, xecl apo'
xtolux ipxe leenclux ext clicenx: 5l ^tem (7/>?'tx ln vobu, co^ox

31 noli ... lielix) c/ IoK. 20,27

136,19 ?eI^ii ,..22 peccatix^ ^<lec />e^lz c/x, /?om. non exltt
8,10 23 Kom. 8,10xc>.

20 Kom.

31 eneraiionix^ </</. ei e/^.

136 (??/ 3 vocTulix w^', /l/o?'e//?. //1 (?ex^e), pocul (? ^/<l^., populix /ll/
I^lz., poplix ?' 6 ui om. (? ^. 7 amnium naturarum t^, eH/. 8 ihi^ <^n,
l. ita ^/<l?'. 12 xui ob!iux t^. ?/^ e<^^. 18 xe clebeai t^. ?/ e</c/.

154

Liber quanux c. 136

^/em mo?'t?n t />w/>te?' />ecc<ltm, 5/?lntx <ltem vlt<l ext

25 />w/>te?' l5tltl<lm,' xl <ltem x/?l>ltx elx, ^l xxclt<lvlt (^/??'tm <l
mo??u, ^<lblt<lt in vobu, vwltlc<l^lt et mo?'t^/l<l co^oo?A vt?'<l />e?'
ln/nblt^ntem ^?l>lt?n el5 ln vobu. ()uicl apertiux? ()uicl lucicliux?
()uix, ro^o, contra ixtam manilextationem nii naeretica inxania
nearet oriinale peccatum? ?ropter quocl peccatum etiam nunc
30 utique aclliuc corpux ext mortuum, quamvix iam propter iuxtitiam
vit^ xit xoiritux. 3ecl vwl/ic<l^lt, inquit, <//ex et ?no^t<l/l<l co^oo^
vt?A. (3) ()uix oolatraret nuic veritati nixi raoiex vanitatix, quae
xe iactat "nulli opinioni atque aclulationi au3cultare in maculam
aequitatix clivinae", cum potiux aequitatem clivinam neare
35 cona(re)tur quixqzuix luerit cleceptux a vooix? ()uoniam tot vitia
vel corporum vel in^eniorum, cum quibux naxcuntur nominex, xi
nulliux peccati clicuntur traliere meritum, procul clubio clei
neatur iuxtum exxe iuclicium. Itaclue cum voluntati oeccata xic
imputatix, ut voluntati orimi liominix oriinale peccatum
40 imputare nolitix, omnia mala, quae tranunt vel patiuntur
inlantex, iniquo clei iuclicio eox qui vooix creclunt imputare
compellitix.

31 Kom. 8,11

33 nulli ... clivinae^ ^. 5xq.

24 xpiriiux^ cnrixtux ?/ 25 dnrixium^ lexnm e<U, 26 naoitai in vobix om.

(?<lc., <U, nabitat in uobix qui xuxciiauit cnrixium a mortuix (?Mz.m/
35 conaretur co^elcl, conatur (??/^ I^iz,, coatur /l/a?'. ^ clecepiux luerit t?'.
e<^,
42 coinpellitix) <l<U. explicit liber qzuanux (?, explicit liber quaarn
aurelii auuxtini epixcopi cliolici contra iulianum nereiicum pelaianum

l. /^//.^^Vl/5) 0(/X/?) (1) dompertum ext omnix aevi periculix

apucl paucox incorrumi reverentiam viere iuclicii, qui et xcientiae
xtucliix clecliti et virtutum appetentex vel poxxunt inclaare verum
vel repertum auclent tueri ac, xicut alt apoxtolux, exe?'clt^tox
/?<lbent 5enxx </ ^uc^etlonenl ^oni m^/l^e nec ullix aclverxorurQ
lranuntur procellix, qui cle eoclem aucliunt praeceptore uxque a^
xanuinem rexixtenclum exxe peccatix. ?Ii er^o pruclentex, qzuox
xtvIiclorurii populi laciunt paucox vicleri, xcientiae et lortituclmi
iuxta prorxux xtuclent; neutra eniiri aoxqzue altera aut lructum
axxequitur aut nonarem, quoniam et lortituclo, nixi optimix per
xcientiam aclmota reoux ext, in ^expicamlem erumpit inxaniam et
e reione examinatae iuxtitiae leex, nixi mananimitatix murux
incluxerit, praeclae conlextim patebunt ac xervitum criminibux
abclucentur. (2) ?Iax er^o oiax, xine quix triumpnari cle muncli
erroribux neqzuitur, cliverxix aetatioux rarixximi qzuiqque, qui
colerent et iuarent atque re^erent, exxtiterunt, quoniam et
xcientiae xtuclium tam lua lar^orix quam curarum xaecularium
cliverxitax impeclit et conxtantiam aerumnarum, quae ati improoix
excitantur, lormiclo percellit. ()uae oppunationum ^enera
vincunt quiclem liclelex animi atque xapientex; verum tam rari
xunt, ut inter inxanorum populox, quia non luriunt, inxanire
vicleantur.

1,4 liebr. 5,14

6 uxque ... peccatix) c/^ ltebr. 12,4

Incipit quintux (?X, Incipit eiuxclem liber quintux leliciier ?/

1 6?^/ 1 lulianux clixit ?' l^iz., lulftanux) (?^^/a?'. j periclix ?' 4 ac^
aui ^ta?'. 6 qui^ quia coniec. T'^Nlme?' 14 qzuix^ c^zuibux /l</ e</<^ 17 xaecu'
larium curarum t^. e^c/.
18 impeckret ?/ l^z,
20 que^ et e</c/.
21 xluioruni (?

10

15

20

25

30

35

40

45

/l l/<?(l/577/^5) /l(^5/0/VO/?) (1) l^onne te a^monet raritax lxta

nominum, quam tu ipxe commemorax, in quioux et xcientia et
lortituclo ext, quicl cle numano ^enere xentire cleoeax et cle
univerxa ixta maxxa rationalium mortaliumque animantium? dur
enim non ^enux numanum a^ xtucum xcientiae roourque
lortitucnix naturaii appetitu vel univerxum vel certe ex maxima
parte conxur^it, ut rarixximox quoxque potiux miremur ao eo,
quocl appetit naturae inxtitutio, cleviare atque clexcixcere? dur in
prolun^a imperitiae ac mollitucnem inaviae quaxi per proclivia
nexcio quo velut onere ur^ente clelaoitur? (2) kuam laoorix certe
ccix exxe cauxam, qua tit, ut nexciant nominex quae xcire
cleouerunt; xecl vellem ccerex quicl cauxae xit, ut nomini tam oene
naturaliter inxtituto utilia naturae atque xaluoria xit laoorio'
xixximum cxcere atque ita laoorem mienx in teneorix
inorantiae tamiliariux lioentiuxque requiexcat. l^empe tanta
raritax in^enioxorum et xtucoxorum, per quae cluo a^ numa'
narum cvinarumque rerum xcientiam pervenitur, et tanta
multituclo tarclorum et clexicoxorum xatix inccat, in quam
partem xuo tamquam pon^ere leratur ipxa natura, quam neatix
exxe vitiatam. (3) l^eque xecun^um dnrixtianam coitatix liclem,
qualix xit tactux ^clam, qui univerxix ^eneribux animarum
vivarum nomina impoxuit, quocl excellentixximae mixxe inccium
xapientiae in litterix etiam xaecularioux leimux; nam ipxe
?^na^orax, a quo pniloxopniae nomen exortum ext, cxixxe
lertur illum tuixxe omnium xapientixximum qui vocaoula primux
in^iclit reoux. Verum etxi ninil tale cle ^clam cliccixxemux,
noxtrum erat utique vera ratione conicere, qualix in illo nomine

38 Kumanarum .., xcientiani) c/ (ic. oli, 2,5

43 qualix ... impoxuit^ c^
Qen. 2,19xq.
46 ?/iliaorzx ... 48 retwx) c/^ dic. T'uxc. 1,62

23 ^uuxtinux rponclit ^. s5em/>e?'), >^u. cc/</. ^?'. (5em/v?') 26 ratio

naboilium e^
27 "iumanum (/, mortalium ?/ e<^.
45 xaecularit'ux

I^iber quiniux c. 1 - 2

1H7

natura xlt conclita, in quo vnium omnmo nullum mit. ()uix

autem uxque acleo xit tarclux in^enio, ut ac> naturam neet ootunxa
vel acuta in^enia pertinere, aut exixtimet non exxe animi vitia vel
memoriae vel intelleentiae tarctatem? (4) l^t quix cluoitet
dnrinianux eox, qui in noc xaeculo ei'rorioux aerumnixque
plenixximo inenioxixximi apparent, quorum tamen corruptioilia
corpora aravant animax, xi illiux inenio comparentur, cuxtare
lone amoliux quam celeritate a volucrioux textuctinex clixtant?
Ineniix iitur tam excellentioux paraclixi lelicitax imoleretur, xi
nemo peccaxxet; talex quippe cleux luerat cle parentioux creatui'ux,
qualem illum xine parentioux creaverat utique acl imainem xuam.
(5) l^onclum enim /?^lo ^<lnlt^tl 5iml/u ^lctx e?nt, ut ^l elx
ct mb?A in noc aei^mnoxo xaeculo />?Aete?'lrent. ()uocl xi ita
exxet, numquicl ixta tua querela ullum naoeret locum? l^umquicl
axxecutio xcientiae laoorioxa exxet, ut ma laoorix imperiti exxe
nominex mallent? I^umquicl ioxa lortitucline, quam verum ciicix
vix in paucixximix inveniri, opux naoeremux, uoi nulla exxet
aerumna quam cleoeremux pro veritate lortiter xuxtinere? dum
er^o ixta in contrarium verxa xint omnia, acl noc naturam
noxtram neax exxe vitiatam, ut te acuvante ^lanicneux
commixtam nooix introclucat alienam ac xic, clum oppunator
eiux proxilix imperitux, lix auxiliator inarux.
2. /l/^.. S (1) Oxtenct noc etiam lioer ille, qui 3aoientia
clicitur, cum veroa exprimenx impiorum, qui poxt umoram
praexentium retecta oeatorum merita contuentur: l^t<lm, inquit,

55 corruptibilla ... animax^ c/ 8ap, 9,15

60 cre^verai ... xuaml c/ (3en.
l,26xq, 61 nonclum ... praeterirent^ (c^ ) ?x, 143,4
2,3 8ap. 5,4xc^.

51 acl om, ?ac,

58 iitur^ ero U.
59
62 xaeculo aerumnoxo t^, ec/^.
63 iua om, (3
2

(/?/

cle parentir>ux luer t?', e^/.

66 in om, (? 69 noxtl'am

1 Iulilmux rexponit l^iz., lul. coH/. ^/l^ne (lem/>e^)

3 merii^

50

55

60

65

70

168

I^iber quiniux c. 2

l//o^?n <ltlm<lb<lmx lnx<lnl<lm, et ^omo^o ^t^N xnt inte?'

5 /l/lox </ei5' Incle ext er^o, qzuocl ticlelium perxeverantia temporum
iniquitatioux contumax et e/l^enx <^?l^l <???7 />o/>/o </el m^u
^<lm tem/>o^/u />ecc<ltl ^<l^e lcn</lt<ltem, ao nix qzui ccunt:
^/<ln</ce?n5 et ^iii<l^l^ c?'< enlm mo?'lem?', nomine pertinaciae
et contentionix aruitur ninilque maix putatur cautix convenire
10 conxiliix qzuam cleenerix animi lamulatum emere vel inliclam
momentorum quietem. (2) De nac quippe potixximum inavo'
rum pectorum vilitate lactum ext, ut per ecclexiarum nautraia
xpurcum ^lanicneorum cloma velilicet, quia xi in nix, qui
xacerclotii munere mnebantur, libera xtetixxet et virilix aucto
15 ritax, l'ra^ucianorum commenta ut invicta ratio proruit, ita
publica contrivixxet axxenxio. Verum cum ninil ao nominioux
praexentium amantioux reione viliux aextimatur, itum ext in
criminationex clei, ut nobix necexxitax immineret tam lonix
clixputationioux cleum noxtrum, qui ext cleux verux, liclelem in
20 veroix xuix, iuxtum in iucliciix, xanctum in operioux approbare.
^ l/<?. K (1) 3i iiclelix ext cleux in veroix xuix, cur ei contraclicitix
clicenti: /ie^<^lm />ecc<lt^ /><lt?'m in ^/lw et lioc verum non exxe
contenclitix? 3i iuxtux ext in iucliciix, cur noc ipxum quocl oeccata
patrum reclcluntur in tiliox, iuxtum exxe non vultix, et quocl^/li
25 ^<^lm <l </ie exitl ^e venr?'e m^t?^x eo?^on ravi iu^o premuntur,
clicere xine ulliux oriinalix peccati merito lieri non timetix? 3i
xanctux ext in operibux, cur immunclitiam naxcentium, quae
nominem clei clicere compulit non exxe munclum a xorcle peccati
nec intantem cuiux ext nix ^lei vlt^ 5/>e?' te^<lm, ao eiux xancto
30 opilicio qzuo naturam lormat, qzuamvix oriinix contaione pol'
lutam, clixcernere recuxatix atqque ita vitia et ineniorum et

6 Nebr. 11,25
8 1 dor. 15,32; Ix. 22,13
19 5iclelem ... operibux^ ?x.
144,13.17 22 Deut. 5,9 24 lilii ... pi'eniuntu^ (c/) 8ir. 40,1 28 non ...
terrain^ (c/^) lob 14,4xcz.

29 cliei uniux t?'. e</c/.

IHer quinn c. 2 - 3

1HY

coroorum tam multa et aliquanclo tam mana xancto eiux opilicio

cuncta triouitix? st) ()uae nolentex tribuere venientioux cle natura
peccato ^epravata oriinalioux meritix prolecto aclitum amplixxi'
mum acl alienam mali naturam introclucenclam ^anicneix
exxecramlioux aperitix, quorum cloma nelarium quaxi accuxatix
norrentex, cum acliuvetix errantex.
). /l//.. S ?Iix ita neotiix liororum meorum operam clextina'
tam axxertor mali naturalix oppunat; quioux xane viribux et
quam conxequenti rexponxione xatix xuperque praececlentium
voluminum clixoutatione perclocui. ()uorum lectione non cluoito
oruclenti cuique conxtare, quem rarum exxe nac praelatione
textatux xum, ninil xtuclere aliucl veritatix inimicum quam ut
ximpliciorum luclicentur aurex, et evax^urum iu)ixxe, xi utcum'
que ^xe^ rexoonclixxe vicleatur.
^ l/<?. K ^arox exxe pruclentex praetatione textarix et quae cauxa
xit raritatix nuiux vel cur nec ipxi, qui rara in^eniorum capacitate
acl pruclentiam pervenerunt, xine laoore mano potuerint
conxequi utilem xcientiam, nec clicix nec clixcix, qui lateri non vix
numanain per primi nominix praevaricationem clepravatam exxe
naturam. l^t tamen acl tuorum liororum lectionem nonnixi
eoxclem pruclentex mittix, quax textarix exxe rarixximox, cle quorum
inenio tam oene xentix, ut 2oucl eox unum liorum meum tuix
cxuo retutare conerix multiplicanx eix laoorem liliorum ^clam,
quo laoore clixcant, etiam xi nemo peccaxxet, in ipxo paraclixo xe
tuixxe laooraturox, ut litteratorum liorox et priux ipxax litterax
clixcerent. ?^aec ext enim vextra praeclara xcientia, nulli nominum
comprenenxioilix nixi pruclentioux rarix nec ipxix nixi laoorantioux
mixerix.

3 (??//^ l it^ itaque X/l/ ^ eorum ?<lc. 2 mali naturalix xertor t^, e<U.
6 xiini^ <^/. niniI tenare X
7 ximpliciuni ^ ^ evaxurum luixxe cco^exl,
euixxe (??X^/ U. 8 xe c/e/evl, xe rexponclixxe (??X^ e<U. , xerio rponcllx'
xet coniec, ?^e
N poiuerunt /c/.
12 nec clixc om. (?^/ j lerix /^
15 pruclentex c>m. ^

35

10

15

20

1 70

10

15

20

25

IHer quintux c. 4

4. /l//.. S (1) dum iitur icl a nooix aouncle conxtet ellectum,

tamen quia operi noxtro naxcitur lonituclo, xapienx lector
intelleat nobix quiclem optat>ilem mixxe orevitatem, xecl exeixxe
cauxae necexxitatem, ut error xaeculi lavore clitluxior latiore
veritatix acie vinceretur. ?Iaucl iitur cle ninilo ext quocl xermo
noxter extenclitur. ^cliutu enim dnrixti praexumo conlore, ut
nulla parx impietatix, contra quam nooix certamen ext, aut
nele^enter ouaexita aut minux inventa aut attrita mecliocriter
cenxeatur. l^ec illucl er^o clexoerare vel poxxumux vel cleoemux,
quoniam procexxu temporum tempextax excitata conxiclat et
auctoritate xapientum vulux inauum quocl nunc pernrepit,
corriatur. 3ecl voti quam xententiae minor cauxa ext; quemvix
enim xtatux rerum exitum xortiatur, conxtarnt nobix ratio et
oeninitatix et liclei. (2) I^eque enim penclemux acl proxperitatix
oooularix eventum. 3citum ext xic,uiclem trium illucl in Laovlone
puerorum, qui cum a re^e xuoeroixximo acl acloranclam xtatuam
co^erentur, ticlelixxime rextiterunt neque annela xunt lornace
conterriti, c,uae accenxa erat in reliioxorum voratum, rexpon'
cleruntque ut et liclei et conxtantiae conrueoat: /'oten5 t,
inquiunt, <//ex, o ?'ex, /ibe?'<l?'e no5 <//e /m^ce /c,' xe</ etl<lm non
/l^e?'et, 5cito ^oni<lm </ew to5 non co/lmx nec xt<lt<lm ^^m
e^ex^tl <lalo?nmx. ()uam xanctum votum iuclicio nnxcuerunt nec
tamen conxilii ravitatem clexiclerio levarunt. kortituclinem ticlei
nec clexperatione praecipitant nec cupiclitate xuxpenclunt; mixcent
ciuiclem vota, ceterum orclinem non relinquunt, conxolantur
toIerantiam, xecl iuxtix mitiora xuomittunt. (3) dertum ext,
inquiunt, quoniam nox 00xxn lioerare cleux noxter, xecl utrum

4,19 Dan. 3,17xc1,

4 (??^ 9 ne(? 1) exitium ?' 15 illu tnum t?'. ?Me<U. 16 xuper'
t>ixximo c>m. (?
18 accenxa eraai^ accexxerai ?A/ l^iz, , <U. mz. al. (meliux
I^l^.) accenxa erat ?^ ^,
22 xancie cvnlec, />^mme^ 24 cupiclitatem (?
27 inquit ?M !/iz.

I.iber quintux c. 4

171

velit incertum ext. l^t icleo xub amoiuo rerum eventu xtat
piorum certa xententia i^ola rexpuencli, xupplicia perlerencli.
Viclerit quicl ooni noxtra lioeratio etiam ceterix conterat; nooix
interim veram lelicitatem liclex, inquiunt, invicta cuxtocat. I^on
Nat>et er^o molliorit>ux ratiticancli nimiam necexxitatem, cuiux
loriae ne^otiantur aclverxa. De nac et nox cxcioIina, quam
reliquerunt iliuxtrex malxtri, intelleimux tenenclam in proxperix
votorum mecliocritatem, in clomatir>ux vero ticlei conxiliorum
perennitatem, optamuxque perxecutionum tumore comprexxo
etiam populix xur>venire; at xi icl non acciclat, xtat quicquicl
aceroum ext contumeliix et periculix perpeti quam non averxari
illuviem xorclexque Xlanicneax.
/l l^<?. K (1) <)uantum ^lanicneox acuvetix, cum ^?'^ve lzm
5/>e?'/l/lox /lc/<lm <l </le exllx </e vent?'e m<lt?'u eo?'?n non tririuitix
iuxto iuclicio clei oropter oriinale peccatum ac xic locum iacitix
alienae naturae mali, quam traclit inxanux error illorum, et xaepe
aclmonuimux et, uoi opportunum vixum luerit, non cexxanimux
aclmonere. I^unc quoniam vox ita lortex exxe iactatix, ut tamen
pro multix etiam vextra cluamvix mecocria vota commenclex,
quit>ux ut clicix optatix "perxecutionum tumore comprexxo
populix xubvenire", quaero aox te utrum icl a clomino optetix.
()uocl xi non lacitix, non xunt ixta vota dnrixtiana; xi autem
lacitix, quomoclo xperatix exauclitix votix vextrix noc clominum
lariturum, nempe ut corcla nominum, quae a^verxa xunt vooix,
in tavorem vextrum amoremque convertat? (2) 8i noc creclitix,
prolecto vox ipxox convertere, vox ipxox in meliux mutare lam

37 xtat ... perpeti) s/ Ver. >^en. 12,678xq.: xt quiclqui acerbi t / morte

paii 40 8ir. 40,1 4b mecliocria ... 48 xubvenire) (</) 35-37

28 t incerium t^. /c/.

37 ) ac ?/ 38 en^ <U. in ^/<l?', ^ auei'xari
(??/ 41 tribuinix ?^/ 45 exxe e?n5.(? 48 populi ^/lzne 52 vexirum
lavorem ei amorem t^. e^c/. 53 proiecio) prolecinix ?^ ea!<//,

30

35

40

45

50

172

I.iber quiniux c. 4 - 5

coepit. doitate, quaexo, ixtuc atque retinete tanclemque latemini

55 ooerari omnipotentem oeum in corclioux nominum voluntatex
averxoxque convertere. Ita eiux mixericorcliam ratiamque xapietix
et, uoi noc non ait, iuccia occulta, xecl iuxta. 3ic vota noxtra
potiux lortaxxix exaucliet, ut vox acl catnolicam iiclem xicut
l'uroantium - paulo ante vextrum, nunc vero ecce iam noxtrum 60 ximili xua mixeratione atque operatione convertat.
5. /^. S 3ecl iam arecliamur cauxam. dlaruit tam priore
quam praexenti opere concupixcentiam naturalem, xine qua non
potext xexuum exxe commixtio, a cleo, qui ext et nominum et
pecuoum conclitor, inxtitutam. ()uocl tantum valet conlexxione
5 quoque aclverxarii mei, ut xine eiux vituperatione, icl ext
concupixcentiae carnalix, et xine intamatione commixtionix axxeri
penitux non poxxit naturale peccatum.
/ll/<?. K (1) doncupixcentiam xive naturalem xive carnalem
tioi placeat appellare, eam nox concupixcentiam vituperamux, qua
10 Qlw conc/>uclt </ve5 5/>l>lt?n et tranit acl illicita, nixi et
xpiritux aclverxux eam lortiux concupixcat. ?Ianc cuxxenxionem in
paraclixo clicimux non luixxe, quanclo qui im erant n</l e?Ant et
non con^n</einnt?'. ?Ianc poxt peccatum exxe coepixxe, ipxa rex
clamat, quancloquiclem poxt peccatum puclencla texerunt, quae
15 priux puoenoa non tuerant. l^Ieque ut nucla exxent priux impuclen'
tia, xeo innocentia lacieoat, quia et impuclentia vitium ext; illi
autem quanclo eox nuclox exxe non pucleoat, utique vitium non
naoeoant. (2) ?Ioc er^o malum quo c<l?'o concMclt </ve??l

5,1 claruit ... 4 conclitor^ c/ ^u. nupi. 2,25 10 caro ... concupixcai^ (c/)
QaI. 5,17 12 Qen. 2,25 14 poxi ... lueran^ c/ Qen. 3,7 18 <2^. 5,17
54 ixiuc ?', i5iucl (?^/ e<^ 58 liclem cainolicam t?'. e<U. 59 ecce) exxe ^/l^ne
60 operatione que mixeratione t^. e^c/.
5 (??^l
1 arecliamur^ <U. acl ?^t U, 2 xexuum non pc,ien t^. ?/
U.
6 carnalix concupixceni!ae t^, e<^
15 priux exxeni t^. ?/ UU.
17 nuclox eox t?'. (?

I^ibei' quintux c. 5 - 6

1 73

H>l>lt?n, naereticux oonum clicit exxe lulianux; noc malum ex

aliena mali natura nooix exxe commixtum clicit aliux naereticux
^lanicneux, noc malum per praevaricationem orimi nominix in
noxtram clicenx vertixxe naturam catnolicux amoox vincit
^,moroxiux.
6. /^. S ()uocl quoniam a nooix ea lacultate c,uam veritax
xuppeclitavit, oxtenxum ext, pruclenx lector xuper noc ulteriux
cluoitare non cleoet. I^oicumqzue in 1ra^uciani xcriptix occurrerit,
xine quo tamen niare non ootext, ninil moveat auclientex, xecl
inverecuncam protextetur auctorix; nox autem icl cleincepx xi rex
compulerit, necexxaria orevitate tanemux. ^ruit er^o quocl clixi:
"Ixta coroorum commixtio cum calore, cum voluptate, cum
xemine a cleo lacta et pro xuo moclo lauclavilix approoatur." 3ecl
praeteriit illucl c,uocl xuoclicli: "De re auiem c,uae inxtituta natura'
liter lit aliquanclo etiam amolum munux piorum, cliaoolux xioi
nec tua tVonte aliquicl auclet vinciicare."
/ll/<?. K (1) Ille noc praetermixit, qui eam cui rexponcleoain
cartulam mixit lortaxxe intelleenx quocl iu non intelleix, qui tam
incaute locutux ex, ut clicerex cle re inxtituta naturaliter, quae lit
aliquanclo etiam amplum munux piorum, non auclere caoolum
xioi aliouicl vinclicare, cum vicleamux c,uocl ipxox liominex xioi
cliaoolux vinccet, c,ui utique naturaliter inxtituti xunt. ^n lorte
liominex non xunt qui ei'uuntur </e />ott^te tene^^m, quarum
tenet cliaoolux principatum, aut vero ita clexipix, ut allirmex eox
xioi cliaoolum non vinclicare, quox poxxiclet et xuae potextati

21 per ... vertixxe^ c/ ^ml'. I^uc. 7,141

6,6 aruit ... 8 approbatur^ c/ ^u. nupi. 2,25; lul. a<i lurb. lr. 41 9 lul.
l l'urb. lr. 41
14 cle ... 16 vinclicare) c^ 9-1 1
18 eruuniur ... tene'
brnum^ (c^ dol. 1,13
19 Iulianux clicit exxe bonum t^. ^
6 (??As 1 a oM. (? ) ubicumque^ <^. lioc ?/ eH/. 5 in uerecmncliain
U. 1 1 auclei aliquicl t?'. ?I</ e<^/. 16 aliquicl xibi t^, ec/^, ^ clialx>lux 5ibi t^.

20

10

15

20

1 74

25

30

35

41)

!.l ber quintux c. 6 - 7

xuoclitox tenet? (2) 3ecl ut taceam cle Mx, quox potextix clicere per
xuam malam voluntatem a cliaoolo poxxicleri, quicl clicturux ex cle
illo, cle quo pater ipxiux clomino interroante rexponclit, quocl ex
intantia xua ab immunclo xpiritu vexaretur? l>Ionne membra eiux
et xenxux, quae omnia cleo auctore naturaliter inxtituta xunt et
impiorum communia piorumque xunt munera, cliaoolux xim ut
aliii^eret vmclicabat? ()uocl licet lacere non 00xxet, mxi a creatore
nomimx cleo oono et iuxto acciperet potextatem, lacit tamen et
tua verba exxe vamxxima oxtenclit, qui clicix cle re naturaliter
inxtituta, c,uae lit alic,uanclo amplum etiam munux piorum, ninil
xir>i auclere cliabolum vinclicare. Debuixti enim clicere eorum
t>onorum, quae naturaliter inxtituta xunt, non cliar>olum xioi ninil
vinclicare, xecl ipxum ninil creare. (3) ?Iaec ille lorxitan viclit, c,ui
cle tuix liorix, quae amico xuo mitteret, nonnulla clecerpt atque,
ut liaec tua verba praetermitteret, tibi pepercit. H^o vero
ratulor, c,uia me aclmonex quicl clebeam contra errorem tuum
clicere. ?arvulorum er^o, c,uox vexanclox xioi vinclicat cliatiolux,
merita inquire, quae cum propria non invenerix oriinalia
conlitere. 3i enim etiam ixta neare perxtiterix, clei prolecto
iuclicium, clui liaec imainem xuam a cliaoolo immeritam xmit
perpeti, accuxare convincerix.
7. /l//.. S (1) Ixtix er^o praeternnxxix accuxat, cur non clixerim
"cum libicline" xuoclitque, ut cloAmatix eiux acumen cleceoat,
"munux piorum propaatio ext lecuncla liliorum, non ccnnmixtio
puclencla memororum, quam non naberet in ^eneranclix liliix
natura xana, nunc autem liabet ea(m) natura vitiata. ^c per noc et
qui incle naxcitur incli^et renaxci." ()uam conxec,uenter omnia.
^lunux uicit piorum exxixtentiam liliorum, xecl ttoc conxtituit xub

7,1 accux ... 6 renci^ (c/^) ^u. nupi, 2,25

29 vanixxima exxe t?', e</c/.

37 cliaboIux vin^ic xibi t?'. e</</.

39 ixta om. (?

LiHei' quintux c. 7

175

cliaoolo quocl cleum clare conlirmat, icl ext liliox; lioiclinem autem,
quae ext in puclencla commixtione memororum, caoolicam
vocat, quam in parentioux exxe non aonuit, quox tamen aoxolvit a
culpa. (2) l^x nomine nunc natum clicax? ()uocl aunt, inquit,
parentex cliaoolicum ext, xecl rei non xunt; quocl naxcuntur lilii
clivinum opux ext, xecl rei xunt. l^t aclnuc xe non cleo, xecl claemoni
aextimat ooluctatum? ^eritixxime patiuntur ixtum lurorem qui
putant exxe naturale peccatum.
^l/Q K (1) 1u lurix potiux aclverxux cleum, quem procul
cluoio crimmarix iniuxtum, xl liliox ^clam nulla ex illo, ut
axxeverax, mala merita tranentex tamen r <//le exlt5 </e vent?'e
m^t?'u eo^m ravi iu^o premit, quocl neare non xmerix; et
ootunxox creclenx mea iuaque veroa exxe lecturox, quocl non clixi,
clixixxe me clicix. ()uanclo enim ccerem e^o "quocl aunt oarentex
caoolicum ext", cum icl quocl procreanclt intentione mixcentur
caxta coniuia, oonum opux exxe proclamem? 3ecl nanc commix'
tionem non luixxe luturam ouclenclam, xi peccatum nominix, quo
natura vitiata ext, non oraecexxixxet; uncle carnix concuotxcentia
talix ellecta ext, ut eo malo nemo bene utatur, mxi eiux motioux
acl illicita pertranere molientioux e contrario concupixcente
xpiritu reluctetur. (2) l^on itaque clicimux: <)uocl aunt parentex
cliaoolicum ext; malo quippe oene uti uxque acleo cliaoolicum non
ext, ut ipxo quoque cliaoolo oene utatur cleux. Illuc> autem nox
clicere non neamux "quocl naxcuntur lilii clei opux ext, xecl rei
xunt", non clei opere, quo creantur ut naxcantur, xecl peccati
oriine, qua ooliantur xi non renaxcantur.

18 ex ... pi'emit) (c/) 8ir. 40,1

xunt^ (c/) l2xq.
20 obtuxox l^iz. Mzne

21

quocl ... exi^ (c/) 1 lxq.

21 eo clicerem t^. ?/ e</</.

31

qucxl ,

23 opux om. (?

27 e

10

15

20

25

30

176

10

15

20

25

I^iber quintux c. 8

8. /l//., S ()uocl autem non luerit aliter commixcenclux ^clam

mulieri xuae quam eo ^enere quocl inolevii, et lorma
memororum et oeneoictio clei liaucl aliter in pecora quam in
nominex prolata et Nixtoria ipxa textatur, quae ut oxtenclit
lormatam naturam corporum, ita non axxerit immutatam.
dontra quocl univerxitatix textimonium ninil invenitur in lee clei
nixi in ^lanicnei liorix, qui nanc concupixcentiam a principe
teneorarum commentatur intuxam.
^l/<?. K (1) I^ion lorma memororum, quia peccato primi
nominix mutata non ext, concupixcentiam carnix axxerit talem
luixxe ante peccatum, qualix apparuit quanclo pu^encla texerunt,
et unoe tu non eruoexcix eruouerunt, oxtenclentex etiam manente
lorma in xe aliqui^ exxe mutatum, quamvix et ipxa memora,
quanclo cleiormia et monxtruoxa naxcuntur, puclor vox lateri
coit, quocl nullo moclo, xi nemo peccaxxet, in paraclixo talia
naxcerentur. st) Leneclictionem vero clei qua clictum ext: ^clre
et m/tl/>/lc<lmlnl, quicl mirum, xi etiam peccato vitiata natura
non perclict? I>lon enim erat conxequenx ut quia immortalitatem
lelicitatemque percliclerat, percleret etiam lecunclitatem, quae
irrationalioux quoque animantioux ext tril?uta, in quioux caro, etxi
concupixcit, non aclverxux xpiritum concupixcit, quocl tuae
xuxceptae mixerrimum bellum aut turpixximum renum intro'
clucere conarix in illiux oeatixximae pacix et lioertatix locum,
quan^oqui^em in paraclixo, etiam xi nemo peccaxxet, tale luturum
tuixxe contenoix numanum enux, ut contra lioiclinem punare'
mux aut lioiclini xerviremux, xi punare nollemux.

8,16 Qen. 1,22.28

20 caro ... concupixcit^^ c/ Qal. 5,17

8<??^/ 5 clei beneclictio t?', e</c/.

t?'. e</c/. 20 irraiionat>ilibux e</</.

4 ipxa nixtoi'ia t?'. e</c/. 17 naiura vitia

2 1 aclverxux xpiritum non concupixcit t?'.

l.iber quintux c. 9

177

9. /l//.. K I^ox vero renaxci omnex oaptixmate clevere et opere

noxtro et xermone textamur, xecl non ut impertitione nuiux
oenelicii cle iure vicleantur cliaooli planati, verum ut qui xunt
opera clei liant pinora clei, et qui naxcuntur viriliter non tamen
noxie, renaxcantur pretioxe non tamen calumnioxe, quic,ue procl' 5
eunt ex inxtitutix clei provenantur mvxteriix clei, et qui allerunt
opera naturae clona ratiae conxequantur, ac clominux xuux, clui
eox tecit conclenclo oonox, laciat innovanclo acloptancloque
meliorex. tlr^o iure clicitur: "donlitearix necexxe ext naturale,
quocl ^lanicneux linxerat, xecl tu nomine commutato oriinale 10
vocax, interixxe peccatum." I^Iec noc ea catnolica liclex creclit
anticmitux, cmae non cluoitat et parvulox a cleo lieri et malum ao
eo ninil tieri, ac per noc opera clei ante lioerae voluntatix uxum
naturae praeiuclicio nec rea nec xuo cliaooli iure conxtituit.
/ll/<?. K (1) Oriinale peccatum propterea xinilicatiux quam 15
naturale clicimux, ut non clivini operix, xecl numanae oriinix
intelleatur maxime propter illucl xinilicanclum quocl />e?' nm
^omine?n int?'<lvlt ln mn^m, ouocl non interit clixputatione
?elaiana, xecl reeneratione dnrixtiana. ()uare autem vox clicatix
renaxci omnex parvulox cleoere oaptixmate, xatix novimux; incle 20
quippe naeretici extix ac pexte novitia contra antiquitatem catno'
licae ecclexiae clixputatix, clicentex non erui parvulox <//e /?ott<lte
tenei^<l^m ratia reclemptorix, cum catnolica in eix exxulllet et
exorcixet utique potextatem cliaooli neque enim imainem clei.
(2) ()uicl ext er^o quocl clicix, ut "clui naxcuntur viliter non tamen 25
noxie, renaxcantur pretioxe non tamen calumnioxe", nec ipxum

9,1 nox ... 9 nielior) c/ l'liecxlc>r. Xlc,px. liom. 3 cle b^pi. 15 ( Kom. 14)
9 conlitearix ... 11 peccatum^ (c/^) lul. acl 1urt>. lr. 42; c/ ^u. nupi. 2,25
17 Kom. 5,12 22 erui ... tenebrarum^ (c/) (ol. 1,13 25 qui ncuntur
... calumnioxe) ^. 4xq.

1 (??U
10 liuiux impertitione t^. eH/.
l1aeretici t^. ?/ eH/. ! liac ?'

11

interiixxe e<U.

21

extix

1 78

30

35

40

45

I.iber quiniux c. 9 - 1 0

eorum pretium, c,uo lit ut pretioxe renaxcantur, attenclix? ()ui^

ext enim nixi xanuix ani immaculati? ()ui cur xit elluxux, clamat
ipxe anux. ^nnon ipxe ait: //lc t x<ln^u ?nex, ^l />^o m/t
e^n^et?' ln ?'emuxlonem />ecc<lto?'m? l'u vero manux miraoi'
liariux et clicix illum xanuinem etiam pro parvulix mncli et neax
eix per illum peccata ulla climitti, clicix lavanclox et neax
aoluenclox, clicix innovanclox et neax a vetuxtate munclanclox,
clicix per xalvatorem acloptanclox et neax exxe xalvanclox. (3) 3ecl
nox eix viclelicet calumniaamur, qzuia clicimux eox mortuox exxe in
clelictix et praeputio carnix xuae et icleo in morte dnrixti
oaptixari, ut moriantur peccato oui mortui luerant in peccato; et
tu eox clelenclix, c<ui neanclo illox mortuox icl aix, ne ao eix lorax
mittatur qui potextatem liaoet mortix, ac xic cle morte dnrixti
nullum oenelicium conxequantur, c,ui nx />w omnl^x mo?'tl
e. ()uocl cum clixixxet apoxtolux, mox concluxit atque ait: ^?^o
omn mc'tl xnt et />w omnlbx ^la?'tx t. I^ncle quixquix ita
clelenclit oarvulox ut ne^et mortuox, non eox a morte clelenclit,
xecl in xecunclam mortem premit quox ao eiux oenelicio, qui
nonnixi pro mortuix mortuux praeclicatur, excluclit.
10. /l//.. S ?oxt naec omnem illum contextum cle ^braliam et
3arra, qui emortuix iam corporioux lilium pro munere
acceperunt, quorum exemplum quantum veritati xuttra^etur, non
xolum xapienx, xecl etiam mecliocrix lector intelleit, xic praeteriit
ut cliceret non multum contra xe valere. ^, qua impuclentia vel illa

29 ^li. 26,28 30 miral>iliariux^ c/^ ^u. Ion. 13,17 36 ieo ... pecco^
c/ Kom. 6,2xq.
40 2(or. 5,14
41 2 (or. 5,14xq.
44 xecunclam
mortem^ c/ ^poc. 2, 1 1 ; 20,6. 1 4; 2 1 ,8
10,1 omnem ... 5 valere) c/ >^u. nupi. 2,23; >Vt>ranam ... 3 acceperuni^ c^
Qen. 18,10-14
30 mirat>iliux ?)^ !^lz. 35 nox^ non ?/ l^z, 39 mortix potextaiem lianet
t^, e^ ^ nabent ?<lc. 42 qui ?)</ e<U. 44 mortem xecunclam t?'. ec/</.
10 <??^ 2 xara(??^e<^,5e^c/2,/)^.^.^.29<l/.
5 contra xe non
multum t^. ?/ e<U,

Liber quintux c. 10 - 1 1

179

eum cleouit revocare xententia, quae ita conxtructa ext: "^t ut

oreviter", inquio, "clixputationix nuiux xumma clau^atur: 3i per
concupixcentiam reclclitux ext quem cleux promixit, oona xine
cluoio quae aoxolvit clei ticlem; xi xine concupixcentia, noxia non
potext exxe proenito, quae nec cum conciperetur nec cum 10
pareretur interluit."
/ll/<?. K 3ine concupixcentia carnix ^,oranae lilium xeminatum
luixxe quix clicat? I>leque enim noc opux aliter lieret in corpore
mortix nuiux, cle quo oicit apoxtolux: (?o^x ^/em mo?'tm e5t
/^o/>te?' />ecc<lt?n. ?Ioc autem malo oene uxux ext ^oranam in 15
concuoitu coniuali; quocl malum non erat in corpore vitae illiux,
quae in paraclixo luit ante peccatum. 3ecl xi propterea tioi oona
vicletur carnix concupixcentia, quia per illam reclclita ext prolex
quam promixerat cleux, oonux tioi vicleur et cliaoolux, quia per
illum xanuix dnrixti, quo reclimeremur, elluxux ext, quem 20
promixerat cleux; aut latere etiam per aliquo^ malum reclcli poxxe
aliquocl oonum.
11. /l//.. S (1) Illix er^o praetermixxix pnvxicux ixte novux
lalxum exxe pronuntiat, quocl nox cliximux: "3icut tunc limux qui
axxumptux ext, materia, non auctor nominix luit, ita nunc illa vix
voluptatix, conlectrix commixtrixque xeminum, non explet
clivinae operationix vicem, xeo cle naturae tnexaurix ottert cleo, 5
uncle ille nominem clinetur operari." ()uae tamen recte a me
prolata textatur, xecl excepto eo quocl clixi xemina vi conlici
voluptatix, pniloxopnaturque noc moclo: "Voluptax", inquit, "illa

6 ei ... 11 iitterluit) lul. a l'urb. lr. 40 14 Kom. 8,10

11, 1 plivxicux ... 11 volupiate^ (c/^) ^u. nupi. 2,26 2 xicut ... 6 opel'ari^
lul, acl lurb. lr. 56
6 eum^ cum ?' l^., eum l^.mz.

17 tiona tit>i t^, U.

21 cleux promixerai

11 (??/ 3 mer^ maieriae ?/ l^. ^ uix illa t?'. ?/ eH/. 5 tliaurix

nurae ( a ?' l^iz.) ?' e<U., tliexaurix uera ^/ 7 volupiix conlici t?'. /</.

1 80

I^iber quintux c. 1 1

concupixcentiae carnalix non conlicit xemina, xecl ea, quae iam

10 xunt in corporioux a vero cleo conclita, non liunt voluptate, xecl
excitantur et emittuntur cum voluptate." (2) ?Ioc xane apparet
eum non traucle, xecl clelectu intelle^entiae protulixxe. Vim quippe
eo voluptatix ipxam virilix corporix rationem pronuntiavi, cui
necexxe natiui virilitatix nomen imponere. Ipxa er^o, c,uia
15 trivimux iam noc veroum, virilit in ^enitalium et vixcerum
compa^e ac xanitate conxixtenx, c,uae et aopetentiae et ellicientiae
virex minixtrat, vix a me voluptatix et concupixcentiae nominata
ext. Icleo enim non voluptatem ximpliciter, xecl vim voluptatix
appellare malui, ut univerxum illum arclorem, qui et ante opux et
20 in opere xentitur, oxtenclerem. (3) l^eqzue enim cleoilitati ^enita'
lioux memorix, icl ext xnaclonex, xemen naoent, cum certe c,uioux'
clam lavillix moveantur inix exxtincti; at vero cluoniam virtute
oartium, quarum minixterio conliciuntur cle internix numorioux
xemina, xpeciali cleoilitate caruerunt, ^enerationum non liunt
25 potentex. 3ic er^o inxtituit cleux, ut exxet vix in corpore, quae
leitimix expIicata temoorioux, xi alruixxet xanitax, acl lecunclitatix
valentiam perveniret. donliciuntur itaqzue in coroorioux xemina
maturae ouoertatix acli^u^tu. Incle ext qzuocl impuoerex xtimulat
auic>em praecoc,ua voluptax, xecl xine annorum leibux xterilix
30 xcintUlat accenxio. ()uocl autem cum voluptate xemina mixcean'
tur, verum qzuocl alia xit voluptax quae xenxioux xupernat, alia
vixcerum interior et eltectui propior, apucl meclicorum auctorex
latixxime clixputatur. (4) l_Incle etiam ille ^lantuanux poeta natu'
ralium narior c,uam oniloxopnaxter ?oenorum macie xinat

34
macie ... 41 reconclat^ (c/^) Ver. eor. 3,129-137: Ip auiem macie ie.
nuant Omenta voleniex / que, ubi ..., lronclexque ne^nt et iontibux

1 1 immittuntur ?/ ^iz.
24 eneraiione (?
28 acliiu co??VN, aclventu
coniec. ?^e, aiuiu (??/ e<U, 3 1 xupernat (?, xupernata ?' I^iz. , xupern
/l/^l^.
32 proprior (?^/
33 ille eiiam t?'. ec/c/,
34 poenarum ?<lc.

I^iber quiniux c. 1 1

181

armenta tenuari, ut "ubi concubitux primox voluptax nota

xoHicitat", et lronclibux arceantur et lontibux. "3aepe etiam curxu
quatiunt et xole latiant, cum raviter tunxix area li'uioux ^emit"
et levex paleae llnibux ollei'untur; noc icleo "ne luxu nimio uxux
obtunxior xit ^entali arvo et xulcox oblimet inertex", xecl xiccita'
tem quanclam xecreta patiantur, xicque "rapiat xitienx Venerem
interiuxque reconclat." Verum in nix quoque non multum cauxae
necexxariix acumen nominix notaxxe xulliciat.
/ll/<?. K (1) Verba tua quae me praetermixixxe clicix, quam vana
xint xatix xuperiux clemonxtravi; quocl lortaxxe viclit etiam ille qui
cartulam mixit et tibi parcenclo eaclem praetermixit. ()uocl autem
cle vi voluptatix, quam conlectricem xeminum exxe clixixti, nomo
loquacixximux inventa occaxione loquaciter clixputax, non opux
nabeo rexixtere tibi; naec enim non multum exxe cauxae necexxaria
etiam ipxe commemorax. l^^o quippe vim voluptatix acceperam te
intellei voluixxe, qua voluptax aliquicl lacere poxxet, non qua ipxa
lieret. 3ic enim xolemux loqui, ut vim rei cuiuxque clicamux, qua
valet ut aliquicl laciat, non qua valet alia rex quae ipxam lacit. l^u
autem, ut nunc tua verba expoxuixti, vim voluptatix te clixixxe
axxerix, qua voluptax ellici potext, non qua ellicit ipxa quocl
potext, tamquam xi vim clicerex exxe inix, qua ipxe accenclitur ut
xit, cum omnex nominex vim clicant exxe inix, qua urit vel
calelacit quaecumque potuerit. (2) Inxolito iitur more locutux ex,
xecl quicl acl nox? I^ltcumque cliclicimux, uoi cle re conxtat, non
certare cle veroix. donvenit enim nooix non xolum liominex cle
xeminioux, xecl ipxa etiam xemina opera clei exxe, quocumque
elliciantur moclo; nec pnvxicox vel meclicox vel etiam poetax, uoi

arcent. / 8aepe ... et cum / xurentem acl ^epn/rum paleae laciantur inan.
/ Noc laciunt, nimio ne ... inert, / xecl ... reconclai.
37 emit lruioux t^. e<U.
38 elleruntu^ ^/<l^.
40 xecreia quanclam ^.
<H>c. (om. xecreta <lc.m/) 49 te) a te (? 54 qucxl^ quae ?/ e</</. 61 ne ?/</

35

40

45

50

55

60

182

65

70

75

80

85

IHer quintux c. 1 1

ninil opux ext, textex aclnioeamux aut contenclamux c,uomoclo xit

loc,uenclum, cum icl, propter quocl loquimur, amoo verum exxe
xentiamux, icl ext clei exxe opera xemina omnium naturarum.
(3) 3ecl ialxum ext, quocl ninc conarix oxtenclere icleo nulla exxe
vitia xeminum, quia cleux xumme nonux ext conclitor xeminum;
c,uocl non clicerex, xi eo moclo rationem xeminum noxxex,
quomoclo eam noverat qui cliceoat: //omo v<lnlt^tl ml/u ^lctx
t atque ut noc ixtam naturam, quae in ipxam mortalitatem lapxa
ext, meruixxe cloceret, aclcleoat: Dl elx ct m/^<l />?'<lete?'ent,
cum xciret nominem acl clei ximilituclinem lactum et tamen
clixcerneret ab inxtitutione uivina clepravatae numanae oriinix
vitium. ()uocl in ipxix quoque tuix veroix, quioux me momorclixti,
viclere cleouixti; clixixti enim: "Verum in nix quoque non multum
cauxae necexxariix acumen nominix notaxxe xutlecerit", ootunxum
me xcilicet exxe xinilicanx, quia intelle^ere non potui locutionem
tuam in reoux non multum cauxae necexxariix, ut laterix. (4) l^^o
autem requiro abx te, uncle nominex naxcuntur ootunxi; neque
enim xic ivxe obtunxux ex, ut oertinere acl naturam neex vel
obtunxa inenia vel acuta, qzuamvix et acuta ipxa, xicut iam in
xuperiorioux cliximux, propter noc co?^/>tl^l/e co?/>x c,uocl
<l^z^v^t <lnl?n<lm, xi primi nominix inenio comparentur,
ootunxa xint, qui utique non tale corpux acceperat, ut illo anima
eiux ravaretur. ^c xic et e^o clixtinuerem in natura nominix
cmalix nunc ext, quicl clixtet inter in^enii vitium et tanti artilicix
opilicium, cui procul cluoio non recte vitia triouuntur quanta'
cumc,ue xint numanorum in^eniorum, ut per nanc reulam clixcax
ab eiux inxtitutione clixcernere, quamvix conenitum nomini
oriinale peccatum. (5) I^ec icleo ne^ex exxe, qzuia cleux nominex

68 ?x. 143,4

70 ?x. 143,4

74 vernm ... xulleceri^i,. 4lxq.

81 8ap. 9,15

64 opera exxe t?'. ?/ e<U.

67 mcxlo ratic>neni) moclerionein ?M l^iz.
69 ixiam^ ipxam ?^ e^ 72 cleprauitate ?<lc. 78 a te e</</. 83 eii anima

1.iber quiniux c. 11 - 12

183

lacit, qui oeccatum non lacit, xicut non icleo neancIa xunt
in^eniix nominum con^enita vitia, quia cleux liominex lacit, a
cuiux arte clivina vitioxitax ext omnix aliena. 3ic autem novit cleux
oene operari nominex cle xuoxtantia peccato vitiata, quemacl'
moclum novit oene operari cle ipxix peccatix nominum, quorum
xunt vitia voluntaria. Viclemux enim quanta oona ooeratux xit cle
peccato lratrum, qui lratrem per inviclentiam vencliclerunt, et aa
multa, quioux xacrae litterae plenae xunt.
12. /l//.. S Verum clemiror uoique conxtantiam clixputantix,
qui pronuntiat "xemina a cleo vero conclita exxe, a quo concluntur
et corpora, licet cum voluotate (e)mittantur." 3emina er^o a cleo
iieri conlitetur, in quioux clicit exxe cliaoolicum malum, et non
eruoexcit creclere a cleo lieri malum quocl innocentioux
imputetur.
/ll/<?. K ^ cleo non lit malum, quanclo lit cle malo oonum.
^lalum ext enim cle peccato venienx oriinix vitium, cum quo
naxcitur liomo; oonum ext opux clei non xine malo, cuiux mali
reatux non innocentioux, ut clicix, xecl reix imputatur, ut quoniam
naxcenclo tractum ext, renaxcenclo xolvatur. 3ic enim luerunt
oinnex ratione xeminix in lumoix ^clam, quanclo clamnatux ext, et
icleo xine illix clamnatux non ext, quemaclmoclum luerunt Ixrane'
litae in lumoix ^oranae, quanclo clecimatux ext et icleo xine illix
clecimatux non ext. ^leliux enim quam tu rationem xeminix
noverant qui ixta clixerunt et litterix manclare curaarunt, quae in
dnrixti ecclexia leerentur, in qua renaxcuntur ex ^clam nati, ne
remaneant in illa xtirpe clamnati.

95 viclemux ... 96 vencliclerunt) c/ Qen. 37-50 (37,27xqq.)

12,2 xemina ... eminantur^ (c/) ^u. nupt. 2,26 13 quemaclmcxluni ... t^
c/ Nebr. 7,5-10
12 (??/ 3 niiitaniur (??/ l^iz,, 5e</ ^ ^z. n/>t.
4 exxe clicit t^, ^
5 lieri a cleo t^. (? 9 ext om. (? 11 Iuur ?Ilc, 15 noverant rationein
xeminix t^. e<U. 1b manclucare ?ac.

90

95

10

15

184

10

15

20

25

I'ioer quintux c. 13

13. /l/l.. S I^ibiclo ninil attinet, inquit, acl xemina, qzuia lacta
ext a cabolo; nuic autem lioiclini xerviunt coniu^ex, xemina
autem et parvulox cle xeminioux lacit cleux. 3ecl nec rei xunt,
inquit, nec puniuntur parentex, qui aunt opux cliar>oli; xceleri
<mtem et xuppliciix ^extinantur parvuli qzuox conclict cleux,
imounitumque ext qzuocl lecit cliaoolux, icl ext lioiclo. ?er quocl
clocetur bona, quae nec xupplicium meretur, xecl accuxatur
^amnaturque quocl lacit cleux; per qzuocl clocetur exxe xcelextum,
quippe quocl a xupplicio nec auctorix xui potext puclore clelencli,
creclaturque noc clivinitax lacere, quocl nec extrema poxxit
xuxtinere captivitax. ?Iunc naoent exitum c,ui inlerunt veritati
oellum, ut ninil non impium, non inxanuin loquantur, clum
conxtet, quia nulla oratione innocentium xtatux ita ut
accuxatorum xuorum orolanitate clelenclitur.
/4 l/Q. K (1) I^umquicl icleo lalxum lacix exxe quocl clico, quia
clicix me clicere qzuocl non clico? ^^o enim non clico acl xemina
ninil attinere lilclinem, quancloquiclem non naxcuntur xine
lioicline qui utique naxcuntur ex xemine, xecl clico cleum operari
xine ullo xuo vitio etiam cle xemine vitialo. I^ec clico reox non
exxe et non puniri parentex, qui aunt ooux cliaooli, xecl clico eox
non aere ooux cliaooli, quanclo utuntur lioicline non propter
lioiclinem, xecl propter propainem. Ita qzuippe oonum ooux ext
oene uti lioiclinix malo, quocl laciunt coniuati, xicut e contrario
malum opux ext male uti coroorix oono, quocl laciunt impuclici.
(2) I^ec imounitam clico exxe lioiclinem, quae cum morte
clextruetur, quanclo mco't^/e ^oc in^et?' lm?nci<l/lt^te. l>1on enim
ext nixi in co^oo?'e mou /?il, cle quo lioerari cupieoat aooxtolux,
nec erat aut non talix erat in corpore vitae illiux, quam peccanclo

13,26 1 dor. 15,53; non ... apoxiolux) (c/) Kom. 7,24

13 (??/

6 lacit (?

7 cloceiu^ </c/. ee ?'

8 ee om. (?ac.

20 non eox

Lil^r quintux c. 1)

185

percliclit liomo, qui lactux ext rectux, nec xicut aliqua xubxtantia
liberatix reparatixque nobix libi^o in alium locum ext miratura,
xecl xicut inlirmitax in noxtrae xalutix perlectione peritura,
quamvix iam nunc exxe clexinat poxt corporix mortem. l>Ieque
enim in corpore mortuo aclnuc potext exxe, quae nixi in corpore
mortix non potext exxe; xecl quae peritura ext in corporix morte,
non ext rexurrectura rexur^ente corpore xine morte. (3) ()uo'
moclo er^o punita vel impunita erit quae pereunclo non erit?
l^runt autem impuniti, qui eiux reatu conenito reeneratione
caruerunt eiuxque xur^entioux et ur^entibux motioux acl illicita
perliciencla non ceclunt et, xi c,uicl non propter prolem cle ipxa,
xecl propter ipxam cum coniuioux taciunt, venia xubxequente
xanantur. ()uocl vero cleux cle oriine merito iuxteque clamnata
parvulox creat, oonum ext ipxe c,uocl creat, quia liominex creat et
liominex etiam mali bonum aliquicl xunt, in quantum nominex
xunt, nec conioet ab eix bonitatem creancli c,uox praexcivit exxe
clamnanclox, immo xcit oriinaliter iam exxe clamnatox, uncle
ratulanclum ext tam multox eorum a cleoita poena per incleoitam
ratiam lioerari. (4) 3i autem cruclele exxe aroitramini clamnari
parvulox, c,uox oriinale peccatum traliere non putatix, cruclele
vooix vicleatur non rapi ex liac vita parvulox xecunclum vox
nullum liabentex omnino peccatum, quox cleux utique novit in
multix manixque peccatix xine ulla in meliux mutatione
moriturox; nam xecunclum ratiocinationex liumanax crucleliux
vicletur non liberare cum poxxit nullix inouinatum parvix manix'
c,ue peccatix quam clamnare pro^eniem peccatorix. ?orro cum
illucl iuxtum exxe qua potextix voce clametix, lioc exxe iniuxtum
qua tronte contenclitix?

29 liomo ... reciux) c^ Zccle. 7,30

30 reparaiixque (?, xeparixque (xeparaxiique /l/lzne) ?/ e</c/,
3l in om.
(? ^ perlectione c>m. (? 41 iuxieque) et iune e<^ 54 peccaiorum (?

30

35

40

45

50

55

186

10

15

20

25

I^itier quintux c. 1 4

14. /l//.. S (1) ?oxt naec illucl conatur incexxere quocl nox apo'
xtoli ?auli textimonio coinorooavimux, quia cleux nominem cle
xeminioux operetur, arumentaturque me lecixxe lrauclem, c,ui
nuic loco illa voluerim c>icta coaptare, quae cle irumentix prolata
conxtaoat, quaxi eo aut ioi apoxtoli xententiam, ut nic aextimat,
clivicluam lecerim, aut propter aliucl textimonii recorclatux xim
quam ut eiux tine monxtrarem tormatorem xeminum omnium
cleum crecli oportere. Leatux enim ?aulux poxtquam liclem
rexurrectionix multiolicationix cliuturnae conciliavit exemolix,
intulit quocl univerxam naturam ooxxit attinere clicenx: De5
<ltem l//l c^lt co^ox />wt v/t et nlcl^e xemlnm />?'e>t>?'l?n
co?^x, icl ext omni xemini corpux, quocl proprietax eiux repoxcit,
attriouit. (2) l^on er^o quocl cle lrumentix clictum ext cle nomine
volui intellei, xecl noc quocl xuoclictum ext nlcl^e xe?nlnm
/>^o/'im co^o5 a cleo auctore conlerri, in clextructionem
vextram, quorum clomate icl neatur, arripui. l^equaquam iitur,
xicut tu putax, xupervacuo leci illiux xententiae mentionem nec ea
trau^ulenter, ut mentirix, aouxux xum nec tu cle numanix xemi'
nioux nominem a cleo lieri, xicut peierax, creclix, quocl non
opinanclo, xecl liclem tuam intelle^enclo conlirino.
/ll/<?. K (1) ()uomoclo poxuerix apoxtolicum textimonium,
quo ille uxux ext cle xeminioux quae xeminantur in terra, quia non
vivilicantur nixi moriantur - noc enim cle rexurrectione coroo'
rum, in qua verxaoatur, clixputatio poxtulaoat -, qui tua illa leit,
intelleenter aclvertat et quae nox in eoclem lioro quem nunc
relutare conarix tioi acl illa rexponclimux, et inveniet te, quocl acl

14,1 illucl ... 20 conlirmo^ c/^ ^u. nupt. 2,28; quocl ... comprobaviniux) c/^
lul. acl lurb. lr. 55 10 1 dor. 15,38 25 quae ... rexponclimux^ c^ ^u.
nupi. 2,28
14 <??^/ 4 clicia uoluerim t^. ?/eH^ 7 line (?, linem ?'e<U., linem line
^/, </n. l. licle ^/<l^. 9 cliurnae ?'e<U. 14 xulxlictum (3, clicium ?/ e^c/,,
xuticlituin coniec. /^/in^l 1 8 xum abuxux t?', e<^/. 2 1 poxuerix om. (?

I'iber quintux c. 14

187

rem pertineat, nec ioi alic,uicl oixixxe et nic ninil clicere. 3ic enim
mano nixu molirix oxtenclere quocl nominex cleux cle xeminioux
operetur, quaxi noc ne^etur a nooix, et aclnioex apoxtolum textem,
uoi aox te nulla necexxitax cauxae tlaitat prooationem, et c,uocl ext
inxulxiux, vix accipi cle xeminioux nominum quocl ille clixit cle
xeminioux trumentorum, quoniam icl cauxa poxceoat, et clicix
verba eiux: T ^o</ xemln< non vwl^c<lt?' et tacex quoo ille
connectit: ni mo^t?'. (2) lacex etiam illucl quocl acliunit ac
clicit: ^t <^o^ xe^n^x, non co^ox ^o</ /t^m t xemln<, xe</
n</?n K?Anm ^e t?'ltlcl <lt <l/lclx cetew?'m, uoi xatix aperit
uncle clicat. ()uioux tacitix quocl xequitur inerix: Dex <ltem l//l
<i<lt co?/<x ^omo</o vo/ent et nlcl^e 5emlnm />w/>?'im
co^x et non vix nic intellei quorum xeminum io ext ^'e t?'ltlci
<lt <l/lcl5 cetew?'m, eorum xcilicet, quae cum xeminantur, non
viviticantur nixi moriantur. l^t quaerix lioc clictum etiam acl
xemina numana tranxierre, cle quibux quamvix veraciter clici
poxxit quocl illix ^eux clet corpu5 quomoclo voluerit et unicuique
eorum proprium corpux, non tamen clici potext quocl xemen
nominix, quanclo remio leminae inlunclitur, non viviiicatur nixi
moriatur. (3) 3ecl plane cle corpore nominix clici potext; non enim
rexur^et nixi moriatur, propter quocl iotum illucl cle xeminioux
trumentorum clixit apoxiolux. I^on itaque immerito mini vixum
ext icleo te in noc textimonio ea veroa tacuixxe, per quae appareret
cle quioux xeminioux loqueretur quem textem aoniouixti, ne
mente viili lector aclmoneretur, xi tamen noc praevi^ere
potuixti, ita in paraclixo potuixxe xeminari nominex in arvix
^enitalioux leminarum per memora ^enitalia maxculorum, xicut
lrumenta in terrix aricolarum manioux xeminantur, ut xic acl
nominem xerenclum xtimulux nullux lioicnix incitaret, quemacl'

33 l(xir. 15,36
^u. nupi. 2,28
34 ac^ et H/.

34 1 ^or. 15,36
39 1 dor. 15,37

49 apparei ?/ I^iz.

35 1 dor. 15,37

37 1 dor. 15,38; F

30

35

40

45

50

55

188

b0

10

15

I.iber quintux c. 14 - 15

mocium acl nominem parienc>um clolor nullux uferet. (4) ()uioux

naec tranquillitax clixplicet, roo, auicl eix in carne nixi quocl
puclet placet? I^lec xane concupixcentiae carnalix pucleret, xi noc
xolum carnem lioeret, c,uocl menx iuoeret et c,uanclo iuoeret et
quantum iuoeret. l>lunc er^o quoniam talix non ext, cur ei contra
nox xultraammi et non eam potiux nooixcum latemini aut cle
peccato natam aut peccaio exxe vitiatam?
15. /l//.. S (1) Iam vero qui rixum teneat pruclentum, cum acl
naec quae xuocclixti exempla pervenerit? ^,ix enim: De ipxix
verbix apoxtoli "relutaretur non reliioxae voluntatix, xecl lioicl1'
noxae voluptatix puclenx nominator et imouclenx oraeclicator. De
ipxix quippe xeminioux, quae in arix aricolae xeminant, potext
ixte re^arui. dur enim non creclamux cleum potuixxe in paraclixo
conceclere nomini oeato cle xuo xemine quocl concexxum viclemux
aricolix cle tritici xemine, ut eo moclo illucl xereretur, xicut noc
xeritur, xine ulla puclencla lioicline?" (2) ()uam venuxte puclenx
nominator et impuclenx praeccator clat omnino motux incom'
poxitox et circulatorum carmina clicit. 3ecl ilIu^ aliucl nixi laetix'
xime lei non potext, quoniam xi non peccaxxet ^0iam, xic potuit
mulier xicut xeex acl lecunclitatem parari, torte ut per omnex
articulox ac per minutax corporum lixtulax, ouax meclici IIQ?OVd
vocant, xpicae erumperent liliorum, atc,ue illa omnioux lita

15,3 relutaretur ... 9 libiine^u, nupi. 2,29

10 cl ... clicit^ (c/) Ver.
eor. 1,350: clet motux incompoxitox ei carmina clicat
14 llO?OVd^ <^
Vinclic. mecl. 5; ^n. p. 442 rec. (3, p. 44) rec. D; I^ier. Xli. 15,17; ^nit>r.
exam. 3,39
56 nullux cloIor t?', e<^</, 59 iuberei^ <?^ berei ?U e<U., a<U. l, juberei ^/<l^.
62 peccato^ e peccc> ?<lc,^/
15 <??/ 1 qui^ quix /^l^. ^ pruclentium /^/ e^. 6 ixil1 ?/ l^iz. 8 eo^ in
eo ?<lc. ^ xerereiur 1llu t?'. (? 10 lncompoxitox motux t^. eH/. 1 1 circum'
lorum ?^c,
14 llO?NVdl itopovx (?, l^OKrovc ?', porox^/ 15 nllo'
rum erumperent t^, (? ^ ill^ (?, itz ?)^ ^/<l^,, o?N. l^iz. (c^ /l?I) ^ liia^ laeta
e<^/. (c/^ laetax xeetex ^e^z. zeo^z. ^)

I.iber quintux c. 15

189

oartioux partux pro pecluculix exxuclaret. 3eo xi aliqui et per

oculox erumperent, aulerrent lumina parienti, et xi pupularum
^looulix examina aleata proclirent, imprecaretur xine cluoio
caecitax ornitatem. I^ec xane cliliiculter non parta xecl xuclata
xuoolex necaretur, atque naoeretur ^enx, ut apucl laoulax ^Ivrmi'
clonum, ita apucl ^lanicnei clomata, vel oeclucularia vel puli'
caria. (3) 3ecl liaec exxet letura mulierix; vir autem quicl poxxet
ellicere? ^clmoveret nimirum non memora, xecl terramenta et
^enitalium vacuux imprimeret vomerex ac Ii^onex. (^ratex er^c, et
ampIixximae primorum nominum cleoentur errori, quo tam
oeatae naturae tormenta vitata xunt. ^litiux oartux ait cum lemi'
nix et maritux, quam xi aut aratra xentirent aut importuna per
totum corpux lecunclitate xilvexcerent. /m/>/eantur ^lanicneorum
^lcl l^no^lni^ et ^^e^nt nomen tm, Nomine. O portenta
criminantium innocentex et cleum, xullraia ar^umentorum et
textimoniorum. (4) dur, inquit, non creclamux quia potuit aliter
lieri natura quam lacta conxpicitur? ()uaxi quaeratur qzuicl potu'
erit et non q.uicl inxtituerit cleux. 3i lioet ea lioicline opinancli quae
xunt lacta reprenenclere, ut clicamux qjuia lieri aliter potuerunt,
icleo quae xunt inxtituta non reoclunt naturae oonae textimonium;
pronuntiemux quia potuit cleux oicipitex lacere mortalex, icleo
unicipitex et qui pectioux inxixterent male lacti xunt? kieri enim
capitati ao utraque parte potuerunt; auae lorma in quiouxc1am
xolet apparere vermiculix, quorum alvum vertex amoilariam
natux incluclit, ut ao utrooue incipientex ex liumero linem naoere

16 pro pecluculix^ c/ ^rixioi. liin, <mim. 5,3 1

18 examina ^lea^ c/^
Ovicl. met. 3, 1 10: xeex clipeata
20
^l/rnu^onum^ c/^ Ovicl. niei. 7,
523xqq. 614xqq. 654 28 impleantur ... clomine) (c/) ?x. 82,17
16 pecliculix e</</. 17 aulerrent) aulerent ?/>c., aulei'rentur eH/. 19 <1illicul'
ter xane t?'. e</</. 21 peclicularia e<U. ^ publicaria ^/ ^/lzne 27 importunum
(? 37 xunt lacii t^. e</</. 40 liutnero^ umo (?ac. , liumo (?pc.

20

25

30

35

40

190

45

50

55

60

65

I.iber quuitux c. 15

intelleantur in meclio. ^clmittantur ixta luclioria, et quix erit

clelirancli linix? (5) ?otuit er^o cleux tacere ut cle terra cum
llorioux nominex ^erminarent. ()uantum a^ virtutem potuixxe
non aonuo, xecl noluit nixi ut cle xexioux naxcerentur. I^lunc er^o
quaeritur quicl lecerit, non quicl potuerit. In quo loco lurioxa
rexponxio ext, ut clicatur: ^alum ext quocl ext, quia potuit cleux
aliter lacere; noc ext enim lauclare cleum in vituperationem xui et
in maculam conxilii eiux omniootentiam oraeccare. I^on xolum
nulla lauclatio, verum etiam inenx contumelia ext clare virioux
quocl xapientiae cletraxerix, et clicere alluixxe cleo lortitucnem, xecl
cleluixxe conxilium. (6) ?ertinit omnino acl potentiae neationem
reprelienxio conxulentiae; non omnia potext, xi orclinare oene
non potext. Immo xi xapientiae xuolimitate clelicitur, ninil cle
reverentia clivinitatix retentat, quocl quia xuxpicari prolanixximum
ext, recurrit illucl quo traclux vextra iuulatur. Deux qui lecit
omnia bon<l v<l/^e, ninil ita inxtituit, ut in illo ^enere quo lactum
ext, lieri potuixxe aut aptiux aut rationaoiliux approoetur.
3apientia quippe et omnipotentia ex aequo praeclitux non inxti'
tueret quocl nomunculux poxxit iure reprenenclere. (/) ()uaecum'
que er^o in omnioux omnino creaturix naturalia clocentur, ita
xumme lacta xunt, ut allectata in nix emenoatio xtulta et prolana
cloceatur. I^t er^o lorma equi, lorma oovix naoent quiclem in
mutua collatione clixtantiam, in xuix tamen ^enerioux aptam ex
omni parte concinentiam ita xortitae xunt, ut nec cleouerit nec
potuerit aut equux aut oox, xecux quam vicletur lormatux, inxtitui
- qua reula licet omnia natantia repentia raclientia volitantia,
poxtremo aetnerea caelextiaque percurrere, nulliux lorma quippe
meliux quam illi cui paraoatur ^eneri, inxtitui potuixxe convin'

55 cleux . vMe^ (c/) Qen. l,31

4l aminantur ?<lc. ^ qui ?/
42 cleliranclix ?/^ ^ l<lcere cleux t?'. e^</,
50 aclluixxe xe ?ac, 51 neionem poientiae t^. e<U, 56 lxta ?Ilc. ^ quo^
qucxl ^/lzne 59 poxxei e<U. 65 lormatux uilieiur t^, ?/ ^

Liber <luintux c. 15

191

citur - , ita et nomo quem xupra iam raclientium ^eneralitax

inccavit, xic ext per univerxa lormatux, ut meliux a nullo lini
poxxit, qui accepit pruclenter in corpore et locox clecorix et locox
puclorix, ut in xe ipxo et verecuncliam et coniiclentiam clixceret, ne
et cletormix vicleretur, xi exxet per cuncta velatux et clexex recl'
cleretur ac neleenx, xi xemper exxet per cuncta vulatux. (8) ^c
per noc numana tecunclitax non alia quam quae naoet utriuxque
xexux cleouit memora xuxcipere, non aliam rationem vixcerum,
non aliox xenxux, non aliam voluptatem. ^clmoneamux iitur
^lanicneox, ut clexinant reprenenclere clivinae lacta xapientiae, ut
opinionum xuarum corriant pravitatem, quia nec acl quaextio'
nem attinet, xi aliter nominex quam univerxitax textix ext
^eneraturi mixxe ccantur, nec meliux eox tieri potuixxe quam lacti
xunt, ut ratio ita et xcriptura textatur, quae clamat cleum non
xolum bon^, xecl etiam v<?/^e bon^ lecixxe omnia. ^c per noc ut
per totum opux, nic quoque ^anicneorum cloma collapxum ext.
(9) In tuturo autem tempore lorioxiora corpora nec opix e^entia
lore oeatorum tatemur. 3ecl et noc ipxum optime inxtitutum ext a
cleo iuxtixximo atque xapientixximo, ut xtatum praemii neutiquam
natura praeverteret, xecl exxet primux raclux, in quo conxixteret
in^enuitax naturalix et cle quo pro iure aroitrii lioeri vel acl
poenarum ima ^excencleret vel a^ loriarum cacumen per eax
viax, quax cleux inxtituit, niteretur.
^l/<?. K (1) ?rorxux non putaxti, Iuliane, et mea et tua
nominex exxe lecturox, xecl eix tantummoclo xcripxixti, qui meix
inoratix xive nelectix nec utrixque clili^enter inxpectix tua xola
le^ere ac noxxe curarent nec clixixxe me creclerent, nixi quocl aox te
commemoratum tamquam cle meix in tuix litterix invenirent.

82 cleum ... omnia) (c^) Qen. 1,31; 8ir. 39,21

69 raclientum 7' 71 poxxei ^l^, 75 lecunclit numana t^. e</</. 87 zc
e</c/.
88 praevenerei ?^e, perueneret (??/ U., M^n. l. praeverteret
/l^l^. 92 luliane non puiaxti t^. U. 95ate eH/.

70

75

80

85

90

95

192

100

105

110

115

120

Liber quintux c. 15

(2) ?Iinc enim lactum exxe vicleo, ut quia eo clixeram: "dur enim
non cre^amux cleum ootuixxe in paraclixo conceclere nomini oeato
cle xuo xemine quocl concexxum viclemux aricolix cle tritici
xemine, ut eo moclo illuo xereretur xine ulla puclencla lioicline?",
tu nix veroix meix velut rexponclenx tua vaniloquia cluatarex eo
uxque prorexxux atqzue clilluxux, ut me xenxixxe iactarex, "xi non
peccaxxet ^oam, xic potuixxe mulierem acl lecunclitatem oarari,
lorte ut per omnex articulox ac per minutax corporum nxtulax,
ouax meclici porox vocant, xpicae erumperent tiliorum atque illa
omnioux lita partioux partux pro pecluculix exxuclaret" et cetera
quae commemorare me taeclet, te autem non pucluit a^erare. In
qujoux etiam cle viro cxixti, quocl "aclmoveret nimirum non
memora, xecl lerramenta et ^enitalium vacuux imprimeret
vomerex ac li^onex." (3) ?Iaec certe atqzue Nuiuxmocu, qzuae cum
tui non quicumque lectorex xecl clilectorex leunt, pro te, xi ulIux
in eix nuinanux xenxux ext, eruoexcunt, numquicl mea veroa
arrire te xinerent, qzuae non oo aliucl praeterixti atque tacuixti,
mxi ut tioi in ixtix latiora clelirancli xpatia praepararex? !^^o enim
clixi xeri nominem ootuixxe "acl voluntatix nutum memorix
ooxequentioux ^enitalioux", tu autem ^enitalia memora tacuixti,
ut irex per mulierix articulox et minutixximax tixtulax liliox per
corporix porox tamquam pecluculox exxuclantix et per oculorum
puoulax caecitate conxequente parientix. (4) ^lemora, inquam,
^enitalia tacuixti, quaxi nox ea, xi ^clam non peccaxxet, cletutura
Nominioux cuceremux, ut poxxex riclicula non uroanitate, xeo
nuacitate clicere quocl vir ^enitalium vacuux vomerex et li^onex

97 ^u. nupi. 2,29

110 lion^. 23xq.
23xq.

102 xi ... 106 exxuare^ v. 12-16 108 amoverei ...

115 ^u. nupi. 2,29 122 qucxl ... iniprimeret^ c^

102 aique^et e<^/. 105 porox^ c/ 14

110 ac^ ei ^/e<U. 11) praeteriixti U,

106 lita^ Iaeta e</</. ^ pecliculix/^.

118 pecliculox ^ 121 poxxix ?/

Liber quintux c. 15

193

letanclae coniui imprimeret. ^umquicl cle numero qzuaextio ext

liuraqzue memororum, quae acl ^eneran^um creata poxxent in
locix xuix xalva atque intera nec incli^ere incitamento lioiclinix et 125
xervire imperio voluptatix? ()uae icleo a me commemorata com'
memorare noluixti, cum veroa mea ponerex, ne xilentium tioi
imponerex, et acl illa, quae cle liliix per totum corpux tamqzuam
pecluculix erumpentioux et cle terramentix aricolarum acl
impraenan^ax leminax aclnit>enclix, quae tioi lextivixxima clicaci' 130
tate xonare vicletiantur, cum vanitate ineptixxima ccerentur, ox
aperire non poxxex. (5) l^Incle nec illucl meum, qzuocl in eoclem
loco, quem velut reclar^uenclum xuxceperax, oe parturientium
clolorioux poxui, putaxti exxe tanenclum. 3i enim leminae xine
oarturitionix cruciatioux parerent, puto quocl non eix memora 135
^enitalia, xecl tormenta poenalia cleluixxent. ?orro xcriptura
clivina, quocl omnex qui leunt xciunt, cle peccato l^vae noc
tormenti ^enux in temineum ^enux pertranxixxe textatur. ?Ioc tu
in meix veroix praeterire qzuam pertractare maluixti, ne tioi
cliceretur ita xalvix atque interix utriuxqque xexux ^enitalioux in 140
illa lelicitate paracxi potuixxe xine pu^encla Iibicline concumbere
coniu^ex, xicut potuerunt xalvix atque interix lemineix ^enita'
lioux parere xine ^emenclo clolore mulierex. (6) 3ecl vox non xolum
cruciaatux et ^emitux oarientium, verum etiam laoorex aliox
aerumnaxque mortalium non a temoore aroitrii lioeri eorum, xecl 145
<l </ie rltx <//e vent^e m^t?'u eo^m, mavultix in loco illiux tantae
oeatituclinix ponere quam puclenclam xuxceptam vextram ipxo ioi
xaltem puclore non ponere. l^t tamen qzui neax in ixtam mortui'
tatem poxt peccatum mutatam luixxe naturam, laterix poxt

1)7 cle ... tiu^ c/^ Qen. ),16

146 8ir. 40,1

12) numero) munere coniec, ?e5^e

125 que) et eHU.
126 voluptaiu
/Va?'., uoluntix l??/ l^lz,
129 pecliculix e<U.
132 aperire^ operire ^
1)8 tranxixxe e<U.
1)9 cliceretur tibi t^. ?<lc. ^
14) emenclo^ <U, i.
^emebunclo /^l^. 1 46 iantae illiux t^. ?/ eH/.

194

I^iber quintiix c. 15 - 16

150 meritum oonae voluntatix in loriam oeatae immortatatix exxe

mutanclam. In cuiux loriae cacumen parvuli, quocl non potextix
neare, meritix non xuae xecl alienae voluntatix axcenclunt, quox
non vultix creclere meritix malae voluntatix alienae, xecl tamen
eiux in cuiux lumoix ratione xeminix luerunt, acl proluncla
155 mixeriarum quax novimux luixxe cleiectox.
16. /l//.. S 3ecl iam peramux acl reliqua. ?oxtquam er^o
^,oranae quocl a me poxitum merat vitavit exemplum, conatux
axxerere ext ^oimelecn quoque, qui orante ^,branam cum mulie'
rioux xuix xanatux relertur, ut a^ ^enerationix operam, a qua per
5 plaam erat xuxpenxux, poxxet reclire, non cletractione lioicnix,
xecl clolore aliquo poxxe intellei mulierum vulvam luixxe
concluxam, quaxi a nooix axxereretur impenclio, ut appetitux eix
naturalix reclclitux vicleretur, cum e^o textimoniix illix icl xolum
luerim prooare contentux impeclitum concuoitum, qui xine
10 lioicline exxe non poterat, per iram clei reclclitumc,ue per
in^ul^entiam clei xive Zmolitix ooxtaculix xive irritamentix
xolemnioux rextitutix, tamen caoolicum non cloceri, xecl etiam
per noc acl clei operam pertinentem, qui inter corporix inxtru'
menta mecocria xecl innoxia non xpecie, non moclo, verum xolo
15 peccaret excexxu.
/4l/<?. K (1) ()uix non intelleat, xi cleo inclinante acciclit
aliquicl corpori ieminarum uncle impecliretur concuoitux et per
noc prolex, c,uae utique non poxxet nixi a concumoentioux con'
cipi, eo remoto impecmento talem concuoitum reclclitum, qualix
20 ext in corpore mortix nuiux, icl ext cum lioicne? In talem quippe
xtatum revocantur corpora, cum xanantur, qualem iam xortita ext

16,2 ^braliae ... 15 excexxu^ c/^ lul. acl l'urb. lr. 55

3 ^bimelecli ... 7
conclum^ c^ Qen. 2()xq, 6 clolore ... concluxam^ c/I ^u. nupi. 2,30
155 novimux) nominaniux conlec. Vl^ebe^
16 (??/ 3 t aerere t^. U. 9 probare Nlerim t^. /c/,

19 reclclitum

I^iber quintux c. 16

195

poxt peccatum natura mortalium, quae illox compellit in

mortem. 3ecl in corpore vitae illiux uoi liomo, nixi peccaxxet, non
erat moriturux, aliux procul cluoio xtatux luit, uncle aut nulla ioi
aut talix qualix nunc ext lioiclo non luit, qua c^w cont?A x/?l>ltm 25
conc/>ceret, ut ei necexxe exxet aut xuoiuari aut reluctari,
quorum alterum nonextati, alterum paci oeatituclinix illiux
convenire non poxxet. (2) l>Ioli er^o cluax ixtax vitax liaeretica per'
verxitate conlunclere; aliter in corpore corruptioili ciuocl <l^^^<lr
<lnlm^m vivitur, aliter in paraclixo, xi permanxixxet nominix recti' 30
tuclo in qua creatux luerat, viveretur. l^xxet er^o et ioi propter
^enerationem concuoitux coniuum, xecl aut memorix ^enitalioux
xine ulla lioicline xervientioux menti aut ipxiux, xi ulla exxet,
libiclinix motioux numc,uam repunantioux voluntati; quae xi talix
exxet, puclencla non exxet nec corporix membra, quae xuo vel 35
xollicitaret impetu vel moveret , puclencla proprie vocari laceret
velarique compelleret, quocl poxt peccatum lactum exxe nec nixi
peccati poena lieri potuixxe clei veroa textantur. (), inquit,
t^ntm ne ex eo m<ln</c<l?', ex eo m<ln</c<tl?' l^on, inquit, tioi 40
nuntiata exxet nuclitax tua, nixi exxet aox te praevaricata lex mea.
st) ()uicl ext autem nuclitax nuntiata, cui procul cluoio inota non
erat, nixi eo motu xtimulante, ut inuxitato axpectu xe ur^eret
aclverti pucloremque incuteret? ()uoniam peccato tactum erat ut
nominix parx inlerior contra xuperiorem noc ext c<lw cont?A 45
H>l?'ltm concMceret. 3ecl tu contra omnia clauclix oculox et cleo
manilextante quocl non conluncleretur nomo cle xua nuclitate nixi
peccaxxet, ita tuixxe axxerix inxtitutum, ut etiamxi non peccaxxet,
pucleret eum nuclitatix xuae. (4) Deux enim clicit: ()u nntl<lvlt

25 caro ... concupixcerei^ (c/) Qal. 5,17

29 in ... lwiniam^ c/ 8ap. 9,15
38 Qen. 3,11 45 caro ... concupixceret^ (c/) Qal. 5,17 49 <^en. 3,11
28 ult tax t^. (?

32 reenerationem ?<lc,

38 clei om. ?^/ l^z.

41 a te

196

I^iber quintux c. 16 - 17

50 tlbi n^lt<lte?n t<lm nlxl <^l<l />ecc^tl.^ l^t tu clicix, ut ipxa veroa
tua ponam, quae paulo ante locutux ex: "3ic ext liomo per
univerxa tormatux, ut meliux a nullo tini poxxet, qui accepit
pruclenter in corpore et locox clecorix et locox pu^orix, ut in xe
ipxo et verecuncliam et conliclentiam clixceret, ne et cletormix
55 vicleretur, xi exxet per cuncta velatux et clexex vicleretur ac
nele^enx, xi xemper exxet per cuncta vulatux." ^c per noc
xecunclum te lone melior peccanclo iactux ext nomo; nixi enim
peccaxxet quem cleux lecerat ^ectm, viveret impruclenter non
clinoxcenclo in corpore xuo locox clecorix et locox puclorix et
60 impuclenter nulla velanclo et neleenter cuncta vulanclo. I^eque
enim vitaret naec vitia, nixi ei, quia peccaverat, xua mixxet nuctax
nuntiata.
17. /l//.. S (1) De quo quoniam xatix actum ext, acl illa pro'
peremux, quae xuper naturali malo ^lanicneux olim acute, xecl, ut
prooaoo, perplexitate quaextionum cleceptux ooiecit. Lreviter
tamen priux quicl ^uuxtinux contra apoxtoli textimonium retu'
5 lerit ventilemux. l^^o er^o cum notam ixtam operam xexuum a
cleo auctore corporum inxtitutam etiam oeati ?auli textimonio
apertixxime clixixxem prooari, qui invectux in llaitia eorum, quox
in virilix quoque xexux concuoitum praecipitarat inxania, ait:
/ie/lcto n<lt?'<l/l x ^emln<le <lccen 5nt ln <//e^l 5<l, intuli
10 apoxtolo texte approoari uxuni leminae naturaliter inxtitutum.
(2) ^,cl noc er^o ixte rexcrioenx: "I^on clixit," inquit, "apoxtolux
coniualem uxum, xecl naturalem, eum volenx intellei qui tit
memorix acl noc creatix, ut per ea poxxit acl ^eneranclum xexux

51 xlc ... 56 vulatux^ c/ 15,70-74 58 quem ... recium^ c/ k^ccle. 7,30

17,9 Kom. 1,27 1 1 non ... 19 uterentur) ^u. nupi. 2,35
53 locox^<U, et laco ^
54 et conliclentia1n om. ?'
reclclereiur e</c/. (c//5,7^ 59 cunoxcenclo ^/ e</c/.
1 7 (??^, /l ftnc. 26 nempe) 13 per om, ?^s l^iz.

55 vicleretur^)

I^ioer quintux c. 17

197

uterque mixceri; ac per noc, cum ixclem memorix etiam meretrici

quixque mixcetur, naturalix ext uxux nec tamen lauclaoilix, xecl
culoaoilix. l>Ion er^o ixto nomine, icl ext x n^t^/l, coniualix
ext lanclata commixtio, xecl immuncliora et xcele^tiora llaitia
clenotata xunt quam xi illicite leminix, xecl tamen naturaliter
uterentur." 1cl ext nic uxux leminae quem pronuntiavit apoxtolux
naturalem, non intelleitur coniualix, ut oonux licituxque
coceatur, xecl icleo, inquit, clictux ext naturatix, quia cliverxitatem
xexux acl lioc inclicat inxtitutam, ut et commixtui pararetur et
paiiui. (3) ()uix molitionioux, cum iuvaretur ninil, cur tantum
immoratux ext? ?rolecto oo noc xolum, ut ni qui eum xequuntur,
xolutum putent quocl viclerint luixxe contactum. deterum quam
ninil clixerit orevix clixoutatio palam laciet. I^empe apoxtolux
ieminae uxum an naturaliter inxtitutum nec commenc>avit
alteram commixtionem primitux orclinatam, xecl cle eo uxu
cxputanx, in quo lioiclinem cunctix noverat viuixxe temporibux,
naturalem lllam vocavit.
/ll/<?. K (1) I^xux leminae naturalix ext, cum eiux memoro illo
maxculux utitur, quo natura eiuxclem ^enerix animantium propa'
^tur, propter quocl etiam ipxum memorum natura proprie clici
xolet; uncle an dicero mulierem viclixxe xe in xomnix praexinatam
naoere naturam. I^xux itaque naturalix et licitux ext xicut in
coniuio, et illicitux xicut in aoulterio; contra naturam vero
xemper illicitux et procul cluoio ll^itioxior atque turpior, quem
xanctux apoxtolux et in leminix et in maxculix ai'ueoat, clamna'
oiliorex volenx intellei quam xi in uxu naturali vel aclulteranclo

34 (icero ... nurain^ c/ dic. cliv. 2,145: vi t in quiete obxinatam liat>e'

re naturam
14 eilem^/<l^., iixclem l^lz, 19 quam ?<lc, 22 parereiur ?<lc.^/ 23 qui
^/ l^lz,, queix l^iz.mz. ^/<l?'.
27 ut ... inxtiiutum^ naiuraliier inxtiiuium
clixit ^ 30 inucx:aiiit ?<lc. 3 1 mculux lIlo membro t?'. eH/. 33 xolet clici
t?'. X 34 (icero ait l^. e</</. ^ >mniix ?/>c., xumniix X

15

20

25

30

35

198

I.iber quintux c. 17

40 vel tornicanao peccarent. I^xux itaque concumoentium naturalix

iclemque inculpaoilix et in paraclixo exxe potuixxet, etiam xi nemo
peccaxxet; non enim aliter a^ numanum ^enux xecunclum
oeneclictionem clei multiolicanclum lilii inerentur. (2) 3ecl eum
vocatum exxe ab apoxtolo uxum naturalem, in quo lioiclinem
45 cunctix noverat viuixxe temporibux, quix tioi clixit nixi naerexix
vextra? ^oxit enim ut apoxtolux etiam illo tempore Nominum
crecleret puclenclam viuixxe lioiclinem, quanclo ?7</l e?Ant et non
/></eb<lt ew. Verumtamen etiamxi aooxtolux cliceret, quocl ipxe
clixixti, in uxu leminae naturali cunctix temoorioux viuixxe
50 lioiclinem, in Mx quoque veroix naberem quocl recte intelleerem,
ne puclenclam xuxceotam tuam in illiux oeatae vitae corporioux,
quae nonclum tuerant coroora mortix nuiux, xicut tu lacix, mente
xtultixxirna, linua loquacixxima, lronte imou^entinima colloca'
rem. (3) dunctix quippe temporioux ex quo utriuxque xexux tleri
55 concuoitux coepit, procul cluoio uxux leminae naturalix xine nac
ou^encla lioicline exxe non potuit; iam enim non vitae ilIiux, xecl
mortix nuiux nabelnt corpux, quanclo poxt peccatum cle paraclixo
erexxi maxculux et lemina utrumque xexum naturaliter primitux
mixcuerunt. ()uocl xi ante lacerent, lioiclo ioi vel nulla exxet vel
60 puclencla non exxet; non enim xollicitaret invitum et repunare
xibi co^eret caxtum, xecl aut xine illa ollicium xuum ^enitana
iuoente mente peraerent aut, illa xi exxet, cum opux exxet,
axxur^eret tranquillixximum nutum xubxequenx voluntatix nec
opprimenx coitationem turoulento impetu voluptatix. (4) l'alem
65 xe moclo non exxe multix xuix importunix et coercenclix motioux
contitetur; er^o aut vitium exxe aut vitiatam xe exxe textatur. l^cce
uncle cliceoat apoxtolux: 5clo <^l<l non /?<lblt<lt in me ^oc t ln
c<l??le me<l bonm. l^cce un^e tranitur a naxcentioux oriinale

44 uxum ... viuixxe^ c/ 28-30

47 Qen. 2,25

40 naiui'alix concumbentium t?', X

67 Kom. 7,18

54 utriuxque) utnque uxque ?"

59 ibi

Liber quintux c. 17 - 19

199

peccatum. ?Ioc malo oene utitur puclicitia coniualix, noc malo

meliux non utitur reliioxa continentia viclualix vel xacra
interitax virinalix.
18. /l/Q S l^oc nox intelleximux, cumque cle naturae inxtitu'
tione loqueremur, icl orotulimux quocl apoxtolum xenxixxe con'
xtao. ^u iitur qzuicl oromovixti, ut relerrex non ab eo uxum
coniualem, xecl naturalem vocari? ^ut quo ore xuoiunix
quomam "cum ixclem memorix meretrici c,uixque mixcetur, natu'
ralix ext uxux nec tamen lauclaoilix, xecl culpaoilix"? I^t enim etiam
nic oxtenoHmux, quocl lrec,uenter aperuimux, unam xaltem a te
xententiam non prolerri qzuae non aclverxum te plurimum valeat.
3i uxux lornicationix naturalix nec tamen lauclaoilix xecl culpamlix
clicitur, ob noc quia meretricix uxux ext; xine cluoio coniualem,
c,uia lionextum atque licitum, non culpaoilem xecl lauclaoilem
proliteoerix.
/ll/<?. K l^on quia xine malo ext, xecl quia oene utitur malo,
coniualix concuoitux merito inculpaoilix ccitur. 3ic enim
oonum ext oene uti malo, qzuemaclmoclum malum ext male uti
oono. 3ic er^o oene utuntur coniuati lioiclinix malo, quomoclo
male utuntur aclulteri corporix oono. Hoc iam non xemel clixi et
xaepiux me clicere non pi^eoit, quamcliu te verix contraclicere non
pucleoit.
19. /l//.. S l^t uoi ext crimen tuum cliaoolicum, quocl illi ar^u'
memo puclorix niteoarix alli^ere? I^on enim iam lioiclo repre'
nenciur, quae et in pronioito et in concexxo uxu naturae ipxiux
conclicione xentitur, xecl clepravatio eiux acl icl quocl non liceoat
excurrenx xola culoatur.

18,5 >Vu. nupi. 2,35

1 8 <??/

5 Kixclem ?", liiilem ^/, lein e^^.

7 a te xaliem t?'. e</c/.

70

10

15

200

10

15

20

10

I^iber quintux c. 19 - 20

/ll/<?. K (1) l>Ion xola "culpatur clepravatio lioiclinix acl i^ quocl

non liceoat excurrenx", xecl tua mana clepravatio ext, cum a te
non culpatur acl icl qzuocl non liceoat impellenx. ()uanclo enim acl
icl quocl non licet impellit, prolecto nixi oravitati eiux repunetur
excurrit. kt naec ext concupixcentia carnix, qua c^w conc/>uclt
<l</ve??x x/?l>ltm, aclverxux qzuam propterea concupixcit et
xpiritux, ne qzuo impellit excurrat. ^alum ext er^o et quoo
impellit in malum, xecl xi non excurrit repunante xioi xpiritu,
non vincitur nomo a malo. l'unc autem omni malo careoit,
quanclo cui repunet non erit. (2) l>Ieque noc cum liet, natura,
xicut ^lanicneux inxanit, a nooix xeparaoitur aliena, xecl xanaoitur
noxtra. ()uae nunc xi quemaclmoclum reeneratione et remixxione
peccatorum xanatur a reatu, xic ao omni exxet inlirmitate iam
xana, non contra carnem xpiritux concupixceret, ut non
operaremur nixi licitum, xecl ita caro xpiritui conxentiret, ut ninil
contra illum concupixceretur illicitum.
20. /l/^. S (1) I^tqzue prexxe interro^emux et oreviter apoxto'
lum ?aulum, cum naturalem uxum leminae nuncuparet, poxxioi'
litatem rei et nonextatem an xolam poxxioilitatem inclicaxxe
aroitrarix? 1cl ext noc nomine n<lt^/l intelle^ere nox voluit uxum
qui lieri poterat et cleoeoat, an qzui poterat xecl non cleoeoat? 3i
cxerix, qui poterat, licet non cleoeret, qualix in aclulterix aitur,
er^o et illucl aliucl llaitium non erit contra naturam, quia
memorix aitur naturalioux. (2) 3i autem expavexcenx rettulerix,
qzuocl et veritax naoet, apoxtolum naturalem uxum vocaxxe, qui
tetioux clextinatux nonexte ai, quippe naturaliter, ut poterat et
cleoebat, icl ext in corporioux vel xinularum vel plurium
leminarum temporum tamen ratione concexxix, lateoerix xine
cluoio inepte arumentatum luixxe oeatumque ?aulum nomine

6 culpatur ... excurrenx) v. 4xc^,

20,4 nurali^ Koni. 1,27
20 l??/

12 Q^l. 5,17

9 uxum vocaxxe naiuralem t?'. e^

^iber quintux c. 20

20 1

naturalix uxux non lornicationem, xicut tu putaverax, xecl et

nonextum et leitimum, qui lecunclitati paratux ext, corporum
inclicaxxe commixtum. (3) I^ox er^o merito ^eneraliter clelencli'
mux c,uocl ^lanicneux ^eneraliter ar^ueoat. 1"u enim clicix com'
mixtionem nanc xexuum cum voluptate per cliaoolum inxtitutam
cauxam oriinalix exxe peccati et necexxitatem omnium criminum
ac per noc ipxam criminarix naturam; nox quicl conxequentiux
lacere potuimux quam ut texte maixtro ^entium naturae
^eneralitatem clelencleremux et clei axcrineremux ooeri quocl tu
naturaliter malum vocaoax? kactumque ext ut quocl tu clicix
caoolicum, nox acl relellenclum te probaremux naturaliter
inxtitutum. Ixta ext quippe leitima et eruclita rexponxio, ut quocl
in xpecie accuxatur, cleienclatur in xpecie, et quocl in ^enere
ar^uitur, vinclicetur in ^enere. (4) ()uocl etiam ^lanicneux
intellexit, quem tu aequax crimine, xecl non aequax in^enio; icleo
ille omnem xuoxtantiam corporum tranxcrioit clianoIo, tu autem
non univerxam, xecl, xicut in priore lioro cliximux, meliorem.
l'riumpnavit iitur veritax xacrix xtipata praexicliix, quae per
apoxtolum prooanx naturale coniuum neotium et per noc acl
cleum pertinere qui exxet auctor naturae, vextra timenta clirupit,
qui icl praevaricatorium, non naturale iuratix.
^l/<?. K (1) Iam etiam xupra xatix cliximux quem clixerit apo
xtolux uxum leminae naturalem et cur appellaverit naturalem, icl
ext cum tit eix memorix utriuxque xexux, quae acl propaanclam
xunt inxtituta naturam, xive talix uxux exxet qualix in paraclixo exxe
potuixxet, nullo xcilicet utenx malo vel nulla exxixtente vel nonnixi
nutum voluntatix xuoxequente lioicline, xive qualix nunc ext ex
quo exxe coepit vel licitux xicut in coniuio oene utenx et corporix

30 priore) c/ 4,56,16xq.
22 eneralitaie ?/e<^, ! aclxcriberemux operi clei t?'. /</.
iu om. (?
3l iitur) ero e</c/. 33 clirupit (? I^iz., clixrupit ?/e<U., c^ 5,5<?,6 37 eix

15

20

25

30

35

40

202

45

50

55

60

65

Lioer quintux c. 20 - 2 1

oono et lioicunix malo, vel illicitux xicut in aclulterio male utenx et

illo oono et illo malo nec tamen etiam ipxe cxceclenx ab eix mem'
orix, quae naturae etiam nomine proprie nuncupantur. (2) l^inil
ext itaque cur "prexxe", ut clicix, ac "oreviter" interro^ex, utrum
apoxtolux in eo quocl ait naturalem uxum, eum voluerit intellei
"qui lieri et poterat et cleoebat, an qui lieri poterat xecl non
cleoeoat"; non enim ut noc cliceret, aliquicl norum intuebatur
aooxtolux, xecl membra tantummoclo utriuxque xexux ^enitaliter
naturalia, noc ext acl ^eneranclam creata naturam. ^am qjuix
inorat, quocl licitux uxux leminae lieri et poxxit et clebeat, illicitux
autem lieri poxxit nec tamen clebeat, uterque autem naturalix xit,
quia utriuxque xexux acl naturam propaanclam creatix membrix
^enitalibux lit? (3) l'er^iverxatoriax auler amba^ex, remove
locluacex et lallacex lumox vanitatix tuae. Libiclo pecorum icleo
non ext vitium, quia non ea c<l?'o co?7c/>uclt </ve??x 5^l>ltm,
ciuocl Xlanicneux xi clixcernere valuixxet, nec pecorum ao opilicio
clei veri alienaxxet naturax nec nominum vitia putaret exxe
xudxtantiax. ^u autem nixi cum ^moroxio ceterixque catnolicix
xenxerix atque tenuerix per praevaricationem primi nominix
carnix et xpiritux clixxenxionem in noxtram vertixxe naturam,
quantumlioet ^lanicneox cletextari viclearix, eorum cletextanclux
acliutor xine cluoio permaneoix axxerenclo exxe oonum quocl exxe
clamat veritax malum, et noc malum neanclo ex clepravatione
venire oeccato vitiatae naturae noxtrae, ut Xlanicneux te acliutore
commixtionem nooix naturae introclucat alienae.
21. /l//.. S (1) 3imili acumine illucl c,uoc,ue labelactare conarix
quocl clixi evan^elico textimonio ex lructibux xuix aroorem cleoere

45 prexxe ... oreviter^, 1

47 quil ... cleben^ v, 5
60 per ... naiuram^ c^ >^mnr. Luc. 7,141
4) malo et illo bono t?'. ?)</
52 xit nuralix t?'. ^
caeterix e<U.
2 1 (? ?^, /^ ftnc. 59 ero) 2 in euanelico ?<lc.

56

Qal.5,17

59 ceteruque^ ei

I.iber quiniilx c. 2l

203

conoxci, ut oxtenclerem, quocl clarum ext, cloceri bona non poxxe

coniuia, immo ipxam naturam, quae coniuiorum operatione
xuppletur, nec clei poxxe operi vinclicari, xi cle ea clicerentur crimi'
na pullulare. ^,cl noc er^o rexponclixti: "I^umquicl clominux incle
loquebatur et non potiux cle cluabux voluntatioux nominum, bona
xcilicet et mala, ixtam oonam, illam malam aroorem clicenx, quia
cle oona voluntate opera oona naxcuntur et mala cle mala? ()uocl
xi nuptiax aroorem oonam intelleamux, protecto e contrario
lornicationem poxituri xumux aroorem malam. ?orro xi clixerit
non illic arborix loco ponenclum exxe aclulterium, xecl naturam
liumanam cle qua naxcitur nomo, ita et nic non erit aroor conuoi'
um, xecl natura numana cle qua naxcitur liomo." (2) kallerix: I^on
ioi clominux cle cluaoux loquitur voluntatioux, xecl cle perxona xua,
quoniam cum oeneiicia luclaeix praextaret innumera, ab eiux ninil
criminationioux clexineoant. deterum cum opera eiux quae etiam
lorilicaoant, aruere non valerent, ipxum tamen 3amaritanum et
plenum claemonio et Lenelxeoulix xpiritu cauxabantur illuclere.
l'unc er^o clominux ait: ^t^lclte ^bo?'em bon^m er^ctx elx
5onox <lt ^lclte <l?'bo?'e?n m^/^m et /^ctx elx n7^/ox,' ex /n/ctlb5
enlm xu <l?'tio?' ^noxclt?', icl ext aut vituoerate opera mea, c,uae

10

15

20

oona exxe inlirmitatex pulxae et rextitutae xanitatex loquuntur, ut

improoum me operum meorum textimonio comprooetix, aut xi
naec tanta oenelicia non aucletix ar^uere, reclclite oonae aroori, 25
mini viclelicet, textimonium lructuum meorum et amate
oenelicum, qui benelicia praeclicatix. (3) Ibi er^o perxonam cle
operioux xuix dnrixtux iuxxit anoxci, c,uocl nooix iure xuttraatum
ext, ut cloceremux naturam qzuoque atque coniuia cle tructiii'
cationix xuae qualitate cenxencla, ut xi cle liix criminum virux 30

6 numquicl ... 14 Komo^ >^u. nupi. 2,4)

20 ^lt. 12,33; c/^ !.uc. 6,44

5 opere ^/ /. ^ uenclicari ?/>c.^/ 1 1 poxiiuri xumux lornicationem t^. eH/.

15 clel ... loquiturl loquitur cle cluabux t^. U,
18 ei^ ac e<^
22 cli'
noxciiur /<^ ^ opera ni viiupera t^. ec/^ 30 virux^ unux (?

35

40

45

50

55

lluer>at, criminoxa etiam raclix iuclicaretur. Vicle er^o quam acl

intelleenclum caecutiax, qui levare te ooiecti mei ponclux putaxti
iornicationem nuptiix ex aclverxo locanclo, ut xicut oona aroor
nuptiae, ita mala lornicatio vicleretur. De qua icl ext lornicatione
iecunclitax nulla cleoeret exxixtere, ne mala convinceretur, xi
oonae nuptiae oonix letioux prooarentur, cum nomo xive cle
coniuio xive cle aclulterio naxcitur, non cle llaitio, xecl cle natura
xeminum procleat. (4) klaitium quippe quocl moecnantium
voluntate committitur, xubxtantiae inxtituta non turoat, verum
exercet xe natura per materiax xuax et peccato remanente apucl
illicitae voluntatix auctorem letux innocuux cle opere conclitorix
erumoit. ()uocl quiclem et tu viclixti exxe reterenclum, xecl qualiter
xlx conatux eluclere pruclenx lector attenclat; alx enim: "3i aroorix
loco ioi non ext ponenclum aclulterium, xecl natura numana cle
qua naxcitur nomo, ita et nic non erit aroor oona conuoium, xecl
natura numana cle qua naxcitur nomo." (5) ?Ioc ext er^o quocl
eloqui conatux ex: 3icut non imputatur lornicationi nomo, xecl
naturae, ita peccatum quocl tranitur cle parentibux leitimix, non
exxe imputanclum conuoio, xecl naturae numanae, quam crimine
cliaoolux inlecit antiquo. In aclulterix er^o culpaxti laxcivientium
voluntatem, xecl lauclaxti numanam naturam, cle qua liomo etiam
per illicitox concuoitux naxceretur; in oarentit>ux autem leitimix
lauclaxti conuoium, cle quo non clicix venire peccatum, xecl
vituoeraxti naturam, cle qua clicix intuncli crimen liorrenclum.
(6) Viilet nic er^o lector meux. 3i naturam numanam in
lornicatione lauclaoilem cenxuixti, quae cauxam naxcenti llaitiix
coeuntium impollutam lecixxet, quomoclo nanc ipxam naturam in
conuoii parte reprenenclix, quam clicix cauxam naturali crimini
oraextitixxe? l^r^o non quiclem conuoium, xecl naturam numanam

43 xl ... 46 liomo) (c/) >^u. nupi, 2,43

43 conaNlx xlx e<U. ^ xicui (? 47 t ?<lc. ^ liomo lornicationi l^. ^
52 illicitix ?<lc. 57 iinpolluia ?^ I^iz.

IHer quintux c. 21

205

et manum oonum et manum malum exxe prolexxux ex. l^am

quicl ea nec,uiux, xi crimen inenuit? ()uicl cletextaoiliux, xi a
cliaoolo poxxicletur? ()uicl er^o naoeat artix in xemine ipxa vicierit;
c,ualitatix interim, in qua oonum omne vel malum ext, pexximae
comprooatur, xi et ipxa rea et ^eneranx reatux et cliaoolicae
convincitur t/ranniclix xatellex. ^lerito iitur cle lructioux xuix
cleoet aroor anoxci, ut quae cauxa mali ext, mala iure optimo
nominetur.
/ll/<?. K (1) dauxam mali oriinalix nec coniuium exxe nec
aclulterium xatix rex ipxa cleclarat, c,uoniam icl quocl oonum ext in
natura nominix cleo creante ex nomine naxcitur, et icl quocl
malum naoet propter quocl renaxci cleoet, ex nomine tranitur.
dauxa porro nuiux mali ext ^o</ />e^ nm ^omlnem /?ecc<ltm
lntmvlt l?7 m?/?n et />e^ />ecc<lt?n mo?? et lt<l ln omn /?onlln
/>e?'t?AnNlt, ln <^o omn />ecc<lve^nt. In quioux apoxtoli veroix in
aliam xententiam cletorquenclix quanta loquacitate inaniter laoora'
verix, viclent c,ui tua et noxtra intelleenter leunt. (2) ()uicl te
iitur acliuvat? I^tquicl aox te, qzuaexo, commemoratum ext
evan^elicum textimonium quocl <l^?' bon^l bona5 /^ctl ^lclt,
cum tu cle coniuali loqzuererix oono eiuxque tructux vellex exxe
nominex, tamquam icleo clemonxtranx eox xine malo naxci, quia
oonum xunt nuptiae et non />ott <l?'bo?' bon^ m<l/oS/^ctx^lce?'e,
cum nominex naxcuntur ex nominioux, xive cum oriinali noxa
uncle clicit apoxtolux: (?o?^5 mo?'tm t />?'o/>te?' />ecc<ltm, xive
xine ulla noxa, ut vox contenclitix contra apoxtolum, non tamen
per coniualex xolox, verum etiam per concuoitux impuclicox, et
aliquanclo xint xterilia coniuia, iecuncla aclulteria? (3) Dtrum
autem clominux cluax voluntatex, xicut nox ccimux, in cluaoux

72Kom. 5,12

78XK. 7,17

81 ^li. 7,18; c/^ Luc. 6,43

8) Kom. 8,10

62 uiclerei ?<lc, 65 iiiur^ ero e</c/. 77 iiiur om, X 79 bono loquererix

t?'. X 81 bonum^ bene X ^ lructux ma1ox t^, ?X^/ e<U, 82 naxcunnir^ <U,
l. ncaniur ^/<l^. 84 tamen^ tailtum X 85 verum^ xecl X

60

65

70

75

80

85

2llt>

Liber quintux c. 21

aroorioux mxinuare voluerit, unam oonam, qua oonux ext nomo,

quae non potext lacere opera mala icl ext li'uctux malox, alteram
90 malam, qua malux ext nomo, quae non potext lacere ooera bona
icl ext lructux oonox, an, xicut tu clicix, cle xe ipxo Iuclaeix ita
locutux xit, qui noxxe volunt, evan^elium leunt, te neleunt.
Dominux enim cum caven^ox exxe monxtraret qui vemrent in
vextitu ovium, intrinxecux autem lupi exxent raoacex, ex/^ctlbl,
95 mquit, eo?'?n co^nwcet ew. ^VmH7l^ co//l^nt </e x/?ln v< <lt
<ltem <l?'bo^ m^/n/?nctl/5^lclt,' non /?ott ^^?' bon<l/?'ctx m<l/c
/ece?'e ne<^e <l^o?' m<H/<l /^ct5 bono5 ^lce?'e. (4) l^t xecunclum
Lucam, cum nvpocritae aruerentur, cluae ixtae aroorex comme'
100 moratae xunt et mox eviclenter expoxitae xuoxequente clommo
atc,ue clicente; t?onx ^omo </e i^ono t/?<l?'o co^u xl /??'o^?'t
t?nm et ?n^/x ^o^la </e m^/o t/?^?'o /^o/e?'t m^/?n,' ex
<lbn<^lntl<l enlm w?'^l5 w /o^lt?'. Lloi autem ait: /lt glcite
<l^o?'em t>n<lm et/^ct^l elx bonm <lt^lclte <l^^em m<l/^m et
105 /?'ctm eix ^l^/m, quocl tu eum cle xe ipxo clixixxe opinarix,
uncle cuxerit mox aperienx: 5l^i^em ex /^ct, inquit, <l^^
<l^noxclt?'. /^ozenl vl/>e/A?Nm, ^omo</o />ottu bon<l /o^l, cm
xltu m<l/ll' ^x <lt?n<^lntl<l enlm co^u ox /o<7lt?'. /?onx /?omo </e
bon<i t^ex<l?'a /'o/e?'t inn<l et m<l/5 /?o^o <//e m^/o t/?<lw /^o^t
110 m<l/<l. Vi^exne te lalli, non me? Kecli er^c, acl cauxam opei'ix malI
et mveniex voluntatem malam, recli acl cauxam oriinalix mali et
inveniex primi liominix voluntatem malam et ea vitiatam
naturam oonam.

94 ex... 98 lacere2Mt. 7,16-18; c/ Luc. 6,43xq. 101 Xli. 12,35. 34; Luc.
6,45 103 ^lt. 12,33 106 ^lt. 12,33-35; Luc. 6,44xq.
91 i (?/^, ixta ?/ e</</. 94 lupi eent^ xunt lupi /^
?X^/ eH/. 97 malox lructux^ lruciux malox t?', eH/.
(??/ e<U., <U. corcli xui /^ 107 conoxcitur e<U,

96 lructux lx>nox t?'.

102 tliexauro /5, om.

I^itier quiniux c. 22

207

22. /l//.. S Verum liaec loquimur, ut ticlei vextrae qui xit tinix
oxtenclam. deterum inconcuxxum illucl valet c^uocl clixputatio'
nibux praece^entibux lunclatum ext, nec quicquam malum exxe
praeter opux voluntatix, quocl iuxtitia pronioet perpetrantix, nec
c,uocl naturale ext, malum poxxe convinci. Vianet er^o naec 5
inconcuxxa turrix, cle cuiux eclito latrocinia cverxorum pro'
pulxantur errorum.
/ll/c?. K (1) ()uicl ext quocl clicix aut quae xunt tuae praece'
clentex clixputationex nixi lcxzuacixximae vanitatex? ()uicl ext quocl
clicix "nec quicquam malum exxe praeter opux voluntatix, quocl 10
iuxtitia pronibet perpetrantix"? l^r^o ipxa mala voluntax non ext
malum, xi non ext quicqzuam malum nixi opux eiux? l^eqzue enim
ext conxequenx ut mala voluntax nabeat etiam perpetrancli operix
lacultatem; ac per lioc te auctore non erit malum nominix male
velle, quanclo non potext tacere. ()uix ixtam lerat inxipientiam vel 15
potiux amentiam? (2) I^oi etiam ponimux qzuia xi non ext malum
quicquam nixi opux voluntatix, quocl iuxtitia pronibet perpetran'
tix, non erunt mala quaecumc,ue nominex nolentex xive aunt xive
patiuntur. l^on erit malum quocl clamat apoxtolux: ^Von enlm
^o</ vo/o ^lclo ^onm, 5e</ ^o</ no/o m^/m ^oc <l^o; non erit 20
malum xupplicium inix aeterni, bl e?'lt^et5 et 5t^o?' </entlm,
qzuia icl volenx nemo patietur et non ext opux voluntatix, qzuocl
iuxtitia pronioet perpetrantix, xecl poena nolentix. ()uanclo ixta
xaperex, xi non mixeraoiliter clexiperex vel potiux inxanirex? ()uicl
ext etiam qzuocl clicix: "I^ec quocl naturale ext, malum poxxe 25

22,10 nec ... perpeirailtix) v. 3xq.

... ccnnvinci^ v. 4xq.

19 Koni. 7,19

21 ^li. 8,12

25 nec

22 (??^, /^ (c/e5. 3 1 clune) 1 noxirae ^ ^ quix ^/lzne, quae ^iz. 2 illucl

Inconcuxxum t^. ?X^/ /</.
4 nec^ ne ?<lc.
5 poxxe malum t^, e<^
1 1 voluni ma1a t^, /^, 13 nabeatl <lH/. xemper /^ 15 lare^ <U. malum
(?mz. 16 eiiain^ enim /^ ^ quia xi^ quaxi ?<lc. 20 lacio^ ao X ^ ao) lacio
/^ 23 poenam ?<lc. 24 inixerat>iliter (?, mirabilner ?X^/ e<^/.

