KELMELER ve EYLER Michel Foucault

MGE ktabevi
www.iskenderiyekutuphanesi.com Miche !oucauh" #$%&da 'oitiersde do(du #$)*te +o e,e de !rance a se-ik... /0t0n hayatn tarihin kapsndan ,e-emeyen konu ann tanhini yapmak a ,e-irdi 1 oucau t #$234te 'aris4te 5 d0. !oucau tnun Eser eri6 7 +inse i(in 8anhi 9: c.; 9<=a Yayn an" #$2&> 7 ?5y emin @0Aeni 9B Yayn an. #$2)> 7 <nnemi" KAkardeCimi ve Erkek KardeCimi Kad eden /en. 'ierre Riviere 9<ra Yaync k. #$$#> 7 Bapishanenin @o(uCu 9m,e Kitabev Yayn an" #$$%. %***> @e i i(in 8arihi 9m,e Kitabevi Yayn an" #$$%" #$$D" %***> @ers EAet eri 9Yap Kredi Yayn ar" #$$%> 7 /en in Yapm F<ra Yaync k" #$$%> 7 /u /ir 'ipo @eGi di 9Yap Kredi Yayn ar. #$$:> 7 Ke ime er ve ey er 9m,e Ktabevi Yayn ar" #$$3" %**#> @ost u(a @air 9Bi Yayn an" #$$3> 7 /i ,inin <rkeo oHisi 9/irey Yaync k" #$$$> Kendini /i mek 9Im Yaync k. #$$$> 7 Ente ekt0e erin ?iyasi iC evi 9?e-me YaA ar #J 9<yrnt" Yayn an" %***> 7 EAne ve ktidar K?e-me YaA ar %J 9<ynnt Yayn an" %***J 7 /0y0k Kopar ma G?e-me YaA ar :J 9<yrm Yayn an. %***> Mehmet < i K -bay" #$3D y nda <nkara4da do(du. Ga atarasay Lisesini ve <L4 ?/!4yi bitirdi" iktisat doktoras yapt GaAi Lniversitesi nde ders veriyor" -eviri yapyor. kitap yaAyor" po emik yapyor. K -bay4n eser eri6 7 !eoda ite ve K asik @5nem Isman Lretim 8MN 9#$2%> 7 @o(unun @ev eti /a04mn +umhuriyeti 9Gece Yayn an" #$$%" im,e Ktabevi Yayn an" %**#> 7 ehir er ve Kent er 9Gece Yayn ar" #$$:" m,e Ktabevi Yayn ar" %***> 7 +umhuriyet ya da /irey I mak 9m,e Ktabevi Yayn an" #$$D" %**#> 7 /enim 'o emi=e e=im 9m,e Ktabevi Yayn an. #$$D> 7 / @0nyay YaCamak 9m,e Ktabevi Yayn an. #$$D> 7 !e seOesiA ?anat IyumuA 8arih 9m,e Kitabevi Yayn ar" #$$&> 7 Pyruktan QatandaCt Geamden ktisada 9m,e Kitabevi Yayn an" #$$&> 7 ?iyasetsiA ?iyaset 9m,e Kitabevi Yayn ar. #$$2> 7 @inin !iRi,i @emokrasinin Kimyas 9m,e Kitabevi Yayn an" #$$$> E=sane er ve Ger-ek er 9<. Y. Icak" #. Irtay " S. 8o,an" ?. @iv0-io, u" ?. !aroThi" 8. 8imur i e bir ikte" im,e Kitabevi Yayn ar" %***> 7 <hCabn Eyk0s0 9m,e Kitabevi Yayn an. %***>

Michc !oucau t

Les Mots et es +hoses

Qne <rhdo o,ie des ?ciences =umanies 1?/U $)DVD::V*)DVD W Editions +Ra imard. #$&& W m,e Kitabevi Yayn an" #$$3 80m hak an sak dr. Yaync iAni o madan" ksmen de o sa =otokopi" =i m vb. e ektronik ve mekanik y5ntem er e -o(a t amaA. # /ask. Icak #$$3 %. /ask6 Ekim %**# ?orum u YaA C eri M0d0r0
Basan 8ahsin /en i

Kapak

8. 8o ,a XA-e ik

Kapak Resmi Qe MATueA" Los Meninas @0Ae ti

Ey em ?oner /ask ve +i t 'e in IOser 9:#%> 3;2 )* $:O$3

m,e Ki ahevi Yaync k 'aA. ?an. ve 8ic. Ltd. ti. Konur ?ok. Uo6 : KA ay *&&D* <nkara 8e 6 9:#%. 3#$ 3& #* V 3#$ 3& ## 7 !aks6 9:#%> 3%D %$ 2) nternet6 www.im,e.com.tr 7 www.im,ekitabevi.com EV'osta6 im,eYim,e.com.tr 7 im,eYim,ekitabevi.com m,e @a(tm <nkara stanbu Konur ?okak Uo6 3:O< KA ay M0h0rdar +ad. Uo6 2* Kadk5y 8e 6 9:#%> 3#) D* $DO$& V 3#2 %2 &D 8e 9%#&> :32 &* D2 !aks. 9:#%> 3%D &D :% !aks6 9%#&> 3#2 %& #*

Miche !oucau t Ke ime er ve ey er nsan /i im erinin /ir <rkeo oHisi

!ransAca <s ndan Zeviren Mehmet < i K -bay %. /ask MGE
kitabeyi

-indeki er
?PUP.....................................$ EU?E[....................................## /RU+ /ELLM /RU+ <Y1R1M6 <RK<@<U GELEULER..........%) KU+ <Y1R1M6 @LUY<U1U L?LP/P............3D 1. @5rt /enAer ik.........................3D 11. mAa ar..............................D) 111. @0nyann ?nr ar......................&: 1Q ey erin YaAs.........................&$

Q @i in Qar (...........................)$ LZLU+L <Y1R1M6 8EM?L E8MEK..............2: #. @on Zmichotte.........................2: 11. @0Aen...............................2$ ###. iCaretin 8emsi i.......................#**
&

1Q ikiye Kat anmC 8emsi ..................#*) Q /enAer i(in Baya Edi mesi..............##% \Mathesis\ ve \8a]inomia\..............##2 @ER@EU+L <Y1R1M6 KIUPM<K.............#%) 1. E eCtiri ve Yorum......................#%) 11. Gene Gramer........................#:% 111. !ii 8eorisi...........................#3) 1Q Ek em eCme..........................#D: Q <d andrma..........................#&3 Q1. 80reme.............................#)% Q . @i @5rt,eni.........................#2* /EU+ <Y1R1M6 ?1U1!L<U@1RM<K............#2) 1. 8arih-i erin ?5y edik eri.................#2) 11. @o(a 8arihi..........................#$# 111. Yap................................#$) 1Q Karakter............................%*D Q ?0rek i ik ve !e aket...................%#D Q1. +anavar ar ve !osi er..................%%: Q11. @o(ann ?5y emi......................%:% <L81U+1 <Y1R1M6 ML/<@ELE E8MEK..........%3# 1. [en,in ik erin Z5A0m enmesi............%3# 11. 'ara ve !iyat.........................%3D 111. Merkanti iAm.........................%D% 1Q. G0vence ve !iyat......................%&# Q @e(erin I uCumu.....................%)3 Q1. Yarar...............................%2% Q11. Gene 8ab o..........................%2$ Q111. <rAu ve 8emsi ........................%$2 KU+ /ILPM YE@U+ <Y1R1M6 8EM?LU ?1U1RL<R1.........:*) 1. 8arih Za(...........................:*) 11. Eme(in E -0s0........................:#: 111. Qar k arn Er,0t0.....................:#$ 1Q Ke ime erin /0k0m0...................:%2 Q deo oHi ve E eCtiri.....................::3 Q1. Uesne ?enteA er......................:3: ?EK[U+ <Y1R1M6 EMEK" B<Y<8" @L..........:D# 1. Yeni <mpirik ik er.....................:D# 11. Ricardo.............................:DD 111. +uvier..............................:&$ 1Q /opp...............................:$% Q Uesne Ba ine Ge en @i .................3#:

Ke ime er ve ey er

@IKP[PU+P <Y1R1M6 U?<U QE K[LER......3%: 1. @i in Geri @5n0C0.....................3%: 11. Kra n Yeri...........................3%$ 111. ?on u u(un <na iti(i...................3:D 1Q <mpirik ve <Ckn.....................333 Q +o,ito ve @0C0n0 memiC...............33$ Q1. K5kenin Geri Zeki iCi ve Geri @5n0C0......3D2 Q11. ?5y em ve insann Qar (................3&) Q111. <ntropo oHik Pyku.....................3)3 IUPU+P <Y1R1M6 U?<U /LMLER...........3)$ 1. /i ,i er L-,eni........................3)$ 11. insan /i im erinin /i-imi...............32D 111. L- Mode ............................3$3 1Q 8arih...............................D## Q 'sikana iA" Etno oHi....................D%* Q1. .............................D:2

?unuC

8heophi e Gautier" Qe MATueA4in Las Mennas4m^ i k keA ,5rV d0(0nde" \tab o nerede_\ diye haykrmaktan kendini a koV yamamCtr. k bakCta" tab o basi bir konuyu iC emektedir. Kra n beC yaCndaki kA in=ante Mar,arita" nedime eri 9 as meniV nas> ve soytan ary a -evre enmiC o arak tab onun ortasmdaV dr. En dip tara=ta" saray naArnn si ueti ,5r0 mektedir" ama biraA daha yakndan ve daha dikkat e bak nca" tab oda baCV ka kiCi erin de o du(u =ark edi mektedir. @ip duvarn 0AerinV de bir ayna vardr ve aynadan ispanya kra 1Q !e ipe i e <vusturya kra i-e MariaV<nna4nm ,5r0nt0 eri yansmaktaV dr. Qe ressamn biAAat kendisi" 0Aerinde -a Ct( tuva de biV Ae ters d5nm0C o arak ,5r0 mektedir. I ha de" resmi yap an kimdir" kim erdir_ 8ab onun adnn be irtti(i ,ibi" nedime er mi" k0-0k prenses mi" yoksa kra ve kra i-e mi_ 8ab onun mekMn nerededir_ Ressamn -a Ct( at5 yede mi" yoksa kra i e kra i-enin bu undu(u yerde mi_ <caba iki tab o mu varV dr_ /iri ,5rd0(0m0A" di(eri de ,5rmedi(imiA" ama yap dV (n an ad(mA. <s tab o han,isidir_ Ete yandan" kra i e kra i-enin durduk ar yer" ayn Aamanda biAim de" seyircinin de durdu(u yerdir. Las Meninas" bakann bak an o du(u ve tab onun kiCi erinin arasna kat d( tek resimdir. ayna kra i e kra i-enin",5r0nt0 eriy e bir ikte" biAimkini de yanstmak durumundadr.
;I

/5y esine bir tab o" bi ,iyi bir kerede ebediyete kadar veri miC sayan ar" e(er an ar arsa" a t0st edecek bir e e a C tarAna sahiptir. /i ,inin" bayrak yarC ,ibi birikim i i er ediV (ine inanan" buna iman eden 9ne yaAk ki bun arn -o(u biV

Kc imdcr ve `evh r

Aim 0 kemiAde yaCyor> kiCi er bu tab oda sadece nedime eri ,5recek erdir. !oucau t" Ke ime er ve ey er4i .yaAmaya" insan /i im eriV nin <rkeo oHisi4ni o uCturmaya bu noktadan itibaren baC aV maktadr. YaAar bu -ok 5nem i ve =aA asy a ,0r0 t0 koparV mC ve koparmakta o an eserinde" \biyo oH\den \psiko oV Hiye" \di bi im4den \iktisat\a kadar" insana i iCkin b0t0n bi V ,i erin an de(iCim erin 0r0n0 o duk arn ortaya koymaktaV dr. /u ani de(iCim er" bi ,i edinmenin" bi ,i sahibi o mann 5r,0t enmesini tepeden trna(a e den ,e-irmekte ve ,e iCimV erinin koCu ve snr arn her a anda tanm ayan epistemoV oHik bir b0t0n0 9episteme> yeni baCtan yaratmaktadr. /i ,i" bir kerede ebediyete kadar ,e-er i o mak 0Aere ne bu unur" ne de veri idir. /i ,i do(ru veya yan C o mak Aorunda de(i V dir. /i ,i bir episteme4nin -er-evesi i-inde be irir. Z5A0m emesi yap an d5nem ere ,5re" R5nesans episteV me4sine benAer ik yasasnn e,emen o du(u" aQ11. y0Ay da bunun yerine \ak \ ,ibi soyut bir kavramn h0km0 a tndaV ki bir -5A0m eme tarAnn ,e-ti(i ,5r0 mektedir. !oucau t4ya ,5re" a1a. y0Ay " \tarihse Aaman\ =ikrini devreye sokarak \temsi er\ ha inde 5r,0t enmiC o an ana itik bi ,iyi tahrip etmiC ve insana i iCkin \bi imse \ bir bi ,i b5y ece m0mk0n ha e ,e miCtir. ama bu bi ,i de yok o maya mahkbmdur. /u o a(an0st0 ,0- 0kteki ve derin ikteki kitab" =e se=eV siA" d0C0ncesiA ve bu y0Aden de \di siA\ bir top umun di ine -evirmeye ka kCmann en m0kemme inden bir sa-ma k o V du(unu bi iyorum. ama Las Meninas o kadar b0y0 eyici ki...
Mehmet < i K -bay <(ustos #$$:

Ens5A

/u kitabn do(um yeri" /or,es4in bir metninin i-indedir. Ikundu(unda" d0Aene soku muC t0m y0Aey eri ve var kV arn kaynaCmasn biAim i-in yatCtran t0m d0A em eri sarsa ayarak" biAim bin y k <yn ve /aCka uy,u amamA CiraAesinden -kartarak ve onu uAun bir s0re boyunca kayV , ara sevk ederek" t0m d0C0nce a Ckan k arn VbiAimkiV eri6 biAim -a(mA ve co(ra=yamAn sahip o duk arnV sarsan ,0 0C0n i-indedir. /u metin \bir Zin ansik opediV sini Aikretmektedir" bu eserde" \hayvan ar6 a> mparatora ait o an ar" b> i-i saman do duru muC o an ar" c> evci eCtiV ri miC o an ar" d> s0t domuA an" e> deniAkA ar" * masa s hayvan ar" ,> baCboC k5pek er" h> bu tasni=in i-inde yer a an ar" i> de i ,ibi -rpnan ar" H> say amayacak kadar -ok o an ar" k> devet0y0nden -ok ince bir =r-ay a resmedi enV er" 1> vesaire" m> testiyi krmC o an ar" n> uAaktan sine(e

benAeyen er o arak ayr r ar\ diye yaA mCtr. /u sn= anV drmann yo a-t( b0y0 enmenin i-inde bir so ukta u aCV
^%

an nokta" bir kssadan hissenin ehine o mak 0Aere" biAe baCka bir d0C0ncenin e,Aotik caAibesi o arak iCaret edi en Cey" biAimkinin snrdr6 bunu d0C0nmenin -r -p ak o aV naksA (. Ueyi d0C0nmek o anaksAdr ve han,i o anaksA k s5A konusudur_ /u kendine 5A,0 baC k arn her birine be irV ,in bir an am ve i-erik veri ebi ir. bun arn baA ar =antasV tik var k ar kapsamaktadr Vmasa s hayvan ar veya deV niAkA arV. =akat" Zin ansik opedisi tam da on ara ayn bir yer ayrmC o mak a" bun arn etra=a yay ma ,0- erini saV bit eCtirmiC o maktadr. ansik opedi tamamen hakiki hayV van ar 9de i er ,ibi -rpnan ar veya testiyi krmC o an ar>" ya nAca haya M eminde yaCayan arndan 5Aen e ayrmakV tadr. 8eh ike i karCm ar devre dC brak mC ardr. maV sa ar en y0ce yer erine u aCmC ardr. ak a s(mayan" hem deniAde hem de karada yaCayan hayvan ar" pen-e i kanatV ar" i(ren- kay,an deri er" Ceytani bin bir surat ar" a ev p0sV k0rten so uk ar yoktur. +anavar k burada hi-bir ,er-ek bedeni boAmamakta" haya erdeki hayvan ar hi-bir Ceki de de(iCtirmemektedir. canavar k hi-bir acayip ,0c0n derinV ik eri i-inde ,iA enmemektedir. E(er bu canavar k t0m boC mekMna do(ru kaymasayd" e(er var k ar birbir erinV den ayran doku boC uk arna sArnasayd" bu sn= andrV mann i-inde hi-bir Ceki de yer a amaAd. /5y e o arak iCaV ret edi dik eri i-in o anaksA o an" \masa s\ hayvan ar deV (i de" baCboC k5pek er e veya uAaktan sinek ere benAeV yen er e -akCtm dk ar dar mesa=edir. Ber haya i" her m0mk0n d0C0nceyi aCan Cey" -ok basit o arak" bu kate,oV ri erin her birini di(erine ba( ayan a =abetik diAidir 9a" b" c" d>. Gene de" a C mamC bu uCma arn tuha= ( s5A konuV sudur. P- arn yakn (nda veya ara arnda i iCki o mayan Cey erin aniden komCu ha e ,e me erindeki a t0st edici yan
Ens5A #:

Ke ime er ve ey er

bi inmektedir. on ar birbir eriy e tokuCturan sra ama" tek baCna bir b0y0 eme ,0c0ne sahiptir. Eusthenes" \artk oru- tutmay braktm\ demektedir. \/u,0n benim sa ya aV rmdan kurtu acak o an ar Cun ardr6 <spic" <mphisbenes" <neredutes" <bedessimon" <iartnraA" <mmobates" <pinaV os" < atrabans" <ractes" <sterions" < charates" <r,es" <raV ines" <sca abes" <tte abes" <sca abotes" <emorroides...\ !akat b0t0n bu b5cek ve y an ar" b0t0n bu -0r0me ve kayV ,an k var k ar" on ar ad andran hece er ,ibi" EustheV

nes4in t0k0r0(0n0n i-inde kv kv kaynaCmaktadr ar6 8pk masann" 0Aerinde duran Cemsiye i e dikiC makinesiV nin ortak yeri o mas ,ibi" bun arn da ortak a an buras o V maktadr. e(er bun arn bir aradahk armn tuha= ( -arpV cysa" bu durum b5y esine bir -akCmay o anak k an CeV yin sa( am ( ve aCikMr ( 0Aerinde ortaya -kmaktadr. ?0 0k erin ve 5r0mcek erin" Eusthenes4in diC erinin arasnV da bir ,0n bu uCma ar hi- kuCkusuA muhteme de(i dir" ama her Ceyin sonunda" bun ar bu konuksever ve yrtc a(V An i-inde yer eCecek ve bir ik e yaCayacak bir yere sahipV erdi. /or,es4in sra amas i-inde do aCtrd( canavar k buV nun tersine" karC aCma arn ortak mekMnnn da biAAat tahV rip o masna i iCkindir. I anaksA o an Cey erin konuCkanV k ar de(i de" bun arn bir arada bu unabi ecek eri yerin kendidir6 \i> de i er ,ibi -rpman" H> say amayacak kadar -ok o an" k> devet0y0nden -ok ince bir =r-ay a resmediV en\ hayvan ar" on arn sra anCm te a==uA eden ,ayri madV di ses hari-" bun arn yaAya d5k0 d0(0 say=a hari-" nerede bir araya ,e ebi ir er_ Yero mayan di dCnda nerede -akV Cabi ir er_ !akat di on ar se=erber ederken" o anaksA bir mekMn a-maktan baCka bir Cey yapmamaktadr. \/u tasniV =in idinde yer a an\ hayvan ar merkeAi kate,orisi" bi inen paradoks ara y5ne ik a-k at= a" bu b0t0n erin her bin i e
#3

on ar bir araya ,etiren arasnda" i-erenden i-eri ene do(ru karar bir i iCkiyi tanm amann m0mk0n o amayaca(n yeterince iCaret etmektedir6 e(er da(tma tabi tutu muC hayvan arn istisnasA hepsi" da( mn hane erinden birine yer eCirse" acaba di(er hayvan arn hepsi bu ,5A0n i-inde de(i midir_ Qe bu ,5A han,i mekMnda yer a maktadr_ ?a-V ma k" sra anan Cey erin da(tma tabi o acak ar a ann o anaksA (na darbe indirerek" sra amay mahvetmekteV dir. /or,es" o anaksA k at asna hi-bir bi-im ek ememekV tedir. Ciirse karC aCmann kv cmn hi-bir yerde -akmaV maktadr. ya nAca Aorun uk arn en do(rudan" ama en sV rar o ann es ,e-mektedir. var k arn -akCabi dik eri a an" sessiA Aemini ortadan ka drmaktadr. Maske enmiC bir Ceki de veya daha do(rusu" bir Zin ansik opedisinin sV ra ama arna yo ,5sterici o arak hiAmet etmesi d0C0n0 en 9bir tek o" ,5Ae ,5r0nmektedir> biAim a =abemiAin a" b" c cinsinden diAisi tara=ndan ,0 0n- bir Ceki de iCaret edi en yoko uC... Geri -eki en Cey" tek ke imey e" 0n 0 \iC em maV sas\dr. ve ona her Aaman bor- u o unann k0-0k bir b5V 0m0n0 Rousse 4e ,eri vermek 0Aere" bu \masa\ ke imesiV

Ke ime er ve ey er

ni" 0st 0ste binmiC iki an amda ku anyorum6 nike kap " kau-uk ,ibi o an" beyaA k ar a 5rt0 m0C" ,5 ,e eri yutan" camdan ,e en ,0neC C(nn a tnda par ayan masa VCemsiV ye burada dikiC makinesiy e bir an i-in" be ki de ebediyen bu uCmaktadrV. d0C0nceye" var k ar 0Aerinde iC em yapV maya" d0Aene sokmaya" sn= ar ha inde pay aCtrmaya" bun arn benAer ik ve =ark k arnn onun arac (y a iCaV ret edi di(i adsa bir ,rup andrma yapmaya iAin veren tabV o Vdi burada Aamann derin ik erinden beri" mekMn a keV siCmektedirV. /or,es4in bu metni beni uAun s0re ,0 d0rd0" ama bu kesin ve en,e enmesi ,0- bir rahatsA k a bir ikte ortaya -kt. /unun nedeni herha de" bu metnin iAinde" m0naseV

1
Ens5A

#D

ve uy,un o mayann yak aCtr masndakmden daha beter bir d0AensiA ik o du(u kuCkusunun do(masyd. bu" ne yasas" ne de ,eometrisi o an boyut i-inde yer a an b0V y0k saydaki m0mk0n d0Aenin par-a arn" kuraRdC4n paV r datan d0AensiA ikti. ve bu ke imeyi etimo oHisine en yaV kn Ceki de an amak ,erekmektedir6 Cey er burada 5y esine =ark yer ere \yatr mC\" \konu muC\" \yer eC0ri miC4erV dir ki" on ar kabu edecek bir mekMn bu mak" on arn her birinin a tnda ortak bir yer tanm amak o anaksA ha e ,e V miCtir. Ltopya ar tese i etmektedir er6 e(er bun arn hakiV ki bir yeri yoksa. bunun nedeni" bun arn hepsinin birden b0y0 0 ve d0A bir mekMnda serpi iyor o ma ardr. bun ar ,eniC cadde eri" bakm bah-e eri o an kent er" u aC mas kuruntuya daya o sa bi e" ko ay var an 0 ke er kurmaktaV
dr ar. /u t0rdeC o mayan yer er 9heterotopya ar>" -0nk0 diV

i ,iA ice tahrip etmekte" -0nk0 ortak ad ar par-a amakta veya on ar birbirine do amakta" -0nk0 \sentaks\ 5nceden tahrip etmektedir er ve bu tahribat ar c0m e eri inCa edeV niy e snr ka mamaktadr Vke ime eri ve Cey eri \bir araV da tutan\ 9birbir erinin yannda ve karCsnda>" daha aA aCiV kMr o anV" iCte bu nedenden 5t0r0" 0topya ar masa ara ve s5y ev ere iAin vermektedir er6 di in tam do(ru tusu i-inde" ;abu a4nm teme boyutunun i-indedir er. heterotopya ar 9/or,es4te sk k a bu unan ar ,ibi>" s5A0 kurutmakta" keV ime eri kendi 0Aer erinde durdurmakta" her t0r ,ramerin o abi ir i(ini daha k5k0nden itibaren reddetmektedir er. bun ar mitos arn ba( ant arn -5Amekte ve c0m e erin iV

riAmine ksr (n darbesini indirmektedir er. KonuCma yetene(ini kaybetmiC baA kiCi er" kendi eriV ne bir masann 0Aerinde sunu muC o an -eCit i renk erden y0n -i e erini tutar bir Ceki de tasni= etmeyi baCaramyora benAemektedir er. bu durum" sanki bu bir eCik d5rt,en" Cey erin ayn anda hem kim ik erinin s0rek i d0Aenini veV
19c Ke ime er ve ey er

ya =ark k arm" hem de ad andr ma arnn semantik a aV nn a-(a -karmay baCaracak ar t0rdeC ve yansA mekMn o arak hiAmet edemeAmiC ,ibi ortaya -kmaktadr. ey erin o a(an o arak da( dk ar ve ad a dk ar bu bir eCik meV kMnda" adsA benAer ik erin Cey eri" s0reksiA adack ar haV inde birbir erine yapCtrdk ar phth ve par-asa bir k0V -0k a an ar ka aba ( meydana ,e mektedir. bun ar en parV ak -i e eri bir yana" krmA ar baCka bir yana" y0ne benV Aeyen ,5r0nt0 eri daha =aA a o an ar ayr bir tara=a" daha uAun o an arn veya mora -a an arn veya yumak ha ine ,etiri miC erini de baCka bir tara=a yer eCtirmektedir er. !aV kat" b0t0n bu ,rup andrma ar" daha tas ak ar -kart r -V kart maA boAu maktadr" -0nk0 on ar destek eyen kim ik a an ne kadar dar o ursa o sun" ,ene de istikrar o amayaV cak kadar ,eniCtir. ve hasta sonsuAda bir araya top amakta ve ayrmakta" -eCit i benAer ik eri bir araya ,etirmekte" en aCikMr o an ar mahvetmekte" kim ik eri da(tmakta" =ark kstas ar -akCtrmakta" huysuA anmakta" yeniden baC aV makta" kay, anmakta ve sonunda endiCenin kysna varV maktadr. /or,es okundu(unda ,0 meye neden o an rahatsA k" hi- kuCkusuA" di i tahrip o muC kiCi erin huAursuA u(uy a derinden akrabadr6 yer ve ad \ortak\ (m kaybetmiC o V mak. Yo dan -kma 9atopia>" konuCma yetene(ini kaybetV me 9aphasia>. !akat" /or,es4in metni baCka bir y5nde yer a maktadr. sn= andrmann" onu d0C0nmemiAi en,e eV yen bir b0k0 mesi" tutar tab osu o mayan bir tab o. /orV ,es bun ara e=sanevi vatan o arak" /at i-in bir tek adnn bi e b0y0k bir 0topya haAnesi o uCturdu(u be ir,in bir b5 V ,eyi vermektedir. Ger-ekten de" Zin biAim d0C0m0Ade evV renin ayrca k yeri de(i midir_ /iAim haya i sistemimiA i-in Zin k0 t0r0" en 5Aen isi" en hiyerarCik o an" Aamann o ay ar karCsnda en sa(r ka an" uAamn sa= akCna en
Ens5A #)

=aA a ba( o andr. onu" tpk ,5ky0A0n0n ebedi -ehresi a tndaki bir set er ve baraH ar uy,ar ( o arak d0C0n0yoV ruA. onu duvar ar a -evre enmiC bir ktann t0m y0Aeyi 0Aerine yay mC ve donmuC bir uy,ar k o arak d0C0n0yoV ruA. Batta onun yaAs bi e" sesin ka-an u-uCunu yatay saV

tr ar ha inde yeniden 0retmemektedir. bu yaA" biAAat CeyV erin kendi erinin hareketsiA ve hM M tannabi en im,e erini aya(a dikmektedir. Ey esine ki" /or,es tara=ndan AikrediV en Zin ansik opedisi ve 5nerdi(i tasni= sistemi" mekansA bir d0C0nceye. odu oca( o mayan" ama as nda karmaCk bi-im er" arapsa- ,ibi do anmC yo ar" ,arip yer er" ,iA i ,e-it er ve 5n,5r0 emeyen i etiCim er e tka basa do u ,5rV kem i bir evrene dayanan ke ime ve kate,ori ere ,5t0rmekV tedir. b5y ece" 0Aerinde yaCad(mA d0nyann di(er ucunV da" b0t0n0 itibariy e uAamn d0Aen i i(ine ba( o an" ama var k arnn -o(u u(unu biAim i-in ad andrma" konuCma ve d0C0nme o ana( bu unan mekMn ardan hi-birinin i-inV de da(tma tabi tutmayan bir k0 t0r bu unacaktr. LAerinde d0C0n0 m0C bir tasni= ihdas etti(imiAde" her ikisi de evci eCtiri miC veya i-i saman do duru muC o sa biV e" her ikisi de de i er ,ibi koCsa bi e" hatta her ikisi de tesV tiyi krmC o sa bi e" kedi i e k5pe(in birbir erine iki taAV dan daha aA benAedik erini s5y edi(imiAde" bunu ondan hareket e tamamen kesin bir Ceki de be ir eyebi di(imiA taV ban nedir_ /u kadar -ok =ark ve benAer Ceyi han,i kim ikV er" benAer ik er" benAetme er mekMnna ,5re" han,i \tabV o\nun 0Aerinde da(tma a Ckan (n edindik_ /u tutarhk nedir Vbunun ne a priori ve Aorun u bir ardCk k tara=nV dan be ir endi(i ne de do aysA hissed0ebi ir i-erik er taraV =ndan dayat d( hemen iyice ,5r0 mektedirV_ Z0nk0 s5A konusu o an" sonu- an birbirine ba( amak de(i de" somut i-erik eri birbir erine yak aCtrmak ve soyut amak" -5A0mV emek" ayar amak ve uyar amaktr. Cey er arasnda bir d0V

#2

Aen kurmaktan daha =aA a e yordam ,erektiren" daha amV pirik o an 9en aAndan ,5r0n0Cte>" ,5A eri a-may daha =aAV a ,erektiren" daha sadk ve daha bi-im endiri miC bir di e ihtiya- duyan bir Cey o amaA. hi-bir Cey" nite ik erin ve biV -im erin -o(a mas tara=ndan taCnmasna iAin veri mesini bundan daha =aA a isteyemeA. !akat" donanm o mayan bir ,5A" benAer birka- bi-imi yak aCtrabi ir ve di(er erini de Cu veya bu =ark ktan 5t0r0 ayrabi ir6 =ii i durumda" en sa=ndan bir deney i-in bi e" kesin bir iC emden ve 5nceden konu muC bir kstasn uy,u anmasndan kaynak anmayan hi-bir benAer ik" hi-bir ayrm yoktur. /ir \unsur ar sisteV mi\ V0Aerinde benAer ik erin ve =ark k arn ,5Ae ,5r0n0r ha e ,e medik eri se,man arn" bu se,man ar etki eyebi eV cek de(iCme tip erinin" nihayet 0Aerinde =ark (n ve a V

Ke ime er ve ey er

k \

tnda benAer i(in yer a aca( eCi(in tanmV" en basit d0AeV nin ihdas i-in vaA,e-i meA nite iktedir. @0Aen kendini ayV n anda hem on arn i- yasas" on arn bir bakma birbir eV rine en uy,un Ceki de denk d0Ct0k eri ,iA i Cebeke o arak. hem de bir bakCn" bir dikkatin" bir di in -er-evesi i-inde var o abi en Ceydir. ve d0Aen ancak bu -er-eve endirmenin beyaA kutu ar i-inde" Aaten oradaymC ve te a==uA edi meyi sessiAce bek iyormuC ,ibi" kendini derin emesine bir Ceki V de dCavurabi mektedir. /ir k0 t0r0n teme kod ar Vonun di ine" a , ama CeV ma arna" a CveriC erine" teknik erine" de(er erine" uy,u aV ma arnn hiyerarCisine h0kmeden eriV" daha iCin baCnda" her insan i-in" karC aCaca( ve kendini on arn i-inde buV aca( ampirik d0Aen eri saptar. @0C0ncenin 5teki ucunda bi imse teori er veya =i oAo= arm yorum ar" ,ene de neden bir d0Aen o du(unu" bunun han,i yasaya boyun e(di(ini" han,i i ke sayesinde =ark edi ebi di(ini" han,i nedenden 5t0r0 baCka biri de(i de bu d0Aenin yer eCik ha e ,e di(iV ni a-k amaktadr ar. !akat" bu birbirine -ok uAak iki b5 V
Ens5A
#$

,enin arasnda" esas o arak arac bir ro e sahip o mak a birV ikte" hi- de teme i o maktan ,eri ka mayan bir a an h0V k0m s0rmektedir6 buras daha karCk" daha karan k ve hikuCkusuA" -5A0m enmesi daha ,0-t0r. /ir k0 t0r" ona i kV se kod an tara=ndan h0kmedi en ampirik d0Aen erden hissedi meden uAak aCarak" on ara karC i k mesa=eyi koyaV rak" iCte burada on ara baC an,-taki Ce==a= k arn kaybetV tirmekte" on ar tara=ndan edi ,in bir Ceki de kat edi meye son vermekte" on arn do aysA ve ,5r0nmeA ,0- erinden syr makta" bu d0Aen erin herha de ye,Mne m0mk0n o anV ar ve en iyi eri o madk arn =ark edecek kadar 5A,0r eCV mektedir. 5y esine ki" kendini bu kendi i(inden d0Aen erin 5tesinde" sessiA bir d0Aene uyan" kendi ik erinden d0Aene soku abi ir Cey erin o du(u ham ,er-e(iy e" ksacas d0Aen o du(u ,er-e(iy e karC karCya ka maktadr. /u" sanki k0 V t0r" di se " a ,sa " uy,u amasa Ci=re anahtar arnn bir b5V 0m0nden kurtu urken" on arn 0Aerine" on ar yansA aCtV ran" on ar iki katna -kartrken ayn anda hem a-(a -V karan" hem de dC ayan ve bu arada kendini d0Aenin ham var (nn karCsnda bu an ikinci bir Ci=re anahtar uy,u uV yormuC ,ibi o maktadr. @i " a ," uy,u ama kod ar" iCte bu d0Aen adna e eCtiri mekte ve ksmen ,e-ersiA k nV mak adr. ey erin d0Aenine i iCkin ,ene teori er ve bun aV rn davet etti(i yorum ar" i ke taban say an bu d0Aenin =oV nu 0Aerinde inCa edi ecek erdir. /5y ece" Aaten kod anmC

o an bakC i e kendini tanyan bi ince i iCkin bi ,inin araV snda" d0Aeni biAatihi kendi var ( a tnda serbest brakan medyan bir b5 ,e vardr6 d0Aeni iCte burada" k0 t0r ere ve d5nem ere ,5re s0rek i ve basamak veya par-a ve s0rekV siA o arak" mekMna ba( veya Aamann i er emesi tara=nV dan her an o uCturu arak" bir de(iCken er tab osuna benAeV Cerek veya tutarhktan ayr mC sistem er tara=ndan tanmV anarak" birbirine yakn o an ar iA eyen veya kendi kendiV
%*

erine aynada denk d0Cen benAer ik erden meydana ,e eV rek" anan =ark k arn -evresinde d0Aen enerek vb." ortaV ya -kmaktadr. Ey esine ki" bu \medyan\ b5 ,e d0Aenin var (nn tarA arn dCa vurdu(u 5 -0de" kendini en teV me i unsur sayabi ir6 onu artk aA -ok kesin ik veya ,e-erV ik i-inde aktard( yer" say an ke ime erden" a , ardan ve hareket erden 5ncedir 9iCte bu nedenden 5t0r0" bu d0Aen deneyi kit ese ve i kse var ( i-inde" her Aaman kritik bir ro oynamaktadr>. on ara a-k bir bi-im" t0ketici bir uy,uV ama veya =e se=i bir teme vermeye -a Can teori erden daV ha sa( am" daha eski" daha aA kuCku uyandrc" her Aaman daha \do(ru\dur. /5y ece her k0 t0rde" d0Aen eyici kod ar deni ebi ecek Cey er e d0Aen 0Aerindeki d0C0nme arasnda" d0Aenin ve onun varo uC tarA arnn -p ak deneyi vardr. /u ince emede -5A0m emek isteni en iCte bu deneydir. ?5A konusu o an" bu deneyin aQ1. y0Ay dan bu yana" biV Aimki ,ibi bir k0 t0r0n ortasnda ne ha e ,e ebi di(ini ,5sV termektir6 sanki akntya karC y0AermiC ,ibi" konuCu du(u ha iy e di in" a , andk ar ve bir araya top andk ar ha eV riy e do(a var k arn" uy,u andk ar ha eriy e a CveriC eV rin baC an,- arna ,iderek" k0 t0r0m0A0n kendinin d0Aen o du(unu han,i bi-imde dCa vurdu(unu ve a CveriC erin yasa arn" can var k arn d0Aen i ik erini" ke ime erin ba( ant ve temsi etme de(er erini bu d0Aendeki de(iCmeV ere bor- u o duk arn ,5stermek s5A konusudur. ,ramer ve =i o oHinin" do(a tarihi ve biyo oHinin" Aen,in ik erin inV ce enmesi ve ekonomi po iti(in i-inde serpi en bi ,i erin poAiti= dayana(n meydana ,etirmek 0Aere" han,i d0Aen de(iCme erinin kabu edi di(ini" konu du(unu" bun arn birbirine ba( and(n ,5stermek s5A konusudur. G5r0 d0V (0 0Aere" b5y esine bir -5A0m eme =ikir er veya bi im er taV rihi a anna mensup de(i dir6 bu daha -ok" bi ,i erin ve teV ori erin nereden itibaren m0mk0n o duk arn" bi ,inin
Ens5A
%#

Ke ime er ve ey er

han,i d0Aen mekMnna ,5re o uCtu(unu" bi im erin o uCV maya" deney erin =e se=e ere yansmaya" rasyone ik erin ortaya -kmaya Vherha de -5A0 mek ve sonra da yok o mak

i-inV baC ama arnn han,i tarihse apriori ve =ikir erin han,i poAiti= ik unsurunun i-inde ,5r0 0r ha e ,e dik eriV ni bu maya -aba ayan bir ince emedir. @emek ki" bu,0nk0 bi imimiAin" kendini" onun i-inde nihayet tanyabi ece(i bir nesne i(e do(ru ,e iCmesinin i-inde tasvir edi en bi ,iV er s5A konusu o mayacaktr. ,0n C(na -kart mak isteV nen" epistemo oHik a an" b0t0n kstas arn dCnda" e e a V nan bi ,i erin kendi de(er erine veya nesne bi-im erine at=ta bu unarak" nesne ik erini ,5men ve b5y ece on arn artan m0kemme eCme erininki de(i de" o abi ir ik koCu V arnnki o an bir tarihi dCa vuran episteme4dir. bu an atda ortaya -kmak Aorunda o an Cey er" bi ,i a annda ampirik tanmann -eCit i bi-im erine yer vermiC o an temsi erdir. Ke imenin ,e enekse an amndaki bir tarihten -ok" bir \arV keo oHi\# s5A konusu o maktadr. Iysa" bu arkeo oHik araCtrma. /at k0 t0r0n0n episteV me4si i-inde iki b0y0k s0reksiA ik ,5stermiCtir6 k asik -a( baC atan 9aQ11. y0Ay n ortasna do(ru> ve a1a. y0Ay n baCnda biAim modern i(imiAi be ir eyeni. 8aban 0Aerinde d0C0nd0(0m0A d0Aen" k asik erinkiy e ayn varo uC tarAV na sahip de(i dir. stedi(imiA kadar" <vrupa ratio4sunun R5nesans4tan ,0n0m0Ae kadar" adeta kesintisiA bir hareket i-inde o du(una i iCkin bir iA enime sahip o a m. istedi(iV miA kadar" Linne4nin sn= andrmasnn aA -ok uyar anaV rak" kabaca ,e-er i o maya devam etti(ini" +ondi ac4m deV (er teorisinin a1a. y0Ay n marHina iAminde ksmen ,5r0 V d0(0n0" Keynes4in -5A0m eme erinin +anti on4unki er e o an yakn k arn =ark etti(imiAi" Grammaire ,enera 4in 9'ortVRoya yaAar arnda veya /auAee4de ortaya -kt( haV
# /5y esine bir arkeo oHinin -kard( yemem sorun ar" yaknda -kacak o an bir eserde e e a nacaktr. %% Ke ime er ve ey er

iy e> s5y eminin biAim bu,0nk0 di bi ,imiAden -ok uAak o mad(n d0C0ne im" =ikir er ve tema ar d0Aeyindeki bu adetas0rek ik hi- kuCkusuA bir y0Aey etkisi o maktadr. arkeo oHik d0Aeyde ise" poAiti= ik sistem erinin aQ111. i e a1a. y0Ay arn d5nemecinde kit ese bir Ceki de de(iCtikV eri ,5r0 mektedir. /unun nedeni akim ,e iCme kaydetmiC o mas de(i de" Cey erin varo uC tarAnn ve on ar pay aCV trrken bi ,iye sunan d0Aenin derin emesine boAu muC o V masdr. E(er 8ourne=ort4un" Linne4nin ve /u==on4un do(a tarihi kendinden daha baCka bir Ceye i iCkin o duysa" bu ba( ant biyo oHiy e" +uvier4nin karC aCtrma anatomisiyV e veya @arvvin4in evrimci i(iy e de(i de" /auAee4nin ,ene ,rameriy e" Qeron de !ortbonnais4de veya 8ur,ot ve Law4da ortaya -kt( Cek iy e para ve Aen,in ik -5A0m emesiy e o V

muCtur. Berha de bi ,i er kendi erini d5 emeyi" =ikir er d5n0Cmeyi ve birbir erine etki etmeyi 9ama acaba nas _ 8arih-i er bunu Cimdiye kadar biAe s5y emedi er> baCarV maktadr ar. bir Cey her ha 0 kMrda kesindir6 arkeo oHi" bi V ,inin ,ene uAayna" onun temsi erine ve buraya mensup o an Cey erin varo uC tarAm at=ta bu unarak" yeni bir poV Aiti= i(in eCi(ini eCan k sistem eri kadar -er-eve emek i-in ,erek i ve yeter i o an m0tasyon ar diAisini tanm aV maktadr. Z5A0m eme b5y ece" temsi in teorisi i e di in" do(a d0Aen erin" Aen,in i(in" de(er erin teorisi arasnda k asik -a(n t0m0 boyunca var o muC o an tutarh( da ,5sterebi V miCtir. Cte" a1a. y0Ay dan itibaren tamamen de(iCen" bu dC bi-im o muCtur. m0mk0n b0t0n d0Aen erin ,ene teV me i o arak temsi teorisi" Cey erin do aysA tab osu ve i k -er-evesi" temsi i e var k ar arasndaki vaA,e-i meA menV Ai o arak di ortadan si inmiC erdir. derin bir tarihse ik Cey erin ka bine n0=uA etmiC" on ar tecrit etmiC ve on ar kendine 5A,0 tutarh( i-inde tanm amC" on ara Aamann s0rek i i(inin ,erektirdi(i d0Aen bi-im erini dayatmCtr.
Ens5A

23

m0bade e erin ve parann -5A0m enmesi" yerini 0retimin ince enmesine brakmC" or,aniAmann -5A0m emesi tasniV =e y5ne ik nite ikteki araCtrmaya uyum sa( amC ve 5Ae V ik e de di " ayrca k yerini kaybederek sras ,e di(inde" ,e-miCinin ona sa( ad( t0m ka n k a bir ikte" tutar taV rihin bir -ehresi ha ine ,e miCtir. !akat" Cey er kendi 0AerV erine kapanarak" artk kendi an aC abi ir ik erinin i kesi o maktan baCka bir Cey istemeA ha e ,e ip" temsi mekMnn terk edince" insan da kendi hesabna ve i k keA o arak" /aV t4nn bi ,i a anna ,irmiCtir. nsan Vonun hakkndaki bi ,i" ?okrates4ten beri en eski araCtrma ar tara=ndan sa= bakCV ar a tnda o uCturu muCturV ,arip bir Ceki de" hi- kuCkuV suA Cey erin d0Aeni i-indeki be i bir kopuCtan" bir dC biV -imden baCka bir Cey" her ha 0 kMrda bi ,inin i-inde yakn tarih erde kaAand( konum tara=ndan -iAi en bir dC biV -imden baCka bir Cey de(i dir. Yeni h0maniAma arn b0t0n kuruntu ar" insana y5ne ik yarpoAiti=" yar=e se=i bir ,ene d0C0nce o arak an aC an bir \antropo oHi\nin t0m o anakV ar buradan kaynak anmCtr. !akat" insann yeni bir icatV tan" iki y0Ay dan daha =aA a bir ,e-miCi o mayan bir bi-imV den" bi ,imiAin i-indeki sradan bir konumdan ibaret o duV (unu ve bu bi ,inin yeni bir bi-im bu masy a hemen yok o aca(m d0C0nmek rahat atcdr ve derin bir s0kbnet verV mektedir.

/u araCtrmann biraA da" k asik -a(da de i i(in tarihiV ni yaAma proHesine bir yank o arak karC k verdi(i ,5r0 V mektedir. bu araCtrma" baC an,cn R5nesansta bu arak ve a1a. y0Ay n d5nemecinde i-inden hM M -kamad(mA bir modern i(in eCi(ine kavuCarak Aaman i-inde ayn ek emV eCme ere sahiptir. @e i i(in 8arihi4nde" bir k0 t0r0n" kendiV ni snr andran =ark ( kit ese ve ,ene bir bi-im a tnda nas ortaya koydu(unu sor,u arken" burada bu k0 t0r0n" Cey erin akraba k arnn tab osunu ve on ar kat etti(i d0V
%3

Aeni o uCtururken" bu Cey erin yakn (n nas hissetti(ini ,5A emek s5A konusudur. ?onu- o arak" bir benAer ik tariV hi s5A konusudur6 k asik d0C0nce" ke ime eri" sn= andrV ma ar" a CveriC eri kuran ve meCru k an benAer ik ve eCV de(er i ik i iCki erini Cey erin arasnda han,i koCu arda d0V C0neb0miCtir_ !ark k arn bu ank" be irsiA" -ehresi o V mayan ve sanki kaytsAmC ,ibi o an taban 0Aerinde" =arkV kim ik erin satran- tahtasn han,i tarihse apriori4den itibaren tanm amak m0mk0n o muCtur_ @e i i(in tarihi" /aCka4nm tarihi o ma dr Vbir k0 t0r i-in ayn anda hem ihem yabanc" yani dC anmas 9onun i- teh ikesini 5n emek i-in>" ama bu iCin onun kapat arak yap mas ,ereken 9onun baCka (n indir,emek i-in>V. Cey erin d0Aeninin tarihi ise <ym4nm tarihi o ma dr Vbir k0 t0r i-in ayn anV da hem da(nk hem i iCki i" yani vur,u ar a =ark aCtr V mas ve kim ik er i-inde bir araya top anmas ,erekenV. Qe e(er hasta (n ayn anda hem d0AensiA ik hem inV san v0cudunda ve hayatn merkeAine kadar u aCan bir baCV ka k" ama hem de kendi d0Aen i ik eri" benAer ik eri ve tip eri o an bir do(a o ,usu o du(u d0C0n0 ecek o ursa" tbbi bakCa i iCkin bir arkeo oHinin han,i yere sahip o abiV ece(i ,5r0 mektedir. /aCka4nm smrdeneyinden tbbi bi V ,inin kurucu bi-im erine ve bun ardan Cey erin d0Aenine ve <yn d0C0ncesine ,irerken kendini arkeo oHik d0C0nceV ye sunan Cey" t0m k asik bi ,i veya daha do(rusu" biAi k aV sik d0C0nceden ayran ve modern i(imiAi kuran Cu eCiktir" insan ad veri en ve insan bi im erine kendine 5A,0 bir a an a-an Cu ,arip bi ,i =i,0r0" i k keA bu eCi(in 0Aerinde ortaV ya -kmCtr. /at k0 t0r0n0n bu derin d0Aey de(iCik i(ini ,0n C(na -karmaya u(raCrken" biAim kendi sessiA ve sa=-asma hareketsiA AeminimiAe kopuC arn" istikrarsA kV arn" krk arn iade etmiC o uyoruA. ve ayak armAn a V tnda yeniden kay,ya kap an o o maktadr.

Ke ime er ve `ey er

/RU+ /ELLM
/RU+ <Y1R1M

<rkadan Ge en er
Ressam tab osundan ha=i=-e uAak aCmCtr. Mode ine bir bakar. be ki son bir =r-a darbesi yapmas s5A konusudur" =akat daha i k -iA,inin -eki memiC o mas da m0mk0nd0r. !r-ay tutan ko " pa et y5n0nde so a do(ru b0k0 m0Ct0r. bir Mn i-in tuva i e boya ar arasnda hareketsiAdir. /u maV haret i e " bakC karCsnda havada as ka mCtr. ve bakC da bunun karC (nda" durduru muC hareketin 0Aerinde sabit eCmiCtr. !r-ann ince ucuy a bakCn -e i(i arasnda" ,5steri hacmini serbest brakacaktr. /urada" ince miC" ustaca bir syr ma sistemi yok de(i V dir. Ressam biraA ,eri -eki erek" kendini yapt( iCin yanV na yer eCtirmiCtir. Yani" Cu Mnda ona bakan seyirci a-snV dan" onun t0m so ucunu iC,a eden tab onun sa(ndadr. 8ab o" bu ayn seyirciye arkasn d5nmektedir6 onu tutan muaAAam destek e bir ikte" ancak tersini a , amak m0mV k0nd0r. /una karC k ressam" t0m endamy a tamamen ,5V r0 ebi ir durumdadr. onu be ki de biraAdan" iCine devam
%2

etmek 0Aere ona do(ru y5ne di(inde 5A0m eyecek o an y0ksek tuva tara=ndan her ha 0 kMrda ,A enmemiCtir. hikuCkusuA" seyircinin ,5A0nde" tam o Mnda" resmini yapt( y0Aeyin arkasna do(ru yanstt( Cu b0y0k haya i ka=esin i-inden Auhur ederek be irecektir. imdi onu" bir durak aV ma annda" bu titreCimin merkeAinde ,5rmek m0mk0nd0r. Karan k bedeni" aydn k -ehresi" ,5r0nene ve ,5r0nmeV yene ortaktr6 biAim ,5remedi(imiA bu tuva den -karak" ,5A erimiAde be irmektedir. ama biraA sonra sa(a do(ru bir adm atarak bakC armAdan ,iA endi(inde" 0Aerine resim yapmakta o du(u tuva in tam karCsna yer eCmiC o acak" bir Mn i-in ihma edi miC o an tab osunun" onun i-in yeniV den hi-bir karan ( ve ,iA i i(i o madan ,5r0n0r ha e ,e eV ce(i Cu b5 ,enin i-ine ,irecektir. Ressam" -ehresi ha=i=-e d5n0k ve baC omAuna do(ru e(ik o arak bakmaktadr. /akC ,5r0 meyen bir noktada sabit eCmiCtir" ama biA seyirci er buray ko ay k a saptayaV bi iriA" -0nk0 bu nokta biAAat biAiAdir6 bedenimiA" -ehreV miA" ,5A erimiA. @emek ki" onun ,5A edi(i ,5steri iki kere ,5r0nmeAdir6 -0nk0 bu ,5steri tab onun mekMnnda temV si edi memiCtir ve -0nk0 bu ,5steri tam da Cu k5r noktaV da" bakt(mA anda bakCmAn biAim a-mAdan sak andV ( Cu esas ,5A eme yerinde bu unmaktadr. !akat" ,5A0m0V A0n 5n0ndeki bu ,5r0nmeA i(i ,5rmekten nas ka-nabiV iriA_ Z0nk0 o biAAat tab onun i-inde hassas eCde(er isine" sabit eCmiC bi-imine sahiptir. Uitekim" e(er ressamn dikV

Ke ime er ve ey er

katini yo(un aCtrd( tab oya bakmak m0mk0nse" ressaV mn bakt( Ceyi tahmin etmek m0mk0nd0r. =akat tuva in ancak dokusu" yatak ve dikey dikme eri" C5va enin e(ik i(i =ark edi mektedir. Bakiki tab onun t0m so tara=n kap aV yan ve snr an tuva in tersini temsi eden tekd0Ae ve y0kV sek d5rt,en" sanat-nn seyretti(i Ceyi derin emesine ,5r0 V meA i(ini" bir y0Aey bi-imi a tnda o uCturmaktadr6 i-inde
<rkadan Ge en er
%$

bu undu(umuA bu mekMn" biAden baCka bir Cey de(i dir. Ressamn ,5A erinden bakt( Ceye do(ru" bakan biA erin ka-nmamAn m0mk0n o mad( emredici bir hat -iAi miCV tir. bu hat hakiki tab oyu kat etmekte ve y0Aeyinin i erisinV de" biAi ,5A eyen ressam ,5rd0(0m0A Cu yere kavuCmakV tadr. bu kesik i -iA,i biAe hi- sektirmeden u aCmakta ve biV Ai tab onun temsi ine ba( amaktadr. /u yer ,5r0n0Cte basittir. sa= bir karC k ktr. bir resV samn oradan itibaren biAi seyretti(i bir tab oya bakyoruA. /ir karC karCya duruCtan" birbir erine bakan ,5A erden" birbir erine dika-y a bakarken kesiCen bakC ardan daha =aA a bir Cey de(i . !akat bu ince ,5r0 ebi ir ik hatt" d5n0CV te koskoca bir karmaCk be irsiA ik er" a CveriC er ve syr V ma ar Cebekesini kapsamaktadr. Ressam bakC arn biAe ancak" biAim onun mode inin yerinde bu undu(umuA 5 V -0de y5ne tmektedir. /iA seyirci er =aA a (Adr. /u bakC tara=ndan kabu edi en biA er" onun tara=ndan kovu makV ta" biAden 5nce burada bu unmuC o an tara=ndan ikame edi mekteyiAdir6 biAAat mode in kendisi tara=ndan. !akat bunun tersine" ressamn tab onun dCnda" onun karCsna d0Cen boC u(a y5ne en bakC" ona seyirci erden ,e en kadar mode i kabu etmektedir. bu be ir,in ama kaytsA yerde" bakan ve bak an s0rek i a CveriC ha indedir. Bi-bir bakC" karar veya daha do(rusu" tuva i dik emesine de en bakCn yansA iAinin i-inde de(i dir. 5Ane ve nesne" seyirci ve mode ro erini sonsuAa kadar tersy0A etmektedir. Qe tab onun en so una d5nen b0y0k tuva burada ikinci bir iCV ev ,5rmektedir6 inat- bir Ceki de ,5r0nmeA o arak" bakCV arn i iCkisinin be ir enmesini ve tam o arak oturtu masn en,e emektedir. /ir tara=tan e,emen k d( Ck ,e-irmeA sabit ik" merkeAde seyirci i e mode arasnda kuru an d5V n0C0m er oyununu ebediyen istikrarsA k maktadr. Ya V nAca bu ters tara= ,5rebi di(imiA i-in" kim o du(umuAu"
:*

ne yapt(mA bi miyoruA. G5r0 en miyiA" ,5ren miyiA_ Ressam" anbean i-erik" bi-im" -ehre" kim ik de(iCtiren bir yere" Cu Mn i-in sabit bir Ceki de bakmaktadr. !akat ,5A eV rinin dikkat i hareketsiA i(i" on ar daha 5nceden de iA eV

Ke ime er ve ey er

dik eri baCka bir y5ne ,5ndermektedir ve hi- kuCkusuA ,5A eri yaknda buraya ,ene y5ne ecek erdir6 artk hi- siV inmeyecek o an bir portrenin -iAi di(i ve be ki de uAun AaV mandan beri ve ebediyete kadar ka mak 0Aere -iAi miC o V du(u hareketsiA tuva in y5n0ne. Ey esine ki" ressamn hMV kim bakC" bu bakCn ,0Aer,Mh 0Aerinde bir tab onun tab osunu tanm ayan haya i bir 0-,ene h0kmetmektedir6 tepede e,5r0 ebi en ye,Mne noktaV sanat-nn ,5A eri. taV bann bir kenarnda mode in ,5r0 meyen yeri. di(erinde" tersine d5nd0r0 m0C tuva in 0Aerine muhteme en tas a( -iAi miC o an Ceki . Ressamn ,5A eri" seyirciyi bakC arnn a an i-ine yerV eCtirdi(i Mnda" onu kavramakta" tab onun i-ine ,irmeye Aor amakta" ona hem ayrca k ve hem de Aorun u bir yer vermekte" onun aydn k ve ,5r0n0r yann yok etmekte ve onu donuk tuva in u aC amaA y0Aeyine yanstmaktadr. ?eV yirci" ressam i-in ,5r0n0r ha e ,e miC ve kendi i-in kesinV ik e ,5r0nmeA bir ,5r0nt0 ha inde y0Aeye aktar mC o an ,5r0nmeA i(ini ,5rmektedir. MarHina bir tuAak tara=ndan -o(a t an ve daha da ka-n maA k man CaCkn k. En sa(V da" tab o" C(n -ok ksa bir perspekti=e ,5re sunu an bir pencereden a maktadr. bu pencerenin ya nAca ara ( ,5V r0 mektedir. 5y esine ki" bo bo yayd( Ck akm" ayn c5mert ik i-inde" ayn Mnda iki komCu ve kesiCen" ama birV birine indir,enemeA mekMn ykamaktadr6 temsi etti(i haV cim e bir ikte tuva in y0Aeyi 9yani ressamn at5 yesi veya C5va esini koydu(u sa on>" ve bu y0Aeyin i erisinde" seyirV cinin iC,a etti(i hakiki hacim 9veya mode in hakiki o maV yan yeri>. Qe ya dA Ck" oday sa(dan so a kat ederken"
<rkadan Ge en er

31

ayn Mnda hem seyirciyi ressama do(ru hem de mode i tuV va e do(ru taCmaktadr. ressam aydn atarak" onu seyirci i-in ,5r0n0r k an ve mode in aktar an ,5r0nt0s0n0n kaV pa ka aca( esrar tuva i" mode in ,5A0nde ya dA -iA,iV er ha inde par atan da ,ene bu Cktr. /u ksmi" ancak C5yV esine bir iCaret edi miC o an u- pencere" temsi in ortak yeV ri o arak hiAmet eden karma ve tam bir C( serbest brakV maktadr. 8ab onun 5teki ucunda" ,5r0 meyen tuva i denV ,e emektedir6 tpk onun ,ibi" arkasn seyirci ere d5nerek" onu temsi eden tab oya do(ru kvr makta ve onun ,5r0V nen arka tara=n taCyc tab onun 0Aerine -akCtrarak" en m0kemme ,5r0nt0n0n o du(u kadar" sa= a- ma o an penV cerenin de par dad(" biAim i-in u aC maA o an yeri o uCV turmakta" di(eri ne kadar ,iA enmiCse o kadar aCikMr o an

bir mekMn ihdas etmektedir. di(eri ne kadar ya nAsa 9-0nV k0 ona" ressam da dahi kimse bakmamaktadr>" buras resV sam" kiCi er" mode er" seyirci er a-sndan o kadar harV cM emdir. Ber temsi i ,5r0n0r k an bir C(n sa= hacmi" sa(dan" ,5r0nmeA bir pencereden boCa maktadr. taCd( temsi den" -ok ,5r0n0r nite ikteki dokusunun di(er taraV =ndan kurtu an y0Aey so da yay maktadr. 1Ck sahneye se ,ibi akarak 9ayn Mnda hem oday" hem tuva i" hem tuva 0Aerinde temsi edi en o ay" hem de tuva in i-inde bu unV du(u oday kastediyorum> kiCi eri ve seyirci eri kuCatmakV ta ve on ar ressamn bakC a tnda" onun =r-asnn on ar temsi edece(i yere do(ru taCmaktadr. Ressamn biAe bakV masna bakyoruA ve onu ,5rmemiAe o anak veren ayn Ck tara=ndan biA de onun i-in ,5r0n0r k nyoruA. Qe" tpk bir aynada o du(u ,ibi" onun e i tara=ndan tuva e aktar V d(mA kavrayaca(mA Mnda" bu tuva in ancak tersini yaV ka ayabi iyoruA. /ir psikenin 5teki tara=. Iysa" seyirci erin Vyani biAimV tam karCsnda" odann dibini meydana ,etiren duvarn 0Aerinde" ressam bir diAi
:%

tab oyu temsi etmiCtir. ve iCte b0t0n bu as duran tuva V erin arasndan bir tanesi" -ok 5Ae bir Ck a par amaktadr. Zer-evesi d(er erininkinden daha ,eniC" daha koyudur. =akat i-e do(ru ince bir beyaA -iA,i onu -epe-evre do aCaV rak" b0t0n d0Aeyinin 0Aerine be ir enmesi ,0- bir Ck yayV maktadr" -0nk0 bu Ck e(er ona i-kin o an bir mekMndan de(i se" hi-bir yerden ,e memektedir. /u ,arip C(n i-inV de iki si ue ve on arn 0Aerinde" biraA ,eriye do(ru a(r bir er,uvan perde ,5A0kmektedir. @i(er tab o ar" derin i(i o V mayan bir ,ecenin snrnda daha da so uk aCan birka- eV keden baCka bir Cey ,5stermemektedir er. I tek tab o ise" on arn tersine" tannabi ir bi-im erin sadece ona ait o duV (u bir aydn (n i-inde kat kat sra andk ar" ,eri -eki V mekte o an bir mekMna a- maktadr. 8emsi er sunmaya y5ne ik o an" ama on ar konum an veya mesa=e eriy e redV deden" ,iA eyen ve on ardan ka-nan b0t0n bu unsur arn arasnda" t0m d0r0st 0(0 i-inde iC eyen ve ,5stermesi ,eV rekeni ,5steren bir tek odur. PAak (na ra(men" onu kuV Catan karan (a ra(men. !akat bu bir tab o de(i dir6 o bir aynadr. PAaktaki resim er kadar" i k p andaki C(n da redV detti(i" a ayc tuva e o an Cu ikiA i(in b0y0s0n0 sunmakV tadr. 8ab onun temsi etti(i t0m temsi er i-inde" o tek ,5V r0n0r o andr" ama ona kimse bakmamaktadr. Ressam" tab osunun yannda ve t0m dikkati mode ine y5ne ik o aV

Ke ime er ve ev er

rak" arkasnda yumuCak bir Ceki de par ayan bu aynay ,5V remeA. 8ab onun di(er kiCi erinin -o(u da" 5n tara=ta cereV yan etmek Aorunda o ana do(ru Vtuva i -evre eyen aydnV k ,5r0 meA i(e" bakC arn i-inde temsi edi dik eri odaV nn orada kapand( Cu karan k oyu(a do(ru de(i de" onV ar ,5ren eri ,5rebi dik eri Cu Ck ba konuna do(ruV d5nV m0Ct0r. /aA baC ar kendi erini pro=i den ,5stermektedirV er. ama bun ardan hi-biri odann dibindeki Cu k0-0k parV
<rkadan Ge en er
::

ak d5rt,ene" ,5r0 ebi ir ikten baCka bir Cey o mayan" ama hi-bir bakCn sahip enmedi(i" ey em i ha e ,etirmedi(i" onun seyrinin hemen o ,un aCan meyvesinden yarar anV madi(i bu haya krk ( i-indeki aynaya bakacak kadar d5n0k de(i dir. /u kaytsA (n ancak kendiy e eCit o du(unu kabu etmek ,erekir. Uitekim" kendiy e ayn mekMn i-inde o anV ara i iCkin hi-bir Ceyi yanstmamaktadr6 ne ona arkasn d5nen ressam ne odann ortasndaki kiCi eri. <ydn k deV rin i(i i-inde yanstt(" ,5r0n0r Cey de(i dir. Bo anda resV minde" ayna arn bir ikiye kat ama ro 0 oynama ar ,e eV nektendi6 /un ar tab oda i k keA veri miC o an ar tekrar V yor ard" ama hakiki o mayan" de(iCtiri miC" dara t mC" b0k0 m0C bir mekMnn i-inde. /urada" tab onun i k ha inV dekiy e ayn Cey ,5r0 mektedir" ama baCka bir yasaya ,5re par-a ara ayr mC ve yeniden o uCturu muC o arak. <yna burada" daha 5nce s5y enmiC o ana i iCkin hi-bir Cey s5y eV memektedir. <ncak" konumu ,ene de aCa( yukar merkeV Aidir6 0st tara= tam o arak" tab onun y0ksek i(ini ikiye b5V en -iA,inin 0Aerindedir" dipteki duvarn 0st0nde 9veya en aAndan bu duvarn ,5r0n0r ksmnn 0Aerinde> medyan bir yer tutmaktadr. demek ki" tab onun kendininkiy e ayV n perspekti= -iA,i er tara=ndan kat edi mek Aorundadr. ayn at5 yenin" ayn ressamn" ayn tuva in onda eC bir meV kMna ,5re yer eCme eriy e" tam bir ikiA o mas bek enebi ir. Iysa" biAAat tab onun temsi ettik erinden hi-bir Ceyi ,5stermemektedir. BareketsiA bakC" tab onun 5n0nde" onun dC cephesini o uCturan Aorun u o arak ,5r0 meyen Cu b5 ,ede" orada yer a an kiCi eri kavrayacaktr. G5r0 0r nesne erin etra=nda durmak yerine" bu ayna orada yaka aV yabi ecek erini ihma ederek" t0m temsi a ann katetmekV te ve t0m bakC arn dCnda yer a ana ,5r0 ebi ir i(ni iade etmektedir. !akat" a-t( bu ,5r0 meA k" sak anCnki deV
34

(i dir6 /ir en,e i aCmamakta" bir perspekti=i saptrmamakV ta. ayn anda hem tab onun yapsndan" hem de resim o aV rak varo uCundan 5t0r0 ,5r0nmeA o ana hitap etmektedir.

Kelimeler ve eyler

Indan yansyan Cey" tuva in 0Aerindeki kiCi erin d0A bakCV ar a saptadk ardr. yani bu" e(er tuva 5ne do(ru uAayaV rak" resssama mode ik yapan kiCi eri de kapsayacak Ceki V de aCa( kadar inseydi ,5r0 ecek o andr. !akat" tuva buraV da sona ererek" ressamn ve at5 yesinin ,5r0 mesine o anak verdi(i i-in" bu ayn Aamanda onun tab o o mas 5 -0s0nV de" yani m0mk0n her seyircinin ,5A0nde bir Ceyi temsi etV meye y5ne ik d5rt k5Ce bir -iA,i er ve renk par-as o mas 5 -0s0nde tab onun dCndadr. Idann hi- kimsenin bi V medi(i dip tara=nda bek enmedik bir Ceki de ortaya -kan ayna" ressama bakan -ehre eri ,5stermektedir 9ressam" -aV Can ressam o ma ,ibi nesne hakiki i(i i-inde temsi edi V mektedir>. ama ayn Aamanda ressama bakan =i,0r eri de ,5stermektedir 9-iA,i erin ve renk erin tuva in 0Aerine bV raktk ar Cu maddi hakiki ik ha inde>. /u iki =i,0r0n ikisi de u aC maA nite iktedir" ama =ark bi-im erde6 birincisi" tab oya 5A,0 bir kompoAisyon etkisiy e. ikincisi" ,ene o aV rak b0t0n tab o arn varo uCuna h0kmeden bir yasa y0A0nV den. 8emsi oyunu burada birini di(erinin yerine ,5t0rmeV ye" bu iki ,5r0nmeA ik bi-imini istikrarsA bir -akCma haV ine sokmaya Vve on ar hemen tab onun di(er ucuna taCV mayaV i iCkindir. bu -akCtrma" en y0ksek dereceden temV si edi en Cu kutupta o acaktr6 tab onun bir derin i(inin oyu(undaki bir yansmann derin i(inin o uCturdu(u kuV tup. <yna" ayn anda hem tab oda temsi edi en mekMn hem de onun temsi bi-iminin bir par-asn kesip a an ,5V r0 ebi ir ik i-indeki yer de(iCtirmeyi sa( amaktadr. tab oV dan bak d(nda" Aorun u o arak iki kere ,5r0nmeA o an" tab onun ortasnda ,5stermektedir. Garip bir a-k ama bi-imi" ama tersine -evri di(inde"
<rkadan Ze en er

35

yaC 'achero4nun ?evi a4da -a Can 5(rencisine verdi(i 5(0t a-(a -kmaktadr6 \G5r0nt0 -er-eveden -kma dr.\
11

<ma be ki de" aynann dibinde ,5A0ken ve ressamn tab oV nun 5n0nde seyretti(i Cu ,5r0nt0ye sonunda bir ad koyV mann Aaman ,e miCtir. /u biraA soyut" her Aaman bu anV maya ve ikiA ha e ,e meye yatkn Cu y0Aer ,eAer i=ade erin i-inde sonsuAa kadar sknt bir durumda ka mamak i-in" be ki de mevcut veya iCaret edi en kiCi erin kim i(ini bir kerede ebediyen ,e-er i o mak 0Aere saptamak uy,un o aV caktr6 \ressam\" \kiCi er\" \mode er\" \seyirci er\" \,5r0nV t0 er\. G5r0nene ka-n maA o arak uy,un d0Cmeyen bir di i sonsuAa kadar s0rd0rmek yerine" Qe MATueA4in bir tabV o yapt(n" bu tab oda kendini kendi at5 yesinin i-inde

veya Escuria saraynn bir sa onunda" kra n -ocuk arnV dan Mar,arita4mn dad ary a" hiAmet-i eriy e" saray ar a ve c0ce er e -evre enmiC o arak seyretti(i ha de" iki kiCinin resmini yaparken temsi etti(ini" bu ,rubun i-indeki ere -ok kesin ad ar veri ebi ece(ini s5y emek yeter idir6 ,e eV ne(e ,5re" bun arn i-inden Curada dona Maria <,ustina ?armienta" burada Uieto" 5n cephede ta yan soytar UicoV aso 'ertusato tannmaktadr. Ressama mode ik yapan iki kiCinin" en aAndan do(rudan do(ruya ,5r0n0r durumda o madk arn. ama on ar bir aynadan ,5rmenin m0mk0n o du(unu" bun arn hi- kuCkuya yer brakmayacak Ceki de" Kra 1Q 'hi ippe ve kars Marianna o duk arm ek emek yeter i o acaktr. /u 5Ae ad ar yarar at= nokta an o uCturacak ar" ikirV cik i iCaret eri 5n eyecek erdir. bun ar biAe her durumda" ressamn neye bakt(n ve onun a bir ikte tab onun -o(u kiCisini s5y eyecek erdir. !akat" di in resim e o an ba( antV
:&

s sonsuA bir i iCkidir. /unun nedeni s5A0n yetersiA i(i ve ,5r0nenin karCsnda kapatmaya boCuna u(raCaca( bir a-V (nn o mas de(i dir. /un ar birbir erine indir,enemeA niV te iktedir er6 ,5rd0(0m0A Cey eri istedi(imiA kadar an ataV m" ,5r0nen Cey hi-bir Aaman s5y enen Ceyin i-ine s(maA ve s5y enmekte o an Cey im,e er" e(reti eme er" kyas amaV ar arac (y a istendi(i kadar ,5steri meye -a C sn" bunV arn Ck arn sa-tk ar yer ,5A erin ,5rd0(0 de(i de" senV taksn ardCk (nn tanm ad( yerdir. Ete yandan 5Ae ad bu ayrmda bir yapmacktan baCka bir Cey de(i dir6 parV mak a iCaret etmeye" yani konuCu an mekMndan" bak an mekMna =arkna varmadan ,e-meye o anak vermektedir. yani on ar sanki ara arnda uyum uymuC ar ,ibi birbir eri 0Aerine uy,un bir Ceki de kapatmaya iAin vermektedir er. !akat" e(er di i e ,5r0nenin i iCkisi a-k tutu mak istenirV se" e(er uyumsuA uk arndan hareket e her ikisine de en yakn durumda ka mak istenirse" bu durumda 5Ae ad ar si mek ve ekenin sonsuA u(u i-inde ka mak ,erekir. Resim be ki de bu boA" adsA" her Aaman 5Aen i ve -ok ,eniC o duV (undan 5t0r0 tekrar amak o an bu di in arac (y a" Ck aV rn yavaC yavaC yakacaktr. Ey eyse" aynann dibinden kimin yansyaca(n bi miV yormuC ,ibi yapmak ve bu yansmay var (nn tabannda sor,u amak daha iyi o acaktr. Ence ik e" so da temsi edi en b0y0k tuva in tersidir. 8ers veya daha do(rusu y0A" -0nk0 konumu ,ere(i sak aV d( Ceyi cepheden ,5stermektedir. Lste ik" pencerenin

Ke ime er ve ey er

Addnda yer a makta ve onu ,0- endirmektedir. 8pk penV cere ,ibi tab onun ve onun dCnda ka ann ortak yeridir. !akat pencere" dikkat i kiCi er" ressam" tab o i-in seyrettikV eri ,5r0nt0y0 bir araya ,etiren" so dan sa(a do(ru s0rek i bir akma hareketiy e iC em yapmaktadr. ayna ise" Ciddet i" an k ve tamamen s0rpriA o an bir hareket e" tab onun
<rkadan Ge en e_ :)

5n0nde yer a an" ama ,5r0n0r o mayan Ceyi" kur,usa deV rin i(in dibinde ,5r0n0r ama b0t0n bakC ara kaytsA k V mak 0Aere arayacaktr. Yansma i e yanstt( arasnda -iAiV en emredici nokta -iA,i" C(n yatay akmn dikine kesV mektedir. ?on o arak Vbu" aynann 0-0nc0 iC evidirV tpk onun ,ibi dipteki duvarn i-ine a- an bir kapnn yannda durmaktadr. /u kap da mat C(" odann i-inde Cmayan aydn k bir d5rt,eni b5 mektedir. E(er yontma bir kanat" bir perdenin e(risi ve bir-ok basama(n ,5 ,esi tara=ndan dCa do(ru oyu muC o masayd" ya dA bir d0A y0Aey o aV rak ka rd. /urada bir koridor baC amaktadr. =akat bu koV ridor karan (n i-inde kaybo mak yerine" C(n i-eri ,irV meden kendi etra=nda bur,u ,ibi d5n0p durdu(u sar bir aydn k pat amasnn i-inde da( maktadr. <yn anda hem yakn hem de snrsA o an bu =on 0Aerinde" bir adamn y0ksek si ueti =ark edi mektedir. pro=i den ,5r0 mektedir. bir e iy e duvar kap amasn tutmaktadr. ayak ar iki =arkV basama(n 0Aerindedir. diAi b0k0kt0r. /e ki odaya ,ireV cek" be ki de i-eride o an biten eri ,5A emek e yetinerek ,5A enmeksiAin ,iA ice ,5rmekten mut u o acaktr. 8pk ayna ,ibi" sahnenin tersine sabit bir Ceki de bakmaktadr" tpk aynaya o du(u ,ibi" ona da dikkat edi memektedir. Uereden ,e di(i bi inmemektedir. karCk koridor ar iA eV yerek" kiCi erin top and( ve ressamn -a Ct( sa onun etV ra=ndan do aCt( tahmin edi ebi ir. be ki o da biraA 5nce" b0t0n ,5A erin seyretti(i sahnenin 5n0nde" ,5r0 meyen b5 ,enin i-indeydi. <ynann dibinde =ark edi en ,5r0nt0 er ,ibi" onun bu aCikMr ve ,iA i mekMnn bir ,5rev isi o mas m0mk0nd0r. !akat burada ,ene de bir =ark vardr6 o" etiyV e kemi(iy e buradadr. aniden dCardan be irvermiC ve temsi edi en a ann eCi(inde ortaya -kmCtr. onun var V (ndan kuCku duymak m0mk0n de(i dir Vmuhteme bir yansma de(i de" ani bir be irmedirV. <yna" at5 yenin duV
:2 Ke ime er ve pey er

var arnn 5tesinde" tab onun 5n0nde neyin o up bitti(ini ,5stererek" ok bi-imindeki boyutu i-inde dCary ve i-eriV yi bir ikte titreCime sokmaktadr. kircik i Aiyaret-i" aya( basama(n 0Aerinde ve bedeni tamamen pro=i den ,5r0n0r bir durumda" hareketsiA bir teraAi enmenin i-inde" ayn anV

da hem ,irmekte hem de -kmaktadr. Iday boydan boya ,e-en" aynann i-ine n0=uA eden" oradan yansyan ve oraV dan itibaren ,5r0 ebi ir" yeni ve 5AdeC t0r er o arak =Ckran ,5r0nt0 erin an k hareketini hemen orackta" ama kendi bedeninin karan k hakiki i(i i-inde tekrar amaktadr. <yV nann i-indeki bu so uk ve minik si uet er" kapnn ara V (ndan be iren adamn uAun ve sa( am bedeni tara=ndan redded mektedi der. !akat" tab onun dip tara=ndan sahnenin 5n0ne do(ru yeniden inmek ,erekmektedir. kvrmn kat etti(imiA bu -evreyi terketmemiA ,erekmektedir. ?o da" kaymC bir merV keA o uCturuyormuC ,ibi duran ressamn bakCndan yo a -knca" 5nce tuva in tersi" sonra merkeAinde ayna bu unan ve ser,i enmekte o an tab o" sonra a-k kap" -ok sivri bir perspekti=in ancak -er-eve erinin ka n k ar i-inde ,5r0 V me erine iAin verdi(i bir-ok tab o" son o arak da" en sa(da pencere veya daha do(rusu" C(n i-eri boCa d( duvar yaV r( =ark edi mektedir. /u pervane bi-im i kabuk" temsi in b0t0n diAisini sunmaktadr6 bakC" pa et ve =r-a" 0AerindeV ki iCaret erin su-unu taCmayan tuva 9bun ar temsi in maddi ara- ardr>" tab o ar" ,5 ,e er" ,er-ek adam 9bitmiC o an" ama onun a -akCan haya i veya ,er-ek iCaret erden kurtu muC ,ibi o an temsi >. daha sonra temsi -5A0 mekV tedir6 <rak ondan ya nAca -er-eve eri ve tab o ar dCtan ykayan Cu Ck ,5r0 mektedir" =akat tab o ar bunun karCV (nda" kendi t0r eri i-inde" Ck sanki baCka bir yerden ,eV erek koyu tahtadan -er-eve erini kat ediyormuC ,ibi" onu yeniden o uCturmak Aorundadr ar. Uitekim" bu Ck tab oV
<rkadan Ge en er
:$

nun 0Aerinde" -er-evenin bitiCme noktasnda yeniden =CV kryormuC ,ibi ,5A0kmekte ve buradan" bir e inde pa eti" di(er e inde ince =r-ay tutan ressamn a nna" e mack keV mik erine" ,5A erine" bakCna u aCmaktadr... Kvrm bi-iV mindeki kabuk b5y ece kapanmakta veya daha do(rusu" bu Ck a a- maktadr. /u a- ma" artk dip tara=taki ,ibi -eki miC bir kap deV (i dir. biAAat tab onun enidir ve oradan ,e-en bakC ar uAaktaki bir Aiyaret-ninki er de(i erdir. 8ab onun birinci ve ikinci d0A emini iC,a eden d0A b5 ,e" sekiA kiCiyi Ve(er ressam da dahi edi irseV temsi etmektedir. /un ardan beV Ci" baC" aA veya -ok e(ik" d5n0k veya b0k0k o arak" tab oV nun dika-sna do(ru bakmaktadr. Grubun merkeAinde ,ri ve pembe" ,eniC entarisiy e" kra n k0-0k kA vardr. 'renses baCn tab onun sa(ma d5nd0rm0Ct0r. bedeninin 0st tara= ve e bisesinin ,eniC etek kanat an ha=i=-e so a

ka-maktadr. =akat bakC do(rudan do(ruya tab onun karV Csnda duran seyirciye y5ne miCtir" tuva i iki eCit kanada b5 en medyan bir -iA,i -eki ecek o ursa" -ocu(un iki ,5A0V n0n arasndan ,e-ecektir. Y0A0" tab onun y0ksek i(inin 0-te birindedir. KompoAisyonun ana temas" hi-bir kuCkuV ya yer brakmayacak Ceki de burada bu unmaktadr. bu resmin esas konusu buradadr. Ressam bunun b5y e o duV (unu vur,u amak ve kant amak 0Aere" ,e enekse bir =i,0V re baCvurmuCtur6 Esas kiCinin yanna" diA -5km0C bir duV rumda ona bakan bir baCkasn daha yer eCtirmiCtir. 8pk dua ederek adakta bu unan biri" tpk /akire Meryem4i seV am ayan Me ek ,ibi diA -5km0C bir hiAmet-i 4.adn e eriV ni prensese uAatmCtr. Y0A0 tam pro=i den ,c r0 mektedir. Zocuk a ayn y0ksek iktedir. /u kadn prensese ve ya nAV ca ona bakmaktadr. /iraA daha sa(da" baCka bir hiAmet-i ,ene prensese do(ru d5n0kt0r. ona do(ru ha=i=-e e(i miCV tir" =akat ,5A erinin i eri d5n0k o du(u a-k-a be idir" yan
3*

ressamn ve prensesin baktk ar yere do(ru. Uihayet" ikiV Cer kiCi ik iki ,rup yer a maktadr6 bun ardan biri ,eridedir. c0ce erden meydana ,e en di(eri en 5ndedir. Ber -i=tin i-inde bir kiCi karCya" di(eri de so a veya sa(a bakmaktaV dr. /u iki ,rup" konum ar ve boy an itibariy e birbir erine karC k vermekte ve bir -i=t o uCturmaktadr. arkada sarayV ar 9so daki kadn sa(a bakmaktadr>. /u Ceki de yer eCtiV ri miC o an bu kiCi er b0t0n0" tab oya y5ne ik dikkate veya se-i en at= noktasna ,5re" iki =i,0r o uCturabi ir er. /unV ardan biri b0y0k bir a o acaktr. ressamn bakC so 0st noktada ve saray armki de sa(da o acaktr. so a t tara=ta" tersinden ,5steri en tuva in k5Cesi vardr 9daha da kesin o arak" C5va enin aya(>. sa( tara=ta ise c0ce vardr" aya(n k5pe(in srtna koymuC o arak. /u iki hattn kesiCme nokV tasnda" a4in merkeAinde prensesin bakC yer a maktadr. @i(er =i,0r ise o duk-a ,eniC bir e(ri o acaktr. iki yan" so V da ressam" sa(da da saray adam tara=ndan be ir enecektir Vy0ksek ve uAak u- are. -ok daha =aA a yak aCmC o an oyuk" prensesin -ehresiy e ve hiAmet-i kadnn ona y5neV ik bakCy a -akCacaktr. /u esnek hat" tab onun ortasnda ayn anda aynann yerini hem skCtran" hem de a-(a -V karan bir vaAo resmetmektedir. @emek ki" seyircinin dikkatinin Curaya veya buraya y5ne mesine ,5re" tab oyu 5r,0t eyebi ecek iki merkeA varV dr. 'renses" hiAmet-i erin" nedime erin ve soytar arn haV reket eriy e bir ikte" etra=nda d5nen bir ?aintV<ndre ha-V nn ortasnda ayakta durmaktadr. !akat bu d5n,0 donV

Kdimc a ve ey er

muC o ur ard. E(er bu aniden hareketsiA ha e ,e en kiCi er" bir =incann oyu(undaki ,ibi" kendi erinin seyredi mesinin bek enmedik ikiAine bir aynadan bakma o ana(na sahip o masa ard" tamamen ,5r0 meA o acak o an bir seyir i-inV de donmuC o ur ard. 'renses derin ik y5n0nde aynay a -aV kCmakta" y0ksek ik y5n0nde ise onun -ehresiy e yansmaV
<rkadan Ze en er
3J

s -akCmaktadr. !akat perspekti= on ar birbirine -ok yaV kn k maktadr. Iysa bun arn her birinden ka-n maA bir hat =Ckrmaktadr. aynadan -kan biri temsi edi en b0t0n ka n ( aCmaktadr 9hatta daha da 5te ere ,itmektedir" -0nk0 ayna duvar dipten de mekte ve arkasnda yeni bir uAay yaratmaktadr>. di(eri daha ksadr. -ocu(un bakCnV dan ,e mekte ve ya nAca birinci d0A emi kat etmektedir. /u ok bi-imindeki iki hat" -ok dar bir a- yaparak kesiCV mektedir ve kesiCtik eri nokta tuva den dCar -karak" tabV onun 5n0nde" yak aCk o arak biAim ona bakt(mA yerde sabit eCmektedir. /u kuCku u bir noktadr" -0nk0 onu ,5rV memekteyiA. ancak ayn Aamanda ka-n maA ve tam o arak be ir enmiC bir noktadr" -0nk0 bu e,emen iki =i,0r taraV =ndan be ir enmiCtir ve 0ste ik tab odan do(an ve ,ene onV dan ka-an baCka komCu nokta hat ar tara=ndan teyit edi V miCtir. 8ab onun dCnda ka d( i-in u aC maA o an" ama bu tab onun kompoAisyonunun b0t0n -iA,i eri tara=ndan AoV run u k nan bu yerde ne vardr_ Ence prensesin" sonra saV ray arn ve ressamn ve nihayet aynann uAak aydn (nV da yansyan bu -ehre erin o uCturdu(u bu seyir nedir_ !aV kat soru hemen ikiye kat anmaktadr6 aynann yanstt( -ehre" ayn Aamanda om seyretmektedir. tab onun b0t0n kiCi erine bakan ar" ayn Aamanda seyir ik bir sahne o arak sunu muC ardr. 8ab o b0t0n o arak" onun i-in bir sahne o du(u sahneye bakmaktadr. /akan ve bak an b5y ece iki Mnn" tab onun iki a-sndan birbirinden -5A0 m0C o an aynann a-k etti(i sa= karC k k6 so da" ters d5nm0C tuva ve dC nokta onun sayesinde tam bir seyir ha ine ,e mektedir. sa(da yere uAanmC k5pek" tab onun ne baV kan ne de hareket eden ye,Mne unsuru. -0nk0 b0y0k -V knt ar ve ipeksi t0y eri arasnda oynayan Ck a" ya nAca bak mak i-in yap mCtr.
3%

8ab oya i k ,5A atCmAda" bu bakCha mdeseyir4in ne4den meydana ,e di(ini 5(rendik. /un ar h0k0mdar arV dr. /u" etra=taki erin say, bakC arndan" -ocu(un ve c0V ce erin CaCkn (ndan Aaten an aC maktadr. B0k0mdarV ar" tab onun 5n0nde" aynann yanstt( iki k0-0k si uetin

Ke ime er ve ey er

i-inde tannmaktadr ar. /0t0n bu dikkat i -ehre erin" b0V t0n bu s0s 0 beden erin ortasnda" on ar daha so uk" daha ,er-ekdC" b0t0n ,5r0nt0 erin i-inde en teh ike i durumV da o an ardr6 bir hareket" biraA Ck on ar yok etmeye yeV tecektir. 8emsi edi en b0t0n bu kiCi erin i-inde" ayn AaV manda en -ok ihma edi en eridir. -0nk0 herkesin arkasV na kayan ve hi- bek enmedik bir mekMndan i-eri sessiAce da an bu yansmaya kimse dikkat etmemektedir. bun ar ,5r0n0r o duk ar 5 -0de" her ,er-e(in en -e imsiA ve en uAak bi-imi o maktadr ar. /unun tersine" tab onun dCnV da ka dk ar 5 -0de" 5Ase bir ,5r0 meA i(in i-ine -eki V mektedir er" t0m temsi i kendi etra= arnda d0Aene sokV maktadr ar. herkes cephesini on ara d5nm0Ct0r" prenses bayram k e bise eriy e kendini on arn ,5A0nde ,5rmekteV dir. arkas d5n0k tuva den prensese ve prensesten en sa(V da oynayan c0ceye do(ru bir e(ri resmo maktadr 9veya a4in a tda a- maktadr>" bunun amac" tab onun t0m d0V Aenini on ara sunmak b5y ece kompoAisyonun" prensesin ve aynann i-indeki ,5r0nt0n0n sonunda tabi o duk ar ,er-ek merkeAini a-(a -karmaktr. /u merkeA" 5yk0n0n i-inde sim,ese o arak h0k0m s0rmektedir. -0nk0 kra 1Q. 'hi ippe ve kars tara=ndan iC,a edi miCtir. <ma as neden" tab oya naAaran sahip o V du(u 0- 0 iC evdir. Mode in resminin yap d( andaki baV kC" sahneyi seyreden seyircininki ve ressamn tab osunu yaparkenki bakC 9temsi edi en de(i de" 5n0m0Ade o an ve s5A0n0 etti(imiA tab o> bu noktada -akCmaktadr. /u 0- \bakan\ iC ev" tab onun dCndaki bir noktada birbir eriV
<rkadan Ge en er
3:

ne karCmaktadr. yani bak ana naAaran idea " ama temsiV in ondan itibaren m0mk0n o masndan 5t0r0 tamamen ,er-ek bir noktada. /iAatihi bu ,er-ek i(in i-inde" ,5r0 V meA o amaA. !akat bu ,er-ek ik tab onun i-ine yanst mCV tr Vbu idea ve ,er-ek noktann 0- iC evine tekab0 eden 0- =i,0r ha inde yanst mC ve =ark aCtr mCtrV. /un ar6 so da" e inde pa etiy e ressam 9ressamn 5A portresi>. sa(da" aya(nn biri basama(n 0Aerinde" odaya ,irmeye haAr AiV yaret-i Vb0t0n sahneyi tersten a makta" ama as seyir o an kra i e karsn cepheden ,5rmektedirV. nihayet merkeAde" sabr mode erin tutumu i-inde" s0s 0 ve hareketsiA duran kra i e kra i-enin yansmas. Berkesin 5nce ik e bakt( Ceyi" sa=-a ve ,5 ,e i-inde ,5steren yansma. /u yansma sanki sihirbaA k ,ibi" her bakCa eksik o an Ceyi iade etmektedir6 ressamn bakCna" dip tara=ta temsi edi en ikiAinin eCi o an mode i. kra nkiV

ne" bu undu(u yerden ,5remedi(i" tuva 0Aerine -iAi en kendi portresini. seyircininkine" yerini adeta Aor a a d(" sahnenin hakiki merkeAini. <ma" aynann bu c5mert i(i be ki de sahtedir. be ki de a-(a -kard( kadarn" hatta daha =aA asn sak amaktadr. Kra n kra i-ey e bir ikte tahtta oturdu(u yer" ayn Aamanda sanat-nn ve seyircinin de yeridir6 <ynann dibinde" oradan ,e-en kiCinin anonim -ehresi ve Qe MATueA4ink ,5A0kebi ir V,5A0kme idirV. Z0nk0 bu yansmann iC evi" ona tamamen yabanc o an tab onun i-ine -ekmektir. <ma" sanat- ve Aiyaret-i tab oV nun sa(nda ve so unda mevcut o duk ar i-in" aynann i-iV ne yer eCtiri emeA er6 tpk kra n tab oya ait o mamas 5 V -0s0nde" aynann i-inde ,5A0kmesi ,ibi. <t5 yenin -evresini do anan b0y0k deniA kabu(unun i-inde" pa eti ve e i havada as ka mC o an ressamn bakV Cndan" tamam anmC tab o ara kadar" temsi do(makta" taV mam anmakta ve C(n i-inde yeniden boAu maktayd.
33

-ember tamd. /una karC k" tab onun derin i(ini kat eden -iA,i er tamam anmamCtr. bun arn hepsinde de" ,0AerV ,Mh arnn bir b5 0m0 eksiktir. /u boC uk" kra n o mamaV sndan kaynak anmaktadr Vbu bu unmama" sanat-nn bir hi esidrV. !akat bu hi e" do aysA bir mevcut o mamay kapsamakta ve be ir emektedir6 ressamn ve seyircinin tabV oyu yaptk ar veya seyrettik eri Mnda bu unmayC ar. /uV nun nedeni herha de" onun dCa vuru an 5A0 o du(u t0m temsi erde o du(u ,ibi" bu tab oda da ,5r0 enin derin ,5V r0 meA i(inin" ,5renin ,5r0 meA i(y e dayanCma i-inde o masdr Vayna ara" yansma ara" tak it ere" portre ere ra(V mene. ?ahnenin b0t0n -evresine" temsi in birbirini iA eyen iCaret ve bi-im eri konu muCtur. ama temsi in mode i ve h0k0mdary a o an i iCkisi" onu yapan ve onun sunu du(u kiCiy e o an i iCki ,ibi Aorun u o arak kesintiye u(ramCtr. /iAAat kendini seyir o arak sunacak bir temsi in i-inde bi e artk mevcut o amaA. 8uva i kat eden derin i(in i-inde" kur,usa o arak oyu makta ve kendinin i erisine yanst V maktadr. ,5r0nt0n0n temsi eden ustay ve temsi edi en h0k0mdar tam ,5stermesi as a m0mk0n de(i dir. /e ki de Qe MATueA4in bu tab osunda" k asik temsi in temsi i ,ibi bir Cey ve a-t( mekMnn tanm vardr. UiteV kim" bu mekMnn t0m unsur ar" im,e eri" kendini sunduV (u bakC ar" ,5r0n0r k d( -ehre er" onu do(uran hareketV eri bu tab oda temsi etmeye ,iriCmektedir. !akat" buraya ,etirdi(i ve hepsini birden ser,i edi(i bu da(nk (n i-inV de" 5Ae bir boC uk" her yandan emredici bRr Ceki de iCaret

Ke ime er ve ey er

edi mek edir6 onu kurann Aorun u o arak yok o mas VbenAedi(i kiCinin ve ,5A0nde benAer ikten ibaret o du(u kiCininV. /u konumun kendisi VayndrV ortadan ka dr V mCtr. Qe sonunda" onu Aincire vurmuC o an bu i iCkiden kurtu an temsi " kendini sa= temsi o arak verebi ir.
KU+ <Y1R1M

@0nyann Ls ubu
#. @ER8 /EU[ERLK /enAer ik" /at k0 t0r0nde aQ1. y0Ay n sonuna kadar yaV pc bir ro oynamCtr. Metin erin -5A0m enme ve yorumV anma anna b0y0k 5 -0de o e,emen o muCtur. sim,e er oyununu d0Aene sokan" ,5r0nen ve ,5r0nmeyen Cey erin bi ,isine iAin veren" on ar temsi etme sanatna rehber ik eden o o muCtur. @0nya kendi 0Aerine do anmaktayd6 yerV y0A0 ,5ky0A0n0 tekrar amakta" -ehre er y dA arda yansV makta ve bitki insana yarayan sr arn sap arnda ,e iCtirV mekteydi. Resim mekMn tak it etmekteydi. Qe temsi Vister Cen ik" ister bi ,i o sunV kendini tekrar o arak sunmaktayV d6 hayatn tiyatrosu veya d0nyann aynas. her di onun kendini haber verme bi-imine bu baC ( koyuyor ve onun konuCma hakkn b5y e =orm0 e ediyordu. /enAer i(in bi ,iye o an aidiyetini -5Aece(i ve bi ,i edinme =aa iyetinin u=kunda hi- de(i se ksmen kaybo acaV ( Cu ann 0Aerinde biraA durmamA ,erekmektedir. /enV Aer ik aQ1. y0Ay n sonunda" hen0A aQ11. y0Ay n baCnV
3&

da hM M nas d0C0n0 mekteydi_ /i ,i bi-im erini nas d0V Aene sokab mekteyd_ Qe" birbir erine benAeyen Cey er sonsuA saydaysa ar da" en aAndan baA arnn di(er baA aV rna benAer ha e ,e dik eri bi-im eri saptamak m0mk0n m0yd0_ /enAer i(in semantik dokusu aQ1. y0Ay da -ok AenV
,indir6 <micitia" <eTua itas 9contraetus" consensus" matrimoV num" societas" pa] et sim0ia>" +onsonantia" +oncertus" +onV tinuum" 'aritas" 'ropor0o" ?imi itudo" +onHnunctio" +opu a.f

Ke ime er ve ey er

Qe d0C0ncenin yery0A0nde birbir erine do anan" karCan" birbirini ,0- endiren veya snr andran daha bir-ok kavraV m vardr. u an i-in" ek em eCme erini benAer i(in bi ,isinV den bek eyen baC ca bi-im eri iCaret etmek e yetinmek ,eV rekmektedir. /un ardan" kesin ik e esas o an d5rt tanesi vardr. Ence convenien0a. Ger-e(i s5y emek ,erekirse" bu keV ime yer erin birbir erine yakn (m benAer ik4ten daha ,0- 0 bir Ceki de iCaret etmektedir. /irbir erine yak aCan" bitiCen Cey er \yakn\dr ar. birbir erine temas etmekte" keV

nar ar birbirine karCmakta" birinin sonu di(erinin baC anV ,cn be ir emektedir. /u sayede" hareket arasnda i etiCim kuru makta" etki er" tutku ar ve 5Ae ik er i-in de ayn duV rum s5A konusu o maktadr. /5y ece" Cey erin bu kavCa(nV dan itibaren" ortaya bir benAer ik -kmaktadr. /u benAerV ik" sorunun -5A0 mesine ka kC d( Mndan itibaren -i=t yan o maktadr6 do(ann iki Ceyi yer eCtirmiC o du(u yeV rin" konunun benAer i(i" demek ki 5Ae ik erin benAer i(i. -0nk0 d0nyann meydana ,etirdi(i bu do(a \i-eren\de komCu uk" Cey er arasndaki dC bir i iCki de(i de" en aAnV dan karan k bir akraba (n iCaretidir. Qe sonra bu temasV tan" a CveriC yo uy a yeni benAer ik er do(maktadr. ortak bir reHim kendini dayatmaktadr. komCu u(un sa(r nedeni
# ' Gre,ore" ?ynta]eon artis mirabi is" s. %2" Ko onya" #&#*. @0nyann Ls ubu 3)

o arak benAer i(in 0Aerine" yakn (n ,5A e ,5r0n0r sonuV cu o an bir benAer ik binmektedir. Erne(in ruh i e beden iki kere \yakm\dr6 8anrnn" ruhu maddenin i-ine yer eCV tirmesi i-in" ,0nahn bu ruhu kaim" a(r ve d0nyevi k maV s ,erekmiCtir. !akat ruh" bu komCu uktan 5t0r0 bedenin hareket erini kabu etmekte ve onun a 5AdeC eCmektedir. bu arada \beden" ruhun tutku ar y0A0nden boAu makta ve yoA aCmakta \dr.% @0nyann ,eniC 5 -ek i sentaks i-inde" =ark var k ar kendi erini birbir erine ,5re d0Aen emekteV dir. bitki hayvan a" kara deniA e" insan -evresindeki her Cey e i etiCim kurmaktadr. /enAer ik" sra ar ,e di(inde baCka benAer ik er sa( ayan komCu uk ar dayatmaktadr. Yer ve benAer ik birbirine do anmaktadr6 kabuk u hayvanV arn srtnda yosun" ,eyik erin boynuA arnda bitki" insanV arn y0A0nde ot ,ibi Cey erin bitti(i ,5r0 mektedir. ve ,aV rip bitki bi-im i hayvan" onu bitkiye o du(u kadar hayvaV na da benAer k an 5Ae ik eri birbir erine karCtrarak" -aV kCtrmaktadr.: /ir o kadar yakn k iCareti. +onven entia" mekMn i-inde \yakndan yakma\ bir benAer i(e ba( dr. /a( aCma ve ayar anma d0A emindenV dir. Cte bu nedenden 5t0r0" Cey erin kendine" bun arn i-inde bu unduk ar d0nyadan daha aA aittir. @0nya" Cey eV rin evrense \yakn (\dr. yery0A0nde ne kadar hayvan veyahut do(a veya insan tara=ndan 0reti miC nesne varsa" deniAde de o kadar ba k vardr 9ad an Episcopus" +atona" 'eriapus o an ba k ar yok mudur_>. suda ve yery0A0nde ne kadar var k varsa" ,5kte de o kadar var k vardr ve bun a8 birbir erine denk d0Cmektedir er. son o arak da" yaV rat mC her Ceyin i-inde \Qaro uC" ktidar" /i ,i ve <Ck toV hum ar eken\ 8anrdan bir par-a vardr.3 /5y ece" benAerV i(in ve mekMnn sa( ad( ba( anty a" benAeri komCu kV

% G. 'orta" La 'hysionomie Bumaine" s. 1" !r. Zev" #&DD. : P. < drovandi" Monstromm Bis oria" s. &&:" /ononiae. 3 8. +ampanet a" Rea is 'hi osophia" s. $2" !rank=urt" #&%:. 32 Kdimda ve eyhi

an ve yakn ar 5A0m eyen bu yakn (n ,0c0y e" d0nya kendi kendine Aincir enmektedir. Ber temas noktasnda" bir 5ncekine ve bir sonrakine benAeyen bir ha ka baC aV makta ve sona ermektedir ve benAer ik er" u- ar 98anr ve Madde> uAakta tutarak" -emberden -embere birbir erini iAV emekte" bu u- ar Bakimi Mut ak4n iradesinin en derin uyV kuda o an k5Ce ere kadar n0=uA etmesini sa( ayacak Ceki V de yak aCtr maktadr ar. 'orta4nn @o(a /0y0 ad kitaV bnda and(" iCte bu ,er,in ve titreCim i muaAAam Aincir" bu yakn k ipidir6 \bitki vahCi hayvan a ve vahCi hayvan duy,usa o arak insan a ve insan da ak o arak di(er y dAV ar a yaknsa" bu ba( ant i k nedenden en aCa( ve 5nemV siA Cey ere kadar ,eri miC o an bir ipe benAer Ceki de iC eV mektedir. bu ba( ant karC k ve s0rek idir. 5y esine ki" Cn arn sa-an y0ce erdem bu noktaya" e(er onun bir ucuV na dokunu acak o ursa ,e ecek" titreyecek ve ,eri ka an 5 V d0recektir. \D /enAer i(in ikinci bi-imi aemu a0o4dur. bir cins yaknV k. ama yer yasasndan kurtu muC o arak ve mesa=e i-inde hareketsiA bir Ceki de oynayarak. ?anki uAaysa bir ikte haV reket kopmuC ve Aincirin birbirinden ayr mC o an ha k aV r" -ember erini birbir erinden uAakta" temassA bir benAerV i(e ,5re yeniden 0re0yor armC ,ibi. Rekabet4in 9aemu aV tio> i-inde" yansmaya ve aynaya i iCkin bir Cey vardr6 d0nV yaya da( mC Cey er" onun arac (y a birbir erine cevap vermektedir er. nsan y0A0" uAaktan ,5ky0A0y e" 8anrnn bi ,e i(iy e yetersiA bir Ceki de rekabet etmektedir. ayn CeV ki de" iki ,5A snr par ak k ary a" ,eniC ve ayn ,5ky0V A0n0n yayd( b0y0k aydn ( yanstmaktadr. a(A QeV n0s4t0r" -0nk0 aCk 5p0c0k eri ve s5A eri oradan ,e-mekteV dir. burun ;0piter4in asasnn ve Merk0r40n kanat ve yV an sopasnn bir im,esidir.& ey er bu rekabet i iCkisiy e"
D G 'orta" Ma,e nature e" s %%" !r. Zev. Rouen" #&D*. & P <krovandi" a,e" s. :. @0nyann Ls ubu 3$

evrenin bir ucundan di(erine" ara arnda ba( ant veya yaV kn k o madan birbir erini tak it edebi ir er. d0nya" aynaV da yeniden iki i ha e ,e mesiy e" kendine 5A,0 o an mesaV =eyi i ,a etmektedir. bu sayede" her Ceye veri miC o an ba(V antya 0ste ,e mektedir. PAay kat eden bu yansma ardan i k o an ar han,i eridir_ /unu s5y emek -o(u Aaman m0mk0n de(i dir. -0nk0 rekabet Cey erin bir cins do(a ikiA i(idir. var (n" iki kenar do aysA o arak karC karCya

,e en bir kvnm anmasndan kaynak anmaktadr. 'arace V sus" d0nyann bu teme i iki eCmesini" ikiA erin ,5r0nt0V s0y e kyas amaktadr. bun ar \hi- kimsenin" han,isinin di(erine kendine benAer i(i ,etirdi(ini s5y emesine o arak vermeyecek kadar tam bir Ceki de benAeCmektedir er.\ ) <ncak" rekabet At aCtvrd( iki =i,0r0 birbirinin karCV snda hareketsiA brakmamaktadr. /un ardan birinin daha Aay= o du(u ve onun edi ,in aynasnda kendini yanstan di(erinin ,0- 0 etkisini kabu etti(i o maktadr. Y dA ar" hi-bir de(iCik ik o madan" mode i" boAu maA bi-imi o dukV ar ve t0m etki erini 0Aer erine ,5nderdik eri ot ara 0ste ,e mekte de(i er midir_ Karan k yery0A0" y dA arn serV pi i o du(u ,5ky0A0n0n aynasdr. ama bu -ekiCmede" iki rakip ne ayn de(erde ne de eCit iyakattedir. Itun aydn V (" ,5ky0A0n0n sa= bi-imini yeniden 0retmektedir. +ro iV us" \y dA ar b0t0n ot arn d5 yata(dr ve ,5ky0A0ndeki her bir y dA" bir otun manevi temsi idir. b5y ece her ot veV ya bitki ,5ky0A0ne bakan d0nyevi bir y dAdr. bu ,5ky0V A0 y dA yery0A0 y dA arndan ya nAca maddesi itibariyV e =ark dr... G5kse bitki ve ot ar d0nya tara=na d5n0kV t0r er ve do(rudan do(ruya yarattk ar ot ara bakmakta" on ara baA 5Ae erdem er aktarmaktadr ar.\ 2
'arace se" Leber 'aramimm" s. :" Zev. Gri ot de Givry" 'aris" #$#:. +r ius" 8raite des ?i,natures" s. #2" 1V4r. +ev. Lyon" #&%3. D* Ke ime er ve ey er

!akat" -ekiCmenin a-k ha e ,e di(i ve sakin aynann artk \kabarmC iki asker\in ,5r0nt0s0nden baCka bir Ceyi yanstmad( da o maktadr. /enAer ik bu durumda" bir biV -imin baCka bir bi-im e kav,as Vveya maddenin a(r ( veya yer er arasndaki mesa=e nedeniy e kendinden ayr V mC ayn bir bi-imin kav,asV ha ine ,e mektedir. 'arace V sus4un adam" tpk ,5k kubbe ,ibi" \y dA arn as \ durV du(u bir yerdedir. ama ona" \hrsAn =orsa (a" kati in teV ker e(e" ba (n ba k-ya" av hayvannn avcya\ o du(u ,iV bi ba( anmamCtr. nsann ,5k kubbesi \5A,0r ve mukteV dir\ o abi mektedir" onun \hi-bir emre boyun e(meme\" \yaratk arn di(er hi-birinin h0km0 a tna ,irmeme\ hakV k bu unmaktadr. /u adamn i- ,5(0 5Aerk o abi ir ve kenV dinden baCka hi-bir Ceye yas anmayabi ir. ama ayn AamanV da bi ,ide o an bi ,e i(i arac (y a d0nyann d0Aenine benAer ha e ,e mesi" bu d0Aeni kendi i-inde ,e iCtirmesi ve b5y ece" y dA arn par ad( ,5ky0A0n0 den,e emesi koV Cu uy a. /u durumda" bu ayna bi ,e i(i" i-ine yer eCtiri di(i d0nyay kuCatacaktr. b0y0k ha kas ,5ky0A0n0n dibine ve daha 5te ere kadar d5necektir. insan \y dA ar kendi i-inde i-erdi(ini..." ve b5y ece ,5k kubbeyi b0t0n etki eV

riy e bir ikte taCd(n\ keC=edecektir.$ Rekabet kendini 5nce basit" ka-amak" uAak bir yansV ma ha inde vermektedir. d0nyann a an arn sessiAce kat etmektedir. !akat a-t( mesa=e" onun ince e(reti emesi taV ra=ndan ipta edi mektedir. ,5r0 ebi ir ik i-in a-k o arak ka maya devam etmektedir. Qe bu d0e oda karC karCya ,e en iki =i,0r" birbir erini e e ,e-irmektedir. /enAer" benV Aeri kapsamakta" o da kendi hesabna onu kuCatmaktadr" ve be ki de" sonsuAa kadar s0rme ,0c0ne sahip bir ikiA enV me yo uy a yeniden kapsanacaktr. Rekabetin ha ka ar" yaV kn (n unsur ar ,ibi bir Aincir o uCturmamaktadr" daha
$ 'arace se" a,e. @0nyann Ls ubu D#

-ok eCmerkeA ig yansma ve rakip ha ka ar meydana ,etirV mektedir. L-0nc0 benAer ik bi-imi kyas4tr @aha 5nce Yunan bi imi ve orta-a( d0C0ncesi tara=ndan bi inen" ama bu iki d5nemde muhteme en =ark Ceki de uy,u anan eski bir kavramdr. +onvenientia ve aemu a0o" bu kyasn i-inde -aV kCmaktadr. Kyas" tpk aemu atio ,ibi" benAer ik erin meV kMn i-indeki harika -arpCma arn sa( amaktadr. ama conV venientia ,ibi" ayar ama ar" ba( ar ve ek em erden s5A etV mektedir. G0c0 muaAAamdr" -0nk0 e e a d( benAer ik er" biAatihi Cey erin ,5r0nen ve kit ese benAer ik eri de(i dir. i iCki erin daha ince benAer ik erinin bu unmas onun i-in yeter idir. /5y ece y0k0 ha=i= emiC o arak" ayn bir noktaV dan itibaren" be irsiA sayda akraba k kurabi ir. Erne(in" y dA arn i-inde par adk ar ,5ky0A0y e o an i iCki eri ayV n Aamanda ot i e yery0A0" can ar i e oturduk ar d0nya" maden er ve e mas ar i e i-ine ,5m0 d0k eri kaya ar" duyu or,an ar i e harekete ,e-irdik eri -ehre" deri eke eri i e ,iA ice dam,a adk ar v0cut arasnda bu unmaktadr. /ir kyas" bu y0Aden tartC r ha e ,e meksiAin" kendi 0AerinV de tersine de d5nebi ir. /itki i e hayvan arasndaki eski kV yas 9bitki" baCn aCa(da tutan" a(A Vveya k5k eriV topraV (a ,5m0 0 o an bir hayvandr>" +esa pinus tara=ndan ne e eCtiri mekte ne de reddedi mektedir" +esa pinus bunun tersine" bitkinin" bes enme i ke eri bir v0cut ,ibi uAayan ve bir baC a sona eren 9ta-" -i-ek er" yaprak ar> bir sap boyunV ca tabandan Airveye do(ru y0kse en" ayakta duran bir hayV van o du(unu keC=etti(inde bu kyas ,0- endirmiCtir6 terV sine bir i iCki" ama \k5k0 bitkinin a t b5 0m0ne" sap 0st b5 0m0ne\ yer eCtiren i k kyas a -e iCki i-inde de(i dir" -0nk0 \hayvan arda da damar sistemi a t ksmdan baC aV makta ve ana damar baCa ve ka be" do(ru -kmaktadr.\ #*
#* +esa pin" @e ' ans0 Libri" aQ1" #D2:.

D%

/u tersine d5nebi ir ik ,ibi" bu -okde(er i ik de kyasa evrense bir uy,u anma a an sa( amaktadr. @0nyann b0V t0n bi im eri" onun sayesinde birbir erine yak aCabi mekteV dir er. <ncak" bu her bir y5nden ,e-i en mekMnn i-inde ayrca k bir nokta vardr6 buras kyasa doymuCtur 9herV kes burada destek nokta arndan birini bu abi ir> ve i iCkiV er buradan ,e-erken" boAu maksAn tersine d5nebi ir. /u nokta insandr. insan hayvan ar a ve bitki er e o du(u ,ibi" yery0A0y e" maden er e" ma(ara ardaki sarkt ar a veya =rV tna ar a o du(u ,ibi" ,5ky0A0y e de oran i-indedir. @0nV yann ,0- erinin arasna diki miC o arak" ,5k kubbey e i iCV ki ha indedir 9,5ky0A0 boC uk karCsnda ne ise" onun -ehV resi de bedeni karCsnda odur. nabA tpk y dA arn kenV di erine 5A,0 ,0Aer,Mh arnda do aCma ar ,ibi atmaktadr. y0A0ndeki yedi de ik" ,5ky0A0n0n yedi ,eAe,eni ,ibidir>. =akat o b0t0n bu i iCki eri teraAi endirmektedir ve bun ar" insan deni en hayvan i e 0Aerinde yaCad( yery0A0 arasnV daki kyasta" benAeri bir Ceki de bu unmaktadr6 eti toprakV tr" kemik eri kaya ardr" damar ar b0y0k nehir erdir" sidik torbas deniAdir ve yedi esas or,an maden yatak arnn diV binde sak anan yedi meta dir.## nsan v0cudu" her Aaman bir evren at asnn m0mk0n yarsdr. 'ierre /e on4un insan iske eti ve kuC arnki arasndaki i k karC aCtrma evhay nas ayrnt arna kadar -iAdi(i bi inmektedir6 burada \apV pendi] 9ek enti> ad veri en ve kanat a kyas and(nda baCV parma(n e e oran ,ibi o an kanat-k\ ,5r0 mektedir" \kaV nat-(n ucu biAdeki baCparmak ,ibidir.... kuC ara bacak ,ibi veri miC o an kemik bi-imi topu(umuAa denk d0CV mektedir. tpk biAim d5rt ayak parma(mAn o du(u ,ibi" kuC ar da d5rt parma(a sahiptir ve bun arn sonuncusu oransa o arak biAim baCparma(mA ,ibidir.\#% /0t0n bu
## +ro ius" a,e" s. 22. @0nyann 0s ubu D:

Ke ime er ve ey er

kesin eme er" ancak a1a. y0Ay bi ,i eriy e donanmC bin i-in karC aCtrma anatomi o maktadr. /enAer ik =i,0r eriV ni onun arac (y a bi ,imiAe u aCtrd(mA tab o" bu nokV tada 9ve hemen hemen sadece bu noktada> aQ1. y0Ay bi V ,i erini Cey ere uyar ayan tab oyu kesmektedir. !akat ,er-e(i s5y emek ,erekirse" /e on4un tasviri" onu kendi d5neminde m0mk0n k mC o an perspekti=ten baCka bir Ceye ait de(i dir. < drovandi4nin insann a t tara=V arm d0nyann pis yer erine" cehenneme" burann karanV k arna" Evren4in dCk ar ,ibi o an anet i ere kyas adV (nda yapt( ,5A emden ne daha rasyone ne de daha biV imse dir.#: /e on4un tasviri" +ro ius4un d5neminde beyin

kanamas i e =rtna arasnda yap an k asik karC aCtrma kadar" ayn kyas ama koAmo,ra=yaya aittir. =rtna" hava a(r aCu(nda baC amakta ve -a kant ha e ,e mektedir. kriA de d0C0nce er a(r ve kay, o duk arnda baC amakV tadr. sonra bu ut ar y( makta" karn CiCmekte" =rtna patV amakta" sidik torbas par-a anmaktadr. CimCek er -akarV ken" ,5A er m0thiC bir Ceki de par amaktadr" ya(mur ya(V makta" a(A k5p0rmektedir" y drm d0Cerken ruh ar deriV yi pat atmaktadr. ama sonra hava yatCmakta ve hastann ak baCna ,e mektedir.#3 Uihayet" d5rd0nc0 benAer ik bi-imi" sempati er 9yaV kn k> oyunu tara=ndan sa( anmaktadr. /urada hi-bir yo 5nceden be ir enmemiCtir" hi-bir mesa=e tahmin edi meV miCtir" hi-bir ba( ant h0kme ba( anmamCtr. ?empati" d0nyann derin ik erinde" serbest durumda ro oynamaktaV dr. En ,eniC mekMn ar bir anda aCmaktadr6 sempati" ,eAeV ,enden" h0km0 a tndaki insana bir CimCek ,ibi inmek eV dir. tek bir temastan do(abi ir Vbir tek 5 0m0n yakm (nV
#% ' /e on" Bistoire de a Uature des Iiseaoc" s. :)" 'aris" #D@D. #: < drovandi" a,e" s. 3. #3 +ro ius" a,t" s. 2). D3 Ke ime er ve ey er

dan 5t0r0" onu kok ayan herkesi \h0A0n 0 ve 5 0mc0 \ kV an Cu \cenaAe t5ren erinde ku an an matem ,0 eri\ ,iV biV.#D !akat ,0c0 o kadar =aA adr ki" tek bir temastan =CV krmak a ve mekMn ar aCmak a yetinmemektedir. Cey erin d0nyadaki hareketine yo a-makta ve en uAaktaki yakn aCV ma arn harekete ,e-irmektedir6 a(r ar yerin a(r (na ve ha=i= eri a(r ksA boC u(a do(ru -ekmektedir. k5k eri suV ya do(ru itmekte ve ,0nebakann b0y0k san -i-e(ini ,0V neCe do(ru d5nd0rmektedir. /undan da =aA as" Cey eri dC ve ,5r0 ebi ir bir hareket e birbir erine do(ru -ekerek" ,iAV ice bir i- harekete yo a-maktadr Vbayra( birbir erinden devra an nite ik erin bir yer de(iCtirmesi6 ateC scak ve haV =i= o du(undan havaya do(ru y0kse mekte" a ev er hi- bkV madan ona do(ru diki mektedirV. ama kendi kuru u(unu 9bu onu toprak a akraba k maktayd> kaybetmekte ve b5yV ece bir nem i ik 9bu onu suya ve havaya ba( amaktadr> kaAanmaktadr. bu durumda ha=i= buhar" mavi duman buV ut ha inde da( maktadr6 hava ha ine ,e miCtir. ?empati" <ym4nn o kadar ,0- 0 ve srar bir ha idir ki" benAer4in biV -im erinden biri o mak a yetinmemektedir. 5A0m eme" Cey eri birbir erine 5AdeC k ma" on ar karCtrma" bireyse V ik erini kaybettirme ,ibi teh ike i bir ,0ce sahiptir Vdemek ki" on ar o duk ar Ceye yabanc k abi mektedirV. ?empati d5n0Ct0r0r. /oAar" ama bunu 5AdeC4in y5n0nde yapar. 5yV

esine ki" e(er ,0c0 den,e enmeseydi" d0nya tek bir noktaV ya" t0rdeC bir kit eye" <yn4nm ask suratna indir,enmiC o urdu6 d0nyann b0t0n par-a ar" tpk tek bir mknatsn sempatisi ve -ekimi nedeniy e havada as ka an Cu maden Aincir eri ,ibi" ara arnda kopuk uk ve mesa=e o madan birV bir erine tutunur ve i etiCim ha inde o ur ard.#& Cte bu nedenden 5t0r0" sempati ikiA -ehresi o an anV
#D G. 'orta" a,e" s. )%. #& a,e @0nyann Ls ubu

55

tpati tara=ndan te a=i edi miCtir. <n0pati" Cey eri soyut anV mC k an i-inde tutar ve 5A0m enmeyi en,e er. her t0r0 kendi inat- =ark (nn ve o du(u Cey o arak s0rme e(i iV minin i-ine kapatr6 \bitki erin birbir erinden ne=ret ettikV eri o duk-a y bi inir... [eytin ve 0A0m0n ahanadan ne=V ret ettik eri s5y enir. kabak Aeytinden ka-ar... 1Ck ,e-irV meyen ve ka n a(a- ar ,0neCin scak ( ve topra(n nemi sayesinde b0y0d0k erinden" bun ardan her birinin di(eriV ne Aarar vermesi Aorun udur" k5k eri -ok o an a(a- ar i-in de ayn durum ,e-er idir.\#) /5y ece" d0nya var k ar AaV man i-inde sonsuAa kadar birbir erinden ne=ret edecek er ve her sempatiye karC" vahCi iCtah arn koruyacak ardr. \Bint =aresi timsah i-in Aarar dr" -0nk0 @o(a bu hayvan ona d0Cman o arak vermiCtir. b5y ece timsah ,0neCte e( eV nirken" =are ona 5 0mc0 tuAak ar kurmaktadr. timsahn a(A a-k o arak uyudu(unu =ark edince" buradan i-eri ,irV mekte ve onun ,eniC ,rt a(ndan ,e-erek karnna inmekV te" i- or,an arn kemirmekte" sonunda hak ad( hayvann karnndan -kmaktadr\. <ma" =arenin d0Cman ar da onu ,5A emektedir er6 -0nk0 5r0mcek e hi- ,e-inemeA ve \enV ,erek y any a -ok kere kav,a eder ve 5 0r.\ In ar da(V tan" ama ayn Aamanda kav,aya -eken" on ar 5 0mc0 kV an ve kendi sra ar ,e di(inde 5 0m0n kuca(na atan bu antipati oyunu i e Cey er" hayvan ar ve d0nyann b0t0n =iV ,0r eri ne ise er o o arak ka maktadr ar. ey erin 5AdeC i(i" bun arn baCka arna benAeyebi meV eri ve yakn aCabi me eri Vama kendi 5A,0n 0k erini koruV yarakV o ,usu" sempati i e onun karC ( o an antipati araV sndaki s0rek i teraAi enmedir. Bu durum Cey erin b0y0meV erini" ,e iCme erini" karCma arn" yok o ma arn" 5 me eV rini" ama kendi erini sonsuAa kadar yeniden bu ma arn" ksacas bir mekMn 9ama bu mekMn" at= noktas" tekrar ve
#) ; +ardan" @e a ?ubtitite" s. #D3" !r. Zev" #&D&. D& Ke ime er ve ey er

benAer ik a an arna sahiptir> ve bir Aaman 9ama bu Aaman ayn t0r eri" ayn =i,0r eri" ayn unsur ar sonsuAa kadar orV

taya -karmaktadr> o du(unu a-k amaktadr. \@5rt cisim 9su" hava" ateC" toprak> kendi ik erinden ne kadar basit ve nite ik eri ayn o sa da" Yaratc4nm karCk unsur ardan biV rinci cisim erin meydana ,e ecek erini emretmesinden 5t0r0" bun arn uyum ve uyumsuA uk ar =ark edi ir niteV iktedir" bu on arn nite ik erinden bi inmektedir. <teC unV suru scak ve kurudur. demek ki so(uk ve nem i o an suV yun nite ik eriy e antipati ha indedir. ?cak ve nem i hava" so(uk ve kuru toprak" antipati demektir. In ar uyuCturV mak 0Aere" hava ateC e suyun arasna" su toprak a havann arasna konu muCtur. Bava scak o du(u i-in" ateCe yaknV dr ve nem i i(i sayesinde suya uyum sa( ayabi mektedir. Uem i i(inin m o mas i-in" ateCin ssn aAa tmakta ve ondan yardm a arak snmaktadr. 5te yandan" suyun nem i so(uk u(unu vasat scak (y a tmaktadr. ?uyun nem i i(i havann scak (y a snmakta ve topra(n so(uk kuru u(unu ,idermektedir.\#2 ?empatiVantipati -i=tinin e,emen i(i" bu -i=tin h0kmetti(i hareket ve da( ma b0t0n benAer ik bi-im erine yer vermektedir. k 0- benAer ik b5y ece yeniden e e a nmC ve a-k anmC o maktadr. @0nyann b0t0n hacmi" yakn ktan kaynak anan b0t0n komCu uk ar" rekabetin b0t0n yank ar" kyasn b0t0n AinV cir eme eri" Cey eri yak aCtrmaya ve birbir erinden uAakta tutmaya hi- ara vermeyen bu sempati ve antipati mekMn tara=ndan destek enmekte" bes enmekte ve ikiye kat anV maktadr. @0nya bu oyun sayesinde 5AdeC o arak ka makV tadr. benAer ik er neyse er o o arak ka maya ve benAeCmeV ye devam etmektedir. <yn" ayn o arak ve kendi 0Aerine ki it enmiC o arak ka maktadr.
#2 ?V G. ?. <nno ations ou Grand Miroir du Monde de @uchesne" s. 3$2.

11. M[<L<R <ncak" sistem kapa de(i dir. /ir a-k k var (n s0rd0rV mektedir6 E(er yeni bir benAer ik =i,0r0 ,e ip diAiyi taV mam amasayd" Vonu ayn Mnda hem tam hem de aCikMr k masaydV" b0t0n benAer ik oyunu bu a-k ktan ,e-erek" kendinden ka-ma veya karan kta ka ma teh ikesiy e karCV aCabi irdi. +onvenien0a" aemu atio" kyas ve sempati" Cey erin birV bir erine benAeyebi me eri i-in kendi 0st0ne kapanmak" ikiAini o uCturmak" kendini yanstmak veya Aincir emek Aorunda o du(unu s5y emektedir er. /un ar" benAer ik yo V arn ve bu yo arn nere erden ,e-tik erini s5y emektedirV er. ama benAer i(in nerede o du(unu" nas ,5m0 d0(0n0" han,i iCaret e tannd(n bi dirmemektedir er. Iysa" be ki de b0t0n bu harika benAer ik bo u(unu" onu" d0nya d0AeV

ni tara=ndan uAun Aamandan beri ve biAim iyi i(imiA i-in haAr and(n =ark etmeden kat etmemiA s5A konusu o aV caktr. /o(anotunun ,5A hasta k arn iyi eCtirdi(ini veya Carap ruhuy a havanda d5v0 m0C ceviAin baC a(rsn ,e-irV di(ini bi mek i-in" bir iCaretin biAi uyarmas ,erekir6 bu o V maksAn" bu sr sonsuAa kadar ,iA i ka r. <caba" bir insanV a yaCad( ,eAe,en arasnda bir ikiA ik mi" yoksa bir -ekiCV me i iCkisi mi o du(unu" bedenimiA ve y0A0m0Adeki -iA,iV erde Mars4n rakibi mi" yoksa ?at0rn4e akraba m o du(uV nun iCaret erinin bu unup bu unmad(n bi mek m0mk0n o abi ecek midir_ G5m0 0 benAer ik erin" Cey erin y0AeV yinde iCaret edi me eri ,erekir. ,5r0 meA kyas arn ,5r0 0r bir iCaretine ihtiya- vardr. Ber benAer ik ayn Aamanda" hem en aCikMr hem de en iyi sak anmC o an de(i midir_ Uitekim" benAer ik -akCan par-a ardan VbaA ar 5AdeC" baV A ar =ark V meydana ,e memiCtir6 tek bir ayn ktr ve bu da ya ,5r0 0r ya ,5r0 meA. @emek ki" benAer ikte Vya 0sV
D2

t0nde" ya yanndaV" onun kuCku u kv cm arn aydn k bir kesin i(e d5n0Ct0ren bir karar unsuru o masayd" kstaV s o madan ka rd. mAasA benAer ik yoktur. /enAerin d0nyas" ancak iCaV ret enmiC bir d0nya o abi ir. 'arace sus" \nsann yaran i-in yaratt( ve ,iA edi(i Cey er... 8anrnn iradesi de(i dir. Qe baA Cey eri sak adysa da" hi-bir Ceyi 5Ae dam,as o V madan" dC ve ,5r0n0r iCareti o madan brakmamCtr VtpV k haAine ,5men birinin" onu tekrar bu abi mek i-in" bu yeri iCaret emesi ,ibiV.\#$ /enAer ik er bi ,isi bu imAa arn d5k0m0ne ve on arn Ci=re erinin -5A0 mesine dayanmakV tadr. /itki erin do(a arn 5(renmek i-in" on arn kabuk aV rnda durak amak yararsAdr" do(rudan do(ruya iCaret ere ,itmek ,erekir" \taCdk ar 8anr ,5 ,esi ve ,5r0nt0s0nde veya i- erdeminde" ki bu on ara ,5k tara=ndan do(a bir donanm o arak veri miCtir... erdem dedi(imiA Cey daha -ok imAadan tannr.\%* mAa ar sistemi" ,5r0n0r i e ,5r0nV meA arasndaki i iCkiyi tersine d5nd0rmektedir. /enAer ik" Cey eri d0nyann tabannda ,5r0n0r k an Ceyin ,5r0nmeA bi-imiydi. =akat bu bi-imin de kendi hesabna aydn anaV bi mesi i-in" onu derin ,5r0nmeA i(inden -ekecek ,5r0n0r bir =i,0r ,erekir. Cte bu nedenden 5t0r0" d0nyann -ehreV si arma ar" karakter er" Ci=re er" karan k s5A er e V8urner" \hiyero, i= er\ e demekteydiV kap dr. Qe do aysA benAerV ik a an" b0y0k bir a-k kitap ,ibidir. say=ann t0m0 boV yunca" kesiCen ve baAen de birbir erini tekrar ayan ,arip =iV ,0r er ,5r0 mektedir. <rtk on arn Ci=resini -5Amek yeterV

Ke ime er ve ey er

#$ 'arace se" die $ M0cher der Uatura Renim" 8op u Eser eri" s. :$:" ?ubdor== Yay" c 1a. %* +ro ius" s. 3. %# a,e" s &. @0nyann Ls ubu D$

idir6 \topra(n derin ik erinden ,e en b0t0n ot arn" bitkiV erin" a(a- arn ve di(er erinin her biri birer kitap ve sihirV i iCaret de(i midir_\%# LAerinde Cey erin birbir erini yanV

sttk ar ve ,5r0nt0 erini birbir erine ,5nderdik eri b0y0k sakin ayna" as nda s5A er e u(u damaktadr. ?essiA yansV ma ar" on ar iCaret eden ke ime er e ikiA enmiC erdir. Qe diV (er hepsini kapsayan ve on ar tek bir diAinin i-ine kapatan sarma bir benAer ik bi-iminin sayesinde" d0nya konuCan bir insan a karC aCtr abi ir6 \tpk an ama yetene(inin ,iAV i hareket erinin s5A e dCa vuru du(u ,ibi" ot ar da merakV hekim e imAa ary a konuCmakta" ona... do(ann sessiA 5rt0s0n0n a tnda sak anmC o an i- erdem erini i=Ca etV mektedir. \%% !akat" bu di in kendinin 0Aerinde biraA durmak ,erekV mektedir. Inu meydana ,etiren iCaret erin 0Aerinde. /u iCaret erin" iCaret ettik eri Ceye nas ,5nderme yaptk arV nn 0Aerinde. /o(anotu i e ,5A er arasnda sempati vardr. E(er bitV kinin 0Aerinde onun ,5A hasta k arna iyi ,e di(ini be irV ten bir s5Am0C ,ibi duran bir imAa" bir dam,a bu unmasayV d" bu 5n,5r0 emeA i iCki karan kta ka rd. /u iCaret" onun tohum arnda tam o arak okunabi ir durumdadr6 bun ar" ,5A kapak arnn ,5A er i-inki durumuna benAeyen beyaA bir Aarn i-inde yer a an" k0-0k ve koyu renk i yuV var ak ardr.%: +eviA i e baC arasndaki i iCki i-in de ayn Cey ,e-er idir. \ka=atas Aar yara ar\n iyi eCtiren Cey" meyV venin kemik erinin Vyani kabu(ununV 0st0ndeki yeCi kaV n kabuktur. =akat" baCn i-indeki a(r ar" \tamamen beyne benAeyen\ -ekirde(in kendi tara=ndan 5n enmektedir. %3 iCkinin iCareti ve bunu ,5r0n0r k an Cey" sadece benAetV medir. sempatinin Ci=resi orann i-inde yer a maktadr. !akat biAAat orann kendisi" acaba tannabi mek i-in han,i imAay taCyacaktr_ E veya a n -iA,i erinin insann
%% a,e. %: age, s. ::. %3 a,e" s. ::V:3.

&*

e(i im erini" hayatn b0y0k dokusu i-indeki kaAa ve ,e-iCV eri beden 0Aerine resmettik eri nas bi inebi ecektir_ ?emV pati" beden i e ,5k arasnda i etiCim kurdu(undan ve ,eAeV ,en erin hareketini insan arn macera arna aktard(ndan 5t0r0... <yn Aamanda" bir -iA,inin ksa (nn ksa bir haV yatn basit ,5r0nt0s0n0" iki -iA,inin kesiCmesinin bir enV

Ke ime er ve cy c

,e e karC aC aca(n. bir -iA,inin y0kse en hareketinin bir kimsenin baCarya -kCn yanstmasndan 5t0r0... GeniCV ik" Aen,in ik ve c5mert ik iCaretidir. s0rek i ik ta ihi" s0V reksiA ik ta ihsiA i(i be irtir.%D /eden i e kader arasndaki b0y0k benAer ik" ayna ar ve yakn k ar sisteminin t0m0 tara=ndan imAa anmCtr. /enAer ik eri iCaret eden er" semV pati er ve rekabet erdir. Rekabete ,e ince" onu benAetmey e tanmak m0mk0nV d0r. ,5A er y dA ardr" -0nk0 C( tpk karan (n i-indeV ki y dA ar ,ibi -ehrenin 0Aerinde yaymaktadr ar ve -0nV k0 k5r er d0nyada" en karan k ,ecede ,5ren keskin ,5A 0V er ,ibidir er. Rekabeti yakn ktan da tanmak m0mk0nV d0r6 ,0- 0 ve cesur hayvan arn bacak arnn u- tara= arV nn ,eniC o du(u ve sanki bun arm ,0- eri beden erinin en uAak ksm arna aktan mCcasna ,e iCmiC o du(u Yunan V ardan beri bi inmektedir. nsann y0A0 ve e i de ayn Ceki V de" ba( anmC o duk ar ruha o an benAer i(in iCaretini taV Cyacak ardr. @emek ki" ,5Ae en ,5r0n0r benAer ik erin taV nnmas" Cey erin ara arndaki yakn (n keC=edi mesi tabaV n 0Aerinde o maktadr. Qe e(er Cimdi" yakn (n her Aaman akt0e bir yer be ir enmesi tara=ndan tannd(" bir-ok var (n ayn o mama arna ra(men yakn o duk ar d0C0n0 ecek o ursa" 9hasta k i e i ac" insan i e y dA ar" bitki i e ihtiyac o an toprak arasnda o abi di(i ,ibi> d0C0V n0 ecek o ursa" yeniden bir yakn k iCareti ,erekecektir. Iysa" iki Ceyin birbir erine ba( o du(unu ,5steren" bunV
%D ;. +ardan" Meoposcopie" s. 1BVQ111" #&D: yayn. @0nyann Ldubu &#

arn birbir erini karC k o arak" tpk ,0neC i e ,0nebaV kan veya su i e kaba(n b0y0mesinde o du(u ,ibi -ekmeV sinden%& ara arnda yakn k ve sempati o masndan daha baCka bir iCaret var mdr_ /5y ece -ember kapanmaktadr. <ncak" bunun han,i ikiA enme er sistemiy e ,er-ek eCti(i ,5r0 mektedir. /enV Aer ik er bir imAa ,erektirmektedir" -0nk0 bun arn arasnV dan hi-biri" e(er okunak bir Ceki de iCaret enmeseydi" =ark edi emeAdi. <ma bu iCaret er ne erdir_ /un ar" d0nyaV nn t0m ve-he eri i-inde neyin sayesinde barnmaktadr ve birbir erine do anan bu kadar -ok saydaki =i,0r0n i-inden bir tanesinin ,iA i ve 5Ase bir benAer i(i iCaret eden karakV teri nas an aC maktadr_ Inun kendine 5A,0 iCaret o ma de(eri i-indeki iCareti han,i bi-im meydana ,etirmektedir_ /u benAer iktir. Caret etti(i Cey e benAer i(i o du(u 5 -0de 9yani benAeme> iCaret etmektedir. <ncak" iCaret etti(i bir t0rdeC ik de(i dir. -0nk0 imAadan ayr o an var (" iCareti o du(u -ehrenin i-inde si inecektir. baCka bir benAer ik. biV

rinciyi tanmaya yarayan" ama kendi sras ,e di(inde bir 0-0nc0s0 tara=ndan ortaya -kar an bir benAer iktir. Ber benAer ik bir imAa taCr. =akat bu imAa ayn benAer i(in orV tak bir bi-iminden ibarettir. Ey esine ki" iCaret erin b0t0V n0" benAer ik er -emberinin 0Aerine" birincisini noktas noktasna ikiA eCtiren ikinci bir -ember kaydrmaktadr. bu k0-0k kayma" sempatinin iCaretini benAetmenin i-inde" benAetmeninkinin rekabetin i-inde" rekabetininkinin yaV kn ( i-inde yer a masna yo a-makta" yakn k da kendi hesabna sempatinin iCareti o arak tannr ha e ,e mekteV dir. .. mAa i e iCaret etti(i tamamen ayn do(adandr ar. tek bir =ark da(tm yasasna uymaktadr ar. b5 me ayndr. Caret eden bi-im i e iCaret edi en bi-im benAer ik erV dir" ama yandan. Qe hi- kuCkusuA" benAer ik aQ1. y0Ay
%& /acon" Bistoire UatrePe" s. %%#" !r Zev. #&:#.

&%

bi ,isi i-indeki en evrense Cey o ma 5Ae i(ine bundan 5t0V r0 sahip o muCtur. hem en ,5r0n0r hem de keC=edi mesi ,erekendir" -0nk0 en ,iA i Ceydir. bu bi ,i bi-imini be ir eV mekte 9-0nk0 ancak benAer ik yo arnn iA enmesiy e tanV nabi mektedir> ve ona i-eri(inin Aen,in i(ini ,aranti etV mektedir 9-0nk0 iCaret er ka dr r ka dr maA ve bun arn iCaret ettik erine bak r bak maA" biAAat /enAer ik4in kenV disi ,0n C(na -kart makta ve kv cm arn kendi C(V nn i-inde -akmaktadr>. Caret eri konuCturmaya ve an am arn keC=etmeye o anak veren bi ,i ve teknik erin b0t0n0ne yorumbi im adn vere im. iCaret erin nere erde o duk arn ayrmaya" on ar iCaret o arak ihdas eden Cey erin ne er o duk arn taV nm amaya" ba( arnn ve ba( ant arnn yasa arn 5(renV meye o anak veren bi ,i ve teknik ere semiyo oHi adn veV re im6 aQ1. y0Ay semiyo oHi ve yorumbi im" benAer ik biV -imi i-inde -akCmCtr. <n amn aramak benAeCen eri a-V (a -karmaktr. Caret erin yasasn aramak" benAeyen CeyV eri keC=etmektir. Qar k arn ,rameri" on arn yorum yoV uy a -5A0m enme eridir. Qe bun arn konuCtuk ar di " onV ar birbir erine ba( ayan sentakstan baCka bir Ceyi an atV mamaktadr. ey erin do(as" bir arada yaCama ar" on ar ba( ayan ve arac (y a i etiCimde bu unduk ar Aincir enV meden" benAer ik erinden =ark de(i dir. Qe bu benAer ik" d0nyay bir u-tan di(erine kat eden iCaret er a(mm i-inden baCka hi-bir yerde ortaya -kmaA. \@o(a\" semiyo oHi i e yorumbi imi birbirinin 0st0nde tutan ince ka n (nn i-iV ne a nmCtr. do(a ne esrar ne de 0Aeri 5rt0 0d0r. kendiV ni baAen saptrd( bi ,iye ancak" bu -akCmann benAer ikV erin ha=i= bir kaymasy a bir ikte hareket etmesi 5 -0s0nde

Ke ime er ve ey er

sunmaktadr. /u y0Aden tab o a-k de(i dir. Ce==a= k daha i k veriden itibaren bu anmaktadr. 8edricen aydn at maV s ,ereken karan k bir mekMn ortaya -kmaktadr. \@o(a\
@0nyann Ls ubu &:

iCte buradadr ve tannmaya -a C mas ,ereken budur. E(er benAer i(in yorumbi imi ve imAa arn semiyo oHisi hi-bir titreCim o madan -akCsa ard" her Cey do aysA ve aCikMr o urdu. <ma" yaA ar meydana ,etiren benAer ik er i e s5y emi meydana ,etiren er arasnda bir \diC\ a-k k o V du(undan" bi ,i ve sar= etti(i sonsuA -aba" burada kendi eV rine 5A,0 mekMna sahip o maktadr6 benAerden ona benAeV yene sonsuA bir AikAak a ,iderek" bu mesa=eyi ka etmek AoV runda o acak ardr. 111. @LUY<U1U ?1U1RL<R1 En ,ene tas a( i-inde" aQ1. y0Ay episteme4si iCte b5y edir. /u dC ,5r0n0C" kendiy e bir ikte baA sonu- ar taCmaktaV dr. Ence" bu bi ,inin hem -ok ka aba k hem de kesin ikV e =akir karakteri. Ka aba ktr" -0nk0 snrsAdr. /enAer ik as a kendinde istikrar o arak ka mamaktadr. ancak" kenV di hesabna baCka arn davet eden di(er bir benAeCmeye ,5nderme yapt(nda sabit eCir. 5y esine ki" her benAer ik ancak di(er hepsinin birikimiy e de(er kaAanmaktadr. ve benAetme erin en ha=i=inin do(ru anmas ve sonunda kesin o arak ,5A0kmesi i-in" d0nyann t0m0n0n kat edi mesi ,eV rekir. @emek ki" birbir erini davet eden teyit erin sonsuAa kadar y( mas yo uy a iC em yapanOyapmak Aorunda o an bir bi ,idir. Qe bu bi ,i bu nedenden 5t0r0" daha teme eV rinden itibaren kum u o acaktr. /i ,inin unsur ar arasnV daki tek m0mk0n ba( ant" top amadr. /u muaAAam s0V tun ar. on arn tekd0Ae i(i buradan kaynak anmaktadr. Caret i e iCaret etti(inin arasna tek ba( o arak benAer i(i 9hem 0-0nc0 ,0- hem de tek iktidar. -0nk0 iCaret ve i-eV ri(in i-inde ayn Ceki de yer a maktadr> koyarak" aQ1. y0Ay bi ,isi kendini hep ayn Ceyi bi meye" ama bunu beV
=g3

irsiA bir ,0Aer,Mhn as a u aC amayan bitiminde bi meye mahkbm etmiCtir. Qe -ok 0n 0 mikrokoAmos kate,orisi iCte burada iC ev ,5rmektedir. /u eski kavram" hi- kuCkusuA" orta-a( boV yunca ve R5nesansn baCnda" be i bir yeni ' atoncu ,e eV nek tara=ndan can andr mCtr. !akat" aQ1. y0Ay da soV nunda" bi ,inin i-inde teme i bir ro oynamCtr. /unun" eskiden deni di(i ,ibi" bir d0nya ,5r0C0 veya he tanschaV uun, o up o mamas pek 5nem i de(i dir. !ii i durumda" bu d5nemin epistemo oHik dC bi-iminin i-inde bir veya daha

Ke ime er ve ey er

do(rusu iki -ok kesin iC evi vardr. @0C0nce kate,orisi o aV rak ikiye kat anmC benAer ik oyunu do(ann b0t0n a an aV rnda uy,u anmakta" araCtrma =aa iyetine" her Ceyin daha b0y0k bir 5 -ekte aynasn bu aca(n ve makrokoAmik teV minatn bu aca(n ,aranti etmekte" bunun karC (nda" en y0ksek k0re erin ,5r0n0r d0Aeninin d0nyann en kaV ran k derin i(inde yansyaca(n 5ne s0rmektedir. !akat" do(ann ,ene dC bi-imi o arak" birbir erine ek enen benV Aer ik erin yoru maksAn yo a ma arna" ,er-ek ve e(er deyim yerindeyse e e ,e ir snr ar koymaktadr. /0y0k bir d0nyann var o du(unu ve bunun dC -evresinin yarat mC b0t0n Cey erin snrn -iAdi(ini" 5teki u-ta" ,5(0n" y dAV arn" da( arn" nehir erin ve =rtna arn muaAAam d0AeniV ni kendi snr boyut ar i-inde yeniden 0reten ayrca k bir yarat(n var o du(unu ve benAer ik er oyunun bu kuV rucu benAetmenin =ii i snr ar i-inde serpi di(ini iCaret etV mektedir. MikrokoAmos i e makrokoAmos arasndaki meV sa=e istedi(i kadar b0y0k o sun" biAatihi bu o ,udan 5t0r0 sonsuA de(i dir. burada oturan var k ar istedik eri kadar ka aba k o sun ar" on ar sonunda saymak m0mk0nd0r. ve buna ba( o arak" bun arn iCaret er oyunu arac (y a taV ep ettik eri benAer ik er her Aaman birbir erine yas ansa ar da" artk e den be irsiA bir Ceki de ka-ma teh ikesi taCmaV
@0nyann Ls ubu
&D

maktadr ar. /irbir erini destek eyecek eri ve ,0- endireV cek eri tamamen kapa bir a an ar vardr. @o(a" iCaret er ve benAer ik er oyunu o arak" koAmosun ikiA =i,0r0ne uyV ,un o arak kendi 0Aerine kapanmaktadr. @emek ki" i iCki eri tersine -evirmekten ka-nmak ,eV rekir. MakrokoAmos d0C0ncesi hi- kuCkusuA" aQ1. y0Ay V da deni di(i ,ibi \5nem i\dir. bir araCtrmann sayabi ece(i t0m =orm0 asyon ar arasnda" muhteme en en sk rast anV andr. !akat burada" ya nAca yaA ma Aemenin istatistik bir -5A0m emesinin iAin verebi ece(i bir kant ar ince emeV si s5A konusu de(i dir. E(er bunun tersine" aQ1. y0Ay bi V ,isi arkeo oHik d0Aeyinde Vyani onu m0mk0n k ann i-inV deV sor,u anacak o ursa" makrokoAmos i e mkrokoAmoV sun i iCki eri basit bir y0Aey etkisi o arak ortaya -kmaktaV dr. @0nyann b0t0n benAer ik erinin aranmaya baC amasV nn nedeni b5y esine i iCki ere inan yor o mas de(i dir. <ma" bi ,inin merkeAinde bir Aorun uk bu unmaktayd6 iCaret er i e an am ar arasna 0-0nc0 kiCi o arak dahi edi V miC bir benAer i(in sonsuA Aen,in i(i i e benAer i(in iCaret eden e iCaret etti(ine ,5re bi-im enmesini dayatan tekd0V Ae i(i birbir erine uydurmak ,erekiyordu" iCaret erin ve

benAetme erin birbir erinin 0Aerine sonu o mayan bir dCkabu(a uy,un o arak" karC k bir Ceki de do andk ar bir episteme4de" mikrokoAmos i e makrokoAmos i iCkisinin i-inde bu bi ,inin teminatn ve i-ini d5kmesinin sonunun d0C0n0 mesi ,erekiyordu. /u bi ,i" ayn ,erekir ikten 5t0r0" b0y0 ve a ame i(i ayn anda ve ayn d0A em 0Aerinde kabu etmek AorundayV d. aQ1. y0Ay bi ,i eri biAe" rasyone bi ,inin" b0y0 uy,uV ama arndan t0reme kavram arn ve eski metin erin keC=eV di mesiy e otorite o ma ,0c0 artmC o an koskoca bir k0 V t0re mirasn bir karCmndan meydana ,e miC ,ibi ,5A0kV mektedir. /5y ece kavranan bu d5nem bi imi" Aay= bir yaV
&&

pya sahipmiC ,ibi ,5A0kmektedir. ancak Eski ere sadakat i e" biAim kendi kendimiAi tand(mA rasyone bir h0V k0mran (a y5ne ik o arak -oktan do(muC o an bir dikkat arasndaki -arpCmann serbest bir yeri o abi irdi. Qe bu 0bo(um u d5nem" her eserin ve pay aC an her Aihnin aynaV snda yansyacaktr... <s nda" aQ1. y0Ay bi ,isi bir yap yetersiA i(inden muAdarip de(i dir. 8ersine" onun mekMnV n tanm ayan dC bi-im erin ne kadar 5Aen i o duk arn ,5rd0k. /0y0 ve a ame ik e Vkabu edi en i-erik er de(i de" ta ep edi en bi-im erV o an i iCkiyi dayatan iCte bu katV k o maktadr. @0nya" Ci=re erinin -5A0 mesi ,ereken iCaV ret er e kap dr" ve benAer ik er i e yakn k ar a-k eden bu iCaret er" biAatihi kendi eri o arak benAetme bi-im erinV den ibarettir. @emek ki" bi mek yorum amak o acaktr6 ,5V r0n0r iCaretten" onun arac (y a s5y eni en ve o o maAsa nesne erin i-inde sessiA ve uyku ha inde ka acak o an Ceye do(ru ,itmek. \/iA insan ar" da( arn i-ine ,iA enmiC o anV ar iCaret er ve dC ba( ant ar sayesinde keC=ediyoruA. ve ot arn b0t0n 5Ae ik erini ve taC arn i-indeki her Ceyi b5yV e bu uyoruA. @eniA erin derin ik erinde ve ,5k kubbenin y0ksek ik erinde insann keC=edemeyece(i hi-bir Cey yokV tur" i-inde bu unan ar insann bakC arndan ,iA eyebi eV cek kadar b0y0k hi-bir da( yoktur. bun ar insana" ba( anV t iCaret er tara=ndan i=Ca edi mektedir er.\ %) Kehanet" raV kip bir bi ,i edinme bi-imi de(i dir" biAatihi bi ,inin kenV diy e dayanCma i-indedir. Iysa" yorum anan bu iCaret er" ,iA i Ceyi ancak birbir erine benAedik eri 5 -0de be irtebi V mekiedir er. ve ayn Aamanda on ar tara=ndan ,iA ice iCaV ret edi en er 0Aerinde iC em yapmadan" bu be irti ere y5neV inmeyecektir. /aC veya ,5A eri veya ka bi veya karaci(eri temsi eden bitki er" iCte bu nedenden 5t0r0 bir or,an 0AeV rinde etkin i(e sahip o acak ardr. hayvan ar" iCte bu neV
%) 'arace se" <rchidmds Ma,ka" s. %#V%:" !r Zev" #$*$.

Ke ime er ve ey er

@0nyann Ls ubu

&)

denden 5t0r0 kendi erini be irten iCaret ere duyar o acakV ardr. 'arace sus C5y e sormaktadr6 \?5y e bana" y an neV den Be vetya4da 9isvi-re>" <<,orya4da" ?0edya4da 9isve->" Isy" Isya" Isy ,ibi Yunanca s5A eri an ar... Ban,i akadeV mi on ara" bu ke ime eri daha duyar duymaA" bir daha iCitV memek i-in hemen kuyruk arn d5nd0rme erini 5(retmiCV tir_ /u s5A0 duyar duymaA" do(a arna ve Aihin erine ra(V men hareketsiA ka makta ve kimseyi sokarak Aehir emeV mektedr er\. Qe bunun ya nAca" s5y eni en s5A erin -karV d( ,0r0 t0n0n etkisi o du(u s5y eni mesin6 \E(er uy,un Aamanda tirCe" parC5men veya kM(t 0Aerine bir tek bu s5AV eri yaAarsan ve bunu y an ara ,5sterirsen" o da bu s5A eV rin y0ksek ses e s5y endi(inde o du(u ,ibi hareketsiA ka aV caktr\. aQ1. y0Ay n sonunda -ok b0y0k bir yer tutan ve aQ11. y0Ay n iyice son arna kadar i er eyen \do(a b0y0V er\ proHesi" <vrupa bi inci i-inde tortusa bir etki de(i dir. +ampane a4nm 5Ae ik e bi dirdi(i 0Aere"%2 -a(daC nedenV erden 5t0r0 hort a0 mCtr" -0nk0 bi ,inin teme dC bi-iV mi" benAetme iCaret erini birbir erine ,5ndermekteydi. /0V y0se bi-im bi ,i tarAna i iCkindi. Qe ayn o ,udan 5t0r0" a ame ik i-in de ayn durum s5A konusudur6 -0nk0" <ntikite4nin biAe aktard( haAineV nin i-inde" di Cey erin iCareti o arak de(ere sahiptir. 8anrV nn" biAe i- sr arn ,5stermek i-in d0nyann y0Aeyine yerV eCtirdi(i ,5r0n0r iCaret er e" Kutsa YaA4nn veya <ntikiV te4nin 8anrsa bir i-erik e aydn anmC o an bi ,i erinin" ,e enek tara=ndan kurtar mC o an kitap ara kaydr an okunak s5A er arasnda =ark yoktur. Metin er e o an i iCki" Cey er e o an i iCkinin ayndr. her iki yerde de iCaret er devCiri mektedir. !akat" 8anr bi ,e i(imiAe idman yaptrV mak i-in" do(aya ya nAca" Ci=re erinin -5A0 mesi ,ereken =i,0r er serpmiCtir 9ve bi ,i iCte bu an amda divina0o o maV
%2 8. +amane a" @e ?ensu Renim et Ma,ia" !rank=urt" #&%*. &2 Ke ime er ve ey er

dr>. Eski er ise bun ar -oktan yorum amC ardr ve biAe bun ar top amaktan baCka bir Cey d0Cmemektedir. E(er on arn di ini 5(renmek" metin erini okumak" s5y edik eriV ni an amak Aorunda o masaydk" ya nAca top amak a yetiV nirdik. <ntikite4nin miras" biAatihi do(annki ,ibi" yorumV anmas ,ereken ,eniC bir a andr. her iki yanda da iCaretV eri devCirmek ve on ar yavaC yavaC konuCturmak ,erekV mektedir. /aCka bir i=adey e" @ivinatio ve Eruditio ayn yoV rumbi imdir er. !akat bu bi im" benAer bi-im ere ,5re" iki =ark d0Aeyde ,e iCmektedir6 bun ardan birinde sessiA iCaV ret er" Ceyin kendine ,itmekte 9ve do(ay konuCturmakta>.

di(eri de" hareketsiA yasadan" aydn k s5Ae ,itmektedir 9uykudaki di ere yeniden hayat vermektedir>. !akat" tpk do(a iCaret erin iCaret ettik erine derin benAer ik i iCkisiyV e ba( o duk ar ,ibi" Eski erin s5y emi de i an ettik erinin im,esine ba( dr. e(er bu s5y em bi-im i-in kymet i bir iCaret de(erine sahipse" bunun nedeni" var (nn tabannV dan ve do(umundan itibaren onu kat etmeye ara vermeyen Ck sayesinde" Cey erin biAAat kendi erine uy,u anmC o V mas" on arn aynasn ve rekabetini meydana ,etirmesidir. bu s5y em" iCaret er do(ann sr ar karCsnda ne ise" ebedi ,er-ek karCsnda odur ar 9Ci=resi -5A0 mesi ,ereken iCaret bu s5Adedir>. a-(a -kard( Cey er e onun arasnda" yaC o mayan bir yakn k vardr. Ey eyse" ona otoritesinin kayV nak and( unvan sormann ,ere(i yoktur. iCaret edebi V dik erine benAetme yo uy a ba( anan iCaret er haAinesidir. 8ek =ark" biAatihi Cey erin kendi erinin sa= a tnn ,iA ice iCaret eden do(adaki iCaret ere ,5nderme yapan ikinci deV receden bir haAinenin s5A konusu o masdr. /0t0n bu iCaV ret er ,er-e(i Vister do(ay kat etsin er" ister parC5men er 0Aerine yaA arak k0t0phane erde sra ansn arV her yerde ayndr6 8anrnn var o mas kadar eskidir. iCaret er e s5A er arasnda" ,5A em i e kabu edi miC
@0nyann Ls ubu
&$

otoriteye ,5re" veya sa( amas yap abi ir i e ,e ene(e ,5re =ark yoktur. Ber yerde tek bir oyun vardr6 iCaret i e benAer arasndaki ve iCte bu nedenden 5t0r0" do(a ve s5A sonsuAa kadar kesiCerek" okumasn bi en i-in tek bir b0y0k metin o uCturabi ir er. 1Q EYLERU Y<[1?1 Bakiki di aQ1. y0Ay da" Cey erin tpk bir aynada o du(u ,ibi" kendi erine 5A,0 ,er-ek eri birer birer i an edecek eri" ba(msA" tekd0Ae ve d0A iCaret er b0t0n0 de(i dir. /u di daha -ok" Ck ,e-irmeA" esrar " kendi 0Aerine kapa bir Cey" par-a ve bir noktadan di(erine esrar bir kit e o up" d0nya =i,0r erine Curada veya burada karCmakta ve on ara do anmaktadr6 5y esine ki" bun ar bir arada" herkesin diV (er herkese karC" i-erik veya iCaret" sr veya be irti ro 0n0 oynayabi ece(i ve Aaten de oynad( bir iCaret er Cebekesi meydana ,etirmektedir er. @i " aQ1. y0Ay daki kaba ve taV rihse var ( i-inde" key=i bir sistem de(i dir. d0nyaya inV diri miCtir ve ayn anda hem Cey erin biAatihi kendi erinin sr arn sak adk arndan ve bir di o arak i=Ca ettik erinden hem de ke ime erin kendi erini insan ara Ci=re eri -5A0 eV cek Cey er o arak sunma arndan 5t0r0" bu d0nyaya aittir. @o(ay tanmak i-in" a- an" hece enen ve okunan kitap e(V

reti emesi" di i d0nya cephesinde" bitki erin" ot arn" taC aV rn ve hayvan arn arasnda ikamet etmeye Aor ayan -ok daha derin baCka bir d5n0C0m0n ,5r0 ebi ir tersinden baCV ka bir Cey de(i dir. @i " benAer ik er ve imAa arn b0y0k da( mnn i-inV de yer a maktadr. /unun sonucu o arak" o da do(ann bir Ceyi o arak ince enme idir. Pnsur ar" tpk hayvan ar" bitV ki er veya y dA ar ,ibi kendi yakn k veya uyum yasa arV na" Aorun u kyas ara sahiptir. Ramus" ,ramerini iki bo 0V
)*

me ayrmaktayd. /irincisi etimo oHiye tahsis edi miCtir. ama bu" burada ke imenin k5ken an amnn arand( de(i de" har= erin" hece erin" nihayet tam ke ime erin \i-\ 5Ae V ik erinin arand( an amna ,e mekteydi" ikinci b5 0m sentaks ince emekteydi6 ama" \ke ime erin 5Ae ik eri araV c (y a ara arndaki inCa\y 5(retmekti ve bu \ke imey e ke imenin veya =ii in" Aar=n ve ba( and( di(er t0m ke iV me erin arasndaki ,ibi" hemen hemen ya nAca 5Ae ik erin yakn k ve karC k ortak (na i iCkindi.\%$ @i " bir an aV ma sahip o du(u i-in o du(u Cey de(i dir. aQ11. ve aQ111. y0Ay ,ramerci erinin -ok 5nem verecek eri ve -5A0m eV me erinin yo ,5stericisi o arak ku anacak ar temsi i i-eriV (i" burada ro sahibi de(i dir. Ke ime er hece eri ve hece er de har= eri bir araya ,etirir" -0nk0 on ar birbir erine yakV aCtran 5Ae ik er bura ara yer eCtiri miC erdir. bu" tpk d0nyada iCaret erin birbir erini -ekme eri ve itme eri ,ibi o maktadr. Gramer ince emesi aQ1. y0Ay da" do(a bi imV eri veya deruni disip in erinki er e ayn epistemo oHik koV numa yas anmaktadr. u =ark ar a bir ikte6 tek bir do(a ve bir-ok di vardr ve deruni ikte" ke ime erin" hece erin ve har= erin 5Ae ik eri" ,iA i ka an baCka bir s5y eme ,5re keCV =edi irken" ,ramerde kendi 5Ae ik erini kendi ik erinden i an eden er" ,0nde ik ke ime er ve c0m e erdir. @i " do(aV nn ,5r0 ebi ir bi-im eri i e deruni s5y em erin ,iA i yaknV k arnn yar yo undadr. k Ce==a= (n kaybetmiC o an" par-a anmC" kendine ra(men b5 0nm0C ve boAu muC bir do(adr. bir sr onda" ama y0Aeyde" s5y emek istedi(inin iCaret erini taCmaktadr. I" hem ,5r0 0r i=Ca hem de kenV dini y0kse en bir a-k k i-inde yavaC yavaC ihya eden i=CaV dr. @i " biAAat 8anr tara=ndan insan ara veri di(i i k bi-iV mi a tnda" Cey erin mut ak kesin ve Ce==a= bir iCaretiydi"
%$ R Ramus" Grammaire" s" : ve #%DV#%&" 'aris" #D)%. @0nyann Ii ubu )#

Ke ime er ve ey er

-0nk0 on ara benAiyordu. 8pk ,0c0n as ann bedeninin i-ine" kra (n karta n bakCnn i-ine yer eCtiri di(i" tpk .