208

30

35

40

10

I.iber quintux c. 22 - 23

convinci"? Itane vero, ut innumeraoilia naturalia vitia corporix

taceam, malum non ext xurctax naturalix, quae ipxam quoc,ue, ex
c,ua iuxtux vivit, impeclit ticlem, ^onl<lm ^ ex <l</lt t?
(3) 3ecl vox nixi xurcli intux exxetix apoxtolo clicente: /l>nx enim
et nox n<lt^^/lte^ /l/ll l>^e xlct et ceten, corclix aurioux aucretix.
3ecl perite aclnuc et corclioux caecix xurcxque clamate: I^Ion ext
malum naturaliter exxe oolivioxum, naturaliter exxe obtunxum,
naturaliter exxe iracunoum, naturaliter exxe lioiclinoxum. dur
enim non xecuri latua ixta veroa iactatix, quioux malum non ext
etiam ipxa latuitax naturalix? I-lxc,ue acleo c,uippe omne oriinale
malum meritum neantex cuncta naturalia vitia lauclare coimini,
ut non xolum corpore ^etormex cleoilex monxtruoxoxque letux,
verum etiam latuox, xi nemo ioi peccaxxet, exorturox in paracxo
luixxe clicatix, clum tamen puclenclam xuxceptam vextram, qua c^w
conc/>uclt <l^ve??x x/?l>ltm, inter cleliciax loci illiux oeatixximi
collocetix.
2Z. /l//.. S (1) Verum nunc quocl locux exiit inxec,uamur.
^pparet te, xuotilixxime clixputator, unam eamclemc,ue rem,
naturam viclelicet liumanam, manix extulixxe lauclioux, xecl maio'
rioux maculaxxe criminioux, c,uocl xicut uno tempore, uno opere
unooue conxilio evenire ximul non potext, ita ratio naturalix
nequaquam capit naec vel xuo alternatione contraria, xecl uno
xemper plena icl ext taxatione boni, numquam propter malum,
quocl eiux inxtituta per auctorix xui non capiunt clinitatem, nixi a
pollutixximo ^lanicneorum clente morcletur. 3ecl noc expleto
illucl inauiro quox putex conuoii lumox xequen^ox. l^am xi

27 ex ... Nem) c/ Qal. 3,1l

28 Kom. 10,17

29 Xpli. 2,3

39 Qal. 5,17

29 iniux xurcli t?'. (? 31 aclliuc perite t^, X 33 naiuraliter^ ... liticlinoxuin

om. (? 37 1noxtroxoxque (?
23 (??^ 3 viclelicet^ xcilicet ^ ^ inanam (? 4 uno opere eH/., uni
opere (?, uni operi ?/
8 per auctorix (?//, per acior ?'eH/., </n. l. per
auciorix xui <linitem ^/<<?'.

conuoium laterix non exxe cauxam nominix, xecl naturam, peccati

quoque cauxam non exxe conuoium, xecl naturam, noc conuoium,
cui lauclem claoax, totum prorxux evanuit. (2) dui er^o rei
axcrioitur, xi nec mali tui nec ooni mei cauxa ext? 3i ab Nonextate
conuoii nominem xuomovex, ne eum etiam lornicationi coarix
axcrioere, a necexxitate conuoii peccatum removex, ne nuptiax
clamnare viclearix, c,uicl remanxit laucle clinum in poxxexxione
coniuii? dur illucl timex violare xermone, quoo aclmota
cxputatione tunctux xuoruixti? duiux er^o rei cauxa exxe ccetur,
xi nec malo nec oono participat naturali? I^il er^o iam ait in
reoux numanix nomen nonextaxque coniuii? 3ec> anerix et clure
quiclem, xuovenienclum ext iitur annelo xeni. Kemanxit quocl ei
aare poxxix, xine quo tamen ninil aliucl invenitur viclelicet ut uicax
noc conuoium xtare pro lorioux, ut acl voluptatem coeuntium
nullam ooxcenitatix lamam permittat irruere, xecl xuo titulo illi
ne^otio nonextatem vinclicet et puclorem. (3) 8ine cauxa er^o
conutiii liclem xuocloia corrumpere laucle voluixti; nulli ext
intextiux c,uam tioi. Vox omnino proturoat nec acl lacerationem
commixtionix tutete xuae creclitae ^lanicneorum linuax
permittit irrepere. t^abent, inquit, xuo clomate clina meritoria,
in quioux nocturnix norix expleantur; illam verecunclantium
voluptatem conuoii tuentur excuoiae, arcentur crimina et nonor
nonextatix aclmittitur. ?rivileia xioi ao apoxtoIo concexxa clelen'
clunt nonc>raoilex nuptiax et tnorox immaculatox; ^ii?'nlc<lto?'
<ltem et ^/te?'o5 ^^lc<lblt <//el. I-Ioi ext er^o criminoxa

22 anlielo xeni^ c/^ Ver. eor. 2,135

13,4

34 lionor^bil ... cleux^ (^) ?Iet>r.

12 ocxe ?<lc. 16 nec ?<lc. 20 ninil ^/ e^, ^ aii^ ait ?^/ l^iz. 24 noc
conubium om. (? 26 vinclicet^ uen' ?/>c.^/, om, (? 27 xutclolani ?<. ^
l^iz. 32 uolupiuni (? 33 privileia ... clelenclunt) priuileio ... concexxo
clelenclit (?

15

20

25

30

35

210

40

45

50

55

60

Liber quintux c. 23

commixtio, xi ne^otio eiux atque xecreto auctoritax conunii quocl

lau^aoax ooxequitur?
/ll/<?. K (1) l'u quiclem ut ex lructioux xuix conoxci aroorem
clicerex, non naturae noc evanelicum textimonium, xecl nuptiix
prolicere voluixti. Nam tua veroa ixta xunt: "3i er^o tranitur",
inquix, "et cle nuptiix oriinale malum, cauxa m^li ext conventio
nuptiarum, et necexxe ext malum exxe per quocl et ex quo m^lux
lructux apparuit clicente clomino in evanelio: ^x /^cnb5 xu
<l^o?' <l^noxclt?'. ()uomoclo", inquix, "tu auclienclux putarix qui
clicix oonum exxe coniuium, cle quo ninil aliucl quam m^lum
proclire clelinix? donxtat iitur", inquix, "rea exxe coniuia, xi
peccatum incle oriinale cleclucitur, nec poxxe clelencli, nixi lructux
eorum innocenx approoetur; clelen^untur autem et oona
pronuntiantur, lructux iitur approoatur innocuux." I^empe nix
veroix tuix xatix clarum ext aroorem te intellei voluixxe
coniuium et iructux aroorix eox letux qui coniuum com'
mixtione naxcuntur. (2) 3ecl quia ninc ratione manilextixxima
excluxux ex et ex aclulterix enim talex letux oriuntur, acl naturam
putaxti exxe luienclum, in cuiux altitucline latitarex; cle qua non
a^et)ax, quanclo propter conuoii oonum iructuxque eiux oonox
ximilituclinem caecux evan^elicae aroorix aclnioeoax. Delencle er^o
naturam contra oriinale peccatum, relinque coniuia, ipxam clic
aroorem oonam, quia xive cle coniuiix xive cle aciulteriix ipxa
init nominex, quox icleo clicix oonox lructux aroorix oonae, ne
aliquem reatum ex orimine cleoravata creclantur ^eneratione
traxixxe re^eneratione xolvenclum, ne inc^eant xalvatore, ne in
remixxione oeccatorum luxo xanuine reclimantur. ^^e ixta ut

40 xi ... 49 innocuux^ acl l'urb. lr. 74 (^u. nupi. 2,41)

Luc. 6,44 61 in ... xlmuine) c/ M. 26,28

4)

XIi. 12,3);

39 eu<melicuin Iioc t?'. (? 56 arborix evanelicae caecux t^. U. 58 bonam

aroorem t?'. eH/.
acluliei'ix ?<lc.^/
59
lructux bonox t?'.?/U.
62 remixxic>ne) <^n. l. in reinixxionein ^/<l^.

I^ilxr qumtux c. 23

211

cletextanclux liaereticux, imple paraclixum clei, etiam xi nemo

peccaxxet, lioiclinioux concupixcentium, certaminioux contra
libiclinex climicantium, clolorioux parturientium, lletibux vaien'
tium, moroix lanuentium, runerioux morientium, maerore
lu^entium. (3) 3ic ae, lioc te clecet; talex enim te auctore xub'
xequuntur poenae oonox lructux aroorix bonae et inxinuant
paraclixum cleliciarum, xecl ?elaianarum. ()uin etiam clixputatio'
nem meam clialecticux acutux irriclex, clicenx unam eanclemque
rem, naturam vi^elicet numanam, manix extulixxe me lauclibux,
xecl maiorioux maculaxxe criminioux. l^^o vero non ^rixtotelem
vel dnr/xippum, multo minux vanum cum xua loqzuacitate
lulianum maixtrum Selector liaoere, xecl dlirixtum, qzui prolecto
nixi natura numana manum oonum exxet, non pro illa nomo
lieret cum cleux exxet; nixi mano peccati malo mortua exxet, non
pro illa moreretur, cum xine peccato ipxe venixxet atc,ue
manxixxet. (4) Kurxux tamen, quaxi non tioi natura numana
xulliciat, qzuae talix cle aclulterix qzualix cle coniuioux naxcitur, cle
oonitate nox putax ur^enclox exxe nuptiarum, quaerenx quicl aant
in reoux liumanix, xi neque malum ipxix imputanclum ext, quocl
non cle illix, xecl cle vitiata per peccatum oriine traliitur, neque
bonum, quia nomo etiam cle aclulterix naxcitur. l^t quia nonexta'
tem conuoii a concuoitux illiciti turpitucline invenimux exxe
clixcretam, ninc exixtimax contici nullum oriinale malum trani
cle concuoitu coniuali, non intuenx quocl xi conuoii oonum
cauxa exxet, ne malum tranerent aui cle coniuioux naxcerentur,
prolecto aclulterii malum cauxa exxet, ut malum tralierent qzui cle
aclulterix naxcerentur. (5) ?Iaoent iitur in rebux liumanix
nonextum locum xuum nuptiae, non ut nominex naxcantur, qui,
etxi nulla lee nuptiarum naturaii uxu paxxim xexux uterque

69 ?elaianorum ^tl?'. ^ meam liixputaiionem t?'. /c/. 72 arixtotilem ?",

arixtolein ^/ 75 eet bonum t^. e<^,
76 peccaii) peccato ?/, <lH/. uel i
?5/. ^ malo) inala ?/, a^. uel o ?5/.
77 que) ei e^,
79 i^lix) <^
naiura ?<lc. 86 coniuali concubitu t^. e</</. 91 nupiiaruni lee t?'. ^c/.

65

70

75

80

85

90

212

95

100

10

15

I^ioei' quintux c. 23 - 24

concumoeret, utique naxcerentur, xecl ut orclinata propaatione

naxcantur, et quema'moclum partu certae xunt matrex, ita licle
coniuii certi naoeantur et patrex, et ne tua puclencla xuxcepta per
quaxlioet leminax tanto turpiux quanto iioerlux evaetur; xecl non
quia cle nuptiix certo ^enitore Nomo naxcitur, icleo non incli^et
xalvatore per quem renaxcatur, ut a malo cum quo naxcitur
lioeretur. l^on ext itaque in conuoiix, ut nox clicere calumniarix,
criminoxa conunixtio, xecl icleo lauclancla ext coniuum caxtitax,
quia xola potext oene uti malo, quocl tu clelormiter lauclax.
24. /l//.. S (1) lIix iitur abxolutix vel oreviter oxtenclam,
quam iaceax in prolunclo inorantiae, qui liactenux xuotilixximux
atque acutixximux naoeoare. Dicix te naturae axcribere crimen,
quocl tranxit in xuoolem, non tamen <M^ nuptiix, xicut e reione
nominum naturae appIicax, non llaitio, et icleo linix te quiclem
lauclare conuoium, ne aperte cleprenenclarix ^lanicneux, xecl
vituperax naturam, cui et malum inexxe et cle qua propaarl
malum laterix. l^umquam iitur auclire potuixti clixputationix
reulax et xanixximae conxtituta rationix? In omnioux enim
oraeccamentix plux amplectuntur ^enera quam xpeciex, incle
autem liunt etiam ^enera xuoalterna, plux autem xpeciex quam
atomi, xuntque ^enera quioux xpeciex continentur, xpeciex autem
xpecialex quioux incliviclua conclucluntur. ^linorum er^o quaxxa'
tio xuperiora non quatit, xuperiora vero caxioux xuix omnia quae
comolecteoantur involvunt. (2) Veroi rAtia animal ^enux ext, xecl
latitucline xuae xinilicaationix cliverxax xpeciex comoreNenclit,

9) panu ... patrex^ <^ Dit. 2,4,5 (?anlux)

24,10 enel'a ... 13 concIucluntur^ c/^ ?orpn/r. Ixac>. 3,5-11; 7,1-4; 11-16
94 nabeantur certi t?'. e<U,
24 (??M, /^ (om, 36 cominoriaiur ' 56 X1uiiclieox, </. 100 naturae) 3 '
que^ et U, ^ clicix ... 8 latent om. /5 4 nupiiix co^'. ?^e, in nupiii5 U</
U,, in nupii (?, <l</n. l, le^enclum non tanien nuotiix ^/<l^ 5 nominein
(3 8 aucre inur t?', (? 11 etiam liuni t?'. e^c/. 12 ionii (? ^ xuntque
enera^ enera xunt /^

I^iber quiniux c. 24

213

xcilicet nominix eqzui oovix ceterorumque. 3i er^o oereat una

xpeciex, ^enux illucl non xentit exitium. I^ac enim ut cle rebux
boum natura cleliciat; ^enux nimirum interemotum non ext
aliorum animalium permanente natura. ^,t contra, xi noc quocl
ext animal auleratur cle rebux, omnex xine cluoio xpeciex, qzuae noc
^enere concluclebantur, intereunt; nulla enim xpeciex remaneoit
animantix animali penitux interempto. l^a er^o quae xuperiora
xunt eventux xuox atque merita xpeciebux qzuax amplectuntur
impertiunt; non tamen recurrit, ut xpecierum xuarum quaxi
necexxituclinum quarunclam varietatibux permutentur. (3) I^tque
acl cauxam reteratur exemplum, naturae numanae ^eneralitax
irritationum inlra xe locatarum ^enux quoclclam ext; naec velut
xpeciex nabet in xitu, in membrix, in orclinibux, in motibux vel
aliix icl ^enux. ()ualitatem er^o xuam omnibux xuppoxitix
xpeciebux impertit, non tamen obnoxia recurxui, ut minorum a xe
rerum periculix mixceatur. 3i er^o vituperetur natura et obnoxia
cliabolo reaqzue creclatur, coniuium quoqzue quocl xub illa ext et
lecunclitax et xubxtantia tota clamnaoitur. (4) I^on potext er^o
lauclari conuoium, quocl lit xecunclum naturam, xi natura ipxa
reprenenclitur. dommoriatur necexxe ext raclici xuae ^erminum
xuccixorum venuxtax; et ut rem ipxam planiux eloqzuar, non potext
clici bonum neotium nuptiarum, xi commixtio naturalix
aruitur, quoniam quocl clepretiatur in enere, cui inclivixioiliter
aclnaeret, in xpecie nequit nonorari. ?orro cum mala voluntax
inxtrumentix naturalibux acl llaitia utitur, vix illa voluptatix et
xeminix, quae numquam pro coeuntium voluntate variatur,
nullam patitur criminix xocietatem, xecl materiam cleo praextat
operanti llaitiumqque aclulterantix xolummoclo meritum aruit,

17 ceterorumque) etc. ^, ceterae (</e/.) ceterorumque ?' 19 nura boum

t^. (?
22 remanebn xpeci t?'. U,
28 irritionum^ inxiitutionum
obnoxiareiur xu1 ??/ ec/c//,, obnoxia reux xui (?, ol>noxia tenetur xui
coniec. ?^e 32 natura vitupereiur t?', eH/. 44 aruit meritum t?'. e<U.

20

25

30

35

40

214

I^iber quintux c. 24

45 non naturae. (5) dum iitur cle naturalioux clixputaremux, per'

ootunxe naturam reprooanx conuoia lauclaxti, cum irretutaoiliter
conxtet ^enux xpecieoux xuix participare quicc,uicl exceperit. ^t
icleo aut uxux, quem apoxtolux naturalem clicit, bonux leiti'
muxque cenxeoitur et erunt nonexta coniuia nullumque erit
50 naturale peccatum, aut xi crectur natura exxe caoolica, ut xit
oriinale peccatum, conumi quoc,ue uxux clamnaoilix pronuntia'
tntur. l^t non quiclem xoorie ex aperto tamen ^lanicneorum
cloma xuxcipitur, quocl quoniam mnextum ext, nec apucl illox
quicquam ext aut veritatix aut nonextatix aut liclei. ^pucl nullox
55 autem aliox opinio potext naturalix exxe oeccati, ut nox catnolicox
ita vox conxtat exxe ^anicneox.
/ll/<?. K (1) l'u certe cle aroore locutux ex et lructioux, ex
quioux aroor anoxcitur, cum in nac ximilitucline coniuium
prolemque intelleenclam putaxxex, excluxux incle, c,uia et cle
60 concuoitu aclulterina talix potext tructux exxixtere, a^ naturam
luixti. l,Iec latere nox luientix tranxitux potuit; in verbix enim
tuix, quae nunc commemoraoo, xatix eviclenter apparuit. ^ixti
enim loquenx acl me ipxum: "3imili acumine illucl quoque
laoetactare conarix c,uocl clixi evanelico textimonio ex lructioux
65 xuix aroorem ^eoere conoxci, ut oxtenclerem", inquix, "quocl
clarum ext, cloceri oona non poxxe coniuia, immo ipxam
naturam, c,uae coniuiorum operatione xuppletur, nec oei poxxe
operi vinccari, xi <le ea clicerentur crimina pullulare." (2) ?Iix tuix
cctix aperuixti mae tuae tranxitum nominatix coniuiix a^oenclo
70 et clicenclo "immo ipxam naturam", <iuae coniuiorum operatione
xuppletur. Dixtinxixti er^o cluo ixta xatixque oxtencxti aliucl exxe

48 uxux ... clicit^ c/ Kom, 1,27

57 lructibux ... anoxciiur^ c/ ^lt, 12,33;
I^uc. 6,44 63 ximili ,.. 68 pullulare^ v. 21,1-6
48 naturalem apoxtolux U. 60 poiext ialix exixiere lructux /</. 6 1 poiuit
tranxttux luientix t^, X
64 teninionio evanelico t^. e<U.
65 ebere
arborein t^. e<U, ^ conoxci^ anoxci /^ 68 cliceretur /^

I^ibei' quintux c. 24

215

naturam, aliucl coniuia, quorum operatione natura xuppletur.

()uicl ext er^o quocl poxtea naturam ^enux eiuxque xpeciem vix
exxe coniuium? I^umquicl ullum ^enux xpeciei xuae ulliux opera'
tione xuppletur? l>^lon utiqzue; neque enim animal, quocl ext ^enux,
xuppletur operatione nominix vel equi vel oovix vel alicuiux
alteriux pecorix, quae xpeciex ext ^enerix illiux, c,uancloquiclem
etiamxi clexit alioua xpeciex auleraturc,ue cle rebux, manet tamen
enux quocl ceterax amplectitur xpeciex, xicut etiam ipxe
clixputaxti. (3) ()uocl ^enux utique interum non maneret, xi
aperationo xpeciei quae aolata ext, xuppleretur; non enim maix
ex^et^t ^enux, xi plurex, et minux ext ^enux, xi xpeciex naoeat
pauciorex; quamvix xi omnex xpeciex auterantur, nec ^enux erit,
c,uemaclmoclum ^enere ablato nulla erit xpeciex. I^on ext iitur
conunium xpeciex ^enuxque natura, xi conuoiorum opere natura
xuppletur, xicut non ext aricultura xpeciex xe^etix, c,uoniam
xuppletur xeex opere ariculturae. Deincle xi naturam ^enux
eiuxqjue xpeciem clicix exxe coniuium, procul cluoio clicere
co^erix, c,uocl natura xit omne coniuium. Icleo c,uippe omnix
equux animal ext, etxi non omne animal equux, quia xpeciex ext
ec<uux, animal ^enux. l^r^o nec tit ao nomine aliqua natura;
quamvix enim, ut xcriptum ext, <l ^o^lino lnz<lt?' m/le?' vl>o,
quoniam nixi acliuvante ipxo non tit quanclo recte iit, qzuix tamen
nexciat opera nominum exxe coniuia? (4) ?orro xi naturam non
lacit nomo, non ext natura coniuium, quia coniuium lacit
nomo. ^c per noc quia coniuium natura non ext, prolecto
naturae xpeciex, tamquam illa xit ^enux, nullo exxe pacto potext.

92 ?rov. 19,14
76 alieriux allcuiux t^. ^ 77 quae) quocl e</</. 79 ainplectiiur cetera t^.
/^ ^ ipxe eiiam t?'. /^ 82 t ^/<l^., xet (??X^/ I^iz. ^ exi^ eei X, <U, uel
xet ?mz, ^ liaberei /^ 83 auleraniur xpeciex t^. e<^ 85 natura^ nurae
(? 88 coniuium) conubium /5 91 ne (? 9) ipxo^ clomino X ^ recie om.
/c 97lit /<

75

80

85

90

95

216

100

105

10

15

l^ibel' quintux c. 24 - 25

doniuia iitur acl morex nominum pertinent, ipxi autem

nominex acl naturam. Licet itaque nooix mala vitiatae vituoerare
naturae et lauclare morex oene utentex oonix inalixque naturae.
I^auclo er^o coniuia; aoxit autem ut lauclem malum, quo c^w
conc/>uclt </ve??x x/?l?'lt?n, xine quo mlo quixquam nominum
non potext naxci; cuiux mali reatux nixi renaxcenclo non potext
xolvi, cuiux mali oonux uxux lauoatur in concuoitu coniuali.
?roincle oriinale peccatum quocl non tranitur ex alienae com'
mixtione, xe^ ex noxtrae clepravatione naturae, non clicunt
^lanicnei, xecl clicunt catnolici, quoa. vox neanclo extix naeretici.
25. /l//.. S (1) ^,cl cuiux nominix cavenclam invicam lruxtra
omnino ctiverxarum lacix naerexeon mentionem. ^ix enim: "3icut
^,rriani catnolicox 32oelIianox vocant, quamvix certam oerxona'
rum cxtinctionem taciant, naturae tamen communione xervata,
na et a nooix Xlanicneorum vooix nomen imponi, cum vox non
clicatix malum exxe nuptiax, quocl ccunt Xlanicnei, xecl oicatix
malum in omnex nominex naturae conclitione tranxire." ?Iaec
autem arumenta tua a oruclentioux non amoio rixum iri; nam
ut ^rriani lalxo catnolicox 3aoellianox ccunt, cum a nooix et
patrix et lilii et xancti xpiritux perxonarum 1!at xine ulia conlu'
xione et xine xuoxtantiae mutatione clixtinctio, illique neoetixxime
calumnientur inter unum et trex ninil interexxe, ita etiam
catnolici iure meritoque vox ^anicneox exxe oronuntiant, quia icl
a nooix clici liclex vextra compellit. (2) ^,xxerunt quippe ^anicliei
naturale oeccatum, vox ccitix naturale. Dicunt ^anicnei lioi'
clinem corporum a caoolo exxe plantatam, tu io multiplicata
clixputatione conlirmax. dontenclunt illi per liberum aroitrium

101 QaI. 5,17

25^ xicut ... 7 iranxire) (c/) ^u. nupi. 2,38
99 liomin om, X ^ maIa) malum (?
25 (??^
8 a om. ^/lzne !
rixum ?/ I^lz., rixu (?, irrixum ^/<l?'.
l 0 xpiritiix xancti t?', ^/ e<, l 1 mutaiione xubxianiiae t^, e^</,

I^iber quintux c. 25

217

non poxxe malum caveri, quippe quocl naturale xit, tu quoque

ixclem xermonibux liberum commentarix aroitrium, xecl per quocl
malum lieri poxxit, a malo autem non poxxit clexixti. Dicit
^aniclieux xemen exxe maleclictum, tu icl xcripturarum auctoritate
prooare conarix. Dicit ^laniclieux inconvertioilem exxe malitiam,
tu xic exxe vocilerarix. 3ecl clicix tu ^oam xolum naturae tuixxe
meliorix, clicit etiam ^lanicneux acl ?atticium meliorem illum
xecutix crecli oportere quaxi cle primae concretum llore xul>
xtantiae. (3) Dicix tu commixtionem propter naturalex motux exxe
cliatxKlicam atc,ue liominex a cliabolo c,uaxi lruticix a xe planati
lructux iure clecerpi, clicit lioc etiam ^laniclieux, qzuippe a quo icl
creclere et allirmare cliclicixti. Dicit ^laniclieux er naturam et
nuptiax malax exxe, tu autem oonax nuptiax, xecl ream naturam.
I^on tu liic reliioxior, xecl ille pruclentior. ()uomoclo er^o lalxum
ext quocl clicunt ^rriani catliolicox 3abellianox exxe, ita verixxi'
mum ext c,uocl clicunt catliolici 1ra^ucianox non exxe aliucl quam
Xlanicneox; clixtinctionem autem inter vox illuxoriam quiclem non
licle vextra xecl imperitia contiixxe. I^niux er^o tictei tu et
^laniclieux, xecl ille minux impuclenx qzuam tua ravitax invenitur;
neque enim tacile ^lanicneux aut ^leliticlix alter ollenclitur, qui
clicat xe clamnare naturam nomiiium xecl non intamare coniuia.
/ll/<?. K (1) dur er^o ^rrianox et 3abellianox commemora'
verim qui librum illum meum intelleenx leit, mox invenit
teque perviclet cloloxe a^ere, qui eanclem cauxam totam com'

vlc/et^); nieliorem illum ... xubnantiae) c/I 3,186,12; 6,8, 13

37 Xleliti)
^ ^rixtopK. Kan. 989xqq.; l^uxtatK. ?Iom. O. 10,552; ^pul. ma. 24: naiux
t apucl Xilienienxex ^1eliticlex luux (c/^ Otto, H>?7c/?wo>te?' /OsT)
18 cauere ?/, <l^c/. uel i ?/. 19 ixclem (?, liixclem ?', iixliem e<U. 24 ?ani'
cium (? ?^e (c^ <M, /nt.), pariicium ?', principium ^/, ?airicium U,
25 xecuti^ xecunirix (^ c^ ^, /s6, ^2,' 6,s, /H 27 que) uique ?<lc. ^ lruc'
ticix ?/
28 etiam Koc t^. eH/.
33 allu t^. (?
36 inipuenx^
impruclenx conlec. lpeiv^ 39 eo ?'e<U,

20

25

30

35

40

2l8

45

50

55

60

65

70

IHer quin c. 25

memorare noluixti. ^ioi enim clixi: "3icut ^rriani, clum

3aoellianox luiunt, in peiux aliquicl inciclerunt, quia trinitatix
auxi xunt non perxonax clixcernere xecl naturax, a ?elaiani, clum
^lanicneoi'um pextem in perverxum vitare conantur, cle nuptia'
rum lructu ipxix ^lanicneix convincuntur pernicioxiora xentire
creclenclo parvulox dnrixto meclico non eere." ?Iaec veroa mea
tioi propoxuixxex vel certe nanc xententiam meam, xi mini
quoquo moclo rexponclere voluixxex; quioux praetermixxix clicix
tioi ipxe quocl vix, ut mini non ea quae a me clicta xunt relellen^o,
xecl non tacen^o rexponclixxe viclearix. (2) l^^t nunc quocl ea me
xentire clicix quae xentiunt ^lanicnei, multum lallerix vel potiux
quox potex lallix. I^am ^anicnei malum oeo coaeternum
iclemque malum exxe xuoxtantiam et alienam quanclam clicunt exxe
naturam, qzuae in oonum mutari nec per xe ipxam nec a oono lleo
poxxit omnino; cuiux immutaoilix mali commixtione animam
oonam, quam creclere auclent ooni clei exxe naturam, inquinatam
pernioent atque corruptam et oo noc in qualioet nominix aetate
nabere necexxarium xalvatorem, a quo munclata et rec>iinerata
que a tali captivitate eruta lioeretur. (3) Vox autem clum in
pei'verxum luitix ^anicneox, in nax impietatix teneorax inciclixtix,
ut ao omni malo axxerenclo parvulox xalvox xalvatorem mixerix
necexxarium non putetix et acliuvanclix eix ipxix qzuox tu^itix
^lanicneix, nexcio quomoclo per circuitum vextri occurratix
errorix neanclo malum vitiatae naturae noxtrae, ut quicquicl
malorum vel recte creclitur vel aperte invenitur in parvulix,
commixtioni - quocl volunt ipxi - naturae trinuatur alienae.
datnolica vero ut ^lanicneox ?elaianoxqzue clevitet, nullam
naturam atque xuoxtantiam exxe clicit malum, xecl voluntario
malo, quocl per unum nominem in omnex nominex pertranxiit,

42 xicut ... 47 eere^ ^u. nupi. 2,38

70 per ... pertranxiii^ c/ Kom. 5,12

50 clicia ) clicti ?' 5) coaeiernum cleo t?', e<^/.

e<U. 68 et ?elaianox e<U,

59 necearium liiere t?'.

I.iber quintux c. 25 - 26

219

noxtram naturam atque xubxtantiain icleo mutaoilem, quia clei

natura non ext, non neat exxe vitiatam eique malo, c,uocl inxana'
oile cleo non ext ut aoxumi poxxit, in omninux aetatioux xalvato
rem necexxarium conlitetur. (4) ?roincle nec cle peccato naturali
nec cle Iinicline corooi'um nec cle lioero aroitrio nec cle xemine
maleclicto nec cle inconvertioili malitia nec cle natura primi
nominix nec cle commixtione xexuum nec cle potextate cliaoolica
in nominex eaclem quae ^lanicnei ccere ooxxumux, c,ui cluax
naturax atc,ue xuoxtantiax, unam ooni, alteram mali, xine initio
temporix xempiternax et ex quoc^m initio temporix commtxtax
exxe non clicimux, ne inter multa aoxurcla atque vexana etiam clei
naturam coinquinaoilem corruptioilemc,ue clicamux. (5) ()uocl
autem me xolum allirmax clicere oonax nuotiax reamque naturam,
ut aliox taceam, clo tioi apoxtolum ?aulum, quem tu quoc,ue
lauclatorem oraeclicax nuotiarum, clicentem tamen cle naturae
oriinalix reatu co^ox mo?n exxe />?'o/>te?' />ecc<ltnz. Do tioi
alterum nuiux intellectorem meumc,ue cloctorem, catnolicum
^moroxium, aui cum lauclet ouciicitiam coniualem, clicit tamen:
"Omnex xub peccato naxcimur, quorum ioxe ortux in vitio ext."
dalumnioxe contentioxe linuoxe, quicl quaerix amplitix?
26. /l//.. S (1) Verum aclverxum naec lucoria xatix actum ext.
Veniamux acl eam quam xupra clixi perplexixxiinam quaextionem,
quae ipxum praeceptorem tuum xui xuotilitate clecepit; oppoxi'
tioni quippe noxtrae naucl exponenclo xecl aliucl clilliciliux ponen'
clo conatux ex occurrere. dum enim clocuixxem quia in nominioux
perlectiorix aetatix malum xuapte voluntate operantioux et
innocua naturae lauclarentur exorclia et actionum cliverticula iure

86 Kom. 8,10

89 ^mbr. paen. 1,13

26 (??/, /^ ftnc. 67 quaexti)

5 occurrere ex t^. (?

75

80

85

90

220

10

15

20

25

30

I^iber quiniux c. 26

vituperarentur, cluoque exxe, quae poxxint contrariix applicari, in

parvulix autem unum icl ext naturam, quia voluntax non exxet,
illu^que unum aut cleo aut claemoni exxe reputanclum, colleique
ut xi per cleum natura xuoxixteret, non poxxet exxe in ea oriinale
malum, xi autem cliabolo tranxcrioeretur per in^enitum malum,
ninil exxet per quocl liomo clivino operi vinclicaretur, (2) cum
er^o acl ea pervenixxex loca, rexponclixti ticle xolita rne colleixxe
verum, xecl et in parvulix cluo exxe icl ext naturam et peccatum;
quocl tamen "peccatum", ut priorum cleiinitionum recorclerix,
ninil ext aliucl quam "voluntax retinencli vel aclmittencli quocl
iuxtitia vetat et uncle liberum ext aoxtinere." donxtituto er^o
peccatum ninil exxe aliucl quam pravae voluntatix electionem
rexponclixti, l^picure noxtri temporix, in parvulix peccatum exxe,
voluntatem non exxe; quocl cuiux xit cleclecorix lioer iam c,uartux
oxtenclit. In nix er^o locix cum clixixxem: "3i peccatum ex volun'
tate ext, mala voluntax quae peccatum lacit, xi ex natura, mala
natura quae peccatum lacit", ea quaextione ex mini conatux occur'
rere quam a te excoitatam non exxe maniiextum ext. (3) I^am
cum ante nox annox dartnaini exxemux, a c,uoclam mini ?Iono'
rato nomine necexxario tuo, ^laniclieo aeque, xicut epixtulae
vextrae inclicant, icl ipxum propoxitum ext. duiux rei acl noc leci
tantummoclo mentionem, ut clareret nanc exxe c,uaextionem,
quae et ^lanim et XIarcionem ante tot xaecula clecepixxet. 3ic er^o
locmerix contra noc c,uocl eo clixeram: "3i peccatum in natura,

8 in ... 10 reputanclum) ^ ^u' nupi. 2,49 17 niKil ... at>xtinere) (c^) ^u.
uat>. an, 15
22
in ... 25 i) c/ ^u. nupi. 2,48; xi ... 24 lack) lul. acl
l'urb. lr. 76
26 rionoro) c^ ^u. ep. 140
30 ^larcionem ... clece'
pixxet) c/ Kui. ^quil. xvmt. 37 31 lul, acl lurt>. lr. 76
10 colleique) <^n. l. colliique ^/<l?', 19 pecco (? 22 ex voluntate en
peccatum t?'. e</^, 26 exxemux daiinaini t^. eH/, 28 iantummcxlo ieci t?'.
eH/. 30 ^lanin^ m^nin ?', mani I^iz., ^lanem l^iz.mz. ^/<l?'. 31 natura)

I^iber quiniux c. 26

22 1

mala natura quae peccatum iacit", "()uaero ao illo (ut) xi potext

rexponcleat; xicut manilextum ext ex voluntate mala tamquam ex
arbore mala lructux eiux lieri omnia opera mala, xic ipxam
voluntatem malam icl ext ipxam lructuum malorum aroorem
malam uncle clicat exortam. 3i ex an^elo, quicl erat ipxe an^elux
nixi oonum opux clei? 3i ex Nomine, qui^ erat ipxe nomo nixi
oonum opux clei? (4) Immo quia voluntax mala ex an^elo an^eli,
ex nomine nominix orta ext, quicl erant naec cluo, antequam in eix
ixta mala orirentur nixi oonum opux clei et bona atque lauclancla
natura? l^cce er^o ex oono oritur malum, nec mit omnino uncle
oriri poxxet nixi ex oono; ipxam clico voluntatem malam, quam
nullum praecexxit malum, non opera mala, quae non xunt nixi ex
voluntate mala tamquam ex arbore mala. I^ec icleo tamen ex
oono potuit oriri voluntax mala, quia oonum lactum ext a oono
cleo, xecl quia cle ninilo tactum ext, non cle cleo. ()ui^ ext er^o
quocl clicit: '3i natura opux ext clei, per opux clei opux cliaooli
tranxire non xinitur'? Klonne opux cliaooli, quanclo in anelo qui
caoolux tactux ext, priux ortum ext, in opere clei ortum ext?
(5) ()uapropter xi malum, ciuocl omnino nuxquam erat, in clei
opere oriri potuit, cur malum, c,uocl alicuoi iam erat, per opux
clei tranxire non potuit? I^umouicl nominex non xunt opux clei?
?ertranxiit er^o peccatum per nominex noc ext opux cliaboli per
opux clei atciue, ut alio moclo icl ipxum clicam, opux operix clei (per
opux clei)." ?Iaec tam multa, quae cle tuix xermonioux poxui,
aperuerunt omnino ipxum caput et iontem errorix antiqui. l^inil
in clictix tuix acutiux, ninil in clixxerenclo perplexiux attulixti; toto

32 quaero ... 55 opux clei^u. nupi. 2,48

lr. 77a

47 xl ... xinitur^ lul. acl l'urb.

32 m /4z. n/>t. (c/ 6^), c>m. (??/ U. 34 omni opere ?' l^ig. 39 ex^ ei ex
U, 4II orereniur ?' 45 cleo bono e<^/, 46 er^c, en t^. ?' 5II opere clei
t^. e<^/,
53 cliaboli opux t^. /^,
54 opux clei per opux operix clei ^/<l^.
55 per opux clei </<//l, o^l. (??^ l^iz. (x^ c/ 5,6^,^7/iz. n^>t.)

35

40

45

50

55

222

60

65

70

75

80

85

I^ioer quiniux c. 26

omnino campo clixputationix aitatux ac cle omni loco, in quo

xuoxixtere temptaverax, armix inlextae veritatix expulxux pervenixti
tanciem acl illum xpecum, quem inter opaca quaextionum
Xlanicneux lo^erat. (6) Keclcclixti propoxitioni nuic textimonium
clillicultatix xuae clicenx: "()uaero ab illo ut xi potext rexponcleat"
et icleo, quoniam convenit inter uti'umque noxtnum locum exxe
clillicilem, ut toto animo aclxit lector a^moneo; clixtinctionex pro
rei conclitione xubtilex, quax acliuvante dnrixto conliclo
oinuexcere, priux intentux, mox xecurux xequitur. ()uaexixti er^o
uncle malum, interroo quocl malum clicax; commune enim noc
nomen ext culpae atque vincctae. deterum aouxive xupplicium
malum vocatur, cum ravitate eiux quo inlertur iuccii
vin^icetur. Kexponclex cle peccato te clicere, non cle xupplicio.
/ll/<?. K (1) ^peruixti omnino xtultitiam tuam, quantum
potuixti, qui malum conliterix exxe peccare et malum non exxe
ccix, xect aouxive malum vocaari xupplicio xempiterni inix ar^ere.
3ecl tantae aoxurciitatix rationem reclclix ereiam: "^ouxive",
inquix, "xupplicium malum vocatur, cum ravitate eiux quo inler'
tur iuclicii vinoicetur." 3i er^o, ut noc clicax, clamnati poenam
non ex mixeria patientix, xecl ex iuxtitia clamnantix appenclix, clic
apertiux oonum exxe xupplicium, quocl aouxive clicix malum
vocari. supplicium enim ext poena peccati et iuxta ext utique
poena peccati; iuxtum ext itaque xupplicium, et omne quocl
iuxtum ext oonum ext, oonum ext er^o xupplicium. (2) l^onne
cernix, nixi ita clamnatum a c>amnante clixtinuax, ut ipxam
clamnationem, quocl xupplicium ext et poena peccati, oonum
quiclem opux axxerax exxe clamnantix, xecl clamnati exitum malum,
nonne, mcluam, cernix, nixi naec ea ratione clixtinuax, acl noc te

62 ^u. nupi. 2,48

74 abuxive ... 77 vin^icetur) v. 69xq.

59 teniaverax xutixixiere t?'. e</,

(?
79 en enim t?', ?/ e</c/.
85 nonne (?, non ?^/ U,

68 aique^ ei e</c/, ^ xupplicium^ xuppliculix

84 ee axxer t?'. e^</. ! exitiuin /</.

Liber quintux c. 26 - 28

223

percluci, ut clicax nominex malix operioux xuix non acl mala qzuae
patiantur raviora, quoc> verum ext, xecl acl bona potiux pervenire,
quocl tam talxum ext, et tanta vanitate ccitur, ut ixta xapere
tantum xit malum, quantum ext etiam corclix caeci xupplicium?
Iitur non aouxive vocatur malum, xe^ prorxux malum ext
patienti; oonum ext autem lacienti, quia poenam iuxtum ext
irroare peccanti. 3i clelirare non vix, ixta clixtinue.
27. /l//.. S ()uaerix er^o unoe xit noc malum, quocl merito
malum vocatur icl ext peccatum. Kexponcleo imperite nimix roari
oriinem rei, cle cuiux aclnuc oelinitione non conxtitit. Vicleamux
er^o priux utrum xit, tunc c,uicl xit, ultimum uncle xit. keci noc
quiclem in primo praexentix operix lioello, xecl ioi ex aliqua parte
xecurux. ^moiatur er^o utrum xit malum.
^l/<?. K 3i tu exxe malum clicerex, e^o autem nearem, tunc
inter nox quaextio verteretur, utrum exxet malum, in qua
quaextione xuxciperex oxtenclere malum exxe, c,uia icl a me
neatum exxet; cum vero icl neuter noxtrum ne^et, neuter ninc
amoiat, quio ooxcix ut amoiatur, un^e non amoiitur nixi
loquencli Iioicline, ut non veroorum meorum convictione, xe^
liororum tuorum multitucne ^lorierix?
28. /l/Q S (1) ^t icl exxe textantur et lrequentata vitia et xevera
iuclicia; conxtitit er^o exxe peccatum. ()uaerimux quicl xit, utrum
corpux alic,uocl xit, quocl ex multix compoxitum vicleatur, an
xinulare quiclclam, xicut unum aliciuocl elementum vel per coita'
tionem a reliquorum communione puratum. ?orro ninil norum
ext. ()uicl ext er^o? ^ppetitux lioerae voluntatix qzuem pronioet
iuxtitia vel, ut clelinitione utamur priore, "voluntax laciencli qzuocl

28,7 volunt ... a^ninere) ^u. cluat>. an. 15

9 1 iuxium t poenam t^, eH/. 92 ita (?
27 (??//l 3 ccmnit /i^/ 4 uirum priux t^. ?X 5 ex aliqua ibi t^. X
7 malum clicerex exxe t^. X 12 conviciione^ coniunctione ^/
28 (??/ 1 tenantur ... lrequentaia^ texiantur lrequenta ^om. ei) /c/,

90

10

224

10

15

20

25

Liber qumnu c. 28

iuxtitia vetat et uncle lioeium ext aoxtinere." donxiclera er^o

utrum extra terminox clelinitionix nuiux oeccatum nequeat
inveniri, ne alidi vaetur quoll nox comprenenxum putamux.
(2) donxulamux iitur iuxtitiam iuccantix, ut et illiux textirnonio
clareat, utrium bene cinctum xit nix limitioux ^enux omne peccati.
Imputatne cleux quocl xcit non poxxe vitari? ^t nulla iuxtitia ext et
xumma clelormitax; imma xi noc liat, non puniuntur peccata, xecl
crexcunt. ^ iuxto enim iuclice culpa puniri xolet; ea xi in ioxum
aroitrum iuxtitiae corruotioiie pervaclat, vinclicata ext cle iuclice,
non ounita. I^on er^o imputat iuxtitia in peccatum nixi uncle
lioerum ext aoxtinere. Lioenum autem clici non potext nixi qzuocl
xine aliquo inevitaoili naturalium coactu in iure emancioatae
conxtiterit voluntatix. Optiine er^o ext linitum atc,ue plene:
"?eccatum ext voluntax lacienc qzuocl iuxtitia vetat et uncle
lioerum ext aoxtinere." ?Iix er^o partioux aoxolutix quaeratur,
uncle xit quocl perturoatixxime ante nax clelinitionex luerat
inquixitum. I^ncle ext er^o peccatum? Kexponcleo: De lioera
voluntate lacientix.
/ll/<?. K Itane vero cle lioera voluntate lacientix ext uoi clicitur:

^blt<lt in me />ec<7^tm? Viclexne, cum quaerix uncle xit peccatum

atque rexponclex: "De lioera voluntate lacientix", illucl te coitare
30 peccatum, quocl non ext etiam poena peccati, noc autem, uoi lacit
liomo quocl non vult et tamen peccatum exxe apoxtolux clamat, acl
lianc tuam rexponxionem minime pertinere nec acl illam clelini'
tionem, qzuam commemoraxti clicenx peccatum icl exxe c,uocl ext
"voluntax taciencli quocl iuxtitia vetat et uncle liberum ext
35 aoxtinere"? ()uomoclo enim oerum ext aoxtinere udi clamatur:

21 peccatum ... ab3tinere^ (c/) >^u. cluat>. an. 15 27 Kom. 7,20 29 cle ...
laclentix^ v. 24xq. )) quocl ... 35 abxtinere^ (c/^) ^u. cluab. an. 15
1 1 iiiur^ ero e^c/.
aique) et U.

16 aroitnum ^ l^iz.

20 uoluntix conxtiterit t?'. (3

I^iber quintux c. 28 - 30

225

()o^ no/o ^oc^lclo? ^,liter er^o natura numana peccavit, quanclo

ei lioerum luit aoxtinere a oeccato, aliter nunc oeccat oerclita
lioertate, quanclo eet lioeratorix auxilio; et illucl tantummoclo
peccatum erat, noc autem ext etiam poena oeccati.
29. /l//.. S 3ecl vicleamux, utrum ixtucl, quocl clelinitio prae'
mixxa conlecit, omnium axxenxione lirmetur. derte nec pruclenx
ninc ullux potext nec catnolicux cluoitare, icl ext nec peccatum exxe
nixi quocl potext caveri nec iuxtitiam exxe nixi quae noc imputet
illi quem punit, quocl lioera voluntate per xe ipxe commixit, cum
potuixxet cavere.
/ll/<?. K ?Ioc imputatum ext primo nomini, c,uocl poxxet
cavere, xi vellet, xecl eiux peccato univerxa etiam in poxterix natura
vitiata xalvatore opux naoet, ut poxxit cavere peccata, quanclo
accexxerit etiam aetax qua uti poxxit rationix ollicio; ante nanc
vero aetatem inext ex oriine reatux ^eneratione contractux,
re^eneratione cletranenclux. ()uocl vox neanclo apertixxime clicitix
dnrixtum lexum parvulix non exxe lexum, qui propterea texte
anelo xic vocatur, quia x<l/vm ^lclt />o/>/m xm - in quo
populo parvulox exxe non vultix - <l />ecc^tu eo?'m.
30. ///I.. S (1) 3ecl ut nooix iam ixta non luoricant, ita a
^lanicneo et lracluciano parioux animix repelluntur. Vicleamux
er^o quicl ipxi clicant. ^lanicneux xcrioit naturale exxe peccatum,
annuit ^uuxtinux naturale exxe peccatum; amoo er^o ao ea
quam praemiximux clelinitione clixxentiunt naoentque in naturalix
peccati nuncupatione colleium. Vicleamux quic1 clicant etiam cle

36 Kom. 7,16.20
29,14 I^lt. 1,21
39 eiiam en t?'. U.
29 (??^ 10 eti^m aetax accxerit t^. eH/. 13 non ee lum parvulix t?'.
e</</. 14 laciet e</c/,
30 (??/, X ftnc. 3 1 vicle, </. 69 nobix) 3 peccum ee t^. (?

10

15

226

10

15

20

25

30

I^iber quintux c. 30

enere peccati, icl ext quocl putent exxe peccatum, quocl amoc>
naturale conlirmant, ne lorte vel in ra^u xequente clixxentiant.
()uicl xcribit Xlanicneux acl liliam? (Doncupixcentiam carnix et
illam voluptatem tecunclitatix operi clextinatam cliabolicam per
noc probari, I^per^ c,uocl opux eiux publicum vitet axpectum.
(2) ()uicl ^uuxtinux? Iclem per omnia: Illa concupixcentia carnix
lrutex ext cliaboli, cauxa lex peccati, quae "vitat", inquit, "ubique
conxpectum et quaerit puclenclo xecretum." l^r^o nec cle priore
nec cle xec,uente mali ratione clixcorclant. ()uicl tertium? dutn iam
quaeritur uncle xit malum, ^laniclieux inquit: "De natura
tenebrarum aeterna." ()uicl ^uuxtinux? l>Iimie, inquit, ixtucl
maixter meux, c,ui putat malum numquam coepixxe; coepit per
primi nominix voluntatem, iinmo iam per xuperiorix naturae icl
ext an^elicae, xecl ex eo tempore iactum ext naturale. Tverberat
eum nimirum praeceptor xuux et in iux auctor(at)ixxime tranit.
()uicl iuclicaturux ext inter nox catnolicux? ^lanicneum quiclem
xine cluoio xtoliclixximum qui putet naturale peccatum, xecl curn
^uuxtini in^enio compoxitum, peracutum vicleri. (3) ()uioux
enim conveniat naturale exxe peccatum atque noc peccatum uniux
xpeciei exxe tateantur, a c,uo omne ^enux nominum poxxicleri
putent, xecl poxt liaec clicere auclere cxcipulum, in uno tantum
non exxe naturale, quocl omnioux lateatur inenitum; puerilioux
xine cluoitatione veroerioux intamatum xubclent eum maixtro
conxequentiux blaxpnemanti. 3ecl utrumque ximul, clixcipulum vel
maixtrum, a conventu exterminaount piorum. Vicle er^o quicl

9 xcrit>it ... nliam^ c/^ 3,172; concupixcentiam ... 11 pecium^ c/^ 8tein, text.
9; ^laiii ep. acl liliain ^enocK lr. 2,5; 5,1
12
illa ... ia!,ol^ c/^ ^u.
nupi. 1,26 13 vit ... xecretum^ ^u. nupi. 1,8
7 putant ?/ e<U, 8 xeqzuente raclu t^. U. 10 per lioc probari <^atolicain
t^. e</</. 1 1 probare (? ^ per c/e/. 5ln tt, 3 13 euit ?/ eH/., ^ ^ n/>l.
/,H 16 lie natura inqzuit t^. ?'e</</.
19 per om. ?U ^iz. 21 auctoratiiiiie
cc>?'?rl (c^ aucioriux 2,/9,^,' ^,^s,^5. ///,< //2,/4), auctorixxinie (??!</ l^iz.,
auctoritatixxime /l/<l^. 30 vel^ et e<^

Zitier quintux c. 30

227

inclul^eamux. l>lon tir>i placet quocl clicit ^lanicneux malum exxe

naturale; clic ero neminem reum naxci et evaxixti neanx prolecto
oriinale peccatum. 3e^ non clicix; conliterix er^o nec a maixtro
te velle ^excixcere nec catliolicix copulari.
/ltV<?. K (1) l^umquicl propterea clicere non cleoemux quocl
bonux cleux lecerit munclum, quia lioc clicit etiam ^lanicneux? 3ecl
cum quaeritur uncle lecerit, ioi clixcernimur; nox enim clicimux:
^x lux quae non erant, e/onl<lnl l/e ^lxlt et^lct^ xnt, ille autem:
^x cluaoux naturix, ooni xcilicet et mali, quae non xolum iam
erant, xecl xemper erant. l^Iaec er^o quae non ximul clicimux, non
xinunt exxe nox xociox eorum ex illo quocl ximul clicimux. Item xi
interro^emur utrum xit cleux, et nox et ^lanicnei rexponclemux:
l^xt cleux, et in noc xeoaramur utric,ue ao illo xtulto cmi ^lt ln
co?'</e xo non t </ex; xecl cum quaeritur qualix xit cleux, a
^lanicneoi'um nelaria laoula mana clixcretione clixtinuimur; nox
enim clicimux incorruotibilem atc,ue clelenclimux, illi vero
taoulantur corruptioilem cleum. (2) De ipxa qzuoque trinitate
interroati utrique clicimux patrem et lilium et xpiritum xanctum
uniux eiuxclemque exxe naturae, nec icleo tamen vel nox xumux
^lanicnei vel ipxi catnolici; clicunt enim alia cle patre et tilio et
xpiritu xancto, in quioux ao eix cliverxixximi eixque aclverxixximi
xumux. I-lncle ixta quae ximul clicimux, aclverxux aliorum errorex
c,ui ea neant liclenter axxerimux nec timemux ne Xlaniclieox nox
appellent et xe incle praelerant nooix, quia cum ^lanicneix
clicimux quocl ioxi c,uoniam nolunt clicere, propterea reclar^u'
untur a nooix. (3) 3icut er^o ^rrianux icleo ext naereticux, quia
nooixcum non clicit unam trinitatix exxentiam, c,uocl nooixcum

39 ?x. 32,9; 148,5

44 ?x. 13,1; 52,1

47 incorruptibileml ^ Kom. 1,23

34 conliterix) <lHU. enim /^ 35 clexcixcere (?, clixtere ?/ ^/<l^. , clixceclere X

l^iz.
36 non clebenu clicere t?'. X 37 bonux om. X ^ etiam clicit t^. eH/.
42 nox ee t^. /^ 43 interroemux (? 44 utrique xeparamur t^. ?X^/ UU,
52 eixque aliverxximi om. /^ 53 aliorum^ illorum X

35

40

45

50

55

228

I^itier quintux c. 30

clicit etiam Klanicneux, ita et vox extix naeretici non clicenclo

60 nooixcum naturale peccatum, quocl nooixcum clicit etiam
^/laniclieux. 3ecl non icleo xumux ^anicnei; c,uocl enim clicit etiam
ille, non ita clicimux xicut ille. I^ox enim naturam noxtram oonam
voluntario peccato illiux ex c,uo nati xumux, clicimux exxe
vitiatam, uncle "omnex xub peccato naxcimur et ipxe noxter ortux
65 in vitio ext", quocl clicit ^mbroxiux; ille autem naturam malam
nooix importat alienam, cuiux nox aliirmat commixtione peccare.
Denique nox xananclae noxtrae etiam oarvulox otterimux xalvatori;
ille autem dlirixtum non icleo exixtimat necexxarium, ut naturam
noxtram xanet in nooix, xecl ut alienam xeiunat a nooix. (Vernix
70 nempe, et in eo quocl peccatum naturale ximul clicimux, quanta
cliverxitate clixtemux. (4) 3imiliter et in eo cmocl ximul clicimux
malam exxe concuoixcentiam carnix, qua cnw co^c/>uclt </i??x
H>l>ltm, cum c,uaeritur noc uncle xit malum, clixcretixximi reperi'
mur. l^ox enim cum ^.moroxio clicimux nanc toeclam clixcorcliam
75 carnix et xpiritux per praevaricationem primi nominix in noxtram
vertixxe naturam; ille autem cum xuix clicit, ut invicem aclverxen'
tur caro et xpiritux, alienam nooix, c,uae mala xemper mit,
a^liaexixxe naturam. I-lncle nox poxcimux xalvatorem, ut noc
vitium xanetur noxtrum; ille vero, ut a nooix aliena natura, cmae
80 xanari omnino non potext, auleratur. l^tiam liic cur non attenclix,
in eo quocl carnix concupixcentiam xpiritui rexixtentem ximul
malam clicimux, quanta clixximilitucline xeoaremur? (5) dur non
attenclix nec nox exxe ^lanicneox, quia cum eix aliqua clicimux, et
vox exxe naereticox, c,uoniam cum eix illa non clicitix? 3i enim

64 ^mbr. paen. 1,13

7,141

72 (!al.5,17

75 per ... niii'am) c/ >^mtr. Luc.

59 ita ... 61 ^lanicKeux om. ^ ^ liaeretici tix t?'. ?^//c/.

63 illiux pecco
t?', (?
66 importai (?/^, portai ?^/ ec/</., <l</n. l. importat ^/<l^.
73 uncle
lioc t?'. e</</.
77 xemper mala ^ e</c/.
79 nonrum xanetur t^. ?/ /c/.
83 qui ?^ ^iz.

Zitier quintux c. 30 - 3 1

229

cum illix cliceretix exxe naturalia mala et nobixcum contra ilIox

cliceretix uncle xint ixta, quia non xunt cle aliena natura cleo
coaeterna, ?elaiani naeretici non exxetix; nunc vero concupixcen'
tiam qua c^?'o cont?A x/>l>l>m conc/>ucl> nean^o malam exxe et
cle vitiata natura noxtra exxe, lacitix ut illi ex aliena exxe conclu'
clant. ^c xic et naeretici novi extix et naereticox veterex, quox
perverxe luitix, acliuvatix. Dexine er^o mini maixtrum apponere
^lanicneum, xecl mecum potiux xequere ^moroxium; et ^rrianox
intuere eoxque xaltem in eo quocl te meliux xapiunt, imitare, qui
nox ^lanicneox exxe non clicunt, quamvix cum ^lanicneix clicamux
unam patrix et lilii et xpiritux xancti exxe naturam, uoi nooix
contentioxixxime contraclicunt.
3l. /l//.. S (1) Verum venementem ooiectionem putaxti, ut
clicerex uncle in ipxo primo nomine vel in cliaoolo, qui anelux
lactux luerat, mala exxtitixxet voluntax; quam tamen aix icleo exxe
ortam in opere clei, icl ext vel in anelo vel in nomine, non quia
clei opux erat, xecl quia cle ninilo lactux erat. Vicle er^o ne et tu per
alterax viax aeternam clicax luixxe mali necexxitatem. I^am xi naec
luit cauxa exoriencli mali in opere clei, quoniam cle ninilo icl
lactum exxe conxtaoat, antequam lieret autem quocl exxet, noc
nimlum xemper luit, icl ext, antequam lieret icl quocl exxet,
numquam aliquicl luit, et noc, quocl numquam luit, ninil luixxe
clicitur. (2) ^,b aeterno er^o numquam luit, quocl non luit ante'
quam lieret a cleo, cuiux xuoxtantia xola xine principio ext, noc
er^o inane, icl ext ninil, antequam per rerum liniretur exxixten'
tiam, xemper luit. I^on er^o noc lactum ext nimlum, xecl lactae

88 <2al. 5,17
31,7 e ... exx^ c/ 2 KKcc. 7,28
88 concupixcit contra xpiritum t^. e<U., concupixcit acluerxux xpiriium t?'. ^/
9l inainrum apponere^ opponere inaixirum e^</. 93 in eo xaltem t?'. U,
31 (??X 1 uenemenier (^ 5 lacium ^ 8 auteni lieret t?'. /^ 9 ic>2^ om.
X, </c/. ext ?<lc. 14 lactum exi noc t?'. ?/ U.

85

90

95

10

230

I^ioer quintux c. 3 1

l5 xunt creaturae et illu^ ninil exxe cexxavit. In ea er^o creatura, quae

lacta cle ninilo ext, tu i^eo malum commentarix exortum,
quoniam cle ninilo lacta erat; malum er^o in nomine exortuin
oriini reputavixti atque orio, icl ext ninilum, clicitur a te cauxa
luixxe peccati. I^Ion enim, inquix, propterea in liomine malum
20 exortum ext, cluoniam a cleo lactux erat, xecl quia cle ninilo lactux
erat. (3) 3i er^o icleo malum exortum ext, cluia conctio icl ninili
praececlentix exeit, noc autem ninilum aeternum luit, immutatix
xemitix inciclixti et pen^ex omnino in praeceptorix tui laclueo, ut
malum amoo ao aeterno exxe lateamini. 3ecl in noc quoqzue ille
25 pruclentior; inclucenx enim naturale peccatum clixit aeternam
teneorarum luixxe xuoxtantiam, quae xine voluntate peccatorix
malum lioc inexxe compelleret. Kei er^o, cuiux laciebat necexxi'
tatem, auctorem clect, ut malum, qzuocl xuoxtantiax pervacleoat,
vicleretur naoere coentem; tu vero plumoo in^enii non lerenclo
30 conlirmax necexxitatem mali, xecl neax necexxitatix auctorem. l^t
xicut in oarvulix ita in ipxo oriore peccati operatore opux relin'
quix ac clicix nexcio cluicl manum poxxe intellei, ut illucl ninil
valuerit plurimum, cum ninil exxet.
^l/Q. K (1) l^inil valex et tu axxerenclo cluocl ninil cum xit,
35 ninil valeat alicluicl, nec intelleix, cum clicitur cleux cle ninilo
lecixxe quae lecit, non clici aliucl nixi quia cle xe ipxo non lecit; non
enim antecluam aliquicl laceret, coaeternum illi erat alicluicl
lacere. De ninilo ext er^o qzuocl non ext cle aliqzuo, quia etxi lecit
cleux aliqua cle aliix reoux, nax ipxax cle quioux ea lecit, cle nullix
40 lecerat reoux. (2) ?eccare autem nulla rex ooxxet, xi cle clei natura

19 non ... 21 erai) c/ ^u. nupi. 2,48

35 cleux ... lecit^ c/^ 2 ^/lacc. 7,28

18 luixxe cauxa t?'. X 19 iiominem ?X^/ 20 era^luerU. 21 erat^

lilerat U, ^ icl^ icl ext /^ ^ nitiili praececlentix icl t^. e^ ^ mliili^ niliil ?/
24 exxe om, /^ 26 luixxe xubxtantiam tenec?rarum t?'. ^, tenet>rarum luxe
tenebrarum xubxtantiam X 32 niKiI illucl t?'. (? 33 plurimum ualuerit t?'.
6 34 et 6, xe ?X^ ec/c/, 37 ei'at) <l</c/. ut 6 40 natura clei t^. ?X^/e</</.

I.iber quintilx c. 3 1 - 32

231

tacta exxet, nec iam lacta exxet, xec> cle illo exxet, quicc,uicl exxet, et
lioc quocl ille exxet, xicut e8t liliux et xpiritux xanctux, quoniam cle
illo xunt lioc quocl ille xunt, aliux naxcenclo, aliux proceclenclo
atc,ue ita xunt cle illo, ut numauam iuerit ioxe prior illix. l^t icleo
ixta natura non ootext omnino peccare, quia non ootext xe ipxam 45
clexerere, nec liabet meliorem cui cleoeat innerere et cuiux poxxit
clexertione peccare. l>lec tamen ita rationalix ext lacta creatura, ut
liaberet peccancli necexxitatem, xecl nec poxxioilitatem naberet, xi
natura clei exxet, quoniam clei natura peccare nec vult poxxe nec
potext velle.
50
32. /l//.. S (1) ?1oc enim niliil, cle quo tacta xunt omnia, allir'
max cauxam 5uixxe oeccati. l'antum iitur tacit apucl te ninili
nuiux potentia quantum apucl ^lanicneum principix teneorarum.
^mbo er^o clicitix etiam primi mali necexxitatem luixxe, xecl clat
ille xoliclitatem vel malam, tu inanitatem, aeque tamen malam; 5
ille er^o clicit violentam xuoxtantiam, tu violentum aeque, xecl
ninilum. Vicle er^o x/lloixmi tui tinem; niliilum nempe, cum
necclum quicquam exxet creatum, aeternae erat inanitatix
inclicium, xecl lioc ipxum ninilum icl ext inanitax orientibux ext
iinita creaturix; clexivit enim ninil exxe, cum coepit aliquicl exxe. 10
(2) Ipxum er^o ninilum etiam cum erat, non erat, auoniam tunc
intelleitur luixxe, cum necclum aliquicl erat. ?oxtea vero c,uam
tactae rex xunt, lioc inanitatix inclicium icl ext ninilum, xicut
xuoxtantiam numquam nabuerat, ita etiam vocaoulum xuum
percliclit lactumoue ext, ut quocl in re numauam exxtiterat, etiam 15
il>xum nomen amitteret. lluiux iitur tu violentia malum et in
an^elo et in nomine commentarix exortum; quo quicl turioxiux
potext clici?

42 i^ </n. l. ei liliux ^/<l^.

45 ipxam^ ipxa ?'e</c/.

46 meliorem Kabet t^.

32 (??/
2 niliili^ niliil (?^/
3 principix^ princepx (?
1 6 iiiur) ero e</c//. 1 8 <lici poten t^. ?/ eH/.

5 equum (?

232

Liber quintux c. 32 - 35

/ll/<?. K l'u potiux maleclicencli xtuclio turere viclerix. ^^o non

20 clixi violentum ninil; non enim ext aliciuicl quocl poxxit exxe
violentum. l^ec anelux nec nomo vi aliqua peccare compulxux
ext nec peccaxxent, xi peccare noluixxent, c,ui etiam nolle ootuix'
xent, verum et poxxe peccare non in nix exxet, xi natura clei exxent.
H). /^. S Xlanam, inquit, vim naouit rex cmae non erat, ol?
noc xolum, quia numquam luerat, verum tum poxxe plurimum
coepit, poxtquam et ipxum nomen amixit xortitumque ext noc
ninilum manam clominationem, poxtquam etiam appellatio eiux
5 interiit.
/il/<?. K 3i icl quocl ninil ext, aliquicl exxet, apucl te xortitum
cliceretur manam ciominationem, quancloquiclem vanitax xive
lalxitax ita tini clominatur ut tamcliu te ixta inania arrire com'
pellat.
34. /l//.. S ^lacte virtute xa0ientiae, oui novae et a te inventae
primum clixputationix reulix xecuncla orimorum neatione
complecterix et corpora capitibux trunca componix. I^on
inviclemux xuotilitatibux tuix, quin immo dnrixtiana numanitate
5 mixeramur, quocl clinum reperixti exitum clomati tuo, ut
prolectux a criminioux innocentum acl ninilum pervenirex.
^l/<?. K ^cl ninilum tu potiux pervenixti, quoc> te ita clelectat,
ut incle receclere vel reclire aclnuc nolix, qui ine propterea clicix icl
quocl ninil ext clixixxe aliquicl exxe, ut tam multum tu clicerex niliil.
35. /l//.. S O xanitatem, o eleantiam clixputantix. "I^on icleo",
inquit, "malum exortum ext in nomine quia a cleo tactux ext, xecl
icleo quia cle ninilo. " (Dxtenclimux iam acumen, quo vix maxima
nuic ninilo xubroata ext; nunc illucl aclmoneo, c,uocl etiam

35,l non ... 3 ninilc^ (c/^) ^u. nupt. 2,48

33 (??/ 1 inquit (? l^iz., inquix ?/^l^. 6 cliceretur xoriitum t?'. ^
34 (??X^/ l et a te^ aeiate ?U l^iz. 4 liumaniiatem ?ac. 9 exxe a1iquicl
35 (??/

2 qui ?<lc, ^ lactum ^/izne

I.iber quintux c. 35 - 37

23)

xuperior contlictux lecit intellei, ne(c) orimum malum oeccantix 5

luixxe voluntate xuxceptum, xi illucl naxci conclicio venientix cle
ninilo xtirpix exeit.
/ll/(?. K l^on exeit peccatum naxci ulla conctio xtirpix cle
ninilo venientix, qzuancloquiclem illucl exiitur qzuocl comoellitur
reclcli vel lieri; anelum vero vel nominem, a quioux et in quioux 10
xunt orima peccata orta, oeccare nulla rex compulit, xecl lioera
voluntate peccarunt, quocl et nolle poxxent, quia non coeoantur
ut vellent, et tamen velle non poxxent, xi naturam cle cleo
naoerent (et) non cle ninilo lacti exxent.
36. /l//.. S Declixti iitur et primi naturam mali, xecl inanio'
rem quam Xlanicneux, aeque tamen aeternam. ?unanclum xuper
noc non ext; claret omnino quia maneat inter vox loeclux, quocl
naturalix mali et aeterni mali catena connectit.
/ll/<?. K Inxulxixxiine, non potext aeternum exxe quocl ninil 5
ext, non potext aeternum exxe quocl nulla rex ext, poxtremo non
potext aeternum exxe quocl non ext.
37. /l//.. S l^i certe ut iiclem clixputationix cleceoat; illuclque
quocl tu arumentanclo ellecerax, icl ext icleo in opere clei ortam
voluntatem malam, quia luixxet nomo creatux ex ninilo, ratio
perxcrutata contrivit, oxtenclenx viclelicet te immutatix vocaoulix
iclem cxixxe quocl ^lanicneux tinxit et crecticlit, icl ext primum 5
quoque peccatum aeternarum teneorarum violentia ^enitum.
^l/<?. K Iam te xuperiux aclmonuimux aeternum exxe non
poxxe quocl non ext. ()uicl ext er^o quocl clicix icleo me comparan'
clum exxe ^lanicneo, quia ^lanicneux aeternarum teneorarum
violentia ^enitum cxit primum exxe peccatum? ()uioux teneorix 10

5 intelliix (? ^ nec ^/<l^., ne (??^ !^iz. l 1 xunt prima ona peccaia t?', ?/,
prima xunt orta peccata t^. ^/. 12 non^ nec ^/<l?'. 13 cle cleo naturani t^,
/</. 14einon^et <lH//l, non (? ?l UU,
36 (??X^/ 5 inxulxixxiinuni /^ ^ qucxl^ </. nulla rex t qucxl X 6 exxe
aeiernum t^. U. 7 qucxl non ext c>m. /^
37 (??/ 1 clixpuiaiionix om. (? 7 xe aeternum t?'. e</^. ^ non poxxe exxe

234

15

10

15

Liber quintux c. 37 - 38

cleclit ille xubxtantiam, eo autem niliilo xuoxtantiam clare non

potui, ut ob lioc et e^o c,uaxi conxtituerem teneorax aeternax,
aeternum xcilicet niliil. 3icut autem xubxtantiam, ita violentiam
vel aeternitatem niliilo clare non potui; nullo quippe moclo vel
violentum vel aeternum, xicut iam cliximux, potext exxe quocl
niliil ext. kruxtra iitur aclverxux me voluixti clixputare quocl niliil
ext.
38. /l//.. S (1) Verum ne tu cletectum temet inxpicienx illo
temptex erumpere, ut relerax non te clixixxe: Icleo malum ortum
ext in opere clei, czuoniam ex niliilo lactum ext, xecl icleo potuit
oooriri, quia ex niliilo tactum ext, oxtenclenclum ext, quanto
violentiorioux laclueix illi^erix. 3i enim clixerix poxxioilitatem te
mali, non necexxitatem, aeterni illiux niliili virioux imputaxxe, nox
relerimux, quocl potuit oriri voluntax mala in nomine, non ext
certe aliucl quam aroitrium liberum; icleo enim potuit oriri
voluntax mala, ut oriri poxxet et oona. r^aec libertax ext, in qua xe
ratio exercet, propter quocl acl imainem clei liomo lactux
axxeritur, per quam creaturix ceterix antecellit. (2) 3i er^o quocl in
nomine mala voluntax potuit exoriri, niliil ext aliucl quam arbitrii
lioertax et lioc tantum ext, ut per eiux inxinia ceterix antixtet
animantioux, tu ciui lianc poxxioilitatem proliterix icleo luixxe in
nomine, non cluia a cleo, xecl cluia cle niliilo lactux ext, novo
clomatix procliio illucl niliil, icl ext antiquam inanitatem, tanti
ooni icl ext liberi aroitrii cauxam pronuntiax. (3) Denique ut rex
orevi interroatione lucexcat, lioc cluocl clixixti: "l^ec icleo tamen
potuit oriri voluntax mala, cluia a cleo lactux ext liomo, xecl icleo

38,10
2,48

ll ... laciux) c/ (!en. 1,26xq.

18

nec ... 20 nomo) (^) ^u. nupi.

1 1 clare xubxtaniiam t?'. eH/. 14 clare niliilo t?'. ec/</.

38 (??X^/ 1 inxpicienx) axpicienx X l^iz., xpienx ?/ 6 ninili^ niliil X,
niKilum ^/ 7 niala voluntax t?'. eH/. 8 potuit enim t^. X 9 mala volunt
t?'. e</c/. 1 4 qui^ que (?

I^ibei' quintx c. 38

235

quia cle nimlo lactux ext nomo", lioc, inquam, ipxum, quocl potuit
oriri voluntax, oonum exxe an malum creclix? 1cl ext ipxam
lacultatem orienclae voluntatix, quam niliilo reputavixti, probam
arllitrarix ai! pexximam? 3i tionam clixerix, ero non cleux ext ooni
cauxa, xecl ninilum; xin autem noc exxe inxanixximum viclenx
malam eam pronuntiaverix, quippe quam clicix non cleo reputan'
clam exxe, xecl ninilo, protextaoerix nox ninil a^verxum te colle'
ixxe verxute, xecl oona clixputancli licle malam liclem tui clomatix
xuoruixxe. 3tat er^o inconcuxxum quocl eimux, te viclelicet et
Xlanicneum etiam primi nominix voluntatem malam necexxitati
aeternae oriinix imputaxxe.
/ll/<?. K
(1) ()uicl tioi rexooncleri poxxet qualitercumque
viclixti, xecl lruxtra ex conatux ooxixtere veritati quaxi rexponclenx
veroix meix et non rexoonclenx veroix meix. 3ic enim clixputaxti
tamquam eo clixerim: I^ec icleo tamen orta ext ex bono voluntax
mala, quocl eo non clixi, xecl clixi: "I^ec icleo tamen ex bono
potuit oril'i voluntax mala, quia oonum lactum ext a cleo oono,
xecl quia cle ninilo lactum ext, non cle cleo", xicut eaclem verba mea
etiam ipxe poxuixti. ()uicl ext er^o cmocl ita rexponclenclum
putaxti, quaxi e^o clixerim: I^Iec icleo tamen orta ext, cum e^o
clixerim: "I^ec icleo tamen oriri potuit", et tamcliu locutux ex
aclverxux eum, qui necexxitatem mali ut oriretur ex oono, ex noc
clixit irruixxe, quia ipxum oonum a cleo cle ninilo lactum ext, non
cle cleo, cum e^o non necexxitatem triouerim tali cauxae, xecl
poxxioilitatem mali, quia non clixi icleo exxe ortum, xecl icleo
potuixxe oriri ex oono malum? (2) I5t accuxaxti tamcliu ninil et
violentum lecixti ninil, quaxi peccare an^elum et nominem
inevitaoili necexxitate compulerit ninil. l^unc er^o acl mea verba

35 nec ... 37 cleo) ^u. nupi. 2,48

37 xicut ... poxuixii^ c/ 5,26,44-46

23 ext cleux t^. /^/ 28 eemux /^ 31 poxxit X 36 mala voluntax t?'. e^,
bono cleo l?', ?X^s 37 eaanclem ?' ^ m uerba t^. ?X/V 38 eilam. c>m. X
er^o exi t?'. X 4l mali neceNiiateni t?'. X ^ bono) bona ?<lc. 43 ero X

20

25

30

35

40

45

236

50

55

60

65

70

t,ioer quiniux c. 38

tanclem recli, xicut reclire coepixti. ?roponix enim tioi quaextio'

nem, tamquam tioi xuoito venixxet in mentem rexponclere qui
poxxem, cum noc e^o lone ante in eo cui reluctarix lioro
ooxuerim. Dicix enim relerre me poxxe non me clixixxe: "Icleo
malum ortum ext in ooere clei, quoniam ex ninilo lactum ext",
xecl: "Icleo potuit oboriri, cluia ex ninilo lactum ext." l^oc prorxux
clixi: "Icleo potuit oooriri" clixi, non icleo clixi ortum; ooxxioi'
litatem mali clecli nuic cauxae, non necexxitatem. (3) rvationalix
quippe creatura cum orimum lacta ext, ita lacta ext, ut xi peccare
nollet, nulla necexxitate ur^eretur ut vellet, aut etiam non volenx
icl ext invita peccaret et non cluocl vellet laceret bonum, xecl
malum quocl nollet lioc a^eret, uoi iam non peccatum illucl quocl
ximpliciter peccatum clicitur, xecl etiam poena peccati ext.
Verumtamen male aliquicl velle vel mali alicmicl etiam nolenx
lacere omnino non ooxxet, nixi cle ninilo lacta exxet, icl ext xi clei
natura exxet. 3ola enim clei natura cle ninilo lacta non ext, qzuia
nec lacta ext et icleo nullo prorxux moclo mutari potext. ()uocl
cum clicimux, non virex ninilo clamux, quaxi potuerit lacere
alicmicl vel lecerit alicluicl cum xit niliil, xecl naturam clei non exxe
clicimux cmae peccare potuit. (4) 3equitur autem ut natura, ciuae
clei natura non ext, tacta xit, neque enim cleo coaeterna ext et, xi
lacta ext, cle ninilo tacta xit, cluia et illae naturae, cluae cle aliix
naturix lactae xunt, xtirpem cle ninilo clucunt, quoniam naturae cle
quioux tactae xunt, antequam lierent, ninil luerunt, noc ext
omnino non tuerunt. "3ecl", inciuix, "icleo potuit oriri voluntax
mala, ut oriri poxxet et bona", ciuaxi non cum bona voluntate

5I icleo ... ext^ v. 2xq.

58 non ... nollei^c/ Kom. 7,19
poti^ c/^ ^lal. 3,6 72 xecl ... oona) v. 8xq.

64

nullo ..

48 recli taanclem t?". /^ 49 qui rexponclere t?'. (? 50 lioro cui reluctarix t?'. /^
54 oooriri^ c>riri X 56 creatura) natura X 67 peccare) <U, non /^

I^ber quintux c. 38 - 39

237

tactux xit vel anelux vel liomo, cum lactux ext rectux, xicut
xcriptura clicit; non er^o quaeritur uncle in illo potuerit oriri
voluntax bona, cum qua lactux ext, xecl uncle mala, cum qua lactux
non ext. (5) l^t tu clicix, non attenclenx quicl clicax: "Icleo potuit
oriri voluntax mala, ut oriri poxxet et bona", et lioc putax acl
naturam liberi aroitrii pertinere, ut poxxit utrumque, et peccare
xcilicet et non peccare, et in noc exixtimax liominem lactum acl
imainem clei, cum cleux ipxe non poxxit utrumque; neque enim
vel clemenx quixquam clixerit cleum poxxe peccare, aut tu ccere
auclex cleum liberum aroitrium non nabere? (6) Dei er^o, non
ninili munux ext liberum aroitrium, xecl in ipxo cleo xummum ext
liberum aroitrium, qui peccare nullo moclo potext, quoniam xi
iniuxtux exxe poxxet, etiam cleux non exxe utique poxxet; xi enim
cleux ext, conxeouentixxime iuxtux ext et icleo xumme maximeque
liabenx lioerum aroitrium peccare tamen non potext cleux.
^n^elux er^o vel liomo propterea peccare potuit, icl ext propterea
ixto clei munere quocl ext liberum aroitrium, male uti potuit, quia
non ext cleux, lioc ext cle ninilo lactux ext a cleo, non cle ipxo cleo.
Intellee et tace, aut quocl intellexerix, non autem cmocl non
intellexerix, loquere.
39. /l//.. S Verum non uno moclo vicixxe contentux ar^umenti
tui, cuiux impietatem proclicli, coaruam lalxitatem. dum er^o
xcriberex: "I^on icleo potuit oriri voluntax mala in opere clei, quia
a cleo lactum ext, xecl icleo quia cle ninilo lactum ext", viclere
clebuerax quam valenter aliarum creaturarum exempla praexcri'

74 laciux ext reciux^ c/^ Lccle. 7,30

39,3 c/ ^Vu. nupi. 2,48

80 nominem ... clei^ c/ Qen. 1,26xq.

74 nomo uel anelux t?'. /^ ^ cum (?, om. ??M /</. 75 clicit xcriptura P7z.,
clixit xcriptura ^/<u'.
76 bona voluntax t^, e<U.
78 poxxit (? 80 ei non
peccare xcilicei t?', /^ 8 1 non poxxit ipxe t?'. ^ 86 utique cleux non exxe t^,
X 9l nonl ... noc^ cleux non en t^. /^ ^ clec^ o^n. X
39 (???c^ 4 lacium^ laciux ?<lc.^ j ext^<U. nomo/5 j Kcium^ taciux
X ^ ext^ om. X 5 creurl1ruml xcripiurarum /^

75

80

85

90

238

10

15

20

25

30

Liber quintux c. 39

oerent, quae toticlem procluctae cle ninilo, malae tamen voluntatix

non xunt capacex. ?oxtremo ipxa elementa, cmae vere xunt lacta
cle ninilo, non alicuiux voluntatix conxcientiam cmeunt liaoere, ut
malix motioux protextentur oriinix xuae necexxitatem. ^nimantex
autem et reliqzua, quix impletux ext oroix, non cle ninilo, ceterum
iam ex aliquo proclierunt. Dm ext er^o vix inanitatix antiquae,
quae malam voluntatem coeit exxixtere, cum praeter rationale
animal neminem peccare poxxe manilextum xit?
^l/<?. K (1) ?oxxex putare me arui lalxitatix, xi cum e^o
clixixxem icleo poxxe noxtra corpora vulnerari, quia terrextria xunt,
oxtenclerex tu corpora multa terrextria quae neqzueant vulnerari.
I^on enim exxe vulnux potext nixi in corpore animantix, quae caro
clicitur. I^oi te aclmonere cleoerem, qzuocl viclere non potuerix
ixtam xententiam non recurrere, quia non xicut verum ext, omne
quocl vulnerari potext terrextre corpux ext, ita etiam verum ext
omne terrextre corpux vulnerari potext. dur er^o in clialecticix tua
iactanticula xollertia clormitavit, ut non aclverterex, um clixi icleo
creaturam rationalem peccare potuixxe, quia ex ninilo lacta ext,
me intellei voluixxe omne ciuocl peccare potext, ex ninilo lactum
exxe, non autem omne quocl ex ninilo lactum ext, poxxe peccare?
(2) ()uocl tamquam clixixxem, ita omecixti mini rex aliax et ipxa
elementa muncli, quae cum ex ninilo lacta xint, peccare non
poxxunt, quoniam xolum potext animal rationale peccare. I^Iunc
er^o eviila atque axpice omne quocl peccare potext, cle ninilo
lactum exxe; nec icleo xequitur etiam omne, c,uocl cle ninilo
lactum ext, poxxe peccare. I^on iitur mim prolerantur alia, quae
cle ninilo lacta xunt et peccare non poxxunt, quoniam non clico
omne quocl ex ninilo lactum ext, peccare potext, xecl clico omne

7 capac non xuni t?'. eH/.

8 cle) ex U,
9 motibux mallx t?'. eH/.
10 queix ^/<<^. l^z.mz.
12 rionale /^, rationat>ile (??/ e<U.
15 poe)
poxxem (?
19 xententiam ixtam t^. eH/.
20 poten vulnerari t^. eHU.
21 iacianticula tua t?'. e^/. 22 iacianiiuncula X ^ auerterex (? 26 mini
ot>iecixti t^. ?X^/ ^ 27 muncli elementa t?'. e<^

Liber quintux c. 39 - 40

239

quocl peccare potext, ex ninilo lactum ext, tamquam xi clixixxem,

omnix oox aniinal ext, non utique aclverxux me commemorari
cleouerunt multa animalia quae non xunt oovex, quoniam non
clixeram: Omne animal oox ext, xecl: Omnix oox animal ext.
(3) Iterum er^o clico: Omne quocl peccare potext, ex ninilo
lactum ext; omne autem quocl ex ninilo lactum ext, potext
peccare, non clico. ()uocl velut clixerim, multa commemorax,
quamvix ex ninilo lacta, quae tamen peccare non poxxunt.
dalliclitatem tuam tolle cle meclio, qua tarclix illuclix in^eniix, aut
caecitatem, qua manilexta non cernix. dum autem clico, natura
quae rationalix creata ext, icleo peccare potuit, quia cle ninilo lacta
ext, non cle cleo, attencle quicl clicam, ne mini rurxux inani
loquacitate ventilex niliil et me clixixxe allirmex vim laciencli
aliquicl liaoere, quocl ninil ext. (4) ?Ioc er^o clico naturam, quae
rationalix creata ext, propterea peccare potuixxe, quia ex ninilo
tacta ext, quocl quicl ext aliucl quam propterea peccare potuixxe,
quia natura clei non ext? 3i enim cle ninilo lacta non exxet, cle cleo
naturaliter exxet quicquicl exxet; xi naturaliter cle cleo exxet, clei
natura exxet; xi clei natura exxet, peccare non poxxet. Icleo iitur
peccare potuit, quamvix lacta xit a cleo, quia cle niliilo lacta ext,
non cle cleo. ?Ioc tu xi intellexerix et veritati repunare noluerix,
ao nac contentione in nac quaextione cexxanix.
40. /c//.. S dum er^o noc tam manum apertum exxet, quicl
illucl luit quocl tioi perxuaxit, ut creclerex ninili antiqui violentiam
cauxam malae voluntatix tuixxe? ?rolecto ut intelle^eremux nox
omnia te, quae xunt lacta cle ninilo, rea creclere et univerxum
munclum cliabolo mancipare. ()uoniam iitur claruit, antiquam

35 aclverxum U. 37 clixerini ^/<l?'. 38 eoX ^ potext peccare t^. X

39 laciuni tl) t lactuni t^. X j auieni^ ero ?X^/ e^. ^ peccare rx>ien t?".
X 47 ero clico (?X, liico eo ?/e<U. 49 enl om. ?' ^ aliucl ext t^, ?X^/
40 (??/, X ftnc. 9 at) 2 quocl^ quia ?" ^ antiqui niliili t?'. ?/ e</c/.
niilii l^lz., <U. rnilii ^/<l?'.

5 iitur^

35

40

45

50

55

240

10

15

20

25

30

l^iber quiniux c, 40

inter vox clomatum manere concorcliam, ninc iam tioi pariter

^lanicneoc,ue rexpon^eo. ()uaeritix certe, ut quia ne^o mali exxe
naturam, xi poxxum rexponcleam, uncle ipxa mala voluntax in
primo nomine potuerit exoriri. ^,t eo relero non vox intelle^ere
quicl clicatix; voluntax enim ninil ext aliucl quam motux animi
co^ente nullo.
/ll/<?. K (1) ^lotux animi quicl ext nixi motux naturae? ^nimux
enim xine cluoitatione natura ext; proincle voluntax motux ext
naturae, c,uoniam motux ext animi. l'u autem cum xuperiux
naturam tamc,uam ^enux ponerex eique ^eneri xpeciex xuax
xuoclerex, xic certe locutux ex: "Naturae", inquix, "numanae
^eneralitax inxtitutionum inlra xe locatarum ^enux quoclclam ext;
naec velut xpeciex naoet in xitu, in memorix, in orclinibux, in
motioux vei aix icl ^enux." Ixta er^o tua cxputatione motux
naturae xpeciem axxeruixti exxe naturae; uncle te xequitur, c,uocl
non vix, ut natura xit omnix naturae motux, xi natura ^enux
eiuxque xpeciex ext naturae motux, qzuemaclmoclum animal ext
omnix equux, eo quocl animal ^enux ext, xpeciex vero nuiux
^enerix equux. (2) ^c per noc voluntax, quoniam motux ext animi
et incle oxtenclitur motux exxe naturae, te ita clixputante natura ext,
c,uia naturae tamquam ^eneri xpeciex nuiuxmocli xuocliclixti. dur
er^o reprenenclix quocl clicitur naturale peccatum, quocl lecit
voluntax mala, cum ipxam voluntatem tu clicere convincarix exxe
naturam? 3ecl natura non xit voluntax, certe tamen nixi in natura
non potext exxe; quantum enim pertinet acl nominem, motux ext
animi animuxque natura ext. 3ine iam, quaexo, ita clici naturale

12 motux ... 14 animi) <l^e ^ailio papa, c/ />i'o/ez. /X

enux^ v, 24,27-30

16 nurae ... 19

7 ei ^lanicliaeo e^. j quia (?, qui ?^e^.

9 liomine primo t?'. ^
potuit eH/. ^ ai^ ei X 19 ixouiatione iua t^, /^ 25 incle) icleo X 28 cum
iam (? (c/ /^w/ez, X///), quam ?X^/ ^c/., <^n. l. quuni ^/a?'. ^ convincarix)
conarix/^ 29 xecl^ </</. xi X j xii^ lit (?

I^iber quintux c, 40-41

241

oeccatum, quoniam cum nomo peccat, natura utique peccat;

nomo c,uippe natura ext, quemaclmoclum recte clici potext etiam
xpiritale peccatum, cum xpiritux peccat. l>Ion enim erravit
apoxtolux uoi ait: 5/?l>it<l/l<l ne<7ltl<le, quae xpiritalia procul cluoio 35
naturalia xunt, c,uia xpiritux xine amoiuitate natura ext, xive xit
creator xive xit creatux. (3) I^ec tamen quocl vel anelo vel nomi'
ne volente commixxum ext, quoniam natura peccavit - et anelux
enim et nomo naturae xunt - , ita noc exxe clicimux naturale
peccatum, ut necexxitate lactum exxe clicamux quocl lactum ext 40
lioera voluntate. ()ui enim propterea peccavit, c,uia voluit, potuit
et nolle peccare, et ita nomo creatux ext, ut et nolle poxxet et velle
et quocllibet liorum naberet in potextate. 3ecl aliucl ext oriinale
peccatum, quocl etxi tranunt xine propria voluntate naxcentex, per
voluntatem tamen primi liominix ipxa ext ori^o vitiata, xicut aliucl 45
ext etiam in maiore nomine propter c,uocl clicit: ^Von enlnl ^o</
vo/o ^lclo ^onm, xe</ <^o^ no/o m<l/m /?oc <lzo; nec tamen etiam
ixta necexxitax inxanaoilix ext ei cui clicitur: De necxlt<ltlbx meu
41. /l//.. S (1) ()uaeritix er^o necexxitatem rei, quae exxe non
potext xi patitur necexxitatem. ?Iuic motui animi lioero xine
coactu oriinix inquieto, xi cauxa ipxo motu cletur antiquior, non
initur omnino, xecl tollitur; nomen enim ipxum voluntatix
nullam vim natiet alteram quam non cleoere materiae quocl 5
movetur. dum er^o uncle orta xit voluntax, ipxa voluntate quaerix
antiquiux, non exorclium eiux, xecl exitium requirix; omnino enim
non intelleitur exxe, xi aut teneorix cleputetur aut ninilo, nec
potext clici iam voluntax quae xuoxixtere non potext nixi in motu

35Lpn. 6,12

46Kam. 7,15

48 ?x, 24,17

3) clici poten eiiam recte t^. X 35 apoxtolux^ <U. pauIux ^ 36 creaior xit
t?'. /^ 44 iamen per voluntem t?'. e</^, 46 etiam t t^. e<U. 49 me^
41 (??!</, X <. 46 xunt)

1 quaeritix erol quaer uel in X

7 exitum X

242

I.iber quiniux c. 41

10 animi coente nullo. 3i er^o coat aliquix, ext quiclem motux, xecl
non ext voluntax, cuiux vim illa clelinitionix parx xecuncla comple'
vit icl ext coente nullo. (2) 3i er^o voluntax niliil ext aliucl quam
motux animi coente nullo, male prorxux quaeritur orio rei,
cuiux conclitio, xi praevenitur, interit. l^xoencle er^o quicl xit quocl
15 ro^ex: "I^ncle", inquix, "ioxa voluntax mala ouaxi aroor mala in
orimo nomine potuit exoriri?", qui conliterix voluntatem cle
oriine contiixxe; voluntax enim motux ext animi coente nullo.
I^aturalia cuncta count exxe quocl xequitur, voluntax autem, xi
praececlentioux cauxix coatur, voluntax exxe mox clexinit et perclit
20 conclitionem, xi accepit oriinem.
/ll/<?. K (1) 3i voluntax icleo non nabet oriinem, c,uia non
coitur, nec ipxe nomo naoet oriinem ut xit nomo, ouia non
coactux ext exxe. ()uomoclo enim coi poterat qui non erat? l^t
certe nomo natura ext tuoue clixixti: "I^aturalia cuncta count
25 exxe quocl xequitur." Ko^o te, attencle quicl ccax; noli oculix
clauxix linuam movere, auomoclo qui in xomnix loquitur. Kulla
rex quae non ext, coi potext. Vicle etiam quam xit inxanum
neare naoere oriinem rex quae ortae xunt, cum ioxa orio ao
oriunclo xit clicta. I^am quocl ext et oriinem non naoet, xemper
30 mit; xi autem non mit et ext, ortum ext; xi ortum ext, naoet
oriinem. ^t voluntax er^o peccati, quae non mit et ext, utique
orta ext; xi enim ext et orta non ext, xemper mit; xecl non mit
xemper, er^o orta ext. (2) lam tu clama contra apertixximam
veritatem, noc enim clecet vanam loquacitatem tuam, et clic: Orta
35 ext qui^em, xecl non naoet oriinem, aut quocl ext inxaniux: l^t

15 uncle ... exoriri) c/ ^u, nupt. 2,48

17
dic. l. 25 24 naiuralia ... xequiiur^ v. 18xq.

volunt ... 20 oriinem^ c/^

10 coail coit l? 13 nullo coenie t^. U, 14 interiit ?<lc.^/ 15 ro

/^ 18 auiem) enim (? 22 l1omo x t?'. (? 30 ext l om. ^ 32 luit xemper^
xemper luit t^. /^ 34 iuam vanam loquacitem t^. eH/, 35 oriinem non

I^iber quintux c. 4 1 - 42

243

non tuit et ext et tamen orta non ext. ?orro xi noc non clicix, ne
inxulxixximux et omnino latuux iuclicerix, quaere uncle orta xit
nominix voluntax mala, quam neare non potex ortam exxe, quia
neare non potex non luixxe et exxe coeoixxe; quaere, inquam,
uncle orta xit, et inveniex ipxum nominem; ex illo quippe orta ext
voluntax mala, quae in illo ante non luit. ()uaere etiam qualix
erat liomo, antequam voluntax mala oriretur ex illo, et inveniex
oonum; ea quippe voluntate lactux ext malux, quae antequam
exoriretur ex ilIo, talix erat qualix a oono lactux erat icl ext oonux.
(3) rloc ext iitur quocl ait meux cloctor tuuxque clextructor
^moroxiux: "l^x oonix iitur mala orta xunt." ()uocl tu neanclo
et clicenclo: "Kerum ratio non xinit, ut cle oono malum et cle iuxto
aliquicl iniuxtum oroleratur", tantum acliuvax ^lanicneox acl
introclucenclam naturam mali, cle qua clicunt oriri mala, ut te
patronum xui ratulentur errorix, nixi cum eix et ioxe vincarix. lu
ex enim qui miraoili eloquentia vel potiux amentia xic cleienclix
parvulox, ut a xalvatore xeparex, xic oppunax ^laniclieox, ut
contra xalvatorem xuolevex.
42. /l//.. S (1) dum er^o oene cleiinita xit voluntax motux
animi coente nullo, quicl quaerix xuperiux cauxax c,uax clelinitio
voluntatix excluxit? ^xpenclite iitur c,uicl xit voluntax, et clexinetix
inquirere uncle xit voluntax. Voluntax ext enim motux animi
co^ente nullo. Vox xi temptetix ire climiclio unue xuperiux, xtatim
conxtituta convellitix. ()uicl er^o clicit Ivlanicneux? 3ecl ixte motux
icleo exortux ext, quia cle teneorarum natura nomo lactux ext.

46 ^nior. Ixaac 60 47 rerum ... prolerantur^ lul. acl l'urb. lr. 329 (^u.
c. lul. 1,43.44; 6.66)
42,1 voluntax ... nullc>^. 41,17
5 ire ... xuperiux) c/ Otto, ^>'ic^V'
Z22ft)
36 noc^ naec X 39 non poiex neare t?'. /^
/</. 48 lniuxtutn liquicl t^. ??llU,
42 (??/, ^ ftnc. 3 expenclite) 4 extl om. X

44 exoriretur (?, onreiur ?X^/

40

45

50

244

10

15

20

25

30

Libel' quintux c. 42

()uicl tu? ()uia cle ninilo, inquix, liomo lactux exi, I^nux er^o
clicit: Icleo voluntax mala, quia cle ninilo lactux ext Nomo, alter:
Icleo voluntax mala in nomine, quia cle teneorix lactux ext liomo;
utrique er^o illucl voluntatix xuppletorium cleneatix icl ext
coente nullo. 3i enim mit tanta virtux in ninilo qzuanta in aliquo,
quae coeit nanc exxixtere voluntatem, excluxit ao ea concli'
tionem xuam cma clictum luerat "coente nullo." (2) 3ecl non
minux mali abeit inlamiam; non ext enim peccatum, quocl cle
motu animi lioero non venit, ellectumque ext ut cum clixpenclio
veritatix totiux mali periret inviclia, evanuitque mali natura, cum
crimen voluntatix evanuit, crimen autem evanuit voluntatix, cum
cleiinitio voluntatix exxecta ext. l^t peccati iitur et voluntatix
claruit eiuxmocli exxe conclitionem, ut xi cauxix praececlentioux
cleputetur, et iux perclat et crimen. I^oi er^o erit mali natura, cum
malum non exxe conxtiterit?
/ll/<?. K (1) Dici non potext quantum mirer lrontem tuam,
ouomoclo clicax naturam mali, qui malum naturale non clicix, aut
cmomoclo malum naturale non clicax, qui naturam mali clicix.
()uicl autem vaniux clelinitionioux tuix, oui propterea putax non
exxe ciuaerenclum uncle xit voluntax, qzuia "motux animi ext
co^ente nullo"? 3i enim clicatur, ut putax, uncle xit, non erit
verum cmocl clictum ext "coente nullo", cmia illucl uncle ext eam
coit exxe et icleo non ext alicuncle, ne coatur exxe. (D xtultitiam
xinularem! I^on ext er^o alicuncle ipxe liomo, cmi non ext
coactux exxe, quia non erat qui co^eretur antecmam exxet. ?rorxux

15 ea ... nullo) (c/) 41,17; 40,10,. (ttem 27)

8 cle ... i) inquix cle niliilo laciux e lio1no t?'. e<U,, cle niliilo tiomo lactux
en inquix t?'. ^ 9 icleo om. ^ 11 uoluntaiix illucl t?'. (? 12 tanta luit N'.
U,
1) voluntatem exixtere t?', e<U. ^ excluclit/^
17 eiev<muit e<U.
19
exxecia ?/>c. e</</,, ellecia /^, exxecuia <??ac.^/, <^. uel excluxa (?mz.m/
27 ext animi t^. eH/.
30 alicuncle^ aliuncle X^/ I^iz.
xe^ (H/.

I^iber quintux c. 42

245

et alicuncle ext voluntax et exxe non coitur; et xi eiux ori^o

quaerencla non ext, non icleo c,uaerencla non ext, quocl voluntax
alicuncle non xit, xec> quia manilextum ext uncle xit. (2) ^,o illo ext
enim voluntaax, cuiux ext voluntax, ao anelo xcilicet voluntax
aneli, ao nomine nominix, a cleo clei. l^t xi operatur cleux in
Nomine voluntatem oonam, icl utique ait, ut oriatur ao illo oona
voluntax, cuiux ext voluntax, xicut ait ut nomo oriatur ab
nomine; non enim quia cleux creat nominem, icleo non nomo ex
nomine naxcitur. ^lalae autem voluntatix xuae unuxqzuixque
auctor ext, c,uia malum vult. 3ecl cum quaeritur quare poxxit
nomo nabere voluntatem malam, qzuamvix ut naoeat non xit
necexxe, non orio quaeritur voluntatix, xecl ori^o ipxiux poxxioi'
litatix, et invenitur ea exxe cauxa, quia etxi manum oonum ext
rationalix creatura, non tamen ext quocl ext cleux, cuiux xoliux ext
inconvertioilix incommutaoilixc>ue natura. (3) in nuiux rei cauxa
cum quaeritur, noc invenitur quia non cle xe ipxo noc ext cle xua
natura atque xuoxtantia ^enuit, xecl cle ninilo noc ext cle nulla re
lecit naec cleux, non ouia ninil naoet alic>uam vim - xi enim
liaoeret, non ninil xecl aliquicl exxet -, xecl quia noc ext cuique
naturae cle ninilo lactam exxe quocl ext naturam clei non exxe, quae
immutaoilix xola ext. I^ec ea quae cle aliquioux reoux lacta xunt, ao
nac excipiuntur oriine, quoniam rex, quae ita lactae xunt ut ex
eix <iae lierent, cle nullix exxtantioux lactae xunt, noc ext omnino
cle ninilo. ^utari autem poxxunt c,uaecumc,ue alia cliverxix et
propriix c,ualitatioux xuix, voluntate vero quae ratione utitur, xola
ext rationalix creatura mutamlix. ?Iaec cli^enter et intelleenter

nix^ <^ ^u. nupi. 2,48

37 operaiur ... tonain^ c/ ?Kil. 2,13

33 alicuncle) aliuncle/^/ 35 alicuncle^ aliuncle ^/, om. X 39 xicui^ xic X

ait ?/ 40 quia^ qua X 42 llomo poxxn t^. H/. 43 malam voluntaiem
t>'. eH/.
45 cauxa ee t^. X
46 cleux en t?'. ^
54 quoniam) quia (?
55 eix^ i e<//</. 58 tiaecl <U. qui /^

35

40

45

50

55

246

I^iber quintux c. 42 - 43

quixquix aclvertit, multum te cle ninilo niliil quocl acl rem

60 pertineat clixixxe conoxcet.
4). /l//.. S ()uicl ext enim malum icl ext oeccatum? "Voluntax
xequencli quocl iuxtitia vetat et uncle lioerum ext abxtinere." ()uicl
ext ipxa voluntax? ^lotux animi coente nullo. 3i er^o oeccatum
ex voluntate natum ext, voluntax ex motu animi co^ente nullo,
5 nec ninili nec teneorarum conclitio tecit ut exxet nic motux, qui
icleo a nullo coitur ut poxxit exxe coente nullo. ^,c per noc
nullum ext naturale, nullum oriinale oeccatum, cmia naec cluo
nomina unum inclicant, icl ext oeccatum exxe non voluntarium;
praexcripxit autem veritax nixi voluntarium non ooxxe exxe
1O peccatum, et icleo c,ui clicit malum exxe, quocl conxtat inenitum,
non convincit in natura exxe peccatum, xecl xe oxtenclit per
pravitatem iuclicii criminoxum. l^cce rexoonxum ext, acl quocl tu
rexooncleri non ooxxe crecleoax. Ox/mora prorxux mit quaextio,
quam tu aroitraoarix invictam.
15
/ll/<?. K (1) l^xxultax inaniter et clicix: "l^cce rexponxum ext" et
im te rexoonclere non potuixxe mox invenit quicumque acutux
leit liaec tua vel non multum tarclux et mea. ()uantalibet enim
perplexitate non implicata exolicare, xecl aperta imolicare conerix,
xani neare non ooxxunt oriri ao unocluocme voluntatem xuam
20 nec nixi ab nomine oriri nominix voluntatem. ^,c per noc
quoniam mala nominum mala voluntate exxe coeperunt et ante
voluntatem malam xcimux tuixxe nominum naturam oonam, "ex
oonix orta xunt mala." (2) r^oc clicit ^mbroxiux, liinc perimitur
lVlaniclieux, lioc pro Xlaniclieo neat contra ^moroxium lulianux
25 clicenx: "3i natura opux clei ext, per ooux clei opux cliaooli tranxire

43,1 voIuntax ... at>xtinerel (c/) ^u. cluat. an. 15 4 volunt ... nullo) c/^
41,17;40, 10xq.
15 ecce ... ext^. 12 22 ^mbr. Ixaac 60 25 lul. acl
l'urb. lr. 77a; c/ ^u^. nupt, 2,48
43 O'?/ 14 arbitral'ix ?'e^, 16 et ibi (?, <U, uel xecl <?mz.m/, ut iti ?',
ubi ^/e</. 19 non poxxunt neare t^. (? 21 liominem l??'

I.iter quintux c. 43 - 44

247

non xinitur", ut clicat ^lanicneux non exxe nominex opux clei, per
auox apoxtolux tranxixxe clicit peccatum et mortem, quocl ext opux
cuaooli, qzuoniam xecun^um Iulianum "per opux clei opux cliaooli
tranxire non xinitur" et clicit apoxtolux per nominex tranxixxe opux
cliaooli. l>Ion xunt iitur nominex opux clei; ^lanicnei ext ixta 30
concluxio venienx illi, Iuliane, cle acutorio tuo. 3ecl apoxtolux pro
veritate clecertanx et liominex clicit exxe opux clei, ut proxternat
Xlanicneum, et per opux clei noc ext per nominex tranxixxe opux
cuaooli, ut cum illo proxternat et te ipxum.
44. /l//.. S Illucl tamen aclmoneo xolere etiam te in xcriptix tuix
teneorax non clicere creaturam, xecl aoxentia luminix remanere
ooxcuritatem, ut nitiil aliuct xit ooteneoratio qzuam xplenclorix
excluxio. ()uocl er^o excluclitur creaturam vocax, quocl remanet
teneorax; quocl quiclem vulatum a pniloxopnix ext. l^ec nunc 5
quaero verumne exxe putetur an lalxum, xecl illucl inculco:
'leneorax tu non clicix aliuct exxe quam ninil, in nomine autem icl
ext in opere clei icleo malum exxtitixxe arumentarix quia cle ninilo
tactux erat, dauxam er^o mali illucl ninilum luixxe conlirmax,
quocl nimlum tenebrax etiam pronuntiax. l>lecexxitatem itaoue 10
mali cle teneorarum clicix conclitione clexcenclere, Iitur nec in noc
a praeceptore clixxentix, quoniam voluntatem malam pariter
aeternix teneorix cleputatix.
/4l/c7. K
(1) ?aulo ante iam tioi cle nimlo nir1il clicenti
quantum aperte potui oreviterque rexponcli, et nunc acl teneorax 15
truxtra voluixti m^ere, l^on lateoix, lumen quippe te perxequitur
veritatix ita clicenx tactax ex nimlo creaturax, l^uae non xunt quocl
ipxe qui lecit, ut ipxum nirl non exixtimetur vel intelleatur exxe

27 apoxiolux ... mortem^^ Kom. 5,12

nupi. 2,48

28 lul. acl l'urb. lr, 77a; c/^ >^u.

44 (??^/ 7 ee aliucl t^. e<U,

8 in om. ^ ^ malum lcleo t?'. ?'^/ eH/.
15 lruxtra acl ienebrax t^, e</</, 1 7 creatur ex nilulc> t^. (?

248

20

25

30

35

40

Lit'er quiniux c. 44

aliquicl, nec acl lacienclum liabere aliquam vim, quia xi naberet,

non exxet niliil. ^c per noc ninil nec corpux ext ullum nec xpiritux
nec liix xubxtantiix aliquicl acciclenx nec intormix ulla materiex nec
inanix locux nec ipxae teneorae, xecl prorxux ninil, o.uia ubi xunt
teneorae, corpux ext aliquo^ carenx lumine, xive aer xive aqua xive
aliquocl aliucl; corporali enim lumine vel illuminari ut clareat vel
privari ut tenebrexcat, nixi corpux non potext. (2) ^c per noc
ixtarum corooralium teneorarum conclitor non ext nixi qui
concliclit corpora, propter quocl eum in livmno trium virorum
beneclicunt lux et teneorae. kecit er^o cleux cuncta cle ninilo, icl
ext omnia, quae ut exxent lecit, xi eorum primam rexpiciamux
oriinem, ex nix qzuae non erant lecit; noc (^raeci clicunt ei; o<
ovicav. ()uocl ne creclatur cle uni^enito, qui ext cleux cle cleo,
lumen cle lumine et icleo non cle ninilo, veliementer catliolica
rexixtit ^rrianix. dum itaque clicimux non icleo potuixxe oriri ex
oono voluntatem malam, "c,uia oonum lactum ext a oono cleo,
xecl quia cle ninilo tactum ext, non cle cleo", non naturam ullam
ninilo clamux, xecl naturam tactorix a natura eorum quae xunt
lacta clixcernimux. (3) Icleo ciuippe poxxunt ixta mutari xive
voluntate, xicut rationalix potuit creatura, xive propriix xuix
qualitatibux, xicut cetera, quoniam cle ninilo lacta xunt, non cle
cleo, quamvix laciente nonnixi cleo, icl ext quia non xunt quocl illa
natura, quae lacta non ext atque ob lioc immutaoilix xola ext. 3i
er^o vix ^lanicneox vel clevitare vel vincere, noc xape, noc cape

27 m ... ienet>rae) c/ Dan. 3,72 30 2 ^lacc. 7,28 3l qui ... lumine) c/

8vmb. donxtant. (c/^ Den^iner, Lncli. nr. 150)
33 cum ... 35 cleo) (c^)
^u. nupi. 2,48
19 uim aliquam t?'. (?
24 aliquocl) aliquicl ^/ U.
25 tenebraxcai <?
27 eum om. ^c/.
28 beneclicunt^ <xU. eum e<U,
29 oriinem priinani
re3piciamux t?'. e</c/.
31 ex uc onton (??', ex uiontan ^ ^ ne) nec (??<lc.
34 malam voluntatem t?'. e<l.
35 mliilo clamux ullam naturam t^. ^
38 qualitatibux xuix t?'. eH/.

I^ioer quintux c. 44 - 45

249

intelleenclo xi potex, cre^enclo xi non potex, quoniam ex oonix

orta xunt mala, nec ext aliquicl malitia nixi boni inclientia.
45. /l//.. S (1) Verum ut amoox vox veritax cletexit et proruit,
ita (a) nooix conxicleratio noxtri repoxcit ollicii, ut quicl xit noc
quocl ooxcuritatem nuic quaextioni quae iam exarmata ext,
lecerat, explicemux. Omnia quae liunt, aut a necexxario aut a
poxxioili clicuntur exxixtere. I^ecexxarium autem nic clico, non 5
quocl xolemux utile nuncupare, xecl quocl maiorinux merit cauxix
coactum; necexxarium er^o vocaniux, non quocl in iure xit
voluntatix, xecl quocl patiatur exxixtencli vim. ?oxxioile autem
ccimux, quocl nec exxixtencli nec non exxixtencli in alteram
pattem experiatur necexxitatem, xecl certix moclix et poxxit exxe et 10
poxxit non exxe. (2) l'eneat er^o lector noxter quicl nic necex'
xarium, quicl poxxioile nuncupemux. llt ut a ranctioux incnoemux
exemplix, ut cleux laceret munclum, a poxxioili ei venit, non a
necexxario, icl ext omnipotentiae eiux poxxioile luit creare ciuae
concliclit, necexxarium tamen non luit, viclelicet non ext ao aliquo 15
coactux ut ^ceret, xecl lecit quia voluit, quocl non lecixxet
prolecto xi noluixxet. ^t Noc quocl auctori alluit a poxxioili, in
opere a necexxario lactum ext, icl ext non mit munclo ooxxioile
exxe et non exxe, qui exxe a0 omnipotente iuoeoatur, xecl
co^eoatur exxixtere, cui omnipotenx mancl2t>at exxentiam.
20
/ll/<?. K ()uomoclo munclux co^ebatur exxixtere, qui non erat
antequam exxixteret? ()uomoclo coitur quixque, xi non ext?
llonne xatiux erat ut clicerex: Xlunclux clei lactux ext voluntate,
non xua? 3ecl per^e, vicleamux quicl ex ixta clixtinctione poxxioilix
et necexxarii conerix oxtenclere, quam meliux poxxemux intelle' 25

45,4 omnia ... 1 1 exxe) c/^ dic. lai. 12xq.

16 lecii ... voluit) ^ ?x. 134,6

44 inliieniia boni t?'. e<^/.

45 6?7</ 1 cleiexit) protexit (? 2 a <^/. ^l^.. om. c???^ ^. 5Kc>c
X 1) venit ei t?'. e</c/. 14 creare) creurae X 2) laciux en clei t^. eH/.

252

30

10

15

I.ioer quinn c. 45 - 46

^ere, xi eam commemorare tantummoclo, non et exponere voluix'

xex. ()uix enim non vicleat omne quocl lieri necexxe ext etiam lieri
poxxe, non omne quocl lieri ootext etiam lieri necexxe exxe? 3i er^o
noc tioi placuit appellare poxxioile, quocl ita lieri potext ut non xii
necexxe, illucl autem necexxarium, qzuocl non xolum lieri potext
verum etiam necexxe ext, loquere ut vix; uoi rex apparent, non ext
cle veroix controverxia laciencla. 3atix ext noxxe omne necexxarium
exxe poxxioile, non omne ooxxioile exxe necexxarium.
46. /l//.. S l'ranxiit ereo in necexxitatem concliti quocl venerat
cle poxoiiitate conclentix. kecit etiam cliverxax naturax clivel'xax'
que xpeciex in naturix cuxtoclito eo orcline, qui a rerum llueoat
exorclio, ut alia exxent necexxaria, alia ooxxioiiia. ()uicqzuicl er^o
naoent creaturae naturaliter, a necexxarii pai'te xoi'titae xunt.
/ll/<?. /e (1) 3i "quicquicl naoent creaturae naturaliter, a necex'
xarii paiie xortitae xunt", non er^o naturaliter nabent nonnnex
quocl concumount, xe^ qzuocl ooxxunt concumoere. l>Iec ille quem
commemoravit apoxtoIux naturalix ext uxux iennnae, xecl poxxioi'
Iitax eiux; xi enim nolit nomo, non ext ipxe uxux, quamvix ooxxn
exxe xl velit. ?oxxioilitax er^o eiux naturalix ext, ipxe non ext; non
enim ext necexxariux, qui nullux ext xt nolimux, et erravit 20o'
xtolux qui cxit exxe uxum leminae naturaiem. I^oi ext etiam quocl
ante clixixti naturam ^enux xpeciemque eiux exxe coniuium,
quancloquiclem non necexxitate, xecl voIuntate coniuia coouian'
tur? ^,n lorte ut noc clicerex, nonclum tioi in mentem venerat
cluorum ixtorum io ext necexxarii poxxioilixque clixtinctio? (2) !^t
ut ooxt concuoitum xexuum naxcatur nomo, naturale non ext,

46,6 quicquicl ... xunt^ v. 4xq.

9 naiuralix ... leminae^ c^ Kom. 1,27
26 ei non t?'. ?X^5 28 exxe^ en ?/ I^lz. j ero) iitur ??/ 29 non ui t?'.
<?
46 (???^/ 6 parte necexxarii t?', U, 9 apoxiolux conuneinoravit t^. e<U.
12 exil om. X

I.iber quintux c. 46 - 47

251

c,uia non ext necexxarium? I^on enim necexxe ext ut xec,uatur

conceptux et partux, cum max et temina concuouerint; noc autem 20
poxxioile, non necexxarium clelinixti, c,uocl lieri potext, xecl necexxe
non ext. l>lec naturaliter manclucamux, quia et noc xi nolumux
non iit et icleo ooxxioile ext, non necexxarium? 3ecl ixta neare exxe
naturalia ninil ext aliucl c,uam ma^nam partem velle aulerre
naturae. kalxum ext itac,ue quocl aixti: "()uicc,uicl naoent ci'eaturae 25
naturaliter, a necexxarii parte xortitae xunt", c,uancloquiclem et
naec quae commemoravi et alla quae commemorare lonum ext
naturaliter naoent nec ea tamen xunt a necexxarii o2rte xortitae.
47. /l//.. S (1) ()uae autem xentiunt in procexxu, non xemper a
necexxario, xecl multa a poxxioili capiunt. ?Ioc in cunctix licet
viclere coroorioux; xecl lonior clixputatio naxcitur, pauca tamen
clemux exempla. l^atura corporum ext ut coamentatione con'
crexcant, clivixione xolvantur; capacia er^o xunt vulnerix, c,uae 5
patiuntur interitum. I^t er^o vulnerari poxxint, a necexxario
naoent, ut vulnerentur autem, a poxximli. Ita a necexxario ext
poxxioilitatix natura, cum non xit necexxariux ooxxioilitatix
ellectux. Veroi ratia ec,uux oox vel ximilex animantex vulnera'
oilem naoent naturam et icleo incommocli capacia a necexxario 10
xunt; ut autem vulnerentur, non xemoer necexxarium ext. (2) 3i
enim per clili^entiam cuxtoclum clelenclantur a plaix, poxxunt
non vulnerari; qzuocl xi non cuxtocliantur, poxxunt etiam
vulnerari. ?Iurimum er^o clixtat inter ea c,uae a poxxioili veniunt
et ea qzuae a necexxario; quae nixi cuxtocliatur clixtinctio, in 15
innumerox itur errorex. ()uocl ut comparatione clarexcat, lapxi
xunt quiclam meclicinae oppunatorex arumentati nanc artem

25 quicquicl ... xuni) v. 4xq.