,eAe,en erin etkisinin insan arn a nnda yaA o du(u ,iV bi" ad ar iCaret ettik eri Cey erin 0Aerine konu muC ard6 benAer ik bi-imi i-inde. /u Ce==a= k" insan ar ceAa andrV mak 0Aere" /ab 4de tahrip edi di. @i er 5nce" di in birinci var k nedeni o muC o an bu Cey ere benAer i(in si inmesi 5 -0s0nde ayr d ar ve birbir erine uymaA ha e ,e di er. /i di(imiA b0t0n di eri Cimdi ya nAca" kaybo muC o an benAer ik yam 0Aerinde ve boC brakt( a anda konuCuyoV ruA. Eski durumun ansn koruyan tek bir di vardr" -0nV k0 do(rudan" Cimdi unutu muC o an bu i k ke ime haAneV sinden t0remiCtir. -0nk0 8anr /abi ceAasnn insan arn ka=a arndan si inmesini istememiCtir. -0nk0 bu di 8anrV nn ha ky a o an eski /ir i(ini an atmaya yaramaktadr. ve son o arak -0nk0" 8anr kendini din eyen ere bu di den hiV tap etmiCtir. @emek ki Rbranice" i k ad andrmann iCaret eV rini ka nt ar ha inde taCmaktadr. Qe <dem4in hayvan ara dayanarak te a==uA etti(i i k ke ime er" ksmen de o sa oraV da ka mC ar" var k arn hareketsiA 5Ae ik erini" ka n k aV r i-inde sessiA bi ,inin bir par-as ,ibi" kendi eriy e bir ikV te ,5t0rm0C erdir6 \baba arna ve ana arna karC ,5sterdiV (i merhametten 5t0r0 -ok takdir edi en ey ek" branicede +hasida" yani iyi y0rek i" merhamet i" acma duy,usuna saV hip o arak ad andr maktadr... ?us deni en at" Busas =iV i iy e de(er endiri mektedir ki" bu =ii bu ke imeden de t0V remiC o abi ir. bu =ii y0kse mek an amna ,e mektedir" -0nk0 d5rt ayak hayvan arn arasnda" Yakub4rn onu :$. b5 0mde tasvir etti(i 0Aere" bir tek at ,ururh. ve cesurV dur.\:* !akat bun ar ya nAca ant arn par-a arndan ibaV rettir. di(er di er bu k5kten benAetme eri kaybetmiC erdir ve eskiden 8anr" <dem ve d0nyann i k Aaman arndaki
:* + aude @ure " 8eso de QBistoire des Lan,ues" s. 3*" +o o,ne" #&#:. )% Ke ime er ve ey er

1 1

HG

O=

hayvan arn ortak di i o du(unu ,5stermek 0Aere" bir tek 1branice bun ar korumuCtur. !akat" di artk ad andrd( Cey ere hemen do(rudan benAemiyorsa da" ,ene de d0nyadan kopmuC de(i dir. i=CaV arn yeri o maya ve ,er-e(in hem kendini a-k etti(i hem de di e ,etirdi(i mekMna ait o maya baCka bir bi-im a tnda devam etmektedir. KuCkusuA" artk k5kense ,5r0 ebi ir iV (i i-inde" do(a de(i dir. ama" ,0- erini ya nAca birka- ayV rca k nn bi ebi ece(i esrar bir a et de de(i dir. @aha -ok" ke=aretini 5demekte ve ,er-ek s5A0 nihayet din emeV ye baC amakta o an bir d0nyann =i,0r0d0r. 8anr iCte bu neden e" Ki isesinin di i o an Latincenin yery0A0n0n t0V m0ne yay masn istemiCtir. @0nyann b0t0n di eri" bi inV dik eri ha eriy e" iCte bu nedenden 5t0r0" hepsi bir araya

,e dik erinde hakikatin ,5r0nt0s0n0 o uCturmaktadr. /un arn se=erber o duk ar mekMn ve birbir erine do anV ma ar" tpk i k ad arn d0Aeninin 8anrnn <dem4in yaraV rna sundu(u Cey ere benAemesi ,ibi" kurtar mC d0nyann iCaretini serbest brakmaktadr. + aude @uret" brani erin" Kenani erin" ?amara arn" Kaide i erin" ?uriye i erin" MV sr arn" Kartaca arn" '5n erin" <rap arn" KuAey <=rikaV M0s 0man arn" 80rk erin" Moritanya arn" ran arn" 8atar arn" sa(dan so a do(ru yaAdk arn" bu Ceki de \b0V y0k <ristote es4in birime yak aCan kanaatine ,5re" ,5(0n -ok m0kemme o an i k katnn ,0nde ik hareket ve ,0AerV ,Mhn iA edik erine\ dikkat -ekmektedir. Yunan ar" G0rV c0 er" Maruni er" Yakubi er" Kipti er" Zerviyan ar" 'oAnan V ar ve tabii ki Latin er ve b0t0n <vrupa ar so dan sa(a do(ru yaAmakta" b5y ece \yedi ,eAe,enin b0t0n0 o an" ,5V (0n ikinci katnn hareketini iA emektedir er. Bint i er" Kathay ar" Zin i er" ;apon ar yukardan aCa( do(ru yaAV makta" b5y ece \insan ara baC yukarda" ayak an aCa(da veri miC o an do(ann d0Aenine uymaktadr ar\. \yukarV
@0nyann 0s ubu

daki erin tersine\" Meksika ar ya aCa(dan yukar" ya da \,0neCin bur- ar kuCa( i-indeki y k hareketiy e yapt(V na benAeyen sarma -iA,i er\ ha inde yaAmaktadr ar. Qe b5y ece" \bu beC =ark yaAma bi-imiy e" d0nyann kavCa(V nn ve ha- bi-iminin" ,5(0n ve d0nyann b0t0nse yuvarV ak (nn sr ar ve esrar be irti miC ve a-k-a i=ade edi miC o maktadr.\:# @i er d0nya i e bir an am i iCkisinden daV ha -ok" bir kyas i iCkisi i-indedir er. veya daha do(rusu" di erin iCaret de(eri ve ikiA o ma iC ev eri -akCmaktadr. im,esi o duk ar ,5ky0A0 ve yery0A0n0 s5y emektedir er. tahta -kCn haber verdik eri ha-" en maddi mimari eri i-inde yeniden 0retmektedir er Vbu tahta -kC" YaA ve ?5A tara=ndan da be irti miCtire. @i de sim,ese bir iC ev vardr6 =akat /abi =e aketinden beri" bunu artk VbaA nadir istisV na arn dCndaV:% ke ime erin kendinde de(i de" biAatihi di in varo uCunun i-inde" onun d0nyann b0t0n0y e topV am i iCkisi i-inde" di in mekMnnn koAmosun yer ve =i,0rV eriy e kesiCmesinin i-inde aramak ,erekir. <nsik opedi tasars" aQ1. y0Ay n sonunda veya iA eV yen y0Ay n i k y arnda ortaya -kt( Cek iy e" bu d0C0nV ceden kaynak anmaktadr6 di in tara=sA unsuru i-inde bi iV neni yanstmak de(i de Vkey=i" ama etkin ansik opedi d0V Aeni o arak a =abenin ku an mas" ancak aQ11. y0Ay n ikinci yarsnda ortaya -kacaktrV":: biAatihi d0nyann d0V Aenini ke ime er ve on arn mekMna yer eCtiri iC bi-im eriV nin Aincir enme eri arac (y a yeniden kurmak. Gre,oriV us4un ?yntcvceon artis mimbi is4mde 9#&#*>" < stedius4un
:# @uret" Ip cit

):

( i

H i4

:% Gesner" Mithridates4 e do(a ses er e on arn karC ( o an ayn ses erin tak iV dine daya ke ime eri 9onotnatopees=> tabii ki Aikretmekte" ama bunu istisna o arak sunmaktadr" 8,un tara=ndan yap an %. yay." s. :V3" #&#*. :: @i er bunun dCndadr" -0nk0 a =abe di in ma Aemesidir. KrC." Gesner" Mithrid= tes" 11. <yrm" i k a =abetik ansik opedi" Moreri4nin" Grand @ictionnaire BistoridHue4idir" #&)3. )3 Ke ime er ve ey er

Encydopaedia4snda 9#&:*>" veyahut bi ,i eri hem hareketV siA ve m0kemme -ember ,ibi o an koAmik bi-ime hem de kaybo abi ir" -ok u ve b5 0nm0C ay bi-imine ,5re mekMnV aCtrinay baCaran Cu +hristophe de ?avi,ny4nin 8ab eau de tous es arts ibirecuvc4sunda bu unan iCte bu tasardr. ayn tasar aynca" ayn Mnda hem <nsik opedi4nin hem de K0V t0phane4nin o acak o up" yaA metin eri komCu uk" akraV ba k" kyas ve biAAat d0nyann dayatt( tabiiyete ,5re d0V Aen emeye iAin verecek bir mekMn d0C0nen La +roi] du Maine4de bu unmaktadr.:3 @i i e Cey erin" ortak bir meV kMn i-inde b5y esine ba( anma ar" her ha 0 kMrda yaAnn mut ak bir ayrca (n varsaymaktadr. /u ayrca k b0t0n R5nesans d5nemine e,emen o V muCtur ve hi- kuCkusuA" /at k0 t0r0n0n b0y0k o ay arnV dan birini meydana ,etirmiCtir. Matbaa" @o(u e yaAma anV nn <vrupa4ya ,e me eri" ses veya temsi i-in o mayan" onV ar tara=ndan sipariC edi meden bir edebiyatn ortaya -kV mas" dinse metin erin yorumunda ,e enek veya Ki ise4nin 5(reti erinin dCna -k mas. b0t0n bun ar" neden ve soV nu- ar be ir eyememeksiAin" YaA4nn /at4da kaAand( teV me yere tank k etmektedir. nsan sesi bun arn ya nAca ,e-ici ve ksa 5m0r 0 -evirisini meydana ,etirir. 8anr d0nV yaya" yaA ke ime eri yer eCtirmiCtir. <dem hayvan ara i k ad arn verdi(inde" ya nAca bu ,5r0 0r ve sessiA iCaret eri okumuCtur. Yasa insan arn ha=Aasna de(i de" evha ara emanet edi miCtir. ve ,er-ek ?5A" bu unmas ,ereken bir kitabn i-indedir. Bem Qi,enere" hem de @uret :D Vve heV men hemen ayn terim er eV" do(ada ve hatta insan bi ,iV sinde yaA o ann" koyu an ad kesin ik e her Aaman 5nceV ed(ini s5y 0yor ard. Z0nk0 /abi 4den -ok 5nce" 8uV
:3 La +roi] du Maine" Les +ents /u==ets 'our @resser une /ib iotheTue" par=aite" #D2:. :D ?maAe oe Qi,enere" 8raite des chi=Hres" s. #" %" + aude @uret" 8tesor de 4hisV oire des an,ues" s. #$ ve %*" 'aris" #D2).

@0nyann Ls ubu

)D

=an4dan -ok 5nce" biAAat do(ann iCaret erinde meydana ,e miC o an bir yaA o muC o abi ir. 5y esine ki" bu karakV ter er Cey erin 0Aerinde do(rudan etki etmiC" on ar -ekmiC veya itmiC" on arn 5Ae ik erini" erdem erini ve sr arn temsi etmiC o abi ir er. /aCta baA deruni bi ,i erin i-inde ve Kaba a4da o mak 0Aere" da(nk an ar korumuC o an ve uAun Aamandan beri uyku ha indeki ,0- eri herha de devV

Cirmek isteni en" baC an,-ta do(a o an YaA. @eruni k aQ1. y0Ay da bir s5A de(i de" bir yaA o ,usudur. ?5A her ha 0kMrda ,0- erini kaybetmiCtir. Qi,enere ve @uret onun" di in pasi= ak ,ibi o du(unu" onun diCi par-asndan ibaret o du(unu s5y emektedir er. YaA ise" di in etkin ak " \erV kek i kesi\dir. Ger-e(i e inde tek baCna tutmaktadr. YaA o ann bu 5nce i(i" aQ1. y0Ay bi ,isi i-inde birV birinden ayr maA nite ikteki iki bi-imin" ,5r0n0Cteki AtV k arna ra(men" ikiA var (n a-k amaktadr" i k 5nce" ,5r0 en i e okunan" ,5A enen i e aktar an arasnda ayrm yap mamas" yani di in ve bakCn sonsuAa kadar kesiCtikV eri tek ve d0A bir tabakann o uCturu mas s5A konusudur. ve bunun tersine" yorumun biteviye ortaya -kmasn as a hi-bir ba( ant terim o maksAn ikiye kat ayan di in doV aysA -5A0 mesi de s5A konusudur. /u==on bir ,0n" < drovandi ,ibi bir do(abi imcisinde" kesin tasvir erin" aktar an s5A erin" e eCtiri meden ,etiri en hayvan hikMye erinin" ara arnda hi-bir =ark ,5AetmeksiAin anatomiyi" arma ar" konut ar" bir hayvann mito oHik deV (er erini" tp veya b0y0c0 0kteki uy,u ama ar ,0ndeme ,etiren iCaret erin" birbir erinden -5A0 mesi o anaksA bir karCm ha inde bu unduk arn ,5rmekten CaCracaktr.Qe nitekim" Bistoria serpentum et draconum4a bak d(nda" \Gene o arak Y ana dair\ ad b5 0m0n Cu baC k ar a tnV da ,e iCti(i ,5r0 ecektir6 cinas 9yani" y an ke imesinin -eV Cit i an am ar>" eCan am ar ve etimo oHi er" =ark k ar" biV
)&

-im ve tasvir" anatomi" do(a ve Mdet er" huy" meni ve 0reV me" ses er" hareket er" yer er" ,da" =iAyonomi" antipati" sempati" yaka ama tarA ar" y an tara=ndan sr ma ve 5 V d0r0 me" Aehir enme tarA ve be irti eri" s=at ar" ad andrV ma ar" muciAe ve 5n,5r0 er" canavar ar" mito oHi" kurban edi di(i 8anr ar" ders a nacak hikMye er" a e,ori er ve esV rar ar" hiyero, i= er" amb em er ve sim,e er" b0y0k erin s5A eri" para ar" muciAe er" esrar ar" 5A 0 s5A er" arma iCaretV eri" tarihse o ,u ar" r0ya ar" ,5r0nt0 er ve heyke er" Aehrinin ,dada ku an mas" tpta ku an mas" -eCit i uyV ,u ama ar. Qe /u==on C5y e demektedir6 \/un ara bakarak" b0t0n bu karmakarCk yaA y(n i-inde ne kadar k bir do(a tarihi bu unabi ece(ine karar veri sin. /0t0n bun ar tasvir de(i de" e=sanedir.\ Uitekim" b0t0n bun ar < droV vandi ve -a(daC ar i-in de e,enda4dr 9e=sane> Vokunacak Cey erV. !akat bunun nedeni" insan arn otoritesinin uyaV r mamC bir bakCn kesin i(ine tercih edi mesi de(i de" biAatihi do(ann kendinde kesintisiA bir ke ime er ve iCaV

Ke ime er ve ey er

ret er" an at ar ve karakter er" s5y ev er ve bi-im er dokusu o masdr. /ir hayvann tarih4i yap maya ka kC d(nda" do(abi imci mes e(iy e" -eCit i yaA bi ,i eri bir araya ,eV tirme mes e(i arasnda tercih yapmak yararsA ve o anakV sAdr6 ,5r0 m0C ve iCiti miC her Ceyi" do(a veya insan ar taV ra=ndan d0nyann" ,e enek erin ve Cair erin di iy e an at V mC her Ceyi tek ve ayn bi ,i bi-imi i-inde bir araya top aV mak ,erekir. /ir hayvan veya bir bitkiyi veyahut yery0A0V n0n herhan,i bir Ceyini tanmak" on ara veya on arn 0AeV rine yer eCtiri miC o an iCaret erin ka n tabakasn devCirV mektir. ayn Aamanda" bun arn arma de(erini a dk ar biV -im takm arn yeniden bu maktr. < drovandi" /u==on4dan ne daha iyi ne de daha k5t0 bir ,5A emciydi" ondan daha sa= de(i di" Cey erin rasyone i(ine veya bakCa sadakate onV dan daha aA ba( de(i di. Inun bakC sadece" o ay ara ayV
@0nyann Xsiubu

n sistem e ve ayn episteme d0Aeniy e ba( de(i di. < droV vandi" baCtan sona yaA o an bir do(ay 5Aen e seyretmekV teye i. @emek ki" bi mek di den di e aktarma yapmaya i iCV kindir. Ke ime erin ve Cey erin tekd0Ae" b0y0k d0A 0(0n0 ihya etmeye i iCkindir. Yani" b0t0n iCaret erin 0Aerinde" yoV rumun ikinci s5y emini yanstmaya i iCkindir. /i ,inin 5Ae i(i" ne ,5rmek ne de ,5Aetmek o mayp" yorum amakV tr. YaA4nn yorum anmas" Eski erin yorum anmas" yo cuV uk ara i iCkin o arak an at an arn yorum anmas" e=sane ve hikMye erin yorum anmas6 bu s5y em erin her birinden" onun bir ,er-e(i i an etme hakkn yorum amas istenmekV tedir. ondan ya nAca" onun hakknda konuCabi me o anaV ( ta ep edi mektedir. @i kendinde" i- yay ma i kesine saV hiptir. \ey eri yorum amaktan -ok" yorum ama ar yoV rum ama konusunda yap acak iC o duk-a -oktur ve kitapV ar hakkndaki kitap ar" di(er herhan,i bir konudaki kitapV ardan -ok daha =aA a saydadr6 birbirimiAi yorum amakV tan baCka bir Cey yapmyoruA.\:& /urada s5A konusu o an kendi ant arnn a tna ,5m0 m0C o an bir k0 t0r0n i= asV nn =ark edi mesi de(i de. aQ1. y0Ay di inin kendi kenV diy e tutturdu(u di in ka-n maA i iCkisinin tanm anmasV dr. /u i iCki bir yandan" ,e iCmeye" topar anmaya ve birbirV erini iA eyen bi-im erini karCtrmaya hi- ara vermeyen diV in sonsuAa kadar k5p0rmesine iAin vermektedir. Berha de /at k0 t0r0nde i k keA o mak 0Aere" nihai bir s5A0n i-ine as a kapanmad( i-in artk durmas m0mk0n o mayan bir di in" bu tamamen a-k boyutu keC=edi mektedir. bu di ,er-e(ini ya nAca" b0t0n o arak s5y eyece(ini s5y emeye tahsis edi miC" ,e ecekteki bir s5y emin i-inde i an edecekV tir. =akat bu s5y em de kendinin ve s5y edi(inin 0Aerinde durma ,0c0ne sahip de(i dir" bunu" baCka bir s5y eme miV

))

h
i

ii

jH = ; R i

R "H

:& Montai,ne" Essais" kit ###" <yrm a111.

)2

ras brak an bir vaat ,ibi hapsetmektedir... Yorum ,5revi" tanm ,ere(i" hi-bir Aaman bitmeA. !akat" yorum b0t0n0 itibariy e" yorum anan di in esrar " =s danan" onun i-inde ,5A enen par-asna y5ne iktir6 var o an s5y emin a tnda" daha teme ve kendi kendini ihya etme ,5revini y0k enmiC" \daha i k\ ,ibi o an baCka bir s5y emin do(umuna neden o maktadr. Yorum ancak" e(er okunan ve Ci=resi -5A0 en di in a tnda" i ke bir Metin4in iktidar h0k0m s0r0yorsa vardr. Qe bu metin yorumunu ihdas ederken" ona nihai keC=edi iCini 5d0 o arak vaat etmektir. Ey esine ki" metin yorumunun ,erek i yay mas 5 -0 mekte" idea o arak sV nr andr makta" ama bu sessiA e,emen ik tara=ndan s0V rek i o arak can andr maktadr. aQ1. y0Ay di i Vdi tarihi i-inde bir b5 0m o arak de(i de" b0t0nse bir k0 t0re deV ney o arak an aC maktadrV" hi- kuCkusuA kendini bu oyuV nun i-inde" i ke Metin i e Yorumun sonsuAu arasndaki bu kesiCmenin i-inde bu muCtur. @0nyay a dayanCma i-inde o an bir yaAnn taban 0Aerinde konuCu makta" onun 0AeV rinde sonsuAa kadar konuCu makta" ve onun iCaret erinin her biri" kendi sra ar ,e di(inde" yeni s5y em er i-in yaA ha ine ,e mektedir. =akat her s5y em" ,eri d5n0C0 hem vaat eden" hem de kaydran bir i k yaAya hitap etmektedir. @i deneyinin" do(ann Cey erinin tannmasy a ayn arkeo oHik Cebekeye ait o du(u ,5r0 mektedir. /u Cey eri tanmak" on ar birbir erine yakn k an ve dayanCmaya soV kan benAer ik er sistemini ortaya -karmakta" =akat benAerV ik eri ortaya -karmak" ancak bir iCaret er b0t0n0n y0AeyV de" tartCmaya yer brakmayan bir iCaret metni o uCturmaV ar 5 -0s0nde m0mk0nd0r. Iysa" bu iCaret erin kendi eri bir benAer ik er oyunundan baCka bir Cey de(i erdi" ve benAeri tanma konusundaki Aorun u o arak tamam anmaV mC sonsuA ,5reve ,5nderme yapyor ard. @i de ayn CeV ki de" bir tersine d5n0C =arky a bir ikte" kesin ik e i k o an
@0nyann Ls ubu
)$

Ke ime er ve ey er

bir s5y emi ihya etme ,5revini kendine y0k emektedir" ama bunu ancak ona yak aCarak" onun hakknda ona benV Aeyen Cey er s5y eyerek" ve b5y ece yoruma komCu ve benV Aer sadakat eri sonsuAa kadar do(urarak i an edebi ir. YoV rum" yorum ad(na ve as a i an edemedi(ine sonsuAa kaV dar benAemektedir. tpk" do(ann bi ,isinin benAer i(in ancak kendi kendinden itibaren tanmabi mesinden 5t0r0" benAer i(e hep yeni iCaret er bu mas" ama iCaret erin benV Aer ik erinden baCka bir Cey o amama ar ,ibi. Qe do(ann bu sonsuA oyunun ba( antsn" bi-imini" snrn mikroV

koAmos i e makrokoAmos arasndaki i iCkide bu mas ,ibi" sonsuA yorum ama ,5revi de" yorumun bir ,0n b0t0n0y e aydn ataca(" =ii en yaA mC bir metnin vaat edi mesiy e rahat amaktadr. Q @LU Q<RL1k1 /at d0nyasndaki iCaret er sistemi" stoac d5nemden beri 0- 5(eden meydana ,e miCtir" -0nk0 bu d5nemden beri" iCaret eden" iCaret edi en ve \konHonkt0r\ ayrm yap mCV tr. /una karC k" aQ11. y0Ay dan itibaren iCaret erin konuV mu iki i o acaktr" -0nk0 'ortRoya 4 e bir ikte" bu sistem bir iCaret eden e bir iCaret edi enin ba( ants i-inde tanmV anacaktr. Er,0t eme" R5nesans4ta =ark ve -ok daha karV maCktr. 0- 0d0r" -0nk0 iCaret erin bi-imse a anna" on ar tara=ndan iCaret edi en i-eri(e ve iCaret eri iCaret edi en Cey ere ba( ayan benAer ik ere -a(rda bu unmaktadr. =aV kat benAer ik ayn Aamanda" iCaret erin i-eri(i kadar bi-imi de o du(undan" bu da( mn 0- ayr unsuru tek bir =i,0r i-inde erimektedir. /u da( mn iAin verdi(i" oyun a bir ikte ortaya -kan d0Aen" di deneyinde yeniden bu unmaktadr. Uitekim di " 5nce ham ve i ke var ( i-inde" bir yaAnn" Cey er 0AerinV
2*

deki bir iAin" d0nyaya yay mC o an ve onun en si inmeA =iV ,0r erinden birini meydana ,etiren bir iCaretin basit ve maddi bi-imi a tnda var o maktadr. @i in bu tabakas" bir bakma eCsiA ve mut aktr. !akat bu tabaka hemen" onu -evre eyen iki s5y em bi-imini yaratmaktadr. Lst0nde" yeV ni bir s5y em ha inde veri en iCaret eri yeniden e e a an yoV rum. ve a tnda" yorumun" herkes tara=ndan ,5r0 ebi ir niV te ikteki iCaret erin a tnda sak o an 5nce i(ini varsayd( metin. /u neden e" yaAnn eCsiA var (ndan itibaren 0- di d0Aeyi ortaya -kmaktadr. R5nesans4n sonuy a bir ikte orV tadan kaybo acak o an" iCte bu karmaCk oyundur. Qe bu iki bi-imde o muCtur6 -0nk0" bir ve 0- terim arasnda be irsiA bir Ceki de titreCim ha inde o an =i,0r er" on ar istikrar ha e ,etirecek o an iki i bir bi-im i-inde sabit eCecek erdir. ve -0nk0" di Cey erin maddi yaAs o arak var o mak yeriV ne" artk mekMnn ya nAca" temsi i iCaret erin ,ene reHimi i-inde bu abi ecektir. /u yeni konum" Cimdiye kadar bi inmeyen yeni bir soV runun ortaya -kmasna neden o maktadr6 nitekim o AaV mana kadar" bir iCaretin iCaret etti(i Ceyi nas ,5sterdi(i soV ru maktayd. aQ11. y0Ay dan itibaren" bu iCaretin iCaret etV ti(i Ceye nas ba( anabi ece(i soru acaktr. K asik -a( bu soruya" temsi -5A0m emesi arac (y a cevap verecektir.

Ke ime er ve ey er

ve modern -a( ise" ayn soruya an am ve an am verme araV c (y a karC k verecektir. !akat biAatihi bu o ,udan 5t0V r0" di temsi in 5Ae bir Ckkndan 9k asik er i-in> veya bir an am vermeden 9biAim i-in> ibaret ha e ,e ecektir. @0nya i e di in birbir erine karC o an derin emesine aidiyet eri boAu muC o maktadr. YaAnn 5nce i(i askya a nmCtr. /u durumda" ,5r0 m0C i e okunu muC4un" ,5r0 ebi ir i e s5y enebi ir4in sonsuAa kadar kesiCtik eri Cu tekd0Ae tabaV ka yoko maktadr. G5A ,5rmeye" ya nAca ,5rmeye y5ne ik o acaktr. ku ak ise sadece duymaya. ?5y emin ,5revi o an
@0nyann Ls ubu
2#

s5y emek o acaktr" ama s5y edi(inden daha =aA a bir Cey o mayacaktr. K0 t0r0n devasa bir yeniden 5r,0t enmesi s5A konusu o muC" k asik -a( bunun i k" be ki de en 5nem i aCamasn meydana ,etirmiCtir" -0nk0 hM M i-inde bu undu(umuA d0Aen emenin sorum usu odur. -0nk0 iCaret erin an amV nn /enAer4in h0k0mran ( i-inde 5A0m endi(i ve esrar " tekd0Ae" inat-" i ke var k arnn sonsuA bir da( m i-inV de kv cm sa-t( bir k0 t0rden biAi o ayrmCtr. /i ,imiAin veya d0C0ncemiAin i-inde" artk bu var (n ansn biAe hatr atacak hi-bir Cey yoktur. Berha de edebiV yatn dCnda hi-bir Cey yoktur. 0ste ik o da bu iCi" do(ruV dan de(i de" ima ve dia,ona bir Ceki de yapmaktadr. \Edebiyat\n o du(u ha iy e" bir bakma modern -a(n baV Cmda o uCtu(unu ve kendini b5y e be ir edi(ini" di in canV var (n bek enmedi(i bir yerde a-k-a ortaya -kard(V n s5y emek m0mk0nd0r. aQ11. ve aQ111. y0Ay arda di in kendine 5A,0 varo uCu" d0nyann i-ine yaA o ma konuV sundaki eski sa( am (" temsi in iC eyiCinin i-inde erimiCV erdi. her di s5y em o arak de(ere sahipti. @i sanat" bir \iCaret yapma\ bi-imiydi. hem bir Ceyi iCaret etmek hem de iCaret eri bir Ceyin etra=nda d0Aene sokmakt6 demek ki" bir ad andrma" sonra da ayn anda hem ,5sterimse hem de s0s emese o an bir ikiye kat ama i e bu ad yaka ama" onu kapatma" onu ikinci iCaret" temsi " retorik s0s o an baCka ad ar a iCaret etme sanat. Iysa" a1a. y0Ay n t0m0 boyunca ve ,0n0m0Ae kadar VB5 der n4den Ma arme4ye" <ntonin <rtaud4yaV" edebiyat ancak derin bir kopuCtan ,eV -ip" bir cins \karC s5y em\ o uCturarak ve b5y ece di in temsi i ve iCaret eden iC evinden" aQ1. y0Ay dan beri unuV tu muC o an Cu ham var (a ,e-erek 5Aerk o abi miC" di(er b0t0n di erden ayr abi miCtir. Inu artk s5y edi(inin d0Aeyinde de(i de" iCaret eden bi-imi i-inde sor,u ayarak" edebiyatn biAatihi 5A0ne u aV
2% Ke ime er ve `ey er

C d( d0C0n0 mektedir6 b5y e yap nca" di in k asik stat0V s0nde ka nmamaktadr. Edebiyat modern -a(da" di in iCaV ret edici iC eyiCini te a=i eden Ceydir 9ve onu teyit eden deV (i dir>. @i in var ( onun boyunca" yeniden /at k0 t0r0V n0n snr arnda Vve ka bindeV par amaktadr" -0nk0 bu var k aQ1. y0Ay dan beri edebiyata en yabanc o an CeyV dir. ama ,ene bu aQ1. y0Ay dan beri" edebiyatn 5rtt0(0 a ann merkeAindedir. Edebiyat iCte bu nedenden 5t0r0" ,iV derek d0C0n0 mesi ,ereken Cey o arak" ama ayn Aamanda ve ayn nedenden 5t0r0" hi-bir Ceki de bir iCaret teorisinV den itibaren d0C0n0 emeyecek Cey o arak ortaya -kmaktaV dr. Edebiyat ister iCaret edi en 9s5y emek istedi(i" \=ikir eV ri\" vaat etti(i veya an,aHe o du(u> cephesinden veya iCaret eden 9 en,0istikten veya psikana iAden a nma Cema ar yardmy a> cephesinden -5A0m ensin" bunun pek bir 5neV mi yoktur6 ikinci bir o ,udan ibarettir. Edebiyat bu iki CkV ta da" biAim k0 t0r0m0A a-sndan do(du(u ve bir bu-uk y0Ay dan beri be ir,in eCmeye ara vermedi(i yerin dCnda aranmaktadr. /u cins Ci=re -5Ame tarA ar" di in k asik bir durumuna VaQ11. y0Ay da iCaret er reHiminin iki i ha e ,e V di(i ve iCaret etmenin temsi bi-iminin i-inde yanst d( srada h0k0m s0reniV aittir. oysa edebiyat bir iCaret eden i e bir iCaret edi enden meydana ,e miCti ve bu Ceki de -5V A0m enmeyi hak ediyordu. Edebiyat a1a. y0Ay dan itibaV ren" di i var ( i-inde ,0n C(na -kartmaya koyu muCtur6 ama R5nesans4n sonunda ,5r0 d0(0 ,ibi de(i . Z0nk0" Cimdi artk s5y emin sonsuA hareketinin onun arac (y a kuru du(u ve snr andr d( Cu i k ve kesin ik e baC an,d0Aeyindeki s5Aden baCka bir Cey yoktur. di bundan sonV ra artk baC an,c" bitiCi o madan ve vaat taCmadan ,e iCeV cektir. Edebiyatn metninin ,0nbe,0n -iAdi(i" iCte bu boV Cuna ve temel mekMnn ,0Aer,Mhdr. LZLU+L <Y1R1M

8emsi Etmek

.
@IU lP1+BI88E @on luichotte4un macera ar" yo an ve do amba- ary a" snr -iAmektedir6 eski benAer ik er ve iCaret oyun ar onda sona ermektedir. yeni i iCki er daha Cimdiden burada kuV ru maktadr. @on luichotte de iboAuk biri o maktan -ok" benAer i(in b0t0n iCaret en 5n0nde mo a veren 5Aen i bir hacdr. I" <yn4nn kahramandr. 8pk dar ve k0-0k taCV rasndan o du(u ,ibi" /enAer4in etra=nda yay an bi dik d0A 0kten de uAak aCmay baCaramamaktadr. !ark (n

net snr arn as a aCamadan" ne de kim i(in ka bine u aCaV madan" bura ar sonsuAa kadar kat etmektedir. Iysa" kenV di de biAAat iCaret erin benAer i(inde yer a maktadr. /ir har= ,ibi uAun bir -iA,i o arak" kitap arn esnetmesinden ka-mC bu unmaktadr. /0t0n var (" di " metin" bas kMV (t" daha 5nceden yaA mC 5yk0den baCka bir Cey de(i dir.
82

C d( d0C0n0 mektedir6 b5y e yap nca" di in k asik stat0V s0nde ka nmamaktadr. Edebiyat modern -a(da" di in iCaV ret edici iC eyiCini te a=i eden Ceydir 9ve onu teyit eden deV (i dir>. @i in var ( onun boyunca" yeniden /at k0 t0r0V n0n snr arnda Vve ka bindeV par amaktadr" -0nk0 bu var k aQ1. y0Ay dan beri edebiyata en yabanc o an CeyV dir. ama ,ene bu aQ1. y0Ay dan beri" edebiyatn 5rtt0(0 a ann merkeAindedir. Edebiyat iCte bu nedenden 5t0r0" ,iV derek d0C0n0 mesi ,ereken Cey o arak" ama ayn Aamanda ve ayn nedenden 5t0r0" hi-bir Ceki de bir iCaret teorisinV den itibaren d0C0n0 emeyecek Cey o arak ortaya -kmaktaV dr. Edebiyat ister iCaret edi en 9s5y emek istedi(i" \=ikir eV ri\" vaat etti(i veya an,aHe o du(u> cephesinden veya iCaret eden 9 en,0istikten veya psikana iAden a nma Cema ar yardmy a> cephesinden -5A0m ensin" bunun pek bir 5neV mi yoktur6 ikinci bir o ,udan ibarettir. Edebiyat bu iki CkV ta da" biAim k0 t0r0m0A a-sndan do(du(u ve bir bu-uk y0Ay dan beri be ir,in eCmeye ara vermedi(i yerin dCnda aranmaktadr. /u cins Ci=re -5Ame tarA ar" di m k asik bir durumuna VaQ11. y0Ay da iCaret er reHiminin iki i ha e ,e V di(i ve iCaret etmenin temsi bi-iminin i-inde yanst d( srada h0k0m s0renie aittir. oysa edebiyat bir iCaret eden i e bir iCaret edi enden meydana ,e miCti ve bu Ceki de -5V A0m enmeyi hak ediyordu. Edebiyat a1a. y0Ay dan itibaV ren" di i var ( i-inde ,0n C(na -kartmaya koyu muCtur6 ama R5nesans4n sonunda ,5r0 d0(0 ,ibi de(i . Z0nk0" Cimdi artk s5y emin sonsuA hareketinin onun arac (y a kuru du(u ve snr andr d( Cu i k ve kesin ik e baC an,d0Aeyindeki s5Aden baCka bir Cey yoktur. di bundan sonV ra artk baC an,c" bitiCi o madan ve vaat taCmadan ,e iCeV cektir. Edebiyatn metninin ,0nbe,0n -iAdi(i" iCte bu boV Cuna ve teme mekMnn ,0Aer,Mhdr. LZLU+L <Y1R1M

Kelimeler ve eyler

8emsi Etmek
i. @IU lP1+BI88E @on luichotte4un macera ar" yo an ve do amba- ary a" snr -iAmektedir6 eski benAer ik er ve iCaret oyun ar onda

sona ermektedir. yeni i iCki er daha Cimdiden burada kuV ru maktadr. @on luichotte de iboAuk biri o maktan -ok" benAer i(in b0t0n iCaret eri 5n0nde mo a veren 5Aen i bir hacdr. I" <yn4nn kahramandr. 8pk dar ve k0-0k taCV rasndan o du(u ,ibi" /enAer4in etra=nda yay an bi dik d0A 0kten de uAak aCmay baCaramamaktadr. !ark (n net snr arn as a aCamadan" ne de kim i(in ka bine u aCaV madan" bura ar sonsuAa kadar kat etmektedir. Iysa" kenV di de biAAat iCaret erin benAer i(inde yer a maktadr. /ir har= ,ibi uAun bir -iA,i o arak" kitap arn esnetmesinden ka-mC bu unmaktadr. /0t0n var (" di " metin" bas kMV (t" daha 5nceden yaA mC 5yk0den baCka bir Cey de(i dir.
23

<ra arnda kesiCen ke ime erden meydana ,etiri miCtir. o" d0nyada Cey erin benAer i(i arasnda baCboC do aCan yaAV dr. <ma tam da de(i 6 -0nk0 yoksu hida ,o o mas ,er-eV (i i-inde" ancak Yasa4y =orm0 e eden y0A erce y k destaV n uAaktan uAa(a din eyerek C5va ye ha ine ,e ebi ir. Kitap onun varo uCundan -ok" 5devidir. Ue yapaca(n ve ne diV yece(ini ve i-inden -kt( metin e ayn do(adan o du(unu kendine ve baCka arna kant ayabi mek i-in han,i iCaret eV ri verece(ini bi ebi mesi i-in" s0rek i o arak bu kitaba baCV vurmak Aorundadr. 5va ye ik roman ar" onun macerasV nn re-etesini" bir kerede ebediyen ,e-er i o mak 0Aere yaAV mC ardr. Qe her o ay" her karar" her macera" @on luichotte4un ,er-ekten" a-(a -kard( b0t0n bu iCaret ere benAedi(inin iCareti o acaktr. !akat e(er on arn benAeri o mak istiyorsa" on ar kaV nt amas ,erekir" -0nk0 iCaret er 9okunabi ir> artk var kV ar a 9,5r0 ebi ir> benAer ik i-inde de(i erdir. /0t0n bu yaV A metin er" b0t0n bu de iboAuk roman ar" tam da bu neV denden 5t0r0 benAersiAdir er6 d0nyada hi-bir Cey" hi-bir Aaman on ara benAememiCtir. on arn sonsuA di i" hi-bir benAer i(in ,e ip do duramad( bir Ceki de boC ukta ka V maktadr. bun ar her Ceyi tamamen yakabi ir er" d0nyann -ehresi bundan 5t0r0 de(iCmeyecektir. 8an(" temsi cisi" hakiki ayns o du(u metin ere benAeyerek" @on luichotte" bun arn ,er-e(i s5y edik erinin" ,er-ekte d0nV yann di i o duk arnn ,5sterimini sa( amak ve bunun tarV tCma ,5t0rmeA iCaretini ,etirmek Aorundadr. Kitap arn vaadini yerine ,etirme iCi ona d0Cmektedir. @estan yeniV den" ama ters y5nde yapma iCi ona d0Cmektedir6 destan" be ek erde ka ma ar i-in" ,er-ek kahraman k ar an atV yordu 9an att(n iddia ediyordu>. @on luichotte ise" anV atnn i-eriksiA iCaret erini hakikat e do durmak AorundaV

Ke ime er ve ey er

dr. Inun maceras" d0nyann Ci=resinin bir -5A0m0 o aV

8emsi Etmek 2D

-aktr6 d0nyann b0t0n y0Aeyinden" kitap arn do(ru s5yV edik erini ,5steren =i,0r eri devCirmek 0Aere kat edi ecek 5Aen e be ir enmiC bir ,0Aer,Mh. /u macerann baCars kaV nt o mak Aorundadr6 ,er-ekten Aa=er kaAanmaya de(i de ViCte Aa=er bu neden e -ok 5nem i de(i dire" ,er-e(i iCaret ha ine d5n0Ct0rmeye i iCkindir. @i in iCaret erinin" biAatihi Cey ere uy,un o duk ar iCaret ha ine. @on luichotte" kiV tap ar kant amak i-in d0nyay okumaktadr. Qe kendine" benAer ik erin ayna ,ibi yansma arndan baCka kant verV memektedir. Yapt( b0t0n yo " bir benAer ik er arayCdr6 en k0-0k kyas ar" yeniden konuCmaya baC ama ar i-in uyandr maV ar ,ereken bay,n d0Cm0C iCaret er o arak ta ep edi mekV tedir er. ?0r0 er" hiAmet-i kA ar" han ar Cato ara" soy u haV nm ara ve ordu ara benAeme eri 5 -0s0nde" yeniden kitapV arn di i ha ine ,e mektedir. <ran an kant ac o ay ha iV ne d5n0Ct0ren ve kitap arn di ini be irsiA bir Ceki de oyuk brakan" her Aaman haya krk ( yaratan benAer ik. !akat" benAemeA ik" k5 e ,ibi tak it etti(i kendi mode ine sahiptir6 bu mode i b0y0c0 erin baCka aCmnda bu maktadr. Ey eV sine ki" b0t0n benAemeA ik ,5ster,e eri" yaA metin erin do(ru s5y emedik erini ,5steren b0t0n iCaret er" =ark ( hi ey e benAer i(in kuCku duyu maA , i-ine dahi eden Cu b0y0c0 0k oyununa benAemektedir. Qe madem ki bu b0y0 kitap arda 5n,5r0 m0C ve tasvir edi miCtir" o ha de iCin i-iV ne dahi etti(i yan tc =ark k" b0y0ye daya bir benAerV ikten baCka bir Cey o mayacaktr. @emek ki" iCaret erin ,er-e(e benAedik erinin ek bir iCareti. @on luichotte" R5nesans d0nyasnn ne,ati=ini resmetV mektedir. yaA d0nyann nesri o maktan -kmCtr. benAerV ik er ve iCaret er eski ant aCma arn boAmuC ardr. benAerV ik er yan tmaktadr" haya ,5rmeye ve heAeyana d5nmekV tedir er. Cey er a ayc 5AdeC ik eri i-inde ka may inat a s0rV
2&

d0rmektedir er6 artk" o duk ar Cey de(i erdir. ke ime er" on ar do duracak -eriksA benAer ik er o madan" macera a annda baCboC do aCmaktadr ar. kitap arn say=a arnn i-inde" toA arn arasnda uyumaktadr ar. Caret erin a tnV daki ,iA i benAer ik eri keC=ederek" d0nyann Ci=resinin -5V A0 mesine o anak veren b0y0" artk kyas arn neden her Aaman haya krk ( yarattk arn" heAeyan tarA 0Aerinde a-k amaktan baCka bir Ceye yaramamaktadr. @o(ay ve kiV tap ar tek bir metin ,ibi okuyan a ame ik" kuruntu arna ,eri ,5nderi miCtir6 ci t erin sararmC say=a arna konu muC

KcJimc cr ve ey er

o an di in iCaret eri" artk" de(er o arak temsi ettik erinin Aay= an atsndan baCka bir Ceye sahip de(i erdir. YaA ve Cey er artk birbir erine benAememektedir er. In arn araV snda" @on luchotte macera peCinde s0rtmektedir. !akat di tamamen ,0-s0A ha e ,e memiCtir. <rtk yeV ni ve kendine 5A,0 ,0- ere sahiptir. @on luichotte" romaV nn ikinci b5 0m0nde" metnin birinci b5 0m0n0 okumuC o an ve onu tanyan kiCi er e karC aCmaktadr. +ervantes4in metni kendi 0Aerine kapanmakta" kendi ka n (nn i-ine sap anmakta ve kendi i-in" kendi an atsnn nesnesi ha ine ,e mektedir. Macera arn birinci b5 0m0" ikinci b5 0mde" C5va ye roman arnn romann baC an,cnda 0st enmiC o V duk ar ro 0 oynamaktadr. @on luichotte" ,er-ekten o o V du(u bu kitaba sadk ka mak Aorundadr. onu hata ardan" tak it erden" d0Amece sonu- ardan korumak Aorundadr. ihma edi miC ayrnt ar ek emek Aorundadr. hakikatini bes emek Aorundadr. !akat" @on luichotte bu kitab okuV mamCtr ve okuyamaA" -0nk0 onun ete kemi(e b0r0nm0C ha idir. Kitap ar okuya okuya" onu tanmayan bu d0nya 0Aerinde s0rten bir iCaret ha ine ,e miC o an o" Cimdi kenV dine ra(men ve bi meden" onun hakikatini e inde tutan" yapt( ve s5y edi(i ve ,5rd0(0 ve d0C0nd0(0 her Ceyi tam o arak devCiren ve arkasnda si inmeA iA erini brakt( b0V
8emsi Etme=e 2)

t0n bu iCaret ere benAedi(inin kabu edi mesine iAin veren bir kitap ha ine ,e miCtir. Romann birinci i e ikinci b5 0V m0 arasnda" bu iki ci din kesiCme a annda ve sadece onV arn ,0c0y e" @on luichotte hakikatine kavuCmuCtur. ?aV dece di e bor- u o an ve tamamen ke ime erin i-inde ka an hakikat. @on luichotte4un hakikati" ke ime erin d0nyay a o an i iCkisinde de(i de" s5Ae iCaret erin kendi ik erinden kendi ara arnda dokuduk ar Cu ince ve s0rek i i iCkinin i-indedir. @estan arn haya krk ( yaratan kur,usu" di in temsi etme ,0c0 ha ine ,e miCtir. Ke ime er" iCaret erin doV (as 0Aerine kapanmC ardr. @on luicho e modern eser erin i kidir" -0nk0 burada 5AdeC ik erin ve =ark k arn ,addar kantnn" iCaret er ve benAer ik erin sonsuAuy a oynad( ,5r0 mektedir. -0nk0 di burada Cey er e o an eski akraba (n boAarak. dobra var ( i-inde" ancak edebiyat ha ine ,e dikten sonra yeniV den ,5r0 ebi ece(i Cu ya nA h0k0mran (n i-ine ,irmiCtir. -0nk0 benAer ik burada" onun i-in ak boAuk u(u ve haV ya ,0c0n0nki o an bir -a(a ,irmektedir. /enAer ik i e iCaV ret er arasndaki ba( bir keA -5A0 d0kten sonra" k deney o uCabi ir ve iki kiCi karC karCya ortaya -kabi ir ha e ,e V

miCtir. Basta o arak de(i de" o uCturu an ve s0rd0r0 en sapma" vaA,e-i meA k0 t0re iC ev o arak an aC an de i" /aV t deneyinin i-inde" vahCi benAer ik erin insan ha ine ,e V miCtir. /arok d5nem roman arnda ve tiyatrosunda resmeV di di(i ve a1a. y0Ay psikiyatrisine kadar yavaC yavaC kuV rumsa aCtr d( ha iy e" bu kiCi kendini kyas i-inde yaV banc aCtrmC o andr. <yn ve /aCka4nn den,esiA oyuncuV sudur. ey eri o madk ar ha eriy e an amakta ve insan aV r birbir erine karCtrmaktadr. dost arn tanmamakta" yabanc ar tanmaktadr. maskeyi d0C0rd0(0n0 sanmakta ve bir maske dayatmaktadr. 80m de(er eri ve t0m oran aV r tersine d5nd0rmektedir" -0nk0 her Mn iCaret erin Ci=re eV
22

rini -5Ad0(0n0 sanmaktadr6 -0nk0 ona ,5re" ya dA ar i-indeki biri kra dr. @e iye i iCkin o arak" aQ111. y0Ay n sonuna kadar sahip o unan k0 t0re a , ama i-inde" o !ark ( tanmad( 5 -0de !ark o an birinden baCkas de(i dir. o" her yerde ya nAca benAer ik er ve benAer i(in iCaret erini ,5rmektedir. ona ,5re b0t0n iCaret er birbirine benAemekte ve b0t0n benAer ik er iCaret de(erine sahip buV unmaktadr. K0 t0re mekMnn di(er ucunda" ama simetriV sinden 5t0r0 ona -ok yakn o an Cair" ad veri miC" ,0nde ik o arak 5n,5r0 en =ark k arn a tnda" Cey erin ,5m0 0 akV raba k arn" bun arn da( mC benAer ik erini yeniden buV an kiCidir. /e ir enmiC iCaret erin a tnda ve on ara ra(men" daha derin" ke ime erin Cey erin evrense benAer i(i i-inde kv cm arn -aktk ar Aaman hatr atan baCka bir s5y eV mi duymaktadr6 di e ,etirmesi -ok ,0- o an <yn4nm E,eV men i(i" kendi di i i-inde iCaret er arasndaki ayrm yok etmektedir. Modern /at k0 t0r0nde Ciir i e de i i(in karC karCyaV (" hi- kuCkusuA bundan kaynak anmaktadr. !akat artk eski ' atoncu" i ham a mC heAeyan temas s5A konusu deV (i dir. Yeni bir di ve Cey er deneyinin dam,as s5A konusuV dur. Qar k ar" iCaret eri ve benAer ik eri ayran bir bi ,inin ky arnda ve sanki kendi ,0c0n0 snr amak istermiC-esiV ne" de i homoseman0sme4in iC evini yerine ,etirmektedir6 b0t0n iCaret eri bir araya top amakta ve on ar" -o(a maya hi- ara vermeyen bir benAer ik e do durmaktadr. air ters iC evi yerine ,etirmektedir. a e,orik ro 0 oynamaktadr. iCaret erin di i a tnda ve on arn iyice par-a ara b5 0nm0C =ark aCtr ma ar oyunu a tnda" \di(er di i\" benAer i(in" ke ime eri ve s5y emi o mayan di ini din emeye koyu makV tadr. air benAer i(i" onu s5y eyen eya et ere kadar ,5t0rV mekte. de i b0t0n iCaret ere" sonunda on arn hepsini si eV

Ke ime er ^e ey er

cek o an bir benAer i(i y0k emektedir. /5y ece" bun arn
8emsi Etmek :$

her ikisi de" k0 t0r0m0A0n dC kysnda ve bu k0 t0r0n esas pay aCm arnn en yaknnda" Cu \snr\ konuma saV hiptir VmarHina duruC ve derin emesine arkaik si uetV" her ikisinin s5A eri de" burada s0rek i o arak yabanc o ma ,0-V erini ve reddedi me erinin kayna(n bu maktadr. In arn arasnda 5y esine bir bi ,i mekMn a- mCtr ki" /at k0 t0V r0n0n yo a-t( esas bir kopuC nedeniy e" burada artk benAer ik er de(i de" kim ik er ve =ark k ar s5A konusu o acaktr. 11. @L[EU Gene tarih a-sndan" s0reksiA i(in stat0s0n0 be ir emek ko ay bir iC de(i dir. /ir pay aCmn hatt m -iAmek isteniV yor_ /e irsiA bir Ceki de hareket i o an bir b0t0n i-indeki her snr" ancak key=i bir kesik o abi ir. /ir d5nem mi be irV emek isteniyor_ <ma acaba" ara arnda s0rek i ve 0niter bir sistem -kartmak 0Aere" Aamann iki noktasnda s0rekV i kopuC ar o uCturma hakk var mdr_ /u sistem nereden ,e ip" o uCacak" sonra da kendini yok edecektir_ Qaro uCu ve yoko uCu han,i reHime tabi o acaktr_ E(er tutarhk i keV sine kendi i(inden sahipse" onu reddedecek yabanc unsur nereden ,e ebi ir_ /ir d0C0nce" nas o ur da" kendinden baCka bir Ceyden ka-abi ir_ /ir d0C0nceyi artk d0C0nmeV mek ne demektir_ Qe yeni bir d0C0nceyi ortaya atmak_ ?0reksiA Vo anV bir k0 t0r0n baAen birka- y i-inde" o Aamana kadar yapt( ,ibi d0C0nmeye son vererek" baCka Cey ve baCka Ceki de d0C0nmeye baC amas o ,usuV" hikuCkusuA dC bir eroAyona. d0C0nce i-in 5te tara= o an" ama daha baCndan itibaren hep d0C0nd0(0 Cu mekMna do(ru a-maktadr. Irtaya -kan sorun" imitte d0C0nce i e k0 t0r arasndaki i iCki er sorunudur6 nas o uyor da" d0C0nce d0nyann mekMnnda bir yere sahip o uyor. orada sanki bir
$*

k5kene sahip bu unuyor ve Curada veya burada hep yeniV den baC yor_ <ma be ki de sorunu ortaya koymann AamaV n hen0A ,e memiCtir. d0C0nce d0nyasnda do aCabi mek ve onu kendinden ka-t( y5n hakknda sor,u ayabi mek i-in" herha de d0C0nce arkeo oHisinin daha ,0veni ir ha e ,e mesini" do aysA ve poAiti= o arak tasvir edebi ece(inin 5 -0s0n0 be ir emiC o masn" i-inde yer a d( kendine 5AV ,0 sistem eri ve bun arn i- ba( ant arn tanm amasn bek emek ,erekir. @emek ki Cu an i-in" bu s0reksiA ik eri" kendi erini tes im ettik eri hem aCikMr hem de karan k o an ampirik d0Aen i-inde kabu etmek ,erekmektedir. aQ11. y0Ay n baCnda" hak veya haksA" barok o arak

Ke ime er ve ey er

ad andr an bu d5nemde" d0C0nce benAer ik unsuru i-inV de hareket etmeye son vermiCtir. /enAer ik artk bi ,inin bi-imi de(i de daha -ok hata =rsat" karCk k arn iyi ayV dn at mamC a an" ince enmedi(inde maruA ka nan tehV ikedir. @escartes" Re,u ae4nin i k satr arnda" \iki Cey araV snda herhan,i baA benAer ik er keC=edi di(inde" as nda bun arn =ark o duk ar nokta arda bi e" ya nAca biri i-in do(ru u(u be ir enen Ceyi her ikisine birden at=etmek" yayV ,n bir a Ckan ktr\# demektedir. /enAer4in -a( kendi 0Aerine kapanmaktadr. <rkasnda oyun ardan baCka bir Cey brakmamaktadr. /0y0 eme ,0- eri" benAer ik i e yaV n sama arasndaki Cu yeni akraba ktan 5t0r0 artan oyunV ar. her yerde benAer ik kuruntu ar resmo maktadr" ama bun arn kuruntu o duk ar bi inmektedir. bu" ,5A yan ,V snn" komik ,5A ba(c (n" ikiye kat anarak bir tiyatroyu temsi eden tiyatronun" yan C an ama y0A0nden do(an kaV rCk (n" r0ya arn ve haya erin Aamandr. yan tc duyV ,u arn Aamandr. e(re ti eme erin" karC aCtrma arn ve a e,ori erin di in Ciirse mekMnn tanm adk ar Aamandr. Qe aQ1. y0Ay " biAatihi bu o ,udan 5t0r0" d0nyann b0t0n
8emsi Etmek

@escanes" Ieuvres 'MosophiTues" c. 1" s. ))" 'aris" #$&:.

$#

Cey erinin deney erin" ,e enek erin veya enayi ik erin rastV ants i-inde yakn aCabi ecek eri" karCk ve kura sA bir bi ,inin de=orme o muC ansn terk etmektedir. /enAer iV (in sa( am ve Aor ayc ,0Ae bi-im eri unutu acaktr. Qe on ar be ir eyen iCaret er" hen0A ak ha e ,e memiC bir bi V ,inin haya eri ve caAibe eri o arak kabu edi ecektir. /acon4da" -oktan bir benAer ik e eCtirisi ,5r0 mektedir. ey er arasndaki d0Aen ve eCit ik i iCki erine de(i de" AihV niyet tip eri ve bun arn 5Anesi o abi ecek eri yan sama biV -im erine i iCkin ampirik bir e eCtiri. /ir yan C an ama doktrini s5A konusudur. /acon" benAer ik eri aCikMr k ve onun kura ary a da(tmamaktadr. In ar" ,5A erin 5n0nV de kv cm arn -akar" yak aC dk-a s5ner" ama biraA uAakta hemen yeniden o uCur o arak ,5stermektedir. /unV rendik erimiAe ve biAi bi-im endiren teori ere benAedik eriV ne inandrr ar. baCka put ar da biAi" Cey erin ara arnda benAedik erine inandrr ar. \Rnsan Aihni" Cey erin arasnda ,er-ekte bu du(undan daha =aA a d0Aen ve benAer ik o duV (una inanmaya do(a o arak e(i im idir. ve do(a istisna ar ve =ark k ar a do uyken" Aihin her yerde uyum" an aCma ve benAer ik ,5r0r. /0t0n ,5kcisim erinin hareket eri esnaV snda tam -ember er -iAdik erine dair inanC buradan kayV nak anmaktadr\6 Aihnin kendi i(inden yaratt( kur,u ar
ar put ar4dr. Ma(ara put ar ve tiyatro put ar" Cey erin 5(V

o an kabi e put ar da b5y edir. /un ara Vsonu- ve baAen de nedenV di karCk k ar ek enmektedir6 tek ve ayn ad" ayV n cinsten o mayan Cey ere" =ark ,5Aeti meksiAin uy,u anV maktadr. /un ar =orum put ar4dr.% E(er" do(a ace eci iV (inden ve ha=i= i(inden syr p" \n0=uA edici\ ha e ,e ebi ir ve sonunda do(aya 5A,0 =ark k ar a , ayabi irse" bir tek Aihnin temkin i i(i bunu da( abi ir. @escartes4n benAer ik e eCtirisi ise" baCka bir tiptendir.
% E /acon" Uovum Ir,unum" c. 1" s. 111 ve ##$" p. 3D ve DD" 'aris" #$3). $% Ke ime er ve ev er

.+HH m`4 t .` V 6\

<rtk" kendi kendinin karCsnda endiCe duyan ve en a C V mC bi-im erinden uAak aCan aQ1. y0Ay d0C0ncesi s5A koV nusu de(i dir. s5A konusu o an" benAer i(i bi ,inin teme deneyi ve i k bi-imi o arak dCarda brakan" onda 5AdeC ik ve =ark k ar" 5 -0 ve d0Aen terim eri i-inde -5A0m enmeV si ,ereken karma bir karCk ( i=Ca eden k asik d0C0nceV dir. @escartes benAer i(i reddetmektedir" ama bunu karCV aCtrma ey emini rasyone d0C0nceden dC ayarak ve bu. ey emi snr andrarak de(i de" tamamen tersine" onu evV rense eCtirerek ve ona bu yo a en sa= bi-imini vererek yapV maktadr. Uitekim" \bi-im" kapsam" hareket ve di(er benV Aer eri\ Vyani basit do(a arV mevcut o abi ecek eri b0t0n konu arn i-inde" karC aCtrma yo uy a bu maktayA. Qe 5te yandan" \her <" /4dir" her /" +4dir" 5y eyse her <" +4dir\ t0V r0nden bir -karsamada" Aihnin \aranan terim i e veri i teV rimi" yani < i e +4yi" her ikisinin de / o mas i iCkisi i-inde o mak 0Aere" ara arnda karC aCtrd(\ a-ktr. /unun soV nucu o arak" soyut anmC bir Ceyin seA,isi bir yana brakV acak o ursa" her bi ,inin \iki veya daha -ok Ceyin ara arnV da karC aCtvr ma ary a e de edi di(i\ s5y enebi ir. : Iysa" do(ru bi ,i ancak seA,iy e" yani sa= ve dikkat i ak n kendiV ne 5A,0 ey emi ve aCikMr k an birbirine ba( ayan -karsaV ma i e e de edi ebi ir. Bemen b0t0n bi ,i er i-in ta ep ediV en ve tanm ,ere(i" soyut anmC bir aCikMr k ve bir -karV sama o mayan karC aCtrma" nas o ur da do(ru bir d0C0nV ceye o anak verebi ir_ \nsan ak nn hemen b0t0n -abas" hi- kuCkusuA bu iC emi m0mk0n k maya y5ne ik o maktaV dr.\3 ki" ya nAca iki tane karC aCtrma bi-imi vardr6 5 -0 karC aCtrmas ve d0Aen karC aCtrmas. /0y0k 0k er veya -ok uk ar" yani s0rek i veya s0reksiA b0y0k 0k er 5 -0 ebiV
: 3
8emsi Etmek

@escartes" Re,u ae" s. #&2" a#+Q a,e" s. #&2" a1Q

$:

ir" =akat 5 -0m iC emi her iki ha de de" unsur ardan top aV ma do(ru ,iden hesap =ark i-inde" 5nce top amn e e a nV

d(n" sonra onun ksm ara b5 0nd0(0n0 varsaymaktadr. /u b5 me iC emi birim ere u aCmaktadr. bu birim erin baV A ar uA aCma veya \5d0n- eme\den kaynak anmakta 9s0V rek i b0y0k 0k er i-in>" di(er eri de 9-ok uk ar veya s0rekV siA b0y0k 0k er> aritmetik birim er o maktadr ar. ki b0V y0k 0(0 veya iki -ok u(u karC aCtrmak" her ikisinin -5V A0m enmesine de ortak bir birimin uy,u anmasn ,erekV tirmektedir. /5y ece" 5 -0m tara=ndan ,er-ek eCtiri en karV C aCtrma" b0t0n durum arda" aritmetik eCit ik veya eCitsiAV ik i iCki erine indir,enmektedir. E -0m benAerin" 5AdeC iV (in ve =ark (n hesap anabi ir bi-imine ,5re -5A0m enV mesine o anak verir.D @0Aene ,e ince" o dC bir birime at= yapmadan kuruV ur6 \Uitekim" < i e / arasndaki d0Aenin ne o du(unu" bu iki u- terimden baCka hi-bir Ceyi e e a madan bi irim\" CeyV erin d0Aeni" on arn \do(a arndan soyut anmC\ o arak" ama buradan hareket e daha karmaCk Cey ere u aCabi mek i-in" 5nce en basit Cey" sonra buna en yakn o an keC=edi eV rek bu unur. E -0m yo uy a karC aCtrma" 5nce bir b5 me" sonra da ortak bir birimin uy,u anmasn ,erektirirken" burada karC aCtrmak ve d0Aene sokmak tek ve ayn Cey o maktadr6 d0Aen yo uy a karC aCtrma" \tamamen kesinV tisiA\ bir hareket e bir terimden di(erine" sonra bir 0-0nV c0s0ne vs. ,e-meye o anak veren basit bir ey emdir. & /5yV ece" birinci tanmn di(er hepsinden ba(msA o arak seAiV ebi di(i ve di(er terim erin artan =ark k ara ,5re yer eCV tiri dik eri diAi er o uCturu maktadr. ki karC aCtrma tarA bun ardr6 bin" eCit ik ve eCitsiAV ik i iCki eri kurmak 0Aere birim er ha inde -5A0m emekte"
D a,e" s. #2%. & a,e" Q1" s. #*%" Q11" s. #*$. $3

di(eri" bu unabi ecek en basit unsur ar be ir emekte ve =ark k ar en d0C0k derece ere ,5re d0Aen emektedir. Ete yandan" b0y0k 0k er ve -ok uk ar 5 -0m0n0 bir d0Aen o uCturmas ha ine ,etirmek m0mk0nd0r. aritmetik de(erV er her Aaman bir diAiye ,5re d0Aene soku abi ir nite ikteV dir er6 demek ki" birim erin -ok u(u \5 -0n0n bi inmesine i iCkin o an Aor u(un artk ya nAca d0Aen e e a mCna baV (m ha e ,e ece(i bir d0Aene ,5re konum andr abi ir.\ ) Qe Aaten y5ntem ve bu y5ntemin ,e iCmesi buna i iCkin o V maktadr6 her 5 -0y0 9eCit ik ve eCitsiA ik arac (y a yapV an her be ir emeyi>" basitten yo a -karak" =ark ( karmaV Ck k derece eri o arak a-(a -kartan bir diAi o uCturmaya indir,emek. /enAer" birime ve eCit ik veya eCitsiA ik i iCkiV erine ,5re -5A0m endikten sonra" aCikMr 5AdeC ik ve =arkV

Ke ime er ve ey er

 k ara ,5re -5A0m enmektedir6 -kanm ar4m d0Aeni i-inV de d0C0n0 ebi ir nite ikteki =ark k ar. <ncak" bu d0Aen veya ,ene eCtiri miC karC aCtrma" bi ,i i-indeki ba( antV ara ,5re o uCturu maktadr. basit o ana tannan mut ak kaV rakter" Cey erin var (na de(i de" bun arn bi inebi me tarV Ana i iCkin o maktadr. Ey esine ki" bir Cey baA i iCki er i-inde mut ak" baCka i iCki er i-inde nispi o abi ir.2 d0Aen ayn anda hem ,erek i ve do(a 9d0C0nceye naAaran> hem de key=i 9Cey ere naAaran> o abi ir" -0nk0 ayn bir Cey" e e a nC tarAna ,5re" d0Aenin bir noktasna veya baCka bir noktasna yer eCtiri ebi ir. /0t0n bun ar /at d0C0ncesi 0Aerinde b0y0k sonu- ar yaratmC ardr. PAun bir s0re bi ,inin teme kate,orisi o V muC o an Vbi ,inin hem bi-imi hem i-eri(iV benAer ik" 5AV deC ik ve =ark k terim eri i-inde yap an bir -5A0m emeV nin i-inde erimiCtir. 0ste ik karC aCtrma" 5 -0n0n arac V (y a do ay veya do aysA o arak ko ayca d0Aene taCnmCV
) a,e" a1Q" s. #2%. B a,e" Q1" s. #*:. 8emsi Etme=c $D

tr. son o arak da" karC aCtrma artk d0nyann d0Aenini i=V Ca etmek ,ibi bir ro e sahip de(i dir. d0C0ncenin d0Aenine ,5re yap makta ve do(a o arak basitten karmaC(a do(ru ,itmektedir. /at k0 t0r0n0n t0m episteme4si b5y ece" teV me konum an itibariy e de(iCmiC bu unmaktadr. Qe 5Ae V ik e de" aQ1. y0Ay insannn hM M akraba k arn" benAerV ik erin ve yakn k arn kuru du(unu ,5rd0(0 ve di i e Cey erin sonsuAa kadar kesiCtik eri ampirik a an" bu devasa mekMnn t0m0 yeni bir dC bi-ime b0r0necektir. E(er isteV nirse" bu yeni dC bi-ime \rasyona iAm\ ad veri ebi ir" e(er insann ka=asnda basmaka p kavram ardan baCka bir Cey yoksa" aQ1. y0Ay n bat itikat arn veya eski b0y0c0 0k inan- arnn yoko uCunu ve do(ann sonunda bi imse d0V Aen i-ine ,iriCini be ir ed(i s5y enebi ir. !akat kavran maV s ve ihya edi mesi ,ereken Cey" biAAat bi ,inin kendini bu arkaik d0Aeyde de(iCtirerek" bi inecek Ceyin ve varo uC tarV Ann tannmasn m0mk0n k an de(iCim erdir. /u de(iCim er Cu Ceki de 5Aet enebi ir er. Ence" kyas hiyerarCisinin yerine -5A0m emenin ikame edi mesi6 aQ1. y0Ay da 5nce ik e karC k k arn b0t0nse sistemi 9yerV y0A0 ve ,5ky0A0" ,eAe,en er ve -ehre" mikrokoAmos ve makrokoAmos> kabu edi mekteydi" ve her 5Ae benAer ik" bu b0t0nse i iCkinin i-ine yer eCiyordu. artk her benAerV ik" karC aCtrma sa( amasndan ,e-iri ecektir" yani ancak 5 -0m" ortak birim veya daha k5kten o arak d0Aen" 5AdeCV ik ve =ark k ar diAisi tara=ndan bu unduktan sonra kaV

bu edi ecektir. Lste ik" benAer ik er oyunu eskiden sonV suAdu. bun arn yeni erini keC=etmek her Aaman m0mk0nV d0 ve tek snr andrma" Cey erin d0Aeninden" mikrokoAV mos i e makrokoAmos arasna skCmC bir d0nyann bitimV h i(inden ,e mekteydi. imdi" am bir saym m0mk0n o aV caktr6 ya e e a man b0t0n0 meydana ,etiren b0t0n unsurV arn t0ketici bir saym bi-iminde" ya ince enen a an buV
$&

t0n 0(0 i-inde ek em eCtiren bir kate,ori ere koyma bi-iV minde ya da diAinin t0m0 boyunca a nan yeter i saydaki noktann -5A0m enmesi bi-iminde. @emek ki" karC aCtrV ma tam bir kesin i(e u aCabi ir6 as a tamam anamayan ve yeni o as k ara hep a-k o an eski benAer ik er sistemi" birbir erini iA eyen teyid er yo uy a ,iderek daha =aA a muhteme ha e ,e ebi irdi. hi-bir Aaman kesin o amaAd. 8am saym ve her noktada bir sonrakine ,erek i ,e-iCi beV ir eyebi me o ana(" 5AdeC ik erin ve =ark k arn tamaV men kesin bir bi ,isine iAin vermektedir er6 \i ,i endi(imiA sorun her ne o ursa o sun" saym tek basma" kendi hakknV da her Aaman do(ru ve kesin bir bi ,i edini mesine iAin vermektedir.\$ [ihnin =aa iyeti Vbu da d5rd0nc0 noktaV dre" b5y ece artk Cey erdeki bir akraba (" bir caAibeyi veV ya ,iA ice pay aC mC bir do(ay a-k edebi ecek her Ceyin peCinde o mak 0Aere" on ar yak aCtrmaya de(i de tamaV men tersine" ayrmaya y5ne ik o acaktr6 yani 5AdeC ik eri ve sonra buradan uAak aCan t0m basamak ara ,e-iC ,ere(iV ni be ir emeye. <yrm yapmak" karC aCtrmaya bir bakma =ark (n 5nce ik i ve teme aranCm dayatmaktadr6 seA,i yo uy a" Cey erin =ark bir temsi ini kendi i-in ,er-ek eCtirV mek ve diAinin bir unsurundan" onun hemen ardndan ,eV ene ,erek i ,e-iCi a-k-a kavramak. Uihayet" sonuncu soV nu- o arak V-0nk0 bi mek" ayrmaktrV tarih ve bi im birV bir erinden ayr acak ardr. /ir yanda a ame ik" yaAar arn okunmas" on arn kanaat erinin oyunu o acaktr. bu baV Aen" an aCmadan -ok" orada ortaya -kan an aCamamadan 5t0r0 iCaret de(erine sahip o acaktr6 \Aor bir sorun s5A koV nusu o du(unda" bu konuda -o(un de(i de" aAn keC=edi V di(i daha ,er-e(e yakndr\. /u tarihin karCsnda" onun a hi-bir ortak 5 -0 i-inde o mamak 0Aere" seA,i er ve bun aV rn ba( ant arnn arac (y a bu unabi ece(imiA ,0veni ir
$ a,e" Q11" s. ##*. 8emsi E9me=c $)

Ke ime er ve `ey er

yar, ar diki mektedir. /un ar ve sadece bun ar bi imi meyV dana ,etirmektedir er ve \' aton ve <ristote es4in b0t0n ak y0r0tme erini okudu(umuAda" 5(renece(imiA bi im de(i de tarih o acaktr.\#* Metin artk iCaret er ve bi-im er

arasnda yer a maktan -kmCtr. di artk d0nyann =i,0r eV rinden biri ha ine ,e miCtir ve artk Cey ere" Aaman arn deV rin ik erinden beri dayat an imAa de(i dir. Ger-ek" dCavuV rumunu ve iCaretini" aCikMr ve =ark edi ir a , anmada bu V maktadr. E(er yapabi ir erse" bunu aktarma iCi ke ime ere d0Cmektedir. artk onun iCareti o ma hakkna sahip de(i V erdir. @i " var k ar ortamndan -eki erek" Ce==a= k ve tara=V sA k -a(na ,irmektedir. /u" aQ11. y0Ay k0 t0r0nde ,ene bir o ,udur VKarV teAyaniAmin -ok 5Ae ta ihinden daha ,ene V. Uitekim" 0- Ceyi birbirinden ayrmak ,erekmektedir. /ir yanda" sonu-ta o duk-a ksa 9ancak aQ11. y0Ay n ikinV ci yars> bir. d5nem i-in" tp veya =iAyo oHi ,ibi baA bi ,i a an arnda teorik bir mode 5nermiC o an bir mekaniAma o muCtur. <yrca" bi-im eri itibariy e o duk-a -eCit i o mak 0Aere" ampiri(in matematikse eCtir mesi konusunda bir -aba da o muCtur. astronomi ve =iAi(in bir b5 0m0 i-in s0V rek i ve sabit o an bu -aba" di(er a an arda arAi o muCtur VbaAen ,er-ekten teCebb0s edi miC 9+ondorcet4de o du(u ,ibi>" baAen evrense 0 k0 ve araCtrma u=ku o arak sunu V muC 9+ondi ac ve @estutt4de o du(u ,ibi>" baAen de biAaV tihi o abi ir i(i reddedi miCtir 95rne(in /u==on4da o du(u ,ibi>. !akat ne bu -aba" ne de mekaniAmann denenmesi" en ,ene bi-imiy e k asik d0C0ncenin t0m0n0n" 5 -0m ve d0Aenin evrense bi imi o arak an aC an mathesis i e s0rV d0rd0(0 i iCkiy e karCtr mama dr ar. \KarteAyen etki\ veya \Uewton,0 mode \ ,ibi boC ve ,iA i bir b0y0 i-eren s5A erin a tnda" =ikir tarih-i eri bu 0- Ceyi birbirine karCV
#* a,e" ###" s. 2&.

$2

trma ve k asik rasyona iAmi" do(ay mekanik ve hesap aV nabi ir k ma e(i imiy e tanm ama Mdetine sahiptir er. @iV (er eri Vyan becerik i erV" bu rasyona iAmin a tnda" \At ,0- er\in oyununu keC=etmeye -a Cmaktadr ar6 bir do(a i e" ne cebire ne de hareket =iAi(ine indir,enmeye iAin verV en bir hayat arasndaki oyun. bu iki unsur b5y ece" k asiV siAmin tabannda" rasyone eC0ri emeyenin kayna(n besV emektedir. /u iki -5A0m eme bi-iminin her biri di(eri kaV dar yetersiAdir. Z0nk0 k asik episteme a-sndan teme o an nokta" ne mekaniAmann baCars veya baCarsA (" ne doV (ay matematikse eC0rme hakk veya o anaksA (. matheV sis i e aQ11. y0Ay n sonuna kadar sabit ve boAu madan kaV an bir i iCkidir. /u i iCki iki esas karakter ,5stermektedir. /un ardan birincisi" var k ar arasndaki i iCki erin d0Aen ve 5 -0 bi-imi a tnda d0C0n0 ece(i" ama 5 -0m prob emV erini her Aaman d0Aen prob em eri ha ine ,etirmeye o aV

Ke ime er ve `ey er

= 1 G\

d 1

G" G

G4 n4 R G Gi i G

nak veren Cu teme den,esiA i(in hesaba kat masnn ,eV rekti(idir. /5y ece" her bi ,inin mathesis i e o an i iCkisi" 5 V -0 emeyen Cey er arasnda bi e sra bir d0Aen kurma o aV na(n vermektedir. /u an amda a man -5A0m eme" -abuV cak evrense y5ntem de(eri kaAanacaktr ve LeibnitA,i " niV te ik er sra amasna daya bir matematik kurma tasars ortaya -kacaktr. -5A0m eme b0t0n0 itibariy e bunun -evV resinde y5r0n,eye ,irmiCtir. !akat 5te yandan" d0Aenin ,eV ne bi imi o arak bu mathesis i e i iCki" bi ,inin matematik i-inde 5A0m enmesi" ne de m0mk0n her bi ,inin onun 0Aerine teme enmesi an amna ,e memektedir. tersine" bir mathesis aranmasy a kore asyon i-inde o mak 0Aere" o AaV mana kadar ne o uCmuC ne de tanm anmC o an be i sayV da ampirik a ann ortaya -kt( ,5r0 mektedir. /u a an aV rn hi-birinde 9veya hemen hemen hi-birinde>" bir mekaV niAmann veya bir matematikse eCtirmenin iAini bu mak m0mk0n de(i dir. =akat bun arn hepsi de" m0mk0n bir
8emsi Etmek $$

=V

d0Aen bi imi taban 0Aerinde kuru muCtur. /un ar ,ene o arak -5A0m eme4ye mensup arsa da" her birinin 5Ae a eti cebirse y5ntem o mayp" iCaret er sistemiydi. Gene ,ramer" do(a tarihi" Aen,in ik erin -5A0m enmesi. ke ime er" varV k ar ve ihtiya- ar a emindeki d0Aen bi im eri b5y e do(V muC ardr. ve k asik d5nemin bu yeni ve onun t0m s0resiV ne yay an 9krono oHik at= nokta ar o arak" Lance ot ve /opp" Ray ve +uvier" 'etty ve Ricardo vardr" bun arn i kV eri #&&*4 ar civarnda" ikinci eri #2**#2#*4 arda yaAmCV ardr> b0t0n bu ampirik ik er" /at k0 t0r0n0n t0m episV teme4sinin o sra ar evrense bir d0Aen bi imiy e s0rd0rd0V (0 i iCki er o madan kuru amaA ard. @0Aen i e o an bu i iCki" k asik -a( i-in" R5nesans4n Yorum i e o an i iCkisi kadar esasa i iCkindir. Qe tpk aQ1. y0Ay n yorumunun bir semiyo oHiyi bir yorumbi im e -aV kCtrarak" esas o arak bir benAer ik" ayn" iCaret er arac V (y a d0Aene sokmas ,ibi" bu i iCki de b0t0n ampirik bi V ,i eri 5AdeC i(in ve =arkn bi ,i eri o arak inCa etmektedir. /enAer i(in ayn anda hem be irsiA ve kapa hem de do u ve toto oHik d0nyas" -5A0 m0C ve ortasndan a- mC ,ibi o maktadr. bir yanda" -5A0m emenin a et eri" 5AdeC ik ve =ark k dam,a an d0Aene sokma i ke eri" bir sn= andrma anahtar ha ine ,e miC iCaret er" di(er yanda da" Cey erin ampirik ve =s t benAer ik eri" d0C0ncenin a tnda pay aV Cm ve da(tm arn sonsuA ma Aemesini sa( ayan Cu sakin benAer ik bu unacaktr. /ir yanda iCaret erin" b5 me erin ve sn= andrma arn ,ene teorisi" 5te yanda do aysA benAerV

k er" haya ,0c0n0n kendi i(inden hareketi" do(ann tekV rar an sorunu. /u ikisinin arasnda" mekMn arn ve bu a-k mesa=eyi bu an yeni bi ,i er. 111. <RE8U 8EM?L K asik -a(da" bir iCaret nedir_ Z0nk0" aQ11. y0Ay n i k yaV nsnda de(iCen ve be ki biAe kadar s0recek o an Cey" iCaretV er reHiminin t0m0" bun arn ,arip iC ev erini yerine ,etirV dik eri koCu ardr. bi inen veya ,5r0 en Cey er arasnda onV ar aniden iCaret o arak ortaya -karan Ceydir. biAatihi varV k ardr. Caret k asik -a(m eCi(inde" d0nyann bir =i,0r0 o maktan -kmCtr. ve benAer ik veya yakn (n sa( am ve ,iA i ba( ary a dam,a ad( Ceye ba( o maktan da -kmCV tr. K asisiAm onu 0- de(iCkene ,5re tanm amaktadr. ## /a( antnn k5keni6 bir iCaret do(a 9bir aynadaki yansmaV nn" yanstt(n iCaret etmesi ,ibi> veya an aCmaya ba( 9bir ke imenin" bir insan ,rubu i-in" bir =ikri iCaret edebi V mesi ,ibi> o abi ir. /a( ant tipi6 bir iCaret" iCaret etti(i b0V t0ne ait o abi ir 9iyi bir ,5r0n0C0n" dCavurdu(u sa( (n bir par-as o mas ,ibi> veya ondan ayr o abi ir 9Eski <hit4teki =i,0r erin" /edene b0r0nme veya insan arn kurV tu uCu4nun uAak iCaret eri o ma ar ,ibi>. /a( antnn kesinV i(i6 bir iCaret" sadakatinden emin o unacak kadar sabit o aV bi ir 9ne=es a ma hayatn be irtisidir>. ama sadece muhteV me de o abi ir. ,ebe ikteki so uk uk ,ibi>. /u ba( ant biV -im erinin hi-biri" benAer i(i Aorun u o arak ,erektirmeV mektedir. do(a iCaret de bunu ta ep etmemektedir6 -( kV ar" korkunun kendi i(inden" ama onun a benAer o mayan iCaret eridir. veya /erke ey4nin dedi(i ,ibi" ,5rse duy,u ar 8anrnn temas arnn iCaret eridir" ama ona hi-bir Ceki de benAemeA er.#% /u 0- de(iCken" iCaretin etkin i(ini ampirik bi ,i er a annda tanm amak 0Aere" benAer i(in yerine ,e-V

## Lo,Tue de 'ortVRcya " #. /5 ." 1Q <yrm. #% /erke ey" Essai d4une Uouve e 8hiorie de Sa Qision" ?e-me Eser er" c. #" s. #&:V #&3" +ev. Leroy" 'aris" #$33. 8emsi E mek #*#

mistir. #. Caret her Aaman ya kesin ya da muhteme o du(unV dan" mekMnn bi ,inin i-inde bu mak Aorundadr. aQ1. y0Ay da" iCaret erin Cey erin 0Aerine" insan ar on arn sr aV rn" do(a arn veya erdem erini a-(a -karabi sin er diye konu duk arna inan yordu. =akat bu keCi=" iCaret erin niV hai amacndan" var k arnn meCru aCur0masndan baCka bir Cey de(i di. bu on arn m0mk0n ve herha de en iyi ku V anm bi-im eriydi. =akat var o abi mek i-in bi inmeye ihtiV ya- ar yoktu6 sessiA ka dk arnda ve kimse on ar =ark etV

medi(inde bi e" tutar k arndan hi-bir Cey kaybetmiyor arV d. In ar iCaret etme iC ev eri i-inde kuran bi ,i de(i de" biAatihi Cey erin di iydi. 80m iCaret a an aQ11. y0Ay dan itibaren" kesin i e muhteme arasnda pay aCtr mCtr6 yaV ni artk bi inmeyen iCaret" sessiA marka o mayacaktr. /uV nun nedeni" insan arn m0mk0n t0m iCaret ere sahip o maV ar de(i de" Aaten bi inen iki unsur arasndaki bir ikame o ana(nn bi indi(i Mndan itibaren iCaretin o abi ece(idir. Caret" onu tanyacak o ann ,e iCini sessiAce bek ememekV tedir6 ancak bu bi ,i ey emiy e o uCabi mektedir. /i ,i" divinatio i e o an eski akraba (n iCte burada koV partmaktadr. @ivina0o her Aaman kendinden 5nce o an iCaret er varsaymaktayd6 b5y ece" bi ,i b0t0n0 itibariy e" keC=edi en veya do(ru anan veya ,iA ice aktar an bir iCareV tin a-k ( i-ine yer eCiyordu. G5revi" 8anrnn d0nyaya 5nceden pay aCtrd( bir di i devCirmekti. iCte bu an am i-inde" 5Ase bir ,erekir ik e kehanette bu unuyor ve 8anrV sa 4n kehanetini yapyordu. Caret artk" bi ,inin i-inde iCaV ret etmeye baC ayacaktr6 kesin i(ini veya o abi ir i(ini onV dan a acaktr. Qe e(er 8anr biAim e do(a arac (y a koV nuCmak 0Aere hM M iCaret eri ku anyorsa da" AihnimiAde bir iCaret etme i iCkisi kurmak i-in" AihnimiAden ve iA eV nim er arasnda kuru an ba( ardan yarar anmaktadr. @uyV
#*%

,unun Ma ebranche4taki veya duyumsamann /erke ey4deV ki ro 0 iCte b5y edir6 do(a yar, amada" duy,uda" ,5rse iAV enim erde" 0-0nc0 boyutun a , anmasnda" ace e" karCk" ama srar " ka-n maA ve Aor ayc bi ,i er s5A konusu o up" bun ar biAim kesik i bi ,i erimiAe iCaret o arak hiAV met etmektedir er. -0nk0 biA er katCksA Aihin ere sahip de(i iA" artk kendi i(imiAden veya bir tek AihnimiAin ,0V c0y e bi ,iye u aCma Aamanna veya iAnine sahip de(i iA. 8anr tara=ndan d0Aen enmiC iCaret" Ma ebranche4ta ve /erke ey4de" iki bi ,inin kurnaAca ve uyarc -akCmasdr. /urada artk divinatio Vbi ,inin" iCaret erin esrar " a-k ve kutsa mekMnna ,irmesiV de(i de" kendi kendinden top aV nan ksa bir bi ,i vardr6 uAun bir yar, diAisinin" iCaretin hA =i,0r0 i-inde b0A0 mesi. <yn Aamanda" iCaret eri kenV di mekMnna hapsetmiC o an bi ,inin ,eriye do(ru bir hareV ket e" Cimdi o abi ir i(e do(ru nas a- d( da ,5r0 mekteV dir6 bir iA enimden di(erine o an i iCki" iCaret i e iCaret ediV en arasndaki o acaktr. yani ardCk ktaki ,ibi" en d0C0k o as ktan en b0y0k kesin i(e do(ru i er eyecek o an bir i iCki. \!ikir erin birbir erine ba( anma ar" nedensonui iCkisini de(i de" sadece bir ,5ster,e ve bir iCaret i e iCaret

Ke ime er ve ey er

edi en Cey arasndaki i iCkiyi ,erektirmektedir. G5r0 en ateC" ona yak aCt(mda duydu(um acnn nedeni de(i dir6 beni bu acya karC uyaran ,5ster,edir.\#: Kendinden daha eski ve mut ak iCaret erin rast ants i-inde kehanette bu uV nan bi ,inin yerine" muhteme in bi ,isi tara=ndan adm adm inCa edi en bir iCaret er Cebekesi ,e-miCtir. Bume m0mk0n ha e ,e miCtir. %. tCaretin ikinci de(iCkeni6 iCaret etti(iy e o an ba( anV tsnn bi-imi. aQ1. y0Ay da benAer ik" yakn k" rekabet ve 5Ae ik e de sempati oyunu arac (y a" Aaman ve mekMn i-inde Aa=er kaAanmaktayd6 -0nk0 indir,emek ve bir eCtirV
#: /crke ey" 'incipes de a +onnaiaance Bumaine" ?e-me Eser er" c. 1" s. %&). 8emsi Etmek #*:

mek iCarete aitti. K asisiAm e bir ikte" iCaret bunun tersine" 5Ase da( mC (y a karakteriAe edi miC o maktadr. /irbirV erine yak aCan iCaret erin dairese d0nyas" sonsuAa kadar yay an bir ser,i eme tara=ndan ikame edi miCtir. Caret bu mekMnda iki konuma sahip o abi ir6 ya unsur o arak" iCaret edi mesine yarad( Ceyin bir par-as o ur ya da ondan ,erV -ekten ve akt0e o arak ayr mCtr. Caretin =ii en o du(u Cey o abi mesi i-in" bi ,iye iCaret etti(iy e ayn Aamanda veV ri miC o mas ,erekmiCtir. +ond ac4n be irtti(i 0Aere" bir ses bir -ocuk i-in" e(er onu en aAndan bir keA bu Ceyin a V , and( anda duymadysa" bir Ceyin sesse iCareti ha ine ,e meyecektir.#3 !akat" bu a , amann bir unsurunun onun iCareti ha ine ,e ebi mesi i-in" onun bir par-as o maV s yetmeA. unsur o arak =ark aCmC o mas ve onun a birV ikte ba( o du(u b0t0nse iA enimden ayr mC o mas ,eV rekir. demek ki bu b0t0nse iA enimin b5 0nm0C o mas" dikkatin onu o uCturan Cu birbirine do anmC b5 ,e erden birine y5ne mesi ve onu b0t0nden soyut amas ,erekir. @eV mek ki" iCaretin o uCturu mas -5A0m emeden ayr amaA nite iktedir. Inun sonucudur. -0nk0 o o maksAn ortaya -kamaA. <yn Aamanda onun a etidir de" -0nk0 bir keA taV nm anp" soyut andktan sonra" yeni iA enim erin 0st0ne aktar abi ir. ve burada on ara naAaran bir tab o ro 0n0 oyV nar. [ihin -5A0m eme yapt( i-in" iCaret ortaya -kar. [ihin iCaret ere sahip o du(u i-in" -5A0m eme s0rd0r0 ebi ir. GeV ne iCaret er doktrininin ve d0C0ncenin -5A0m eme ,0c0V n0n" +ondi ac4tan @estutt de 8racy4ye ve Gerando4ya kaV dar neden -ok kesin o arak tek ve ayn bi ,i te irisinin i-inV de -akCtk ar an aC maktadr. Lo,iTue de 'ortRoya " bir iCaretin iCaret etti(ine i-kin veya ondan ayr mC o abi ece(ini s5y edi(inde" iCaretin

#3 +ondiPac" Essai sur LIri,ine dcs +onnaissances Bumaines" 8op u Eser er" c. #" s. #22V%*2" 'aris" #)$2.

104

k asik -a(da artk d0nyay kendine yakn ve kendi bi-imV erine i-kin k mak a de(i de" bunun tersine onu yaymak" onu be irsiAe a-k bir y0Aeye ,5re bitiCtirmek ve onun i- eV rinde d0C0n0 d0(0 erin bitimsiA ser,i eniCini ondan itibaV ren iA emek e y0k0m 0 o du(unu ,5stermekteydi. Qe o" iCV te bu sayede hem -5A0m emeye hem bir eCtirmeye sunu V makta" bir ucundan di(erine d0Aen enebi ir k nmaktadr. Caret k asik d0C0ncede mesa=e eri si memekte ve Aaman i ,a etmemektedir6 tersine" onu adm adm kat etmeye o aV nak vermektedir. ey er onun arac (y a =ark ha e ,e V mekte" kendi erini kendi kim ik eri i-inde korumakta" ba(V arn -5Amekte veya ba( amaktadr ar. /at" ak yar, ama -a(na ,irmektedir. :. Geriye 0-0nc0 bir de(iCken ka maktadr6 do(aya ve an aCmaya ait o an iki de(eri a abi eni. PAun Aamandan beV ri Vve +aryRe4den -ok 5nce eriV" iCaret erin do(a tara=ndan veri ebi ecek eri veya insan tara=ndan o uCturu abi ecek eV ri bi inmekteydi. aQ11. y0Ay da bundan habersiA de(i di" ve insan di erinin i-inde o uCturu muC iCaret eri tanmakV tayd. !akat" yapay iCaret er ,0- erini ancak do(a iCaret eV re karC o an sadakat eri sayesinde edinebi ir erdi. /u do(a iCaret er" di(er hepsini uAaktan kurmaktayd ar. @o(aya ve an aCmaya aQ11. y0Ay dan itibaren ters bir de(er veri miCV tir6 do(a iCaret artk Cey erden devCiri en bi ,i tara=ndan iCaret o arak o uCturu an bir unsurdan baCka bir Cey de(i V dir. Ey eyse" 5nceden be ir enmiC" kat" ku anCsAdr ve AiV hin ona e,emen o amaA. /unun tersine" an aCmaya daya bir iCaret yer eCik ha e ,etiri di(inde" onu basit" hatr anV mas ko ay" be irsiA sayda unsura uy,u anabi ir" kendi kenV dine b5 0nebi ir ve b0t0n eCebi ir o acak Ceki de se-mek m0mk0nd0r 9ve as nda b5y e de yapmak ,erekir>. ihdas edi en iCaret" iC eyiCinin tam ( i-indeki iCarettir" insan i e hayvan arasndaki pay aCm hattn -iAen. haya ,0c0n0
8emsi Etmek
#*D

Kelimeler \e eyler

iradi be ek" kendi i(inden dikkati d0C0nme" i-,0d0y0 ak ca bi ,i ha ine d5n0Ct0ren odur"#D 1tard4n \<veyron vahCisi\nde yok u(unu keC=etti(i Cey ,ene odur. @o(a CaV ret er" bu an aCmaya daya iCaret erin i ke tas ak arnda" ancak key=i i(in ihdasy a tamam anabi ecek o an uAak -iV Aim erinden ibarettir er. !akat bu key=i ik" iC evi ve onun tara=ndan -ok kesin o arak tanm anan koCu an tara=ndan 5 -0 mektedir. KeyV =i bir iCaret er sistemi" Cey erin en basit unsur ar i-inde -5V A0m enmesine iAin verme i" k5kene kadar par-a ara ayraV bi me idir. ama ayn Aamanda bu unsur arn bi eCim erinin nas m0mk0n o duk arn ,5stermek ve Cey erin karmaV

n7 M j
;

Ck (nn idea o uCumuna iAin vermek Aorundadr da. \Key=i ik\" \do(a \ i e ancak" iCaret erin kuru uC bi-imi beV irti mek istendi(inde At aCmaktadr. !akat key=i ik ayn Aamanda" do(ann kendini o du(u ha iy e verece(i ek5kenV se iA enim erin tabannda ve bun arn bi eCim erinin m0mV k0n t0m bi-im erinin i-indeV -5A0m eme tab osu ve bi eV Cim mekMndr" iCaret er sistemi tam ha inde" i kse o an ad andrma yetene(ine sahip o an Cu basit" tamamen Ce==a= di dir. ayn Aamanda" b0t0n m0mk0n ba( aCma ar tanmV ayan Cu iC em er b0t0n0d0r. /u k5ken arayC ve bu ,rupV andrma ar hesap amas" biAe uyuCmaA nite ikte o arak ,5V A0kmektedir er ve biA on ar aQ11. ve aQ111. y0Ay arn d0C0ncesindeki bir ikircik ik o arak deCi=re ediyoruA. ?isV tem i e do(a arasndaki oyun i-in de ayn durum ,e-er idir. Uitekim" do(a i-in hi-bir -e iCki yoktur. @aha a-k o mak 0Aere" k asik episteme4nm t0m0n0 kat eden ,erek i ve tek bir d0Aen eme vardr6 bu" evrense bir hesap i e i kse o aV nm araCtr masnn" yapay o an ve biAatihi bundan 5t0r0 do(ay k5ken unsur arndan" bun ar m0mk0n t0m bi eV sim erinin eCanh (na kadar ortaya -karabi en bu sisteme
#D a,e" s. )D.

4 i i i i

J r?i HCd 9 VV Ko Hi"

#*&

ait o ma ardr. K asik -a(da iCaret erden yarar anmak" daV ha 5nceki y0Ay ardaki ,ibi" ebediyete kadar ,e-er i o acak bir s5y emin i kse metnini on arn a tnda bu mak de(i de" do(ann -5A0m enmesinin sonuncu terim erinin ve o uCumunun yasa arnn kendi mekMn i-inde yay ma arV na iAin verecek o an key=i di in keC=edi mesini denemesidir. /i ,i artk" eski ?5A40" sak anabi ece(i bi inmeyen yer erden -ekip -kartmak durumunda de(i dir. onun i-in ,ereken bir di yaratmak hem de iyi bir Ceki de yaratmaktr Vyani bu di -5A0m eyici ve bi eCtirici o arak" ,er-ekten hesap aV rn di i o ma drV. imdi" iCaret er sisteminin k asik d0C0nceye h0kmetV ti(i a et er tanm anabi ir. /i ,inin i-ine o as (" bi eCtirV meyi" sistemin meCru aCtr mC key=i i(ini dahi eden .iCaV ret er sistemidir. <yn anda hem k5ken araCtrmasna ve hesap anabi ir i(e hem de m0mk0n bi eCim eri saptayan tab o arn o uCturu masna ve en basit unsur ardan itibaren bir o uCumun yeniden kuru masna yer veren odur. bir diV in b0t0n bi ,isini yak aCtran ve b0t0n di erin yerine yaV pay bir sim,e er ve mantksa t0rden iC em er sistemi etV meye -a Can odur. /0t0n bun ar" bir kanaat er tarihi d0AeV yinde" hi- kuCkusuA Bobbes4a" /erke ey4ye" LeibniA4e" +onV di ac4a" ideo o, ara d0Cen kiCise pay arn ortaya konu maV snn ,erekti(i bir etki do anmas o arak ,5A0kecektir. !aV kat" e(er k asik d0C0nce" onun arkeo oHik o arak m0mk0n

Ke ime er ve ey er

k mC o an Cey d0Aeyinde sor,u anacak o ursa" iCaret i e benAer i(in aQ11. y0Ay n baCnda birbir erinden -5A0 meV erinin" Cu yeni =i,0r er o an o as (" -5A0m emeyi" bi eCiV mi" sistemi ve evrense di i birbir erini iA eyen" birbirini yaV ratan veya kovan tema ar o arak de(i de" tek bir ,erek i ikV er Cebekesi o arak ortaya -kard( =ark edi mektedir. Qe Bobbes veya /erke ey veya Bume veya +ondi ac adn verV di(imiA Cu bireyse ik eri m0mk0n k an o o muCtur. 1Q KYE K<8L<UM1 8EM?L <ncak" iCaret erin k asik episteme a-sndan en teme 5Ae V i(i Cimdiye kadar te a==uA edi memiCtir. Uitekim" iCaretin aA veya -ok o as o mas" iCaret etti(inden aA veya -ok uAak o mas" iCaret o ma do(as veya de(erinin bundan 5t0r0 boAu maksAn yapay veya do(a o mas. b0t0n bun ar iCaV retin i-er(iy e o an i iCkisinin biAatihi Cey erin d0Aeninin i-inde sa( anmad(n ,5stermektedir. Caret eden e iCaret edi en arasndaki i iCki Cimdi" artk hi-bir arac =i,0r0n onV arn karC aCmasn sa( amad( bir mekMna yer eCmiCtir6 bu i iCki bi ,inin i-inde" bir Ceyin =ikriy e bir baCkasnn =ikV ri arasnda kuru muC o an ba(dr. La Lo,iTue de 'ortRoya bunu be irtmektedir6 \iCaret iki =ikri kapsar" bun ardan biV ri temsi eden Ceyin" di(eri de temsi edi en Ceyinkidir ve do(a birincinin ikinci arac (y a tahrikine daya dr.\ #& R5nesans4n daha karCk d0Aen emesine a-k-a karC -kan iki i iCaret teorisi. iCaret teorisi R5nesans4ta birbir erinden tamamen ayr 0- unsur i-ermekteydi6 iCaret edi miC o an" iCaret eden ve iCaret edenin iCaret erinin iCaret edi miC o anV da ,5r0 mesine o anak veren Cey ve bu 0-0nc0 unsur benV Aer ikti6 iCaret" be irtti(iy e \adeta ayn Cey\ o du(u 5 -0de iCaret etmekteydi. \/enAetme yo uy a d0C0nme\y e bir ikte kaybo an iCte bu 0niter ve 0- 0 sistemdir" artk onun yeriV ne tamamen iki i bir d0Aen eme ,e-miCtir. !akat" iCaretin bu sa= iki ik o abi mesinin bir koCu u vardr. Caret eden unsur" basit =ikir veya a , ama var ( i-inde" bir baCkasna ortak veya onu ediyor o arak iCaret de(i dir. /unun dCnda" onu iCaret etti(ine ba( ayan i iCkiV yi a-(a -karmas koCu u i-inde iCaret ha ine ,e mektedir. Caretin iki i o arak d0Aen enmesi i-in vaA,e-i meA nite ikV te" o an bu koCu u" Lo,iaue de 'ortRoya " daha bir iCaretin
#& Lo,iTue de 'or VRoya " 1. /5 ." 1Q <ynn. #*2 Kdime e ve `eyJer

ne o du(unu be irtmeden 5nce i an etmektedir6 \bir nesneV ye ya nAca" bir baCkasn temsi eden bir Cey o arak bak V d(nda" ona ait o arak sahip o unan =ikir bir iCaret =ikridir ve bu birinci nesneye iCaret deni ir.\#) Caret eden =ikri ikiV ye kat anmaktadr" -0nk0 baCkasn ikame eden =ikre" onun

temsi etme ,0c0 =ikri -akC0r maktadr. <caba 0- terim s5A konusu de(i midir6 iCaret edi en =ikir" iCaret eden =ikir ve bu sonuncusunun i-inde" onun temsi ro 0n0n =ikri_ <ncak" 0- 0 bir sisteme ,iA ice bir ,eri d5n0C s5A konusu de(i dir. ?5A konusu o an" daha -ok kendine naAaran ,eri -eki en ve b0t0n0 itibariy e" iCaret eden unsurun i-ine yerV eCen iki terim i =i,0r0n" ka-n maA kaymasdr. Uitekim" iCaret edenin b0t0n i-eri(i" b0t0n iC evi ve b0t0n be ir eV mesi temsi etti(i Ceyden ibaret de(i dir6 tamamen ona ,5V re d0Aen enmiCtir ve Ce==a=tr. ama bu i-erik" kendini 5y e o arak veren bir temsi in i-inde iCaret edi miCtir ve iCaret edi en" hi-bir tortusu ve Ck ,e-irmeA i(i o maksAn" iCaV retin temsi inin i-ine yer eCmiCtir. Lo,iTue de 'ortRoya 4in verdi(i i k iCaret 5rne(inin ne bir ke ime" ne bir -( k" ne de bir sim,e de(i de" uAaysa ve ,ra=ik temsi V-iAim6 hariV ta veya tab oV o mas karakteristiktir. <s nda tab onun i-eV ri(i ya nAca temsi etti(inden ibarettir" ama bu i-erik anV cak bu temsi tara=ndan temsi edi miC o arak ortaya -kV maktadr. aQ11. y0Ay da ortaya -kt( ha iy e iCaretin iki i d0Aen eniCi" stoac ardan ve hatta i k Yunan ,ramerci erV den beri" -eCit i tarA arda o sa da hep 0- 0 o an bir d0AenV emenin yerine ,e-mektedir. oysa bu yeni d0Aen eme iCaV retin ikiye kat anmC ve kendi 0Aerinde ikiA ha e ,e miC bir temsi o du(unu varsaymaktadr. /ir =ikir bir di(erinin" ara arnda ya nAca bir temsi ba( kuru abi mesinden 5t0V r0 de(i " ayn Aamanda bu temsi in kendim her Aaman temV si eden =ikrin i-inde temsi edebi mesinden 5t0r0 de iCareV
#) a,e. 8emsi Etmek #*$

ti o abi ir. Qeya" temsi in kendine 5A,0 5A0 i-inde" her AaV man kendine dik o masndan 5t0r06 ayn Mnda hem iCaret hem de ,5stermek." bir nesneye naAaran ba( ant ve kendiV ne naAaran dCavurumdur. Caret k asik -a(dan itibaren" temsi etmenin temsi edi ebi ir o mas i-inde temsi edi eV bi ir ik40r. /unun -ok a(r k sonu- an o muCtur. Ence ik e" iCaV ret erin k asik d0C0nce i-indeki 5nemi6 iCaret er eskiden bir bi menin ara- ar ve bir bi ,i i-in anahtard ar. Cimdi temsi e" yani d0C0ncenin t0m0y e bir ikte ,eniC emekteV dir er" yani onun i-ine yer eCmiC erdir" ama onu t0m kapV sam i-inde kat etmektedir er6 bir temsi bir di(erine ba( aV nr ba( anmaA ve bu ba( kendi i-inde temsi eder etmeA" iCaret vardr. ?oyut =ikir" oradan itibaren bi-im endi(i soV mut a ,y iCaret etmektedir 9+ondi ac>. ,ene =ikir" baCkaV arna iCaret o arak hiAmet eden 5Ae bir =ikirden baCka bir Cey de(i dir 9/erke ey>. haya edi en Cey er" i-inden -ktkV

ar a , ama arn iCaretidir er9Bume" +ondi ac>. duy,u ar birbir erinin iCaretidir er 9/erke ey" +ondi ac> ve duy,u ar sonunda 8anrnn biAe s5y emek istedik erinin iCaret eri 9/erke ey4de o du(u ,ibi> o abi ir er" bu on ar bir iCaret er b0t0n0n0n iCaret eri ,ibi yapacaktr. 8emsi in -5A0m enV mesi ve iCaret er teorisi birbir erinin i-ine tam o arak n0=uA etmektedir er6 ve deo oHinin aQ111. y0Ay n sonunda kenV di kendim" =ikre veya iCarete veri en 5nce ik konusunda sor,u ayaca( ,0n" @estutt40n Gerondo4yu" =ikri tanmadan bir iCaret er teorisi yapmak a su- ayaca( ,0n" #2 bun arn birbir erine do aysA o arak mensup o ma ar durumu buV anmaya baC ayacak ve =ikir i e iCaret birbir erine karC tam Ce==a= o maktan -kacak ardr. ikinci sonu-. Caretin temsi a anndaki bu evrense yaV y mas" bir iCaret etme teorisini" onun o abi ir i(ine varana
#2 @estim de 8racy" E tments @4tdio o,u" s. #" Y a1" c. #" 'ans. ##* Ke ime er ve pey er

kadar dC amaktadr. Uitekim" insann kendine iCaret etmeV nin ne o du(unu sormas" bunun bi in- i-inde be ir enmiC bir =i,0r o du(unu varsaymaktadr. !akat" e(er o ,u ar" kendinde ve kendine 5A,0 temsi edi ebi ir ik arac (y a" b0t0n0 itibariy e iCaret o an bir temsi i-inde veri ecek o ur arsa" iCaret etme sorun yaratmaA. @aha da 5tesi" ,5V A0kmeA bi e. /0t0n temsi er birbir erine iCaret o arak ba(V anmC ardr. hepsi birden muaAAam bir Cebeke meydana ,etirir er. bun ardan her biri Ce==a= ( i-inde" kendini temV si etti(i Ceyin iCareti o arak verir. ve =akat Vveya daha do(V rusu biAatihi o ,unun kendinden 5t0r0V" bi incin hi-bir spesi=ik =aa iyeti as a bir iCaret etme durumu o uCturamaA. /unun nedeni herha de" k asik temsi d0C0ncesinin" biAim iCareti ancak ondan itibaren d0C0nebi di(imiA iCaret etme -5A0m emesini dC amasdr. ,5rmenin -ok ko ay o masna ra(men" biA er Ma ebranche4tan deo oHiye kadar o an k aV sik =e se=enin as nda tamamen bir iCaret =e se=esi o du(unu an amakta -ok Aor uk -ekiyoruA. iCaretten 5nce ve ona dCsa bir an am yoktur. Cey erin kendi erine ait an amn ortaya -kartmak 0Aere ihya edi V mesi ,erekecek 5n bir s5y emin a-k-a be i hi-bir mevcuV diyeti yoktur. !akat" iCaret edenin kurucu ey emi ve bi ini-i o uCumu da yoktur. /unun an am" iCaret i e i-eri(in arasnda hi-bir arac unsurun ve hi-bir Ck ,e-irmeA i(in bu unmad(dr. Ey eyse iCaret er" i-erik erinin h0kmettikV erinden baCka yasaya sahip de(i erdir6 her iCaret -5A0m eV mesi ayn Aamanda ve do(rudan do(ruya" bu iCaret erin ne demek istedik erinin deCi=re edi mesidir. /unun tersine" iCaret edi enin a-(a -kart mas" onu iCaret eden iCaret er

0Aerinde yap acak o an d0C0nme =aa iyetinden baCka bir Cey o mayacaktr. 8pk aQ1. y0Ay da o du(u ,ibi" \semiV yo oHi\ i e \yorumbi im\ -akCmaktadr. !akat =ark bir biV -imde. K asik -a(da bun ar artk" 0-0nc0 bir unsur o an
8emsi Etme=e

###

benAer i(in i-inde -akCmamakta" birbir erine" kendi kenV dini temsi etmenin temsi ine y5ne ik Cu 5A,0n ,0- i-inde ba( anmaktadr ar. @emek ki" bir an am -5A0m emesinden daha =ark bir iCaret er teorisi o mayacaktr. <ncak" sistem iCaret er teorisine" on arn -5A0m enmesine naAaran be i bir ayrca k tanmaktadr. madem ki an am -5A0m emesi iCaret edi ene" iCarete tand(ndan =ark bir do(a vermeA" o ha de an am ancak birbir erine ba( anarak a- an iCaretV erin top am i-inde var o abi ir. kendini iCaret erin tam bir tab o4su i-inde a-k edecektir. !akat 5te yandan" iCaret erin b0t0nse Cebekesi" an ama 5A,0 b5 0m eme ere ,5re ba(V anmakta ve ek em enmektedir. E(er an am var ( b0t0V n0y e iCaret cephesindeyse" iC eyiCi de b0t0n0y e iCaret ediV en cephesindedir. iCte bu nedenden 5t0r0" di in -5A0mV enmesi" Lance ot4dan @estutt de 8racy4ye kadar" soyut bir s5Ae iCaret er teorisinden hareket e ve ,ene ,ramer bi-imi i-inde yay mCtr6 ama y5n endirici o arak" her Aaman keV ime erin an amn o uCturur. iCte bu neden e" do(a tarihi kendini can var k arn karakter erinin -5A0m enmesi o arak sunmaktadr" =akat sn= andrma ar yapay o sa ar biV e" do(a d0Aene kat mak veya onu m0mk0n o du(unca aA boAmak amacna sahip erdir. iCte bu neden e" Aen,in ik -5V A0m emesi para ve m0bade eden hareket e yap maktadr" ama de(er her Aaman ihtiyaca daya dr. K asik -a(da" sa= iCaret er bi imi" iCaret edi enin do aysA s5y emi o arak deV (ere sahiptir. Uihayet" hi- kuCkusuA biAe kadar u aCan sonuncu soV nu-6 iki i iCaret teorisi" aQ11. y0Ay dan itibaren her ,ene iCaret bi iminin teme bir i iCkiye ,5re" ,ene bir temsi teV orisine ba( o du(unu ortaya koyan teori. Caret" e(er bir iCaret eden i e bir iCaret edi enin sa= ve basit ba( antsysa 9key=i veya key=i o mayan" iradi veya dayat mC" bireyse veya ko ekti= o an ba( ant>" i iCki her ha 0kMrda ancak ,eV
##%
Ke ime er ve ey er

ne temsi unsurunun i-inde kuru abi ir6 iCaret eden i e iCaV ret edi en" her ikisinin de temsi edi me eri 9ya edi miC erV dir ya edi ecek erdir> ve birinin o Mn i-in di(erini temsi etV mesi 5 -0s0nde ba( dr ar. @emek ki" k asik iCaret teorisiV nin tabannn ve =e se=i meCru u(unun bir \ideo oHi\" yani

i ke duyumsamadan soyut ve karmaCk =ikre kadar b0t0n temsi bi-im erinin ,ene bir -5A0m enmesi o arak kuru V mas ,erekmekteydi. <yn Aamanda" ?aussure40n ,ene bir semyo oHi tasarsn yeniden e e a arak" iCareti \psiko oHist\ 9bir kavram a bir im,enin ba( anmas> say abi ecek bir CeV ki de tanm amas ,erekmekteydi. ?aussure as nda" iCareV tin iki i do(asnn d0C0n0 ebi mesinin k asik koCu unu yeV niden keC=etmekteydi. Q /EU[ERLkU B<Y<L E@LME? iCte iCaret er" R5nesans4n on ar eskiden i-inde da(tma taV bi tuttu(u" d0nyann b0t0n Cu kaynaCmasndan kurtu V muC ardr. <rtk temsi in i-ine" =ikrin -5A0 erek ve bi eCeV rek kendi kendiy e oyun oynad( Cu dar mekMna yer eCV miC erdir. /enAer i(e ,e ince" artk bi ,inin a annn dCna d0Cmekten baCka -aresi yoktur. /u" en kaba bi-imiy e amV piriktir. \artk onu =e se=eye mensup o arak\ kabu etmek m0mk0n de(i dir"#$ ama e(er benAer i(in kesin o mama durumundan -karsa ve bi ,i tara=ndan bir eCit ik ve d0Aen i iCkisine d5n0Ct0r0 0rse" buraya ,eri d5nebi ir. <ncak" benAer ik bi ,i i-in vaA,e-i meA bir snrdr" t0nk0 iki Cey arasnda" bir eCit ik veya bir d0Aen i iCkisi ancak e(er bunV arn benAer ik eri en aAndan on ar karC aCtrma =rsat yaratabi iyorsa kuru abi ir. Burae 5AdeC ik i iCkisini" yansV may varsayan \=e se=i\ i iCki erin arasna yer eCtirmekteyV
#$ Bobbes" Lo,iTue" Zev @esttut de 8racy" EPments @4 dio o,ie" c. 1B" s. D$$" 'aris" #2*D.
8emsi Etmek

di. oysa ona ,5re" benAer ik do(a i iCki ere" AihnimiAi \saV kin\" ama ka-n maA bir ,0ce ,5re Aor ayan i iCki ere ait bu unmaktayd.%* \!i oAo= istedi(i kadar kesin ik peCinde koCsun... /en benAer i(in yardm o maksAn" bu a anda tek bir adm bi e atmam. /i im erin" hatta en aA soyut o anV arnn bi e meta=iAik cephesine bir bak sn. ve bana" 5Ae o ay ardan" hatta t0r erden -kart an t0mevarm arn ve b0t0n soyut d0C0nce erin benAer ik dCnda baCka bir CeV ki de o uCturu up o uCturu amayaca( s5y ensin.\%# /i ,iV nin" bi inen erin dC kenarnda keC=etmek Aorunda o du(u Cu 5y esine bir resmedi miC bi-im" Cu d0C0k 5 -ek i i iCki o an benAer ik" sessiA ve si inmesi o anaksA bir ihtiya- o aV rak" var (n onun a tnda be irsiA bir Ceki de s0rd0rmekV tedir. 8pk aQ1. y0Ay da o du(u ,ibi" benAer ik ve iCaret birbir erini kadermiC-esine davet etmektedir er. !akat yeni bir tarAda" sorunun a-(a -kart abi mesi i-in benAer i(in bir iCarete muhta- o masnn yerine" Cimdi bi ,inin i iCki eV rini" 5 -0 erini ve 5AdeC ik erini 0Aerinde kurabi ece(i =arkV

^ #:

 aCmamC" hareket i ve istikrarsA taban ha ine ,e miCtir. @emek ki -i=te bir tersine d5nme s5A konusudur6 -0nk0 bir benAer ik tabann ta ep eden iCarettir ve onun a bir ikV te t0m kesik i bi ,idir. ve -0nk0 artk bi ,iyi 5nce eyen bir i-eri(i a-(a -kartmak de(i de" bi ,i bi-im erine bir uy,uV ama yeri sunabi ecek bir i-erik vermek s5A konusudur. /enAer ik" aQ1. y0Ay da var (n kendi kendiy e i iCkisi ve d0nyann kvrmyken" k asik -a(da" bi inecek Ceyin ve biAAat bi ,iden en uAakta o an Ceym onun a tnda ortaya -kt( en basit bi-imdir. 8emsi ancak onun sayesinde taV nnabi ir" yani benAer o an ar a karC aCtr abi ir" unsur ar ha inde 9ona baCka temsi er ha inde ortak o an unsur ar
%* Bume" Essai sur Sa Uature Bumaine" c. 1" s. )DV2*" Zev Leroy" 'aris" #$3&. %# Merian" RtH e]^ons 'hi osophiTuj su_ a Ressemb ance" s. : ve 3" #)&).

##3

ha inde> -5A0m enebi ir" ksmi 5AdeC ik er sunabi en unV sur ar a bir eCtiri ebi ir ve son o arak da" d0Aene soku muC bir tab onun i-inde da(tma tabi tutu abi ir. /enAer ik" k aV sik =e se=ede 9yani bir -5A0m eme =e se=esinin i-inde>" -eV Cit i4mn e eCtire d0C0ncede ve yar, =e se=e erinde yerine ,etirece(iy e simetrik o an bir ro oynamaktadr. /enAer ik bu snr ve koCu konumunda 9 o o maAsa ve onun 5tesinde bi menin o anaksA o mas> haya ,0c0 taraV =nda" veya daha kesin o arak" haya ,0c0n0n sayesinde orV taya -kabi mekte ve haya ,0c0 de bunun karC (nda" anV cak ondan destek a arak uy,u anabi mektedir. Uitekim" e(er temsi in kesintisiA Ainciri i-inde" o abi ecek en basit eV rinden ve ara arnda hi-bir benAer ik o mayan devam kV ar varsay acak o ursa" birincinin ikinciyi hatr atma" onu yeniden ortaya -kartma ve b5y ece onun haya i o arak yeV niden temsi ine iAin verme o ana( o mayacaktr. bu duV rumda" devam k ar birbir erini tam bir =ark k i-inde iAV eyecek erdir Vo kadar tam ki" bu =ark ( =ark etmek bi e m0mk0n o mayacaktr. -0nk0 hi-bir temsi as a hemen orackta donup ka verme" kendinden daha 5nce o an biriV ni can andrma ve ona bir karC aCtrmaya o anak verecek Ceki de bitiCme =rsatna sahip o mayacaktrV. her =ark aCV trma i-in ,erek i o an u=ack bir 5AdeC ik bi e veri memiC o acaktr. ?0rek i de(iCme" s0rek i tekd0Ae i(in i-inde" herV han,i bir kstas o madan s0r0p ,idecektir. <ma e(er temV si in i-inde" kendini ,e-miC bir iA enimin i-inde yeniden mevcut k ma konusundaki ,iA i ,0- o masayd" hi-bir Cey kendinden 5nceki bir Ceye benAer veya benAemeA o arak ,5A0kmeAdi. /u hatr atma ,0c0 en aAndan" biri mevcut" di(eri de herha de uAun Aamandan beri var o maktan -kV mC o an iki iA enimi adeta benAer o arak 9komCu ve -a(daC

Ke ime er ve ey er

o arak" adeta ayn Ceki de var o uyor o arak> ortaya -kartV ma o ana(n ,erektirmektedir. Baya ,0c0 o masayd" CeyV
8emsi Etmek
##D

er arasnda benAer ik o maAd. [ihnin sonuca u aCmak i-in ta ep etti(i -i=te bek enti ,5r0 mektedir. 8emsi edi en Cey erin i-inde" benAer i(in srar mr danmasnn o mas ,erekir. temsi in i-inde" haV ya ,0c0n0n her Aaman m0mk0n b0A0 mesi ,erekir. Qe bu bek enti erin hi-biri" kendini tamam ayan ve cephe o uCtuV ran di(erinden vaA,e-emeA. /unun sonucu o arak" var kV arn k asik -a(m t0m0 boyunca s0rd0ren ve sonunda" aQ111. y0Ay n ikinci yarsnda" ideo oHi i-indeki ortak ,erV -ek erini i an etmek 0Aere birbir erine yak aCmaya hi- ara vermeyen iki -5A0m eme y5n0 ortaya -kmaktadr. /ir yanda" temsi diAisini akt0e o mayan" ama eCanh bir karCV aCtrma ar tab osu ha inde =ark eden -5A0m eme bu unV maktadr6 iA enim" hatr ama" haya ,0c0" be ek" Aaman i-indeki im,enin mekani,iymiC ,ibi o an b0t0n Cu ,ayri iradi arka p an -5A0m emesi. Ete yanda" Cey erin benAerV ik erini =ark eden Von arn benAer ik erini d0Aene sokmaV dan" 5AdeC ve =ark unsur ar ha inde par-a arna ayrmaV dan" d0AensiA benAer ik erini tab o ara da(tmadan =ark edenV -5A0m eme bu unmaktadr6 Cey er kendi erini neV den" esas d0Aen erinin bu ank aCt(" ama hM M benAer ikV er" be i be irsiA kesiCme er" uyank bir be ek a-sndan ima =rsat ar bi-iminde ortaya -kacak kadar ,5r0n0r k V maya devam etti(i bir koCuCturma" bir karCma" bir kesiCV me i-inde tes im eder er_ /irinci sorun diAisi kabaca" temV si in do(rusa Aamann potansiye o arak mevcut bu unan unsur arn eCan mekMn ha ine d5n0Ct0rme konusundaki poAiti= ,0- o arak haya ,0c0 ana iti(i4ne" ikincisi ise" varV k ar tab osunu bu andran ve on ar birbir erine uAaktan ve be i be irsiA benAeyen bir temsi er diAisi ha inde da(V tan boC uk ar ve d0AensiA ik er e bir ikte" kabaca do(ann -5A0m enmesi4nt denk d0Cmektedir. Iysa" bu iki At moment 9biri" iA enim er i-indeki doV
##&

(anm d0AensiA i(ine ait o up" ne,ati=tir. di(eri" bu iA enimV erden hareket e d0Aeni yeniden o uCturma ,0c0ne ait o up" poAiti=tir>" bir i(ini bir \o uCum\ =ikrinin i-inde bu V maktadr. Qe bunun iki m0mk0n bi-imi ardr. Ya ne,ati= moment 9d0AensiA i(inki" bu ank benAer i(inki> biAatihi haya ,0c0n0n hesabna ,e-iri miCtir ve bu haya ,0c0 de tek baCna iki i bir iC ev ,5rmektedir6 e(er becerebi irse" bir tek temsi in ikiA enmesiy e" d0Aeni ihya etmek ve bunu tam da" Cey erin 5AdeC ik ve =ark k arnn bun arn ana iV

Ke ime er ve `ey er

tik ,er-ek ik eri i-inde a , anmasn en,e eyerek yapmak. Baya etme ,0c0" kendi kusurunun tersi veya di(er cepheV sinden baCka bir Cey de(i dir. Baya ,0c0 insanda" ruh i e bedenin bitiCme yerinde bu unmaktadr. Uitekim" @escarV tes" Ma ebranche" ?pinoAa onu burada" hem hata yeri hem de ,er-e(e u aCma ,0c0 o arak -5A0m emiC er. bitim i i(in iAini orada ya an aC abi ir a ann dCna bir d0C0C" ya da sV nr bir do(ann iCareti o arak tanmC ardr. Baya ,0c0V n0n poAiti= momenti" bunun tersine bu ank benAer i(in" benAer ik erin be i be irsiA mr t arnn hesabna ,e-iri eV bi ir. /u" kendi tarihinden" kendi =e aket erinden veya be V ki de -ok daha basit o arak" birbirine do anmC -o(u u(unV dan 5t0r0" temsi e artk benAeCen Cey erden baCka bir Cey sunamayan do(ann d0AensiA i(idir. Ey esine ki" hep birV bir erine -ok yakn i-erik ere Aincir enmiC o an temsi " kendini tekrar amakta" kendini -a(rmakta" do(a o arak kendi 0Aerine b0A0 mekte" adeta 5AdeC iA enim er yaratV makta ve haya ,0c0ne can vermektedir. +ondi ac kadar Bume da" benAer ik i e haya ,0c0 arasndaki ba( -ok u bir do(ann ,iA ice" ama nedensiA yere hep yemden baC aV yan bu k5p0k enmesinin" her Ceyden 5nce kendi kendine benAeyen d0Aen o an bir do(ann esrar o ,usunun i-inde aramC ardr. 8amamen At" ama ayn soruna karC k veren -5A0m eme er" ikinci -5A0m eme tipinin" i k insan e=saneV
8emsi Etmek # #)

si 9Rousseau> veya uyanan bi in- 9+ondi ac> veya d0nyaV ya at mC yabanc seyirci 9Bume> bi-imi a tnda" ko ay kV a ,eniC eti ebi di(i her ha b kMrda an aC maktadr6 bu o uV Cum" tam o arak biAatihi Yarad Cn yerinde iC ev ,5recekV tir. /ir iCaret daha. E(er do(a ve insan do(as kavram ar k asik -a(da be i bir 5neme sahip o muC arsa" bunun neV deni" do(a ad veri en Cu t0kenmeA Aen,in ikteki sa(r ,0V c0n" ampirik araCtrma ar a an o arak aniden keC=edi miC o mas veya bu ,eniC do(ann i-inde" insan do(as o arak" kendine 5A,0 ve karmaCk k0-0k bir b5 ,enin soyut anmC o mas de(i dir. /u iki kavram =ii i durumda" haya ,0c0 i e benAer i(in aidiyet erini" karC k ba( arn ,arantiye a V mak 0Aere -a Cmaktadr. Baya ,0c0" insan do(asnn hikuCkusuA ancak ,5r0n0Cteki 5Ae ik erinden biridir ve benAer ik de" do(ann ancak ,5r0n0Cteki etki erinden biriV dir. !akat" k asik d0C0nceye yasa arn sa( ayan arkeo oHik Cebeke iA enecek o ursa" insan do(asnn" ona kendini yeV niden sunma 9ayn Aamanda temsi etme> o ana( veren temsi in Cu dar -kntsna yer eCmiC o du(u 9b0t0n insan

do(as buradadr6 temsi in mevcudiyeti i e tekrarnn\ yeniV den\ini ayran boC mekMnda kendini yeniden sunabi mesiV ne tam yetecek kadar temsi in dCnda>. ve do(ann" benV Aer i(i burada 5AdeC ik er d0Aeninin ,5r0n0r ha e ,e meV sinden 5nce hissedi ir ha e ,etiren temsi in kavranamaA bu ank (ndan baCka bir Cey o mad( ,5r0 ecektir. @o(a ve insan do(as" episteme4nin ,ene dC ,5r0n0C0 i-inde" t0m ampirik d0Aen bi im erini kuran ve m0mk0n k an" haya ,0c0 i e benAer i(in uyar anma arna iAin vermekteV dir er. /enAer ik aQ1. y0Ay da" bir iCaret er sistemine ba( yV d. ve somut bi ,i er a ann a-an Cey" iCaret erin yorumuyV du. /enAer ik aQ11. y0Ay dan itibaren" bi ,inin snr arna"
##2

en aCa( ve m0tevaA u- arna iti miCtir. /urada haya ,0c0V ne" be irsiA tekrar ara" sis i kyas ara ba( anmCtr ve bir yoV rumbi imine a- mak yerine" <ynnn kaba bi-im erinden 5t0r0" 5AdeC ik" =ark k ve d0Aen bi-im erine ,5re ,e iCen b0y0k bi ,i tab o arna kadar ,eri ,iden bir o uCumu ,eV rektirmiCtir. aQ11. y0Ay da kuru du(u ha iy e bir d0Aen biV imi tasars" Locke4tan deo oHi4ye kadar o an d5nemde =iV i en ve kesintisiA o arak 5y e o du(u 0Aere" bir bi ,i o uCuV muy a ikiye kat anmay ,erektiriyordu. Q1. \M<8BE?1?\ QE \8<a1UIM1<\ Gene bir d0Aen bi imi tasars" temsi i -5A0m eyen iCaretV er teorisi. 5AdeC ik erin ve =ark k arn d0Aen i tab o ar ha ine soku ma ar6 R5nesans4n sonuna kadar var o mayan ve a1a. y0Ay n baCndan itibaren yok o ma s0recine ,ireV cek o an bir ampirik ik mekMn" k asik -a(da bu Ceki de o uCmuCtur. /u mekMn" Cimdi biAim i-in yeniden kuru maV s o kadar ,0- ve bi ,imiAin mensup o du(u poAiti= ik er sistemi tara=ndan 5y esine 5rt0 m0Ct0r ki" uAun Aaman =ark edi meden ka mCtr. /u mekMn biAim kate,ori erimiAe veya b5 0m eme erimiAe ,5re de=orme edi mekte" maskeV enmektedir. G5r0n0Ce ,5re" \haya \" \do(a\ veya \insan bi im eri\nin aQ11. ve aQ111. y0Ay arda ne o muC o duk aV r yeniden ortaya konu mak isteni mektedir. <ncak" ne inV sann" ne hayatn" ne de do(ann kendi erini bi ,inin meraV kna kendi ik erinden ve poAiti= o arak sunan a an ar o maV dk ar unutu maktadr. K asik episteme4nm b0t0n0n0 m0mk0n k an Cey" 5nV ce ik e bir d0Aen bi ,isiy e o an i iCkidir. /asit do(a ar d0V Aene sokmak s5A konusu o du(unda" evrense y5ntemi ceV bir o an bir mathesis4t baCvuru maktadr. KarmaCk do(a aV r d0Aene sokmak s5A konusu o du(unda 9deney i-inde veV
8emsi Etmek J #$

Ke ime er ^e ey er

ri dik eri ha eriy e" ,ene o arak temsi er> ise" bir ta]inoV mia o uCturmak ve bunu yapmak i-in de" bir iCaret er sisteV mi ihdas etmek ,erekmektedir. !akat" ampirik temsi erin basit do(a ar o arak -5A0m enme eri ,erekti(inde" ta]inoV mia4nm b0t0n0y e mathesis4t aktar d( ,5r0 mektedir. buna karC k" aCikMr k arm a , anmas ,ene an amdaki temsi in 5Ae bir durumundan ibaret o du(u i-in" matheV sis4in de tcvcinomia4mn 5Ae bir durumu o du(u s5y enebiV ir. <yn Ceki de" d0C0ncenin biAAat o uCturdu(u iCaret er" karmaCk temsi erin cebiri ,ibi o maktadr ar. ve cebir de bunun tersine" basit do(a ara iCaret vermeye ve bu iCaret er 0Aerinde iC em yapmaya yarayan bir y5ntemdir. @emek ki Cu duruma sahibiA6 Gene d0Aen bi imi /asit do(a ar KarmaCk temsi er
Mathesis

+ebir Caret er !akat hepsi bundan ibaret de(i dir. 8cvrinomia" ayrca Cey erin be i bir con0nuum4unu 9s0reksiA iko mama" var V (n tam (> ve haya ,0c0n0n o mayan a-(a -kartan" ama biAatihi bundan 5t0r0 s0rek i i(i be ir,in ha e ,etiren bir iktidarn ,erektirmektedir. <mpirik bir d0Aenbi iminin o abi ir i(i" b5y ece bi ,inin bir -5A0m enmesini Vvar (n ,iA i 9ve bu ank> s0rek i i(inin" s0reksiA temsi erin AaV
#%* Ke ime er ve ;ev er

8cuinomia

mansa ba( sayesinde nas yeniden o uCturu abi ece(ini ,5stermek Aorunda o an -5A0m emeV ta ep etmektedir. K asik -a( boyunca hep dCa vuru an bi ,i erin k5kenini sor,u ama ihtiyac buradan kaynak anmaktadr. /u ampiV rik -5A0m eme er" =ii i durumda tpk bir kuCkucu u(un bir rasyona iAm e At aCmad( ,ibi" evrense bir mathesis tasaV rsy a At aCmamaktadr ar. bu -5A0m eme er" artk kendiV ni <yn4nn deneyi o arak de(i de" @0Aen4in kuru mas o aV rak tes im eden bir bi ,inin sonuca u aCmak i-in ta ep etV tik erinin i-ine kapat mCt. K asik episteme4nin iki ucunV da" demek ki" hesap anabi ir d0Aenin bi imi o arak bir matV hesis ve ampirik diAi erden hareket e d0Aen erin kuru maV snn -5A0m emesi o arak bir o uCum bu unmaktadr. /ir yanda" 5AdeC ik er ve =ark k ar 0Aerindeki m0mk0n iCV em erin sim,e eri ku an maktadr. 5te yanda" Cey erin benAer ik eri ve haya ,0c0n0n ,eri d5n0C eri tara=ndan tedricen brak mC iCaret er -5A0m enmektedir. Mathesis i e o uCumun arasnda" iCaret er b5 ,esi uAanmaktadr et0m ampirik temsi a ann kateden" ama onun snr arnn dCV na as a taCmayan iCaret erin b5 ,esiV. /uras" hesap ve o uV

Cum a snr anmC o an tab o mekMndr. /u b5 ,ede" temsi ,0c0m0A0n biAe sunabi ece(i her Ceyi bir iCaretten bek eV mek s5A konusudur6 a , ama ar" d0C0nce er" arAu ar. bu iCaret er karakter de(erine sahip o ma dr ar" yani temsi in b0t0n0n0" birbir erinden be ir,in -iA,i er e ayr mC" =ark a an ar ha inde ek em eCtirme idir. b5y ece" temsi erin yaV kn k ve uAak k arn" komCu uk ve a-k k arn Vdemek ki" on arn akraba k arn krono oHi dC o arak dCavuran ve d0Aen i iCki erini s0rek i bir mekMn i-inde yeniden kuV ran CebekeV ona ,5re te a==uA edecek eri eCan bir sistemin kuru mas i-in vermektedir er. EAdeC ik er ve =ark k ar tab osu bu tarAn 0Aerine -iAi ebi ir. @o(a 8arihine" iCte bu b5 ,ede rast anmaktadr6 do(aV
8emsi Etmek #%#

nn s0rek i i(i i e birbirine do anmC (m ek em eCtiren karakter erin bi imi. 'ara ve de(er teorisi4nt de ,ene bu b5 V ,ede rast anmaktadr6 m0bade eye iAin veren ve insan arn ihtiya- ar veya arAu an arasnda eCde(er i ik er kurmay o anak k an iCaret er bi imi. Uihayet" insan arn a , amaV arnn 5A,0 0(0n0 onun arac (y a ,rup andirdk ar ve d0C0nce erinin s0rek i hareketini b5 0m ere ayrdk ar iCaV ret erin bi imi o an ,ene ,ramer" bu b5 ,ede yer eCmekteV dir. /u 0- a an" =ark k arna ra(men" k asik -a(da ancak tab onun teme mekMnmm eCit ik er hesab i e temsi erin o uCumu arasnda kuru abi mesi 5 -0s0nde var o abi miCV tir. /u 0- kavramn Vmathesis" ta]inomia" o uCumV" pek o kadar da ayr a an ar tanm amad(" k asik -a(da bi ,inin ,ene dC bi-imini tanmayan sa( am bir aidiyet CebekesiV nin bu undu(u ,5r0 mektedir. 8a]inomia" mathesis i e AtV aCmamaktadr6 onun i-inde yer a makta ve ondan =ark o V maktadr" -0nk0 o da bir d0Aen bi imidir Vnite ikse bir mathesisV. !akat dar an amda e e a nd(nda" mathesis eCit ik er bi imidir" yani at= ar ve yar, ar bi imi. ,er-ek4in bi imidir. ta]inomia ise" 5AdeC ik eri ve =ark k ar e e a V maktadr. ek em eCme erin ve sn= arn bi imidir. var k ar bi ,isidir. <yn Ceki de" o uCum da ta]inomia4mn i-inde yer a r veya en aAndan" i k o abi ir i(ini onda bu ur. !akat" taV ]inomia ,5Ae ,5r0nen =ark k ar tab osunu meydana ,etiV rir. o uCum birbirini iA eyen bir diAi varsayar. biri" iCaret eV ri mekMnsa eCanh k ar i-inde" bir sentaks o arak e e a r. di(eri on ar Aamann bir kyas unsuru i-inde" bir krono oV Hi o arak da(tr. 8a]inomia" mathesis4e naAaran" kesin bir yar,nn 9apophan0Tue> karCsndaki bir var kb m 9ontoV o,ie> ,ibi iC ev ,5r0r. o uCumun karCsnda da" bir tarihin

karCsndaki bir semiyo oHi ,ibi iC ev ,5r0r. @emek ki" varV k arn ,ene yasasn ve bunun a ayn anda" on arn tanV
#%%

nabi ecek eri koCu an tanm ar. Caret er teorisinin" k asik d5nemde" hem kendini biAAat do(ann kendinin bi ,isi o aV rak sunan do,matik eda bir bi imi" hem de Aaman i-inde ,iderek adc ve ,iderek kuCkucu ha e ,e en bir temsi =e seV =esini taCmC o mas o ,usu buradan kaynak anmaktadr. /5y esine bir konum" daha sonraki -a( arn onun var (V nn ansn kaybetme erine varana kadar si inmesi de buraV dan kaynak anmaktadr. Kant,i e eCtiriden ve /at k0 t0V r0nde aQ111. y0Ay n sonunda meydana ,e en erden sonV ra" yeni tipten bir pay aCm yer eCik ha e ,e miCtir6 bir yanV da" mathesis kate,orik bir yar, ve bir varhkbi im o uCturaV rak bir araya top anmCtr. bi-imse disip in er 0Aerinde" biV Aim d5nemimiAe kadar h0k0m s0ren odur. di(er yanda" taV rih ve semiyo oHi 9Aaten tarih semiyo oHiyi 5A0m emiCtir>" iktidar arn ?ch eiermacher4den UietAsche ve !reud4e kaV dar s0rd0ren Cu yorum disip in eri i-inde bir eCmiC erdir. K asik episteme her ha 0 kMrda" bir mathesis4in" bir taV ]inomia4nm ve o uCumsa 9,enetik> bir -5A0m emenin ekV em eCmiC sistemi arac (y a" en ,ene d0Aen eniCi i-inde tanm anabi ir. /i im er" uAak bir hede= o sa bi e" her Aaman kendi eriy e bir ikte" t0ketici bir Ceki de ortaya -kan bir d0Aene sokma tasars taCr ar6 bu bi im er ayn Aamanda" her Aaman basit unsur arn ve bun arn tedrici bi eCim eriV nin keC=ini hede= er. ve bi im er kendi ortam arnda tab oV dur ar" bi ,i erini kendi kendiy e -a(daC bir sistemin i-inde ser,i emektedir er. aQ11. ve aQ111. y0Ay arda bi ,inin merkeAi tab o4dur. Kanaat eri meC,u etmiC o an b0y0k tarV tCma ara ,e ince" bun ar -ok do(a o arak" bu 5r,0t enmeV nin kvrm arnn arasna yer eCmiC erdir. /u tartCma ar hareket noktas veya tema o arak a aV rak" k asik d5neme i iCkin bir d0C0nce tarihi yaA abi ir. !aV kat bu durumda ya nAca kanaat er tarihi" yani birey ere" ortam ara" top umsa ,rup ara ,5re ,er-ek eCmiC tercih eV
8emsi ! meh
#%:

Ke ime er ve ey er

rin tarihi yap mC o acaktr. ve b0t0nse bir soruCturma y5ntemi ,erekecektir. E(er" biAatihi bi ,inin kendinin arkeV o oHik bir -5A0m enmesine ,iriCi mek isteniyorsa" bu duV rumda y5n ,5sterici o mas ve s5y emi ek em eCtirmesi ,eV reken er bu 0n 0 tartCma ar o mayacak ardr. ebekesi" poV Aiti= i(i i-inde eCanh ve ,5r0n0Cte -e iCki i bir kanaat er oyununu m0mk0n k an ,ene d0C0nce sistemini yeniden kurmak ,erekir. /ir tartCmann veya bir sorunun o abi irV ik koCu arn tanm ayan iCte bu Cebekedir" bi ,inin tarihV

se i(inin taCycs odur. E(er /at d0nyas" hayatn hareV ketten ibaret o up o mad(n veya do(ann 8anrnn var V (n kant ayacak kadar d0Aen i o up o mad(m bi ebi mek i-in kav,a ettiyse" bunun nedeni bir prob emin a- mC o V mas de(i de" /at k0 t0r0n0n episteme44sini" iCaret erin ve benAer ik erin be irsiA -emberini da(ttktan sonra ve neV dense ik ve tarih diAi erini d0Aene sokmadan 5nce" d0AeV nin hesap anabi ir bi-im erinden en karmaCk temsi -5V A0m eme erine varana kadar her Ceyi kat etmeye hi- ara vermeyen" tab o ha indeki bir mekMn a-mC o masdr. Qe bu ,0Aer,Mhn yo iA eri" tema arn" tartCma arn" sorun aV rn" kanaat tercih erinin tarihse y0Aeyinde a , anmaktaV dr. /i ,i er" aQ11. y0Ay da bir darbede d0Aene soku an ve ancak y0A e i y sonra kapanabi ecek o an bir \bi ,i uAaV yan bir ucundan di(erine kat etmiC erdir. /u tab o ha indeki uAayda" -5A0m emeye" en a-k biV -imde ,5r0 d0(0 yerde" yani di " sn= andrma ve para teV orisinin i-inde ,iriCmek ,erekir. Gene ,ramer" do(a tarihi ve iktisadn" an am ,ene bir iCaret er ve temsi teorisinin i-ine taCyarak" ayn anda ve bir so ukta -5A0m emek isteme eri o ,usunun" ancak biV Aim y0Ay mAdan kaynak anabi ecek bir soruyu ,erektirV di(i itiraA herha de yap abi ir. Bi- kuCkusuA" k asik -a( da di(er hi-bir -a( ,ibi" bi ,isinin ,ene sisteminin snr arn
ir#%3

-iAememiC veya onu ad andramamCtr. !akat bu sistem" bi ,inin ,5Ae ,5r0n0r bi-im erinin" sanki y5ntem er" kavV ram ar" -5A0m eme tip eri" kaAan mC deney er" Aihniyet er ve son o arak da biAAat insan ar" bi ,inin ,iA i" ama ka-n V mas m0mk0n o mayan bir i(ini tanm ayan teme bir CeV bekenin key=ine ,5re yer de(iCtirmiC ercesine" burada akraV ba k arnn tas a(n kendi ik erinden -iAme erine yo a-aV cak kadar Aor aycdr. 8arih" bu yer de(iCtirme ere i iCkin bin erce 5rnek vermiCtir. /i ,i teorisi i e iCaret er teorisi ve ,ramer teorisi arasnda de=a arca kat edi en yo . 'ortRoya " Grammaire4ini" ortak aCa bir iCaret er -5A0m emesiy e ba(V and( Lo,iTue4inin 9Mantk> tamam aycs ve do(a devaV m o arak 0retmiCtir. +ondi ac" @estutt de 8racy" Geronda" bi ,iyi koCu arna veya \unsur ar\ma" ve d0C0nceyi di in ya nAca en ,5Ae ,5r0n0r uy,u amasnn o uCturdu(u Cu iCaret ere b5 me iCini birbir erinin i-inde ek em eCtirmiCV erdir. 8emsi ve iCaret er -5A0m emesi i e Aen,in ik -5V A0m emesi arasnda da yo vardr. !iAyokrat luesnay" Encydopedie4ye \<CikMr k\ maddesini yaAmCtr. +ondi ac ve @estutt" on ara ,5re siyasa ve ayn Aamanda ah Mki deV

Ke ime er ve ey er

(ere sahip o an ticaret ve ekonomi teorisini kendi bi ,i ve di teori erinin -iA,isine sokmuC ardr. 8ur,ot4nun EncycV opedie4nin \Etimo oHi\ maddesini yaAd( ve paray a ke iV me er arasndaki i k sistematik para e i(i kurdu(u bi inV mektedir. <dam ?mith b0y0k iktisat eserinin dCnda" di V erin k5keni konusunda bir deneme yaAmCtr. @o(a tasV ni= er i e di sn= andrma ar arasnda da bir ,0Aer,Mh varV dr6 <danson ya nAca" botanik a annda ayn anda hem yaV pay hem de tutar bir ad andrma sistemi yaratmay arAuV amamCtr. onun iste(i" di in =onetik veri erinin iC evinde" yaAnn b0t0n0 itibariy e yeniden d0Aen enmesi o muCtur 9bunu ksmen de uy,u amCtr>. Rousseau4nun son eser eri arasnda botanik ince eme eri ve bir de" di erin k5keni

8emsi Etmek

#%D

0Aerine bir deneme vardr. /5y ece" ampirik bi ,inin b0y0k Cebekesi" sanki nokV ta i -iA,i ha inde resmo maktayd6 miktarsa o mayan d0Aen erin Cebekesi. Qe" bir 8cucinomia universa is4in herV ha de ,eriye -eki miC" ama inat- bir i(i do(ann veya topV umun b0t0n somut a an arnda ayn da( m ar ve ayn d0Aeni bu maya ka kCt(nda" Linne4nin eserinde t0m a-k (y a ortaya -kmaktadr.%% /i ,inin snr" temsi erin" kendi erini d0Aene sokan iCaret erine karC tam Ce==a= ( o acaktr.
%% Linng_" 'hi osophie /otaniTue" p. #DD ve %D&

piH

mG GR , 7 D

@ER@LU+L <Y1R1M

KonuCmak

1. ELE8R QE YIRPM @i m k asik -a(daki varo uCu" hem e,emence hem de ,iAV ice o muCtur. E,emence" -0nk0 ke ime ere \d0C0nceyi temsi etme\ ,5revi ve ,0c0 y0k enmiCtir. !akat" temsi etmek burada terc0me etmek" ,5Ae ,5r0n0r bir aktarm yapmak" d0C0nV ceyi bedenin dC kanad 0Aerinde" tamh( i-inde yeniden 0retebi en maddi bir ikiA ima etmek an amna ,e mekteV dir6 di d0C0nceyi" tpk d0C0ncenin kendi kendini temsi etti(i ,ibi temsi etmektedir. @i i o uCturmak veya ona dCV tan hayat vermek 0Aere" esas ve i ke bir iCaret etme ey emi de(i de" ya nAca temsi in ,5be(inde" onun kendi kendini temsi etmekten 5t0r0 sahip o du(u Cu ,0-" yani d0C0nceV nin bakC ar a tnda kendi kendine ksm ksm ek enerek" kendi kendini -5A0m eme ve kendini" onu s0rd0ren bir ikame i-inde kendinin temsi cisi ha ine ,etiren bir ,0- buV

#%2

unmaktadr. K asik -a(da" temsi e tes im edi meyen hi-bir

Ke ime er ve ey er

Cey veri i de(i dir. =akat biAatihi bu o ,udan 5t0r0" e(er kendi kendine mesa=e koyan" ikiA ha e ,e en ve eCde(er i di(er bir temsi e yansyan bir temsi in oyunu yoksa" hi-bir iCaret Auhur etmeA" hi-bir s5A s5y enmeA" hi-bir s5A veya hi-bir 5nerme hi-bir i-eri(i hi-bir Aaman hede= emeA. 8emsi er k5k erini" an am arn a dk ar bir d0nyann i-iV ne sa maA ar. kendi erine 5A,0 o an ve i- sinir eri an am yerine ,e-en bir mekMna do(ru kendi ik erinden a- r ar. Qe di burada" temsi in kendi i(inden o uCturdu(u a-k kV tadr. @emek ki" ke ime er 5n cephe tara=ndaki d0C0nceyi ikiye kat ayan ince Aar de(i dir er. onu hatr atmakta" onu iCaret etmektedir er" ama 5nce ik e i-eri do(ru" baCka arn temsi eden b0t0n Cu temsi erin arasna do(ru. K asik di " dCa vurmak a ,5rev i o du(u d0C0nceye san d(ndan -ok daha yakndr. onun Cebekesinin i-ine a nmCtr ve biAatiV hi bu d0C0ncenin cereyan etti(i kumaCn i-inde dokunV muCtur. @0C0ncenin dC etkisi de(i de" biAAat d0C0ncenin kendidir. Qe bu yo a kendini ,5r0nmeA 9veya hemen hemen> yapmaktadr. Ber ha 0 kMrda" temsi a-sndan o kadar Ce=V =a= ha e ,e miCtir ki" var ( sorun -karmaya son vermiCtir. R5nesans" di in o mas kaba o ,usu karCsnda durmaktayV d6 d0nyann ka n ( i-inde" Cey ere karCmC o an veya on arn a tnda koCan bir yaAc k. e yaAma arnn veya kiV tap say=a arnn 0Aerine brakmC iCaret er. Qe b0t0n bu sV rar iCaret er" on arda uyuk ayan di i konuCturmak ve soV nunda hareket i k mak 0Aere" ikinci bir di i Vyorumun" ,iA i an am ortaya -kartmann" a ame i(in di iV davet etV mekteydi er. di in var (" adeta sessiA bir inat a" onda okuV nabi ecek o an ve onu titreCime sokan s5A eri 5nce emekV teydi. aQ11. y0Ay dan itibaren di in bu kit ese ve d0AenV baA varo uCu ortadan ka dr acaktr. @i in varo uCu artk ya nAca iCaretin esrar i-inde s0recektir6 hen0A iCaret etme
KonuCmaS. K%$

teorisi i-inde a- ma u(ramamCtr. Limitte" k asik di in var o mad( s5y enebi ir. <ma iC emiCtir6 b0t0n varo uCu" temsi etme ro 0n0n i-inde yer a mC" orada kesin o arak sV nr anmC ve sonunda burada t0kenmiCtir. @i artk temsi V den baCka yere" onda sahip o du(undan baCka de(ere sahip de(i dir6 d0Aene sokma ,0c0ne" ya nAca bu oyukta sahipV tir. K asik di burada kendi kendiy e" o Aamana kadar ne m0mk0n" ne de d0C0n0 ebi ir o an be i bir i iCkiyi keC=etV mektedir. aQ1. y0Ay di i" kendine karC s0rek i bir yorum

durumundayd. oysa yorum ancak e(er di varsa yap abiV ir Vdi in onun arac (y a konuCturu maya -a C d( s5yV emden 5nce" sessiAce var o an di V. yorum ayabi mek i-in. metnin mut ak 5nce i(i ,erekmektedir. ve bunun tersine" e(er d0nya iCaret erin ve ke ime erin bir i- i-e ,e-mesiyse" ondan yorum dCnda baCka bir Ceki de nas s5A edi ebi ir_ @i k asik -a(dan itibaren" temsi in ve onu oyan Cu ikiye kat anmann i-inde ser,i enmeye baC amCtr. <rtk i k MeV tin si inmekte" ve onun a bir ikte" sessiA var ( Cey erin i-inde yaA o an ke ime erin b0t0n t0kenmeA taban da yok o maktadr. bir tek" onu dCa vuran s5Ae iCaret erin i-inde cereyan eden ve b5y ece ?5y em ha ine ,e en temsi var o maya devam etmektedir. kinci bir di in yorum amaV snn ,erekti(i bir s5A0n esrarnn yerine" temsi in 5Ase kopuk kopuk u(u ,e-miCtir6 hen0A tara=sA ve kaytsA o an a-k o abi ir ik. ama s5y emin onu tamam ama ve sabit eCV tirme ,ibi bir ,5revi o acaktr. Ete yandan" bu s5y em de kendi hesabna di nesnesi ha ine ,e di(inde" artk bir Ceyi s5y emeden s5y 0yormuCcasna" kendi 0Aerine b0A0 m0C bir di ve kapa bir s5Am0Ccesine sor,u anmayacaktr. arV tk onun iCaret erinin a tna ,iA enmiC o an b0y0k esrar s5A0 ortaya -karmak s5A konusu de(i dir. ona nas iC ediV (i soru maktadr6 han,i temsi eri iCaret etmekte" han,i unV
#:*

sur ar b5 0m ere ayrmakta ve devCirmekte" nas -5A0mV emekte ve bi eCtirmekte" ona temsi etme ,5revini yerine ,etirmesinde han,i ikame erin oyunu o anak vermektedir.
Yorum" e eCtiri4yt yer a-mCtr.

Ke ime er ve ey er

@i in kendi kendine karC ihdas etti(i bu yeni i iCki" ne basit ne de tek yan dr. E eCtiri" ,5r0n0Cte yorum a" ,iA i bir i-eri(in keC=inden ortaya -kan ,5Ae ,5r0n0r bir bi-iV min -5A0m enmesi o arak At aCmaktadr. !akat" bu bi-im bir temsi in bi-imi o du(u i-in" e eCtiri di i ancak ,er-ek ik" kesin ik" 5Ae ik veya i=ade de(eri terim eri i-inde -5A0mV eyebi ir. E eCtirinin karma ro 0 ve hi-bir Aaman syr amaV d( ikircik ik buradan kaynak anmaktadr. @i i" sanki bu di tam bir iC evmiC" bir mekaniAma ar b0t0n0ym0C" iCaretV erin b0y0k bir 5Aerk oyunuymuC ,ibi sor,u amaktadr. ama ayn Aamanda" ona do(rusunun veya yan Cnn" Ce==a=V (nn veya Ck ,e-irmeA i(inin" yani onu on arn arac V (y a temsi etti(i ke ime erin i-inde s5y edi(inin mevcudiV yet tarAnn sorusunu sormaktan kendini a koyamaA. 8aban i e bi-im arasndaki At k" iCte bu baCat -i=t ,eV rekir ikten itibaren yavaC yavaC ,0n C(na -kmC ve soV nunda bi inen yerine sahip o muCtur. !akat bu At k" e eCV

tire i iCki de a1a. y0Ay da kendi sras ,e ip narin eC0(inV de" ancak -ok ,e- o arak pekiCmiCtir. E eCtiri k asik -a(da" di in temsi etme ro 0 0Aerinde" hi-bir -5A0 me o madan" tek bir boC ukmuC-asna icra edi mektedir. I d5nemde" birbir eriy e dayanCma i-inde ve birbir erine ek em eCmiC o ma arna ra(men" ,ene de ayr o an d5rt bi-im a maktaV dr. Ence ik e" d0C0nse d0Aen i-inde" bir ke ime er e eCtiV risi o arak serpi mektedir6 o Aamana kadar var o an ke ime haAnesiy e bir bi im veya =e se=e yapmann o anaksA (. temsi i-inde ayn o an ar karCtran ,ene terim er i e daV yanCma ha inde ka mas ,ereken eri ayran soyut terim eV rin i=Ca edi mesi. tamamen ana itik bir di haAnesi o uCturV
KonuCmak
#:#

ma ,ere(i. Gramer -5A0m emesinin i-inde de" sentaksn" ke ime erin d0Aeninin" c0m e kuru uC arnn temsi i de(erV erinin bir -5A0m enmesi o arak ortaya -kmaktadr6 acaba bir di ad -ekim erine mi" yoksa bir edat sistemine mi sahip o du(unda daha ,e iCmiCtir_ <caba ke ime erin d0Aeninin serbest o mas m" yoksa -ok kat bir Ceki de be ir enmesi mi daha iyidir_ <rdCk k i iCki erini en iyi i=ade eden" acaV ba han,i Aaman reHimidir_ E eCtiri ayn Aamanda kendine" retorik bi-im erinin ince enmesinde de a an ayrmaktadr6 =i,0r erin" yani her birinin i=adese de(eriy e bir ikte s5yV em tip erinin -5A0m enmesi. tope4 arm" yani ke ime erin ayn temsi i i-erik e kuru abi ecek eri -eCit i i iCki erin -5V A0m enmesi 9ksm veya b0t0n arac (y a" esas veya ekV enti arac (y a" o ay veya koCu arac (y a" biAAat Ceyin kendi veya benAer eri arac (y a iCaret etme>. Uihayet e eCtiri" Aaten var o an ve Aaten yaA mC o an di in karCsnV da" kendine temsi etti(iy e kurdu(u i iCkiyi tanm ama 5devini y0k er6 dinse metin erin yorum anmas" aQ11. y0Ay dan itibaren iCte bu Ceki de" e eCtire y5ntem er e y0k 0 ha e ,e miCtir6 nitekim" bu tarihten sonra artk bu metin erde Aaten s5y eni miC o an ar yeniden s5y emek de(i de" b5y esine bir s5y emin 8anr veya 'ey,amber er tara=ndan" biAe aktar an bi-im i-inde i=ade edi miC o maV snn han,i =i,0r ve im,e er boyunca" han,i d0Aeni iA eyeV rek" han,i i=adese ama- ar a ve han,i hakikati s5y emek i-in o du(unu tanm amak s5A konusu o muCtur. @i in kendini" iC evinden hareket e sor,u amaya baC aV d( Aaman Aorun u o arak yer eCik ha e ,e en e eCtire boV yut" -eCit i i(i i-inde iCte b5y edir. E eCtiri ve yorum" k asik -a(dan beri derin emesine At aCmaktadr. E eCtiri" di den temsi er ve hakikat terim eriy e s5A ederek" onu yar, aV makta ve de(erini bi meAden ,e mektedir. @i i var (nn

sa drs a tnda tutarak ve onu srrnn do(ru tusunda sorV

#:%

,u ayarak" yorum 5n metnin sarp ( karCsnda durak aV makta ve kendine" do(umu kendinde tekrar ama ,ibi hep yeni enen o anaksA bir ,5rev y0k emektedir6 onu kutsa V aCtrmaktadr. @i in kendi kendiy e bir i iCki kurmasnn bu iki bi-imi" biAim de i-inden -kamad(mA bir rekabete ,iriCecek erdir. Qe be ki de bu rekabet ,0nbe,0n Ciddet enV mektedir. Z0nk0" e eCtirinin ayrca k nesnesi o an edebiV yat" Ma arme4den beri s0rek i o arak" di in biAatihi kendi var ( i-inde o du(u Ceye yak aCmakta ve bu y0Aden de" artk e eCtiri de(i de" yorum bi-iminde o an ikinci bir di i ta ep etmektedir. Uitekim" b0t0n e eCtire di er" a1a. y0AV y dan beri yorum ar a y0k 0 ha e ,e miC erdir. bu biraA da" k asik -a( yorum arnn e eCtire y5ntem er e y0k 0 o maV ar ,ibi o maktadr. <ncak" di in biAim k0 t0r0m0Adeki temsi e mensubiyeti -5A0 medik-e" veya hi- de(i se" meyV dana ,etirdi(i en,e aC madk-a" b0t0n ikinci di er ya e eCtiri" ya da yorum a ternati=i tara=ndan yaka anacak arV dr. Qe" kararsA k ar i-inde sonsuAa kadar -o(a acak ardr. 11. GEUEL GR<MER @i in var ( bir keA ortadan ka dr dktan sonra" ,eriye bir tek" temsi in i-indeki iC eyiCi ka maktadr6 do(as ve s5yV em yetenek eri. /u" biAAat s5Ae iCaret er tara=ndan temsi edi en temsi den daha =aA a bir Cey de(i dir. <ma" bu iCaretV erin 5Ae i(i ve on ara temsi i kaydetme" onu -5A0m eme ve yeniden bi eCtirme o ana(n di(er her Ceyden daha iyi sa( ayan Cu ,arip ,0- nedir_ /0t0n iCaret sistem eri i-inde" di in kendine 5A,0 yan nedir_ i k ince emeden sonra" ke ime eri key=i ik eri veya ko ekti= nite ik eriy e tanm amak m0mk0nd0r. @i " BobV bes4un dedi(i ,ibi" i k k5k0 itibariy e" birey erin 5nce kenV di eri i-in se-tik eri bir not sistemine ,5re yay mCtr6 biV
KonuCmak
#::

Ke ime er ve ey er

rey er bu iCaret er arac (y a temsi eri haAr ayabi mekte" on ar birbir erine ba( ayabi mekte" -5Aebi mekte ve 0AerV erinde iC em yapabi mektedir er. /u not ar top u u(a ya bir an aCma" ya Ciddet yo uy a ma o muCtur.# =akat ke ime eV rin an am her ha 0 kMrda ya nAca her birinin temsi ine aitV tir ve herkes tara=ndan kabu edi mesine ra(men" her bir bireyin teki d0C0ncesinden baCka bir yerde" herhan,i bir varo uCa sahip de(i dir6 Locke" \ke ime er" konuCan kiCinin =ikir erinin iCaret eridir ve kimse bun ar" Aihninde biAAat sahip o du(u =ikir erden baCka bir Ceye" do aysA iCaret o aV rak uy,u ayamaA\% demektedir. @i i b5y ece di(er t0m iCaV ret erden ayran ve onun temsi in i-inde be ir eyici bir ro

oynamasn sa( ayan nokta" bireyse veya ko ekti=" do(a veya key=i o mas de(i de" temsi i Aorun u o arak ardCk bir d0Aene ,5re -5A0m emesidir6 nitekim" ses er birbir eriV ne ancak birer birer ek em enebi ir er. di d0C0nceyi" b0V t0n 0(0 i-inde" hemen temsi edemeA" onu do(rusa bir d0Aene ,5re" uAun uAadya hiAaya sokmas ,erekir. Iysa" bu durum temsi e yabancdr. @0C0nce er" Aaman i-inde hi- kuCkusuA birbir erini iA er er. ama ister +ondi ac4 a bir ikte": bir temsi in b0t0n unsur arnn tek bir anda veV ri di(i ve m0mk0n tek d0C0ncenin on ar ancak teker teker a-abi ece(i isterse @estutt de 8racy4y e bir ikte" bun arn birbir erini -ok hA bir Ceki de iA eme erinden 5t0r0" d0V Aen erini ,iA emenin veya Aapt etmenin uy,u amada o aV naksA o du(u3 kabu edi sin" bun arn her biri bir birim meydana ,etirmektedir. +0m e erin i-inde ser,i enme eri ,ereken er" iCte bu kendi i- erinde skCk niAamda bu unan temsi erdir6 bakCm i-in" \par ak k ,0 e i-kindir\. s5y eV

# Bobbes" .o,iTue % Locke" Essai sur PEntendement Bumain" Zev Geste" %. Yay" s. :%*V:%#" <msterdam" #)%$. : +ondi ac" Grammaire" 8op u Eser er" c. Q" s. :$V3*. 3 @estutt de 8racy" a,e" c. 1" Y 1a" 'aris. #:3 Ke ime er ve ey er

mimde" bu par ak (n onu 5nce edi(ini veya sonra ,e di(iV ni es ,e-ebi irim.D E(er Aihin" =ikir eri \a , ad( ,ibi\ i=aV de edebi me o ana(na sahip o sayd" hi- kuCku yoktur ki" \bun arn hepsini ayn anda i=ade ederdi.\& <ma iCte" m0mV k0n o mayan Cey tam da budur" -0nk0 e(er \d0C0nce basit bir iC em\se de" i=ade edi mesi ardCk bir iC emdir.) @i in onu hem temsi den 9as nda bu temsi in temsLinden ibaV rettir> hem de iCaret erden 9bun ara baCka herhan,i 5Ae bir ayrca ( o maksAn aittir> =ark aCtran 5Ae i(i burada yatmaktadr. @0C0ncey e" dCn i- e veya i=adenin d0C0nV cey e o du(u ,ibi At aCmamak adr. di(er iCaret er e eHestV er" pantomim er" an at ar" resim er" amb em erV 2" key=i veV ya ko ekti=in do(a ve kendine 5A,0y e o du(u ,ibi At aCV mamaktadr. !akat b0t0n bun ar a" tpk ardC(n -a(daC a o du(u ,ibi At aCmaktadr. +ebir" ,eometri karCsnda ne ise" o da d0C0nce ve iCaret er karCsnda odur6 ksm arn 9veya b0y0k 0k erin> eCan kyas anmasnn yerine" basaV mak arn birer birer -k masnn ,erekti(i bir d0Aen ,e-irV mektedir. @i iCte bu kat an am i-inde" d0C0ncenin -5V A0m enmesi4dir6 basit bir par-a ara ayrma iC emi de(i de" d0Aenin mekMn i-inde derin emesine o arak ihdas edi meV sidir. K asik -a(n \,ene ,ramer\ adn verdi(i bu yeni episV temo oHik a an" iCte burada yer a maktadr. /urada ya nAV

ca" di teorisine bir mantk uy,u and(n ,5rmek ters bir an am o acaktr. <ma" burada bir en,0isti(in dC bi-iminin Ci=resini -5Ameye ka kCmak da ters bir an am o acaktr.
Gene ,ramer" temsi etmek e y0k0m 0 o du(u eCan hk a i iCV kisi i-indeki s5Ae d0Aenin ince enmesidir. @emek ki" kendiV
D & ) 2 B. @umer,ue" Grammaire Genera e <na y0Tue" c. 1" s. #*V##" Y 11" 'aris. +ondi ac" a,e" s. ::&. /aCrahip ?icard" E ements de Grammaire Genera e" s. ##:" :. Yay." 'aris" #2*2. KrC." @estutt de 8racy" c. #." s. %&#V%&&.

Konu mak

#:D

ne 5A,0 nesne o arak ne d0C0nceye ne de di e" ama s5Ae iCaret er ardCk ( o arak an aC an s5y em4t sahiptir. /u arV dCk k" temsi erin eCan h(na naAaran yapaydr ve di bu 5 -0 i-inde" tpk yansyann do aysA a o du(u ,ibi" d0C0nV cey e At aCmaktadr. <ncak" bu ardCk k b0t0n di erde ayn de(i dir6 baA di er ey emi c0m enin ortasna" baCkaV ar sona koyar. baA di er 5nce temsi in as nesnesini" diV (er eri ek enti koCu ar ad andrr. Encydopedie4nin iCaret etti(i 0Aere" yabanc di eri birbir erine naAaran Ck ,e-irV meA ve -evri mesi -ok ,0- k an Cey" ke ime =ark k arnV dan -ok" ardCk k arn uyuCmaA (dr.$ /i imin ve 5Ae o arak da cebirin temsi in i-ine dahi ettik eri aCikMr" ,erekV i" evrense d0Aene naAaran" di kendi i(inden" yansma V dr. adeta do(a ,ibidir. <yn Aamanda" e e a nd( bakC a-sna ,5re" vahCi ha deki bir yansmadan -ok" -oktan -5V A0m enmiC bir temsi dir Ger-e(i s5y emek ,erekirse" temV si in d0C0ncey e o an somut ba(dr. 8emsi in yansmay a Aorun u o arak i etiCim kurdu(u yo kadar" bir insan ar araV s i etiCimin arac de(i dir. Cte bu nedenden 5t0r0" Gene Gramer aQ111. y0Ay boyunca =e se=e a-isndan -ok 5nemV i ha e ,e miCtir6 ayn anda hem Aihnin denetimsiA bir manV t( o arak bi-imin kendi i(inden bi-imi"#* hem de d0C0nV cenin yansyan i k -5A0 mesidir6 do aysA a o an en i ke kopuC ardan biri. [ihne i-kin bir =e se=e ,ibi bir Ceyi V<dam ?mith" \en k0-0k bir s=at o uCturmak i-in ne kaV dar da -ok meta=iAik ,erekir\## demekteydiV ve her =e se=eV nin" temsi in ,erek i ve aCikMr d0Aenini bu kadar -ok tercih boyunca bu abi mek i-in yeniden e e a mak Ao.unda o duV (u Ceyi meydana ,etirmekteydi. Ber d0C0nme ey eminin
$ Encydopedie" \Lan,ue\ maddesi. #* +ondi ac" Grammaire" c. Q" s. 3VD ve &)V):. ## <dam ?mith" +onsideations sur PIri,ine et a !ormatons des Lan,ues. r. Zev. s. 3#*" #2&*.

#:&

baC an,- bi-imi" her e eCtirinin i k temas6 di iCte budur. Gene Gramer" iCte bu bi ,i kadar ,eniC" ama hep temsi e i-kin" ikircik i Ceyi konu o arak a maktadr. !akat hemen baA sonu- ara varmak ,erekmektedir. /un ardan birincisi" k asik -a(da di bi im erinin nas b5V

Ke ime er ve ey er

0nd0(0n0n iyice ,5r0 d0(0d0r6 /ir yanda =i,0r eri ve troV pe4 ar 9ke ime erin" i-inde a C mC an am arnn dCnda ku an dk ar =i,0r erden her biri>" yani di in s5Ae iCaretV erin i-inde nas uAay aCt(n ince eyen Retorik" 5te yanda" ek em eCme ve d0Aeni" yani temsi -5A0m enmesinin nas ardCk bir diAiye ,5re d0Aen endi(ini ince eyen ,ramer. Retorik" temsi in uAaysa (n" di in i-inde do(du(u ha iyV e tanm amaktadr. Gramer" her di i-in" bu uAaysa ( AaV man i-inde pay aCtran d0Aeni tanm amaktadr. Cte bu neV denden 5t0r0" i eride ,5r0 ece(i 0Aere" Gramer" en i ke eV ri ve en do aysA ar da dahi " di erin retorik do(asn varV saymaktadr. %. Ete yandan" ,ene an amdaki di in 0Aerinde yansV ma o arak Gramer" di in evrense ik e s0rd0rd0(0 i iCkiyi a-(a -karmaktadr. /u i iCki" Evrense bir @i in veya EvV rense bir ?5y em4in o abi ir i(inin kabu edi mesine ,5re" iki bi-im a abi ir. K asik -a(da evrense di 4 e iCaret edi en Cey" /abi 5ncesindeki an aCmann" ceAa o arak unutu muC o masnn as masy a ihya edi ebi ecek o an" i ke " par-aV anmamC ve sa= di de(i dir. ?5A konusu o an" her temsi e ve her temsi in her unsuruna" an am kaymasna yo a-maV yacak bir Ceki de kaydedebi ecek eri iCareti vermeye ehi o acak bir di dir. bu di ayn Aamanda" unsur arn bir temV si in i-inde nas bir eCtik erini ve birbir erine nas ba( anV dk arm iCaret etme yetene(ine sahip o acaktr. bu di " temsi in kesit eri arasndaki b0t0n muhteme i iCki eri iCaV ret etmeye iAin veren a et ere sahip o arak" biAatihi bu o V ,udan 5t0r0" t0m d0Aen eri kat etme ,0c0ne sahip o acakV
KonuCmak
#:)

tr. Evrense @i " ayn Mnda hem Karakteristik" hem de /iV eCtirici o arak" eski ,0n erin d0Aenini yeniden kurmamakV tadr6 iCaret eri" bir sentaks" d0C0n0 ebi ecek her d0Aenin yerini bu du(u bir ,rameri icat etmektedir. Evrense ?5yV em4e ,e ince" o da kendi srnnn Ci=resi i-inde" her bi ,inin -5A0c0 anahtarn sak ayan tek Metin de(i dir. o daha -ok" Aihnin en basit temsi erinden en ince -5A0m eme ere ve en karCk bi eCim ere kadar o an do(a ve ,erek i i er eyiCinin tanm anmas o ana(dr6 bu s5y em" k5keninin ona dayatV t( tek d0Aenin i-ine soku muC bir bi ,idir. /0t0n bi ,i eV rin a ann katetmekte" ama bunu bir bakma yera t bir biV -imde yaparak" bu a ann temsi den itibaren o abi ir i(ini a-(a ta" do(umunu ,5stermekte ve do(a " do(rusa ve evV rense ba( be ir,in eCtirmektedir. /u ortak payda" b0t0n bi ,i erin bu teme i" s0rek i bir s5y em ha inde dCa vuruV an bu k5ken" deo oHidir. bi ,inin do aysA srasn t0m

uAun u(u boyunca ikiye kat ayan bir di dir6 \insan" do(as ,ere(i hep en yakn ve en baskc sonuca y5ne mektedir. Ence ihtiya- arn" sonra Aevk erini d0C0nmektedir. 8arm" tp" savaC" uy,u ama siyaset e" sonra Ciir ve sanat ar a u(V raCmakta ve =e se=eyi en son d0C0nmektedir. ve kendi 0AeV rine ,eri d5nd0(0nde ve d0C0nmeye baC ad(nda" yar, aV ma ey emine kura ar koymaktadr" bu mantktr. s5y emV erine koydu(u kura ar ,ramer" arAu arna ise ah aktr. /un ar yapnca kendini teorinin Airvesinde hissetmekteV dir\. ama b0t0n bu iC em erin \ortak bir kayna(\nn o duV (unu ve \b0t0n ,er-ek erin bu tek kayna(nn kendi enV te ekt0e yetenek erinin tannmas\ o du(unu =ark etmekV tedir.#% ; Evrense Karakteristik ve deo oHi" tpk ,ene an amV daki di in evrense i(i 9bu di " m0mk0n b0t0n d0Aen eri tek bir teme tab onun eCan ( i-inde ser,i er> i e t0ketiV
#% @estutt de 8racy" EPments @4 Mto o,ie" s. %" c. 1" Ens5A.