19 t necee t^. X 20 inlculux X 25 itaque^ ero X
47 (??X^/
1 quae (que /^) 6 ?^e, </n. l. quae /l/o?'., qui (??^ eH/,
5 uulnerix xunt t^, (? 6 poxxmt vulnerari t?'. eH/. 7 t om. X 9 vel^ et

252

20

25

30

35

40

I.iber quiniux c. 47

ninil nabere utiIitatix clixputantque noc moclo: ^loriturixne

meclicina xuovenit an victurix, xi rnoriturix ninil promovet, xi
victurix lruxtra ^extit? ()ui enim morituri erant nac quoque laoo'
rante morientur, qui victuri xine nuiux quoque beneiicio xalvi
exxe potuerunt. (3) ()uam nempe concinna, quam uroana
concluxio! 3ecl clixxolvitur a propunatoritiux meclicinae noc
moclo: ?Iaec arx, inquiunt, proclext nec victurix nec moriturix
clumtaxat a necexxario, xecl a poxximli icl utrumque paxxurix. l>Ion
er^o acuvat meccina eum qui xine clubio moriturux ext,
quoniam lacere immortalem non potext, xecl neque ei xuovenit,
qui xine cluoio mturux incolumix ext, verum illi, qui xi non
curetur periclitari potext, xi curetur lioerari potext. 3icut er^o nec
victuro nec morituro a necexxarii conclitione xubvenire, ita et
morituro et victuro, xecl a poxximli, arx potext eruclita proclexxe.
Uli er^o priorex meclicantum xtucliix onlociuentex propoxitionem a
poxxibili incnoantem necexxarii line clauxerunt. (4) ()uocl enux
clixputationix in innumera extenclitur. Verbi ratia pronibet lex
nomiciclium lieri, pronibet etiam neleentiae per c,uam in
pericula ruitur occaxionem clari, ut in tauro cornipeta atque in
clomorum coronix. ^t potext clici: Victuro xubvenit ixta clili^entia
an morituro? 3i morituro, ninil promovet, xi victuro, ex aoun'
clanti conxulit, xi utrumque lioc contrarium et per impeclimenta
et xine impeclimentix necexxario conxequentur. ^,t lioc lalxum ext;
optimo enim iure mortalibux conxulitur, ut c,uocl poterant pati
xine clili^entia, clili^entiae opibux evaclant. ^liucl er^o ext a
poxxioili, aliucl a necexxario. (5) Oxtenclamux iam quicl nix antelo'

36 ml ... cornipel c/ l^x. 21,28-32 (29); in? ... coroni^ c/ Oeui. 22,8
2l quoque iiuiux t^. UU. 22 potuerunt^ pount X ^ concinna^ communia
X
30 ei om. ?/
32 meclicantium /^
33 clauxeruni^ clauxeriin ^
clixpuiationix enux t^, ^
36 cornupeta ?/v. /^,
38 xi morinirc, om.
??/ I^iz. 4 l mortalibux iure t^. ??lM e<U.

l^iber quintux c. 47

253

quiix acuuvemur. kecit oeux nominem lioeri arbitrii, naturae

oonae, xecl quae capax exxet virtutum, quax xioi ex emancipato
animo comparaxxet; quocl lioerum aroitrium aliter conxtare non
poterat quam ut naoeret etiam peccancli poxxioilitatem. Lioer'
tatem er^o a necexxario naoet, voluntatem a poxxioili. I^on potext
non exxe lioer, xecl in neutram voluntatem coi potext lactuxque
ext rei necexxariae poxxioilix ellectux. In poxxioili er^o peccari
potext, in necexxario non potext, qzuia a necexxario non actor, xecl
auctor ipxe cenxetur, atque noc quocl potext nomo ex intero clei
ext, a poxxioili autem ipxe actor expenclitur.
/ll/<?. K (1) ()uicl clicix cle caoolo cle quo xcriptum ext: ^b
lnltlo </l<lbo/x />ecc<lt, poxxioilitatem peccancli naoet an necexxi'
tatem? 3i necexxitatem, tu viclerix quomooo xecunclum tuax clixpu'
tationex excuxetur a crimine, xi autem poxxioilitatem, potext er^o
et non peccare, potext naoere voluntatem oonam, potext a^ere
oaenitentiam et impetrare clei mixericorcliam, quia <7o?' cont?'ltnl
et /?ml/l<ltm </ex non <//>lclet. ()uocl qui^em vixum ext quioux'
clam Oriene ut pernioetur auctore, xe^ noc, ut noxxe te exixtimo,
liclex xana et catnolica non recepit, uncle nonnulli Ori^enem
quoque ipxum alienum luixxe ao noc errore vel prooant vel
volunt. (2) Kextat iitur ut ante xupplicium inix aeterni etiam
necexxitax ixta peccanc man^ xit cliaoolo mani poena peccati
neque ninc excuxetur a crimine, quoniam et ixta vinclicta ext pro
maximo crimine, ut ^electet eum xola malitia nec poxxit clelectare
iuxtitia. ^cl nanc autem iam poenalem peccancli necexxitatem non

44 libenaiHriilc/8ir. 15,14 54 1 loli. 3,8 59 ?x. 50,19 60 quibux'

clam ... 64 volunt^ c/^ ^u. c. ?rixc. Ori. 5-7; Iiaer. 43; civ. 21,17
45 emancipaio (?X, xe niancipo ?/ e<^ 50 ext c>m. ?/ ^ 51 a (?,
om. ?X^/ /</., l1cln. l, quia a ^/<l?'. ^ acto^ auctux X 53 acior) aucic' <?X
expencliiur) exienclitur ?<lc. 55 an om, ?' 58 bonam uoIuntem t^. ^
59 mixericorcliain clei t^. U,
62 cliolica et xana t^, UU.
recipit X
64 ut) aut^/izne
66 pro maximo ?/>c./l^^/<li'., proximo (??ac., pro
xime l^iz. 67 euni clelectei t^. ?X^/ eH/.

45

50

55

60

65

254

I.iber quiniux c. 47 - 49

utique oerven1xxet, nixi priux lioera voluntate nulla necexxitate

70 peccaxxet. Delinitio itaque illa peccati, cum lit "quocl iuxtitia vetat
et uncle liberum ext abxtinere", acl illucl peccatum pertinet c,uocl
tantummoclo peccatum ext, non quocl etiam poena peccati.
48. /^. S l^t malum er^o et bonum ex propria voluntate
lacit, xecl bonum xuum cleo etiam cleriet, qui parti nuic non
quiclem praeiuclicium, tamen acliutorium xuominixtrat.
/ll/<?. K lam oonum certe quam malum ex propria nomo,
5 xicut clicix, voluntate tacit et utriuxque in illo poxxioilitax aequa
lance libratur, xecl acl oene lacien^um cleux acliutorium xuomi'
nixtrat. dur er^o acl peccanclum proclivior ext natura mortalium,
xi ninil eit oriinale peccatum? ()uamvix et ipxum acliutorium,
quocl xuominixtrare cleum coimini conliteri, quale clicatix exxe
10 non lateat. I^eem quippe, non xoiritum clicitix, cum ?aulux
apoxtolux per xuominixtrationem xpiritux xancti nox cloceat
acliuvari. ()uocl icleo commemoranclum putavi, ne torte qui
aucliunt vel leunt cle xuominixtratione clivini acliutorii xenten'
tiam tuam, oolivixcantur naerexim vextram.
49. /l//.. S l'antum er^o valet ixta clixtinctio, ut xi nexcientex,
quocl a poxxioili incipit, in necexxarium concluclamux, omnia
crimina acl cleum recurrant. ()uocl ^/lanicneux viclenx tenenrax
oeccati excoitavit auctorex; non enim valuit inter poxxioile
5 necexxariumoue clixtinuere. Omne er^o quocl naturaliter naoet
nomo, a necexxarii parte xortitux ext, quia non potuit ater exxe
quani tactux ext.

70 clelinitio ... a1ixtinere) (c/) ^u. cluab. an. 15

48,10 cum ... 12 aiuv^nl c/ ?Kil. 1,19
70 lit) xk /c
48 (???l^

1 voluntate om. (?

2 eiiam eo t?'. ??l^/</.

49(? ??^ ) XlanicKeux^ <l</c/. non X

6 xeH ei ?X

Lioer quintux c. 49 - 50

255

/l l/<?. K Iam paulo ante monxtravi quam vana ixta xit xenten'
tia; xtoliclixximum ext enim clicere liabere nominex naturaiiter
poxxioilitatem manclucancli, xecl non naturaliter cioox naturae 10
conruox manclucare aut naoere nominex naturaliter ooxxioili'
tatem concumoencli, xecl non naturaliter ^enitalioux memorix
xexux utriuxque concumoere. ()uix noc cticat qui conxiclerat
utcumque qzuocl clicit? I^trumque enim naturale ext, et quocl lieri
poxxunt ixta et qzuocl iiunt, xecl ext illucl et quanclo nolumux, noc 15
non ext nixi velimux.
5ll. /l//.. S ^lalum autem quocl ait a ooxxioili ait.
/ii/<?. K (1) ^ttencle eum qzui clicit: ()o^ no/o m<l/?n /?oc <l^o
et rexponcle utrium necexxitatem non naoeat aencli malum, qui
non quocl vult lacit oonum, xecl non quocl vult malum noc ait.
()uocl xi apoxtolo repunare non auclex, ecce nomo a necexxario 5
malum aenx clelinitionex tuax clirumpit et clixxipat; necexxitate
quippe malum ait qzui non vult et ait. I^Ioc autem quocl nolenx
ait, xi tantummoclo concuoixcere ext carne xine ulla mentix
conxenxione memororumque ooeratione, mala ext et xola concu'
pixcentia carnix, etiamxi non ei conxentiatur acl malum, c,uain te 10
tamen lauclare clelectat. 3i autem tantum coitur ixte c,ui clamat:
()o</ no/o m<l/m ^oc <l^o, ut etiam xua memora exnioeat arina
peccato, non xolum concupixcuntur a necexxario !nala, vei'um
etiam committuntur. I^oi xunt clelinitionex tuae, quax tanta
loquacitate clixtinuix? I^empe t /ml </^/ece^nt atc,ue per' 15
iei'unt. (2) l>lecexxarium atque ooxxioile mana cura cuxcernencla

50^ Kom. 7,19

12 Keni. 7,19

15 ut ... perierunt^ (c/) ?x. 36,20; 67,3

16 t non t>'. /^
50 (??X^/ 2 >^u. om. ?/ 4 non quocl2) qucxl non t^, ??l^/ e</</. 6 tuax
om. (? ^ clii^inipit c??/^./!^ l^iz., clirupit ^/, clIxruinpit ?<lc. ^/<l?'. (c/ 5,2<?,^)
7 ait malum t?', /^ 9 xola (?X, om. ?/UU, 12 noc om. /^ 15 atque^ et

256

20

25

10

15

I^ibei' quintux c. 50 - 5 1

commenclax, necexxarium clicenx exxe quocl lieri necexxe ext,

poxxibile autem quocl lieri potext xecl necexxe non ext. ?roincle
necexxitatem necexxario tribuix, poxxioile vero nulla necexxitate
conxtrinix. Xlalox actux non clax necexxario, xeo poxxioili et clicix
loquenx cle nomine: "^lalum autem quocl ait a poxxioili ait", ne
quixquam male a^ere necexxitate non voluntate clicatur. 3e^
proceclit in mecum qui tioi valiclixxime contraclicit et ccit: ()ui^
ext quocl clicix? l^cce eo non <7o</ vo/o^lclo bon?n, xe</ ^o</ no/o
m<l/?n /?oc <lzo. I^otum ext quocl primux nomo voluntate malum
eit non necexxitate, xeo ixte qui clicit ^o^ no/o m<l/m /?oc <l^o,
necexxitate xe oxtenct malum a^ere, non voluntate, et llenx
mixeriax xuax ri^et clelinitionex tuax.
51. /l//.. S I^ixi er^o necexxaria poxxioilitax luixxet, ellectux
ooxxioilix non luixxet. I^t er^o poxxit malum et bonum lacere,
necexxarium ext; ut autem malum laciat, non necexxario, xecl
poxxioili xuo clevet. I^oi autem ooxxioilitax ext partix utriuxque,
necexxitax neutra ext. 3ic lit ut niliil xit aliucl peccatum quam
voluntax a^encli "quocl iuxtitia vetat et uncle liberum ext
aoxtinere." 3i ninil xit autem aliucl voluntax quam "motux animi
coente nullo", quomoclo er^o cleux, ut munclum laceret, a
ooxxioili naouit, munclux autem ipxe, ut exxixteret, a necexxario
pertulit; ita eam in imaine clei ximile quicl^am intelleitur.
()uippe ut naoeat quam eleerit voluntatem, non coitur, xecl a
poxxioili ei venit; illucl autem quocl male lecerit, necexxitatem
naoet reatux. Ita crimen a necexxario incurrit norrorem, licet
exortum xit non a necexxitate, xecl a poxxioilitate lacientix. Opux
er^o poxxioilitatix textimonium ext liberi animantix.

21 malum ... aii^ v. 1 24 Kom. 7,19 26 Kom. 7,19

51,5 niKil ... 7 abxtinere^ (c/) ^u. clual>. an. 15 7 voluntax ... nullo^ (c/)
41,17; 40,10,.
25 liomo primux t^, eH/.
51 (??/ 1 lul. om, ?/, <lH/. />o5t liiixxei ^/

11 uoluntaie (?

12 ei om. (?

Liber quiniux c. 5 1 - 52

257

/ll/<?. K (1) Iam te omnino neleit qui ea quae xunra tioi

rexoonclimux, leit, quoniam c,ui clicit: /^/on ^o</ ^o/o ^lclo
imnnl, xe</ <^o</ ?lo/o m<l/^l /?oc ^o, necexxitate xe acl a^enclum
malum premi xatix aperte inclicat et oxtenclit lalxum exxe ouoc>
clicix: "I^t malum taciat, non necexxario, xecl poxxioili xuo cleoet"
et cetera talia quae inaniter arrix. 3ic lit ut illa clelinitio, c,ua
clicitur exxe peccatum voluntax a^encli "quocl iuxtitia vetat et uncle
liberum ext aoxtinere", illucl peccatum complectatur, xicut iam
xuperiux aclmonui, quocl tantummoclo peccatum ext, non quocl
etiam poena peccati. st) l'ali namque poena ixte a^eoat quocl
noleoat malum, uncle illi aoxtinere xi liberum exxet, nequac,uam
cliceret: ?Von ^o</ vo/o^lclo ^onm, xe</ ^o</ no/o m<l/nl /?ac <l^o.
3icut er^o nox anoxcimux Eminem in corpore vitae illiux
oeatum, uoi liberum naouit aere c,uocl vellet xive oonum xive
malum, xic et tu anoxce nominem in corpore mortix nuiux
mixerum, uoi oerclita lioertate auclix eum clicere: ^Von <^o</ vo/o
<l^o, xe</ ^o^ o</l l//</ ^lclo, et: ?Von <^o</ ^o/o ^lclo bon?n, xe</
<7o</ no/o m<l/m ^oc <l^o, et: ^/ue^ eM ^omo, ^u me /lbe?Ablt <//e
co^oa?'e mou /?l5?
52. /l//.. S riuiux vituperatio acl necexxaria non recurrit, quia
quicquicl acl necexxarium pervenerit, ipxum pulxat auctorem.
/il/<?. K l>Iumc,uicl noc malum nominix uoi clicit: ()o</ no/o
m<l/m /?oc <l^o, ipxum nominix pulxat auctorem? l^t tamen eum
qui xic ait malum, xatix apparet acl necexxarium pervenixxe;
necexxitate qzuippe ait c,uocl non ait voluntate.

17 Kom. 7,19 20 ui ... ebei) v. 2-4 21 lIla ... 23 at,xtiner^ (c/) >^u.
uat>. an. 15 27 Kom. 7,19 31 Kom. 7,15 32 Kom. 7,19 33 Kom.
7,24
52.3 Kom. 7,19
16 tibi xupra t?'. e</</.
21 arrix inaniter t?'. e<^
26 xi lllierum exxet
abxtinei'e t^. eH/. 29 liabuit llberum t?'. ?' I^iz. ^ qucxl uelIei aere t^. ?/
52 <^?/

1 acl necearia) acluerxaria (?

20

25

30

258

10

15

20

25

Liber quiniux c. 53

53. /l^/.. S ()uomoclo er^o c,uocl a necexxario venit, poxxioili

meo axcribi non potext, ita auocl a poxxioili venit, necexxario
axcrioi non potext; icl ext quomoclo natura corporix et animi mei
voluntati meae applicari non potext, ut icleo xic viclear exxe quia
volui, cum non potuerim velle antequam exxem, ita malum
voluntatix naturae non potext a^moveri, ut necexxitati poxxioi'
litatix opera mixceatur.
/ll/<?. K (1) ^, necexxitate quiclem xatix eviclenter aperteque
clixcernitur c,uocl ita iieri potext ut non xit necexxe; noc tu
poxxioile appellax, tamquam impoxxioile xit quocl lieri non xolum
potext, verum etiam necexxe ext. 3ecl quoniam placuit tibi talia
cluooux ixtix nomina imponere, intelleamux ut poxxumux, et
leramux. 3ecl quicl ext c,uocl clicix: "^lalum voluntatix naturae non
potext aclmoveri"? I^onne cum anelux vel liomo aliquicl vult,
natura aliquicl vult? Zt anelux et liomo naturae non xunt? ()uix
noc clixerit? 3i er^o naturae xunt anelux et nomo, prolecto
natura vult quoclcumque vult an^elux, natura vult quoclcumc,ue
vult nomo. ()uomoclo er^o malum voluntatix naturae non potext
aclmoveri, cum velle alic,uicl nixi natura non poxxit? (2) ^ut non
imputetur nomini peccatum voluntatix xuae, quia nomo natura
ext et malum voluntatix, ut clicix, naturae non potext aclmoveri.
^,n in tantum tua proreclitur vanitax, ut naturae clicax cleoere
imputari quocl naturae non potext aclmoveri? l^am quix clicat
naturae non imputari quocl imputatur nomini, nixi cluixcluix ita
clexipit, ut nominem neet exxe naturam? Viclexne quam multum
loquarix, nexcienx quicl loquarix? 3i er^o clicax: Voluntax necexxi'
tati non potext aclmoveri, ne noc cmiclem univerxaliter verum ext.
^liquanclo enim quocl necexxe ext volumux, xicut necexxe ext ut

53,13 inalum ... aclmoveri) v. 5xq.

53 (??/
7 mixceatur) mixce (?, mixceantur ('caniur l/iz.) eH/,
8 ei
aperte e<U.
13 non poten aclmoveri naiurae t^. e<U.
19 aut^ ut (?
26 quicl) qucxI ?<lc., <lH/, amt>o ?'

I.ioer quinnix c. 53 - 54

25?

qui perxeveranter oene vivunt liant oeati; aliauanclo etiam

necexxe ext aliquicl ut velimux, xicut necexxe ext nox oeatituclinem
velle. I-Incle quaeclam ext et oeata necexxitax, quia necexxe ext cleum
xemper et immutadiliter et oeatixxime vivere. (3) 3ecl quoniam
xunt et quaeclam necexxitatex xic a voluntatioux alienae, ut et
necexxitax xit uoi voluntax non ext et voluntax ubi necexxitax non
ext, ex parte xaltem verum ext quocl clicitur: Voluntax necexxitati
non potext aclmoveri. ()ui vero clicit: Xlala voluntax naturae non
potext aclmoveri, iclem nobix, xi potext, voluntatem vel malam vel
oonam, ubi natura non ext, oxtenclat aut c.uocl voluntax exxe
aliqua poxxit, xi natura non xit quae aliquicl velit. ^ttencle iitur
quam xix a veritate xecluxux. l'u clicix: Voluntax mala naturae non
potext aclmoveri, veritax autem clicit: ()uamcliu ext voluntax ulla,
a natura non potext xeparari.
54. /l//.. S (1) ?Ianc er^o xuotilitatem clivixionum non intro'
xpicienx ^laniclieux l'ra^ucianorum nooix procluxit examina.
^.r^umentatur enim noc moclo: I^ncle malum? l>Iimirum cle
voluntate. I^lncle voluntax mala? rvexponclet: De nomine. I^ncle
nomo? ?er cleum. doncluclitque: 3i malum ex nomine, nomo per
cleum, malum iitur per cleum. l^t poxt noc, quaxi reliioxux ne
criminoxum taciat cleum, clat teneorarum naturam cui malum
cleoeamux axcrioere. ?Iinc et ^uuxtinux: I^ncle malum? De
voluntate. I-lncle, inquit, ipxa voluntax? De nomine, qui ext opux
clei. l^t colliit: 3i malum ex voluntate, voluntax ex nomine,
nomo opux clei, malum iitur per cleum. (2) ()uocl quaxi conatux
aoxolvere, ne cleum criminoxum clicere vicleretur - quocl traclux

40

3l
36
42
54

voluntax ... lulmoven^ v. 5xq.

41

veritl ... xeparari) <l^'t ^no

quial <^n. l. qua /!/a?'. 34 necexxnax2 ... ^xt^ non t nece t^. eH/.
non potext naiurae t^. U,
37 iclem^ clei (?
38 aui oxienclai t?'. (?
a/iKllHo ^/<l^., m. (??/ l^iz.
(??^l 12 uietur ^

30

35

40

10

260

15

20

25

30

35

I^ioer quintux c. 54

eiux allirmat - , violentum aeque pro cleo nooix ninil obtulit, icl
ext teneorax quioux malum noc axcrioere cleberemux. "l>Ion
enim", inquit, "icleo in nomine malum natum ext, c,uia opux clei
erat, xecl icleo c,uia cle ninilo erat." ()uaxi veritax rexponclere non
poxxit: l^t qua impuclentia primo mentitur cleux tuux exxe in
nomine voluntatem, cleincle conclemnat, cum ixtucl malum, viele'
licet peccatum, cle necexxitate noverit teneorarum icl ext antiqui
ninili contiixxe? Inlleximux per caxux ninil, ut appareret
l'ra^uciani virtux in ninilo collocantix xpem xuam. (3) Vicle
tamen imoecillitatem clei quem l'raclucianux inclucit. Ipxum
ninilum xuperare non valuit, cumque nominem lecixxet ex ninilo,
non eum potuit a conclitione mali, quae cle ninilo venieoat,
exuere, xecl rerum clillicultate lactux amarior pro xuix culpix
nominem criminatur et imainix xuae exitio ninili conclemnat
clelicta. Leniniux cum eo ait xenex ^lani, ut clicat illum non
uxquequaque teneorarum ^ente vaxtatum; cuiux tantam
cleoilitatem inclucit 1raclucianux, ut commentetur eum a ninilo
luixxe xuperatum.
/ll/Q. ^ (1) I^emo xuperatur a ninilo, xecl tu xuperarix ninil
clicenclo; nec e^o in ninilo collocavi xpem meam, xecl tu acl
ninilum percluxixti loquacitatem tuam. 3ane xi recte intelleax
quocl perverxe loquerix, ixto moclo cleux a ninilo xuperatur,
ouoniam cleum nulla rex xuperat; ninil enim quicl ext nixi rex
nulla? Ixto moclo etiam cleux ninil non potext xuperare, quia
nullam rem non xuperat c,ui xuperat omnia; ext enim xuper
omnia. 3ecl "non introxpexit", ut clicix, "^laniclieux xuotilitatex

14 non ... er^ (c/) ^u. nupi. 2,48

38 non ... clivixionum^ v. 1xq,

1 8 m^luni ixtucl t^, ?/ e^

2 1 xpem xuam in ninilo collocantix t^. (?
26 clelicia conclemnai t?'. ?^/ e</<//, 27 oeninux ?' I ^lanex^/<l?'. l^lz.mz,,
^lanix l^lz,, inan ^/
28 cleoilitatem tantain t^. e</</.
36 non poten
xuperare ninil t?'. U.

I^iber quintux c. 54

261

clivixionum" tuarum et icleo clicit: "3i malum ex Nomine, nomo

autem per cleum, malum iitur per cleum", ut nac concluxione
territi aut nominem per cleum aut malum ne^emux ex nomine
aut utrumque ut ille talxum exxe clicamux, ac xic nooix introclucat
nexcio quam xuoxtantiam teneorarum, quae nominem lecerit et
c,uae principaliter malum xit, uncle omne malum exxe creclatur.
(2) lu er^o, clivixor xuotilixxime, nuic axtutiae qua putax xapientia
rexixtenclum? Dicam, inquix, malum ao nomine ex poxxioili
exxtitixxe, non ex necexxario. ()uaxi vero tioi ille rexponclere non
poxxit: 3i malum ex poxxioili, poxxioilitax ex natura, natura per
cleum, malum iitur per cleum. ?Ianc concluxionem xi tu non
timex, nec eo illam, quoniam amoo non ex necexxario, xecl ex
poxxioili peccaxxe primum nominem conlitemur. l^tenim nox
clicentex nominem propterea potuixxe peccare, quia non ext eiux
natura lacta cle cleo, quamvix omnino exxe nixi illo creante non
poxxet, non ita lioc clicimux, ut ex lioc ei clicamux impactam, xicut
calumniarix, peccancli necexxitatem. ?rorxux peccare poterat et
non peccare, xecl xi non cle ninilo tactux exxet, icl ext xi cle cleo
natura eiux exxet, peccare omnino non poxxet. (3) ()uix enim ext
tam clemenx qui clicere aucleat immutaoilem atque inconverti'
oilem naturam, quae cleux ext, ullo moclo poxxe peccare, cle quo
clicat apoxtolux: ^Ve^^e xe l/um non /?ott? I^trique iitur
^lanicneo rexixtimux ccentex a oono et iuxto cleo non xic exxe
nominem lactum ut ei exxet necexxe peccare et icleo peccaxxe quia
voluit qui poxxet et nolle. 3ecl quocl in eiux proenie mala tanta et
tam manitexta conxpicimux, non voluntaria liominum, xecl cum
quioux nati xunt, cum ea venire cle vitiata per peccatum oriine

39 ... eum^ v. 5xq.

60 2 l^im. 2,13

44 onine tnlum xe (?, malum exxe /l/, malum omne ?^e^. 45 xapientiae
<? 51 Komineni primuni t?'. e<U, 58 que^ et e^, 61 liominem ee
lactum t^. ?', Koininem laciiim exxe t^. e<U,

40

45

50

55

60

65

262

I^ioer quintux c. 54 - 56

vox neatix, prolecto acl introclucenclam naturam mali, cuiux com'

mixtione clei natura corrupta xit, tamciuam in arce ^lanicneum
liaerexix vextra conxtituit, ex qua et illum ximul et vox veritax

10

15

cleicit.
55. /tV^. S ?atiuntur lianc omnex inominiam qui inclicunt
veritati bellum. l^ox er^o c,uocl eimux colliamux. ()uaeritur
uncle tlla priina voluntax mala in nomine tuerit exorta. Kexpon'
clemux: ^ motu animi coente nullo. Ooicitur: 3i in opere clei
apparuit? ^,xxentimur verum exxe. Koatur, c,uomoclo icl non
abnuamux, qui neamux naturale peccatum. Kexponclemux: l)uia
in opere clei a ooxxioili exxixtit peccatum ixtucl, non a necexxario;
naturalia er^o necexxaria xunt, poxximlia autem voluntaria.
/ll/<?. K 3unt et voluntaria necexxaria, xicut oeati exxe volumux,
et necexxe ext ut velimux. 3unt et poxxibilia naturalia; poxxioile ext
enim ut concipiat lemina quae concumoit cum viro xuix et illiux
^enitalioux memorix, xi nec ipxa xterilix xit nec ille, xecl non ext
necexxarium; lieri quippe potext, xe^ necexxarium non ext et
tamen naturale ext. lace, ooxecro; vanae xunt cleiinitionex nec
xuotilex, xecl puerilex clivixionex tuae.
56. /l//.. S ^c per noc ut peccatum motui libero ita naturam
cleo axcribimux conclitori. l^xt iitur natura numana bonum opux
clei; ext lioertax aroitrii, icl ext poxxibilitax vel clelincmencli vel recte
laciencli oonum, aeque opux clei. I^trumcme lioc liomini a
necexxario venit, neutra cle nix cluaoux reoux mali cauxa ext. 3ecl
liuc uxque necexxaria illa venerunt. Iam voluntax in nix quiclem

55,9 beati ... volumux^ c/ dic. Nort. lr. 69 >^ (5t. '^.); ^Vu. vit. be. 10
66 naiuram mali introclucenclam t^. e<^,
55 (??^, ^ ftnc. 2 quaeritur) 3 luerit exorta) exorta t X 4 xi e</c/., xecl
<??X^ ^ clei opere t^, /^ 10 naiuralia^ <U, xl ?<., <^/. xic ?/>c.^U., </^
cui /^ 11 enim c>m. X 13 necexxarium^^ necexxario X, necexxe ?)^/ e</</.
14 clelmitionex) <^, tuae X
56 (??^/ 6 quiclem in liix t?'. eH/,

I^iber quintux c. 56

263

exoritur, xecl non cle nix; capacia voluntatix xunt quippe, non
plena nec laciunt, xecl accipiunt meritorum cliverxitatem.
/ll/<?. K (1) I^aturam et liberum aroitrium rectixxime oona
conliterix exxe opera clei; xecl quocl voluntatem in nix quiclem, xecl 10
non cle nix axxerix exoriri, quicl inxaniux clici potext? Itane vero,
luliane, ex nomine nominix voluntax non oritur, cum nomo
oonum opux clei xit? ?oxtremo potuitne axcenclere in cor tuum
exoriri quiclem nominix voluntatem, xecl non cle lioero eiux
aroitrio? Dic er^o uncle, xi non cle natura, icl ext non cle ipxo 15
nomine, xi non cle lioero eiux aroitrio, clic, ro^o, uncle voluntax
nominix oriatur. Dixixti uoi oriatur, clic et uncle. Lona opera clei
xunt natura et liberum aroitrium. "In nix", inquix, "voluntax
exoritur, xecl non cle nix." I^ncle iitur? Dic; aucliamux, clixcamux.
^,ut oxtencle alicuoi aliquicl ortum exxe, cum uncle non exxet. 20
(2) ^lunclux quiclem cle ninilo exortux ext, xecl cleo laciente; nam xi
cleum opilicem non naoeret, cle nullix reoux oriri omnino non
poxxet. 3i er^o et voluntax in nomine vel in eiux lioero aroitrio cle
ninilo exorta ext, quix eam lecit? ^ut xi non lacta vel orta ext,
quix eam ^enuit? ^,n xola ext in reoux, quae exxe coeperunt, lacta a 25
nullo, nata cle nullo? dur er^o propter illam clamnatur nomo,
quo non volente exorta ext in illo voluntax mala, cuiux erat
tantum capax, non eliicax? 3i autem, ut iure clamnetur, eo
volente in illo exorta ext, cur eiux ipxiux voluntatem cle illo
exortam neax, quo volente exortam exxe et quo nixi volente 30
exoriri non ootuixxe non neax? dum vero cle illo exorta ext, cle
natura exorta ext, quia nomo natura ext, et quia potuit etiam

1 1 imne ... 16 lionune) <lj^t ^no papa, c^ /Vo/ez. /X

6x<,.

18 in ... nix^^ v.

8 cliverxitatem meritoruin t?'. e<U, 1 0 clei opera t?'. U, 1 6 uncle roo t?'. (?
19 iiiur^ ero ^/ eH/, 20 aliquicl alicubi t?'. ?/ ^ 22 omnino oriri t^.
e</</. 24vellxecl(? 29 cle^ et ?' 32 exor) orta U.

264

35

40

45

10

I^ibel' quintux c, 56 - 57

nolle c,uocl voluit, cle lioero aroitrio eiux exorta ext, c,uocl et
ipxum, xicut laterix, pertinet acl naturam. (3) (I5ur er^o neax
clauxix oculix rex apertax cte natura nominix exoriri nominix
voluntatem, clum timex ne ^lanicneux naturae nuiux accuxet
auctorem? 3ullicit acl illam pextilentiam relellenclam quocl
catnolica veritax praeclicat ad optimo cleo xic exxe nominem
conclitum, ut necexxitatem peccancli non naoeret nec oeccaret, xi
peccare nollet, cum etiam xemper nolle utique poxxet. ()uix enim
tam xit mente caecux, ut non vicleat, xicut nomo ext primitux
conclitux, manun1 oonum exxe naturae poxxe non peccare,
quamvix maiux xit non poxxe peccare, atque orclinatixxime
conxtitutum, ut noc priux exxet un^e lieret nominix meritum et
illucl exxet poxtea oene meriti oraemium?
57. /l/Q S (1) Lona er^o poxxioilitax mali atclue boni volun'
tatem non coit, xecl permittit oooriri. I^emo iitur icleo oonux
ext, quia oero allectux aroitrio ext. 3unt quippe multi nominex
aec,ue lioeri, xecl tamen pexximi, xecl nec icleo ouixque malux ext,
qzuia lioeri aroitrii ext; xunt enim multi aeque lioertatix liuiux
participex, tamen optimi. l^sec oonux iitur nec malux nomo icleo
ext quia lioer ext, xecl nec oonux nec malux exxe poxxet nixi liber
exxet. l^xt er^o ixta poxxioilitax, c,uae nomine libertatix oxtenclitur,
ita a xapientixximo conxtituta cleo, ut xine ipxa non xit quocl per
ipxam exxe non coitur. (2) dontrariorum enim una capacitate ao
utrorumque praeiuclicio vinclicatur, icl ext nec malae voluntatix
nec oonae cauxa et necexxitax clici potext, quae utramclue xic
recipit ut neutram compellat exxixtere. I^ecexxariorum er^o
xinularix cluctux et unum quoclam moclo lilum ext, velut

34 cur ,..36 voluntaiem^ <l^'t ^lio papa, ^ /><>/ez. /X

33 eiux arbitrio t^. eH/.

35 lionunix^^ liomini (? ^ voIuniem llominix t^.
e<U. 45 bene^ boni (?
57 (??X^
3 arbiiric, allectux t?'. X
5 enim om. X ^ aeque multi t?'. X
7 malux nec bonux t?'. ??l^/ 1 1 uinclicantur X

IHer quiniux c, 57

265

^eometrica illa xine latitucline lonituclo ext, nec nic unio clivicli
potext. ()uamcliu er^o xinularix extenclitur, vim naturae xuae
tenet; at ubi ei occurrerit quocl in cliverxa linclatur, illucl
necexxarium ilico terminatur, icl ext oonux cleux oonum lecit
liominem.
^l/<?. K (1) dur er^a clixixti nec malum nec bonum exxe nomi'
nem nixi propria voluntate, et quicquicl ex cleo naoet, ex
necexxario nabere, non ex poxxioili? ()uocl vix intellei ex natura,
non ex voluntate, ut per xe ipxum bonux xit nomo, non per
cleum, aut certe melior per xe ipxum quam per cleum. r^Iaec
quippe verba tua xunt: "I^emo", inquix, "icleo bonux ext, quia
lioero atlectux arbitrio ext." l^t paulo poxt: "I^ec icleo quixque
malux ext", inquix, "quia ext liberi arbitrii." ()uioux veroix quicl
clicix, nixi c,uocl nec bonum nec malum cleux lecerit nominem, xecl
utrumlibet norum ipxe xe tacit, cum oene vel male utitur lioero
arriitrio? ()uicl ext er^o quocl nunc clicix: "Lonux cleux l>c>num
lecit nominem", xi nec oonux nec malux ext nat>enclo liberum
arbitrium quocl in eo cleux lecit, xecl t>ene utenclo, icl ext cum iam
ipxe bene vult, non cum nabet poxxibilitatem volencli nene? (2) l^t
quomoclo verum erit: /eclt </ex ^omlnem ?'ectm? ^n rectux erat
non nabenx voluntatem bonam, xecl eiux poxxiliilitatem? l^r^o et
pravux erat non natienx voluntatem malam, xecl eiux poxxioi'
litatem, et a xe ipxo illi ext voluntax bona talxumque xcriptum ext:
/??'<lef?<l?'<lt?' vo/nt< <l </omlno, et: Oel in vobu o^e^t^ et ve//e.
()uamquam tu nec a xe ipxo ei clicax exxe voluntatem nonam vel

25 nemo ... en^. 2xq. 26 nec ... ai'oitrii^ v. 4xc,. 30 bonux ... nominem)
v. 18xq. 34 Lccle. 7,30 38 ?rc>v. 8,35; eux ... velle^ ?nil. 2,13
17 ciucxl^ quo (?
18 lecit) lacit (?
20 bonum nec m^lum t^, e^.
26 aNectux^ ellectux X^/ ^ quixque icleo t?'. ^
27 en^ ... arbitrii^ liberi
arbitrii (om. /^) t t?'. ??iM e</</. ^ quicl) </</. aliucl X 29 xe om. X I lecerit
/5 30 ero t t?'. X 33 ipxe^ <U. nomo ^ 35 ero ... poxxibiInaiem^ t?'.
/5t et velle X 37 lalxumque) </n. l. lalxoque ^/a?'. 38 operaiur in nobix

15

20

25

30

35

266

I^iber quiniux c. 57 - 58

40 malam, xecl oriri in illo, non cle illo. Ita tit, ut per tuam mira'
oilem xapientiam nec cleux lecerit liominem rectum, xecl qui
rectux poxxet exxe, xi vellet, nec ipxe xe laciat, xecl nexcio quo caxu
rectux liat, quia nec cle illo, xecl nexcio uncle aut nexcio quomoclo,
in illo voluntax oritur qua rectux liat. ^Von t t^ ^^lenti^

10

15

20

58. /l//.. S l^t incipere et oene incipere xubxtantiam a necex'

xarii unione cliriitur. ^ccipit etiam arbitrii lioertatem; aeque
aclnuc necexxarii linea continetur. 3ecl iam necexxariorum tinix ext;
ninc lincluntur in contraria voluntatex. ^cl unionem er^o necexxa'
rii clivixionix natura non pertinet. Ita poxxioilitatem naoere coi'
mur, uti autem vel oene vel male ipxa poxxioilitate non coimur.
Ita lit ut etiam poxxioilitax peccancli capax ooni malique, xecl
voluntarii xit, quoniam ooni proprii capax exxe non poterat, nixi
capax exxet et pravi.
/ll/<?. K (1) Dic potiux, xi vix verum clicere, nominix naturam
capacem ooni et oravi priux lactam, non quo non poxxet xoliux
ooni capax lieri, xecl quocl ao ixto raclu orclinatixxime xur^ere
cleouit, ut xi non peccaxxet quanclo peccare poxxet, acl eam
oeatituclinem perveniret uoi peccare non poxxet, ouia, xicut iam
clixi, utrumque manum oonum ext, quamvix minux unum,
alterum maiux; minux ext enim poxxe non peccare, maiux autem
non poxxe peccare. l^t oporteoat a merito ooni minorix acl prae'
mium pervenire maiorix. (2) I^am xi "ooni proprii", xicut clicix,
"capax exxe non poterat" liumana natura, "nixi capax exxet et
pravi", cur poxt nanc vitam pie ^extam ooni xoliux erit, non et

44 Iac. 3,15
58,18 boni ... 20 pravi^ v. 8xcl.
41 rectum nominem t?'. U. 42 poxxii ?X ^ xe ipxe t?'. /^
58 (??X^/ 1 xuoxtantiam incipere t?'.(? 3 iam^ eiiam (? 5 poxxibilitex
X 11 quo^ qucxl /^ eH/, 1 2 ino (?, ipxo ??/ e^c/., </. uel io ?mz. m/>.
20 et non t^. ^/ e<^,

I.iber quintux c. 58 - 59

267

mali capax, ab omni xcilicet aliena non xolum voluntate vel

necexxitate, verum etiam poxxioilitate peccancli? ^n vero metuen'
clum ext, ne tunc etiam torte peccemux, quanclo xanctix anelix
erimux aequalex? De quioux xine cluoitatione creclenclum ext quocl
acceperint non poxxe peccare pro merito permanxionix xuae,
quoniam xteterunt, quanclo aliix caclentioux etiam ipxi peccare
potuerunt. ^lioquin aclliuc timenclum exxet, ne multox novox
cliaoolox et eorum novox malox anelox lmberet liic munclux.
(3) 3anctorum etiam qui cle corporioux exierunt, erit nooix vita
xuxpecta, ne ioi etiam quo venerunt lorxitan peccaverint aut
lorxitan peccent, xi in natura rationali peccancli poxxioilitax
permanet nec potext exxe capax ooni, xi non xit et mali. ()uae
quoniam venementer aoxurcla xunt, liaec opinio rexpuencla ext
potiuxc,ue creclenclum icleo luixxe ixtam naturam et ooni et mali
capacem primitux lactam, ut liorum alterum cleli^enclo meritum
compararet, quo ooni xoliux vel mali xoliux capax poxtmoclum
lieret, ita tamen ut xi plecteretur clamnatione perpetua, pati
coeretur tantum, non etiam lacere xineretur malum.
59. /l//.. s (1) 3ecl quantum interext inter plenum et vacuum
tantum nimirum inter poxxioilitatem et necexxitatem. ?oxxioilitax
enim rei illiux, cuiux capax clicitur, vacua oxtenclitur, quoniam xi
vacua non exxet, nec capax exxet. ()ui enim caperet quocl iam
naoeret? l>Iecexxitax autem non vacuitatem, xecl plenituclinem
inclicat; non potext quippe capere quaxi vacua quocl iam quaxi
plena exxe compellit. l'antum itaque inter necexxaria et poxxioilia
interext quantum inter conlerta et inania. ^b utriuxque er^o
qualitatix, cuiux aeque capax ext, praeiucticiix ipxa repunantium

2) quanclc, ... aequalex^ c^ I.uc. 20,36

2l inali^ lioni (? 28 liic mun^ux liaderet t?'. X 31 poibi1itax pecc<mcli t^,
/c/, 33 t rexpuencla t^. ?X^/ e</c/,
34 eil om. X 35 clelienclo co^'.
Xa/ln^l, clilienclo <???/ /</. 36 xoliux^^ om. X
59 (??/ 3 quoniani^ quaiiclo ^/<l^. 7 plenam (?ac.

25

30

35

268

I^iber quinn c. 59

10 xuxceptione clelenclitur. Mabet er^o oonum necexxarium in natura

tantum quantum acl nonorem xoectat auctorix, quocl ext innocen'
tia nulli malo aclmixta naturaliter, proprii operix pro ooni
prooitate et accuxatione mali receptrix. (2) Illucl er^o quocl ei cle
proprio venit, peccanx quixque xauciare potext; noc vero quocl cle
15 clei opere xuxcepit, clecolorare non potext. ^lanet er^o et in malix
nominioux taxatio naturalix ooni nec umquam malum erit
oonum malumque aere potuixxe; xecl perxonae illi ninil pro^erit,
quae necexxarii xui inxtituta non clamnat quiclem, xecl tamen xioi
ea non proclexxe compulit. 3icut er^o in eo nomine, in quo ext
20 iam explicata lioertax, cum peccat, malum axcrioimux voluntati,
naturam autem cleo conclitionix auctori, ita xi parvulux, qui
voluntatix uxum non naoet nec quicquam oxtenclit praeter
inxtituta naturae, xcelere plenux exxe clicatur atque naoere malum
a necexxario, quocl alter a poxxioili capit, xine cluoio ix aucior
25 criminix, qui naturae auctor, ar^uitur.
^cV<?. ^ (1) ^.eulax tuax aperte in maiorioux tranimux, ut eax
acl parvulox tranxlerre non poxxix. on erat parvulux qui cliceoat:
^Von ^o</ ^o/o^lclo bonm, xe</ <7o</ no/o ?n<l/m ^oc <lzo. l^on ei
poxxioilitatix inanitax, xecl necexxitatix inerat plenituclo, ut tuo cle
30 nix reoux loquamur moclo; non erat vacuum quo caperet, xecl
relertum quo ceperat malum. I^on enim ait: Lonum malumque
a^ere poxxum, quae poxxioilitax naturae numanae malum non iuit
nec voluntatix, xecl ait: ^Von ^o</ ^o/o ^lclo bonm, nec tantum
verum et aclcliclit: 5e</ ^o</ no/o m<l/m /?oc ^o. l^cce et quocl non
35 ait oonum et quocl ait malum, non ooxxioili, ut ipxe conxtituix,
xecl ut ille patitur et latetur, necexxario xuo cleoet inlirmux quiclem
acl aulerenoax mixeriax xuax, xecl plane lirmixximux malleux acl con'

28 Kom. 7,19

33 Kom. 7,19

34 Kom. 7,19

13
boni probitate cc'?xl, b. probatione conlec, ?^e, b. proprietaie (??/
e</c/.
21 concliiionix cleo t^. (?
25 qui^ quia ?' 30 quo) qucxl Mzne
32 poxxibilitix (?

Liber quunux c. 59

269

terenclax reulax vextrax. Vult et non ait quocl oonum ext, non
vult et ait quocl malum ext; uncle ixta necexxitax? (2) ^noxcunt
eam quiclem catnolici cloctorex, qui ?aulum apoxtolum
intelleunt etiam cle xe ipxo ixta clicentem, et ex le^e, quae in
memorix repunat lei mentix, xine qua nullux dominum
naxcitur, venire non cluoitant et icleo clici et a xanctix viclent: ?Von
<^o</ vo/o /lcio bonm, xe</ <7o</ no/o m<l/?n /?oc <l^o, quia viclent
quantum oonum xit nec carne concuoixcere quae mente
averxantur, eoxque icl velle nec lacere, et maluin exxe, quamvix
mente non conxentiente, vel carne tamen talia concupixcere,
eoxque icl nolle, xecl tacere, xine ulla qui^em conclemnatione,
quoniam peccati nuiux reatu reeneratione cleleto rexixtunt
mente, ne pei^iciant quocl concupixcunt carne, xe^ non xine xuo
aliquo malo, quia non eix aliena conunixta, xecl eorum natura ext
et in mente et in carne. (3) ?Iunc xenxum pium et verum contra
xuxceptam vextram non vultix aclmittere, quaxi propterea iaciatix,
ut in iuclicio quo cletencritur a vooix, non xolum cle litterix, vertun
etiam cle ipxix nominum morioux ^emitiouxque xanctorum ninil
aclverxux eam recitetur nolentioux vooix et tanta veritatix mani'
lextatione recitetur, ut non eloquentia, xeo xola impuclentia vextra
remaneat, qua illam non poxxitix clelenclere, xecl velitix. ()uicl
enim aitix quocl rex apertax turoiclae loquacitatix tempextate
nuoilare conamini? dlamat apoxtolux: ?Von ^o</ ^o/o ^lclo
bonm, xe</ ^o</ no/o m<l/?n /?oc <l^o. dlamat etiam xuperiux: /<lm
non e^o o/>e?'o?' l//</, xe</ ^o</ ^blt<lt in me />ecctm,' xcio enim
<7l<l non /?<lgit^t in me /?oc t in c^?^e me<l bonm. (4) ()uicl ext:
()o</ no/o ^lclo? IIt quicl ext: ?Von e^o o/>e?'o?'? ()uicl ext nixi quocl
conxequenter exponit? Dicen^o quippe: ()o</ no/o^lclo xe tacere

41 ex ... mentH c/ Kom. 7,23 4) Kom. 7,19 60 Koin. 7,19

7,17xc,. 64 Kom. 7,20; Kom. 7. 17 65 Kom. 7,18

45 mente^ menti (?
6) mea carne t^. eH/.

46 auerxantur (?^/

61 Kom.

5) vextram xuxcepiam t^. eH/.

40

45

50

55

60

65

270

70

75

80

85

I^iber quintux c. 59 - 60

oxtenclit, et rurxux clicenclo: ^Von e^o o/>ew?' non mentem

conxentientem, xecl carnem xuam concupixcentem icl lacere
oxtenclit; concupixcenclo quippe caro ait, etxi acl conxenxum
mentem non attranit. ?ropter noc acliunit: 5clo ^i<l non /?<lblklt
in me et exponenx quicl clicat in me: //oc t, inquit, ln c<l?ne me<l
^onm. Verum xint ixtae vocex non apoxtoli, ut vultix, xecl cuiux'
lioet nominix mala xua conxuetucline praeravati, quam voluntate
non potext vincere, nonne et naec tam roouxta ext, ut ar^umen'
tationex vextrax cle poxxioili et necexxario tamquam puerilex et
luclicrax tabellax rooore xuo tranat et conterat? (5) ()uoniam ext,
quocl non vultix, non xolum voluntarium atque poxximle, uncle
liberum ext aoxtinere, verum etiam necexxarium peccatum, uncle
abxtinere liberum non ext, quocl iam non xolum peccatum, xecl
etiam poena peccati ext. l>lec vultix attenclere quocl in unoquoque
aitur per violentiam conxuetuclinix - quam quiclam clocti
clixerunt xecunclam exxe naturam - , noc actum exxe per violeniam
poenalem xummi illiux maximique peccati primi liominix in
omnioux, qui erant in lumr>ix eiux per eiux exorturi concu'
pixcentiam, cum propaaretur ^enux liumanum, quam concu'
pixcentiam peccantium puclor operuit in reione lumoorum.
60. /c//.. S (1) 3ecl quicl nox acl parvulox, cum quaextio
^lanicneorum nec perlectae aetatix nominem clicat voluntate
peccare? I^am xi icleo exortum ext in nomine malum, quia cle
ninilo lactux erat, a necexxario autem naouit liomo ui cle ninilo
lieret, xine cluoio malum non a poxxioili, xecl a necexxario recepit.
()uocl quia lona clixputatione clextructum ext, aclnuc moclicum,
quo maix ac maix iteratione lucexcat, xuper lioc eoclem

b9 Kom. 7,18 80 clocti ... naturam^ c/^ Qc. lin. 5,74 <l/. (Otlu, 5/"^c^we^
^26) 84 concupixcentiam ... lumtmrum^ c/ Qen. 3,7
78 quocl^ qula (? 79 tenzere vultix t?'. U,
81 exxe xecunclam t^. e<U!,
8) concupixcentiam exonuri t?'. /<^ 84 liumanum enux N'. e<U.
60 (??^

I^iber quintux c. 60

271

clixxeramux. ()uaerix iitur uncle ipxa voluinax mala in nomine

primo exniterit; rexponcleo: De motu animi co^ente nullo.
()uaerix et uncle xit ipxe motux; rexponcleo: ()uicl requirix uncle
exxe potuerit an uncle exxe compulxux x? 3i clicax, quocl xcripxixti
quoczue, uncle exxe compulxux ext, releram te ax/xtata et contraria
loqui. (2) ()uaerix enim quix coeerit, qzuocl exxe non 00xxit nixi
co^ente nullo, quocl quia ipxa xui contrarietate clixxolvitur, ninil
nabet virium quaextio, quae orclinem non nabet. 3toliclixxime
iitur interro^ax, uncle ipxa voluntax mala. ?Ioc enim quocl clicix:
I^ncle, non occaxionem, xecl oriinem eiux icl ext naturam requirix,
at icl, xicut xupra tractatum ext, xi naturam accipit, clelinitionem
xui perclit, qua clictum ext coente nullo; xi vero clelinitionem
tenet, oraeiuclicium nativitatix excluclit. I^on icleo er^o peccavit
liomo, quia cle ninilo lactux ext, non icleo cmia a cleo lactux ext,
non icleo quia cle teneorix laux ext, non icleo quia lioeri aroitrii
lactux ext, xecl icleo peccavit qzuia voluit, i^ ext icleo naouit
voluntatem malam quia voluit.
^l/<?. K (1) l,Iox vel potiux ipxa veritax clicit perlectae aetatix
nominex quoxclam voluntate, quoxclam necexxitate vel eoxclem
ipxox in qzuiouxclam voluntate, in cjuibuxclam necexxitate a^ere
malum. ()uocl xi lalxum putax, illum axpice clamantem: ^Von ^o</
vo/o^7lo bonm, xe</ ^o</ no/o ni^/m /?oc <l^o. ()ui tioi totienx in
laciem retorquenclux ext, quotienx clicenx ixta vel non viclere te
linix ixtum vel lortaxxe non viclex. ()uicl te anlractuoxix involvix
ambaibux? l>lon tioi clicitur necexxitatem oeccati naouit liomo,
quia cle ninilo lactux ext, xecl tu tibi Iioc clicix. ?rol8U8 ita lactux

9 cle ... coente) c/^ 41,17; 40,10xq. 12 nvxta) c/ 1,71,32,' I^n. cliv.inn.
3,6,10: ^rcllax ... intrcxluxit enux pliiloxc>pKiae axV5iaium 28 ^om. 7,19

8 iitui'l ero e</<^ ^ primc, liomine t?'. eH/.

10 ei om. (? ^ x om. ?)</ec/^
14 xui om. (? 15 inur xtollliixxime t^. /</.
19 perclicl (? 29 totiex e</^,
30 quotiex d? /. ^ non um. (? 32 peccati) peccaancli e<^/. , x/ c/ /,7/,26

10

15

20

25

30

272

Liber quintux c. 60

ext, ut poxxioilitatem peccancli naberet a necexxario, peccatum

35 vero a poxxioili. Verumtamen nec ipxam poxxioilitatem peccancli
liaberet, xi clei natura exxet; iinmutabilix enim prolecto exxet et
peccare non poxxet. (2) I^on iitur icleo peccavit, xecl icleo peccare
potuit, quia cle ninilo lactux ext. Inter peccavit et peccare potuit
plurimum clixtat; illa culpa ext, ixta natura. l>Iec omne quocl cle
40 ninilo lactum ext peccare potuit; non enim peccare lina et
lapiclex poxxunt, xecl tamen natura, quae peccare potuit, cle ninilo
tacta ext. I^ec maAnum ext peccare non poxxe, xecl manum ext
cum oeatitucline peccare non poxxe. 3icut non ext manum
mixerum exxe non poxxe, quia omnia, quae nec oeatitucnem
45 capiunt, mixera exxe non poxxunt, xecl manum ext ita oeatam exxe
naturam, ut mixera exxe non poxxit. ()uocl etxi maiux ext, nec illucl
parvum ext, in ea oeatitucline conclitam nominix exxe naturam, ut
xi vellet, poxxet exxe non mixera. (3) 3ic autem clicuntur ornnia
lacta cle ninilo, icl ext ex nix quae nulla erant, ut intelleamux,
50 qzuicqzuicl ex eo lactum ext quocl iam erat, acl oriinem primam
exxe relerenclum. De terra enim caro, xecl terra cle ninilo. 3ic enim
clicimux etiam omnex liominex exxe liliox ^,clam, cum patrix xui
quixque xit liliux. Omnia tamen quae lacta xunt, mutaoilia xunt,
quia cle ninilo lacta xunt, icl ext non luerunt et cleo laciente xunt
55 et oona xunt; a oono enim lacta xunt nec omnino exxent ulla
mutaoilia bona, in quantum xunt, nixi exxet a quo crearentur,
immutaoile bonum. (4) ^iala iitur omnia, quae niliil xunt aliucl
quam privationex bonorum, ex oonix orta xunt, xecl mutaoilioux;
et an^elum quippe et nominem, ex quioux orta xunt mala - quae
60 tamen et non oriri potuixxent, xi illi peccare noluixxent, quia et
nolle potuerunt - , naturax oonax recte, immutaoilex autem non
recte poxxumux clicere. Deux vero tam oonux ext, ut malix quoque

34 peccancli poxxibilitaiem t?'. e^,

35 peccancli poxxibiliiaiem t^. ^
36 naiura clei t?', (? 40 peccare^ ... lapiclex^ lina ei lapicl peccare l?'. e</c/.
44 xe mixerum t?'. e</</.
49 quae) <lc/c/. cle ?", </c/. ex ^/ 55 inutatMa
bona ulla t?'. ec/</.

I.iber quintux c. 60

273

utatur oene, quae omnipotenx exxe non xineret, xi eix oene uti
xumma xua bonitate non poxxet; et liinc potiux impotenx appare'
ret (et) minux bonux, non valenclo oene uti etiam malo. ?roincle
tu neare non xinerix eum qui clicit: ()o^ no/o m^/?n /?oc <l^o, a
necexxario lai1! malum xumpxixxe, non a poxxioili. I^on iitur, ut
clicix, omnix actio Hla non a necexxario, xecl a poxxioili, verum
nonnulla et a necexxario reperitur. Vicle nunc ut tua macliinatio
tam elac,orata collapxa xit. (5) 3ecl quaerenti uncle ipxa voluntax
mala in nomine primo exxtiterit, cautiux rexponclere te putax: De
motu animi coente nullo, cluaxi non citiux et expeclitiux
rexponclerex: De nomine ipxo. Illucl quippe quocl aclclitur co^ente
nullo, etiam nic aclcli a te potuit, rexixtente tioi nullo. ()uix enim
tioi rexixteret clicenti vera, xi clicerex: ^lala voluntax in nomine
primo cle nomine ipxo exxtitit coente nullo? I^lunc vero timenx
culpare naturam, tamquam liinc in eiux auctorem ulla recurrat
iniuria, et quocl cliu volebax aquanclo clixixti et a natura non
recexxixti. ^nimux namqzue natura ext et ea quiclem in liominix
inxtitutione corpore melior, cle cuiux motu co^ente nullo malam
voluntatem exxtitixxe cxixti. Viclexne non potuixxe nixi alicuncle
exxixtere, quocl neare non xinerix, antequam exixteret, non
luixxe? ()uicl autem opux ext ut quaeratur uncle ipxe animi motux,
cum xatix appareat non potuixxe animi motum nixi cle animo
exxixtere? (6) ()uocl xi impuclentixxime atque inxulxixxime neax,
aclnuc ex te quaeritur uncle exxtiterit in nomine primo voluntax
mala. l^ec iam permitterix cle animi motu clicere coente nullo,
c,uia ipxe animi motux co^ente nullo voluntax ext; quapropter noc
ext clicere: Voluntax exxtitit cle animi motu, quocl ext clicere:

66 Kom. 7,19
68 omnix ... poxxituli^ c/ 5
7l
88 ipxe ... 91 voluniate) <l^l >^ailio papa, c/ /Vo/ez. /X

cle ... nullo) v. 9

65 et <lH/. e<U., om. (??/ 70 ipxa om. ?^/ e<^

78 voIeb^ noIebax (?
8) ipxe (?, om. ?/ /c/. (c/ /0)
87 clicere cle motu animi t?'. ?^ e<^,
89 quocl ... motu om, ?/ I^iz.

65

70

75

80

85

274

I^it>er quintux c . 60 - 6 1

90 ^,nimi motux exxtitit cle animi motu aut voluntax exxtitit cle
voluntate. ^,n clicix nunc motum cle xe ipxo exxtitixxe, non cle
animo, ne ninc natura oona icl ext animux ipxe culpetur? l>Ion
er^o incle clamnetur; quix enim lerat incle animum iure oamnari
uncle non potext iure culpari? (7) 3ecl clicix: "Icleo peccavit nomo
95 quia voluit, icleo naouit voluntatem malam quia voluit."
Verixxime clicix, xecl xi lux clarixxima teneorae non xunt, cle illo
exxtitit voluntax mala, quia voluit. l^on enim clicimux, ut
calumniarix et ut nox etiam xcripxixxe mentirix, "motux ixte uncle
exxe compulxux xit", xecl nullo compellente uncle exxtiterit, quia et
100 nullo compellente tamen exxtitit, et nonnixi alicuncle exxixtere
poterat, qzuocl antequam exxixteret non erat. 3i er^o nomo voluit,
cle nomine exxtitit; et quicl erat nomo, antequam cle illo
exxixteret, nixi natura oona et oonum opux clei? ()uocl ext etiam
malux nomo, in quantum nomo ext et opux clei. donlunclatur
105 er^o xua vanitate Iulianux, quoniam ex oonix exxe mala orta
verum clixit ^moroxiux, xecl quia co^ente nullo inculpatux ext
cleux; cluocl vero ea permixit exxixtere, uxu eorum iuxto et oono
lauclatur inxiniux.
61. /l//.. S (1) Voluntax er^o quae ninil ext aliucl quam "motux
animi coente nullo", poxximlitatem xuam naturae clebet,
ellectum xuum xioi. In natura enim exorta ext, xecl a poxxioili, non
a necexxario. ?Iic xi clicat aliquix: 3ecl mala natura, ouae potuit
5 naoere voluntatem malam, rexponcleo: 3ecl oona natura, quae
potuit naoere voluntatem oonam. I^no er^o tempore optima
ximul pexximaque clicetur. ^t icl rerum ratio non xinit, ut uno

94 icleo ... voluit^ v. 23xq. 98 motux ... xit) v. 10xq.

^mbr, Ixaac 60
61,1 voIuniax ... nuIlo^ (c/) 41,17; 40,10xq.
90 aui om, ^/ Nz.
9) incle lerat t>'. ?A/ e</c/.
101 uoluit liomo t?'. (? 106 nullc> cc>ente t^. (?
6 1 (? ?M 6 bonam^ malam (?

105 ex ... orl c/

97 mala voluntax t^. U,

I^iber quintux c. 61

275

eoclemque tempore una eaclemclue rex contrariix meritorum

qualitatibux impleatur. (2) 3i iitur icleo mala putetur, c,uia potuit
malum lacere, icleo oona creclatur, quia oonum potuit operari.
dur autem, inquit, et malum potuit quae bonum ooeraoatur?
Kexponcleo quia oonum lioc quocl virtux clicitur, proprium exxe
non poterat, nixi luixxet voluntarium. Voluntarium autem non
exxet, xi necexxitatem ooni liaouixxet, necexxitatem autem ooni
pertulixxet, xi non nabuixxet poxxioilitatem mali; ut er^o conxtaret
iux ooni, a^mixxa ext poxxioilitax mali.
^l/<?. K (1) I^t vicleo, nec tionam voluntatem vix triouere
naturae, quanclo ext nomo primitux conclitux, quaxi non potuerit
cleux nominem tacere voluntatix oonae; in qua eum tamen
permanere non coeret, xecl in eiux exxet aroitrio xive in ea
xemper exxe vellet xive non xemper, xecl ex illa xe in malam nullo
coente mutaret, xicut et tactum ext. I^eciue enim nomo volun'
tatem non peccancli ante non nabuit et a voluntate peccancli
exorxux ext vitam, in qua eum rectum conclict cleux, utique talem
qui uti ratione iam poxxet. ()uix enim lerat, xi clicatur talix lactux
clualex naxcuntur inlantex? Illa itaque perlectio naturae, quam
non claoant anni, xecl xola manux clei, non potuit nixi naoere
aliquam voluntatem eamciue non malam; alioquin non xcriptum
exxet: secit </ex Nominem 7ectm. (2) Lonae iitur voluntatix
lactux ext nomo, paratux acl oooeclienclum cleo et praeceptum
oooeclienter accipienx, quocl xine ulla cmamcliu vellet clilticultate
xervaret, et xine ulla cum vellet necexxitate clexereret, nec illucl
xane intructuoxe nec ixtucl impune tacturux. I^ncle pia ac xooria
coitatione colliitur primam voluntatem oonam clei opux exxe,
cum illa quippe/eclt /?omlnem ?'ectm; neque enim umquam, nixi

24 eum ... cleux) y5 ^ccle. 7,30

29 Lccle. 7,30

10 poiuit operari t>onum t^, l^lz., potuit t>onum operari t^, ^/ /l/<l^,
1 1 bo'
na (? 16 aclmia) aniix ?' 28 voluntatem aliqzuam t?'. U. 29 liominem
cleux t?'. (? 3) ixiucl om, ?' l^, ^ ac^ ei e^.

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

recta volenx, rectux ext quixquam. ?ropter quocl voluntax bona

non reclclitur perclita, nixi ab illo a quo en conclita; nec aliuncle
putanclum ext xanari poxxe peccati necexxitatem nixi mixerante
illo, cuiux alto iuxtoque iuclicio xubxecuta ext poxterox eiux, qui
xine ulla necexxitate peccavit. (3) I^ncle ille poxteaquam peccati
nabitantix in carne xua, quo co^ebaMr malum a^ere quocl
nolebat, necexxitatem poenamque clellevit, mox acl quem
conluienclum exxet oxtenclenx: M^e?' e^o /?omo, inquit, ^u me
/l^e?n^lt <//e co^oo?'e mou blx? (?^tl<l <//ei />e?' /m (^tm
</omln?n noxt?'m. Viclex certe quam non xubveni nuic poxxioi'
Iitax illa ouam te tamquam manum aliqzuicl invenixxe arbitrarix;
lam quippe amIxxa ext, quanclo necexxitate aitur malum et xub
necexxario malo clamat nomo: ^/ue?' e^o /?omo. 3ecl plane ille xul>
veniat, cuiux Aratia xuperantur etiam quae propterea necexxaria
vocax, qzuocl aliter exxe non poxxunt. ()uocl enim /?o?nlnlbx
l>n/>wxl^l/e t, </eo lacile en, cui non luit necexxarium ut camelux
per loramen acux intrare non poxxet, xecl poxxioile potiux ut
intraret, xicut caro et oxxa per oxtia mixxa xunt clauxa. (4) li'uxtra
itaque conarix naturam clelen^ere vitiatam. 3i aliquicl utile pro
illa quaerix a^ere ut xanetur a^e, non ut excuxetur; xine ut ipxa xioi
lecerit, uncle merito clamnaretur. I^am uncle exxtiterit voluntax
mala, quicquicl aliucl clicix et cle illa exxtitixxe neax, iniuxtam
clamnationem eiux allirmax. ()uicl enim aliucl clicix nixi: I^on ipxa
lecit uncle clamnatur? ()uicl er^o iniquiux quam ut incle clamnetur,
quocl ipxa non lecit? 3i autem ipxa lecit, quicl eam cle poxxibili
excuxare conarix, uncle illam iiiexcuxabiliux accuxare convincerix?
Dicix enim voIuntatem malam in natura quiclem exxtitixxe, "xecl a
poxxioili, non a necexxario." (5) 3i naec poxxibilitax extra naturam

43
Kom. 7,24xq,
48
Kom. 7,24
51
luit ... 53 intrai'et^ c/ ^1i. 19,24
62 voluntatem ... necexxaric?) (^/I) ?xc^.

45 xubueniet (?

48 malo om, (?

50
53

qucxl ... en^ (c/) I^lt. 19,26

cui ... clauxa) ^ IoK. 20,26

56 inala voluntax t^. ec/</.

I^iber quintux c. 61

277

ext, ipxa potiux uncle mala voluntax exxtitit, non natura clamnetur.
3i vero acl naturam etiam poxxioilitax pertinet, maix xioi
voluntatem malam natura lecit, quia et non lacere potuit; noc
enim aox te commenclata clelinitio poxxioilitatix oxtenclit. l>lemo
tioi ccit: Icleo mala natura ext, quia potuit nabere voluntatem
malam. I>Iox certe, contra quox nunc loquerix, non noc clicimux;
quicl xuoerlluix inunorarix? In eo plane, quocl clixixti: "Lonum
noc quocl viiiux clicitur, voluntarium non exxet, xi necexxitatem
ooni naouixxet, necexxitatem autem ooni oertulixxet, xi non
naouixxet poxxioilitatem mali", prorxux oolitux ex cleum, cuiux
virtux tanto maix ext necexxai'ia, quanto maix eam xic vult ut
nolle non poxxit. (6) l^am et tu clixixti in primo nuiux tui operix
lioro cleum nixi iuxtum exxe non poxxe, quae xi necexxitax clicencla
ext, clicatur omnino, clum tamen conxtet niliil exxe ixta necexxitate
leliciux, qua tam necexxe ext ut cleux non male vivat, quam necexxe
ext ut xemper atque oeatixxime vivat. l^eque enim veroa tua timet
necexxitax talix, in ouioux noluixti clicere: I^ecexxitatem autem
ooni naouixxet, xecl maluixti clicere "pertulixxet", xi non naouixxet
poxxioilitatem mali, ut viclelicet cleux nomini pepercixxe vicleatur,
ne tamquam criminoxum aliquicl perlerret necexxitatem ooni non
naoenclo ooxxioilitatem mali. ()uocl tam manum ext oonum, ut
xanctix xervaretur acl praemium; c,uox iticlem oolitux ex xicut
cleum. (7) I^Ieque enim tunc xine virtute vivemux, quanclo nooix
concecletur, ne a clomino aliquanclo receclere poxximux, quoniam
nec velle poterimux. Ita enim nooix certum erit oonum, quo
xem/>e?', ut oromixxum ext, cm </omlno enmx, ut ao eo receclere

70
tonum ... 74 poxxibilitein mali^ c/ 12-15
76 cleum ... poe) c/
1,28,2xqq.
83 perlerret necenaiem ... niali^ (c/) 14xc^.
89 xemper ...
erimux) 1 Ilie. 4,17
64 exxtitit voluntax t^, e</</. 67 commenclatae (? 71 non exxei voluntariuin
t^, e</c/.
75 operix iui t^. ^
83 crimmoxutn (?, aerulnnoxum ?/UU.
85 xicui^ ui (? 87 receere aliquanclo t?'. (?

65

70

75

80

85

278

Lioer quiniux c. 6 1 - 62

90 nec velimux nec velle poxximux. I^lum er^o aliter non exxet virtux
in nooix, nixi voluntatem malam xic non naberemux ut naoere
poxxemux? 3ecl pro liuiux minorix virtutix merito acceclere nooix
cleouit virtux maior in praemio, ut malam voluntatem xic non
liaberemux ut nec nabere poxxemux. O clexiclerancla necexxitax!
95 Donaoit eam veritax, ut xit certa xecuritax, xine qua non potext
exxe illa, cui non ext aliquicl aclclenclum, iam plena noxtra telicitax.
62. /l//.. S (1) ^,t noc in contrarium torqueri potext, ut
clicatur: 3ecl malo aptata natura ext, nam quia malum
voluntarium exxe non poterat, xi necexxitax tuixxet mali, oo lioc
clata ext poxxioilitax ooni, ut malo proprietax pararetur. ()uocl
5 quiclem acutum ext, xecl inxanum; omnia enim rerum a meliore
parte taxantur. ?Iuc et clinitax auctorix acceclit icl ext clei, qui non
oo ea quae puniturux erat, liberum animal tecit, xecl propter ea
quae remuneraturux, poxxioilitatem contrariorum cleclit. Verum'
tamen xuper noc punare nolo, xecl permitto aliquicl calumniae,
10 ut ninil cle opilicix auctoritate praexcrioam. Illucl tamen
necexxario xequitur, ut naec poxxioilitax laciencli ooni et mali
removeatur ao utriuxc,ue voluntatix ellectu. (2) ^c per lioc nec
virtutix a necexxario orooatur cauxa exxe nec vitii. I^t enim
lionextix lianc laciamux iniuriam, ut ex ea, c,uo cum iinprooix
15 certare vicleantur, nec oonae ei nec malae axcrioatur meritum
voluntatix; naoet er^o textimonium inenuitatix xuae, quocl
innocenx ext, quia nec oono nec malo, voluntario clumtaxat,
plena ext. ?oxxioilitatem er^o voluntatix axcrioe naturae, volunta'
tem autem nec oonam nec malam naturae. Invicte iitur collec'
20 tum ext voluntatem malam exortam quiclem in opere clei, xecl a

90 nec l ^ non ?)V/ e</</.

num ero aliter non co?i^cl, non er^o aliier non
l??M, non ero aliter e^., </nn. l. nunc ero alnei' non eei ^/<l?'. (?^e)
62 (??/, ^ ftnc.16 naoet, </. 42 ccere) 7 quae^ qua /l/^ne
14 e^ eo
/^l?'.
17 quia) que ?X^H?c., quae ^., om, ^/<lc,
18 voluntatix^ <l<U, uel
oonae uel malae (? 19 iiiur^ ero e</</.

I^ioer quintux c. 62

279

poxxioili, non a necexxario; quocl reputari non potext ooxxioilitatix

clatori, xecl poxxioilitatix ioxiux ubernatori.
^l/<?. K (1) Voluntatem nec oonam nec malam naturae conce'
clix axcrioi, xecl tantum poxxioilitatem voluntatix vel bonae vel
malae, cum xit natura et anelux et uomo. dui xi non ext axcrioen'
cla, ut clicix, voluntax bona xeu mala, nec lionoranclux cle bona nec
cle mala ext voluntate clamnanclux. ()uicl enim ext iniquiux quam
ut cle malo, c,uocl ei non ext axcrioenclum, iuclicemux exxe clam'
nanuum? ^,n anelux et nomo naturae non xunt? ()uix noc
loquitur nixi nexcienx quicl loquatur? I^aturae iitur axcrioitur
quocl anelo axcrioitur; naturae axcrioitur c,uocl nomini
axcrioitur, xecl naturae c,uae a dono cleo conclita ext oona et
voluntate xua lacta ext mala. (2) ^c per noc rectixxime malum,
quocl mx naturix axcrioitur, ei a quo xunt conclitae non axcrioitur,
quia non eax ita concliclit, cum primum concliclit, ut eix exxet
nabenclae malae voluntatix ulla necexxitax, xecl tantummoclo
poxxioilitax, ubi meritum compararent, atque inveniret in eix
bona voluntax non clexerta praemium, clexerta xupplicium. ()uicl
er^o a malitia voluntatix quaerix excuxare naturam, cuiux ext velle
xeu nolle? I^eque enim ext mala voluntax nixi volentix aut aneli
aut nominix, quox non exxe naturax nulla ratione poxxumux
clicere. dur, inquam, axcrioix nomini malam voluntatem, ut non
iniuxte poxxit malae voluntatix merito poenax luere, et quocl
axcrioix liomini, naturae non vix axcrioere, quaxi ullo moclo poxxit
liomo non exxe natura? (3) ()uanto xatiux ext te xana loqui et
clicere nominix voluntatem malam nonnixi alicuiux exxe naturae,
qzuia omnix nomo natura ext, xecl ixtam naturam, cum primo
malum eit, non ex necexxario, xeo ex ooxximli naouixxe

24 vel bonae vel malae voluntix t^, e^. 26 xeu^ vel e<^/. 27 iniquiux ext
t?'. /^ 29 non xunt nurae t?'. X )1 axcl'ibiturl^axxei'iturX 37 coin'
parareni (3, compararei ?X^/ ec/c/. 39 a (?, om. ?X^/ ^ ^ noIIe xeu uelle
t^. X 41 quox^ qu ??/ U, ^ poxxuniux^ </</. Lxplicit lioer quintux X
44 non v lxcrioere naiurae t?'. e<U,

25

30

35

40

45

280

I^iber quintux c. 62

voluntatem malam, c,uanc>oc,uic>em nix nominioux tioi placuit

50 cluo ixta cxcernere, quorum in uno intelleitur icl lieri quocl
necexxe ext, in altero autem icl quocl tieri qui^em potext, xecl
necexxe non ext, quia et non tieri potext? ?Ioc enim cle peccato
oriini nominix vel primorum nominum verixxime clicitur; rextat
ille qui clamat: ?Von <^<></ ^o/o ^lclo bonm, xe</ ^o</ no/o m<l/m
55 /?oc <l^o. (4) Ixte c,uiooe ex necexxario malum ait, c,ui non vult et
ait, tranitque tuam reulam quam temeraria loquacitate tinxixti
clicenx quocl "nec virtutix a necexxario prooetur cauxa exxe nec
vitii", cum nuiux cauxa prooetur exxe a necexxario. I^Ieque enim
aut actio mali vitium non ext aut oonum quocl vult non tacere et
60 malum nolle et tamen aere necexxitax non ext, aut e contrario
non erit nooix etiam virtutix necexxitax lelix, quanclo tanta ratia
noxtra natura repleoitur et </ex erit omnl<l ln omnli^x, ut male
aliquicl velle non poxxit. Virtux ext quippe iuxtitia; et caelum
novum et terra nova promittitur nooix, ln ^l^l lxtltl<l
65 ln/n^lt^r. (5) ^ut xi lorte turoatux praexenti vitae, non luturae
ixtam reulam tinxixxe te clicix, non contenclo cum victo; illucl
certe acl lianc vitam oertinere non neax, uoi viclex nominem velle
nec lacere oonum, et nolle atque a^ere malum, co^erixque noc
vitium contra reulam tuam necexxitati triouere, non voluntati.
70 ^0 nac autem necexxitate, cum qua naxcuntur et parvuli, xecl
aetatix accexxu incipit apparere, quix lioerat nominem mixerum
nixi ^?'^tl<l <//ei ^ /m (H^tm </oml>lm noxr?'m? duiux
ratiae vox inimici in vextra virtute conliclitix et contra clivina

54 Kom. 7,19 57 necl ... vii^. 13 62 1 dor. 15,28 63 caelum ... 65

inKabitat^ (c/) 2 ?eir. 3,13 71 quix ... noxtrum^ (</) Kom. 7,24xq.
58 cum om, ?/ l^lz.
60 iamen ... exi^ tamen non a^ere necexxii en et
tamen aere necexxitax ext (? 62 naiura noxtra t?', U,

Liber quintux c. 62 - 63

281

eloquia, quae clamnant eox qui conliclunt in virtute xua, impia

xuperoia clixputatix.
6). /l/^. S (1) ?Iaereat er^o pruclentix animo lectorix multum
interexxe inter ea quae a poxxioili veniunt, et ea quae a necexxario;
naturaliaque omnia necexxariix applicet, voluntaria vero poxxioi'
lioux, et quaextionex univerxax ab ea, qua coeperint, parte con'
xummet. ()uoniam xi per utramque caeco iucucio va^etur, in
innumerox per veroa paene omnia praecipitatur errorex. ()uocl
quoniam xatix claruit, apparet te nimix omnino caliaxxe qui
colleixti: ()uomoclo potuit malum, quocl nuxquam erat, exoriri
in opere ^ei, lta etiam quocl iam erat, tranxit naturaliter per opux
clei. Vicle enim quo xix involutux errore; peccatum prima
voluntate conceptum, quocl a poxxioili venit, in necexxaria cucix
tuixxe mutatum, ut quomo^o potuit oriri motux animi lioer, ita
xine motu lioero tranxiret in naturalium necexxitatem. (2) 3e^
intellee quoniam necexxariorum auctor xit cleux. 3i er^o noc lacit
cleux in naturix quocl tecit animux in culpix, necexxe ext ut xic xit
reux, quomoclo et ille cuiux ar^uit voluntatem, immo maix;
quanto enim plux ext necexxarium quam poxxioile, tanto xcelextiux
ext inenerare quam uxurpare peccatum. ()uocl licet rerum natura
non capiat, tamen nic oxtenclerim multo peiorem exxe opinionem
tuam cle cleo quam ^lanicnei. Uliux enim cleum vel xunita oella
truncarunt, tuum vero antiqua et multiplicata crimina corru'
perunt. ^c per noc non xolum cle quaextione clixxentix a catno'
licix, xecl omnino cle ^eo; non ipxum colix, quem nox aequix'
ximum omnipotentixximum inviolaoilem in trinitate veneramur.
(3) l^r^o permeare non potuit per naturam rex voluntatix,

74 quae ... xua^ c/ 1er. 17,5

63,8 quomoclo ... clei^ c/^ ^u. nupi. 2,48
74 in xua vinuie conliclunt t?', e<U,
63 (??^ 5 uiranique) uirumque ?<lc./l/ l^iz. ^ uietur ?Ilc.
?/ eH/, ^ tranxin ^ 17 t plux t?'. ?ac. U,

9 ilun qucxl t?'.

75

10

15

20

25

282

30

35

40

45

50

I^ibei' quintux c. 63

meritoclue nox cliximux quia "opux cliaooli per opux clei tranxire
non xinitur." Opux enim cuaooli nominixque mali peccatum ext,
quocl in nullo potext xine lioerae motu voluntatix exxixtere. ()uocl
opux et cliabolo et liomini a poxxioili venit et venit, opux autem
clei ext natura, in qua non a poxxioili, xecl a necexxario xuoxixtit
liomo. ()uae natura multix ext temporioux xine voluntate,
quoniam vix eiux certa aetate xentitur. l)uamcu er^o ext natura
xine voluntate, opux clei tantummoclo ext; at naec quocl non
iecerit, non potext liaoere peccatum. Irretutabiliter iitur clictum
ext, quia per opux clei opux caooli tranxire non xinitur. (4) l^on
minux lalxum ext autem quam prolanum quocl clixixti: "Opux
operix clei tranxit per opux clei." ?Ioc ext enim clicere: ?eccat et
cleux, quia peccavit liomo quem lecit cleux. I^am xicut nuxquam
ext peccatum nixi in opere nominix - neque enim cum peccaverit
nomo, alicluicl xubxtantiae eiux aclclitur, ut peccatum ioi eminere
vicleatur, xecl tantummoclo malum opux cle mala voluntate
commixxum, illi quoque a quo lactum ext, comparat meritum
malum, ut malux clicatur qui mala lecit -, ita etiam cleux tuux, xi
malum in opere xuo lecit, ninil quiclem xubxtantiae eiux acceclit,
xicut nec nominix, tamen meritum ei cleiormixximum compa'
ratur, ut malux male tacienclo clicatur. (5) ?arvulux xane prooatur
etiam tunc reux non exxe, quia malitiam a necexxario liabet, quam
nixi cliabolux a poxxioili naoeret, reux exxe non poxxet. Deux
autem, qui verux ext dlirixtianorum, malum non lacit; parvulux
cluoque ante propriae voluntatix aroitrium ninil naoet nixi quocl
in eo lecit cleux. Naturale iitur nullum potext exxe peccatum. 3ecl

26 opuxl ... xmiiur^ lul. acl lurt. lr. 77a; c/ >^u. nupi. 2,48
36 opux ... clei^ ^u, nupi. 2,48
27 malum ?<lc, 29 venit ei om. (? 32 aeie certa t?'. e</</. ^ xine uoluntaie
naiura t^. (? 34 iitur) ero ^/ e</</. 36 autem lxuin t t?'. ^ 37 emm
exi t?'. (? 49 lecit (? 51 exxe peccatum poten t?'. ^

I^iber quintux c. 63

283

ouoniam xollicitixxime antic,ui errorix antra perrupimux, nec

quicquam xuper liac c,uaextione occultum remanxit; teneat lector
clili^enx clixtinctionem necexxarii atc,ue poxxioilix et non minux
^anicneorum quam l'raclucianorum commenta ricleoit.
^ll/<?. K (1) ^pucl nominex qui ea quae leunt xic intelleunt,
ut etiam ixta quae clicix intelleant, ninil eixti aliucl, eaclem per
eaclem tanta perplexitate repetenclo, nixi ut te appareret rexpon'
xionem noxtram in uno meo lioro, quem tuix octo relellere
xuxcepixti, cum clixxolvere non valerex, ooxcurare voluixxe. ^pucl
eox autem qui naec non intelleunt, icl eixti xaltem, ut icleo te
putent clixixxe aliquicl, quoniam non intelleunt. I^lncle oreviter
aclmonencli xun: interim cle noc uncle nunc aitur, ut illucl ipxum
meum remotix neoulix tuae loquacitatix axpiciant et vicleant quam
xit invictum. l'u enim clixerax: "3i natura opux ext clei, per opux
clei opux cliaboli tranxire non xinitur." ^,cl lioc eo: "()uicl ext
quocl clicit", inquam, " '3i natura opux ext clei, per opux clei opux
cliaooli tranxire non xinitur'? (2) I^onne opux cliaooli quanclo in
an^elo, c,ui cliaoolux lactux ext, priux ortum ext, in opere clei
ortum ext? ()uapropter xi malum, quocl omnino nuxquam erat, in
clei opere oriri potuit, cur malum, quocl alicuoi iam erat, per
opux clei tranxire non potuit, praexertim cum ipxo veroo utatur
apoxtolux clicenx: ^t lt<l ln omn ^omln />e?'t^nxllt? I^umc,uicl
nominex non xunt opux clei? ?ertranxiit er^o peccatum per
nominex, noc ext opux cliaooli per opux clei, atc,ue, ut alio moclo
icl ipxum clicam, opux operix clei per opux clei. l^t icleo cleux ext
xolux immutaoilix et potentixximae oonitatix, c,ui et antequam
exxet ullum malum, bona opera lecit omnia et cle malix, quae in

65 x1 ... xiiiiiur^ lul. acl l'urb. lr. 77a

2,48 7) Koni. 5,12

66

qzuicl ... 79 omnia^u. nupi.

52 perrurnpimux ?ac.^/, prorupimux U. 58 tanta om. l? 59 noxiriun om,

l? 67 clicix ?<lc. 69 lactux ext cliabolux l?'. eH/. 70 nuxquairl erat onimnc>
t?', e^. 76 xolux ezt t?', /.

55

60

65

70

75

284

IHer quintux c. 63

oonix ab eo lactix orta xunt, bene operatur per omnia." (3) ?Iac tu
80 rerum eviclentia perturbatux oculox liominum cle poxxioili et
necexxario lona et inani clixputatione tenebranclox putaxti, ut ixta
caliine obiecta xententiam tuam vanam non xubtralierex, ne
perimeretur, xecl ne perempta iacere conxpiceretur, aoxconclerex.
I^trum quippe a necexxario an a poxxibili, quicl interext acl rem cle
85 qua quaerimux? ^nelux certe et liomo peccarunt; aut er^o aucle
clicere anelum et nominem non exxe naturax aut, c,uia non ita ex
inxanux ut aucleax, convincerix peccante anelo peccaxxe naturam,
convincerix peccante nomine peccaxxe naturam. 3ecl a poxxibili,
inquix, non a necexxario peccavit. ?Ioc verum ext; tamen anelux
90 peccavit, tamen nomo peccavit, tamen natura peccavit. ^c xic
opux clei, quocl ext an^elux, quocl ext liomo, non cleo coente, xecl
xua mala voluntate, quam potuit et non liiere, peccavit. (4) Illi
er^o naturae inominia, quae cum oene tacta exxet et malum
tacere coacta non exxet, tamen malum lecit; cleo autem loria, qui
95 et naturam oonam lecit et cle malo oene lacit, quocl ipxe non
lecit. dum iitur nix atque nuiuxmocli verix catnolicixque
rationioux et clelencli ac praeclicari natura poxxit creatrix, et ar^ui
reprenenclique peccatrix atque ipxa peccatrix et lauclari in
quantum eam cleux lecit et culpari in quantum ao illo, nullo
l00 co^ente, clelecit, et in poxterix meritum xuum recepit - eaclem
quippe ipxa natura in xinulix c,uiouxc,ue xine voluntate naxcitur,
quae in uno voluntate peccavit -, c,uix te praecipitavit ut clicerex,
quix xuomerxit ut xcrioerex: "3i natura opux ext clei, per opux clei
opux cliaboli tranxire non xinitur?" (5) O xurcle in vocioux xanctix!
105 O caece in inventionioux tuix! l^onne peccatum opux ext cliaooli?
I^onne in omnex nominex pertranxiit c,ui xunt opux clei? I^onne
per peccatum morx, ea praexertim qualem vox xolam per pecca'

103 lul. acl l'url>. lr. 77a; c/ ^u. nupi. 2,48

iranxiii) c/^ Kom. 5,12
84 utrum^ reriim (?

91 coente cleo c^, U.

106

nonne^ ... 109 per'

97 ac^ et e</c/.

I^iter quintux c. 63 - 64

285

tum ccitix acciclixxe, icl ext non corporix, xecl animae, opux ext
caooli? I^lonne in omnex nominex pertranxiit qui xunt opux clei?
3ecl imitatione, ut clicitix, tranxiit. lamen per nominex tranxiit 110
aui xunt opux clei. 3ecl a poxxioili, non a necexxario tranxiit. Dic
quicquicl tioi placet, tamen per nominex tranxiit qui xunt opux
clei; tu autem xine ulla exceptione clixixti: "?er opux clei opux
cliaooli tranxire non xinitur" et nanc xententiae tuae tam per'
xpicuam vanitatem, ut vanior lierex, tanta loquacitate non ut 115
aoxolveretur clelenclere, xecl ne axpiceretur operire conatux ex.
(6) 3i in mentem tioi apoxtolica veroa non venerant, quae te noc
clicere pronioerent, cur non attenclixti, ooxecro, plux exxe in opere
clei exxixtere quam per opux clei tranxire opux cliaooli? dum er^o
Iucl latearix, cur noc neax? ^,n quocl vix tieri potext, c,uocl non 120
vix non potext? ^lixereatur tui cleux, ut clexinax exxe vanux. ?Ianc
autem xententiam tuam ^lanicneux lioenter amplectitur, tam'
quam amicam xuam, et arumentatur ita: 3i per opux clei opux
caooli tranxire non xinitur, multo minux in opere clei exxixtere
xinitur, uncle er^o malum nixi uncle nox clicimux? 3ecl rexponcle' 125
mux eix: Iuliano clicite ixta, non nooix. /??'inc^ /?lx xententiae
mixxux ext /?'<, aoxit ut praeiuccet nooix vooixcum vincenclux
vel potiux vooixcum iam victux a nooix.
64. /l//.. S (1) Illucl itaque aliucl cle eaclem neoetucline pro'
tulixti. ^,ix enim: "3ic creat cleux malox, quomoclo paxcit et nutrit
maiox," quia xcriptum ext in evanelio c,uocl xo/em xm o?'l>l
^lcl<lt x/>e?' bona5 et m<l/ox et />/<lt x/>e^ lxtox et l?llxt<. Lon^e
enim lateque contrarium ext, quocl tu coniunctum putaxti. ()uocl 5
enim paxcit cleux etiam peccatorex oeninuxque ext xuper inratox

115 per ... xinitur^ lul. acl l'urt. lr. 77a 117 in ... venerani^ 5c. Kom. 5,12
126 (c/)lon. 12,31
64,2 c ... malox^ ^u. nupi. 2,32 3 Kii. 5,45
121 ee clexin t^. ?/eH/,
64 (??/ 5 coniunctum^ conuictum (?^/, conuincium l^iz.

286

10

15

20

25

30

I^iber quintux c. 64

et malox, pietatix eiux ext textimonium, non malinitatix, qui non

vult quippe mo?'te?n momentu, ze</ t ?'e^'e?'t<lt?' et vlv<lt. I^ec cito
punit errantex; non oo aliucl icl lacit quam ut oonitax eiux
paenitentiae tempux inclul^eat. 3ic enim ait apoxtolux: /ln l^no?'<lx
^onl<lm t?onlt< </el </ /><lenltentl<lm te <tt^clt.^ 5ecn</m ^tem
</?'ltl^m t<lm et co?' lm/nenlten5 t tl^l t^<l?'l2<lH l><lm.
(2) Dixputat etiam apucl L/caonex et ^reopanax quoniam cleux
nec temporioux praeteritae inorantiae oroviclentiae xuae clocu'
menta xubmoverit. ?Ve^e enlm xlne te5timonlo ?'e/i^lt xemet'
l/>xm, <^lnx, inquit, />/vl< </e c<le/o et tem/>o?'<l /?nctlte?A, lm/>/enx
cibo et /<?etltl<l co^ eorum. ?Ioc er^o quocl pluit xuper bonox et
xuper malox, clocumentum ext beninitatix eiux, quae icleo
xuxtinet et exxpectat errantex, ut receclant tanclem a malo et
laciant bonum. In tantum er^o non vult lieri malum, ut amore
etiam emen^ationix numanae paxcat etiam inratox. ^t icl
perlectae pietatix inclicium, ilIucl vero quocl clicix: "dreat malox",
perlectae iniquitatix textimonium ext. Vicle er^o quam nexciax
quicl loquarix, qui cle exemplo mixericorcliae voluixti ci'uclelitatem
pi'obare. (3) Lonum ext enim paxcere etiam malox, ut xi voluerint
corriantur; xcelextum autem tacere parvulox malox, ut qui velle
non poxxunt, iniqui tamen exxe coantur. I^ioeralitax er^o in
peccatorex exercitata at>clucit a malix, non in mala coit. donclitio
autem malorum non aoclucit a pexximix, xecl et opux et opera'
torem in nelaria cuncta compellit. Inxanix er^o cum clicix: dreat
malum cleux, xecl plux inxanix, cum icl evan^elii textimonio
allirmare conarix et eo textimonio, in quo rancle ext aru'

7 qui ... morientix^c/) Lx. 18,32

8 xe ... viv^x. 33,11
10 Kom.
2,4xq. 14 nec ... 17 eorum^ (c/) ^ci. 14,16xq. 19 receant ... bonunil c/^
?x. 33,15; 36,27 22 ^u. nupi. 2,32
7 t eiux e</c/. 8 nec^ <lc/c/, c^zuocl non (? 9 non^ nec /^ne 21 ^ acl ^/
^/<l^, 25 enim t t?'. (? 28 exercita (?, exel'cita ?/ e</<^ j mal^ malc.

mentum oonitatix ciivinae. ^ttencle iitur, quanto nunc lortiux

retlectatur: Deux c,ui paxcit etiam malox, ut patientia xua oonox
eox laciat, manitextum ext quocl non creet malox. (4) 3i autem
creat malox, nec amat nec remuneratur oonox, nec ipxe poxtremo
potext nabere aliquicl ooni, quoniam quavix mala voluntate
eliicaciux et violentiux nocet potentia creatrix, non xolum
poxxioilium, xecl etiam necexxariorum malorum. ()uocl quoniam
cleo dnrixtianorum non convenit, icl ext illi qui /><lte?'
mue?'lco^l<le ccitur et ctex canxo/^tlonu, cuiux omnia iuclicia
aequitax praeccantur, qui cuncta in xapientia lecixxe oernioetur,
vooix ut ^/lanicneix non ext in clei noxtri aextimatione communio.
^.cl alium vox oinnino quem colatix auctorem, tamen ^lani lurore
ximulatum, xtulta commenta et ^enitalia traxere peccata.
/ll/<?. K (1) l^^o laciam, quocl tu cur non lecerix quicl me
attinet et clicere? ()ui leunt iuclicent; propter noc enim quia
clixerax quocl xecunclum xenxum noxtrum cleux nominex caoolo
laciat, lactum ext ut acl veroa ixta veniretur rexponxione mea, ex
quioux c,uocl voluixti ipxe poxuixti; xecl e^o etiam te nolente
commemoraoo quocl praetereunclum putaxti. Inter cetera er^o,
quae omnia ciicere nimix lonum ext: "^,n vero", inquam, "liliox
oerclitionix naeclox xinixtrae partix cliaoolo paxcit, cliaoolo nutrit et
vextit, ^kl^lclt 5o/em xm cin>l x/>e^ bono5 et m<l/o5 et/>/lt x/?e?'
l5tox et lnlxtox? 3ic itaclue creat malox, quomoclo paxcit et nutrit
malox, quia quocl eix creanclo triouit, acl naturae pertinet
oonitatem, et quocl eix paxcenclo et nutrienclo clat incrementum,
non utique malitiae illorum, xecl eiclem naturae, quam creavit

40 2 dor. 1,3 4l conxolaiionix ... praecucaniur^ c/^ ?x. 118,75 42 qui ...
perliilietur^ c/^ ?x. 103,24 48 qucxl ... laci) c/^ Xu. nupi. 2,3 1 52 ^u.
nupi. 2,32 53 liaeclox ... parilx) c/ Xti. 25,32xq, 54 quia ... iniuxtox^ Xli.
5,45
35 eox^ ee e<//</. 36 remuner (? 37 quamuix (? 41 iuclicia onuua t>'.
e<U. 44 colaiix^ colitix (?ac. ^ ^an>^ Xlan ^/<l^., inani l^lz. 47 et om, (?

35

40

45

50

55

288

I^iber quiniux c. 64

bonux bonum tribuit acliumentum. (2) In quantum enim nomi'

60 nex xunt, bonum ext naturae, cuiux auctor ext cleux; in quantum
autem cum peccaio naxcuntur, perituri qui non ren^cuntur, <l</
xeme?l pertinent ^<l/e^lct?n <lb lnltla illiux antiquae inoooeclien'
tiae vitio. ()uo tamen liene utitur lactor etiam vaxorum irae, t
not< /cl<lt </lvltl< ^/o^i<le 5l^<le ln v<<l mue?'lco^l<le, ne meritix
65 xuix triouat, xi acl eanclem maxxam quixque pertinenx ratia
liberetur, xe</ <^l ^/o^lt?' in </omlno ^/o?'iet^." ?Iix clictix ixta
xubiunxi: "^o nac licle", inc,uam, "apoxtolica atque catnoIica,
veracixxima et lunclatixxima, cum ?elaianix ixte clixceclenx non
vult naxcentex exxe xub cliabolo, ne pai'vuli portentur acl
70 dnrixtum, ut eruantur a potextate tenebrarum et in renum
ipxiux tranxlerantur." (3) ^c xic accuxat ecclexiam toto orbe
clluxam, in c,ua uoiqzue omnex ^apti^ancli inlantuli non ob aliucl
exxulllantur, nixi ut ab eix />nnce^5 mn^l mltt^t?' /l??'^u, "a quo
necexxe ext vaxa irae poxxic>eantur, cum ex ^clam naxcuntur, xi in
75 dnrixto non renaxcantur et in eiux renum per ratiam lacta vaxa
mixericorcliae tranxlerantur"; et cetera quae ibi leat vel leentem
aucat c,ui vult et potext. l>Iunc er^o quia nix relictix, quioux ea
c,uae poxuixti axti'uuntur atc,ue muniuntur, xic illa putaxti exxe
ponencla, ut tamquam in xolitucline clelenclente nullo latrc>
80 cinanter invaclerex, leant naec c,ui volunt xcire c,uic> eerix, vel
potiux acl eiuxclem libri conxiclerationem recurrant, uncle ixta
repoxui, et vicleant ea manere lirmixxima c,uae velut inlirma laoe'
lactare temptaxti. (4) ()uicl iitur te acliuvat quocl eox mini
omecixti quox exxpectat clei patientia per paenitentiam corri^en'

61 l...initi^ 8ao. 12,11 63 Kom. 9,23 66 2 ^or. 10. 17 67 ab ... 71

traiixleranm^ Xu. nupi. 2,33
70
ut ... iranxlerantui') c^ dol. 1,13
73 loli. 12,31; a ... 76 tranxleraniu^ ^u. nupi. 2,33
83 quicl ... 103

60 en auctc>r t?'. <? 62 pertinent (?, pertinei ?/eH/. 64 xuae loriae t^.
e<^ 71 toto orr>e clilluxam ecclexiain t^. U, 82 ea om. (?

Liber quintu5 c. 64

289

clox, et icleo xuper eox oriri xolem xuum lacit et pluit, cum eo tioi 85
naeoox xinixt^ae partix ooiecerim, quox uxque in linem xine
paenitentia victurox in impietate et xcelerioux xuix, ac per noc
aeterno xupplicio punienclox inorare non potext praexciux
omnium luturorum? I^ec ab eix aoxtinet oonum creationix xuae,
quioux nec naxci expecret, nec bonum nutritionix et vivilica' 90
tionix xuae, quantum ei placuerit, cliuturnae, quioux mori
quantociux expecliret; inter quox xunt certe plurimi, c,ui xi ex nac
vita aoriperentur inlantex, xecunclum lalxam vextram naerexim
penitux ao omni, xecunclum autem catliolicam liclem a
clamnatione ravixxima iollerentur. (5) ()ui^ cleincle illucl ext, 95
c,uocl in nix xinixtrae partix naeclix in clei praexcientia, quae lalli
non potext, ini clextinatix perpetuo multi xunt qui lavacro
re^enerationix aoluti poxtea vel apoxtaxia pereunt vel tam
lacinoroxe llaitioxeque vivunt, ut eiclem xinixtrae xine ouoio
cleputentur, nec rapiuntur, xicut quiclam, ne malitia mutet 1<X)
intellectum eorum? I^eque ut noc eix cleux tam manum
oenelicium non conlerat, tatali necexxitate pronioetur neque ut
aliix conlerat, perxonarum acceptione mutatur. ()uicl liic laciunt
illa tua ooxxioilia et necexxaria, quae clilienter clixtinuencla
commenclax, uoi te nexciente quicl loquarix novit ille qzuicl aat, 105
cuiux occulta poxxunt exxe iuclicia, iniuxta non poxxunt? (6) l^on
ext inur iniuxtum ut bona conlerantur malix, xecl iniuxtum ext ut
mala in^erantur oonix. Dic er^o qua iuxtitia parvuli mala tanta
patiantur, quae xaepe commemorare nox pi^et; vox vero eaclem
mala paraclixo, etiam xi nemo peccaxxet, importare non puclet. 110

83 xuper ... pluit) c/ ^1i. 5,45

86 liaeclox xinixirae paiiix) c^ ^lt. 25,33
96 inl ... n^eclix^ c/ Xit. 25,33 100 nec ... inteUecium eorum) c/ 8ap. 4,11
103 perxonarum acceptione^ c/ Kom. 2,11; Lpn. 6,9; 2 ?ar. 19,7
96 praexcientia^ praexentia <?^/
97 perpetuo cliinatix t?'. ?/ /.^l U,
108 tanta mala t^. e<U. 1 10 et1am paracli> xi t?'. l? ^ pecaxxe (?

290

115

120

125

130

135

I'iber quiniux c, 64

l^on creantur, ut clicix, mali, noc ext tranentex oriinale

peccatum, qua iitur iuxtitia premuntur ravi iuo <l </ie exlt5 </e
vent^e m<lt? eo?'m? In quo iu^o tanta mixeria ext, ut eam laciliux
cleolorare quam explicare poxximux. ?eccatum a poxxioili in
necexxarium, noc ext a voluntario in non voluntarium clicix non
poxxe mutari; quocl potuixxe oxtenclimux in eo qui clicit: ()o<^
no/o ^<l/m ^oc <l^o. (7) ?Ioc vox conxuetuclinix violentiae
triouitix, non vitiatae oriinix vinculix, peccatum tamen a
poxximli in necexxarium potuixxe converti vicletix nec cle vextrix
clixtortix et lallacioux reulix eruoexcitix. l'ale aliquicl univerxo
^eneri numano per unum nominem in quo omnex luerunt,
acciclere ootuixxe non vultix, et tamen xub omniootentixximi et
iuxtixximi clei cura tot ac tantax ooenax in^antex penclere non
neatix, quoniam ora vooix clauclunt et oculox leriunt, xi neetix.
l^onne er^o attenclitix quem laciatix iniuxtum, cernentex eviclen'
tixximax poenax et neantex ulla !nala merita pai'vulorum? I^alxum
et prolanum tioi vixum ext quocl e^o clixi: "Opux operix clei
tranxit per opux clei." (8) ()uia utique an^elux opux ext clei.
?eccatum vero quocl ext opux an^eli, opux ext operix clei, non
ipxiux clei. I3t cle nix veroix ita me aruix quaxi clixerim: ?eccat et
cleux, quia peccavit nomo quem lecit cleux, quocl e^o non clixi.
?eccavit quippe opux clei icl ext an^elux vel nomo, xecl opere xuo
peccaverunt, non opere clei. Ipxi xunt enim oonum opux clei,
peccatum vero eorum malum opux ipxorum ext, non clei. 3ecl
quicl ext peiux clicere: "?eccat et cleux, quia peccavit nomo quem
lecit cleux"; quocl eo non clixi, an ita neare oriinale peccatum,
ut poena paivuli iniuxta niliil xit aliucl quam peccatum clei? ()uocl

lll non ... mali^ 35xc1. 112 3>r. 40,1 116 Kom. 7,19 121 per,
luerunt^ c/ Kom. 5,12 127 opux ... clei^ ^u. nupi. 2,48 135 pecc
cleux) c^ 63,37xq.
124 uobix orat^. ?/</ec/c/.
127 ei(?, ac?/^
129 vero (?, ero ?/UU. ^ clei om, (?

128

iranxiii /c/.

I^ioer quiniux c. 64

291

xi in cleum ca^ere non potext, iuxta er^o parvuli poena ext; xi

autem iuxta ext, pro peccato ext. l>Iemo iitur potext in tot
tantixque poenix parvulorum praeclicare cleum iuxtum, neanx
oriinale peccatum. (9) l^xxet itaque ^inquit^ iniquitatix textimo'
nium creare malox, xi malum quo mali xunt ipxe creavixxet. l^unc
autem cum liominex mali xint et lioc creet ipxe quocl nominex
xunt, xequatur autem eox oe vitiata per peccatum natura quoo
mali xunt; prolecto etiam cum malox creat, oonum ext ipxe quocl
creat, quoniam mali xunt vitio quocl nulla natura ext, creat vero
ipxe naturam quae vitium non ext, etxi vitiata ext. 1"ale ext autem
triouere creationix oonum xtirpi vitiatae et iure clamnatae, quale
ext etiam liomini malo triouere vitae ac xalutix bonum, propter
quocl nomo ext, non propter quocl malux ext. ()uocl autem aicix
exxe "xcelextum lacere parvulox malox, ut qui velle non poxxunt,
iniqui tamen exxe coantur." ^cl aliquicl coi nulla poxxunt
ratione qui non xunt. (10) 3i autem nonclum quiclem proprietate
perxonae atque conctionix xuae, xecl occultixxima ratione xeminix
iam xunt, xicut Levi in lumoix ^oranae, ioi naturae vitio cle
peccato primi nominix veniente iam mali xunt, non clei creatione,
qui nec velle poxxunt, mali exxe countur. Vicle xane mirabilia
ratiae dnrixti, cuiux mixeri extix inimici. l^cce parvuli, qui
oonum vel malum velle aut nolle non poxxunt, tamen quanclo
reluctantex et cum lacrimix reclamantex xacro oaptixmate re'
naxcuntur, xancti et iuxti exxe countur. I^am procul cluoio, xi
ante uxum rationix ooierint, in clei reno xancti et iuxti erunt, ea
ratia acl quam non xua poxximlitate, xecl necexxitate venerunt,
xanctax et iuxtax xine line oucentex vitax xuax, calcantex et

151 xcelextum ... coantur) v. 26xq.

155 I^evi ... ^oraae) c/ rleor. 7,10

138 xil ... t om. (?

141 inquit) </e/. U^ebe?' (?^e), </n. l. inquix //<l?'.
144 eox auiem t?'. ?' ^ naiura per peccaium t^. ?/^c/. 145 quocl ipxe cre
t?'. (? 154 ratione) narratione ?<. 158 exilx mixeri t>'. ^ ^ qui paruuli
t^. <? 163 xua non t^. (?

140

145

150

155

160

292

Liber quiniux c. 64

165 tran^entex cle poxxibili et necexxario reulax tuax. 3ine cluoio

autem plux ext nolle malum aere qzuam nec nolle nec velle, et
tamen ille noleoat et a^ei?at qui cceoat: ()o^ no/o ?n<l/m /?oc
<l^o. (1 1) >,Ioii itaque inxanio nec clico: ^lalum creat cleux. Lonum
enim creat qui etiam cle ipxa vitiata natura non creat vitium, xecl
170 naturam. 'lranit vero illa vnium non clei opilicio, xecl iuclicio. 1u
autem utrum non inxaniax, xi non valcle inxanix attencle, qzui non
malum poenale quocl iuxtum ext, xecl malum qzuocl vocatur
iniquitax clicix lacere cleum. ()uici enim aliucl lacit, xi nullo malo
reix parvulix tanta mala vel inerit vel ineri xinit? Verum tu non
175 a nobix alloquenclux et re^aruen^ux, xecl a1? univerxa ecclexia, xi
poxxex, exxulllan^ux et exorcixanclux exxex, a qzua lruxtra exxulllan
et exorcixari clicix inlantex.

167 Kom. 7,19

168 lnxanio ... cleux^ c/ 30xq.

1 77 clicix inlantex^ <lH/, Txplicit libei' V (?, Lxplicit liber V (quiniux) aureli
(om. ?') auuxtini epixcopi catKolici contra iullanum Kereiicum pelaianum

I.Irk 8LX1M8
1.
/l//.(/^^l/l) 0(/x/?) I^lon cluoito eiuxmocli opinionem
nactenux xuper noxtrc, luixxe certamine, ut acl quaextionem
involutam maix quam acl xummam xpectare liclei crecleretur.
?rocul quippe ao xtucliix xpiritalioux aitantex xolix lamae aurux
commoventur temporumque lormiclantex invicam nec comper' 5
tae veritatix praexiclium tenentex - ut lere in reoux trepiclix nulli
minux quam xioi creclitur - tutiux iter quocl lrequentiux
aroitrantur.
/ll/<?(l/5??^l/5) /i(^5/0^/)/?) krequentiux ext iter noxtrum quo
antiquiux, c,uia catnolicum ext; vextrum vero tanto minux l0
trequenx quanto maix novicium, quia naereticum.
2. /l//.. S ?Ioc autem in praexentiarum cluaoux ex cauxix
acciclit, quia et xententia ^lanicneorum cle criminum ext probata
conxiliix et excitae perxecutionum procellae inopex xpiritux a
veritatix tavore cleterrent.
/ll/<?. K ()uomoclo ext iter trequentiux cle xententia ^lani' 5
cneorum, cum xint aclmoclum rari? ^ut quomcxlo perxecutionem
pro veritate patimini, c,ui xuotranitix parvulox xalvatori?
). /l//.. S ?arx iitur et voluptati conxulenx et pavori, vel
arenae vel circi vel xcenae populix comitata luxuria, amtiienx in
omnibux liaitiix ootenclere necexxitatem, c,ua commixxi inviclia
xemper levatur, et tra^orex xaeculi praevaricatione vitare, ea er^o

l,4 lamae aurullx^ c/ lert. an. 28

Incipit Uber (om, /i) xextux (?/5, incipit eiuxclem liber xextux leliciier ?/
1 (??IV l lulianux clixit (clicit (^ (??!</ ^,^ulianux ^/<l?'. 3 inuoluia ?'
l^z.
7 creclitur) creclant (3 9 ^uuxtinux rexponclit l^iz., ^il^uninux)
c^ ^/<l?'. (5n/>e?') ^ eo lrequentiux ^l?'. l l novicium^ nouum (?
2 (??/ 1 luliaiiux clixit l^iz. (5em/>), lul. c^ ^/a?'. (5em/>e?) 2 proba'
tal prola coniec. M>?r//>. /^/
) 6?/ 4 lraore (?

294

I^iber xextux c. 3 - 4

5 xunt, quae comitatiorem laciunt vitiorum cletenxionem. iix quo

tamen vuleo parx maxima, ut praelatux xum, l'raclucianix et
catnolicix vel cle cleo rationex creclicut conxonare.
^l/Q. K (1) Innumeraoilix multituclo liclelium, quae pro !1!lxxa
ext ^oraliae, quaxi vularix a vooix turoa contemnitur, quia vicle'
10 licet paucix, quox ?elaianox noc ext venenix novitiae pextix
inxanox tacitix, ootext placere quocl clicitix tam eviclentem
mixeriam ^enerix numani, quae apparet in z?ANl lzo /l/lorum
/lci<lm <l <//le exltl </e vent^e m<lt?'u eo?^m, cle peccati merito, quo
in nomine primo natura numana vitiata ext, non venire. (2) I^ncle
15 vox xequitur, ut xi nemo peccaxxet, coamini etiam clicere in
paraclixo lutura iuixxe non xolum tot et tanta onera molextiarum,
quax viclemux oarvulox ierre, verum etiam tot et tanta vitia
in^eniorum et corporum, cum quioux plerique naxcuntur. In quo
lelicitatix et quietix loco etiam xuxceptam vextram, qua cn?'o
20 co?ic/>uclt </ve??x H>l>ltm, lioicnem ponitix et nox, qui earn
tamquam aclverxarium vitium contra concuoixcente xpiritu
cleoellamux, clauxix oculix accuxatix velut amicox voluptatix et
luxuriae; in quam nullux l1aitioxe ac turpiter caclit, nixi qui
vextrae illi xuxceptae, quam nox ar^uimux, vox clelenclitix,
25 xollicitanti xuaclentique conxentit.
4. /l^/.. S Verum quia et in primo et in praexenti certamine
ar^umentatione ^,uuxtini claruit non exxe eum l'raclucianorum
cleum quem (inrixtiani iuxtum atque omnium conctorem con'
cinenti axxertione venerantur, praecipio iam animo, quo plurimi

8 innumerat>ilix ... ^bi^e) c/ Qen. 16,10; 22,17; 26,4. 24

eorum) (c/) 8ir. 40,1 19 Qal. 5,17
4,4 praecipio ... animci^ c/ Ver. ^en. 6,105
6 vuli (?
4 (;?^

9 a vobix vularix t?', e<U.

15 clicere etiam t?'. (?

12

22 et^ que

I^iber xextux c. 4 - 5

295

eorum quoque, qui caeco errore lapxi xunt, nix anitix

corriantur.
^l/<?. K Immo vero nix anitix, quae tuo lallaci vaniloquio
xecunclum veritatix rexpon^emux eloquium, neminem in errorem
naerexix vextrae nixi nimia vecorclia vel pervicacia cletineoit.
5. /l//.. S dreclit quippe aclverxum nox ^lanicneux naturaliter
mortalex in llaitia lacinoraque compelli; opinatur teneorarum
oriinem et coroorioux materiam et criminioux praextitixxe
voluptatemque xexuum taoem ^enerix exxe numani, axxertricem
iurix cliaoolici et in univerxa cleclecora nominum coactricem.
()uem l'raclucianux omnilariam xecutux, quippe eiux naerex et
xubolex, naturalia crimina, aeternam cle teneoroxo ninilo mali
necexxitatem et allectionem xenxioux clextinatam, xanctorum
omnium pollutricem atque imainem clei in reno cliaooli
collocantem multiplici oratione textatur.
/ll/<?. K (1) ^lanicneux naturam mali xuoxtantialiter cleo oono
coaeternam contra catnolicam veritatem xinulari vexania laoula'
tur; veritax autem catnolica cleum xolum xine ullo exorclio conii'
tetur aeternum, non xolum oonum, quocl et ille clicit, verum
etiam immutaoilem, quocl ille non clicit. ?Iunc er^o cleum xumme
bonum et oo noc omnino immutabilem, cui nulla natura coaeter'
na ext, quae non ext c,uocl ipxe nec exxet nixi lacta exxet, non cle
ipxo, xecl tamen an ipxo, noc ext non cle natura eiux, xecl potentia
tamen eiux, aclverxux ^lanicneorum clementiam praeccamux;
lactamque naturam, quae nulla exxe potuixxet, nixi eam, quamvix
non cle xe ipxa, tamen omnipotenx natura lecixxet, oonum quiclem
exxe xciinux et clicimux, xecl illi non aequale qzui lecit. (2) /eclt

5,l5 immuiabilem^ c/ XllaI. 3,6 fttem 16)

22 Qen. 1,31

8 errore A/a^. 9 nimix (?

5 (??/ 4 voluptatem ^ ^ xexuum^ xeu (? ^ exxe ener t^.?//</.
7 aeterna ?" l^iz. (om. ^H 8 neceitaie (? 10 oraticme multiplici N', ^
1 7 ext2 . . . nec <,m. (? 2 1 xe qzuiclem t^. ?/ ec/^.

10

15

20

2?6

25

30

35

40

45

50

I^iber xextux c. 5

enim cleux omnl<l bon<l v<l/</e, xecl non xumme bona, xicut ext ipxe;
quae tamen bona qualiacumque non exxent, nixi ea lecixxet
xumme bonux, nec mutaoilia ulla bona exxent, nixi ea tecixxet
immutabiliter oonux. ^c per noc ^lanicnei cum quaerunt a nooix
uncle xit malum, volentex introclucere malum cleo coaeternum,
nexcientex quicl xit malum iclque putantex exxe naturam atque
xuoxtantiam, rexponclemux eix non exxe malum ex cleo neque
coaeternum cleo, xecl malum ortum exxe ex libera voluntate
naturae rationalix, quae oene a bono concta ext, xecl bonitax eiux
non ext aequalix bonitati conclitorix eiux, quoniam non natura,
xecl opux ext eiux, icleocme liaouit peccancli ooxxioilitatem, non
tamen necexxitatem. l>Iec poxxioilitatem autem liaoeret, xi clei
natura exxet, qui oeccare nec vult poxxe nec ootext velle.
Verumtamen rationalix ixta natura in nac poxxioilitate peccancli xi
non peccaxxet, quanclo oeccare potuixxet, manum xioi meritum
comoaraxxet; cuiux meriti oraemium etiam noc exxet, ut maiori
lelicitate oeccare non poxxet. (3) 3ecl noc auclito ^lanicneux aclliuc
per^it et clicit: 3i ex lioera voluntate naturae rationalix ext malum,
uncle xunt ixta tot mala, cum ciuibux naxci viclemux qui nonclum
lioertate voluntatix utuntur? I-Incle ext concupixcentia, qua c<lw
conc/>uclt </ve??x x/?l>ltm et acl peccatum perpetranclum tranit,
nixi aclverxux eam xpiritux tortiux concupixcat? I^ncle in nomine
uno cluarum ex quioux conxtat rerum tanta clixcorclia? I-Incle lex
in membrix repunanx lei mentix, xine qua le^e naxcitur nemo?
I^ncle tot et tanta vitia vel ineniorum vel corporum, cum ouioux
plerique naxcuntur? I^ncle laoorex et calamitatex nonclum
voluntate peccantium parvulorum? I-Incle cum rationix uxux
accexxerit, in clixcenclix litterix vel quiouxlioet artioux tanta poena

36 xi ... potuixxei^c/ 8ir. 31,10 42 Qal.5,17

c/Qal. 5,17 45 lex ... mentix^ c/ Kom. 7,23

44 aclverxux ... concupixc!