H
S

V7` j,

^r i\ D

#:2

Ke ime er ve ey er

ci bir s5y emin evrense i(i 9bu s5y em" m0mk0n b0t0n bi ,i erin birbir erine ba( anmC k an i-inde" bun ardan her biri i-in ,e-er i o an tek o uCumu yeniden kurar> araV snda o du(u ,ibi At aCmaktadr ar. <ma tasar ar ve ortak o abi ir ik eri" k asik -a(n di e at=etti(i bir ,0c0n i-inde yer a maktadr ar6 han,isi o ursa o sun" b0t0n temsi ere uy,un iCaret er vermek ve bun arn arasnda m0mk0n b0V t0n ba( an kurmak. @i " t0m temsi eri temsi edebi di(i 5 -0de" evrense in tam hakka sahip unsurudur. Ke ime eriV nin arasna d0nyann top umsa (n devCirerek katabi en bir di en aAndan m0mk0n o ma dr" ve bunun tersine" temsi edi ebi ir4in top am o arak d0nya" b0t0n0 itibariy e bir <nsik opedi ha ine ,e ebi me idir. Qe +har es /onV net4nin b0y0k d0C0" burada di in" temsi e o an ba( ve ona aidiyeti i-inde o du(u Ceye kavuCmaktadr6 \@0nya arn saV y amayacak derecedeki -ok u(u" b0t0n Evren4in muaAAam Kitap (n veya ,er-ek Evrense ansik opedi4yi o uCturan bir o kadar kitap ,ibi d0C0nmekten tat a yorum. /u =ark d0nya arn arasnda bu unan harika derece enmenin" buraV ar kat etme veya daha do(rusu" on ar okuma yetene(i veV ri miC o an 0st ak ar i-in" kapsad( her t0rden ,er-e(in edinimini ko ay aCtrd(n ve onun baC ca ,0Ae i(ini meydana ,etiren bu d0Aen ve bu ba( anty on arn tanmaV sna sundu(unu kavryorum. !akat bu ,5kse <nsik opeV dst er" Evren <nsik opedisi4ne ayn derecede sahip de(i V erdir. baA ar onun ya nAca baA da arna sahip erdir. diV (er eri ise daha =aA a bi imi e erinde tutmaktadr ar. di(er

baCka ar ise daha da =aA asn kavramaktadr ar. ama bi ,iV eri artrmak ve tam aCtrmak ve t0m yetenek erini ,e iCtirV mek 0Aere" hepsinin 5n0nde ebediyet vardr.\ #: nsan ar" bu mut ak bir <nsik opedi taban 0Aerinde" bi eCik ve snrV evrense i(in ara bi-im erini o uCturmaktadr ar6 m0mV
#: +h. /onnet" +ontemp ations de a Uature" s. #:& dn." c. 1Q KonuCmak #:$

k0n en =aA a bi ,iyi" har= erin key=i d0Aeninin i-ine yer eCV tiren a =abetik <nsik opedi er" d0nyann b0t0n di erinin transkripsiyonunu tek ve ayn =i,0r sistemine ,5re yapmaV ya iAin veren pasi,raphia4hr 9matematikte o du(u ,ibi" sim,ese iCaret er e yaA an u us araras di er>. #3 aA veya -ok saydaki di arasndaki eCan am k ar be ir eyen" -ok y5n 0 eksik er" nihayet" \insan bi ,i erinin soy Aincirini ve ba( ant arn" do(um arna yo a-an neden eri ve on ar ayV r k an karakter eri\ ince eyerek" on arn \d0Aen ve ba(V ant arn m0mk0n o du(unca ser,i endi(ini\ iddia eden sn= andr mC ansik opedi er.#D /u tasar arn ksmi kaV rakteri her ne o ursa o sun" on ara y5ne ik ,iriCim erin koV Cu an her ne o ursa o sun" bun arn k asik episteme i-indeV ki o abi ir ik eri Cuydu6 e(er di in var ( b0t0n0y e temsi i-indeki iC eyiCine indir,enseydi" temsi in buna karC k evV rense ik i iCkisi" ancak di arac (y a bu unabi irdi. :. /i ,i ve di " birbir eriy e tam bir Ceki de kesiCmekteV dir. 8emsi in i-inde" ayn k5ken ve ayn iC eyiC i kesine saV hiptir er. birbir erine yas anmakta" birbir erini tamam aV makta ve birbir erini karC k o arak" ara ksA e eCtirmekV tedir er. /i mek ve konuCmak" en ,ene bi-im eri i-inde" 5nce ik e temsi in eCan sm -5A0m emeye" onun unsur aV rn ayrmaya" on ar bi eCtiren i iCki eri kurmaya" on ar ,5A er 5n0ne sermeye yarayan m0mk0n ardCk k ara daV ya dr ar6 Aihin" ayn hareketin i-inde konuCur ve bi ir" \konuCmak ve d0nya sisteminin i ke eri" veya insan AihniV nin iC em erinin i ke eri" yani bi ,i erimiAin i-inde en y0ce o an ar" ayn yo dan 5(reni ir er.\ #& !akat di " ancak d0C0V n0 memiC bir bi-im a tnda bi ,idir. birey ere dCtan dayaV t makta" iyi k5t0 somut ve soyut" kesin veya teme i Aay=
#3 KrC." @estutt de 8racy" Mtnoircs de P<cadimc dcs ?ciences moa cs et po V tiTue^" c. ###" s. D%D. #D @4< embert" @iscours 'rt iminaire de 4Encyc optdie #& @estutt de 8racy" 0 e4mePs."." c. 1" s. %3. 140 Kelimeler ve eyler

kavram ara do(ru rehber ik yapmaktadr. buna karC k bi V ,i" her ke imesi ince miC ve her i iCkisinin sa( amas yap V mC bir di ,ibidir. /i mek" ,erekti(i ve Aihnin kendinden emin ,iriCiminin emretti(i ,ibi konuCmaktr. konuCmak" o abi di(ince ve do(umu pay aC an arn dayattk ar modeV

e ,5re bi mektir. /i im er" di erin iC enmemiC bi im er o V ma ar 5 -0s0nde" iyi yap mC di erdir. Ber di in yeniden yap mas ,erekmektedir6 yani" ara arndan hi-birinin tam o arak iA emedi(i Cu ana itik d0Aenden hareket e a-k amaV s ve yar, amas ve bi ,i Aincirinin hi-bir ,5 ,e ve boC uk o maksAn" t0m a-k ( i-inde yeniden ortaya -kabi mesi i-in d0Aen enmesi ,erekmektedir. /5y ece" ,ramerin h0V k0m koyucu o mas ,erekmektedir. bunun nedeni hi- de" ,ramerin be(eni kura arna sadk ,0Ae bir di in 5 -0 erini dara tmak istemesi de(i " temsi in d0Aene soku masndan bahsedebi me konusundaki k5kten o abi ir i(e at= yapyor o masdr. @estutt de 8racy bir ,0n" aQ111. y0Ay daki en iyi Mantk ince eme erinin ,ramerci er tara=ndan yaA dk arV n =ark etmek Aorunda ka acaktr6 bunun nedeni" ,ramerin h0k0m erinin estetik de(i de" ana itik d0A emden o ma aV ryd. Qe di in bi ,iye o an bu aidiyeti" daha 5nceki d5nemV erde var o mamC koskoca bir tarihse a an serbest brakV maktadr. /i ,i tarihi ,ibi bir Cey m0mk0n ha e ,e mekteV dir. /unun b5y e o masnn nedeni" di in kendi i(inden" kendinde karan k ve beceriksiA bir bi im o sa da" ke imeV erin i-ine oraya iA erini brakmadan yer eCmeyen ve kendi i-erik erinin boC kab ,ibi o an bi ,i er tara=ndan m0kemV me eCtiri iyor o masdr. M0kemme o mayan bi ,i o an di er" bu bi ,inin m0kemme eCmesinin sadk be e(idir. @i er hataya s0r0k emekte" ama 5(reni miC o an kaydetV mektedir er. @0AensiA d0Aen eri i-inde" yan C =ikir erin do(masna neden o makta" ama do(ru =ikir er on ara" rastV
KonuCmak #3#

antnm tek baCna kuramayaca( bir d0Aenin si inmeA iCaV retini vurmaktadr ar. Py,ar k arn ve ha k arn biAe d0V C0nce erinin ant ar o arak braktk ar Cey er" metin erden -ok" ke ime haAne eri ve sentaks ar. s5y emiC o duk ar s5A erden -ok" bun ar m0mk0n k mC o an Ceydir6 di erin adm adm sonuca ,idebi me eri. 4/ir ha kn di i" onun keV ime haAnesini verir ve bu ke ime haAnesi" bu ha kn b0t0n bi ,i erinin o duk-a sadk bir kitabdr6 bir tek" bir u usun -eCit i Aaman ardaki ke ime haAnesinin karC aCtr masy a" onun ,e iCme eri hakknda =ikir edini ebi ir. Ber bi imin kendi ad" bi imin i-indeki her kavramn kendininki varV dr. sanat ar a annda icat edi en her Cey i e o ,u ar" manevV ra ar ve a et erin de o du(u ,ibi" do(ada bi inen her Ceyin de kendi ad vardr.\#) /unun sonucu o arak" di erden haV reket e bir 5A,0r 0k ve k5 e ik tarihi yapma#2 veya metinV erin biAatihi ke ime erden daha k5t0 tank k ettik eri" her

"" G "

cinsten kanaat erin" 5nyar, arn" bat itikat arn" inan- aV rn bir tarihini yapma o ana( ortaya -kmaktadr. #$ /ir anV sik opedi yapma tasars da bunun sonucu o arak be irV mektedir. \bi im er ve sanat ar ansik opedisi\ o acak o an bu -a Cma" biAatihi bi ,i erin kendi ba( ant arn iA emek yerine" ke ime erin i-inde a- mC o an mekMnn dahi inde" di in bi-iminin i-ine yer eCecektir. i erideki Aaman ar" biV Aim bi dik erimiAi veya dCa vurduk armA Aorun u o arak burada arayacak ardr" -0nk0 ke ime er" kaba b5 0m enmeV eri i-inde" bi imin a , amay a ve im,e erin yanst masyV a bitiCti(i Cu ortadan ,e-en hat boyunca da(t mC ardr. @0C0n0 en Cey" on arn hakknda bi inen Cey ha ine ,e V eVVVVVVVVVVVVVVVV

_.

. 4dH d
1P
VHt

#) @iderot" Encydopidie" \Encyc opedie\ maddesi" s. &:)" c. Q #2 Rousseau" Essai sur L9c i(ine des Lan,ues" Iemres" s. %%* %%#" c. a111" 'aris" #2%&. #$ KrC." Michae s" @e Ptn= uence des Ipinions sur e Lan,a,e" #)D$" !r. Zcv." 'aris" #)&%6 Yunan arn Can ve kanaati bu tek doksa ke imesiy e 5AdeC eCtirdik eri. ve ,ermen erin das ^iebe GewPPr i=adesiy e" =rtnann d5 V eyici yetene(ine inandk ar bi inmektedir" s. %3 ve 3*. #3% Kc0me er ve ey er

dG

mekte ve buna karC k" bi inen Cey de" her ,0n kendinde temsi edi en Cey ha ine ,e mektedir. R5nesans4n a Mme iV (i onun arac (y a tanm ad( metin e o an eski ba( ant" Cimdi d5n0Cm0Ct0r6 bu ba( ant k asik -a(da" di in sa= unV suruy a o an i iCki ha ine ,e miCtir. @i i e bi ,inin" iyi kuru muC s5y em i e bi ,inin" evV rense di i e d0C0nce -5A0m emesinin" insan arn tarihi i e di bi im erinin" i-inde tam hakka sahip o arak i etiCimde bu unduk ar Ck unsurun b5y ece aydn and( ,5r0 V mektedir. R5nesans bi ,isi" yaym anmaya y5ne ik o duV (unda bi e" kapa bir mekMna ,5re d0Aen enmekteyV di. \<kademi\" bi ,inin 5Ase o arak ,iA i o an bi-iminin iAV d0C0m0n0" top umsa dC bi-im erin y0Aeyini aktaran kaV pa bir -emberdi. /unun nedeni" bu bi ,inin i k ,5revinin sessiA iCaret eri konuCturmak o masyd6 on arn bi-im eriV ni tanmas" on ar yorum amas ve on ar kendi hesap arV na deCi=re edi me eri ,ereken baCka iA er ha inde aktarmas ,erekmekteydi. bunu 5y e bir Ceki de yapma yd ki" srrn keC=edi mesi" onu hem bu kadar Aor hem de bu kadar deV (er i k mC o an bu hi e i d0Aen emeden ka-mama yd. K asik -a(da bi mek ve konuCmak" ayn dokunun i-inde birbir erine do anmC ardr6 bi ,i ve di i-in" temsi i ,erek i ve ,5r0n0r bir d0Aene ,5re ser,i emeye o anak veren iCaV ret eri bu temsi e vermek s5A konusudur. aQ1. y0Ay bi ,iV si i an edi di(inde bir srd" ama pay aC an bir srd. aQ11. ve aQ111. y0Ay arnki ise" sak and(nda" 0Aerine 5rt0 -eV

ki miC bir s5y emdir. Z0nk0 bi imin en k5kense do(as" s5Ae i etiCim sistem erinin i-ine ,irmektir %* ve di inki ise"
[I Eski erin ve 5Ae ik e de Msr arn bi ,isinin 5nce ,iA i" sonra ha ka a-k de(i de" 5nce ik e ortak aCa o uCturu muC o du(una inan maktadr. 5rnek o arak /kA. harburton" Essai sur es Biero, yphes. /u d0C0nceye ,5re" bu bi ,i daha sonra rakip er tara=ndan m0sadere edi miC" maske enmiC ve as nda baCka bir Ceye d5nd0r0 m0Ct0r. @eruni ik" bi ,inin i k bi-imi o mann uAa(nda" oun yoA aCmasndan ibarettir. KonuCmak #3:

daha i k ke imesinden itibaren bi ,i o maktr. KonuCmak" aydn atmak ve bi mek" ke imenin dar an am i-inde" ayn d0Aenden4dir er. K asik -a(n bi ime ,5sterdi(i i ,i" yapt( tartCma ar yaym amas" ,0- 0 bir Ceki de dCad5n0k kaV rakteri" din dC a ana a- mas" !ontene e tarAndaki astroV nomi" Qo taire tara=ndan okunan Uewton. b0t0n bun ar" hi- kuCkusuA sosyo oHik bir o ,udan baCka bir Cey de(i erV dir. @0C0nce tarihinde en k0-0k bir boAu may bi e tahrik etmemiC" bi ,inin o uCumunu bir parmak bi e de(iCtirmeV miCtir 8abii ki" as nda yer eCtiri mesi ,ereken yer o an kaV naat be ir eme d0Aeyi hari-" hi-bir Cey a-k amamaktadr. ama o abi ir i(inin koCu u burada" bi ,i i e di in bu karCV k adiyetinin i-indedir. a1a. y0Ay onu -5Aecektir ve o da" kendi 0Aerine kapanmC bir bi ,i i e var ( ve iC evi i-inde esrar ha e ,e miC sa= bir di i Vbu d5nemden beri Edebiyat deni en bir CeyV karC karCya brakacaktr. /u ikiV sinin arasnda" bi ,inin o du(u kadar eser erin de" arac" t0V rev veya e(er 5y esi istenirse" d0Ck0n di er sonsuAa kadar yay acak ardr. 3. @i " -5A0m eme ve d0Aen ha ine ,e di(i i-in" o AaV mana kadar ,5r0 memiC i iCki erin Aamanna ba( anmaktaV dr. aQ1. y0Ay " di erin tarih i-inde birbir erini iA edik eriV ne ve birbir erine burada can verebi dik erine inanmaktayV d. En eski di er" anadi erdi. En eski eri" Ebedinin insanV ara hitap ederken ku and( di o du(u i-in" 1branice" ?0rV yanice ve <rap-ay do(urmuC say maktayd. daha sonra Kptice ve Msrcaya can ermiC o an Yunanca ,e mekteydi. Latincenin -ocuk ar arasnda ta yanca" ispanyo ca ve !ransAca yer a maktayd. son o arak da" \85tonca\dan < V manca" n,i iAce ve ! amanca t0remiCti.%# @i i e Aaman
%# E. Guichard" Barmonie Etymo o,iTue" #&*&. KrC." ?ca i,er" @0 ribe de !uropaeorum Lin,uis veya hi kins" <n towards rea charaaer" s : vd benAer sn= andrma ar" Londra" #&&$ #33 Ke ime er ve `ey er

arasndaki i iCki aQ11. y0Ay dan itibaren tersine d5nm0CV t0r6 Aaman artk di eri" sra ar ,e dik-e d0nya tarihinin i-ine yer eCtiriyor o maktan -kmCtr. temsi eri ve ke imeV eri" biAAat yasasnn tanm ad( bir ardCk (a ,5re ser,iV eyen er di erdir. Ber di kendi 5A,0n 0(0n0" ke ime ere

tahsis etti(i bu i- d0Aen ve yer eCtirme sayesinde tanm aV maktadr. [aman di i-in" do(um yeri de(i de" i- -5A0m eV me tarAdr. K asik -a( bu nedenden 5t0r0" Aamansa soy Aincirini" ta yanca veya !ransAcamn Latincey e o an akraV ba (n her t0r aCikMr (a Vs5A konusu o an biAim aCikMrhV (mAdre ra(men reddedecek kadar ,5rmeAden ,e miCV tir.%% aQ1. y0Ay da var o an ve a1a. y0Ay da yeniden ortaV ya -kacak o an bu cins diAi erin yerine tipo oHi er ikame edi mektedir Qe bun ar d0Aene i iCkin 0po oHi erdir. ?5A0 edi en 5Aneyi baCa" onun ,iriCti(i veya maruA ka d( ey eV mi bunun arkasna" nihayet" bu ey emin 0Aerinde ,er-ekV eCtiri di(i aHan en arkaya koyan di er vardr6 5rne(in !ransAca" n,i iAce" ispanyo ca. /unun karCsnda" \5ne baAen ey emi" baAen nesneyi" baAen de(iCmeyi veya koCu u koyan\ di er ,rubu bu unmaktadr6 5rne(in Latince veya \Esk avonca\. bu di erde ke imenin iC evi" bu undu(u yer tara=ndan de(i de" b0k0 mesiy e iCaret edi mektedir. UiV hayet 0-0nc0 ,rup" karma di erden 9Yunanca veya 85tonV ca ,ibi> meydana ,e miCtir. bun ar \tanm k ve ad durumV ar i-erme eriy e" di(er iki ,ruba da benAer er.\ %: !akat" her di in ke ime erinin Aorun u veya m0mk0n d0Aenini taV nm ayan Ceyin" b0k0 me erin var ( veya yok u(u o madV (n iyice an amak ,erekir. Ence i o uCturan ve -ekim erin veya tanm k arm ku anmn k5kene ba( ayan" temsi eV

%% La / an" 8heorie Uouve0e de a 'aro e" 'aris" #)D*. Latince" ta yanca" spanyV o ca ve !ransAcaya ya nAca \birka- ke imenin mirasn\ aktarmC o makV tadr. %: /aCrahip Grard" Lj Qrais 'rincipes de a Lan,ue !ran-aise" s %%V%D" c. #" 'aris" #)3) Konu`mak #3D

rin -5A0m enmesi ve ardCk sra anC o arak d0Aendir. \Baya ,0c0 ve i ,i\ d0Aenini iA eyen di er" ke ime ere saV bit yer er vermeA er6 on ar b0k0 me er e be ir emek AoV rundadr ar 9bun ar \transpoAiti=\ di erdir>. /una karC k" e(er b0k0 menin tekd0Ae bi-imini iA er erse" ad arn say ve t0r0n0 bir tamm k a iCaret etmek e yetinmemektedirV er. ana itik d0Aen i-inde yerin biAatihi iC evse bir de(en vardr6 bun ar \ana o,\ di erdir.%3 @i er" m0mk0n ardCkV k tip eri tab osu 0Aerinde birbir erine yak aCmakta ve =ark aCmaktadr ar. /u tab o eCan dr" ama en eski di erin ne o muC o duk arn da hatr atmaktadr6 nitekim" en kenV di i(inden o an d0Aenin 9im,e erin ve tutku armki>" en d0V C0n0 m0C o ann 9mant(nki> 5nce edi(i o du(u kabu edi ebi ir6 dC tarih endirme" -5A0m eme ve d0Aenin i- biV -im erinin h0km0 a tndadr. [aman" di e i-kin ha e ,e V miCtir. @i erin kendi tarih erine ,e ince" bu tarih artk aCnma

veya kaAa" -eCit i unsur arn takdim" karC aCma ve konuCV masndan ibarettir. bu tarihin ne kendine 5A,0 yasas" ne hareketi" ne de ,erekir i(i vardr. Erne(in Yunan di i nas o uCmuCtur_ \Yunan di inin i k tabanna -ok miktarda parV -ack ar ve diya ekt er y0k eyen er" !enike i t0ccar ar" !ri,V ya " Makedonya ve irya macerac ar. Ga at ar" iskit er" s0r,0n veya ka-ak -ete eri o muCtur.\%D !ransAcaya ,e inV ce" bu di Latince ve Got-a ad ardan" Kek-e deyim ve inCaV ardan" <rap-a tamm k ve rakam ardan" n,i iAce ve 1ta V yancadan" icabnda yo cu uk ardan" savaC ardan veya ticari i iCki erden a nma ke ime erden meydana ,e miCtir. %& /uV nun an am" di erin" ,5- erin" Aa=er ve boA,un arn" maceV
%3 /u sorun ve neden o du(u tartCma ar hk." /kA. /auAee" +rammaue ,enera e" 'aris" #)&). baCrahip /atteu]" Uouve Evamen du 're=u,e de L nversion" 'aris" #)&). baCrahip d4I1iver" RemarTues sur a Lan,ue !ran-aise" 'aris" #))#. %D /aCrahip ' uche" La MeecaniTue des Lan,ues" s %&" yeni bask" #2##. %& a,e" s. %:. #3&
Ke ime er ve `ey er

ra ann" a CveriC erin etkisiy e ,e iCtik eri" ama bu ,e iCmeV ye as a" kendi ik erinden sahip o acak ar bir tarihse i(in yo a-mad(dr. @i er" hi-bir i- a-m ama i kesine boyun e(meA er. temsi eri ve bun arn unsur arn bir hat boyunV ca a-m ayan ar di erdir. E(er di er i-in poAiti= bir Aaman varsa" bunu dCarda" tarih cephesinde de(i de" ke ime erin d0Aen eniCinde" s5y emin oyu(unda aramak ,erekir. aQ11. y0Ay n ikinci yarsnda ortaya -kan ve iA eyen y0Ay n sonuncu y arnda yok o an Gene Gramer4in episV temo oHik a ann kuCatmak Cimdi m0mk0n ha e ,e miCtir. Gene ,ramer" hi- de karC aCtrma ,ramer de(i dir6 di er arasnda yakn k ar kurmak onun konusu de(i dir. bunu y5ntem o arak uy,u amamaktadr. /unun nedeni" ,ene ,ramerin ,ene i(inin" t0m di se a ana ortak o an ve m0mV k0n her di in yapsn idea ve Aor ayc bir birim ha inde ortaya -kartacak" tamamen ,ramatika yasa ar bu maya daya o mamasdr" e(er ,ene se" bu onun s5y emin temsi edi mesi iC evini Vister bir temsi edi eni iCaret eden dikey iC evi" isterse onu d0C0ncey e ayn tarAda birbirine ba( aV yan yatay iC evi s5A konusu o sunV ,ramer kura arnn a V tnda" ama on arn teme erinin d0Aeyinde a-(a -kartmaV ya u(raCmas 5 -0s0nde o maktadr. @i i" bir di(erine ek eV nen bir temsi o arak ,5sterdi(i i-in" t0m hakkna sahip o arak \,ene \dir6 ince edi(i Cey" temsi in i er emesidir. !aV kat" bu ek em eCme bir-ok =ark bi-imde yap d(ndan" paradoksa bir Ceki de" bir-ok =ark ,ene ,ramer o acaktr6 !ransAcann" n,i iAcenin" Latincenin" < mancannki vs. %) Gene ,ramer" b0t0n di erin yasa arn tanm amay de(i

de" herbir di i" d0C0ncenin kendiy e ek em eCmesinin bir tarA o arak ince emeyi hede= emektedir. 8eker teker e e a V
%) Ernek o arak /kA. /u==ier" Grammaire !ran-aise" 'aris" #)%:" yeni yay. aQ111. y0Ay n sonunda iCte bu nedenden 5t0r0" 4b0t0n di erinki o acak\ o an ,ene ,ramer yerine" \=e se=i tercih edi miCtir. @. 8hiebau t" Grammaire 'h0osophiTue" c 1" s & ve )" 'aris" #2*%. KonuCmak #3)

nan her di de" temsi kendini \karakter erden itibaren tesV im etmektedir. Gene ,ramer" bu kendi i(inden karakterV erin varsaydk ar ve ku andk ar 5AdeC ik er ve =ark kV ar sistemini tanm ayacaktr. Ber di in ta]inomia4s^m kuraV caktr. Yani" bu di erin her birinde" bir s5y em tutturmann o abi ir i(ini. [orun u o arak a d( iki y5n buradan kaynak anmakV tadr. ?5y emin" tpk temsi in kendi unsur arn ba( ad( ,ibi kendi ksm arn ba( amasndan 5t0r0" ,ene ,ramer de" ke ime erin temsi i iC eyiCini" birbir erine naAaran inceV emek Aorundadr6 bu 5nce ik e" ke ime eri bir araya ,etiV ren ve ba( ayan ba(n bir -5A0m enmesidir 9c0m e ve 5Ae o arak da =ii teorisi>" sonra -eCit i ke ime tip erinin ve bunV arn temsi i b5 me ve ara arnda =ark aCma bi-im erinin -5A0m enmesidir 9ek em eCme teorisi>. <ma" s5y ev sadece temsi i bir b0t0n o mayp" ayn Aamanda bir di(erini iCaret eden VbiAatihi temsi etti(iniV ikiye kat anmC bir temsi o V du(undan" ,ene ,ramer ke ime erin s5y edik eri Ceyi iCaret etme bi-im erini" 5nce bun arn i ke de(er erinin i-inde 9k5ken ve k5k teorisi>" sonra da s0rek i kayma" ,eniC eme" yeniden d0Aen eme yetenek eri i-inde 9retorik mekMn ve t0reme teorisi> ince emek Aorundadr. 111. !L 8EIR? 8emsi d0C0nce karCsnda ne ise" c0m e de di in karCsnV da odur6 bi-imi ayn anda" hem en ,ene hem de en baC anV ,- d0Aeyindedir" -0nk0 onu b5 0m erine ayrr ayrmaA" artk karCmAa s5y em de(i de" onun da(nk ma Aeme er ,ibi o an unsur ar -kmaktadr. +0m enin a tnda bir-ok ke ime bu unmaktadr" ama di on arda tamamna ermeV mektedir. nsann baC an,-ta ya nAca basit -( k ar att( do(rudur" =akat bun ar di o maya" ancak d0Aen i e c0m e
#32 Ke ime er ve ey er

arasndaki d0Aen o an bir i iCkinin i-ine kapat dk ar ,0n baC amC ardr Vbu kapat ma isterse tek bir hecenin i-inde o sunV. Kav,a eden vahCinin u umas" ancak bunun onun duydu(u acnn yan amasna i=adesi o maktan -kp" \boV (u uyorum\%2 cinsinden bir yar, veya a-k ama de(eri kaV Aanmas durumunda ,er-ek ha ine ,e mektedir. Ke imeyi ke ime ha ine ,etiren ve onu -( k ve ,0r0 t0 erin 0AerinV de aya(a diken Cey" onun i-ine ,iA enmiC o an c0m edir.

<veyron u vahCi" e(er konuCmay baCaramadysa" bunun nedeni" ke ime erin onun i-in Cey erin ve bun arn AihninV de yarattk ar iA enim erin ses i iCaret eri ha inde ka mC o ma ardr. bun ar c0m e de(eri kaAanmamC ardr. KendiV sine sunu an -ana(n karCsnda \s0t\ ke imesini te a==uA edebi ir. bu" \bu sv ,dann" onu i-eren kabn ve o svya y5ne ik iste(in karCk o arak i=ade edi mesinden\ baCka bir Cey de(i dir.%$ ke ime Ceyin temsi i iCareti ha ine ,e memiCV tir" -0nk0 vahCi hi-bir Aaman s0t0n scak veya haAr o duV (unu veya bek endi(ini s5y emek istememiCtir. Uitekim" ses i iCareti do aysA i=ade de(er erinden kopartan ve onu di se o abi ir i(inin i-inde e,emen bir Ceki de o uCturan c0m edir. @i " k asik d0C0nceye ,5re" i=ade de(i de" s5y eV min o du(u yerde baC amaktadr. \Bayr\ deni di(i Aaman" ret bir -( k a an at mamaktadr. \koskoca bir c0m e" yaV ni" bunu b5y e hissetmiyorum veya buna inanmyorum\ tek bir ke imenin i-ine skCtr maktadr.:* \@o(rudan do(ruya ,ramerin baCat konusuna ,ideV im.\:# @i in b0t0n iC ev eri burada" bir c0m e o uCturmak i-in vaA,e-i meA nite ikte o an ya nAca 0- unsura indirV ,enmiCtir6 5Ane" y0k em ve bun arn arasndaki ba(. EAne

%2 @estutt de 8racy" E ements .." c. ##" s. ). %$ ; 1tard" kapport sur Res Uoupeavc @eve oppements de Qic or de 4<veyron" s. %*$" #2*&" yeni yay. in L. Maison" Les en=ants ?auva,es" #$&3. :* @estutt de 8racy" E ements..." c. 11" s. &*. :# P. @omer,ue" Grammaire Genera e <na ytiTue" s. :3. KonuCmak #3$

ve y0k em ayn do(adandr" -0nk0 c0m e birinin di(erine 5AdeC veya ait o du(unu iddia etmektedir6 demek ki" bunV arn baA koCu ar a tnda iC ev erini de(iC tokuC etme eri m0mk0nd0r. 8ek" ama be ir eyici =ark k" =ii in indir,eneV meA i(inin ortaya -kard(dr6 Bobbes":% \her c0m ede" dikkat edi mesi ,ereken 0- Cey vardr6 5Ane ve y0k em 9predicat> ,ibi iki ad ve ba( 9copuk> bi mek. /u iki ad" AiV hinde tek ve ayn Ceyin =ikrini uyandrmaktadr" ama ba(" bu ad arn bu Cey ere dayat ma arma yo a-an neden =ikriV ni do(urmaktadr\ demektedir. !ii " her s5y emin vaA,e-i V meA koCu udur6 ve onun o mad( yerde Ven aAndan poV tansiye o arak bu unma drV" di in bu undu(unu s5y eV mek o anaksAdr. <dsa c0m e er" bir =ii in ,5r0nmeA mevV cudiyetine yatak k etmektedir er ve <dam ?mith::" di in" i ke bi-imi a tnda" ya nAca kiCisA =ii erden 9\ya(mur yaV (yor\ veya \,5k ,0r 0yor\ cinsinden o an ar> meydana ,e di(ini ve s5y emin di(er b5 0m erinin bu =ii se -ekirV dekten" t0rev ve ikinci kesin eme er o arak koptuk arn d0C0nmektedir. @i eCi(i" =ii in ortaya -kt( yerdedir. EyV eyse bu =ii i" di(er ke ime er e ayn yasa ara boyun e(en ve

ayn uyum ba( ant ar i-inde yer a an bir ke ime" hem de on arn uAa(nda" konuCu an Ceyinki de(i de" i-inde konuV Cu an o an bir b5 ,ede yer a an karma bir var k o arak inV ce emek ,erekir. !ii " s5y emin kysnda" s5y enmiC o an a kendi s5y eminin bitiCme noktasnda" tam o arak iCaret eV rin di ha ine ,e iyor o duk ar noktadadr. Inu iCte bu iC ev i-inde Vonu" srtna binen erden ve karartan ardan kurtararakV sor,uya -ekmek ,erekir. <risV tote es4 e bir ikte" =ii in Aaman an iCaret etti(i (zarf, sfat, ad ,ibi bir-ok baCka ke ime de Aamansa an am taCyabi ir> o V ,usunda durmamak. ?ca i,er4nin yapt( ,ibi" =ii in ey emV
:% Bobbes" Lo,iTue" s. &%*. :: <dam ?mith" a,e" s. 3%#.
150 K= imeOcpN ve ey er

eri ve tutku ar iCaret etmesine karC k" ad arn Cey eri iCaV ret ettik eri ve bunu s0rek i bir Ceki de yaptk ar o ,usuV nun 0Aerinde de durmamak 9-0nk0 bu ayn \ey em\ bir addr da>. /u]tor=4un yapt( ,ibi" =ii in -eCit i kiCi erine 5nem vermemek" -0nk0 baA Aamir er de iCaret etme 5Ae V i(ine sahiptir er. <ma" onu o uCturan Ceyi hemen ,0n CV (na 6 =ii iddia eder" yani \s5y emi" bu ke imenin ku an V d( yerde" ya nAca ke ime eri kavramak a yetinmeyip" onV ar yar, ayan bir kiCinin s5y emini\ iCaret eder.:3 iki Cey arasnda bir ikame ba( antsnn o du(u iddia edi di(inde" bu Cudur deni di(inde" c0m e Vve s5y emV vardr. :D 80m =ii t0r0" iCaret eden bir tek unsura indir,enmektedir6 o V mak. @i(er hepsi" ,iA ice bu tek iC evden yarar anmaktadr" ama onu" onu ,iA eyen be ir eme er e 5rtm0C erdir6 ona y0k em er ek enmiCtir" ve \Cark s5y eyenim\ yerine \Cark s5y 0yorum\ deni mektedir. ona Aaman iCaret eri ek enV miCtir ve \eskiden Cark s5y eyenim\ yerine \Cark s5y eV dim\ deni mektedir. son o arak da" baA di er =ii e biAAat 5Anenin kendini b0tbn eC0rmiC erdir" 5rne(in Latin er ,eo vi^it de(i de" vivo demektedir er. /0t0n bun ar" -ok ince" ama 5Ae i iCkin bir =ii iC evinin 0st0nde ve etra=ndaki -5V ke ti ve birikim erdir" \bu sade i(i korumuC o an... bir tek o mak =ii i vardr.\:& @i in b0t0n 5A0" bu kendine 5A,0 keV imede top anmaktadr. I o masayd" her Cey sessiA ka rd ve insan ar" tpk baA hayvan ar ,ibi" ses erini ne kadar ku anr arsa ku ansn ar" ormandaki -( k ar as a di in b0y0k Aincirini meydana ,etirmeAdi. K asik -a(da" di in ham var ( Vsor,u amamaA icra etV
:3 Lo,iTugr de 'oriVRoya . s. #*&V#*). :D +ondi ac" Grammaire" s ##D. :& Lo,iTue de 'onVRoyai" s. #*). KrC." +ondi ac" Grammaire" s #:%V#:3" 1;Iri,me des +onnaissances4ta" =ii in tarihi biraA =ark bir Ceki de -5A0m enV miCtir" ama iC evi konusunda ayn durum s5A konusu de(i dir. @. 8hiebau t" Grammaire 'hi osophiTue" s %#&" c. 1" 'aris" #2*%.

KonuCmak #D#

mek 0Aere" d0nyaya brak mC o an Cu iCaret er kit esiV siV inmiC" ama di ku an mas daha ,0- yeni i iCki erin var V (na ba( anmCtr. bun ar kavramak daha ,0-t0r" -0nk0 di bu var ( bir ke imey e i=ade etmekte ve ona kavuCmakV tadr. onu kendi i-inden o um amaktadr" ama e(er bu keV ime 5nceden m0mk0n her s5y emi destek emeAse" di o aV rak var o amaA. Qar ( be irtme bi-imi o madan di o maA. ama di o madan da" onun bir par-asndan ibaret o an o V mak =ii i o maA. /u basit ke ime" di i-inde temsi edi en var ktr. ama ayn Aamanda di in temsi i var (dr da Vbu" onun s5y edi(i Ceyi iddia etmesine o anak vererek" onu haV ta veya do(ru yapabi ir k maktadrV. /u a-dan" iCaret etV tik erine uy,un" sadk" uyar anmC o abi en" ama as a do(V ru veya yan C o mayan di(er b0t0n iCaret erden =ark dr. @i " iCaret er sistemiy e iCaret edi enin var ( arasnda k5pV r0 kuran bir ke imenin bu benAersiA ,0c0 sayesinde" tepeV
den trna(a s5y em4dir.

'ekM M" bu ,0- nereden ,e mektedir_ Qe ke ime erden taCarak" c0m eyi kuran bu an am nedir_ 'ortRoya ,ramerV ci eri" =ii in an amnn iddia etmek o du(unu s5y 0yor ard. /u" onun mut ak ayrca (nn di in han,i b5 ,esinde o duV (unu iCaret ediyor" ama neye i iCkin o du(unu hi- ,5sterV miyordu. /undan" o mak =ii inin iddia etmek =ikrini i-erdiV (ini an amamak ,erekir" -0nk0 biAatihi iddia etme ke imeV si i e evet s5Ac0(0 bu =ikri ayn Ceki de i-ermektedir er.:) 5y eyse o mak =ii i tara=ndan sa( anan" daha -ok =ikrin i eV ri s0r0 mesi o maktadr. !akat bir =ikrin i eri s0r0 mesi" acaba onun var (nn iddia edi mesi midir_ !ii in Aaman -eCit eme erini kendi bi-imi i-inde top amasnn neden eV rinden birini bu noktada bu an /auAee b5y e d0C0nmekteV dir6 -0nk0 Cey erin 5A0 de(iCmeA" ya nAca varo uC ar ,5V A0k0r ve yok o ur" sadece 5A0n bir ,e-miCi ve bir ,e ece(i
:) KrC." Lo,iTue de 'ortVRoya " s. #*) ve baCrahip Girard" a,e" s. D&. #D% Ke ime er ve ey er

vardr:2 +ondi ac buna" varo uCun Cey erden -eki ip a naV bi mesinin nedeninin" bu varo uCun bir y0k eminden baCV ka bir Cey o mamasn ek emektedir. =ii " 5 0m kadar" var V ( da iddia edebi ir. !ii in iddia etti(i tek Cey" iki temsi in bir aradaki var (dr6 5rne(in yeCi ik i e a(acn temsi i" inV san i e varo uCun veya 5 0m0n temsi i. iCte bu nedenden 5t0r0" =ii in Aaman" Cey erin mut a(n i-inde var o duk ar Aaman de(i de" Cey erin kendi ara arndaki eski ik veya eCan k arna i iCkin nispi bir sistemi iCaret etmektedir. :$ Uitekim" bir arada var o ma" biAatihi Ceyin bir y0k emi deV

(i de" temsi in bir bi-iminden ibarettir6 yeCi i e a(acn birV ikte var o duk arn s5y emek" bun arn benim a d(m iAV enim erin hepsinde veya -o(unda birbir erine ba( o dukV arn s5y emektir. Ey esine ki" o mak =ii i esas o arak" her di in iCaret etV ti(i indir,eme iC evine sahip o acaktr. Caret eri ona do(ru taCrd( var k" d0C0ncedeki var ktan ne daha aA ne de daV ha =aA adr. /ir aQ111. y0Ay sonu ,ramercisi" di i bir tabV oy a kyas ayarak" ad ar bi-im er" s=at ar renk er ve =ii i de" bun arn 0Aerinde ,5A0kt0k eri tuva o arak tanm aV maktayd. Ke ime erin -iAimi ve par ak ( tara=ndan tamaV men 5rt0 m0C" ,5r0nmeyen" ama di e resmini de(er endirV me yerini sa( ayan tuva " =ii in iCaret etti(i Cey" sonu-ta diV in temsi i karakteri" onun ba( antsnn d0C0ncenin i-inde o du(u ve iCaret erin snrm aCabi ecek ve on ar hakikat i-inde kurabi ecek ye,Mne ke imenin" biAatihi temsi in kendinden baCka bir Ceye u aCmad(dr. Ey esine ki" =ii in iC evi" bu iC evin t0m uAants boyunca kat etti(i di in var o uC tarA tara=ndan be ir enmiC o maktadr6 konuCmak" ayn anda hem iCaret er e temsi etmek" hem iCaret ere =ii tara=ndan komuta edi en sentetik bir bi-im vermektir.
:2 /auAee" +rammaire Genera e" #" s. 3%& vd. :$ +ondi ac" Grammare" s. #2DV#2&. KonuCmak #D:

@estutt40n dedi(i ,ibi" =ii y0k emdir6 b0t0n y0k em erin dayana( ve bi-imidir6 \o mak =ii i b0t0n c0m e erde bu uV nur" -0nk0 bir Ceyin... o du(unu s5y emeden" Cu veya bu Ceki de o du(unu s5y emek m0mk0n de(i dir. <ma b0t0n c0m e erde yer a an Cu dr 9!ransAcada est GdirJ ayr bir keV imedir> ke imesi" bura arda hep y0k emin bir b5 0m0n0 meydana ,etirir. her Aaman bu y0k emin baC ve tabandr" ,ene ve ortak y0k emdir.\3* !ii in iC evinin bu noktaya ,e dikten sonra" 0niter ,eV ne ,ramer a annn yok o masndan sonra" artk ancak -5V A0 ebi ir nite ikte o du(u ,5r0 mektedir. ?a= ,ramatika unsur boyutu serbest i(ine kavuCturu unca" c0m e artk sentaksn bir biriminden baCka bir Cey o mayacaktr. !ii orada" di(er ke ime erin arasnda" kendine 5A,0 uyum" b0V k0 me ve t0m e- sistemiy e bir ikte yer a acaktr. Qe di(er u-ta" di in dCa vurma ,0c0" ,ramerden daha eski o an" 5Aerk bir sorunun i-inde yeniden ortaya -kacaktr. Qe di " a1a. y0Ay n t0m0 boyunca" Hii 4m esrar do(as i-inde sor,u anacaktr6 =ii in var (a daha yakn o du(u" onu adV andrmaya" aktarmaya veya onun teme an amn be irtmeV ye" onu tamamen aCikMr ka maya ehi o du(u yerde. Qar k i e di in i iCki eri karCsndaki bu CaCkn k" Be,e 4den Ma V

arme4ye kadar" =ii in ,ramatika iC ev erin t0rdeC d0Aenine yeniden dahi edi mesini teredd0t 0 k acaktr. 1Q EKLEMLEME Y0k em ve iddia karmas" s5y emin k5kten ve birinci koV nuCma o abi ir i(iy e kesiCmesi o an o mak =ii i" c0m enin i k ve en baCat de(iCmeA unsurunu tanm amaktadr. Inun her iki yannda baA unsur ar yer a maktadr6 s5y emin veV ya \s5y ev\in ksm ar. /u a an ar hen0A kaytsAdr ar ve
3* @estutt de 8racy" EPmenLs.... c. 11" s. &3.

#D3

ya nAca var ( iCaret eden ince" adeta =ark edi meA nite ikV teki ve merkeAi =i,0r tara=ndan be ir enmektedir er. bu \yar, aycnn etra=nda sanki yar, anacak Cey ermiC-esiV ne iC ev ,5rmektedir er 9Hudicat> Hudicande ve yar, anan CeyV.3# /u sa= 5nerme arac nas ayr c0m e er ha ine d5V n0Ct0r0 ebi ir_ ?5y em" bir temsi in b0t0n i-eri(ini nas i=ade edebi ir_ 8emsi in i-inde veri miC o an Cey eri ksm be ksm adV andran ke ime erden meydana ,e di(i i-in. Ke ime iCaret eder" yani kendi do(as i-inde addr. EAe addr" -0nk0 be i bir temsi e y5ne iktir ve bundan baCka hi-birine y5ne ik de(i dir. Ey esine ki" ad ar =ii in tekd0AeV i(inin Vbu da y0k emin evrense i anndan baCka bir Cey de(i dirV sonsuA bir kaynaCma i-indedir er. Ue kadar adV andr acak Cey varsa" o kadar ad o mak Aorundadr. !akat" bu durumda" her ad iCaret etti(i tek temsi e 5y esine ba( aV nacaktr ki" en u=ak bir y0k emi bi e =orm0 e etmek o anakV sA ha e ,e ecektir ve di kendi kendinin a tna d0Cecektir6 \e(er ad o arak ya nAca 5Ae ad ara sahip o saydk" on ar sonsuAa kadar -o(a tmak ,erekirdi. Zok u(u ha=Aay aCr y0k eyecek o an bu ke ime er" tand(mA nesne ere i iCkin hi-bir d0Aen ,etirmeyecek ve bunun sonucu o arak =ikir eV rimiA de d0AensiA ka acak ve b0t0n s5y em erimiA b0y0k bir karCk k i-inde o acaktr.\3% <d ar" e(er y0k em ve adV dan birinin 9en aAndan y0k em>" bir-ok temsi e ortak baV A unsur ar iCaret etmesi ha inde" c0m enin i-inde iC ev ,5V rebi ir er ve y0k em o abi ir er. <dn ,ene i(i" s5y emin b5 0m erine o du(u kadar" var (n c0m e bi-iminde iCaret edi mesi i-in de ,erek idir. /u ,ene ik iki bi-imde kaAan abi ir. Ya ara arnda baV A 5AdeC ik er bu unan birey eri ,rup andrp =arkh o an ar
3# P. @omer,ue" a,e" s. ##. 3% +ondi ac" Grammatre" s. #D%. KonuCmak #DD

Ke ime er ve ey er

ayran yatay bir ek em eCmey e" bu durumda ,iderek ,eniCV eyen 9ve says ,iderek aAa an> ,rup arn ardCk ,ene i(iV

ni meydana ,etirir. ayn Aamanda" bun ar yeni ayrm ar a a tb5 0m ere b5 ebi ir ve bir par-asn o uCturdu(u 5Ae ada u aCabi ir.3: b0t0n ba( ant ve ba( k ar di tara=ndan kapsanmC o makta ve bu nokta arn her biri burada kendi ady a yer a maktadr. di " bireyden t0re" sonra t0rden cinV se ve sn=a" artan ,ene ik er a annda tam o arak ek em eCV mektedir. di deki bu tasni= iC evini ortaya -karan ar ad arV dr6 bir hayvan" bir d5rt ayak " bir k5pek" uAun t0y 0 bir k5pek deni mektedir.33 Ya da dikey bir ek em eCmey e VbiV rincisine ba( " -0nk0 bun ar birbir eri i-in vaA,e-i meA niV te iktedir erV. bu ikinci ek em eCme" kendi ik erinden ayakta duran Cey er e as a ba(msA durumda o amayan ar Vde(iCme er" -iA,i er" kaAa ar veya karakter erV birbir erinV den ayrmaktadr6 5A eri derin emesine" nite ik eri y0AeyV de. bir kopuk uk V<dam ?mi h4in dedi(i 0Aere" bu meta=iV Aik3DV" temsi in i-inde kendi i(inden var o amayacak her Ceyi iCaret eden s=at arn s5y em i-indeki var ( tara=ndan a-k edi mektedir. @i in i k ek em eCmesi 9s5y emin par-aV s o du(u kadar" koCu u da o an o mak =ii i bir yana brakV rsa>" b5y ece iki dik eksene ,5re yap maktadr6 bun arV dan biri bireyden ,ene e di(eri de 5Aden nite i(e ,itmekteV dir. /un arn kesiCme noktasnda cins ad yer a maktadr. u- arn birinde 5Ae ad di(erinde s=at bu unmaktadr. !akat bu iki temsi tipi" ke ime eri birbir erinden anV cak temsi in bu ayn mode e ,5re -5A0m endi(i 5 -0de ayrmaktadr. 'ortVRoya yaAar arnn s5y edik eri 0Aere" \Cey eri iCaret eden ke ime ere ad denir. d0nya" ,0neC ,ibi. Bem tavr ar hem de bun ara uy,un d0Aen 5Aneyi iCaret
j a,e" s. #DD. 33 a,e" s. #D:. <yrca /kA. <. ?mth" op. at." s. 3*2V3#*. 3D a,e" s. 3#*.
#D&

eden ere s=at ad ar denir" iyi" do(ru" yuvar ak ,ibi.\3& <nV cak" di in ek em eCmesiy e" temsi in ek em eCmesi arasnda bir oyun vardr. \/eyaAhk\tan s5A edi di(inde iCaret edi en bir nite iktir" ama bu nite ik bir ad a iCaret edi mektedir6 \insan ar\dan 9!ransAcada \humaim\6 insani er> s5A edi V di(inde" var k arn kendi ik erinden s0rd0ren birey en iCaret etmek 0Aere bir s=at ku an maktadr. /u kayma" diV in temsi inkinden baCka yasa ara uydu(unu iCaret etmeV mektedir. bunun tersine" kendi kendiy e ve kendine 5A,0 ka n ( i-inde" temsi inki er e 5AdeC i iCki ere sahip o duV (unu ,5stermektedir. !ii i durumda ikiye kat anmC bir temsi de(i midir ve temsi in unsur ary a" ya nAca onu temsi etme iC ev ve an amna sahip o masna ra(men" biV rincisinden ayr bir temsi e bi eCtirme ,0c0ne sahip de(i

Ke ime er ve ey er

midir_ E(er s5y em" bir de(iCmeyi iCaret eden s=at e ine ,e-irir ve onu c0m enin i-inde" biAatihi 5nermenin 5A0 haV ine ,etirirse" bu durumda s=at ad ha ine ,e ir. bunun terV sine" c0m enin i-inde bir kaAaymC ,ibi davranan ad ise sV =at ha ine ,e ir" ama ,e-miCte o du(u ,ibi" 5A eri iCaret etV meye devam eder. \Z0nk0 5A kendi i(inden devam eden Ceydir" hM M kaAa ar iCaret etmeye devam etse er bi e" c0mV e i-inde kendi ik erinden s0ren her ke imeye substanti= deV ni ir. Qe bunun tersine" 5A eri iCaret eden ke ime er" s5y em i-indeki iCaret etme tarA ar ,ere(i baCka ad ara ba( anmak Aorunda ka dk arnda" s=at adn a r ar.\ 3) +0m enin unV sur ar" ara arnda" temsi inkiy e 5AdeC i iCki ere sahip erV dir" =akat bu 5AdeC ik" her 5A0n bir substanti= ve her kaAaV nn da bir s=at a karC anaca( Ceki de" noktas noktasna sa( anmamCtr. /0t0nse ve do(aya i iCkin bir 5AdeC ik s5A konusudur6 c0m e 95nerme> bir temsi dir. onun a ayn tarAda ek em eCir. ama s5y em ha ine d5n0Ct0rd0(0 emsiV
3& Lo,iTue de 'ortVRo ay" s #*#. 3) a,e" s. D$V&*.

KonuCmak

#D)

i Cu veya bu Ceki de ek em eCtirme ,0c0 ona aittir. /iAatiV hi kendi o arak" ayn anda hem s5y em serbestisini" hem de di erin =ark (n o uCturan bir kayma o abi ir i(iy e birV ikte" bir baCkasna ek em eCen bir temsi dir. Ek em eCmenin birinci tabakas b5y edir6 en y0Aeyse i" en aAndan en aCikMr o an. /u andan itibaren" her Cey s5yV em ha ine ,e ebi ir. !akat hen0A pek -eCit enmemiC bir di V de6 ad ar bir eCtirmek 0Aere hen0A o mak =ii inin tekd0AeV i(inden ve y0k em verici iC evinden baCka bir Ceye sahip o unmamaktadr. Iysa" temsi in unsur ar koskoca bir karV maCk i iCki er Cebekesine ,5re 9ardCk k" tabiyet" sonucu o mak> ek em eCir er. di in ,er-ekten temsi i o abi mesi i-in" bun arn di e aktar ma ar ,erekmektedir. /u nedenV e" ad ar a =ii erin arasnda tedav0 eden b0t0n ke ime eV rin" hece erin" hatta har= erin" 'ortVRoya 4in \ek enti\ adn verdi(i bu =ikir eri iCaret etme eri ,erekir. 32 edat ar ve ba(V a- ar ,erekir. 5AdeC ik veya uyum i iCki eriy e ba(m k veya t0m e- i iCki erini iCaret eden sentaks iCaret eri ,ereV kir63$ -o(u ve cins iCaret eri" -ekim durum ar. nihayet" cins ad ar iCaret ettik eri birey ere indir,eyen ke ime er ,eV rekir VLemercier4nin \somut aCtrc ar\ veya \soyut u(u yok edici er\ adn verdi(i Cu tanmhk ar veya Cu iCaret sV =at arV.D* /5y esine bir ke ime toA bu utu" adn 9substan0= veya s=at> bir i(inin a tnda ka an bir ek em eCme o uCturV maktadr. bu ek em eCme" c0m enin 95nermenin> -p ak bi-imi tara=ndan ta ep edi en Ceki dedir6 bun ardan hi-biV

Qd

d i #

ri" onun 5n0nde ve soyut anmC ha de" sabit ve be ir enmiC o arak temsi i bir i-eri(e sahip de(i dir. bun ar baCka ke iV me ere bir keA ba( annca" artk Vek enti o sa bi eV hi-bir =ikri kapsamamaktadr ar. ad ar ve =ii er \mut ak an am
32 a,e" s. #*#. 3$ @uc os" +ommentaire d a Grammmaire de 'ortVRoya " s. %#:" 'aris" #)D3 D* ;.V/. Lemercier" Littre sur a 'ossibiiite de !aire de a Grammaire un <rtV ?cience" s. &%V&D" 'aris" #2*&. #D2 Ke ime er ve ey er ; p4

4Hd

4i< C"

7d ^tn

iCaret edici er\ iken" bun ar ancak nispi bir an am iCareti o V maktadr ar.D# Bi- kuCkusuA" temsi e hitap etmektedir er. bu temsi in kendini -5A0m erken" kendi i iCki erinin i- CeV bekesinin ,5r0 mesine iAin verdi(i 5 -0de var o maktadrV ar. ama bu i iCki erde ancak" mensup o duk ar ,ramatika b0t0n0n i-inde de(ere sahiptir er. @i in i-inde yeni bir karma do(as o an bir ek em eCme kurmaktadr ar. bu ekV em eCme hem temsi i hem de ,ramatika dir ve bu iki d0V Aenden hi-biri di(erinin 0Aerine tam kapanamamaktadr. Cte c0m e artk" 5nermenin 9eski an amdaki c0m e> ,eniC =i,0r erinden daha ince kesim i sentaks unsur ary a do maktadr. /u yeni kesim" ,ene ,rameri bir tercih AoV run u(uy a karC karCya brakmCtr6 ya -5A0m eme adsa bi-imin a tnda s0rd0r0 ecek ve bu birimi o uCturan anV amsA unsur ar an amdan 5nce a-(a -kart acaktr" ya da ,eriye y5ne ik bir ,iriCim e" bu adsa birim indir,enecek" onun i-in daha kst o ,u ar kabu edi ecek ve onun temV si etkin i(i tam ke ime erin a tnda" ke ime par-a arnn" hece erin" hatta har= erin i-inde bu unacaktr. /u o anak ar" di er teorisinin nesne o arak s5y emi ve onun temsi i deV (er erinin -5A0m enmesini se-er se-meA sunu muC ardr Vdaha da =aA as6 h0kmedi miC erdirV. /u o anak ar" aQ111. y0Ay ,ramerini b5 0m ere ayran heAeyan noktas4n be irV emektedir er. Barris" \her iCaret etme ey eminin" tpk beden ,ibi" sonsuA sayda baCka iCaret ere b5 0nd0(0n0 ve bun arn her birinin de sonsuAa kadar b5 0n0r o du(unu varsayaV m. /u sa-ma k o acaktr. 5y eyse" hi-bir par-as hi-bir Cey iCaret edemeyen an am ses erin o du(unu mecburen kabu etmek ,erekmektedir\D% demektedir. Caret etme yeV tene(i" ke ime erin temsi i de(er eri -5A0 0r -5A0 meA veV
D# Barris" Bermes" s. :*V:#. <yrca /kA. <. ?raith" a,e" s. 3*2V3*$. D% a,e" s. D).

KonuCmak

ya askya a nr a nmaA kaybo maktadr6 d0C0ncey e ekV em eCmeyen ve ba( ant ar s5y eminkme indir,enemeyen ma Aeme er" ba(msA k ar i-inde ortaya -kmaktadr ar. PyuCma ara" t0m e- ere" b0k0 me ere" hece ere ve ses ere 5A,0 bir \mekanik\ vardr ve hi-bir temsi i de(er bu mekaV nik hakknda bi ,i veremeA. @i i" Cu yavaC yavaC ,e iCen

#D$

4. 7 ,= GG ` HH

makine er ,ibi e e a mak ,erekir6D: c0m e en basi bi-imi i-inde" tek bir 5Ane" tek bir =ii ve tek bir y0k emden o uV Can ve her cins yem an am i avesi" yeni ve tam bir 5nerme ,erektirir. bu da makine erin en i ke erinin" or,an arnn her biri i-in =ark hareket i ke eri ,erektirmesi ,ibi bir duV rumdur. !akat bun ar ,e iCtik-e" b0t0n or,an arn tek ve ayn i keye tabi k ar ar" bu durumda bu or,an ar" artk araV c ardan" aktarm ara- arndan" uy,u ama nokta arndan ibaret ha e ,e miC erdir. di er ,e iCir erken" kendi ik erinV den bir temsi de(erine sahip o mayan ama bu temsi i beV

7`

ir,in eCtirmek" onun unsur arn birbirine ba( amak" onun o anki be ir eme erini iCaret etmek ro 0ne sahip o an ,raV matika or,an ar arac (y a" bir c0m enin an amn aktaV rr ar. 8ek bir c0m ede ve tek bir keresinde" 5AneV=i Vy0kV em diAisinin i-ine ,iren" ama bu kadar ,eniC bir ayrm i-inde kuCat ma ar m0mk0n o mayan Aaman" sonu-" saV hip ik" yer i iCki erini iCaret etmek m0mk0n o maktadr. /auAee4den itibarenD3 t0m e- ve ba( k teori erinin kaAanV d( 5nem buradan kaynak anmaktadr. 'ortVRoya d5neV minde sentaksn ro 0n0n artmas da buradan kaynak anV maktadr. sentaks daha 5nce eri inCa ve ke ime erin d0AeV niy e" yani c0m enin i- cereyan ediCiy e 5AdeC eCtiri miCV ti.DD ?icard i e bir ikte ba(msA ha e ,e miCtir6 \her ke imeV ye kendine 5A,0 bi-imini h0kmeden odur.\D& Qe b5y ece"
D: D3 ku DD ?mith" a,e" s. 3:*V3:#. /auAie" ,rammam Gcnaa e4de" \conp emcnt\ 9 an ama> terimini i k keA anmCtr Lo,iTue de 'ortVRoya " s. ## ) vd.

#&*

,ramatka unsurun y0Ay n sonunda" ?y vestre de ?aci" ?iV card i e bir ikte bu iCi i k yapan kiCi o arak" 5nermenin mantksa -5A0m enmesi i e c0m enin ,ramatika -5A0mV enmesini birbir erinden ayrd( Aaman tam o arak tanmV and( ha iy e" tas a( ortaya -kmaya baC amaktadr.D) ?5y emin ,ramerin konusu o arak ka d( s0rece" bu t0rden -5A0m eme erin neden boC ukta ka d( an aC makV tadr. temsi i de(er erin toA ha ine ,e dik eri bir ek em eCV me tabakasna u aC d( Mnda" ,ramerin 5teki yakasna" yaV ni 5r= ve tarihin a an o an tara=a ,e-i mekteydi Vsentaks aQ111. y0Ay da" her ha kn Mdet erinin =anteAi eri i-inde ser,i endik eri key=i i(in a an o arak kabu edi mekteyV diV.ss /u -5A0m eme er" aQ111. y0Ay da her ha 0 kMrda" i eV ride =i o oHi o acak Ceyin dC -er-evesi de(i de" bir tercihin ayrca ( o mayan da o an" soyut o abi ir ik erden baCka bir Cey de(i erdi. /unun karCsnda ayn heAeyan noktasnV dan hareket e" biAim ve a1a. y0Ay dan beri inCa etti(imiA di bi imi i-in de(erden yoksun o an" ama o tarih erde s5yV emin i-indeki s5Ae iCaret erin t0m -5A0m emesini e de

Ke ime er ve ey er

tutmaya iAin veren bir d0C0ncenin ,e iCti(i ,5r0 mektedir. Qe bu bi im" bu tam kapsayCy a" bi ,inin poAiti= =i,0r eriV nin arasnda yer a maktayd. !aA asy a ,evCek c0m e -5V A0m emesinin parmak k arnn arasndan ,e-me erine iAin verdi(i Cu ke ime erin" Cu hece erin" Cu b0k0 me erin i-inV de kapsand(na ve ,iA endi(ine inan an karan k adsa iCV ev araCtr maktayd. /unun an am" 'ortVRoya yaAar arV nn =ark ettik eri 0Aere" ba( antnn b0t0n par-ack arnn be i bir i-eri(inin o masyd" -0nk0 bun ar nesne erin birV bir erine ba( anma ve biAim temsi erimiA i-indeki AincirV
D& /aCrahip ?icard" a,e" c" 11" s. %. D) ?y verstre de ?aci" 'rincipes de Grammaire Gtnira e" @omer,ue" a,e" s. %$V:*. D2 Ernek o arak /kA. baCrahip Girard" a,e" s. 2%V2:. KonuCma>. #&# #)$$. ayrca" P.

tenme tarAn tesi etmekteydi er.D$ /un arn" tpk di(er eV ri ,ibi ad o duk ar kabu edi emeA m_ !akat bun ar" nesV ne eri ikame etmek yerine insan arn on ar iCaret ettik eri veya on arn ba( ve ardCk k arn tak it ettik eri Hest erin yerine ,e-miC erdir.&* Ya kendi 5A an am arn yavaC yavaC kaybeden 9nitekim" bu 5A an am her Aaman ,5r0n0r niteV ikte de(i di" -0nk0 okuyucunun Hest erine" bedenine ve konumuna ba( yd> ya da istikrar bir destek bu du(u ve bunun karC (nda on ara koskoca bir de(iCme er sistemi sa( ad( di(er ke ime er e b0t0n eCen er bu ke ime erdi. &# Ey esine ki" han,i t0rden o ur arsa o sun ar" b0t0n ke imeV er uyku ha indeki ad ardr6 =ii er" s=at ad ar" o mak =ii iV ne ba( anmC ardr. ba( a- ar ve edat ar artk hareketsiA o an Hest erin ad ardr ar. ad -ekim eri ve =ii -ekim eri emi miC ad ardan baCka bir Cey de(i erdir. Ke ime er Cimdi a- abi ir er ve kendi erine brak mC o an b0t0n ad arn u-uCunu serbest brakabi ir er. Le /e 4in -5A0m emenin teV me i kesi o arak dedi(i ,ibi" \par-a an bir araya ,etiri meV den 5nce ayr ayr var o mamC bir araya ,etiri me yokV tur"\&% bu 5nerme" onun b0t0n ke ime eri" unutu muC eski ad arn nihayet yeniden ortaya -ktk ar hecese unsur ara indir,eme o ana(n vermekteydi Vo mak =ii inin yan sra var o abi me o ana(na sahip o muC o an ye,Mne s5Ac0k er6 5rne(in Romu us"&d Roma ve mo iri4den 9kurmak. ve Roma da" ,0c0 9Robur> iCaret eden Ro4dan ve ihtiCam 9ma,nus> be irten Ma4dan ,e mektedirV. 8hiebau t da ayn Ceki de" \terk etmek\9abandonner> =ii inin i-inde" uyku ha indeki 0- an am keC=etmektedir6 \bir Ceyin baCka bir Ceye e(i imi veya y5ne imi =ikrini sunan\ a. \top umsa b0nyenin top aV
D$ Lo,itHue de 'ortVRcrya " s. D$. &* /atteu]" a,e" s. %:V%3. &# a,e" s. %3V%2. &% Le /e " <natomie de a Lan,ue La0ne" s. %3" 'aris" #)&3.

&:

#&%

a,e" ?V 2.

m =ikrini veren\ ban. ve \bir Ceyin onun arac (y a braV k d( ey emi\ iCaret eden do.&3 Qe e(er hece erin a tnda" biAatihi har= ere kadar u aV C mak istenirse" burada da hM M i ke bir ad andrmann deV (er eri devCiri ecektir. +ourt de Gibe in4in -ok baCan bir Ceki de u(raCt( ve 0n kaAand( 9ama -abucak da kaybetV ti(i> iC bu o muCtur. \duda(n yapabi ece(i en ko ay ve en Aevk i hareket er" insann tand( i k var k ar" onu -evreV eyen ve her Ceyini bor- u o du(u var k ar iCaret etmeye yaryor ard\ 9baba" anne" 5p0c0k>. /una karC k"\dudakV ar ne kadar hareket i ve esnekse" diC er de o kadar katdr. buradan ,e en ses titreCim eri ,0- 0" ses i" ,0r0 t0 0d0rV er... @iC temas arac (y a ,0r enir 9on tonne>" -n anr
9on retentit>" sarsa amr 9on etonne>. davu ar 9tambours>"

Ke ime er ^e `ey er

Ai er 90mba es>" trompet er onun arac (y a iCaret edi ir. ?es i har= er de tek baC arna o duk arnda" ku anmn onV an i-ine kapatt( bin y k ad arn srrn a-(a -kartabiV ir er6 sahip enme i-in < 9avoir>" varo uC 9e]istence> i-in E" ,0- 9puissance> i-in 1" CaCkn k 9etonnement> i-in I 9,5A eV rin yuvar ak ha e ,e mesi>" nem i ik 9humidite> ve buna ba( o arak keyi= durumu 9humeur> i-in P.&D Qe be ki de" tarihimiAin en eski oyu(unda" ses i ve sessiA har= er" hen0A karCk iki ,ruba ,5re ayr mC o arak" insan di ini ek emV eCtirmiC o an tek iki ke ime ,ibi bir araya ,e miC erdi6 Cen Cakrak ses i har= er tutku ar" kaba sessiA er de ihtiya- ar be irtiyor ard.&& KuAeyin takm di eriy e V,rt aktan ,eV en ses er" a- k ve so(uk orman arndan -kyor ardV" -oV ban arn sabah eyin \pnar arn sa= bi ur arndan aCkn i k ateC eri -kt(nda\ karC aCma arndan do(an" tamamen ses i erden meydana ,e en ,0ney di eri birbir erinden ayV
&3 @. 8hiebau t" a,e" s. #)%V#):. &D +ourt de +ebe in" Bisoire Uature e de a 'arok" s. $2V#*3" #2#& yay. && Rousseau" a,e" s. #33V#D# ve #22V#$%.

Konu mak

#&:

n abi ir. @i " b0t0n ka n ( i-inde ve onu -( ktan i k keA ayV ran en eski ses ere varana kadar" temsi iC evini korumaktaV dr. ve ek em eCme ermin her birinde" Aaman arn derin iV (inden beri hep ad andrmCtr. /iAAat kendi o arak" birbirV erini 5rten" skCtran" ,iA eyen" ama ,ene de en karmaCk temsi erin -5A0m enmesine veya bi eCimine iAin vermek 0Aere birbir erini destek eyen ad andrma arn muaAAam bir u(u tusundan baCka bir Cey de(i dir. +0m e erin i-inde" an amn an amsA hece erin 0Aerinden sessiA bir destek a V yora benAedi(i yerde" her Aaman uyku ha inde bir ad anV

drma" ses i duvar arnn i-inde ,5r0 meyen" ama ,ene de bi inmeA o an bir temsi in yansmasn kapa tutan bir biV -im vardr. a1a. y0Ay =i o oHisi i-in" bu cins -5A0m emeV er" ke imenin tam an amy a \5 0\ o arak ka mC ardr" ama Reveroni" ?aintMarc" !abre d4I ivet ve Ie,,er4nin AamaV nnda i-rek ve mistik" sonra da Ma arme" Rousse " Leiris veya 'ori,e i e bir ikte ke imenin esrar kit ese var ( i-inV de ortaya -kt(nda" edebi o an koskoca bir di deneyi i-in b5y e o mamCtr. Ke ime eri tahrip ederek ne ,0r0 t0 erin" ne de sa= key=i unsur arn de(i de" kendi sra ar ,e di(inV de baCka arn serbest brakarak yok o an ke ime erin yeniV den bu undu(u =ikri" ayn anda b0t0n modern di bi im eriV nin ve hem de di in en karan k ve en ,er-ek ,0- erini onun i-ine aktard(mA e=sane erin ne,ati=idir. /unun neV deni herha de" di in key=i o mas ve han,i koCu arda anV am o du(unun tanm anmas ha inde bi im nesnesi ha iV ne ,e ebi mesidir. <ma ayn Aamanda kendinin 5tesinde konuCmaktan vaA,e-memesi" t0kenmeA y0k em erin onun i-inde u aCabi dik eri en uAak yer ere n0=uA etme eri" biAim onun i-inde" edebiyatn d0(0m endi(i Cu sonsuA mr tnn i-inde konuCabi memiAdir de. !akat" k asik -a(da i iCki hide ayn de(i di. iki =i,0r birbir erini tam o arak 5rt0yor aV
1 4

di6 di in ,ene 5nerme 9c0m e> bi-imi i-inde tamamen anV aC abi mesi i-in" her ke imenin en k0-0k par-as i-inde 5Aen i bir ad andrma o mas ,erekiyordu. Q. <@L<U@1RM< !akat" \,ene eCtiri miC ad andrma\ teorisi" di in ucunda" Cey er e 5nermese 9c0m ese > bi-imden tamamen =ark bir do(adan o an be i bir i iCki keC=etmektedir. E(er di nihaV yette ad andrma" yani bir temsi i aya(a ka drma veya onu sanki parmak a ,5sterme iC evine sahipse" yar, de(i de" iCarettir" Hey ere bir iCaret e" bir not a" ortak bir =i,0r e" iCaV ret eden bir Hest e ba( anr6 bun arn hi-birini bir vaaA i iCV kisine indir,emek m0mk0n de(i dir" i k ad andrma ve keV ime erin k5keni i kesi" yar,nn bi-imse 5nce i(ini den,eV emektedir. ?anki t0m ek em eCme eri i-inde ser,i enmiC di in herbir yannda" s5Ae y0k em ro 0 i-inde" o mak =ii i ve i k ad andrma ro 0 i-inde k5ken varmC-asma. K5ken" bir iCaretin iCaret edi eni ikame etmesine" o mak =ii i de bir i-eri(i bir baCkasy a ba( amaya o anak verir. Qe b5y ece" ,ene an amdaki iCarete temsi i -5A0m eme ,0c0y e bir ikV te veri miC o an ba( ant ve ikame ,ibi iki iC ev" At k ar" ama ayn Aamanda karC k aidiyet eri i-inde yeniden buV unmaktadr ar.

Kelimeler ve !evler

@i in k5kenini ,0n C(na -karmak" tamamen iCaret etme o du(u i ke an yeniden bu maktr. Qe buradan itibaV ren" hem onun key=i i(ini 9-0nk0 iCaret eden" ,5sterdi(inV den" y5ne di(i nesnenin bir Hesti kadar =ark o abi ir> ve ad andrd(y a o an derin i iCkisini 9-0nk0 herhan,i bir hece veya herhan,i bir ke ime" her Aaman herhan,i bir CeV yi iCaret etmek i-in se-i miC erdir> a-k amak Aorunda o unmaktadr. /irinci Aorun u(a" ey em di inin -5A0m enV mesi" ikincisine k5k erin ince enmesi karC k vermektedir.
KonuCmak

<ma bun ar +raty e4de a-k anan \do(a\y a ve do(ann da \yasa\y a o du(undaki ,ibi At aCmamaktadr ar. bun ar bunun tamamen tersine" birbir eri i-in mut aka ,erek idirV er" -0nk0 birincisi iCaretin iCaret edi enin yerine ikame edi mesini =ark etmekte ve ikincisi de bu iCaretin s0rek i iCaret etme ,0c0n0 meCru aCtrmaktadr. Ey em di ini konuCan bedendir. ancak bu daha iCin baV Cnda veri miC de(i dir. @o(ann iAin verdi(i Cey" insann ya nAca i-inde bu undu(u -eCit i durum arda Hest er yapaV b mesidir. y0A0 hareket er e kprdanp durmaktadr. ekV em eCmemiC -( k ar atmaktadr Vyani \ne di e ne de duV dak ara temas etmeden -kart an ses er\V.&) /0t0n bun ar hen0A ne di " hatta ne iCaret ama" hayvansa h(mAn etkisi ve devamdr. /u aCikMr -a kant evrense dir" -0nk0 ya nAV ca or,an armAdak yap boAuk u(una ba(m dr. /una ba( o arak" insan kendinde ve arkadaC arnda bunun 5AV deC o du(unu =ark edebi ir. /5y ece" baCka birinde duyduV (u ba(rC" onun -ehresinde =ark etti(i y0A buruCturma i e" kendi ba(rt arna ve hareket erine de=a arca eC ik etmiC o an ayn temsi eri 5AdeC eCtirebi ir. /u mimi(i" di(erinin d0C0ncesinin dam,as ve ikamesi o arak kabu edebi ir. /ir iCaret ,ibi. <n ama baC amaktadr. /unun karC (nda" iCaV ret ha ine ,e miC o an bu mimi(i" kendinde uyanan =ikri Cu veya bu Heste veya sese ortak k mC o an duyu ar" ihtiya-V ar" ac ar muhatap arnda uyandrmak 0Aere ku anabi ir6 baCkasnn karCsnda ve bir nesnenin do(ru tusunda ama- o arak yap an bir haykrma" sa= 0n em.&2 LAerinde an aCma sa( anmC iCaret ku anmy a 9daha Cimdiden i=aV de>" di ,ibi bir Cey do(maktadr. +ondi ac ve @estutt4te ortak o an bu -5A0m eme er e"
&) +ondi ac" Grammaire" s. 2. &2 ?5y emin b0t0n kesim eri bu durumda" bu baC an,- 0n eminin b5 0nm0C ve bir araya ,etiri miC par-a anndan ibaret o acak ardr" @estutt de 8racy" E ements.... c. 11" s. )D. #&& Ke ime er ve ey er

#&D

ey em di inin bir o uCumu arac (y a" konuCmay do(aya ba( ad( ,5r0 mektedir. <ma bu onun k5k erini oraya sa V

maktan daha -ok" onu oradan koparmak 0Aere yap makV tadr. @i in -( k a o an si inmeA =ark (n vur,u amak ve onun yapay yann o uCturan Ceyi ihdas etmek 0Aere. EyV em bedenin basitbir uAants o arak ka d( s0rece" hi-bir konuCabi me ,0c0ne sahip de(i dir. @i ha ine ,e mektedir" ama be irti ve karmaCk iC em erin sonunda6 bir i iCki er benAeCiminin iCaret ere d5k0 mesi 9baCkasnn ba(rC i e hissetti(i arasndaki Vbi inmeyenV benAeCim" benim ba(rV Cm a a- (m veya 5=kem arasndaki benAeCimin ayndr>. Aamann tersine -evri mesi ve iCaretin iradi o arak" iCaret etti(i temsi den 5nce ku an mas 9bana -( k attracak kadar ,0- 0 bir a- k duy,usunun hissedi mesinden 5nce" bu duy,uya ortak o an ba(rC yapyorum>. nihayet" di(eV rinde ba(rCa veya Heste tekab0 eden temsi i uyandrma amac 9ama Cu 5Ae ik e bir ikte6 bir -( k atarken" a- k duyusunu uyandrmyor ve bunu yapmay d0C0nm0yoV rum" amacm bu iCaret i e benim kendi yemek yeme arAum arasndaki i iCkinin temsi idir>. @i ancak bu birbirine doV anmC k taban 0Aerinde m0mk0nd0r. @o(a bir an ama veya i=ade hareketi 0Aerine de(i de" iCaret erin ve temsi eV rin tersine d5nd0r0 ebi ir ve -5A0m enebi ir i iCki erine daV yanmaktadr. @i " temsi dCa y5ne di(inde de(i de" 0AerinV de an aCmaya var mC bir Ceki de" bir iCareti kendinden koV parp" kendini ona temsi ettirdi(inde vardr. @emek ki inV san" b0t0n -evresinde" tpk her biri keC=edi mesi ,ereken sessiA s5A er ,ibi o an ve yemden duyu abi ir ha e ,etiri V meyi bek iyormuC ,ibi duran iCaret eri konuCan 5Ane o aV rak ve -oktan o uCmuC bir di in i-inde keC=etmemektedir. -0nk0 temsi kendine iCaret er vermekte" ke ime er do(aV bi mekte ve on ar a bir ikte" ses i iCaret erin nihai 5r,0t enV mesinden baCka bir Cey o mayan b0t0n bir di ortaya -kV
K"#u$ma%
1 &

maktadr. \Ey em di i\ adma ra(men" di i ey emden ayran indir,enemeA iCaret er Cebekesini a-(a -karmaktadr. Qe b5y ece yapay (n" do(as o arak ihdas etmektedir" t0nk0 bu ey em di ini meydana ,etiren unsur ar 9ses er" Hest er" y0A buruCturma ar> do(a tara=ndan birbiri peCi sra sunu muC ardr" ama bun arn -o(u" iCaret ettik eriye hi-bir i-erik 5AdeC i(ine sahip o mayp" 5Ae ik e eCanh k ve ardV Ck k i iCki erine sahip erdir. Z( k korkuya" uAat an e de a- (a benAememektedir. LAer erinde an aCmaya var dkV tan sonra" bu iCaret er \=anteAisiA ve kaprissiA\ &$ o acak arV dr" -0nk0 bun arn hepsi" bir kerede ebediyen ,e-er i o V mak 0Aere" do(a tara=ndan ihdas edi miC erdir. ama iCaret ettik erinin do(asn i=ade etmeyecek erdir" -0nk0 hi- de

onun im,esinde de(i erdir. Qe insan ar buradan itibaren" an aCmaya daya bir di kurabi ir er6 Cimdi" i k erini -5V A0m eyen ve bi eCtiren yeni erini saptayabi ecek kadar" CeyV eri iCaret eden iCarete sahiptir er. ECitsiA i(in Kayna( LAeV rine ?5yRev4inde")* Rousseau hi-bir di in insan ar arasndaV ki bir an aCmaya dayanamayaca(n" -0nk0 bunun Aaten bi inen ve uy,u anan bir di i ,erektirdi(ini" 5y eyse di in insan ar tara=ndan kuru du(unun de(i de" ona maruA kaV nd(nn d0C0n0 mesi ,erekti(ini i eri s0r0yordu. !ii i durumda" ey em di i bu Aorun u(u teyit etmekte ve bu varV saym iCe yaramaA k maktadr. nsan do(adan" iCaret yaV pacak Cey eri a maktadr ve bu iCaret er ona 5nce" muha=aV Aa edecek eri" on ara tannacak de(er eri" uy,u ama kura V arn se-mek 0Aere di(er insan ar a an aCma konusunda hiAmet etmektedir er. bun ar daha sonra" birinci erin 5rneV (ine uy,un o arak yeni iCaret erin o uCturu masnda iCe yaV ramaktadr ar. k an aCma bi-imi" ses i iCaret erin 9uAaktan
&$ +ondi0ac" Grammaire" s. #*. )* '"usseau, @iscoun sur LIri,ine de L4 ne,a ite" krC." +ondi ac" Grammaire" s. %)" dn. #.
#&2

tannma ar daha ko aydr ve ,ece eri ya nAca bun ar ku V an abi ir>. ikinci an aCma ise" hen0A be ir enmemiC temV si eri iCaret etmek 0Aere" komCu temsi eri ,5steren ses ere yakn o an ses eri iCaret etmeye i iCkindir. /5y ece" ey em di ini veya hi- de(i se onun ses i kesimini yan ara do(ru ,eniC eten bir benAeCtirme er diAisiy e" as an amy a di do(maktadr6 bu di ey em di ine benAemektedir ve \an aV C masn bu benAer ik ko ay aCtracaktr. /una benAeCme deni mektedir... Yasay o uCturan benAeCmenin" iCaret eri rast antsa veya key=i bir Ceki de se-memiAe iAin vermediV (ini ,5r0yorsunuA.\)# @i in ey em di inden hareket e o uCmas" do(ann takV idi i e key=i an aCma arasndaki a ternati=in tamamen dV Cnda ka maktadr. @o(ann o du(u yerde VbedenimiA boV yunca" kendi i(inden ortaya -kan iCaret erin i-indeV" hi-V bir benAer ik yoktur. ve benAer ik erin ku anmnn o duV (u yerde" insan ar arasnda iradi an aCma bir keA kuru V muCtur. @o(a" =ark k ar -akCtrr ve on ar Aor a birbiriV ne ba( ar. d0C0nce benAer ik eri keC=eder" on ar -5A0m er ve ,e iCtirir. k aCama yapay (a iAin verir" ama bunu b0t0n insan ara 5AdeC bir bi-imde dayat an bir ma Aemey e yaV par. ikinci aCama key=i i(i dC ar" ana -5A0m emeye" b0t0n insan arda ve b0t0n ha k arda tam o arak -akCtr abi ir niV te ikte o mayacak yo ar a-ar. @o(a yasas" ke ime erin ve Cey erin =ark (dr edi i e onun a tnda yer a an ve onun

Ke ime er ve `ey cr

iCaret etmek e y0k0m 0 o du(u Cey arasndaki dikey pay aV Cme. an aCma arn kura " ke ime erin birbir erine benAerV i(i" ke ime eri birbir erinden hareket e o uCturan ve on ar sonsuAa kadar yayan b0y0k yatay Cebekedir. /u durumda" k5k er teorisinin neden ey em di i -5V A0m emesini hi-bir Ceki de reddetmedi(i ve onun i-ine tam bir Ceki de yer eCti(i an aC maktadr. K5k er" bir-ok
)# +ondi ac" Grammaire" s. ##V#%. KonuCmak #&$

di de 5AdeC bir Ceki de Vbe ki de hepsindeV bu unan i ke ke ime erdir. bun ar do(a tara=ndan ,ayri iradi -( k ar o arak dayat mC ar ve ey em di i tara=ndan kendi i(inden ku an mC ardr. nsan ar bun ara kendi an aCmaya daya di erinde yer vermek 0Aere" on ar burada aramC ardr. Qe e(er b0t0n ik im erdeki t0m ha k ar" di ma Aeme erinin arasnda bu i ke ses i ik eri se-ti erse" bunun nedeni" buraV da iCaret edi en nesney e bir benAer i(e veya onu benAer bir nesneye uy,u ama o ana(n keC=etmiC o ma aryd Vama ikinci ve d0C0nceye daya bir tarAdaV. K5k0n" ad andrdV ( Ceye o an benAer i(i" s5Ae iCaret de(erine ancak" insanV ar bir eCtiren ve on arn ey em di ini bir di ha inde kuraV a ba( ayan an aCma sayesinde kavuCmaktadr. Caret er temsi in i-inde" iCaret ettik erinin do(asy a iCte b5y e birV eCmektedir er 9s5Ac0k erin i ke haAnesi" kendini b0t0n di erde b5y e dayatmaktadr>. K5k er bir-ok bi-imde o uCabi ir er. 8abii ki kendi iV (inden i=ade de(i de" benAeyen bir iCaretin iradi ek em eCV mesi o an do(adaki ses erin tak idi 9onomatopee>6 \ad andV r mak isteni en nesnenin -kard( ,0r0 t0n0n aynn kenV di sesiy e yapmak.\)% @uyu ar i-inde hissedi en bir benAerV i(in ku an masy a6 \G5r0n0C0 can " hA " kat o an krV mA ren,in iA enimi" iCitme duy,usu 0Aerinde benAer bir iA enim yaratan R sesiy e 9!ransAcada krmA6 rou,e> -ok iyi aktar acaktr.\): ?es or,an arna" iCaret edi mek isteniV en erinkine benAeyen hareket eri dayatarak6 \bu duruma ,e-miC or,ann bi-im ve do(a hareketinden kaynak anan ses" b5y ece nesnenin ad ha ine ,e ecektir\6 bir cismin bir baCkasna s0rt0nmesini iCaret etmek 0Aere" ,Lrt ak temiAV enmesi sesi -kart acaktr. bo(aA i-b0key bir y0Aeyi iCaret
)% @e /rosses" a,e" s. $. ): /aCrahip +opineau" Essai ?ynt^^it^Tue sur QIri,ine et a !ormation dcs

Pn,ues" s. :3V:D" 'aris" #))3.