33 einx ext t^. ?<lc. e</</. 34 natura clei t?'. (? 38 maiore ?/ /c/. 45 rerum
ex quinux conxiat t?'. e</c/. 46 nemo ncitur t?'. e</c/. 49 voIunte om. (?

I^iber xexiux c. 5 - 6

297

mortalium, ut aerumnoxix conatioux etiam veroerum cruciatux

aclclatur? (4) ?Iic nox rexponclemux etiam ixta mala ex voluntate
numanae naturae oriinem clucere, qua rancliter peccante vitiata
et cum xtirpe clamnata ext. Dncle naturae nuiux tam multa
naturalia oona veniunt cle clei opilicio, mala cle iuclicio; quae mala
nullo moclo exxe naturax vel xuoxtantiax non viclent ^lanicnei,
verum icleo naturalia clici, quia cum eix nominex vitiata oriinix
tamquam ra^ice naxcuntur. 3ecl vox novi naeretici contraclicitix
nooix; rexpon^ete iitur Xlanicneix, clicite uncle xint tot et tanta
mala, cum quioux naxci nominex xi neatix, uoi ext tronx vextra? 3i
tatemini, uoi ext naerexix vextra? (5) 3ecl mala ixta non exxe mala
contenclite et paraclixum non verum, xecl vextrum, laoorioux clolo'
rioux erroribux ^emitioux lletibux luctwux, etiam xi nemo peccax'
xet, implete. ()uocl xi non aucletix, ne ab ipxix quoque puerulix
ricleamini et emenclanc lerulix iuclicemini, concluclit aclverxux vox
^lanicneux naec mala, quae cle vitiata oona natura exxe non vultix,
cle commixtione mali exxe; quocl malum clicit exxe naturam
coaeternam cleo atque contrariam. ^,c per noc uoi ^lanicneo
conarix exxe remotior, ioi ellicerix eiux a^iutor.
6. /l//.. S (1) Iam vero in ipxum cleum, pari line impari
exorclio, accuxationum tela iaculantur. ^lanicneux quippe clicit:
Deux oonux malum non tacit, xecl aclclit quia pro naturalibux
culpix aeterno incenclio animax clextinet; quocl perxpicuae
immanitatix ext, ac per noc line opinionix xuae quem oonum
clixerat, clara iniquitate contaminat. ?orro ^uuxtinux, quaxi ei
acl quem xcrioit liclenx patrono, auxu rancliore clexpicit trepicla'
tionem maixtri nec cluoitat incle incipere, quo Ivlanicneux
pervenit, pronuntiatque quocl malum icl ext peccatum laciat et

6,7 patrono) ^' Valerio, ^ prael. 7xqq.

57 clici naturalia t?'. ?/ U, 59 ei) ac ^ UU.
66 natura exxe lx>na t^. ?/
69 ibi ) ubi A/, illi A/i^ne ^ ellicierix (?
6 (??/ 7 liclenx) ^clem (? 9 cleux ei creet t^. ^

55

6O

65

298

I^iber xextux c, 6

10 creet cleux, quem conxtat non convenire ei cleo quem catnoli'

corum liclex colit. (2) ?Ioc potixximum animo lectorix inxiclat et
nulli umquam liclelium maiorem cauxam quam nooix incuouixxe
conllictux et omnem, qui naturam ipxam necexxitatem criminix
aroitratur, in clei dlirixtianorum cultu non nabere conxortium.
15 ()uocl quoniam lrequenter inculcatum ext - iterationem quippe
utilitax cauxae principalix exeit -, veniamux iam acl cxcuxxionem
primorum liominum, quorum taxatione aciei noxtrae l>Iumicla
quaxi caetratux occurrit.
/ll/<?. K (1) ()uicl ^lanicneux clicat cle commixtione oonae
20 malaeque xuoxtantiae nexcire te creclerem, nixi ea certe quae
aclverxux eunclem errorem xcripximux, leixxe te xcirem; nam ex
lioro, in quo cluarum animarum in nomine conxtitutarum,
quarum exxet una oona, altera mala, eorum opinionem re^ar^ui,
quaeclam contra me ipxum exxe exixtimanx textimonia protulixti.
25 ^lanicneux er^o cluax animax xive xpiritux xive mentex, unam
propriam carnix eanclemque non acciclenti vitio xecl coaeternam
cleo natura malam, alteram vero natura oonam tamquam clei ooni
particulam xecl illiux malae permixtione maculatam, in nomine
uno exxe contenclit. l^t ninc vult lieri, ut c<lw conc/>ucat <lc/ve^l
30 x/>l>lt?n, utique oonum, per animam xuam malam, ut eum teneat
implicatum, xpiritux autem aclverxux carnem, ut ao illa commix'
tione lioeretur. (2) ()uocl xi nec ultima muncli conllaratione
potuerit, tunc eum clicit allii teneorarum looo atque in aeter'
num tali xupplicio cletineri. l>Ion itaque, ut clicix, ^anicnei cleux
35 "pro naturalioux culpix aeterno incenclio animax clextinat", xecl

21 ex ... 23 mala) ^ >^u. cluab. an. 15z. 29 <Dal. 5,17 )l xpiriiux ...
carnem ) c/ (!al. 5,17
32
ultima muncli contlaratione) c/^ 2 ?eir. 3, 10
35 pro ... clextmat^ ^. 3xq.
20 malaeque) malique (?, et malae e^.
26 acciclente e<U,
naturam ?/ ^ natura naturam ?^ ^ lx>ni om. ?MeH/.

27 nura^
35 incenclio

Liber xextux c. 6

299

natura oonax animax pro alienae malae naturae commixtione, cui

malo eax ipxe commixcuit, quax incle non potuerit liberare, non
aeterno incenclio - nam nullum aeternum ^/lanicneux opinatur
incenclium - xecl aeterno, ut clixi, teneorarum looo, quo menx
teneorarum inclucletur, atiiet. (3) datliolica vero liclex - quam
reliquixtix, ut ^anicneorum, non plane, quemaclmoclum putatix
aut linitix, oppunatricem, xecl potiux acliutricem xectam
novitiam concleretix - , cum auclit aut leit quocl ait apoxtolux:
(^lw conc/>uclt <l</^e??x x/?l>ltm, x/?l>ltx <ltem <l^e?'xx c^^em,'
^ec enlm ln^lcem <l^ve^^nt?', t non e<l ^<le v/Nx^lcl<ltu, non
cluax naturax, ooni xcilicet et mali, inter xe ao aeternitate
contrariax et oello poxteriore commixtax, xicut Xlanicneux naere'
ticux opinatur, xecl xicut catnolicux cloctor ^mbroxiux ixtam
clixcorcliam carnix et xpiritux ex praevaricatione primi nominix in
naturam vertixxe conoxcit, ut non intelleatur naec natura
nominix primitux inxtituti, xecl in naturam verxa poena clamnati.
(4) ?Iaec liclex non ext caetra I^umiciica, cle qua nooix velut lacetux
inxultax, xecl ext vericlicum xctm, ln ^o omn x^ltt< lznlt<
m^/l^nl, xicut apoxtolux nortatur, exxtinuimux. ?Ioc xcuto
munieoatur, quanclo vooix tuturix iam occurreoat armatux, non
quiclem l^umicla, xecl tamen ?oenux ille d/prianux, quo rurxux
nomine tua in nox inxilit vana loquacitax. ?Ioc, inquam, xcuto
armatux ?oenux ille clicebat in libro cle oratione clominica icl nox
orare, cum clicimux: /l^t vo/nt< t<l ct in c^e/o et ln te?'?A, ut
inter cluo ixta, icl ext carnem et xpiritum, cleo tiat opitulante
concorclia. Doi dlirixti milex ereiux et a Xlaniclieix et a vooix
coniecta inita malini iacula exxtinuit; cui malino militant

44 (3al. 5,17 48 ^mbroxiux ... 50 veixxe^ c/ ^mbr. Luc. 7,141 53 veri'

ccum ... exxtinuimu^ (c/) Lpn. 6,16 59 >/lt. 6,10; ui ... 61 ccmcorcli^ c/
d/pr. clom. or. 16
40 ailiit (?
46 naiurax cluax t^. e<^/.
54 liortaiur apoxtoIux t^. ^/.
muniebur xcuio t^. e</c/. 57 inxilitur ?' I^iz. 60 iiai cleo t?'. ^

40

45

50

55

60

300

65

70

75

80

Liber xexiux c. 6 - 7

omnex naeretici, et cuiux caxtra vextro tirocinio putaxtix au^encla.

(5) l>Iam xpiritux et carnix c,uaerenclo concorcliam contra
^lanicneox clocet amoax quioux conxtamux oonax exxe naturax, xi
clixcorcae malum clivina mixeratione xanetur; vobix autem
rexixtit, quia carnix concupixcentiam clicitix bonum, qua
inlextante exxixtit ixta clixcorclia, quam poxcit ille xanari, et tunc
exxixtit quanclo bene aimux, ut inlextanti concupixcentiae carnix
contra concupixcente xpiritu repunemux. l^am xi conxentimux,
non optamlix, xecl culpaoilix vel etiam clamnamlix lit xpiritui cum
carne concorclia. (6) kontra vox ext etiam, quia libero clatix
aroitrio quocl ille ut liat in nomine a cleo intelleit exxe
poxcenclum. l'u autem, qui nexcienx quicl loquarix, ooicix mini
quocl clicam oeum creare peccatum, rexixte ^lanicneo clicenti in
clixcorclia carnix et xpiritux cluax inter xe contrariax ooni et mali
apparere naturax. I-lnum ext enim quocl rexponcleamux, ut pextix
ixta vincatur, lianc xcilicet oixcorcliam per praevaricationem primi
nominix in noxtram vertixxe naturam; quocl tu neanclo conarix ut
vincant, xatixque manilextarix lalxux ^lanicneorum oppunator,
verux acliutor.
7. /l/Q S (1) In^erit quippe omninux xcripturix xuix ^,clam
atque l^vam oonox tantum a cleo conctox, icl ext nulli natural1
crimini mancipatox, eoxque lioera voluntate peccaxxe, xecl ita
rancliter, ut omnia in natura xua clei inxtituta xuoruerent. "Illucl
enim peccatum", inquit, "valcle maiux atque altiux caoolux inlixit
quam xunt ixta nominioux nota peccata. I^ncle illo mano primi
nominix peccato natura ioi noxtra in cleteriux commutata, non

78 clixcorcliam ... naiuram) c/ ^mbr. I.uc. 7,141

7,4 illucl ... 10 vitium^ ^Vu. nupi. 2,57
63 tirocinio vextro t^, e^. ^ puiaiix Mzne 67 bonum) bona1n ^/<l?'. (</ c^
^,2/,2<?x^^.)
71 concorclia cum carne t^. c?
76 ma1i ei toni t?'. ?/ e</^,
78 uuicatur ixta (3<lc.
7 (??/ 2 que^ (? 5 inquit peccatum t^. ?/ e^.

I^iber xextux c. 7

)0 1

xolum lacta ext peccatrix, vei'um etiam Generat peccatorex; et

tamen ioxe lanuor, quo bene vivenc virtux periit, non ext
natura, xe^ vitium. Illucl er^o peccatum, quocl ipxum nominem in 10
paraclixo mutavit in peiux, quia multo ext rancux quam iuuicare
nox poxxumux, ab omni naxcente tranitui'." (2) ^cce quam aperte
quicl xentiret expoxuit: ?i'imi illi, inquit, nominex bonam nabuere
naturam, xecl peccatum tam immane, tam inaextimabile perpetra'
runt, ut virtutem oene vivencli interimerent, lioeri arbitrii lumen 15
exxtinuerent, lacerent in reliquum peccancli necexxitatem, ne cui
exxet poxxioile ^e eorum xtiroe naxcenti in virtutum clecora conari
et oeclinatix vitiix compotem tieri xanctitatix.
/ll/<?. K (1) Viclerix tioi vel etiam conxortioux tuix ?elaianix
aliquicl clicere, cum relicta auctoritate clivina, numana vanitate 20
iactarix et ai'Aumentationibux corclix tui xanctarum xcripturarum
aoverxarix atc,ue o^xtrepix veritati. l^am utique xi dnrixtiano et
catnolico animo attenclerex quo^ ait apoxtolux: (7o^x ^l<//em
?no?n t /'o^te?' />ecc^tni, prolecto intelleerex tam rancliter
peccaxxe primum nominem, ut eo peccato non uniux nominix, 25
xecl totiux numani ^enerix mutata natura ex poxxioilitate immor'
talitatix in necexxitatem mortix lapxa corruerit, ita ut etiam qui
convertuntur acl cleum, per unum oei et nominum mecuatorem
nominem dnrixtum lexum non continuo immortalitatem coroo'
rix xumant, xecl eix per xpiritum ^ei, quo nunc innaoitantur, 30
clancla poxtea nunc oromittatur. (2) ()uocl iclem apoxtolux eooem
loco xic explicat: 5l <^u, inquit, ^?l>ltm (I'/??'utl non /ni^t, /?lc
non t el5. H <ltem ^^utx ln vobu t, co?^x ^lc/em mo?n
t /T'o/>te?' />ecc<ltm, ^lntl <ltem vlt<l t />?'o/>te?' lxtltl<lm. 5l

l0 illu ... 12 iraKitui'^ ^u. nupi. 2,58

c^l l'im.2.5 )2 K^om. 8,9-11
8 enerai^ enuii n/>t. (/ect. <l?'. ener!)
27 eiilmi^ eam ?' Viz.

23 Kom. 8,10

28 per ... Ium^

1) inquit illi t?'. ?'e<!,

22 veri'

302

40

45

50

55

60

I.iber xexn c. 7

co^?o^ ve5t?n />e?' ln/?<lblt<lntem x/?l>ltnl elx in vobu. dorpux

er^o mortuum ext propter peccatum, c,uoniam necexxitatem
mortix etiam in viventioux nabet. ()uocl autem peccatum nixi
primi nominix? ()uancloquiclem per iuxtitiam xecuncli nominix icl
ext dnrixti eiclem corpori, c,uocl nunc mortuum clicitur, viviti'
catio oeata ventura ext. (3) I^ncle et xecunclux nomo et xecunclux
^clam clictux ext dnrixtux, cum inter ^clam nominem lactum et
dnrixtum nominem natum tot ^enerationex nominum tranxixxe
vicleamux, nec in earum orcline poxxit ciici xecunclux nomo nixi
dain; xecl quia prima ext morx corporix, ouae lacta ext propter
peccatum ^,clae, in c,ua clecurrit noc xaeculum, xecuncla ext vita
corporix, quae iiet propter iuxtitiam dnrixti et tacta ext in carne
iam dnrixti, in qua vita luturum xaeculum permaneoit, icleo Ie
primux vel ^clam vel liomo, ixte autem xecunclux ext clictux. (4) ^t
non vix intelleere tam rancle illiux luixxe peccatum, ut
mortalium xaeculum, nuiux vero tam ranclem iuxtitiam, ut
immortalium xaeculum propaaret? l^t mini ooicix peccati primi
nominix ranclitatem, qzuae tanti mali omnium nominum exxtitit
cauxa, quaxi noc e^o xolux vel primux clixerim? ^Vucli Ionannem
donxtantinopolitanum excellentix loriae xacerclotem: "?eccavit",
inquit, "^clam illucl rancle peccatum et omne ^enux nominum in
commune clamnavit." ^ucli etiam in l^axari rexuxcitatione quicl
clicat, ut intelleax etiam corporix mortem cle illo rancli venixxe
peccato: "kleoat", inquit, "dnrixtux quocl eox, c,ui immortalex

42 uncle ... dlirixtux^ c/ l Oor. 15,45

56 peccavit ... 58 amnavn) Ioli.
donn. (dtlrvxoxt.) ep. l1cl Ol/mp. 3,3
60
lleb ... mortalex^ (?x.)IoK.
(c,nxi. (dKrvxoxi.) !lom. cle I^axaro, lin. 89xq. (ecl. ^. V^ilinart, /l'li8 19
^1918l. 289-304); c/ ^u. c. lul. 1,24; ?oiam. Kom. e I^ro
36 iexum clirixtum t?'. ?/ /</.
54 liominum amnium t^. ?'e</<^

44 tranixxe e<U.
47 vita en t?'. ec/</.
60 (lirixtux^ cleux /c>/?. don^t.

iHer xextux c. 7 - 8

303

exxe potuerunt, cliaoolux lecit exxe mortalex." I^oi, ooxecro te,

cliaoolux omnex nominex lecit exxe mortalex, nixi in illo cui
oraevaricationix inllixit tam rancle oeccatum, quo ex para<uxi
oeatitucune in tantam mixeriam, quam vioemux atque xentimux,
^enux proiceretur numanum? (5) ()uocl non xola morx corporix,
xecl ipxiux quoque animae, quam co?v/>tlbl/e <lA?nv<lt co^x, mala
tot et tanta textantur et ^?'^ve l^m 5/>e?'/l/>x ^</^m <l </ie exitx
</e vent?'e m<lt?'u eon^m; xuo quo iuo ext etiam quocl in oxalmo
leitur: l/nwe??^ ^<lnlt< omnu /?onlo vwenx. ()uae tu mala nolenx
triouere illi ^ranc peccato primi nominix, quicl aix ni ut ea tu
quioem paraclixo ilux tam manae telicitatix importex, tamquam
et illic tutura exxent, xi nemo peccaxxet, ^lanicnei vero ^enti ea
triouant teneorarum non te accuxante conluxi, xeo auiuvante
conlixi, mxi tecum liant tamquam invictixximo laclio catnolica
veritate conloxxi? (b) ?>lon autem, ut inximulax, clicimux nemini oe
primorum nominum xtiroe naxcenti exxe poxxioile in virtutum
oecora conari. donantur enim multi, in quioux </ex a/>e?'<lt?' et
^/e, nec xine lructu oerventionix ipxo acliuvante conantur. 3e^ xi
animam coroux corl'utitioile non ravaret, non utique cona'
rentur. ^c per noc in paraclixo, xi nemo peccaxxet et xuper liliax
^aam rave iuum non exxet, xine conatu cleo xuo lacile ac
leliciter oooeciirent.
8. /l//.. S Illol'um er^o primorum nominum, icl ext tantum
^uorum, opitulari xioi lauclem aroiti'atur acl clixtinctionem inter
Xlanicneox et l'raclucianox tenenclam; qua opinione naucl ^acile

66 8ap. 9,15 67 Sir. 40,1 69 ?x. 38,6 75 nemini ... 77 conari) c^ 17xq.
77 ?nil. 2,13 79 anim^m ... ravareil c^ 8ap. 9,15 80 xuper ... iuum^ c/
8ir.40,1
72 ea trit>uant enti t^. e<U.
81 ac^ et eH/.
8 6?^

73 tnbuunt (?

80 xl nemo in paraliixo t^. (?

65

70

75

80

3 24

I.iber xexiux c. 8

quicquam vel clementiux vel impuclentiux otlencli potext. I^ibertax,

5 inquit, aroitrii poxtquam xe uti coepit, virex xuax percclit. l^t ut
converxi acl eum pecletemptim omnia perxcrutemur: doniiterix
nempe primum liominem eilectum aroitrio libero bonumque a
cleo conclitum, nulla ab exorclio peccati tabe pollutum, xecl
conclitionix innocuae xponte cleincepx praevaricatum coactionem
10 inevitaoilem cunctix ex xe oriuncux intulixxe peccancli. ?Ioc certe
ext cloma vexttum, quocl nox cle ^lanicnei caeno textamur
exprexxum, qui et ipxiux ^clae naturam, licet cle primae con'
cretam llore xubxtantiae multo meliorem xecutix, tamen malam
naturaliter opinatur.
15
/ll/<?. ^ (1) ^uperiux quae clicta xunt xatix inclicant et cloma
catliolicum noxtrum et cloma naereticum vextrum cle primix
liominibux et poxterix eorum, illix rectix a cleo conclitix, ixtix
autem, quamvix eoclem conclitore, tamen cle natura oeccato
vitiata cum peccati vinculo exortix atque a xalute, in qua nomo
20 primitux lactux ext, in contaionix lanuorem et mortix necex'
xitatem oriinix conclitione cleiectix. ?ropter quocl eix ope opux
ext xalvatorix, qui primum xalvox tacit remixxione omnium
peccatorum, poxt etiam omnium xanatione lanuorum. Iam
baptixatix enim et eix qui iam xanctum xpiritum acceperant
25 cliceoai apoxtolux: (^?'o concMclt </ve??l ^?l>ltm, H?l>ltl
<lte?n <l</?^zx c<l??le?n,' /?<lec enlm ln^cem <l</ve??<lnt?', t non e
^<le v/tu ^lci<ltu. (2) I^oi tu qui neax liberum aroitrium virex
xuax percliclixxe peccanclo, icl ext male xe utenclo, quicl rexpon^ebix
auclienx quocl carne concupixcente aclverxux xpiritum non ea quae

12 cle ... xecuii^sc/) ^lani ep. acl ?iicium (c/ 3,186,13)

17
Lccle. 7,30 23 poxi ... lanuc,rum) c/ ?x. 102,3 25 Qal. 5,17

reciix^ c/

4 clementiux conleci, emiiientiux (??^ /</., </n. l. anientiux ^/<l?'. (?^e),

enim ameniii coniec. ^/o^r//>, 226, menclaciux l^lz.mz.
7 ellectum^ <^.
exxe ?^/e<^/.
10 xe om. (?
15 cnolicum cloma t?', e<U,
19 a om. ?/
24 xpiriium xancium t^. ^/ e<U, 29 concupixcente^ concuplxcenclo ?/ l^iz.

volunt iaciant et ticlelex, non ea c,uae volunt laciant etiam ni

quioux xunt in oaptixmo climixxa peccata, non ea c,uae volunt
laciant quox apoxtolux ex <l<^t /l</el clicit accepixxe xpiritum
xanctum, poxtremo non ea quae volunt laciant per lioeram
voluntatem qzuox ait iclem cloctor ^entium vocatox in libertatem?
Deincle tam clixertux clelenxor ipxe libiclinix, aui velut patronux
ereiux pro tua xuxcepta tantum auclex, ut concupixcentiam
carnix, qua conc/>clt <l^ve??x H?l?'ltm, etiam in paraclixo non
cluoitex luixxe ante peccatum, non viclex acl noc te compelli, ut
clicax nec tunc tuixxe in illix primix nominioux etlicacem lioeram
voluntatem? (3) 3i enim et tunc caro concupixceoat a^verxux
xpiritum, non ea quae voleoant utique lacieoant. 3eo c,uoniam
per liberum aroitrium, quocl tunc inte^errimax virex nabuit, ea
laciebant procul cluoio quae volebant, icl ext clivinae lei non
xolum nulla impoxxioilitate, verum nulla cliliicultate xerviebant,
tua ioi xuxcepta non luit, qua caaro concupixcit aclverxux xpiritum;
per c,uam tit ut nominex iam etiam per ticlem converxi acl cleum,
iam oaptixati, xanctilicati, in libertatem vocati, non taciant in
exxtinuencla vitioxa clelectatione c,uae volunt. Verixximumque
illucl ext, quocl per antixtitem ^mbroxium catnolica li^ex clixit,
noc vitium quo c<l?'o conc/>uclt </ve??5 x/>l>ltm, per praevarica'
tionem primi nominix in noxtram vertixxe naturam. ()uo telo
inevitaoili et inxuperaoili veritatix et ^lanicneux obtruncatur et
tu. (4) ^,moo quippe in nac re, viclero quix vextrum peiux, tamen
prorxux erratix: lu propterea c,uia contenclix quocl ixta pextilentia
malum non xit; ille autem c,uia malum qzuiclem anoxcit, xecl uncle

32 apoxiolux ... xanctum^ (c^) Qal. 3,2 34 a ... libertatem^ </. (3l. 5,13
37 (!al. 5,17 40 caro ... laciet>ani) y5 Qal. 5,17 49 ^mbroxium ... 51
nuram^ ^miir. I.uc. 7,141 50 (!ai. 5,17
30 laciant^ laciunt ?<lc.^ l^iz. 36 xuxcep tua t?', eH/. 44 uerum eiiam ?'
U,
45 contra xpiritum concupixcit (?
49 liclex catKolica t^. ^
53 viclero^ vicleto ^^/ e^.

30

35

40

45

50

55

306

6v

65

10

I.iber xexn c. 8 - 9

xit nexcit et licle catnolica clextitutux tabulam menclaciorum et

turpituclinum plenam cle cluarum naturarum, tioni xcilicet et
mali, permixtione componit. I^unc er^o noxtra iuxtitia ext, ut
lxtl/lc<ltl />e?'/l</em /><lcem ^<lbe^ml </ ^em, contra carnix vero
concuoixcentiam nox oppunantem per ipxiux clei auxilium
repunante xpiritu climicemux. (5) l^on ext er^o nuiux vitae
iuxtnia vitium non nabere, xecl vitia non eix conxentienclo
minuere eixque rexixtenclo temperanter et iuxte et pie vivere,
nullum autem cui rexixtamux nabere vitium poxteriorix ext vitae,
quae bene ^extae oraexentix ext praemium, xanatione noxtrae, non
- xicut ^lanicneux, cuiux ex acliutor, inxanit - alien^e xeoaratione
naturae. l^cce cloAma noxtrum non ext cle ^lanicnei caeno, xicut
criminarix, exorexxum; quo oomate Xlaniclieum, xi non omnem
xenxum amixixti, tecum cernix opprexxum.
9. /l^/.. S (1) l^ooix iitur in praexenti convincencla primo ext
xenxux vextri neoetuclo, tum oxtenclenclum, quocl xaepe iam
lecimux, ne uno quiclem pecle a ^lanicneorum vox uruxtiix
meritoriixque clixceclere. Initio iitur amentixximum ext arnitrii
neotium xeminioux immixium putare et ollicia voluntatum
inolevixxe conceptioux, ut ea, quae ext clarixxima atque vaxtixxima,
naturarum et xtuclioi'um clixtinctione xuolata, voluntax primorum
poxterix xe in^enuixxe clicatur. (Iui errori ooluctatur quicquicl in
reoux ext. !>Iumquam xiqui^em lilii clixeiiorum venuxtatem artix
paternae in vaitioux attulerunt aut xubolex nixtrionum cloctix
motioux acl veroa manux tetenait nec oellatorum lilii iuoain
populo popoxcerunt. Licet nac lorma exempla omnium perxeqzui
clariora tonitribux concinentia. (2) Kexponcleoit univei'xitax aliox

59 Kom. 5,1
59 vero carmx t?'. eH/.
9 (???l^/ l iitur om. X 2 oxtenclenclo /^ 4 ext om. (? 5 immixtum^
iniuxium X 6 vanixxima^ uall<lixxinia X N verba^ libera /^ 12 omnia
?'ac. 13 clarioi'a ?/ l^iz.mz. ^/<l^., clariore (?/^ l^iz., </c/. uel e ?5/.

exxe naturae limitex, aliox volunt^tix, conclitionexque xeminum

xtucliorum appetitioux oerviax exxe non poxxe. Larclixximum
itaoue et cleooxitae xtoliclitatix apparuit creclere converxum in
naturam quocl voluntarium luixxe lateare. deterum illucl aliucl
lon^e loneque clelormiux, quocl ooxxioilitatem operanc initio
aix operationix aoxumptam, icl ext ut liberum aroitrium - c,uocl
non ext aliucl c,uam ooxxioilitax peccanc et non peccanc, nulli
partix alterutrae xuoclita violentiae, xecl qzuae naoeat lacultatem in
quocl voluerit latux xuopte inxixtencli aroitratu -, ooxtc,uam coepit
alterum velle, utrumqzue poxxe percliclerit.
^l/<?. K (1) Itane vero non cernix Xlanicneo te inoranter
quiclem, xecl inxtanter tamen ixto tuae loquacitatix inllato atque
xpumoxo xtrepitu xultraari? 3i enim qzuaerente a nooix illo uncle
xit malum, qua quaextione conxuerunt ineructa corcla turoare,
nox rexponcleremux cle libera voluntate creaturae rationalix
exortum, atc,ue ille cliceret: I^ncle er^o xunt ixta tot mala, quae
non iam natix et voluntatix aroitrio acce^ente aetate iam
utentioux acciclunt, xecl cum c,uioux vel omnex vel plerique
naxcuntur? Omnibux qzuippe con^enita ext carnix concupixcentia,
qua c<lw conc/>uclt <l^e??x x/?l>ltm etiam recta licle atque
cloctrina pietatix imbutum, omnioux con^enita ext quaeclam etiam
tarctax mentix, c,ua et ni qui appellantur in^enioxi non tamen
xine aliqua laoorix aerumna vel quaxcumque artex vel eax etiam
quax lioeralex nuncupant clixcunt vel ioxiux reliionix uoeriorem
xcientiam conxequuntur. (2) ()uiclam etiam corpore clelormi et
aliquanclo monxtruoxo, multi oolivioxi, multi acl intelle^enclum

33 QaI. 5,17

xuinpiani (??X^ Nz. 21 pa X ^ xubclita^ aclclictuin l? 22 xuopie) xuo

/^ 23 periclierit (?
26 illo a nobix t?'. e</c/,
27 conxueverunt e</</.
corcla ineruclita iurbare t?'. e<U. 28 rexponclemux /^/ ^ rationalix creatur
t?'. e</</, 33 imbutum atque octrina pieiatix t^. X

15

20

25

30

35

308

I.iber xextux c. 9

40 tarcli et obtunxi, multi iracunc, multi lioiclinoxi, nonnulli etiam

omnino excorclex iatuique naxcuntur. ()uicl aliucl catliolica
rexooncleret liclex, nixi naec omnia mala, ex quo peccavit nomo et
cle paraclixo icl ext loco ielicitatix eiectux ext, ex natura quae
peccati contaione vitiata ext exoriri? l>Ieque enim, xi nemo
45 peccaxxet, vel talia in paraclixo vel alia ulla vitia naxcerentur. ()uo
auclito, ille tua nooix xi tar>eret veroa recitaret, ubi clicix: "l^xxe
amentixximum arbitrii neotium xeminibux immixtum putare et
ollicia voluntatum inolevixxe conceptioux" et in nanc xententiam
quicquicl aliucl aclcliclixti, ex noc eam prooare conatux, quocl nec
50 clixerti clixertorum nec liixtrionex liixtrionum nec oellatorex
naxcuntur tilii bellatorum. (3) Ixto tuo acliutorio ^lanicneux acl
noc utitur, ut oppunet quocl clicimux peccato primi nominix
numanam vitiatam luixxe naturam etiam in poxterix eiux, qui
ratione xeminali in illc, erant, cluanclo in illa rancli
55 praevaricatione peccavit; quocl cum oppunaverit, introclucat
commixtionem cluarum naturarum xuarum atque ex commix'
tione naturae malae illa mala, cum quioux liominex naxcuntur,
axxeveret exxixtere. lu autem, ut mini rexixtax, rem aoxurclix'
ximam et cletextaoilixximam coerix clicere, mala xcilicet ixta
60 naxcentium etiam in oaraclixo exortura luixxe, xi nemo peccaxxet.
l^ic te Xlanicneux ur^eoit, ut clicax uncle luerant exortura. I-Ioi
manix coartatux anuxtiix, xi clixerix ex ipxix naturix naxcentium
exortura tuixxe mala ixta xine ulliux merito voluntatix, prolecto
aruex creatorem; cmocl ne laciax, conruiturux ex acl merita
65 voluntatum malarum. (4) 3ecl ille quaexiturux ext: ()uarum? I^on
enim ext voluntax ulla xeminum vel naxcentium parvulorum.

46 xe ... 48 concepiibux^ v. 4-6

40 obtuxi X 4) icl en loco om. X ^ ext^ om. (? 45 uitia (? 49 quocl (?,
quo ??/ ^ 52 utitur) <^n. i, utatur ^o'. 56 nurarum cluarum t^.
(? ^ xuarum om, (?
60 exoritura /^ fttem 6/. 6^)
62 coarctatux eHU.
63 iIliux ?<lc, 64ex^ext X

I^iber xexiux c. 9

)09

()uicl er^o rextaoit, nixi ut nooixcum intelleax, xi vix evaclere vel

xuperare Xlanicneum, in occultix oriinum xinioux latenter impli'
cari etiam xemina naxcentium et ex mala voluntate venientia
merita ^enerantium, xecl orimi nominix tam manum tuixxe
peccatum, ut "omne ^enux numanum", ut veroix xancti lonannix
utar, "in commune clamnarit"? l^x quo conlicitur mala ixta
exortura non luixxe, xi nemo peccaxxet, nec in paraclixo exxe
potuixxe, uncle qui peccaverant, antequam inerent, exierunt.
(5) ()uo catnolico clomate vacuatur, quocl cle artinux putaxti exxe
xuoclenclum, aclmonenx nox cum xui patrix arte neminem naxci.
^,liucl ext namque peccare in morioux, c,uioux recte vivitur, quocl
vel leioux xolet vel clivino iuclicio vinclicari, aliucl in artioux, xive
lionextae xive xint turpex, ubi contra artem lactum alic,uicl clicitur;
quae peccata non clivina vel reprenencluntur le^e vel xeveritate
plectuntur, xecl ab eix liominioux, quorum iucliciix liaec xuoiacent,
maximeque a maixtrix earum, cum puerox clocent xuo timore aut
clolore poenarum. (6) ()ua in re tamen coitare cleoemux, quia xi
in paraclixo alic,uicl clixceretur, c,uocl illi vitae exxet utile xcire, xine
ullo laoore aut clolore icl axxequeretur oeata natura vel cleo
clocente vel xe ipxa. I-lncle quix non intelleat in liac vita etiam
tormenta clixcentium acl mixeriax nuiux xaeculi, quocl ex no ln
con</e?nn<ltlonem propaatum ext, oertinere? I^oi etiam mixerum
non ext mixerax mentex nolle c,uocl oonum ext, vel xi iam ^^^
c ^o/nt< <l </omlno, clamare tamen aclliuc eum qui in lioc vivit
xaeculo: I^e//e </l<lcei ml/?l, />e?^ce?'e <ltem bonm non? ?Ioc xi

71 utl ... clamnarit^ c/ Ion. <onxi. (dnrvxoxt.) ep, acl Ol/mp. 3,3
... t) (c/) Kom. 5,16 89 ?mv. 8,35 91 Kom. 7,18

87 c^uocl

69 naxcenium X ^ et o^l, ?X^l 70 merito /^/ ^ ^enerantium^ ener<mtuni

?X, eneratum ^/ 72 liainnarn (?, ^amnarei ?7/ /</.
73 exoritura X
74 poiuixxe) </c/. nec in pai'lxlixo X 79 xint xlve t?'. U,
81 e^ iix /</.
83 qula xi^ qui /^
84 clixcereniur ?', clicereiur /</
88 mixerum ... i^
nonne en mixerum X, nuxerum noc en ^/?'., mixerum nixi en Nz.

70

75

80

85

90

10

15

20

25

teneax, ^lanicneox vincex; quia vero non tenex, utroxc,ue vextrum

vincit liaec liclex.
10. /^. S (1) l^unc iitur approoetur quocl cliximux nullo a
^laniclieix vextrum cloma clillerre. I^on ext omnino clubium
pexximam lactam ipxiux ^clae naturam, xi liac ext conclitione
lormata, ut naoeret mali necexxitatem quae non naoebat boni; icl
en ut crimen, etiamxi luixxet voluntate conceptum, tamen lieret
in ea naturale, in qua oonitax non lieret naturalix, lalxoque clicitur
voluntate peccaxxe qui nequixximae conclitionix praeiuclicio labo'
ravit. ^pparet enim quam vinctux malo luerit qui erat crimine
inxeparaoili tarcienclux. ()uicl enim peiux ea quibo invenire xul>
xtantia, quae lacta ext ut in iniquitatem poxxet inciclere et receclere
ab iniquitate non poxxet? (2) ?Ianc xi in boni parte violentiam
pertulixxet, ^et)xi liberum perc>iclixxet aroitrium, tamen ninil
accuxaxxet auctorem, quia nemo ei cle copiix oeninitatix moveret
quaenionem; cum vero in mali parte talix clominatio collocatur,
neminem maix quam ipxum liominix aruit concliiorem et
xupervacua criminatorum xuorum, icl ext vextra, talix cleux
aclulatione palpatur, qui amicixximux malitiae creationix xuae
loeclitate convincitur. dui enim perxua^eri potext primum nomi'
nem non clextinaxxe criminioux, xi illum emen^ationix lacultate
privavit, xi tam pravo allecit animo, ut error xuux ei clixplicere
non poxxet, ut nullum naoeret acl lionextatem rerexxum nec
tieret poxt experimenta correctior, ac ne lorte recuperanclae
prooitatix umquam xentiret allectum, ipxam ei poxxibilitatem
correctionix evellit? (3) ?rorxux xi talix eiux conclitio luit, ut
quamcliu in liac vita erat, uno lapxu virtutem emenclationix
amitteret, non ext oo aliucl quam ut cacleret inxtitutux; immo nec

U^ei?e?', xi <??/e^,
13 quaexiionem moueret t^. ?/ e<U.
14 cloniinatio
talix t^, /c/. 15 Kominix) Kominem (? ^ coniiorem aruit t?'. (? 16 cleux
1 t?", ?'/l/ e</c/, 20 eix ?<lc. 26 nec) ne ?' l^iz.

I^itier xextux c. 10

311

corruixxe, xecl iacuixxe xemper veriux clicitur qui non xinitur,

quantum acl morex xpectat, exxur^ere. (Dualix er^o luit illa
lioertax, quae ei collata priux creclitur, xi e cluatiux contrariix
qualitatioux peiorem a necexxario, meliorem a mutaoili capexxe'
oat, immo a t/rannicle criminix occupata clixpoliaoatur rexipixcen'
tiae lacultate? l'aeterrimux er^o primi nominix xtatux ao ipxo
exorclio, xi a cleo ext tam inleliciter inxtitutux, ut ruiturux in
crimen perpetua peccancli necexxitate liaretur.
/ll/<?. K (1) ^ex clicix, quax xi nooix xaltem aclmonentioux
conxiclerare non neleax, etiam tioi ipxi, quantumIioet xix
impuclenx, eruoexcax. dur enim non attenclix, xi pexxima ext lacta
natura, quae voluntate iniuxta incurrit in malum, poena vero
iniuxta non potext recurrere in oonum, non numanam quam
nooix ooicix, xecl an^eIicam quoque naturam pexximam lactam?
l^ixi lorte clicex etiam caoolum voluntate a oono lapxum, xi
voluerit et quanclo voluerit, in oonum quocl clexeruit reverxurum
et Ori^enix nooix inxtauraoix errorem. ()uocl xi non tacix quocl
clixixti incautux, corri^e aclmonitux et conlitere oonam conclitam
exxe naturam, quae in malum quocl lecit nulla necexxitate
compulxa, xecl xua voluntate collapxa ext. (2) In oonum autem
quocl reliquit xoliux clei potext ratia revocari, non voluntate
lioertatix, quam merito iniquitatix amixit. ?otext quippe et aliux,
ximiliter ut tu erranx, clicere: ()uicl peiux ea potero invenire
xuoxtantia, quae lacta ext ut in aeternum xupplicium poxxit ire et
incle reclire non poxxit? l^t utique cleux omnipotenx a quo vult
xupplicio eruere potext, xecl mentiri non potext, qui minatux ext
noc xe non exxe tacturum, quanclo icl xupplicium clixit aeternum.
3ecl ut cle nac re vana xapiax, llit te cleiinitio tua, qua in
xuperiori proxecutione, cui iam rexponcmux, xicut xaepe et alioi

4) Oriemx ,.. errorem^ c/ >^u. c. ?rixc. Ori. 5-7; liaer. 43; civ. 21,17
31 expoliabatur ^
55 xuperiore (?

40 obiicix e</c/,

47 rla revocari poten t?', e^

30

35

40

45

50

55

)12

60

65

70

75

80

l^iber xexiux c. 10

lacix, liberum aroitrium clelmixti. Dixixti enim: "Lioerum

aroitrium non ext aliucl quam ooxxioilitax oeccancli et non
peccancli." ()ua clelinitione primum ipxi cleo aoxtulixti liberum
aroitrium, quem non neax, quia et noc xaepe ccix et verum ext,
non poxxe peccare. Deincle ipxi xancti in reno eiux lioerum
aroitrium perclituri xunt, uoi peccare non poterunt. (3) Verum
nic aclmonenclux ex, quicl cle noc, uncle nunc aimux, xapere
cleoeax, poenam xcilicet et praemium intuencla inter xe exxe
contraria et alia cluo contraria nix contrariix aclnaerere. 3ic er^o in
poena ext non poxxe recte a^ere, xicut erit in praemio non poxxe
peccare. ^ttencle xcripturax, a quioux mixeranclux exoroitax et
vaabunclux ventoxa loquacitate tamquam tempextate iactarix, et
vicle quemaclmoclum clictum xit: ()o^ ^<lew^t /5^^e/ /?oc non
t con^ectx, e/ectlo <ltem conxect^ t,' ceten ve?'o exc<lec^tl 5nt,
cr 5c^tm t/ De</lt l//u c/e5 H?l>lt?n com/>nctlon, oc/m t
non v/e<lnt, et <l?'ex t non <l^klnt, 5^e in /?o</le?'nm </iem. ^t
D<lv/ ^icit.' /nt Menx<l eo?'nl in /H7e?n et in c<l/>tionem et in
xc<ln</<l/m et in ?'et^tlonem l//u,' obxc?'ent?' oc/i eo^m ne
^i^e^nt, et </o??m l//o?'m xem/>e?' inc?^<l. (4) ^xpice etiam illucl
in evan^elio: /Vo^te?r<l, inquit, non />ote?Ant c?'e^e?r, ^i<l ite^m
</ixit A^l<.' ^xc<lec<lvlt oc/ox eo^m et in^?Avit eo^m co^, t non
v/e<lnt oc/ nec inte//e^<lnt co?'</e et conve?'t^nt?', et x<lnem eox.
?Iaec commemoravi, ut intelleax, xi poxxix, lieri per poenam
procul cluoio iuxtam ut non creclant nominex excaecato corcle,
cum per mixericorcliam liat ut creclant lioera voluntate. ()uix
enim nexcit neminem creclere nixi lioero voluntatix aroitrio? 3ecl
/><l?'<lt^ vo/nt< <l </omlno nec omnino eruitur a xervitute mala
xuix meritix cleoita, nixi quanclo per ratuitam ratiam paratur a

56 liberum ... 58 peccanck) ^ 9,20xq.

82 ?rov. 8,35

68 Kom. 11,7-10

75 loli. 12.39xq.

58
liberum arbitrium al>xtulixii t^. e^.
60
arbitrium liberum t^, ?/
64 contraria^ om. <? 78 poxxix ^tl?',, pc>xxit (??^ l^iz.

I.ioer xextux c. 10 - 1 1

313

clomino. 3i enim cleux ex nolentioux volentex non laceret, prolec'

io pro eix qui nolunt creclere, non oraremux ut vellent. (5) ()uocl
et apoxtolux pro Iu^aeix xe lecixxe monxtravit, uoi ait: ^<lt^,
bon<l vo/nt^x co^u nlel et ^e/>?'ec<ltlo <l</ <//e?n />w l//u ln x^/te?n.
l^anc utique xalutem conxequl nixi creclente voluntate non
poxxent; noc er^o oeatux ?aulux oraoat ut vellent. l^t epixcopux
dvprianux quocl clictum ext in oratione clominica: /l<lt vo/nt<
t<l xlct in c<le/o et ln te?^<l, etiam xic intelleit, ut pro iniiclelioux
inimicix noxtrix aclmoniti luerimux orare, ut quemaclmoclum nox
creclimux, qui iam caelum xumux portanclo nominix caelextix
imainem, xic etiam ipxi creclant, qzui propterea terra xunt, quia
terreni tantum nominix imainem portant.
11. /l//.. S (1) Durat nempe inter vox ^lanicneoxque loeclux,
ut illi orolexxione, vox arumentatione primi quoque nominix
naturam axxeratix malam luixxe; quocl licet totum ineotiarum
menclaciorumque plenum exxe - ut praetermixxix xanctorum
leionibux primum poxt peccatum ^clae iuxtitiae arripiamux
exemolum - ^,oelix xanctitate miraoili comorooatur, qui cle
peccatorioux natux oene vivencli xe non caruixxe virtute eilectu
quoque ipxiux virtutix oxtenclit; verumtamen nix praeteritix iuvat
xententiax 'lraclucianae nationix ur^ere. <)uale iitur autumax
aroitrium luixxe lioerum, quocl collatum primix nominioux
contiterix? derte ut poxxint aniini alternare motux et vel tacere
malum vel receclere a malo vel clexerere vel xervare iuxtitiam.
(2) Voluntax er^o peccancli non tuixxet, nixi volencli poxxioilitax
anteixxet. ?Ioc poxtquam uti coeperunt voluntate propria, icl ext
motu animi co^ente nullo, tu clicix liberum aroitrium percclixxe:

8b Kom. 10,1

90 M. 6,10

8b xe lecixxe pro Iuaeix t^. e</</.

9l ui ... 95 ponanil c/ (Ivpr. om. or. 17

87 pro illix acl cleum l^. e<U.

91 intellexit

1 1 (??/
4 ee (?
10 luixxe arbiirium t^. e</c/.
11 poxxent ^/<l?'.
14 Koc^ liox conlec. ^/o?ie//>. 94 ^ propria volunte t^, U.

85

90

95

10

15

314

20

25

30

35

40

I^iber xexiux c. 1 1

()uo quicl potext lurioxiux coitari? I^t enim vix ar^umenti tui
exprexxa teneatur, clicix eam rem perixxe propter voluntatem,
qzuae clata non ext nixi propter voluntatem; peccatum quippe ninil
ext aliucl c,uam voluntax mala, lioertax autem oo noc xolum clata
ext, ut voluntatem non coeret, xecl permitteret exoriri. ?Ianc
autem tu lioertatem conctionem xuam ccix voluntatix opere
percliclixxe, ut per noc interixxe creclatur, per quocl xolum
prooatur viere. Voluntax er^o mala non c,uioem lructux, xecl
textimonium linertatix ext; lioertax autem ninil ext aliucl quam
poxximlitax ooni malic,ue, xecl voluntarii. (3) ()ui er^o lieri potuit
ut per noc interiret, per quocl proclitur inxtituta, cum mala
voluntax et nona voluntax non exitia xint, xecl praeconia
Iioertatix? ^,c per noc ouantum clixtat inter ollicia atque
clixcrimina, tantum inter opinionem tuam et rationem aroitrii
lioeri, cui exciclium putax cle xuix lauclioux comparatum. ()uicl
er^o novum, quicl inxperatum clelinquente nomine acciclit, per
quocl clei inxtituta corruerent? kactux ext qui peccare et non
peccare poxxet; cum peccavit, lecit qzuocl non oeouit quiclem, xecl
potuit tamen. ?er qzuicl iitur lacultatem illam percleret, quae acl
noc tuerat inxtituta, ut poxxet velle, poxxet nolle quocl voluit?
^l/<?. K (1) l^aclem iterum et iterum ccix, quioux iam xuperiux
me rexponclixxe c,ui le^erit pervicleoit. 3ecl nic etiam perxixtenti
tioi atque axxeveranti lioertatem bene a^encli xeu male xuo malo
uxu perire non poxxe rexponcleat et oeatux papa Innocentiux,
Komanae antixtex eccIexiae, qzui rexcrit'enx in clmxa vextra
epixcopalioux conciliix ^tricanix: "I^iberum,'' inc,uit, "armtrium
olim ille pert>exxux, clum xuix inconxultiux utitur nomx, caclenx in
praevaricationix prolun^a clemerxux, ninil c,uemaclmoclum exincle

41 liberum ,.. 46 aclventux^ Inn. ep. 29 ( ^u, ep. 181), 7

17 periixxe eH/. 19 obl acl ?/ e</</. 20 Kanc^ <lc/c/. iu^m ?/ 22 inieriixxe
e^. 27 xunt (? 31 cle clelinquente ?^/ 35 voluitl noluit (?^/ 36 me
iam xuperiux t?'. e^ 38 in libertem (?

I^iber xexiux c. 1 1

)15

xur^ere ooxxet invenit xuaque in aeternum lioertate cleceotux

nuiux ruinae latuixxet opprexxu, nixi eum poxt dnrixti pro xua 45
ratia relevaxxet aclventux." Viclexne quicl xapiat per mininrum
xuum catnolica liclex? Viclex ooxxioilitatem xtancli et caclencli xic
naouixxe nominem, ut xi ceciclixxet, non eaclem poxxit>ilitate qua
ceciclerat xur^eret culpam xcilicet xecluente xupplicio. ?rooter
quocl dnrixti ^tia, cui m^eraniliter extix inrati, quae iacentem 50
relevaret, aclvenit. (2) In alia quoque epixtula, quam cle vooix ipxix
rexcripxit acl I^umiclax: "l^r^o", inquit, "clei ratiam conantur
aulerre, quam necexxe ext etiam renituta nooix xtatux prixtini
lioertate quaeramux." ^uclix rextitui lioertatem et non perixxe
contenclix; atque liumana voluntate contentux clivinam non petix 55
rAtiam, quam lioertax noxtra etiam in xtatum orixtinum rextituta
xioi exxe intelleit necexxariam. l)uaero autem aox te, utrum iam
in orixtinum xtatum ita luerit rextituta lioertax eiux qui clicit: /l/on
<^o</ ^a/o <l^o, xe</ ^o</ o</l l//</ ^lclo, et: ^e//e </l<lcet ml^l,
/>e^/lce^e ^tem bonm non invenlo; et quioux clicitur: d<l?'o 60
conc/>uclt <l^e?'xx 5ln>ltm, et H?l>ltx <l^ve??x c<l?'nem, l non e<l
<^^e ^/tu ^lci<ltu. (3) ?uto quocl non uxcjue a^eo clexipix, ut in
nix clicax exxe xtatux prixtini lioertatem; et tamen xi nulla eix exxet,
icl quocl xanctum et iuxtum et oonum ext nec velle potuixxent.
3unt enim quox peccare ita clelectat, ut nolint oclerintque 65
iuxtitiitm; quam nec velle aliquix potext, nixi /nwt?' vo/nt< <l
</omlno, ut acl perlicienclam iuxtitiain praececlat clexiclerium
voluntatix et paulatim eltectux potextatix acceclat, aliix citiux, aliix
tarcliux, unicuique xicut clominux clect, qui xolux potext nominix
Eutem reparare atciue au^ere iam perclitam et clonare etiam noc, 70
ut iam perire non poxxit. In quo lioeratorum numero ext et

52 ero ... 54 quaeramux) Inn. ep. 30 ( ^u. ep. 182), 4 58 Kom. 7,15
59 Kom. 7,18 60 Qal. 5,17 66 nixi ... omino) (c/) ?i'ov. 8,35
46 xapiat) laci ?/ I^iz. 5) nobix rextituta t?'. <? 54 periixxe e<^/. 57 a te
^ 58 i om. (? ^ luer (? 63 exxei eix l? 70 reparare nlutem t^. ^.

316

75

80

10

l.iber xexiux c. 11 - 12

xanctux ^,oel, quem uicix oene vivenc non caruixxe virtute. I^on
caruit plane, xecl poxteaquam coepit illi exxe; antea vero <^u t
mn^x a 5o^^e5' I^ec inlanx, cuiux e </lel nlx vlt<l 5/>' te??Am.
(4) Keclimuntur er^o, quicumque recmuntui', ao eo qui ven/t
^<le?'e?'e <7a</ />e?'le?At; qui et antequam veniret in carne, per
lioem ipxam re^emit, qua crecleoatur exxe ventui'ux. Kecmuntur
autem in lioertatem oeatituclinix xempiternam, ubi peccato iam
xervire non poxxint. I^am xi, ut clicix, ooni malique voluntarii
poxxioilitax ext xola lioertax, non naoet lioertatem cleux, in quo
peccancli poxxioilitax non ext. ?Iominix vero lioerum aroitrium
conenitum et omnino inamixximle xi quaerimux, illucl ext quo
oeati exxe omnex volunt, etiam ni qui ea nolunt quae a^
oeatitucnem ^ucunt.
12. /l//.. S (1) Deincle, ut praerupta tuae opinionix xequamur,
arumentarix tali conclitione lioerum aroitrium orcnatum mixxe,
ut vim xuam merito xecutae voluntatix amitteret et qualitatix
quam eleixxet necexxitatem in reliquum xuxtineret. ?Iinc er^o
quicl releratur a nooix attencle. 3iccine nominem putax creatum,
ut nanc electae qualitatix necexxitatem in utraque parte pateretur,
icl ext ut xi oonum voluixxet, ulteriux peccare non poxxet, et xi
eleixxet malum, ultra xe emenclare nequiret? ^n ut tantummoclo
malam partem mali necexxitax xequeretur, in oona autem ninil
tale contineret, xe^ xemper periculix varietatum pateret? (2) l^x
nix ouooux quocllioet xumito: 3i cxerix talem lactam exxe

7) lob 14,4xq. 75 reclimuniur ... 79 poxxini^ a^e !.upux, c^ /Vo/ez. /X ;

venit ... perierat^ I.uc, 19,10 79 nam .., libenax^ c^ 24xq. 81 liominix ...
84 clucunt^ <lH^t I^upux, c^ />w/e^, /X
7) poxtquam ?^ e</</. 76 in carne venirei t^, e<i^. 78 iam pecco t?'. e<U.
79 poxxlnt^ poxxunt ^/izne, poent l^lz.
80 xola libenax exi t?'. ?)i/ U.
82 quocl 6^/ 8) omnex xe t?', eH/.
12 (??/, X ftnc, 40 non, c/. 133 arbitrium)
1 prorupia ?^/ l^iz. ^ opi'
nionix tuae t?'. e<U. 5 a nobix releratul' t?'. ?/ eH/. ^ putax nominem t^. eH/,
6 parte om. (? ^ paierentur ?ac.

I^iber xextux c. 12

317

naturam, quae mali tantum pateretur necexxitatem, nulli cluoium

remaneoit taeterrimam eam cleliniri, cui peiorix partix violentia
xola triouatur, prooaturque ^,cl^m quoque malae luixxe naturae,
et nulliux remaneoit voluntarii, xuo qua clelitexcax, umora
commixxi. 3in autem protiteare etiam in ooni parte iclem luixxe
xecuturum, icl ext ut xi bonum voluixxet, ulteriux peccare non
poxxet, relero: dur er^o peccavit? dur nullam paxxux ext ooni
necexxitatem, ut inxicliix cliaooli impenetraoilix appareret, qui
aliquo tempore, priuxquam peccaret, luixxe cleo onoeclienx
invenitur? (3) l^eque enim ilico quo inrexxu animae limux
intepuit, in appetitum malae voluntatix exarxit. Leitur quin
immo acl culturam paraciixi cuxtocamque iranxlatux accepixxe
praeceptum a cleo, ut univerxix lructioux vexceretur, xecl a lino
xcientiae ooni et mali clicto auclienx aoxtineret. ^nte er^o quam
cle latere eiux corpux tormaretur uxorix, oooeclienx manxit
imoerio amoeni rurix cultor innocuux; poxt noc vero acliutorium
ximilix xioi conxortix emeruit. Inculcavit nempe nax clixtinctionex
temoorum xcripturae liclex. ?oxtquam vero iam xioi mulierem
vict paratam, in tantum praecepto clei xeclulo lamulaoatur
ollicio, ut etiam leminae leem quam acceperat intimaret.
(4) I^lon xolum iitur cuxtox clivini, xecl etiam praeclicator imperii
conclocelecit l^vam et reverentiam praecipientix et ^enux xervitu'
tix et cauxam timorix. Incle ext quippe quocl etiam mulier conre'
centi cliaoolo ooluctata xollicite, cui ninil cleux imperaverat,
retellit xerpentix prima lronte menclacia et cucit non aoxtinentiam
omnium linorum, xicut ille conlinxerat, xecl cum permixxu lerti'
litatix univerxae uniux tantum manclatam arouxculae cautionem

24 unive ... abxtinerei) c/ Qen. 2,16xq.; 3,3

2,2 1x<,.

26 cle ... uxor^ c/ Qen.

12 necexxitatem peretur t^. eHi

13 eam om. (?
16 prolitearix e<U.
20 obeclienx cleo l?'. eH/.
21 quo (?, qucxl (??Aj e<U.
22 appeiiiu (?
25 aniequam ero t?'. e^</.

15

20

25

30

35

318

Liber xextux c. 12

metumque mortix ooiectum, c,ui praevaricatorex iure xequeretur.

40 I^lon er^o orevi tempore apparet ^clam cuxtoclixxe manclatum,
xecl etiam l^vam curam clevotionix naouixxe, c,uae xcientiae et
clivinitatix amore collapxa ext. (5) dur er^o illa iuxtitia, illa
clevotio, quae in ^clam cliu, in l^va aliquancu viuit, non eripuit
oelinquencli poxxioilitatem, ut ooni necexxitax impenetraoilex eox
45 xua^elix xontioux exnioeret? I^uerunt er^o quamcliu voluerunt
oooeclientex nec tamen percliclerunt merito clevotionix lacultatem
praevaricancli; clenique lapxi xunt. Iitur et poxteaquam peccave'
runt, manitextum ext nequaquam eox potuixxe vim correctionix
amittere. l^t icleo ut in omnioux locix nic c,uoc,ue totum quocl
50 contmxerax percliclixti, quia peccatum illucl primorum nominum
nec ullorum lecit criminum necexxitatem nec tranxiit in naturam;
xicut iuxtitia quae praecexxit nec virtutum intulit necexxitatem nec
xioi viax xeminum vinclicavit.
/ll/<?. K (1) l'otum quocl tamcliu et tanta veroorum perple'
55 xitate clixixti, breviter xic potext clici: dur, inquix, ^,clam male
aenclo percliclit poxxe oene a^ere et oene priux aenclo non
percliclit poxxe peccare? l^t vix intellei, xi ita ext, nominem non
oonae, xecl malae lactum luixxe naturae, in quo plux valuit actio
mala ne poxxet aere oene, quam actio oona ne poxxet a^ere male.
60 ?oxxex ixto moclo clicere male luixxe nominem cum oculix
creatum, cmia cum eox exxtinxerit, lit in illo ut non poxxit viclere,
viclenclo autem non in illo lactum ext ut eox non poxxet exxtin'
uere, aut male tuixxe totum corpux nominix conclitum, quia in
potextate naoet ut ipxe xe necet nec nabet in potextate ut xe ipxe
65 rexuxcitet, et lit in eo per mortem ut xe non poxxit vivilicare, nec
lit in eo per vitam ut xe non poxxit occiclere. (2) ()uocl xi non

45 ruerunt ... 47 xunt^ c^ Qen. 2x^.

)9 qui^ </n. l. quae ^/<l?',
44 impeirabil ^
54 ioium^ notum ^
58 1uixxe naturae lactuni t^, ^ 59 aere^ c>m. X 63 male) malum ?X^,
</c/, al. e ?5/. 64 ipxe^ om, /l

Lioel' xextux c. 12

31Y

clicix, quoniam cernix quam xit inxulxum, cur malam clicix

nominix cleum creaxxe naturam, xi lecit in eo mala voluntax ne
reclire poxxet a^ oonum, quamvix in eo non lecerit voluntax oona
ut ire non ooxxet in malum? dum lioero enim xic ext creatux
aroitrio, ut poxxet non peccare xi nollet, non ut xi vellet impune
peccaret. ()uicl er^o mirum, xi clelinquenclo, noc ext rectituclinem
xuam in qua lactux erat clepravatione mutanclo, cum xupplicio
xecutum ext non poxxe recta a^ere? ()uamcliu vero in eaclem
rectitucline xtetit, in qua poterat non peccare, icleo non accepit
maiux aliquicl, noc ext non poxxe peccare, quia in eo quocl naouit
non uxque acl linem remunerationix voluit permanere. (3) ()uocl
enim accepturi xunt xancti, qui in luturo xaeculo in corpore
luturi xunt xpiritali, xine interventu mortix luerat accepturux
^clam, ut axcenclenx ati eo quocl poxxet non mori, acl icl perveniret
uoi non poxxet mori, et axcenclenx ao eo quocl non peccare poxxet,
acl icl perveniret uoi peccare non ooxxet. l^on quippe in corpore
xpiritali, xecl in animali erat lactux, quamvix nixi peccaxxet,
minime morituro, quia, xicut clicit apoxtolux, non ^^x ^o</
xf?l>lt<l/e t, 5e^ ^o</ <lnl>n<l/e,' />o^te<l ^o</ x/>l>lt<l/e. I^ncle oeatux
^,moroxiux "in umora vitae" clicit exxe ^clam lactum, cle qua
poxxet caclere non necexxitate, xecl voluntate. In qua utique xi
maneret, acciperet eam cuiux illa umora erat vitam, quam xancti
accepturi xunt, ex qua caclere omnino non poterunt. (4) ?Ianc
quoque mortalitatem, in qua clecurrit noc xaeculum, e contrario
umoram mortix intelleit, mortem vero, cuiux naec umora ext,

72
reciituclinem^ c/ kccle, 7,30
84
86 in ... voluntate^ c^ ^nior. paracl, 29

non ... xpiritale^ 1 dor. 15,46

68 nominix naturam cleum crexe t?'. X, cleum crexe nomin naiuram t?'.
U.
69 poit ^ 70 pc>xxit X
74 reci^ recie /i^/ 76 aliquocl X
81 uoi ... pervenirei om. X 83 laciiix erat t?', e^. 85 quocl^ om, ?X^ ^c/.,
x/ ^ 6,^l?,s/ 86 ^clam xe t^, ec/c/. 88 vitam cuiux illa uinora erai t?', e</c/.
89 omnino caclere t^, U,

70

75

80

85

90

320

95

100

105

110

115

I^iber xextux c. 12

illam commemorat, quae xecn<^l mo?? clicitur, cle qua nemo, cum
in eam venerit, revertetur. ()uicumque autem cle nac mortix
umora lioerantur, non acl vitae umoram reclire, xecl a^ eam vitam
praeparantur ire, cle qua numquam quixquam poxxit exire. loi erit
et ipxe ^clam, quoniam recte creclitur clomini aclventu atque in
inlerna clexcenxu ao inlerni vinculix iam xolutux, ut primum clei
plaxma, quocl ^enitorem non naouit, xecl cleum tantummoclo
creatorem, et xecunclum carnem primux pater dnrixti ultra in Iix
vinculix non maneret atque aeterno xupplicio non periret. (5) I^oi
autem l^lclo x/>e?'ex/t<lt m^e^co?'^, non xunt merita coitan'
cla, xecl ratia, cuiux ext tanta et tam inxcrutaoilix atque invextia'
oilix altituclo, ut poxt illam xententiam qua clictum ext: ^l ^u non
?'en<ltx /ent ex <l^<l et Hnnt, non lni^bit in znm <//el,
vicleamux aliquanclo oene meritix liclelioux non concecli xuox
liliox, ut xint in reno clei cum parentioux xuix, xecl non
re^eneratox parvulox exire oe nac vita, clum nonnumquam et ipxix
xuix parentioux arclenter clexiclerantioux et minixtrix xacramen'
iorum alacriter lextinantioux ao omnipotentixximo et mixeri'
corclixximo cleo non clirkertur eorum paululum morx, ut
dnrixtianorum nati exeant ninc renati et neque reno dnrixti
neque xuix ^enitorioux pereant, xecl antequam oapti^entur
exxpirant, cum aliquanclo liliix inlantioux inliclelium et ioxam
dnrixti ratiam olaxonemantium in manux dnrixtianorum
miraoili clei uoernatione percluctix praextetur naec ratia, ut in
clei renum ab impiix xeparati parentibux veniant. (6) I^oi xi aox te

92 ^poc. 20.6. 14; 21,8; c/^ 2,11

96 in ... excenxu^ 1 ?eir. 3,19; 4.6
101 lac. 2,13 102 cuiux ... altiiu^ c/ Kom. 11,33 103 Ion. 3,5
94 1iberatur X ^ uitam eam praeparatur /^ 97 inierni^ inlernix ?<lc., inlerix
X ^ plaxma clei t?'. /^ 101 xuperexuliai (?, xuperexalta ?<lc., xuperexaliatur
?/>c.^/, xuperexaltat X e<U. 102 et iam ^ eilam ?X^ I^iz. 105 lilic xuox t?'.
e^c/.
110 paululum morx eorum t^. e<U.
112 neque xu (?, xu ?ac.X,
xuixque ?/>c.^/ /c/, 113 ipxam^ ipxi ?' l^iz., ipxiux X, om. ^ 1 16 a te U,

I.iber xextux c. 12

321

quaeratur quae xit ixta iuxtitia, prolecto in illo clialectico et

pniloxopnico xermone, quo tioi viclerix cle iuxtitia clei clili^en'
tixxime clixputaxxe, non invenix eam. Domln5 enl>n co^novit
co^lt<ltlon 5^lentlm, ^onl<l^l ^^n^e 5nt, et <l/vcon^enx /?<lec a 120
^/>lentlt et />/^entlbl ?'eve/<lvit e<l /><l?'^/u, icl ext liumilioux et
non in xua virtute, xecl in clomino conticlentioux; quocl tu vei
numquam vel nonclum exxe clinarix. 3i er^o quaerix, uoi vel
quanclo cletur nomini non poxxe peccare, praemia quaere
xanctorum, quae poxt lianc vitam illox oportet accipere. 3i autem 125
non creclix liberum nominix armtrium, quo recte a^ere potuit et
cleouit, peccati malitia clelecixxe, illum xaltem attencle qui clicit:
/^on <7o</ vo/o /?oc <l^o, xe</ ^o</ o</l l//</ ^lclo, quem vox non
vultix vitiata oriine, xecl praevalente mala conxuetucne laoorare.
(?) ^c xic etiam vox latemini lioerum aroitrium male xe utenclo 13O
poxxe clelicere et non vultix illo tam rancli peccato, ut omni mala
conxuetucline tuerit maiux et peiux, vitiari potuixxe in natura
numana liberum arbitrium, in qua nepravancla malam
conxuetuclinem tantum clicitix poxxe, ut xe perlicere oonum
clamet nomo velle nec poxxe. Immutaoilix autem cum qua nomo 135
creatux ext et creatur, illa lioertax ext voluntatix, qua oeati exxe
omnex volumux et nolle non poxxumux; xecl naec ut oeatux xit
quixque non xutlicit nec ut vivat recte per quocl oeatux xit, quia
non ita ext conenita nomini lioertax immutaoilix voluntatix qua
velit poxxitque oene aere, xicut con^enita ext qua velit oeatux 140
exxe; quocl omnex volunt, et qui recte aere nolunt.

119 ?x. 93,11

120 M. 11,25
122 inl ... conliclentibu3) c/ ?x. 48,7
128 Kom. 7,15
134 perlicere ... poxxe) c/ Kom. 7,18
136 tei ...
voluinux^ c/^ dic. Nort. lr. 69 ^ (8t.'^.); ^u. vit. te. 10

117 iuxiitia ina t^. e<U. 1 19 nouit ^ 120 xapientium^ eorum xapieniiain ^
126 potuerit /^
128 lioc om. (?
132 liuniana naiura t^, ^
133 cle'
prauanain ?/ l^iz. 139 lioniini conenita t^. U.

322

10

15

20

25

I^iber xtux c. 13

13. /l//.. S ()uicl iitur contectum ext? I^num exxe necexxa'

rium cle cluooux, ut aut conlitearix ^clam lactum oonae exxe
xubxtantiae nec naturam eiux voluntaria qualitate clextructam et
clexerax naturale peccatum aut, xi illum, ut nactenux opinatux ex,
naturalium malorum cauxam exxe contenclerix, et ipxum pexximae
xuoxtantiae atque acl cleum vextrum, icl ext tuum et ^anicnei,
pertinere pronuntiex.
/ll/<?. K (1) l>lon exxe conlectum quocl putax exxe conlectum,
xuperior rexponxio noxtra cleclarat. I^am cum inter nox quaextio
verteretur, utrum malo uxu lioeri aroitrii, cum quo creatux ext
nomo, vitiari potuerit ipxa lioertax, ne acl oene vivenclum qui
male vixit exxet icloneux, nixi ratiae virtute xanatux, ut omittam
cetera, quae in eaclem rexponxione clicta xunt plurima, invenimux
nominem in xumma xcrioturarum clivinarum auctoritate
clicentem: ^Von ^o</ vo/o ^lclo bo?l?n, xe</ ^o^ no/o ?n^/m /mc
<l^o. In quioux verbix eviclenter apparet liberum arbitrium malo
xuo uxu exxe vitiatum. I^lon enim ante peccatum, quo male uxux
ext nomo Iibero aroitrio, in illa para^ixi ielicitate et acl oene
aenclum mana tacilitate conxtitutux poxxet noc clicere. (2) 3ecl
noc vox non vitiatae in primo nomine naturae numanae, xecl
malae conxuetuclini cuiuxque triouitix, quam xioi praevalentem
volenx nec valenx nomo vincere xuamque lioertatem acl bonum
perlicienclum interam non invenienx clicere ixta compellitur,
quaxi vero vim conxuetuclinix malae inxuperaoilem patiatur, ut ab
ea repoxcat clei ratia lioerari, nixi inlirmata natura. l>Iam qui ixta
cliceoat, cum acl illa oervenixxet, uoi ait: I^/eo <l/l<l?n /e^em ln
me?ni^u meu ^^n<lntem /eZl ment ^le^e et c^tw<lntem me 5b
/e^e />ecc<ltl, <^<le t in memi^u meu, M^e^ e^o, inquit, /?omo, <^u

13,15 Kom, 7,19

26 Kom. 7,23-25

13 (??)^ 9 noxtra xuperioi' rexponxio t?', eH/. 10 Komo creanix ext t^, /</.
1 1 ipxa) ix e</<i, lxtam ^/ j ne^ nec ?' ^ qui^ quia (? 19 lacilite) lelicite
?^ I^lz. 25 repoxcai^ xe pc,xcai /^l?', 26 iIla) !xta e<U.

LXr xextux c. 13

323

me /l^e?'<l^lt </e co?/?o?'e mou /?lx!? (??Ati<l c/el />e^ /m (H?^tm

</omlnm noxt^^l. dorpux mortix quomo^o vultix interpreta'
mini, tamen inlirmato lioero aroitrio, inlirmata natura ina
cliceoat et clexi^eraoat per clei ratiam cle mortix corpore lioerari,
uoi non quocl voleoat a^ebat bonum, xecl malum qzuocl oclerat
lacieoat. (3) Verum clocumento evi^entiore vincimini tam rancle
illucl primi nominix tuixxe peccatum, ut omni violentia
conxuetuclinix exxet maiux et peiux, cum vooix proleruntur mala
puerorum, qzuae utique in paraclixo lutura non luixxent, xi, ut incle
non pelleretur, in ea rectituclinix lelicitate, in qua lacta ext natura
numana, manxixxet. l^am ut alia taceamux, quae aliquot locix iam
cliximux, et ut non xolum incloctam, verum etiam inoocilem
praetereamux inlantiam, nonne aliquix puer accipienx a maixtro
quocl memoria retineret, volenx tenere nec valenx, xi poxxet
clicere, verixxime cliceret: Vicleo aliam leem in anima mea
repunantem lei voluntatix meae et captivantem me xuo lee
lerularum, ouae imminet memorix meix? ^ie?' e^o /?omo, ^u me
/lHe?nblt <//e co?^o?'e mo?'tu /?lx.' (^o?Px enlm co??'/>tlbl/e <lzz^v^t
<lnlm^m, ut quocl vult memoria tenere non poxxit. (4) l^t cle noc
corruptioili corpore quix lioerat nixi ^<ltl<l c/el />e^ /m (Hnxtm
</o?nlnm no^t^m, xive cum noc exuta reoempta dnrixti
xanuine anima requiexcit xive cum co?7'/>tlbl/e /?oc in^et
lnco?7'/>tlonem et poxt aerumnax corporix mortui propter pecca'
tum viviiicaountur et mo?'t^/i<l co^c>c'<l noxtra per ln^^lt^ntem
dnrixti x/?l>ltm in nooix. dontra cuiux ratiam lioerae voluntatix
aroitrium, peccati ancillam voluntatem cletenoitix. I^ox autem a
^lanicneo lone xumux, qui naturae oonae xive in ranclioux xive
in parvulix et vitium conlitemur et meclicum.

45 Kom. 7,24 46 8ap.9,15

nabix^(c/)Kom. 8,11

50 (c/) 1 ^or. 15,53

52 vivilicat>untur ...

35 peccatum illucl iuie primi naminix t?', e</</.

39 talia ?<lt. eH/,
43 vi'
cleo^ in cleo ?^ 48 clei om, (v 52 corpora morialia t^. e</</. 54 arbiirio <?

30

35

40

45

50

55

324

10

15

20

25

I.iber xextux c. 14

14. /l//.. S (1) 3ic clixoutavi nactenux ut mox noxtrae ticlei

poxtulaoat, verum non nac xoIum parte contentux aam tecum
benine conxultoque eam mini oerxonam incluam, quae praecep'
torix tui xententiae lavere vicleatur. ?Ioc autem ea ratia liet, ut tu
^/lanicneum, xl ao eo cxxi^ex, oppunare coarix. ^xxertioni
quippe noxtrae ninil axtutiae inexxe noc ipxo cloceoitur, cum
l'raclucianux non invenit quo ^lanicnec, poxxit obxixtere. ^ppa'
reoit itaque quanta inter vox coniuratio xit, quam procuretix
mutuix cuncta comoencliix, quanclo inter vox iur^ium non
potuerit excitari. ()uo iitur icl me conxilio arripuixxe oxtenclerim
animo lectorix inxiclat; nunc iam perxonae quam axxumimux
oratione lunamur. (2) l^rrant omnino qui putant nanc concre'
tionem corporix naoilem exxe iuxtitiae; omnioux bonix xtucliix
repunat vilix natura carmx et xanuinix. ()uicquicl irritamen'
torum ext lenocinio xenxuum, acl perturoationem, immo everxic>
nem mentix illaoitur, quae in noc caenum nexcio qua inlelicitate
cleiecta ^eneroxox micatux luteo perclit aclmixtu. Iv8a quantum in
xe ext, acl locum xuum icl ext acl xuoeriora conatur, xecl taeterrimo
aNictatur er^axtulo. Denique cum acl puclicitiam voluerit xuovo'
lare, luten et vixcum voluptatix obxcenae cle oeruxtix vixceribux
experitur. Iam xi lioeralitatem munilicentiae concupixcat, avari'
tiae, quae temine lrualitatix ooeritur, manicix artixximix colli'
atur. l^nimvero xi in aequaoilix conxtantiae quaclam voluerit
xerenitate conxixtere, ooruitur ilico rancline timorix et clolorix
procelIix atque acl omnia exxanuexcenx cluoia compox xui non

14,18
iaetei'rimo ... er^tulc,^ c/ ^mbr. exc. lr. ( rexurr.) 2,20; >^u. civ.
11,23; 12,27; e. 5,53,1 a/.

14 (??/ 3 et conxulto e</</.

4 xententiix (? ^ tu^ om. l^iz., tu in^/<l?'.
7 itaque appareliit t?', e</c/. 9 excitari non potuerit t?', e<U, 1 1 quam) c^zua (?
16 illabitur (?, el^itur ?^/ e</c/. 1 7 micatux^ meatux (? 18 taeterrimo^ tet'
t^iz. , cleterrimo ^/, terl'eno /^l?',
22
lrualnaiix^ lrailitatix ?<lc. l^iz ,
lruil' ?/>c. ^ inanicix^a^ et ?<lc. ^ et arciixxim (? 23 aequabili ?/U.
25 compox xui^ cum poxiti ?<lc, , compoxni ?/>c.^/ ^iz.

I^Xr xextux c. 14

325

xinitur manere conxilii. Iune nuc inoratarum rerum noctem,

qua circumclatur illuvie. (3) ()uicl lauclaboilitatix in eo xuxpica'
oimur animante, qui nec acl utilium electionem oculox navet
vientex et inter tempextatex cupicutatum atque clixcriminum
naulraia xua numerare non xullicit? l>lec tamen aliquix naec
xponte clepravatae acciclixxe xuoxtantiae mentiatur; ipxa primorum
nominum inxtitutio nix aerumnix invenitur oonoxia. l>Iam ut noc
etiam ^lo^xi quem catnolici venerantur textimonio comorooetur,
exoerieoantur primi nominex carnilicinam timorix, quox
intentatio, nixi oooeclixxent, periculi territaoat, quantumque cle
rerum collatione metien^um ext, lormicloloxiorex oonerix eox
opinamur nxxe, quox poena necclum cuiquam comperta vexaoat.
dur enim mortix intentatione quaterentur, qui nexcieoant quicl
incommoc allerret interitux? 3ollicitaoantur nimirum xuxpi'
cionioux xollx malorum. In qua er^o ille animux tranquillitate
conxixteret, quem tam axoera niemx lormicunix commoveoat?
(4) ?orro inorantia quam proluncla quamque patiencli eiux clura
conctio, ut liberari ab ea m praevaricatione non poxxet,
xcientiam quippe ooni malique aoxque auxu conclemnaoili nequa'
quam caoexxnurux. ?Ioc itaque caecum et aei-umnoxum animal
inquiex etiam cupiclitax innata reclcleoat, quam rei interclictae et
venuxtax irritaoat et xuavitax. ()uocl totum velut parum exxet acl
inlelicitatem illiux exprimenclam, impunationi naturae xuoeri'
orix exooniiur. ()uix er^o acleo clexipiat, ut im quicquam boni
luixxe aroitretur, uoi tot mixeriarum inxti'umenta inxtituta
lateatur? ?exximae iitur conclitionix pexximaeque naturae caro
ixta in ipxix primix nominioux xuum quocl ao exorclio teneoat
exxei'uit. ?Ianc autem tam malam xuoxtantiam cleux bonux non

46 inqui) c/ 248. 277

31 xul>xtantiae acclcllxxe t^. eHU.

39 xolix xuxpicionibux t?'. e</</.
(?, ita ?/ e</c/, 52 ipx^ tix eH/.

45 itaque

30

35

40

45

50

326

I.iber xextux c. 14

potuit laoricare. ()uicl er^o xuperext, nixi ut lateamur alterum

55 exxe animae clatorem, alterum luteorum conclitorem? (5) 3t
certe Xlanicnei, cuiux inclueram perxonam, <lcie5 o^ln<lt<l. ()uicl
opperiamur intelleix, viclelicet ut oui ei aclverxux ext, conxequenti
icl impunatione clemonxtret. Iitur vextrum cum eo clotna
conlliat; appareoit utrum xine pernicie xua vel leviter poxxit
60 moveri. ?ronuntiavit certe non xolum naxci omnex cle commix'
tione corporum criminoxox, verum ipxum ^clam culparum necex'
xitatem cle concretione vixcerum et limi ex quo lactux ext xorclioux
attulixxe. I^aiura, inquit, carnix in primix nominioux luit noxia;
ipxam xcintillam animi nonextatix xtuclio xuolucentem concluxit
65 ma^elecit exxtinxit. Ineptiunt prorxux catnolici, qui peccantium
textimoniix oonituntur, et nec clocumentix propriix acquiexcunt
viclentexque non xe bonum quocl volunt a^ere, xecl malum quocl
exxecrantur ooerari, outant tamen in carne non exxe mali
necexxitatem. (6) ?Iix er^o tam inviclioxe clictix conrecliatur
70 l'raclucianux xi ootext; eo interim xpectator axxixto et exitum
vextri conllictux opperior. ()uicl itaque rexponcleoix malam
naturam etiam in primix nominioux luixxe iuranti? 3ine cluoio
relerex cleum lormatorem nominum non potuixxe malum
conclere quocl creavit, et icleo, quia cleux qui malum non lacit
75 nominex lecit, nequaquarn eox naturaliter malox orooari. Dixixti
aliquicl et veraciter, xecl vicle utrum noc me cleouerix aucliente
prolerre. ()ua enim Klanicneum virtute concuxxerix non xatix
curo; interim in mea totux iura tranxixti. dapto tioi iam clelectat
illuclere; excipio quippe mano plauxu prolexxionem tuam teque
80 ut eiux meminerix aclmoneo. Dinitate enim auctorix icl ext clei,
qui malum non lacit, pronuntiaxti opera eiux oon cleoere axxeri.

56 dant. 6,3

54 iabricari (?
58 impu^natione icl i^, U.
cloma cum eo t^, e<U.
64 xiuclio llonextaiix t?'. e<U, 77 virtuie ^lanicnaeum t?', U. 81 eiux opera

I^iber xextux c. 14

327

Omnex er^o nominex cle inxtituta a clec, xexuum commixtione

^eneratox a cleo an a cliaoolo tieri putax? (7) 3i a cleo, qzui eox auclex
reox maloxque pronuntiare, cum unicum clixerix exxe textimo'
nium ^clam lieri malae non potuixxe naturae, quia conclitux a cleo
qui ext optimux inclicetur? 3i er^o arumentum lorte ext, per
quocl creclatur primorum nominum rea non inxtituia xubxtantia,
noc ipxum qzuia cleux eam concliclit quem oonum iatemur,
remanet illucl in exciclium traclucix, ut et omnex cle coniuio
^enitox iniquox conc non poxxe eoclem textimonio comprooetur,
qzuia cleux eox concli(cli)t, qzuem r>onum latemur. 3in autem et poxt
noc ravienx impuclentia iurare perxtiterix et a ^eo lieri parvulox et
tamen malox eox naturaiiter exxe, catnonco quiclem, xicut et cleo
noxtro, ninil nix menclaciix praeiuclicii comparatur, ^Ianicneum
tamen conxtat a vooix oppunatum non exxe, qui libenter quocl
cleum criminarix amplectitur, illucl tioi perixxe contentux per
quocl ^clam oonae conclnionix merax approoare molitux.
/ll/Q. ^ (1) dum mini aclverxux ^lanicneum certamen ineun'
clum tioiaue xpectanclum cxerta caecitate proponix, partex tuax
improviclux xubruix; et cluomoclo Iam taeterrimam luem, quam
^lanicneo lunextux error invexit, tamquam pextilero a^cuvex tui
clomatix !Iatu, etiam nix nominioux, qui xuo tarclantur in^enio,
ut poxxent intelle^ere, praextitixti. l^am cum illa, c,uae cle vitae
nuiux mortalix corruptioilixque mixeriix copioxe tacuncleque
clixixti, auclierit quixque vel le^erit, vera te luixxe proxecutum, non
xolum in tuo xermone, verum in ipxix quoqzue numanix rebux
anoxcet. (2) ^lanicneo qzuippe, cui velut aclverxux nox loquenti
verba tecixti, ninil manum aut cliilicile luit in nac mortali vita,
quae cle leIicitate paraclixi merito peccati eiecta atque cleiecta ext,
ina quae abx te cle illa clicta xunt intueri et xive ut tu xive uoeriux
atque copioxiux, tamen eaclem ipxa arrire, quae tam manitexta

91 conit <?IU 92 perxtiterit ?/ e</</.

9) eox exxe naturaliter t^. ?N e</</.
97 conclitionix bonae t?', e^. 10l clomix tui t^. U. 104 et lacuncle eH/.
109 quae^ </</. ei ?M e</c/.

85

90

95

llX)

105

110

328

115

120

125

130

135

^lber XNlx c. 14

xunt, ut etiam xcripturarum clivinarum locix plurimix lectitentur,

cle corporix corruptioilix onere et ex illo animae aravatione
venientia. I-Incle et in xanctix in nuiux vitae a^one luctantioux c<l?'o
conc/>uclt </ve?5x ^?l>ltm et ^?l>itl </ie?^l c<l??lem, "cum
xpiritux", xicut ait lorioxixximux d^prianux, "caelextia et clivina
quaerit, caro terrena et xaecularia concupixcit." r^inc ext ille
conllictux, quem memoratux mart/r in libro, quem cle morta'
litate conxcripxit, clili^enter et eloquenter explicat, clicenx inter
cetera quocl nooix xit cum carnalioux vitiix atque illeceorix
xaecularioux axxinua et molexta luctatio. (3) lam vero oeatux
(3re^oriux noc certamen, quocl naoemux in corpore mortix nuiux,
xic ante oculox ponit, ut nullux xit nuiux aonix atnleta qui non xe
in veroix eiux tamquam in xpeculo reconoxcat. "Intra noxmet'
ipxox", inquit, "propriix vitiix et paxxionioux impunamur et clie
noctuque initix xtimulix corporix numilitatix nuiux et corporix
mortix ur^emur, nunc latenter nunc etiam palam provocantioux
uoique et irritantioux rerum vixioilium illecebrix, luto noc taecix
cui innaeximux caeni xui loetorem venix capaciorioux exnalame,
xecl et le^e peccati, quae ext in memorix noxtrix, lei xpiritux
repunante, clum imainem reiam, quae intra nox ext, captivam
clucere xtuclet, ut xpoliix eiux ceclat, quicquicl illucl ext quocl in nox
oenelicio clivinae ac primae illiux conoitionix inlluxit." (4) ?Iaec
veroa nominix clei et in xecunclo libro illorum xex quox contra
tuox quatuor eclicli et in noc opere poxui cum tuo primo
volumini rexponoerem, uoi corpux mortix, oe quo xe clicit

113 e...venient^c/ 8ap. 9,15

114 Qal. 5,17
115 cum ... 117 con'
cuplxcit) c/ d/pr. clom. or. 16
118
cle ... 121 Iuctatio^ c/ <^pr' mort. 4
124
intra ... 133 inlluxit) Qre. >1ax. or. 2,91 sinterprete Kulino or. 1,91)
130 lee ... ncixtrix) c/^ Kom. 7,5; lei ... repunante) c/ Kom. 7,23 134 xe'
cunclo^ c/ >^u. c, lul. 2,7
135 in lioc opere^c. 1,67,161
136 corpux...
lioerar^ (c/) Kom. 7,24xq.

113 corrupiibilix corporix t^. e<U.

1 16 ei) qzue e<U.

I^iber xextux c. 14

329

apoxtolux </el ^?'<ltl<l lioerari, aliter intelle^enclum putaxti. l^t

xanctux ^moroxiux cum clixixxet: "Omnex nominex xub peccato
naxcimur, c,uorum ipxe ortux in vitio ext, xicut naoex lectum
clicente Davicl: ^cce enim in lnl^lt^tli^<x conce/>tx 5m et in 140
</e/7tu />e/>e?'lt me m^te^ me^", orotinux xubiecit: "Icleo ?auli caro
corpux mortix erat, xicut ipxe ait: ()u me /i^e?Ablt <//e co?^o?'e
mo?'tu /?lx?" (5) ()uicl er^o mirum ext, xi X1anicneux, mtuenx
mala vitae nuiux et corpux mortix nuiux c,uocl aravat animam et
clixcorcliam carmx ac xpiritux et l^m ^<lve 5^e^ /l/iox /I</^m <l 145
</le exit5 </e '^ent?'e m^t^ ec'?n l^e in </lem 5e/>/tlOne ln
m<lt?'e^ omnlm, clicit talia etiam per ox tuum quaxi contra nox
quaa viclemux clixixxe (^reorium contra vox? I^ncle conxtat mala
vitae liuiux, qzuae tenl/>t<ltlo t 5^e^ te^<lm, c,uioux malix in
^enere numano propter lzm Z?A?^e/l/lo?'nl /l^m ^ ^le cltx <//e 150
vent?'e m<lt?'u eo>^<??7 x^e in </lem xet>/t?Ae in m<lt?'em <?mnl?n
plenux ext munclux, et Klanicneox cum catliolicix conliteri; xecl
uncle xint naec, non utroxque iclem clicere et manam ninc mter
eox exxe clixtantiam, ciuocl ea ^lanicnei naturae malae triouunt
alienae, catliolici vero et oonae et noxtrae, xecl oeccato vitiatae 155
meritoc,ue punitae. (6) ^u c,ui non vix quocl clicimux clicere, ipxe
qzuicl clicix? ()uomoclo ^lanicneo rexponclex, uncle xint naec mala,
cum quioux naxcuntur nominex et c,uae in para^ixo non
naxcerentur, xi nemo peccaxxet, atque ioi non clepravata, xecl recta
noxtra natura, xicut concta ext, permaneret? 3i vnium con' 160
^enitum ext qjuo c<l?'o conci/^uclt <l</ve??x H>l>ltm, et non ext ex
natura in oriine vitiata, clic uncle xn? 3i vitium con^enitum ext,

138 omnex ... 143 Kuiux) ^mbr. paen. 1,13 140 ?x. 50,7 142 Kom. 7,24
144 cc>rpux ... animam^ c/ 8ap. 9,15
145 clixcorcliam ... xpii'iiux^ c^ (!al.
5,17; iuum ... 147 omnium^ 8ir. 40,1
149 viiae ... terram^ (c/^) ^lob 7,1
150 8ir. 40,1 161 Qal. 5,17

1 44 Kuiux vitae t^, e</c/,

1 45 ac^ ei ?^ U.
1 52 en) ext et (?
unt alienae naturaae malae t?', e<U. 157 liaec om. (?

154 iribu'

330

165

170

175

180

185

I^iter xexiux c. 14

in quo clamat nomo: ^cio <^l^ non /?<lblt<lt in me ^oc l in c^?'/

me^ bonm,' ve//e enlm </l<lcet ml^i, />e?/ice^e <ltem bonm non
lnvenlo, et non ext ex natura vitiata primi nominix praevari'
catione, clic uncle xit. 3i autem non xunt con^enita vitia ixta, clic
uncle xint? l^x peccancli, inquiex, conxuetucline, quam xioi quixque
lecit lioera voluntate. (7) l^Ioi quocl non vix interim contiterix,
lioertatem xcilicet voluntatix xuo malo uxu perire potuixxe, quia
perlicienclo malum minux iclonea tacta ext acl periiciencluin
oonum. 3ecl numquicl voluntate quixquam ootunxux ext corcle?
l>Iumquicl voluntate oolivioxux ext quixpiam? l>Iumquicl voluntate
ext aliquix latuux? ?Iaec et alia vitia ipxiux mentix atque animi,
cum quibux nominex naxci amoiit nemo, xi ex oriine vitiata
clicix non exxe, clic uncle xint. I^eque enim clicturux ex, quocl ixta, xi
nemo peccaxxet, paraclixux nabere potuixxet. ?oxtremo quocl
co^ol co?'</>tlbl/e <lzz?'<l^^t <lnlm<lm, xuo qua mixeraoili xarcina
omnex qui non uxquequaque clexipiunt nominex ^emunt, clic uncle
xit. l>Ion enim xic clicturux ex primox nominex creatox, ut
corruptioili corpore alicuiux eorum anima ravaretur, aut poxt
eorum illucl rancle peccatum xine tali corpore aliquix naxcitur?
(8) dur er^o aclverxux nox Xlanicneum loquentem loquacixximux
introclucix, cum tu neanclo quocl clicimux ei rexponclere non
poxxix? dui rexponclet d/prianux ita clixcorclare carnem
xpiritumque clemonxtranx, ut tamen utriuxque xit a cleo patre
orancla concorclia? dui rexponclet (^re^oriux, qui cum talia cle
carne clixixxet qualia contra nox compoxuixti clicere ^lanicneum,
utrumque tamen acl cleum ipxo cleo propitio revocanclum exxe
textatur, icl ext xpiritum et carnem? (9) dui rexponclet ^moroxiux,

163 Kom. 7,18

177 8ap. 9,15
184 dvprianux ... 186 concorcli^ ^
d/pr. or. clom. 16
186 qui ... 189 iexiaturl c/^ Qre. >Il^, or. 2,91 (inter'
prete Kulino 1,91)
163 innaoitai ?^U^/<l^, 169 xcilicei lioertem t?', e<l.
t^. (3 189icltei ?", ei^/

181 corpore tali

qui cum cxixxet carnem moclerationix animae aroitrio

coniuanclam: "(Dualix luit", inquit, "cum innaoitancla paracxi
xecreta xuxcepit, antequam veneno pextileri xei^entix inlecta
xacrileam lamem xciret." ?Iix enim xententiix xuix catNolici
antixtitex xatix aperteque clocuerunt carnix non naturam malam
exxe, xecl vitium, quo xanato acl noc reclit, ut quemaclmoclum
orimitux inxtituta ext, nullix xuix corruptelix aravet animam
nullamque liaoeat cum xpiritu contraria concupixcenclo clixcor'
cliam, qua clixcorca cleceptux ext ^lanicneux, ut alienam malam
lin^eret commixtam nooix exxe xuoxtantiam. (10) ?Iorum
catnolicorum antixtitum ticlem xi nooixcum xequi vellex,
Xlanicneox everterex, non iuvarex. I^unc vero non eox clextruere,
xecl maix aecliiicare conarix; neanclo enim mala, quae naxcentex
cle oriine vitiata nominex tranunt, non icl aix, ut nulla exxe
creclamux mala naturalia, quoniam nimium maniiexta xunt, xecl
potiux aix, ut cle aliena mala natura putentur exxe ixta, quam
nooix exxe commixtam ^lanicneorum inxania laoulatur, non cle
noxtra oona primi nominix oraevaricatione vitiata manare
monxtrentur, quocl catliolicorum xanitax loquitur. (11) 3ecl
^lanicneux, inquix, etiam ipxam primi liominix carnem, qualix
antequam peccaret luit, xic cletextatur, ut malam nitatur
oxtenclere. Ita quiclem aox te in^ucitur loquenx, ut inerat
rexoonclencli qualecumque neotium non xolum mini, verum
etiam tioi. >lam uoi clicit a malo eum conclitore lactum exxe,
ximul ei rexponclemux tam oonam creaturam, quae poxxet non
peccare xi nollet, quamvix non aequetur creatori xuo, non tamen

191 ^mbr. I^uc. 7,142

196 aravet animani) c/^ 8ap. 9,15

190
moclerailc>rix ^/<l?'., mcxlerantix /im^,, 5e</ c/ /,//,64,'/iK <7. //. 2,/V
19)
xuix xententiix t^. e<U.
195
reit^ creclit ?' l^, (reclit I^lz.mz,)
198 quaa^ quia ^/lzne 199 not>ix commixi<un t^. (? 202 e oriine vitiaia
liomin naxcentex t^, elc/. 204 nimix l? 207 manere (??<lc.^/ 211 z te
/</. 213 euni^eam eH/. ^ lactam eH/. 215 xuo creatori t?', ?^/e<U,

190

195

2<X)

205

210

215

332

220

225

230

235

240

I.it>er xexiux c. 14

potuixxe nixi oonum naoere creatorem. I^oi vero cle timore

mortix, quam xi peccaxxet ei cleux comminatux ext etiam oriux'
quam peccaxxet, mixerum clicit, ximul rexponclemux quocl
nominix, qui numquam peccare ootuixxet xi numquam peccaare
voluixxet, poenae illiux clevitanclae, quae tuerat xecutura pecca'
tum, tranquilla erat cautio, non turoulenta lormiclo. (12) ?Ioc
quiclem rexponclere communi aclverxario, xicut clictum ext,
communiter poxxumux; xecl eo aclverxux ^laniclieum lauclex
au^eo rationalix illiux creaturae, quae non xolum non cruciabatur
ullo metu, verum etiam mana laetitia truebatur, quoniam
malum moi'tix, quocl omnium vel paene omnium reluiunt corcla
liclelium, Naliebat in potextate non perpeti. ?Iuic noxtrae liclei
quoniam vexter error aclverxux ext, quo putatix ^clam xive
peccaret xive non peccaret tuixxe moriturum, quicl liic ^lanicneo
rexpon^ex ccenti mixeram conclitam exxe naturam, quam vel
peccantem vel non peccantem morx imminenx timore torqueoat?
(13) 3i enim clixerix ita luixxe conclitam ut non timeret mortem
xine clubio quancloque venturam, prolecto ixtam quae in poxterix
eiux ext mixeram lateberix naxci, cui mortix metum xic vi^emux
exxe conenitum, ut etiam ni qui xpe licleli luturae vitae auclia
concupixcunt, in liac tamen vita cum mortix timore luctentur;
nolunt enim Hpo/l<l?'l, xecl x/>e?^tl>l, ut, quantum acl eorum
attinet voluntatem, non morte liniatur naec vita, xecl mortale
aoxoroeatur a vita. l^x quo lit, ut xi mortix metum in paraclixo
poxuerix ante peccatum, vincarix a ^lanicneix, qui putant et putari
volunt quocl in orimo qzuoqzue nomine mixera conclita ext numana
natura; xi autem timorem mortix, quo mortalium animux non
xine mixeria xtimulatur, ante peccatum non tuixxe rexponclerix,

2)7 nalunt ... xupervextiri^ (c/^) 2 dor. 5,4

15,54
217 en coinniinaiux t^. U,

239

at>xorbeu>^ c/^ l (or.

225 laetitia mana t?'. e^c/.

241

natura

I^iber xextux c. 14

3)3

vincarix a nooix, quoniam non mutaretur in peiux nixi vitiata

natura. (14) I^urxux in eo c,uoc> aclverxux nox lacix clicere
^laniclieum, quia illucl "caecum et aeruinnoxum animal etiam
inquietum cupiclitax innata reclcleoat, quam rei interclictae et
venuxtax irritaoat et xuavitax", tui, Iuliane, clomatix, tamquam in
xcopulo inevitaoili conoxce naulraium. I^lox enim clicimux in
illa oeatitucne nullam luixxe cupiclitatem c,uae rexixteret
voluntati. ?orro xi cupieoant illi nominex uncle aoxtinere potiux
voleoant, procul cluoio voluntati eorum cupiclitax rexixteoat. ?Ioc
er^o non contra me, xecl contra te Ivlaniclieum clicere per tua
veroa lecixti. 3i enim talex erant illi ut in eix cupiclitax rexixteret
voluntati, iam c^w conc/>uceoat <l6/ve^!x x/?l>ltm et xt?l>ltl
<l</ve?'xx c<l??le?n, ubi manilextixximum carnix intelleitur vitium,
propter c,uocl ticlelibux clicebat apoxtolux: //<lec enlm ln^icem
<l^ve?^<lnt?', t non e<l ^^e v/tl> ^lci<ltu. (15) l>lullux quippe
xanctorum ext qui non velit lacere ne c^?'o </vex x/>l>ltm
conc/>ucat, quamvix ei rexixtat ne concupixcentiam carnix xua
conxenxione perliciat, eunclem apoxtolum aucenx ubi ait: Dlco
^tem 5/!l>lt ^m/m/<lte et conc/>ucentl< c<l^nu ne/>e?/ece?'ltu. I^on
ait: doncupixcentiax carnix aclverxariax ne nabueritix, quoniam
viclebat perlectam pacem carnix et xpiritux non poxxe in corpore
mortix nuiux impleri, xecl ait: (?onc/>ucent^ c^?'nu ne />e^/ecentu,
uoi certamen nooix potiux, quocl contra carnem a^verxantem
cleoeamux exercere, propoxuit, ut concupixcentiax eiux non
perliciamux conxentienclo, xecl rexixtenclo vincamux. ?ax vero, ubi
non eax aclverxantex repunantexque patiamur, luit in corpore
vitae illiux, quam natura vitiata primi nominix praevaricatione
percliclimux. (16) I^am xi nec ibi tuit ante peccatum pax carnix et

246 ci!ecum ... 248 xu-1vitax) c/ 45-47

255 Qal. 5,17
259 CaI. 5,17 261 QaI. 5,16 265 Qal. 5,16
248 iuliani ?' l^.

257

Qal. 5,17

245

250

255

260

265

270

334

275

280

285

290

295

I^iber xextux c. 14

xpiritux lalxumque ext quocl ait ^moroxiux utriuxque clixcoi'cliam

per oraevaricationem primi nominix in noxtram vertixxe
naturam, vera erit, quocl aoxit, ixta xententia, quam contra nox
^lanicneum lecixti loquentem mixei'um, xcilicet animal orimurn
nominem conclitum, quem cuoiclitax innata reclcleoat inquietum,
quam cupictatem rei interclictae et venuxtax irritaoat et xuavitax.
(17) l,Iox autem clicimux tam oeatum luixxe illum nominem ante
peccatum tamque lioerae voluntatix, ut clei praeceptum mamx
virioux mentix otixervanx rexixtentem xibi carnem nullo certamine
pateretur nec aliquicl omnino xentiret ex aliqua cupiclitate quocl
nollet, voluntatemque eiux priux vitiatam luixxe venenoxa perxua'
xione xerpentix, ut oriretui' cupiclitax, quae xequeretur potiux
voluntatem quam rexixteret voluntati, perpetratoque peccato iam
poena menti iniirmatae etiam carnix concuoixcentia repunaret.
^c per noc nixi priux nomo laceret peccanclo quocl vellet, non
pateretur concupixcenclo quocl nollet. (18) ^cce nox quemacl'
moclum vincimux ^lanicneum introclucere conantem naturae
nominix conclitorem malum; tu autem qui certantioux not>ix
locum tioi xpectatorix pro tuo aroitrio cleleixti, nix ipxix veroix
tuix, quae contra nox ^lanicneo clancla exixtimaxti, qua quaexo
arte, quioux viribux rexixtere aucleoix, nomo, qui clicix carnix
concupixcentiam, qualix nunc ext quam viclemux contra xpiritum
climicare, talem mixxe etiam in oara<uxo ante oeccatum?
Deponimux er^o te, velix nolix, cle tneatri xeclilioux in liarenam et
cle xpectatore lacimux luctatorem. ^reclere certamen et
aclverxarium, xi potex, vince communem, quoniam tu quoque
cleum creatorem etiam carnix te colere proliterix. Vince iitur

272 uiriuxque ... 274 naturanil c^ ^mbr. I^uc. 7,141

xuavit^ c/ 45-47

275 mixerum ... 277

281 ex aliqua cuplclitate xentirei t^, eH/.

282 iuixxe ultiaiani t^. ?/ e</</,
285 inlirmae menti t^, ?/ eM 295 arenam e</</.

I.ioer xextux c. 14

)35

inimicum perxuaclere conantem cleum malum exxe qui concct

carnem, cuiux concupixcentia nonclum clepravato praevaricatione
xpiritui iam rexixteoat mixerumc,ue nominem xua conllictatione
lacieoat. (19) ^n clicturux ex: ?rorxux et concupixcentiam talem
nabeoat et tamen mixer non erat? ?Iocine ext a^verxarium
xuperare an potiux noc ext acliuvare ^lanicneum et contra
apoxtolum reoellare? Itane oolitux ex quix clixerit: l^/eo <l/l<lm
/e^em ln memi^ meu ^^n^ntem /e^l mentu me<le et poxt
nuiuxmocli veroa xubiecerit: ^/ue?' e^o /?omo? 3i er^o ^clam cum
praecepto vellet obtemperare cvino, cupictitate irritabatur cic>um
manclucare pronimtum eique carnix concupixcentia, qualem illum
et tunc ccix naouixxe, contra concupixcenti xpiritui rexixteoat,
nonne verixxime cliceret, xi vellet clicere: (7onl/e/ecto?' /e^l <i/el
xecnc/m lnte?'lo?^m ^omlnem,' vl^eo <ltem <l/l<lm /e^em in
me?n^u meu ^^n^ntem /e^l me?ltu ?ne^e? ()uomoclo er^o non
erat mixer nomo, cum poxt veroa talia ccat aooxtoIux: ^/ue^ e^o
^omo? ?oxtremo quomo^o mixer non erat et naoeoat lioeram
voluntatem, xi concupixcente aclverxux xpiritum carne texte ipxo
apoxtolo non tacieoat utique quocl volebat? (20) ()uoniam er^o xi
clixerix, qualix nunc ext talem luixxe concupixcentiam carnix ante
peccatum, vincet te procul cluoio ^anicneux. In xententiam
meam tranxi et ^moroxium clicentem per praevaricationem
primi nominix in naturam vertixxe clixcorcliam carnix et xpiritux
amto approoemux, ut ^lanicneum amoo vincamux, qui vertiix
tuix, quae Uli comooxuixti quaxi recitaturo, et, quocl in xcnoIix
rnetorum exaitari xolet, aliena clicturo, non xolum "aerum'

305 Kom.7,23 307 Kom. 7,24 311 Kom. 7,22xq. 314 Kom. 7,24
316 concupixcente ... aponolo^ c/ (3a1. 5,17 320 per ... xpiritu^ c^ ^mbr.
I^uc. 7,141 324 aerumnoxum ... caecum^ <F 45
299 inalum cleum t^, ?)^ eH/. 30 1 et mixerum e</</. 32 1 liominix pri mi t^,
eH/. 324 exaitari) et aitari ?<lc. , aitari ?/>c.^/ e<^. ^ aliena om, (?

300

305

310

315

320

3)6

Liber xeux c. 14 - 15

325 noxum", verum etiam "caecum" creatum exxe clixit ^clam. 1^ncle
caecum nixi qzuia non nove?At />ecc<ltm, quocl clictum ext in
lauclioux (ni'ixti? ()uaecumque enim mala non per xapientiam,
xecl per experientiam cuxcuntur, leliciter nexciuntur. (21) 3ecl noc
contra Xlanicneum cle inorantia primi nominix calummantem tu
330 qzuoque mecum torxitan clicix. ()uicl vero ei rexponcleax cle morte
corporix et cle concumxcentia carmx, xecunclum ea quae nunc tioi
nox rexponclimux, quaere. ?Iix enim cluaoux manilextixxinx rebux
apparet allam mixxe conclitionem primorum nominum, qui cle
nulla parentum xtirpe xunt ^eniti, aliam vero eorum, qui iia
335 creantur a cleo, ut etiam ab nommibux procreentur; ab illo enim
moclum xuae inxtitutiomx accipiunt, ab ixtix meritum ortimx
clucunt, conlormationem xuam cleoentex opilicio, ooliationem
iuclicio, lioerationem oenelicio conc1itorix. (22) <)uorum mala
^lanicnei cum qzuioux naxcuntur intuentex nomimx opilicem
34Q malum conantur inclucere, cuiux - ut cle antma taceam, quae
carmx ext vita - cleum exxe opilicem xuum, a qzuo xunt omnia
bona xive caeIextia xive terrena, carnix ipxiux compao textatur;
quocl tale bonum ext, ut cle concorclia membrorum eiux beatux
apoxtolux ximilituclinem xumeret acl lauclem praecipuam caritatix,
345 cuiux inter xe pacilico vinculo boni li^elex tamquam dnrixti
membra nectuntur. Ita lit ut et ilIox ortmox xme vitio lactox et
poxterox eorum cum orilnali vitio natox propter eviclentixximum
naturae bonum creare non potuerit mxi conclitor bonux.
15. /l//.. S (1) 3ecl ne nimix primam partem certamimx ur^ea'
mux, patiamur procexxu te opiniomx bonam ^^ae probare natu'
ram. Dicix prolecto: Deux iuxtux le^em clevotionix nomini non

326 2 dor. 5^1

345 tamquam ... neciuntur^ ^ 1 dor. 12,12

325 clixit xe t^. (? 328 xecl^ <l</</. quae ?/ eH/. 336 inxtituiionix xuae N'.
e<^/.
339 cum quibux naxcuntur intuentex Xllanicliaei t^. U.
348 lionux
conclitc>r t?'. e^.
15 (??/l/, X (lnc. 27 xi, H. 92 lacianiux) 2 opiniomx t?'. ec/.

Gir>er xextux c. 15

3)7

poneret, xi eum noxxet pati peccancli necexxitatem, quia xi

iuxtitiam voluntatix exi^eret ab eo quem malae naturae exxe
noxxet, non illum cum praevaricabatur reum aruebat, xecl xe
inimicum iuxtitiae exxe puolicaoat. ?oxuit autem cleux iuxtux
leem liomini, quem ulturum xe, xi luixxet praevaricatux,
xpoponclit. donxtat er^o eum oonum natura non potuixxe aliter
nixi xola voluntate peccare. Viclex nempe quam leitima xit a me
tuo nomine prolata concluxio? loxe ext omnino lacliux, qui in
manu catnolicorum coruxcanx ^lanicneox l'raclucianoxque
populatur. (2) 3eo nimix praepropere vextrum nomen aclmixcui,
quorum vice impraexentiarum volueram rexponxum vicleri.
doncuxxit er^o ^lanicneum xolicla rexponxio. ^uuxtam rationem
clinix laucoux proxequor, verum oleo lauoationix nuiux in te
acui laclium contuere. rvepete iitur, quaexo, quocl clixerax. Deux
iuxtux leem, inquix, non poneret nomini, xi exxet malux natura;
poxuit autem le^em qui iuxtux ext. ^,pparet nunc potuixxe xervare
quocl aequixximux imperavit, quoniam nixi oboecliencli virtutem
nabuixxet, numquam conxtaret praecipienti ratio iuxxionix. O
lepicxximum capitulum. ^/le coram, me xpectatore, Inonitatem
naturae cui lex ponitur, cle iuxtitia leem promulantix aliirmat
nec viclet xe, antequam vulnuxculum ^lanicneux xentiat, in
l'raclucianox exitium pertulixxe. (3) I^t enim intelleax xemineci
me tioi raoere arma cruenta victricemque lerant morientia
lumina veritatem, in tua temet tela compellam. 3i iuxtux cleux
^clae leem clare non potuit, nixi eum xciret xine aliquo mali

1) nimix) c/ 1 22 lepicllxximum capiiulum^ l'erent. Tun. 531 25 xemi'

neci ... 27 veritatem^ (c/) Ver. ^en. 10,462xq.: cern xemineci xibi me
rapere arma cruenta / vicioremque lerant morientia lumina l^urni

7 ee iuxtitiae t^, ?/ e</c/,

1 1 nomini (?
13 praepropere co?'?'l (c/
6,26,^i?), propier (??/ /</., propere ve/ properiter coniec. U^ee^e^, propere
coniec. ?^e
18 inquix leem t^. /</.
19 nunc^ liinc ^iz., nunc ^/lzne
22 me) e ?/v. 25 xemineci ... tibi^ xeminecem et ibi (?

10

15

20

25

338

l^iber xextux c. 15

coactu liberum poxxe ooxervare quocl iuxtum ext, xine clunio et in

30 temoorioux xecutix eaclem ravitate iuxtitiae lex etiam litterix
traclita multiplicatione clilluxior, clixtinctione xinatior et aucta
ultione reverentior clata nominioux non luixxet, xi aui imoecilli l
lacienclum oonum xine ooxxioilitate iuxtitiae aut rei icl ext m^li ab
utero naxcerentur, quoniam ut ixtox in omni praevaricatione
35 necexxitatix excuxaret ootentux, ita immocleratio praeceptorum,
impotentia xanctionum, iniquitax iucliciorum in maculam recliret
auctorix. (4) Iitur et liaec parx xecuncla eoclem ^enere quo prior
concluclitur, icl ext ut conlitearix aut iuxtitiam clei non potuixxe
imperare nixi quocl a xuoclitix lieri poxxe perpencleret, et
40 textimonio primi manctati ^lanicneux, textimonio autem leum
poxtea xecutarum IVlanicneux l'raclucianuxque conxumitur, aut xi
noc relinquit impietax, ne leviter quiclem a vooix pulxatux
^lanicneux vextrum xe exxe patrem, vextrum principem cumque
vooix a^verxum nox unicum xioi exxe certamen munclo texte
45 monxtranit.
/ll/<?. K (1) ?Ioc ext nempe quocl non eloquio xecl multiloquio
proxecutux ex, le^em xcilicet priorem, quae clata ext in paraclixo,
textimonium exxe naturae oonae, quae conclita ext cum lioero
aroitrio; alioquin nomini lioerum aroitrium non naoenti iniuxtix'
50 xime lex claaretur. IIn^e et poxterior, inquix, lex quae copioxixxime
in litterix promulata ext, textimonium ext naturae oonae, q,uae
creatur ex parentioux ximiliter xine vitio cum lioero aroitrio. Ixta
clixputanx viclerix tioi aliquicl clicere, quia vel tuax vel numanax
xectarix ar^utiax; clivina vero eloquia, ex quibux te putax nooix
55 poxxe praexcrioere, non curax leere aut, xi curax le^ere, non vix
vel non potex intelle^ere, xecl xi lorte intellexerix cxputantioux

)) bonuin) bona ?<lc,, bonum aut X ^ icl exi^ iclem ?<lc. 38 cluclitur ?/
^/<l?',, concluclii X, eluclitur l^iz.
42 ne^ nec (?
45 monxtratix X
54 nor>ix putax t?'. ?/ U.