J )*

etmek 0Aere" i-se o arak oyu maktadr.)3 Uihayet" bir orV ,an iCaret etmek 0Aere" onun do(a o arak -kard( ses eV ri ku anarak6 ,hen ek em eCmesi" ,rt a(n 9,or,e> kaynakV and( ad vermiCtir ve diC eri 9dents> i=ade etmek 0Aere diC

Ke ime er ve ey er

ses erinden 9d ve * yarar an maktadr.)D /enAer i(in" bu an aCmaya daya ek em eCme eriy e" her di kendi i ke k5k eri 0Aerinde yeni oyun ar oynayabi ir. /u kst bir oyundur" -0nk0 bu k5k erin hemen hepsi tek hece idir ve say ar -ok aAdr V/er,ier4nin hesap arna ,5re" brani di i i-in iki y0A taneV.)& e(er bun arn bir-ok di de ortak o V duk ar 9ihdas ettik eri Cu benAer ik i iCki erinden 5t0r0> d0C0n0 ecek o ursa" daha da kst dr ar6 de /rosses bun aV rn" b0t0n <vrupa ve @o(u eh-e eri i-in \bir mektup kM(V dn bi e do duramayacak\ kadar o duk arn d0C0nmekteV dir. <ma her di " kendi 5A,0n 0(0 i-inde" bun ardan hareV ket e o uCmuCtur6 \,e iCme eri m0thiCtir. /ir tohumdan b0V y0k bir a(acn o uCarak" yeni s0r,0n er e koskoca bir orV mana can vermesi ,ibi.\)) @i Cimdi" kendi soy Aincirinin i-inde serpi ebi ir. @e /rosses4un \Evrense <rkeo oHi\ adn verdi(i" s0rek i bir akraba k mekMn i-inde ser,i emek istedi(i odur. )2 /u meV kMnn 0st tara=na" <vrupa ve @o(u di erinin ku andk ar k5k er yaA acaktr V-ok sayda o ma arna ra(men. bu k5k erin her birinin a tma" on ardan t0reyen daha karmaV Ck ke ime er yer eCtiri ecektir" ama bu iC yap rken" 5nce en yakn o an ar konu maya ve birbir erini iA eyen ke imeV erin arasnda m0mk0n en k0-0k mesa=enin o aca( sk bir d0Aen iA emeye 5Aen ,5steri ecektir. /5y ece m0kemV me ve t0ketici diAi er" e(er kopuk uk ar varsa" bun arn
)3 @e /rosses" s. #&V#2. )D a,e" s. #3. )& /er,ier" Les e ementi primiti=i des an,ues" s. )V2" 'aris" #)&3. )) @e /rosses" c. 1" s. #2 )2 a,e" s. 3$*V3$$. KonuCma=e

#)#

bu,0n kaybo muC o an bir ke imenin" bir eh-enin" bir diV in yerini ka-n maA o arak iCaret edecek eri" tamamen s0V rek i Aincir er o uCturacaktr.)$ /u dikiCsiA b0y0k 5rt0" diV kine ve boyuna kat edi ebi ecek" iki boyut u bir mekMna saV hip o unacaktr6 dikine boyutta her k5k0n tam soy Ainciri" yatay boyutta be i bir di tara=ndan ku an an ke ime er bu unacaktr. i ke k5k erden uAak aC dk-a" verev bir hat tara=ndan tanm anan di er daha karmaCk ve kuCkusuA daha yeni tarih erde ortaya -kmC o acak ardr. =akat ayn Aamanda ke ime er temsi erin -5A0m enmesinde daha b0V y0k bir etkin i(e ve 5nce i(e sahip o acak ardr. /5y ece taV rihse mekMn i e d0C0nce -er-evesi tamamen -akCmC o aV cak ardr. /u k5k araCtrmas" k asisiAmin bir Mn i-in boC ukta bV rakmCa benAedi(i tarihe" anadi er teorisine bir ,eri d5n0V

Ce benAeyebi ir. K5k er -5A0m emesi ,er-ekte di i" onun do(um ve d5n0C0m yeri ,ibi o acak bir tarihin i-ine yeniV den yer eCtirmemektedir. @aha -ok tarihi" temsi in ve ke iV me erin eCan kesimini" birbirini iA eyen menAi erden meydana ,e en ,0Aer,Mh ha ine ,e mektedir. @i k asik -a(da" Cu veya bu Mnda be i bir d0C0nce bi-imine iAin veV ren bir tarih par-as de(i de" insan arn Aaman ve bi ,inin ,0Aer,Mh 0Aerinde o uCturduk ar bir -5A0m eme mekMnV dr. Qe di in k5ken er teorisi y0A0nden tarihse bir var k ha ine ,e medi(inin Vveya yeniden ,e medi(ininV kant" aQ111. y0Ay da etimo oHi erin araCtr ma bi-iminde ko ayV k a bu unacaktr. Y5n endirici ipucu o arak ke ime erin maddi d5n0C0m erinin ince enmesi de(i de" an am arnn sabit i(i a nmaktayd. /u araCtrmann iki ve-hesi vard6 k5k0n -ekim ek eV rinden ve 5rnek erden ayr o arak tanm anmas. K5k0 taV nm amak" bir etimo oHi yapmaktr. 8ahkim edi miC kendi
a,e" e. 1" Ens5A" s. #.

#.)%

kura ar o an bir sanat. ke imeyi" bi eCim ve b0k0 me eV rin onun 0Aerinde brakabi ecek eri b0t0n iA erden temiAV emek. tek hecese bir unsura u aCmak. bu unsuru di in b0V t0n ,e-miCi i-inde iA emek. daha i ke baCka di ere kadar ,eri ,itmek. Qe tek hecenin b0t0n bu soy Ainciri boyunca d5n0Ct0(0n0 iyice kabu etmek6 bir k5k0n tarihi boyunca" b0t0n ses i har= er birbir erinin yerine ,e ebi ir er" -0nk0 ses i har= er" ne s0reksiA ik" ne de kopuC o an sesin ta kenV disidir er. buna karC k sessiA har= er" ayrca k yo ara ,5V re de(iCir er6 ,rt aksa " di se 9or,an o arak di >" a(A i-ine ba( " diCse " dudaksa " burunsa ses er" te a==uA de(iCik ikV erinin tercihen" ama Aorun u bir Ceki de o madan meydaV na ,e dik eri eCses i sessiA er ai esini meydana ,etirir er. 2# K5k0n si inmeA s0rek i i(ini t0m tarihi boyunca sa( ayan ye,Mne sabite" an am bir i(idir6 sonsuAa kadar ayakta ka an temsi i a an. /unun nedeni" \herha de hi-bir Ceyin t0mevaV rm ar snr andrmamas ve her Ceyin on ara" tam benAerV ikten en k0-0k benAer ik ere varana kadar" teme o arak hiAmet etmesi\dir6 ke ime erin an am \baCvuru abi ecek en ,0veni ir Cktr.\2% Q1. 8LREME k 5A eri itibariy e ad ve iCaret o an ve biAatihi temsi erin -5A0m enme eri ,ibi birbir erine ek em enen ke ime er" naV s o maktadr da" k5ken an am arndan 5n enemeA bir CeV ki de uAak aCarak" yakn veya daha ,eniC veyahut daha sV nr bir an am kaAanabi mektedir er_ Uas o maktadr da" bi-im de(iCtirmek e ka mayp" bir de kapsam de(iCtirmekV
2*

Ke ime er ve ey er

2* EAe ik e /kA 8ur,or" Encychpedie" \Etymo o,ie\ maddesi. 2# /un ar" birka- ek enti varyant dCnda" @e /rosses tara=ndan kabu edi en ye,Mne deiCme yasa ardr" s. #*2V#%:. /er,ier" s. 3DV&%" +ourt de Gebe in" s. D$V&3" 8ur,ot" a,e. 2% 8ur,ot" a,e" krC. de /rosses" s. 3%*. Konu mak J):

tedir er_ Uas o maktadr da" yeni ses i ik er ve ayn AaV manda yeni i-erik er kaAanmaktadr ar V5y esine ki" -eCit i di er" muhteme en 5AdeC bir k5k donanmndan hareket e" far%l ses i ik er ve bunun dCnda" an am ar 5rt0Cmeyen ke ime er o uCturmuC ardrV_ /i-im de(iCme eri" kura sA" hemen hemen be irsiA ve her Aaman istikrarsAdr. /0t0n neden er dCsa dr6 te a==uA ko ay k ar" moda ar" a Ckan k ar" ik im Vso(uk" \dudakV tan ,e en s k ,ibi sesi\. scak k" \,rt aksa i-ine -ekmeV eri\ teCvik etmektedirV.2: /una karC k" an am kayma ar" mut ak o arak kesin o masa bi e" en aAnda \muhteme \ 23 bir etimo oHi bi imine iAin verecek kadar snr o duk arnV dan" be ir enmesi o as i ke ere boyun e(er er. @i erin i- taV rih erini karCtran bu i ke erin hepsi de" mekMnsa d0A emV dendir er. /un ardan baA ar Cey erin arasndaki benAer ikV ere veya yakn k ara" di(er eri de di in yer eCti(i yere ve korundu(u bi-ime i iCkindir er. /i-im er ve yaA. iki b0y0k yaA tipi bi inmektedir6 ke ime erin an amV n -iAeni. ses eri -5A0m eyen ve kuran. ster ikincisinin baA ha k arda" ,er-ek bir \deha 0r0n0\2D o an birincisinin yerine ,e-ti(i" isterse bu ikisinin birbir erinden =ark o V duk ar" birincisinin ressam ha k arda" ikincisinin Carkc ha k arda o mak 0Aere"2& hemen hemen ayn Mnda ortaya -kt( kabu edi sin" bu ikisinin arasnda kat bir pay aCm vardr. Ke ime erin an amn ,ra=ik o arak temsi etmek" k5ken itibariy e ke imenin iCaret etti(i Ceyin tam bir resmiV ni yapmaktr6 ,er-e(i s5y emek ,erekirse" bu ancak C5y eV sine bir yaA" en =aA asndan resimse bir yeniden 0retimdir" bu yaAnn sayesinde ancak en somut an at ar yaAya d5V k0 ebi mektedir. harburton4a ,5re" Meksika ar bu usu V
2: @e /rosses" c. 1" s. &&V&). 23 8ur,ot" a,e. 2D @uc os" a,e" s. 3:V33. 2& @estutt de 8racy" EPments..." P" s. :*)V:#%.

#)3

den baCkasn bi memektedir er.2) Ger-ek yaA" Ceyin kenV dinin de(i de" onu o uCturan unsur ardan birinin veya onu iCaret eden a C mC durum ardan birinin veyahut da benV Aedi(i baCka bir Ceyin temsi edi mesiy e baC amCtr. /uraV dan 0- teknik kaynak anmCtr6 Msr arn k0riyo oHik yaV As. bu hepsinin en kabas o up" \bir 5Anenin baC ca duruV munu" her Ceyin yerini tutmak 0Aere\ ku anmaktadr 9bir

Ke ime er ve pey er

-arpCma yerine bir yay" bir kentin kuCat masnn yerine bir merdiven>. sonra biraA daha ,e iCmiC \tropik\ hiyero,V i= er. bun ar dikkat -ekici bir durumu ku anmaktadrV ar98ann kadiri mut ak o du(undan" her Ceyi bi di(inden ve insan ar ,5Aetim a tnda tutabi di(iden" bir ,5A arac V (y a temsi edi mektedir>. nihayet" aA veya -ok ,iA i benV Aer ik erden yarar anan sim,ese yaA 9do(an ,0neC" yuvarV ak ,5A eri tam su y0Aeyinin hiAasnda o an bir timsah baV C tara=ndan temsi edi miCtir>.22 /urada" retori(in 0- b0V y0k bi-imi tannmaktadr6 synedoTue 9eCanh an ama>" meV tonymie 9ad de(iCtirme>" catachrese 9bir ke imeyi esas an aV mndan saptrma>. Qe sim,ese bir yaAy a ikiye kat anan bu di er" yaAdk arnn iAinden ,e iCebi ecek erdir. /u di V er yavaC yavaC Ciirse ,0- er e donanmaktadr ar. i k ad anV drma ar" uAun e(reti eme erin hareket noktas ha ine ,e V mektedir er6 bu e(reti eme er tedricen karmaCk aCmakta ve bir s0re sonra k5ken nokta arnn o kadar uAa(na d0CV mektedir er ki" ba( anty bu mak -ok ,0- ha e ,e mekteV dir. /5y ece" ,0neCin bir timsah veya 8anrnn d0nyay ,5V Aetim a tnda tutan b0y0k bir ,5A o du(una inan masna neden o an bat inan- ar do(maktadr. ayn Aamanda" e(V reti eme eri kuCaktan kuCa(a aktaran ardaki 9rahip er> deV runi bi ,i er bu Ceki de do(maktadr. en eski edebiyat arda -ok sk rast an an s5y em a e,ori eri ve ayn Aamanda bi V
2) harburton" a,e" s. #D. 22 a,e" sV $V%:. KonuCmak #)D

,inin benAer ik eri tanmak demek o du(una i iCkin yan V sama da b5y e do(maktadr. !akat" =i,0r 0 bir yaAy a donanmC bir di tarihi -abuV cak durak amCtr. /unun nedeni" bu yo a artk i er eme kaydetmenin m0mk0n o mamasdr. Caret er" temsi erin 5Aen e -5A0m enmesiy e de(i " en uAak benAetme er e -oV (a maktadr ar6 b5y ece" ha k arn d0C0nme ey em erinden -ok haya ,0- eri teCvik edi mektedir. /i ,i de(i de" sa= k. Lste ik" bi ,i iki -rak ktan ,e-meyi ,erektirmektedir6 5nV ce ke ime erin 5(reni mesinden 9b0t0n di er i-in o du(u ,ibi>" sonra da baChar= erden meydana ,e en ksa tma armV kini 9bun arn ke ime erin te a==uA edi me eriy e bir i iCkiV eri yoktur>. bir insann 5mr0" bu -i=te e(itime yetecek uAun ukta de(i dir. ve 0st0ne 0st 0k" baA keCi= er yapacak kada8 boC Aamana sahip o unduysa da" bun ar aktaracak iCaret er bu unmamaktadr. /unun tersine" aktar an bir iCaret" temsi etti(i ke imey e i-se bir i iCkisi o mad(nV dan" her Aaman kuCku u o arak ka maktadr6 bir -a(dan diV (erine" ayn sesin ayn =i,0r0 aktard( as a kesin de(i dir.

@emek ki" yeni ik er o anaksAdr ve ,e enek er tehdit a V tndadr. Ey esine ki" bi ,in erin tek kay, ar" ata ardan ,eV en Ck ar i e bun arn mirasn kurum ar karCsnda da \bat inanca daya bir say,\y s0rd0rmektir6 \bun ar adet erdeki her de(iCmenin di i de(iCtirdi(ini ve di deki her de(iCmenin de" b0t0n bi im eri yok etti(ini hissetmekV tedir er.\2$ /ir ha k e(er ya nAca =i,0r erden o uCan bir yaV Aya sahipse" siyaseti" tarihi veya hi- de(i se tamamen muV ha=aAa o an b0t0n tarihi dCarda brakmak Aorundadr. Qo ney4ye ,5re"$* @o(u i e /at arasndaki 5Ase =ark buraV da" mekMn i e di arasndaki i iCkide yer a maktadr. 8pk di in mekMnsa konumu Aamann yasasn h0kmediyormuC
2$ @estutt de 8racy" EPments.... c. ##" s. %23V:**. $* Qo ey" La Ruines" <yrm a1Q" 'aris" #)$#. t4 #)& Ke ime er ve ey er

,ibi. tpk insan ara di eri tarih boyunca ,e miyormuC da" tersine" tarihe iCaret erin sistemi boyunca u aCyor armC ,ibi. Ba k arn kader eri" temsi in" ke ime erin ve mekMnn bu d0(0m0nde 9ke ime er temsi in mekMnn temsi ederV ken ve kendi erini de Aaman i-inde temsi eder erken> sesV siAce o uCmaktadr. Uitekim" insan arn tarihi a =abetik yaAy a bir ikte taV mamen de(iCmiCtir. MekMn i-inde =ikir erini de(i de" sesV eri yaAmaktadr ar ve bun ardan" bi eCim eri b0t0n m0mV k0n hece erin ve ke ime erin meydana ,etiri me erine iAin verecek o an" k0-0k bir saydaki benAersiA iCaret eri o uCV turmak 0Aere ,ereken ortak unsur ar -ekmektedir er. ?imV ,ese yaA" biAatihi temsi erin kendi erini mekMn aCtrmak isteyerek" benAer ik erin karCk yasasn iA er ve di i d0C0V n0 m0C d0C0ncenin bi-im erinin dCna kaydrrken" a =aV betik yaA temsi eri resmetmekten vaA,e-erek" ses erin -5V A0m emesinin i-ine" biAAat akim kendi i-in ,e-er i o an kuV ra ar aktarmaktadr. Ey esine ki" har= er istedik eri kadar =ikir eri temsi etmesin er" kendi ara arnda =ikir er ,ibi biV eCmektedir er ve =ikir er de birbir erine a =abenin har= eri ,ibi ba( anmakta ve birbir erinden tpk on ar ,ibi -5A0 V mektedir er.$# 8emsi i e -iAim arasndaki tam para e i(in kopmas" di in tamamnn VyaA o sa bi eV ,ene -5A0m eV me a anna yer eCtiri mesine ve yaAnn ,e iCmesi i e d0V C0ncenin ,e iCmesinin birbir erine dayandr masna o aV nak vermektedir.$% <yn ,ra=ik iCaret er" her yeni ke imeyi bi ebi ir er ve hi-bir unutu ma kay,s o maksAn" her keCV =i yap d( andan itibaren aktarabi ir er. =ark di eri yaAV ya d5kmek ve b5y ece bir ha km =ikir erini bir baCkasna aktarmak 0Aere ayn a =abeden yarar an abi ir. /u a =abeV

nin 5(reni mesi" unsur arm aA sayda o ma arndan 5t0r0

$# +ondi ac" Grammaire" <yrm 11. $% <. ?mith" a,e" s. 3%3. Konu mak #))

-ok ko ay o du(undan" herkes baCka ha k arn har= eri 5(V renmek 0Aere isra= ettik eri Aaman d0C0nce ve -5A0m eV meye ayrabi ir. Qe b5y ece" di in i-inde" daha da -ok kesin o arak" -5A0m eme i e mekMnn bu uCtuktan Cu ke ime erin o uCturdu(u kat yerinde" ,e iCmenin i k" ama be irsiA o abiV ir i(i do(maktadr. Ge iCme k5k0 itibariy e" aQ111. y0Ay V da tanm and( ha iy e tarihe i-kin bir hareket o mayp" mekMn i e di arasndaki teme bir i iCkinin soncudur6 \diV in ve yaAnn key=i iCaret eri" insan ara =ikir erinin sahip iV (inden emin o ma ve on ar her y0Ay daki keCi= er e s0rekV i artan bir mirasmC-asna" baCka arna aktarma o ana( veV rir. ve insan t0r0" ta ortaya -kt( Mndan itibaren" bir =i oV Ao=a" tpk bir birey ,ibi -ocuk uk ve ,e iCme d5nem eri o an koskoca bir b0t0n o arak ,5A0kmektedir.\ $: @i " AaV mann s0rek i kopuk u(una mekMnn s0rek i i(ini verir ve di " temsi i -5A0m edi(i" ek em eCtirdi(i ve b5 0m ere ayrV d( 5 -0de" Cey erin bi ,isini Aaman boyunca birbirine ba( ama ,0c0ne sahiptir. MekMnn karCk tekd0Ae i(i di e bir ikte par-a anr" bu arada ardCk k arn -eCit i i(i bir eV Cir. <ncak" ,eriye bir sorun ka mCtr. Z0nk0 yaA" ,iderek daha da ince en bu -5A0m eme erin her Aaman uyank koV ruyucusu ve deste(idir. /u -5A0m eme erin i kesi de(i dir. Ue de i k hareketi. k hareket" dikkate" iCaret ere ve ke iV me ere y5ne ik o arak meydana ,e en ortak bir kaymadr. [ihin bir temsi de" s5Ae bir iCareti onun par-as o an bir unsura" ona eC ik eden bir koCu a" ona benAeyen ve ak a onun sayesinde ,e en namevcut baCka bir Ceye ba( ayabiV ir.$3 @i iCte b5y e ,e iCmiC ve i k ad andrma ardan hareV ket e" yavaC yavaC kayma ,5stermiCtir. /aC an,-ta her
$: 8ur,ot" 8ah eau des 'ro,rts ?uccessi=s de LEspit Bumar" #)D*" Ietvres. s %#D" ?che es yay. $3 +ondi ac" Essai..." aee" s. )DV2).

# )2

Ceyin bir ad vard V5Ae veya teki adV. ?onra ad" bu Ceyin tek bir unsuruna ba( anmC ve bu unsuru i-eren t0m di(er birey ere de uy,u anmCtr6 a(a- adn taCyan artk be i bir meCe de(i de" en aAndan bir ,5vdesi ve da an o an her Ceydir. <d ayn Aamanda" be ir eyici bir koCu a da ba( anV mCtr6 ,ece ya nAca be i bir ,0n0n sona ermesini de(i " b0t0n ,0neC batC arn b0t0n Ca=ak ardan ayran karan k di imi iCaret etmiCtir. <d son o arak da kyas ara ba( anmCV tr6 bir a(a- yapra( ,ibi ince ve d0A o an her Ceye yaprak

Ke imeOer ve ey er

deni miCtir.$D @i in bir-ok Ceye tek bir ad veri mesine o aV nak veren tedrici -5A0m enmesi ve daha da i eri ,5t0r0 en ek em eCtin mes" retori(in iyi bi di(i Cu teme bi-im er iAV enerek ,er-ek eCtiri miCtir6 `ynecdoTue" metonymie ve caV tachrese 9veya e(er kyas daha aA do(rudan hissedi ir niteV ikteyse" e(reti eme>. /unun nedeni" bun arn bir tarA inV ce mesinin sonucu o mama ardr. tamamen tersine" bunV ar her di in kendi i(inden ha e ,e di(i Mndan itibaren" ona 5A,0 o an hareket i i(i a-k etmektedir er6 \Ba de kuru an tek bir paAar ,0n0nde" akademik top ant arda bir-ok ,0n boyunca ortaya -kanndan -ok daha =aA a =i,0r o uCmakV tadr.\$& /u hareket i i(in baC an,-ta" Cimdikinden -ok daV ha b0y0k o mas o duk-a muhteme dir6 ,0n0m0Ade -5V A0m eme o kadar ince miC" b5 0m eme o kadar sk aCmC" eC,0d0m ve ba(m k i iCki eri o kadar iyi kuru muCtur ki" ke ime er artk yer erinden oynama =rsatn bu amaV maktadr ar. !akat insan (n baC an,cnda" ke ime er ktV ken" temsi er hen0A karCk ve k5t0 -5A0m enmiCken" tutV ku ar on ar de(iCtirir veya bir ikte kurarken" ke ime erin b0y0k bir yer de(iCtirme ,0- eri bu unmaktayd. Batta" keV ime erin 5Ae ha e ,e meden 5nce mecaAi o duk ar bi e s5y enebi ir6 yani teki ad ar o ma stat0 erine ancak ucunV
$D @u /Marsais" 8raiP da 8ropes" s. #D*V#D#" #2## yay $& a,e" s % Konu mak #)$

dan kavuCtuk ar" temsi erin 0Aerine -oktan kendi i(inden bir retori(in ,0c0 sayesinde yay mC o duk ar s5y enebiV ir. Rousseau4nun dedi(i 0Aere" hi- kuCkusuA insan ar iCaV ret etmeden 5nce" dev erden s5A edi miCtir.$) Gemi er 5nce ye ken eriy e iCaret edi miC ve ruh" \'syche\ i k5nce bir keV ebe(in bi-imini a mCtr.$2 Ey esine ki" konuCu an di in o du(u kadar" yaAnn da tabannda keC=edi en Cey" ke ime erin retorik mekMndr6 iCaretin" temsi in -5A0m enmesine ,5re" hi-bir unsurun 0Aerine" onun yakn (nn bir noktasnn 0Aerine" benAer bir =i,0r0n 0Aerine konu ma serbestisi. Qe e(er di er" =ark etti(imiA -eCit i i(e sahip erse" e(er insan do(asnn evrenV se i(inden 5t0r0 hi- kuCkusuA ortak aCa o arak ,5r0 m0C o an i ke ad andrma ardan hareket e" =ark bi-im erde serpi meye hi- ara vermemiC erse" e(er her birinin kendi tarihi" kendi tarA ar" kendi Mdet eri" kendi unutkan k ar o duysa" b0t0n bun arn nedeni" ke ime erin yer er4nin AaV man i-inde de(i de k5kense a an arn bu abi ecek eri" yer de(iCtirebi ecek eri" kendi 0Aer erine ,eri d5nebi ecek eri ve koskoca bir e(riyi yavaC-a ser,i eyebi ecek eri bir meV kMn4n i-inde bu unmuC o masdr6 topo o,iTue 9k0rese > bir

mekMn. Qe b5y ece" biAatihi di in 0Aerinde d0C0n0 mesine baC an,- noktas o arak hiAmet etmiC o an yere u aC mC o unmaktadr. /0t0n iCaret erin arasnda" di ardCk o ma 5Ae i(ine sahipti6 biAAat bir krono oHiye mensup o muC o V masndan de(i de" temsi in eCan (n ardCk ses i ik er ha inde ser,i emesinden 5t0r0. !akat" s0reksiA unsur ar -5A0m eyen ve birbiri ard sra a-(a -karan bu ardCk k" temsi in Aihnin bakCna sundu(u mekMn ka etmektedir. Ey esine ki" di temsi edi en da(nk k ar -iA,ise bir d0V Aene sokmaktan baCka bir Cey yapmamaktadr. Enerme
$) Rousseau" Essai..." a,e" s. #D%V#D:. $2 0t /rosses" 8raiP..." a,e" s. %&).

#2*

Ke ime er ve ey er

9c0m e>" retori(in bakC i-in hissedi ir k d( =i,0r0 a-mV ar ve an aC r ha e ,etirir. @i bu k0rese mekMn i-inde" bir y0k em i iCkisine iAin veren b0t0n bu cins ad ardan o uCV mamCtr. Qe =i,0r er" bu ke ime -5A0m emesi o maksAn" sessiA" an k ka acak ar ve ann par ts i-inde ,5r0 ecek er" sonra da hemen Aamann bi e o mad( bir karan (n i-ine d0Cecek erdir. Enerme 9c0m e> teorisinden t0reme teorisine kadar" t0m k asik di d0C0ncesi V\,ene ,ramer\ deni en Ceyin t0V m0" Cu basit c0m enin sk bir yorumundan ibarettir6 \di -5A0m er\V. /atnn di konusundaki t0m deneyi" aQ11. y0Ay da burada teraAi enmiCtir Vo Aamana kadar di in koV nuCtu(u4na inanmC o an /at deneyiV.

v.

@L @ER8GEU

/itirmek 0Aere birka- iCaret. @5rt teori V5nerme 9c0m e>" ek em eCme" ad andrma ve t0remeV" bir d5rt,enin par-aV ar ,ibidir er" ikiCer ikiCer At aCmakta ve birbir erini ikiCer ikiCer destek emektedir er. Ek em eCme" hen0A 5nermeden yana boC o an sa= =ii se bi-ime i-erik vermektedir. onu do V durmakta" ama onun a tpk Cey eri =ark aCtran bir ad anV drmann on ar ba( ayan y0k em e At aCt( ,ibi At aCV maktadr. <d andrma teorisi" ek em eCmenin b5 0m ere ayrd( b0t0n adsa bi-im erin ba( anma noktasn a-(a -karmaktadr. ama onun a" tpk an k" Heste daya " dikine ad andrmann ,ene ik erin b5 0m ere ayr masy a At aCV t( ,ibi At aCmaktadr. 80reme teorisi" ke ime erin s0rek i hareketini on arn k5keninden itibaren ,5stermekte. ama temsi in y0Aeye kaymas" bir k5k0 bir temsi e ba( ayan tek ve istikrar ba( a At aCmaktadr. Uihayet" t0reme 5nermeV ye 9c0m eye> ,eri d5nmektedir. -0nk0 o o maAsa ad andrV ma kendi 0Aerine b0A0 m0C o arak ka acak ve bir y0k em
KonuCmak
#2#

yerine iAin veren Cu ,ene i(i e de edemeyecektir. ancak t0V

reme mekMnsa bir bi-ime ,5re ,er-ek eCirken" 5nerme 9c0m e> ardCk bir d0Aene ,5re cereyan etmektedir. /u dikd5rt,enin At tepe erinin arasnda" dia,ona i iCV ki erin o du(unu kaydetmek ,erekir. Ence ek em eCmey e t0reme arasnda6 e(er birbir eriy e -akCan veya birbir erini i-ine oturan veyahut birbir erine uyan ke ime er e" ek emV eCmiC bir di o abi diyse" bu durum" bu ke ime erin k5ken de(er erinden ve on ar kurmuC o an basit ad andrma eyV eminden itibaren t0remeye ara vermeme eri" de(iCken bir ,eniC ik kaAanma ar sayesinde o muCtur. bu ,eniC eme t0m di d5rt,enini kat eden eksen boyunca o muCtur" bir di in durumu" bu hat boyunca saptanmaktadr6 di in ekV em eCme kapasite erini be ir eyen" onun u aCt( t0reme noktasdr. tarihse konum ve ayrmc k ,0c0 burada taV nm anmaktadr ar. Eteki dia,ona " 5nermeden 9c0m eV den> k5kene ,itmektedir" yan b0t0n yar, ama ey em eriV nin i-inde sarma anmC o an iddiadan" her ad andrma eyV emi tara=ndan i-eri en iCaret etmeye do(ru ,itmektedir. ke ime erin temsi ettik eri Cey er e o an i iCki eri" iCte bu eksen boyunca kuru maktadr6 ke ime erin temsi in var V (ndan baCka bir Ceyi as a s5y emedik eri" ama her Aaman temsi edi en bir Ceyi ad andrdk ar burada ortaya -kV maktadr. /irinci dia,ona " di in 5Ae eCme ,0c0 i-indeki ,e iCimini" ikincisi" di in ve temsi in sonsuA a- Cmn vurV ,u amaktadr V=ii se iCaretin her Aaman bir temsi i temsi etmesine o anak veren ikA enmeV. Ke ime" bu son hat 0AeV rinde ikame o arak 9temsi etme ,0c0y e bir ikte>" ikincisiV nin 0Aerinde ise" unsur o arak 9bi eCme ve -5A0 me ,0c0yV e bir ikte> iC ev ,5rmektedir. /u iki dia,ona in kesiCme noktasnda" d5rt,enin merV keAinde" temsi in ikiA enmesinin -5A0m enme o arak keCV =edi di(i ve ikamenin pay aCtrma ,0c0ne sahip o du(u yerde" buna ba( o arak ,ene bir temsi tcucinomia4snn
#2% Ke ime er ve pey er

yer eCti(i yerde ad vardr. <d andrmak" ayn anda hem bir temsi in =i se temsi ini vermek hem de onu ,ene bir tabV onun i-ine yer eCtirmektir. 80m k asik di teorisi bu ayrV ca k ve merkeAi var (n etra=nda d0Aene ,irmektedir. @i in b0t0n iC ev eri onda kesiCmektedir er" -0nk0 temsi V er bir c0m enin i-inde ancak onun arac (y a yer a abi irV er. Ey eyse" s5y em de bi ,iy e onun arac (y a ek em eCV mektedir. 8abii ki" ya nAca yar, yan C veya do(ru o abi ir. !akat e(er b0t0n ad ar tam kesin o sa ard" 0Aerine dayanV dk ar -5A0m eme tamamen yanstc nite ikte o sayd" e(er di \iyi kuru muC\ o sayd" do(ru yar, ar te a==uA etV

mekte hi-bir ,0- 0k -eki meyecekti ve hata" meydana ,e V di(i durumda" cebirse hesaptaki kadar ko ayca ortaya -V kabi ecekti ve o kadar aCikMr o acakt. !akat -5A0m emenin yetersiA i(i ve t0remenin t0m kayma ar" -5A0m eme" soV yut ama veya ,ayri meCru bi eCim ere ad ar dayatmCtr. E(er ke ime kendini bir temsi in temsi i o arak sunmasayV d" bunun sakncas o maAd 9tpk masa dev erine bir ad yakCtr mas ,ibi>6 5y esine ki" temsi etti(i Ceyin o abi irV i(ini iddia etmeksiAin bir ke imeyi Vistedi(i kadar soyut" ,ene ve boC o sunV d0C0nmek m0mk0n de(i dir. Cte bu nedenden 5t0r0" ad" di d5rt,eninin ortasnda" hem di in b0t0n yap arnn oraya do(ru yo(un aCtk ar nokta 9ke iV me di in en derin" en iyi korunmuC bi-imi" t0m an aCma aV rnn" b0t0n kura arnn" b0t0n tarihinin sa= i-se sonucuV dur>" hem de her di in ondan itibaren" ,er-ek ik e" orada yar, anaca( bir i iCkiye ,irebi di(i nokta o arak ortaya -kmaktadr. 80m k asik di deneyi burada d0(0m enmektedir6 ayV n Mnda hem bi im hem de ta imat" hem ke ime erin inceV enmesi hem de on arn ihdas edi me eri" ku an ma ar" temsi i iC ev eri i-inde s ah edi me eri i-in kura o an ,raV matika -5A0m emenin tersine d5nebi ir ik karakteri. =e seV =enin Bobbes4tan deo oHi4ye kadarki teme adc (" bir di
KonuCmak
#2:

e eCtirisinden ve Ma ebranche4ta" /erke ey4de" +ondi ac4ta" Bume4da ,5r0 en Cu ,ene ve soyut ke ime er karCsndaki -ekinme tavrndan ayr amaA nite ikteki adc k. Cey erin biAAat kendi erinin" ya tamamen key=i" ama tamamen yanV stan 9yapay di > bir sistem e ya da -ok do(a o du(u i-in" d0C0nceyi tpk -ehrenin bir tutkuyu yanstmasnda o duV (u ,ibi aktaracak bir di e 9Rousseau" @ia o, armm birinV cisinde" bu do aysA iCaret erden meydana ,e miC o an di in d0C0n0 kurmuCtur> hi-bir bu ank k o madan ad andr aV cak ar" tamamen Ce==a= bir di e i iCkin b0y0k 0topya. K aV sik s5y emin t0m0n0 d0Aene sokann <d o du(u s5y eneV bi ir. konuCmak veya yaAmak" Cey eri s5y emek veya kenV dini i=ade etmek de(i dir" di e oynamak de(i dir. ad andrV mann h0k0mran ey emine do(ru yo a mak" di boyunca i er eyerek" Cey erin ve ke ime erin ortak 5A eri i-inde birV bir erine ba( andk ar ve on ara bir ad veri mesine iAin veV ren yere kadar ,itmektir. !akat bu ad" bir keA te a==uA edi V dikten sonra" ona kadar u aCtrmC o an veya ona u aCmak -m kat edi miC bu unan b0t0n di " onda erimekte ve i-inV de hep bu snra y5ne mekte" ama ancak ondan uAak aCaV rak ayakta ka abi mektedir. <d4m" s0rek i bes enen ,er,inV

i(ine do(ru yo a maktadr. /u nedenden 5t0r0" biAatihi kendi o abi ir i(i i-inde" burada retori(e" yani ad -evre eV yen" onu temsi etti(inin -evresinde titreCime sokan" ad anV drd( Ceyin unsur arn veya yakn (n veya benAeCme eV rini a-(a -karan b0t0n bu mekMna ba( anmCtr. ?5y emin kat etti(i =i,0r er" son anda ,e erek on ar do duran veya i V ,a eden adn ,ecikmesini sa( amaktadr ar. <d" s5y emin sonu4dur. Qe b0t0n k asik edebiyat" be ki de bu mekMna" bu harekete" her Aaman korkutucu o an bir ada u aCmak i-in yer eCmiCtir. ad korkutucudur" -0nk0 onu t0keterek" koV nuCma o abi ir i(ini 5 d0rmektedir @i deneyini" 'rncesse de + eves4in -ok iyi bi inen itira=ndan" Hu ictte4in do aysA Ciddetine kadar taCmC o an iCte bu harekettir. <d andrma
#23

burada kendini" nihayet en basit -p ak ( i-inde sunmakV ta ve Cimdiye kadar onu ,eri im i-inde tutmakta o an retoV rik bi-im eri sa amakta ve hep tekrar anan ayn ad arn" as a snra u aCma o ana( o maksAn" kat ederek t0kendikV eri arAunun be irsiA bi-im eri ha ine ,e mektedir er. K asik edebiyatn t0m0" adn temsi inden" adm biAAat kendine do(ru ,iden hareketin i-ine yer eCmekte. ayn CeyV eri baCka temsi er e ad andrma ,ayretinden 9bu s0s 0 anV atmdr> vaA,e-erek" nihayet uAak ke ime erin kvrm ar i-inde uyku ha inde ka mC do(ru an am ara y5ne mekteV dir. /eCinci GcAmti4nin di inin on ar i-in kendi i(inden berV rak ha e ,e di(ini Cu ruhun sr ar" Cu Cey erin ve bedenin snr arnda do(muC o an Cey er b5y edir er. RomantiAm" Cey eri kendi ad ary a ad andrmay 5(rendi(ini d0C0nd0V (0 i-in" bir 5nceki -a(dan koptu(una inanacaktr. <s nda" b0t0n k asisiAm bu noktaya y5ne mekteydi6 Bu,o" Qo taV ire4in vaadini ,er-ek eCtirmiCtir. !akat biAatihi bu o ,udan 5t0r0" ad di in 5d0 0 o maktan -kmCtr. onun esrar ma V Aemesi ha ine ,e miCtir. <dm" hem di in tamamna erdiri V mesi" hem 5A0 hem vaat ve hammadde o du(u tek an VhoCV ,5r0y e karC anamayan ve uAun Aaman ,iA i ka mCV" ?ade i e bir ikte" ortaya -kC" yatCma ve be irsiA yeniden baC aV ma yeri o du(u arAu tara=ndan t0m kapsam boyunca kat edi di(inde ortaya -kmCtr. ?ade4m eserinin biAim k0 t0V r0m0Ade" kesintisiA bir baCat mr t ro 0 oynamas buraV dan kaynak anmaktadr. Uihayet kendi i-in te a==uA edi en adn bu Ciddetiy e bir ikte" di Ceyin kaba ( i-inde su y0V A0ne -kmCtr. \s5y evin\ di(er \par-a ar\ da sray a 5Aerk ik erini kaAanmakta" adn e,emen i(inden kurtu V makta" onun etra=nda bir s0s randosu meydana ,etiriyor o maktan -kmaktadr. Qe artk di i adn kysnda ve -evV

Ke ime er ^e ey er

resinde \tutacak\" s5y emedi(i Ceyi ona ,5sterecek 5Ae bir ,0Ae ik yoktur. o ha de" ro 0 di i ham var ( i-inde a-k etmek o an" kanttan kanta at amayan bir s5y ev o acaktr.
Konu`mah
#2D

@i in bu kendine 5A,0 var (na" a1a. y0Ay ?5A 9k asik eV rin" iC evi di i temsi in varo uCuy a ,iA ice" ama s0rek i o aV rak bitiCtirmek o an \=ii \ine At o arak> adn verecektir. Qe bu var ( e inde tutan ve onu kendi i-in serbest brakan s5y em" edebiyattr. <dn bu k asik ayrca (nn -evresinde" teorik b5 0mV eme ere 95nerme 9c0m e>" ek em eCme" ad andrma ve t0V reme>" o sra arda di deneyi o muC o an Ceyin snr arn taV nm amaktadr ar. In ar -5A0m emek" aQ11. ve aQ111. y0Ay arn ,ramer kavrayC arnn bir tarihini yapmak" ya da insan arn di hakknda d0C0nebi dik erinin ,ene pro=iV ini -karmak an amna ,e miyordu. ?5A konusu o an" di in han,i koCu ar a tnda bir bi ,inin nesnesi ha ine ,e ebi diV (ini ve bu epistemo oHik a ann han,i snr arn i-inde serV ,i enebi di(im be ir eyebi mekti. Kanaat erin ortak paydaV sn hesap amak de(i de" di 0Aerindeki kanaat erin VCu veya bu kanaat ere ne4den itibaren m0mk0n o abi ecek eriV .g ni be ir emek. Cte bu nedenden 5t0r0" bu d5rt,en i- bir biV VG -imden daha -ok" bir -evre resmetmekte ve di in kendine 7 dCsa ve ,erek i o an a nas arapsa- ,ibi do and(n ,5sV termektedir. @i in ancak 5nerme 9c0m e> sayesinde o abi V di(i ,5r0 d06 o mak =ii inin hi- de(i se 5rt0 0 var ( ve iAin verdi(i y0k em i iCkisi o maksAn" karCmAdaki Cey di deV (i de" di(er eri ,ibi iCaret er o acaktr. Enermese 9c0m eV se > bi-im" di in koCu u o arak" bir 5AdeC ik veya =ark k i iCkisinin iddia edi mesini koymaktadr6 ancak bu i iCkinin m0mk0n o mas 5 -0s0nde konuCu maktadr. !akat di(er 0- teorik b5 0m tamamen =ark bir ta ebi karC amaktadr6 ke ime erin k5ken erinden hareket e t0reyebi me eri i-in" bir k5k0n an amna k5kense bir aidiyetinin o abi mesi i-in ve nihayet" temsi erin ek em eCmiC bir b5 0m enme eV rinin o abi mesi i-in" daha en do aysA deneyden itibaren" Cey erin benAeCen bir u(u tusunun" kendi erini daha iCin baCnda sunan benAer ik erin o mas ,erekir. E(er her Cey
#2&

mut ak -eCit i ik o sayd" d0C0nce 5Ae ik ere ba( anrd ve tpk +ondi ac4m heyke i ,ibi" hatr amaya ve karC aCtrV maya baC amadan 5nce" kendini mut ak -eCit i i(e ve mutV ak tekd0Ae i(e tes im ederdi. Ue be ek" ne m0mk0n haV ya ,0c0 ne de buna ba( o arak d0C0nce o urdu. Qe Cey eV ri birbir eriy e karC aCtrmak" 5AdeC -iA,i erini tanm amak ve bir cins ad o uCturmak o anaksA o urdu. @i o maAd.

Ke ime er ve ey er

E(er di varsa" bunun nedeni" 5AdeC ik erin ve =ark k arn a tnda" do(a s0rek i ik erin" benAer ik erin" tekrar arn" kesiCme erin tabannn bu unmasdr. aQ11. y0Ay n baCnV dan itibaren bi ,iden dC anmC o an benAer ik" hep di in dC kenarn meydana ,etirmektedir6 -5A0m enebi ecek" d0Aene soku abi ecek ve tanm anabi ecek a an kuCatan ha ka. ?5y em mr ty da(tmakta" ama o o madan konuV Camamaktadr. imdi" k asik deneyin i-inde di in sa( am ve sk bir iV (inin ne o du(u kavranabi ir. /enAer i(i 5nermese 9c0m eV se > i iCkisinin i-ine" ek em eCmiC bir ad andrmann arac (y a dahi eden odur. Yani" o mak =ii iy e kuru du(u ve ad ar Cebekesi arac (y a a-(a -kart d( ha iy e" bir 5AdeC ik er ve =ark k ar sisteminin i-ine. K asik \s5yV em\in teme ,5revi" Cey ere hr ad yakCtrmak ve on arn var k arn bu ad a ad andrmaktr. /at s5y emi iki y0Ay boyuna" onto oHinin yeri o muCtur. Ber ,ene temsi in varV (n ad andrd(nda" =e se=e o maktayd6 bi ,i teorisi ve =ikir erin -5A0m enmesi. 8emsi edi en her Ceye uy,un d0Cen ad yakCtrd(nda ve t0m temsi a annda" iyi yap V mC bir di Cebekesine sahip o du(unda" bi imdi Vad verme ve ta]inomiaV.
/EU+ <Y1R1M

?n= andrmak Iv

1. 8<RBZLERU ?EYLE@KLER !ikir veya bi im tarih eri Vburada ya nAca aktarma pro=i V eri a tnda iCaret edi miC erdirV" aQ11. ve 5Ae ik e aQ111. y0Ay da yeni bir meraka yer vermiC erdir6 hayat bi im eriV ni keC=etme erine de(i se bi e" bu bi im ere o Aamana kadar ,5r0 memiC bir ,eniC ik ve kesin ik sa( ama arna yo a-aV n. /u o ,uya" ,e enekse o arak be i sayda neden ve birV -ok 5Ae i iCkin dCavurum at=edi mektedir. K5ken er veya neden er cephesine" ,5A eme i iCkin yeV ni ayrca k ar yer eCtiri mektedir6 /acon4dan beri ,5A eme at=edi en ,0- er ve mikroskobun icadnn bu ,5A eme sa(V ad( teknik iyi eCme er. /ir rasyone ik mode i sa( ayan =iV Aik bi im erin" o sra arda yeni o an prestiHi de bu cepheye konu maktadr. deney ve teori arac (y a" hareket yasa aV rn veya Ck Cn arn yansma yasa arn -5A0m emek
#22

m0mk0n o du(undan" can arn daha karmaCk" ama komCu a ann 5r,0t eyen yasa ar deney er" ,5A em er veya hesap ama ar arac (y a aramak o a(an de(i miydi_ @aha

Ke ime er ve `ey er

sonra bir en,e ha ine ,e en karteAyen mekanist ik" i k 5nV ce bir aktarm arac ,ibi o muC ve biraA da kendine ra(men" mekanik rasyone ikten" can annki o an Cu di(er rasyoV ne i(in keC=ine y5ne miCtir. !ikir tarih-i eri" -eCit i dikkatV eri biraA karCk bir Ceki de o mak 0Aere" ,ene neden er cephesine yer eCtirmektedir er6 tarma y5ne ik ekonomik i ,i. !iAyokrasi bunun bir tan(dr" ama bir tarm bi imi o uCturma konusundaki ,ayret er de tank k etmektedirV er. ekonomi i e teorinin ortasnda yer a an" e,Aotik hayvan ve bitki er karCsndaki dikkat" bun ar <vrupa4da yetiCtirV meye u(raCmakta ve b0y0k araCtrma ve keCi= ,eAi erinin V8ourne=ort4un Irtado(u4da" <danson4un ?ene,a 4de yapV tk arV aktardk ar tasvir er" ,rav0r er ve 5rnek erden besV enmektedir. ve sonra" 5Ae ik e do(ann ah aki o arak deV (er endiri mesi ve 5nceki d5nem erde uAun s0re ihma edi miC o an topra(a para ve duy,u \yatr masna\ VarisV tokrat ar veya burHuva ar tara=ndanV neden o an Cu i kesi itibariy e ikircik i hareket. Rousseau aQ111. y0Ay n ortaV snda" araCtrma yapmak 0Aere bitki top amaktadr. 8arih-i er daha sonra" dCavurum ar sici ine bu yeni hayat bi im erinin ve o Aaman s5y endi(i 0Aere" on ar y5V netmiC o an \Aihniyet\in kaAandk ar -eCit i bi-im eri kayV detmektedir er. /un ar 5nce" @escartes4m etkisiy e" aQ111. y0Ay n sonuna kadar mekanist o muC ardr. o sra ar tasV a( ancak C5y esine be ir enmiC o an bir kimyaya y5ne ik i k -aba ar on ar dam,a amC o ma dr" =akat hayata i iCkin tema ar aQ111. y0Ay n t0m0 boyunca" nihayet yekpare bir doktrin i-inde kendi erini =orm0 e etmek 0Aere" ayrca kV arn kaAanmC ar veya yeniden kaAanmC ardr Vbu \hayaV ta i iCkin tema ar\" biraA de(iCik bi-im erde o mak 0Aere"
?n= andmak
#2$

/ordeu ve /artheA tara=ndan Montpe ier4de" / umenbach tara=ndan < manya4da" @iderot" sonra da /ichat tara=ndan 'aris4te vaaA edi mektedir erV. /u =ark teorik reHim erin i-inde" hemen her Aaman ayn soru ar soru muC" bun ara her se=erinde =ark -5A0m er ,etiri miCtir6 can ar sn=V andrma o ana( VLinne ,ibi baA ar do(ann bir ta]inoN mia4nm i-ine ,irebi ece(ini" /u==on ,ibi di(er eri do(ann bu kadar kat bir -er-eveye uyamayacak kadar -eCit i ve Aen,in o du(unu savunmaktayd arV. 5no uCum yan ar o an daha mekanist er ve tohum arn 5A,0 bir ,e iCimine inanan di(er eriy e bir ikte" o uCum s0reci. iC ev erin -5V A0m enmesi 9Barvey4den sonra kan do aCm" duyu" kas hareket i i(i ve y0Ay n sonuna do(ru so unum>.

insan arn kanaat ve tutku arn" ayn Aamanda ak y0V r0tme erini de b5 en b0y0k m0nakaCa ar" bu sorun ar ve yo a-tk ar tartCma ar boyunca yeniden o uCturmak" taV rih-i er i-in bir oyundur. /5y ece" her bi-imin a tna ve b0V t0n hareket erin i-ine" kendi yo unun basit i(ini" esrarn ve ta ep erini yer eCtiren bir i ahiyat i e" daha Cimdiden doV (ann 5Aerk i(ini tanm amaya u(raCan bir bi im arasndaV ki baCat bir -atCmann iAinin bu undu(una inan maktadr. <yn Aamanda" astronominin" mekani(in ve opti(in eski 5nce i(ine aCr ba(m bir bi im e" daha Cimdiden hayat a annda indir,enemeA ve kendine 5A,0 o abi ecek Ceyin var (ndan kuCku anan bir baCka bi im arasndaki -e iCki de keC=edi mektedir. 8arih-i er son o arak da" do(ann haV reketsiA i(ine V5Ae ik e 8ourne=ort ve Linne4nin tarAmdaV inanan ar i e" /onnet" /enoit de Mai et ve @iderot i e daha Cimdiden hayatn b0y0k yaratc ,0c0n0" t0kenmeA d5n0V Cebi me iktidarn" bi-ime ,irebi me ko ay (n ve t0m 0reV tim erini VbiA de dahi V hi- kimsenin e,emen o amad( bir Aamann kuCatt( Cu o ay arn aknts y5n0nde ,itmesini hisseden er arasndaki At (" sanki kendi ,5A eri 5n0nde
#$* Ke ime er ve ey er

cereyan ediyor armC-asna resmo uyor o arak ,5rmekteV dir er. Evrimci ik konusundaki b0y0k tartCma" @arV vin4den ve Lamarck4tan -ok 5nce eri" 8e iamed" 'a in,eneV sie ve ie Reve d4< embert4 e baC amCtr. ?0rek i o arak birbirV erine yas anan veya birbirini reddeden mekanist ik ve i aV hiyat" k asik -a( k5kenine en yakn noktada V@escartes ve Ma ebranche4n cephesindeV tutmaktadr ar. bunun karCV snda dinsiA ik ve hayata i iCkin karmakarCk bir i-e do(V ma ar b0t0n0 de birbiriy e -atCma 9/onnet4de o du(u ,ibi> veya iCbir i(i 9@iderot4da o du(u ,ibi> ha inde o up" onu en yakn ,e ece(ine do(ru -ekmektedir er6 aQ111. y0Ay n hen0A karan k ve birbir erine Aincir enmiC ,iriCim erini" poAiti= ve rasyone bir bi im ha inde tamamna erdirerek bu hayat bi imini" kendine 5A,0 0(0n0n en can noktasnV da ve onun a Vbi ,imiAin nesnesiV onu tanmak i-in orada o an biAim aramAda tedav0 eden Cu biraA da yera tna mensup o an scak ( s0rd0rebi mek i-in rasyone i(i =eda etme ihtiyacn duymaktan -kard( varsay an Cu a1a. y0Ay a do(ru. /5y esine bir y5ntemin varsaym arna ,eri d5nmenin bir yarar yoktur. /urada sonu- arn ,5stermek yeter i o aV caktr6 sn= andrma ,iriCim eri ve mikroskopik ,5A em er kadar -eCit i araCtrma ar birbir erine ba( ayabi ecek CebeV keyi kavrama ,0- 0(0. can t0r erin hep ayn o duk arn

ve hi-bir evrim ,e-irmedik erini savunan ar a tersini d0C0V nen er veya y5ntemci er i e sistem yan ar arasndaki -aV tCma ar ,5A em o ,u ar o arak kaydetme ,ere(i. birbir eV rine yabanc o ma arna ra(men" birbir erine do anan iki bi ,i dokusunu ayrma Aorun u(u6 bun ardan birincisi AaV ten bi inen 9<ristote es-i veya sko astik miras" karteAyaniAV min a(r ( Uewton4n prestiHi>" di(eri de hen0A bi inmeV yen 9evrim" hayatn kendine 5A,0 0(0" or,aniAma kavraV m> tara=ndan temsi edi mektedir. ve 5Ae ik e de" bu bi V
?m= andrmah

,iye naAaran tamamen anakronik o an kate,ori erin uy,uV anmas. /0t0n bun arn en 5nem isi" tabii ki hayat kate,oV risidir. aQ111. y0Ay n biyo oHi tarih eri yaA mak istenmiCV tir" ama o d5nemde biyo oHinin var o mad( ve bi ,inin biV Aim y0A e i y dan beri a Ck o du(umuA b5 0m enmesinin eski bir d5nem i-in ,e-er i o amayaca( =ark edi ememiCtir. Qe biyo oHinin bi inmiyor o masnn basit bir nedeni bu unV maktayd6 -0nk0 hayatn biAAat kendi yoktu. Ya nAca" doV (a tarihi tara=ndan o uCturu muC bir bi ,i tab osundan ,5V r0 en can var k ar vard. 11. @Ik< 8<RB K asik -a( nas o muCtur da" Cimdi biAe ,e-er i(i ve biAatiV hi bir i(i -ok uAak ve -oktan bu amk aCmC o arak ,5A0kV mekte o an bu \do(a tarihi\ a ann tanm ayabi miCtir_ @o(ann" kapsad( birey erin tasni= edi me erine iAin vereV cek kadar kendine yakn ve bu tasni=in -5A0m eme ve d0V C0nme yo uy a yay masna iAin verecek kadar kendine uAak o arak ,5r0 d0(0 bu a an nedir_ @o(a tarihinin karteAyen mekanist i(in serpinti erinin a tnda do(du(u iA enimine sahip o unmaktadr eve bu sk k a s5y enmektedirV. ?onunda d0nyann t0m0n0n" d0A hat 0Aerindeki hareketin yasa arnn i-ine soku masV nn o anaksA o du(u ortaya -knca" bitki ve hayvan M emV erinin karCk ( yay,n 5A0n basit bi-im erine yeteri kaV dar direnince" do(ann kendini ,arip Aen,in i(i i-inde dCa vurmas ,erekmiCtir. ve can var k arn 5Aen e ince enmeV si" karteAyaniAmin hen0A -eki di(i bu a anda ortaya -kmC o ma dr. <ma iC er ne yaAk ki bu basit ik i-inde cereyan etmemektedir. /ir bi im bir baCkasndan do(muC o abi ir Vama bunun ince enmesi ,erekirV. =akat bir bi im as a bir baCkasnn yok u(undan" ne baCarsA (ndan" ne de hatta
#$%

^-^

G V # q

onun rast ad( bir en,e den do(abi ir. @o(a tarihinin Ray" ;onston" +hrstopher Knaut i e bir ikte o abi ir i(i" =ii i duV rumda karteAyaniAmin baCarsA (nn de(i de" biAAat kenV dinin -a(daCdr. <yn episteme hem @escartes4dan d4< emV

Ke ime er ve ey er

bert4e kadar mekani(e" hem de 8ourne=ot4dan @aubenton4a kadar do(a tarihine iAin vermiCtir. @o(a tarihinin ortaya -kabi mesi i-in" do(ann ka nV aCmas" karan k aCmas ve 5 -0 mesine" hesap anmasna ve a-k anmasna imkMn o madan" ancak resmedi ebi en ve tasvir edi ebi en bir taribin Ck ,e-irmeA a(r (n kaAanV mas de(i " ama bunun tamamen tersine" 8arih4in do(a o V mas ,erekmiCtir. aQ1. y0Ay da ve aQ11. y0Ay n ortasna kadar o an s0rede var o an ar" tarih erdi6 /e on bir KuC arn @o(asnn 8arihi. @uret bir /itki erin Bayran k Qeren 8ariV hi. < drovandi bir Y an ar ve EHderha ar 8arihi4ni yaAmCV ard. ;onston #&D)4de bir @5rtayak arin @o(a 8arihi4ni yaym amCtr. 8abii ki" bu do(um tarihi kesin de(i dir. # burada ya nAca bir at= noktasn be ir emesi ve bir o ayn aCikMr esrarn uAaktan iCaret etmesi i-in veri miCtir. /u o ay" artk birbir erinden =ark ha e ,e en iki d0Aenin" BisV toria a anndaki ani an aCma ardr. 8arih < drovandi4ye ,eV ininceye kadar" Cey ere i iCkin o arak ,5r0 ebi en ve on arV da keC=edi en veya on arn 0Aerine brak mC o an b0t0n iCaret erin" tamamen yekpare ve -5A0 emeA dokusuydu6 bir bitkinin veya bir hayvann tarihini yapmak" onun unsur aV rnn veya or,an arnn ne er o duk arn" ona benAer o arak bu unabi en Cey eri" ona at=edi en hassa ar" i-ine karCt( e=sane ve 5yk0 eri" 0Aer erinde yer a d( arma ar" onun 5A0nden ima edi en ecAa ar" sa( ad( ,da ar" eski erin ona i iCkin o arak aktardk arn" seyyah arn ona i iCkin o arak an atab dik erini s5y emek demekti. +an bir var V (n tarihi" biAAat bu var (n" onu d0nyaya ba( ayan t0m
# ;. Ray" #&2&da bir Bistoria ' antarum Generahs yaAmCtr. ?n= andrmak #$:

semantik Cebeke i-indeki kendisiydi. /iAim i-in aCikMr o an" ,5rd0(0m0A i e baCka arnn ,5A edik eri ve aktarV dk ar" nihayet di(er baCka arnn haya ettik eri veya sa=-a inandk ar arasndaki pay aCm. G5A em" /e ,e ve Masa arasndaki" ,5r0n0Cte -ok basit ve =aA asy a do aysA 0- 0 ayrm o sra arda yoktu. Qe bunun o mamasnn nedeni" bi imin rasyone e yatkn k i e sa=-a inan an ,e ene(in a(r ( arasnda teredd0t etmesi de(i de" -ok daha kesin ve Aor ayc bir durumdur" iCaret er Cey erin par-asn meyV dana ,etirmekteydi er" oysa aQ11. y0Ay da bun ar temsi tarA ar ha ine ,e miC erdir. ;onston" @5r tay ak ar in @o(a 8arihi4m yaAd(nda" acaba bu konuda" < drovandi4nin yarm y0Ay 5nce bi dikV erinden daha =aA asn m bi iyordu_ Zok daha =aA asn de(i " demektedir tarih-i er. <ma" sorun burada de(i dir veya e(er bu terim er i-inde soru mak istenirse" ;onston4un

bu konuda < drovandi4den -ok daha aA Cey bi di(i cevabV n vermek ,erekir. < drovandi" ince enen her hayvana i iCV kin o arak" onun anatomisini ve yaka ama bi-im erini" a eV ,orik ku anmn ve 0reme tarAn" yaCad( yer eri ve e=saV ne erdeki konumunu" ,da arn ve onu iCe koCmann en iyi bi-imini" ayn d0A emde o mak 0Aere ser,i emekteydi. ;onston" \at\ baC (n taCyan b5 0m0 on iki kesime ayrV maktadr6 ad" anatomik b5 0m er" yaCad( yer" yaC ar" 0reV me" ses" hareket er" sempati ve antipati" yarar o du(u iC er" tpta ku anm.% < drovandi4de bun arn hi-biri eksik deV (i di" 0ste ik =aA as vard. Qe esas =ark bu eksi me4dedir. 80m hayvansa semantik" 5 0 ve yararsA bir par-a ,ibi d0Cm0Ct0r. Bayvana do anmC o an ke ime er -5A0 m0C ve s5k0 m0Ct0r ve can var k" anatomisi" bi-imi" Mdet eri" do(umu ve 5 0m0 itibariy e" -p akmC-asna ortaya -kV maktadr. @o(a tarih yerini" Cimdi Cey er e ke ime erin araV
% ;onston" Bistria Uature is luadnpedius" <msterdam" s. V " #&D). #$3 Kehme er ve pey er

snda a- mC o an bu ara kta Vher t0r s5Ae -5ke tiden arnmC o an" ama t0m hak ara sahip o arak ad and n abiV en temsi i unsur arna ,5re ek em eCmiC" sessiA mesa=ee bu maktadr. ey er s5y emin ky arna kadar yanaCmaktaV dr ar" -0nk0 temsi in oyu(unda be irmektedir er. @emek ki" hesap ama yapmaktan vaA,e-i di(i anda" sonunda ,5AV em yapmaya baC anmakta de(i dir. -inde ,e iCti(i ampirik ik im e bir ikte" do(a tarihin o uCumunda" baCka bir yerde do(ann ,er-e(ini ,iA emekte o an bu bi ,iye ,iri mesini isV ter istemeA Aor ayan bir deneyi ,5rmemek ,erekir. do(a tarih Vve iCte bu nedenden 5t0r0" tam da bu anda ortaya -kmCtrV" ad andrma o abi ir i(i 0Aerinde 5ndeyiCte buV unan bir -5A0m eme arac (y a temsi in i-inde a- an meV kMndr. s5y enebi ecek" ama e(er daha sonra Cey er i e ke iV me er daha iCin baCnda bir temsi ha inde i etiCimde buV unmaA arsa" uAaktan ne s5y enebi ecek" ne de ,5r0 ebi eV cek o an Ceyin ,5r0 ebi me o abi ir i(idir. Linne4nin do(a taV rihine ;onston4dan -ok sonra ar 5nerece(i betimse d0Aen" -ok karakteristiktir. Ina ,5re" herhan,i bir hayvan e e a an her b5 0m" Cu yo u iA eme idir6 ad" teori" cins" t0r" y0k em er" ku anm ve bitirmek 0Aere" Litteraria. ey erin 0Aerine Aaman tara=ndan brak mC o an di in t0m0" s5yV emin kendi kendini an ataca( ve keCi= eri" ,e enek eri" inan- ar" Ciirse bi-im eri aktaraca( bir snra" bir ek enti o arak s0r0 m0Ct0r. /u di in di inden 5nce" Ceyin biAAat kendi" kendine 5A,0 karakter eri i-inde" ama daha iCin baV Cnda ad tara=ndan b5 0m ere ayr mC o an Cu ,er-ek i(in i-inde ortaya -kmaktadr. K asik -a(da bir do(a bi iminin

ihdas edi mesi" baCka bir yerde o uCmuC o an bir rasyone V i(in 9,eometri veya mekani(e i iCkin o arak> aktar masV nn do(rudan veya do ay sonucu de(i dir. /u" ,ene iCaV ret er teorisine ve evrense mathesis tasarsna ba( o masV na 9ama" kore asyon ve eCan k tarA 0Aerinde> ra(men"
?n= andrmak
#$D

kendine 5A,0 mimarisi o an" ayr bir o uCumdur. Eski tarih ke imesi b5y ece de(er de(iCtirmiC ve be ki de" eski an am arndan birine yeniden kavuCmuCtur. Ber ha 0 kMrda" eski Yunan d0C0ncesinde tarih-inin" ,5ren ve ,5rd0(0nden hareket e an atan kiCi o du(u do(ruysa da" biAim k0 t0r0m0Ade hep b5y e o mamCtr. Batta bu ro 0 -ok ,e-" k asik -a(n eCi(inde 0st enmiC veya yeniden 0stV enmiCtir. 8arih-i aQ11. y0Ay n ortasna kadar" be ,e eri ve iCaret eri Vd0nyada bir dam,a o arak bu unabi ecek her CeyiV devCirmek e ,5rev iydi. G5m0 0 ka mC o an b0t0n ke ime ere konuCma o ana(n yeniden vermek e y0k0m 0 o an oydu. Qar (" bakCtan -ok yeniden s5y emey e" sa(rV aCtr mC bir-ok s5A0n yeniden te a==uA ettik eri ikinci bir konuCmay a tanm anmaktayd. K asik -a( tarihe tamamen baCka bir an am vermiCtir6 i k keA o mak 0Aere" biAatihi Cey erin kendi erinin 0Aer erine 5Aen i bir bakC y5ne tmek ve daha sonra" devCirdik erini d0A" tara=sA ve sadk k nV mC ke ime erin i-inde aktarmak. /u \arndrma\ nn i-inV de" i k o uCan tarih bi-iminin do(a tarihi o muC o du(u anV aC maktadr. Z0nk0" bu tarih kuru mak i-in" ya nAca CeyV erin biAAat kendi erine aracsA uy,u anan ke ime erden baCka bir Ceye ihtiya- duymamaktadr. /u yeni tarihin be V ,e eri baCka ke ime er" metin er veya arCiv er de(i de" CeyV erin -akCtk ar aydn k mekMn ardr6 bitki der eme eri" ko eksiyon ar" bah-e erdir. bu tarihin yeri" var k ar her t0r yorumdan ve etra=taki her cins konuCmadan arnmC o arak" kendi erini birbir erinin yan baCnda" ,5r0 ebi ir y0Aey eriy e sunduk ar" ortak -iA,i erine ,5re yakn aCtV r dk an ve bu durumdan 5t0r0 daha Cimdiden potansiye o arak -5A0m enebi dik eri ve sadece kendi ad arn taCV dk ar" AamandC bir d5rt,endir. /otanik bah-e erinin ve hayvan ko eksiyon arnn kuru masnn" e,Aotik bitki ve hayvan ara y5ne ik yeni bir merak be ir edi(i sk k a soyV
1(

enmiCtir. <s nda" bun ar uAun Aamandan beri merak koV nusuydu ar. @e(iCen Cey" on arn ,5r0 ebi di(i ve buradan hareket e tasvir edi di(i mekMndr. R5nesasta hayvan arn tuha= ( bir ,5steriydi. bayram arda" d0e o arda" ,er-ek veya yapmack d5(0C erde" e=sane erin oynanmasnda yer a yor ar ve yaC o mayan hayvan hikMye eri bi-iminde orV

Kelimeler ve eyler

taya -kyor ard. @o(a tarihi ko eksiyonu ve bah-esi" k aV sik -a(da d0Aen endik eri bi-imiy e" \,5steri\nin sirk biV -im i ,e-it resminin" Cey erin \tab o\ ha inde ser,i enmesiV nin yerine ,e-miCtir. /u tiyatro ardan bu kata o, ara kayan Cey" bi me iste(i de(i de" Cey eri hem bakCa hem de s5y eV me ba( amann yeni bir bi-imidir. Yeni bir tarih yapma biV -imi. Qe bu mekMn arn ve bu \do(a \ da(tm arn" aQ111. y0Ay n sonunda ke ime erin" di erin" k5k erin" be ,e eV rin" arCiv erin sn= andr mas" ksacas" a1a. y0Ay n CeyV erin bu sa= tab osundan sonra" ke ime erin 0Aerinde konuV Cabi menin yeni enmiC o abi ir i(ini bu abi ece(i b0t0n bir tarih ortamnn 9ke imenin Cimdi a Ck o du(umuA an am i-inde> o uCturu mas a-sndan kaAandk ar metodo oHik 5nem bi inmektedir. Qe a1a. y0Ay ke ime erden artk yoV rum 0s ubunda de(i de" do(a tarihininki kadar poAiti= ve nesne say acak bir tarAda s5A edebi me o abi ir i(ini de burada bu muCtur. YaA ma Aemenin ,iderek daha tam bir Ceki de korunV mas" arCiv erin o uCturu mas" bun arn sn= andr ma ar" k0t0phane erin yeniden d0Aen enme eri" kata o, arn" i-eV rik erin" envanter erin d0Aen enmesi" k asik -a(n sonunV da" Aamana" ,e-miCe" tarihin derin i(ine y5ne ik yeni bir duyar ktan -ok" -oktan yer eCmiC bir di in i-ine ve brakV t( iA erin i-ine" can ar arasnda kuru amy a ayn tipten bir d0Aenin dahi edi mesinin bir bi-imini temsi etmekteV dir. Qe a1a. y0Ay tarih-i eri" nihayet \do(ru\ bir tarihi
?n= andrmak
#$)

Vyani k asik rasyone ikten" onun d0Aen emesinden ve i mi i ahisinden kurtar mC" Aamann =Ckran Ciddetine iade edi miC bir tarihV yaAma iCine" iCte bu sn= andr mC AaV mann" bu -er-eve enmiC ve mekMnsa aCtm mC o uCun i-inde ,iriCecek erdir. 111. Y<'1 /5y ece d0Aene soku an ve an aC an do(a tarih" o abi ir ik koCu u o arak Cey erin ve di in ortak aCa bir Ceki de temsiV e mensubiyet erini ,erektirmektedir. =akat ,5rev o arak" ancak Cey erin ve di in ayn o ma ar 5 -0s0nde var o makV tadr. Ey eyse" di i bakCn o abi di(ince yaknma ve bakV an Cey eri de ke ime erin o abi di(ince yakma ,etirebi meV si i-in" bu mesa=eyi aAa tmak Aorundadr. @o(a tarihi" ,5V r0 ebi enin ad andr masndan baCka bir Cey de(i dir. G5V r0n0Cteki basit i(i ve sradan ve Cey erin aCikMr ( tara=nV dan dayat d( kadary a uAaktan sa= o arak ,5A0ken edas

buradan kaynak anmaktadr. 8ourne=ort i e bir ikte" Linne veya /u==on i e bir ikte" her Aaman ,5r0n0r o an" ama baV kC arn bir cins yeni mesi o anaksA da ,n ( karCsnda sessiA ka mC o an her Ceyin nihayet s5y eni meye baC ad( iA enimi vardr. <s nda" bin y k bir dikkatsiA ik aniden da( mamC" yeni bir ,5r0 ebi ir ik a an t0m ka n ( i-inV de o uCmuCtur. @o(a tarihi daha yakndan ve daha iyi bak d( i-in m0mk0n ha e ,e memiCtir. @ar an am i-mde" k asik -a(n o abi ecek en aA Ceyi ,5rmeye de(i se bi e" en aAndan deV neyinin a ann iradi o arak kst amaya -aba ad( s5y eneV bi ir. G5A em aQ11. y0Ay dan itibaren" sistematik o arak ne,ati= o an koCu arn eC ik etti(i hassas bir bi ,idir. KuV aktan do ma bi ,i er tabii ki dC anmCtr. ama ayn AamanV da Aevk ve tat da dC anmCtr" -0nk0 bun ar be irsiA ik eV
1(8

riy e" de(iCken ik eriy e" evrense o arak kabu edi ebi ecek unsur ar ha inde bir -5A0m emeye o anak vermemektedir. @okunma duyusunun baA o duk-a aCikMr At k ar a 95rneV (in d0A ve p0rt0k 0 ,ibi> snr andr mas" ,5rme duyusuV nun adeta eCsiA ayrca (. bu duyu aCikMr (n ve kapsamn ve buna ba( o arak" herkes tara=ndan kabu edi en bir par es e]tra partes -5A0m emenin duyuCudur6 k5r" aQ111. y0Ay da ,eometrici o abi ir" do(abi imci ise o amayacakV tr.: Qe 0ste ik" kendini bakCa sunan her Ceyden yarar anV mak m0mk0n de(i dir6 5Ae ik e renk er" yarar bir karCV aCtrmann tabann o uCturamaA ar. G5A emin iktidar saV hasn kuraca( ,5r0 ebi ir ik a an" bu dC ama arn tortuV sundan baCka bir Cey de(i dir6 hissedi ebi ir di(er t0m y0kV erden kurtu muC ve 0ste ik bir de tekd0Ae ik a anna ,e-V miC o an bir ,5r0 ebi ir ik. /u a an" do(a tarihinin o abi irV ik koCu arn ve onun s0A,e-ten ,e-miC kesim erini VhatV ar" y0Aey er" bi-im er" kabart arV" Cey erin biAAat kendi eV rine karC nihayet dikkat i ha e ,e miC o an h0sn0 kabu V den -ok daha =aA a tanm amaktadr. /e ki de" mikroskop ku anmnn bu kst ama ar teV M=i etti(i ve duyu ar arac (y a yap an deneyin" bu en kuCku u u- ar tara=ndan kst anp" teknik o arak denet eV nen bir Cebekenin yeni nesne erine do(ru yay,n aCtr d( s5y enecektir. Ger-ekte" deney a ann snr andran ve opV tik a et erin ku anmn m0mk0n k an" ayn ne,ati= koCu V ar b0t0n0d0r. /ir mercek e daha iyi ,5A em yapabi mek i-in" di(er duyu ar arac (y a ve ku aktan do ma 5(renV mekten vaA,e-mek ,erekir. /akC d0Aeyindeki bir 5 -ek deV (iCimi" iA enim erin" okuma arn veya ders erin sa( ayabi eV

Kelimeler ve eyler

cek eri -eCit i tank k ar arasndaki bir kore asyondan daV

@iderot" Lettre sur Ses a^eu.,P`. KrC 1.inne6 4/itkide ne ,5Ae" ne de dokunma duyusu#a hitap eden b0t0n arAi not ar... at ma dr ar\" 'hPosophie
B"ta#i)ue, s %D2.

?n= andrmak

#$$

ha =aA a de(ere sahip o ma dr. G5r0 ebi irin kendi kapsaV mnn i-ine be irsiA bir Ceki de oturmas" bakCa mikroskop sayesinde daha iyi sunu uyorsa da" bu bakCtan aAat o maV mCtr. Qe bunun en iyi kant" optik a et erin soy aktarm sorun arnn -5A0m0 i-in ku an mas o ,usu tara=ndan sa( anmaktadr. yani" yetiCkin birey erin ve cins erin kaV rakteristik eri o an bi-im erini" nite ik erini" oran arn" 5AV deCtik erini hi- boAmadan" nas o up da -a( ar boyunca aktar abi di(ini keC=etmek i-in. Mikroskop" ,5r0 ebi ir iV (in teme a annn snr arn aCmak i-in de(i " ortaya -karV d( sorun ar -5Amek i-in yardma -a(r mCtr V,5r0 ebiV ir bi-im erin kuCak ar boyunca korunma arV. Mikroskop ku anm" Cey er i e ,5A em arasndaki a etse o mayan bir i iCkiye dayanmaktadr" 0o(a tarihini tanm ayan i iCki. Linne" Uatura ia4nm" +oe es0a ve E ementa4ya At o arak" kendi erini do(rudan duyu ara sunduk arn s5y emekte de(i miydi_3 Qe 8ourne=ort" bir ik eri tanyabi mek i-in \on arn de(iCim erinin her birini dinse bir titiA ik e inceV emekten -ok\ on ar \,5Ae ,5r0nd0k eri ha eriy e\ -5V A0m emenin daha iyi o du(unu d0C0n0yordu.D @emek ki ,5A em yapmak" ,5rmek e yetinmektir. <A saydaki Ceyi sistematik o arak ,5rmek e yetinmek. 8emsiV in biraA karmaCk o an Aen,in i(inin i-inde -5A0menebi ir o an" herkes tara=ndan tannabi ir o an ve b5y ece herkeV sin an ayaca( bir ad a abi eni ,5rmek e yetinmek6 Linne" \t0m karan k benAer ik er" ancak sanatn utanc o arak devreye soku muC ardr\ demektedir.& Kendi ik erinden

" ?H # 9 Ki 4ic i4
i

3a 47iig =G VM ,r "ih

-----------------------3M

3 Linn?" ?ystema Ua urae" s. %#3 Mikroskobun snrP yaran Konusunda /kA. a,e" s. %%*V%%#. D 8ourne=ort" 1so,o,a,e in Rem Berbarian" #)#$" Zev. 'aris" #$D&" s. %$D. /u==on" Linne4nin y5ntemini" onu mikroskop ku anmak Aorunda brakacak kadar k0-0k karakter erin 0Aerine dayanmak a e eCtirmektedir. /ir do(abi V imcinin bir di(erini" nesne ik de(eri teorik o an bir optik a etin ku anmndan 5t0r0 su- amas. & Linne" 'hi osophie /otaniTue" s %$$. %** Ke ime er ve ey er

ser,i enen" b0t0n benAer ik erinden arndr an" renk erinV den bi e temiA enen ,5r0 ebi ir temsi er" do(a tarihine niV hayet onun kendine 5A,0 nesnesini verebi ecek erdir6 buV nu" inCa etmeye u(raCt( iyi kuru muC bu di in i-ine bi e aktaracaktr. /u nesne" do(ann var k arnn ondan itibaV

ren meydana ,e dik eri kapsamdr Vbu kapsam d5rt de(iCV ken tara=ndan etki enebi mektedirV. Qe ya nAca d5rt deV (iCken tara=ndan6 unsur arn bi-imi" miktar" mekMna birV bir erine naAaran da( ma bi-imi" her birinin nispi b0y0kV 0(0. Linne4nin teme bir metinde s5y edi(i 0Aere" \her kaV yt" saydan" bi-imden" orandan" konumdan -kart ma V dr.\) Erne(in bitkinin 0reme or,an ar ince endi(inde" erV kek or,an ar i e diCi or,an ar saymak 9veya e(er b5y e bir durum varsa" yok uk arn =ark etmek>" a dk ar bi-imi" -iV -e(in i-ine han,i ,eometrik Cek e ,5re 9-ember" a t,en" 0-,en> da( dk arn" boyut arnn di(er or,an ara naAaran tanm amak yeter i ve mut aka ,erek i o acaktr. /itkinin beC b5 0m0ne ek5k er" sap ar" yaprak ar" -i-ek er" meyveV erV ayn Ceki de uy,u anabi en bu d5rt de(iCken" kendini temsi e sunan kapsam" onu herkes tara=ndan kabu edi eV bi ecek bu tasvir e ek em eCtirmeye yetecek kadar be ir eV mektedir6 ayn bireyin karCsnda" herkes ayn tasviri yapaV bi ir" ve bunun tersine" b5y esine bir tasvirden hareket e" herkes ona tekab0 eden birey eri tanyabi ir. G5r0 ebi irin bu teme ek em eCmesinde" di i e Cey erin i k karC aCmas" her t0r be irsiA i(i dCarda brakan bir Ceki de kuru abi ir. /ir bitkinin veya bir hayvann ,5r0n0r bir Ceki de ayV r o an her b5 0m0" demek ki onun d5rt de(er diAisini y0kV enebi mesi 5 -0s0nde tasvir edi ebi ir nite iktedir. /ir orV ,an veya herhan,i bir unsuru etki eyen ve be ir eyen bu d5rt de(er" botanik-i erin onun yaps adn verdik eri CeyV dir. \/itki erin b5 0m erinin yapsndan" on arn ,5vde eriV
e" s. #&)" aynca /kA. :%). ?n= andrmak %*#
lr

ni meydana ,etiren par-a arn bi eCimi bir araya ,e me eri an aC maktadr.\2 Yap" ,5r0 en Ceyin hemen tasvir edi eV bi mesine o anak vermekte" bunu -e iCki i ve teke ci o maV yan iki tarAda yapmaktadr. ?ay ve b0y0k 0k her Aaman bir hesap ama veya bir 5 -0m e saptanabi ir er. demek ki bun ar miktarsa terim er ha inde i=ade etmek m0mk0nV d0r. /una karC k" bi-im er ve konum ar baCka y5ntem erV e tasvir edi mek Aorundadr ar6 ya ,eometrik Ceki er e 5AV deC ik kurarak" ya da hepsi de \son derece aCikMr\ o ma aV r ,ereken kyas ama ar yaparak.$ iCte" baA o duk-a karmaV Ck bi-im eri" ,5r0 ebi ir ik mode erine ihtiyat haAinesi ,iV bi hiAmet eden ve ,5r0 ebi en i e s5y enebi en arasnda kendi i(inden bir bir eCme noktas o uCturan insan bedeV niy e o an -ok ,5r0 0r nite ikteki benAer ik erden itibaren tasvir etmek m0mk0nd0r.#* Yap" ,5r0n0r0 snr andrarak ve =i treden ,e-irerek" onun di in i-ine aktar masna iAin vermektedir. Bayvann veya bitkinin ,5r0 ebi ir (i" yapnn arac (y a" onu devV

i` Rit ;d

CtV H..r

7gn

siren s5y emin i-ine tamamen ,e-mektedir. Qe be ki de iV mitte" Linne4nin d0C0n0 kurdu(u Cu botani(e 5A,0 yaA aV rn i-inde" kendini ke ime er boyunca top ayabi mekteV dir.## Linne" tasvirin d0Aeninin" para,ra= ar ha inde b5 bmV enmesinin" topo,ra=ik har= erin kendine varncaya kadar" biAatihi bitkinin kendi bi-imini yanstma arm istiyordu. Metnin bi-im" nite ik ve nice ik de(iCken eri i-inde bitkise bir yapya sahip o masn istemekteydi. \@o(ay iA emek" K5kten ?ap ara" Yaprak sap arna" Yaprak ara" Zi-ek sap aV rina" Zi-ek ere ,e-mek ,0Ae dir.\ 8asviri" bitkide ne kadar

\ 3.