Liber xextux c. 15

339

nobix, noli exxe talix qualem xcriptura clenotat clicenx: I^e?'bu non
emen^lAlt?' xe?^x </?'x,' xl enlm et lnte//exent, non oboe^let.
(2) ()uamquam et co^ /^/em qzuo verbix clivinix etiam intel'
lectix non oooeclitur, poxxit tibi aulerre, xi velit, c,ui noc populo
cluro ?Iie^ecniele xancto propnetante promixit. In paraclixo enim
le^em accepit nomo, qui a cleo lactux ext rectux, ut rationalix
creaturae vel xola vel praecipua virtux exxe oboeclientia cloceretur.
3ecl eiuxclem leix praevaricatione a xe ipxo lactux ext pravux. l^t
quoniam vitiari per xe ipxum potuit, non xanari, etiam poxtea eo
tempore et eo loco, quanclo exxe tacienclum et uni exxe lacienclum
clei xapientia iuclicavit, leem etiam pravux accepit, non per qzuam
corrii poxxet, xecl per quam xe pravum exxe et nec lee accepta a
xe ipxo corrii poxxe xentiret ac xic peccatix non lee cexxantioux,
xecl praevaricatione crexcentioux, cleiecta et contrita xuperoia
numillimo corcle ratiae clexi^eraret auxnium et xpiritu vivi'
iicaretur littera occixux. (3) 5l enim </^t<l eet /ex <^<le />o5xet
vivl^c<l?'e, omnlno ex /e^e xet l5tltl<l,' xe^ conc/xlt 5c?^t?A omni<l
xb />ecc<to, t />?'onluxlci ex//e / (H?'ull <^l?'et?' c?'e</entl^5. 3i
veroa apoxtoli anoxcix, viclex prolecto, vel quicl non intelleax vel
quicl cum intelleax neleax. I^on iitur lex, quae in litterix per
Klovxen clata ext, textimonium ext liberae voluntatix, nam xi ita
exxet, non acl eam pertineret ille qui clicit: ^Von ^o</ ^o/a ^lclo
bon?n, xe</ ^o</ o^l m<l/m /?oc <l^o, quem vox certe nonclum xuo
ratia, xecl aclnuc xub lee exxe contenclitix. I^ec ipxa /ex nova,
quae praeclicta ext ex Aon proctura et ^e?'bm ^omlnl ex Z/le/'

57 ?rov. 29,19
59 cor lapi^eum ... 61 proml (c/) ^^. 11,19; 36,26
62 liomo ... rectux) <^ Tccle. 7,30
71 xpiritu ... occixux^ <^ 2 (or. 3,6
72 (^l. 3,2lxq. 78 Kom. 7,19 80 nec ... Nierunlem) (c/) Ix. 2,3
59 clivinix verbix t^, //.
62 a cleo om, ?/ U,
71 auxilium ratiae
clexicleraret t^. e<^ 75 anoxcix apoxioli t^, /l ^ intelleix (? 79 cxli) oclio

50

65

70

75

80

340

85

90

95

100

105

Liber xextux c. 15

5l/em, quocl intelleitur exxe xanctum evanelium, nec ipxa,

inquam, textimonium ext lioerae, xe^ lioeranclae potiux volun'
tatix; ioi enim xcriptum ext: 5l vw/l/ll /l^e?'<lve?'lt, tnc vene /ibe?'l
entu. (4) ()uocl non xolum propter praeterita peccata cctum exxe,
quorum remixxione lioeramur, verum etiam propter acliutorium
ratiae, quocl ne peccemux accipimux; icl ext ita lioeri eliicimur
cleo noxtra itinera cliri^ente t non ^omlnet?' nooix omnu
lni^lt<, clominica textatur oratio, uoi non xolum clicimux:
/)lmltte no^u </e^lt^ no^t?'<l propter mala quae lecimux, verum
etiam: ?Ve nox ln^?Ax ln te?n/>t^tuinem, propter noc utic,ue ne mala
taciamux. I^ncle et apoxtolux clicit: O?'<lnll <lte?n <l</ <//em, ne
<^l^ ^lcl<ltu m<l/l. ()uocl xi ita exxet in potextate, quomo^o tuit
ante peccatum, priuxquam exxet natura numana vitiata, non uti'
que poxceretur oranclo, xecl a^enclo potiux teneretur. (5) Verum
<moniam poxt prixtinam ruinam tam ravem, ut in nuiux
mortalitatix mixeriam cacleremux, priux cleux certare nox voluit,
clonanx nooix ut eiux aamur xpiritu et mortilicemux opera carnix
atqque ipxo clante victoriam per clominum noxtrum Iexum
dnrixtum in aeterna cum illo poxtea pace renemux, prolecto nixi
cleux aclxit, nemo ext icloneux certare cum vitiix, ne xine certamine
pertranatur ao eix aut ne iam certanx in ipxa eorum conllictatione
vincatur. (6) Icleo in noc a^one maix nox cleux voluit orationinux
certare quam virioux, quia et ipxax virex, quantax nic naoere nox
competit, ipxe xuominixtrat certantioux quem roamux. 3i er^o
ni, quorum contra carnem iam xpiritux concupixcit, acl xinulox
actux incli^ent clei ratia ne vincantur, qualem lioertatem volun'

84IoK. 8,36
88 eo... iiniquid (c/)?x. 118,133 90 l^i.6,12 91 M.
6,13
92 2 dor. 13,7
96 quoniani ... 110 vmcuntur) <l^t I.npux, c^
/>c>/ez, /X
98 xpiriiu ... mortilicemux^ c/^ Kom. 8,13
106 contra ...
concupixcit) c/^ Qal. 5,17

82 evanelium xancium t^. e^, 85 pecca praeterita t?', e<U.

t^. ?' 88 nobix clominetur t?'. e<U. 106 actux nuIox t?'. e<^.

87 liberi ita

l^ioer xextux c. 15 - 16

)41

tatix iiaoere poxxunt c,ui nonclum c/e /?ott<lte eruti tene^?'m

clominante inic,uitate nec certare coeperunt aut, xi certare
voluerunt, nonclum lioeratae voluntatix xervitute vincuntur?
16. /l//.. S (1) l>lexcio xane utrum nic lam coactux inopia tam
ineptum, tam imbecillum aliquicl moliarix, ut clicax nullix te
quiclem rationioux clocere poxxe ^clam oonum a cleo conclitum,
xecl acl Noc creclenclum xola exxe lectionix auctoritate contentum,
quia poxt lormatum nominem xexto iam clie communiter cle
omnioux creaturix retertur: ^t v/it </el omni<l ^<le^clt et ecce
bon<l va/</e. ()uocl non pro opilicix clinitate, non pro appenxione
eiux iuxtitiae, xecl pro textimonio, quo communiter quae creata
xunt oene lacta cucuntur, ^clam quoque nau^ iniquum aextimex
inxtitutum. ?orro licet lioc ^lanicneum tam leviter pulxet ut
ricleat, l'ra^ucianum tamen revictum exponit nooix. (2) I^t enim
non ullo textimoniorum clivinorum in nanc rem populox conre'
^emux, apoxtoli xoliux auctoritate praexcrioimux, c,ui cum loeclum
praevicleret errorem, celxo a^verxum vox ore cletonuit clicenx:
()anl<l?n omnu c^e<lt^ <//el bon<l t. 3i er^o acl prooanclum
oonae naturae primum nominem luixxe tormatum xullicit lioc
quocl clicit ^lo^xex univerxa cleum bene concliclixxe, perque noc tu
cum peccato creari a cleo ^clam non potuixxe contenclix, quia
oonux inter reliqua leitur inxtitutux, ixclem lineix releremux per
noc nullum poxxe cum peccato naxci, quoniam ao apoxtolo omnix
clei creatura oona exxe c>etenclitur. (3) ()uicl er^o Mx clixputa'
tionibux actum ext? Viclelicet ut icl quocl ratio mclaarat, optio
quoque inclicti inter te et ^lanicneum oroelii ouolicaret, ut cum
propoxito certamme ne unum quiclem telum xine tua pernicie in

108 dc>l. 1,13

16,K Qen. 1,31

15 1 l'im. 4,4

16 (??/ 5 qua ?'ec/c/. 8 eiux om, (3 11 reuinctum ?'eH/. 12 non ullo

ro^erl, nullo ^?/ ^, nullox coniec. U^ebe^
19 clem^ Kixclem ?' l^iz.,

1 10

10

15

20

342

I^iber xexiux c. 16

25 praeceptorem tuum liorare potuixxex, multo manilextixxime

reluceret vox et Xlanicneox in unum impietatix coroux ooxcena
coaluixxe concorcua. ()ui(l enim ootext exxe tam iunctum quam
quocl nec clixcriminum xeparatur incurxu? Omni exitio ^lanicnei
1raclucianorum cloma commoritur; ninil ext quocl illum leri et
30 te relinquat. I^na vomx xunt inxtituta, una m/Neria unaque
pericula; et xuoxtomacnarix xi xenix ^anix xuoolex nuncupere?
/ll/<?. K (1) Ita ccix nullix me rationioux clocere poxxe ^clam
oonum a cleo conctum, qua tecum incle conlIiam. I^onne
oonum conctum ^clam non eo tantum nec tu, xecl amoo
35 clicimux? ^moo enim clicimux bonam exxe naturam, quae poxxet
non peccare xt nollet; xecl cum eo eam meliorem axxeram exxe
quam tu, quoniam ctico eam etiam mori non ootuixxe xi peccare
noluixxet, quicl ext quocl clicix nullix rationioux a me cloceri poxxe
^,clam oonum a cleo conctum, cum ratiomoux meix maix oonux
40 oxtenclatur exxe quam tuix? ^leix quippe onenclitur non xolum
potuixxe non peccare xi nollet, xecl nec mori xi peccare noluixxet;
tuix autem "ita mortalem lactum, ut xive peccaret xive non
peccaret, moriturux exxet." (2) ()uocl in epixcopali iuclicio
?alaextino cum ?elaio tuixxet ooiectum, ne clamnaretur ipxe
45 clamnavit, et ext a xemetipxo 0amnatux, quocl cle nomine naeretico
clicit apoxtolux. Dico etiam non timuixxe ^clam mortem, in cuiux
erat potextate non mori, tu autem necexxitatem naouixxe
moriencli etiam xine ulla necexxiiate peccancli. ()uem xi clixerix
mortem timuixxe etiam ante peccatum, quicl ccix ni mixerum
50 creatum? 3i autem ne mixer exxet, mortem quamvix luturam non
tamen timuit, certe xuam prolem, cui timorem mortix conenuit,

42 ita ... 45 clamnavit^ (c/) ^u. exi. ?el. 23xq. 57

l'ii. 3,10xq.

45 exi ... apoxtolux^ ^

25 librare^ libei'are ^/, vibrare e^, ^ potui^ poxxex ?^/ e<U. 27 cc>ncor'
clia coaluie t?', <? ^ iunctum^ inuicium (?, uictum ^/ 32 me nullix t?'. ^/.
36 xe om. e^. 37 etiani eam t?', ^/, 42 mortalem ita t?'. (?

I^iber xextux c. 16

343

procul cluoio mixeram ^enuit. ()uix enim neet ita nominex

natura mottem timere ut eam nonnullox vix rara animi mani'
tu^o taciat non timere? (3) Itemque aclclc, eo acl oonitatem
conclitionix ^,clae quocl in eo caro aclverxux xpiritum non
concupixceoat ante peccatum, tu vero, qui talem clicix carnix
concupixcentiam qualix nunc ext, in paraclixo luturam luixxe, xi
nemo peccaxxet, talemque in illc, luixxe et priux quam oeccaret,
aclclix eiux conctitioni et ixtam mixeriam per xoiritux carnixaue
clixcorcliam. dum er^o tot tantixaue rationioux ^clam meliorem
quam tu eum clicix ac teliciorem conclitum oxtenclam, quicl tioi
vixum ext tanta vecorclia clelirare ut clicerex nullix me rationidux
clocere ooxxe ^clam oonum a cleo conclitum, xeo a^ noc
creclenclum xola exxe lectionix auctoritate contentum, quia
xcriptum ext lecixxe cleum omnl<l bon^ v<H/</e ? (4) I^on uxque acleo
xum pixtIo xicut conviciarix ootunxior, ut Xlanicneo reclar'
uenclo liori nuiux clivini auctoritatem, qua non tenetur, ooiciam.
1"ioi nanc ooicio, auanclo rex poxtulat, quoniam mini tioiaue
communix ext. ^ianicneum vero non cle opilicio clei, quocl ipxe
neat, creaturax ixtax oonax exxe convinco, xecl cle illarum ootiux
oonitate compello oonum eax nabere opilicem conliteri. ()uoo
autem ait apoxtolux, quem xe ^lanicnei accioere prolitentur:
Omnu c?'e^t^ ckl bon^ t, quoniam cle qua creatura loqueretur
apertum ext, valiclum exxet aclverxux eox textimonium, nixi etiam
liorix canonicix quox accipiunt, quaxclam lalxax xententiax permix'
tax exxe contenoerent. ^,c per noc cle bonitate creaturarum
xemper ur^encli xunt, ut earum oonum cleum quocl neant
lateantur auctorem. (5) ?orro creaturae omnex ita xunt bonae, ut

55
caro ... concupixcebl c/ Qal. 5,17
62
65 (c/) Qen. 1,31; non ... otuilxio^ c/ 2,117,8xq.

nullix ... 65 v^cle^ c/ 2-7

73 1 l'im. 4,4

56 vero) auiem ec/c/. ^ clic carnix concupixcentiam talem t?'. (? 61 ac^ et

H/. 64 aucioritaie leciionix t?'. e^c/. 70 bonite poiiux t?', eH/. 77 xuni

55

60

65

70

75

344

I^iber xexiux c. 16

etiam ipxax quae cum vitiix creantur, ratio oonax exxe clemonxtret
80 ipxorum quoque attextatione vitiorum, quia vitium contra
naturam ext; nixi enim natura ipxa recte placeret, nullo moclo
recte ipxiux vitium clixpliceret. l^Iaec contra ^lanicneox, qui
putant etiam ipxa vitia naturax exxe atque xuoxtantiax, in
quiouxclam opuxculix noxtrix copioxiux clixputantur, oxtencliturque
85 vitium natura non exxe et, quia contra naturam ext, icleo malum
exxe ac per noc naturam, in quantum natura ext, oonum exxe;
uncle colliitur non exxe creatorem naturarum nixi creatorem
bonorum ac per noc bonum, xecl creaturix xuix mana clillerentia
et xumma oonitate meliorem, qui non potext omnino vitiari non
90 perceptione ratiae, xecl proprietate naturae. (6) I^aturae iitur
creatae, xive quae xine vitio xunt xive quae natae vitiantur xive
quae vitiatae naxcuntur, ullum creatorem nixi eum qui bona creat
naoere non poxxunt, quia in quantum naturae xunt, oonae xunt,
etiam quaecumque vitiatae xunt. l^on enim vitiorum, xecl
95 naturarum auctor ext creator illarum. I^am et auctor ipxe
vitiorum natura oonux ext quam cleux lecit, xecl vitio malux ext
quo ioxe a oono conclitore mala voluntate clelecit. Itaque
^/lanicneorum errorem ratio ixta vera convincit, qui nolunt
recipere auctoritatem, xive qua clictum ext: /ecit clex omnl<l, et
100 ecce bon<l v<l/</e, quanclo aclnuc nullum erat malum, xive qua
clictum ext: Omnu c?'e^t?A </el bon^ t, quanclo iam erat noc
xaeculum malum, cum cleux xit utique tactor omnium
xaeculorum. (7) lu autem, qui lianc recipix auctoritatem
clivinorum eloquiorum, ut ea merito poxxix ur^eri, cur non
105 attenclix in eo lioro, uoi leitur cleum lecixxe omnl<l bon<l v<l/</e,

99 Qen. 1,31

101 1 l'im. 4,4

105 eum ... vale) (c/) Qen. 1,31

82 Koc ^/<l^. 84 nonrix opuxculix t?'. e<U, ^ clixputannir (?, clpuiur ?/

e</c/. 90 praeceptione ?' 92 ulluni^ illum (?/>c. ?/ e<^/,

I.iber xextux c. 16

345

omnium locorum optimo plantatum exxe paraclixum, uoi cleux

uxc,ue acleo ninil mali exxe voluit, ut nec imainem xuam ioi exxe
0ermitteret, poxteaquam propria voluntate peccavit? Ut tamen
vox in tantae lelicitatix et clecorix locum, uoi nec lini nec leni nec
pomi nec cuiuxquam vel truix vel pecorix vitium exxe potuixxe 110
vel poxxe creclenclum ext, omnia numanorum coroorum et
ineniorum vitia non cluoitatix inclucere, cum quioux nominex
naxci clolere vox xinimux, non neare. (8) l>Iecexxe ext enim ut
cloleatix, quanclo quicl rexponcleatix non invenitix et tam pravam
xententiam mutare non vultix, quae vox inevitaoili necexxitate 115
compellit in loco tantae oeatitucnix et pulcnritucunix conxtituere
caecox luxcox lippox xurclox mutox clauclox cletormex clixtortox
tineoxox leproxox paralvticox epilenticox et aliix cliverxix ^enerioux
vitioxox atqque aliquanclo etiam nimia loeclitate et memororum
norrioili novitate monxtroxox. ()uicl clicam cle vitiix animorum, 120
quioux xunt quiclam natura lioiclinoxi, quiclam iracuncli, quiclam
meticuloxi, quiclam oolivioxi, quiclam tarclicorclex, quiclam
excorclex atque ita latui ut malit nomo cum quibuxclam pecorioux
ouam cum talioux nominioux vivere? ^clcle ^emitux oarientium
tletuxque naxcentium, cruciatux clolentium, laoorex lanuentium, 125
tormenta multa morientium et pericula multo plura viventium.
(9) rlaec omnia atque alia talia xive peiora - c,uae veroix conruix
xaltem oreviter commemorare quix xuliicit? - xecunclum errorem
vextrum, xecl plane contra puclorem vextrum, aut lronte
imorooixxima aut manu tronti oppoxita in clei paraclixo coimini 130
collocare et clicere mtura et ioi naec luixxe, etiam xi nemo
peccaxxet. Dicite, ccite; cur enim revereamini clenonextare tot ac
tantix vitiix et calamitatioux locum, quem nelario clomate a

106 plantum ... 108 peccavit) c^ Qen. 2,8; 3,23xq.

1 06 opiimo (?, optimum ?M e</c/.
118 epilepticox /l/<l?', , r/ c/ ?7>//. I< 2,
66/,74x^<^., om. I^iz. 120 inonxtruo>x /</<l^. 125 lanuentium laborex t?'.

346

I.iber xexiux c. 16 - 17

vooix lacitix alienum? I^am xi aliquanclo illuc intrare clixponeretix,

135 numquam talia illic poneretix. ^ut xi vincit puclor in corcoux
vextrix et in loco tali talia conxtituere eruoexcitix norrexcitix
oomutexcitix et tamen errori vextro, quo non creclitix liumanam
naturam primi nominix praevaricatione vitiatam, pertinaciter
a^naerexcitix, rexponclete ^lanicneix uncle xint ixta, ne illi ea cle
140 commixtione alienae malaeque naturae exxe concluclant. (Ill) ^
nooix enim cum noc requiritur, rexponclemux non liaec exxe cle
permixtione alienae, xecl cle noxtrae praevaricatione naturae per
eum qui in paraclixo cleiectux et cle paraclixo eiectux ext, ne in loco
beatituclinix maneret natura clamnata et vitia vel xupplicia, quae
145 poxterox eiux merito luerant xecutura, in eo loco exxent, ubi nulla
exxe xinuntur mala. Vox autem clum neatix ixta vel cletormia vel
aerumnoxa cle meritix vitiatae noxtrae venire naturae, commix'
tionem permittitix alienae atque ita mixeri et ^laniclieox acliuvare
coimini, et mala illa in paraclixum revocat error vexter, uncle illa
150 aoxtulerat puclor vexter.
17. /l//.. 5 (1) ^t contra vicle quam aclverxum te et ^lanicne'
um, cuiux te xemper ruina convolvit, verux xit nooix conllictux et
cle eo celer triumpnux. Omnia illa quae in vituperationem clivini
operix evomuit, primae xtatim cleiinitionix aratro circum'
5 xcrioimux coimuxque ut explicet, quicl putet exxe peccatum,
quocl claret ninil exxe aliucl quam voluntatem appetentem "quocl
iuxtitia vetat et uncle lioerum ext aoxtinere." ()uo conxtituto
omnex illi oolocutionum ruoi, qui concretionem corporum
pupu^erant, "raclicitux" et ut ille ait "eraclicitux" monxtrantur
10 evulxi. Iam vero allectux timorix et xenxux clolorix, per quox in
naulraia nominum cieri tempextatem putavit, non xolum nulliux

17,6 quam ... abxtinere^ (c/) >^u. cluab. an. 15

?Kui. ^lcixi. 1112; c/ dic. lin. 2,27; om. 34
135 illic talia t^, ?/ U, 139 ea cle^ clem (?
17 (??/l/ 1 aclverxux ?<lc, e<U. 8 corpori (?

raicitux ... eracliciiux^

147 naiurae venire 5?'. U.

I^iber xexiux c. 17

347

mali coactorex, xecl cum repaulum oonae voluntatix nacti xunt,

acliutorex et pervectorex iuxtitiae perclocentur. ()uix enim
lormi^aret iuclicium nixi timorix aclmonitu? (2) ()uix paenitentiae
^emitioux iuvaretur nixi clolorix et internae aerituclinix expiatu?
()tlicl poxtremo xeveritax iuclicantix valeret, nixi voluntaria
peccata illati cruciatux aerumna puniret? <)uorum omnium
textimonio apparet ninil aliucl exxe peccatum quam voluntatem
lioeram clexpicientem praecepta iuxtitiae aliteraue non xtare
iuxtitiam quam xi illuo imputet in peccatum, cuiux noverit luixxe
liberam cautionem, ac per noc nulla lee ea quae naturalia xunt in
culpam poxxe reputari nec quemquam xuxcipere crimen, quocl
non ipxe commixerit, cum vitare poxxit. ()ua potentia ^anicneux
1ra^ucianuxque conxumitur, qui elloxxix totiux intelle^entiae
oculix rem voluntatix conatur xeminioux aclmovere.
/ll/c?. K (1) ?Iix tuix erroribux iam xaepe rexponclimux, uncle
qui ea leunt memoriaeque commenclant, non uoique clexiclerant
rexponxionem meam, uoicumque tu repetix verboxitatem tuam.
3ecl ne quixc,uam queratur, inoxcentioux mini celerioribux in^e'
nio, etiam tarcliuxculix cleexxe non cleoeo. l^cce et nic tioi rexpon'
cleo cle peccati clelinitione, c,ua te multum acliuvari putax. Illucl
c,uocl peccatum ita ext ut non xit etiam poena peccati, cletmitio
ixta cleterminat qua clicitur: "?eccatum ext voluntax appetenx
quocl iuxtitia vetat et uncle liberum ext aoxtinere." ()uocl maxime
acl illum pertinet, ex cuiux peccato illo mano poxterix eiux ext
exorta mixeria per ^?'^^e lZm <l </le exitx </e vent^e m<lt?^ eo?'m
et per co?^>x co?'?'/>tibl/e quocl <lMn'^<lt <lnlm<lm. (2) Ille quippe
lee orevixxima accepta xcieoat, iuxtitia quicl vetaret, et incle illi
utique liberum tuerat atixtinere, nonclum aclverxux eiux xpiritum

32 clelinitio ... 34 abninerel (c/) ^u. cluab. an. 15

9,15 39 aclverxux ... concupixcente^c/ Qal. 5,17

36 8ir. 40,1

37 8ap,

13 pervecior) <l^n. l. provectorex ^/a?'. 24 et "lracluciaanux e<^/. 27 et

memoriae eH/. 34 en liberum t?'. e<U. 38 quicl veiarei iuxtitia t?', ^

15

20

25

30

35

348

I^ioer xexnu c. 17

40 carne concupixcente, propter quocl malum etiam liclelioux cctum

ext: l/t non e <7^e v/tu ^lcl^tu. daecitax iitur corcx, qua
nexcitur quicl iuxtitia vetet, et violentia concupixcentiae, qua
vincitur etiam qui xcit uncle cleoeat aoxtinere, non tantum
peccata, xecl poenae xunt etiam oeccatorum. ^t icleo non
45 inclucluntur illa clelinitione peccati, qua non clelinitum ext nixi
peccatum xolum, non quocl ext et poena peccati. dum enim quix
inorat quicl lacere ^eoeat, et icleo lacit quocl tacere non cleoeoat,
non ei liberum mit aoxtinere, uncle aoxtinenclum exxe non
noverat. (3) Itemque ille qui, ut clicitix, non oriine, xecl conxuetu'
50 cline premitur ut exclamet: ^Von <7o</ vo/o ^lclo /?onm, xe</ ^o</
no/o m<l/?n ^?oc <lzo, quomoclo ei lioerum ext aoxtinere ao eo
malo, quocl non vult et lacit, oclit et ait? ?Iix autem poenix
carere xi exxet in nominum potextate, non cleux roaretur et
contra caecitatem uoi ei clicitur: ///mln<l oc/ox meo5, et contra
55 iniquam cupicutatem uoi ei clicitur: ?Von ^ominet?' mi^l omn
lnl<7lt^x. ?orro xl etiam peccata icleo ixta non exxent, quia non ab
eix lioerum ext aoxtinere, non cceretur: De/ict<l lventtu me^e et
l^no?Antl<le me<le ne memlne?'u, non cliceretur: 5l^n<lxtl /?ecc<lt<l
me<l ln x<lcc/o et <l^not<tl xl ^l^ lnvlt5 <l</mul. (4) Illa er^o
60 clelinitione peccati, quale commixit ^clam, qui xcieoat quicl
vetaret iuxtitia et non incle aoxtinuit uncle illi liberum tuerat
aoxtinere, vincuntur ^lanicnei, xecl a nooix, ouia ninc exxe
oriinem clicimux numanorum malorum, quioux viclemux et
parvulox aravari et propter quocl etiam illucl xcriotum ext, cum
65 cle peccatix a^eretur: ()uia non ext mn</x <l 5o^lbl nec inianx
cuiux t </lel nl5 vlt<l x/>e?' te?^lm. I^u autem noc neanx
noxtram quiclem naturam, ne lioeraiorem mixera inouirat,

4l Qal. 5,17 50 K,om, 7,19 54 ?x. 12,4

58 lob 14,17 65 lob 14,4xq.

55 ?x. 118,13)

47 cleoebai^ cleot ?/e</^,

48 luit lioerum t^, ^c/.
57 meae c>m. <? 63 malorum liumanorum t^, e<U.

57 ?x. 24,7

55 cliciiur ei t?', l?

Liber xextux c. 17

349

conarix pernicioxa clelenxione plux premere, ^anicneum vero,

cum quaeritur uncle xit malum, alienam cleo coaeternam permittix
introclucere. (5) I^eque enim ille uncle naturam culpet numanam,
timorix allectum et xenxum clolorix impinit, qzuae cluo tu
aclverxux euin putaxti exxe lauclancla, quia xcilicet "timor et clolor
acliutorex et pervectorex iuxtitiaae perclocentur", clum non peccat
liomo timore iuclicii aut peccaxxe xe clolet aculeix paenitencli. l>lon
lioc a te c,uaeritur, xecl quicl xit poena timorix in parvulix qui
peccata non luiunt, et cur tantix clolorioux allliantur c,ui
peccata non taciunt. 1"u nempe clixixti: "()uicl xeveritaax iuclicantix
valeret, nixi voluntaria peccata illati cruciatux aerumna puniret?"
()ua er^o iuxtitia ouorum voluntaria peccata nulla xunt propria,
Iati cruciatux aerumna parvuli puniuntur? (6) In nix certe
apparet vana et inepta tua exxe praeconia, qzuioux timorem clolo'
remque lauclaxti. (^ravia xunt quippe ixta xupplicia, quae non
paterentur ao exortu recentex et novae imainex clei xub
iuxtixximo iuccio et omnipotentia clei, xi meritum non tranerent
oriinalix veterixque peccati. Denique in paraclixo xi nemo peccax'
xet et provenixxet coniuatorum ex illa veraci clei oeneclictione
lecunclitax, aoxit ut quixquam ioi vel manorum vel puxillorum
pateretur ixta tormenta. l>lon xolum enim clolor, quocl valcle
manilextum ext, xecl etiam timor xcriptura clivina texte tormen'
tum nabet; aoxit er^o ut in loco illiux lelicitatix exxent ulla
tormenta. ?roincle in aetate qualioet terrente nemine quicl
timerent, laeclente nemine c,uicl clolerent? (/) In noc autem
praexenti xaeculo malino, quocl ut noxtrix mixeriix pera^eretur,

72 iinic' ... perc,centur) (c/) 10-13

... Kabei) c/ 1 loK. 4,18

77 quicl ... punirei) c/ 16xq.

89 xe<1

70 uncle ille t>'. (? 73 provectorex ^ 75 timor poena t?'. (? 81 ee

tua t^. e<U.
89 cliuina xcripiura texie t^. /l/, clivina xcripiura tenanie e<U,
9 1 nemine terrente t^. ec/c/. 92 nemine laeclente t^. e</c/.

70

75

80

85

90

350

I^iber xextux c. 17 - 18

cle paraclixo cleliciarum proiecti xumux, etiam in nix, quioux

95 peccata climixxa xunt, tnnorum aerumna oermanet et ^olorum, ut
noxtra cle xaeculo luturo liclex, uoi nulla erunt ixta, non xolum in
noxtrix, vei'um etiam in noxtrorum oarvulorum orooetur
aerumnix, quia non eox icleo reenerari volumux ut non patiantur
naec mala, xecl ut in renum, in quo talia non erunt, pei'venantur.
100 ?Ianc liclem veram atque catnolicam tioi rexpuenti et vano oucca'
rum xtrepitu relutare conanti, cum ^lanicneux inexxerit
quaextionem uncle mala xint oarvulorum, omnix tua loquacitax
oomutexcet, quoniam neanti oriinale peccatum mox ille col'
liclet lrontem iuam et mali naturam introclucet alienam. (8) l^on
105 autem timet catnolica liclex, quocl tioi vicletur, rem voluntatix
non poxxe xeminioux acimoveri, cum aucliat ccentem cleum reclcli
/>ecnlt<l /><lt?'??2 in te?^l<lm et <^lK^<lnl />w^enlem nliorum. I-Itique
rex voluntatix qua peccant patrex, xeminioux a^movetur, quanclo
in liliox vinclicatur et pater ^oranam, ut clecimaretur a
110 ^lelcnixeclecn, voluntate illi xacercloti cleciinax cleclit et tamen
etiam liliox eiux, quia in lumoix erant eiux, tunc exxe clecimatox
xancta xcriptura textatur, quocl prolecto non lieret, xi non poxxet
rex voluntatix xeminioux acnoveri.
18. /l//.. S (1) 3ecl pro clei noxtri atque nominum liclem!
?Iaecine ootuixxe commentorum procia reoeriri, ut ^ecuta
ooera impenxoque xtuclio in oerverxum omnia conentur axxerere.
()uicl enim tam procuiale quam quocl ?oenux eloquitur? ^a,
5 inquit, quae erani naturalia, perpetua non luerunt, et illa, quae

94 paraclixo eliciarum^ (3en. 2,8; 2,15; 3,24

25 106 reM ... liliorum^ (c/) ^x. 20,5; 34,7
Nebr. 7,9xq.

105 rem ... aclmovei'l ^ c^

109 et ... 1 12 ten^ c/

94
in nix etlam t?', e</</.
95
et clolorum aeruinna permanei t?'. e<U.
97 aerummx probetur t?', e<U.
98 icleo eox t?'. ??/
109 a c>m. (?
112 xancta^ xacra U. 113 a^moveri xeminibux t^. U,
18 (??M 1 licle ?^ l^iz. 3 conentur omnia t^. U.

I^iber xexiux c, 18

351

xtuclio xuxceota xunt, primix coaulix aclnaexere memororum.

Lonux, inquit, ^clam tactux ext, Iiaouit innocentiam naturalem;
ceterix etiam creaturix peculiari nooitate oraelatux ximilituctine
xui conclitorix enituit. (2) I^berum aroitrium in conctione
xuxcepit, ut in quam vellet partem xuopte iuclicio moveretur,
lacultatemaue vel acl bonum vel acl malum acceclencli vel ao
utroque receclencli ipxa lacturae xuae, qua ceterix antixtaoat,
conclitione xortitux ext. 3ecl quoniam emancipato iuclicio
uxuroavit pravam lioeri animi voluntatem, illa omnia quae
in^enita conxtaoat evertit, xolumque peccatum et oeccancli
necexxitax ei inxeparaoiliter acinaexit. ?Ioc ext quocl clixi prolliiale
commentum. Inauclita quippe clelormitax ext clicere: Lene inxtitu'
tum ext animal, in quo amixxioilia luerunt oona etiam naturalia,
cui inxeparaoiliter a^naexerunt mala vel voluntaria.
^ l/<?. K (1) dum clicitur: "Lene inxtitutum ext animal, in quo
amixximlia luerunt bona etiam naturalia, cui inxeparaoiliter
aclliaexerunt mala voluntaria", procliiale putax exxe commentum
et naec a nooix clici tam venementer et acriter commoverix, ut
exclamex in clei atque nominum liclem, tamquam vim patiarix,
quia ixta clicuntur. 3ecl, quaexo, terrioilex impetux pone et
quietior attencle quicl clicam. 3i quixquam voluntate xe excaecet,
nonne amittet naturale oonum icl ext vixum, et ei malum
voluntarium, icl ext caecitax, inxeoaramliter aclnaereoit? I^umquicl
icleo male ext animal inxtitutum, cui luit amixxioile naturale
oonum et inxeoaramle voluntarium malum? dur er^o non ootiux
eo exclamem: ?ro clei noxtri atque nominum liclem. Vaecine
tam manilexta et ante oculox conxtituta ab liomine non vicleri qui
valcle acutux et eruclitux et oniloxopnaxter et clialecticux vult
victeri? (2) ()uix enim quocllioet memorum xi voluntate xioi

20 liene ... 22 voluntar^ ^. 18xq.

10 xuapie (? 14 animi liberi t?', e</c/,
31 lie ?^ l^lz.

19 cui^ cum (? j inxepai'abilia l?

10

15

20

25

30

352

l^iber xextux c, 18

35 amputat, non amittit naturale incolumitatix oonum et xumit inxe'

paraoile cletruncationix malum? 3ecl lorxitan ccax in corporix
oonix poxxe ixta continere, non in animi. dur er^o quanclo
clixixti "naturalia oona vel voluntaria mala," non aclcclixti animi,
ne cle corporix oonix et malix tua clextrueretur praecepx et
40 inconxiclerata xententia? ^n lortaxxix oolitux ex? 3inamux,
numanum ext; xecl in meclium procect nomo ille qui clamat: ^Von
^<^ vo/o ^lclo t^onm, 5/ ^o</ no/o m<l/ni /?oc <l^o, et oxtenclit
tioi nonnulla oona animi xic perire per voluntatem malam, ut
non poxxint reclire per oonam, nixi cleux laciat quocl non potext
45 nomo, qui et lumina potext reclclere voluntate caecata et memora
voluntate truncata. (3) Deincle quicl cle ipxo cliaoolo rexponxurux
ex, qui voluntatem oonam irreparaoiliter percliclit? ^n eam
reparari poxxe clicturux ex? ^ucle, xi potex. ^n potiux conliteoerix
quocl in mentem tioi etiam ixta non venerint et liorum oolivio te
50 lecerit temerariam praecipitare xententiam? iVle er^o xaltem
conunemorante te corri^e. ^,n pertinacia corri^ere non permittit
quocl inconxulta temeritax clixit et puclor emenclationix lapxum
coniirmat errorix? Deux, ut vicleo, pro te roanclux ext, quem
roaoat apoxtolux pro Ixralielitix, ut xanaret eox qui l^no^nt </el
55 lllltl<lm et x<lm lxtl5l<lm vo/ent con5tl^e?'e lxNtl<le </el xt>lectl
non e?'<lnr. (4) l'alex enim extix et vox, qui iuxtitiam vextram vultix
conxtituere quam vooix vox lacitix ex vextro lioero aroitrio, non
ex cleo poxcitix et xumitix veram, quae clicta ext iuxtitia clei, non
illa qua iuxtux ext cleux, xecl quae clatur ex cleo; xicut </omlnl t
60 5l/x, non qua clominux xalvux tit, xecl qua xalvox tacit. I^ncle iclem
clicit apoxtolux: iVt invenl<l?' in l//o non /nbenx me^m lxlltl<lm

38 nuralia ... mala^, 18xq. 41 Kom. 7,19 54 roabai ... eox) c/ Kom.
10,1; inorant ... 56 erani) I^om. 10,3 59 ?x. 3,9 61 ?tl. 3,9
35 tionum incoIumitaiix t^. (? 36 tonix corporix t^. ^/. 43 tibi om. ?'
I^iz. 45 qzui^ cui ^/<l?'. 46 qui^ui M^ne 47 tonam voluntatein t^.
e<U, 60 xaluux clominux t^, (? ! clic iclem t?'. ^

I^iber xextux c. 18 - 19

35)

c/<le ex /e^e t, xe</ e^m <^<le t ex ^e, lxtltl<lm ex </eo. Ipxa ext
iuxtitia clei quam nexcieoant Ixranelitae, et xuam voleoant con'
xtituere quae ex le^e ext; quam ?aulux clextruenx non le^em utique
clexti'uebat, xecl eorum xuperoiam qui leem xioi xullicere
putaoant, tamc,uam per liberum aroitrium iuxtitiam leix
implentex, et inoraoant clei iuxtitiam, quae clatur ex cleo, ut quocl
lex iuoet, illo xuoveniente liat, cuiux xapientia /e^em et mue?'l'
co^l^m ln /lng<l />o?'t^t, leem quia iuoet, m1xericor^iam quia
iuv, ut liat quocl iunet. (5) ltanc clei iuxtitiam concupixce, o lili
Iuliane, noli in tua virtute conliclere; nanc, inquam, clei
concupixce iuxtitiam, quam clonet tioi lominux concupixcere,
clonet tioi clominux et nabere. I^ioli ixtum ?oenum monentem vel
aclmonentem terrena mllatuH propaine xpernere. i^lon enim quia
te ^pulia ^enuit, icleo ?oenox vincenclox exixtimex ^ente, quox
non potex mente, ?oenax ootiux Me, non ?oenox; nam clixou'
tatorex ?oenox non potex lu^ere, quamcu te clelectat in tua
virtute conliclere, et beatux enim dvprianux ?oenux luit qui clixit:
"In nullo lorianclum, quanclo noxti'um ninil xit."
19. /iV/.. S (1) ?Iic clicat aliquix: ()uicl er^o? l'u neax illam
innocentiam in qua luerat conclitux, xpontanei peccati a^mix'
xione corruptam? l^am etxi poxxioilitax revertencli acl oonum
commixxa iniquitate non pereat, tamen certum ext meritum
innocentiae, cum qua numanum orocecln exorolium, voluntatix
vitio cleperire. ^t eo ita icl exxe non aonuo, xecl illucl ext, quocl
nix illuminatum exemplix volo quia, cum talix xit concutio lacta
qualitatum per quax boni et mali clicimur, ut xuo iure aitent
voluntatix, tamque noc xit xerio conxtitutum, ut nec mnocentia,

68 ?wv. 3,16a
()uirin. 3,4

77 in ... conliere^ c/ ?x. 48,7

79

in ... xii^ (^/pr. acl

66 leix^ clei (? 68 xubvenien illo t^. /c/, 75 exixtim ?/l/ l^iz.

19 (??/, ^ (</. 84 revocare) 2 concliiux luerai t^. (? 3 poibilliaiix ?<lc.
9 i^nquel aique X

65

70

75

354

I^iber xexn c. 19

10 quae pro clinitate auctorix ollicium voluntatix antevenit et

naturalix ext, tamen nulla xe potextate in animo repunante
cuxtocliat, lone loneque amoliux lioc in mali parte iux valeat, ut
nullam in rationix exitium t^ranniclem capexxat culpa voluntate
xuxcepta. (2) l^t xi oona qualitax cum qua lactux ext liomo,
15 immutabilix non luit - lalxo enim cliceretur liber liomo, xi motux
propriox variare non poxxet -, multo maix qualitax mala lieri
non potuit, ut immutaoilix ^exxet) et naturalix, ne illa ratio
libertatix praeiuclicium a mali parte xentiret, cluocl propter xtatum
xuum nec a ooni portione pertulerat.
20
/lll/<?. K (1) l^cce tu quoque invenixti et quamvix xeriux tamen
aliquanclo tioi venit in mentem, uncle tua temeraria xententia
clextruatur; clixixti quippe naturale oonum, quocl ext innocentia,
poxxe voluntatix vitio cleperire ac per noc tam manum oonum,
quocl ita pertinet acl naturam, non corporix xecl ipxiux animi, ut
25 cum ipxo oono cleux nominem lecerit, amixxioile exxe monxtraxti.
()uocl xi ante tioi venixxet in mentem, non putarex procliialiter et
nimium clelormiter clici: "Lene inxtitutum ext animal, in quo
amixxioilia luerunt oona etiam naturalia"; amixxioilia enim tu
putaxti exxe, xecl voluntaria vel bona vel mala, naturalia vero xolex
30 inamixxioilia praeclicare. (2) l'u enim et alioi clicix quia "naturalia
ao initio xuoxtantiae uxque acl terminum illiux perxeverant", acl
lioc ut lioerum aroitrium, quocl liomini cleux, cum eum crearet,
cleclit, amitti non poxxe contenclax, praecipue axxerenx naturalia
bona voluntariix malix perire non poxxe. l^t icleo clicitix, quocl in
35 perverxum omnia conemur axxerere, tamquam clicamux non poxxe
amitti mala voluntaria, poxxe autem naturalia bona. l)uocl nox

27 bene ... nuralia^ c^ 18,18xq.

1 0 antevenit voluntatix N'. e</^.

30 nuralia ... pel'xeverani) 2,76,2xq.

1 5 enim^ <lcU. non /^ ^ 0icereiur /^/ ^?'. ,

rationallx ?'A, raiionabil ^/, </n. l. xet et rational M^ne

(? 25 monnraxti exxe t?'. (? 36 voluntaria mala t?'. e^.

23 cleperiri

I^ber xexiux c. 19

355

quioem non clicimux; utraque enim clicimux amitti poxxe, xecl

mala, quae invenuntur per voluntatem liberam, per cvinam
inclul^entiam poxxe amitti vel per numanam voluntatem, xecl a
cleo liberatam et a clomino praeparatam. Verum tu qui clicix
amitti poxxe per voluntatem malam, xecl voluntaria bona, non
naturalia, ecce invenixti atque ipxe clixixti innocentiam, quocl ext
naturale oonum, amitti poxxe per voluntarium malum. (3) l^t
innocentia, xi bene attenclax, maiux bonum ext quam liberum
aroitrium, c,uia innocentia rex bonorum ext, liberum vero
aroitrium et oonorum ext et malorum. l^Itrum autem mala
voluntate xic pereat innocentia ut poxxit oona voluntate reparari,
non contemptioilix quaextio ext. 3icut enim xi voluntate
amputentur corporix memora, non rextituuntur iticlem voluntate,
ita viclenclum ext an in re quiclem clixximili icl ext in animo tale
aliciuicl cle innocentiae perclitione continat et voluntario motu
perire poxxit, reclire non poxxit. l^am et xacra virinitax xi per
impuclicam pereat voluntatem, acl puclicitiam recliri potext, acl
vir^initatem non potext. 3ecl aclnuc rexponcletur et interitatem
virinitatix in corpore non utique animi exxe, xecl corporix; cum
vero cle innocentia clixputatur (quocl animi ext cxputatur). l^t
tamen conxicleranclum ext, utrum acl iuxtitiam voluntate recleat
qui peccaverit, non acl innocentiam, xicut illa acl puclicitiam, non
acl vir^initatem reclit. (4) I^Iam xicut iniuxtitia iuxtitiae, ita
innocentiae velut eiux contrarium non iniuxtitia, xecl reatux
opponitur, qui nominix voluntate non tollitur, etxi eiux voluntate
xit lactux. I^on enim verum viclet qui putat reatum xioi ipxi
tollere paenitentem, quamqzuam et ipxam paenitentiam cleux clet,

53 acl^ ... potext^ c/ I^ier. >^mox 2,5,1xq.; Ovicl. lieroicl. 5,10?xq.

40 cleo^ clomino (?
53 reclire ?/ ^,
54 xecl et (?
acl lioc /^
56 clixpuiaturl clixputatix X
quocl animi ext clputatur <^l</l, </n. l,
aclenclum, cle re cluae animi en clixpuiaiur ^l<l^. (?^e)
61
et) et /^
63 poenitenti X

40

45

50

55

60

356

I^iber xextux c. 19

quocl conlirmat apoxtolux clicenx: ?Ve /one </et l// lex /?<lenl'
65 tentklm, xecl reatum apertixxime cleux tollit liomini Lanclo
in^ul^entiam, non xibi ipxe nomo a^enclo paenitentiam.
Deoemux quippe illum recolere, c,ui /><le?lltentl<le /ocm non
lnvenlt, ^^mvu cm /<lc?'lmu ^^e;le?'lt e<lm. ^c per noc et
paenitentiam eit et reux remanxit, quia veniam non accepit, et
70 illi qui clicent inter xe: /?aenitentl<lm <l^ent et />^e <lnzxti<l
H>l>ltx zement ^/ nobu />?'o^lt x/>e?'bl^? et cetera, rei utique
in aeternum non accepta venia permaneount, xicut ille etiam cle
quo clominux ait: ?Von ^emittet?' ei, xe</ ^ex e^lt ^ete?? />ecc<ltl.
(5) l^cce inventa ext innocentia manum nominix oonum atqque
75 ita naturale, ut cum illa xit conclitux primux nomo et, xicut vox
clicitix, cum illa naxcitur omnix nomo, quae tamen nominix
voluntate percli potext, non poten reclcli, et reatux manum
malum innocentiaeque contrarium, quocl tamen potextax
nominix, cum xn voluntarium, poxxit inlerre nec poxxit auterre.
80 Viclexne quemaclmo^um ^eneralix tua reula illa tranatur, qua
putaoax naturale bonum nox voluntate non perclere, quanclo
inventum ext quoc> non xolum pereat, xecl nec recleat voluntate
clumtaxat numana? Deux autem potext nominem reatu aolato acl
innocentiam revocare. (6) dur er^o non creclix libertatem oene
85 aencli voluntate numana perire potuixxe nec reclire poxxe ni
clivina voluntate, cum aucliax nominem clicentem: ^Von <7/ vo/o
^lclo bonm, xe<^ <7o</ no/o m<l/?n /?oc <l^o, et poxt verba talia
clamantem: ()u me /l^e?Atnt? ac xubicientem: (??Atl<l </el />e?'

64 2 l'im. 2,25 67 I^ebr. 12,17 70 paenitentiani ... enienie^ 8ap. 5,3

71 qui ... xuperbi^ 8ap. 5,8
73 !^c. 3,29 86 Kom. 7,19 88 quix ...
noxtrum^ Kom, 7,24xq.

64 apoxtolux conlirm t?'. e</c/. ^ illix cleux clei t^, U.

67 illuni quippe X
locum poenitentiae t^. e<U.
69 remanxit^ permanxit /^ 70 prae anuxtia^
per anZuxiiain ?/!/ U.
72 eiiam ille t^.?X^/ e<U,
86 uoluntate cliuina
t^.?/

I^iber xextux c. 19 - 20

357

/m d^^tm ^omlnm ncr^?n? "3ecl lalxo", inquix, "cliceretur

lioer nomo, xi motux propriox variare non poxxet." I^ec te viclex 90
ipxi cleo tollere lioertatem et nooix, quanclo cum illo in reno eiux
immortalex vivere coeperimux, nec motux noxtrox nunc in
t>onum, nunc in malum nooix erit ooxxioile variare et tamen tunc
leliciux lioeri erimux, quanclo non poterimux xervire peccato,
xicut nec ipxe cleux, xecl nox ipxiux ratia, xua vero ille natura.
95
20. /l//.. S (1) Deincle quix paraxitux ita militix lorioxi virex
axxentationioux extulit ut l'raclucianux cliaooli? ()uocl cle poncle'
rioux ellectuum anoxci licet. kecit xiquiclem cleux nominem,
materiam ipxam limi veneraoili clinatione contrectanx, quae in
lormam nominix auctorix xui manum xuoacta xequeretur. 3teterat 5
iam aoxolutum, ceterum pallenx lri^enxque ximulacrum, xpiritum
quo niteret et vi^eret opperienx, tunc auuxtixximo auctorix
alllatu creatux et inxpiratux animux vixcera impleta commovit;
tunc omnex xenxux in apparatum propriorum munerum xuxcitati
xunt. Declit naoitator inrexxux vixcerioux colorem, xanuini 10
calorem, memorix viorem, cuti nitorem. (2) Vioe quocl
neotium in tormanclo et animanclo nomine oietax clivina
xuxcepit. Verum nec pertectum eum reliquit tamiliaritax concli'
torix; tranxlertur acl amoeniorem locum, et quem clementer
lecerat, munilice locupletat. I^ec noc tamen praextitixxe conten' 15
tux illuxtrat eum impertitione colloquii, clat ei praeceptum, ut
lioertatem xuam intelle^enx vicleret xioi xuppetere per quocl
amicior lieret conclitori; quocl praeceptum non in multa

89 xe<1 ... poxxet) v, l5xq.

90 vicl^ prouicl ?', pervicl l^iz.

95 ille vero xua t^, U,

re ... calorem^ <l^n. l. vixceritux calorem xanuini colorem ^/<l?'.

13 relinquit (? 16 impertione (? 18 amicitior ?' l^iz, ^ lieret amicnior t^.
l^iz., lierei amicior t^. X/<l^,

358

I^iber xextux c. 20

cinenctur, ne quicl onerix cle multiplicata lee xentiret, xecl

20 interclictu uniux pomuli Textimonium clevotionix expetitur.
?oxtea quoque ut naberet conxortem, per quam pater tieret,
clenuo illiux manux, qua conclitux erat, nooilitatur attactu, clivino
quoque xubin^e colloquio tovetur atque nonoratur. (3) ?Iaec er^o
a cleo praenita tam lona, t^am multa, tam ranclia inxtituta,
25 munera praecepta colloquia, nullam lecerunt liomini boni
necexxitatem. ^t e reione cliabolux non minux timicle quam
callicle exiua cum muliere verba commixcuit, et tantum virium
Nal>uixxe clicuntur, ut continuo in conclitionem naturalium
verterentur, immc, inenita cuncta xubruerent, lacerent perpe'
30 tuam mali necexxitatem et clominum ac poxxexxorem imaini clei
cliabolum imponerent. ()uicl er^o lortiux, quicl excellentiux, quicl
manilicentiux a^verxaria potextate, xi tantum levi conlaoulatione
lecit quantum cleux nec operibux xuix potuit nec muneribux
obtinere? (4) Xlanilextum ext itaque in eiux vox parte conxixtere,
35 cuiux tam immoclice potentiam praeclicatix, nec in cultum ^ei
noxtri ullum nabere conxortium, quem nox ut aequixximum itH
omnipotentixximum conlitemur, qui />otenx ext et ve?'lt< in cl>cl'
t elx, qui ^ml/l<lt xlct v/ne?Atm x^bm, icl ext cliabolum
et ^lanicneum voxque eiux axxeclax calumniantex naturam, ne vox
40 xponte peccare lateamini. Ipxe er^o cleux noxter ln vl>tte ^<lc/?
xui </u/>e?'^lt lnlmlcw xuox, per quocl ninil aut a vomx aut a
^lanicneix allerri potuit quocl non veritatix eiux tulmine clixxiliret.
/ll/<?. K (1) ^xxentatorex cliaboli non xumux nec eiux potex'
tatem, quae clei xubiecta ext potextati, aclulatorio, xicut nooix
45 conviciamini, praeconio lauclix extollimux. 3ecl utinam vox eiux
militex non exxetix, xicut omnex naeretici, quorum ille clomata in

26 cliabolux ... commixcuit^ c/ Qen, 3,1-5

37 poienx ... eiux^ (c/)?x. 88,9
38 liumiliat... xupei'bum^(c/) ?x. 88,1l 40 in ... xuoxl (c/) ?x, 88,1l

40 lemini ?/ l^z,

45 convinciamini (? ^ non eiux militex t^. U.

Liber xextu c. 20

359

quox potuerit per linuax vextrax velut tela mortilera iaculatur.

Dicit apoxtolux: (?>Atl< <l^ent /><lt?'l /oneox^lclentl nc ln ^<l^em
xo?^u 5<lncw?'m ln /mlne, <7l e?7<lt nc?x </e /?ott<lte tene^?'m et
t^n^t/^ ln ^nm ^/ c<l?'lt<ltu 5<le, et vox lxtax eratiax pro 50
parvulix nox aere oronibetix axxerentex eox non exxe xuo cliaooli
potextate. Lltquicl nixi ut incle non eruantur, ne lucra cliaooli
minuantur? (2) Dicit Iexux, qui xecunclum noc nomen xuum
5l/vm ^clt />o/>/m xm <l />ecc<ltu eo^m: l>Iemo intrat in
</omm /au t v<<l elx en/>l^t, nul />?'lx <l//l^^e?'lt /?'tem, et
vox in noc populo dni'ixti, quem x<l/vm ^lclt <l /^ecc<ltu eo?'m,
parvulox non exxe contenclitix, quox ut propriix ita nec
oriinalibux vultix obxtrictox exxe peccatix, et cum lallaci vextro
xermone minuitix virex eiux quem clixit veritax lortem, errore
vextro eum lacitix acl ootinenclox parvulox lortiorem. Dicit Iexux:
l^enlt enlm/l/lx ^>omlnu ^^e^e^e et x<l/vm^lce?'e ^c//>e?'le^t, et
vox ei rexponcletix: I^on opux ext ut parvulox quaerax, quia non
perierant, atque ita cum 20 eix xalvatorix inquixitionem repelIitix,
potextatem contra eox vulneratorix au^etix. (3) Dicit Iexux: ^Von t
nece<ln5 z^?7u me^lcx, xe</ m<l/e /?<lbentl^^ non veni voc<l?'e
iltw, xe</ />ecc<lto?', et vox ei cucitix: I^on ex er^o parvulix
necexxariux, quia nec voluntate xunt propria nec numana oriine
peccatorex. dum er^o non xalvox venire xalvanclox vetatix acl
meclicum, cliaoolica in eix pextix exercet potentiux principatum.
()uanto er^o ext tolerat>iliux, ut tamquam paraxiti et axxentatorex
cliaoolum lalxix laucuoux mulceatix, quam xicut militex vel
xatellitex eum clomatum lalxitatioux acliuvetix? dopioxo et ornato

48 dol. 1,12xq. 54 l^li. l,21; nemo ... lc>rtem^ (c/) I^lc. 3,27; c/ 1^i. 12,29
56 M. 1,21 61 Luc. 19,10 64 non ... 66peccaiore^ IVli. 9,12xq; I^lc.
2,17; Luc. 5,31xq.
47 linu vextr^ t?'. e<^/., xinulax uexirn ?<lc,, <lH/. linu ?>nz. 50 carl'
iaiix^ clarltatix ?/ I^iz. 51 potexiate caboli t^, U. 56 lacit luum t?', (?
64 cliciiix (?ac., clicii ix (?/?c.Nl/ 69 exercei pextix t?'. e</</. 72 ornu (?

55

60

65

70

360

75

80

85

90

95

100

I.iber xextux c. 20

oexcrioix eloquio, quomoclo cleux ex limo lormaverit nominem,

llanclo animaverit, paraclixo locupletaverit, praecepto a^minicu'
Iaverit tantamque curam, ne in aliquo eum ravaret, naouerit, ut
iclem oraeceotum non in multa cxtenoeret, ne quicl onerix nomo,
quem tanta oeninitate concliclerat, c>e multiplicata le^e xentiret.
(4) dur er^o nunc co^o5 co^/>tlbl/e <l^?'<lit <lnlm<lm, cur er^o
^<lve lzm t x/>e^ /l/lox /i<^m <l </ie exl>x <//e vent^e m<lt?'u
eo?7<m, quancloquiclem ipxum ^clam nec le^e multiplicata voluit
aravare? l^emoe cernitix quocl xi in o2raclixo nemo peccaxxet, ita
lecunclitax coniuum ^enere numano locum illum tantae lelici'
tatix impleret, ut nec animam corruptioile corpux ravaret nec
iuum rave natox nominex premeret nec laoor et clolor
mixeranclox parvulox erucliret. I-Incle er^o xunt ixta, quae utique
non xunt cle nexcio qua mala, quam ^lanicneux linit aut creclit, a
nooix aliena, nooixque oermixta, nixi cle noxtra vitiata orimi
nominix tranxrexxione natura? (5) 3ecl mirarix, nomo acutux ac
oruc>enx, et non exixtimax exxe creclenclum quocl cuaooli exiua
vertia cum muere commixta tantum virium naouixxe clicuntur,
ut naturalia bona cuncta perverterent, quaxi noc loquent veroa
lecerint, non conxenxux auclientix. l^on enim, ut clicix, pauca
veroa xerpentix in conclitionem verxa xunt naturaum, xecl
nominix voluntax percliclit oonum, quocl reclcli non poxxet
nominix voluntate, xecl clei, quanclo reclclenclum et quioux
reclclen^um iuxtixximux potentixximux et mixericorcxximux iucli'
caoit; quemaclmoclum in corpore, xicut iam cliximux, voluntate
nominix ootext eiux vixux aulerri, quocl xi lit xequitur caecitax,
quam necexxitax lerat, voluntax non aulerat; et in animo potext
voluntax nominix innocentiam eiux perclere et non potext

78 8ap. 9,15

79 8ir. 40,1

89 iaboli ... conunixi^ c/ Qen. 3,1-5

78 corruptibile corpux t?', (3

79 t om. ?/ l^.
85 ixta xunt t?'. e<^</,
91 cuncia bona t^, e<^/. 93 conclitione (? 96 iuclicat>ai (? 100 liominix

Lilier xextux c. 20 - 21

361

reclclere. (6) Illucl potiux intuere c,uocl mala cum quioux naxcuntur
nominex, quae conenerari nominioux in para^ixi lelicitate non
poxxent, prolecto nixi cle para^ixo exixxet natura vitiata, nunc eix
conenerata non exxent. Ixta quae manilexta xunt, axoice. l^on
enim mala mortalium <l </le exltl <//e vent^e m<lt^5 liliorum ^claam
in ooxcuro conicimux, xecl in luce clarixxima cernimux. ?Iaec c,uia
non xunt ex malae alienae commixtione naturae, procul cluoio ex
clepravatione xunt noxtrae. l^ec tioi vioeatur inclinum, quocl
xuoiecta ext uiaoolo imao clei; noc enim non lieret nixi iuclicio
clei nec removetur ixta ^amnatio nixi ratia clei. (7) ()ui enim
naturae excellentia ut imao clei exxet, acl ximilnuclinem clei lactux
ext, non ext miranclum, qzuia naturae clepravatione v<lnlt<ltl ml/u
^lctx t, n<//e ^l elx xlct mi^n /"nete?'en^ l'u clic, cur
innumeraoilex imainex clei in parvula aetate nulla peccata
lacientex non aclmittantur acl renum clei, xi non renaxcantur.
Kaoent enim aliquicl uncle mereantur iacere xuo cliaoolo, propter
quocl non merentur renare xub cleo; cuiux xi lumini conaererex,
non tanta arroantia veroa tua iulmini comoararex.
21. /l//.. S (1) I^icmet iitur aoxolutixxime nullo ^uuxtinum a
xuo praeceptore clitlerre, xecl clixoutationioux eiux non minux
^clae quam ceterorum naturam pexximam cleliniri. Denique ut
aclnuc aliquicl cum eoclem cle nix quae eimux cxxeramux, apparet
te etiam primi peccati non iclem ^enux quocl aliarum putare
culparum. l>lam cum clicix llaitia temporum xecutorum in
naturam tranxire non poxxe, veroi ratia ut cle peculatore, cle
oarricicla, cle incexto orti tilii ^enerantum peccatix naxcantur
oonoxii, nec ullum crimen exxe c,uoc> xeminioux mixceatur praeter
illucl unum, apertixxime oxtenclix illam inoooeclientiam non te
eiuxclem ^enerix aroitrari cuiux etiam ceterae xunt. (2) Vicle er^o

105 8ir. 40,1

112 ?x. 143,4

105 mortalium mala t?'. e^. 108 noxirae xunt t^, e</</. 113 uelui ^U.
21 (??/ 2 pi'aecepiore xuo t^, eH/. 7 cle clepeculore ?'

105

110

115

10

362

15

20

25

)0

35

40

IHer xexiux c. 21

interroatio noxtra quantae xit orevitatix et lucix. 3i peccatum

quocl ^clam commixit, voluntate xuxceptum ext et potuit lieri
naturale, cur non naec quae liunt cotice peccata, quae voluntax
criminoxa committit, in cletormitatem et praeiuclicia xeminum
coneruntur? ()uocl xi ixta non minux atrocia quam plura
inenerari nequeunt, qua lee, qua conclitione, quo privileio
illucl xolum vinccatur in^enitum? 3i uniux ^enerix peccata xunt,
quae novimux, quae lex ar^uit, quae aequitax punit, et illucl primi
nominix, quocl voluntate commixxum et aequitate punitum ext,
cur non aut ixta ex illo intelleimux aut illucl ex ixtix? ^ut xi
mutuo xioi textimonio exxe non poxxunt, qua impuclentia
cleneatur illa praevaricatio alteriux conctionix mixxe icl ext non
cle voluntate, xecl naturalI tabe prolata? (3) ?oxtremo, aucle cum
axxertione traclucix clelinire quoclcumque oeccatum, non clico
illucl primum, xecl interim vel cle nix quae nunc liunt, veroi ratia
xacrileium tlaitium vel malum quoclpiam lacinux, icl ext naec
peccata quam clelinitionem naoeant, explicato. Dicex xine clubio:
Voluntax ext appetenx "quocl iuxtitia vetat et uncle liberum ext
aoxtinere", quia xi voluntax mala non exxet, peccatum exxe non
poxxet. ^cl noc quam rationaoiliter axxuramux intencle. O
neoetuclinem, o impuclentiam non lerenclam. Delinix non exxe
oeccatum nixi voluntatem lioeram et a iuxtitia pronioitam, cum
mali naturalix opinio praexcrioat exxe oeccatum, cum quo
naxcitur nomo, non voluntarium. (4) l^on ext er^o verum
culpam non exxe nixi quae xponte committitur, quia ext crimen et
maximum, quocl non xponte, xecl naxcenclo xuxcipitur. Kemitte
iitur cleiinitionem peccati, quae catnolicix amica a^ vox nec
noxpitii iure clellectit, atque ea remixxa prooa te non exxe illorum
commilitonem, qui ipxam xuoxtantiam inviclia pravitatix

29 volunt ... abxtinere^ (c/) >^u. cluab. an. 15

17 qua^^ <U. lee ?"

LiHer xexrux c. 21

ZH3

oppunant. l^t ut quocl eimux colliatur, aut nulluin clocebitur

voluntarium, xi ext aliquo^ naturale peccatum, aut nullum erit
naturale, xi omne peccatum voluntarium clelinitur, conliciturque
ex nix, ut aut neex naxci poxxe peccatum et tranxeax in
catnolicorum ticlem aut, xi perxtiterix non aliqzuocl, xecl maximum
crimen xine voluntate xuxcipi per naturam, reclclax nomen tuum
etiam Xlanicneo, cui totum praextax obxecluium.
^l/<?. K fl) iVlanam te mini putax invicliam comparare, cum
clicix ninil me a meo praeceptore cliiierre. ^t eo in lauclem
meam tua xumo convicia nec cluocl coitax, xecl c,uocl verbix xonax,
revocanx acl liclem meam, xicut me intelleere oportet intelle^o.
Verum enim clicix et nexcix, xicut daipnax pontiiex perxecutor
dlirixti xcelera coitaoat et xalubria nexcienx veroa cliceoat.
(-aucleo prorxux in nac c,uae inter nox vertitur quaextione me
ninil a meo praeceptore clillerre, primo, quia ipxe clominux clocuit
me mortuox exxe parvulox, nixi eox ipxe vivilicet qui pro omnioux
mortuux ext, qucxl exponenx apoxtolux clicit: ^?'^o omn mo?'tl
xnt, et />^o omnlb^ mo5 t. l^t tu contraclicix neanx parvulox
mortuox, ne viviiicentur in dnrixto, cum latearix mortuum etiam
pro parvulix dlirixtum. ?Ioc me clocet etiam Ioliannex omnium
praeceptorix apoxtolux, qui clicit icleo venixxe lilium clei ut xo/v<lt
o/>e?A ^l<li^>/l. (2) ()uae vox neatix in parvulix xolvi, quaxi non
propter illox venerit qui icleo venit ut xolvat opera cliaooli.
?raeceptorex etiam meox neare non cleoeo, qui me acl noc
intelle^enclum xuo litterario labore iuverunt. Xteux praeceptor ext
dvprianux, qui clicit inlantem xecunclum ^clam carnaliter natum
contaium mortix antiquae prima nativitate traxixxe et noc ipxo

52 verum ... clicebai) c^ Ion. 11,49-52 57 2 (c'. 5,14xq. 61 venixxe ...

ia^oli) (</) 1 loK. 3,8 66 inlantem. ... 69 pecca^ c/^ ^/?l'' ^p, ^,5! ^u.
c. lul. 1.6
52 ca/pli ?/ l^iz., cail (? 56 ipxe eox t?'. e^</.
t?'. ?/ l^ 67 moriix^ inonalltaiix (?

62 propter illc>x non

45

50

55

60

65

364

70

75

80

85

90

95

iHer xexiux c. 21

acl remixxionem peccatorum accipienclam laciliux acceclere, qucxl

ei remittuntur non propria, xecl aliena peccata. ^/leux ext
praeceptor ^moroxiux, cuiux non xolum liorox lei, xecl veroa
etiam Ioc,uentix auclivi et per eum lavacrum reenerationix accepi;
lone xum quiclem impar meritix eiux, xea coniiteor et proliteor
me ninil in nac cauxa ao noc meo praeceptore cllerre. (3) dui
aoxit ut aucleax praeierre ?elaium praeceptorem tuum; quem
tamen e^o contra te cle ^moroxic, teneo textem meum. ?elaiux
enim clixit, quocl eiux "ticlem et purixximum in xcripturix xenxum
ne inimicux quiclem auxux ext reprenenclere." ()uem tu xic auclex
reprenenclere, ut quocl ait clixcorcam carnix et xpiritux per
praevaricatic>nem primi nominix in noxtram vertixxe naturam et
quicquicl aliucl cle vitiata per ^,clam natura numana xenxit et clixit,
^lanicnei allirmex exxe commentum. 3ane textimonium praecep'
torix tui in noc tanto viro ex parte cuxtocx, quocl eum non auclex
aperte reprelienclere, xecl cum mini nominatim conviciarix linua
maleclica et tronte proterva, proiecto et illum et aliox, qui eaclem
xenxerunt atc,ue clixerunt, ecclexiae catnolicae manox claroxque
cloctorex tanto nequiux quanto oblic,uiux criminarix. l^^o itac,ue
aclverxux te et meam clelenclo et illorum liclem, c,uox palam timex
nabere inimicox et invitux paterix iuclicex. (4) ^oxit autem ut apucl
talex iuclicex valeant aliquicl arumentationex tuae, in quioux pec'
cato illi mano, noc ext praevaricationi primi nominix, peccata
conxec,uentium temporum comparax et putax, xi xcelere primi
nominix eenerix numani natura mutata ext, etiam nunc parentum
xcelera naturam cleouixxe mutare liliorum. r^aec enim clicenx non
rexpicix peccatorex illox, poxteaquam peccatum illucl rancle
lecerunt, et cle paraclixo exxe climixxox et a lino vitae tanta xeveri'

76 iiclem ... reprenenclere^ ?el. lr, ex lin. arb. 3, c^ 4,67,38

cliam ... naiuram^ c/ ^mbr. I^uc. 7,141
73 in nac cauxa ninil t^. e</</. 77 xic tu t^. eH/.
92 naiura enerix numani t^. e<^c/,

78

cuxcor'

78 et xpiriiux om. ?^s U,

tate pronioitox. I^umquicl xcelerati tempoi'um ixtorum in aliquax

inleriorex terrax oroiciuntur cle noc oroe terrarum, cum nic ipxa
xcelera quamlioet mana commixerint? l>lumc,uicl a lino vitae,
quocl in nac mixeria nullum ext, oronioentur? 3ecl oerxixtit ^enerix
numani locux et vita, in quioux et impiixximi nominex vivunt, 100
cum vicleamux illorum impiol'um locum et vitam, xicut erat ante
peccatum, poxt peccatum non ootuixxe conxixtere. ^5) Deouerunt
autem xecunclum opinionem vextram parvuli nullo reatu ooliati,
mox ut naxcuntur, tamc,uam innocentex imainex clei perlerri ao
anelix in para^ixum clei et illic xine ullo laoore ac clolore nutriri, 105
ut xi c,uix eorum peccaxxet, ipxe incle merito proiceretur, ne
crexcerent imitatione peccata. l>lunc vero cum xolux auclierit qui
in paraclixi telicitate oeccavit: 5/?ln< et t^b/o5 te??n /><l?'let tl^i
nAl/e</lct^ in omnioux o/>e^x tu et ln x^o?'e v/tx tl e</
/><lnem tuum, nullum nominum viclemux a poena laoorix alienum, 110
c,ui utique laoor oeatox nanitatorex paracxi non erat ravaturux.
^t cum xola mulier eiux auclierit: /n t?'utltl<l /><ln ^/lw, nullam
parientium ab noc xupplicio xcimux immunem. (6) ^umc,uic>
er^o ita extix aoxurcli, ut aut in oaraclixo exixtimetix nominex ixtax
aerumnax luixxe paxxurox, xi nemo peccaxxet, c,uax manilextix' 115
ximum ext cleum nonnixi oraevaricatorioux illix tunc nominioux
intulixxe, aut nunc eax ne^etix eol'um poxterox perpeti paraclixi
exxulex et uoique terrarum tot tantaxque mixeriax perlerentex?
^,ut clicturi extix, quanto maix quixc,ue ext peccator atque impiux,
tanto maix eiux arox olrere xpinax et trioulox et tanto maix 120
eum xuclare laoorioux, et c,uanto ext quaeque mulier iniquior,
tanto eam oarientem clolorex perpeti raviorex? (7) 3icut er^o

98 lino vit^ c/ Qen. 2,9; 3,22

104 pei'lem ... aiielix^ c/ Luc. 16,22
108
xpinax ... tibi^ (3en. 3,18
109
mleicia ... iuix^ Qen. 3,17; in^ ...
panem) Qen. 3,19 112 Qen. 3,16

100 Komin impiiiiiu t?'. e</</, 105 ac^ ei^/e<U,

/</. 119 que^ et e<U. 121 xuUare eum t?', <?

118 tantaxque) ei iainax

ZHH

125

130

135

140

145

I^itier xextux c. 21

numanarum poenae mixeriarum, quax communiter oerterunt ^/

^</<lm <l c/le exltx </e vent^e m^t?'u eo?'m, icleo xunt omnium, quia
parentex communex xunt omnium, cle quorum oraevaricatione
lxta venerunt, ita ipxorum cluorum praevaricatio tam manum
oeccatum cleoet intellei, ut poxxet omnium ex viro et muliere
naxcentium in cleteriux mutare naturam et communi reatu
tamquam Nereclitarii cleoiti ooliare cmroraonum. ()uixquix
iitur clicit talem conclitionem quorumlioet clelictorum, c,uae
nunc committuntur, exxe cleouixxe, qualix luit conctio clelicti
illiux, quocl in illiux vitae tanta lelicitate et tanta non peccancli
lacilitate commixxum ext, etiam ipxax cluax vitax clebet aequare,
eam xcilicet quae nunc aitur et eam quae in illix xanctix et beatix
cleliciix aeoatur. (8) ()uoo xi exxe xtoliclixximum cernix, clexine cle
peccatix praexentix xaeculi velle oraexcrilKere, ne illucl peccatum
manum liabeat xuam vim et xuum meritum xinulare.
()uamquam et in nac vita omnipotenx et iuxtux ille qui clicit:
/ie</^lm />ecc<lt^ /><lt^m ln ^/lox, parentum reatu etiam poxterox
irretiri xatix eviclenter oxtenclit et quamvix mitiore nexu tamen
nerectariox tieri cleoitorex, nixi eox, xicut iam in xuoeriorioux
nuiux operix partioux clixputavimux, a vinculo illiux proveroii quo
clici xolet: /?at?' m<ln^c<lve^nt v<lm <lce?'^m et </ent ^/lon<?n
o/nt/>^nt, non vextrum ar^umentum, xecl novum texta'
mentum nec natura ^enerationix, xecl ratia re^enerationix
aoxolvat. (9) Delinitio vero illa peccati, uoi intelleitur voluntax
appetenx "c,uocl iuxtitia vetat et uncle lioerum ext aoxtinere", illiux
peccati clelinitio ext, quocl tantummoclo peccatum ext, non quocl

12) 8ir.4c>,1
159 Lx. 34,7; c/ Lx. 20,5
14)
146 voluntax ... a^xtinere^ (c/) ^u. cluab. aii. 15

ler. 31,29; ^. 18,2

123 poenae Iiumanaruin t?'.?Me^</.

130 iitur^ ero e</^,
136 inanum
peccaium t?'. U,
141 clebiiorex lieri t?', e<U.
142 qucxl ?/e<U.
144 obxtipuei'unt (?, lec/c^^s,/l),.?9,^.2l?a/.
145 eneraiionix naiura

I.ll?er xextux c. 21 -22

367

etiam poena peccati; quoo nexcio quotienx tioi iam aa ixta

rexponxum ext. ()ui enim clicit: /^on ^o</ vo/o ^lclo ^on?n, xe</ 150
^o</ no/o m<l/?n /?oc <l^u, non illi ab noc malo liberum ext
abxtinere et i^eo invocat lioeratorem, quia percoit lioertatem.
22. /l//.. S (1) l'emoux ac>monet ut acl alia tranxeamux, xeo in
eoclem loco rextare aliquicl inoinatione compellor. l'une aucleax
ccere ^clam voluntate peccaxxe? I^ncle tioi venit noc xomnium?
()uia inic,uum, inquix, erat, ut imputaret in peccatum cleux nixi a
quo adxtinere liberum noxxet. ()uicl er^o? ?Ianc iuxtitiam ille 5
princepx quem colitix tenebrarum acl momentum ei creoiclerat et
eam propecliem repoxcenx nunc cleum omni aequitate clextituit, ut
qui intellexerat a primorco non exxe imputan^um in peccatum,
nixi uncle liberum merat abxtinere, per omne reliquum tempux a
cunctix naxcentibux noverit abxtinere liberum non luixxe? 10
(2) ?oxtremo uncle tu noxti illucl tantummoclo iuxtum luixxe, ut in
^oam nixi voluntarium crimen non ooxxit ulcixci, xi iniuxtum
exxe non noxti imputari cuiquam in crimen c,uocl latearix xine
voluntate xuxceptum? ^ut er^o opinionem traclucix iuxtam
putaoix, ut clei poxxit convenire xententiae, cum imputat 15
peccatum parvulo, quoo xit nulla eiux voluntate commixxum, et
co^erix illucl quoque iuxtum et clei convenienx iucliciix proliteri,
ut ^clae imoutaverit in oeccatum quocl noverat a0 eo non
voluntate, xecl xubxtantiae xuae clelormitate prolatum, perque noc
ipxum nulla erit traclux nec clepravata operantix aroitrio, xecl male 20
inxtituta ao exorclio natura repreliencletur, conliteberixclue te exxe
Xlanicneum, aut xi rexipixcenx iniuxtum exxe clixerix ut ^clam reux
teneretur pro naturae xuae culpix, irretutaoiliter conxequetur

150 Kom. 7,19

149 quoti U, 150 bonum laacio t^. eH/.
22 (??/ 6 teneorarum quem coliiix t^. ^ 16 xcit (? 21 cleprelien'
cletur (?, repl'e^enclitur ?' I^iz., om. ^/ 22 tenereiur reux t^. ec/</, 2) conxe'

368

Liber xextux c, 22

xcelextixximum exxe, xi ^oel l5nocn l>loe et omne nominum ^enux

25 oonoxium oriinali crimini cenxeatur. (3) ()uocl lacinux iuclicii xi
a^moveax cleo tuo, xolux pro omnioux remaneoit reux
appareoitque, quocl xemper, non ioxum exxe quem catnolici
aequixximum in trinitate veneramur. ()uocl xi a clei accuxatione
clextiterix, ^lanicneae traclucix, qua nactenux contoxxux ex, vel
30 recvivux cloma clamnaoix.
/l ^<?. K (1) IrIinc ext quocl venementer erratix, ninc extix naere'
tici, ninc aclverxux catnolicam liclem, quae evitanx naereticox
eloquia clivina xectatur eixque munitur, noviciax macninax numa'
nix et vanix ar^umentationioux componere aucletix quoniam
35 nexcitix, et quocl intelleere non potextix, creclere recuxatix, quicl
valeant in xeriem ^enerationix xeminum nexux et in creaturix,
quax cleux aliax ex aliix xecuncium ^enux xuum naxci voluit, quanta
xint et quam xint inellaoilia quamque etiam nullo penetrentur
xenxu, nulla coitatione comprenenclantur naturalia iura propa'
40 inix, uncle ixte xit inxitux numano ^eneri allectux, ut omnex,
quantum acl ipxox attinet, certox tiliox velint naoere. (2) dui rei
prolicit in leminix caxtix loeclerix tioex coniualix, orooter quoo
pniloxopnux ?lato iure clixplicuit, quia permixte cenxuit utencium
leminix in ea civitaie quam clixputanoo velut ootimam lormat;
45 etiam ipxe quicl volenx, nixi ut omnioux minorioux maiorex eam
reclclerent caritatem, quam vicleoat tiliix ioxam clebere naturam,
cum quixque coitaret exxe poxxe xuum lilium, cuiux eam vicleret
aetatem, ut ex quacumque lemina inota, qua incllerenter uxux
exxet, xuo natux xemine non immerito crecleretur. ()uicl? Illam
50 vocem nonne cle vixcerioux cunctorum patrum Cicero emixit acl

42 propier ,.. 49 creclereiur^ c/ ?I. polit. 5,457c xqq.

24 enoc (? ^ omnium (? 25 crimini orimall l?'. e<^</. 27 apparabitque ?'
32 uitanix (? 36 nexux^ xexux ?/ ^iz. 42 liclex loeclerix t^. (? 43 ceiuuit
permixte t^, e</</. 44 lormam ?<lc. ^iz., lormauit ^/ 47 lilium xuuni t^. U,

I^iber xextux c. 22

3H9

lilium, acl quem xcribenx ait: "3olux ex omnium, a quo me in

omnioux vinci velim?" (3) l^onne ipxa, quae occultixxiina exxe
cliximux et tamen olux quam creclioile ext valere conoxcimux,
naturalia propainix iura lecerunt, ut cluo ^emini nan xolum
nonclum inentex, verum etiam nonclum naxcentex, acinuc in
utero matrix cluo populi clicerentur? l^aem propainix naturalia
iura lecerunt, ut Ixranel <icatur xervixxe in ^evpto, Ixranel
prolectux exxe ex ^evpto, Ixraliel in terram promixxionix
intraxxe, Ixranel acleptux oona vel exoertux !nala, quae illi populo
cleux vel praextitit vel inllixit. De quo etiam xcriptum ext: I^eniet
ex 5lon ^l e?'l/yl<lt et <lve<lt lm^let^tem <lb /^cob, et /?oc l//u <l me
tt<lmentm, cm ^^tl^/e?"o />ecc^t^ eo?'?n, cum ille nomo, qui
liaec cluo nomina propria primux et xolux accepit, lone ante
clelunctux oona vel mala ixta non viclerit. (4) ?Iaec propainix
naturalia iura lecerunt, ut iclem populux clecimaretur in ^,oranam
non oo aliucl nixi quia in lumoix eiux erat, quanclo clecimatux ext
ipxe propria voluntate, ille autem populux non propria voluntate,
xecl naturali propainix iure. ()uomoclo autem luerit iclem
populux in lumbix ^branae, non xolum ex illc, uxque acl tempux
qucx xcriotum ext in epixtula acl ?Iebraeox, verum etiam ex ipxo
uxque acl noc temoux et aI3 tioc uxque in tinem xaeculi, quouxque
tilii Ixratiel alii ex aliix ^enerantur, quomoclo er^o exxe potuerit in
lumoix uniux nominix tam innumerabilix nominum multituclo,
quix eloquenclo explicet, quix xaltem inveniat coitanclo?
(5) l^eque enim xemina ipxa quorum ext quantitax corporaiix, licet

51 xolux ... velim^ ^0. dice?'onu non eKlt, c/ ^. l'i^rcl, 3aint ^uuxtin ei
diceron, ?arix 1958, 2,87 55 aclKuc ... clicereniur^ c/ Qen. 25,23 57 Ixra'
Kel' ... ^evpio^ c/ Deui. 24,22; Ixraiiep ... ^evpio^ c/ Tx. 14,30
58 terrani prc>nuxxionix^c/^?Iebi'. 11,9
60 Ix. 59,20xq.
65 icleiii ... 67
volunte^^ c^ ?Iedr. 7,9xq.

54 propanix (?^/ 61 a e</c/. ^ tenamentum a me N'. (?

luerit t^. ^^, 72 potuerit xe t?'. ?/

68 lclem populux

55

60

65

70

75

)70

80

85

90

95

100

I^iber xextux c. 22

xinula xint exiua ex quioux xinuli quique naxcuntur, xi

conexta exxent ex quioux tot nominex nati xunt atque naxcuntur
et in linem uxque naxcentur, ootuixxent lumoix uniux nominix
contineri. Vix iitur nexcio quae invixioilix et incontrectaoilix
xecretix naturalioux inxita ext, uni iura propainix naturalia
clelitexcunt, pwpter quam vim tamen non utique menclaciter in
lumoix illiux patrix luixxe clicuntur, quotquot ex illo uno
potuerunt ^enerationum xuccexxioux et multiplicationioux
prapaari. l>Ion xolum autem ioi luerunt, verum etiam illo
xciente et volente clecimato et ipxi clecimati xunt neque xcientex
neque volentex, quoniam nonclum exxtiterant qui xcire ac velle
potuixxent. (6) ?Ioc oorro icleo cxit illiux xacrae auctor epixtulae,
ut xacer^otium dnrixti, quocl liuraoat xacerclox ^lelcnixeclecn qui
clecimavit ^oranam, oraeponeret Levitico xacerclotio clocenx
etiam ipxum Levi c,ui clecimaoat lratrex xuox, noc ext clecimax ao
eix accioieoat, clecimatum mixxe a ^lelcnixeclecn in ^,oranam,
quia et ipxe in lumoix erat ^branae, quanclo eum clecimavit
^lelcnixeclecn, lcl ext ao eo clecimax accepit. ^c per noc dnrixtum,
cui clictum ext: T x<lce^w in ^ete?'n?n xecn^m o^lnem
^/e/c^ue</ec^, non vult intellei clecimatum, ut I^evitico xacerclotio
merito praeleratur; ^lelcnixeclecn enim clecimavit ^oranam, non
clecimatux ext, xicut Levi in ^oranam. (7) 3i autem quaerltur,
c,uomoclo dnrixtux non tuerit clecimatux, cum etiam ipxe, quocl
manilextum ext, xecunclum oriinem carnix in lumoix luerit
^oranae, quanclo a Xlelcnixeclecn pater ille clecimatux ext, ninil
occurrit nixi quocl ^laria quiclem mater eiux, cle c,ua carnem
xumpxit, cle carnali concupixcentia parentum nata ext, non autem
dnrixtum xic ipxa concepit, quem non cle virili xemine, xecl cle
xoiritu xancto orocreavit. l,Ion er^o pertinuit acl rationem virilix

87 ixit ... 97 >^t>raliam^ <^ Nebr. 7

94 ?x. 109,4; Nebr. 7,17; 5.6

79 iimr) ero eH/.

85 xunt clecimaii N'. e</c/.
92 ^t>raliae erat t?'. e</c/,
eciniavit eum e</</. 99 luerit in lumbix t?'. e<U. 1 04 xancio xpiriiu t^. (?

I'ioei' xextux c. 22

371

xeminix, per quam luerunt in lumnix ^branae quox in illo exxe

clecimatox xacra xcriptura textatur. (8) doncupixcentia porro
carnix, per c,uam iactux carnalium xeminum provocatur, aut nulla
in ^,clain luit ante peccatum aut in illo vitiata ext per peccatum.
^ut enim xine illa poterant et ^enitalia conruenter moveri et
coniuix remio xemen inluncli, xi nulla tunc luit, aut acl nutum
voluntatix etiam ioxa xervire, xi tuit. I^unc autem xi talix exxet,
numquam c<lw cont?A x/>l>ltm conc/>uceret. ^ut er^o ipxa
vitium ext, xi nulla luit ante peccatum, aut ipxa xine clubio ext
vitiata peccato, et icleo ex illa traNitur oriinale peccatunl. kuit
er^o in ^tariae corpore carnalix materia, uncle carnem dnrixtux
axxumpxit, xecl non in ea dnrixtum carnalix concupixcentia
xeminavit. I^ncle ille natux ext ex carne cum carne, in ximilitucline
tamen carnix peccati, non xicut alii liominex in carne peccati;
propterea oriinale peccatum in alx reeneratione clixxolvit, non
ipxe ^eneratione contraxit. (9) Icleo ^Uam primux ille, xecunclux
ixte, c,uia xine carnix concupixcentia lactux ext ille, natux ext ixte;
xecl ille tantum liomo, ixte vero et cleux et nomo, et icleo ille non
peccare potuit, non xicut ixte peccare non potuit. kruxtra er^o
peccato illiux peccata liliorum eiux quamlioet ma^na et norrenoa
vel aequare vel etiam praelerre conarix. Illiux natura quanto maix
xuolimiter xtaoat tanto maix raviter conciclit. I^atura illa talix
luit, ut nec mori poxxet, xi peccare noluixxet; natura llla talix luit,
ut in xe clixcorcliam carnix et xpiritux non naoeret; natura illa talix
luit, ut contra xua vitia nulla certaret, non quocl eix ceclebat, xecl
c,uocl in eo nulla erant. l'unc er^o cleoex peccata poxterorum eiux
peccato eiux aec,uare xi talem, tunc vero et maiora ea clicere xi
meliorem naturam potuerix invenire. (10) I^atura quippe

112 caw ... concupixceret) (c/) Qal. 5,17

105 clecimox exxe t?', /. 115 xumpxit dKi'ixtux e</c/. . 1 2 1 exi l c>m. ?/
^ 122 eil om. (? ^ et^ om. 7 ^ potuit non peccare t?'. /c//, 129 vitia xua
t?', ^ ^ ei e<^/.

105

110

115

120

125

130

372

135

140

145

150

155

Liber xextux c. 22

rationalix quanto ext ipxa xuperior tanto ruina eiux peior, et

peccatum eiux quanto increcoiliux tanto ext clamnaoiliux. Icleo
an^elux irreparaoiliter ceciclit, quoniam cui plux clatur plux ab eo
exiitur; tanto itaque plux cleoeoat oooeclientiae voluntariae
quanto plux Naoeoat in oonitate naturae, uncle xic punitux ext non
lacienclo quocl cleouit, ut nec velle iam poxxit aeterno etiam
cruciatioux clextinatux. ^clam vero in tam multix poxterix xuix, ut
eox ullux numerare non poxxit, ^^tl<l <//el />e?' /m dH^tm
</o^llnm noxt?'??l a xempiterno xupplicio lioeratur et in xe ipxo,
quamvix a xua morte poxt annorum aliquot milia, quanclo
(nrixtux pro nooix mortuux acl loca mortuorum non necexxitate
xecl potextate clexcenclit et clolorex xolvit inlerni. (11) 3ic enim
eum intelle^encla ext a clelicto xuo ecluxixxe 3apientia, quia per
carnem xanctam unici lilii clei quam proeneravit, patrem ^enerix
numani ac xic etiam patrem dnrixti, qui pro xalute nominum
tactux ext nomo, ao illix vinculix tunc xolutum non merito xuo,
xecl ^?'<lti<l </el />e?' /m (H?'utm </omlnm noxt?'?n, non inaniter
creclit ecclexia. ?Ioc er^o imputavit in peccatum cleux primo
^clae, uncle aoxtinere illi lioerum luit, xecl ipxe primux ^clam tarn
excellentix naturae luit, quoniam vitiata non luit, ut peccatum
eiux tam lone maiux ceterorum peccatix exxet quam lone melior
ipxe ceterix luit; uncle et poena eiux, quae peccatum eiux continuo
xubxecuta ext, tam ranclix apparuit, ut continuo etiam teneretur
necexxitate moriencli, cuiux erat in potextate non mori, et cle loco
tantae ielicitatix torax continuo mitteretur et a Ueno vitae
continuo vetaretur. (12) ?Ioc autem quanclo lactum ext, in lumoix
eiux erat ^enux liumanum. I^ncle xecunclum illa, c,uae praelocuti

135 cui ... exiitur^ c/ I.uc. 12,48

140 Kom. 7,25
144 pot,te
clexcenclii^ c/^ 1 ?eir. 3,19; 4,6; clolor ... uilerni) c/ ^ci. 2,24
145
a ...
8apieniia^ c/ 8ap. 10,2 149 Kom. 7,25
133 eiux t (? 135 exiitur ab eo t?'. ?/ e<U.
151 naturae tam exceIlentix t^. e<^

141 ei om. (?

145 qua ?'

I^iber xextux c. 22 - 2)

373

xumux, nimix occulta et multum valentia naturalia iura pro 160

painix conxequenx erat ut qzui erant in lumoix eiux per
concupixcentiam carnix venturi in noc xaeculum ximul clamna'
rentur, xicut conxequenx erat ut qui eo iure propainix et ratione
xeminix eraNt in lumoix ^oranae ximul clecimarentur. Omnex
itaque lilii ^clae in illo axperxi xunt contaione peccati et mortix 165
conclitione clevincti. ^c per noc quamvix xint parvuli et oonum
quicquam vel malum non aant voluntate, tamen c,uia incluti
xunt illo c,ui voluntate peccavit, tranunt ao illo peccati reatum
mortixque xupplicium, xicut oarvuli qui dnrixto incluuntur,
c,uamvix ninil ooni tecerint xua voIuntate, xumunt ao illo 170
oarticioationem iuxtitiae et vitae p^emium xempiternae. (13) Ita
lorma luturi a contrario drixtux oxtenclitur, propter quocl ait
iclem apoxtolux: 5lct ln^l>nx l^^lnem te?^enl, ln</<lmx et
lm<l^nem elx ^l cle c^e/o t. ()uae cum ita xint, ille clicat peccato
et morte primi ^,aam non inclui c,ui naxcuntur, quixc,uix clicere 175
auclet iuxtitia et vita xecuncli ^^am non inclui c,ui renaxcuntur,
c,uamvix nec illi peccatum lecerint uncle lioerum ext aoxtinere,
nec ixti iuxtitiam quam lioerum ext lacere.
2). /l//.. S (1) "Illucl er^o peccatum, c,uocl ipxum nominem in
paraclixo mutavit in peiux, c,uia multo ext ranoiux quam iuclicare
nox poxxumux, ao omni naxcente t^nitur." ()uix tioi clixit
quoniam peccatum ^,clae multo luerit rancliux c,uam dain?
^lulto etiam quam 3oclomitarum, multo poxtremo immaniux 5
quam tuum atque ^lanicnei? (Derte in liixtoria nulla ixtiux
vanitatix invenitur occaxio. luxxum merat ut eclulio uniux ^oorix
aoxtineret; ruclix imperitux incautux, xine experimento timorix,
xine exemplo iuxtitiae, xu^extu mulierix uxurpavit excam, cuiux

172 lorma ... oxienitur) c/ Kom. 5,14

2),1 ^u. nupi. 2,58
176 ^am xecuncli t?'. e</.
2) (??/ 2 in peiux muiavit t^. U,

17) 1 (or. 15,49

)74

I^iber xextux c. 23

10 illexerat et xuavitax et venuxtax. Vicleo nic tranxrexxionem luixxe

man^ati. ^clmixxa ext praevaricatio una cle ceterix, quax clivel'xix
teml>orioux peccantium xtutia perpetrarunt; non tuit amoliux
quam cum populux Ixralielix interuictix uteoatur animalioux.
(2) dauxa enim oeccati naucl in qualitate oomi erat, xecl in
15 tranxrexxione manclati. ()uicl er^o tale lecit ^clam ut peccatum
eiux exixxe xupra aextimationem nominum criminerix? l>Iixi lorte
et noc xecunclum mvxteria ^lanicnei, qui 2o clecerptione
pomorum et omnium naxcentium manux conioet, ne partem clei
xui laceret, quam corticioux et raminioux opinatur incluxam, tu
20 quoque ^Vclam raviter cleliquixxe, quia cum exu oomi clei tui
xuoxtantiam laceraverit, aroitrarix. O mrorem. "()uia multo ext
rancliux illucl peccatum quam iucucare nox poxxumux, ao omni",
inquit, "naxcente tranitur." (3) ^laiux er^o crimen luit pomum
eclere cum non liceret, quam xanctum ^oel parriciclali tivore
25 conloclere, quam noxpitum in 3oclomix et xexum et iura violare,
quam liliox xuox iam xuo lee claemoniix immolare, quam inno'
centex poxtremo nulIiux conxciox voluntatix recenx opux clei
uiaooli reno xuoclere meritixque coniunere, quam cleum iniqui'
tatix aruere, quam nonoraoilex nuptiax teneorarum principi
30 cleputare, poxtremo parvulox, quia naxcuntur per ^enerantium
voluptatem, omnioux prolamx, omnioux piratix peiorex putare?
(4) ()uocl non lin^o, xecl colli^o, tu quippe illucl peccatum ita
univerxix criminioux maiux rancliuxque clixixti, ut nullo aequi'
parari poxxit reatu. ?Iuiux autem tam mani mali, quocl vitiix
35 omnioux praeponclerat, plenox aclvenire parvulox axxeverax. Lene

2l >^u. nupi. 2,58

l 0 viclec, (?, uicle ?/ ecU, l 6 exnitixxe ^<l?'. 1 7 a e<^ 23 luit crimen t?'.
e</^. 25 xexum et^ xexuum ^?'. 30 naxcantur ?^/ /</. 33 aequiperari
?/ ^ poxxlt aequiparari t?'. e</c/. 34 mali mani t?'. /c/. ^ oninibux vitx t^.

I^iber xexiux c. 23

375

itaque intelleximux quocl quanto maiorix oeccati participex xunt

tanto in conclemnatione xcelextix omnioux oraelerantur.
/ll/<?. K (1) ?ropter veroa mea, quae poxuixti cle lioro meo
velut relellencla, xi poxxex, uoi clixi: "IllucI er^o oeccatum quocl
ipxum nominem in paraclixo mutavit in peiux, quia multo ext
^rancux quam iuclicare nox poxxumux, ali omni naxcente
tranitur", quaerix a me quix mini clixerit quocl oeccatum ^clae
multo tuerit rancliux quam dain, multo etiam quam 3oclomi'
tarum. ()uocl eo quiclem non exorexxi meix veroix, xecl ea tu xic
intellexixti; eo enim clixi rancliux quam iuclicare nox poxxumux
illucl exxe peccatum, non clixi rancliux quam dain vel 3oclo'
mitarum. ?ronioiti enim pomi uxurpatio, quoniam xic vinclicata
ext, ut natura quae potextatem non moriencli naoeoat, naoeret
mo^iencli necexxitatem, orocul cluoio iuclicia cuncta exceclit
numana. (2) ?omum quippe lee clei vetitum manclucare leve
vicleretur exxe peccatum, xecl quanti lioc aextimaverit qui non
potext lalli, xatix apparet ranclitate xupplicii. dain vero tratri'
ciclae apparet omnioux immane peccatum et xcelux exxe conxtat
norrenclum, quocl xi, ut tu lacix, pomo illicite clecerpto per
numanum comparetur examen, ricucula comparatio iuclicaoitur;
qui tamen lratricicla, quamvix quancloque moriturux, nec morte
punitux ext, qua xolent numanix iucliciix talia crimina vinclicari;
ait quippe illi cleux: d^e?A^u te?^m, et non <l^ciet vl>tte?n
x^m c^?'e tl^l, ^e?nen5 et t?enlenx e^u x/>e?' te?^m. l^t cum ille
auclienx terram non xioi claturam lructum xecunclum laoorem
xuum et xuper eam cum ^emitu et tremore mixei'um xe tuturum
maix mortix tormicline quateretur, ne quix ei laceret quocl ipxe
lecerat lratri, poxuit ei cleux xinum, ne quixquam eum cum

)9 >Vu. nupi. 2,58

4,13-15

58

(3en. 4,12

40 in paraclixo ipxuni liomineni t^. U,

61

cum ... 64 c>cci^eret^ (!en.

44 verbix meix t?'. ^

40

45

50

55

60

376

I^iber xextux c. 23

invenixxet, occicleret. (3) ?Iic rui'xux vicletur inenx culpa et levix

65 poena; xecl nominum iucliciix noc vicletur, qzui nec mvxteria ixta
conoxcunt et nominum culpax tam Iic,uiclo atc,ue intero
examine quam cleux penxare non poxxunt. 3oclomitae xane ine
xuper illam terram veniente cle caelo poena xunt xuix lactix
conruente conxumpti; xecl ioi erant et parvuli te patrono puri et
70 iioeri ao omni contaione peccati, nec tamen iuxtux et mixericol'x
cleux tot innocentex imainex xuax per aneloiinn minixterium,
c,uocl ei lacillimum luit, ante raouit cle incenclio ^oclomoi'um, aut
xicut trioux illix in cainino virix innoxiax eix llammaH, qzuioux
parentex eonnn cremaoantur, omniootenx praeouit. (4) Ixta
75 conxiclera, ixta clili^enter et pie coita et viclenx in noc xaeculo
puxillox cum manix pariter talioux mixeriix xuoiacere, c,ualex
nullo moclo poxxent in clei paraclixo, xi nemo peccaxxet, exxixtere;
anoxce oriinale peccatum et iuxtum z?AT^e lzm 5^ ^/
/l<^lm <l </ie exltx </e vent?'e m^tn5 eo?^m et noli eox tua
80 clelenxione ampliux a^ravare, aerotix vel mortuix xalvatorem et
vivilic2torem cleneanx dni'ixtum. I^am xi quaerix, quix mini
clixerit quam manum perpetrarit peccatum ^clam, ipxe ext qui
clixit et tioi. 3ecl xi naoex aurex aucliencli, aucliex eum; naoeoix eax
autem, xi non illax aroitrio tuo triouax, xecl ao illo accipiax qui
85 clixit: O^t?o eu co?' conoxcencli me et <l?' <ll/lent. ()uix enim
nixi c,ui talioux aurioux caret, non auclit xci'ipturam xine ulla
ooxcuritate vel amoiuitate clicentem nomini primo peccatori:
Te?'?A et in te?'?'^^l lbu? (5) I'lbi eviclenter oxtenclitur non eum

67 8cloinitae ... 69 conxumpii) c^ (!en. 19,1-25 73 inbux ... praebnit^ c^

Oan. 3,49xq.
78 8lr. 40,1
83 xi ... eum^ c/ ^li. 11,15; 13,9; I^Ic. 4.9 <^.
85 ar. 2,31 88 Qen. 3,19

64 vicletur am. ^il?'. 68 terrain illam t?'. (? ^ xuix lactix canruenie xunt t?'.
e</c/. ^ lactix xu t?'. ?/
82 peccatum perpetrarit aclam t^. ?/, peccanu
^cl^m perpeirarit t^. e</.
83 Kab ^ ^ auiem e t^. /</.
84 tuo

I.iber xexiux c. 2)

)77

mixxe vel carne moriturum icl ext in terram, uncle caro eiux
xumpta luerat, moige ioxiux carnix iturum, nixi propter peccatum
noc aucre perpetiqzue meruixxet, uncle poxtea clixit apoxtolux:
(7o^ox ^/em mo?'tm t />w^te?' />ecc<ltm. ()uix non aucat,
nixi qui talex aurex non naoet, clicentem cleum cle ipxo ^cl^m: ?Ve
<l/l^<ln^o exten</<lt m<lnm x<lm et xm<lt </e /l^no vit^e et e</<lt et
vw<lt in <lete??lm? ^t </lmuit l//m ^omlnx <//e /N?Actuo
vo//>t^tu, uoi utic,ue xine laoore ac clolore ullo viveret in
aeternum. Voluptax quippe illa paracxi, qzuocl necexxe ext
lateamini, xi dnrixtianum nomen nonclum extix ooliti, non
turpnuclinix, xecl oeatitucnix coitancla ext. (6) ?Iaec er^o poena
quam meruit ^clam ne viveret in aeternum, et icleo climixxux ext
cle loco tantae oeatituclinix, uoi xi exxet nec,ue peccaxxet, procul
cluoio viveret in aeternum, quam mana poena ext, tam manum
cleoemux intelleere peccatum, qzuocl ea poena clinum luerat
vinclicari. ()uicl iitur aix, ooxecro te, cum oeccatum ^,clae tanta
extenuare conarix inxtantia, nixi cleum aruix immanix norren'
claec,ue xaevitiae, qui noc tanta non clico xeveritate, xecl cruclelitate
punivit? ()uocl cle cleo xentire xi nelax ext, cur non quantitatem
culpae, cle qua nominex iuclicare non poxxunt, iuclicante iucce
incomparaoiliter iuxto cle poenae ranclitate metirix et tuam
linuam a xacrilea loquacitate compexcix? (7) ^o autem
iniquitatix non aruo cleum, cuiux clico iuxtum lzm x/>e?'^/lox
/l<^lm <l </le exltx <//e vent^e ^<lt?'u eo?'?n; xecl tu potiux iniquum
lacix cleum, qui putax eox noc perpeti xine ullo merito
qualixcumqzue peccati. l^ec propter opux quocl lecit cleux, xecl
propter vitium quocl inxevit inimicux, eox xuo eoclem inimico exxe
clico qui ex primo nomine naxcuntur, xi in xecunclo non
renaxcuntur. In quioux tu ecclexiam catnolicam crimine maiexta'

92Kom. 8,10

9) Qen. 3,22xq.

89 terrain^ rra (?
xeniire t^. e</</.

111 8ir. 40,1

96 ac) et e^

98 xi^ nixi ?/ l^iz.

107 neln t

90

95

1lX)

105

110

115

378

120

125

l30

135

140

I^iber xexnix c. 23

tix accuxax, xi, ut clicix, non eruuntur cle potextate teneorarum,

cum t>aptixantur parvuli, et illa, priuxquam oaptixentur,
exorcixat et exxutllat tot imainex clei. l^ec nonoramlex nuptiax
principi teneorarum oeputo, quax pur^o ao omni noxa lioiclinix,
xi ea oene utuntur intentione propainix. (8) 1"u vero malum quo
c<lw conc/>uclt ^^^x5 H?l>itm conxtituere in paractixo non
pernorrexcix, noc ext in loco tantae pacix, tantae quietix, tantae
nonextatix, tantae lelicitatix. I^ec parvulox non naoentex nixi
oriinale peccatum omnioux llaitioxix et xceleratix, ut calumni'
arix, iuclico exxe peiorex. ^,Iiucl ext enim a xe commixxo peccato
ravari, aliucl alieni quamlioet mani contaione rexper^i.
?ropter quocl parvuli acl remixxionem peccatorum, xicut ait
?oenux, poena vextra, dvprianux, noc ipxo taciliux acceclunt,
quocl eix remittuntur non propria, xecl aliena peccata. l'u autem
cum parvulox non xolum, quoo et nox ccimux, nullum ex
propria voluntate lecixxe, verum etiam nullum ex oriine clicix
traxixxe peccatum, iniuxtum procul cluoio lacix cleum, quocl tioi
iam xaepe cctum xaepiuxque clicenclum ext, qui eix impoxuit z?nve
l^m ^ </le exit5 </e vent^e m<lt?^x l//o?^m. (9) 3ane ut intelleax
quomoclo parvuli ex ^clam nati et participatione peccati illiux
nominix ooli^entur et tamen ipxiux reatui non aequentur, attencle
dlirixtum, quem leixti exxe lormam luturi et vicle quemacl'
moclum parvuli in illo renati et eiux participex liant iuxtitiae et
eiux meritix non eox aucleax comparare. l'u quoque in nuiux
operix tui lioro xecunclo in ^clam peccati lormam, quia prior
peccavit l^va, non primam clixixti exxe xecl maximam, xicut in

123
Qal. 5,17
129
propier quocl ... 131 pecc^^ (vpr. ep. 64,5
135
rave ... illorum ^8ir. 40,1
139
leixti ... lumri^ c^ K.om. 5,14
142 in ... maximaml c/ 2,189. 190
118 eruantur (? 121 clepuio principi ienebrarum t?'. ?/ /c/. 127 pecco
a xe commixxc> t^. /^. 133 clicix ex oriine t?'. ?/ H/. 140 luxiiiiae liain
t?'. U, 141 aucleaxeoxt^. e<^/.

I.iber xextux c. 23 - 24

379

(arixto iuxtitiae lormam non primam exxe xecl maximam, quia

luerunt iuxti et ante ipxum; quocl a te clictum xi oolitux non 145
luixxex, non nic ^clae peccatum extenuarex, in quo maximam
lormam peccati exxtitixxe conlexxux ex.
24. /l//.. S 3ecl cur tioi ^e innocentiae inimicitiix commoveatur
inviclia, cum petulantia et raoiex orix ooxcaeni nec clivinitatix
lionore trenetur? ^ccuxax enim parvulox xecl cum cleo, incexxix
innocentiam xecl cum aequitatix injuria; inliciarix veritatem, xecl
cum eiux criminatione quem cleum tuum taterix. >^,c per noc etxi 5
nox cleiiceremux rationix auxilio, aouncle taamen traclux peccaati
axxertorum xuorum clelormitate corrueret.
/ll/<?. K (1) l'ua convicioxa loquacitax raoiem mini ooiecit orix
ooxcaeni. l,Iumc,uicl eo xum clelenxor lauclatorque lioioinix?
I^umquicl eo auxux xum concupixcentiam carnix, qua c<l?'o conc' 10
/>uclt ^ve?'^5 x/?l>ltm, para^ixi etiam poxxexxione vitare? In
quem locum tanti clecorix et pacix ximul introcluxixti aut bellum,
quo acl peccanclum imoellenti lau^aoiliter repunatur, aut
cleclecux, quo ei turpiter cectur. dur er^o tam contumelioxe
inxurix in me nec rexpicix te? l^am eo non accuxo oeum, xecl tu 15
qui clicix parvulox nullum ex oriine tranere oeccatum, quioux ille
impoxuit rave iuum. (2) Nec incexxo innocentiam cum aequita'
tix iniuria, xecl iu aequitati tacix iniuriam, qui tantam clicix naoere
parvulox innocentiam, quox tamen, xi quocl ipxe xapix, verum exxe
xciret, ravi iu^o aequitax non puniret. I^ec inlicior veritatem nec 20
cleum criminor, xecl tu potiux. Verum enim clixit apoxtolux:
(?o^x mo?'t?n t />w/>te^ />ecc<ltm, quocl tu neax. Deum vero
quomoclo non criminarix, cui mixeriax quax neare non potex,
imputax parvulorum nullum naoentium mixeria cnum oriinale

24.10 (^. 5,17

22 Koni. 8,10

147 exxtitixxe um. (?

24 (??/ 1 inimiciiiix innocentiae t?'. U,
ei tx. /c/. 20 ueriti ?)^/ e</c/.

4 ueritaii ?/ e</c/.

14 iurpiter

380

I.ibei' xextux c. 24 - 25

25 peccatum? ^,c per noc concluxio tua, quae cleiormitatem nooix

in^erit, nulliux rationix xequitur veritatem.
25. /^. S (1) Verum quicl nox tam ooxtipe veritatix xoliux
rationem xequenclam putamux, cum inimicorum noxtrorum
plialanx ipxix innitatur rerum periculix et inxurat in nox aerum'
narum munita xullraiix? Vult quippe puclore coeuntix, clolore
5 parientix, xuclore laoorantix tranxmixxionem culoarum et
poenarum in xemina comprooare, ut nix viclelicet xinix cullici'
lium oartuum, aricolarum xuclantium et clumoxorum novalium
crimen naturale creclatur, cuiux merito per tot incommocla ^enux
exerceatur numanum, quocl quiclam per ^,clae peccatum mortale
l0 opinantur ellectum. Icleo autem clixi "quiclam", quia princepx
eorum ^,uuxtinux noc quiclem eruouit clicere. Denique xcrioit acl
^arcellinum mortalem ^,clam lactum vicleri, xecl eleantia xolita
xuoclit mortem xtipencum iniquitatix luixxe et, quem tatetur
mortaliter inxtitutum xecunclum naturam, mori non potuixxe
15 pronuntiat. (2) Illae er^o aclverxux nox quae leuntur in (^enexi
xententiae prolerri xolent, quioux ^clam atque l^va vexantur, cle
quioux clixxerencli iam tempux ext. Dixlt, inquit, ^o?nlnx <//e5
xe^oentl.' l)^ /ecutl /?oc, ^l<l/e</lctx t <lb omnl^5 />eco?'l^x et <l^
omnltT5 ^tiu <^^e xnt 5/>e^ te?^<lm, x/>^ />ectx et vent^em
20 <lmb/^bu et te^<lm m^n</^^ omnl^ </le^x vlt<le t^e. ^t
lnl?nlcltl< />on^m inte?' te et m/le?'em et lnte?' xemen tm et
xe^en el5,' l/>x<l tm c^/>t<lblt c<l/>t et t l//lx c<l/>t^tiu c<l/<7<lnem.
^//le?'l ve?'o </lxlt.' ^//tl/>/lc<l?u m/tl/>/lc<ltio t?'utltl< t< et
ze?nltm tm,' in t?tltl<l /><l?'l/l/leix et </ vl>m tm conve^lo
25 t<l et l/ne tl </o?nl'n<lt'lt?'. /i<^le <ltem c/uclt.' ()onl<lm ^^utl
^ocem n7/le?'u t<le et nl<ln^c<tl </e /l^no, </e ^o />?'^ece/>e?nm tlt
cie eo 5o/o ne m<ln</c<l?' ex eo, m<l/e^lct^ te?'?'<l l>l o^e?'ltil tu,' ln

25,12 Xlarcellinum^ //, <l//c/ll a</ ^u. pecc,mer. 1,2xq.

25 (??^ 3 periclix ?'

17ext tempux t^. eH/,

17 Qen. 3,14-19

22 xemen) inter xemen (?

I^ibei' xexiux c. 25

381

t??xtltl<l m<ln</c<lbu e<lm omnlb5 ^etA<x ^lt<le t<le. 5/?ln< et

t?'l^/ox e^et tl^l, et e^^lenm <l^n ti. /n x^o?'e^lclel t<le e</
/><lnem tm, </onec conve?'t^?'u in te??^m </e <7<l xm/?t5 ,
^onl^lm te^<H et ln te?'?'^m lbu. (3) ?Iax er^o xententiax acl
textimonium inenitae iniqzuitatix axxumitix concionaminique non
tuixxe in parienclo leminax cloliturax, nixi acl eax cum peccato l^vae
lecunclitatix illiux aerumna tranxixxet. Ipxum er^o xupplicium
inclicium vultix exxe peccati, ut qzuocl prima teminarum meruit
per clelictum, nulla quoque xine eaclem cre^atur iniqzuitate
xentire. I^on enim exxet, inquitix, clolor in pariente nixi exxet in
naxcente peccatum. ?Iix er^o quam attonitux occurram naucl
lacile metior. l'antum enim xtimulorum a^movit in noc loco
vextra opinio, ut vix cliner acl certationem moveri; plura quippe
in nix ooiectionioux intelleentiae xunt peccata quam x/llaoae.
/l//<?. K (1) ^erumnax ^enerix numani quamlibet clicax et lace'
tux irricleax vel irri^ere te linax, ipxae te in nax anuxtiax
impulerunt, ut paraclixum clei, etiam xi nemo peccaxxet, aerumno'
xum tuturum mixxe atiirmare coarix; quocl xi verecunclatux lacere
noluerix, ut taciax tuo clomate ur^eoerix. ()uocl cloma nixi
correctux aoiecerix, ixtax prementex et in norrenclum praecipitium
contruclentex anuxtiax non elluiex. ()uaeritur enim aox te nax
aerumnax, quax et in maiorioux et in parvulix exxe conxpicimux,
uncle exixtimex emanare. Kexponclex ex tuo clo^mate ^enux numa'
num xic exxe ao exorclio xui clivinitux inxtitutum. Kelerturque
rexponxioni tuae: llr^o et in paraclixo tuturae luerant, xi nullum
ioi peccatum exxet exortum. ?Iic tu aut praecepx imx aut cloma
mutaoix aut lronte perclitux aut mente correctux. (2) ^ut enim
aerumnoxa vita locum lamoxixximae lecitatix impleKix et non
inveniex oculox quibux qualexcumque axpicere aucleax dnrixtia'

35 vultix peccati m^icium t?', e<U. 37 inquit ix (? ^ eei^ ... naxcente)

in naxcente exxet t^, U.
43 niuxii K t^. e</</.
45 noluerix lacere t^.
U, 46 urearix (? 48 a te U, 50 Kumanuni enux t^. ^ 5l exxe^
</</. conxpicimux ?'

30

35

40

45

50

55

382

60

65

70

75

80

Liber xextux c. 25

nox, aut in aorupta norrioiliora cleiectux alienae malae naturae

nooixque permixtae nax aerumnax nominix imputaoix et ^lanicnei
tartarea prolunclitate xoroeoerix, aut cle natura vitiata nanc
aerumnarum poenam iuclicio clei punientix exxixtere coniiteoerix
et in auram catnolicam rexpiraoix. ()uin etiam clicix "quocl
quiclam ^enux numanuin per ^clae peccatum mortale opinantur
ettectum" et aclclix icleo te clixixxe "quiclam", quia eo princepx
eorum noc eruouerim clicere, xecl acl ^larcellinum xcripxeriin
mortalem ^clam iactum vicleri. ()ui naec tua et mea illa le^erunt
vel leunt, xi ?elaiani non xunt, prolecto viclent quemaclmoclum
linua tua xit amplexa cloloxitatem. (3) l>Iumquam enim eo xenxi,
numquam omnino clixi, xicut vox clicitix, "^clam mortalem
lactum, qui xive peccaret xive non peccaret moriturux exxet."
?Iaec prorxux veroa ooiecta xunt daelextio in epixcopali iuclicio
dartnainienxi. ?Iaec ooiecta xunt et ?elaio in epixcopali iuclicio
?alaextino. ?Iaec quippe cle nac re inter nox et vox vertitur
quaextio, utrum ^clam xive peccaret xive non peccaret, moriturux
exxet. l>Iam quix inorat quia xecunclum clelinitionem, qua
immortalix ille clicitur qui non potext mori, mortalix autem qui
potext mori, ^clam potuit mori, quia potuit peccare et icleo mori
merito culpae, non necexxitate naturae? 3ecunoum Iam vero
clelinitionem, qua et ille immortalix ccitur cuiux ext in potextate
non mori, quix neet ^clam nuiux exxe conclitum potextatix?
()uoniam qui naoeoat potextatem numquam peccancli, proiecto
naoeoat potextatem numquam moriencli. (4) Illucl er^o ext quocl
contra vox ccitur, noc cloma vextrum, quo putatix ^clam xive
peccaret xive non peccaret luixxe moriturum, omnino exxe

61 qucxj ... 63 ellecium^ v, 9xq. 63 te ... 65 vieri^ c/ 10-12

72 ?aIaeximo) (^) ^u. t. ?el. 23z. 57; pecc.ori. 3

68 ^clam ...

65 illa mea t?', /</.

67 amplexa x t^. e<^
68 monalem ^c^in t?^. e<^c/.
71 cannainenxi ?)^/e<U. 75 clicitur ille t?'. eH/. 79 xe concliium liuiux

lHer xextux c. 25

383

lalxixximum. ()uae cum ita xint, quo pacto eo clicerem, quocl me

clixixxe mentirix, ^clam xecunclum naturam mortaliter inxtitutum,
quaxi ur^eretur necexxitate morienc, cum in mortem nixi propter
oeccatum non poxxet ur^eri? ^,ut quomoclo eum mori non
ootuixxe pronuntio, cum exxe mortuum xciam et utique xi mori
non ootuixxet, mortuux non exxet? 3ecl plane illum non mori
ootuixxe pronuntio. ^liucl ext autem non poxxe mori, aliucl poxxe
non mori; illucl maiorix immortalitatix ext, lioc minorix. 3i cluo
ixta clixcernix, et quocl vox cle ^clam ccitix et quocl nox contra vox
ccimux cernix. Vox enim clicitix: "3ive peccaret xive non peccaret
moriturux exxet", nox autem clicimux: ()uamcliu non peccaret
moriturux non exxet, et xi numquam peccaxxet mortuux non exxet.
(5) Deincle commemorax quae contra vox cle (^enexi clici xoleant,
et cle clolore parientix, qua poena prior l^va punita ext, clicix
aliquicl quocl nox clicere vix putari vel putax. I>Ion enim clicimux
non tuixxe in parienclo leminax cloliturax, nixi acl eax cum peccato
l^vae lecunclitatix illiux aerumna tranxixxet, cum acl eax non
lecunclitatix, xecl iniquitatix aerumna tranxierit. ^txi enim lacta ext
aerumnoxa lecunclitax, iniquitax noc, non lecunctax lecit;
aerumna quippe parientix ex iniquitate nominix, tecunclitax autem
ex clei oeneclictione clexcenclit. (6) ^ut xi aerumnam lecunclitatix
non xic intellezi voluixti, tamquam eam lecunclitax lecerit, xecl
acceperit, naec ext noxtra xententia. Verum nox non clicimux
etiam in paraclixo parientex leminax mixxe cloliturax, immo incle
colliimux nunc clolorem poenam exxe peccati, quia in eo loco
non luixxet, uoi non xinerentur manere quicumque peccaxxent;
quocl tu relutare non niterix, nixi clei paraclixum manu tronti
oppoxita et oculix clauxix non xolum lioiclinioux nominum, verum
etiam cruciatioux implere coarix. 3ecl quicl mirum, quanclo

9) xive ... exxet^ </ 69

91 ext itnmortalitaiix t?', U,
(?

102 non lecunclitax Koc lecit t^, ec/</. ^ leclitax

85

90

95

100

105

NO

384

115

120

125

130

I^ber xextux c. 25 - 26

implere vix illum memoraoilix lelicitatix locum etiam mortioux

nominum, qzuarum xine aliqzuo corporix cruciatu vel nulla vel
oaene nulla continit. l^t cum naec portenta te clicere tuum
cloma compellat eox qui liaec abxit ut clicant, quia illucl potiux
antiqzuitux ecclexiae clei traclitum tenent, uncle clictum ext: /l
m/le?'e lnltl?n ^l<7tm t />ecc^tl et />w/tte?' l//<lm mo?'lm?' omn,
auclex inxuper irriclere eorumque me principem inxultanter
appellax contra xcientiam et conxcientiam tuam. (7) I^ullo moclo
namqque inorax, quot et quanti in ecclexia clocti ecclexiaeque
cloctorex ante nox clixerint xic naturam clivinitux nominix
inxtitutam, ut xi non peccaxxet, moriturux non exxet. r^orum er^o
quomoclo princepx vocor, quox non cluco, xecl xequor? l'e autem
principem exxe non clico eorum qui axxerunt xic ^clam mortalem
lactum, ut xive peccaret xive non peccaret moriturux exxet, atque
ita /><l?'./um xanctae ^o//>t^tu, uoi tanta requiex animae et
corporix er, morientium cruciatioux, mortuorum lunerioux,
lu^entium maerorioux implere conantur. I^Ion ex tu eorum
orinceox; ?elaiux et daelextiux, c,ui priorex ixta clixerunt, tenent
nuiux nelancli clomatix principatum. ()uox utinam, xicut non
clucix, ita nec xequererix!
26. /l//.. S (1) r^oc enim ipxum quam inxanum ext, quocl clicitix
primo clolorem pariencli comitem exxe peccati, cum ita oerxoicue
acl xexuum conclitionem maix quam acl criminum rexoiciaat
ultionem, ut omnia animalia nullo maculata peccato nox anorex,
nox ^emitux in oarturitione patiantur! ?er quocl apparet aru'
mentum non exxe peccati c,uocl inveniri etiam xine peccato potext.
Deincle promoventex atlertix aliucl mulio ineptixximum. I^on
cloleret, inquix, lemina, nixi exxet criminum particepx. Verum

117 8ir. 25,33

115 penae ?'
26 (??^

127 Qen. 2,8. 15; 3,23xq.

122 liomin cliviniiux t?'. U,

125 non clico ex principein

I.iber xextux c. 26

385

ilico xuticlitix: 3ecl noc peccatum, propter quocl clolet mulier, non
in pariente, ceterum in naxcente cleprenenclitur. st) I^am icleo et 10
oaptixatae mulierex liberae, aix, aitant a peccato, xecl pro
tilionum iniquitate quox eclunt lecunctatix xuae cliliicultatioux
allliuntur. ()ua ooinione traclux peccati non iam a matre
clecurrit in xuoolem, xecl in parentex a naxcente relunclitur. l^am
xi icleo mulier oaptixata xentit clolc'ex, quia iniqquitatex in parvulo 15
inveniuntur, xupina incipit exxe traclux, non prona. ^n non icleo
cruciatur quia iniquitatem tiliux naoet, xecl icleo quia eam xecum
ipxa, cum naxceretur, aclvexerat? Verum noc malum xuolatum ao
ea per ratiam clixerax; xi er^o peccato clolor parturientix
aclnaeretiat, amotio peccati cruciatui cleouit parturitianum 20
mecleri. ^,ut xi cruciatux nic xine iniquitate exxe non potext, qui
tamen poxt oaptixma invenitur in leminix, iniquitax quoque eix
non ext clempta per ratiam et eviluit pompa oaptixmatix. (3) 3i
autem in nix mMeriix ea quam nox creclimux, non vox linitix,
mn virtux et veritax xublatumque ext omne peccatum, remanet 25
tamen clolor, qui partux clillicultate ^eneratur, manilextum ext
illum ^emitum naturae inccem exxe, non culpae, qzuem te
quoqzue annuente patiuntur quax a ^lanicneorum oeccaio libera'
tax laterix. ?orro icl exemplix rerum xolix apparuit. 3i vero
inxpiciamux et ipxiux veroa xententiae, illa vextrax neoulax 30
xplenclicliore xolix racliix lulore clixxolvet. l>Ion ext quippe clictum
acl mulierem: Orientur in te clolorex, aut: (^eneraoo tioi ^emitux,
ut poxt culpam xenxux eorum viclerentur inxtitui, xecl: ^//tl'

33 Qen. 3,16
9 xul?cliilx ilico t^, c? 11 liberae ^/<l^., libere (??/ i^iz. ^ aitant a^ ananie
?/ Vliz,
1 5 inveniuniur in paruulo ?/ ec/c/.
1 6 iraclux exxe t^, ?/ eH/.
20 parturitionuni clebuit t^, eH/. 22 in leminix invenitur t^. eH/, 26 clolor
iamen t?', ec/^. ^ illum ext t^. (? 30 xententiae) <U. ne ?/, <U. nae ^/<l?'.,
</c/. me ^.
31 lulore xolix racliix t^. /,
33 inxtitui viclei'entur t^.

386

l^iber xextux c. 26

/>/lc<ln^, inquit, m/tl/>/lc<lt?o t?'utltl< t<. Oxtenclit iam exxe in

35 naturaii ratione quocl xe in peccatrice perxona non conclere, xecl
multiplicare promittit. (4) I^umquam quippe multiplicantur nixi
exxtantia; ceterum anteqzuam xint, tieri quiclem proprie, au^eri
autem praepropere nuncupantur. Denique ne noc noxtrum maix
quam ipxiux veritatix exxe vicleatur, nic in cunctix animantioux
40 veroorum relertur orclo xervatux. De nomine quoque priuxquam
lieret: /^ci<lmx, inqzuit cleux, /?omlnem ^/ lm<l^lnem et
xlml/lt^lnem nwt?nm, et clenuo cle muliere: Dclt, inquit,
</omlnx (</ex) non t t?on?n xo/?n exxe /?omlne?n,' ^lcl<lm5 ei
</ltonm xlml/e xl. ?oxtea vero quam lacti xunt: Kene<inlt e,
45 inqzuit, </icen5.' Oncite et m/tl/>/lcml>ll et lm^/ete te?7Am.
^nteqzuam conerentur, non ext clictum: multiplicentur; xecl: liat
nomo; poxteaquam exxtitit qui acciperet incrementa, conxequen'
ter acliunit: ^clte et m/tl/>/lc?nlnl et lm/>/ete te^<lm. (5) ?Ioc
itaque orcline ^emitux parturitionum, qui xecunclum naturam
50 luerat, ita in nominum corporioux xicut in pecorioux inxtitutu5
non conctur in ^va, xecl crexcit, ut peculiari ranctate excita'
torum allli^eretur an^orum. l>Iec tamen acl poxterae aetatix
leminax nixi naturali mecliocritate et corporum varietate pertin'
^erent. Ioi er^o non ut cloleret in parienclo mulier cle peccato luit,
55 xecl ut nimix cloleret, xicut etiam temporibux cliverxix cleoilitatex
corporum pro peccatix quiouxclam leimux acciclixxe; xecl non illa
ampliatio mixeriarum parximoniam mocli naturalix evertit. I^ec
tamen omnia, qzuae in eaclem xententia continentur, animaclver'
tentix vi^ore claucluntur. (6) deterum quaeclam ioi parx inclicat
60 meritum, quaeclam clexinat ollicium. ^//tl/>/lc^nx, inquit, m/tl'

41 Qen. 1,26
3,16

42 Qen. 2,18

44 Qen. 1,28

48 (^n. 1,28

60 Qen.

43 clonunux cleux co^exl, cloininux (??/, cleux e<U, ^ ee >liun t?'. ?/U,
(x^c/^ ^,^,/3) 44 xiiniIem (3?' 46 conclereiur M^ne 48 implete) replete

Liber xextux c. 26

387

/>/lc<lt?o t^tltl< t<lx et ^e?nlt?n tm, in t?'utltl<l/>?'i^/lw. ?Iuc

uxque ultio, quam non natura, xecl perxona promeruit. Iam ninc
ximpliciter poxteriorix xexux munux oxtenclitur: /i^vl>m, inquit,
tm con^e?'xlo t<l et lMe tl </omln^blt?'. ?Ioc nimirum non
xpectat a^ poenam, quocl nixi exxet xpectaret acl culpam; ut viro
quippe mulier moclexto xuoclatur allectu orclo ext, xupplicium
non ext. (?<l/>t enim, xecunclum aooxtolum, m/le?'u vl>, quia non
t c^e^t5 nomo />?'o/>te?' ^/ie^em, xe^ m/^ />w/>te?' vl>m. 3i
er^o caput xuum conruo puclore veneretur, naturae inxtituta
cuxtoct, non peccati tormenta perpetitur; cui orcni xi
rexultaverit, rea ext. l>Ion ext er^o in mixeria tunctio rei, cuiux
nelectux in noxa ext.
/l l/<?. K (1) Dolorem pariencli poenam ccimux exxe peccati.
3cimux enim noc cleum xine ulla amoiuitate clixixxe nec clixixxe
nixi praevaricatrici xui manclati nec oo aliucl clixixxe nixi quia
iraxceoatur xuum praevaricatum exxe manclatum. 3ecl nanc iram
clei ut tu exinanirex atque lruxtrarex, clixixti uxque acleo ixtam
poenam non exxe peccati, ut animalia, quorum nulla peccata xunt,
^emitux nuiuxmocli in partu clolorexque patiantur. l^on quiclem
tioi clixerunt animalia, utrum ille ^emitux xit canentium an
clolentium. (^allinax xane pariturax ximiliorex exxe cantantioux
quam clolentioux cernimux, poxt partum vero talex vocex eclere
qualex in lormicline conxuerunt; porro cum pariunt in xummo
exxe xilentio, xicut columoax et aliax avex ouae aclvertentioux
innotexcunt. (2) ()uix er^o novit muta animantia, quae quicl in xe
aatur inclicare non poxxunt, utrum tempore pariencu eorum
motux et xonux non xolum ninil clolorix, xecl naoeat aliquicl etiam
voluptatix? 3ecl quicl mini ext in nac re xcrutari ooxcura naturae,

63 Qen. 3,16

67 Lpn. 5,23; non- ... virum ^ 1 ^or. 11.9

62 liic (?
75 man<Iaie ?/>c.
77 atque) ei /</.
poenam ixiani e<^
80 canentium U,, conaniium (??^, <U. al. canen ?>/. ! an cc>?^cl, non
(??^. vel e</</.

65

70

75

80

85

388

I^ber xextux c. 26

cum incle cauxa noxtra non pencleat? ?rorxux xi muta animalia

90 ninil patiuntur clolorix in partu, ar^umentum tuum nullum ext; xi
autem patiuntur, ea ipxa poena ext imainix clei conclitioni
pecorum comparari. ?oena porro imainix clei, nixi culpa
praececleret, iuxta exxe non poxxet. Illucl autem aoxit ut llicam,
quocl tamquam clicam retellenclum putaxti, non xuo, xecl naxcentix
95 merito matrem clolere cum parturit, et icleo etiam climixxix
peccatix liclelex clolere ur^ente necexxitate pariencli. ^.oxit,
inquam, ut noc clicam. (3) I^umqzuicl enim qzuia mortem clicimux
peccati exxe xupplicium, icleo clicenclum ext eam poxt remixxionem
peccatorum non cleouixxe contin^ere? ?Iaec quippe quax in natura
100 praevaricatione vitiata clicimux poenax exxe peccati, icleo etiam
poxt peccatorum remixxionem manent, ut prooetur liclex, quam
cle venturo creclimux xaeculo, uoi ixta non erunt. I^eque enim
liclex exxet, xi propterea crecleremux, quia continuo nooix ninil
clolenc et non morienc praemium reclcleretur. ()ua ratione
105 reclclita, icl ext acl a^onem ticlei nooix relinqui mala contracta
peccato, quamvix reatu peccatorum per oaptixmum iam xoluto,
quicl naoet virium ouocl aixti: "3i in mvxteriix xuolatum ext omne
peccatum et remanet tamen clolor, qui partux ciiicultate
^eneratur, manilextum ext illum ^emitum naturae inclicem exxe,
110 non culoae?" (4) ?Ioc enim cluocl nullax aclverxux nox naoet virex,
non utic,ue cticerex, xi liclei tu vel naoerex vel attenclerex virex,
quae tanto xunt lortiorex quanto maix ea H>e?Amx, <^<le non
vl</em5 et />e^ /><ltlentl^m mixeriarum plenituamem oeatituclinix
/>ect^ml. "3ecl ipxa," inquix, "clei veroa, quioux non ait:
115 Orientur in te clolorex, aut: (^eneraoo tioi ^emitux, ut poxt

107 xi ,.. 1 10 culpae^ c/ 25-27

1 12 xperamux ... 114 exxpeciamux^ (c^)
Kom. 8,25 114 xe ... 119 promm) v. 32-36
89 noxira cauxa t?^, eH/.
90 clolonx paiiuniur t^, eH/.
95 clolere^ clolore
^/ ^ imixxix eim t^. eH/. 99 Kae ?'e</</. 101 renuxxionem peccaiorum t?'.

I^iber xexiux c. 26

389

culpam xenxux eorum viclerentur inxtitui, xecl ait: ^//tl/>/lc<ln5

m/tl/>/lc<lbo t?'utltl< t<, oxtenclunt quia iam erat in naturali
ratione quocl xe in peccatrice perxona non con^ere, xecl
multiplicare oromittit" et aclclix quaxi clelinitivam ^eneralemque
xententiam clicenx: "l^umquam quippe multiolicantur nixi
exxtantia; ceterum antequam xint, lieri quiclem oroorie, au^eri
autem praepropere nuncupantur." (5) I^loi primum abx te quaero
quomoclo clicax clolorex l^vae iam exxtantex luixxe quox perpexxa
non luerat, quomoclo, inqzuam, iam clolorex nabebat quae ninil
cloleoat? ()uocl xi non exxtaoant in ea clolorex, quia non eox
naoeoat quae non clolebat, poterant er^o multiolicari et qui non
erant? l^t recte accipitur clictuin: ^//tl/>/lc^^ ^utlt^ t<, icl ext
multax eax exxe laciam; quocl lieri potext xive aliquicl exxe iam
coeperit xive nec coeperit. ki'uxtra iitur clixixti: "l^umquam
enim multiolicantur nixi exxtantia", quia ecce in l^va poxt
oeccatum clolorex xunt multiplicati, qui priuxquam oeccaxxet non
erant ulli. ^c per noc, non icleo clixit cleux: ^//tl/>/lc<lbo t?^5tltl<
t<, quia trixtitiae in illa exxe iam coeoerant aliquae, xecl quia
multiolicex erant luturae, ex quo inciperent exxe. (6) "3ecl erant",
inquix, "in naturali ratione." 3i er^o in naturali ratione iam xunt
etiam quae nonclum orta xunt, quicl te acliuvat quocl aixti:
"?ropterea cleum non clixixxe: Orientur in te clolorex, xecl
multiplicaoo clolorex tuox, quia iam erant in naturali ratione?"
Kexpon^etur enim tioi: ?otuit er^o clicere: Orientur in te, quia
eox erat multiplicaturux, qui in ratione naturali iam erant, non
aui iam orti erant. ^,n lorte ccturux ex: Iam ororxux orti erant in
ipxa naturali ratione? (/) ()uanto iitur manilextiux et acceptione

116 Qen. 3,16 120 numHuam ... 122 nuncupaniur) v. 36-38 127 Qen.
3,16 129 numquam ... exxianila^ v. 36xq. 132 (3en. 3,16 134 xecl ...
ratione^ v. 34xq. 137 propierea ... ratione^ v. 31-35
117 eraant ?<lc.^/

122 a te /</.

125 eox non t^, e</</.

139 ero (?, om. ?/

120

125

130

135

140

Zyll

145

150

155

160

165

I.iber xextux c. 26

cliniux tioi clicitur: Iam erant lilii ^clam in ^clam naturali

ratione, quanclo, xicut ait oeatux Ionannex epixcopux: "Illucl
peccatum rancle commixit et omne nominum ^enux in
commune ^amnavit", vel, xicut ait collea eiux ^moroxiux: "kuit
^,clam et in illo luimux omnex, periit ^,clam et in illo omnex
perierunt", xi tu auclex clicere, non xolum: Iam erant, verum
etiam, quocl nox cle liliix ^clam, quanclo peccatum illucl a^mixxum
ext, clicere non auclemux: lam orti erant clolorex l^vae, quanclo eox
cleux multiplicaturum xe exxe minatux ext. Verumtamen non in
naturali ratione iam erant l^vae clolorex, quox parturientex necexxe
ext perpeti, quia non eox illam necexxe erat perpeti, cum parturire
coepixxet; venerunt quippe illi clamnatione culpae, non
conclitione naturae. (8) ()uocl vox neanclo quicl aitix, nixi ut in
loco illiux oeatituclinix, uoi exxe nominex permixxi non xunt quox
iam cruciari oporteo, cruciatux liominum etiam peccante
nemine collocetix? ()uocl inoro qua ironte laciatix, nixi c,uia vox
paraclixo contrariox contra paraclixum quoclammoclo naoitare
clelectat, quia et ^clam cle paraclixo eiectux contra paraclixum ext
collocatux. lam itaque contrariux paraclixo quanta vanitate contra
paraclixum ar^umenterix attencle. ^ultiplicari non tioi viclentur
nixi ea quae ex alicma parte iam exxixtunt; ceterum antequam xint,
non multiplicari putax clicencla exxe, xecl lieri. l>Iulla er^o
multiplicia naxcuntur, xi non aclclitamentix multiplicantur icl ext
multiplicia liunt. (9) ^c per noc ille c,ui clictux ext exxe in
3apientia H>l>ltx ^/tl/>/ex, qui exxe non coepit, xecl ex aeterno ita
ext, non recte appellatux ext multiplex, cmia eum multiplicem

144 illucl ... 146 claninavit) Ion. donxi. ep, acl Olvnip. 3,3
146 tuit ... 148
perierunt) ^mor. I^uc. 7,234
160
Xclam ... contra paraclixum t collo
catux^ c/^ ^en. 3,24 (cmevnvn roL nupuLeiliou)
167
xpiritux multiplex^
8ap. 7,22

146 vel ... alt) et (?

149 quoch quanclo ^/l^ne
151 non om. ?^/ l^iz.
161 paraclixo contrariux t^, e^c/. 166 liunt niultiplicia t?'. eH/.

I'iber xextux c. 26

391

nulla aclclitamenta lecerunt. ()uicl etiam clicturux ex cle rexoonxo

clei acl ^oraliam, uoi ait: ^//tl/>/lc<ln^ m/tl/>/lc^bo xemen tm
xlct xte//<u c<le/l, ubi viclemux cleum multiplicaxxe etiam xtellax
caeli, xicut xe promixit multiplicaturum xemen ^,oranae? I^um'
c,uicl er^o xtellae caeli ut multiolicarentur, priux pauciorex exxe
coeperunt et non in numero xuo multiplicex xunt inxtitutae, ex
quo xunt inxtitutae? dur er^o non xic accipix c,uocl cctum ext:
^//tl/>/lc<ln5 m/tl/?/lc<lbo t?'utltl< l< tamquam clixixxet: I"aciam
trixtitiax tuax multiplicex, nixi quia xic aix, ut in paraclixum,
contra quem collocatux ex, xi poxxix introoucax clolorex et in loco
tantae beatituclinix ante peccatum praeccex mixeriax inxtitutax?
(1U) ()uocl enim l^va, ut ailirmax, cum clolorioux parturitionem
naturaliter antequam peccaret accepit, ixtam vocax parximoniam
naturalem, c,uam vicleri non vix everxam ex eo quocl ampliux cle
poena mulieri cleo vinclicante, cum oeccaxxet, accexxit. 3ic enim
loquerix ut clicax: "3ecl non illa ampliatio mixeriarum parxi'
moniam mocli naturalix evertit." ?roincle te clocente ut leminae
in partu mec>iocriter cloleant, parximonia naturalix ext; quocl vero
peccati merito aclclitum ext l^vae, ampliatio mixeriarum ext. l>Iec
viclex, cum ixta clicix quia, xi ampliatae xunt mixeriae per
peccatum, iam inxtitutae merant per naturam, et mulier, cui
ampliatae xunt mixeriae merito peccati, iam naturaliter mixera
erat ante peccatum. (11) 1"u licet eam clicax parximonia naturali
mecliocriter mixeram, tamen velix nolix, cui clicix accexxixxe
ampliationem mixeriarum, prolecto et ante nanc accexxionem
mixeram conliterix. l^cce quocl cle te meretur natura nominix a
cleo primitux inxtituti, ecce quocl cle te meretur paraclixux clei.

170 Qen. 22,17

176 Qen. 3,16

184 xecl ... evertit^ v. 56xc1.

173 caeli xiellae t^. (? ^ pauciorex priux t?'. e</. 178 quem) quain ^/^/<l?'.
181 parcimoniam ^/^/lzne
184 parcimc>niam ^/l^ne
186 parcimonia
^/lzne 189 lueiAni inxtitutae t^. U. 191 pal'xi1noniam ?<lc.^/, parcimonia

170

175

180

185

190

195

392

200

205

210

215

220

I.iber xexn c. 26

l^iectux quippe et contra eum collocatux talia contrariux reclcli'

clixti, ut in loco beatituclinix clicerex mixeriax clivinitux inxtitutax
non autem coepixxe xecl crevixxe peccatix. ()uicl tam contrarium
quam mixeria beatituclini et beatituclo mixeriae? ^ut quicl
xinilicat, c,uocl cle paraclixo peccator excluxux contra para^ixum
ext collocatux, nixi quia in mixeria collocatux ext, quae beatituclini
xine cuiuxquam contraclictione vel cluoitatione contraria ext? l^t
quicl xic luit natura ut mixeriam, c,uicl xic appetit ut
beatituclinem? (12) Denique liberum aroitrium quocl cle liac re
liabemux, ita nooix naturaliter inxitum ext, ut nulla mixeria nooix
poxxit aulerri, quocl mixeri exxe nolumux et volumux exxe beati.
I^xque acleo ut iam ipxi c,ui male vivenclo xunt mixeri, male vivere
quiclem velint, nolint tamen exxe mixeri xecl beati. ?Ioc ext
liberum aroitrium in noxtrix mentibux immooiliter tixum, non
quocl bene a^ere volumux, nam icl numana iniquitate potuimux
amittere et ratia poxxumux clivina recipere, xecl liberum
aroitrium, quo beati exxe volumux et mixeri nolumux, nec mixeri
poxxunt amittere nec beati. Leati quippe omnex exxe volumux,
quocl ipxi quoque oniloxooni liuiux xaeculi et ^,caclemici cle rebux
omnibux cluoitantex texte patrono xuo l'ullio coacti xunt conliteri
iclque unum exxe clixerunt, quocl clixputatione non eeat, quocl
nemo ext aui non expetat. ?Ioc aroitrium lioerum acliuvatur per
clei ratiam, ut quocl naturaliter volumux, lioc ext beate vivere,
bene vivenclo liabere poxximux. (13) l^t tu clicix quamvix meclio'
crex mixeriax, tamen mixeriax beatituclini nullo neante, nullo

200 contra paraclixuin^ c/ 160

203 quil ... 2 13 beati^ <l^e Lupux, c^
/>?'o/ez, /X 213 beaii ... exxe volumu^ c/ dic. I^on. lr. 69 X (5t. '^.); ^u.
vit. beai. 10
214
^caclemici ... cluoiiantex^ c/^ dic. acacl. 1,45; 2,60 a/.
217 lioc ... 219 poxximux^ a^e Lupux, c^ />o/ez, /X
202 t coniraria t^. /</.
206 ee2 om. ?/ ^. 1.^ 209 in om. ?/
e<U, 210 qucxI) quo ^ckl?'. 211 clivina poumux t^. e<^/. 212 inixeri^
mixeri xe (? 217 expectat ?<lc.^/

l.iber xextux c, 26 - 27

393

ambiente contrariax, in primix operioux clei nullo praececlente

cuiuxquam peccato naturaliter inxtitutax, ut xcilicet peccatricix
poena mulierix, propter quam clictum ext: ^//tl/>/lc<lnx m/tlt>/l'
c^^o ^utltl< t<, non x1t inxtitutio mixeriarum, quae, ut clicix,
iam luerat in natura, xecl ampliatio quae accexxit ex poena. ()uicl
e^o iam tecum aam cle xequentioux clei verbix ubi, poxteaquam
clixit quocl acl poenam pertinebat: /n t^tltl<l /><l?'^ /l/lox, mox
aclcliclit: ^t <l</ ^^m t?n conve^lo t^ et l/ve tl </omln<lblt?'?
(14) ()uicl opux ext ut tecum incle conlliam, utrum ixta
clominatio viri poena xit leminae an orclo naturae? ()uem tamen
orclinem non coinmemoravit cleux quanclo concliclit, xecl quanclo
punivit. Veiinn, ut clixi, quicl opux ext in eo remorari, quocl utrumlioet xit noxtram non impeclit cauxam - prorxux cleux a
xupplicio, quocl inlliebat mulieri, acl praecipien^um luerit
repente converxux et iuoenclo, non clamnanclo clixerit: /l</ vl>m
tm conve?'xlo t<l et l/ve tl </o?nln<lblt?'? (15) ()uicl noc acl
quaextionem quam cle xupplicio peccatricix ixta clixputatione
verxamux? De mixeriix tecum ao, quax cle paraclixo eiectux eique
contrariux in paraclixo locare conarix eaxque non oeccantium
meritix, xecl cleo naturarum inxtitutori, tamquam et ipxax natu'
raliter inxtituerit, tuo puclore pereunte et ore olaxpnemante
triouere. Dic iam quicl etiam cle viri poena oerxuaclere nitarix,
quancloquiclem iam xatix ext quocl ixta mulier, quae ante peccatum
nucla erat et non conluncleoatur, te nuclavit atque conluclit.
27. /l//.. S (1) Vei'um xulliciant ixta cle muliere, tranxeamux acl
viri munia. /l<^le, inquit, </ixlt.' ^l/e</lct^ te^<l ln o/>e?'lbl tu,' in
t^tltl N7<ln^c<li^x e<lm omnibl </le^lu vlt<le t<le. 5^ln<lx et

223 Qen. 3,16 227 Qen. 3,16

27.2 Qen. 3,17-19

228 Qen. 3,16

235 Qen. 3,16

221 cuiuxquam preclente t^, ?/ e<U, 223 poena mulierix) mulierix poena
N'. e<le/. 238 quam ?<lc,^/ 243 quicl ?'e<^
27 (??^

225

230

235

240

394

Lioer xexn c. 27

tnb/o5 /et tlt, et /^lenm <lzn tl. /n 5</o^e^lclel tae e</

5 /><lnem t?n, </onec conve<l? ln te^<lm </e ^<l xm^tx ,
<^onl<lm te)^<l et ln te??m l^u. r^ic non ext clictum:
^lultiplicaoo xpinax tuax aut xuclorex tuox, xecl qua tunc primum
creata clicuntur. ^t etiam nuiux inviclia non maiore quam uxorix
eiux laoore clixxolvitur; initio quippe non xemim nominix, xecl
10 numo malecucitur: /n t, inquit, o^e?'lbx m<l/e^lct^ te??u ent.
()uicl commerita luerant arva, quae certe cle tra^uce ^clae naoere
ninil poterant, ut pro peccato voluntatix alienae convicium
malecuctionix exciperent? st) ^n ut etiam ipxorum cexpitum
cloceretur exemplo poxxe exxe maleclictum, uoi culpa non exxet?
15 l^am in nomine peccatum, in xe^ete maleclictum, manilextum
ext non xemper crimina aclnaerere clixpencliix. 3i er^o propter noc
maleccitur terrae, ut ille qui peccaverat allliatur, nec tamen im
iniquitax uoi maleclictio continetur, cur non ea conclitione etiam
xi quicl aerumnarum naturae noxtrae poxt peccatum primi
20 nominix cloceretur illatum, xequeretur tamen non icleo mixerox
exxe naxcentex, ut rei convincerentur, xecl ut commemoratione
peccati primi alllictio xucceclanea nix, quox reox non lecerat,
Imitation malae incliceret cautionem? (3) ()uancloquiclem et
terra oo noc oxtenneretur maleclicti convicium pertulixxe, ui
25 malum alienae voluntatix arueret, non ut participationem crimi'
nix xui ineret, nixi lorte creclamux cariorem cleo terram exxe
quam innocentiam, ut xcelere alieno, cum leoam non patiatur
pollui, aclclici tamen permittat inlantiam. ^lalecctum er^o
cliriitur in terram, nec tamen noc ipxum relinquitur involutum.
30 Dixxeritur quippe quo line eiuxmocli xententia tencleretur vel
quomoclo numux maleclicta vocaretur: /n t?'utlltl<l, inquit, m<ln^'
c<l^u eam omnlti5 <//letix vlt<le t<le. (4) ()uo iitur xe ^enere

10 <^en, 3,17

)1 <^en. 3,17

10 operibux inquit t?', U.

16 crinuna non xemper t?'. U,
2ll ianien
xequereiur t^, UU. 25 xui criminix t^, e<U. 32 enere xe t?', e<U.

IHer xextux c, 27

395

exponat, aclvertito: ^laleclicta clicitur terra, non quo in eam

animaclverti quiverit, xecl noc nomine opinio animi maerentix
oxtenclitur, ut quoniam xterilem xcieoat pro cultorix xui meritix,
aerituclo exurientix operarii imputaret terrae, quocl ioxe pro'
meruerat, et maleclictam eam alllictux vocaret, cuiux icleo clau^e'
oatur opimitax, ut praevaricator ille nec naturam nec terram, xecl
voluntatem atque perxonam xuam maleclicto lateretur oonoxiam.
5/?ln<, inquit, et t^b/ox e</et tlbl. I^on mit contentux ccere:
z^ln< ^c t?'lb^ e</et, xecl aclcliclit: tlbi. Inter virulta quippe alia
et veprium lruticex olim iuxxa protulerat; tunc vero ut compun'
^eretur nomo, xolito xenticoxior lutura promittitur. ()uocl ^clam
venementer caxtiare poterat, quem poxt paraclixi lontex et prata
etiam unux ruoux ooxxet olleno^ere. (5) /n 5^c^e <ltem^lclel t<le
ee^x /nnem tm non xatix acl aerumnam vicleo pertinere,
xiquiclem naturale etiam acliumentum ext, ut operantium artux
xuclore recreentur. Uli autem ante peccatum laoorem incuouixxe
culturae lectio ipxa textatur. 3ic enim ait: ^t xm/>xlt </omlnx </e5
^amlnem ^em /eclt et /?o5it l//ni in ^^^uo o/>e?A?'l em et
c5to^l>e. 3i er^o etiam in oaraclixo noluit eum cieux paoula
examuxxim illaoorata xuxcipere, xecl inclicto operationix quam
incliclerat excitavit incluxtriam, quicl ei novum acciclixxe creclimux,
xi xentiret xuclorem qui experieoatur laoorem? 3equitur autem:
Donec conT^e?'t<l?'u in te?7Am ex <^<l xm/>tx , ^onl^m te?v<l et
in te?'?'<lm lt?u. (6) ?Iaec xane parx extrema xententiae, xicut illa
mulierix, acl inclicium, non acl xupplicium rexpicit; quin immo, ut
rex inclicat, oromixxo line conxolatur nominem. ()uia enim xupra
commemoraverat clolorex laborex xuclorex, quorum xenxum
natura, nimietatem perxona xuxceperat, ne noc in aeternum
vicleretur extencli, mitilicat aerituclinem terminux inclicatux, ac xi

40 Qen. 3,18 45 (3en. 3,19 49 Qen. 2,15 52 examuxxim^ i. 9. omnino,

c/ ?laut, ^mpli. 843; ^lon. 102 55 Qen, 3,19
47 etiain naiurle t?'. e^,

54 xentixxei ^ l^l^., xenxiet ^/

35

40

45

50

55

60

39t>

l.iber xexnu c. 27

cliceret: Verum non xemper ixta patierix, xecl </onec con^^e?'t^?'u in

te?'?Anl ale <7<l 5m/>tx , ^kl te??'<l , inc,uit, el in te?'?'^m ibu.
dur non, poxtquam clixit: Donec can'^e^<l?'u ln te^<l^l </e <7<l
65 xm/>tx n, xuoclict: ()uia peccaxti et mea praecepta tranxrexxux
ex? ?Ioc enim clicenclum erat, xi rexolutio corporum acl crimina
pertineret. Verum c,uicl clixit? ()l<l te?^<l , inquit, et ln tv<lm
lbu. (/) dauxam cur in terram recturux exxet, oxtenclit: ()l<l te?^a
, inquit. ()uomoclo autem exxet terra xuperior xermo patele'
70 cerat: ()l<l </e te?^<l, inquit, xm/>tx . 3i er^o recleuncli in terram
nanc exxe rationem clixit cleux, qzuoniam tuerat axxumptux e terra,
porro ut axxumeretur acl iniquitatem xpectare non potuit, procul
cluoio non inic,uitatix, xecl naturae mortalix luit, ut qui aeternux
non erat, in parte corporix xolveretur. Illa er^o xterilitax aroorum,
75 illa veprium uoertax, illa aeri partux aucta calamitax perxonix
nominum xunt illata, non ^eneri. Denique iam natix dain et ^oel
uniux naturae amoooux, xecl cliverxarum voluntatum, nec dain
xponte peccanti promit quocl eum patrix peccata non prexxerant,
nec ^oeli nocuit qzuocl parentex eiux c1eliciuerant, xecl xuopte
80 uterc,ue iuclicio nec virtutix xioi nec vitii naturale intuixxe
praeiuclicium vario propoxito, line vario puolicarunt. (8) kuncti
quippe ollicio xacerclotum conclitori xuo cleo noxtiax ootulerunt.
deterum par ooxequium, impar cura clixcrevit. ?ateiecit Noc
clivina xententia, c,uae complacitum xioi ^oelix munux oxtenclit;
85 oiienxo autem dain cauxam xuae inclinationix aperuit clicenx eum
oene ootulixxe, xecl male clivixixxe. I^ec mora exarxit protanux
animux in livorem et ^ermani xanctitate ravatux parriciclium
ratilicatur invicuae. Ita prima occaxione claruit malum non exxe
mortem, c,uocl eam iuxtux primux omnium clec1icavit. I^ec tamen

62 Qen. 3,19
4,3-12

67 Qen.3,19

70 Qen. 3,19

81 luncii ... 95 tibi^ Qen.

73 qula (? 74 corporix parte t^. e^, 78 peccante (? ^ pecca pairix t?'.

e<^ 83 par^ per M^ne 84 munux ^nelix t^, eH/. 85 eum om. ?'

iram clei xontix animi etluit auoacia. Interroatur cle lratre,

convincitur cle xcelere, aclclicitur ultioni et extra eum tremorem,
qui ei pro inxini cru^elitate incuouit, terrae quooue malecc'
tione punitur. (9) Ml/e</lctx, inquit, t <l te?7A, ^^e <l/>e?'lt o5
5m <lcc^e^e x<ln^lnem /?'<lt?'u tl </e m<ln t<l, ^onl<l?n o/>e?'<lbu
te^^m et non <l</lclet vl>tte?n x<lm c^^e tl^l. l^cce clenuo xterilitax
terrae in poenam cultorix inccitur. Innumera autem ^enerix tor'
menta in Deuteronomic, promittuntur. ()uicl er^o? I^oxtrarum
clumeta terrarum, quioux amputanoix runcone armatux cultor
inviilat, per dain parriciclium ^erminarunt? l^t quia omnix
xpinoxi rurix clominux peccato, quocl xpinarum uoertate punitum
ext, a vooix putatur oonoxiux, omnex iam parvuli non xolum
comeclixxe poma, quamvix naxcantur xine ^entioux, xecl etiam
^oelix xanAuinem etmcxxe ccentur? ^pparet certe acl quem
rurorem perveniat ^lanicneorum traoux, quae quoniam ninil
naoet praeter amentiam, rioet cle arumentix vextrix catnolicorum
ravitax, xecl cle ruinix vextrix eorunclem plorat attectic,.
/ll/<?. K (1) I^empe ninil ait tua tam cliuturna et operoxixxima
clixputatio oe poena primi nominix, nixi ut nac extenuata etiam
ipxa culpa extenuetur, c,uae poenae nuiux inextione clamnata ext.
l^t noc tacix propter veroa liori mei cui rexponclex, qzuae tioi
tatnquam reclar^uencla proponix, uoi clixi: "Illucl er^o peccatum
quocl ipxum nominem in paracxo mutavit in peiux, quia multo
ext rancliux quam iuclicare nox poxxumux, ao omni naxcente
tranitur." I^t noc er^o non vicleatur ranoe peccatum, quo potu'
erit in cleteriux natura mutari, leve ac prope nullum xupplicium
contenclix exxe quocl meruit. (2) ?Iinc ext quocl maleclictam terram

9) Qen. 4,1lxq.

111 illucl ... 114 trMtur) ^u. nur. 2,58

90 aninii xoniix auclacia elluit t?'. e<U, 91 tremorem (?, tel'rcu'em ?/eH/.
92 cruelnaiix ?/e^l, 94 tua manu t^. e<U. 96 poena ?/ e<^ ^ enerix^
a^n. i. nuiux enerix ^/a^. 99 per dain^ parca in (? 114 noc om. ?/ !,
116 exxe cc>ntenclix t^. U.

90

95

1(X)

105

1l0

115

398

120

125

130

135

140

I^ioer xextux c. 27

in operioux oraevaricatorix retorquex acl tui clomatix pravitatem;

liinc ext quocl xpinax ac trioulox et antequam nomo peccaret
luixxe axxerix inxtitutox, cum cleux liaec inter xua primitux inxtituta
non nominet, xecl in peccatorix xupplicio comminetur; ninc ext
c,uocl xuclorem laoorantix, ut non xatix acl aerumnam pertinere
vi^eretur, etiam natur^le acliumentum exxe clixixti, ut xcilicet
ooerantium aNux xuclore recreentur, tamqzuam cleux ixta clicenx
non irroaret xuoolicium pro peccato, xecl claret inxuoer
oraemium. (3) ()uamquam lioc conrue cliceremux, xi xuclorem
laborix ita lauclarex, ut tunc clicerex inxtitutum. ?>lunc autem et
ante peccatum xic allirmax in oaraclixo nominem collocatum, ut
operanclo terram xine laoore non exxet, c,uaxi non poxxet illa
lirmit et nulla inlirmitax coroorix non xolum xine laoore,
verum etiam cum animi voluotate, quoc> clelectare poterat,
operari. 3ecl cur noc clixerix, occulere nec<uivixti; apertixxime
quippe loquerix, cum aclcx: "()uicl novum accicuxxe clicimux, xi
xentiret xuclorem qui experieoatur laoorem?" (4) l'antumne te
liouit c,uietixximo oeatorum Ioco non xolum trixtitiax
parturition^ in leminix, verum etiam in virix xuctorem laoorix
immittere, ut cleo clamnante ninil novi clamnato clicerex acciclixxe?
1"antumne ilIuclix ac clexpicix xeveritatem clei, ut quocl irroavit
ille poenaliter, tu clonatum naturaliter axxeverex? 3i ninil novi
acciclixxe clicix nomini, cui cleux clixit: /n ^/o^e ^lclel t<le e</
/><lnem tm, neaoix noc cleum clixixxe clamnantem? ^n clicturux
ex: Ille c,uiclem nominem clamnavit nix veroix, xecl ninil nomini ex
noc acciclit novi? l^r^o ille clamnavit, xecl non en ixte clamnatux?
kruxtratux ext impetux ultionix tamquam cleux telum eiecerit et

132 quicl . l^borem^ v. 53xq.

139 Qen. 3,19

118 ac) ei U, 129 lalx>re) </</. non exxei ?<lc. 137 irroavii^ interroauit
?/ ^iz,, <lH/. mz. ii'roauit ?m/>. ^.
139 Komini acciclie clicix t?'. /</.,
clicix acciclie Nomini t?'. ?M 1 40 nea^ix (?, neaoo ?/ ^. , neo ^/<l?'.
143 iecerit (?

Liber xextux c. 27

399

non potuerit lerire c,uem voluit? Immo, inquix, et clamnatux ext

et niliil ei acciclit novi. l^ic rixum tenere clillicile ext. 3i enim 145
cl<unnatux ext et niliil ei acciclit novi, xoleoat er^o clamnari ac per
noc xolebat et peccare; non enim c>amnaretur iniuxte. (5) ^n c,uia
eum tunc primum peccaxxe nemo amoiit, iniuxte xolebat ante
clamnari? l>Ion enim, xicut cle pariente clixixti, lioc xaltem novi
acciclixxe liomini laaxxux ex, quocl xicut mulieri clolor parturitionix 150
ita viro xuclor laborix ext aclclitux; lioc moclo enim, liac aclclitione
quae antea non luit, novi alic<uicl illi acciclixxe conceclerex. 3ecl
cum clicix: "()uicl ei acciclit novi?" quem tamen conliterix exxe
clamnatum, quicl ^liucl allirmax quam xic eum xolere clamnari?
^ut xi xolere lieri non clicimux nixi quocl axxiclue lactum novimux, 155
certe xic vel xemel necexxe ext ante clamnatum exxe conceclax, cui
ninil novi acciclixxe, c,uocl xic clamn^tux ext, axxeverax. (6) I^oi
viclex in quae merix aorupta prorexxux. Kecli er^o a praecipitio
laoorioxae clixputationix tuae et noli clolorex et laoorex in xeclex
lelicium aucliorum atque in locum inellaoilix quietix inlerre. 160
()uicl c,uocl etiam corporix mortem xic paraclixo conarix im'
mittere, ut eam clicax praevaricatori pro oeneiicio mixxe
promixxam vel potiux inclicatam, uoi cleux clixit: 7e^<l et in
te??Anl l^u, tamquam nexciret nomo xic xe luixxe inxtitutum, ut
"xive peccaret xive non peccaret moriturux exxet", et nanc illi 165
xcientiam tunc cleux clonaverit, quanclo eum pro commixxa
iniquitate clamnavit? (7) Dixputanx quippe cle nix clei veroix uoi
ait: /n x</o?'e ^lclel t<le e</e^ /nnem tm, c/onec ?'eve<l?'u in
te^<lm </e <^<l xm/>tx , ^l<l te^<l et ln te??Am l^u, "?Iaec
xane," inquix, "parx extrema xententiae, xicut illa mulierix, acl 170

153 qulcl ... novi^ v, 53 163 Qen. 3,19 165 xive" ... xei) (c/^) ^u. exi.
?el. 23xq. 57 168 Qen. 3,19 169 naec ... 178 ibixl v. 56-63
145 acciclii ei t?'. (? ^ novi acciclit t?', e<U. 151 nac aclcliiic>nel ac a<lclitione ?'
!^iz., nanc aclclitionem <? 152 illi aliquicl t?'. e<U.
159 laborex ei liolorex

400

175

180

185

190

195

I^iber xexnu c. 27

inclicium, non acl xupplicium pertinet; quin immo, ut rex inclicat,

conxolatur nominem. ()uia enim", inquix, "xupra commemora'
verat clolorex laoorex xuoorex, quorum xenxum natura, nimie'
tatem perxona xuxceperat, ne noc in aeternum vicleretur extencli,
mitilicat aerituclinem terminux inclicatux, ac xi cliceret: Verum
non xemper ixta patierix, xecl </onec conve<l?'u ln te?'?'^m c/e <^<l
xm/>tx , <7l<l te??n et in te/?N^l lbu." (8) ?Iaec clicenx
perxuaclere conarix ita quiclem creatum nominem, ut etiamxi in
rectitucline vitae, in qua creatux ext, permaneret, tamen mortalix
naturae necexxitate quancloque moreretur, xecl lioc ei non exxe
inclicatum nixi tempore clamnationix xuae, ut aerumna eiux ne
putaretur aeterna, cle promixxo acciperet line xolatium. ?utaret
er^o ^clam non xe moriturum, xi noc illi non inclicaxxet cleux; noc
autem illi non inclicaxxet cleux, nixi peccatorem clamnari
oporteret. rvemaneret iitur in noc errore, quo aeternum xe aut
numquam moriturum exxe crecleoat, nixi acl xapientiam, qua xe
nomo conoxcit, peccati merito perveniret. 3entixne quicl clicax?
^ccipe aliucl. ?rocul clubio nexcienx ^clam xe exxe moriturum,
quocl nixi peccaxxet utique nexciret, tamen xi peccare noluixxet
etiam lioc nexcienx oeatux exxet et creclenx contraria veritati mixer
non exxet. ^uclixne quicl clicax? (9) ^ccipe et tertium. 3i iuxtitiae
xuae tempore ^clam creclebat xe nec corpore moriturum, xi clei
praeceptum minime violaxxet, moriturum autem tunc cliclicit,
quanclo violavit. ?Ioc nox creclimux, quocl cum exxet iuxtux, ille
crecleoat; lioc autem vox creclitix quocl nixi iniuxtux noxxe non
meruit. I^oxter er^o error xtat in parte iuxtitiae et in parte
iniquitatix vextra xapientia. Intelleixne quicl clicax? (1ll) ^ccipe et
quartum. 3i oeato et iuxto illi nomini non inclicavit cleux corporix

17K Qen. 3,19

1 72 xupra inquix l^. ?/ U, 1 78 nominem creatum t?'. (?
naiurae t?'. e</cl, 183 non illi t^. ^ 185 iitur^ er^o /c/,

l 80 necexxitate
198 nomini illi

I.iber xextux c. 27

401

eiux mortem luturam, inoicavit autem mixero et peccatori,

conruentiux creclitur timore quoque mortix eum cruciare
voluixxe, etiam ixto xcilicet clinum iuclicanx exxe tormento. Dt
enim clamat ipxa natura, plux morx metuitur quam laoorex;
laoorant quippe omnex nominex ne moriantur, xi eix talix optio
proponatur, ut continuo moriantur, xi non laooraverint.
()uotuxquixque autem reperitur qui malit mori quam laborare?
Denique ipxe ^clam per tot annox maluit laoorare quam non
laooranoo et lame morienclo vitam ximul laooremque linire.
(11) I^am quo alio xenxu naturali etiam dain plux mortem timuit
quam laoorem? ()uo alio xenxu per non iniqua nec intiumana
iuclicia minora crimina laoore metallico, maiora morte iuclicex
clamnant? I^ncle autem martvrex tanta loria praeclicantur quocl
pro iuxtitia mortui xunt, nixi quia maior virtux ext mortem
xpernere quam laoorem? ?ropter quocl non ait oominux:
^llo?'em cnnt^tem nemo /nivt quam ut laooret, xecl t <lnlm<lm
x<lm />on^t />w ^mlc xu. 3i er^o maior ext caritax mori quam
laoorare pro amicix, quix tam caecux ext ut non vicleat minorem
poenam laoorix exxe quam mortix? ^ut xi plux liomo clebet
laoorem metuere quam mortem, quomoclo non ext mixera ipxa
natura quae plux mortem metuit quam laoorem? (12) l^t tu ixta
non coitanx clicix inclicata xioi xua morte nominem conxolatum,
ne xuum laoorem putaret aeternum, cum xi vextrum cloma
verum exxet, quo aliirmatix ^clam etiam xi non peccaxxet tuixxe
moriturum, propterea lioc illi inclicanclum non mixxet, antequam
inciperet poena clamnationix attlii, ne illum cleux priuxquam
peccaxxet, mortix timore torqueret, tunc autem, cum iam poxtea'
quam peccavit poena clinixximum iuclicaret, inclicaret etiam exxe
moriturum, ut eanclem poenam cleux iuxtux, mali ultor aclmixxi,

214 IoK, 15,13

201 iuclicanx) lncliclmx ?' 205 mori malit t^. ?/ eH/.

215 xuain om. (? 221 clonia utrum t^. (?

207 ei lnorem e<^c/.

200

205

210

215

220

225

402

I^iber xexn c. 27

etiam timore mortix au^eret. (13) ()uixquix iitur liaec clei veroa,
quioux ext punitux ^clam, quanclo clictum ext: 7e/? et in
230 te^<lm lti, xecunclum iiclem catnolicam intelleit, nec vult

235

240

245

250

255

introclucere in paraclixum corporix mortem, praecipue ne intro

clucat et morbox, quorum mixeraoili varietate morientex vi^emux
alllii, et paracxum xanctae voluptatix ac xpiritalix et corporalix
lelicitatix, cui vox non ouclet exxe contrariox, clolorioux laoorioux
maerorioux implere coatur, xicut vox coimini nec invenitix qua
exire poxxitix, quamcliu tam impium cloma mutare non vultix,
(14) qui er^o, ut clixi, liaec clei veroa xecnnclum catnolicam
xuxcipit atque intelleit liclem, xicut cernit poenam laborix, in eo
quocl clictum ext: /n x^o^ /lciei t<le e<^ />^nem tm, ita
poenam cernit et mortix in eo cmocl xequitur: Donec ^eve?'t^?i5 in
te?'?'<lm ex ^<l xm/>tx , <7l<l te^<l et in te^<lm ib, ac xic
accipit clictum, tamquam cliceretur: l^^o quiclem te cle terra
xumpxi et nominem leci et utique potui tacere, ut eaclem terra
quam viventem leci, numquam coeretur vita carere quam clecli;
xecl ^i<l te^<l , icl ext xecunclum carnem quae cle terra xumpta
ext, non xecunclum me, qui te cle terra xumpxi, vivere voluixti,
laooraoix in terra ^m), </onec ?'eve?'t^?'u in eam et icleo reverterix in
te?^<lm, ^i<l ee?^<l et iuxta poena ic>ix in terram cle qua lactux ex,
quia xpiritui non oooeclixti a quo tactux ex. (15) Ixte intellectux
xanux atque catliolicux praecipue incle conoxcitur, quia non coit
mortioux implere terram viventium terramque lelicium malix
omnioux laoorioxixximix et ravixximix, quae nominex in noc
corpore corruptioili patiuntur et ea non terenclo ut moriantur
ur^entur. l^on enim potextix clicere leniter nominex in paraclixo
luixxe moriturox, xi nemo peccaxxet, quia et noc contra vox ext. 3i

229 Qen. 3,19

247 Qen. 3,19

239

Qen. 3,19

240

Qen. 3,19

235 maeroritux) memorit>ux ?/ l^iz. 238 atque^ et /c/,

246 te om. ?/l/ ^. 247 terra /c/,, terriun (??/

245

Qen. 3,19

241 ex) cle e<U,

Li^ber xexiux c. 27

40)

enim tunc leniter morerentur et nunc tam axpere moriuntur, per

peccatum nominix mutata ext numana natura, quocl vox neantex
conxequenter coimini talex omnino mortex, qualex nunc xunt,
loco illiux tantae lelicitatix et iucunclitatix immittere ac per noc et
innumeraoilia ^enera moroorum, tam ravia tamque intolera'
oilia, ut eix riominex compellantur in mortem. (16) ()uae paraclixi
laciex xi vextrax laciex aliquo pu^ore perlunclit atque conlunclit,
qui non vultix conliteri noxtram per peccatum potuixxe mutari
naturam, vextram potiux mutate xententiam et co^x nlo?'r?n
/>w/>te^ />ecc^t^l cum apoxtolo coniitemini. Dicite cum ecclexia
cIei: /l m/le?'e l>llrlm ^lctm r />ecc<ltl et />?'o/>te?' l//^m monm?'
omn. ^noxcite cum ecclexia clei quia co^yx co?'?'/>tlbl/e <lzz?'<l'
v^t <lnlm<lm. l^on enim ante peccatum in paraclixo tale erat
corpux ut illo anima ravaretur. (Kantate cum ecclexia clei: /Vo?no
v<lnlt^tl xlml/u^lctx t, </l el5 ve/t m^<l />?'<lete?'ent; neque
enim qui ext acl clei ximilituclinem tactux, tieret nixi per peccatum
ximilix vanitati, ut aetatum curxu et mortix incurxu ve/r mtnl
<//l l//lx />^ete^Vent. (17) l^olite luci xerenixximae veritatix
nuoila vextri errorix ollunclere; paraclixum clei corcla liclelium,
quem clebent amare, non cleoent amaricare. ()uicl enim vox ollen'
clit, ooxecro, quicl vox ollenclit ille memoraoilix oeatorum et
quietorum locux, ut eum mortioux nominum et per nax malix
omnioux quioux aounclare cernimux anuxtiax necexxitatexque
morientium ocux clauxix, tronte impuclentixxima, mente pertina'
cixxima, linua loquacixxima, velitix implere, ne coamini conli'
teri in nax mixeriax, quioux relertum vicletix ^enux numanum a
vaitioux parvulorum uxque acl annelitux clecrepitorum, per pec'
catum maximum primi nominix numanam corruixxe naturam? l^t

264 Kom. 8,10

143,4

266 8ir. 25,33

267 8ap. 9,15

269 ?x. 143,4

272 ?x.

263 niutari potuixxe t?'. ?'eH/. 271 xiniilituclinein clei t?'. U. 275 quicl ...
ot>xecro om. (? 277 eum^ cum (? 281 vic1et relertuni t^. e<U,

260

265

270

275

280

404

285

290

295

300

305

Liber xexiux c. 27

oma iniuxtum exxe rexpicitix parentum in poxterox xine culpa

tranxire poenam, tranxixxe conceclatix et culpam. (18) >Haximam
qzuippe culpam primi nominix exxtitixxe, quam tu propterea
quantum potuixti extenuare conatux ex, ne propter illam
crecleretur natura numana potuixxe mutari, e^o illam culpam
maximam luixxe, non xolum per ipxax mixeriax ^enerix numani,
quae incipiunt ao inlantium cunaoulix, verum etiam per te ipxum
prooo. l^t tu enim in xecunclo tui nuiux operix lioro maximam
lormam peccati in primo nomine poxuixti, ut e contrario maxima
lorma iuxtitiae commenclaretur in Onrixto. ()uocl te clixixxe mini
viclerix oolitux; nam xi memor luixxex, numquam prolecto
peccatum ^clae tam loquaciter minuere nitererix. (19) l^^o autem
maximum illucl luixxe peccatum poenae ipxiux ranctate
clemonxtro; non enim ext maior quam ut cle paracuxo proiceretur
et a lino vitae xepararetur, ne viveret in aeternum, aclclitix etiam
vitae nuiux an^orioux, ut cliex eiux et in laoorioux emerent et
xicut umora tranxirent. l^nimvero nerectaria ipxa ^enerix numani
ao inlantioux uxque acl xenex calamitax textix ext, quae mixeriae
non naoerent conclitionem xupplicii, nixi tranerentur contaione
peccati. De qua contaione nooixcum pertinaciter punax et ne
ixta creclatur, et ipxum primi nominix peccatum et xupplicium
eiux extenuax et clolorex laoorex mortex in paraclixum introclucere
impuclentixxima et impiixxima contentione conarix. (2Q) Dicix
etiam: "3i propter noc maleclicitur terrae, ut ille qui peccaverat
allliatur, nec tamen ioi iniquitax, ubi maleclictio continetur, cur
non ea conclitione etiam xi quicl aerumnarum naturae noxtrae

291 maximam... poxuti) c/ 2,189,2; 190,1

16-23

307 xi ... 314 cauiionem^.

288 eo (?/>c.m/^/ l^iz., ero (?<lc.m/?'^l^. 290 ab mlantium cvmaliulix

incipiunt t^. e</c/,
296 peccum iuixxe t^. ?/ ^
299 liuiux anonbux
vitae t^, ^ 304 peccanim primi liomimx t^, ?/ /^, 305 laborex^ aH/. et

I^iber xextux c. 27

405

poxt peccatum primi nominix cloceretur illatum, xequeretur

tamen non icleo mixerox exxe naxcentex ut rei convincerentur, xecl
ut commemoratione peccati primi alllictio xucceclanea nix, quox
reox non iecerat, imitationix malae incliceret cautionem?" Vicleo
qzuioux premarix anuxtiix. ^lixeriax naxcentium coerix conliteri,
quoniam vim tioi lacit renum eviclentia, quam prae oculix
omnium conxtitutam neare non xinerix; nax autem naxcentium
mixeriax etiam in oaraclixo tuturax tuixxe, xi nemo peccaxxet, vix
quiclem axxerere, xecl cernix te nominioux qzualecumqzue cor
naoentioux icl perxua^ere non poxxe. (21) Kemanet iitur, ut
propter peccatum primi nominix ^enux numanum mixerum
latearix ellectum, xecl noc aoxolute clicere lormiclanx: "3i quicl
aerumnai'um", inquix, "naturae noxtrae poxt peccatum primi
nominix cloceretur illatum." ()uicl ext: "3i quicl cloceretur"? Itane
vero rex manilextixxima, qzuam tu quoque iam xentire compellerix,
non clocetur? ^,n eo recleunclum ext uncle per naec veroa xenxim
lu^ere meclitarix, intelle^enx quam intoleraoili aoxui'clitate
creclatur naxcentium mixeriax etiam in paraclixo mturax luixxe, xi
nemo peccaxxet? (22) ()uocl xi clicere norrexcix, quoniam revera
venementer norren^um ext, cur clicix etiam: "3i cloceretur", cum
xine ulla cluoitatione cloceatur non aliquicl aerumnarum, xecl
aelinnnax omnex naxcentium poxt peccaatum primi nominix,
immo propter peccatum primi nominix, noxtrae illatax exxe
naturae? 3ecl: "l^on", inouix, "icleo xunt mixeri naxcentex, ut exxe
convincantur rei." l^ec e^o clico: Icleo mixeri xunt naxcentex, ut
convincantur rei, xecl clico potiux: Icleo convincuntur exxe rei,

321 xi ... illatam^ v. 19xq.

20xq.

329 xi oceretur) v. 19xq.

333 non ... rei^ v.

3ll naxcentex (?, naxcenclox ?/e<U., l/ c/^ 2/ 316 conxiitutam^ inxtiiuiani

?/, inxtituium l^iz.
ncenium ?^
mixeri ncentium t^. /</.
320 latearix mixerum t^. /</. 327 ncentum ?/ 331 onin ael'umn t^,
ea!^, 335 rei convincantur t^. e<U, ^ rei xe t^. ?/ e^</.

310

3l5

320

325

330

335

406

340

345

350

355

360

iHer xexiux c. 27

auoniam xunt mixeri. Iuxtux ext enim cleux, quocl axxioue contra te
clicix et nexcix, iuxtux ext, inquaam, cleux et icleo naxcentex nec
lacere nec lieri xineret mixerox nixi noxxet reox. (23) Dncle non
aliter liclex catnolica intelleit quocl ait apoxtolux: />e?' nm
/?o?nlnem />ecc<lt?n lnt?Avlt ln mn^m et ^e?'^ecc^tm mo?? et lt^
ln omn /?omln />e^^nxllt, ln ^o omn />ecc^ve?'nt. ()uocl tu
nolenx relerre acl orieinix nexum cletorquere conarix acl
imitationix exemplum, ex quo lit ut, cum tioi clicitur: dur er^o
mixeriax ^enerix numani in ipxo incipientix aetatix exorco
innumerix et cliverxix malix xuix protextantur inlantex, qui nulla
imitatione peccarunt?, tamquam ravixxima et inevitZoili orexxura
xtomacni in nox vomitux erumoax ut ccax: ^on cluia rei xunt
icleo xunt mixeri qui naxcuntur, xecl ut nac mixeria commoniti
caveant peccatum primi nominix imitari. 3ic enim putavi olaniux
et explicatiux exxe clicenclum quocl tu ooxcuriux perplexiuxque
clixixti. (24) 3ecl quomoclolioet noc clicax, quix non vicleat xtuclio
clelenclenclae opinionix tuae omnino te attenclere noIle quicl clicix?
Icleone luerant, quaexo te, liominex innocentex plectencli mixeria,
non quocl ullum peccatum naoerent, xecl ut non naoerent?
Deouit ero et l^va priux lieri mixera quam rea, ut mixeria xua
commoneretur non conxentire xerpenti; clet>uit et ^clam priux
puniri malo mixeriae, ne acl malum peccati xecluctae conxentiret
uxori. ?lacet enim tibi ut poenix praececlentioux crimina cavean'
tur, non ut xequentioux vinclicentur, ac xic inverxe, non quia
peccatum ext, xecl ne oeccetur, non reatux xecl innocentia
ouniatur. dorri^e, ooxecro, oerverxam praepoxteramque xenten'
tiam, quia utique tunicam corri^erex, xi te clextra in xinixtra lorte
vextirex. (25) t^oc clixi, quoniam peccata ne xecluantur xuppliciix
oraececlentioux vix caveri, cum xoleant et cleoeant xuooliciix

339 Kom. 5,12

342 nexum^ xexum I^iz., </n. l. pro noxam ^/<l?'.
360 ne^ nec ?<lc,^/

347 ut (?, ei ?^e^ci,

IHer xextux c. 27

427

xequentioux peccata praececlentia vinclicari. Deincle clic nooix,

quomoclo calamitoxox commoneamux inlantex, ut intueantur
mixeriam xuam, ne peccatum primi nominix imitentur, qui nec
imitari quemquam nec commoneri aclliuc poxxunt. ^laleclicta
enim terra, uncle acl lioc tuum cleliramentum xumix exemplum,
c,uia xic potuerunt naxcentex etiici mixeri, ut caverent peccata
i^nentium, quamvix non ex eix traliant oriinale peccatum,
quemac>moclum terra maleccta ext propter nominix poenam,
quamvix ipxa non naoenx culpam. dur non attenclix quia xicut
non naoet culpam, xic ex illa maleclictione non Iiaoet poenam,
xecl peccantix nominix, cum maleclicitur terra, ipxa lit poena?
(26) I^axcentex autem cum mixeri xunt, ipxi xentiunt mixeriax xuax,
ipxi Millum, xicut putatix, tranentex peccatum; immeritax, xi noc
ita ext, procul cluoio xuxtinent poenax, qui nec a^moneri aclnuc,
ut clixi, aliquicl poxxunt nec peccatum primi nominix imitari,
propter quocl cleoeant aomoneri. ^,n exxpectanclum ext ut
crexcenclo perveniant acl liberum aroitrium, quanclo xentiant
aclmonentem atque intuenoo mixeriam xuam culpam non
imitentur alienam? 3ecl uoi ponimux tam multox qui uxque acl
cem mortix xuae, quix luerit vel utrum tuerit vel quicl aclmixerit
^clam nexciunt? I^oi ponimux tam multox qui priux moriuntur
quam perveniant acl aetatem, in qua xentiant commonentem? Doi
ponimux eox qui tam inxulxo ac latuo naxcuntur inenio, ut nec
^ranclex poxxint cum aliquo tructu tale aliquicl aclmoneri?
(27) I^empe ni omnex xi tanta mixeria xine ullo merito, xine ulla
utilitate plectuntur, uoi ext iuxtitia clei? ()uam xi coitarex, mim'
quam creclerex xine ullo merito peccati oriinalix tam mixerox exxe
naxcentex. 3ecl quoniam cum conclitione locutux ex - non enim
aixti: ()uoniam clocetur, xecl aixti: "3i quicl cloceretur aerumnarum

393 ... naturae^ v. 19xq.

370 nuxeri ellici t^. (?

375 cum) eum (?

389 xi (? (<l</n. non niale ^/<l^.).

365

370

375

380

385

390

408

I^iber xextux c. 27

poxt peccatum primi nominix noxtrae illatum exxe naturae" -,

395 paratux ex, ut aroitror, clicere: l>Ion clocetur. ^c per noc renat ut
clicax mala quae viclemux parvulox perpeti etiam in para^ixo
lutura luixxe, xi nemo peccaxxet, ne propter peccatum primi
nominix ea tatearix exorta. (28) Ita cum nox noclox quaerix evaclere
et tieri ex noxtrix manioux laoilix, contra paracxum xtaoix immc>
400 oilix, cui xic ex contrariux, ut eiux lelicitati quietique turoanclae et
clolorex parturientium et laoorex operantium et iactationex aero'
tantium morooxque morientium ore auclacixximo et tronte percli'
tixxima immittax. 3ecl in laucle mortix manum te putax aliqzuicl
invenixxe c,uocl clicerex prima xcilicet occaxione claruixxe "malum
405 non exxe mortem, c,uocl eam iuxtux primux omnium cleclicavit."
^r^o reclcle rationem, quomoclo non naoeret c,uam cleclicaret
iuxtux, nixi nanc aeclilicaret iniuxtux. ^uctor c,uippe et etlector
mortix illiux dain exxtitit, non ^oel. (29) Ille itaque cleclicavit qui
laoricavit; morx enim nominix ooni malum opux mit nominix
410 mali. Ixte autem c,ui pro oono malum pertulit, non mortem, xecl
mart/rium cleclicavit, ^erenx eiux tiuram quem populux
Iuclaeorum tamquam malux trater carnalix occiclit. ?ropterea
itaque lorioxux ^oel, non quia aliquicl ooni xumpxit a lratre, xecl
quia patienter pro iuxtitia morienclo malo eiux uxux ext oene.
415 I^am xicut oono leix male utenclo praevaricatorex puniuntur, ita
e contrario malo mortix oene utenclo mart^rex coronantur.
?roincle xi non cleclinarix clicere quocl te cerno nexcire, morx in
morientioux omnioux mala ext, in mortuix autem quiouxclam
mala, c,uibuxclam oona. (30) ?Ioc xecuti xunt qui cle oono mortix
420 lauclaoilex clixputationex etiam litterix manclaverunt. ^lorx er^o
iuxti ^,oelix naoitantix in requie non xolum mala non ext, verum

404 prima ... 406 cleclicavit^ (c/) 88xq.

bon. mort.

419 qui ... manclliveruni^ 5c. ^ml>r.

400 et quieti eH/.

402 auclacximo ore t?'. UU.
417 clixcere ?/ l^iz.

41) lioni aliquicl t^. ?I</

I^ibei' xextux c, 27 - 28

409

etiam bona ext. 'lu autem in paraclixum non oonorum requiem

mortuorum, xecl cruciatux morientium, ne bonorum ioi exxet
requiex, intulixti. ^ut xi clicix: 3i nemo peccaxxet, in paraclixo xine
cruciatu nominex morerentur, xaltem quia extra paracxum non 425
lere quixquam xine cruciatu moritur, tan^em convictux atque
contortux in cleteriux commutatam peccato primi nominix
numanam conlitere naturam.
28. /l//.. S (1) ()uicl poxtremo cle ipxo xerpente clicetur? Diaoo
lum maleclictione illa punitum an noc commune animal reptile
opinarix? Icl ext illam xententiam quae it acl xerpentem:
^/<l/e</lctx t <lb omnlbx />econbx et <l^ omnlb5 bllu <^^e xnt
5/>e?' te^<lm,' x/>e?' />ect5 et vent^em t?m <lm^/^^u et te?^^m 5
m<ln</c^t?u o?nnl^5 </letix vlt<le t<le, in caooli xupplicio an
oextiae nuiux, ouae vernix calorioux eclucitur cle cavernix,
aroitrarix impletam? 3i in nuiux xerpentix, cuiux xpeciex in corpux
enocle porriitur, atc,ue oo illiux culpae meritum clicax eam
lactam exxe terrilaam, er^o et omnioux oextiix traclux iniquitatix 10
incumllit, quam putax nixi per lioiclinem coeuntium non poxxe
clecluci, litque ut etiam xerpentum limclinem iamque incle
irrationalium animantum axxerax a oiaoolo luixxe plantatam
retectaque xententia ^lanicnei nooix carmen inclanax. (2) 3in
autem quicciuicl acl xerpentem clicitur, intelleimliter in cliaoolo 15
prolitearix impletum, annuex xine cluoio nec noc, quocl ini pro
ultione prolertur, inclicium nunc reorum exxe xerpentum nec
cliaoolum terram eclere corporaliter, xecl etxi tunc minixterium
clraconix arripuit atque noc quaxi telum, quo acl vulneranoum
nominem uxux ruerat, xeveritax poxtea paterna contreit, tamen 20

28,4 Qen. 3,14

422 mortuorum requiem t^. /</. 42) recluiex exxei t^. ?/ e</</.
28 (??^/ 1 clixii om, ?<lc.m/>. 2 illa inalecliciione t^. ?/ ^ repiile animal
t^, e</.
4 pecoribux) peccoribux Mzne
12 omnibux) in omiiibux (?
13 irrionaoillum ?/A ! animantium e<^

410

I^iber xextux c. 28

peccatum in xoliux a^entix voluntate rexecxxe. dioox autem et

xpinax et xuclorex primo luixxe naturaliter inxtituta, poxt in
alic,uioux aucta iuclicialiter acl noxtram vero aetatem xine peccati
illiux acliuvatione venixxe; rex tam apertae xunt, ut loniore
25 penitux axxertione non e^eant.
^l/<?. K (1) ()uicl ext quocl vipereax axtutiax tuax etiam cle
xerpente contorquex? ()uix enim clivini liori naec veroa, c,uae
commemoraxti, conruenter intelleenx non vicleat in caoolum
potiux, c,ui xerpente acl icl c,uocl voluit ut potuit uxux ext, c,uam in
30 ipxum animal, qualecumc,ue terrenum, illam prolatam luixxe
xententiam? 3ecl quia non per xeipxum, per xerpentem autem
xecluctoriax loquelax cliaoolux operatux ext, icleo acl xerpentem
locutux ext cleux, quocl xinilicanclae malitiae cliaooli conveniret et
natura nuiux liura exxet ilIiux. ?roincle quocl clixit cleux xerpenti:
35 ^/<l/e</lctx t <l^ omnl^ />econbl et <l^ omnl^x be5tiu ^<le xnt
x/>e?' te?^<lm,' x/>^ />ectx t^l et vent?'em tm <lmin/^bu et
te?'TAm m<ln</c<lbu omnlb5 ^iebx vlt<le t<le et cetera, tanto
intelleuntur et exponuntur meliux c,uanto conruentiux cle
cliaoolo accipiuntur. (2) 3ecl quoniam xecunclum rectam etiam
40 ticlem multix tamen mocux cle nix cxputari xolet nec acl cauxam
nunc pertinet quicl eorum maix eliam promere, xatix ext ut tioi
rexponcleam cliaooli naturam nequa^uam acl connexionem
xuccexxionemc,ue propainix pertinere, uoi peccati oriinalix
vertitur quaextio. De xpinix vero et xuclore laoorantix, quam
45 impuclenter aliirmex quocl priuxquam oeccaretur luerint inxtituta,
creclo c,uocl perxuacleat le^entioux xuperior noxtra rexponxio.
Vultix quippe lacere talem paraclixum, ut nulla ratione clicatur clei

35 Qen. 3,14
23 peccato ulliux l? 24 acliuvaiione co^'exl, acliniratione (??i ^ , </n. l.
acliunciione^/<l^., aclmiraiione coniec. ^/oi'e//>. ^/6(?^e) 25 xertione
penitux t?'. (?
33 ei^ ut l?
35 a^ om. /c/,
36 tuum^ om, ?//,
39 etiam reciain t^. e</<^ 44 quaextio uenitur t^. ?/ e</,

I^iber xextux c, 28 - 29

411

exxe, xecl vextrum. (3) Vei'umtamen cum ante peccatum xpinax

clixerix inxtitutax, in paraclixum eax non auxux ex introclucere,
immo exorexxixti eax ioi non luixxe, uoi tamen laoorem ponere
voluixti, cuiux onux, etxi non ounit, premit. Verumtamen xi et
tioi placet xpinax non con^ruere para^ixo, itane vero naturae
numanae, ut ioi priux exxet uoi xpinae non xunt et nunc ioi xit uoi
xunt, nulla oeatituclinix in mixeriam mutatione contin^eret aut
xine ullo peccati merito contiixxet? doat er^o vox anoxcere
oriinale peccatum, tale xaltem quale non potuixtix neare
xupplicium, xi non iniuxtum exxe crectix cleum.
29. /l//.. S (1) l'amen ne c,uicl neleenter praeterixxe viclea'
mur, accipe aliucl. ?Iunc parturitionum clolorem compertum ext
pro parientium corporioux viriouxque variari. Laroarorum certe
leminae et paxtorum, quae exercitatione inclurexcunt, in mecliix
itinerioux tanta lacilitate pariunt ut non intermixxo viancli laoore
letux xuox procurent et xtatim venant, quae ninil pariencli clitli'
cultate marcentex onera ventrix acl numerox xuox tranxlerunt et
^eneraliter vilium inopia leminai'um ooxtetricum operam non
requirit. ^t e reione locupletex cleliciix molliuntur et quo plurex
naouerit quaeque xollicitox, eo ampliux et cxcit et ^extit aerexce'
re putatc,ue xe tantix eere quantix aounnat ooxequiix. (2) Carito'
rum xane clivitum manux numquam in xentioux aei'umnam primi
nominix experitur; quin immo liclentex copiix inclinum xe putant
momentum aliquocl votix lertilitatix impenclere, extra tormi'
clinem etiam lamix poxxexxionum clilatatione xixtentex manclant
aliciuotienx, ut ait poeta: "Deiun^e oovex, clum tuoera mittax." 3i
er^o et parientium oolor xpectat acl inxtituta naturae, c,uocl et

29,16 cleiune ... mina^ luv. 5,119

49 non eax t?'. (?
29 (??/
1 praeteriixxe e<U.
2 aliucl accipe t^. (?
3 uariai'e ?<lc,
8 inopia vilium t^. ^/. ^ operain obxteirlcuin t?'. e</c/. 9 moliuntur (??<lc.
16 aliquotiex U. ^ clixiune /^,.

50

55

l0

15

412

20

25

30

35

40

45

I^iber xextux c. 29

orutorum exemplo animalium et clivinae xententiae proprietate

percloctum ext, xi interceptio lructuum exortuxque xpinarum
inter cetera quiclem creatux ext, perxonix tamen quiouxclam lactux
ext clenxior et molextior, (3) xi poxtremo, ut clillicultax ipxa
parientix ita etiam leoarum xpinoxitax pro corporioux reio'
niouxque variatur, poxtremo xi perclurat ille an^or poxt ratiam in
vixcerioux ieminarum, nunc vero opulentorum luxuriex penitux
inorat, xi rexolutio corporix propter quicl xecutura exxet, exprex'
xum ext et artioux maix qzuam errorinux applicata, apparet nic
quoque catnolicorum veritati omnia conxonare nec quicquam
vooix vel teminax proclexxe vel xpinax.
/ll/<?. K (1) d^um cle poena quam cleux inllixit primix peccato'
rioux, clixputarex, xic iamcluclum a muliere tranxierax, ut clicerex:
"3utt1ciant ixta cle muliere." dur er^o non xervaxti liclem
promixxionix tuae? ticce poxt tam multa reclix acl eam, ecce loqzua'
citati tuae non xulliciunt quae clixerax: "De muliere xutliciant."
3ecl nixi talix verooxux exxex, uncle octo liorox, quox uni meo
reclclix, implerex? 3ecl clic quocl tioi placet; ecce poxt promixxam
xullicientiam aounclantiam quoque tuam patienter aucvimux.
dur enim perclax rex tam oellax, quae poxtea tioi in mentem
venerunt? ()uamvix et illucl venire cleouerit, ut cle libro tuo qui
complenclux aclnuc in manibux erat, tollerex qzuoo clixerax: "3utli'
ciant ixta cle muliere", ne tuae pollicitationi tam inclecenter
contrariux le^ererix. (2) 3ecl per^e, proler in meclium, contra
c,uam promixixti qzuae poxtea coitaxti. Dic parturitionum
laoorem pro parientium corporioux viriouxque variari atc,ue ita
clexcrioe oarl^arax et ruxticax leminax in lacilitate pariencli, ut nec
parturire vicleantur ac per noc non parvum clolorem in parienclo
xentire, xecl nullum. ()uoo xi ita ext, quicl te acliuvat? Nonne

3l xulliciant ... muliere^ v. 27,1

18 xententiae clivinae t?'. e</c/.
?/ 44 ruxticaxque e^.

39 xulliciaai ... muliere^ v. 27,1

19 et exortux e</<//,

38 ebuit eHl,

40 tua

I.iber xextux c. 29

413

contra te ipxum loquerix, qui clolorex ixtox ita naturalex exxe

oixixti, ut xine illix l^va oarere non poxxet, etiamxi in paracxo
nulla perpetrata iniquitate perxixteret? I^Iumquicl oaroarax ac
ruxticax tuax illa prima muliere in nac re leliciorex exxe clicturux
ex, ut in nix aerumnoxix terrix xine oolore pariant, qzuocl in
paraclixo xi pareret illa, non poxxet? (3) l'amqzuam in ixtix leminea
xit mutata natura in meliux quam luerat inxtituta, pluxque
valuerit in ea mutancla numana exercitatio quam in creancla
oivina operatio. 3i vero in tuix veroix non vix intellei xine
c>olorioux parere lerocex arextexque mulierex atque ita eix partum
toleraoilem lacilemqzue conceclix, ut tamen eax cum pariunt
clolere tatearix, numqui^ icleo ext nulla poena, quia minor ext?
3ive er^o minux cloleant, cum pariunt ixtae leminae, xive aliix
leminix aequalex vel earum etiam quibuxclam maiorex clolorex
comparata per exercitationem lortitucline miraoiliter lerant nec
illo cruciatu lati^entur atqzue lanuexcant, clolent tamen et utique
omnex clolentex, xeu maix xeu minux ^oleant, maiorex minorexve
poenax, xecl tamen poenax xine ulla clunitatione patiuntur. (4) l'u
autem xi te coitarex, non clico dnrixtianum, xecl qualemcumque
Iiominem, laciliux nullum exxe contenclerex paraclixum oei quam
eum lacerex tua xacrilea clixputatione poenalem. l^leanter xane
clivitex virox ao nereclitario primi nominix labore clelenclix,
inoranx aut te xcire clixximulanx amariux laoorare coitationioux
oivitex qzuam operationioux pauperex. Nomine quippe xuclorix
^eneralem xancta xcriptura xinilicavit laoorem, a quo ext nomi'
num nullux immunix, cum alii laoorant clurix operioux, alii
xollicitantioux curix. ^cl eoxclem laoorex pertinent etiam xtuclia
c,uorumc,ue cxcentium. ^t quae parit naec nixi terra naec, quam
lormator eiux, c,uanoo primum nominem concliclit, non lecerat

49 iiiiquitaie perpetraia t?'. e</c/.

52 natura t muta lemin t?', ^,
56 eix i I?'. ?A/ U, 65 te^ re (? 71 xancia^ ncra e</c/. ^ nullux Kominum
t t?'. e<U. 72 operibux clurix ti', U,

50

55

60

65

70

75

414

80

85

90

95

1M

I^iber xextux c. 29

oneroxam? (5) l^unc vero, xicut xcriptum ext: (7o?/>x co?^lZ/>tibl/e

<l^?'<lv<lt <lninnln et </e/>?^mit te?^en^ in/?<lbit^tio xen5m m/t<l
cozit<lntem, et </l^ic/te?' <ltim<ln7x ^<le in te^<l 5nt et <^^e in
/>w^ect 5nt invenim5 cm /<lbo?'e. 3ive er^o utilex xive inutilex
c,uaxc,ue cloctrinax nomo clixcere xtucleat, aravante animam
corruptioili corpore necexxe ext laooret. ()uocirca etiam xic ei
terra ixta xpinax parit. l^ec ao nix xpinix clivitex clicuntur alieni,
praexertim quia xpinax illax in evanelio, c,uibux iacta xemina ne
acl lecunclitatem perveniant, opprimuntur, curax exxe nuiux vitae
et xollicituoinex clivitiarum cleux maixter exponit, c,ui certe non
xolox pauperex, verum etiam cvitex vocat uicenx: Zenite </ me
omn ^l /<li?o?Atu. ?ropter c,uicl autem vocat, nixi quocl paulo
poxt clicit: ^t inveniet ?'e^iem <lnim^^5 nt?'u? (6) ()uanclo
ixtuc erit nixi c,uanclo corruptio corporum quae nunc arav
animax, non erit? I^unc vero laoorant pauperex, laoorant clivitex,
laoorant iuxti, laoorant iniqui, laoorant mani, laooraant puxilli, 6
^le exltx H vent?'e m^t^u eoxm x^e in ^lem xe/>/t?Ae in
m^t?'em omni?n. l'am quippe malinum ext noc xaeculum, ut
nixi exitum ninc luerit, promixxa requiex nooix aclexxe non poxxit.
()uamvix per praevaricationem primi nominix laoor poxterix eiux
aovenerit, tamen etiam reatu praevaricationix illiux quem
traximux iam xoluto, ut ticlei exerceatur examen, laoor remanet
acl certamen. Oportet enim nox certare cum vitiix et in ipxo
certamine laoorare, clonec clonetur nooix aclverxarium non
naoere. (7) ()uapropter ut ooni proeliatorex perclucantur acl

76 8ap. 9,15xq.
88 M, 11,29

8) pl'aenim ... 85 exponit) c/ ^li. 13,22 86 Klt. 11,28

91 8ir. 40,1
9) m ... 111 convenit^Fe Lupux. c/

80 quque^ qucumque eH/.

liomo xiucleai clixcere (clicere ^/) t^. ?/,
xiucleat liomo clixcere t?', e<U.
86 xoIum (?
89 ixiuc ?', ixiucl (?^/ e<U.
9) lioc malinum ext t^, l? 95 liominix primi t?'. (? 97 examen exerceaiur

Liber xextux c. 29 - 30

415

praemia, xupplicia vertuntur in proelia. ?arvulorum c,uoque

xoluto reatu oriinali propterea laoorex manent, quamvix ex ipxo
reatu cloceantur exorti, quia etiam xic cleo placuit liclem prooare
maiorum, a quioux ei olleruntur ut re^enerentur. ()ualix et
quanta liclex exxet rerum invixioilium, xi vixioilix remuneratio 105
continuo xequeretur ac non potiux clilata requie quae promittitur
aeretur iiclei neotium cum corcle, non cum oculix, ac xic
mturum xaeculum, uoi nulli laoorex ei'unt, quoc1 nonclum
viclemux, et crecleretur xinceriux et clexicleraoiliux quaereretur? ^,c
per noc cleux laoorex noxti'ox, icl ext poenax noxtrax, acl utilitatex 110
noxtrax miraoili beninitate convertit. (8) ?Iaec relellere cupienx
inutiliter tu laoorax, laoorax enim parienclo xpinax, non
evellenclo; nox autem laooramux ut xpinax tuax, quantum clonat
clominux, evellamux, nixi lorte icleo non laoorare te iactax,
quoniam tot liorox mana in^enii lacilitate conxcrioix, ac xicut 115
Iae oaroarae ac ruxticanae letux xuox, ita et tu xine clillicultate
xpMax parix. 3ecl puto quocl te oe in^enii lacilitate inaniter Iactex,
prorxux Iaoorax; quomoclo enim aix ut non laoorex, qui etiam
conarix introciucere in paraclixum laoorex? I^am utique rex ixta
quanto impoxxioilior orooatur, tanio tuux laoor et amplior et 120
inanior invenitur.
Hll. /l//.. S (1) ?Iaucl xane impunavero eox qui autumant
^clam, xi clicto auclienx exxtitixxet, acl immortalitatem potuixxe
pro remuneratione tranxlerri. l^nocn quippe et ^liam tranxlatox
leimux ne viclerent mortem. Verum aliucl xunt inxtituta naturae,
aliucl praemia oooeclientiae. l^on ext enim tanti uniux meritum, 5
ut univerxa c,uae naturaliter xunt inxtituta perturoet. l^xercuixxet

30,1 auiumani^ e. z. Kul. 8/i', licl, 29xq.

) Lnocli^ y5 Qen. 5,24; 8ir.
44,16; Nebr. 11,5; Miam^ c/ 4 Ke, 2,11; 8ir. 48. 9. 13; 1 ^lacc. 2,58
105 vibili^ invixit'ilix ^ll?'.
cloinmux /^

416

I^iber xextux c , 30

xe iitur in reliquix innata mortalitax, etiamxi primux ille in

aeternitatem a cuturnitate miraxxet. I^on inliciaoili coniectura,
xecl certo rex tenetur exemplo, xiquiclem l^nocn lilii immortalitate
10 oarentix non potuel'unt axxeri a conclitione moriencli. (2) I^Iec
illucl lorte putetur occurrere, quoniam xi non peccatorex iuxti
tamen omnex acl immortalitatem xine intercexxu corporalix
clixxioationix evaclerent, xiquiclem ^,oel, iuxtorum primux, I^oe
^oranam Ixaac lacoo et omnia xanctorum amina tam in novo
15 0.uam in veteri textamento et meritum xuum virtutioux et
naturam morte clocuerunt. Kem in aoxoluto poxitam dnrixti
quoque conlirmavit auctoritax. l>lam cum ei quaextionem
3aclclucaei exemplo xeptinuoae mulierix intulixxent roantex, xi
coroorum excitatio crecleretur, a quo marito exxet ootixximum
20 vinccancla, rexponclit: ^?7^tu nclent ^c^l/>t^^ ne^e vltem
ne^e enlm mo?'lent?'. (3) donxciux operix xui propter quicl
coniuia inxtituixxet exprexxit, viclelicet ut clamna mortix letutA
xuppleret; xtatim autem cexxatum ire munilicam lecunclitatem,
25 cum morx avai'a cexxaverit. 3i er^o dnrixto texte qui conclict
lertilitax oo noc creata ext, ut cum lrailitate conlli^eret, et naec
conctio nuptiarum ante peccatum orclinata ext, apparet quoque
mortalitatem non acl oraevaricationem xpectare xe^ acl naturam,
acl quam xpectare leuntur et nuptiae. Illa er^o lex quae
30 promulata ext, icl ext: ()^cm^e </le er lnte?'</7to e</e^i5, mo?'te
mo?'ie?'u, poenalix morx intelleitur non corporalix, peccatix non

17
cum ... 20 poilxmuin vinclicaiiclal c/^ ^li. 22, 23-28; ^lc, 12,18-23; Lc.
20,27-33
20 errix ... accipient) ^li. 22,29xcz.; c/ ^Ic. 12,24x<,.; Luc. 20,
35xq. 22 neque ... morieniur^ Lc. 20,36 30 Qen. 2,17

7 ille^ </c/. liomo X

10 xei'i^ auleri /</
13 cliipanonix) clixputationix
?/ l^iz. 14 Iacl </c^ ei (? 15 uetere ?'e<U. 17 8aclclucaei quaenionem
t^. U,
20 uenclicancla ?<lc.^/ ^ clei vuiutem t^. e<^
21 neque^ ... enim
om. /l 24 ire^ iri ^/l^ne

Lioer xextux c. 30

417

xeminioux imminenx; quam non incurrit nixi praevaricatio, non

evaciit nixi emenclaiio. (4) Die autem peccati quoo clicitur inleren'
cla, mox xcripturae ext, quae clamnatum xolet vocare clamnanclum.
Incle ext quocl in evan^eIio ciominux: O^nu, inquit, ^l non
c?'e^/e?'lt in me, l<lm l^lc<ltx t, ^l<l non c?^/lt ln nomine
nl^enltl ^l/ </el, non quocl inlicielitax dnrixtum neanx ante
temoux iuccii xupplicio exxet iuncta perpetuo, cum omnex, qui
acl liclem veniunt, priux luerint inli^elex, xecl ut cenxura
oraecioientix ap0areat, clicuntur peccata lam exxe xupplicia.
Denique ^clam ipxum et ille lioer qui 3apientia clicitur et
multorum opinio xecuta emenclatione axxerit expiatum.
^l/<?. K (1) 3i non oppunax, ut clicix, eox qui exixtimant
^clam, xi clicto auclienx exxtitixxet, acl immon^lit^em potuixxe
pro remune^tione tranxlerri, clixcerne immortalitatem, maiorem
xcilicet a minore. I^am et ixta non aoxurcle immortalitax clicitur,
qua potext quixque non mori, xi non laciat uncle moriatur,
quamvix poxxit et lacere. In nac immortalitate luit ^clam, nanc
immortaiitatem merito praevaricationix amixit. ?Iaec ei xuomini'
xtrar>atur cie lino vitae, a quo non ext pronioitux, quanclo le^em
oonam, ne peccaret, accepit, xecl quanclo mala voluntate oeccavit;
tunc enim cle paraclixo eiectux ext, ne extencleret manum acl
linum vitae et manclucaret et viveret in aeternum. (2) I^ncle
intelle^enclux ext cle noc lino vitae xolere xumere xacramentum,
cle ceterix alimentum. De xolo enim lino quocl appellatum ext
cnoxcentiae ooni et mali, ei non manclucare oraeceotum ext. dur

35 Ion, 3,18
3,22xq.

41 8apientia^ c/^ 8ap. 10,1xq.

52 iunc ... ternum^ c/ (3en.

32 inunin ^
36 crecliclent ^ crellit l?
37 lilii clei unieniti t?', X
38 iuncta exxei t^. ?X^/ /</. 39 luerunt X 42 expiuin) </n. xupple ei
tamen moriuux ext eic. ui inlra in rexp. ^u. ... ^l^. (c/ /^9-/4/) 43 eox
ui clicix t?'. /^
44 pro remunerione p<>tuixxe t^. UU.
47 laci^ li (?
56 clinoxcentiae eH/. ^ non manclucare praecepnim en ei t?'. ^, ei precep'
tum en non nianclucare t?". X

35

40

45

50

55

418

60

65

70

75

80

I^ioer xextux c. )0

er^o putetur non manclucaxxe cle lino vitae, quancloquiclem et

ceterix lon^e praextaoiliux erat et illo xolo excepto, in quo pecca'
vit, ex omnioux manclucancli acceperat potextatem? Dei namque
praecipientix liaec verba xunt: /lb omnl /l^no, inquit, ^o^ t ln
/n^uo, e</etu,' <//e /l^no ^tem coznwcen^l bonm et m<l/m non
m<ln</c<lbu <//e l//o. Itemque ixta xunt veroa clamnantix: ()l<l
<l^utl, inquit, ^ocem ?n/le?'u t^e et e</utl </e /t^no, </e ^o
/>?Aece/>e?A?n tl^l <//e eo xo/o non e<^e. ()uae iitur luit cauxa, ut
non praecipue cle lino vitae man^ucare curaret, cum pronioitux
non tuerit nixi ab illo xolo, cuiux uxurpatione peccavit? (3) Immo
xi viilanter intelleainux, xicut cle lino interclicto manoucanclo
peccavit, ita cle lino vitae non manclucanclo peccaret, quoniam
ipxe xibi vitam, quae ex illo lino aclerat, invicleret. llla vero
immortalitax, in qua xancti aneli vivunt et in qua nox quoque
victuri xumux, procul clubio maioi' ext. I^Ion enim talix ext, in qua
nomo nabeat quiclem in potextate non mori xicut non peccare,
xecl tamen poxxit et mori, quia potext peccare, xecl talix ext illa
immortalitax, in qua omnix, qui ioi ext vel erit, mori non poterit,
quia nec peccare iam poterit. l'anta quippe ioi erit voluntax bene
vivencli quanta etiam nunc ext voluntax oeate vivencli, quam
nooix nec mixeria potuixxe viclemux aulerri. (4) In nanc immorta'
litatem nullo amoi^ente maiorem, xi ex illa minore clicax ^,clam
remuneratione oooeclientiae, nulla morte interpoxita, potuixxe
mutari, clicex aliquicl quocl recta liclex improoare non clebeat; xi
autem xic lauclax ixtam ut ne^ex illam, prolecto et mortioux et
morientium claclioux, quax non lerenclo ur^entur in mortem,
coerix implere paraclixi laciem atque ita tuam clecolorare, ut te

60 Qen.2,16xq.

62 Qen.3,17

6l ecletix^ eclex /l/<l?'. 62 m<mclucabi^ manclucatix X ^ item X 66 iIlo^

eo /^ 7l en^ c>m, ?^s e</</. 74 en ialix iinnionalitax illa t?'. ^ 75 ibi om.
(?
erit iti t^. eH/.
79 intel'poxita morte t^. e^
80 non eoeai
iniprobare t?', /^ U, 82 morienium ?/ ^ qu om. (?

I^ioer xexiux c. 30

41?

velix lu^ere, xi in xpeculo illam poxxix axpicere. Our enim et

poxteri primi nominix in paraclixo nati et non xolum ooni, verum
etiam oeati co^erentur mori, xi eox nulla culpa cle oaraclixo exire
compelleret, uoi erat linum vitae et xumma ex illc, vivencli
potextax, moriencli autem nulla necexxitax? (5) ^ qua necexxitate
tranxlati xunt l^nocn et l^liax; in nix enim terrix erant, uoi linum
vitae non erat, et icleo eox acl nuiux vitae linem communix
omnioux necexxitax mortix ur^eoat. l>sam quo eox creclenoum ext
tuixxe tranxlatox, nixi uoi ext ipxum vitae linum, uncle illix xit
ootextax vivenc nec ulla moriencli necexxitax, xicut exxet in
paraclixo liominioux, in quioux nulla oeccancli oriretur voluntax,
quae illox ioi exxe non xineret, uoi nulla aequitax mori coeret?
()uapropter exempla l^nocli et l^liae nox potiux quam vox
acliuvant. Deux quippe in liix cluooux oxtenclit, quicl etiam illix
quox climixit cle paraclixo oraextaturux exxet, xi peccare noluixxent;
incle namque eiecti xunt ixti, quo traiecti xunt illi. (6) I^oi etiam
noc eix clei ratia creclimux exxe collatum, ne liaoerent uncle
clicerent: Dlmitte nobu ^e^lt<l nwt?A. In nix enim terrix, uoi co^x
co^/>tlbl/e eorum <lnlm<lx <lA?A^oat, ita contli^eoant mano
aone cum vitiix, ut tamen xi clicerent xe non naoere peccatum, xe
ipxox cleciperent et veritax non exxet in eix. ()ui xane crecluntur acl
exiuum temporix reclituri in liax terrax, ut etiam ipxi cum morte
contliant et quocl primi liominix propaini cleoetur exxolvant.
I^ncle intelleenclum ext, cmocl lii qui peccatum nullum liaoerent
et lilii eorum, xi paraclixi liaoitatorex in eaclem rectitucline
permanerent, maix in illa immortalitate perxixterent, clonec in
ampliorem nulla interpoxita morte tranxirent, xi eix, qui xic erant
in nix terrix extra paraclixum iuxti, ut non poxxent clicere xe non

89
^nocn) ^ Qen. 5,24; 8ir. 44,16; Nebr. 11,5; Mi) c/ 4 Ke. 2,11; 8ir.
48. 9. 13; 1 ^lacc. 2,58 101 M. 6,12; 8ap. 9,15 10) xi ... eH c/^ 1 IoK. 1,8
84 illam in xpecuIo t^. e^, 92 ipxum linum uie exi t^, X
95 non exxe t^, /^ 105 cum mcie ipxi t^. (? 107 e^.

94 orereiur ?'

85

90

95

100

105

110

420

115

120

125

130

135

I.iber xextux c. 30

naoere peccatum, icl ext l^nocn et lHiae, tantam cliuturnitatem

vitae lateamur exxe collatam. (7) "3ecl clominux", inquix, "inter'
roatux cle xeptinuoa illa muliere xua rexponxione lirmavit, prop'
terea nuptiax inxtitutax, ut clamna mortix letura xuppleret,
cexxaturam vero munilicam lecunclitatem, cum morx avara cexxa'
verit." Omnino errax, qui propterea putax inxtituta exxe coniuia,
ut clecexxio mortuorum xuppleretur xuccexxione naxcentium; inxti'
tuta xunt namque coniuia, ut l1liox patrioux et patrex liliix certox
laceret puclicitia leminarum. l^am et permixto uxu atque inclix'
creto quarumcumque mulierum nominex naxci poxxent, xecl certa
necexxituclo mter patrex et liliox exxe non poxxet. (8) 3i autem
nemo peccaret et oo noc etiam nemo moreretur, xanctorum
numero termmato, quantux tuturo xulliceret xaeculo, noc xaecu'
Ium nniretur, uoi et non peccancli et peccancli lacultax exxet atque
illucl xuccecleret, ur>i quixqzuam peccare non poxxet. 3i enim
animae exutae corporioux poxxunt exxe vel mixerae vel oeatae et
tamen peccare non poxxunt, qzuix liclelium neet in reno clei, uoi
corpux erit incorruptioile, quocl non ravaoit animam, xecl
ornaoit nec alimentix ampliux incli^enit, nunc allectum luturum,
ut nulliux ioi ullum poxxit exxe peccatum, non icl a^ente voluntate
nulla, xecl oona? Dommux er^o uoi clixit, cum cle rexurrectione
loqueretur: ?Ve<7e nbe?lt ne<^e xo?' ^cc^ient ne^e enlm
mo?'lent?', non icleo clixit, ut propter morientex oxtencleret
nuptiax inxtitutax, xecl quia xanctorum numero impleto non opux
exxet aliqzuem naxci, uoi necexxe exxet neminem mori. (9) 3ecl

113
xecl... 117 cxaverit^v. 18-25
128
ubi ... aniinam^ c/ 8ap. 9,15
133 Ix:. 20,35xq.; c/ !^i. 22,30; Klc. 12,25
135 numero lnlpleio^ >^u.
encli. 29; civ. 22,1

113 inqu U., inquit (??X^/

117 coniuia exxe t^, (?
121 quarumque
?/ e<^/.
123
nemo eiiam t^. ?X
124
xeculo xuilicerei t^. /^
127 corporioux exuiae l^. ec/c//.
129 erit corpux t?'. U. ^ corrupiibile (?
130 nunc^ liinc X 131 poxxlt ullum t?'. ^ ^ nuila volunte t^. e</</.

I^iber xexiux c. 30

42 1

inquix: "^clam xecuta emenclatione a clelicto xuo axxeritur

expiatux et lioro 3apientiae et opinione multorum"; et tamen
inquix: ^lortuux ext, ut xciremux coroorix mortem non pertinere
acl xupplicium peccati illiux, xecl a^ inxtituta naturae. ()uaxi vero
Davi^ cluo illa xcelera ravia, icl ext aclulterium et nomiciclium,
non xic expiaverit paenitenclo, ut ei clatam veniam proplieta ipxe
qui eum terruerat textaretur, et tamen ita ea, quae cleux luerat
comminatux, leimux xuoxecuta, ut intelleamux acl noc promixxe
illam vemam, ne nomo, qui mala tanta commixerat, xempiterno
pro eix xupplicio plecteretur. (10) l^rat er^o et primo nomini, acl
quam rem paenitentia proliceret, icl ext ut eum cliuturna, non
tamen aeterna poena puniret. I^ncle lactum ext, quocl rectixxime
creclitur, ut eum liliux eiux, icl ext xecunclum nominem clominux
Iexux, quanclo acl inlerna clexcenclit, 20 inlernix vinculix xolveret.
l'unc enim iuxta liorum 3apientiae intelleenclux ext ecluctux a
clelicto xuo, ut noc ille ber non lactum clixixxe, xecl luturum
praeclixixxe monxtretur quamvix per veroum praeteriti temporix;
xic enim alt: ^xlt l//m <l c/e/lcto xo, quemaclmoclum cctum
ext: /'o^e?'nt m<lnx me< et cetera, quae ioi per verba praeteriti
temporix lutura exxe clicuntur. (1 1) ^c per noc et morte corporix
lactum ext, ut pro peccato poenam lueret temporalem, et
paenitentia non ninil actum ext, ut evacleret xempiternam, uoi
plux valuit ratia lioerantix quam meritum paenitentix. l,Ion ext
uncle te muniax aclverxux impetum veritatix, quo cum tuix
macninix in clarixxima luce proxternerix nec in paraclixum clei et
mortex et innumeraoilex moroox mortilerix cruclatioux plenox

137 >Vclani ... muliorum^ v. 41xq. 141 Davicl ... 144 xubxecuta) c^ 2 8iun.
11xq. 154 8ap. 10,2 155 ?x. 21,17
140 illiux pecci t^. e<U.
144 lioc^ liox ^/l^ne
145 n mala t^. U,
146 ei^ut /^
147 prolicerei penitentia t^. ?X/l/ U.
150 inlerni e</</.
15) moxtrareiur X
155 ceter^ carei ?', carent ^
156 ei^ ei ?X/l/
1 60 ueritix impetum N'. X 1 6 1 clei paraclixuni t^. A/.

140

145

150

155

160

422

165

170

10

I.iber xextux c. 30 - 3 1

immittere ulla penitux ratione permitterix. drecle cleo clicenti:

()<lcm^e </ie e^e?'ltu ex eo mo?'te mo?'le?nlnl. ^o quippe clie
coeperunt mori, quo xeparati a lino vitae, quocl utique in loco
poxitum corporali corpori vitam xuominixtraoat, necexxitatem
mortix conclitionemque xumpxerunt. (12) derte "clamna mortix et
morx avara" veroa xunt tua, xaltem te ixta veroa tam clura et
norrencla, ut para^ixo clei parcerex, aclmonerent. l'antumne te
ollen^it locux oraeclicatixximux oeatoi'um, ut aox te in eum et
morx et clamnilica et avara mittatur? O inimici ratiae clei,
inimici paraoixo clei, quo ampliux prorecli poteritix quam ut
xanctarum cleliciarum clulcecunem poenix amarixximix impleatix
ninilque velitix exxe paraclixum nixi ^enennam minorem?
31. (1) /l//.. S ?orro iam xatix multa cle (3enexi. 1ranxeamux
acl apoxtolum ?aulum, quem opinionix xuae ^lanicneux et 1raclu'
cianux opinantur. dum er^o cle mortuorum rexurrectione
clixxei'eret, ait: 5l<t in ^I</<lm omn ma^nt^, lt<l et in (H?to
omn vwl/?c<lbnt?'. ?Ioc textimonium uxurpaxti tu, cum quo
nooix cauxa ext; xecl quicl eo conlici putarex, quia tu tacuixti, etxi
xuxpicer, tamen conlirmare vix poxxum. ()uicl enim xoectat acl
traclucem, xi omnex in ^clam mori clicantur, cum ^clam nomen
nominix xit, traclux autem peccati et XIanicneae laoix inclicium?
l>lixi lorte ninil aliucl ipxum ^clam quam peccatum et exxe et
xonare latearix, ut nac appellatione apoxtolux omnex mori in
peccato pronuntiaxxe vicleatur? 3ecl noc propalam inxanum ext.
(2) ()uicl iitur novum xi, quia ^,clam xermo ?Ieoraeuz ninil aliucl
inclicat quam nominem - noc enim interoretatio ipxiux exprimit

164 Qen. 2,17

167 clamna ... avara^. 23-25

728
31,4 1 dor. 15,22

171 ainnilic^ ?laui. din.

12 pwpalam) ?laut. I^lil. 1348

163 creclo^ j icenti cleo t^, (?

168 tiorricla et ura X
171 clei ratiae t?'. U. 173 amarixximix poenix t?'. U,
31 <??/ 9 I^Kix Xlanic^aeae t^. e^. 12 prolipalam (?

170 a te e<^

I^ioer xexiux c. 3 1

423

-, clixerit apoxtolux: /n /l^<lm omn monnt?' et in ^^to

omn vwl/lc<lbnt?', i^ ext xecunclum nominix qui moriuntur
naturam per virtutem dnrixti a mortuix excitantur? ?Iuic
xententiae qui iniiciatur inxanit; eiux^em quippe auctorix virtute,
qui in nac vita lecunclitatem et mortalitatem inxtituit, univerxi
excitaountur e xeoulcrix, t ?'ecl/>i<lt nx^u^e />w/>?^ co^o?U
xi, /^ot ^xlt ve bon?n xwe m^/m. riloc itaque clicto apoxtoli
quo ait: 5lct in /l</<lm omn nlo?^nt^, it<l et in (^/inxta onln
vwi/ic^/nnt?', mortem corporalem, quae iuxtix iniuxtixque com'
munix ext, an poenalem illam cliaoolo et impiix cleputatam
inxinuari outax? (3) 3i naturalem ixtam ximplicem, quae in xanctix
etiam oretioxa ext, quae non xolum oonix et malix, verum etiam
nominioux pecucliouxque ex aequo acciclit, nanc, inquam,
mortem nic apoxtolux inclicavit; manilextum ext quoniam nomine
^clae naturam numanitatix, nomine autem dnrixti potentiam
creatorix et excitatorix oxtenclit. 3in autem quocl ait: /n ^cl<lm
omn mo^nt^ crimen nic velix intellei non naturam, xuppetit
expoxitio tam aperta quam certa, viclelicet ut clixerit: 3icut omnex
icl ext multi ^,clae imitatione moriuntur, ita omnex icl ext multi
dnrixti imitatione xalvantur. ^ut er^o cle communi morte
locutux ext et naturam inclicavit aut cle peccato et imitationem
accuxavit. 3ic enim et poxt pauca xuoiunxit: 5lct />o<lvimx,
inquit, im^inem te^t^, />oeml eti<lm im<lzinem l//ix
c<le/tu. derte xuxceptio imainix non poterat imperari, xi
naturalix in alterutra qualitate crecleretur.
/ll/(?. K (1) ()uix ext tam neleenx apoxtolicorum eloquio'
rum, ut non vicleat quocl apoxtolux cle rexurrectione corporix
clixxereoat, uoi ait: 5lct in ^<i<lm omn mo^nt?', xic et in

15 1dor. 15,22 20 2dc,r. 5,10 22 1 dor. 15,22 25 quae ... en) y5 ?x.
115,15 30 1dor. 15,22 36 1 dor. 15,49 42 1 dor. 15,22
15 omn om, (? 36 accuvit^ accumulauit (?
lc/. 42 oinn in aam t^. (? ^ xic ^ lta e<U.

39 qualitate alteruira t^. ??^

15

20

25

30

35

40

424

45

50

55

60

65

Liber xextux c. 3 1

(H/^to omn vivi/lc<l^nt?'? 3ecl tu acl clilatancla non elocluia xecl

vaniloquia tua, uoi nulla quaextio ext, inerix quaextionem et
quaerix a me illucl quocl clictum ext: /n /lc^lm omn mo?'int?', cle
qua morte xit clictum. ?rorxux cle morte corporix clicttun ext, ixta
xcilicet qua necexxe ext moriantur et boni et mali, non illa qua
mortui clicuntur qui eaclem morte xunt mali, quax cluax mortex
clominux una brevi xententia complectitur clicenx: 5lne mo?'tox
xe/?e/l>e mo?'tox xox. (2) l^xt etiam morx, quae in ^pocalvpxi
xecn</<l mo?? clicitur, qua et corpux et anima ine crucianuntur
aeterno, quam minatur clominux uni clicit: ^m timete ^i ^<lbet
/>ott^te?n et co^t>x et <lnim^m />e?'^e^e in ze/?enn^m. ()uamvix
er^o multae mortex inveniantur in xcripturix, cluae tamen
praecipuae xunt, prima et xecuncla; prima ext, quam peccanclo
primux intulit nomo, xecuncla ext quam iuclicanclo illaturux ext
xecunclux nomo. 3icut in xanctix linrix multa clei textamenta
commemorantur, quocl poxxunt a^vertere qui oili^enter leunt,
cluo xunt tamen praecipua, vetux et novum. ?rima er^o morx
coepit exxe, quanclo ^clam cle paraclixo eiectux ext et xeparatux a
lino vitae; xecuncla morx exxe incipiet, quanclo clicetur: Dce</ite
<l me, m<l/e^icti, in iznem ^ete?'nm. (3) dum iitur cle rexurrec'
tione corporix loqueretur apoxtolux, ait: Z?eT' /)ominem mo?? et />e?'
^ominem ?'?'?'ectlo mo?'to^m, cnt enim in /l<^lm omn
mo?'lnt?', 5ic et in (H?'to omn vivi/lc<l/^nt^. I^on itaque
clenemux inquirere, cle qzua morte aatur noc loco, manilextum ext
enim cle morte corporix ai, xecl potiux cleoemux attenclere, per
quem xit morx ipxa cle qua aitur, utrum per cleum qui nominem

49 Xti. 8,22
51 xecunclainorx^pac. 20.6. 14; 21,8; ^2,11
10,28 61 M. 25,41 63 i (2or.15,21xq.

52

!^t,

47 et l c>m. eH/.
49 una brevi clominux complectiiur xententia t^. /<^
51 morx xecun^a t^. U.
55 xunt praecipuae t^. e<U.
56 intulit priinux
t^.?/e</</.
59 xunt tamen cluo t?'. e</</.
61
morx xecuncla t?'. /<^
67 corporix morte t^. ?"

l^iber xexiux c. 3 1

425

concliclit an per nominem qui peccanclo cauxa liuiux mortix

exxtitit. 3ecl lioc, ut clixi, attenclere cleoemux in promptu poxitum,
non quaxi alxlitum quaerere. l>Iam et nanc aoxtulit apoxtolux
quaextionem apertixxime clicenx: /?er /?o??7l?len7 n7o??. (4) ^t quix
ext ixte nixi primux ^,clam? Ipxe ext quippe ille cle quo clictum ext:
/?e?' nm /?omlnem />ecc<ltm lnt?'<lvlt in mn^m et />e?' />ecc<ltm
n7o??, cui e contrario ^clam xecunclux opponitur ^7 t /o?'n?<l
^tn; uncle et liic cctum ext: /?er ^omlnem n7o?? et />e^ /?omlnem
?'?^ectl<? n7o?'tl^o?'l^n7. 3ic er^o accipien^um ext quocl ait: /n
^cl^?n on7?7 n7o?'7?7t?', ut non oolivixcamur quocl ait: /?er ^o??77'
?7e??7 n7o?'x. Icleo quippe omnex in ^,clam moriuntur quia per
nominem morx, xicut icleo in dlirixto vivilicantur quia per
nominem rexurrectio mortuorum. ?Iomo iitur et nomo; xicut
er^o unux ixte, xic unux ext ille, ac per noc, quia nomo xecunclux
ext ixte, nomo primux ext ille. (5) 3cimux ^clam, xicut comme'
morax, ?Ieoraea linua nominem clici, xecl non ninc etiicitur quocl
impuclentixxime perxuaclere conarix, ut in eo quocl clixit apoxtolux:
/?7 /l</sm on7n ?no?'l?lr?', omnem mortalem nominem xinili'
caxxe creclatur, ut xcilicet non in illo primo nomine, xecl in eo
quocl mortalex xunt exixtimemux omnex mori. !>loli ooxcurare
clara, recta pervertere, implicare ximplicia; in illo moriuntur
omnex per quem morx, xicut in illo viviiicantur per quem
rexurrectio mortuorum. l^t quix ext ixte nixi xecunclux nomo?
()uix er^o ext ille nixi primux nomo? ?roincle quix ixte nixi unux
ext dnrixtux? ()uix ille nixi unux ^clam? (6) /t^^e ct />o?t<lvl?nx
lnl^^lnem te?'?'t?^x 71o??77?71x, lt<l /?o?'te?nx etl<l?n c^e/tu. Inocatur
illucl, noc imperatur; illucl quippe iam praexenx ext, l1oc luturum.

72 1 dor. 15,21 74 Kom. 5,12 75 c,ui ... luturi) Kom. 5,14 7b 1 dor.
15,21 77 1dor. 15,22 78 1 dor. 15,21 86 1 dor. 15,22 93 1 dor.
15,49
77 ext accipiencium t?'. 7^
e</</. 87 in' om. (?

79 icleo ... mo) o??i. (? ^ in ^clam omnex t?'.

70

75

80

85

90

95

426

100

105

110

115

I^iber xextux c. 3 1 - 32

l^t ioeo illam portavimux imainem conclitione naxcencli et conta'

ione peccati, nanc autem portamux ratia renaxcenc; portamux
autem interim xpe, re vero portaoimux eam praemio rexur^encli
et oeate iuxteque renancli. ()uae cum ita xint, morx qui^em
nominix ita inxtituti et in eo conxtituti loco, ut non moreretur
nixi peccaxxet, xine cluoitatione poenalix ext, xecl cleo per ratiam
xuam in uxum nooix oonum poenalia mala noxtra vertente
/>^etlox<l t in con5/>ect ^ominl mo^ 5<lncton<m el5. (7) ?er illam
certant xicut per clixciplinam: D^cl/>/ln^ enim, xicut xcriptum ext,
<l</ />^en^ non ^c/ll v/el?' xe, 5e</ tn5tltl<le,' Zo5tes ve?'o
be?'lo?'em /?'ctm /?, ^l /?e^ e<lm ce?'t^^nt, ?'e</</ll l5lltl<le. 1u
autem, qui mortem corporix in para^ixo etiam peccante nullo
luturam luixxe contenclix, noxtix ex ratiae clei noxtixque xancto'
rum, quorum morx pretioxa ext, per illam certantium intrare
atque naoitare paracxum. I^on enim mortem xolam, icl ext
rexolutionem animae a corpore, nolentix tamen H?o/l<l?'l, xe</ S/>e^'
vtl>l, t <l^o^<lt?' n7o?'t<l/e <l ^lt<l, xecl etiam omnex moroox et
omnia ^enera malorum, quaae nominex non valenclo lerre
moriuntur, quantum acl te attinet, in locum tantae lelicitatix et
quietix immittix, quoc> errore quanto taciax vicleo, xecl qua lronte
nexcio.
32. /l/^.. S (1) Verum iotum contextum loci ipxiux ventile'
mux. 5l, inquit, (H?'utx />^e^c^t?' ^l<l ex mou ?'e5^exlr,
^omo</o ^l^lm </lcnt ln vobu <^l<l ^^^tio moo?'m non
t.^ 5l <ltem ^?^eciio mo?^o?'nl non t, nec (H?'utx ^^exlt,'
xl <ltem (H?'utx non ^?'?'exlt, ln<lnu 1 />?Ae^ic<ltlo noxt?'<l et

103 ?x. 115,15 104 ttebr. 12,11 111 2 Cor. 5,4

32.2 xi ... 17 linH 1 dor. 15,12-24
96 conclitionix (? > pecci contaione t?'. l
98 vero) uera ??/ Nz.
103
in conxpeciu clomini preiioxa en t^. e<l,
106
reclclei (l^/z.) (?
107 eiiam in paraclixo etiam ?^ e<le/. 108 ^ t (? 115 quantum ?' l^iz.
32 (??^

I.iber xeux c. 32 - 33

427

?c^ t /^ vt?A. /nvenlm?' etl<lm ^l/xl tt </ei, <7l<l

ttlmonlm </lXlmx <l</^e??5 ^em, ^o^ xxclt^ve?'lt (^^m
<^em non x5clt^vlt. 5l enim mo?'tl non ^ex?^nt, nec d/^t5
^^exlt,' ^tem (I'/??'ut^ non ^?7'exlt, vtln<l t // ^t^,
^l<l <l^c tu ln ^ecc^tu vt?'u, et ^l ^o^mle?'nt e^o in (?/??'uto,
/>ene?'nt. (2) 5l ln /?<lc vlt^ ln (H?'uto H>e?Amx tntm,

10

mou ^?^exit ^mitl<le ^o^mlentlnl, <^onl<lm ^l</em />'

/?o?nlnem N7o?'x et />e?' ^amlnem ?'??'^tlo mo?'to?'m,' xlct enlm
ln /I</<lm o?nn ?no^nt?', lt<l et in (7^?'uto omn vwl^c^bnt?'. 15
l/nx<^u<7e <ltem in xo o^ine.' /?nmltl<le (Hn5tx, c/einc/e /?l <7l
xnt d'^?'utl ^^ in <l</vent eil, </eln<le/lnu.
/ll/<?. K Ventilanclum totum ixtum in apoxtoIicix litterix cle
rexurrectione corporix Iocum icleo te xuxcepixxe, ut naberex
occaxionem qua tuum multiloquium copioxa, xi cci potext, 20
eextate clillunclerex et acl tot liorox implenclox tibi evaancli xpatia
procurarex, in ipxa tua prolixa et xupervacanea clixputatione
clareoit.
3). /l//.. S (1) Inxtruxit acerrime clixu>utationem maixter ere'
iux et xpem nobix cle conxortio mecliatorix inexxit axxerenx illum
nominem, quantum xpeat acl xuoxtantiam quae nonix iunitur,
ninil exceptum nabuixxe, opinionemque quam innclelitax xcieoat
non minux dnrixto praeiuclicare poxxe quam nooix. 3ic er^o 5
mixcet dnrixt1 ne^otium et ncnninum, ut necexxe xit in utrac,ue
parte crecli quocl in altera cenxeatur. (2) Opinati quippe luerant
per iclem tempux nominex, quia rexurrectio mortuorum lutura
non exxet, non tamen rexurrexixxe dnrixtum neaoant. ^rripit
noc maixter ^entium et pronuntiat necexxe exxe, ut uni prae' 10
iuclicio parx utraque xn pervia et aui omnex nominex rexurrecturi

14 morx^ </c/, exi (3 16 liii ?/ 17 qui c/e/evi, c/ 6,^7,2

rexurreciione t?'. e^,
33 l??/ 3 quae) qua ^l?'. 4 xciebat^ xcixcebai ^/<l^.