2 8ourre=ort" E ementi de /otaniTue" s. DD2. $ Linne" 'hi osophe /otaniTue" s. %$$. #* a,e" s. ::#4de" insan v0cudunun ya boyut ary a ya da 5Ae ik e bi-im eriy e i k 5rnek o abi ecek b5 0m erini saymaktadr6 sa- ar" trnak ar" baCparmak" karC" ,5A" ku ak" parmak" ,5bek" penis" diCi ik or,an" meme. ## a,e. s :%2V:%$.
202

`\ mp
i>r
d

\7i\

b5 0m varsa o kadar baC (a ayrma" ama b5 0m ere i iCkin o an ar b0y0k punto ar a" \b5 0m erin b5 0m eri\nin -5V A0m enmesini k0-0k har= er e basmak ,erekmektedir. 8pV k tas a(n Ck ve ,5 ,e oyun ary a tamam ayan bir resV sam ,ibi" bitkiye i iCkin o arak baCka kaynak ardan bi inen Cey er ek enecektir6 \8asvir" bitkinin t0m tarihini tam o aV rak i-erdi(i ,ibi" ad arn" yapsn" dCsa b0t0n0n0" do(aV sn" ku anmn da i-erecektir.\ @i e aktar an bi ,i" oraya kaA makta ve okuyucunun ,5A eri 5n0nde" sa= bi-imini yeniden o uCturmaktadr. Kitap" bitki t0r eri bah-esi ha ine ,e mektedir. Qe bunun" do(a tarihini t0m kapsam i-inde temsi edemeyen bir sistem eCtiricinin d0C0 o du(u s5y enV mesin. Linne4nin eAe i karCt o an /u==on4da da ayn yap vardr ve ayn ro 0 oynamaktadr6 \G5A em y5ntemi" bi-iV me" b0y0k 0(e" -eCit i b5 0m ere" bun arn say arna" koV num ara" nesnenin 5A0ne y5ne ecektir.\#% /u==on ve Linne ayn tab oyu koymaktadr ar. bakC ar" nesne erin y0AeyinV deki ayn temas y0Aeyiy e meC,u d0r. tab o arndaki ayn siyah kutu ar ,5r0 meyeni be ir emektedir er. ayn aydnV k ve =ark edi ir a an ar kendi erini ke ime ere sunmaktaV dr ar. 8emsi in yap arac (y a" karCk bir Ceki de ve eCan V k bi-imi i-inde verdi(i Cey" bu sayede -5A0m enmiC ve diV in -iA,ise a- mna sunu muC o maktadr. Uitekim tasvir" bak an Ceye naAaran" c0m e i=ade etti(i temsi e naAaran ne ise odur6 unsur be unsur diAi ha ine soku mas. !akat di in" ampirik bi-im a tnda" bir c0m e teorisiy e bir de ek em eCV me teorisini ,erektirdi(i hatr anmaktadr. +0m e kendinV de boC o arak ka maktayd. ek em eCmeye ,e ince" ancak o mak =ii inin ,5r0nen veya ,iA i iC eviy e ba( anmC o maV s koCu u a tnda" ,er-ekten s5y emi meydana ,etirebi V

Kelimeler ve eyler

mekteydi. @o(a tarihi bir bi im" yani bir di dir" ama teme i
12 Buff"#, *a#iere de +raiter l,-ist"ire .aturel/, +"0lu 1serler, 2. 1, s. 21.

?n= andrmak

%*:

o an ve iyi kuru muC bir di dir6 c0m ese a- m" b0t0n hak ara sahip bir ek em eCmedir. unsur arn -iA,ise diAi ha ine soku mas" temsi i aCikMr ve evrense o an bir tarAa ,5re b5 0m ere ayrmaktadr. /5y ece ayn temsi " o duk-a -ok sayda 5nermeye 9c0m e> yer verebi ir" -0nk0 onu meydana ,etiren ke ime er" onu =ark tarA ar a ek em eCtirV mektedir. tek ve ayn hayvan" tek ve ayn bitki" temsi den di e do(ru yapnn h0k0mran (nn o mas 5 -0s0nde" ayV n Ceki de tasvir edi ecek erdir. K asik -a(da do(a tarihinin t0m a ann kat eden yap teorisi" di in i-inde c0m e 95nerV me> ve ek em eCme tara=ndan oynanan ro eri" tek ve ayn iC evin i-inde -akCtrmaktadr. Qe do(a tarihinin o abi ir i(i mathesis4e bu yo dan ba(V anmaktadr. Uitekim" ,5r0 ebi ir a ann t0m0" t0m de(erV eri miktar o arak de(i se bi e" en aAndan tamamen a-k ve her Aaman son u bir tasvir e be ir enebi en bir de(iCken er sistemine indir,emektedir. Ey eyse" do(a var k ar arasnV da 5AdeC ik er sistemi ve =ark k ar d0Aeni kurmak m0mV k0nd0r. <danson" /otani(in bir ,0n tamamen matematik bir bi im o arak e e a nabi ece(ini ve burada" cebir ve ,eV ometri a anndaki ,ibi prob em er kuru abi ece(ini d0C0nV mekteydi6 \uyuAot ar ai esiy e" hanme eri ai esi arasndaV ki ayr ma veya tartCma hattn be ir eyen en hassas noktaV y bu mak\. <pocin er i e /ourrache ar arasnda" tam ortaV da yer a an" bi inen9do(a veya yapay o masnn 5nemi yoktur> bir bitki t0r0n0 bu mak.#: Qar k arn d0nya 0AeV rinde ki b0y0k da( m" yapnn yardmy a" ayn anda hem betimse bir di in ardCk (nn i-ine hem de ,ene d0Aen bi imi o acak bir mathes s4m a anna ,irebi ir. Qe bu -ok karmaCk kurucu i iCki" ,5r0nenin tasviri4nin aCikMr basit iV (i i-inde ihdas edi mektedir. /0t0n bun ar" do(a tarihinin kendi nesnesi i-inde taV
#: <danson" !ami e des ' antcs" #" Ens5A" s. +.+#. %*3 Ke ime er ve ey er

nm anab mesi a-sndan" b0y0k bir 5neme sahiptir. /u nesne" iC eyiC er veya ,5r0nmeyen doku ar tara=ndan deV (i " y0Aey er ve hat ar tara=ndan sunu maktadr. /itki ve hayvan or,anik birim erinin i-inde" or,an arn ,5Ae ,5r0V n0r b5 0m enmesi i-inde ,iderek ,5r0 ebi ir ha e ,e mekV tedir er. ?o unum veya i- sv ar o madan 5nce" pen-e er veya toynak ar" -i-ek er ve meyve er. @o(a tarihi" eCan " biV tiCik" i-se bir tabiyet veya 5r,0t enme i iCkisi o mayan" ,5V Ae ,5r0n0r bir de(iCken er mekMnn kat etmektedir. <naV

tomi aQ11. ve aQ111. y0Ay arda" R5nesans4ta sahip o du(u ve +uvier4nin d5neminde yeniden kaAanaca( y5n verici ik ro 0n0 kaybetmiCtir. bunun nedeni" bu d5nemde merakn aAa mC o mas veya bi ,inin ,eri emesi de(i de" ,5r0 ebiV ir ve i=ade edi ebi ir4in teme d0Aeninin artk bedeninin kaV n ( i-inden ,e-miyor o masdr. /otani(in epistemo oHik 5nce i(i" iCte bu durumdan kaynak anmaktadr6 -0nk0" keV ime erin ve Cey erin ortak a an" bitki er i-in" hayvan arnV kinden -ok daha konuksever" -ok daha aA \karan k\ bir tab odan meydana ,e mekteydi. do aysA o arak a , anabiV en de(iCken erden hareket e o uCturu an sn= andrmaya daya bi ,i" bitki erdeki o uCturucu or,an arn -o(unun" hayvan arda o mayan bir Ceki de ,5Ae ,5r0n0r o mas 5 V -0s0nde" botanik M eminde hayvan ar M emindekinden daV ha Aen,in o muCtur. @emek ki sk k a ve o a(an o arak s5y eni en Ceyi tersine -evirmek ,erekmektedir6 aQ11. ve aQ111. y0Ay arda ince enenin sn= andrma y5ntem erine aktar masnn nedeni" botanik e i ,i eni mesi de(i " bi ,iV nin ancak ,5r0 ebi ir i(inin sn= andr d( bir mekMnda m0mk0n o abi mesiyd. bitki ere i iCkin bi ,i" hayvan ara i iCkin o anna 0ste ,e mek Aorundayd. /otanik bah-e eri ve do(a tarihi kabine eri" kurum ar d0Aeyinde" bu b5 0m ere ayrma =aa iyetinin ,erek i taV mam aycsyd ar. Qe bun arn k asik k0 t0r a-sndan
?n= andrmak
%*D

5nem eri" esas o arak ,5r0 mesine iAin verdik eri Cey ere de(i " ,iA edik erine ve bu en,e eme yo uy a Auhur etmesiV ne o anak verdik erine ba( dr6 anatomiyi ve iC eyiCini ,iAV emekte" or,aniAmay sak amakta" b5y ece bun arn ,er-eV (ini bek eyen ,5A erin 5n0nde" bi-im erinin ,5Ae ,5r0n0r en,ebe erini" unsur ar" da( m tarA ar ve boyut ary a birV ikte ortaya -karmaktadr ar. /un ar" yap an arn" karakV ter erin bi eCtik eri ve sn= andrma arn serpi dik eri meV kMnn d0Aen i kitabdr ar. aQ111. y0Ay n sonunda" +uviV er bir ,0n Museum4a sa dracak" b0t0n kavanoA ar kracak ve hayvann ,5r0 ebiPr i(ine i iCkin b0t0n k asik haAineyi parampar-a edecektir. Lamarck4n hi-bir Aaman onay amaV yaca( bu tasvir krc hareket" tannmas i-in ne kay," ne cesaret" ne de o abi ir i(in o du(u bir sr karCsndaki yeni bir merak ,5stermemektedir. Zok daha vahim bir Cey o aV rak" /at k0 t0r0n0n do(a mekanndaki s-ramah bir deV (iCimi be irtmektedir6 8ourne=ort4un" Linne4nin" /u==on4un" <danson4un verdik eri an amdaki" ayn Aamanda /oissier de ?auva,es4n ,5r0 ebi ir4in tarihse bi ,isiy e" ,5r0 emeV Ain" sak nn ve neden erin =e se=i bi ,isini At aCtrd( AaV

man y0k edi(i an amdaki#3 tarih4m sonu. ve bu ayn AaV manda" anatomiyi sn= andrmann yerine" or,aniAmay yapnn yerine" i- tabiyet ,5r0 ebi en karakterin yerine" diV Aiyi tab onun yerine ikame ederek" hayvan arn ve bitki eV rin d0A ve beyaA 0Aerine siyah o arak nakCedi miC o an esV ki d0nya arnn 0Aerine" yeni enmiC bir ad a tarih deni eV cek o an koskoca bir derin Aaman kit esinin d5k0 mesine iAin verecek o an Ceyin de baC an,cdr. 1Q K<R<K8ER Yap" kendini bir cins di 5ncesi sn= andrma sayesinde diV
#3 /oissier de ?auva,es" Uoso o,i= MtthodTue" s $#V$%" !r" Zev" Lyon" #))%.
%*&

in i-ine aktarabi en" Cu ,5r0nenin iCaret edi mesidir. !akat bu Ceki de e de edi en tasvir" bir 5Ae ad bi-iminden daha baCka bir Cey de(i dir6 her bireyin" kendi kat bireyse i(ini korumasna iAin vermekte ve ne onun ait o du(u tab oyu" ne onu -evre eyen komCu uk ar" ne de iC,a etti(i yeri di e ,etirmektedir. 8amamen ve ya nAca iCarettir. Qe do(a tariV hinin di ha ine ,e ebi mesi i-in" tasvirin \cins ad\ ha ine ,e mesi ,erekir. Kendi i(inden di in i-inde ya nAca teki temsi ere i iCkin o an i k iCaret erin" k5ken erini ey em diV inden ve i ke k5k erden a dktan sonra" t0retme sayesinV de nas yavaC yavaC daha ,ene de(er er kaAandk ar ,5V r0 d0. !akat" do(a tarihi iyi yap mC bir di dir6 t0retmenin ve onun bi-iminin Aor amasn kabu etmeme idir" hi-bir etimo oHiye y0A vermeme idir.#D G0nde ik di in ayr tuttukV arn" tek ve ayn iC emin i-inde bir eCtirme0dir6 ayn anda hem b0t0n do(a var k ar kesin bir Ceki de iCaret etme iV dir hem de on ar birbir erine yak aCtran ve di(er erinden ayran 5AdeC ik eri ve =ark k ar sisteminin i-ine yer eCtirV me idir. @o(a tarihi tek bir kerede" kesin bir iCaret etme i e e,emen o unmuC bir t0retme4yi sa( ama dr. Qe tpk yap teorisi" ek em eCme i e c0m eyi birbir erinin 0Aerine d0C0rV d0(0 ,ibi karakter teorisi de ayn Ceki de" iCaret eden deV (er eri ve bun arn i-inde t0redik eri mekMn 5AdeC eCtirV mek Aorundadr. 8ourne=ort" \bitki eri tanmak" tam o aV rak" on ara ksm arnn birka-nn yapsna naAaran veri V miC ad an bi mektir... /itki eri birbir erinden 5Ase o arak ayran karakter =ikri" her bitkinin ady a de(iCmeA bir Ceki V de bir eCtiri miC o ma dr.\#& Karakter be ir emek" hem ko ay hem de Aordur. Ko ayV dr" -0nk0 do(a tarihi bir ad sistemini" -5A0m enme eri ,0- o an temsi erden itibaren de(i de" tasvir eri i-inde
#D 0nne" 'hi osophie /otaniTue" p. %D2. #& 8ourne=ou" E tmen s de /otaniTue" s. #V%. ?n= andrmak %*)

Ke ime er ve ey er

-oktan a-m anmC o an bir di den itibaren kurmak duruV mundadr. <d andrma ,5r0 enden hareke e de(i de" yapV nn s5y emin i-ine Aaten aktarmC o du(u unsur ardan itiV baren yap acaktr. /u birinci" ama kesin ve evrense di den hareket e" ikinci bir di inCa etmek s5A konusudur. !akat ortaya hemen teme bir ,0- 0k -kmaktadr. /0t0n do(a var k ar arasndaki 5AdeC ik eri ve =ark k ar be ir eyebi V mek i-in" bir tasvirin i-inde Aikredi miC o mas muhteme her -iA,iyi hesaba katmak ,erekir. E(er Aor u(u yenmeye ve karC aCtrma -a Cmasn snr andrmaya iAin verecek teknik er o masayd" do(a tarihinin ortaya -kmasn u aCV amaA bir ,e ece(e erte eyecek o an" bitimsiA bir -aba. /u teknik erin iki tipten o duk arn" apriori =ark etmek m0mV k0nd0r. Ya benAer ik erin says a-k-a -ok =aA a o du(unV dan 5t0r0" =ark k arn say arnn be ir enmesinin uAun s0rmeyece(i" ampirik o arak o uCturu muC ,rup arn i-inV de" toptan karC aCtrma ar yapmak. ve b5y ece 5AdeC ik eV rin ve =ark k arn o uCturu masn yavaC yavaC sa( amak. Ya da" kendini sunan b0t0n birey erin s0rek i ik ve de(iV Cim eri ince enecek o an -iA,i erin son u ve nispeten snrV bir b0t0n0n0 se-mek. /u sonuncu usu e ?istem ad veV ri mektedir. @i(erine ise Y5ntem deni mektedir. /un ar" tpk /u==on i e Linne4nin" <danson i e <ntoineVLaurent de ;ussieu4n0n At aCtr dk ar ,ibi At aCtr maktadr ar. 8pV k do(ann kat ve a-k bir kavranCy a" onun akraba k aV nmn ince ve do aysA a , anCnn At aCtr d( ,ibi. 8pk hareketsiA bir do(aya i iCkin =ikir e" ara arnda i etiCim kuV ran" birbir erine karCan ve be ki de baA ar birbir erine doV n0Cen var k arn kaynaCmah bir s0rek i i(ine i iCkin =ikrin At aCtr0d( ,ibi... !akat esas nokta" do(ann bu b0y0k vahiy erinin -atCmasnn i-inde de(i dir. /u -atCma daha -ok" do(a tarihini bir di o arak o uCturmann iki bi-imi arasndaki tercihi bu noktada m0mk0n ve ka-n maA k V
%*2

mC o an ,erekir ik Cebekesinin i-indedir. Geriye ka ann tamam" mantksa ve ka-n maA sonu-tan ibarettir. ?istem" tasvirinin 5Aen e -akCtrd( unsur arn arasnV dan baA arnn snr arn be ir emektedir. /un ar" ayrcaV k ve ,er-e(i s5y emek ,erekirse" teke ci o an yapy taV nm amaktadr ar. bundan sonra bu yapya i iCkin o arak" 5AdeC ik erin ve =ark k arn b0t0n0 ince enecektir. /u unsur ardan birine y5ne ik o mayan her =ark k" =arksA k say abi ecektir. E(er Linne ,ibi yaparak" karakteristik nokV ta o arak \meyve verme iC eminin b0t0n ayr ksm ar\ seV -i ecek o ursa"#) bir yaprak veya sap veya k5k veya yaprak

Ke ime er ve ey er

sap =ark" sistematik o arak ihma edi mek Aorunda ka aV caktr. <yn Ceki de" bu unsur ardan birine ait o mayan hi-V bir 5AdeC i(in" karakterin tamamnda bir de(eri o mayaV caktr. /una karC k" bu unsur ar iki bireyde benAer o dukV arnda" ortak bir ad a maktadr ar. nat- 5AdeC ik erin ve =ark k arn yeri o arak se-i en yap" karakter ad veri en Ceydir. Linne4ye ,5re karakter" \i k t0r0n meyve vermesiV nin o abi ecek en 5Aen i tasvirinden\ meydana ,e ecektir. +insin di(er t0m t0r eri" uyumsuA nokta arn dCta braV k masy a" birincisiy e kyas anacaktr. /u -a Cmadan sonV ra" karakter nihayet o uCur.\#2 ?istem" -kC noktas itibariy e key=idir" -0nk0 ayrcaV k yapya y5ne ik o mayan her =ark ( ve her 5AdeC i(i bi in- i bir Ceki de ihma etmektedir. !akat bu tekni(in saV yesinde" bir ,0n do(a bir sistemin keC=edi mesini en,e eV yecek hi-bir Cey yoktur" karakterin i-indeki b0t0n =ark V k ara" bitkinin ,ene yapsnn i-indeki ayn de(erden =ark k ar tekab0 edecektir. ve bunun tersine" ortak bir karakter a tnda bir araya ,etiri miC o an b0t0n birey er veV a b0t0n cins er" ksm arnn her birinde ayn benAer ik
#) Linne" 'hhsophe.... p. #$%. #2 a,e" p #$:. ?n= andrmak %*$

i iCkisine sahip o acak ardr. !akat do(a sisteme" ancak keV sin bir yapay sistem veya en aAndan bitki er veya hayvanV ar M eminin baA nokta arnda o uCturu an yapay bir sisteV min kuru masndan sonra u aC abi ir. Linne iCte bu nedenV den 5t0r0" kendi sistemi i-in \ka c o an her Ceyi tamamen bi meden"\#$ do(a bir sistem kurmaya ka kCmamaktadr. KuCkusuA" do(a y5ntem \botanik-i erin i k ve son istek eV ri\ni meydana ,etirmektedir ve bu y5ntemin b0t0n \par-aV an\" tpk Linne4nin + asses ' antaroum44da biAAat yapt( ,ibi" \b0y0k bir 5Aen e araCtr ma dr ar.\%* =akat kesin bir tamam anmC bi-imi hen0A ortaya bu unmayan bu doV (a y5ntem o maynca" \yapay sistem er mut aka ,erek iV dir er.\%# Lste ik" sistem ,5re idir6 isteni en ksmi ikte iC ev ,5V rebi ir. E(er se-i en karakter" -ok sayda de(iCken e bir ikV te" ,eniC bir yapdan meydana ,e miCse" =ark k ar bir biV reyden di(erine ,e-i di(inde Vbun ar birbir erine -ok yakn o sa ar bi eV" -ok -abuk ortaya -kacak ardr6 karakter bu durumda d0ped0A tasvire benAemektedir.%% E(er bunun tersine" ayrca k yap darsa ve aA sayda de(iCken i-eriV yorsa" =ark k ar nadir o acak ve birey er kompakt kit e er ha inde ,rup anacak ardr. Karakter" e de edi mek isteni en sn= andrmann ince i(inin iC evinde se-i ecektir. 8ourneV

V""i cn sb hi =o4 d 4i4

4 G*G

=ort cins eri be ir emek 0Aere" karakter o arak -i-ek i e meyve bi eCimini se-miCtir. /unu" +esa pin4in yapt( ,ibi" bun arn bitkinin en yarar b5 0m eri o ma arndan 5t0r0 de(i de" saysa a-dan memnuniyet verici bi eCim ere iAin verme erinden 5t0r0 se-miCtir6 nitekim" di(er b- b5 0mV den 9k5k er" sap ar ve yaprak ar> a nan unsur ar" bir arada
#$ Linne" ?ystema Uaturae" p. #%. %* Linne" 'hi osophie..." p. )% %# Linne" ?ystema..." p #% %% \80r0n do(a karakteri tasvirdir\" Linne" 'hi osophie. ." s. #$:. \S#* Ke ime er ve ey er

vVHk ds r\

dk arnda -ok =aA a" teker teker a ndk arnda da -ok aAdr ar.%: Linne" her biri d5rt de(iCken Vsay" bi-im" koV num ve oranV i-eren :2 0reme or,annn" t0r0 tanm amaV a yeter i o an D.))& dC bi-ime o anak verdi(ini hesap aV mCtr.%3 E(er cins erden daha ka aba k ,rup ar e de edi V mek isteniyorsa" 5rne(in ya nAca erkek ik veya ya nAca diCi ik or,an ar ,ibi daha kst karakter ere 9\botanik-i eV rin 0Aerinde an aCma sa( adk ar yapay karakter er\> baCV vurmak ,erekmektedir6 b5y ece sn= ar ve takm ar ayrV mak m0mk0n o acaktr.%D /5y ece hayvan ar M eminin veya bitki er M eminin t0m a an -er-eve enebi ecektir. Ber ,rup bir ad a abi ecektir. Ey esine ki" bir cins" tasvir edi meye ,erek ka maksAn" i-ine yer eCtiri di(i =ark b0t0n erin ad ary a" -ok b0y0k bir kesin ik e iCaret edi ebi ecektir. /u cinsin tam ad" en y0ksek sn= ara varana kadar ihdas edi en karakter erin t0m Cebekesini kat etmektedir. !akat Linne4nin iCaret ettiV (i 0Aere" bu ad ko ay k ,erek-esiy e" ksmen \sessiA\ ka V ma dr 9sn= ve takm ad andr mamaktadr>" =akat di(er b5 0m \ses i\ o ma dr6 cins" t0r ve -eCit ad andn ma V dr.%& Esas karakteri i-inde bu Ceki de tannan ve ondan itiV baren iCaret edi en bitki" ayn anda hem onu tam o arak iCaV ret edeni hem de onu kendine benAeyen ere ve ayn cinse mensup o an ara ba( ayan 9demek ki" ayn ai eye ve ayn takma> akraba ( be irtme idir. <yn Mnda hem 5Ae adn hem de i-ine yer eCti(i b0t0n cins ad ar diAisini 9aCikMr veV ya ,iA i> a mC o acaktr. \?oy ad" e(er deyim yerindeyse" biAim botanik cumhuriyetimiAin has parasdr.\%) @o(a taV rihi" \d0Aen eme ve ad andrma\ o an teme ,5revini yeriV
%: %3 %D %& %) 8ourne=ort" E emen s..." s. %). Linnm" 'hi osophie..." p. #&). LVinne" ?ys eme ?e]ue Mes Q9,ttau]" s. %#. Hnne" 'hi osophie..." p. %#%. a,ec s. %23. %# #
%2

?m= andrmak

ne ,etirmiC o acaktr. Y5ntem" ayn sorunu -5Amek 0Aere" baCka bir teknikV

tir. Karakter o arak hiAmet edecek unsur arVaA veya -okV" tasvir edi en b0t0n 0k i-inde b5 0m ere ayrmak yerine" Y5ntem on ar tedricen -karsamaya dayanmaktadr. ZkarV sama burada" -kartma an amnda a nma dr. Key=i o arak se-i en veya 5nce bir karC aCmann rast ants tara=ndan sunu an bir cinsten yo a -k maktadr V<danson4un ?eneV ,ea bitki erinin ince enmesinde yapt( budurV.%$ /u cins" t0m b5 0m erine ,5re tam o arak tasvir edi mekte ve de(iCV ken erin onda a dk ar b0t0n de(er er saptanmaktadr. /ir sonraki cins i-in bu yeniden baC amaktadr. bu cins de temsi in key=i i(i tara=ndan sunu muC o maktadr. tasvir i k se=erindeki kadar tam o ma dr" ancak Cu =ark a bir ikV te. birinci tasvirde Aikredi miC o an hi-bir Cey ikincisinde tekrar anmama dr. Ya nAca =ark k ar Aikredi mektedir. L-0nc0s0 de" i k ikisine naAaran bu Ceki de tasvir edi mekV te ve iC em b5y e s0r0p ,itmektedir. Ey esine ki" her Ceyin sonunda" b0t0n bitki erin =ark -iA,i eri bir kere 9ama asV a bir kereden =aA a de(i > Aikredi miC o maktadr. Qe sonV radan yap an ve iC er i er edik-e ha=i= eyen tasvir eri" i k yap an arn etra=nda ,rup andrarak" i ke kaos boyunca" akraba k arn ,ene tab osunun resmedi di(i ,5r0 mekteV dir. Ber cinsi veya t0r0 =ark aCtran karakter" sessiA 5AdeCV ik er taban 0Aerinde Aikredi en tek -iA,idir. <s nda b5yV esine bir teknik" hi- kuCkusuA en ,0veni ir o andr" =akat var o an t0r erin says o kadar =aA adr ki" iCin sonuna varV mann o ana( o mayacaktr. <ncak" karC aC an cins erin ince enmesi" b0y0k \ai e er\in" yani cins erin ve t0r erin on arn i-inde o duk-a b0y0k sayda 5AdeC i(e sahip o V
%2 a,e" s. #D#. 8am o arak iCaret etine ve t0retme iC ev erine denk d0Cen bu iki iC ev" karakter er tara=ndan ,aranti edi mektedir er" hu iC ev eri di de cins ad yerine ,etirmektedir. %$ <danson" Bistoire Uature e du ?ini,a " 'aris" #)D).

V<

.H s G;M ?H

d? iGt

77rd ioi

%#%

duk ar -ok ,eniC ,rup arn var (n a-(a -karmaktadr. Qe bu 5AdeC ik erin says o kadar b0y0kt0r ki" bun ar kenV di erini en aA ana itik nite ikteki bakCa bi e" -ok miktardaV ki -iA,iy e iCaret etmektedir er. b0t0n Renoncu es cins eri arasndaki veya b0t0n <conit t0r eri arasndaki benAer ik" duyu ar tara=ndan do aysA o arak a , anmaktadr" tCin sonsuA ha e ,e memesi i-in" ,iriCimi bu noktada tersine -eV virmek ,erekir. <CikMr bir Ceki de tannan ve i k tasvir erin ana -iA,i eri sanki k5r emesineymiC ,ibi tanm ad(b0y0k ai e er kabu edi mektedir. imdi poAiti= bir Ceki de be ir eV nen" bu -iA,i erdir. daha sonra" aCikMr bir Ceki de on ara mensup o an bir t0r veya cinse rast and(nda" bun arn sanki do(a -er-eve erini meydana ,etiriyormuC ,ibi o an di(er erinden han,i =ark k ar a ayr dk arn iCaret etmek

Ke ime er ve ey er

yeter i o acaktr. Ber cinsin tannmas" bu ,ene karakterV eCtirmeden hareket e ko ayca sa( anacaktr6 \L- M emden her biri" ara arnda -arpc i iCki er o an b0t0n var k ar biV r araya top ayacak bir-ok ai eye b5 ece(iA" bu ai e erin i-erV dik eri var k arn ,ene ve 5Ae karakter erinin t0m0n0 ,5Aden ,e-irece(iA\. bu Ceki de \bu var k arn hepsinin do(a ai e eriy e i iCki endiri di(inden emin o unabi ecekV tir. b5y ece iCe sansar ve kurttan" k5pek ve aydan baC ayaV rak ayn ai eden hayvan ar o an as an" kap an" srt an koV ayca tannacaktr.\:* ?istem i e y5ntemi At aCtrann ne o du(u hemen ,5V r0 mektedir. Ya nAca tek bir y5ntem o abi ir. -ok sayda sistem icat edi ebi ir ve uy,u anabi ir. <danson bun ardan a tmC beC tanesini tanm amCtr.:# ?istem" t0m a- m i-inde key=idir" =akat de(iCken er sistemi VkarakterV baCV an,-ta bir keA tanm andktan sonra onu de(iCtirmek" ona bir Cey er ek emek" ondan bir tek unsur o sa bi e bir Cey er
NI <danson" +ours diistoire UaturePe" s #)" #))%" #23D yay :# <danson" !ami es des ' antes" 'aris" #)&:. ?n= andrmak %#:

-kartmak o anaksAdr. Y5ntem" Cey eri birbir erine akraba k an b0t0nse benAer ik er tara=ndan dCtan dayat mCtr. baC an,- noktasnda tasvire -ok yakn o arak durmaktadr. ama ampirik o arak tanm ad( ,ene karaktere" kendi eriV ni dayatan de(iCik ik eri ,etirmesi her Aaman m0mk0nd0r6 bir hayvan veya bitki ,rubu i-in 5Ase o du(u san an bir -iA,i" ayn ai eye mensup baA arnn bir 5Ae i(inden ibaret o abi ir. y5ntem kendini her Aaman d0Ae tmeye haAr o V ma dr. <danson4un da dedi(i ,ibi" sistem \hesap amadaki hata konum\ ,ibidir6 bir karardan kaynak anmaktadr" ama tamamen tutar o mak Aorundadr. y5ntem bunun tersine" \,ene bir kavram a i=ade edi en ve b0t0n bu nesV ne ere uy,u anabi en herhan,i baA an aCma ar veya benV Aer ik er tara=ndan yakn k nan o ,u ar veya nesne erin herhan,i bir Ceki de d0Aen enmesidir. ancak bu teme kavV ram veya bu i keyi mut ak" de(iCmeA veya istisnas o maV yacak kadar ,ene o arak kabu etmemek ,erekir... Y5ntem kendi i ke erine y5ne ik o arak sahip o du(u =ikre ,5re =ark aCmaktadr. yaAar bun ar y5ntemin i-inde de(iCken" sistemin i-inde mut ak o arak kabu etmektedir.\ :% Lste ik sistem" hayvann veya bitkinin yap ar araV smda" ancak eC,0d0m i iCki eri bu abi ir6 -0nk0 karakter" iC evse 5neminden 5t0r0 de(i " bi eCtirici etkin i(inden 5t0r0 se-i miCtir. bireyin i- hiyerarCisinde" Cu diCi ik or,aV nbi-iminin" bu erkek ik or,an d0Aen eniCinin Cu veya bu yapya yo a-t(n kant ayan herhan,i bir Cey yoktur. bunV

ar \5Ae yap ar\dan baCka bir Cey de(i erdir6:: d0C0k saV y ar" ya nAca nadir o ma arndan kaynak anmaktadr" oyV sa -enek ve tacn eCit b5 0n0m0" sk (ndan baCka bir deV ,ere sahip de(i dir.:3 /una karC k" y5ntem en ,ene 5AV
:% a,e" c. 1" 5ns5A. :: Linne" 'h0osophe..." p. #*D. :3 a,e" s. $3. %#3 Ke ime er ve ey er

deC ik er ve =ark k ardan" daha seyrek o an arna do(ru ,itti(inden" dikey tabiyet i iCki erini a-(a -kartabi ir. UiV tekim" be i bir ai enin i-inde hi-bir Aaman yadsnamayaV cak kadar 5nem i karakter erin ,5r0 mesine iAin vermekteV dir. ?isteme naAaran tersine d5n0C -ok 5nem idir6 en esasV karakter er" en ,eniC ve en ,5Ae ,5r0n0r Ceki de ayn aiV e erin =ark edi mesine iAin vermektedir er" oysa 8ourneV =ort4a veya Linne4ye ,5re" esas o arak karakter t0r0 tanmV amaktayd. ve sn= ar ve takm ar ayrmak i-in yapay bir karakter se-mek 0Aere" do(abi imci erinin \an aCma\syeV ter i o maktayd. Y5ntemde" bu iC tabiyet erin ,ene 5r,0V enmesi" de(iCken erin sabit bir donanmn yan amasna aktarmna 0ste ,e mektedir. /u =ark k ara ra(men" sistem ve y5ntem ayn episteV mo oHik kaidenin 0Aerinde yer a maktadr. /u kaide tek bir c0m ey e tanm anabi ir6 k asik bi ,inin i-inde ampirik biV rey erin tannmas ancak m0mk0n b0t0n =ark k arn s0V rek i" d0Aene soku muC ve evrense tab osu 0Aerinde m0mV k0n o abi ir. /itki erin ve hayvan arn 5AdeC i(i" aQ1" y0AV y da poAiti= dam,a 9-o(u Aaman ,5r0n0r" ama baAen ,iAV i> tara=ndan sa( anmaktayd6 bu" 5rne(in -eCit i hayvan cins erini ayryordu" s5A konusu o an bun arn ara arndaV ki =ark k ar de(i " bu kuC ardan birinin ,ece av anmas" di(erinin su 0Aerinde yaCamas" bir di(erinin can et e besV enmesi idi.:D Ber var k bir dam,a taCmakta ve cins kenV di kendini iCaret etmekte" bireyse i(ini di(er erinden baV (msA bir Ceki de i an etmekteydi6 di(er cins er var o maV yabi ir erdi" bu durumda tanm ama kstas ar" ,5r0 ebi ir ka makta tek baC arna o an ar i-in de(iCmeA erdi. !akat aQ11. y0Ay dan itibaren" iCaret er ancak" temsi erin 5AdeCV ik er ve =ark k ara ,5re yap an -5A0m eme erinde bu uV nur ha e ,e miC erdir. /unun an am" her iCaretin di(er b0V
:D KrC. ' /e on" Bistoire de a b ature des Iiseau]. ?n= andrmak %#D

t0n m0mk0n iCaret er e be i bir i iCki i-inde yap mak AoV runda o du(udur. /ir bireye 5A,0 o arak ait o an Ceyi bi V mek" 5n0nde ya di(er erinin b0t0n0n0 sn= andrmann ya da sn= andrma o ana(nn bu unmasdr. EAdeC ik ve onu vur,u ayan Cey" =ark k arn tortusu tara=ndan tanmV

anmaktadr. /ir hayvan veya bir bitki" onda kayt o arak bu unan bir iAin iCaret etti(i Vveya a-k etti(iV Cey de(i dir. o baCka arnn o mad( Ceydir. ancak on ardan ayr d( sV nrda" kendinde var o maktadr. Y5ntem ve sistem" 5AdeCV ik erin" =ark k arn ,ene Cebekesini tanm amann iki biV -iminden ibarettir er. @aha sonra ar" +uvier4den itibaren" cins erin 5AdeC i(i ayn Aamanda bir =ark k ar oyunuy a da saptanacaktr. ama bu =ark k ar" kendi i- ba(m k sistem erine 9iske et" so unum" do aCm> sahip o an b0y0k or,anik birim er taban 0Aerinde ortaya -kacak ardr6 omur,asA ar ya nAca omur,a arnn o mamasy a de(i " ayn Aamanda be i bir so unum tarAy a" bir do aCm tipiV nin var (y a ve poAiti= bir birimi resmeden tam bir or,aV nik tutar k a tanm anacaktr. Ir,aniAmann i- yasa ar" di=eransiye karakter erin yerine ,e-erek" do(abi iminin nesnesi ha ine ,e ecek erdir. @o(a tarihin baCat ve kurucu sorunu o arak sn= andrma" bir dam,a teorisiy e bir or,aV niAma teorisinin arasna" tarihse ve Aorun u o arak yer eCV miCtir. Q ?LREKLLK QE !EL<KE8 @o(a tarihi ha ine ,e en bu iyi yap mC di in ,5be(inde" bir sorun var o maya devam etmektedir. Ber Ceyin sonunV da" yapsnn karakter ha ine d5n0Cmesi hi- m0mk0n o V mayabi irdi ve cins ad da" hi-bir Aaman 5Ae addan do(maV yabi irdi. 8asvir erin" bir bireyin -ok -eCit i unsur arn bir sonrakine ve bir cinsinki eri bir di(erine yaymayaca(n ve b5y ece" bir cins ad o uCturma ,iriCiminin daha baCtan diV
%#&

namit enmeyece(ini kim ,aranti edebi ir_ Ber yapnn diV (er erinden tam o arak tecrit edi memesini ve bireyse bir dam,a ,ibi iC ememesini kim sa( ayabi ir_ En basit karakV terin ortaya -kabi mesi i-in" yapnn en aAndan bir unsuV runun" bir baCkasnn i-inde kendini tekrar amas,erekir. Z0nk0" cins erin d0Aene soku masna iAin veren =ark kV arn ,ene d0Aeni" be i bir benAeCme oyununu ,erektirV mektedir. /u sorun" yukarda di e i iCkin o arak rast ad(V mA a eCbi-im idir6:& bir cins adn m0mk0n o abi mesi i-in" Cey erin arasnda iCaret eden unsur arn sonunda ortak aCa iCaret etme er o uCturmak 0Aere" temsi er boyunca koCuCV turma arna" on arn y0Aey erine kayma arna" trnak armV on arn benAer ik erine ,e-irme erine iAin veren Cu do ayV sA benAer i(in bu unmas ,erekmekteydi. !akat" ad arn yavaC yavaC ,ene de(er erini a dk ar bu retorik mekMn resmedebi mek i-in" ne bu benAer i(in stat0s0n0n ne de ,er-ek teme inin o up o mad(n be ir emeye ihtiya- vard.

Ke ime er ve ey er

haya ,0c0ne yeteri kadar iktidar sa( anmas yeter i o makV tayd. <ncak" iyi yap mC di o an do(a tarih i-in" haya ,0c0n0n bu kyas ar yeter i ,aranti de(erine sahip o aV maA ar. ve Bume4un deney i-indeki tekrar Aorun u(una taV Cd( k5kten kuCkuyu at atacak -areyi" onun tehdidini her di ,ibi hisseden do(a tarihinin bu mas ,erekiyordu. @oV (a4da s0rek i ik o mas ,erekiyordu. ?0rek i bir do(aya y5ne ik bu ta ep" sistem erde ve y5ntem erde tamamen ayn bi-imde de(i dir. ?istemci er i-in" s0rek i ik sadece" karakter erin a-k-a =ark edi me eriV ne iAin verdi(i -eCit i b5 ,e erin" hi-bir kr( o mayan -aV kCma arndan ibarettir. karakter o arak se-i en yapnn" cins erin b0t0nse a annda a abi ece(i de(er erin kesintisiA bir derece enmesi yeter idir. bu i keden hareket e" hen0A bi inmiyor o sa ar bi e" b0t0n bu de(er erin ,er-ek var kV
n /kA yukarda" bu b5 0mde" 11 kesim :) Linne" 'hihsophie .." p. #D&. :2 a,e" s. #&$. :$ /u==on" @iscours sur a Maruere de 8raier 8histoire Uature e" s. :& ve $" 8op u Eser er" c. 1. ?n= andrmak %#)

ar tara=ndan iC,a edi dik eri kabu edi ecektir... \?istem" hen0A Aikredi memiC o an anda dahi b0t0n bitki eri iCaret eder. bir kata o,taki sra ama bunu as a baCaramaA.\ :) Qe bu -akCmann s0rek i i(inin 0Aerinde" kate,ori er sadece key=i an aCma ar o mayacak ardr. bun ar 9e(er ,erekti(i ,iV bi be ir enir erse> do(ann bu kesintisiA 5rt0s0 0Aerinde ayV r o arak var o an b5 ,e ere denk d0Cebi ecek erdir. bireyV erden daha ,eniC" ama ayn Aamanda daha ,er-ek a an ar o acak ardr. Linne4ye ,5re" cinse sistem" hi- kuCku duyu V mayacak dayanak ara sahip o an t0r erin keC=edi mesine iCV te bu Ceki de o anak vermiCtir6 \cinsi o uCturann karakter de(i " karakteri o uCturann cins o du(u" cinsin karakterV den de(i " karakterin cinsten kaynak and(n bi iniA.\ :2 /una karC k" benAer ik erin 5nce ik e kit ese ve aCikMr biV -im eri i-inde sunu duk ar y5ntem erde" do(ann s0rek iV i(i Cu ne,ati= postu at 9ayr kate,ori erin arasnda boC a an yoktur> de(i de" poAiti= bir ta ep o acaktr6 do(ann t0m0" var k arn yakn aCtk-a benAeCtik eri" komCu birey erin ara arnda birbir erine -ok benAedik eri b0y0k bir doku o uCturur. 5y esine ki" bireyin k0-0k =ark (nde(i de" daha ,eniC kate,ori eri iCaret eden her kopuk uk" her AaV man ,er-ek dCdr. Ber ,ene i(in adsa o du(u" kaynaCma s0rek i i(i. /u==on" ,ene =ikir erimiA \s0rek i bir nesne deV rece enmesine oran dr" biA buradan hareket e" ya nAca orta ar net o arak ,5r0yoruA" u- ar ise biAim an ayCmAV dan ,iderek ka-maktadr ar... do(a 0retim erin b5 0m eriV

j g

nin say arne kadar artr rsa" ,er-e(e o kadar yak aC aV caktr" -0nk0 do(ada ,er-ekte ya nAca birey er vardr" ve cins er" takm ar" sn= ar ya nAca haya imiAde var o maktaV dr ar\:$ demektedir. Qe /onet ayn y5nde o mak 0Aere"
1?

do(ada s-rama ar yoktur6 orada her Cey basamak " n0V p.s dr. E(er herhan,i iki var (n arasnda bir boC uk o V sayd" birinden di(erine ,e-iCin nedeni ne o urdu_ @emek ki" a tnda veya 0st0nde baAkarakter erden 5t0r0 yak aCan veya di(er baA arndan 5t0r0 uAak aCan hi-bir var k yokV tur\ demekteydi. Ey eyse" bitki i e hayvan arasndaki poV ip" kuC i e d5rtayakh arasndaki u-an sincap" d5rtayak i e insan arasndaki maymun ,ibi" \orta 0retim er\i keC=etmek her Aaman m0mk0nd0r. /una ba( o arak" biAim cins er ve sn= ar ha inde yapt(mA da(tm ar" \tamamen adsa V dr\ ar" \ihtiya- armAa ve bi ,i erimiAin snr arna i iCkin ara- ar\dan baCka bir Ceyi temsi etmemektedir er. 3* @o(ann s0rek i i(i" aQ111. y0Ay da her do(a tarih taV ra=ndan" yani do(ada bir d0Aen ihdas etmeye ve onun i-inV de ister ,er-ek ve aCikMr ayrm ar tara=ndan h0kmedi en" isterse ko ay k sa( ayan ve d0ped0A haya ,0c0m0A taraV =ndan b5 0m enen ,ene kate,ori er bu maya y5ne ik her -aba tara=ndan ta ep edi mektedir. @o(ann kendini tekV rar ad(n ve buna ba( o arak yapnn karakter ha ine ,eV ebi ece(im" bir tek s0rek i ik ,aranti edebi ir. !akat bu taV ep hemen ikiA enmektedir. Z0nk0 e(er deneye" kesintisiA hareketi i-inde birey erin" -eCit i ik erin" cins erin" t0r erin" sn= arn s0rek i i(ini adm adm kat etme o ana( veri miC o sayd" bir bi imin kuru masna ,erek o maAd. tasvire y5V ne ik iCaret er -ok hak o arak ,ene eCir erdi" ve Cey erin di i" kendi i(inden bir hareket e" kendini bi imse s5y em ha inde ihdas ederdi. @o(ann 5AdeC ik eri kendi erini haV ya ,0c0ne tamamen sunar ard ve ke ime erin on arn reV torik mekMnna kendi ik erinden kayma ar" var k arn 5AV deC ik erini" artan ,ene ik eri i-inde" tam -iA,i er ha inde yeniden 0retir erdi. @o(a tarihi ,ereksiA ha e ,e irdi veya daha do(rusu" insan arn ,0nde ik di eri tara=ndan Aaten yap mC o urdu. ,ene ,ramer ayn Aamanda" var k arn evrense tcucinomia4s o urdu. !akat e(er" ke ime erin -5V A0m enmesinden tamamen ayr bir do(a tarih mut aka ,eV rek iyse" bunun nedeni" deneyin do(ann s0rek i i(ini biAe o du(u ha iy e sunuyor o masdr. /u s0rek i i(i hem b5 0k p5r-0kV-0nk0" de(iCken erin =ii en iC,a ettik eri de(er er diAisi i-inde bir-ok boC uk vardr 9yeni =ark edi en" ama

Ke ime er ve ey er

3* +h /onnet" +ontemp ation de a Ua ure" c 1Y #. /5 ." 8op u Eser er" s. :DV:&. ?m= and inak 21(

.3= Gg; id

hi-bir Aaman ,5A eme =rsat bu unmayan m0mk0n var kV ar vardr>V" hem de bu ank bir Ceki de sunmaktadr" -0nV k0 i-inde bu undu(umuA co(ra=i ve k0rese ,er-ek mekMn" var k ar biAe ta] nomia^ann b0y0k 5rt0s0ne naAaran rastV ant" d0AensiA ik ve boAu madan baCka bir Cey o mayan bir d0Aen i-inde" birbir erine do anmC o arak ,5stermektedir. Linne" do(ann bir hayvan i e bir yosunu veya s0n,er i e mercan ayn yer erde ortak k arak" sn= andrma arn d0V Aeninin 5y e o masn isteyece(i ,ibi" \en m0kemme bitkiV er e" -ok yetersiA say an hayvan ar\ ortak k mad(na" \yetersiA hayvan ar a" yetersiA bitki eri bir eCtirdi(ine\3# dikkat -ekmekteydi. Qe <danson" do(ann \rast antnn yaV kn aCtrmCa benAedi(i var k arn karmakarCk bir kanCV m\ o du(unu =ark etmekteydi6 \a tn Curada baCka bir maV den e" bir taC a" bir toprak a karCmCtr. menekCe burada bir meCenin yannda bitmektedir. /u bitki erin arasnda ayV n Aamanda d5rtayak " s0r0n,en ve b5cek do aCmaktadr. ba k ar e(er deyim yerindeyse" i-inde y0Ad0k eri svunV sur ar a ve su arn dibinde biten bitki er e karCmaktadrV ar... Batta bu karCma o kadar ,ene ve -oktur ki" do(ann yasa arndan biriymiCe benAemektedir.\3% Iysa bu birbirine do anma" krono oHik bir o ay diAisiV nin sonucudur. /u o ay arn baC an,- noktas ve i k uy,uV ama yeri biAatihi can cins erin i-inde de(i de" bun arn
41 3i##e, 4/d"s"0/ie B"ta#i)ue. 42 5da#s"#, +ours..." s. 3VD.
%%*

RRc

4.d in <

`\

c. i 4iG

yR

yer eCtik eri mekMnn i-indedir. /un ar Yery0A0 i e G0neV Cin i iCkisinin i-inde" ik im reHimi i-inde" yery0A0 kabuV (undak de(iCik ik erin i-inde meydana ,e mektedir er. 5nce ik e u aCtk ar deniA er ve kta ardr" burasda d0nyaV nn y0Aeyidir. can ara ise ikinci ve do ay o arak temas edi mektedir6 s on ar -ekmekte veya uAak aCtrmakta" yaV narda( ar on ar yok etmektedir. -5ken toprak ar a bir ikte yok o maktadr ar. Erne(in /u==on4un varsayd( ,ibi" 3: yery0A0n0n yavaC yavaC so(umadan 5nce yanar bir duV rumda o muC o mas m0mk0nd0r. en y0ksek s arda yaCaV maya ahCan hayvan ar" bu,0n kavurucu o an b5 ,ede topV anmC ardr. bu arada hman veya so(uk b5 ,e ere" o AaV mana kadar ortaya -kma =rsat o mayan cins er yer eCmiCV tir. Yery0A0 tarihindeki d5n0C0m er e bir ikte" tevcinomia a an 9burada komCu uk ar hayat tarA de(i de" karakter d0A emindendir> onu a t0st eden somut bir mekMna da( V mCtr. @aha da 5tesi6 hi- kuCkusuA par-a anmCtr" ve tanV d(mA veya a Ck o du(umuA ta]inomia a an ar arasnda arac o an arna komCu bir-ok cins" arka arnda ya nAca

Ke ime er ve ey er

Ci=re erini -5Amenin ,0- o du(u iA er brakarak yok o mak Aorunda ka mCtr. /u tarihse o ay ar diAisi her ha 0 kMrda" var k ar 5rt0s0ne ek enmek edir6 ona esastan mensup deV (i dir. tasni= erin ana itik mekMnnda de(i de" d0nyann ,er-ek mekMnnda cereyan etmektedir. ,0ndeme soru o aV rak ,etirdi(i Cey" can o ma 5Ae i(ine sahip var k ar de(i " var k arn yeri o arak d0nyadr. Kitab Mukaddeste an atV an arn sim,e edik eri bir tarihse ik" astronomik sistemiV miAi do(rudan cins erin taksinomik Cebekesini do ay o aV rak etki emektedir. ve Yarad C i e 8u=ann dCnda" \yerV k0remiAin biAe i=Ca edi meyen baCka d5n0C0m erden de ,e-miC o mas m0mk0nd0r. Yerk0remiAi di(er ,5ky0A0 ciV sim erine ba( ayan ba( ant ar" 5Ae ik e de G0neC i e kuyV
3: /u==on" Bistoire de a 8erre.

?n= andrmak

%%#

ruk uy dA ar ve astronomik sistemin t0m0" bi-im i-in hisV sedi ir hi-bir iAinin ka mad( ve be ki de komCu d0nya aV rn birka-nn bi dik eri bir-ok d5n0C0m0n kayna( o muC o abi ir er.\33 @emek ki" do(a tarih bi im o arak var o abi mek i-in" iki b0t0n varsaymaktadr6 bun ardan biri var k arn s0rekV i Cebekesi tara=ndan o uCturu muCtur. bu s0rek i ik -eCitV i uAaysa bi-im er a abi ir. +har es /onnet onu baAen u- aV rndan biri -ok basit" di(eri -ok karCk" merkeAinde medV yan bir b5 ,e o an VbiAe bir tek burasu=Ca edi miCtirV" baV Aen de bir yanndan bir da n -kt( 9ek da anma ar o arak yen,e- er ve karides er e bir ikte" kabuk u ar>" di(er yannV dan da b5cek er ve kurba(a arn da andk ar b5cek er diV Aisinin -kt(" merkeAi bir ,5vde3D bi-imindeki b0y0k bir -iA,ise merdiven o arak d0C0nmektedir. /u==on bu aynV s0rek i i(i" \,eniC bir doku veya daha do(rusu" baCka bir d0A emden demet er e bir eCebi mek i-in" ara ktan ara (a da -karan bir demet o arak\3& tanm amakadr. 'a as -ok y0A 0 bir bi-im d0C0nmektedir.3) ;. Bermann" hepsi de orV tak bir noktadan yo a -kan" birbir erinden ayr arak" \-ok b0y0k saydaki yan da ar 0Aerine da( an\" sonra yeniden bir araya top anan ip ik erden o uCan" 0- boyut u bir moV de kurmay arAu amC0r.32 8aksinomik s0rek i i(i her biri kendi tarAnda tanm ayan bir uAaysa dC bi-im erin i-inV de" o ay ar diAisi =ark aCmaktadr. bu diAi s0reksiA ve devV re erinin her birinde =ark dr. =akat b0t0n ancak AamannV ki o an basit bir hat -iAebi ir 9bu hatt d0A" krk veya daV irese o arak d0C0nmek m0mk0nd0r>. @o(a" somut bi-imi a tnda ve kendine 5A,0 ka n k i-inde b0t0n o arak" ta]iV
33 +h. /onnet" 'a n,intsie ' u osophtTue" s. #%%" 8op u e it der" c. Q11. 3D +h. /onnet" +ontemp ation..." <yrm aa" s. #:*V#:2.

3& /u==on" Bistoire... Iiseau]" s. :$& 3) 'a as. Ekncus [oophytorum" #)2&. 32 ;. Bermann" 8abu ar <==initatum <nima ium" s. %3" ?rashur," #)2:.
% %%

noma 5rt0s0y e d5n0C0m er hatt arasna yer eCmektedir. nsan arn ,5A en 5n0nde o uCturdu(u \tab o ar\ ve bi iV min s5y emi can t0r erin b0y0k y0Aeyinin par-a arn" bun arn b5 0nd0k eri" a t0st edi dik eri ve Aamann iki isV yan arasnda donduk ar ha eriy e kat etmek e y0k0m 0V d0r. @o(ann var k arn s0rek i bir tab oda tasni= etmek e yetinen bir \sabt- k\ i e" do(ann baC an,c be irsiA bir tarihine ve var k arn onun s0rek i i(i boyunca o an derin bir at mna inanan bir cins \evrimc ik\i" teme tercih eri itibariy e -arpCan iki =ark kanaat o arak At aCtrmann ne kadar y0Aeyse o du(u ,5r0 mektedir. +ins erin ve t0r erin boC u(u o mayan bu sa( am (y a onu bu andrmC o an o ay ar diAisi" ayn d0Aeyde o mak 0Aere" do(a tarihi ,ibi bir bi ,inin k asik -a(da ondan itibaren m0mk0n o du(u epistemo oHik kaideye ait bu unmaktadr. @o(ann k5kten At iki bi-imde a , anmas s5A konusu de(i dir" -0nk0 bun ar b0t0n bi im erden daha eski ve daha teme i =e se=i tercih erin i-ine k5k sa mC de(i erdir. burada" k asik -a(V da do(a bi ,isini tanm ayan arkeo oHik Cebekenin i-indeki iki eCan ta ep s5A konusudur. !akat bu iki ta ep birbir eV rini tamam amaktadr. @emek ki birbir erine indir,eneV meA er. [amansa diAi" var k arn basamak andr masy a b0t0n eCemeA. @o(ann d5nem eri" var k arn i- Aaman4m ve onun s0rek i i(ini h0kmetmemektedir. on arda(tmaV ya" tahrip etmeye" karCtrmaya" ayrmaya" birbir erine ba(V amaya hi- ara vermemiC o an =e aket eri dikte etmektedirV er. K asik d0C0ncede bir evrimci ik veya bir d5n0C0mc0V 0k yoktur" b5y esine bir d0C0ncenin iAi bi e o mamCtr. -0nk0 Aaman hi-bir Ceki de" can var k arn i- or,aniAmaV arnn i-indeki ,e iCme i kesi o arak kavranmamCtr. AaV man ya nAca" bun arn i-inde yaCadk ar dC mekMnn i-inV deki m0mk0n d5n0C0m o arak a , anmCtr. Q1. +<U<Q<RL<R QE !I?LLER Lamarck4tan -ok 5nce eri" koskoca bir evrimci tipten d0C0ncenin Aaten bu undu(u itiraA yap acaktr. /u d0V C0ncenin aQ111. y0Ay n ortasndan" +uvier tara=ndan vur,u anan durak amaya kadar -ok 5nem i o du(u s5y eV necektir. /onnet4nin" Maupertuis4nin" @iderot4nun" RobV net4nin" /enoit de Mai et4nin" can bi-im erin birbir erine ,e-iC yapabi ecek eri" Cu Mndaki cins erin hi- kuCkusuA esV ki d5n0C0m erin sonu- ar o duk arn ve can d0nyann

Ke ime er ve ey er

\ ` R

=i o

t0m0n0n herha de ,e ecekteki bir noktaya y5ne di(i V5yV esine ki" hi-bir can bi-imin artk kesin ik e tamam andV ( ve ebediyen sabit eCti(i konusunda ,0vence veri emeAV konusundaki =ikri a-k-a ek em eCtirdik eri i eri s0r0 ecekV tir. /u cins -5A0m eme er ,er-ekte" bu,0n biAim evrim d0V C0ncesinden an ad(mA Cey e uyuCur nite ikte de(i erdir. Uitekim bu -5A0m eme er" s5y em o arak 5AdeC ik er ve =ark k ar tab osundan" ardCk o ay ar diAisine uAanmakV adr ar. Qe bu tab o i e bu diAinin b0t0n 0(0n0 d0C0nebi V mek 0Aere" e erinin a tnda ya nAca iki ara- vardr. /un ardan biri" var k arn s0rek i i(i ve bun arn tab o ha indeki da( mn" ardCk k ar diAisiy e b0t0n eCtirV meye dayanmaktadr. 8a]inomia4mn kesintisiA bir eCan hk i-inde d0Aene soktu(u b0t0n var k ar" bu durumda AamaV na tabi k nmaktadr ar. [amansa diAinin" daha sonra yaV tay bir bakCn tasni=-i bir -er-eve emeye ,5re d0Aene soV kabi ece(i bir cins -o(u u(u yaratmas an amnda de(i de tcocinomia4nm b0t0n nokta arnn" \evrim4in" merdivenin unsur arnn birincisinden sonuncusuna kadar ,iden teki ve ,ene bir yer de(iCtirmesinden ibaret o arak ka aca( bir bi-imde" Aamansa bir ,5ster,e tara=ndan etki endik eri an amnda. /u sistem +har es /onnet4ye aittir. ?ay amayaV cak kadar -ok ha kadan meydana ,e en bir diAi arac (y a
%%3

# i # # #

i4

c 1 t# p %

8anrnn m0kemme i(ine uAanan var k ar Aincirinin" ona akt0e o arak u aCamamasn"3$ 8anr i e var k arn en kuV sur usu arasndaki mesa=enin ha en sonsuA o masn ve var k arn kesintisiA t0m dokusunun be ki de aC amaA o an bu mesa=enin i-inde" hep daha m0kemme e do(ru i er emesini ,erektirmek edir. /u \evrim4in -eCit i cins er arasnda var o an i iCkiye dokunmasnda ,erektirmektedir6 e(er cins erden biri ,e iCirken" hemen bir 0st0nde yer a an basama(n daha 5nce eri sahip o du(u karmaCk k dereceV sine u aCrsa" bu nedenden 5t0r0 ona kat mC o maA" -0nV k0 ayn hareket tara=ndan taCman o basama(n da" eCde(er bir oran i-inde ,e iCmemiC o mas o anaksAdr6 \b0t0n cins erin 0st bir kata do(ru s0rek i ve aA -ok yavaC bir ,eV iCimi o acaktr" b5y ece merdivenin b0t0n basamak ar" be ir i ve sabit bir oran i-inde" hep de(iCken o acak ardr... Yetenek erine daha uy,un bir yere taCnan insan" ,eAe,eniV miAin hayvan ar arasnda iC,a etti(i i k yerini maymun ve =i e brakacaktr... Maymun ar arasnda Uewton ar ve kunV duA ar arasnda Qauban ar o acaktr. Midye er ve po ip er en ,e iCkin cins ere naAaran" kuC ar ve d5rtayak ar insana naAaran ne ise er o o acak ardr.\D* /u \evrimci ik\" var kV

Ke ime er ve ey er

arn birbiri peCi sra ortaya -kma arn kavramann bir biV -imi de(i dir. ,er-ekte" s0rek i ik i kesini ve var k arn keV sintisiA bir tabaka o uCturduk arn i eri s0ren yasay ,ene V eCtirmenin bir bi-imidir. /u kavrayC" LeibniA,i bir tarA i-inde"D# Aamann s0rek i i(ini mekMnn s0rek i i(ine ve var k arn ,e iCmesinin sonsuA u(unu var k arn sonsuA -o(u u(una ek emektedir. ?5A konusu o an tedrici bir hiV yerarCikReCtirme de(i de" tamamen kuru u bir hiyerarCinin

3$ +h /onnet" +ontemp ation.." s. :3 vd. D* +h /onnet" 'a in,intsie.... s. #3$V#D*. D# +h /onnet" 8op u eser er" c. 111" s ; ):te" LeibniA4in Berman4a" var k ar AinV ciri konusundaki bir mektubunu Aikretmek edir. ?n= andrmak %%D

basit ve b0t0nse i er emesidir. /u evrimci ik son o arak da" Aamann ta]inomia4n^n bir i kesi o mann uAa(nda" onun yanAca =akt5r erinden biri o du(unu ve bu Aamann" tpkV di(er b0t0n de(iCken er tara=ndan a man b0t0n de(er er ,ibi" 5nceden be ir i o du(unu varsaymaktadr. @emek ki" /onnet4nin 5no uCumcu o mas ,erekmektedir Vve bu" biV Aim a1a. y0Ay dan beri \evrimci ik\ten an ad(mA CeyV den o abi di(ince uAak ka ma tadrV" /onnet" yery0A0n0n de(iCim ve =e aket erinin" var k arn sonsuA Aincirinin sonV suA bir de(iCme y5n0nde i er eyebi mesi i-in" bir o kadar =rsat yaratmak 0Aere d0Aen endik erini varsaymak AorunV da ka maktadr6 \/u evrim er 5n,5r0 m0C er ve hayvan aV rn tohum arnn i-ine" daha yarad Cn i k ,0n0nden itiV baren nakCedi miC erdir. Z0nk0 bu evrim er" 8anrnn ,0V neC sisteminin i-inde 5nceden d0Aen edi(i b0t0n d5n0V C0m er e ba( ant dr ar.\ @0nya b0t0n0 itibariy e bir arV va o muCtur. Cimdi bir kriAa ittir ve hi- kuCkusuA bir ,0n ke ebek o acaktr.D% Qe b0t0n cins er" bu b0y0k hareket taV ra=ndan ayn Ceki de taCnacak ardr. G5r0 d0(0 0Aere" b5y esine bir sistem" eski sabit ik do,masn a t0st etmeye baC ayan bir evrimci ik de(i de" =aA adan bir de AamanV kapsayan bir ta]inomia 4dr. Gene eCtiri miC bir sn= andrV ma. \Evrimci ik\in di(er bi-imi" Aamana tamamen At bir ro oynatmaya dayanmaktadr. [aman artk" sn0andrcV tab onun b0t0n0n0 ,e iCmenin son u veya sonsuA hattV 0Aerinde i er etmeye de(i de" bir araya ,e dik erinde cinsV erin s0rek i Cebekesini o uCturacak o an kutu arn her biriV ni birbiri ardsra ortaya -kartmaya yaramaktadr. +an nn de(iCken erine" ardCk o arak m0mk0n b0t0n de(er eri a V drtmaktadr6 kendini yavaC yavaC ve unsur be unsur kuran bir karakter eCtirmenin mekMndr. /ir tcocinomia4nn o abiV
D% +h /onnet" 'a in,inisie.... s. #$:.

%%&

Ke ime er ve ey er

ir i(ini d0Aen eyen benAer ik er veya ksmi 5AdeC ik er bu durumda" do(ann b0t0n de(iCim erine ra(men ayakta kaV an ve bu y0Aden taksinomik tab onun boC uk ha inde sunV du(u b0t0n o abi ir ik eri do duran" tek ve ayn can nn Cimdiki Aaman i-ine yay mC o an iCaret eri o acaktr. /eV noit de Mai et" \e(er kuC ar" tpk ba k arn y0A,e- erinin o du(u ,ibi" kanat ara sahip erse" bunun nedeni" on arn ata arnn su arn i k ,eri -eki mesi esnasnda karaykendiV erine vatan se-miC o ma ardr.\ /u ba k arn tohum arV batak k ara taCnnca" cinsin deniAden karaya -kmasna yo a-mC o abi ir er. /un ardan y0A mi yon arcasnm karaV da yaCama a Ckan (n edinemeden 5 m0C o mas bir Ceyi de(iCtirmeA" bir iki tanesinin bunu baCarmC o mas" cinsin var (na yo a-mCtr.\D: +an var k arn yaCam koCu aV rndaki de(iCik ik er" tpk baA evrimci ik bi-im erinde o V du(u ,ibi" burada da yeni cins erin ortaya -kmasna neden o uyora benAemektedir. !akat havann" suyun" ik imin" topra(n hayvan ar 0Aerindeki etki tarA bir ortamn" bir iCV ev ve bu iC evin i-inde cereyan etti(i or,an ar 0Aerindeki etkisinin tarA de(i dir. dC unsur ar bir karakteri ortaya -V karabi mek 0Aere" ancak =rsat o arak iCe karCmaktadr. Qe bu ortaya -kC yerk0renin herhan,i bir o ay tara=ndan krono oHik o arak koCu anmCsa da" can nn b0t0n muhV teme bi-im erini tanm ayan de(iCken erin ,ene tab osu tara=ndan" apriori m0mk0n k nmCtr. aQ111. y0Ay n MdetaVevrimci i(i" @anvin4de ,5r0 d0(0 ha iy e karakterin kendi i(inden de(iCimini o du(u kadar" Lamarck4n tasvir edece(i ha iy e ortamn poAiti= etkisini de 5nceden haber veryora benAemektedir. !akat bu ,eriye do(ru bakCn bir yan0samasdr6 nitekim" bu d0C0nce bi-imi i-in" Aamann devam ( 5nceden be ir enmiC de(iCken erin b0t0n

D: /enoit de Mai et" 8e iamed ou es Entre0ens d4un 'hi osophe +hinois avec un Missionnaire !ran-ais" s #3%" <msterdam" #)32 ?n= andrmak %%)

m0mk0n de(er erinin onun 0Aerinde art arda ,e dik eri

V.i

-iA,i 0Aerinde resmedi ebi ir. Qe bunun sonucu o arak" can var (n i-indeki bir de(iCimin i kesini tanm amak" b5y ece ona bu =rsattan isti=ade do(a bir de(iCim s0reci" yeni bir karakter a abi me o ana( tanmak ,erekmektedir.
/u durumda" yeni bir tercih noktasnn karCsnda buV unu maktadr6 ya can da bi-im de(iCtirme konusunda kendi i(inden bir yatkn k 9veya hi- de(i se" kuCak ar boV yunca" baC an,-ta verim i o anndan ha=i=-e =ark bir kaV rakter kaAanabi me yetene(i. 5y esine ki" baC an,- bi-imi ,iderek tannmaA ha e ,e ecektir> o du(unu var saymak ya da onun" kendini 5nce eyen erin hepsinin karakter erine

^=

nd
QL =rJ

sahip o an" ama daha y0ksek bir karmaCk k ve ,e iCmiC ik d0Aeyinde bu unan nihai bir cinsi ,iA ice arad(n d0C0nV mek. /irincisi" sonsuA hata ar sistemidir VMaupertuis4de rast ad(mA ,ibiV. @o(a tarihinin be ir eyebi ece(i cins er tab osu" s0rek i i(i sa( ayan bir bo uk 9cins erin Aaman i-indeki deste(i ve birinin di(erine benAemesi> i e" ayn MnV da hem tarihi" hem =ark k ar hem de da( m sa( ayan bir sapma e(i iminin arasnda par-a par-a kuru an" ama do(ada sabit o an bir den,e sayesinde kaAan mC o ma V dr. Maupertuis" madde par-a arnn =aa iyet ve be ek e doV nandk arn varsaymaktadr. /irbir eri tara=ndan -eki en en aA =aa eri" minera 5A eri meydana ,etirmekte" en =aa V eri" hayvan arn daha karmaCk v0cut arn resmetmekteV

c wH
.

op

dir er. Zekime ve rast antya tabi o an bu bi-im er" e(er deV vam edemeA erse yok o maktadr ar. @evam edebi en er" be ek eri ebeveyn -i=tin karakter erini koruyan yeni bireyV ere hayat vermektedir er. Qe bu durum" par-ack arn bir sapmasnn Vbir rast antV" ,ene aynnn inat- ,0c0y e koV runan yeni bir cinsin do(masna kadar s0rmektedir6 \BayV van arn sonsuA -eCit i i(i" tekrar anan sapma ar nedeniy e
%%2 Ke ime er ve ey er

j. h>

V^ dG
d s

o muCtur.\D3 +an var k ar b5y ece" on ara ait o arak bi V di(imiA b0t0n karakter eri yavaC yavaC ve birbir erini iA eV yen de(iCme er e kaAanmC ardr" ve meydana ,etirdik eri tutar ve sa( am tabaka" on ara Aaman boyutu i-inde bak V d(nda" -ok daha sk" -ok daha ince bir s0rek i i(in parV -asa sonucundan baCka bir Cey de(i dir. ?ay amayacak kaV dar -ok unutu muC veya k5t0 akbete u(ramC k0-0k =arkV k tara=ndan dokunan bir s0rek i ik. Kendi erini -5A0mV ememiAe sunan ,5r0 ebi ir cins er" ortaya -kan canaV var k arn ard arkas kesi meyen taban 0Aerinde b5 0mV ere ayr mC o arak" ksa bir hayat s0rmekte" u-uruma yuV var anmakta ve baAen de s0rmektedir er. Qe teme nokta buradadr6 do(a bir tarihe ancak s0rek i o abi mesi 5 -0V s0nde sahiptir. /0t0n m0mk0n karakter eri sray a 9b0t0n de(iCken erin her karakterini> a abi di(i i-in" kendini ardV Ck k bi-imi a tnda sunabi mektedir. 'rototip ve nihai cinse daya o an ters sistem i-in de =ark Cey er o mamaktadr /u Ckta" ;. /. Robinet i e bir ikV te" s0rek i i(in be ek tara=ndan de(i de" tasar tara=ndan sa( and(n varsaymak ,erekir. @o(ann bir araya ,etirdiV (i ve yavaC yavaC d0Aen edi(i basit unsur ardan hareket e" ona do(ru yo a d( karmaCk bir var k tasars6 \Ence unV sur ar bi eCir er. /0t0n beden ere" k0-0k saydaki i ke er taban o ur\. minera erin 5r,0t enmesine ya nAca on ar

h0kmeder. sonra \do(ann c5mert i(i\" \d0nyann y0AeV yinde do aCan var k ara\ varana kadar artmaya hi- ara verV meA. \or,an arn say" b0y0k 0k" nite ik" i- doku" dC ,5r0V n0C o arak de(iCim eri" yeni d0Aen eme er e kendi i- erinV de sonsuAa kadar b5 0nen ve a tb5 0m ere ayr an cins eri verir.\DD Qe bu iC" biAim bi di(imiA en karmaCk d0Aene kaV dar b5y e s0r0p ,ider. /5y ece" do(ann t0m s0rek i i(i"
D3 Maupenuis" Essai sur a !ormation des +orps Xr,anises" s. 3#" /er in" #)D3. DD ;. /. Robinet" @e a Ua ure" s. %DV%2" :. yay" #)2&.

?n= andrmak

her tarihten daha derin ere ,iden" tamamen eski bir protoV tip i e" bu mode in yerk0rede en aAndan insann kiCisi 0AeV rinde ,5A enebi en ha iy e" u- karmaCk aCmas arasna yerV eCir.\D& /u iki ucun arasnda" karmaCk (n ve bi eCimin b0t0n m0mk0n basamak ar bu unmaktadr6 baA arnn sabit cins er ha inde s0rd0(0 ve di(er erinin de batt(" deV vasa bir deney diAisi ,ibi. +anavar ar" cins erin kendi erinV den daha baCka bir \do(a\dan de(i erdir6 \G5r0n0Cteki en ,arip bi-im erin... Aorun u ve esas o arak var (n evrense p anna mensup o duk arna" biAe =ark o ,u ar sunmak a bir ikte" bun arn di(er eri kadar do(a prototip baCka aV Cm ar o duk arna" bun arn komCu bi-im erine ,e-iC o aV rak hiAmet ettik erine" tpk on arn kendi erini 5nce eyenV er tara=ndan ,etiri dik eri ,ibi" on ar iA eyen bi eCim eri haAr adk arna ve d0Aene soktuk arna" Cey erin d0Aenim boAmann uAa(nda ka arak" bu d0Aene katkda bu undukV arna... inana m. @o(a herha de" bu var k arn sayesinde daha d0Aen i var k ar i e daha simetrik bir d0Aen eme 0retmeyi baCarmaktadr.\D) 8pk Maupertuis4de o du(u ,iV bi" Robnet4de de ardCk k ve tarih do(a i-in ya nAca" maV ruA ka maya yatkn o du(u sonsuA de(iCken erin dokusuV nu kat etmenin ara- arndan ibarettir er. @emek ki" can aV rn s0rek i i(ini ve 5Ae eCmesini sa( ayan Aaman veya s0re de(i dir. Aaman" m0mk0n b0t0n -eCit enme erin s0rek i taban0Aerinde" ik im erin ve co(ra=yann ya nAca ayrV ca k ve s0rmeye aday b5 ,e eri devCirdik eri bir ,0Aer,MV h resmetmektedir. ?0rek i ik" ayn can k i kesinin de(iCV ken bir ortam a m0cade e etti(i teme bir tarihin" ,5Ae ,5V r0n0r iAi de(i dir. Inun koCu udur. Qe tarih ona naAaran" ancak ne,ati= bir ro oynayabi ir6 devCirir ve s0rd0r0r veya ihma eder ve kaybo maya brakr.
J

%%$

6"< 7 4

74`n

.4V"gS i d4 9;s

"HGi ^w id :G ym S 4

^ V# 9

ti ^ ni"
'l

'

---------------_-----------------------------------------------------

D& ;" /. Robinet" +ons^d9rations phi osophiTues sur a ,rada0on nature e des =otmes de Qitre" s. 3VD" 'aris" #)&2. D) a,t" s" #$2.