19 ccirporix
6 neoiium

428

15

20

25

30

35

Lioer xexn c. 33

lmt nec dnrixtux rexurrexixxe creclatur. Orte nanc vim in

clixoutanclo apoxtolux non lia^eret, xi xecunclum Xlamcneox
eorumque clixcipulox 1i'acluc1anox carnem dnrixti a naturae
noxtrae communione clixtinueret.
/ll/<?. K (1) ^lanicnei non xunt qui carnem dnrixti a naturae
noxtrae communione llixtinuunt, xecl qui nullam carnem
dnrixtum naouixxe contenclunt. l^ooix itaqzue iunenclo
^lanicneox anatnemanclox vooixcum atc,ue clamnan<ox etiam
eoi'um xuolevax cauxam, clicenx eox carnem dnrixti a noxtrae
naturae communione clixtinuere, quaxi carnem dnrixtum naoere
lateantur, c,uam quoquo moclo a noxtra carne clixtinuant.
Dimitte illox multum a nooix multumque et a vooix in ixta cle
carne dnrixti quaextione clixtantex; nooixcum a^e c,uocl aix, quia
nooixcum carnem dnrixti, etxi clixximiliter, connterix. l>lec nox
enim eam a naturae atque xuoxtantiae carnix noxtrae, xecl a vitii
communione clixtinuimux. (2) (ai'o ext enim noxtra peccati,
propter quocl llla clicta ext non ximilitu^o carnix, quia vera caro
ext, xecl ximilituclo carnix peccati, c,uia peccati caro non ext. 3i
er^o peccati caro caro noxtra non exxet, quomoclo, ro^o te,
ximilituclo carn1x oeccati caro dnrixti exxet? ^n uxc,ue acleo
clexioix, ut clicax alic,uicl ximile exxe, xecl cui ximile xit non exxe?
?l^ium aucli catnolicum antixtitem, quem certe quicc,uicl cle illo
xeiitiax ^lanicneum non potex clicere; c,ui cum cle dni'ixti cariie
loqueretur: "l^r^o cum mixxux ext," inquit, "in ximilitucline carnix
peccati, non xicut carnem Iiaouit ita naouit et peccatum, xecl c,uia
ex peccato omnix caro ext, a oeccaio xcilicet ^ciam parente

29 ximiliiuclo ... peccati^ c/^ Koni. 8,3

35 ero ... peccatuin) ?Ili. trii1.
10,25 36 cl ... 38 clecluc) (c/) Nil. ^li. 10,23

?/ V^z. 19 anatliemailxanclox ^ ^ nobixcum (3

e<U. 31 dlirixti^ </c/. non l?

20 naiurae nonrae t^.

I^iber xexiux c. 33 - 34

429

cleclucta, in ximilitucline peccati carnix ext mixxux exxixtente in eo

non peccato, xecl peccati carnix ximilitucnne." (3) ()uicl acl ixta
clicturux ex, improoixxime loquacixxime contumelioxixxime calum' 40
nioxixxime? I^umquicl et ?Iilariux ^lanicneux ext? 3ec! aoxit ut tuax
accipere clecliner iniuriax, non xolum cum r^ilario et minixtrix
ceterix dnrixti, xe^ etiam cum ipxa carne dnrixti, cui tantam
lacere non expavexcix iniuriam, ut aucleax eam coaequare ceterae
nominum carni, quam carnem conxtat exxe peccati, xi non 45
menoaciter ciictum ext dnrixtum in xlml/lt^lne c^?'?lu venixxe
34. /l//.. S (1) I^umquam quippe cliceret: 5l mo?'tl non ?'?''
znt, nec (?^?'utl ^?^ent. dui ooterat relerri: 3eci dnrixtux,
quoniam cle vir^ine natux ext, peculiariter rexurrexit; liominex
autem, quia nati xunt cle commixtione cliaoolica, non rexur^unt.
Verum protinux ille relerret: l^t quae luit rexur^encli vanitax, xi 5
nec xpei noxtrae nec maixterio paraoatur? ()uae enim exxet ratio
clocencli, quae ravitax exempli, xi natura in nooix cxximilix et xpe
conrenancli et vi careret imitanc? ?rocul iitur et nimix orocul
lioex apoxtoli ab nac opinione conxixtit; eoclem plenux xpiritu quo
etiam petrux xcit dnrixtum pro nooix oo noc mortuum, ut nooix 10
claret exemplum, ut xequeremur vextiia eiux. (2) l^t quia cauxam
tanti mvxterii xacrilicium novit et exemplum mixxe, pronuntiare
non Nullitat, immo clili^enter inculcat, quia non accexxerit nomo
dnrixtux aliquo, a quo quixquam noxtrum naturae xuae
praeiucliciix arceatur. 5l, inquit, ^?^ectio mo?'to?'m non t, 15

38 inl ... ximilituine2^ (c/) Nil. trin. 24xq. (c/ ^. Ooinon, KLen. 91, 1981,
7-19 ^16I); c/^ 4.97,21; ^u. c. lul. 1,9
46 dlirlxium ... pecci) (y^) Kom.
8,3
34.1 1 dor. 15,16 10 dKrium ... eiux1 c/ 1 ?eir. 2,21 15 1 dor. 15,13.
12
42 ei ... ceten^ caeierixque mintrix e^^,
34 6??l/ 4 qui/c 5 ille proiinux t?'. ?X/K /</.
10 lioc^ </</. ex ^
1 1 claret (?, onaret ?/ U. 15 non exi niortuorum t^. ?X eH/.

43ll

I^iber xexiux c. 34

ne^e ^?'tl ???Vclt. 5l <ltem d^?'utn ex mou ?'^exlt,

20

25

30

35

40

t? 1cl t, xi conlitemini eiuxclem illum xecunclum nominem

cuiux nox luixxe naturae, qua ratione vel in illo lactam
rexurrectionem vel in reliquix non luturam putatix? ?raemixxix
conclitionioux implet ex omni parte xententiam: ?Vnc <ltem,
inquit, (H/tx ?'?'?'exlt ex mou,' erit er^o rexurrectio
mortuorum.
^//<?. K (1) Kexurrectionem mortuorum non exxe outantinux
et tamen dnrixtum rexurrexixxe creclentibux propterea clicitur: 5l
^^ectlo mo?'to?'?n non t, ne<7e dAnxtx ?'^'exlt, quia
dnrixtux icleo rexurrexit, ut rexurrectionix mortuorum aeclilicaret
liclem, in carne rexurrecturox nominex oxtenclenx, xicut ipxe nomo
lactux rexurrexit in carne. ^c per noc conxequenx erat, ut
nearent rexurrexixxe dnrixtum qui rexurrectionem non crecle'
rent exxe mortuorum. I^lncle quia ixti cum quioux a^eoatur, illucl
neare non poterant, noc quoque clebeoant aolata caliine
connteri. (2) I^am xi propter aliquam dnrixti clillerentiam recte
xibi nominex viclentur rexurrectionem neare mortuorum et
tamen rexurrectionem clomini non neare, poxxunt et alia clicere,
quae multa reperiunt, quibux errorem xuum xioi clelenclere
vicleantur. ()uicl xi enim cum auclierint: 5l mo?'tl non ^^nt,
ne^e (H7'utx >'?^^lt, rexponcleant et clicant: 3ecl ille non
tantum nomo vei'um etiam cleux ext, quocl aliorum nominum
nemo? Ille xecunclum ipxum neminem cle xpiritu xancto natux et
ex vir^ine Xlaria, quocl aliorum nominum nemo, ille /?ott^tem
nabuit />onen</l animam xuam et lte?'m x?ne?l</l e^m, c,uocl

21 1dor. 15,20 25 1 dor. 15,13

eam) (c/) Ic>K. 10,18

37 1 dor. 15,16

41 potextaiem ...

18 icl ext^ lclem X 27 i'exurrectio ?' Nz. 32 ebeant ?<lc.X

xibi t^. e^c/.
37 xi om. <3 38 rurrexit dlirixtux t?'. UU.

36 clelenclere
4u ex maria

I'iber xextux c. 34

4) 1

aliorum nominum nemo. ()uicl er^o mirum xi a mortuix rexur'

^ere potuit, quocl aliorum nominum poterit nemo? (3) 3i er^o
ixta llicant, quia dnrixtum xolum rexurrexixxe conceclunt, ceterox
nolunt, numquicl icleo illax dnrixti tam ma^nax a ceterix
clii^erentiax neaturi xumux, ut aliorum quoque mortuorum
rexurrectionem cle dnrixti cum eix aequalitate oerxuaclere
poxximux? 3ic er^o nec ixtam clillerentiam cleneantex, qua
latemur xolam carnem dnrixti, non ut alioi'um carnem tuixxe
peccati, xecl carnix peccati ximilituclinem, non icleo tamen xolam
rexurrexixxe, xecl aliorum quoque rexurrecturam exxe clelenclimux
et xic clelenclimux, ut ccamux quocl apoxtolux clixit: 5l mol non
?'?^nt, ne<^e (Hn5tx ?'?'?'exlt; rexurrexit autem dnrixtux,
rexurunt iitur mortui. (4) I^eqzue enim quia non ea^em xunt in
utraque carne oriinix merita, icleo non ext eaclem terrena
mortalixque xuoxtantia. ?Iaoet quiclem <iillerentiam xuam ximili'
tuclo carnix oeccati, qua clixcernitur a carne oeccati, xecl aoxit ut
(nrixtux eix xe clixparem laciat rexur^enclo, quioux xe voluit
aequare morienclo. l^on itaque propterea cleoemux ximilituclinem
carnix peccati carni aequare peccati, quantum attinet aci oilleren'
tiam pertinencli acl peccatum et non pertinencli, quia noluit exxe
inter utramque carnem cllerentiam rexur^encli et non rexur'
^encli, qui noluit exxe non moriencli atque moriencli. Imitatio
autem, quam xullulcix, uoi non opux ext, quicl acl ixtam cauxam
valet? Imitatio quippe in voluntate ext, xecl cum oona ext,
/>?'<l^<l?'<lt^ xicut xcriptum ext, vo/nt<lx <l </onllno. (5) I^emo er^o
imnatur nixi velit; moritur autem nomo et rexurit, velit nolit.
Vei'um et ipxa imitatio non xemper tunc lit, quanclo ea^em
natura ext imitancli quae imitantix, alioquin an^elorum, quorum

53 1 (^or. l5.lb

67 ?rov. 8,35

48 cle ... eix^ eix cle clirini /^ 50 luixxe cameni t?>'. ?X eH/. 62 noluii) uoluit
?/ ^.
64 noluit^ uoluit ^ ^ morienoi que non t?'. /^
70 imitancli^
iniitati ^

45

50

55

60

65

70

432

I.it>er xextux c. 34 - 35

cverxa natura ext, iuxtitiam atqzue pietatem non poxxemux

imitari; quocl tamen nox a clomino poxcere in oratione cum
clicimux: /l<lr vo/nt< t<l 5lct in c^e/o et ln te^<l, etiam ipxe
conlexxux ex. I^Iec cleum patrem imitaremur, cuiux a nobix lon^e
75 cliverxa natura ext; tamen clominux ait: ^tote ct /nte?' vte?' ^l
in c<le/u t, et per propnetam clicitur: 5<lnctl tote <7onl<lm e^o
x<lnctx x?n. l^on er^o icleo dnrixtum non poxxumux imitari, quia
ille ln ml/ll</lne <7<l??lu />ec<7<ltl in noc xaeculo luit, nox autem in
carne peccati.
35. /l//.. S (1) ?Iax virex exxeramux in traclucem clicamuxque:
3i dnrixtux qui nomo lactux ext, non naouit naturale peccatum,
qzuomoclo clicunt qzuiclam in vobix quia imaini clei pravitax clomi'
netur in^enita? 3i autem in natura malum ext, et dnrixtux, qui in
5 eaclem natura cleprenenclitur, xub reno ext caboli conxtitutux. 3i
autem reux creclitur ille, in<lnu t ^e^lc<ltlo no5t^ et ?nc^ t
/l<< vt?'<l. Inveniuntur etiam lalxi textex aooxtoli, quia textimo
nium clixerunt aclverxux cleum quocl tilium xuum ex 5emlne D<lv/
xecn</m c^^nem innocuum xanctumqzue lormaverit, xi eum
10 maleclicti xeminix crimen inlecit. (2) ?rorxux xi in tali dnrixto
xperamux, mixeraoiliorex xumux omnioux nominioux. I^unc
autem dnrixtux non minux verux nomo quam verux cleux, cle
^,clam xtirpe ^eneratux, ^lctx ex mlc/le^e, ^lctx x^ /e^e, nullum

73 M, 6,10; ipxe conlexxuxex) c/2,52,bxqq. 75 M, 5,48 76 l^ev. 11,44

78 inl ,.. lui!^ c/ Kc>m. 8,3
35,6 1 dor. 15,14 8 Kom. 1,3 13 lactux' ... lee^ Qal. 4,4
71 atc^ue^ et e^. 75 t natura t^, X 76 quoniam^ quia e^/. 77 cnrinum
icleo t^, /^ ^ non c>m, /^
35 (??X^/ 3 imaini^ in ma^ni /^ ^ clominur /^ 5 cliabc>li en t?'. e</</.
6 ille creclitur reux t?', ?X^ e^</.
7 etiam^ autem ?X^l eH/.
9 lormauii
/^/ ^
eum^ cum X
13 lactuxl ... niuliere ^ lactux ex muliere om. X
laciux-^ laciuxque ?X/l/e<U, ^ lee)^</. ex muliere laciux xub lee X

Li^ber xextux c. 35

433

tecit et icleo nullum naouit peccatum. ^pparet iitur crimen exxe

voluntatix, non xeminix.
^l/<?. K (1) ^x lioc certe quaxi tunoamine tota ratiocinationix
tuae xtructura conxurit quocl primum poxuixti clicenx: "3i
dnrixtux qui nomo tactux ext, non naouit naturale peccatum,
quomo^o clicunt qui^am in vooix quia imaini ^ei pravitax clomi'
netur inenita?" Ixtaque propoxitione convulxa et elloxxa,
quicquicl oeinoe tamquam conxequenx aclcliclixti, lacillima laoe
xuovertitur. l>lon enim xequitur, ut xi dlirixtux qui nomo lactux
ext, non liaouit naturale, noc ext oriinale peccatum, nulla
imaini clei pravitax clominetur inenita, quoniam non xequitur,
ut xi ninil naouit pravitatix ximilituclo carnix peccati, ninil naoeat
pravitatix, cui ext ixta ximilix, icl ext caro ipxa peccati. (2) Immo
vero icl xequitur, ut xi ext ximilituoo carnix peccati, xit etiam caro
peccati, quia omne ximile alicui ximile xit necexxe ext, et xi xolux
naouit dnrixtux veram quiclem caroem, xicut ceteri nominex, xecl
tamen carnix peccati non proprietatem xecl ximilitucnem, non
xolum necexxe ext ut xit alia cui naec ximilix xit caro peccati, xecl
omnium nominum ceterorum non xit nixi caro peccati.
()uapropter etxi malum ext in carne peccati, non ext tamen in
dnrixto, qui venit in carne vera, non tamen in carne peccati, xecl
in ximilitucline carnix oeccati carnem xanare oeccati. (3) l,1on er^o
ille creclitur reux, xecl ati illo noxter xolvitur reatux et oriinalix et
aclclitux. I-In^e nec ln<lnu ext apoxtoli />?Ae^lc<ltlo, qui non
praeclicaret in dnrixto ximilituclinem carnix peccati, nixi aliorum
carnem xciret exxe peccati; nec v<lc<l t/l</ noxt?A, qua vacuatur
iiaerexix vextra, nec ialxi textex inveniuntur apoxtoli, aui
ximilituclinem carnix peccati clixcernunt a carne peccati, quocl non

17 xi ... 20 inenlta^ v. 2-4

37 1 dor. 15,14

39 1 dor. 15,14

14 uolunt ee t?'. ?X^/ e<U. 20 naque /^ 21 conxequenx) xubxequenx

^/<l?'.
24 clcnninetur prauiiax t^. X
32 caeteroi'um Iiominum t^, e<^,
35 xiniiliiuclinem X 36 reux xoluiiur t^. X 39 xcirei carnem t^. /^

15

20

25

30

35

40

434

45

50

55

60

65

I^iber xextux c. 35

tacit naerexix vextra, et xic ex xemine Davicl evan^eIixant

dnrixtum, ut tamen cle xpiritu xancto natum axxerant et vir^ine
Xlaria, non cle carnix concuoixcentia, ut ximilitucnem carnix
oeccati naoeret, carnem vero peccati naoere non ooxxet. I^lec
mue?'<lbl/lo?' x?nl omnlb5 /?amlnl^x ixta cre^entex, xecl
carnem dnrixti a carne oeccati non exxe cxcretam mana mixeria
creclimux. (4) ?roincle arumentationem tuam vana concluxione
cleterminax clicenx: "^pparet iitur crimen voluntatix exxe, non
xeminix." t^oc omnino inaniter intulixti, quoniam xuoeriora, ex
qzuioux eam contectam putax, conxequentia non exxe monxtravi et
procul cluoio, quia in oaraclixo exxe ^non) poxxent, nulla exxe poxt
paraclixuin naxcentium vitia, nixi mala voluntate orimorum
inentium vitiarentur et xemina. dur non er^o tioi potiux
clicitur, ut nox veraciter, qua tu lallaciter uxux ex, ea^em lorma
ratiocinationix utamur: 3i ^nrixtux nomo in ximilitucline carnix
peccati acl nominex mixxux ext, qzuomoclo non quiclam in vooix,
xecl omnex vox ccitix aliam, cui xit ixta ximilix, carnem non exxe
peccati? 3i non ext alia caro peccaati ^dnrixtux non naouit ximili'
tuclioem carnix peccati). (5) 3i dnrixtux non naouit ximilituoinem
carnix peccati, inanix ext eiux praeclicatio qzui noc cxit, inanix ext
et liclex ecclexiae catnolicae quae noc crecliclit; invenitur autem et
lalxux textix apoxtolux, qui textimonium clixit aclverxux dnrixtum
quia ximilitucnem carnix peccati naouit quam non naouit. 3ecl xi
noc creclimux, liclelioux non xociamur nominioux. I^unc autem

46 1 doi', 15,19 49 appai'ei .., xeminix^ ^, 14xq.

61 inanix^ ... li) c^ 1 <^or. 15,14

56 xi ... i^ c/ Kom. 8,3

43 etl ex /i^/ 47 inclixcreiani manam mixeriam ^ 52 xe non co?'?^rl,

non ee cc>?'?', ?^e, non c>m. <???i^/ U.
53
vitia naaxcentiuin t^. U,
54 ero non t^. /5 ^ potiux tioi t?'. ?X^/ ec/c/. 57 nominem X 58 ixta ximilix
xit t?', X
59 xi ... 61 peccati om. (?<lc.m/ ^ (^nnxtuz non naouit ximilitu'
clinem carn peccati <lH/. U^ei^' 61 praeclicatio eiux t?'. eH/.
62 ei^ om.
X ^ catnolicae ecclexiae l^. (? 64 naouii pecci t^. X

IHer xextux c. 35 - 36

43 5

dnrixtux mixxux ext in ximilitucline carnix peccati, quia xolux

veram carnem xic naouit, ut non exxet peccati caro, xecl eiux
ximilituclo; ac per noc necexxe ext ut lateamur carnem ceterorum
nominum exxe peccati, cui ximilix lacta ext vera caro dnrixti, xecl
non caro peccati.
70
)6. /l//.. S (1) donlocliuntur nempe ^lanicnei et peccatum
naturale creclentex et rexurrectionem carnix neantex. ^Vnc
<ltem, inquit, (?/??'Utx ^^exit <l mou />nmltkle c/o??nlen'
tlo Moo?'nl. De rexurrectione nic apoxtolux non ^enerali 5
loquitur, quam exoerturi xunt etiam xcelexti, etiam orolani
nominex, xecl cle eorum tantummoclo oui tranxlerentur in
loriam. Leatam er^o rexurrectionem puro nomine rexurrectionix
oxtenclit, cuiux comparatione illa impiorum quaxi non xit rexur'
rectio praeteritur. (2) ?Iic er^o apoxtolux non xolum rexurrectio' 10
nem, ut clixi, quae oonix malixque communix ext, xecl rexurrectio'
nem inculcat oeatam; et licet non xit unum rexurrectio et
oeatituclo rexurrectionix, xicut nec rexurrectio et mixeria
rexurrectionix unum ext, tamen quia oeatituclo aeterna aoxque
rexurrectione non ext, nomine eiux illa quoque lelicitax, quae 15
excitationem naucl paenitenclam lacit exxe, xinatur. I^t xi aliquix
incluxtriam, virex et xtuclia cliverxa collauclanx comoenclio ea vitae
velit oxtenclere, veroi ratia eruclitam illiux vitam, eleantem
nuiux, impiram appellet alteriux, non utique aclmoverit clixtinc'
tionem, ut iclem vita quocl incluxtria, quocl eleantia, quocl lorti' 20
tuclo vicleatur; aliucl ext quippe vivere, aliucl xtuclere, verumtamen
nixi vixerix nullux xtucleoix. (3) Ita etiam non ext iclem rexurrectio
quocl oeatituclo; ext quippe mixera excitatio cinerum, tamen

36,2 1 dor. 15,20xq.

66 ximiliiuclmem X^/ ^ xolux) <l^</. clirinux /^
36 (??/

13 rexurrection inixeria t^, e</</.

67 eei^ <^ uera /^ ^ caro

436

I^iber xextux c . 36

nullux renaoix, nixi ante rexurrexerix. ^lorx er^o corporix et

25 rexurrectio corporix e reione conxixtunt; xi morx exxet univerxa
poenalix, exxet quoque univerxa rexurrectio praemialix. I^unc
autem ext rexurrectio poenalix omnium, qui inioux cleputantur
aeternix, er^o et morx non xupplicialix ext xecl naturalix. 3icut
enim non lacit ^eneraliter corporix morx ut paeniteat interixxe, xic
30 non tacit ^eneraliter rexurrectio ut placeat revixixxe. Verum et
ixtiux oonum in remuneratione xur^entium et illiux amarituclo in
acluxtione puniiorum ext, quae utraqzue pro meritix conxequuntur.
(4) ^pparet iitur apoxtolum non cle morte naturali, xecl cle
criminoxorum, quam inlelicem tacit poena perpetua, nec cle
35 rexurrectione communi, xecl quam oeatam lacit loria xempiterna
clixxerere nec, uoi cle perxonix clixputat praeiuclicium inlerre
creaturix, xecl x^lvix xemper cxtinctionioux latixcme limitioux
naturarum et voluntatum xic mixcere nonnumquam vocaoula, ne
xpecialitax rerum contuxione clepereat. /?e^ /?o^lnem e?^o mo?? et
40 />e?' ^omlnem ?'??'ectlo mo?'to?'m; non nic ao nomine mortem
conclitam, xecl in nomine apparuixxe clenuntiat, xicut et rexurrec'
tionem mortuorum non clicit ali nomine lactam, noc ext a
dnrixto, xecl in nomine, xicut acl ?nilippenxex iclem maixter:
Oboe^len^, inquit, ^lctl t x<^e ^/ mo?'te?n, mc'?'tem <ucte?n
45 'cu,' />?'o/>te?' ^o</ et </ex l//m ex<lit<lvlt et ^on<lvlt l//i nomen
5^e^ oMne nomen. (5) ?etri quoque apoxtoli in noc concurrit
axxertio: ^l>l /5^e/lt<le, <l</lte.' /m vl>m /^l^l^enm <l/^oi'
tnl <l <//eo ln vo^u />e^ ??l^n5 lnl^o^?n inte?'emutu, ^em <//ex
xlclt<lvlt 5o/tu </o/o?'lt ln/e??ll; et item: //nc /m ?'xclt^vlt
50 </el, cl omn no5 tt xml. Ioi er^o xicut proprium erat
liominix xine cleitatix iniuria ooire mortem, ita proprium clivini'

39 1 dor. 15,21

44 ?Kil, 2,8,.

47 >^ci. 2,22-24

49 />,ci. 2,32

27 aeiernix clepuiantur t^. (?

29 niorx corpor t?'. eH/, ^ interiixxe e</c/.
3l xurentum ?'
32 acluxtionem (?
39 xpecia1it^ xpeciaIner (?
45 nomen) <U. qucxl ext (I^/z.) ^ 47 vir ?' 49 cleux ruxcnavit N'. eH/.

I.iber xexiux c. 36

437

tatix nominem illum a mortuix excitare. ()uocl autem cleux

pronuntiatur operari ex perxona veroi, ipxe c,uoc,ue dnrixtux
lacit; xic enim clixerat: /n />ott<lte /?<li>eo />one?'e <lnlm<lm me<lm et
ln />ott<lte /nbeo xme?'e l//<lm. dum er^o xit lilii una perxona,
tamen clixtinctione leitima aliucl applicatur carni, aliucl cleitati.
(6) /?e^ ^omlne?n e?^c? me??? et />e?' /?omlnem ?'^ectlo mo?'to?7<m
manilextata, non creata; ceterum utrumque inxtitutum per cleum
ext, xecl in ^clam mortix conctio, in perxona vero dnrixti
rexurrectionix primitiae claruerunt. ?Iic er^o uoi clicit apoxtolux:
/?s?' /?omlnem mo??, xi per voluntatem eiux clicax, ninil pertinet acl
naturam; xi per naturam, ninil xpectat acl culpam. Nominex
nempe alterum mortix, alterum rexurrectionix ex aclverxo locavit,
ixtum xecunclum nolenx illi xuoclere. I^t xequitur: Hct ln ^c^lm
omn mo?'lnt?', lt<l et in d/??'uto omn vwlt?c^t<nt?'. ?Ioc er^o
c,uocl ait: /n ^^to amn ^wl/lc^^nt^, cle impiix etiam an
tantum cle liclelioux clicit? (/) 3i oe impiix, c,uocl omnex vivili'
centur in dlirixto, er^o nullux in poena ext; xi cle ticlelioux, non
er^o univerxi vivilicantur in licle dlirixti, xecl tantum ticlelex,
quamvix omnex omnino virtute ipxiux qua concti luerant,
excitentur. 3i er^o cle morte corporix loquitur: /n /l</<lm omn
mo^nt?', nullux noc nomine inccatur reatux, quanclo in eoclem
^clam et dnrixtux mortuux invenitur; neque enim xecuta exxet
veritax rexurrectionix, nixi praecexxixxet veritax mortix. Iitur in
^,clam pronuntiat omnex apoxiolux mori. 3i liaec morx non
inclicat aliucl quam corporix rexolutionem, ninil xpectat prolecto
acl naturale peccatum nec quicquam praeiuccat innocentioux, xi
in ^clam mori clicantur, in quo et dlirixtux ext mortuux. (8) 3in

54 loK. 10,18. 17 57 1 dor. 15,21

66 1 dor. 15,22 71 1 dor. 15,22

61 1 or. 15,21

64 1 dor. 15,22

54 ineam oNz. (? 60 primitiae rurreciionix t?'. e</</. 64 xequitur om. (?

66 omn in cnrino t?'. ?/ e<^/, ^ eiiain cle impiix t^. ?/ eH/, 71 omnex in
a^^ani t^. (? 75 apoxtolux omn t?'. /l/ e</.

55

60

65

70

75

438

I^ioer xexiux c. 36

autem noc c,uocl ait: /n /l<^lm omn ma?'lnt^, acl peccatum vix
80 animi et non a^ mortem xolum, xecl acl mortem ream et mixeram
pertinere, icl ext quam cleputata criminioux ooena conxec,uitur, in
ea autem viclelicet ^elienna nec dnrixtux potuit exxe nec xancti;
iitur nec innocentioux praeiuclicat, c,ui ut ninil boni ita ninil
mali naoent voluntarii, xecl noc xolum retinent quocl a cleo lacti
85 xunt. ()uox iure oaptixmatix conxecramux, ut qui eox iecit
conclenclo oonox, laciat innovanclo aclootancloc,ue meliorex.
()uocl itaque clicit apoxtolux: 5lct ln ^^m omn mo^nt?', lt<l
et in ^?'uto omn vwl^c<lbnt^, abext tantum ao ixta xuxpicione
traclucix ^laniclieae quantum dnrixtux a peccato, qui et iniqui'
90 tatem non liabuit et minux cle liominix natura ninil naouit.
/ll/Q. K (1) ()uicl ext c,uocl aclverxux nox clixputanx clicix:
"dontocliuntur nempe ^/lanicliei et peccatum naturale creclentex
et rexurrectionem carnix neantex?" I^umquic> nox, xicut illi, aut
peccatum naturae triouimux alienae aut carnix rexurrectionem
95 neamux? ?rorxux >Hanicnei conlocliantur a vooix, c,ui vooixcum
conlocliuntur a nooix, et c,uanclo acliuvantur a vooix. In eorum
qjuippe acliutorium clixcorcliam carnix et xoiritux ^clae peccato
neatix exxe triouenclam, ut illi liuiux mali cauxam reqjuirentex xive
reclclentex alienam mali naturam cleo oono coaeternam commix'
1(X) tam nooix exxe concluclant. l^xponix cleincle xec,uentia, uoi cle
carnix rexurrectione aooxtolux clixputat, et clicix non eum locmi cle
rexurrectione communi, bonorum xcilicet et malorum, xecl
"eorum tantum c,ui tranxlerentur in loriam." (2) Ita ext c,uiclem,
tamen cle rexurrectione coroorix loc,uitur. ?Iuic er^o e contrario
105 morx opponitur coroorix eixque, icl ext morti coroorix et rexurrec'

79 1 dor. 15,22 87 1 dor. 15,22

10i non ... 103 loriani^c/) 5'8

92 conloiuntur ... neantl ^. 1xq.

84 voluntarii naoent t?'. U. 86 et aclopianclo e<U. 94 tribuimux alien

naturae t^. e^ 97 peccato ^clae t?'. U.
103 loria (? 105 corporix^

I^ioer xextux c. 36

4)9

tioni corporix, xinuli clixtribuuntur auctorex, cluo nominex:

()onl<ln7 />e?' ^omlnem mon et />e?' ^o^lnem ?'>^ectlo mo?'to'
mm. l^t ipxi nominex cluo propriix etiam nominioux exprimun'
tur, ut cle c,uioux noc clictum xit, eviclenter appareat, atque
aclctur: 5lct enim in ^</^lm omn mo^nnt?', c et ln (H?'uto 110
o?nn vwl/lc<lbnt?'. //onnt?', ait, non ait: ^lorientur; ex
altera vero parte non ait: Vivilicantur; xecl: ^lvl/lc<l^nt?'. l>Iunc
enim moriuntur ex poena, tunc vivilicaountur ex praemio. l>Ion
itaque cle illa morte nunc loquitur, quae mtura ext eix c,ui cum
anima et corpore ine cruciaountur aeterno; alioquin ex utraque 115
parte veroum tuturi temporix poneret, et xicut clixit ^wl/lc^'
t?nt?', ita cliceret morientur. (3) dum vero clixit mo^nt?' quocl
utique nunc lit, vwl/lc<ltint?' autem c,uocl tunc liet, xatix xe
oxtenclit cle illa morte aere, in eo quocl clicit />e?' /?amlne?n mo??,
quae animam clixxolvit a carne, quamvix et ac! illam mortem
luturam pertineant, quae xecn<^l mo?? clicitur, qui reatum, quem
per ^clam ^eneratione traxerunt, per dnrixtum re^eneratione
non xolvunt. I^unc proincle quia cle rexurrectione corporix
loquitur c,uae lutura ext, cui opponit e contrario mortem
corporix quae nunc lit, et cluo ixta contraria xinulox auctorex
naoent, ^clam morx, dnrixtum rexurrectio mortuorum, xicut
intelleitur rexurrectio illa praemialix, ita exxe intelle^encla ext
morx ixta poenalix. ?raemio quippe a contrario non opponitur
natura, xecl poena. (4) l^t icleo ixto loco, uoi rexurrectio corporix
morti opponitur corporix, non cle communi rexurrectione ait
apoxtolux, quae acl iuxtox pertinet et iniuxtox, xecl cle illa potiux, in
qua erunt qui viviiicaountur in dnrixto, non qui clamnabuntur a

107 1 dor. 15,21 110 1 (Hor. 15,22

morx) ^poc. 20,6. 14; 21,8; F 2,11

119 1 dor. 15,21

121 xecuncla

106 nominex cluo t?',?/^^ 118 oxienclit xe t?'. eH/. 120 tuiuram mortem
t^. (? 130 opponitur moni t^, e<U. ^ ait c?^l?'., ait ?/ I^iz.
131 ei
imunc pertinet t^, eHU.

120

125

130

440

135

140

145

150

155

Liber xextux c. 36

dlirixto, quamvix utroxque ipxe rexur^ere taciat, cuiux ^ocem

<l</le?lt omnex, c,ui xunt in monumentix, et /^oce^ent <^l bene
/ec'nt ln ^e^?vectlonem vit^e, ^i <ltem m^/^ e^e^nt ln
^^ectionem l</lcll. Icleo er^o, ut clixi, eam voluit commenclare
c,uae a^ dnrixti oeneiicium pertinet, non etiam illam, quae
tantum acl iuclicium, ut quoniam ixta praemialix ext, morx c,uoc,ue
corporix, c,uae a contrario liuic opponitur, oxtenclatur exxe
poenalix. (5) 3icut enim vitae morx ita praemio poena contraria
ext, per quam poenam, icl ext corporix mortem, quoniam xancti
martvrex certaverunt atque vicerunt, morx eorum in qua nunc
clormiunt in com/>ect ^omlnl non xuo ^enere, xecl illiux munere
^?'etlo5l e. l^tiam poenae quippe xanctorum xine cluoitatione
pretioxae xunt, xecl non quia pretioxae xunt icleo poenae non xunt;
xicut non quia poenae xunt icleo pretioxae xunt, xecl quia pro
veritate xuxceptae vel cum pietate toleratae xunt. ?Iunc xenxum
xanum et catliolicum xi tenerex, non in paraclixum clei, noc ext in
locum xanctarum cleliciarum, non xolum mortium poenax, verum
etiam mortiterarum valetuclinum mitterex. Omnix autem poena
nominix c,uicl ext nixi poena imainix clei? ()uae xi intertur iniuxte,
prolecto a quo inlertur iniuxtux ext. (6) ()uix porro cluoitet quocl
iniuxte inleratur imaini clei poena nixi noc culpa meruerit? 3olux
enim me^i^t<n' <//el er ^omln?m, ^omo (H^t5 /x xine culpa
pertulit poenam, ut noxtram xcilicet et culpam vacuaret et
poenam, non eam poenam quae luencla in noc malino xaeculo
luit, xecl quae nooix clebebatur aeterna. l^t tamen etiam ipxe
noxtrum in xe atiectum morte propinquante xuxcipienx: /?ate^,

133 quamvix ... 136 iuicii) (c^) Ion. 5,28xq.

14)
154 mecliaior ... Ix) 1 l'im. 2,5 158 KK. 26,39

in ... ext) c^ ?x. 115,15

134 in monumentix xunt t?'. n^c/. 136 voluii (?, uc>lui ?/U., </n. l. voluit
^/<l?'.
137 benelicium (I^nrixil t^. /</,
153 poena imaini clei t^. e^</,
157 ipxe eiIam t?'. U,

I^ioer xextux c. 36

44 1

inquit, /len />ott, t^nxe<lt <l me cn/lx ute, qui utique /?ott<ltem
liaoebat />onen^l et x?nen</l animam xuam, xecl mortem, quam 160
nulla culpa praececlente pro nooix voluntate non necexxitate
xuxcepit, poenam tamen exxe nix veroix xuix cleux ille maixter
oxtenclit, quam xolux pro noxtra xine ulla xua iniquitate xuxtinuit.
(7) 3i er^o ixta loria mixericorcliae dnrixti, qua pro nooix
poenam xine culpa pertulit, xinularix ext, ut non quiclem in carne 165
peccati, xecl propter ximilitucnem carnix peccati, in ^,oam
tamen, a quo clexcenct caro peccati, etiam ipxe moreretur, procul
cluoio ceteri nominex in noc malino xaeculo, quocl extra
paracxum ext, poenax quaxcumque patiuntur a nativitate uxque
acl mortem; in quioux poenix utique patiuntur et mortem pro xuix 170
peccatix vel naxcenclo tractix vel male vivenclo aclclitix merito
clineque patiuntur xuo iuxto et omnipotente iuclice, qui utique
nec taceret nec xineret inlerri poenax imainioux xuix, xine cuiux
voluntate nec paxxer caclit in terram, nixi iuxte xciret inlerri. (8) ^t
quicl ext iuxte nixi merito peccatorum vel examinatione virtutum, 175
ita ut remixxix etiam peccatix pinux, quoc> renati accipiunt xalutix
aeternae, in luturum eix xaeculum proxit, nic autem xolvant
quicquicl in nuiux poenalix xaeculi vanitate et malinitate
xolven^um ext? ()uicl ext er^o quocl clicix icleo oaptixari parvulox,
ut quox cleux lecerat "conclenclo oonox, laciat innovanclo 180
acloptancloque meliorex"? Lonox quiclem lecit, quia omnix natura
in quantum natura ext, oona ext, xecl quox lecit oonox, non iniuxte
laceret vel xineret exxe mixerox. ()uamvix et tu, qui eox innovari
clicix, clucere vetuxtatem veterix nominix, cum xint naxcenclo
utique novi, incautux et nexcienx conliterix. (9) dompellerix iitur 185
unum ex nix tribux eli^ere, ut aut paraclixum impleax poenix

159 potenatem ... xuam^ (c/) Ion. 10,18

173 xine ... inlerri^ c/ ^lt. 10^9
180 quox ... meliorex) n 85xq. 184 veterix nominix) ^ Lpn. 4,22; dol. 3,9
177 xeculum eix luiurum t?'. (?
aclopianclo e<^</.

178 xaecvli poenalix t?'. /c/.

181

et

442

I.iber xextux c. 36 - 37

nominum aut iniuxtum cleum clicax in poenix imainum eiux,

qzuax patitur innocentia parvulorum, aut, quia naec cluo
cletextan^a atque clamnancla xunt, anaxcax oriinale peccatum et
190 xic intelleax omnex, qui morte corporix moriuntur, in ^clam
mori, quia per ipxum nominem morx, icl ext per culpam eiux et
poenam, et omnex, qui rexurrectione corporix non clamnantur,
xecl vivilicantur, in dnrixto vivilicari, qzuia per ipxum nominem
rexurrectio mortuorum, icl ext per iuxtitiam eiux et ratiam. ()uia
195 enim poenalix ext corporix morx, icleo illi rexurrectionem corporix
tantummo^o praemialem - cum xit alia quoque poenalix - , e
contrario viclemux oppoxitam.
(H?nt5, </el?u/e /?l ^l x?7t (Hwti ln </^ent eix, </eln</e /inu.
Iclem et alioi: l)l t />?'l>no^enltx, inquit, ex mo?'tu, </eln</e /?l
^i xnt (H?'utl, icl ext xancti rapiuntur in nuoioux; /><l5t /)oc/lnlx,
5 quoniam ni iount in renum aeternum, impii vero in inem
aeternum, cm t?A^ie?'lt i'eznm cteo et /><lt?'l, cm ev<lc^ve?'lt
omne?n />?'lncl/><ltm et omnem />ott^tem et vl>ttem. d^oet
enlm em ?'e^n^?'e, </onec /x?n^t omn lni?nico5 x^ />e^lbl eix,'
omnl<l enl>n 5bleclt x^tx />e</ eix, ?Vovuxl>?7<l <ltem lnlmlc<l
10 </t?'et?' mo??, dum autem <lixerit: Omnl<l ut<l xblect^ xnt, ne
^^lo /??'<lete?' l//m ^l l//l x^leclt omnl<l,' n<lm cm xblect<l
^e^nt l//l omnl<l, tnc et l/ve xblectx e?7t el <^l x^ xbieclt
omnl<l, t t <//ex omnl<l in omnl^l. (2) Kenum clei et patrix ext,
ut impleto xanctorum numero c,ui in eiux praexcientia continetur,

37,1 1 dor. 15,23xq. 3 qui ... monuix^ dol. 1,18; eincle ... dlirixti^ 1 C<>r.
15,23
4
xancti ... nubibux) ^ 1 l'lie. 4,17; pon ... tinix) 1 dor. 15,24
5 lii ... ternuml c/ Xtt. 25,46 6 cuml ... 13 omnibux^ 1 dor. 15,24-28
189 que^ ei ^ 195 exi poenalix N'. eH/.
37 <??/ 2 linix) <^. primitiae (lirixiux lpe^ 5 lii om. ?As 6 eva'
cuaverit (?^/ ^/<l?'. l^iz.mz., equauerit ?' ^iz., <^n. l. pro antiquaverit ...
^l?'. 8 mimicox oninex t^, ^ 12 ipxe^ ille (? 14 nuinero xanctorum

I'ioer xextux c. 37

443

omnix principatux et univerxa virtux aclverxariae potextatix

intereat. Oportet quippe lianc ellicientiam tanti exxe m/xterii, ut
omnex inimici iuxtitiae xuo clivinix peclioux collocentur. ()uocl
tunc liet, cum clextructam xe et victam ao omnioux xanctix morx
aeterna conxpiciet. dum autem tuerint tam dnrixto quam
corpori eiux univerxa illa potextatum ^enera reni manilextatione
xumecta, multo maxime conreatio omnix lorilicata xanctorum
exxe cleo xubclita non clexixtet, xecl totum corpux clinum reno
caelorum, c,uocl xul> dnrixto capite conxtruitur, clivinae voluntati
perlecta attectione conaereoit, ut exxtincta omni cupiclitate
culparum cleux et contineat cunctox et compleat.
/ll/<?. K (1) In nac parte clixoutationix tuae ninil paene, quocl acl
cauxam c,uae inter nox aitur pertine, proxecutux ex. dur enim
totum ixtum locum, um cle rexurrectione corporix apoxtolux
clixxerit, inxerenclum outaxti nixi propter illucl quocl alt: 5lct ln
^i^m omn monnt?', lt<l et ln (H?'uto omn vlvl^c<l^nt?'?
()uia xcilicet corporix mortem non vultix peccato primi nominix
triouere, xecl naturae; quam xic in illo primo nomine ccitix
inxtitutam ut "xive peccaret xive non peccaret moriturux exxet."
I^ncle xatix tioi exixtimo exxe rexponxum. (2) ()uamoorem praeter'
mixxix eix, in quioux exponenclix xuperlluo te clilatare voluixti,
illucl quocl ait apoxtolux: ^Vo^Uxl?n<l lnlmlc<l ^t?'et?' mo??,
clixcutienclum torxitan xit, cle qua morte xit cctum: I^trum cle ixta
quae nunc ext, c,ua cle corpore anima exire compellitur, an cle illa,
c,ua cle corpore anima exire non xinitur, ut ximul utrumque
xempiterno ine crucietur; c,uae morx utique nonclum ext xecl
tutura ext, neque tunc clextruetur xecl potiux exxe tunc incipit.
()uam nunc nonclum exxe quix ambiit? ?Iaec autem quae nunc in

29 1 (or. 15,22

33 ut ... eeil ^u. ext. ?el. 23xq. 57

36 1 dor. 15^6

20 univerxa) omnia /l/a?'. 23 clirixti ?^/ I^iz. 24 culparum cupicliiate t^.

(? 28 locum ixtum t^, /^, 32 Komine primo t?', e</c/. 38 exire anima t^.
U. 42 nunc^^ iunc Mzne

15

20

25

30

35

40

444

45

50

55

60

65

I.iber xtux c. 37

omnioux corpore morientioux trequentatur, cui contraria ext

corporix rexurrectio, cle qua ut naec omnia oiceret apoxtolux
clixputaoat, naec, inc,uam, quae nunc aitur, uxitata et nooix
omnioux nota ^lo?? corporix, tunc utique no^Uxim<l ^t?'l^et?',
cum co?'?'/>tlbl/e /?oc ln^erit lnca^?'/>tlonem et ?no?t<l/e ^oc
ln</ent lmmo?'t^/lt^tem. (3) ()uocl procul cluoio cle rexurrectione
corporix quae tunc erit, contra mortem corporix c,uae nunc ext,
cctum exxe perxpicimux. ()uapropter xi morx aeterna, quae
numquam mit, non potext tunc clextrui, quanclo exxe potiux
incipit, nec umquam clextruetur, quia xemper erit, rextat ut ixta
quae nunc ext, ipxa no^Uxlm^, noc ext in tine </tnlt^, quanclo
liet rexurrectione carnix ut non xit. ?orro inimica quomoclo exxet,
xi naturalix ita exxet ut poenalix non exxet? ?oenalix autem xuo
iuxto et omnipotente iuclice nullo pacto exxet, nixi peccati meritix
acciclixxet. lam tan^em xenxum tuum, roamux, emencla et
paraclixum oeatorum, quem poenix nominum contaminaverax,
muncla. (4) Dici autem non potext, quantum mini place quocl
cxixti in reno caelorum luturum exxe "ut exxtincta omni
cupiclitate culparum cleux et contineat cunctox et compleat." O
utinam tuae nuiux xententiae commonitione te corriax et cupicli'
tatem culparum, quae in carne noxtra nunc etiam coliercita nooix
repunare non clexinit, tunc vero, ut rectixxime conliterix,
exxtincta nulla erit, iam non te lioeat lauclare ut aliquocl oonum,
xecl ut malum potiux accuxare. Ipxa ext enim tua illa xuxcepta, qua
c<lw conc/>uclt </^e??l 5/?l>ltm, ut necexxe xit etiam xpiritui
aclverxux carnem concupixcere, ne committatur uncle nomo
clamnetur. ()uocl clixcorcliae malum rei utriuxque oonae et a cleo

46 1 (or, 15,26 47 corrupiibile ... immcnialitatem) (c^) 1 dor. 15,53xci.

60 ut ... comple^ v. 24xq. 67 dal. 5,17
45 omnibux nobix l?', e</</.
56 meritix peccati t^. e</</.
66 Ia iua t^, (? 69 bono lieo t?'. (?

60 renuin (?

I^iber xexiux c. 37 - 38

445

oono conctae, icl ext carnix et xpiritux, per praevaricationem 70

primi nominix in naturam vertixxe proclamat neque iVlanicneux
neque XIanicneorum acliutor, xecl clextructor ^moroxiux.
H8. /l//.. S (1) /l/lo^ln, inquit, ^l^^lclent <7l b<l/>t^nt?'/>?'0
mo)'tu, xl omnlno ma?'tl non ?'^nt?' ()l^ et b<l/>tl^<Hnt?' />i'o
l//u5' ()/ et nox />e?^c/lt^m^ omni /?o?A.> (?ot/le mo^o?' /?'
veit?Am ^/on<lm ^<lm /?<l^eo ln c/o^llno. 5l xecn^m ^ominem
/?^n<lvl btlu ^/>/?l, ^/ ml/?l />w<//e5t, mo?'tl non ^^nt.^ 5
/l/<ln</cemx et ^lt?<lmx, cn enlm monem?'. 3i, inquit, ixta xpex
tuturae loriae, qua ^ex omni<l in omnlt?5 erit, impia inliclelitate
quatiatur neeturque rexurrectio mortuorum, quicl lacient qui
oaptixantur pro mortuix? I^atux ninc error aliquorum ext putan'
tium inter exorclia evan^elii eum morem luixxe, quo axtantex pro 10
caclaverioux proliterentur et aqua oaptixmatix etiam clelunctorum
memora permnclerent, quocl apparet cle imperitia contiixxe.
(2) ?Ioc enim quocl ait apoxtolux: <l/>t^<lnt?' /?w mo?'tu, ninil
aliucl inclicat, quarr1 illuci quocl acl r>.omanaz clixit: (7onxe^/tl
5mx l//l />e^ /7<l/>tum<l in moem, icl ext qua ratia tali a^ 15
oaptixmatix xuxceptiooem animo acceclimux, ut memora noxtra
mortilicemux in poxterum et pro mortuix omnino cleamux, xi
xpex non ext quia poxt mortem vivamux? dur autem et coticlianix,
inquit, xuoclor periculix, in mortem iuiter inci<lenx quam
inlerunt perxequentex, ut cle vextrix ante cleum poxxim protectioux 20
loriari, xi mortui non rexurunt? dur autem et xecn^m
/?omlnem />^n<lvl btlu H^e, icl ext cur xuxtinui oextialem
xeclitioxorum lurorem, xi aclnuc nutat quocl mortui rexurunt?

70 per ... vertixxe) c/ ^ml', I^uc, 7,141

38,1 1 dor. 15,29-32 7 cleux ... omnil>^ 1 dor. 15,28
14 i^om. 6,4 21 1 ^or. 15,32

13 1 ^or. 15,29

38 (??', ^ ft. 29 xolum)

15 llIi xumux t^.

9 putantum <?

10 quocl (?

446

Liber xexiux c. 38 - 39

(3) ?Vo/lte xe</cl, co??nm/>nt mo?' bonox co//o^l<l ?n^/a.

25 /^no^ntl<l?n enlm </el ^/<lm /?<lbent,' </ con^onem ^>bu ^ica.
^mor, indun, peccatorum clitticlere vox xuaclet cle tuturix; putatur
non exxe iuclicium, ut maiore peccetur auc^cia. Omnino, inquit,
nexciunt aextimare cleum qzui inticiantur rexurrectioni. I^on er^o
remunerationem xolum, xecl virtutem clivinitatix neatix, uncle
30 nimium cleoetix eruoexcere. ^cl contuxionem vooix clico poxxe
inter vox talex quoxpiam reperiri.
^l/<?. K l^t nic ninil prorxux qzuocl acl rem pertineat, quae in
noxtra clixceptatione verxatur, clicere voluixti. ?roincle in veroix
apoxtoli, qzuae pro tuo caotu explanare conatux ex, quia ea quae
35 clixixti, quamvix in nonnullix xenxum non tenuerix eiux auctorix,
tamen non xunt contra liclem, non opux naoeo rexponclere
multiloquio tuo.
)9. /l//.. S (1) ^e</ ^lcet <l/l^u: ()omo</o ?'?^nt mo?'tl.'
()o <ltem in co^oo^e venlnt5' /nxlt>ien5/ 7 ^o^ 5emln< non
vlvl/lc<lt?' nul ^nl) mo^t?'. ^Von omnu c<lw eH^em c<lw,' <l/i<l
^/em ^>omlnu, <l/l<l <ltem />eco^x, <l/i<l c^?'a vo/<ltl/lm, <l/l<l <ltem
5 />uci?n et co^oo^ c<le/tl<l et te^t^, 5e</ <l/l<l <^l^em c<le/tlm
c/<l?'lt<, <l/l<l vew te?'?'t^m, <l/l<l c/<l?'lt< xo/u et <l/i<l c/<l^t< /n<le
et <l/l<l c/<lnt< 5te//<l^m - xte//^ enlm <lb 5te//<l ^Oe in ^/o?'l<l -, lt
et ^^ectio moo?'?n. ^emln^t?' in co?^/?tlone, x?zlt in lnco?''
^/>te/<l,' xemln^t?' in l^no?nlnl<l, ^?^lt in Z/o?'l<l,' xemln<lt^ in
10 ln/l??nlt<lte, x?^lt ln vl>tte, ^emln<lt?' co^ox <lnlnkl/e, x?zlt
co^ox j/?l>lt<l/e. 5lc eti<lm ^c^tm e5t.' /vlctx t ^omo />nmH

24 1 dor. 15,33xq.
39,1 xecl ... 3 moriu^ l d^r. 15,35-37

3 1 dc'. 15,39-45

24 corrumpuni morex bonox^ corrumpunt lionox mor t?'. ^/, Konox morex
col'rumpunt t?', eH/.
29 xolum remunerationein t?', eH/,
33 in (?, om. ?'
39 (3?' 3 priux om, (??'^,
4 auiem" om, e</<i/,
7 a ?'e^c/.
8 xurit^
xuret ?'ec/c/,
9 xurit^ xurei e<U.
10 xurit^xurN ^/<l?'. I xurit^^

I.iber xextux c. 39

447

/l^Hm ln <lnlm<lm vwentem, novuxl>nx /I</^m ln x/>l>ltm

vwl^c<lntem. ^m5 ^omo </e te^<l te^e5t?'u, xecn</x /?omo </e
c<le/o c<le/tu,' ^<l/u te?^t?'u t<l/ et te^enl, et ^^/u c<le/e^tu t^/
et c<le/t. 5lct />o?'t<lvl>nx lm^lnem te?'?'t?', /?o?'temx etl<lm
lm<l^lnem l//lx c<le/t. (2) Dillicultatem rei exemplix eclomat et
clicit ninil exxe impoxxioile, cum omnipotentia pollicetur ellec'
tum. 3ecl xicut rexurrectionem corporum xeminum collatione
commenclat, ita etiam rexur^entium cverxitatem creaturarum
varietatioux aperit; iotum tamen loquitur cle rexurrectione
oeatorum. 5emln<lt?', inquit, in l^nomlnl<l, 5?zet in ^/o^,
5emln<lt?' in ln^?7nlt^te, x?zlt in vl>tte,' ^emln<lt?' co^ox
^nlm<l/e, 5?^lt co^o5 H>l>lt<l/e. ?Ioc certe nixi in xanctix impleri
non ootext, impii quique non in loriam excitantur, xecl ln
o/^wi^l?n, xicut oropneta axxerit, xem/>lte?7lm. (3) ?Iic
opportune clixtantiam naturae atque ratiae lacit recorclaturc,ue
textimonii veterix quo clictum ext: /ctx t /?omo />n>nx /l</<lm ln
<lnlm<lm vlventem, xubclilc>ue cle xuo: ?Vovuml /l^lm in
H>l>ltm ^wl/lc<lntem oxtenclitqque immortalitatix clona acl vivili'
cantem xpiritum pertinere, animam vero xolum viventem acl
naturam c,uancloque morientem. l^on ext er^o, inquit, noc vivenx
quocl vivilicanx; viviiicanx ext, qui conlert immort^litatem, quam
dnrixto applicat, vivenx ext autem, qui vita utitur, xec> non
excluclit mortalitatem. l^r^o noc utramque xententiam iine
clixcrevit, ut oxtencleret ^clam lactum exxe viventem, xecl non
immortalem; dnrixtum autem in xpiritum, non xolum viventem,
verum etiam conlerentem rexurrectionem xuix lorioxam,
omnioux aeternam.

13 primux ... 16 caelenix) 1 <^r. 15,47-49

xempiternum) 1er. 23,40 27 1 ^or. 15,45

21 1 dc>r. 15,43,.
28 1 dor. 15,45

24 in^

13 terrextrixl terrenux ?' I^iz,

22 xurit^ xuret e^.
23 xurit) xurei
^/<l^. 24 quique cci'rl (c/ /,75,/6), quoque (3?'UU,, </n. l. quippe ^l?'.
(?^e) 27 c,uo^ quocl ?' !^iz.

15

20

25

30

35

448

^il?" xexn c. 39

/ll/<?. K (1) I^lumqui^ icleo moriturux luerat ^clam, etiamxi

40 non peccaxxet, quia in corpore animali, non xpiritali erat lactux?
?rorxux errax, xi propterea necexxe nooix exxe arbitrarix clei
paraclixum mortioux poenixque morientium, poxtremo inominia
inlirmitate corruptione, in c,uioux nunc animalia nominum
corpora xeminantur, implere. /.l^nm enim ^lt<le, quocl in
45 paracxo xuo plantavit cleux, etiam corpux animale clelencleoat a
morte, clonec perxeverantix oooeclientiae merito in loriam xpiri'
talem, quam rexur^entex naoituri xunt iuxti, xine morte inter'
veniente tranxiret. (2) luxtum enim erat ut imao c>ei nullo
luxcata atque ooxoleta peccato tali inxereretur corpori, quamvix
50 cle terrena materie creato atque lormato, ut ei cle lino vitae
xuominixtrata vivencli xtanilitax permaneret, ac viveret interiin per
anim<un viventem, quam nulla 20 illo necexxitax xepararet, atque
incle propter oooeclientiam cuxtoclitam acl vivilicantem xpiritum
perveniret, ita ut non ei xuotraneretur naec vita minor, uoi et
55 mori et non mori poxxet, xecl illa amplior aclcleretur, uoi viveret
xine ulliux lini oenelicio morique non poxxet. l^am quaero aox te
in quali corpore nunc exxe exixtimex l^nocn et tlliam, animali an
xpiritali? 3i clixerix: ^nimali, cur non vix creclere ^clam et l^vain
et poxterox eorum, xi praeceptum clei nulla praevaricatione viola'
60 rent, quamvix in corpore animali, ita luixxe victurox ut nunc
vivunt ixti? ()uancloquiclem im erant illi quo tranxlati xunt ixti; et
illic vivunt ixti, uncle ut morerentur eiecti xunt illi. (3) dorporale
namque /l^nm vlt<le xic vitam xuominixtraoat corporioux
animalioux, xicut xpiritale linum vitae, quocl ext clei xapientia,
65 vitam xalutilerae cloctrinae xanctix mentioux xuominixtrat. Dn^e

44 linum ... cleux^ (c/) Qen. 2,9; 3,22

63 linum vliae^ Qen. 2,9; c^ Qen. 3,22

50

41 paraclixuin clei eH/.

56 a te U.

49 que) et e<^

lino vitae)c^ Qen. 2,9; 3,22

57 Lliani ei ^nocli

I^iber xextux c. 39 - 40

449

nonnulli clivinorum eloquiorum etiam catnolici tractatorex

paraclixum xpiritalem commen^are m^luerunt, non tamen
nixtoriae rexixtentex, qzuae oxtenclit eviclentiux corooralem. 3i vero
l^nocn et l^liae xpiritale iam corpux exxe rexoon^erix, cur non
primorum nominum et eorum qui ex illix per xuccexxionix xeriem 70
naxcerentur, xi nullum peccatum exxixteret quocl illox a lino
vitae mer1to xepararet, animale corpux in xpiritale potuixxe
tranxire xine morte meclia conliterix, ne paracxum clei, ne locum
telicium aucliorum poenix mortium atque morientium et
mnumeraoilioux mortilerorum moroorum cruciatioux implere 75
coarix?
40. /<//.. S (1) ^ non />nmm, inc,uit, <^o</ x/?l>lt<l/e t, ze</
te^tnx, xecn</x />omo </e c<le/o c<le/tu,' ct /?o<lvlmx
lm^lne^l te^e5tn5, />oeml et lm<l^lnem Mx c^e/tu. ^perte
nempe tranxit a^ xtuclia vultque tantum interexxe inter praeter' 5
itam noxtram et praexentem converxationem, quantum interext
inter mortalnatem et immortalitatem. /??'lmx, inquit, ^omo </e
te^<l te?^t^u, xecn</5 ^omo </e c<le/o c<le/t; nomine xuoxtan'
tiarum propoxiti inclicat cliverxitatem. l^eoue enim dnrixtux,
c,uem nominem caelextem vocat, carnem xuam cle caelo clepoxuit, 10
quam cle xemine Davicl, cle xemine ^,ctam et intra mulierem cle
mulierix carne xuxcepit. ^errextrem er^o et caelextem relert acl
virtutex et vitia. (2) Dengue xeczunur: 5lct /?o<wimx lm<l^lnem
te?'i't?'u, />o?'temx etl<lm lm^^lnem l//lx c<le/tu. 3ic et acl Koma'

66 nonnulli ... 68 corporalem^ c/^ ^u. (!en. lin. 8,1

71 lino vie) ^
Qen. 2.9;3^2
40,1 1 dor. 15,46xq. 3 1 lor. 15.49 7 1 dor. 15,47 13 1 dor. 15,49
70 xeriem xiiccexxionix t?'. e<U.
40
l??', /^ (c/. 14 caelexi, lnc. 73 )
12 relert^ inlert X

terrenux X

terrenux /^

450

!.iber xextux c, 40

15 nox: //m<lnnl t <^o</ ^ico />?'o/>te?' ln^?7nlt<ltem c<l^nu vt>'<le,'

ct enlm ex/?l^utu nlem^<l vtnl xe?^l>e lmmn</ltl<le et
lnl<7lt<ltl </ lnl^lt<ltem, lt<l nnc ex/?lbete memtV<l int?N xe?^l>e
lxtltl<le ln x<lnctl/lc<ltlonem. lenorem vero xequenx exnortationix
axxumotae xuoclit, quocl nixi intelleatur, omnia eiux vicleoitur
20 clicta xuoruere: //oc e^o </ico, /?At^e5, ^l<l c<l?'o et z<lnzu ?znn7
</el />ol^e^e non /><lxxnt nec lnte?'ltx ^e^oetlt^tem />oH5/et?lt.
(3) l>lempe in nix locix, in quioux ninil aliucl quam cle allirmancla
carnix rexurrectione laooraverat, qzuam clixerat in reni loria
collocanclam, nunc pronuntiat: ()l^ c^w et x^nzu ?'e^nm c/el
25 />ol^e?'e non /?oxxnt. 3i caro non poxxi^et, xi xanuix non
poxxiclet, uoi ext cuiux xupra pompam re^enerat rexurrectio
mortuorum? Verum xcripturae more carnem et xanuinem vit,
non xuoxtantiam nominavit. Denique noc iclem aoeruit: ^cce
mMe?'lm vot?u </lco.' Omn <^lc/em ?'?^emx, xe</ non omn
30 lmmt^blm?'. Intellexit xe maixter ereiux xupra oeatituclini
tantum luturae rexurrectionix vocaoulum vinclicaxxe et icleo illucl
ne amoiuum remaneret, aoxolvit: 0mn ^i</em ^^emx;
ecce qzuae ext excitatio communix; xe</ non omn lmmt<lblm?',
ecce uoi ext rexurrectio oeatorum. Immutatio er^o in loriam illix
35 tantum cleoetur qui non iram clei, xecl amorem merentur. (4) /n
momento, inquit, ln lct oc/o?'mm, in novinlnkl tb<l et n7ol
?'^ent lnco??^</>tl et nw lmmt^^l>n?'. Denuo nic tranxit acl eox
xanctox, quox cex ille in carne reoeriet, et clicit quoniam in
momento tam brevi, quam potext exxe extremux linix xonorum, et
40 qui mortui luerant, excitentur incorrupti, icl ext interi, et qui
inventi luerint, immutentur in loriam. t)t>o^et enl>n /?oc co?'^/>'
tltn/e ln</e?'e lnco?'^/>te/<lm et mo?^<l/e 5oc ln</e?'e lmmo^t<l/l'

15 Kom. 6,19
32 1 dor. 15,51

20 1 ^or. 15,50 24 1 dor. 15,50

35 1 d<>r. 15,52 41 1 dor. 15,53-56

19 eiux^ ei ?'l^lz.
21 perpeiuitatem interitux t?'. UU,
34 i'exilrreciio) </c/. mortuorum ?' l^iz.

28

1 (or. 15,51

32 rexuriinux ^

I^iber xextux c. 40

45 1

t^tem. (7m <ltem mo<l/e ^oc ln^e?'it lmmo?'t^/l^tem, tnc /let

mo??, <lc/ex tx.' l/bl t victo?'l^ t^?' /lc/ex ^tem mo?^u
/>eccutm, vix ^ltem />ecc<ltl /ex. Oxtenclit, ut xaepe, quoniam cle
xanctorum tantum rexurrectione loqueretur; icleo praetermittenx
illam impiorum excitationem clinum exxe pronuntiat, ut in
coroorioux xanctorum corruntioilitax aeternitate loriae clevore'
tur. (5) dum autem noc, inquit, tuerit impletum, tunc liceoit
inxultare cliaooIo et morti perpetuae, quae nanc corruptionem
naturalem lecerat malam vicleri; tunc increpabunt xanctorum
auclia contuxum a xe aculeum mortix viclentium clicentque: l/bl
t, mo?'x, <lc/ex t^?' l/bi t vlcto?'l<l t<l5'/lc/ex ^tem mou
/>ecc<ltm, vl>tx <lte?n />ec^tl /ex. Icl ext: O tu morx aeterna,
aculeum nabebax peccatum, quo ^exertorex iuxtitiae vulnerarex,
quoniam xi noc aculeo armata non exxex, icl ext peccaio volunta'
rio, nulli omnino nocuixxex. ?Ioc peccatum et nunc aculeum
virioux liclei conlractum viclex remuneratione noxtra texte, a qua
nox conat>arix ab^ucere; aculeux quippe tuux peccatum luit et
virtux peccati tui lex erat, quoniam bi non t /ex, nec
/>?Ae^<lnc^tio. (6) Vel certe quamvix aculeux tuux peccatum exxet,
tamen tortior lactux ext apucl praevaricatorum clumtaxat animox,
poxtqquam morx ei leix aclmota ext; quae tamen non acl noc clata
luerat, ut acueret. /.ex enl>n x<lnct<l et m<ln<^tm x<lnctm et lltm
et bonm, xe</ />ecc<lt?n t <l/>/><l?'e<lt />ecc<ltm, />e?' banm nll/?l
mo?'tem o/>e?nb<lt^ t/le?'et x/>?A mo^m />ecc<ltm l/>xm />ecc<lnx
/>e?' m<lnoi<ltm. ?Iaec er^o virtux, quam aculeux tuux xpontaneae
in nooix iniquitatix conxequeoatur acliutu, liclelium virtutioux,

53 1 dor. 15,55x<,.

61 Koni. 4,15

65 Kom. 7,12xq.

45 iuux aculeux t^. l? 54 tuux morx aculeux t^. (? 58 peccaium lioc t^. U,
64 morx (?pc.m/^ /</., mox (?ac.?' ^ lei coniec. ?^e, </</, l. Xto/xex lei
l^iz., a^n. art>lirainur leenclum i^loxix lex aclniota ext ^/<l^. 65 ui^ </</, te
(? 67 ipxuni peccatum t?'. e^</.

45

50

55

60

65

452

Lioer xextux c. 40

70 liclelium iam coronix victa comprooatur et lracta. Inxultamux tioi

iitur, <//eo no5t?'o z^t^ ?'e/e?'ent, ^l </e^it notn5 ^nc ^lcto?'i<lM
Z?' </omlnM no5r^m /m (H^5tm.
/il/<?. K (1) De imaine terrextrix et cle imaine caelextix
nominix xatix izm xuperiux cxputatum ext tioique rexponcmux
75 quocl ima^o caelextix nunc licle ac xpe portari potext; portaoitur
auiem re ipxa praexentata atque clonata, cum rexurrexerit corpux
xpiritale, quocl nunc animale xeminatur. Duax quippe ixtax
imainex, terrextrix viclelicet nominix unam, caelextix autein
alteram, xinulix rebux attriouit; illam xcilicet animali corpori,
80 nanc xpiritali. 3uperiux enim clixit: 5e</ non /'l>nm ^o</ H?l>i^/e
t, xe</ <^o^ ^nlm<l/e,' />o5te<l ^o</ ^/>l?'lt<l/e r, protinuxque
xuoiunxit: /??'lm5 ^on7c> c/e te^<l te?'^rnx, xecn</x /?omo </e c^e/o
c<le/tu,' cr />o?'t<lvlmx lm<l^nem te?^t?'u, /w?'te?nl eti<lni
lm^lnem l//lx c<le/tu. ()uix ext ille nixi ^clam, per quem inorx?
85 (2) l^t quix ext ixte nixi dnrixtux, per quem rexurrectio mortuo'
rum? ()onl<lm />e^ /?ominem mo?? et />e?' /?omlnem ?'^?'ecrlo
mcl?'ro^m. ct enim in /l<^lm omn monnt?', xl'c et in
(I'/??'^to omn vlvltlc<li>nt^, icl ext quicumque vivilicabuniur,
nonnixi in dnrixto vivilicabuniur, uncle iam xupra locuti xuinux.
90 l^ulla ext itaque amoiuitax acl quax cluax rex cluae ixtae relerantur
imainex, illa namque relertur a^ mortem, naec acl rexurrectio'
nem; illa er^o acl mortem corporix, quia naec acl rexurrectionem
corporix; illa acl corpux animale, quocl xeminatur in inominia,
Naec acl xpiritale, quocl rexur^et in lori^m^; illa naxcenclo, nac
95 incluimur renaxcenclo. 3ecl c,uoniam xub peccato naxcimur, in
peccatoruin autem remixxione renaxcimur: 5lct /?a?'t<lvl>n5,

71 l <^or. 15,57 80 1 dor. 15,46 82 primux ... caeleni^1 ^or. 15,47

8) xicui ... caelexti^ 1 (or. 15,49 86 dor. 15,21xq. 96 1 (or. 15,49
70 et lracia comprobaiur t^, (? ^ iiiur iibi t^. e<U. 82 terrextrix^ terrenux /^
87 ei om. (3 89 xumux locmi t^. e<^, 90 iiaque) uiique ?'UU. 94 in
loria ^/a^,, in loriani (3?X, acl loriani l^iz.

I.it>er xextux c. 40

453

inauit, l>n^lneni te?'?'t?'u, />N?'te?nx eti<lm lm<lzlnem l//l5

c<le/tu; illucl lactum exxe commemorat, noc exnortatur ut iiat.
(3) l^emo enim potext eliicere ut non luerit natux in poena, qua
corpux eiux xeminetur in inominia; xecl nixi luerit renatux et
perxeveraverit in eo quocl ext renatux in ratia, non perveniet acl
xpiritalix corporix naoituclinem quocl rexur^it in loria. ()uicl ext
er^o quocl clicix: "^perte nempe tranxit acl xtuclia vultque tantum
interexxe inter praeteritam noxtram et praexentem converxa'
tionem, quantum interext inter mortalitatem et immortalitatem",
cum potiux apoxtolux non acl aliucl tranxeat, xecl icl quocl cle
rexurrectione carnix coeperat, exxequatur, cui e contrario mortem
carnix opponit? (4) l>Ion itaque cluax converxationex, malam
xcilicet et oonam, vult noc loco intellei, xecl rexurrectionem
carnix ita per dnrixtum luturam, xicut per ^clam mortem carnix
axxerit tactam. 3ine nominem clei aere quocl ait; tu eum
xeouere, noli ut te xequatur ipxe conari. l>1on enim xecluitur,
quantumcumque conerix. ^perte rexurrectioni carnix mortem
carnix opponit, aperte nix xinulix reoux xinulox clixpertitur
auctorex, morti corporix ^,clam, rexurrectioni corporix dnrixtum;
aperte cluax imainex, unam terrextrix nominix, aliam caelextix, a
contrario inter xe conterenx illam corpori attriouit animali, quocl
per ^clam meruit ut xeminetur in inominia, ixtam xpiritali, quocl
per dnrixtum mereoitur rexur^ere in loria, qui etiam xecunclum
carnem liomo caelextix ext clictux, non quia eam xumpxit e caelo,
xecl quia et ipxam levavit in caelum. (5) 3i xtuclium oonum et
oona converxatio lacit, ut acl lorioxam rexurrectionem corpora

105 aperte ... 105 immonalitatem^ v, 4-7

100 eiuxl ei /^ 102 rexurei e</c/. 103 tr<mxiit e^. 1 1 1 ait) ait (? j eum^
enunX 11) rexurrectic>ne X 117 tribuenx X 119 in loria rexurere
t^. X
122 corpora noxtra (?, om. ?X e<U., </n. l. vel aclclenclum liic ui in
coclice ?ori. corpora noxtra ^/<l?'.

1lX)

105

H0

115

120

454

I^itier xexiux c. 40

noxtra perveniant, numquicl xtuclio malo et mala converxatione

vitae nuiux, quam nati et accexxu aetatix aucti ouximux, lactum ext
125 ut in corpore animali cum mortix propaine naxceremur? ()uix
enim malo xtuco vel ullo xtuclio xioi comparavit aerumnoxae
nativitatix initium? ()uix mala converxatione icl eit, ut eum,
quomoclolioet vixerit, mori necexxe xit? ?lane xi naec ouo, icl ext
imainem terrextrix nominix quae acl corpux pertinet animale, et
130 imainem caelextix c,uae a^ corpux pertinet xpiritale, etiam acl
converxationex relerre volumux, xicut rexurrectionem xpiritalix
corporix in parte iuxtitiae ponimux, ita mortem corporix animalix
ponere in peccati parte cleoemux, quia xicut in dnrixti iuxtitia
rexurrectio liet ixta, ita in ^clae lacta ext iniquitate morx illa.
135 (6) ()uocl xi intelleax et nuic apertixximae conxentiax veritati,
conce^o quocl ccix terrextrem et caelextem relerri acl virtutex et
vitia; xicut enim virtux dnrixti laciet ut rexur^at corpux xpiritale,
ita vitium ^oae lecit ut moreretur corpux animale. I^Ion itaque
nuic conruit eiux^em apoxtoli acl Komanox illa xententia: 5lct
</ lnl^lt^tn, lt nnc ex^lHete mem^?'<l vt?u xe?^l>r lxtltl<' ln
5<lnctl^c<ltlonem. loi enim cle malix et oonix morioux loqueoatur,
nic autem cle rexurrectione corporix et morte corporix loquiiur.
(7) 3ecl quoniam c,ui ratione iam utuntur acl rexurrectionem
145 lorioxam, c,uae tunc tiet quanclo xpiritale corpux rexur^et, venire
non poterunt, nixi noc et creclant et xperent, icleo quocl terrextrix
liominix imainem portaverimux commemoranx, in qua ext per
nominem morx, ut imainem caelextix nominix portemux
nortatur, in qua ext per riominem rexurrectio mortuorum, ut

1)y K,c>m. 6,19

12) perueniat ^, <lc/n. 1, perveniaiur ^l^.
134 liet ixta rexurrectic> t?'.
ec/^, ^ iniquite lacia ext t^. eH/. 135 liuic^ liic /^ 136 vitia ei virtutex t?'.
e<U. 138 lecit a^a^ t^. ?X 141 vexira membra t^. e<U. 14) loquenur X
144 lorioxam rexurrectionem t^. X 147 exi om. /^

I^ioer xextux c, 40

455

ouomoclo per ^clae peccatum venimux in mortem corporix

animalix, ita per dnrixti iuxtitiam veniamux in rexurrectionem
corporix xpiritalix. Deincle xuoiunit: //oc ^tem </lco, /?t?', <^kl
c<lw et 5<ln^u ?'e^nm alel /?oxxl^e?'e non /?o55nt. (8) Doi te non
reprenenclimux nomine carnix et xanuinix xinilicatam carnalem
pruclentiam crecliclixxe, non ipxam xuoxtantiam corporix animalix,
quae xeminatur cmiclem in inominia, xecl tamen rexur^et in
^loria et renum clei procul cluoio poxxicleoit. ()uamvix et aliter
noc poxxit intellei, in ixto loco nomine carnix et xanuinix
corruptio xinilicata xit, quam nunc in carne viclemux et
xanuine, quae corruptio utique renum clei non poxxicleoit, quia
co?^Mbl/e ^oc ln</etur lnco?'?'/>tlone. I^ncle cum clixixxet: (^^a
et 5<lnzu ^nm <//el />oVlcle?'e non />wxnt, tamquam exponenclo
quicl nix nominioux xiniiicaverit, ne ipxa carnalix xuoxtantia
crecleretur, acliunxit: ?Ve<^e co?'?'/>tlcl incoiTAMonenl />oxx/eblt. l^t
xecunclum ixtum xenxum maix vicletur cetera attexere. (9) 3ecl
utrumlibet nix veroix auctor eorunclem veroorum xinilicare
voluerit, neutrum ext contra liclem, quae ita xe naoet, ut non
cluoitet in carne incorruptioili poxxexxuram renum clei ex
omnioux ^entioux con^reatam lamiliam clei. I^on itaque
reprenenclimux noc quocl etiam ante nox clivinarum xcripturarum
catnolici tractatorex plerique clixerunt carnem et xanuinem nic
poxxe accipi nominex, qui xecunclum carnem et xanuinem
xapiunt, et icleo renum clei non poxxicleount, xicut enim ait iclem
cloctor ^entium: ^l^e xecn^m c<l??lem mo^ t. (10) 3ecl quocl
non vix mortem corporix animalix per peccatum primi nominix

152 1dor. 15,50 160 renum ... poxxienit^ c/ 1 (^or. 15,50 161 cor'
rupiibile noc incluetur incorruptione) (c/) 1 dor. 15,53; 1 (or. 15,50
164 1 dor. 15,50 174 Kom. 8,6
160 utique corrupiio t?". U,
161 incorruptionem l? 162 non poxxunt
poxclere t?'. X 169 clei lamiliam t^. e<U. ^ itaque) uiique ?X 170 noc
reprenenclimux t^.?'e^ 17) xic^l^.

150

155

160

165

170

175

456

180

185

19ll

195

200

IHer xextux c. 40

accicxxe, cum aucliax eunclem apoxtolum clicentem: (7o?/?x

mo?'tnl t />?'o/>te?' />ecc<ltm neque neare aucleax rexurrectio
nem corporix xpiritalix, quae morti corporix animalix opponitur e
contrario, per iuxtitiam xecuncli nominix aclluturam, et noc icleo
non vix, ut corporioux mortuorum et per naec etiam cruciatioux
morientium impleax paraclixum, oeatarum cleliciarum memora'
oilem locum, noc reprenenclimux, noc cletextamur, noc clinum
anatnemate iuccamux. dui enim morti in tine inxultaoitur cum
clicetur: l/bl t, mo??, victo?^ t^?' l/bl t, mo??, <lc/ex t?/' nixi
aut cliaoolo, etiam mortix corporalix auctori, aut ipxi morti
corporix, quam rexurrectio corporix aoxoroeoit? (11) 5Iic enim
xermo tunc liet, cum co??^/>tlbl/e /?oc ln^erit lnco?'?'/>tlo?lem et
mo^/e ^oc l?/erit lmmo?'t^/lt<ltenl. 3ine amoiuitate quippe
clicit apoxtolux: (7nl co?^^tlbl/e /?oc ln^e^t lmmo?^/lt^te^l,
tnc^et xe??no <^l xc?'l/>tx t.' /l^xo?^t^ t mo?'x in victo?^nl. l/Z?l
t, mo??, vlcto?'l<l t^ l/i t, mo??, <lc/el tx.^ (Dui morti noc
clicetur nixi quae aoxoroeoitur in victoriam? l^t quae ixta ext nixi
quae tunc aoxoroeoitur, quanclo corruptioile noc corpux atque
mortale incorruptione atque immortalitate vextietur? ?Iuiux er^o
corporalix mortix aculeux peccatum ext, quia nuic morti clicetur:
l/A t, mo??, <lc/ex tx.' ()uem aculeum clixit exxe peccatum;
aculeux viclelicet quo morx ext lacta, non quem tecit ipxa, xicut
poculum mortix ext quo morx lit, non quocl a morte lit.
(12) ()uomocio er^o, ut putax, non nuic xecl perpetuae inxulta'
oitur morti? I^umquicl ipxa abxoroeoitur in victoriam, cum
mortale noc incluerit immortalitatem? I^umquicl aclverxux xanctox
ipxa contenclit, ut eiux timor certamine vincatur illorum, quae

176 Kom. 8,10

184 1 dor. 15,55
15,54-56 196 1 dor. 15,55

187

1 ^or. 15,53

189

1 dor.

180 eiIam) iamX 185 auctorix (? 187 cuin^ </c/, cor ?' 188 lioc inonale
t?'. X
194 vextietur) </c/, eiiam X
196 ee om.?' 197 aculeuni ^l?'.
202 uincatur ce?'taniine t^. X ^ quae^ qui X

I^itier xemux c . 40

457

priux eox victox teneoat, quanclo eam timenclo peccaoant? I^onne

propter ipxam vincenclam clominux mortuux ext et evacuavit em,
<7l />ott<ltem /?<l^<lt mou, / t ^l<lt?o/m, et /l^e?Avlt ew, ^l
timo^e mo?'tu />e^ tot^m vlt<lm ^ei e?nnt xe?^lttu? I^umc,uicl
timore mortix aeternae rei erant, cum potiux qui eam non
timuerint rei tiant? (13) ?ropter quocl clominux, ne morx ixta
corporix timeatur cuiux timor lacit reox, xecl illa potiux
xempiterna, c,uam non timenclo liunt rei, apertixxime clicit: ^Vo/lte
tlme^e eox <7l co^ox occ/nt et /><?xte<l non /n/>ent ^o</^lcl<lnt, xe</
em tlmete <^l /?<l^et />ote^t^tem et co?/>x et <lnlm<lm />e^</e?'e in
ze^enn^m. ?Iaec ext certe morx xecuncla atc,ue perpetua, contra
cuiux timorem non certant xancti, xecl contra ixtam potiux
corporix temporalem, l^am ut nanc vincant, illam timent, <iuia
cum nanc pro pietate atque iuxtitia vicerint, illam non xentient.
?Iuic er^o, non illi inxultaount ccentex: l/t>l t, mo??, vlcto?'l<l
t^? quocl alioi xcriptum ext: l/^l t, mo??, contentlo t<l.' dum
iitur nuiux mortix aculeux xit peccatum, qua lronte auclex clicere
non peccato primi nominix exxe lactum, ut in illo a lino vitae
xepararemur et morte etiam corporix plecteremur? (14) ()uicl ext,
ro^o te, quocl aclverxux clivinorum eloquiorum eviclentiam
increclioili raoie xpumantix loquacitatix oolatrax, tamquam non
poxxit in clei paracxo anima tua ootinere vitam, nixi illuc
introcluxerix corporix mortem cum tot tantixcme corporalioux
moroix carnilicioux praecurxorioux mortix? ^tten^e tioi potiux,
ne in locum cleliciarum xanctarum mittenclo corporix poenax tu

203 nonne ... 206 xervitutix^ (c^) I^ebr. 2,14xq.

210
Luc. 12,4xq.
217 1 dor. 15,55
218 0x. 13,14
0en. 2,9; 3,22

nolite ... eliennam^

220 lino vitae) c/

207 aetel'nae om. ?X l^iz. 210 liant /^ 211 qucxh quicl /^

poiiuxX
216 que^ et e</<i
219 Kuiux iitur t?', X
223 oblatranx ?<lc.m/X 224 poxxei X 225 et tantix e^c/,

212 eum^ <l</</.

222 te om. /^

205

210

215

220

225

458

10

15

20

25

I^iber xextux c, 40 - 4 1

ipxe penoax in loco perpetuorum clolorum et animi et corporix

poenax.
41. /l//.. S (1) In noc xane loco ^,uuxtinux aculeum mortix
peccatum illucl opinatur antiquum, non intelleenx quicl xequatur
icl ext: ^l>tx />ecc^n /ex, quam leem praeceptum quocl ^,clae
poxitum ext conatur axxerere. 3ecl illa lex non mit peccati virtux,
verum peccati ^enux. ^liucl ext enim exxtanti rei clare virtutem,
aliucl quocl non exxtitit procreare. l^xux er^o illiux aroorix, xi
interclictux non exxet, malux non luixxet; poxtquam autem
interclictux ext et a praevaricatore uxurpatux, natum ext ioi ex
interclicente et contemnente peccatum, quamvix non icleo clata
lex luixxet, ut oelinqueretur, xecl tamen iclem lacienclo, icl ext cle
aroore comeclenclo, non clelic?uixxet nomo, quia oona aroor erat,
nixi uxtux eiux a lee interclictux luixxet. (2) ()uocl er^o per xe
pravum ext, veroi ratia parriciclium xacrileium aclulterium, et
malum exxe etiam xine lata lee clinoxcitur, oene clicitur apucl
praevaricatorex, qui cupientiorex pronioitione reclcluntur,
virtutem acquixixxe per leem; quocl vero miaue non uxurpatur
nixi interclicatur, ^enux ioi proprie, non roour ei conxtat a leix
occaxione collatum. Verum quoniam nic lui lonior, nuiux
quoque liori line commoneo lectorem meum, ut viilanter
inxpiciat nullam in lee ciei occaxionem ^lanicneae impietatix
ollenc, xeci xi qua putantur amoiua, xecunclum reulax veritatix
atque rationix et exponi poxxe et iuxtitiae convenire non cluoitet.
^t illox er^o qui ciicunt non per (mrixtum erit rexurrectio
mortuorum et ixtox qui axxerunt aeque contra apoxtolum non
noxtrae naturae dnrixtum corpux naouixxe, per quocl ^lanicneo'

41,3 1 dor. 15,56

41 (?^ 7 non eei interclictux t?'. U, 8 oraevaricaiore (?, pr^euarica'
tione ?'eH/, 20 clei lee t?'. (? ^ manicnei ?' l^iz. 22 eil om. (? 24 que
om. (? 25 corpux nabuixxe dnrixtuin t^. e<U.

I^ioer xextux c. 41

459

rum xcita venerantur, eoclem et qui lei clei conruat viore

clamnamux.
^l/<?. K (1) l^^o numquam clixi eam leem, quae in paraclixo
clata ext, apoxtolum xinilicaxxe uoi ait: i/l>tx />ecc<lti /ex. ki'uxtra
er^o a^verxux me tamquam noc clixerlm, tu multa clixixti.
Virtutem namque peccati, iam quiclem exxixtentix xecl minux
operantix, eam le^em xemoer intellexi, cle qua iclem apoxtolux:
()l^ e?^o ^lce?nx, inquit, /ex />ecc<ltm t5' ^bxlt,' xe</ ^ecc<ltm
non coznavi nul />e^ /e^em. ^V<lm conc/>ucentl<lm ncie^m nl /ex
</ece?'e^ ^Von conc/>uc. Occ<lone <ltenl ^cce/^t^ />ecc^tm ^e?'
m<lm/<ltm o/>e?'<l^m t ln me omnem conc/>lxcentl<l?n. l^cce quo'
moclo ext virtux peccati lex; minux enim operabatur peccatum,
quanclo praevaricationem nonclum opei'al?atur, quia lex nonclum
erat clata. l/5l enlm /ex non t, nec/>?Ae^u?'lc<ltlo. (2) Nonclum erat
er^o omnix concupixcentia, antequam pronibitione xic crexceret
tamque lortix lieret, ut ipxiux pronionionix, qua creverat,
vinculum rumperet. ?ioc et te ioxum xcire monxtraxti multa in
nanc xententiam clixxerenclo, quamvix ut noc oxtenclerex, alia
potiux aclnibuixti aooxtolica textimonia, non noc quo eo nunc
uxux xum, lortaxxe icleo ne peccatum exxe concupixcentiam
latererix. ^peiiixxime quippe illam clemonxtravit exxe oeccatum
qui clixit quocl conunemoravi: /^ecc^tm non co^novl nul />e?'
/e^em. l^t velut quaereremux quocl peccatum: ?V<lm conc/>ucen'
tl<lm, inquit, nciei><lm, nul /ex </lce?'et.' non conc/>uc. (3) ?Iaec
iitur concupixcentia utique mala, qua c<lw conc/>u<7lt </ve??5
H>lnt?n, nonclum erat ante primi nominix illucl rancle
peccatum, xecl exxe tunc coepit naturamque numanam tamquam

29 1 dor. 15,56
)) Kom. 7,7xq.
48 Kom, 7,7 50 Qal. 5,17

39

Kom. 4,15

27 clamnalilux) <U. explicit liber iullani ?' I^lz. 33 inquix ?'

t^. e<^ ^ ero er t^. l^ 44 textimonia apoxtolica l?'. e</c/.

47

Kom. 7,7

39 cla er

30

35

40

45

50

460

55

60

65

70

75

I^iber xexiux c. 41

in tracluce vitiavit, uncle tranit oriinale peccatum. dum illa

quippe ominx nomo naxcitur nec nuiux concupixcentiae reatux
nixi in renaxcentioux xolvitur, ut eo poxt nanc aoxolutionem non
inquinetur, nixi qzui ei acl perpetranclum opux malum xpiritu
aclverxux eam vel non concupixcente vel non lortiux concu'
oixcente conxentit. ^clclunt er^o virex eifem concupixcentiae
peccata, quae acceclunt propria voluntate peccantum, et ipxa ext
conxuetuclo peccancli, qzuae non lruxtra clici xolet xecuncla natura;
xecl ne tunc quiclem ornnix ext concupixcentia. ^clnuc enim liaoet
quo crexcat, quoniam minor ext, quamcliu non ab xciente, xecl ao
inorante oeccatur. (4) Icleo non ait: l^on liaoeoarn, xe^:
^/cleb<lnl conc/>ucentl<lm, nul /ex </lce^et.' ?Von conc/>c.
Occ<lone <ltem <lcce/yt<l />ecc<l^m />e^ ^<ln</<ltm o/>e?Atm t in
me omnem conc/>ucentl<lm. Omnix ext enim concupixcentia,
quanclo pronioita concupixcuntur arclentiux et peccata iam
conita inorantiae xuolata excuxatione et acceclente leix
praevaricatione committuntur immaniux. I^ncle lex clei apucl eox,
quox non acliuvat ratia clei per ^nm </ ^i to//lt />ecc<ltm
mn^l, non correctio peccantix, xecl virtux potiux en clicta
peccati. l^t icleo cum <iixixxet: l^l>t5 />ecc<ltl /ex, tainquam
rexpon^eretur: ()uicl er^o laciemux, xi oeccatum nec lee tolliiur,
xecl auetur? dontinuo xuoicienx uoi xpex cleoeat exxe certantioux:
(?^tl<, inquit, </eo c/l </e</lt nobu ^icto?^m vel, cut alii coclicex
naoent, c^uocl et (-raeci naoent: ()l clt noi^x victo?^lm />e?'
</omlnm noxt?'??7 /m (H?'l?n. (5) Verixxime prorxux: 5l enlm
</<lt^ xet /ex, ^<le/Mxxet ^wl/lc^^e, omnlno ex /e^e eet lxtltl<l, xe</
conc/xlt ^cn/>t^ omnkl xb />ecc^to, t />^om^lo ex //e /

60 conxuetuclo ... xecuncla natura^ c^ (I^ic. lm. 5,74 <l/. (c/^ Otto, Honci>V?'te?'
^26)
64 Koni. 7,7xc,.
70 anum ... muni^ (c/) loli. 1,29
72 1 dor.
15,56
75
1 <or. 15,57; cleclit ... clai^ clat / 1ovrl /ectlo zenln^ t, 5/
56vrl ? " a/. ^tlianaxiux, dlirvxoxtomux), eclit l^/z. 77 Qal. 3,21xq.
53 traclucem (?

59 peccantium e</</, ^ exi om. ?'UU,

62 anl ^ a e<^

I^iber xextux c. 4 1

46 1

(7/^utl <i^?'et?' c?'e</entlbx. ?Ii enim xunt lilii promixxionix et vaxa

mixericorcliae, c,uibux icleo clata ext promixxio ex licle lexu (ilirixti,
c,uia mixericorcliam conxecuti xunt ut ticlelex exxent, quocl etiam
cle xe ipxo clicit apoxtolux, ne vel ipxa liclex, ex ciua incipit et acl
c,uam relertur ciuicquicl temperanter et iuxte et pie ^erimux, ita
noxtrae triouatur voluntatix aroitrio, tamquam non nobix cleo
mixerante clonetur, a quo etiam ^o/nt< ipxa, xicut xcriptum ext,
/>?Ae^<l^t^. I-sn^e xancta ecclexia per ora xupplicantium xacerclo'
tum non xolum pro ticlelioux, ut in eo quocl creclunt perxeverante
pietate non cleliciant, verum etiam pro inliclelioux orat ut
creclant. (6) iix quo enim per numanum lioerum aroitrium
"^,clam commixit illucl rancle peccatum et omne ^enux
numanum in commune clamnavit", 20 nac communi c>amnatione
nominex quicumque lioerantur, nonnixi clivina ratia et
mixericorclia lioerantur; et quicquicl lex clei iubet, nonnixi eo c,ui
iuoet acliuvante, inxpirante, clonante completur, qui roatur ut
permaneant, ut proliciant, ut perliciantur liclelex, qui roatur
etiam ut creclere incipiant inli^elex. ()uax ecclexiae xanctae precex
toto terrarum oroe crexcentex atque lerventex opprimere atc,ue
exxtinuere cupiunt c,ui contra ixtam clei ratiam numanae
voluntatix aroitrium, ut raviux cle alto praecipitent, extollunt
potiux c,uam clelenclunt. (7) In quioux contentioxum locum vel
xoli vel praecipue vox tenetix, qui dnrixtum lexum parvulix non
vultix exxe Iexum, quox nullo peccato oriinali attaminatox exxe
contenclitix, cum ille propterea lexux appellatux xit, c,uia x^/vm
^lclt />o/>/^l x?n non a corporalioux moroix, quox et in populo
non xuo xanare conxuevit, xe^ <l ^ecc<ltu eo^m. ()uamvix er^o

81 ex ... 83 apo3tol^ c/ l (^or. 7,25 8b a ... praeparaiu^ (c/) ?rov. 8,35

91 ^um ... clamnavit^ Ioii. (onxt. ep. acl OIvmp. 3,3
104 cum ... 106
eorum) (c/) ^lt, 1,21
85 tribuaiur noxtrae t^, ?'e</c/.
92 liumanuin^ liominum ?" I^iz., <U. uel
luunanum ?mz. 98 aique^ ei e</c/. ^ que^^ ac e<U. 105 lecit e<^

80

85

90

95

100

105

462

NO

115

120

125

I^iber xextux c. 4 1

apoxtolux in eo quocl ait: /lc/ex <ltem mo??u t />ecc<ltm, illam

xine amoiuitate exprexxerit mortem, quae rexurrectioni corporix
cle qua loqjueoatur, oppoxita ext, icl ext corporix mortem; ipxa
enim aoxoroeoitur in victoriam, quanclo corpore xpiritali
rexur^ente iam non erit, qzuia iinmortalitax etiam corporix erit,
quae nullo peccato poxxit amitti, tamen in eo c,uocl xecutux
acunxit: l^l>tx ve?'o />ecc<ltl /ex, non le^em xinilicavit, ciuae clata
ext in paraclixo; (8) illa enim peccati, quocl nullum aclnuc erat,
virtux exxe non poxxet, xecl eam leem virtutem clixit exxe peccati,
c,uae 5^lnt?'<lvlt t <l^n^^et />ecc<ltm et operaretur omnem
concupixcentiam, io ext non eam tantum, qzuae in paracxo exorta
morti^icavit et corpux, cum qua omnix nomo naxcitur. l>Iec eam
tantum, quae peccatix per cuiuxque malox morex acceclentioux
crevit, verum etiam illam, quae manciato pronioente arclentiux
excitata acl praevaricationem uxque pervenit, ut victoria qua non
xolum peccati cupiclitax, verum etiam mortix corporalix
vinceretur timor, poxtremo ipxiux mortalitatix aoxoroeretur
inlirmitax, non le^e per ^lovxen clata, xecl per dnrixtum lacta
ratia praextaretur. (9) ?roinoe ita clixit apoxtolux: /lc/e5 <ltem
mo?'tu t />ecc<ltm, vlx ve^o />ec<7^tl /ex. (??Atl< <ltem </eo <7l

tamquam cceret: ^,culeux quiclem mortix ext peccatum, quia

peccato etiam morx ixta corporix tacta ext; cuiux auctori vel ipxi
130 etiam morti clicetur in line ao eix, quioux in loria rexur^entioux
aoxoroeoitur: lV^l t, mo??, vlcro?'l<l t<l.^ lVbl t, mo??, <lc/e5
tl.' 3ecl ixte aculeux, icl ext peccatum, per unum inreclienx et in
omnex nominex cum morte pertranxienx, aliix c,uoque aclctix

107 1 dor. 15,56 1l0 abxort>et>itur ... victoriam^ c/ 1 dor. 15,54 11) 1
(or. 15,56 115 leem ... peccatuni^ (^) Kom. 5,20 125 1 dor. 15,56xc^.
131 1 dor. 15,55
121 uicioriam (3

124 ^lovxem e<^/. ^ raiia lacta t?'. (?

126 cleo om. ?'

Liber xextux c. 41

463

multipIicatum nec lex xancta et iuxta et oona quivit aulerre;

virtux enim potiux eiux eilecta ext, cum pronimta concupixcentia 135
maix arclexceret et acl praevaricationix cumulum perveniret.
(10) ()uicl er^o rextaoat nixi ut ratia xuoveniret? (?^tl< itaque
^eo ^i <^lt no^u vlcto^m />e^ ^o??ilnnl no5t?'?n /m ^^m,
qui noxti'a cleoita climittenclo et nox in temptationem non
inlerenclo acl novixximam victoriam, qua morx etiam corporix 140
aoxoroeatur, aclclucit, ut <7l ^/o?'l<lt^, non conliclat in virtute xua,
5e^ in </omlno ^/onet?'. ?Iaec recta et catnolica liclex, in qua etiam
cliclicimux et tenemux mortem quoque coroorix eo aculeo lactam
quocl ext oeccatum, tantum a ^anicneorum errore cliverxa ext
eique potiux cleclaratur aclverxa, ut vooixcum illi clicant potiux 145
quam nooixcum xic "mortalem ^clam lactum, ut xive peccaret
xive non peccaret moriturux exxet." (11) I^ec tamen icleo vox
^lanicneox clicimux, quia et vox lioc clicitix; nec vicletix tamen
neque nox a vooix icleo clici cleoere ^lanicneox, quia malum exxe
concuoixcentiam, qua c^w conc/>uclt </ve5 x/?l>lt?n, et illi et 150
nox clicimux. 3ecl vox ao eix, in eo quocl ximul clicitix, clixximili
quiclem, verumtamen alio errore clixtatix, qui mortem carnix non
xicut illi naturae triouitix alienae nooixque permixtae, xecl eam
naturae nullo peccato vitiatae impinitix noxtrae ac xic paraclixum
nonextixximae ac ielicixximae voluptatix mnerioux mortuorum 155
c?'uciatiouxque morientium inteliciter atque inclecenter impletix.
(12) l>Iox vero in eo quocl cum ^lanicneix clicimux concupixcen'
tiam carnix, qua contra xpiritum concupixcit, malum exxe atque a

137 1 dor. 15,57

139 nonra ... inlereno^ c/ l^lt. 6,12xq.
141 ui ...
lorietur^ (<^) 1 dor. 1,31; 2 dor. 10,17
146 mortalein ... xei) (c/^) ^u.
exi. ?el. 23xq. 57 150 Qal. 5,17 154 c ... 156 impleiix) c/ 3,154,50xqq,
157 concupixcentiain ... 159 exxe^ c/ 1 Ioli. 2,16

134
auterre) </n. ai xenxux requirit ui c Ieur muliiplicatux ... auterri
^/lzne (<l/^oi>avlt ?^e)
143 icimux (?
154 viti pecco t?'. ^
156 et cruciatinux eH/.

464

I.iner xextux c. 4 1

patre non exxe, non ab eix alio, quamvix clixximili tamen ipxo
160 naeretico errore, xecl catnolica veritate clixtamux, quia ixtam
clixcorcliam cluarum concupixcentiarum carmx et 8piritux non
cum illix per alienae cleo coaeternae malaeque naturae
commixtionem nooix acc1clixxe, xecl cum catliolico ^moroxio
eiuxque conxortibux per praevaricationem primi nomimx in
165 naturam vertixxe noxtram clixxerimux et contra utroxque vextrum
ticlenter axxerimux carnemque dnrixti, non xicut illi nullam nec
xicut vox calumniamini a natura noxtrae carnix alienam, xeo ao
noc noxtro vitio, quo c^o cont^ x/?l>ltm conc/>ucir, immunem
atqzue omnino interam praeccamux. (13) Vox autem mala
170 neanclo exxe quae mala xunt eorumque oriinem non acl primi
nominix relerenclo oeccatum, non ut ea mala non xint ellicitix,
xecl ut ex mala natura oono aeterno coaeterna exxe creclantur
cletextaoili caecitate xurtraamini IVlanicneix eoxque accuxatix
inaniter, quia mixeraoiliter acliuvatix.

164 per ... noxtram^ c/ ^mbr. l^uc. 7,141

biliter acliuvix^ c/ 3,151,18xq,

168 Qa1, 5,17

174 mixera'

165 noxtrain uenixxe t?'. ?'e^c/. 167 naturae (? 174 a^oiuvatix^ <^ explicit
liber xexiux beati auuxtini epixcopi contra iulianum (?, explicit liber VI
aurelii auuxiini epixcopi cliolici contra iulianum liaereticuin pelaianuin
leliciter ?' l^iz., </^ amen liber xanciae mariae cle clara ualle > cleponux ?'

IN0icL8

1.1 luliani ^cl klorum

(!en.

5. 24: c/ 6, 30, 3

1. 26: 6, 26, 41
1, 26x<,.: c/ 4. 56. 11. 19; 5. 38. 10

9, 21xq. 24: c/^ 4, 129. 20

ll. 31: F 4, 128. 4

1, 28: 4. 5. 31; 6. 26. 44. 48; F 4.

113.7
1. 31: 4. 4. 22; 6. 16. 6; c/ 1. 122.

18. 10-14: F 5. 10. 1

20,.: F 5, 16. 3
Lx.

8; 5. 15, 55. 82
2-3: c/ 6, 12. 45
2. 15: 6. 27. 49
2, 16xY.: c/^ 6, 12. 24
2. 17: 6. 30, 30

3. 6: c/ 1. 132. 6
21. 28-32- ^ 5, 47. 36
Deut.
22. 8: c/ 5. 47. 36
24, 14-16: 3. 12, 14

2, 18: 4, 4. 19; 6. 26. 42

2, 21,.: c/ 6. 12. 26
2, 23: 4. 4. 4
2. 24: 2, 59, 8; 4. 5. 30; 4. 31. 6
3. 1-5: F 6. 20. 26
3. 3- F 6. 12. 24

24. 16- c/ 3. 36, 9

24. 17xq.- 3, 13. 1
32. 4: 1. 27. 7
1 5-un. (Ke.)
17. 4x<,q.: c/ 3. 32. 1
4 Ke.

3. 7: ^ 3, 142. 32; 4. 5. 51
3. 14: 6. 28. 4

2, 1 1: c/ 6. 30. 3
14, 5x<,.: 3. 30, 9

3, 14-19: 6. 25. 17
3. 16: 6, 26. 33. 60. 63
3,17-6.27.10.31
3, 17-19: 6. 27, 2

14. 6: F 3, 33. 19
2 ?'.
19,7:^4,128,14
lob

3. 18: 6. 27. 40
3, 19: 6. 27. 45. 55. 62. 67. 70
3. 20- 4, 4. 4. 8. 30
4, 3-12: c/ 6. 27, 81
4, 1 1,.: 6. 27, 93

10. 12: F 4. 129. 36

31, 16: F 4. 129, 36
31. 18: c/ 4, 129. 37
?x.
9, 7-9- 3, 136. 1. 8

466

1. lnclex xacrae xcnpiurae (lul,)

10. 8: 1. 27. 8
13.1:3,9.1
13. 3: 2. 175, 2
13. 4: 2. 175. 3
31. 1,.: 1. 67. 97
31. 9:2,52.12
33. 15: F 3, 115, 3; 5, 64, 19
36, 1: 2, 48. 8
36. 7: 2. 48, 9
36. 27: F 4, 89. 13; 5. 64. 19
52, 1: 3. 9, 1
57. 5: ^ 4. 123. 31
82. 17: 5. 15. 28
88, 9: 6, 20. 37
88. 11- 6. 20. 38. 40
100.1: 1.113, 13; 1,130. 4
103, 24: F 5, 64. 42
115.5:^6.31,25
118,9:2,174.4
118,75:^5.64.41
118.172: 1.27,10
134, 6: F 5, 45, 16
144. 13. 17: F 5. 2, 19
Lccle.
9, 18: 1, 36. 8; 2, 107. 12
(2Nt.

6. 3: 6, 14. 57
82p.

2. 25- 2, 35. 23; 2. 47, 10; 2. 49, 4;

2. 52, 9; 2. 63, 6
5, 4xq.: 5, 2, 3
10, lxq.: c/ 6. 30. 41
11.24-12.2:4.124.14
12, 3: 4. 128, 16
12. 3-7: 4. 128. 7
12, 4: 4. 128, 22

12. 4xq.: 4. 128, 25

12, 8-10: 4. 129. 1
12, 10,.:4, 123, 17;4, 129. 11
12.11:^3.142.9
12. 12,. 15,.: 4.130. 1
12, 19-22: 4. 131. 1
5ir.
15, 14: 1.45, 5; ^4.113,7; 5, 47,
44
15. 17xq.: 1. 45. 5
39. 21: ^ 5. 15. 82
44. 16: ys 6, 30. 23
48. 9: c/ 6, 30. 3
48. 13: F 6, 30. 3
Ix.
1. 16-18: 1, 138. 5
1, 19z.: 1. 45. 8; 1. 93, 14
7. 14: c/ 4. 53. 1
8. 20: 1. 94. 63
22. 13: 5. 2. 8
45, 7: c/ 3. 127, 4
45, 8xq.: 1, 140. 7
45. 8-13: 1. 138. 12
45. 9- 1, 113, 11; 1, 133. 12; 1,
141.6
65. 21-23: 4, 135. 3
ler.
9. 22,.: 3. 142. 14
13, 23: 4, 42, 6
23, 40: 6, 39, 25
4. 4: 3, 202, 4
Li.
13, 18: c/ 1, 33, 2
16. 3: 4. 129. 30
16, 45: F 4, 129. 30

1. Inex xace xcripiurae (lul.)

16.48:^1.118,1
16, 51: c/ 1, 118, 1
16,55:c/1. 118, 1
18. 1-30: 3, 38. 7
18, 2-4: 3, 39. 11
18. 3: 3. 41. 10
18. 4: 3. 43. 4; 3, 54. 4
18, 19xq.: 3, 47. 2
18. 20: 3. 49. 12; 3. 54. 1. 2
18. 21xq.: 3. 48. 6
18, 29,.: 3. 49. 3
18, 30: 3, 54. 2. 5
18. 32: 4. 128, 2; F 5. 64, 7
33, 11-4, 128. 3; 5, 64, 8
Dan.
3, 17z<l.: 5, 4, 19
13, 56: 4. 129, 28
1. 14: 2. 36, 4
2, 15: 4. 129. 20
1 Klacc.
2, 58: c/ 6, 30. 3
2 Klacc.
7, 28- F 5. 31, 7
Ittt.
4, 1-11: c/ 4. 79.5
5, 45: 5. 64. 3
5. 48: 2, 52. 6
6. 10: 2, 52, 7
6. 16: 2, 52. 10
7. 13: 2. 205. 9
7. 14: 2, 205. 9
9, 12: 3. 138, 15
10, 37: 4, 23. 17
11,25,.:3, 106, 10
11,30: 1,111.1

467

12,33: 1,93, 3; 5, 21, 21

19, 4-6: 3. 138, 14
22. 15-22: F 4. 79. 5
22. 23-28: c/ 6, 30,17
22. 29,.: 6, 30. 20
22, 32: c/ 1, 132. 6
23. 37xq.: 1. 93. 8
25, 46: c/ 6. 37, 5
27. 33: c/ 2. 175. 6
lc.
12, 18-23: F 6. 30. 17
12, 24xY.: c/ 6. 30. 20
15, 13: 2. 175, 6
I.uc,
6.44:^5.21.21
13, 28,.: Fl. 88, 11
14, 26: 4. 23, 16
19. 10- 3, 138. 21
20, 27-33: F 6, 30, 17
20. 35,.: c/ 6, 30, 20
20. 36- 6. 30, 21; c/ 5, 58, 23
23. 21- 2. 175. 6
lol,.
1,1-4.21.7
1. 3- 4. 21, 7; 4. 43. 56
1, 9xq.: 4. 21, 8
1, 10- 4, 23. 1
1, 12: 1. 94. 32
1, 14: 4, 21. 11; c/ 1. 94. 68; 4,
80.11
3. 6: 3. 172. 9; 3. 173, 4
3. 18: 6. 30, 35
3, 20: 3. 187, 20
5. 43: 1. 93. 2
8,3lx<,.:1.87.2
8. 33: 1, 87. 13

468

1. Inclex xacrae xcripiurae (luI,)

8, 34: 1. 88. 2
8, 34-36: 1. 87. 26
8. 36: 1. 74. 4; 1, 77. 7; 1. 84. 7; 1,
91. 1; 1. 94. 10. 27
8. 37: 1, 89. 2
8. 37xq.: 1. 89. 4
8. 39-41: 1. 90. 5
8, 44: 2.53.8; 4.129, 26; c/ 1,67.5
10. 17: 6, 36. 54
10, 18: 4. 47. 12; 6. 36. 54
10, 38: 1, 93. 5
12, 31: c/ 4, 14. 4; 4. 18. 2
13, 23: y5 4. 21, 1
14, 6: F 2, 150. 3
14. 30: 4, 5, 43; F 4. 14. 4; 4, 18,
2; 4. 78, 2; 4. 79. 2; 4. 82. 4; 4.
85.5
16, 14: c/ 4, 14, 4; 4. 18, 2
19, 6: 2. 175. 6
19, 26: c/ 4, 21, 1
21, 7: F 4, 21, 1; 4. 44, 14
21, 20: c/ 4,21,1
2, 22xq.: c/ 4, 53, 4
2, 22-24: 6. 36, 47
2, 32: 6, 36. 49
14, 16xq.: (c/) 5. 64. 14
Kom.
1. 3: 4. 49. 9; 4. 79, 9; 6, 35, 8
1. 20: F 3, 106, 16
1, 27: 5. 17, 9; 5. 20, 4; c/ 5, 24,
48
2. 4xq.: 1. 67. 57; 5. 64. 10
2, 11: c/ 4, 128, 14
2. 12: ys 1, 131. 9; 2. 187, 2
2,13:2.151,27

3, 20: 2, 69. 9; 2, 72, 4

3,29:c/1, 131,9. 11
3.
4.
4.
4.

30z.: <^ 1. 131. 9

13-22: 2, 153. 1
14: 2, 157. 1; 2, 158. 6
15: 2, 161. 6; 6. 40, 61

4. 23: c/ 2. 162. 1
4, 23-25: 2. 154, 9
4, 24xq.: 2. 162. 4
5, lxq.: 2. 165. 1
5, 3-5: 2. 166, 3
5. 5: F 2. 167. 7
5. 6: 2. 169. 4
5. 7-11: 2. 170, 1
5, 8: 1. 48. 39; F 1, 94. 71
5.12:1,22.13:1.74.9:1.113.6;
2, 35. 9; 2. 44, 1; 2. 47, 1; 2, 56.
5. 14; 2, 57. 4. 6; 2, 59. 5; 2. 63.
4. 14; 2. 64, 2; 2, 144. 13; 2, 173,
1; 2, 184.1; 2. 191, 6; 2,195.1; 2,
197. 1; 3, 58, 6; 3, 85. 3; 4, 1, 5;
4.90. 17 36; 4. 95. 10; 4. 97. 7; 4.
104. 1.5; c/ 2. 20. 3; 2, 145, 11
5, 13: 2, 69, 5; 2, 70. 2; 2. 71. 2; 2,
72, 1; 2. 185. 1; 2, 200. 1; c/ 2.
220,6
5, 14: 2. 69. 9. 15; 2. 185, 1. 18.
21; 2, 187. 5; 2, 191, 3; 2, 192, 1
5. 15: 2, 69, 22; 2. 85. 3; 2, 98, 5;
2. 147, 3; 2. 204. 1; ^ 2, 100, 6
5. 16: 2, 103, 1; 2, 105, 4. 25; 2.
113. 11; 2. 115, 1. 5. 9; 2.119. 1;
2, 121, 9; 2. 126, 9; 2. 128, 7; 2,
130. 2; 2. 131. 1; 2. 133, 6; 2.
210. 4; 2. 211. 1; 2. 212. 4; F 1.
125.5

l. Inclex xacrae xcripiurae (lul.)

5, 17: 2. 214, 1
5. 17x<,.: 2, 103. 12
5. 18: 2, 135, 1
5, 18,.: 2, 215, 3
5. 19: 2. 144, 10; 2, 146 , 2; F 2,
145, 13
5, 20,.: 2. 217. 5; 2. 221 15
6. 1^: 2, 222. 16
6. 4: 6, 38, 14
6. 5-7- 2. 223. 9
6, 6: 1, 67, 85
6.8-11:2.225.1
6. 12: 2, 226, 20
6. 13xc,.: 2. 227. 1
6, 15,.: 2, 228, 4
6. 16: 1. 107, 17
6. 17xc,.: 2, 230, 1
6. 19: 1, 69, 16; 2. 232. 1; 6. 40. 15
6, 19xq.: 1, 109. 2
6.20:1.94.15; 1.107.3; 1,108.13
6. 20x<,.: 1, 107, 13
6. 20-22: 1, 94. 20
7, 5: 1, 69. 22
7. 12: 2. 220. 14
7, 12,.: 6, 40. 65
7, 15: 3. 178. 3
7, 18: 3, 143. 3; 3. 170, 5; 3, 178.
3; F 3, 185, 3
7. 19: 3. 177. 8; 3, 180. 5; 3. 185. 8
7. 23: 4, 31. 22; <^ 4. 35, 3
7. 23-25: 1. 69. 3
7, 24: 1. 67, 88. 105
7. 24,.: 1, 67. 12. 34
7, 25: 1, 67. 94; 1, 94, 31
8. 17: c/ 1. 94. 73
8, 32: 1, 48. 40; 1. 94. 71, 2. 169, 1

469

9, 16: 3, 177, 4
9.18:1.133,9
9, 20: 1, 133. 10. 12
9,21:1. 87. 17; 1.113. 11; 1,126.
1; 1. 133, 13
9. 22: F 3. 97. 1
9, 22-24: 1, 134. 15
1Cor.
1, 18: 4. 53. 13
1. 20: 1, 43. 3
1,31:3,142,14
6, 18: F 3. 187. 35
8, 5: 1, 48, 33
8, 6: 1, 48. 33
11,1:2.52,8
11,9:6.26.68
11,12:3,94,1
12. 23: F 4, 65, 4
12. 23-25: 4, 36, 5
15, 12: 6. 34. 15
15, 12-24: 6, 32, 2
15. 13: 6. 34. 15
15, 14: 6, 35. 6
15. 16: 6. 34, 1
15, 16,.:4, 116. 11
15.20:4. 116. 12; 6. 34, 21
15, 20,.: 6. 36, 2
15,21:6,36,2.39.57.61
15. 22: 2, 69. 19; 6. 31. 4. 15. 22.
30; 6. 36, 64. 66. 71. 79. 87
15. 23: 6, 37. 8
15, 23xq.: 6, 37. 1
15, 24: 6. 37, 4
15. 24-28: 6, 37, 6
15. 28: 6. 38. 7
15. 29: 6. 38, 13

15. 29-32: 6. 38, 1

15, 32: 5, 2. 8; 6, 38. 21
15, 33xq.: 6, 38. 23
15. 34: 1. 45. 10
15, 35-37: 6. 39. 1
15. 38: 5, 14, 10. 14
15. 39-45: 6. 39. 3
15. 43xq.: 6, 39. 21
15, 45: 6. 39. 27. 28
15. 46xq.: 6, 40. 1
15, 47: 6, 40. 7
15, 47^9: 6, 39, 13
15. 49: 6. 31. 36; 6, 40. 3. 13
15, 50: 6, 40, 20. 24
15. 5 1 : 6, 40. 29. 32
15. 52: 6, 40, 35
15. 53-56: 6, 40. 41
15, 55xq.: 6, 40, 54
15. 56: 6, 41. 3
15. 57: 6, 40, 71
2 Qor.
1, 3: 5, 64. 39
4. 2: c^ 1. 91. 6; 2, 226. 4
5, 10: F 1. 96. 2; 6. 31, 20
5, 14: 2. 134. 10
5, 15: 2, 134. 12
5, 20: 1. 12. 1 1
6, 15: 3. 187. 6
10, 17: 3, 142. 14
Qal.
3. 17: F 2. 160. 5
4. 4: 4, 49, 10; <7/ 6. 35. 13
5,17:3.175.10
5, 19: 3, 177, 5
5. 22: 3. 177. 7
6.7xq.: 1,45. 11

Lpl,.
2. 3: 2. 228, 9
4. 5: 1, 53, 26
5. 12: 3. 187. 10
5, 23: 6, 26, 67
6. 9: F 4. 128, 14
?liil.
2. 8,.: 6. 36. 44
dol.
1. 13: 1. 52. 30; 1. 64. 32; 3. 101.
16; F 3, 142, 16
1, 18: 6. 37. 3
3, 5-7: 1, 67, 79
1 1liexx.
4, 17- F 6. 37. 4
1 lim.
1, 15l.: 1, 67. 48
3. 16: 4. 55. 5
4. 1^: 4. 55. 10
4. 4: 6. 16. 15
6. 10: 3, 175, 4
6. 16: 1. 50, 14
2 'lim.
2, 20xq.: 1. 134. 25
2. 21: 1, 135, 1
Nebr.
2. 1 1 : 3, 85, 19; 3. 87. 1; 3. 93. 1. 3
5, 14: 5, 1, 4
6. 17xq.: 3, 40, 4
11.5:^6.30,3
11. 8-12: 3. 85. 30
11, 12: 3, 85, 18; c/ 4, 1, 7
11.25:5,2.6
12, 4: c/ 5. 1, 6
12, 16: F 1, 132. 1
12, 17: ys 1. 132. 3

1 . Inclex xacrae xcnpiurae stul.)

47 1

12, 23: F 1, 50. 4

13,4:5,23,34
lac

2 ?etr.
2. 19: 1. 74, 6; 1. 112, 2
1 loll.

2, 10: 2, 107, 13
1 ?etr.
2, 21: F 6, 34, 1O
2, 21z.: 4. 49. 10; 4, 85, 1

2. 15: F 4, 22, 2
2. 15-17: 4. 20. 5
2. 16: 4, 5, 40; 4, 14. 3; 4, 22, 9; 4,
45, 4; 4, 77, 2; c/ 4. 18. 1; 4. 25.

2, 22: 4, 85, 8. 9; F 4, 86, 8; 4. 87,

30

9; 4, 45. 9. 11
2, 17:4, 22, 1 1; 4, 23, 12

1. 2 ^uuxtini Kexponxa

<3en.
1, 22: 5. 8. 16
1, 26: c^ 1. 63, 33. 45; 5. 38. 81
1, 26xc,.: 5. 1. 59
1,28:5, 8.16; c/ 4, 113.36
1.29xq.:c/3. 147. 11
1, 31: 6. 5, 22; 6. 16, 65. 99. 105
2. 7: 2, 178, 33
2. 8: c/ 6, 16, 106; 6, 17, 94; 6, 25,
127

3, 17-19: 6. 21, 109

3, 18: 6. 21, 108
3. 19: 1, 68, 36; 2. 99. 19; 2. 178.
36; 6, 21. 109; 6. 23. 88; 6. 27.
139. 164. 168. 176. 229. 239. 240

2, 9: F 6, 21. 98; 6, 39, 44. 50. 63.

71; 6. 40, 220

3, 24: 6, 26. 160; F 6, 17, 94

4, 12: 6, 23. 58
4, 13-15: c/ 6, 23, 61

2. 15: F 6, 17, 94; 6. 25. 127

2, 16xq.: 6, 30, 60
2, 17: 4. 34. 9; 6. 30. 62. 164
2. 19xq.: F 5, 1. 42
2. 24: 2. 57, 16; 2. 59. 18
2, 25: 2, 60, 6; 4, 37. 37; 4, 10, 22;
4. 41. 20; 4. 44. 37. 50. 65; 4. 62,
12; 5. 5. 12; 5. 17. 47; F 1. 68.
70;3.74.8;4.36. 11; 4. 44. 67
2. 25-3, 7: c/ 4, 66, 11
3, 1-5: F 6. 20. 90
3. 3: F 6, 12, 24
3. 7: c/ 1. 68. 70; 3. 74. 9; 4. 10.
22; 4, 26. 8; 4, 37. 38; 4, 41. 20;
4. 44. 53. 68; 5. 5. 14; 5. 59, 85
3,11:5.16,38.49
3. 14: 6, 28. 35
3. 16: 6. 21, 112; 6. 26, 116. 127.
132. 176. 223. 227. 228. 235; <^
4, 43. 84; 5. 15, 137
3, 17: 6, 21, 109; 6. 30. 62

3. 21: F 4. 37, 29. 38

3. 22: F 6, 21. 98; 6, 39. 44. 50.
63. 71; 6. 40. 220
3. 22xq.: 6, 23. 93; F 6. 30. 52
3. 23xc,.: c/ 6, 16, 106; 6, 25. 127

5, 1: F 1. 63, 33. 45
5, 24: c/ 6, 30. 89
6,
7,
7,
9.

4,.: F 4, 122, 71
19xq.: c/ 3. 12. 28
30: ^ 6. 8. 17
25: c/ 4, 128, 67; 4, 129. 61

14, 14-16: F 3. 52. 28

16. 10: c/ 6. 3. 8
17. 5: 2. 145. 17
17,11-14:^2,73,7.11
17, 12: c/ 1, 50, 26; 2. 161. 18; 2.
201. 10; 2. 219, 6
17, 14: F 1. 4. 12; 1, 50. 26; 2, 74.
16; 2. 119, 20; 2. 125. 4; 2. 151,
37; 2. 161. 18; 2, 201, 10; 2. 219,
6; 4, 134, 25
19.
19,
22,
22,

1-25- F 6. 23, 67
24xqq.: c/ 3, 12. 30
17: c/ 6, 3, 8; 6. 26, 170
18: 2, 145, 16

1. Inclex crae xcripiurae (>^u.)

25. 23: F 6. 22, 55

26, 4: F 6. 3. 8
26, 24: 3. 52. 27; F 6, 3. 8
37-50: c^ 5. 11,95
14. 30: c/ 6, 22, 57
20. 5: 3,15.9; 3. 16. 25; 3. 18. 13;
3, 19. 8. 13; 3, 20, 39; 3. 21. 12;
3. 30, 21; 3, 35. 25; 3. 37. 22; 3.
39, 22; 3, 42, 12; 3, 50, 18; 3. 54.
7; 3, 55, 9; 3. 60. 8; 3, 6l. 7; 3.
62. 6; 3. 64. 6; 3. 65, 22; 3. 78. 3;
3. 83, 13; 3. 84, 35. 51; F 6, 17.
106; 6. 21. 139
20, 17: 2, 152. 14; 4. 57. 15; 4. 58.
17
34. 7: 3. 19, 8. 13; 3, 21. 12; F 1,
50, 29; 6, 17, 106; 6, 21. 139
11, 44: 6, 34, 76
12. 6: F 2. 119. 8; 2. 201. 11; 2.
219, 22
12. 6-8: c/^ 1. 4. 11
26, 39: 3. 13. 19; 3, 21. 11
14, 18: 3. 19, 8. 13; 3. 21, 12; c/
3. 15. 9; 3, 16. 25; 3. 18. 13; 3.
20. 39; 3. 30, 21; 3. 35. 25; 3. 37.
22; 3. 39, 22; 3, 42, 12; 3, 50. 18;
3, 54. 7; 3. 55. 9; 3. 60. 8; 3, 6l.
7; 3. 62. 6; 3. 64, 6; 3. 65, 22; 3.
78. 3; 3. 83. 13; 3. 84. 35. 51
21, 6-9: c^ 1. 140, 25
Deut.
2. 34: F 4, 128. 70

473

5, 9: 3, 19. 8. 13; 3. 21. 12; F 3,

15, 9; 3, 16, 25; 3, 18, 13; 3, 20.
39; 3, 30. 21; 3, 35, 25; 3. 37. 22;
3. 39. 22; 3. 42. 12; 3. 50, 18; 3.
54. 7; 3, 55. 9; 3. 60. 8; 3. 6l, 7;
3. 62, 6; 3. 64, 6; 3. 65. 22; 3. 78.
3; 3, 83, 13; 3. 84, 35. 51; 5. 2.
22
5.21:2.152.14
24, 57: c/ 6. 22, 57
Iox.
6. 21: F 1. 4. 14; 3. 30. 23
7. 21: ^ 3, 12. 32
7. 24xq.: c/ 3, 30, 22
10, 32: F 1, 4. 14
10. 32-40: c/ 3, 12, 32
10, 40- F 3. 30. 23
2 8am. (Ke.)
11-12: <^6. 30. 141
3 Ke.
11, 11-13:^3,52,30
21. 29: c/ 3, 57, 30
22: F 4, 34. 15
4 Ke.
2, 11:c/6.30,89
2lar.
19. 7: F 4. 106. 57; 4. 125. 16; 5.
64. 102
15. 11: F 3. 114. 32; 3. 163. 8
lob
7. 1: 6, 14, 150
14, 1-5: 1. 63, 16
14. 4,.: 1. 5. 17; 2. 77. 13; 4. 8.
10; 4, 78, 7; 4. 90, 62; 5, 2. 28; 6,

474

1, Inclex x,ce xci'ipiurae (^u.)

11. 73; 6, 17, 65; F 3. 7. 10; 3.

110.18'
14, 5: F 4. 121. 59
14. 17: 1. 105. 28; 3, 122. 16; 4.
91.26;6. 17, 58
px.
1,4:^3,29, 12; 4, 112.26
3. 9: 6, 18. 59
4. 3- F 1, 54. 24
5. 7: 4, 124, 36
9, 7-9: 3. 136. 8
12. 4: 6, 17, 54
13. 1: 5. 30. 44
17. 2: 1, 80. 16; 2. 6. 12
21. 17: 6, 30, 155
24, 7: 1, 105, 25; 6, 17. 57
24. 10: ys 2. 117.36
24. 17: 1. 106. 29; 5. 40. 48
31. 9: 2. 223. 34; c/ 4. 38. 78
32, 9: 5. 30. 39
34, 23: 1. 141. 56
35, 7: 1, 98. 57; 4, 13, 9
36, 20: 5. 50. 15
36, 23: 1. 97, 45; 2, 234, 8
36. 27: 3. 109. 36
38, 6: 1. 63. 38; 2, 178, 52; 6, 7, 69
48.7: 1.41,10; 1.80, 15; 2. 6. 11
2, 153. 31; 2. 167. 11; 2, 229, 8
3,113.5:</ 1.72. 85; 6. 12. 122
6, 18, 79

' <l. j. eeler, lob 14,4-5a a1x

vicliilxter dcliriiibe^eix ir clie
l'liexe Neminem xine xorcle et xine
peccaio exxe" (dvprian, ten 3,54)
bei clen leinixcnen clirixiliclien
8cKriKxieIlei'n. L>^^ pbil. Kixi. Kl.
8b. ^, 1985/3. ^lncben 1985.

48. 13: 4. 38. 73

49. 21: 3, 9, 10
50. 7: 1, 52. 53. 58; 1, 59. 30; 2.
73. 17; 3. 110, 17; 4. 82, 11; 4.
90. 61; 6. 14. 140
50. 19: 5, 47, 59
52. 1: 5. 30. 44
57, 5: c/ 4. 123, 30
58, 6: 4. 124. 22
62, 2: F 2. 6, 12
67. 3: 5. 50. 15
67, 27: c/ 2. 12. 10
68. 24: 1. 47, 65
68.28:4.31.50
76. 11: 2. 231. 5; 4. 126,6
77. 45,.: F 3. 88. 26
79. 8: 2. 234. 7
84. 7- 2. 234, 7
93. 1: 4. 34. 11
93,11:6.12.119
102, 3: c/ 6. 8, 23
104. 34: F 3. 88. 26
109. 4: 4, 104, 87; 6. 22. 94
112.3:4,7,18
113.5:4,121,46
115. 11: 4. 106, 45; 4, 120, 75
115, 15:6,31. 103;</ 6, 36. 143
116.1:2.4.6
118, 133: 1. 88, 30; 6, 15, 88; 6.
17. 55
118.175: 1.52,51
143. 4: 1.4. 7; 1,5. 12; 1.36. 13; 1.
63. 34; 1. 92, 8; 2. 178. 50; 5. 11,
68. 70; 6, 20. 112; 6. 27, 269. 272;
Fl.36, 17;3.110, 14;5, 1.60
148. 5: 5. 30, 39

1. Inclex cr xcripiurae (^u.)

?rov.
2, 6: 4, 125, 22
2, 12: 1, 79. 13
3, 16a: 6. 18. 68
3. 18: 4. 135. 24
4. 27: 1, 46. 4
8, 35- 1. 95. 14; 1. 97, 44; 1, 134,
33; 1. 141, 55; 2, 6, 13; 3. 1, 30;
3. 107, 27; 3. 114. 31; 3, 163. 8;
4, 126, 6; 5, 57. 38; 6, 9, 89; 6,
10, 82; 6. 11, 66; 6. 34, 67; F 6,
41,86
19. 14: 5, 24. 92
19.21:2,220,32
27. 2: 3. 22. 8
29. 19: 6, 15. 58
Lccle.
1. 2xq.: 1. 36. 10
7, 30: 4, 44, 39; 5, 57, 34; 5, 16.
58; 5, 38. 74; 5. 61. 29; F 5. 13.
29; 5, 61, 24; 6. 8, 17; 6. 12, 72;
6, 15, 62
1,13:4,32,6. 8. 11; 4,34,8; 4.36,
14
2, 21: 1, 47, 64
2. 25: 2. 48, 27
4. 11: c/ 1.119, 14; 5, 64. 99
5, 3: 6. 19, 70
5, 8: 6, 19, 71
7, 22: 6. 26, 167
7. 28: 4. 125, 12. 22
9, 15: 3, 44. 15; 4. 43. 70; 4, 56.
40;4,67.30;4.75.31;5, 11. 81;
6. 7. 66; 6, 13, 46; 6, 14, 177; 6,
17, 37; 6, 20. 78; 6, 30. 101; F 1,

475

54. 21; 4. 39, 11; 4, 128, 61; 5. 1.

54; 5, 16, 29; 6, 7. 66. 79; 6, 14,
113. 144. 196; 6, 20, 78; 6, 27,
267; 6. 30. 129
9, 15xq.: 6. 29. 76
10, 2: 6, 30, 154; F 6, 22. 145
11.21:<7/2. 87, 18;3. 65, 21
11.24:4, 124.35. 39; 4. 125. 18
12. 10: 3, 11, 13; 4, 124, 32
12, 11: 3. 11. 7. 13; 4. 128. 75; 4,
129. 65; 4. 132. 10; 4, 135. 1; 5,
64,60
12, 19: 4, 131, 13
8ir.
1, 10: 4. 72, 19
2, 4: F 4. 122. 82
11,14:4,32,12
15. 14: ^ 4, 113.37. 52
18. 30: 4, 57. 14
22. 10: c/ 3. 155. 28; 4, 75. 41
22. 13: c/ 4. 125. 7
25. 33: 2. 56, 42; 2, 66, 13; 6, 25.
117; 6. 27, 266
30, 24: 2, 235, 10
31, 10: F 6. 5. 36
31,15:4.28. 16
39. 33: c/ 4. 34,12
40.1: 1, 27, 14; 1. 49, 22; 1, 92. 5; 2.
236. 34; 3. 42. 18; 4, 2, 8; 5. 2, 25;
5, 4, 40; 5. 7, 18; 5. 15. 146; 5, 64,
111;6,7.67;6. 14. 144. 150;6. 17.
36; 6. 20, 79. 105; 6. 21, 123; 6, 23,
78. 111. 135; 6.29,91;</ 1.50, 48;
1. 54. 20; 1. 116, 17; 2. 13, 15; 2,
119. 16; 3, 5, 9; 3. 6. 7; 3. 134, 3; 3,
211, 5; 6. 3. 12; 6. 7. 80

476

1. Inclex xacr xcripiue (^u)

44. 16: c/^ 6. 30, 89

48. 9. 13: F 6. 30. 89
Ix.
1.9: 1.141,94
1. 20: 1. 93, 34
2, 3: 6. 15, 80
10. 22: 1. 141. 91
40. 13: 1. 130. 35; 2, 90, 9.
45, 7: 3. 128, 3; c/ 3. 203. 6; 4. 34.
11
45. 8: 2. 153. 24
45, 9: 1, 129. 7
59, 20,.: 6, 22, 60
65, 22: 4. 135, 25
ler.
1, 5: 4, 134, 9
17, 5: 2, 167, 12; <F 5. 62, 74
24. 7: 2. 228. 30
31,21-30:3. 84. 13
31, 29: 3, 84. 45; 6. 21. 143
31, 30: 3, 84, 49
31. 31xq.: 3. 84. 38
32. 18: 3, 21. 14; c/ 1, 50, 29; 3,
15. 9; 3, 16, 25; 3. 18, 13; 3. 20.
39; 3. 30, 21; 3, 35. 25; 3. 37. 22;
3. 39, 22; 3, 42. 12; 3, 50, 18; 3.
54. 7; 3. 55. 9; 3. 60, 8; 3, 61. 7;
3, 62, 6; 3, 64. 6; 3. 65. 22; 3, 78.
3; 3. 83, 13; 3, 84, 35. 51
ar.
2,31:6,23,85
11,19:6,15,59
16, 3: 4, 129, 74
16. 45: F 4. 129, 74
18, 2:3, 84. 45; 6. 21, 143

18, 4: 3, 38. 74. 79

18, 20: 3. 49. 22. 34
18,21:3,52.37
36. 22: 1. 133, 45
36. 26: 6, 15. 59
36. 27: 1. 133. 55
Dan.
3. 49xq.: F 6. 23. 73
3, 49-51: c^ 2, 145, 27
3. 72: F 5. 44, 27
9, 24: c/ 4, 54, 26; 4. 89, 44
13. 32: ^ 4, 37. 27
13.56:3. 11, 8; 4, 129,69
0.
1. 29: 1. 141, 90
13, 14: 6. 40. 218
Mal.
3, 6: F 5. 38. 64; 6. 5. 15. 16
1 >lacc.
2. 58: F 6, 30, 89
2 ^lacc.
7. 28: 5, 44, 30; F 5, 31, 35
blt.
1, 2: 3, 88. 37
1.3:3.88.43
1, 17: 2, 84, 20
1, 21: 1, 56, 25; 1, 63. 14; 2. 108.
15; 2. 170, 25; 2, 222. 41; 4. 13,
11; 4. 72, 16; 5. 29, 14; 6. 20, 54.
56; 6, 41, 104; ^ 1, 32, 12; 1. 53,
63;1, 111, 11; 2. 2, 24; 2. 121. 19;
2. 128. 20; 3, 150. 18. 20
3. 7: 4. 129. 70
5, 1lx<,.:c^3.35.21;4. 122.34
5,28:4.29.11
5. 45: 5, 64, 53; c/^ 5, 64, 84

1. Inclex xacrae xcripiurae (^u)

5. 48- 6, 34. 75
6. 10- 2, 52, 30; 6, 6. 59; 6. 10. 90;
6. 34. 73
6, 12: 1. 67, 146; 1, 98. 43. 49; 1,
10l. 46; 1. 104. 9; 2. 71. 18; 2,
212. 25; 3, 116. 9; 4, 89, 46; 6.
15. 90; 6. 30. 101
6. 12xq.: 1, 105, 59; c/ 4, 122, 42;
6, 41. 139
6. 13: 1. 67, 147; 1, 90, 22; 1, 93.
31; 1. 104, 10; 1, 105,61; 1.106.
27; 1. 108. 29; 2. 227. 14; 4, 82,
12; 4. 89, 33; 6. 15. 91
7. 13: 2. 205. 32
7, 14: 2. 205. 32
7. 16-18: 5, 21. 94
7. 17: 5. 21, 78
7.18:5.21.81
8. 12: 5, 22, 21
8.22:6.31.49
8, 32: c/ 4, 75. 46
9. 12: 2, 170. 20; 3, 141. 16; 3,
149, 16; 3. 151.5;3. 153. 8
9. 12xq.: 6, 20, 65
10. 20: 3, 120. 28
10. 28: 6. 31, 52
10. 29: c/ 3, 109, 61; 6. 36. 173
11, 15: F 6, 23. 83
11.25:6, 12, 121; Fl. 57, 39
11,28:6,29.86
11.29:6,29,88
12, 29: F 6. 20, 54
12, 33: 5. 21, 103; 5, 23, 43; F 5,
24,57
12, 33-35: 5, 21, 105
12, 34xq,: 5. 21. 101

477

13. 9: c/ 6, 23. 83
13.11:2.230.9
13, 22: c/ 6, 29, 83
18, 11: c/ 4. 84, 12
18,22:^2,212,23
19. 6: 2, 57. 17; 2. 59, 26; 2. 61,
11; 2, 194. 15; c/ 2. 178. 42
19. 14: c/ 1. 56. 24
19. 24: F 5. 61, 52
19, 26: c/ 4. 129. 90; 5. 61. 50
20. 1-10: c/ 1, 38, 18
22. 30: F 6. 30, 133
23. 26: 1. 47. 62
25, 32x^.: F 5. 64, 52
25. 33- F 5. 64. 85. 95
25,41:6.31.61
26. 27xq.: c/ 2. 172. 28
26. 28: 5, 9, 29; F 5, 23. 61
26. 39: 6. 36, 158
26. 41: 1. 72. 83; 3. 107. 28
Klc.
2, 17: 6. 20, 64
3, 27: 6, 20, 54
3, 29: 4. 96. 33; 6. 19. 73
4, 9: c/^ 6. 23, 83
4, 11: c/ 2. 230. 9
9. 20xq.: c/ 5, 6, 23
10. 14: 1. 56. 24
12, 25: F 6, 30, 133
16, 16: 1. 56. 19; 3, 199. 25
I.uc.
1. 15: 4. 134. 10
1, 40-44: c/ 4, 134.11
5, 3 1xq.: 6,20.64
6.43:5.21.81
6, 43xq.: 5, 21. 94

478

1 , Inclex xacrae xcripiurae (>^u)

6, 44: 5. 23, 43; F 5. 24, 57

6, 44xq.: 5. 21. 106
6, 45: 5, 21, 101
8, 10: c/ 2. 2)0. 9
11.42:4. 124.25
12, 4xq.: 6, 40.210
12. 48: c/ 6. 22. 135
13, 23xq.: c/ 2, 205, 13
16, 22: c/ 6. 21. 104
18. 16: ys 1, 56, 24
19,10: 1.48. 110; 4, 71. 10; 6. 20,
61; F 1, 63, 24; 1, 111, 10; 1,
112.13; 1, 118. 10; 2, 189, 10; 3.
4.6;4, 104, 69;6. 1 1, 75
20, 35xq.: c/ 6. 30, 133
20. 36: ^ 5. 58. 23
22, 32: 2, 227, 16
22. 6lxq.: c/ 4, 126. 7
24, 25: c/ 1, 89, 10
loll.
1.1: 1. 138,48
1. 9: F 2. 136. 9
1, 10: 4, 18, 13. 15
1. 12:3. 106. 35; c/ 2, 7. 11
1,13:3,51,25
1. 14: 1. 138. 49; 2, 61. 13; 4. 47.
24
1. 29: 2. 71, 13; 2, 84. 31; 2, 198,
20; 2, 199, 12; 4, 133, 11; 6, 41,
70
3, 5: 2.113,36; 2, 161. 15; 6, 12,
103
3. 6: 3. 172. 25
3, 8: 1. 93. 47
3, 36: 1. 127. 9; 4. 128, 39
5.21: 1.110,10

5, 28xq.: 6, 36, 133

6,44:c/1. 110, 11
6. 53xq.: <^ 3, 44, 23
6, 54: 3, 38. 90
8. 34: 1, 88, 21. 25. 28. 35
8, 36: 1, 77. 18; 6, 15, 84
8. 44: 4. 129, 72
9. 1xqq.: c/ 3, 162, 20
10. 18: 6. 34, 41; <^ 6, 36. 159
10, 38: 6, 36, 159
11. 49-52- F 6. 21, 52
12. 31: 4, 18, 16; 4, 77, 28; F 2,
31. 15; 2. 181. 13; 3. 199. 17; 4.
77, 22; 5, 63, 127; 5, 64. 72
12. 39xq.: 6, 10, 75
14. 30: F 2, 31, 15; 4, 77. 22; 4,
78.9
15. 5: 1. 86. 12; 1, 97. 43; 1, 98.
52; 2. 198. 14; 3. 118. 6; 3. 119.
30; 3. 120. 19; 4. 122, 72
15. 13: 6, 27, 214
15, 19: 4, 18, 18
16,11:4,77,22
20, 2: 2. 61, 18
20, 13: 2. 61, 18
20. 26: 5. 61. 53
20.27:^4.135,31
21, 18: 2. 186. 25
2. 24: c/ 6, 22. 144
8. 9-13: <^ 1. 98, 57
8. 18-24: c/ 1. 98, 57
9. 1: c/ 1. 93. 42
9. 4: ^ 1, 133. 38
9. 4xq.: <^ 1, 93. 43
9. 5: c/ 4. 75. 17

1. Inclex xacrae ripiurae (^u.)

9. 8l.: c/ 1, 133, 38
9. 20: c/ 1, 93. 45; 1, 133, 38
10. 1xqq.: c/ 1. 98. 56
16, 14: c/ 1, 89, 12; 2, 158, 35
26. 14: c/ 4. 75. 17
1, 18: 3, 130. 4
1. 23: 4, 31, 44; F 5, 30, 47
1, 24: 4. 31. 47
1, 27: 5. 46, 9
1.28:4,35.11
2, 11:4,125,16;^4.106, 57;5,64,
102
2, 12: 2. 200, 7; 2, 217, 18
3. 4: 4. 1v6, 45; 4. 120. 75
3, 20: c/ 2. 221, 27
4. 4: 1. 131. 28
4, 14xq.:2, 160, 11
4. 15: 2,158.19; 2. 217. 21; 6. 41. 39
4.21:2. 156. 9
4. 25: 2, 163. 18; 4. 134. 27
5, 1: 2. 172. 9; 6. 8. 59
5. 5: 1. 83. 13; 1, 86. 10; 2. 166.
23; c/ 2. 137, 15
5,6:2, 172, 11
5. 8: 1. 48, 93. 99
5, 8xq.: 2, 172, 13
5. 10: 2. 172, 16
5.11:2,172,20
5. 12: 1. 106. 54; 1. 109. 25; 2. 24.
37; 2. 36, 12. 15; 2, 37, 11. 22; 2.
38. 21; 2, 41, 10; 2, 44, 21; 2. 47,
20; 2, 49. 25; 2. 50, 10; 2, 52. 19;
2. 56. 48; 2, 6l. 20; 2. 63. 30. 39;
2. 83. 9. 13; 2. 135. 12; 2, 16l. 21;
2, 172, 21; 2. 177. 16; 2. 181. 9; 2.

479

187. 28; 2. 194. 13; 2. 202. 19; 2.

217. 16; 2. 221. 30; 2, 223. 31; 2.
236. 29; 3. 29, 6; 3. 85. 56; 3. 88,
36. 48; 3. 91, 10; 3. 92. 17; 4. 104.
59; 4. 120. 67; 5. 9, 17; 5. 21, 72;
5. 63. 74; 6, 27, 339; 6. 31, 74; c/
1, 25. 12; 1. 125. 9; 1, 126. 12; 4,
104. 54; 4. 128. 49; 5. 25. 70; 5.
43. 27; 5, 63. 107; 5. 64, 120
5, 13: 2. 70. 14; 2, 74, 6; 2, 84. 15.
18. 24; 2, 198, 18; 2, 199, 9
5. 13xq.: 2. 185. 18
5. 14: 2, 16l. 21; 2, 191. 12; 2.
202, 15. 28; 6, 31, 75; c/ 6. 22,
172; 6. 23, 139
5, 15: 2. 96. 4; 2. 134. 5; 2. 148. 20
5, 16: 1, 127. 6; 1. 136, 12; 2, 97, 16;
2. 105. 67; 2. 108. 23; 2. 115, 35.
45; 2. 131, 12; 2, 164, 12; 2, 210. 6;
2. 212. 14. 38; 2. 213. 5; 6. 9. 87
5. 18: 2. 149. 43
5, 19: 2. 149. 45
5. 20: 2, 70. 19; 2. 199. 18; 2. 217.
19. 23; 2. 218. 21; c/ 6. 41. 115
6. 2: 2, 172. 37; 2, 173, 33
6. 2,.: c/^ 5. 9. 36
6, 3: 2. 135, 24; 2, 172, 34. 39; 2.
173,34; 2, 223, 27. 35; 2, 225. 30
6. 12: 2. 226. 44. 49; c/^ 2. 71. 15
6. 12,.: c/ 1, 88, 16
6.
6,
6,
6.
6,

17-19: c/ 1. 88. 16
18: 1. 99, 10
19: 6. 40. 139
20: 1. 76. 20; 1. 99, 3
22: 1, 86. 6

7, 5: F 2. 152. 13; 6. 14. 130

482

1. Inclex cl'ae xcripturae (^u.)

7.7:3.210. 14; 6, 41. 47. 48

7, 7xq.: 6. 41. 33. 64
7, 14xq.: 1, 96, 40
7, 15: 1, 67, 123; 1, 91. 9. 14; 2. 38.
15; 3, 73, 6; 3, 110, 20; 3, 112, 7;
4, 87, 60; 4. 103. 35; 5. 40, 46; 5.
51,31;6. 11.58;6, 12, 128
7, 16: 5. 28. 36
7, 16xq.: 4, 93. 10
7, 17: 5. 59, 64
7, 17xq.: 2, 15. 7; 5, 59. 61. 64
7. 17-19: 1. 67. 124
7, 18: 1.67, 149; 1, 68, 65; 3, 110.
21; 3, 178, 11; 4. 103,61; 5, 17,
67; 5, 59, 64. 69; 6. 9. 91; 6, 11.
59; 6. 14. 163; ^ 6, 12. 134
7. 19: 1. 47. 35; 1, 67. 140. 145; 1,
91. 15; 1, 99, 16; 1. 105. 18. 38;
2, 10, 7; 2. 15, 18. 20; 2. 17. 9; 2.
38, 16; 3, 110, 28; 4. 91, 28; 5.
22, 20; 5, 50. 2. 12. 24. 26; 5. 51.
17. 26. 32; 5. 52, 3; 5, 59. 28. 33.
34. 43. 60; 5, 60. 28. 66; 5, 62,
54; 5, 64. 115. 166; 6, 13. 15; 6.
15. 78; 6, 17. 50; 6, 18, 41; 6. 19,
86; 6, 21. 150; F 5, 38, 58
7, 20: 5. 28. 27. 36; 5. 59. 64
7, 22xq.:6. 14. 311
7, 23: 3, 110. 23; 6. 14. 305; F 2.
180, 7; 4, 44, 44; 5, 59, 42; 6. 5.
45; 6. 14, 130
7. 23-25: 6. 13, 26
7. 24: 1. 59, 32; 1. 67. 119. 135.
138. 160; 5. 51. 33; 5, 61. 48; 6.
13,45;6, 14, 142. 307. 314;F5.
13,26

7. 24xq.: 1, 67. 113; 4. 48, 26; 5,

61, 43; 6, 19. 88; F 5, 62. 71; 6.
14. 136
7. 25: 6. 22, 140. 149
8. 3: 4, 13. 10; 4. 48, 27; 4. 60, 5; ^
2, 218, 37; 2, 225. 23; 4. 122. 61; 6.
33. 29. 46; 6. 34. 78; 6. 35. 56
8, 6: 6. 40. 174
8, 9-11: 6, 7. 32
8. 10: 1. 67, 156; 2, 76, 5; 3, 65. 6;
3, 75. 3; 3, 94, 10; 4. 36. 15; 4. 43.
68; 4. 97. 20; 4. 136, 20; 5, 10. 14;
5. 21, 83; 5, 25. 86; 6. 7. 23; 6. 23,
92; 6. 24, 22; 6, 27. 264; 6, 40.
176; c/ 1, 47, 75; 1. 50, 31
8, 10xq.: 1, 96. 17; 4. 136, 23
8, 11: 3, 75. 5; 3. 94. 14;4.136,31;
6, 13, 52
8, 13: F 6, 15, 98
8. 14: 2, 233, 21; 3. 120,29
8, 23: c/ 1. 101. 40
8, 25: ys 6. 26. 112
8, 32: 1. 48, 93. 100
9, 4: c/ 4. 132. 15
9, 6: 3, 41, 16
9. 6-8: 2, 153. 25
9.6-9: 1,141,31
9. 7xq.: 2, 158. 39; 3. 41, 18
9. 8: 2, 158. 40
9. 10-13: 1, 141. 37
9.11: 1. 133, 73; 1, 141. 126
9, 11,.: 1,131.31
9, 12: 1. 133. 79
9. 14: 1. 141. 44
9, 15xq.: 1, 141, 47
9, 16: 1. 38, 28

1, Inclex xacrae xci'ipiurae (>^u.)

9. 20: 1, 48, 101; 1. 126. 17; 1.

127, 15; 1, 130. 39
9. 20x<,.: 1, 129, 7; 1. 135, 18
9, 21: ^ 3. 97. 4
9, 22x<,.: F 2. 142. 21
9, 23- 1. 127, 12; 5, 64, 62
10. 1- 6, 10, 86; c/ 6, 18. 54
10. 1-3: 1, 141. 102
10, 3- 1. 37. 14; 6. 18. 54; c/ 1. 79.
11;2,154,16
10.13:1.141.98
10. 16: 2. 230, 8
10. 17: 5. 22. 28
11, 1-6: 1, 141, 111
11. 5: c^ 1. 141, 91
11. 5,.: 1,133,42.76
11,6:1.98. 58; 1.133. 91
11.7:1,141,122.133
11.7-10:6.10.68
11, 33: 1, 39, 28; 1, 48, 102; F 6,
12. 102
11.34:1.130.35:2,90,9
12, 3: c/ 2. 158. 33
12. 19: 3. 26. 9
13. 3: 2. 103. 37
1dor.
1. 17: c/ 3, 31. 31
1. 27: y5 1. 41, 8
1. 30xq.: 1, 140. 48
1. 31: 2, 166. 31; 6, 41, 141; F 1,
128, 17
2. 12: F 3. 106. 38
3.7:2,232,11;3.114,21
3. 8: F 2. 157, 18
4. 7: 2, 166, 28; 2. 232. 9; 4. 129. 92
5. 5: c/ 3. 130. 3

48l

6. 10: 1, 68. 42; 2. 58, 5

7, 5,.: 1. 68, 55
7. 6: c/ 4. 29. 18
7, 25: 2, 168. 5; c/ 6. 41. 81
7. 28: 3. 185, 14
11,1:2.146.24
11,9:6,26.67
11,12:3,44.8
12. 12: c/ 6. 14. 346
12, 23: 4, 36, 9
15, 13: 6. 34, 25
15. 14: 6. 35. 37. 39; F 6, 35. 61
15, 16: 6, 34, 1. 37. 53
15, 19: 6. 35. 46
15, 21: 6, 31. 72. 76. 78; 6, 36.
107.119
15. 21,.: 3. 37. 24; 6. 31, 63; 6, 40,
86
15. 22: 1. 5, 15; 2, 68, 7; 2. 134. 7;
2, 197, 7; 2. 209. 22; 6. 31, 42.
77. 86; 6. 36, 110:6.37,29
15. 26: 6. 37. 36. 46
15. 28: 5. 62. 62
15, 36: 5. 14. 33. 34
15, 37: 5, 14. 35. 39
15, 38: 5. 14. 37
15. 43: 6. 40. 161
15. 45: 6. 39. 37; c/ 6, 7. 42
15. 46: 6. 12. 84; 6. 40. 80
15, 47: 6. 40, 82
15. 49: 6. 22. 173; 6. 31, 93; 6, 40.
83.96
15. 50: 6. 40. 152. 164; F 6. 40. 160
15. 53: 5, 13. 26; 6. 40. 161. 187;
c/^ 6, 13. 50
15. 53xq.: c/ 1. 67. 154; 6. 37. 47

482

l , Inclex crae xcripiui'ae (^u.)

15. 54: c/ 6. 14. 239; 6. 41. 110

15, 54-56: 6. 40. 189
15, 55: 1, 67. 153; 6, 40. 184. 196.
217; 6, 41, 131
15. 55,.: 2. 71. 22
15, 56: 6. 41, 29. 72. 107. 113.
125; c/ 2, 220, 42
15. 57: 6. 41. 75. 125. 137
2 Cor.
1. 22: ^ 2. 119,29
3, 5: 1. 79. 14; 3. 120, 20
3, 6: F 1, 94. 80; 6. 15. 72
3. 16: c/ 2. 219. 5
4, 13: 1, 124, 17
4, 16: 2. 61. 15
5, 4: 6, 14, 237; 6. 31. 111 F 2.
186. 23
5.
5.
5,
5,

5: F 2, 137, 15
10: 3, 107. 10
14: 1, 64, 51; 3. 37. 12; 5. 9. 40
14xc,.: 1, 117, 13; 2. 30, 13; 2.
133. 20; 2, 134, 10; 2, 163. 19; 2,
175, 27; 5. 9, 41; 6, 21, 57
5, 21: 6. 14, 326
6. 1: ^ 2. 226. 35
10. 17: 4. 129, 96; 5, 64, 65; 6, 41.
141
13, 3: c/ 1, 132. 21
13, 7: 1, 108. 31; 2. 165, 17; 2.
227. 15; 2. 232, 15; 3, 107, 29; 3,
109. 39; 6. 15. 92
Kal.
2, 21: 2. 70, 14; 2. 188. 16; 2. 198.
4; 2. 199, 16; ^ 2, 146. 20
3, 2: 1. 72. 67; 6. 8. 32
3, 11:2. 199, 17; c/ 5. 22. 27

3. 16: 2. 59. 30
3. 21: 2, 199, 19;2.220,35; 6.41,77
3, 21,.: 6. 15.72
3. 22: 2, 199. 19; 2, 220. 37; 6,41, 77
3. 29: 2, 59. 29
5. 13: <^ 6. 8. 34
5, 16: 1. 72. 59; 4. 77. 19; 6. 14,
261. 265; c/ 4, 57. 26
5. 17: 1. 72. 46. 62; 3, 170. 19; 3,
178, 14; 3, 212. 6; 4. 9. 16; 4. 10.
23;4.26,6;4.27. 8;4.33. 11;4,
38. 76. 81; 4. 61. 4; 4. 67, 31; 5,
5, 10. 18; 5. 16. 45; 5. 19. 10; 5.
20. 56; 5. 22. 39; 5. 24. 101; 5.
30, 72. 88; 6, 3, 19; 6. 5, 42; 6. 6.
44; 6. 8. 25. 37; 6. 8. 50; 6, 9. 33;
6, 11, 60; 6, 14. 114. 161. 255.
257. 259; 6. 17. 41; 6. 23. 123; 6.
24. 10; 6. 37, 67; 6. 41, 50. 150.
168; c/ 1. 69. 65; 2. 180. 8; 4. 19,
17; 4, 28. 15; 4, 38. 83; 4. 44, 48.
55; 4, 47, 36; 4. 49, 38; 4, 57, 20;
4. 58, 37; 4, 114.26; 5, 8, 20; 5,
16. 25; 6. 5. 44; 6, 17. 39; 6, 6.
29; 6. 6, 31; 6. 8. 40; 6, 14, 145.
316; 6. 15. 106; 6, 16. 55; 6. 17.
39; 6. 22. 112
2. 3: 2. 228. 15; 3. 1 1, 24; 3, 79. 4;
4. 123. 54; 4. 124. 30; 4. 129. 87;
4. 134. 28; 5, 22, 29; F 4, 128.
38;4. 131. 15
2, 8: 1, 124, 20
3, 19: c/ 1. 95. 21
4.16:3,114.24
4, 18: F 3. 82. 12

I, Inclex xacrae xcripturae (^u.)

4. 22: c/ 6, 36, 184

5. 17: 4. 43. 82
6. 9: F 4, 106, 57; 4. 125. 16; 5,
64. 102
6, 12: 5. 40. 35
6. 16: 6, 6, 53
6, 23: 1, 124, 22; 3. 106, 41

1. 19: F 2, 146. 12; 2. 165, 16; 5,

48.10
1, 23: c/ 2. 186, 22; 4. 103, 22
2.8:^2.215.41
2. 13: 1. 45, 15; 1. 95, 14; 1. 97,
44;3, 114. 34;4. 8, 20;5. 57, 38;
6. 7. 77; ^ 2. 158, 34; 5. 42. 37
3. 9: 2. 158, 25; 6. 18, 61
(ol.
1. 12xq.: 6. 20. 48
1, 13: 1. 64. 45; 3, 126, 15; 3, 182,
12; 4, 7, 16; 4. 77. 41; 5, 6. 18; 5.
9, 22; y5 1. 50, 33; 1, 63. 45; 3.
137. 5; 5. 64. 69; 6. 15. 108
3, 9: 4. 123. 62; c/ 6, 35. 184
1 l^exx.
4. 17: 5. 61. 90
17im.
1. 8: F 1. 94. 79
2, 5: 1. 124, 11; </ 6. 7. 28; 6, 36.
154
4, 4: 4, 21, 24; 6, 16. 73. 101
5. 23- F 4. 21,25
2 71m.
2. 13: 1, 81, 5; 1. 102. 7; 5. 54, 60
2, 19: 1. 48. 103; 3. 44. 32; 3, 216.
22
2.22:2.235, 11

483

2. 25: 4, 126, 9; 6, 19. 64

3, 13: c/ 2. 224. 12
7it.
3. 10xq.: c/ 6. 16. 45
Nebr.
2. 14: 1. 64. 54
2. 14xq.: 6. 40, 203
5, 6: 6, 22. 94
5. 14: c/ 3. 67. 8; 3, 187. 78
7: F 6. 22, 87
7, 5: F 2, 179. 13
7. 5-10: c/ 5. 12, 13
7, 9xq.: 4, 104, 93; ^ 1. 48, 54; 2,
179. 13; 3. 38. 77; 4, 76, 25; 4,
104, 77; 6. 17, 109; 6, 22. 65
7. 10:
7, 17:
8. 13:
11. 5:

F 5. 64, 154
6. 22. 94
3. 151. 12
c/ 6. 30. 89

11. 9: F 6. 22. 58
12.11:6,31,104
12. 17: 6. 19. 67
12. 23: ^ 1, 50. 32
I,c.
1, 14: 1,67, 147; 1. 106,32; 4. 89. 35
2, 13: 6. 12. 101
3, 15: 5. 57. 44
1?etr.
3. 19: F 6, 12, 96; 6, 22. 144
4, 6: F 6, 12. 96; 6. 22. 144
4, 10: c/ 2. 120. 10
4, 18: y5 2, 142, 25
2 ?et?'.
2. 12: 4. 123, 61
2, 19: 1, 107. 32
3. 10: F 6. 6, 32

484

l . Inclex xacrae xcripiurae (^u.)

3. 13: c^ 2. 101, 19; 5, 62, 63

liok.
1, 8: ^ 1. 98. 44; 6. 30. 103
2.2:4.20.16
2. 15xq.: 3. 170. 22
2. 16: 4. 18. 22; 4. 21. 34; c/ 2, 31,

4, 7: 1, 95, 15; 3. 106. 31; F 2,

142,30:3,114.26
4. 18: c/ 6. 17, 89
4.19:1.131.38
5.19:4.18,17
poc.

14; 3, 185. 18; 3. 209. 4; 4. 21.

27; 4, 22, 23; 4, 39, 18; 4. 67, 28;

2, 11: F 5, 9. 44; 6. 12. 92; 6. 31.

51; 6. 36, 121

4, 69. 18; 4. 77. 14; 6. 41. 157

2, 16xq.: 4, 20, 24

7, 9: F 2. 205. 15; 2. 209. 28

20. 6. 14: 6, 12. 92; 6. 31. 51; 6,

3. 1: 3. 106. 32
3. 8: 5. 47. 54; 6. 21, 61

36, 121; c/ 5, 9, 44
21. 8: 6, 12, 92; 6, 31. 51; 6. 36.

3. 9: 2. 216. 26; 4, 135. 14

121; F 5. 9. 44

2. Ilw^X I-sc70^IU I.0c^l^)UL 8IXII.I^M

2. 1 luI1Hni ^cl klorum

1, 30: F 4, 117, 2
2, 7- F 4, 123. 26
3, 39: c/ 5. 15, 15
exc. 8at. 2 ( xurr.)
20: F 6. 14, 19
Ix.
lr. inc.: c/ 4. 121. 20
22. 15, 2. 9: F 4. 123. 26
lr. 97: F 4. 103. 3

3, 26: F 2, 178. 13
c. ep. lun6.
12: c/ 4. 109. 2; 5. 25. 24
c. lul.
1. 12: F 4. 75, 11
3, 8xqq.: c/ 1. 53, 4
4, 79,.: F 4. 30. 1
6. 75: ^ 1. 23, 4
uab. an.
15: 1.44. 7; 5, 28. 7. 21.33;5.43.
1;5,51, 5;6. 17. 6;6, 21.29;^
5. 26. 16
ep.

ma.

140: F 5, 26. 26
ep. Div^K 4: F 4. 88, 10
(3en. c. ^lan.

24: F 5, 25. 37

2. 19, 19: F 6, 26. 50

nat. rat.

Kan
989xqq.: F 5. 25, 37
civ.
11.23;12.27:c^6, 14, 19
conl.
5. 13: c/ 1. 25. 2
9. 18: c/ 1. 68. 8
c. 2 ep. ?el.
1,
1.
1,
1.

4: F 1. 94. 40
5: 1. 94. 5
6-7: 1. 94. 34
7: 1.97. 11; c/ 1.98. 7; 3. 118,2

71-78:^4,112,3
nupt.
1. 1: 1. 22, 4. 21. 29; 1. 52, 12. 18.
22. 24; 1, 64. 21; 1, 67. 4. 8; 2.
23. 2; 2. 24. 24; Fl, 9. 2
1. 7: 3. 183. 2; 3. 187. 24
1, 8: 3. 170. 8; 3. 184. 1; 5, 30, 13
1, 13: 3, 170, 5
1, 22: F 1. 48, 14
1.26:c/1,109,19;3.182.2;5.30,12
2,2: 1. 17. 4. 15; F 1.16.4; 1.18.1
2. 3xq.: 1. 22. 2
2, 4xq.: 1. 52. 8; 1, 59. 2

486

2. Inclex aucioruni lcxorumque miliuni (lul.)

2, 6: 1. 67, 3; 1, 71, 2
2. 6xq.: 1, 7). 3
2, 8: 1. 74. 2; 1. 113. 6; 3, 101, 5;
3. 105. 5
2. 9: 3. 138, 1
2. 12: 4. 4. 1; 4, 5. 3. 8; 4. 9. 1
2, 13: 4. 5. 20. 26; 4. 9. 4; 4. 10. 1
2, 14: 4, 5. 39; 4. 14. 2; 4. 18. 1; 4.
45. 4; 4, 65, 1; 4. 78. 3; 4. 82. 4;
F 4. 15. 1; 4, 77. 2
2,15:4,7,1; 4,90.9. 15.28.31.35;
4.95.7.8; 4. 104. 5. 19.41; 4, 106.
4;./ 4. 95. 3. 5; 4. 97. 2; 4. 106. 2;
4. 108. 6; 4. 120. 2. 21; 4. 121.1
2, 17: 4, 65, 2
2, 20: 4, 123, 16. 21; 4, 124. 4; c/
4, 123. 14
2.22: 4. 43. 49; c/ 4, 31, 6.9; 4,
38.60
2. 23: F 5. 10. 1
2. 25: 5, 6. 7; 5. 7. 2; 5, 9. 9; ^ 5.
5.1
2,26:5, 11.2. 8; c/ 5. 12,2
2. 28: <^ 5, 14. 1
2. 29: 5, 15. 3
2. 30: F 5. 16. 6
2, 32: 5. 64. 2. 22
2, 32xq.: 3, 142. 2
2.35:5.17.11:5,18,5
2, 36: 3, 142, 28; 3, 144. 1; 3, 169,
2; 3, 170. 1; 3. 185. 1; 3. 188. 4;
3. 189. 7; 3, 190. 2; 3. 194. 1; 3.
195. 3; 3. 206, 2
2, 38: F 5, 25, 2
2. 43: 5. 21. 6. 43
2, 44: F 2, 24, 5

2, 45: 2, 35, 3; 2, 38, 5; 2. 39. 6; 2.

40. 2; 2. 44. 1; 2. 47. 7; 2. 57. 4;
2. 63. 3
2. 46: 2. 69, 3; 2. 72. 3; 2, 85. 2. 7;
2, 98, 4; 2, 103.5. 18;2. 113, 13;
2. 144. 1; c/ 2. 27. 2; 2, 105, 6
2. 47: 2. 27. 19; 2. 144, 1
2. 48: 5, 26, 32. 62; 5. 35. 1; 5. 63,
37; F 5. 26. 22. 31; 5. 31. 19; 5.
38, 18; 5. 39. 3; 5. 41. 15; 5, 54.
14; 5, 63. 8. 27
2. 49: F 5, 26, 8
2, 57: 6, 7, 4
2, 58: 6, 7, 10; 6, 23. 1. 21
pecc. mer.
1. 2xq.: c/I 6. 25. 12
1. 11: 2. 178. 3; c/ 4, 104. 10
1, 13: c/ 4. 104. 35
3. 14: y5 4. 104. 10
a<!.
1, 45. 2, 60: c/I 4, 116,28
2, 100: F 4. 103, 3
1.1:(F)1.22.37
<ioni.
48: F 4. 90, 23
tai.
12xq.: c/ 5, 45, 4
25: ^ 5, 41, 17
f,n.
2, 27: c/ 6. 17, 9
4. 48: <^ 4. 75, 11
5. 65: ^ 1, 35, 3-7'

2. Inclex auciorum locorumque ximilium (Iul.)

5, 74: c/ 1, 69. 13'

nat.tienr.
3, 38: </ 1, 35, 3-7'
oll.
1. 7: c/ 1. 78. 1
1. 20: c/I 1, 35. 5'
1. 128: (c/) 4. 43. 4
rep.
6, 19: F 4. 123. 26

ep
1, 7. 85: c/ 4. 28. 6
xat.

1, 2. 116: F 4, 75. 8
l8IO.
ei. 6. 2, 30: F 4, 123, 41
IUI..
ep. ,6 Val. lr. 1: F 1. 10. 1
ep. acl N.ul. lr. 11: ^ 2, 178, 13

4,7-c^2.4.2
lr. Mai'xli^ll)
14: 4. 43, 28
Dlcx:. I^R^^.
vit. pliil.
6. 85: F 4, 43. 23
Nom. 0cl.
10, 552: ^ 5. 25, 37
5. 53, 1: c/^ 6, 14. 19
Iv. Iov.
1, 6: <^ 4. 117,2
1. 36: c/^ 1, 19, 7'
2. 7: F 4. 44. 20
aclv. ?el.
2. 17: c/ 4. 88. 8
3. 2: c/ 4, 88. 3
15, 17: ^ 5, 15, 14

487

lr. 13: c/ 1. 12-14

lr. 14b: 1, 64. 2
lr. 15b: 1, 64, 8; c^ 1, 65, 1
lr. 16: 1. 53, 4
lr. 26: 4, 4. 20
lr. 28: 4. 5. 3. 8; 4, 9, 1
lr. 29: 4. 5. 26; 4. 10, 1
K5 30: 4. 7. 1; c/ 4. 95, 3
K. 31: 4. 90, 9. 28. 31; 4, 95. 7
lr. 32: 4, 105, 3
lr. 37: 4. 31, 6; 4, 43. 49
lrtz. 40: 5, 10. 6
lr. 41: 5. 6. 7. 9
lr. 42: F 5. 9. 9
lr. 45: 4, 25. 13
lr. 54: 2. 153, 1; 2. 154, 1
lr. 55: F 5. 14, 1; 5. 16. 2
lr. 56:5, 11.2
lr. 63: (c/) 3. 138. 22
liL. 75: c/ 2. 23. 2; 2. 24. 1
lr. 76: 5. 26. 22
lr. 77a: 5. 63, 26
lrz. 84:c/^1,68, 1 1
lr. 138: c/ 4. 38. 7
lr. 144a: c/ 4. 26, 1

488

2. Inclex auctorum locorum^ue milium (lul.)

liH. 144b: 1, 71. 10

lr. 149: c/ 4. 30. 3
lr. 165: c/ 4, 31,36
lr. 175: 3. 183. 1
lr. 213a: 4, 51, 1
lr. 252: 1. 64, 32
l!7V.
5.119:6.29. 16
^iv. inxt.
3. 6. 10: ^ 5, 60. 12 (et 1, 71, 32)
3,23,11-^4,103,3

7, 523xqq., 614xqc1., 654: c/^ 5, 15,

20
15.337:^4,13,4
?lU
lid. Nclei
7. 6: c/ 1. 53. 19
pl^I/l.
843: 1. 20, 2'; 6, 27, 52
Klen.
247: c/ 2. 215, 9'
Ml. F 6, 20. 1
1348:6,31,12

xomn. 2, 14: c/^ 4, 123, 26

ep. a6 filiam Klenocli
^ 4. 17. 3
l^. 1: 3. 172,1
lr. 2: 3, 172, 3; 3. 174,7; 3, 175,
1; 3, 176. 3; 3, 177, 3; ^ 5, 30. 9
lr. 3: 3. 186.5
lr. 4: 3. 187. 2
lr. 5: 3, 187, 17; c/ 5. 30. 9
lr. 6: 3. 187, 37
lr. 7: 3, 187. 47
lr. 8: 3, 187. 53
ep. acl ?Htticiuin
3, 186, 13; F 4, 109. 3; 5, 25, 24;
6, 8, 12
Ovlv.
faxt,
5.7:^3,117,2'
met.

102: 1, 20, 2'; 6, 27, 52

1112:6,17.9
Ku.
1108:^4,117,2
?l.II.
nat. Kit.
6,181:^4.123.26
pc>K?NVR.
Ixav.
3. 5-11; 7. 1-4. 11-16; ^5. 24. 10
catli.
56: ^ 4, 38, 30
Kur. ^yull..
2pol. 2cl ^n2xt.
6- c/ 2, 178, 7'

3, 110: c/ 5, 15. 18
b ^clcl. acI In lcl^oo no^x ^ae'

2. Inclex aucicx'um locoi'umque ximilium (lul.)

n1xt. eccl.
10, 22: F 1. 75. 20-35; 1. 76. 1-9'
37: F 1, 59. 12'; 5. 26. 30
licl.
29xq.: c/ 6, 30. 1

309: c/^ 4, 87. 16

941:^2.215,9"
Lun.
531: 6. 15. 21
pnorm.
77:c/3, 188, 11'
an.
28: F 6, 1. 4
Korn, cle bapt.
3-F5.9.3

t.: ^ 1. 19. 7'

6, 105: c/^ 6, 4. 4
7, 565: c/ 1. 48, 37
9. 44. 690: c/ 4. 24. 4
10. 462xq.: c/ 6, 15. 25
11,361:2,104,2
12. 345: F 4. 24,4
12. 678xc,.: ^ 5. 4, 37
ecl.
1.59:4.116,9

1. 75,.: F 3. 81. 2
1, 350: c/ 5. 15. 10
2, 135: y5 5. 23, 22
2, 324: 4. 38. 14
2. 329: 4, 38, 15
2. 331: (^) 4, 38, 15
3.129-137:5.11.34
3, 248: (c/) 4. 38, 13
3. 266: 4. 38, 14
4, 493: <^ 1. 48, 38"
Vlnolc.
med,
5: F 5. 15. 14
^n. rec. < (rec. v)
p. 442 (443): F 5. 15, 14

mil.
2. 13: c/ 4. 38. 30

5. 813: c/ 1,48. 38"

6. 126. 201: F 1. 48. 38"

' dl. V.-^l. lluval, Kev. tt. ^ue.

24 (1978). 243-271.
' ^clcl. acl c/?' - c/ctt?'e.

in lul.
1:c/1, 111, 1
2: ys 2, 16. 1
3: y5 2. 16, 9
4: 2. 58. 1
5: 2. 59, 7
6: 2, 63. 13; 2, 63. 25
7: 2. 66, 1; 2. 67, 1; 2, 68. 1

489

2. 2 ^uuxtini KexponxH

apol. I)2vicl
56: 4, 121, 58. 59
bon. mort.
c/ 6. 27, 419
!.uc.
1, 37: 1. 123, 7; 4, 121, 46
2.56: 1,66,34;4. 121, 50
4, 67: 2, 36, 14; 4, 104, 58
7, 27: 1. 135. 14; 1. 138. 50; F 1.
93, 26; 2, 85, 21
7. 141:^1,72.35; 2. 15, 12; 3. 56,
20; 3. 178, 24; 3, 185, 19; 3, 187,
110; 3, 205. 13; 3. 213. 3; 4. 10. 26;
4, 23. 30. 39; 4, 42. 11; 4, 57, 17; 4,
64, 12; 4, 67, 37; 4. 94. 10; 4. 109.
9; 4, 114, 27; 4, 120, 57; 5. 5, 21; 5.
20, 60; 5, 30, 75; 6, 6, 48. 78; 6, 8.
50; 6, 14. 272. 320; 6, 21, 78; 6. 37.
70; 6, 41, 164
7. 142: 6, 14, 191
7, 142xq.: 1. 71. 63
7. 234: 1, 47, 82; 1. 48, 68. 105; 1.
112, 11; 2, 36, 18; 2, 164, 13; 2, 176,
12; 2. 178. 38; 3. 4. 4; 3. 25, 9; 4. 71,
9;4, 104,61;6,26, 146
1x22c
6O: 4. 109. 40; 5. 41, 46; 5, 43. 22;
5, 6O, 105
Ix. lr.
1: 1. 138. 42; 4, 56, 35; 4. 106, 42; 4,
120. 73; <^ 4. 50, 31; 4. 55. 24; 4. 75,
18;4.88.29;4, 113. 19;4, 115,7;4,

117. 17; 4. 118, 13; 4, 121. 41; 4,

134, 20
3. 7b: 1, 66. 31
paen.
1, 13: 1, 2, 33; 1. 48. 84; 1. 52, 56;
1, 59. 28; 1, 67. 159; 1, 70, 22; 1,
109,30:1.115. 9; 1.126. 8; 2.1,
10;2, 113, 24;2. 163, 14;2, 202,
9; 2, 208, 17; 3. 37. 28; 3. 79. 5;
3. 200, 3; 4. 97, 23; 5, 25, 89; 5.
30. 64: 6. 14, 138; c/ 2. 228. 23
para6.
13. 67: 1. 48. 6l
29: ^ 6. 12, 86

pll.
lrtz. 3 (X1aec): 2, 8. 13; c/ 2. 21.
9; 2, 31. 23
civ.
21, 17: c/ 5, 47, 6O
22. 1: c/ 6. 30. 135
c. 2 ep. ?el.
4, 11,29: c/ 1,2, 33
c. lul.
1. 5-28: c/ 4. 72, 10
1, 6: c/ 2. 164, 13
1. 7: ^ 1. 55, 11
1, 9: c/ 4, 97, 21; 6, 33. 36
1, 9-11: c/ 2, 164, 13
1.14:^2.2.21
1, 24: c/ 6. 7, 60
1. 43xq.: 4. 109. 43; 5, 41. 47

2, Inex auctorum locorumque ximilium (>^u.)

1, 44-46: c/^ 4, 109. 40

2,
2,
2,
3,

7: F 6, 14, 134
10- F 1, 71, 63
24-30: F 2, 164. 13
54: c/ 2, 24, 35

3, 57: y5 2. 24. 35
3, 58: ys 2, 169, 9
4, 72: ^ 4, 43. 78
5, 10: ys 4, 31, 41
5, 52: y5 4, 51, 6
6, 8: c/ 2, 169, 9
6. 54: F 1. 105. 32
6, 66: 4, 109, 43; 5, 41, 47
6. 75: c^ 1.113,21
6uali. an.
15: (c/) 5, 28. 34; 5. 47, 70; 5, 51,
21; 6, 21. 146
15xq.: c/ 6. 6, 21
encn.
29: <^ 6, 30. 135
(^en. litt.
5. 23: c/^ 4, 104. 108
8. 1: c/^ 6, 40, 66
t. ?el.
6: <?/ 4, 123. 47
6xq.: <^ 4, 123. 46
23xq.: 1,67. 174; 3. 57. 45; 4.43. 64;
6. 16. 42; 6, 25, 68; 6, 27, 165; 6.
37, 33; 6. 41, 147; ^ 1. 96, 26; 2,
66. 9; 2, 93. 6 ; 4. 43, 62
30: c/ 1, 133. 68; 2. 166, 20
57: 2, 66. 9; 3, 57, 45; 6, 16, 42; 6.
25, 68; 6, 27, 165; 6, 37, 33; 6,
41. 146; c/ 2. 93. 6
60: c/^ 6, 16. 42

491

rat. dnr.
46xq.: (c/) 1. 2. 29; 1. 48. 77; 3.
56, 11; 3. 178. 23; 3, 213, 8; 4,
67, 38; 4. 89. 48; 4. 106. 40; 4,
118, 31; 6. 21, 76
naer.
38: F
43: ^
49: ^
54: </
55: c/
Ion.

4,
5,
4,
4,
4.

7, 12
47, 60
7, 12; 5, 47. 60
7. 12
47. 21

13. 17: F 5, 9, 30
mencl.
3: F 4, 122. 82
nupt.
1. 40: (c/) 4. 67. 38; 4. 88, 29; 4,
89, 48; 4. 106, 40; 4, 118. 31; 6.
21, 76; <^ 4, 55. 25
2, 8: 1, 73, 51
2. 9: 3. 141. 13
2. 13: 4, 9, 9; 4, 10, 14; 4, 14. 8
2. 14: 4. 82. 8
2, 15: 4, 96, 14; 4, 100, 13; F 4. 55,
27; 4, 67. 38; 4. 88, 29; 4, 89, 7;
4, 106, 40; 4. 118. 31; 6. 21. 76
2. 28: c/ 5. 14, 25. 37
2.29:5.15,97. 115
2. 31: 5, 64, 47
2, 32: 5, 64. 51
2, 33: 5, 64, 66. 72
2. 36: 3, 142, 41. 42; 3, 143. 6; 3.
193, 9; 3. 195, 18
2, 38: c/ 5. 25, 42
2, 41: 5, 23, 40

492

2. Inclex aunorum locorumque ximiliuni (^u.)

2. 46: c/ 2, 209, 30
2. 48: 5. 38. 35; 5. 43, 28; 5. 44,
33; 5, 63. 67. 104; 5, 64. 126; F
5, 42. 36; 5, 43. 28
2, 58: 6, 23. 39; 6, 27, 112
pecc. mer.
1, 3,.: c/ 1. 67, 177
1, 14: c/ 2, 85, 17; 2. 96. 4
3. 2: F 1. 56. 6
pecc. ori.
3: c/ 6, 25, 69
24: c/ 1, 56. 6
?rixc. Ori.
5-7: c/ 5. 47, 60
vit. best.
10: F 5. 55, 9; 6. 12, 137; 6. 26. 213
xenno I cle ieiunio
4: 1, 52, 63
acl16.
1,45; 2.60: F 6. 26, 214
iv.
2. 145: F 5. 17, 34
6oni,
48: F 4. 90. 23
ep.
lrx 6. 22. 51
Nn.
2, 34: c/ 1, 64, 62
5, 73: ys 1. 64. 62
5. 74: ^ 1, 105. 47'; 4. 103, 42; 5.
59, 80; 6. 41. 60

ort.
lr. 69 >V (5t.-5): F 5, 55. 9; 6.
12, 137; 6, 26, 213
lr. 84 /. 1 (5t. -2.): c/^ 4. 43, 78
oll.
2, 5: F 5, 1, 38
rep.
6, 19: c/^ 5. 25. 89
'suxc.
1, 62: F 5. 1. 45
(Icii,ic. (Icl!>l8^.
y? 5. 44, 34
6om. orat.
16: 1. 72. 39; c/ 6, 6. 59; 6. 14,
115; F 6, 14, 184
17: F 6. 10, 91
ep.
64, 5: 2. 164. 15; F 1. 50. 42; 1.
52, 48; 1. 106. 49; 2, 214, 39; 6.
21, 66; 6, 23, 129
mort.
4:^6,14,118
acl l)uirin.
3, 4: 6. 18, 79
Olr87.
2, 4. 5 (?aulux): F 5. 23, 93
anacepli.
2. 3. 1: F 4, 47. 22
0s,

2, 91 ( interprete K.ulino or. 1,

91): 1, 67, 161; 1. 69. 45; 6. 14.
124; c/ 6. 14, 186

2. Inclex aucio^um locorumque ximilium (^ue.)

38, 17 (interpreie Kulino or. 2,

17): 1,52, 61; 1.53, 66; 1,70. 25
41, 14 (interpreie Kulina or. 4,
14): 1, 70. 27
NIL.
2. 5. 1,.: c/^ 6, 19. 54
c. pel.
F 4, 123. 47
II..
10. 23: c/ 4, 97, 21; 6, 33, 36
px.
118. 22. 6:1. 52. 52; 1,70. 30; F
2. 164. 17
trin.
10, 24,.: F 6, 33. 38
10, 25: ^ 6. 33, 35
ep
29(^u.ep. 181),7:6, 11.41
30^u.ep. 182). 4: 6, 11.52
ep. ,6 Ol^mp.
3. 3: 1, 52. 65; 1, 96, 36; 6. 7, 56;
6. 26, 144; 6. 41. 91; c/ 6, 9. 71
cle 1^-. (ecl. ^. V^ilnia)
6, 7, 60
IUI..
l l'urb.
lr. 16:c/3. 149,17
lr. 29: 4. 9, 9; 4. 10. 14; 4, 14. 8
lr. 31: 4. 96, 14
lr. 74: 5. 23, 40
lr. 76:5,26,31

493

lr. 77a: 5. 26. 47; 5. 43. 25. 28; 5,

63.68.104.113
lr. 329: 4, 109. 43; 5. 41, 47
liv. inxt.
3 (e lalxa p.), 7: c/ 1. 64, 62
comm.
7: c/ 1, 56, 6
OVID.
KeroicI.
5. 103xci.: c/ 6. 19, 54
met.
1. 152: c/ 4, 122. 71
prl..
expox. K^om.
F 4, 136, 19
lib. arl.
l^. ex libro 3: 1. 2. 29; 1, 48, 77;
3, 56. 11; 2, 202, 12"; 3, 178. 22;
3. 213, 8'; 4, 67, 38; 4. 89, 48; 4,
106, 40; 4, 118, 31; 6. 21, 76
polit.
5, 457c xqq.: c/ 6. 22. 42
?I^Ul.
Qilt.
728: 6. 30. 171
Kur. ^yull^
v. (!re. l<ax.
lu.
85, 9: c/ 5. 59, 80

^ ^,clclenclum acl lnle?' - enltll.

494

2. Inclex auctonim locorumque xinulium (^u.)

(aponolux) - 22 (conipletur);
2,84,27 (xic) - 34
309: c/ 4, 87, 67
?Korm.
77: c/ 4. 75, 17

38: 2,148,18 (verum) - 37; 2,103.

1-2 (coneninanonem); 5 (ex) 15 (dnrixtuin)
40: 2,103,18 (anuc) - 26 (re'
n^cantur); 2,135,28 (in) - 39
(dnnnux); 2,136,7 (qui) - 10
49: 1,86,5-13 (lacere)
59: 1,99,16; 21 () - 24
86: 1,141,26 (volenx) - 37 (lacere)
87: 2,153,19 (contra) - 25 (vocan'

ep. 2cl imp.

5.40, 12-14:?!. 87, 1181H,

iur)
92: 1,141.51 (noc) - 68 (en)

5, 42, 33-39:?!. 87. 1181>^

96: 1,141,87 (ach- 92 (lient)

98: 1,141,92 (ui) - 105 (xcieniiam)

5. 53, 41,.: ?!. 87. 1181^

241: 2,140,16-21

5,56, 11-16:?!. 87. 118 1L

351: 2,158,21 (qui)- 41

399: 1,94,77 (praeexiinix) - 82

5. 56. 34-36:?!. 87, 118 1L

5,60, 88-91: ?!. 87. 1181L

doll, in apoztolum ex operibux

xancti ^uuxtini
(cl. Irene kranxen, vexcripiion

exp. in ep. b. ?auli

1.141, 31:?!. 119, 303

cie Ia collection cle Lecle le

!.l1?U8 ?LKI^.
doli, cle tribux quaextionibuz

Veneraole xu?' l'^potre, ?Len.

1.71. 94-103:?!. 119. 660L

71 l1961), 22-70
23: 2,160,10-13
24: 2,158,18 (cur) -24 (xumere)

1.128, 12-26:?!. 119.651dl)

1. 129, 5-12: ?!. 119, 652X
1,130, 13-21:?!. 119. 652>V

35: 2,49,21 (ixputainux)-28

36: 2,56,40 (numquich -52
37: 2.63,30-41 (xuppliciuni); 2,69,
3 (quich ' 28 (xunt); 2,84,15

' doicex anioiti ^urelianenxex

(Orleanx) 81 et 84 (x.IX) noc ex'
cerptum non oraeoent. Irenaeux
vero krnxen inclic (58): .399, rx

l.lKc> coi>m^ nu^vdnix 1. ?rae> dl. ?wle. xm.

clextinatix ,.. auclitorex (?. I.. 45,

1111.35-1111.41).'

1, 130. 28-40: ?I. 119. 652L

5, 64. 82-102: ?I. 119, 650
6, 11, 75-79- ?I. 119. 664^
6, 11. 81-84: ?I. 119, 659D
6,15. 96-110: ?I. 119, 660D
6. 26. 203-213: ?I. 119. 659L
6. 26. 217-219 ?I. 119,260^
6. 29. 92-111: ?I. 119. 660!
PK08?.
excerpta ex op. impl.
277: 1. 3, 12-14
296: c/ 1. 70, 13-19

297: 1. 83. 11-14

298: 1. 114. 16-18
299: 1. 133. 57,.
300: 2, 73, 7-16
301: 2. 163, 25-32
302: 3, 24. 16-18
303: 3. 51. 23-25
304:3.206,12-17
305: 4. 32, 9-14
306: 4, 67, 29-32
307: 4, 1 15, 13-18
308: 4. 133. 9-13

3. Inorx i>ic)>li>ii^l

3. 1 luliani ^ll klorum

>^bel: 2, 180,1; 6. 11, 6; 6. 22. 24;

6, 23, 24; 6. 27; 6, 30, 13
^binielecK: 5, 16, 3
>VbraKani: 1, 87, 7. 13; 1, 89. 2; 1.
90; 1. 131, 14; 1, 132, 6; 2. 153,
1. 7; 2, 154, 4; 2, 155. 4; 2. 156,
2. 3; 2. 157, 6. 9; 2, 158. 3. 5; 2,
160. 6; 2, 162, 2; 3. 85; 4, 1. 7;
5. 10, 1; 4, 16. 2. 3; 6. 30. 14
^caclemici: 4, 1 16, 28
^ctux (apoolorum): 4, 53, 4
^clain: 1, 68, 4; 1, 115, 2; 1, 124, 6;
1. 130. 11; 2. 30. 3. 4; 2. 35. 16; 2.
50. 7; 2, 53, 14; 2. 55, 3; 2, 56, 10;
2, 58. 2; 2. 69; 2. 85, 8. 12; 2. 87.
1; 2. 90, 5; 2, 96, 3; 2, 98; 2, 99,
11. 12; 2, 100, 1; 2, 101, 2; 2, 103.
25; 2, 109, 1. 4; 2, 113. 16; 2, 136,
3; 2, 137; 2. 140, 2; 2. 144; 2.
146, 6; 2, 147; 2. 148; 2, 149, 7;
2, 174. 9; 2. 178. 20; 2. 179, 4; 2.
185; 2, 186. 9; 2. 187; 2, 188. 1;
2. 189. 1; 2. 191, 4. 8; 2. 192, 2. 4;
2, 194, 2; 2, 199. 1; 2, 202. 5. 8; 2.
203, 3. 5; 2. 206, 6; 2. 209, 2. 7; 2.
212, 6; 3. 56, 3; 3, 57; 3, 59. 4; 3.
62. 2; 3. 66. 3; 3. 87. 2; 3. 144. 25.
38; 3, 152, 4; 3. 186, 16; 4, 4; 4,
79. 9; 4. 96. 1; 4. 104. 36; 4. 123.

14; 4. 128. 20; 5, 8, 1; 5. 15. 12; 5.

25. 23; 6. 7. 1; 6. 8. 12; 6. 10. 3; 6.
11.5;6, 12;6. 13.2;6,14;6, 15.
2. 28; 6, 16; 6. 18. 7; 6. 21. 3. 13;
6, 22; 6. 23; 6, 25; 6. 27; 6, 30,
2. 41; 6, 31; 6. 32. 15; 6. 35. 13; 6,
36; 6. 39; 6. 40, 11; 6, 41, 3
^climaniux: 1, 25, 1; 1, 59, 8
^on^: 3, 38; 3. 39, 14; 3, 41.
11; 3, 49, 6
^,e/piux: 3, 13, 3
>Vetliiopx: 4, 42, 6
H.lri: 1, 42. 2; 3. 35. 9
^lexanria: 4, 88, 10
^,I/piux: 1. 7, 3; 1. 17, 3; 1, 42, 3;
1. 52. 3; 1. 85. 4; 3, 35. 10
>^mbroxiux: 4, 106, 8; 4, 108, 10;
4, 112,4. 9; 4, 120, 20; 4, 121
^mexax: 3, 30, 9; 3, 33, 16
^inorrliaeux: 4, 129, 31
^nixancii vall: 1, 48, 37
>^naxaorax: 4, 103, 3
^naba: 1, 19, 7
H.pol1inarix: 4, 47, 3; 4. 50; 4,58,7
^pollinn'inae: 4. 47, 2; 4, 50, 26. 27
^reopaitae: 5, 64, 13
^riininenxix, x/noclux: 1, 75, 23
^rixiotel: 3, 199, 5
^rrianux: 1,75,25; 1. 76. 1; 5, 25

3. Inclex nominuni (Iul.)

^tlianaxiux,

^lexanclrlnux

epi'

497

donxiantmopoiix: 3, 166, 2

xcopux: 1, 75, 26. 31

dorintKiux: (ep.) acl -ox 3, 94, 1

^tlianaxianux: 1, 75, 34

dorneliux: 1, 98, 56

^tlienae: 4, 43, 25

Oat 1liebanux: 4, 43, 23

^icux: 4, 88, 4

Oitobolux: 4, 88, 4

^uuxtinux: 1, 1, 8; 1, 2, 12; 1,

(/nici: 4, 43

14. 3; 1. 17, 4. 13; 3. 18. 2; 3. 92.

(/prianux: 4, 112, 4

5; 3. 96, 5; 3, 100, 2; 3. 167, 8; 3,

dyrux: 1. 140. 12

169, 1; 4, 35. 8; 4, 123, 30; 5, 17.

Dniiel: 4. 129. 27

4; 5. 30; 5. 54. 8; 6. 4. 2; 6. 6. 6;

Davicl: 1. 67. 97; 2. 48. 8; 3. 9. 1;

6.21, 1; 6. 25, 11; 6,41, 1

^verni puieux: 1, 48, 38
Laxiliux:3, 111. 10
Lab/Ion: 1. 75. 2; 5. 4. 15; Lab^'
loiiiux: 1, 139, 4

3. 12. 10; 3. 17. 4; 3. 33. 24; 4.

49, 9; 4. 79. 9; 6. 35. 9; 6. 40. 11;
Oaviciicux: 2, 174, 4
Deutewnomium: 3, 12, 10; 3, 17,
4; 3. 31. 3; 6. 27. 97

Leliel-ebuI: 5. 21. 20

Zcclexianex: 1, 36, 8; 2, 107, 12

Lelial- 3, 187, 7

Kcclexiaxiicux: 1, 45, 5

LoniKtiux: 1, 85, 4; 2, 178, 12; 3,

102. 6
daelenianux: 1, 73, 18. 31; 1, 75, 13;
3. 101; 3, 119. 1;3.138.8; 4. 5. 24
d^n: 2. 181. 1; 6. 23, 4; 6, 27
UMplion: 1. 64, 30

Min: 6, 30, 3
LnocK: 6, 22, 24; 6. 30, 3. 9
^pKexux: 6, 38, 5. 22
Tpicurux: 2, 4, 1; 5, 26, 20
6xalax- 1, 45. 7; 1, 133. 12; 1, 138.
2; 3, 99. 3; 4. 135. 3

<artlil1o: 5, 26, 26

^u:1. 131, 22; 1.132. 1

<2aupa Nili: 4. 126, 26

Lva: 4. 4. 3. 6; 6. 7, 2; 6. 12; 6.

deiliaeux: 4. 129, 30
dlialaei: 1. 82. 8
dl1am: 4, 129, 20
ckanan 4. 128. 4; 4. 129, 29

25. 16. 33; 6. 26, 51

kauxtux,

Xtaniclieoruin

epixco

pux: 1, 25. 1; 1. 59, 8; 1. 69, 29.

35;2, 147. 10;2,226. 11

<Ikan^na: 4, 128. 15; 4. 132, 3

rlorux: 1. 2. 4; 3. 166. 2; 4, 5. 53

dlirixiux: 1, 12, 11; 1,22,9;5Plx;

(Genix: 6, 25, 15; 6, 31, 1

dlii'ixiianux 1, 53, 7; 1, 75, 16 a/.

(!oli: 3, 32, 1

dicero: 4, 43, 3

(3raecux: 4, 66, 3

<o1oenxex: 1, 67, 79

Nebr^eux: 4, 66. 7; 4. 123, 41; 6.

donlexxionix libri: 1,25,2; 1,68,8

31.13

3. Inclex noniinum (lul.)

498

(ep.) a<l ttel>r(a)eox: 3, 40, 4; 3,

85. 17; 3. 86. 1; 3. 93. 1
ieron/mux: 4, 88. 2; 4, 89, 7; 4.

128. 6. 12; 4. 132. 2; 4, 135. 3; 6,

36.47
Ilia: 1, 59. 9; 3. 35, 7
lucla: 3. 30. 9; 4. 129. 29; lu'

121. 26
Nieruxalem: 1. 33, 2; 1. 53, 35; 1.
93. 8; 4. 129. 30
Niexecliiel: 1, 33. 3; 3. 38, 7; 3.
53, 10; 4. 129, 29

claicux: 2, 209. 5
luux: 1. 67; 1. 87; 1. 90. 6; 1.
131; 1. 132, 11; 1. 133. 8. 18; 1,
134, 20; 1. 138, 9; 1, 140, 14; 2,

?Ionoratux: 5, 26, 26

151; 2, 152. 9; 2. 155. 3; 2, 158. 9;

?I/parciex: 4, 43, 25

2. 159. 6; 2. 173, 4; 2. 187, 7; 2, 209,

Iacob: 1. 131. 22; 1. 132, 4. 7; 2.

160. 7; 3.85.33; 4.59,8; 6,30. 14

4; 3. 39. 8; 3. 85. 18; 4. 1. 7; 4. 47,

11;4,129,26;4, 134, 1;5,21, 16

Iacobux, aooxtolux: 2, 107, 13

lullanux: 1, 17, 10

Iexux: 1, 48, 34; 1, 52, 28; epll

I^ltinux: 4, 66, 3

Ion: 3, 30, 9

I^/caonex: 5, 64, 13

lob: 4. 129, 36

^lani: 3. 160, 6; 3, 172, 1; 3, 187.

loliann, apoxiolux: 4, 19, 2. 8; 4,

20, 1; 4, 23. 14. 20; 4. 24. 1. 4; 4,
28. 5; 4, 45. 9. 10

67; 5. 26, 29; 5. 54. 27; 5. 64. 43;

6.16.31
^laniclieux: 1, 1. 11; 1, 2, 12; 1. 9, 6;

loliann, oaptixta: 4, 88, 8

1. 19. 2; 1,23, 17; 1.24, 1.15; 1,25,

Ioliannex

donxtaiItinc>politaiIux

6; 1. 27. 12; 1. 32. 4. 5; 1. 44. 4; 1.

(dlir^xoxtomux): 3, 111, 10
loliannex, evanelix: 1, 87, 2; 4,

49. 2. 13; 1, 52, 36; 1. 59. 8; 1, 64;

88.9
lovinianux: 1, 96, 5; 1, 98; 3,
144, 29; 4, 121; 4. 122
Iovinianixta: 1, 101, 7

1. 66. 13; 1. 69. 29; 1. 73. 19; 1. 75,

15; 1, 82, 9; 1. 85, 6; 1. 94, 55; 1. 96,
5; 1, 97. 1. 18; 1. 98; 1. 106. 20; 1,
115,8;1, 117.2;1, 118.2;1. 120, 1;
1, 123. 3; 1. 125. 1; 1. 135. 9; 1. 141,

Ippocrene: 3, 117, 2

22; 2. 9. 1; 2. 21. 1; 2. 27. 14; 2.

Izc: 1, 132, 6; 2. 160. 7; 3, 85,

28; 2. 31. 3; 2. 33. 7; 2. 37. 7; 2.

33; 4. 59. 8; 6, 30, 14

IxraKel: 1, 138. 20; 2. 48, 11; 3.

43. 1; 2. 97. 7; 2. 102. 6; 2. 104. 7;

2. 105. 18;2, 110,3;2, 113,21;2,

38;3,39. 14; 3, 41. 11;3,42,4.

126. 6; 2. 129. 2; 2, 142. 7; 2. 148. 1;

7; 3. 49, 4; 3, 202, 4; 4, 129. 27;

2, 150, 4; 2, 164, 2; 2. 178. 8; 2. 202.

6, 23. 13
IxraKelita: 1, 132, 12; 2, 152. 6; 4.

3; 2. 207, 1; 2, 208, 9; 2. 228, 14; 2.

236. 13; 3, 10, 2; 3. 18, 2; 3, 21, 5; 3.

3. Inclex nominum stul.)

23, 7; 3, 29, 1; 3, 35. 3; 3. 36, 11;

3. 37. 7; 3. 42. 2; 3. 46. 2; 3. 52.
10; 3. 53. 3. 7; 3. 61. 6; 3. 79. 2;
3. 83. 3. 6; 3, 94, 6; 3. 102. 3. 11;
3, 109. 6. 28; 3. 123. 2; 3. 124. 2;
3. 127. 3; 3, 136, 1. 7; 3. 138; 3.
144; 3. 152. 11; 3. 154; 3, 155.
2. 9; 3, 159, 6; 3. 161; 3. 162. 3;
3, 165, 5; 3, 166, 2; 3, 168, 2; 3,
170. 13; 3, 173. 1; 3, 175. 6; 3.
176, 1; 3, 180, 1. 9; 3, 182, 3; 3,
183. 4; 3. 185. 5; 3. 186; 3.
187; 3, 188, 32; 3, 189, 8; 3,
195. 1. 6; 3. 197. 5; 3. 199, 1; 3.
200. 1; 3. 201, 1; 3, 205; 3, 207.
3. 4; 3. 212. 3; 3. 213. 2; 3. 216.
2; 4. 1. 31; 4. 5. 60; 4. 17. 3; 4.
18. 5; 4. 19; 4. 21. 14; 4. 23. 23;
4. 24. 2; 4. 25. 6; 4. 29. 3; 4. 35.
7; 4. 38; 4. 42. 7; 4. 43. 35; 4.
47. 3; 4, 50; 4, 53, 12. 15; 4, 55.
16; 4, 56. 13. 18; 4. 58. 3. 6; 4,
64. 5; 4. 67. 12; 4. 72. 3; 4. 75.
12; 4, 76. 10; 4. 81. 1; 4. 89. 1. 6;
4. 90. 3; 4, 94, 6; 4, 104. 13; 4.
107. 2. 6; 4. 109, 1; 4. 114. 8; 4.
118,7;4,120;4.121;4,122. 23.
24;4. 123; 4, 124,3.7;4, 128. 31;
4. 130, 7; 5. 2. 13; 5. 4. 39; 5. 8.
6; 5, 9. 10; 5, 15; 5, 17. 2; 5. 20.
17. 27; 5, 23. 9. 30; 5. 24; 5.
25; 5, 26. 27. 60; 5. 30; 5, 32,
3; 5, 36, 2; 5. 37. 5; 5. 38. 29; 5.
40, 7; 5, 42, 6; 5. 49, 3; 5. 54, 2;
5, 60. 2; 5. 63, 21. 56; 5. 64, 42;

499

11; 6. 9. 3; 6, 10. 2; 6. 11. 1; 6.

13,6; 6. 14; 6, 15; 6, 16; 6, 17,
1. 23; 6, 20, 39. 42; 6. 21. 47; 6.
22, 22. 29; 6, 23, 6. 17; 6. 26. 28;
6,27,104;6.28,14;6. 31. 2. 9;6.
33. 14; 6. 36, 1. 89; 6. 41. 20. 26
X1antuanux: 5, 11, 33
I^cellinux: 1, 68, 4; 2. 178, 2; 3,
177. 22;4. 104, 11. 33;6,25.12
X1arcion: 1, 59, 8; 3, 53, 1; 5, 26, 30
^laria, viro: 4, 51, 2; 4, 87, 28; 4,
122, 6. 7
Kleiolanenx (ep): 4, 109, 4
^eliticlix: 5, 25, 37
I^enocn: 3. 172. 1; 3. 187. 64; 4,
109.3
Xto/xex: 2. 69; 2. 185; 2. 187. 5.
13; 2. 217. 10; 2. 221. 6; 3. 18. 1;
3. 34, 16; 6. 14. 33; 6. 16. 17
Kl/rniion: 5, 15, 20
Kaxarenux: 6, 36, 47
I^epox, dorneliux: 4, 43, 27
^iccxleniux: 2, 175, 8
Nilux: 4. 123. 26
Noe: 4. 129. 20; 6, 22. 24; 6. 30, 13
I^uinic1H: 1, 16, 9; 6, 6, 17
?aiiiciux: 3, 186. 12'; 4, 109, 2; 5,
25.24
?aulux: 1.67.65; 1, 107. 1; 1.128.7;
1,.31,3;1, 138, 3;2. 16, 5;2, 19.
6; 2,38.3:2.47,1; 2. 54. 2; 2. 55.

' /><lt?7m corrienum t in

500

3. Inex nominum (lul,)

2; 2, 63. 10; 2. 64, 1; 2. 84, 6; 2.

95, 4; 2. 97, 7; 2, 102. 6; 2, 105.
2; 2, 113. 4; 2. 114, 2. 8; 2, 115.
5; 2, 133. 4; 2, 142. 6; 2. 150. 4.
7; 2, 184, 7; 2, 209, 10; 2, 223,
19; 2, 236, 13; 3, 12, 8; 3, 85, 1;
3, 94, 6; 3. 99, 2; 3, 178, 2; 4. 36,
4; 4. 44. 29; 4. 116. 11; 5, 14. 2.
8; 5, 17, 6; 5, 20, 2. 13; 6. 31. 2
relaiux:4,88. 11;4. 112.3
?elainiux: 1. 73. 19. 32; 1, 75.
15. 17; 3. 28, 4; 3. 101; 3, 105,
6; 3, 138, 8; 4, 5,24
?etrux: 4. 44. 14; 4, 53. 4; 4. 85. 1;
4, 86, 1; 4. 87. 30; 6, 34. 10; 6.
36,46
?ni1ippenxex: 6, 36, 43
?nilon: 4, 123. 41
?oenux- 1, 7. 2; 1, 48, 17; 1, 73,
41; 2, 19. 3; 3, 199, 5; 5. 11.34:6.
18, 4?unicux: 1, 72. 17; 3. 78. 1
Kenorum (linri): 3, 30, 8
Koma: 1, 17, 11; 1, 18, 2; 1, 94. 2;
3,35.7;3, 118, 1
Koinanux: (ep.) acl Konianox 1,
67, 56. 85; 2. 151, 1; 3. 86. 2; 3.
177. 8; 3, 180. 5; 3, 185, 8; 6. 38.
14; 6, 40, 14
8at>aotli: 1. 138. 27
3anellianux: 5, 25
8l1clclucaei: 6, 30, 18
8ainarnanux: 5, 21, 19

8apienna (/li^'): 4, 123, 17. 42; 4,

130. 1; 5. 2,1; 6. 30. 41
8arra: 2. 153, 14; 3, 85; 5, 10, 2
8cotux: 4, 44, 20
8iracli: 4. 123, 41
8ooma: 1.118. 2; 6, 23. 25
8oclc>iitae: 2, 186, 12; 6, 23, 5
8toici: 1, 35, 5; 4, 43, 3
8/mpleaclex: 4, 13, 4
lertuI1ianux: 2, 178, 8
l'iiNHxiux: 4, 1 12, 2
Ineoorux: 3, 111, 10
1racluciaiiux: 1, 6, 2; 1, 27, 13; 1
66. 13; 1. 75, 17; 2. 14, 1; 2. 27
15; 2. 62, 5; 2, 83. 3; 2. 102, 4; 2
142. 7; 2, 236. 16; 3. 7. 3; 3. 10. 3
3. 20. 4; 3. 21. 5; 3. 35. 3; 3.41.
3. 83. 3; 3. 85; 3, 91. 3; 3. 123. 2
3. 152. 3; 3. 165, 5; 4, 44, 22; 4
67, 13; 4, 90, 30; 4. 118, 7; 4, 130
7:5.2.15:5,6.3:5.25.33:5.30
2; 5. 54; 5, 63, 56; 6, 3, 6; 6. 4, 2:
6, 5. 6; 6, 8, 3; 6. 11, 9; 6, 14. 7
70; 6. 15; 6. 16, 11. 29; 6. 17, 24
6, 20, 2; 6, 31, 2; 6, 33, 14
l'ulliux: 2, 4, 1
lurbantiiix: 1, 1, 7; 4, 30, 2
VaIeriux: 1. 7. 3; 1, 109, 14; 3. 96.
2; 3. 177. 23; 4. 4, 1
Venux: 5, 11, 40
2eno: 1, 36, 1
^oximnx: 1, 18, 3

3. 2 ^uuxtini ^exponxa

>^beI: 2, 54. 10. 11; 2. 62, 12; 2.

101, 12; 2, 180. 6. 10; 2, 182. 3; 2.
184, 8; 3.85. 73; 6. 11. 72; 6. 27
^l>liain: 1, 48, 54; 1. 50. 24; 1.
141.32. 112;2.59.29. 30;2, 84,
20; 2, 145. 15; 2, 153, 21. 27; 2,
154. 19. 20; 2. 168. 4; 2. 179. 13;
3. 38, 77. 78; 3. 43. 11; 3. 52, 27.
28; 3. 85, 74; 3. 88; 4. 76. 25; 4.
104; 5. 10. 12. 16; 5, 12. 14; 5.
64. 154; 6. 3. 9; 6. 17. 109; 6.
22; 6, 26. 170. 172
^cacleniici: 6, 26, 214
^catiux: 3, 162, 14
H.cKab: 3. 57.30; 4.34.16; 4,35.15
>^cn': 3, 12. 32; 3, 30, 22
^am: prl. 1; 1, 5, 15; 1, 27, 14;
1. 40, 8; 1, 47; 1, 48; 1, 49, 22;
1, 50, 43. 48; 1, 52, 49. 65; 1, 53,
42. 57; 1, 55. 22; 1, 56. 6. 12; 1.
60, 13; 1, 67, 174; 1. 68; 1, 92,
5; 1, 96, 28. 36; 1. 106, 50. 58; 1.
112. 11. 12; 1, 116, 17; 1, 136,
14; 2, 7. 8; 2, 13, 15; 2, 16. 22; 2.
36; 2, 47. 25; 2. 49. 19. 25; 2,
52. 18; 2. 53. 20; 2, 54; 2. 62.
11; 2, 63, 40; 2. 66, 11; 2, 68, 6.
7; 2, 93. 4; 2. 98, 18. 22; 2. 99.
17; 2, 101; 2, 104, 33; 2, 107,
15. 22; 2, 109, 12; 2, 112. 11; 2,
134, 7; 2. 135; 2. 136. 6; 2. 137,
8. 9; 2. 138. 13; 2, 146. 26; 2.
148. 35; 2, 149. 27; 2. 161. 21; 2.

163. 26; 2, 164. 13. 17; 2, 174.

11; 2. 176; 2, 178, 38; 2. 179. 9;
2. 180, 6; 2, 184, 9; 2, 185; 2.
187; 2, 189, 5; 2, 190. 15. 18; 2,
191; 2. 193, 11; 2. 196, 6; 2.
197, 7. 9; 2, 199; 2, 202; 2.
203; 2, 204, 10; 2, 205, 44; 2.
207, 4; 2, 209; 2, 211. 9; 2, 213,
5; 2, 214. 22. 40; 2, 216. 24; 2,
218; 3. 4. 4; 3. 5. 9; 3. 6. 8; 3.
11, 12; 3, 25, 9; 3. 37. 25; 3. 38.
82. 97; 3, 42, 16. 18; 3, 49, 40; 3,
57, 43; 3. 75. 7; 3. 107. 19; 3.
110, 9. 24; 3, 134, 4; 3. 186, 34;
3. 198, 23; 3. 211. 5; 4. 2. 9; 4.
43, 66; 4. 65. 8; 4. 71. 9; 4, 74. 5;
4. 75. 33; 4, 76. 27; 4. 79. 14; 4.
85, 11; 4. 96, 21; 4, 97. 22; 4.
104; 4, 135, 21; 5. 1, 42. 47; 5,
2, 25; 5. 3, 18; 5, 4, 41; 5. 7, 17;
5. 12. 12. 17; 5. 15. 103. 120; 5,
60. 52; 5. 64. 73; 6. 3. 13; 6. 7;
6. 12; 6. 14; 6. 16; 6, 17. 60;
6. 20; 6. 21; 6. 22; 6, 23; 6.
25; 6.26; 6,27; 6.30; 6.31;
6. 33. 37; 6, 36; 6. 37, 30; 6. 39,
39. 58; 6, 40; 6. 41. 91. 146
^cllmantux: 1, 59, 39
^evpiux: 3. 84, 42; 3, 88, 27; 6.
22,58
^,ler: 2. 33, 16
>^lricanux: 6, 11, 41
^l/piux: 1, 42, 9

502

3. Inclex nominum (^u)

^mbroxiux: 1, 2, 29. 35; 1, 6, 6; 1,

9, 12; 1, 48; 1. 52, 56; 1. 59; 1,
66.30; 1.67.159; 1.70,22; 1,71,
63; 1.72. 35; 1,93. 27; 1.99. 21; 1,
109.28; 1.115,11; 1.117.5; 1,118,
7; 1. 123. 7; 1. 126, 8; 1. 135. 13.
16; 1. 138, 42; 2. 1. 9; 2, 2, 16. 19;
2. 8, 12; 2, 9. 3; 2, 14. 12; 2, 15. 12;
2. 21, 9; 2, 31, 26; 2, 33, 16; 2. 36,
19. 22; 2, 37, 15; 2, 73. 19; 2. 164.
14; 2. 208. 16; 3. 56, 11. 15; 3,
178;3.181. 13;3. 187;3.213.3;
4. 23; 4, 28, 21; 4, 42, 11; 4, 50.
33; 4. 56, 34; 4. 64. 13; 4, 70. 8; 4.
72, 11; 4. 73,9; 4,75. 19; 4,88,27.
32; 4, 89. 47; 4. 97. 22; 4. 104; 4.
106; 4. 108; 4. 109; 4, 110.4; 4.
112; 4, 113; 4. 114; 4. 115. 7; 4.
117, 17; 4. 118; 4, 119. 9. 11; 4,
120; 4. 121; 4. 122; 4. 128, 47; 5.
5. 23; 5, 20, 59; 5. 25. 88; 5. 30; 5.
41, 46; 5, 43. 23. 24; 5, 60, 106; 6,
6. 48; 6, 8. 49; 6, 12, 86; 6, 14; 6.
21, 70. 75; 6, 26, 146; 6, 37, 73; 6,
41. 163
^mbroxianux: 3, 205, 13
^inexxiax: 3, 33, 31
^morrKaeux: 4, 129, 74. 76
^pocalTpxix: 2, 205. 15; 6, 31, 50
^pollinarix: 4, 49, 28; ^pollinari'
xe: 4, 47; 4. 49. 29; 4, 50, 32
^pu1ia: 6. 18, 75
/.rixtotelex: 2, 51, 10; 5, 23, 72
^rrianux: 1, 75, 36. 40; 4, 7, 12; 5,
25,39.42; 5. 30.57.92; 5.44.33
^tliaiIaxianux: 1, 75, 36

^nAnximux: 2, 133, 22
^,uuxtoclununi: 1, 55, 8
Laal: 1. 141, 119
Laxiliux: 1, 52, 62; 1. 59. 17; 2. 37,
15:4.72.12:4.73,9
Leniamin: 1, 141, 113
daelextiux: 1, 67. 161; 4. 73, 10; 4,
109,32;4. 114, 18;6,25,71. 130
d^in: 2, 181, 15; 6. 7, 46; 6. 23;
6. 27. 408
daipliax: 6, 21, 52
C^lliplion: 1, 64, 57
dartliaiiiienxix: 6, 25, 71
(Ueiliaeux: 4. 129, 74. 77
dliaiu: 4, 129, 50. 61
^Kanaan: 3, 11, 9; 4, 128. 68; 4.
129; cliananaei: 3. 30, 24; 4,
128.52:4, 129,64.67;4.132, 11
dlirinux: 1, 2, 26; 1,5, 15 et 5lepe
dKrixii<mux 1, 10. 14; 1, 19, 39;
dlir^xippux: 5, 23, 73
Qcero: 1, 22, 48. 53; 5, 17, 34; 6.
22.51
dorneiiux: 1, 98, 56
d^nici: 4, 43, 87; 4. 44, 60. 70
(^prianux: 1, 6, 5; 1, 7, 7; 1, 9, 13
1. 50, 42; 1. 52. 48; 1. 59. 16; 1
72. 37. 50; 1. 106, 52. 57; 1, 11/
6; 2. 2. 16. 19; 2. 14, 12; 2, 33. 16
2. 37, 14; 2. 73. 19; 2, 164. 16; 4
72. 11; 4, 73, 8; 4, 109. 28. 30
4, 112, 17; 4. 113, 49; 6. 6. 56; 6
10, 90; 6. 14. 116. 184; 6, 18. 78
6, 21, 66; 6. 23, 129
Hianiel: 4, 129. 68

3. Inclex nominum (^u.)

503

Davi: 1. 52. 58; 1. 59. 29; 1. 70,

Nebr(a)eux: 4, 66, 9. 11; 6. 31. 84;

30; 2. 84; 3, 52, 31; 6, 10, 72; 6.

(epixtull1) acl -ox 1, 48, 54; 2,

14, 141; 6, 30. 140; 6. 35. 42

179. 14; 3. 67. 8; 3, 151. 12; 3.

187, 78; 4. 104. 93; 6, 22. 71

Donaiux: 1, 55, 10
Donatixiae: 1, 10, 19; 1, 75. 41

ieron/mux: 4, 88, 17. 27; 4, 89,

47; 4, 121. 67

^ccleanex: 1, 36, 10
Lccliiicux lioer: 4, 34, 12
Min: 1, 141. 114; 6.30; 39, 57. 69

Nieruxalem: 1. 53, 45; 1, 93, 24;

6, 15, 81
NiecKiel: 1, 134, 38; 3, 38; 3,

^1ixabeili: 4, 134, 12

52. 34; 3, 84. 9; 6. 15, 61

Lnocli: 6. 30; 6. 39. 57. 69

ttIlai'iux: 1, 9, 12; 1, 52. 50; 1. 59,

4. 47. 20

16; 1.70. 30; 1,1 17. 6; 2. 33. 16; 2.

^xain: 1, 139, 20; 1. 141, 91; 4,

37. 14; 2. 164. 17; 4. 72, 11; 4. 73.

9; 4.97.21; 4, 109. 28.30; 6. 33

135. 10; 6. 10. 76

ru: 1. 141

Inoo: 1. 131. 26; 1, 132, 22; 1.

ZxiKei': 3. 163, 9

133, 86. 91; 1. 141;3. 88. 38.

^unoinianux: 4, 7, 12

40; 6, 22. 62

Lva: 2, 8. 14; 2, 56. 40; 3, 187. 96;

4, 65, 8; 5. 15, 137; 6, 12; 6. 23.
142; 6. 25; 6. 26; 6. 27, 355; 6.

^laniclieorutn

leremin: 3, 21, 13; 3, 84. 12. 54;

4. 134
Iux: 1, 32, 11; 1, 53, 62 et5^e

29, 48; 6, 39, 58

kauxNix,

lacobux, apoxtolux: 1, 67, 148

epixco

pux: 1, 59, 39; 1, 69, 38

rlo?'ux: 3. 187. 71
(3^llux: 2, 33. 16
(!enexix: 6, 25, 97

Iux Nave: 3, 12. 34; 3. 30. 22

Innocentiux, papa: 6, 11, 39
lob: 1, 63. 16; 1. 105. 28; 2. 77.
14; 4, 78, 8; 4. 129, 80
Ioliannex, apoxtolux: 1, 131, 37; 2,

(aineux: ^ 4, 122, 70

31. 14; 2. 216, 26; 3, 106, 31; 3,

Qolin: 3, 32. 20

209; 4. 19. 13; 4. 21. 26. 33; 4.

Qraecux: 2, 33. 17; 2, 148. 26; 2.

22. 25; 4. 23; 4. 67. 29; 4, 69.

206, 8; 2, 228, 17; 4, 36, 8; 5, 44,

30; 6. 41, 76
(3reoriux (I^axiaiixenux): 1, 6, 6;
1. 9. 12; 1, 52, 60; 1, 53. 66; 1.

20; 4, 77, 15; 6, 21, 60

lo^ann, bapiixta: 4, 63, 14; 4,
134
Ialiannex

donnaniinopolnanux

59, 17; 1, 67. 161; 1, 69, 39. 57;

(C^l^^tomiix): 1, 52, 64; 1,

1. 70. 24; 1, 117. 6; 2. 33, 17; 2,

59. 17; 1, 96. 35; 2, 37. 15; 4. 72.

37, 15; 4, 72. 11; 4. 73. 9; 6. 14

12; 4. 73. 9; 6, 7, 55; 6, 26, 144

504

3. Inclex nominuni (^u.)

loliann evanelina' 4, 135, 13

lorc^nex: 4, 121, 46
Iovinianux: 1, 98, 46. 30; 1, 101;
4, 122
Irenaex: 4, 72, 11; 4, 73, 8
Ixaac: 1, 141. 33. 38; 2, 153. 21.
28; 2. 158. 39; 3. 41, 18; 3, 52.
27; 3. 88, 38. 40
IxraKe1: 1. 48. 54; 1. 133, 41. 46;
1, 141; 2, 12, 10; 2, 153. 26. 27;
3. 39, 19; 3, 41; 3. 84; 6, 10.
68; 6, 22
IxraKeli: 1. 141. 112; 3. 41. 13;
4. 124, 31; 4, 128. 43; 4. 132, 14;
135. 28; 5, 12, 13; 6. 18. 54. 63
It^ia: 1, 59
Italux: 2. 33. 16
lua: 3, 11.9; 3, 84; 4, 129.69. 70
lu^ea: 3, 84. 19
luclaeux: 1. 67, 111. 115; 1, 72. 65;
1. 141. 89; 2. 149. 34; 2. 158, 37;
2. 187. 26; 2. 209. 15. 18; 5, 21,
91; 6. 10, 86; 6, 27, 412
lucln: 3. 88, 42. 43
lulianux: prael. 14. 18. 21; 1, 22,
49; 1, 54. 23; 1, 59. 43; 1. 70. 21
2.8. 18; 2.31, 26; 2.33. 15; 2. 57
23; 2.92,9; 2,133,22; 3, 115,7
3. 169. 4; 3. 199. 19; 4. 13, 6; 4
23, 41; 4. 60, 4; 4. 69, 27; 4, 73
10; 4, 75, 20; 4, 87, 59; 4. 104
57.58;4.106;4,114, 18;4, 121
49. 55; 5, 5, 19; 5. 15. 92; 5, 23
74; 5, 43; 5, 56, 12; 5, 60, 105
5. 63, 127; 6. 14. 248; 6, 18, 71
I.aiinux: 1, 48, 77; 2, 228. 21

lHxarux: 6, 7, 58

I^vi: 1. 48, 54; 2, 179, 13; 3, 38,

77; 3. 43, 11; 4. 76, 25; 4, 104;
5. 64. 154; 6. 22. 90. 97; I^viii'
cux: 6. 22. 89. 96
I.eviticux liber: 3, 13, 18; 3, 21, 11
!.otli: 3. 52. 28
I.uc: 5, 21, 99
^acliariani: 1, 75, 42
IVkniclieux: 1, 1, 19; 1, 2, 20. 32; 1
24, 17; 1, 32, 6; 1, 43, 7; 1. 52; 1
55, 17; 1. 59, 38; 1, 66, 18. 41; 1
69. 38. 67; 1. 75, 42; 1. 85; 1
97; 1, 98. 59; 1, 101; 1, 109.28
1, 115; 1, 116; 1, 117; 1, 120,
9; 1, 123. 9; 1. 135. 13; 1, 141
144; 2. 2; 2. 3. 7; 2. 9, 3; 2. 21. 9
2. 31. 22. 26; 3. 97. 29; 2, 107,24:
2. 110, 6; 2, 113, 24. 33; 2. 150
13; 2. 164; 2. 202, 11; 2, 207, 3
6; 2, 208, 17; 2, 214, 41; 2. 228
15; 2. 236. 37; 3, 21. 16; 3, 37; 3
53, 17; 3. 57, 47. 48; 3, 61, 17; 3
79, 3; 3, 94; 3. 95; 3. 102, 12; 3
104, 9; 3. 136, 12; 3, 154; 3. 155
13; 3, 160; 3. 167, 17; 3, 170; 3
172; 3. 173. 8; 3. 174. 12. 14; 3
175. 12. 16; 3. 176; 3, 177
3, 178; 3. 181. 13. 14; 3. 183. 10;
3. 184, 6; 3, 185, 15; 3, 186; 3,
187; 3. 200. 3; 3. 205,11; 3, 206
18. 20; 3. 207, 5. 7; 3. 212, 7; 3
213, 3. 4; 3, 216; 4, 1. 37; 4, 2
11. 12; 4. 17, 5; 4, 23; 4, 25. 26
4, 27. 13; 4, 28, 23; 4, 42. 9. 10; 4
50, 32. 36; 4, 55. 22; 4. 56. 23; 4,

3, Inex nominuni (^u.)

58. 18; 4. 64; 4, 67. 33; 4, 70. 8

4. 71, 7; 4, 72, 6. 22; 4, 75; 4, 81
4; 4, 88; 4, 94. 9. 12; 4, 106, 18
55;4, 109; 4. 113, 23; 4, 114. 17:
4. 118. 22; 4, 120; 4. 121; 4
122; 4. 123; 4. 128; 4. 134, 39
5, 1, 68; 5, 2. 35; 5. 4. 40; 5. 5, 21
5, 19, 16; 5, 20; 5, 24, 107; 5
25; 5, 30; 5. 37. 9; 5. 41. 49. 53
5.43; 5.44,42; 5, 54; 5, 56, 36;
5. 63. 123; 6, 2. 6; 6, 5; 6, 6; 5
7. 72; 6, 8; 6, 9; 6. 13. 55; 6,
14; 6. 16; 6, 17; 6. 20, 86; 6,
21. 81; 6, 25, 59; 6, 33; 6. 36, 92
95; 6, 37, 72; 6. 41
Xtarcellinux: 1. 68. 20; 6, 25, 65
Klarcion: 1, 59, 39
plaria, viro: 4, 47, 25; 4, 58, 46;
4, 84. 27; 4, 86, 19; 4, 87, 39. 56;
4, 104. 89; 4. 122. 44. 59; 4, 134.
13.21;6.22.101. 115; 6. 34, 41;
6, 35. 44
^4ecliolanenxix ep.: 4, 109, 21
^lelcnilulex, epixcopux: 1, 55, 9
^lelcKixeecli: 2. 179. 14; 3. 38.
78; 4. 76. 26; 4, 104; 6, 17. 110;
6.22
^lo/x: 1. 141, 48; 2, 185; 2.
202, 16; 3. 18. 12; 6, 15. 77; 6,
41. 124
Noe: 3, 12. 28; 4, 129. 50. 61
Novaiianux: 4, 7, 12
Numerorum, libri: 3, 21, 12
Numia:6.6.56;6, 11,52
Numiclicux: 6, 6, 52
Oien: 5. 47. 61. 62; 6. 10. 43

505

Qxee: 1, 141, 90
?alatinux: iuclicium -um 1, 67,
173; 1. 96, 26; 1, 133. 68; 2, 66.
10; 93. 6; 2, 103. 41; 3. 57. 44; 6.
16, 44; 6, 25, 72; ?alaextini (epi'
xcopi) 3, 57, 46
?aulux: 1, 52, 59; 1, 59. 31; 1, 67,
159; 1, 89. 12; 1, 93. 42; 1. 106.
54; 1. 129. 6; 3, 133. 37. 82; 1,
141, 26; 2. 142, 9; 2. 158. 36. 37;
2, 205, 16; 2, 220. 25; 3. 50, 35;
4, 77. 19; 5. 25, 84; 5. 48, 10; 5.
59. 41; 6. 10, 89; 6, 14, 141; 6,
18.64
?elaiux: 1, 2, 29; 1, 48; 1. 56, 5;
1, 59, 40; 1, 67. 158. 173; 1, 96,
26; 1. 133, 67; 2, 36. 25; 2, 66; 2.
93, 7; 2, 103. 41; 2, 104. 39; 2,
107. 24; 2, 166, 21; 2, 188. 11; 2.
192, 8; 3. 37, 29; 3, 56, 11; 3, 57,
45. 47; 3. 178, 23; 4, 10. 25; 4. 43,
63; 4, 67, 39; 4, 73, 10; 4, 89. 47;
4. 106, 41; 4. 109. 32; 4, 112; 4,
114, 18.22;4, 118, 30; 4. 122.31;
4, 123, 46; 4. 136. 19; 6, 16. 44; 6,
21. 74. 75; 6. 25. 72. 130
?elaianux: prael. 1. 9. 14; 1, 14,
8:1.33,11:1.35. 14; 1.70.33:1.
75, 39; 1. 94, 75; 1, 115, 16; 1.
129. 11; 2. 22. 26; 2, 31. 20; 2. 41.
8; 2. 51, 8; 2, 97, 29; 2. 112. 6. 7;
2. 142. 23; 2. 150, 14; 2. 153. 33;
2. 198, 10; 2. 214. 42; 2. 215. 55;
2, 232, 10; 2, 235. 16; 3. 6, 9; 3, 7.
8; 3. 28. 13: 3. 37, 29; 3. 53, 18: 3.
56, 28. 35; 3, 136, 13; 3. 154. 71;

506

3. Inclex noininum (^u.)

3, 156, 4; 3, 160. 58; 3, 177; 3,

187, 90. 106; 3. 199, 23; 3, 207. 6;
4.2, 11. 14; 4, 27, 13; 4. 44, 69; 4,
50, 38; 4. 81. 4; 5. 9. 19; 5. 23. 69;
5. 25. 44. 68; 5. 30, 87; 5. 64. 67;
6. 3, 10; 6, 7. 19; 6, 25. 66
?eirux: 2, 186, 24; 2, 227, 16; 4,
44, 62; 4. 86, 14; 4, 123. 60; 4,
126,7
?liarao: 1. 141
?liarez: 3, 88. 42
?^rinenx: 1, 47. 62; 1. 75. 42
?Io: 1,116. 15; 6, 22,43
?aenux: 1. 7. 5. 7; 1, 72. 37; 1, 106,
51; 6. 6. 56. 58; 6. 18; 6. 23,
129
?oniiux ?ilux: 2, 178, 24. 31
?unicux: 1, 72, 37; 3, 78, 4
?^tIiaorax: 5, 1, 45
Kebecca: 1, 141, 38; 3. 88, 40
Kenorum (libri): 4, 34, 17
A.eticiux, ab ^uuxtocluno epi'
xcopux: 1, 55, 8. 17
.oma: 1, 18, 8
Komanux: 1, 55, 9; 3, 41, 15; 4,
37. 34; 6, 11, 40; (epinula) acl
I^,onianox 6, 40, 139
Komulux: 1, 22, 54

8abaotK: 1. 141. 94
8abellianux: 5, 25. 39. 43
8alomon: 3, 52, 30
8apieniia 4, 135, 23; 6, 22, 146;
(/li^): 4. 124, 26; 4. 129. 45; 6.
26.167; 6,30.138. 151
8'ra: 1. 141, 36; 3, 85. 74; 3, 88,
40.47
8aulux:1,93.42;1, 133, 37
8cotux: 4, 44, 59
8imon XIaux: 1, 98, 57
8ion: 6. 15, 81; 6, 22, 61
8cxloma: 6, 23, 72
8ooinitae: 3. 12. 30; 4, 128, 55;
6,23
8uxanna: 4, 37, 27

Iliamar: 3. 88. 42. 43

l^aii?'eni: 1, 89. 12
l>aucianux: 1, 6, 5; 1, 75, 41; 3,
91;4, 67, 33;4, 118,22
Nulliux: 2. 4. 5; 6, 26, 215
1uUianux: 1, 22, 50
l'urbaniiux: 1, 1, 14; 2, 11, 23; 4,
30, 5; 5, 4, 59
Valero prael. 7. 19; 1, 16, 13; 4,
55,26
^ara: 3, 88, 42
?oximux: 1, 18, 7

u!,^ Ul><,v i.<i,s<

3 l,1ll 5 113 ^ llll?

3I/^^!'()I) U^,V^5,7V I.!LKN!k5

5I^^sOD. c^I.!fc)ss^!^ 9^3056063
<650j 723'149I

o/<ic D!^e

? NNb ^8l!ll3?? 83

I5Ll^3 700l-Z228'X