%:*

Ke ime er ve

/unun iki sonucu vardr. Ence" iCe canavar ar Vbun ar dipteki ,0r0 t0" do(ann kesintisiA mrlts ,ibidir erV daV hi etme i/tiya2 vardr. Uitekim" snr o an Aamann" doV (ann b0t0n s0rek i i(ini ka etmesi Vbe ki de daha 5nceV

den kat etmiCtirV ,erekiyorsa" 5nem i sayda m0mk0n deV (iCimin 0Aerine -arpt mC" sonra da bun arn 0st erinin -iV Ai miC o du(unu kabu etmek ,erekir. tpk" bu ank" kaV otik ve par-a anmC bir deney boyunca" taksinomik tab oV dan s0rek i i(e -kabi mek i-in Heo oHik =e aketin ,erek i o V mas ,ibi. canavar arn ,e ece(i o mayan -o(a ma ar da" s0rek i ikten tab oya do(ru Aamansa bir diAi boyunca yeV niden inebi mek i-in ,erek idir. /aCka bir Ceki de s5y enV mesi ha inde" bir y5nde topra(n ve su arn dram o arak okunmas ,ereken Cey" di(er y5nde bi-im erin ,5r0n0Cteki sapmas o arak okunma dr. +anavar" Aamann i-inde ve biAim teorik bi ,imiA i-in" tu=an arn" yanarda( arn ve baV tk kta arn biAim ,0nde ik deneyimiA a-sndan bu andrV dk ar bir s0rek i i(i sa( amaktadr. @i(er sonu- ise" s0rekV i ik iCaret erinin b5y esine bir tarih boyunca" artk benAerV ik d0Aeninden baCka bir Cey o mama ardr. Irtam i e orV ,aniAma arasndaki hi-bir i iCkiD2 bu tarihi tanm amadV (ndan" can bi-im er burada b0t0n m0mk0n baCka aCmV ara maruA ka acak ar ve arka arnda" katedi en yo un iCaV reti o arak ya nAca benAeCmenin menAi erini brakaV cak ardr. Erne(in do(ann" insann ,e-ici o arak nihai biV -imini tasar ad(n" i ke prototipten hareket e yapmaya hi- ara vermedi(i neye bak arak an aC acaktr_ G0Aer,Mh 0Aerinde brakt(" onun mode ini resmeden bin erce bi-iV me bakarak m_ <caba ka- tane =osi " insann ku a(" ka=aV tas veya cinse or,an ar i-in" bi-im veri en ve bir ,0n daV ha ,e iCkin bir bi-im u(runa terk edi en a - heyke er ,ibiV
D2 aQ111. y0Ay da" biyo oHik \ortam\ kavramnn bu unmamas hakknda /kA. +na,ui hem" La +onnaissance de a Qie" s. #%$V#D3" %. bas." 'aris" #$&D. ?n= andrmak %:#

dir_ \nsan ka bine benAeyen ve bu y0Aden <nthropocardiV te deni en cins... 5Ae bir dikkat hak etmektedir. EA0" i-inV deki bir -ak taCdr. Ka p bi-imi o abi di(ince iyi tak it edi miCtir. /urada top ardamarn ,5vdesi ve iki par-as =ark edi mektedir. <yrca" so karncktan b0y0k atardamarn b0y0k ,5vdesi i e a t veya inen ksmn -kt(da ,5r0 mekV tedir.\D$ !osi " hayvan ve minera karmas o an do(asy a" s0rek i i(i araCtran tarih-inin arad(bir benAer i(in ayrV cahk yeridir eta]inomia mekMnnn onu kat bir Ceki de par-a amasna ra(menV. +anavar ve =osi in her ikisi de" bu dC bi-imin i-inde -ok be ir,in bir ro e sahiptir. +anavar" do(ann e inde tutV tu(u s0rek i ik ,0c0nden hareket e" =ark ( a-(a -karV maktadr6 bu =ark k hen0A yasasAdr ve iyi tanm anmC bir yapya sahip de(i dir. canavar 5Ae eCme tabakasdr" ama tarihin yavaC inad i-inde bir a tcinsten baCka bir Cey de(i dir. !osi " benAer ik erin do(ann kat etti(i b0t0n sapV

. S

6%

ma arn i-inde s0rmesine iAin verdi(idir. 5AdeC i(in uAak ve yak aCk bir bi-imi o arak iC ev ,5rmektedir. Aamann kprdanC i-inde bir MdetaVkarakter kaydetmektedir. /uV nun nedeni" canavar ve =osi in" ta]inomia i-in yapy" sonV ra da karakteri tanm ayan Cu =ark k ar ve Cu 5AdeC ik eV rin ,eriye do(ru yanst masndan baCka bir Cey o mama aV rdr. /un ar" tab o i e s0rek i ik arasnda" -5A0m emenin 5AdeC ik o arak tanm ayaca(Ceyin hen0A sessiA benAeCtirV me o du(u ve sabit ve be ir enebi ir =ark k o arak tanmV ayaca(Ceyin hen0A ya nAca serbest ve rast antya ba( de(iCiminden ibaret o du(u karan k" hareket i" 4.itreCen bi V ,iyi meydana ,etirmektedir er. !akat e(er ,eO-e(i s5y eV mek ,erekirse" do(ann tarihi4ni d0C0nmek do(a tarihi i-in o kadar o anaksA" tab o i e s0rek i ik tara=ndan resmedi V miC o an epistemo oHik d0Aen o kadar teme idir ki" o uC
D$ J. /. Robinet" +onsid5rations..." s. #2. %:% Ke ime er vr pey er

1;

ancak b0t0n0n ta ep eri tara=ndan 5 -0 en" bir tek arac yere sahip o abi ir. Cte bu nedenden 5t0r0" ancak birinden di(erine ,erek i ,e-iC esnasnda m0daha e edebi mektedir. Ya" can ara yabanc ve on ara ya nAca dCardan ,e en =eV aket er o arak. Ya da" hep tas a( -kart an" ama daha tasV ak ha indeyken durduru an" ve ya nAca tab onun ky aV rnda" onun ihma edi en kenar arnda a , anabi en bir haV reket o arak6 ve +anavar b5y ece" =ark k arn o uCumunu" s0rek i i(in taban 0Aerinde bir karikat0r ,ibi an amakta ve =osi de 5AdeC i(in i k inat arn" benAer i(in be irsiA i(i i-inde hatr atmaktadr. Q11. @Ik<U1U ?EYLEM @o(a tarih teorisini di teorisinden ayrmak m0mk0n deV (i dir. <ma" bun arn arasnda bir y5ntem aktarm s5A koV nusu de(i dir. Ue de bir kavram i etiCimi veya bir a anda \baCar \ o duktan sonra" di(er a anda da denenen mode . Gramer ve ta]inomia konusundaki d0C0nce ere 5AdeC biV -im er dayatacak" daha ,ene bir rasyone ik de s5A konuV su de(i dir. ?5A konusu o an" var k ar tanmay" on anbir ad ar sistemi i-inde temsi etme o abi ir i(ine ba( ayan bi V ,inin teme bir d0Aenidir. /iAim Cimdi hayat adn verdi(iV miA bu b5 ,ede" hi- kuCkusuA sn= andrma -aba arndan =ark daha bir-ok araCtrma" 5AdeC ik er ve =ark k armkiV ere i iCkin o annn dCnda daha bir-ok -5A0m eme o V muCtur. <ma bun arn hepsi" on ara da(nk k ari-inde" teki ve birbirinden uAak aCan tasar ari-inde iAin veren taV rihse bir cins apriori4yt dayanmaktayd. bu apriori aynAaV manda bun arn yerini o uCturduk ar b0t0n =ikir tartCmaV arn m0mk0n k maktayd. /u apriori" somut o ,u aninV an ann merakna bir o kadar esrar o arak sunmaya hi- ara

vermeyecek eri bir sabit sorun ar donanm tara=ndan

?mO andrma=e %::

o uCturu mamCtr. daha 5nceki -a( ar boyunca -5ke ti haV inde biriken ve rasyone i(in aA veya -ok eCitsiA veya hAV h,e iCme ehne taban o arak hiAmet eden bir bi ,i ha inden de meydana ,e memiCtir. hatta hi- kuCkusuA" be i bir d5V nemin Aihniyet eri veya \d0C0nce -er-eve eri\ deni en Cey tara=ndan da be ir enmemiCtir Ve(er bundan spek0 ati= bi V ,i erin" sa= k arn veya b0y0k teorik tercih erin tarihse pro=i ini an amak ,erekiyorsaV. /u apriori" be i bir d5nemV de" deneyin i-inde be i bir m0mk0n bi ,i a annbe ir eV yen" orada ortaya -kan nesne erin varo uC tarAn tanm aV yan" ,0nde ik bakC teorik ,0- er e donatan ve Cey erin 0Aerinde" do(ru say an bir s5y emin tutturu masna o aV nak veren koCu an tanm ayan Ceydir. aQ111. y0Ay da" t0r erin var (" karakter erin kuCak ar boyunca aktarmV konusundaki araCtrma ar veya tartCma ar be ir eyen taV rihse a priori" bir do(a tarihinin var (dr6 bi ,i a an o aV rak be i bir ,5r0 ebi ir i(in d0Aen enmesi" tasvirin d5rt deV (iCkeninin tanm anmas" han,isi o ursa o sun her bireyin yer eCebi di(i bir komCu uk a annn o uCturu mas. @o(a tarihi" k asik -a(da yeni bir merak nesnesinin keC=edi meV sine tekab0 etmemekte. sabit bir d0Aeni bir temsi b0t0V n0n0n i-ine dahi eden karmaCk bir iC em er diAisini kapV samaktadr. /0t0n bu ampirik ik a ann" ayn Mnda hem tasvir edi ebi ir" hem de d0Aene soku abi ir o arak kurmakV tadr. Inu di teori eriy e akraba k an" a1a. y0Ay dan beV ri biyo oHiden an ad(mA Ceyden ayran ve ona k asik d0V C0ncenin i-inde be i bir e eCtire ro oynatan iCte bu a anV dr. @o(a tarihi di e -a(daCtr6 temsi eri Mn i-inde -5V A0m eyen" on arn ortak unsur arn saptayan" iCaret eri onV ardan itibaren be ir eyen ve sonunda ad ar dayatan kendiV i(inden oyun a aynd0Aeydedir. ?n= andrmak ve konuCV mak" k5ken nokta arn" temsi in Aamana" be e(e" d0C0nV
%:3

VnH 4M M M JS77
6

4;4

m4

s ^M HHi i# 4

^ 1

ceye" s0rek i i(e ba( o du(u i-in kendi i-inde a-t( bu ayn mekMnda bu maktadr ar. !akat do(a tarih" b0t0n diV (er erinden ba(msA bir di o arak" ancak iyi yap mC bir di o mas ha inde var o abi irOo ma dr. Qe evrense o arak ,e-er i o mas ha inde" kendi i(inden ve \k5t0 yap mC\ di in i-inde" d5rt unsur 95nerme 9c0m e>" ek em eCme" iCaV ret" t0reme> kendi ara arnda b0y0k ara k ar brakmakV tadr ar6 herkesin teker teker yapt( deney er" ihtiya- ar veya tutku ar" a Ckan k ar" 5nyar, ar" aA veya -ok uyank bir dikkat" y0A erce =ark di o uCturmuCtur. ve bun ar ya V

Ke ime er ve ey er

nAca ke ime erin bi-imiy e de(i " her Ceyden 5nce bu ke ime erin temsi i b5 0m ere ayrma bi-imiy e =ark aCV maktadr ar. @o(a tarihi" ancak oyunun kapa o mas haV inde iyi yap mC bir di o acaktr6 tasvire y5ne ik kesin ik e(er her c0m eyi" hakikinin sabit bir b5 0m enmesi ha ine ,etirebi irse 9e(er temsi e her Aaman" orada ek em eCtiri en Cey y0k enebi irse> ve e(er her var (n iCareti" onun b0t0V n0n ,ene d0Aen eniCi i-inde b0t0n hak ara sahip o arak iCV ,a etti(i yeri iCaret ederse. !ii in di in i-indeki iC evi evrenV se ve boCtur. ve ad ar ek em eCme sistem erini bunun i-inV de iC etmektedir er. do(a tarih bu iki iC evi" bir var (a y0k enebi ecek t0m de(iCken eri ek em eCtiren yap4nm bir i(i i-inde bir araya ,etirmektedir. Qe iCaret di in i-inde" bireyse iC eyiCi itibariy e" cins ad ara kapsam ve ,eniC ikV erini veren t0retme erin rast antsna a-kken" do(a tariV hinin be ir edi(i ha iy e karakter de hem bireyi damV ,a amaya hem de onu birbir erine ayak uyduran ,ene ikV erin mekMn i-ine yer eCtirmeye iAin vermektedir. Ey esine ki" ,0nde ik ke ime erin 0Aerinde 9ve on ar boyunca" -0nV k0 on ar i k tasvir i-in ku anmak ,erekmektedir>" CeyV erin kesin <d arnn nihayet h0k0m s0rd0k eri ikinci dereceden bir di in binas inCa o maktadr6 \bi imin ruhu o an y5ntem" i k bakCta do(adaki herhan,i bir Ceyi iCaret
?n= andrmak

etmektedir" b5y ece bu cismin kendine 5A,0 o an adn te a==uA etmekte" ve bu ad" bu ad taCyan cismin Aaman i-inde edinebi di(i b0t0n bi ,i eri hatr atmaktadr6 5yV eCine ki" aCr karmaCk (n i-inde" do(ann e,emen d0Aeni keC=edi mektedir.\&* !akat bu 5Ase ad andrma V,5r0 ebi ir yapdan takV sinomik karaktere bu ,e-iCV ma iyet i bir ta ebe ,5nderme yapmaktadr. Kendi i(inden di " o mak =ii inin tekd0Ae iCV evinden" t0retmeyi ve retorik mekMnn ,0Aer,Mhna ,iden bi-imi tamamna erdirmek ve onun -emberini kapatmak i-in" ya nAca haya ,0c0n0n iC eyiCine ihtiya- duymaktayV d6 yani do aysA benAer ik ere. /una karC k" tcucinomia4mn m0mk0n o abi mesi i-in" do(ann ,er-ekten ve biAatihi tam (i-inde s0rek i o mas,erekir. @i in iA enim erin benV AeCme erini istedi(i yerde" sn= andrma Cey er arasnda m0mk0n en k0-0k =ark k i kesini ta ep etmektedir. IyV ' sa" ad andrmann tabannda" tasvir i e d0Aen eme arasnda brak an a-k (n i-inde bu Ceki de ortaya -kan bu conV i tinuum 9s0rek i ik>" di den -ok 5nce ve onun koCu u o arak varsay mCtr. Qe bunun nedeni ya nAca" onun iyi yap mC 6 bir di i kurabi mesi de(i de" ayn Aamanda ,ene o arak her di i a-k ayabi mesidir. /ir temsi be e(e" herhan,i bir karCk ve iyi a , anmayan 5AdeC ik arac (y a baCka biriV

%:D

sH ; G G n St

47

ni hatr att(nda ve her ikisine birden bir cins adn key=i iCaretinin veri mesine iAin verdi(inde" iC eme =rsatn veren hi- kuCkusuA do(ann s0rek i i(idir. Kendini haya ,0c0n0n i-inde k5r emesine benAeCme o arak veren Cey" 5AdeC ik erin ve =ark k arn kesintisiA b0y0k dokusunun yansmasA ve bu ank iAinden baCka bir Cey de(i di. Baya ,0c0 9karC aCtrma yapmaya iAin vererek" di e o anak vereni>" o srada bi inmemek e bir ikte" do(ann -5km0C" ama inat- s0rek i i(inin" bi incin boC" ama dikkat i s0rekV
&* Linne" ?ystema Uaturae" s. #:. %:& Ke ime er ve ?ey c

i i,ine ek endi(i kaypak yeri meydana ,etirmekteydi. EyV esine ki" e(er do(a Cey erin tabannda" b0t0n temsi erden 5nce s0rek i o masayd" konuCmak m0mk0n o amaAd" en k0-0k bir ad i-in bi e yer bu unamaAd. +ins erin" t0r erin ve sn= arn boC u(u o mayan b0y0k tabakasn o uCturV mak i-in" do(a tarihin" o abi ir ik koCu u tam da bu s0rekV i i(in i-inde bu unan yeni bir di i" ma iyetine kat anarak ku anmas" e eCtirmesi" sm= andrmasve sonunda yeniV den kurmas ,erekmiCtir. ey er ve ke ime er -ok sk bir Ceki de kesiCmiC erdir6 do(a kendini ancak" ad andrV ma arn tab osu boyunca tes im etmektedir" ve b5y esine ad ar o masayd sessiA ve ,5r0 meA o arak ka acak o an bu do(a" on arn arkasnda uAaktan C damakta" onu as nda bi ,iye sunan ve ancak di in t0m0n0n kat edi mesi ha inde ,5r0n0r k an bu -er-eve endirmenin 5tesinde" s0rek i o arak mevcut o mak adr. @o(a tarih k asik -a(da" herha de bu nedenden 5t0r0 biyo oHi o arak kuru mamCtr. Uitekim" aQ111. y0Ay n sonuna kadar hayat var o mamCtr. Ya nAca can var k ar o muCtur. /un ar" d0nyann b0t0n nesne erinin diAisi i-inV de bir" daha do(rusu bir-ok sn= meydana ,etirmektedirV er6 ve e(er hayattan s5A edi ebi irse" bu ancak var k arn evrense da( m i-indeki bir karakter Vke imenin takV sinomik an amndaV o arak m0mk0nd0r. @o(adaki Cey eri 0- sn=a ayrma Mdeti vardr6 ,e iCti(i kabu edi en" ama hareket ve duyar ( o mayan minera er" -o(a abi en ve duyusu o abi en bitki er" kendi ik erinden yer de(iCV tirebi en hayvan ar.&# Bayata ve onun ihdas etti(i eCi(e ,e ince" benimsenen kstas ara ,5re" bun ar bu merdiven basamak arboyunca kaydrmak m0mk0nd0r. E(er bu merdiven" Maupertuis i e bir ikte" hareket i ik ve unsur ar birbirine -eken ve on ar ba( tutan yakn k i iCki eriy e
&# Ernek o arak" a,c" s %#D. ?n= andrmak %:)

tanm anacak o ursa" hayat maddenin en basit par-ackV arnn i-ine yer eCtirmek ,erekir. Bayat e(er Linne4nin"

onun kstas o arak do(umu 9tohum veya tomurcuk a>" bes enmeyi 9bir 5A0n dCtan dahi edi mesiy e>" yaC anV may" dC hareketi" sv arn i- hareketini" hasta k ar" 5 0m0. damar arn" beA erin" derinin" tu umcuk arn mevV cudiyetini&% saptad(nda yapt( ,ibi" y0k 0 ve karmaCk bir karakter e tanm anacak o ursa" diAi 0Aerinde -ok daha yukar ara konu mak durumunda ka r. Bayat" tamamen yeni bi ,i bi-im erinin ondan itibaren edini dik eri aCikMr bir eCik meydana ,etirmeA. 8pk b0t0n di(er eri ,ibi" sapV tanan kstas ara naAaran nispi bir sn= andrma kate,oriV sidir. Qe tpk b0t0n di(er eri ,ibi" snr arnn saptanmas s5A konusu o du(unda" baA be irsiA ik ere maruA ka makV tadr. Qe tpkAoo=it4in 9bi-imi bitkiye benAeyen hayvan> hayvan ar i e bitki erin ikircik i kesitinde yer a mas ,ibi" =osi er de" maden er de" hayattan s5A etmenin ,erekip ,erekmedi(inin bi inmedi(i Cu be irsiA snra yer eCmekV tedir er. !akat can i e can o mayan arasndaki kopuk uk as a be ir eyici bir sorun de(i dir.&: Linne4nin dedi(i ,ibi" do(abi imci Vo buna Bistoriens natura is adn vermekV tedirV \do(a cisim erin b5 0m erini bakarak =ark eder" onV ansay" bi-im" konum ve orana ,5re uy,un bir Ceki de tasV vir eder ve on ar ad andrr.\&3 @o(abi imci" yap anmC ,5r0 ebi enin ve karakteristik ad andrmann adamdr. Bayatn de(i . @emek ki" k asik -a(da ,e iCti(i ha iy e do(a tarihi" karan k ve hen0A emek eyen bir hayat =e se=esine ba(V
&% Line" ;'hi1osophie..." s. #::. <yrca a,e" ?ystime ?eTe .... s # &: /onnet" do(ada d5rt b5 0m 0 bir ayrm kabu etmekteydi6 5r,0t enmemiC ham var k ar" hareketsiA or,aniAe var k ar 9bitki er>" hareket i or,aniAe var k ar 9hayvan ar>" hareket i ve ak or,aniAe var k ar 9insan ar>. /kA. +ontemp ation.... <yrm 1. &3 #.irine" ?vstema Uatuae" s. %#D. %:2 Ke ime er ve ey er

amamak ,erekir. @o(a tarih ,er-ekte" bir ke ime er teorisiy e kesiCmektedir. @o(a tarih aymanda hem di in 5n0nde hem de arkasnda yer a maktadr. ,0nde ik di i boAmakta" ama bu iCi onu yeniden yapmak ve onu haya ,0c0n0n k5r emesine benAer ik eri boyunca m0mk0n k V mC o ann ne o du(unu keC=etmek i-in yapmaktadr. onu e eCtirmektedir" ama bunu onun teme ini keC=etmek i-in yapmaktadr. E(er onu yeniden e e a yor ve onu m0kemV me i(i i-inde tamamna erdirmek istiyorsa" bunun an am ayn Aamanda onun k5keni ,eri d5nd0(0d0r. Kendine doV aysA taban o arak hiAmet eden bu ,0nde ik ke ime haAV nesini aCmaktadr ve onun 5tesinde" onun var k nedenini o uCturmuC Ceyi araCtracaktr. ama bunun tersine" b0t0V n0y e di in mekMnna yer eCmektedir" -0nk0 esas o arak"

ad arn 0Aerinde an aCmaya var mC bir ku anmdr ve nihai amac Cey ere tam ad arn vermektir. @emek ki" di i e do(a teorisi arasnda e eCtire tipten bir i iCki vardr. nitekim do(ay tanmak" di den hareket e" do(ru ama her di in han,i koCu arda m0mk0n o du(unu ve han,i snrV arn i-inde bir ,e-er ik a an bu unabi ece(ini keC=edecek bir di inCa etmektir. E eCtire sorun aQ111. y0Ay da var o V muCtur. ama be ir,in bir bi ,inin bi-imine ba( o arak. /u y0Aden ne 5Aerk ik" ne de k5kten sor,u ama de(eri kaAaV nabi miCtir6 benAer i(in" haya ,0c0n0n" do(a i e insan do(asnn" ,ene ve soyut d0C0nce erin de(erinin" ksacas benAeCmenin a , anmas i e kavramn ,e-er i(i arasndaki i iCki erin s5A konusu o du(u bir b5 ,ede s0rtmeye ara verV memiCtir. K asik -a(da VLocke ve Linne" /u==on ve Bume buna tanktr arV kritik soru" benAer i(in teme i i e cinsV erin varo uCuna i iCkin o andr. aQ111. y0Ay n sonunda yeni bir dC bi-im ortaya -karak" do(a tarihinin eski mekMnn" modern er a-snV dan ebediyen bu ank aCtracaktr. /ir yandan e eCtiri yer
?n= andrmak
%:$

de(iCtirmekte ve do(du(u topraktan kopmaktadr. Bume" nedense i(i benAer ik ere y5ne ik ,ene soruCturmann Ck arndan biri ha ine ,etirirken.DD Kant nedense i(i buradan soyut ayarak" soruyu tersine -evirmiCtir. benAeCV me erin s0rek i taban 0Aerinde 5AdeC ik ve ayr k i iCV ki erinin be ir enmesinin s5A konusu o du(u yerde" -eCitV inin senteAine i iCkin ters sorunu a-(a -karmCtr. E eCV tire soru ayn darbey e" kavramdan yar,ya" t0r0n var (nV dan 9temsi erin -5A0m enmesiy e e de edi mektedir>" temV si eri birbir erine ba( amann o abi ir i(ine" y0k emin" adV sa ek em eCmenin teme indeki ad andrma hakkndan biAatihi c0m eye ve onu kuran o mak =ii ine taCnmC o V maktadr. Ya nAca do(a i e insan do(asnn i iCki eri konuV sunda ,e-er i o mak yerine" biAAat her bi ,inin o abi irV i(ini sor,u amaktadr. !akat 5te yandan" hayat ayn d5nemde sn= andrma kavram arnn karCsnda 5Aerk i(ini kaAanmCtr. aQ111. y0Ay da do(a bi ,isinin kurucusu o an Cu e eCtire i iCV kiden kurtu maktadr. Kurtu maktadr s5A0 iki an ama ,e V mektedir6 hayat di(er eri arasnda bir bi ,i nesnesi ha ine ,e mekte ve bundan 5t0r0" ,ene an amdaki her e eCtirinin a anna ,irmekte" ama kendi hesabna ,e-irdi(i ve kendi adna o mak 0Aere" m0mk0n her bi ,iye taCd( Cu e eCtire yar,ya da direnmektedir. Ey esine ki" a1a. y0Ay n t0m0 boyunca" Kant4tan @i they4e ve /er,son4a varana kadar

b0t0n e eCtire d0C0nce er ve hayat =e se=e eri kendi erini bir topar anma ve karC k meydan okuma konumunda bu acak ardr.
&D Bume" Essai sur ^a Ua ure Bumaine" s. 2* ve %:$ vd." Zev. Leroy" a i.

<L81U+1 <Y1R1M

M0bade e Etmek Iv

#. [EUGULKLERU ZE[LMLEUME? K asik -a(da hayat ve hayat bi imi yoktur. =i o oHi de yokV tur. <ma bir do(a tarih" ama bir ,ene ,ramer vardr. <yV n Ceki de siyasa iktisat da yoktur" -0nk0 bi ,i d0A eminde 0retim var o mamaktadr. /una karC k aQ11. ve aQ111. y0Ay arda" biAim i-in 5Ase kesin i(ini kaybetmiC o mak a bir ikte" a Ck o may s0rd0rd0(0m0A bir kavram o muCV tur. Inun hakknda ,ene de \kavram\dan s5A edi emeA" -0nk0 an am arndan biraAn m0sadere ederek veya on aV rn yay ma a an arndan bir b5 0m0n0 sahip enerek" yerV erini ha=i=-e kaydraca( ekonomik kavram arn bir oyuV nunun i-inde yer a mamaktadr. ?5A konusu o an daha -ok ,ene bir a andr6 de(er" =iyat" ticaret" do aCm" rant" =aiA kavram arn bir o kadar ksmi nesneymiC ,ibi kavrayan ve yer eCtiren" -ok tutar ve =aA asy a tabaka bir doku s5A konusudur. K asik -a(da \iktisat\n topra( ve nesnesi o an bu a an" Aen,in ik a andr. Ina =ark tipten" 5rne(in 0reV
242

tim veya emek -evresinde 5r,0t enen bir ekonomiden kayV nak anan soru ar sormann yarar yoktur. onun -eCit i kavV ram arn 9hatta ve 5Ae ik e" bun arn ad ar daha sonradan baAan am benAeCme erinin sayesinde s0rd0yse>" bun arn poAiti= ik erini a dk arsistemi hesaba katmadan -5A0m eV mek de yararsAdr. /5y e yapmak" tpk Linne,i do(a tariV hinin a annn dCnda veya /auAee4deki Aaman ar teorisini" ,ene ,ramerin onun tarihse o abi ir ik koCu u o du(unu hesaba katmadan -5A0m emeye ka kCmak ,ibi o acaktr. @emek ki" k asik Aen,in ik -5A0m emesine" ya nAca daha sonraki tarih erde e yordamy a o uCmakta o an bir siyasa iktisatn bir i(ini at=edecek o an ,eriye d5n0k bir okumadan ka-nmak ,erekir. <ncak =ikir tarih-i eri" /atV d0C0ncesinde Ricardo ve ;. /. ?ay4in d5neminde tamamen donanm ve -oktan teh ike i bir ha e ,e miC o arak Auhur etmiC o an bir bi ,inin esrar do(umunu" bu tarA i-inde kur,u ama Mdetine sahiptir er. /i imse bir iktisadn" tamaV men ah aki bir kMr ve rant sorunsa 9adi =iyat teorisi" =aiAin meCru aCtr masveya mahkbm edi mesi>" sonra da para i e Aen,in ik" de(er i e piyasa =iyatarasndaki sistemaV

Kelimeler ve eyler

tik bir karCtrma tara=ndan" uAun bir s0re i-in o anaksA ha e ,etiri di(im varsaymaktadr ar6 bu karCtrma arn baCV ca sorum u arndan biri ve bu durumun en par ak dCavuV rumu merkanti iAm o muCtur. !akat aQ111. y0Ay " poAiti= ekonominin daha sonra daha iyi uyar anmC a et er e e e a V maya hi- ara vermeyece(i b0y0k sorun ar arasndaki esas aynmyapmC ve bun ardan baA arn -er-eve emiCtir6 paV ra" key=i o mayan" ama an aCmaya daya karakterini b5y eV ce keC=etmiCtir 9ve bu" meta ci er i e meta karCt ar arasnV daki uAun tartCma ar boyunca o muCtur6 birinci erin araV snda +hi d" 'etty" Locke" +anti on" Ga iani4yi" ikinci erin arasnda /arban" /ois,ui ebert ve 5Ae ik e Law4u ve #)%* =e aketinden sonra" daha m bir Ceki de o mak 0Aere
M0bade e Emeh
%3:

MontesTuieu ve Me on4u saymak ,erekir>. ayn Aamanda Vve bu +anti on4un eseridirV" de(iCim de(en i e i-se de(er ayrm yap maya baC amC. e masn yararsA paha ( i e o o maAsa yaCayamayaca(mA suyun ucuA u(u At aCtr aV rak" b0y0k \de(er paradoksu\ kuCat mCtr 9nitekim" bu sorunu" Ga iani tara=ndan sa( am bir Ceki de =orm0 e edi miC o arak bu mak m0mk0nd0r>. ;evons ve Men,er4i haber veren bir Ceki de" de(er ,ene bir yarar teorisine ba(V anmaya baC amCtr 9tas ak o arak Ga iani" Gras in" 8urV ,ot4da ortaya -kmCtr>. y0ksek =iyat arn ticaretin ,e iCmeV sindeki 5nemi an aC mCtr 9bu" !ransa4da /ois,ui ebert ve luesnay tara=ndan yeniden e e a nan \/echer i keV sidir>. son o arak da ViCte karCmAda =iAyokrat arV" 0retim mekaniAmasnn -5A0m emesine ,iriCi miCtir. Qe siyasa ikV tisat b5y ece" esas tema arn par-a par-a ve sessiAce yerine koymuCtur. bu =aa iyet" <dam ?mith4in 0retim -5A0m emeV sini baCka bir y5nde yeniden e e a arak" artan iCb5 0m0 s0V recini" Ricardo4nun sermayenin ro 0n0" ;. /. ?ay4in piyasa ekonomisinin baA teme yasa arm ,0n C(na -karma aV rna kadar s0rm0Ct0r. ?iyasa iktisat bundan sonra" kendiV ne 5A,0 nesnesi ve i- tutar (y a var o maya koyu muCV tur. !ii i durumda" para" =iyat" de(er" do aCm" piyasa kavV ram ar aQ11. ve aQ111. y0Ay arda" on ar karan k ar i-inV de bek eyen bir ,e ecekten itibaren de(i de" sa( am ve ,eV ne bir epistemo oHik d0Aen eme taban 0Aerinde d0C0n0 V m0C erdir. \[en,in ik erin -5A0m enmesi\ni b0t0nse ,eV rekir i(i i-inde destek eyen" iCte bu d0Aen emedir. /u d0V Aen eme siyasa iktisat i-in" ,ene ,ramer =i o oHi i-in neyV se" biyo oHi do(a tarih i-in odur. Qe nas ki =ii ve ad teoriV si" ey em di i" k5k er ve bun arn t0reti me erine i iCkin -5V

A0m eme er" ,ene ,ramer arac (y a" on ar m0mk0n ve ,erek i k an Cu arkeo oHik Cebekeye at=ta bu unmadan anV
244

aC amaA arsa" nas ki k asik tasvir" karakter eCtirme ve taV ]inomia4nm ne o muC o duk ar. sistemiy e y5ntem veya \sabit ik\ i e \evrim\ arasndaki At k do(a tarih a an kuV Cat madan an aC amaAsa" ayn Ceki de" para" =iyat" de(er" ticaret -5A0m eme erini birbir erine ek eyen ,erekir ik baV ( da" bun arn eCan k arnn yeri o an Aen,in ik er a an ,0n C(na -kar madan yaka anamaA. [en,in ik -5A0m emesi" hi- kuCkusuA ,ene ,ramer veya do(a tarihinki er e ayn yo ardan ve ayn ritmde o uCmamCtr. /unun nedeni" para" ticaret ve m0bade e 0Aerindeki d0C0ncenin bir uy,u amaya ve kurum ara ba(V ho masdr. <ncak" uy,u ama i e sa= spek0 asyon At aCtrV abi irse de" bun arn her ikisi de her ha 0 kMrda tek ve ayV n baCat bi ,iye dayanmaktadr. /ir para re=ormu" bir banV kac k Mdeti" ticari bir uy,u ama" kendi erine 5A,0 bi-imV ere ,5re rasyone eCebi ir" ,e iCebi ir" s0rebi ir veya yok oV abi ir er. her se=erinde be i bir bi ,iye dayanmaktadr ar6 kendini bir s5y em ha inde kendi i-in dCa vuran ,iA i bi ,i de(i de" ,er-ek e ,5r0n0r bir i iCkisi o mayan soyut teoriV er veya spek0 asyon ar i-in ,erek i i(i ayn o an bir bi ,i. /ir k0 t0rde ve be i bir Mnda" b0t0n bi ,i erin o abi ir ik koCu arn tanm ayan ancak bir tek episteme vardr. /u isV ter bir teori ha inde a-(a -kan bi ,i isterse bir uy,u amaV nn i-inde sessiAce yer a ano abi ir. #D)D tarihinde top aV nan Etats Generau] tara=ndan h0kme ba( anan para re=orV mu" merkanti ist tedbir er veya Law deneyi ve bunun tas=iV yesi" @avanAatti4nin" Bouterou4nun" 'etty4nin veya +anti V on4nun teori eriy e ayn arkeo oHik kaideye oturmaktadrV ar. Qe konuC uru ma ar ,ereken er" bu baCat bi ,i ,erekirV ik eridir. 11. '<R< QE !Y<8 ktisadi d0C0nce" aQ1. y0Ay da =iyat ve parasa 5A sorun aV ry a snr yd 9veya hemen hemen>. !iyat sorunu" AahireV nin paha anmasnn mut ak veya nispi karakterine ve birV birini iA eyen deva 0asyon arn veya <merikan de(er i maV den akmnn =iyat ar 0Aerinde yapabi ecek eri etki ere i iCV kindir. 'arasa 5A sorunu ise" parann ayarnn do(as" ku V an an -eCit i maden erin =iyat ar arasndaki oran" para aV rn a(r k ari e nomina de(er eri arasndaki uyuCmaA k konu arna i iCkindir. !akat bu iki sorun diAisi birbirine ba( yd" -0nk0 maden ancak kendi de bir Aen,in ik o duV (u i-in bir iCaret" Aen,in ik eri 5 -en bir iCaret o arak ortaV

Kelimeler ve eyler

ya -kabi iyordu. E(er iCaret edebi iyorduysa" bunun nedeV ni onun hakiki bir dam,a o masyd. Qe tpk ke ime erin s5y edik eriy e ayn ,er-ek i(e sahip o duk ar" tpk can V var k arn dam,a arnn ,5r0 ebi ir ve poAiti= iCaret er o aV rak beden erine kaAnmC o ma ar ,ibi" Aen,in ik eri iCaret eden ve on ar 5 -en iCaret erin de kendi 0Aer erinde hakiV ki dam,ay taCma ar ,erekmekteydi. !iyatn s5y enebi V mesi i-in" bun arn de(er i o ma ar ,erekiyordu. Uadir" yaV rar " istenir o ma ar ,erekiyordu. Qe ayn Aamanda" b0t0n bu nite ik erin" dayattk ar dam,ann herkes tara=ndan okunabi ir ,er-ek bir imAa o abi mesi i-in" istikrar o maV ar ,erekiyordu. !iyat ar sorunu i e" +opernicus4tan /odin ve @avanAatti4ye kadar" Aen,in ik 0Aerindeki her d0C0nceV nin ayrca k nesnesini o uCturan parann do(as arasnV daki kore asyon buradan kaynak anmaktadr. 'arann" ma ar i e m0bade e mekaniAmasndaki ikame arasnda ortak 5 -0 o ma konusundaki iki iC evi" onun maddi ,er-ek i(ine dayanmaktadr. /ir 5 -0" e(er 5 V -ek o arak" 5 -0 ecek Cey erin -eCit i (y e kyas anabi ir nite ikte bir ,er-ek ik y0k emine sahipse" istikrar " herkes
%3&

tara=ndan kabu edi ebi ir ve her yerde ,e-er i o abi ir6 +oV pernicus" toise ve boisseau iCte bu Ceki de maddi uAun uk ve hacime sahip o ma arndan 5t0r0 5 -0 birimi o maktaV dr ar demektedir.# /unun sonucu o arak" para ancak" e(er birimi hakikaten varsa ve herhan,i bir ma n at=ta bu unaV bi ece(i bir ,er-ek ikse 5 -ebi mektedir. aQ1. y0Ay bu noktada" orta-a(n hi- de(i se bir b5 0m0nde kabu edi V miC o an ve parann va or impositus4unu saptama" haddini de(iCtirme" be i bir sikke kate,orisini veya madeni para o V maktan -karma hakkn h0k0mdara veya kamusa rAaya brakan teoriye ,eri d5nmektedir. 'arann de(erinin" i-erV di(i maden kit esi tara=ndan ayar anmas ,erekmektedir6 yani eskiden o du(u Ceye" h0k0mdar arn meta par-a arV nn 0Aerine ne baC kabartma arn" ne de arma arn bastrV dk ar d5neme ,eri d5nmesi ,erekmektedir. o sra arda \ne bakr" ne a tn" ne ,0m0C sikke ha ine ,e miC erdi" ya V nAca a(r k arna ,5re de(er endiri iyor ard\. % key=i iCaV ret er" hakiki dam,a ar o arak kabu edi miyor ard. para tam bir 5 -0yd0" -0nk0 Aen,in ik eri kendi maddi Aen,inV ik ,er-ek i(inden hareket e 5 -e(e ba( ama ,0c0nden baCV ka bir Ceyi iCaret etmiyordu. aQ1. y0Ay daki re=orm ar bu epistemo oHik taban 0AeV rinde ,er-ek eCtiri miC" tartCma arda kendi erine 5A,0 boV yuta ayn taban 0Aerinde u aCmC ardr 'arasa iCaret erin

Ke ime er ve ey er

5 -0m kesin ik erine ,eri ,etiri mesine u(raC maktadr6 sikke erin 0Aer erindeki nomina de(er erin" 5 -0 o arak se-i en maden miktarna uy,un o mas ve onun a b0t0nV eCmesi ,erekmektedir. para bu durumda" 5 -me de(erinV den daha =aA a bir Ceyi iCaret etmeyecektir. +ompendious4un anonim yaAar bu y5nde o mak 0Aere" \Cu Mnda ,e-er i o an
# +opernicus" @iscours sur a !rappe des Mionnaies" in" ; Y Le /ranchu" Ecrits Uotab es sur a Monnaie" s. #D"#" 'arts" #$:3. % <nonim" +ompendieu] ou /reH E]amen de lue Tues ' aintes" in" a,e" ##" s. ##). M0bade e Etmek %3)

para arn be i bir tarihten itibaren b5y e o mama arn\ isV temektedir" -0nk0 nomina de(erin \aCr y0kse mesi\" onV arn 5 -me iC evini uAun Aamandan beri boAmuCtur. para ha ine ,e miC sikke erin artk \i-erdik eri madenin de(eriV nin bi-i mesinden sonra\ kabu edi me eri ,erekmektedir. yeni paraya ,e ince" onun nomina de(eri kendi a(r ( kaV dar o acaktr6 \bu Mndan itibaren ya nAca ayn de(ere" ayV n a(r (a" ayn ada sahip eski ve yeni para ar ,e-er i o aV caktr" ve b5y ece para eski haddine ve eski has (na iade edi miC o acaktr.\: #D2#4den 5nce yaym anmayan" ama bundan otuA y 5ncesinden beri e yaAmas o arak var o an ve e den e e do aCan +ompendious metninin" E iAabeth d5V neminin para po itikasna i ham verip vermedi(i bi inmeV mektedir. <ma" kesin o an bir Cey vardr6 #D33V#DD$ araV sndaki bir diAi \aCr y0kse tme\den 9deva 0asyon> sonra" #D&# Mart kararnamesi para arn nomina de(erini \indirV miC\ ve bunu para arn i-erdik eri maden miktarna ,eri ,etirmiCtir. !ransa4da da ayn Ceki de" #D)D4te top anan Etats Generau] muhasebe sikke erinin 9bun ar" tamamen aritmetik o an ve a(r k i e nomina de(er tanmna ek eV nen 0-0nc0 bir para tanmn ,etirmektedir er6 bu ek oran" para manipb asyon annn y5n0n0" konu hakknda yeter i bi ,isi o mayan ardan ,iA emekteydi> ka dr masn isteV miC er ve bunu sa( amC ardr. #D)) tarih i =erman" a tn ek0y0 hem hakiki sikke hem de hesap birimi o arak ihdas etmiC" di(er t0m maden eri a tna tabi k mCtr V5Ae ik e" 5deme arac o ma de(erini koruyan" ama de(er de(iCmeAV i(ini kaybeden ,0m0C0V. /5y ece para ar" meta ik a(r kV arna ,5re yeniden 5 -ek endiri miC erdir. 8aCdk ar iCaV ret Vva or impositusV" o uCturduk ar 5 -0n0n tam ve Ce==a= dam,asndan ibarettir. !akat bu ,eri d5n0C0n isteni mesi"VbaAen de ,er-ek eCV
: a,e" s. #DD. %32

tiri mesiy e bir ikte" iCaretVpara4ya 5A,0 o an ve be ki de onun 5 -0 o ma ro 0n0 tamamen teh ikeye sokan be i saV yda o ,u a-(a -kart mCtr. Ence ik e" bir parann ne kaV

Ke ime er ve ey er

dar k5t0yse o kadar hA do aCmas ve y0ksek maden i-eV rik i para arn sak tutu mas ve ticarette yer a mama ar o ,usu6 bu" +opernicus3 i e +ompendious yaAarnnD -ok 5nceden bi dik eri" Gresham kanunu& deni en durumdur. ?onra ve 5Ae ik e" parasa o ,u ar a =iyat hareket en arasnV daki i iCki6 para iCte burada" ma arn arasnda bir ma o aV rak ,5A0km0Ct0r Vt0m eCde(er i ik erin mut ak 5 -0s0 deV (i de" m0bade e kapasitesi ve buna ba( o arak" m0badeV e erdeki ikame de(eri" bo uk ve kt (na ,5re de(iCen bir ma 6 parann da =iyat vardre. Ma estroit)" aQ1. y0Ay da ,5r0n0Cte 5y e o masna ra(men" =iyat artC o mad(na dikkat -ekmiCtir. -0nk0 ma ar hep o duk ar ,ibidir" ve para kendine 5A,0 do(as i-inde sabit bir 5 -0d0r" ma arn paha anmas ancak" ayn maden kit esi tara=ndan taCnan nomina de(er erin artmasna ba( o abi ir. =akat ayn bu(V day miktar i-in hep ayn miktarda a tn veya ,0m0C veri V mektedir. Ey esine ki" \hi-bir Cey pahah anmamC\tr6 a tn ek0 Q1. 'h ippe d5neminde" muhasebe sikkesi o arak yirV mi soh tournois ve Cimdi de e i ederken" eskiden d5rt ira den bir arCn kadi=e kumaCn Cimdi on etmesi ,erekir. Ber Ceyin paha anmas" a C mC miktardaki sa= a tn ve ,0m0Cten daha =aA a vermekten de(i de" daha aA a maktan kaynak anmaktadr.\ !akat" parann ro 0n0n" do aCma soktu(u maden kit esiy e 5AdeC eCtiri mesinden itibaren" di(er b0t0n ma ar a ayn de(iCim ere tabi k nd( iyice an aC maktadr. Qe Ma estroit" maden erin miktar ve ma de(er erinin sabit ka dk arn 5rt0 0 bir Ceki de kabu ediV
+opernicus" a,e" s. #%
+ompendieu]..." 11" s. #D&. Gresham" <vis de ?r 8h. Gresham" s. ) ve ##" a,e" c 11. Ma estroit" Le 'arado]e sur e !ait des Monnaies" 'aris" #D&&.

M0bade e Etmek

%3$

yorsa da" /odin ondan birka- y sonra2" Yenid0nyadan ,eV tirti en maden kit esinde artC ve buna ba( o arak" ma aV rn ree paha anmasm =ark etmiCtir" -0nk0 daha =aA a k0 -e madene sahip o an veya 5Ae kiCi erden bun ar ediV nen h0k0mdar ar" daha =aA a sayda ve daha iyi ayarh sikV ke er bastrmC ardr. demek ki" ayn bir ma i-in" daha b0V y0k miktarda maden veri mektedir. @emek ki" =iyat arn y0kse mesinin \Cimdiye kadar kimsenin de(inmedi(i teV me ve adeta tek bir nedeni\ vardr6 bu da \a tn ve ,0m0C bo u(u\" \nesne erin =iyat ve de(erini veren Ceyin bo uV (u \dur. ECde(er i ik erin 5 -0s0 m0bade e sisteminin i-ine a nmCtr ve parann satn a ma ,0c0 ya nAca madenin ma de(erini iCaret etmektedir. 'aray =ark k an" onu beV ir eyen" herkes i-in kesin ve kabu edi ebi ir k an dam,a"

demek ki tersine -evri ebi ir nite iktedir ve onu iki y5nde okumak m0mk0nd0r6 sabit 5 -0 o an bir maden miktarna ,5nderme yapmaktadr 9Ma estroit onun Ci=resini b5y e -5Amektedir>. ayn Aamanda" Cu miktar ve =iyat o arak deV (iCken ma ar o an maden ere de ,5nderme yapmaktadr 9bu da /odin4in okumasdr>. /urada" aQ1. y0Ay daki ,eV ne iCaret er reHimini karakteriAe edenine benAer bir d0AenV eme vardr. hatr anaca( 0Aere" iCaret er" tannabi mek i-in kendi hesap arna iCaret ere ihtiya- ,5steren benAer ikV er tara=ndan meydana ,etiri mekteydi er. /urada" parasa iCaret m0bade e de(erini ancak" kendi de(erini di(er ma V arn d0Aeni i-inde tanm ayan bir maden kit esinin 0AerinV de tanm ayabi ir" kendini dam,a o arak ancak bu kit enin 0Aerinde kurabi ir. E(er m0bade e erin ihtiya- ar sistemi i-inde" bi ,i er sistemi i-indeki benAeCmeye tekab0 etti(i kabu edi ecek o ursa" episteme4nin tek ve ayn dC bi-imiV nin" R5nesans s0resinde do(a bi ,isini ve paraya i iCkin d0V
2 /odin" La Riponse au] 'arado]es de M de Ma estmit" #iD&2. %6c* Ke ime er ve ey er

C0nceyi veya uy,u ama ar denet edi(i ,5r0 ecektir. Qe tpk mikrokoAmos i e makrokoAmos i iCkisinin" benAer ik i e iCaretin be irsiA sahnmn durdurmak i-in vaA,e-i meA o mas ,ibi" maden i e ma arasnda" imitte de(er i maden erin top am ticari de(erinin saptanmasna ve bunun ardndan da" b0t0n ma arn =iyat arn kesin ve nihai bir Ceki de 5 -ek endirmeye iAin veren be i bir i iCkiV nin kuru mas ,erekmiCtir. /u i iCki" a tn ve ,0m0C maV den erini d0nyaya ,5md0(0nde ve on ar tpk yery0A0nde bitki erin b0y0mesi ve hayvan arn -o(a masndaki ,ibi yaV vaC yavaC artrd(nda" 8anr tara=ndan kuru muC ardr. nsann ihtiya- veya arAu duyabi ece(i b0t0n Cey er e" maV den erin sak o arak par dadk ar damar ar arasnda" mut ak bir m0tekabi iyet vardr. @avanAatti" \@o(a b0t0n d0nyevi Cey eri iyi yapmCtr. bun arn top am" insan ar arasnda var an an aCma ,ere(i" iC enmiC a tn arn top am kadar etmektedir. demek ki b0t0n insan ar her Ceyi edinV mek i-in" her Ceyi arAu amaktadr ar... ey erin kendi araV arnda ve a tn a o an matematik oran an ve bunun kuraV n her ,0n =ark etmek 0Aere" yery0A0nde var o an her Ceyi veya daha do(rusu" bun arn ,5ky0A0ne tpk kusursuA bir aynaya o du(u ,ibi yansyan ,5r0nt0 erini" ,5k erin yukaV rsndan veya -ok y0ksekteki bir ,5A emevinden seyretmek ,erekir. /u durumda t0m hesap ama armA bir yana braV kr ve C5y e derdik6 yery0A0nde Cu kadar a tn" Cu kadar nesne" Cu kadar insan" Cu kadar ihtiya- var. her nesnenin ihtiya- ar ,idermesi 5 -0s0nde" de(eri Cu kadar a tn veya

Cu kadar nesne o acaktr.\$ /u ,5kse ve t0ketici hesap aV may 8anrdan baCka kimse yapamaA6 bu hesap ama" mikV rokoAmosun her unsurunu makrokoAmosun bir unsuruy a iCki endren Cu di(er hesap amaya denk d0Cmektedir. tek bir =ark a6 ikincisi d0nyevi o an ,5kse o ana ba( amakta"
$
'i

@avanAatti" Le-on sur es Monnaies" s. %:*%:#" ;. Y. Le /ranchu" a,e. %D#

M0bade e Bmek

ve nesne erden" hayvan ardan veya insan ardan y dA ara do(ru ,itmektedir. oysa birincisi yery0A0n0n ma(ara arna ve maden erine ba( anmaktadr. insan ar tara=ndan yaratV an nesne eri" d0nyann yarad Cndan beri ,5m0 0 o an haAine er e i iCki endirmektedir. /enAeCmenin iCaret eri" -0nk0 bun ar bi ,iye rehber ik etmekte" ,5ky0A0n0n m0V kemme i(ine at=ta bu unmaktadr. m0bade enin iCaret eV ri" -0nk0 arAuyu tatmin etmekte" madenin karan k" teh V ke i ve anet i par tsna dayanmaktadr. /u ikircik i bir paV r tdr" -0nk0 ,ecenin dibinde Cark s5y eyeni" yery0A0V n0n dibinde yemden 0retmektedir6 orada mut u u(un terV sine d5nm0C bir vaadi o arak oturmakta ve maden y dA aV ra benAedi(i i-in" b0t0n bu teh ike i haAine erin bi ,isi" ayV n Aamanda d0nyann bi ,isi o maktadr. Qe Aen,in ik ere i iCkin d0C0nce b5y ece" koAmosa i iCkin b0y0k spek0 asV yona do(ru yatmaktadr. tpk bunun tersine" d0nyann d0Aeninin derin bi ,isinin maden erinin srrna ve Aen,inV ik erin sahip i(ine ,5t0rmek Aorunda o mas ,ibi. aQ1. y0Ay da bi ,i unsur arn birbir erine han,i sk bir ihtiyaCebekesinin ba( ad( ,5r0 mektedir6 iCaret er koAmo oHisi" =iyat ar ve para 0Aerindeki d0C0nceyi nas ikiye kat amakV ta ve sonunda kurmaktadr. maden ere y5ne ik teorik ve pratik bir spek0 asyona nas o anak vermektedir. arAunun vaat eriy e bi ,ininki eri" maden er i e y dA ar birbir erine karC k d0C0ren ve yakn aCtran ,iA i yakn k arnkiy e ayn tarAda i iCkiye sokmaktadr_ /i ,inin u- arnda" tamaV men muktedir ve adeta 8anrsa ha e ,e di(i yerde" 0- iC ev bir eCmektedir VEtoiReus4unki" 'h0osophos4unki ve Meta iV cos4unkiV. !akat bu bi ,i ancak par-a ar ha inde ve divincV to4nun dikkat i par t ar i-inde veri di(inden" nesne er e maden" arAu i e =iyat ar arasndaki teki veya ksmi i iCki er i-inde ayn durum s5A konusu o du(undan" 8anrsa bi ,i veya \herhan,i bir y0ksek ,5A emevi\nden e de edi ebi eV
%D%

": ^

%4" y. 4i

i nG DD_ l 7` yi

^G i4

cek bi ,i insana veri memiCtir. /unu sadece an k ve t0ccarV arn o uCturdu(u" ,5A emesini bi en Aihin erin" ta ihin yarV dmy a ortaya -kan istisna ar vardr. KMhin er benAer ikV er ve iCaret er oyununda ne idiyse er" t0ccar ar da m0badeV e erin ve para arn Vtpk onun ,ibi hep a-kV oyununda odur ar. \/urada" biAi -er-eve eyen aAck Ceyi ancak C5y eV sine bir keC=edebi iyor ve on ara" her yerde ve her Aamanda

Ke ime er ve ey er

aA veya -ok ta ep edi me erine ,5re bir =iyat bi-iyoruA. 80cV car ar bundan hemen ve iyi haber a maktadr ar. iCte nesV ne erin =iyat arn bu y0Aden hayran k verici bir Ceki de bi mektedir er.\#* ###. MERK<U8L[M [en,in ik er a annn k asik d0C0nce i-inde d0C0nme nesV nesi o arak o uCabi mesi i-in" aQ1. y0Ay da kuru muC o an dC bi-imin -5A0 mesi ,erekmiCtir. R5nesans \ iktisat- aV r\ nda ve biAAat @avanAatti4ye varana kadar" parann ma aV r 5 -ebi me yetene(i ve m0bade e edi ebi ir i(i kendi i-se de(erine dayanmaktayd6 de(er i maden erin" para basm dCnda k0-0k bir yarara sahip o duk ar bi inmekteydi. ama bun ar e(er 5 -0 o arak se-i di erse" m0bade ede ku V an d arsa" bunun sonucu o arak y0ksek bir =iyata u aCtV arsa" bunun nedeni on arn do(a d0Aende ve biAAat kenV di erinde mut ak" teme i" di(er her Ceyinkinden daha y0kV sek" her ma n de(erinin at=edi ebi di(i bir =iyata sahip o V ma aryd.## G0Ae maden kendi i(inden bir Aen,in ik iCaV retiydi. ,5m0 0 par ak (" hem ,iA i mevcudiyet hem de d0nyann b0t0n Aen,in ik erinin ,5r0n0r imAas o du(unu yeteri kadar iCaret etmekteydi" iCte bu nedenden 5t0r0 bir
#* a,e" s %:#. ## KrC." aQ11. y0Ay n baCnda" <ntoine de 1 .a 'ierre4in Cu 5nerisi6 \a tm ve ,0m0C sikke erin esas de(eri" i-erdik eri de(er i maddeye daya dr\" @e a ntcessitt du ptsemen " yy" .y. M0bade e Etmek %D:

=iyat vard. ,ene bu nedenden 5t0r0 b0t0n =iyat ar 5 -0V

yordu. nihayet" =iyat o an her Cey e m0bade e edi ebi mesi"

bu nedenden 5t0r0 o maktayd. En m0kemme inden deV (er i Ceydi. aQ11. y0Ay da paraya hM M bu 0- 5Ae ik at=edi V mektedir" ama 0-0 birden artk birincisine 9=iyat o mak> de(i de" sonuncusuna 9=iyat o ann yerine ikame o mak> dayandr maktadr. R5nesans" para ha ine ,etiri miC madeV nin iki iC evini 95 -0 ve ikame>" i- karakterinin ikiA enmeV sine 9de(er i o ma o ,usu> dayandrrken" aQ11. y0Ay -5V A0m emeyi kaydrmCtr. di(er iki karakterin teme i artk m0bade e karakteri o muCtur 95 -me yetene(i ve bir =iyat bu ma kapasitesi o sra arda bu iC evden t0reyen nite ik er o arak ,5r0 mektedir>. /u tersine d5n0C" aQ11. y0Ay n t0m0ne da( an 9?ciV pion de Grammont4dan Uico as /arbon4a kadar> ve biraA yak aCk bir terim o an \merkanti iAm\ ad a tnda bir araV ya top anan bir d0C0nce ve uy,u ama b0t0n0n0n eseridir. Inu ace ey e" bir \parac k\ a" yani Aen,in ik er i e para aV r sistematik 9veya inat-> bir Ceki de karCtrmak a karakV teriAe etme Mdeti vardr. <s nda" \merkanti iAm\ bun arn

arasnda kurdu(u aA -ok karCk bir 5AdeC ik de(i de" paV ray Aen,in ik erin temsi inin ve -5A0m emesinin a eti haV ine ,etiren ve bunun karC (nda Aen,in ik eri de parann temsi edi en i-eri(i ha ine sokan" 0Aerinde d0C0n0 m0C bir ek em eCmedir. 8pk" benAer ik erin ve dam,a arn esV ki dairese dC bi-iminin" temsi in ve iCaret erin kore asyon ha indeki iki tabakaya uy,un o arak a- mak 0Aere -5A0 V mesi ,ibi" \de(er i ik\ -emberi de merkanti iAm d5neminV de boAu muC" Aen,in ik er ihtiya- ve arAu nesne eri o arak se=erber edi miCtir. bun ar" on ar iCaret eden para arn oyuV nu arac (y a b5 0nmekte ve birbir erinin yerine ikame edi mektedir er. ve para i e Aen,in i(in karC k i iCki eri" do aCm ve m0bade e bi-imi a tnda kuru maktadr. E(er
%D3 Ke ime er v= pey er

merkanti iAmin Aen,in ik i e paray karCtrd(na inan aV bi diyse" bunun nedeni hi- kuCkusuA" parann m0mk0n her Aen,in i(i temsi etme ,0c0ne sahip o mas" evrense -5A0m eme ve temsi a eti o mas" a ann t0m0n0 tortu bV rakmadan a-masdr. Ber Aen,in ik paraya d5n0Cebi ir ve b5y ece do aCma ,irer. /0t0n do(a var k ar da ayn Ceki V de karakterAe edi ebi ir nite ikteydi ve bir ta]inomia4yr ,iV rebi mekteydi. her birey ad andr abi irdi ve ek em eCmiC bir di e ,irebi irdi. her temsi iCaret edi ebi irdi ve bir 5AdeCV ik ve=arkhhh sisteminin i-ine bi inmek 0Aere ,irebi irdi. !akat bunu daha yakndan ince emek ,erekmektedir. @0nyada var o an b0t0n Cey erin arasnda" merkanti iAmin \Aen,in ik\ diyebi ece(i han,i eridir_ 8emsi edi ebi ir o V duk arndan 5t0r0" bir de arAu anr nesne o an arn hepsi. Yani" \ihtiya- veya yarar veya Aevk veya nedret\ tara=ndan dam,a anmC o an ar.#% Iysa" sikke ima etmeye 9ancak baA b5 ,e erde ,e-er i o an ar de(i de" dC ticarette ku aV n an ar> yarayan maden erin Aen,in ik erin i-inde yer a V dk ar s5y enebi ir mi_ < tn ve ,0m0C" yarardan yana pek nasip i de(i erdir V\evin ihtiya- arnda ne kadar ku anhV yor arsa" o kadar yarar dr ar\V ve ne kadar kt o sa ar da" miktar ar bu ku anm ar i-in ta ep edi en eri aCmaktadr. E(er aranyor arsa" e(er insan ar hep onun kt (n -ekiV yor arsa" e(er maden er bu uyor ar ve ondan e de etmek i-in savaCyor arsa bunun nedeni" a tn ve ,0m0C para basV mann on ara" bu maden erin kendi ik erinden sahip o maV dk ar bir yarar ve nedret sa( amasdr. \'ara de(erini" onu meydana ,etiren madenden de(i de" B0k0mdarn dam,as veya im,esi o an bi-imden a r.\ #: < tn" para o V du(u i-in de(er idir. 8ersi do(ru de(i dir. aQ1. y0Ay da sV
#% ?cpon de Grammont" Le @enier Roya " 8raite uneu] de Yor et de Qar,ent" s. 32" 'aris" #&%*.

#: a,e" s. #:#3 M0bade e Etmek

%DD

ki skya saptanmC o an i iCki" b5y ece tersine d5nd0r0 V m0Ct0r6 para 9ve ima edi di(i madene varana kadar>" deV ,erini sa= iCaret o ma iC evinden a maktadr. /u da iki sonuV ca yo a-maktadr. Ence" Cey erin de(eri artk madenden kaynak anmayacaktr. /u de(er" paraya at= o maksAn" yaV rar" Aevk ve nedret kstas arna ,5re" kendi i(inden be irV enmektedir. Cey er birbir erine naAaran de(er kaAanmakV tadr ar. maden ya nAca bu de(erin temsi edi mesine o aV nak verecektir" tpk bir adn bir im,e veya bir =ikri temsi edip de" onu o uCturmad( ,ibi6 \< tn" Cey erin de(erini uy,u amaya sokmann iCaretinden ve ku anC a etinden ibarettir. =akat bunun ,er-ek de(erinin kayna(" insan yarV ,s ve de(er endirme yapabi me yetene(idir.\#3 [en,in ikV er Aen,in iktir er" -0nk0 biA on ar" tpk =ikir erimiAin onV ar temsi etmemiAin sonucu o arak =ikir o ma ar ,ibi deV (er endirmekteyiA. Lste ik buna bir de parasa veya s5Ae iCaret er de ek enmektedir. Kendi eri ancak C5y e ucundan Aen,in ik o an a tn ve ,0m0C" acaba neden bu iCaret etme ,0c0n0 kaAanmC ar veya a mC ardr_ /u iC i-in" hi- kuCkusuA \ne kadar bayaV ( ve i(ren-\#D o sa da" baCka bir ma ba ,ibi ku an abi irV di. /ir-ok u usta ucuA bir madde o arak ka an bakr" baA baCka u us arda ancak para ha ine ,e dikten sonra de(er i o abi mektedir.#& !akat ,ene o arak a tn ve ,0m0C ku aV n maktadr" -0nk0 biAatihi bir \kendine 5A,0 m0kemme V i(i\ a-k etmektedir er. /u m0kemme ik =iyat d0A eminde de(i de" on arn sonsuA temsi yetenek erinde yer a maktaV dr. /u maden er sert" aCnmaA ve boAu maA nite iktedir er. k0-0k par-a ara ayr abi ir er. k0-0k bir hacimde b0y0k bir a(r k o uCturabi ir er. ko ayca taCnabi ir er. 0Aer erinV
#3 a,e" s. 3&3). #D a,e" s. #3. #& ?chroeder" !0rst ichc ?chatA. und Rentkammer" s. ###" Montanari" @e a Moneta" s. :D. %D& Ke ime er ve ey er

de ko ayca de ik a- abi ir. /0t0n bun ar" a tn ve ,0m0C0" di(er b0t0n Aen,in ik eri temsi etme ve -5A0m eme yo uyV a" on arn karC aCtrmasn yapma konusunda ayrca k bir a et ha ine ,etirmektedir. 'ara i e Aen,in i(in i iCkisi b5y ece tanm anmC o maktadr. /u key=i bir i iCkidir" -0nV k0 Cey erin =iyatn veren maddenin i-se de(eri de(i dir. =iV yat o mayan ar bi e dahi " her nesne para o abi ir. ama bu nesnenin ayrca" kendine 5A,0 temsi nite ik eri ve Aen,inV ik er arasnda eCit ik ve =ark k i iCki eri kurmaya iAin veV ren -5A0m eme yetene(inin o mas ,erekir. Ey eyse" a tn

ve ,0m0C0n ku anmnn hak neden ere dayand( ortaya -kmaktadr. /outeroue4nun dedi(i ,ibi" para \kamusa otoritenin =iyat o arak hiAmet etmesi ve ticaret srasnda" Cey erin arasndaki eCitsiA i(i ,idermesi i-in bir a(r k ve de(er verdi(i bir madde par-asdr.\#) \Merkanti iAm\ hem paray madenin 5A,0 de(eri postu atndan e\paray di(erV eri ,ibi bir ma sayan arn - ,n (\V#2 kurtarmC" hem de onun a Aen,in ik arasnda sa( am bir temsi ve -5A0m eme i iCkisi kurmuCtur. /arbon" \parada dikkat edi en Cey" i-erV di(i ,0m0C miktarndan -ok" ,e-er i o up o mad(dr.\ #$ \Merkanti iAm\ adn vermenin Mdet o du(u Cey konuV sunda ,ene ik e adi o unmamaktadr" hem de iki kereS Ya onun s0rek i o arak e eCtirdi(i Cey 9Aen,in i(in i kesi o aV rak parann i-se de(eri> onun kusuru o arak ,5steri mekV te ya da onda bir diAi do aysA -e iCki keC=edi mektedir6 paV rann birikimini" sanki bir ma mCcasna isterken" onu sa= iCaret o ma iC evi i-inde tanm amC de(i midir_ 'arann miktarndaki da ,a anma arn 5nemini kabu etmiC" bun aV rn =iyat ar 0Aerindeki etki erini bi meAden ,e miC de(i midir_ [en,in ik erin artma mekaniAmasn m0bade eye

#) /outeroue" Recherches +urieu] de Monnaies de !rance" s. 2" 'aris" #&&&. #2 ;osuah Gee" +onsidirations sur e +ommerce" s. #:" Zev. #)3$. #$ U. /arbon" < discourse concernn, coinin, the new money i,hter" say=a numaV ra an yok" Londra" #&$D.
M0bade e Etmeh
%D)

dayandrmak a bir ikte" korumac o mamC mdr_ <s nda bu -e iCki er veya bu teredd0t er ancak" e(er merkanti iAV me" onun i-in an am taCmayacak o an bir iki em dayat aV cak o ursa vardr ar6 para ma mdr" iCaret midir iki emi. I uCmakta o an k asik d0C0nce i-in para" Aen,in ik eri temsi etmeye iAin veren Ceydir. /5y esine iCaret er o maV sayd" Aen,in ik er hareketsiA" yararsA ve adeta di siA ka rV ard. a tn ve ,0m0C bu an amda" insann tamah edebi eceV (i her Ceyin yaratcsdr ar. !akat bu temsi etme ro 0n0 oynayabi mek i-in" parann" onu ,5revine uy,un ve bunV dan 5t0r0 de de(er i k an 5Ae ik erine 9ekonomik de(i de" =iAik> sahip o mas ,erekir. Evrense iCaret o ma 5Ae iV (inden 5t0r0 nadir ve eCitsiA da( mC meta ha ine ,e mekV tedir6 \b0t0n para ara dayat an kur ve de(er" on arn ,erV -ek i-se hasta k ardr.\%* 8pk temsi er d0A eminde" onV ar ikame eden ve -5A0m eyen iCaret erin de temsi er o V ma ar ,ibi" para e(er kendi de bir Aen,in ik o maAsa" AenV ,in ik eri iCaret edemeA. <ma" iCaret o du(u i-in Aen,in ik ha ine ,e mektedir. oysa" bir temsi iCaret ha ine ,e ebi V mek i-in" 5nce temsi edi mek Aorundadr. /irikim i ke eriy e do aCm kura ar arasndaki aCikMr

-e iCki er buradan kaynak anmaktadr. [amann be i bir annda var o an para miktar be idir. hatta +o bert" maV den erin iC eti mesine ra(men" <merikan maden erine ra(V men" \<vrupa4da tedav0 de bu unan para miktarnn sabit o du(u\na inanmaktayd. Iysa" Aen,in ik eri temsi etmek i-in iCte bu paraya ihtiya- duyu maktadr. yani on an -ekV meye" on ar dCardan ,etirterek veya 0 kede ima ederek ortaya -karmaya ihtiya- duyu maktadr. m0bade e i-in de ihtiya- duyu an ayn paradr. @emek ki" komCu 0 ke erden maden itha etmek ,erekmektedir6 \bu b0y0k sonucu" bir
%* @umou in" Aikr." Gonnard" Bistoirc des thtories monetaires" 1" s. #):. %D2 Kchmekr ve ev er

tek ticaret ve ona ba( o an Cey er yaratabi ir.\%# Ey eyse yasama iki Ceyi ,5Aetmek Aorundadr6 \dCarya maden akV tarmn veya madenin para dCnda ku anmn yasak aV mak ve ,0mr0k resim erini" ticaret bi an-osunun her AaV man ehte o masn sa( ayacak Ceki de saptamak" hammadV de itha atn teCvik etmek" mamu ma arn itha atn m0mV k0n o du(unca en,e emek" aAa ma arnn kt (a ve =iyat y0kse me erine yo a-aca( ,da madde erinden -ok" maV mu ma ihra- etmek.\ %% Ete yandan" biriken maden uyuV maya veya bo(u maya y5ne ik de(i dir. bir dev ete maden" orada m0bade e yo uy a t0keti mesi i-in -eki mektedir. /ecker4in dedi(i ,ibi" tara= ardan biri i-in harcama o an her Cey" di(eri i-in has attr.%: ve 8homas Mun nakit paray servet e 5AdeC eCtirmektedir.%3 /unun nedeni" parann anV cak" temsi etme iC evini yerine ,etirdi(i tam 5 -0 i-inde hakiki Aen,in ik ha ine ,e ebi mesidir6 ma ar ikame ettiV (inde" on ara yer de(iCtirme veya bek eme o ana( verdiV (inde" hammadde ere t0keti ebi ir o ma =rsat verdi(inde" eme(in 0creti o du(unda. @emek ki" bir dev etteki para yV ( masnn" orada =iyat arn artmasna yo a-masndan kayV , anmann ,ere(i yoktur. ve /odin tara=ndan ,etiri en" aQ1. y0Ay n b0y0k paha (nn <merikan a tnnn h0V cumundan kaynak and( i kesi ,e-er i de(i dir. para mikV tarndaki artCn 5nce =iyat ar y0kse tti(i do(ruysa da" bu durum ticaret ve ima at teCvik etmekte" Aen,in ik miktar artmakta ve para an pay aCan unsur ar da bir o kadar artV maktadr. !iyat artCndan korkmaya ,erek yoktur6 tersine" ?cipion de Grammont4un dedi(i ,ibi" burHuva ar Cimdi \ipek i ve kadi=e\ ,iyebi ir er" en nadir eri bi e dahi " nesneV erin de(eri di(er erinin top amna naAaran ancak d0CebiV
%i + ement" Lettra instuttions e mimoires de +o hert" c Q " s. %:$. %.% a,e" s %23 <yrca /kA." /outeroue" Recherchei curieuses" s #*## %: ; /echer" 'o itscher @s=eurs" #&&2. %3 8h. Mun" En, and 8reasure by =orei,n trade" <yrm ##" #&&:.

M0bade e Etmek

%D$

ir. ayn Ceki de" her maden par-as" do aCmdaki para kitV esinin artmas 5 -0s0nde" di(er erinin karCsndaki de(eriV ni kaybeder.%D kG @emek ki" Aen,in ik i e para arasndaki i iCki er" madeV nin \de(er i i(i\nin i-inde de(i de" do aCm ve m0bade eV nin i-inde be ir enir er. Ma ar do aCma ,irebi ir erse 9ve bu para sayesinde o ur>" -o(a r ar ve Aen,in ik er artar" paV ra miktar iyi bir do aCmn ve ehte bir bi an-onun etkisiyV e artarsa" yeni ma ar -ekmek ve ekim a an ar i e ima atV hane eri -o(a tmak m0mk0n o ur. Ey eyse Bornech i e bir ikte" a tn ve ,0m0C0n \kanmAn en sa= ksm" ,0- eV rimiAin kemik i i(i\" \insan =aa iyeti ve varo uCumuA i-in en vaA,e-i meA a et er\%& o duk arn s5y emek ,erekir. Kan beden i-in ne ise" parann da top um i-in o o du(una i iCkin eski kyas" burada karCmAa bir keA daha -kmaktaV dr.%) !akat @avanAatti4nin eserinde" parann u usun -eCit i b5 0m erini bes emekten baCka bir ro 0 yoktu. imdi para ve Aen,in i(in ikisi birden m0bade e er ve do aCm mekMn i-ine a nd(ndan" merkanti iAm -5A0m emesini" BarV vey4nin yakn arda ortaya koydu(u mode e uyar ayabi ir. Bobbes4a ,5re"%2 parann damar a(n" taCnan" sat an veya satn a man ma ardan be i bir miktarda de(er i maden a an ver,i ve resim er meydana ,etirmektedir. bu a( RnsanV Leviathan4n ka bine Vyani dev etin kasa arnaV kadar ,itV mektedir. Maden \hayati i ke\sine burada kavuCmaktadr6 nitekim dev et onu eritebi ir veya yeniden do aCma sokaV bi ir. Ina ,e-er i i(ini her ha 0 kMrda dev etin otoritesi veV recektir. ve 5Ae kiCi ere yeniden da(t arak 9maaC" 0cret veya dev et ihtiya- arnn karC anmas yo uy a>" Cimdi
%D ?cipion de Grammont" Le @enier Roya " s. ##&##$. %& Borncck" Itstereich 0ber a0es" vvcnn es vvi " s 2 ve #22" #&23. %) KrC." @avanAatti" a,e" s. %:*. %2 8h Bobbes" .e^iathan" s #)$#2*" +ambnd,e Pniversity 'ress" #$*3. %&* Ke ime er ve ey er

"s

H"

4M

"

r" ti.
l

atardamar arnki o an ikinci do aCm hatt boyunca" m0baV de e eri" ima at ve ekim eri teCvik edecektir. @o aCm b5yV ece" -5A0m emenin teme kate,ori erinden biri ha ine ,e V mektedir. !akat bu =iAyo oHik mode in aktarm ancak" paV ra i e iCaret ere" Aen,in ik er i e temsi ere ortak bir mekMV nn daha derin emesine a- masy a m0mk0n o abi miCtir. /at d0C0ncesinde -ok eskiden beri var (n s0rd0ren devV etbeden benAetmesi" aQ11. y0Ayda haya i ,0c0n0 ancak -ok daha k5kten o an arkeo oHik ihtiya- ar tabanndan a aV bi miCtir. [en,in ik er a an" merkanti ist deney boyunca" temV

si erinkiy e ayn tarA 0Aerinde o uCmaktadr. 8emsi erin" kendi erini kendi erinden hareket e temsi etme ,0c0ne saV hip o duk arn ,5rm0Ct0k. kendi erinde" kendi erini -5V A0m edik eri bir mekMn a-mak ve kendi unsur ary a" hem bir iCaret er sistemi hem de bir 5AdeC ik er ve =ark k ar tab osu kurmaya iAin veren veki er o uCturma. [en,in ikV er de ayn Ceki de de(iC tokuC edi me" eCit ik ve eCitsiA ik i iCki erine iAin veren par-a ar ha inde -5A0m eme" de(er i maden erin meydana ,etirdik eri tamamen kyas anabi ir Aen,in ik unsur ary a" birbir erini iCaret etme ,0c0ne saV hiptir er. /ir temsi den di(erine" 5Aerk bir iCaret etme ey eV mi de(i de" basit ve be irsiA bir m0bade e o abi ir i(i varV dr. Ekonomik be ir enme eri ve sonu- ar her ne o ursa o V sun" merkanti iAm e(er episteme d0Aeyinde sor,u anacak o ursa" =iyat ara ve paraya y5ne ik d0C0nceyi temsi erin -5A0m enmesinin do(ru tusuna koyabi mek i-in sar= ediV en yavaC ve uAun -aba o arak ,5A0kmektedir. MerkantiV iAm" ayn d5neme do(ru do(a tarihinin 5n0nde a- an ve ayn Ceki de" ,ene ,ramerin 5n0nde ser,i enen a ana bitiV Cik bir \Aen,in ik er\ a ann ortaya -karmCtr. !akat" bu i k iki a andaki s-rama de(iCim aniden meydana ,e miCV ken 9di in be i bir varo uC tarA" Grammaire de 'ortVRoyaQ
M0bade e Etmek %&#

de aniden diki mekte" do(a var k arn be i bir varo uC tarV A" ;onston ve 8ourne=ort4 a bir ikte adeta tek bir darbede ortaya -kmaktadr> para i e Aen,in i(in varo uC tarA bir pra]is4e" koskoca bir kurumsa b0t0ne ba( o du(undan" yukardaki durumun tersine -ok daha y0ksek bir tarihse yapCkan (a sahip o muCtur. @o(a var k ar i e di " temsi a anna ,irebi mek" onun yasa arna boyun e(mek" ondan iCaret erini ve d0Aen i iCki erini a mak i-in" merkanti st iCV evin eCde(er i(ine ihtiya- duymamC ardr. 1Q GLQEU+E QE !Y<8 K asik para ve =iyat teorisi" iyi bi inen tarihse deney er boV yunca yo(ru muCtur. Ence <vrupa4da aQ111. y0Ay ,ibi bir tarihte" -ok erkenden baC ayan parasa iCaret erin b0y0k be ir emesi s5A konusu o muCtur6 acaba +o bet4in <vruV pa4daki maden kit esinin sabit o du(una ve <merika4dan ,e en miktarn ihma edi ebi ece(ine i iCkin s5A erindep bu be ir enmenin" hen0A marHina ve ima o sa bi e" i k bi inV cine var ma bi-imini mi ,5rmek ,erekir_ Y0Ay n sonunV da her ha 0 kMrda" para ha ine ,etiri miC madenin aCn kt o du(unun deneyinden ,e-i miCtir6 ticaretin ,eri emesi" =iV yat arn d0Cmesi" bor-" ver,i ve rant 5deme erinde ,0- 0k" topra(n de(er kaybetmesi. !ransa4da aQ111. y0Ay n i k

on beC y esnasnda" nakit miktarn artrmak i-in baCvuV ru an b0y0k deva 0asyon ar diAisi buradan kaynak anmakV tadr. # <ra k #)#: i e # Ey 0 #)#D arasnda sra anan ve sak anan madeni yeniden do aCma sokmay hede= eyen Vancak baCarsA o anV on bir \indirim\ 9yeniden de(er enV dirme>" rant had erini indiren ve on arn nomina sermayeV erini d0C0ren bir 5n em er diAisi" #)*#4de kM(t para arn -kmas" bun arn ksa bir s0re sonra dev et rant arna d5V n0Ct0r0 mesi. Law deneyi bir-ok baCka sonu- a bir ikte"
%&%

maden erin yeniden ortaya -kma arna" =iyat arn y0kse V mesine" topra(n de(er enmesine" ticaretin topar anmasna o anak vermiCtir. #)%& Icak ve Mays kararname eri" aQ1V 11. y0Ay n t0m0 i-in istikrar bir madeni para o uCturV muC ardr6 bu kararname er yirmi d5rt ivre tournois eden ve bu de(erini @evrime kadar koruyacak o an bir a tn oV uis basmn h0kme ba( amC ardr. /u deney erde" on arn teorik -er-evesinde" yo a-tkV ar tartCma arda" bir paraViCaret yan ary a bir paraVma yan arnn -arpCmasn ,5rmek Mdet o muCtur. /ir yana Law 9tabii 8arrasson41a bir ikte>"%$ @utot":* MontesTuieu":# ;aucourt C5va yesi":% ve 5teki yana 'arisV@uverney4nin:: dCnda" Cans5 ye d4<,uesseau":3 +ondi ac" @estutt konu V maktadr. bu iki ,rubun araCma" sanki ortak bir hattn 0AeV rindeymiC ,ibi Me on:D ve Gras in4i:& yer eCtirmek ,erekir. KuCkusuA" kanaat erin tam bir d5k0m0n0 yapmak ve bunV arn -eCit i top umsa ,rup ara nas da( dk arn be ir eV mek i ,in- o acaktr. !akat bun arn ikisini birden ayn anV da m0mk0n k an bi ,i sor,u anacak o ursa" At (n y0AeyV se o du(u =ark edi ecektir. ve bu At k ,erek i o duysa" anV cak vaA,e-i meA bir tercihin -ata m" be ir,in bir nokta 0Aerinde -ekip -eviren teki bir durumdan itibaren m0mV k0n o muCtur. /u teki d0Aen eme" paray bir ,0vence o arak tanm V yordu. /u tanm Locke4ta ve ondan biraA 5nce Qau,V
%$ 8errasson" 8rois ettres sur e nouveau systeme des Hinances" 'aris" #)%*. :* @uto" RiH e]ions sur P commerce et es Hinances" 'aris" #):2. :# MontesTuieu" Lesprit des ois" kit. aa11" ayrm ##. :% Encybopide" \Monnaie\ maddesi :: 'ans@uverney" E]amen des re4; e]ions po itiTu.es sur es Hinances. La Baye" #)3*. :3 @4<,uesseau" +onsdirations sur a monnaie" #)#2" Eser er" c. a" 'aris" #))). :D Me on. Essai po 0Tue sur e commerce" 'aris" #):3. :& Gras in" Essai ancdytiTue sur es richesses" Londra" #)&) M0bade e E mek %&:

Ke ime er ve ey er

han4da":) sonra Me on4da V\a tn ve ,0m0C ,ene an aCmaV ya ba( o arak" insan arn ku anmna yarayan her Ceyin ,0vencesi" eCde(er isi veya ortak 5 -0s0d0r\V":2 @utot4da V\,0ven veya kanaat Aen,in ik eri" tpk a tn" ,0m0C"

bronA" bakr ,ibi ya nAca temsi idir er\V.:$ !orbonnais4de Van aCmaya daya Aen,in ik erdeki \5nem i nokta" para saV hip eri i e Aahire sahip erinin m0bade e ettik eri Aamanki ,0ven i iCkisidir... bu uy,u ama tara=ndan o uCturu muCV tur\V3* bu unmaktadr. 'arann bir ,0vence o du(unu s5yV emek" onun ortak an aCmaya daya o arak kabu edi en bir Hetondan baCka bir Cey o mad(n bi dirmektir Vbuna ba(V o arak sa= bir kur,uV" ama bu ayn Aamanda" ne karC V (nda a ndysa" tam o kadar etti(ini de s5y emektir. -0nk0 o da kendi hesabna ayn miktarda ma veya bunun eCdeV (er isiy e m0bade e edi ebi ir. 'ara sahibine her Aaman" onun karC (nda m0bade e edi en Ceyi ,eri ,etirebi ir. bu tpk bir iCaretin temsi in i-inde" temsi etti(i Ceyi ak a ,eV tirebi me Aorunda o mas ,ibidir. 'ara sa( am bir be ek" ikiA enen bir temsi " Aaman i-inde erte enen bir m0bade eV dir. Le 8rosne4un dedi(i ,ibi" para ku anan ticaret" kendi \yetersiA bir ticaret\ o sa bi e"3# bir iyi eCmedir" onu te a=i eden Ceyin eksik i(ini bir s0re -eken bir ey em" ,0vencenin onun arac (y a =ii i i-eri(ine d5n0Cece(i ters m0bade eyi vaat eden ve bek eyen yarm bir iC emdir. !akat" parasa ,0vence bu emniyeti nas verebi ir_ @eV (eri o mayan iCaret veya di(er hepsine benAeyen ma diV emmasndan nas kurtu abi ir_ K asik para -5A0m emesiV
:) Qau,han" < discourse o= coin and cona,e" s. #" Lonrra" #&)D" Locke" +onsidera0ons oH the owerin, o= interests" QQor=es" s. %#%:" c. Q" Londra" #2*#. :2 Me on" op. ci=." s. )&#. :$ @utot" s. $*D$*&. 3* Qmron de !ortbonnais" EPmen s de commerce" c. 11" s $# <ynca /kA. Recherches et considera0ons sur es richesses de a !rance" s. 11" s. D2%. 3# Le 8rosne" @e 4 nerti sodaS. in. @aire" Les 'hy0ocrates. s $*2.

%&3

nin sapkn k noktas VLaw yan ar i e karCt arn At aCtV ran tercihV iCte burada yer a maktadr. Uitekim" paray ,0V vence ha ine ,etiren iC emin" ima edi di(i maddenin ticari de(eri tara=ndan sa( and( veya bunun tersine" dCsa " ama ortak aCa rAa veya h0k0mdarn iradesiy e ona ba( anV mC o an baCka bir ma tara=ndan sa( and( d0C0n0 ebi ir. Law" maden kt ( ve ticari de(erindeki oynama ardan 5t0V r0" bu ikinci -5A0m0 se-miCtir. 8oprak m0 kiyetinin ,0V vencesi o aca( bir kM(t parann do aCma soku abi ece(ini d0C0nmektedir6 bu durumda ya nAca \toprak arn ipote(iV ne daya o an ve y k 5deme er e tedav0 den ka kacak o an kM(t arn\ -kart mas s5A konusu o acaktr... \bu kM(t ar" tpk sikke er ,ibi" do aCma i=ade ettik eri de(er o arak ,irecek erdir.\3% Law4un" !ransa4daki deneyde bu teknikten vaA,e-mek Aorunda ka d( ve parann ,0venceV sini bir ticaret Cirketine sa( att( bi inmektedir. GiriCimin baCarsA (" onu m0mk0n k mC o an" ama ayn Aamanda

Ke ime er ve eyhiV

Law4un kavrayCna At o an ar da dahi " para 0Aerindeki t0m d0C0nce eri de m0mk0n k an ,0vencepara teorisini hi- de -0r0tmemCtir. Qe #)%&4da istikrar bir madeni para ihdas edi di(inde" ,0vence biAatihi parann 5A0nden bekV enecektir. 'araya m0bade e edi ebi ir i(ini sa( ayan Cey" onun i-inde mevcut bu unan maddenin ticari de(eri o aV caktr" ve 8ur,ot" Law4u \parann" ,e-er i(i h0k0mdarn dam,asna dayanan bir Aen,in ik iCaretinden baCka bir Cey o mad(na\ inanmC o maktan 5t0r0 e eCtirecektir. \/u dam,a burada"ya nAca a(r k ve ayar onay amak 0Aere bu unmaktadr... @emek ki para di(er ma arn ortak 5 -0V s0 o may" iCaret o arak de(i de" ma o arak ,er-ek eCtirV mektedir... < tn" =iyatn nedretinden a maktadr" ve ayn anda hem ma hem de 5 -0 o arak ku an mas bir k5t0 0k
3% Law" +onsiderations sur e numeraire" in @aire" Economistes et =inan5ers du aQ1 euede" s D#$. M0bade e Etmek %&D

o mann uAa(nda ka makta" bu iki ku anm onun =iyatn destek emektedir.\3: Law yandaC ary a bir ikte" y0Ayhy a" kM(t para arn dahi Vveya tedbirsiAV 5nc0s0 o arak At aCV mamaktadr. Basm ary a ayn tarAda o mak 0Aere" paray ,0vence o arak tanm amaktadr. !akat" onun teme inin" paraya dCsa bir ma tara=ndan 9hem daha bo hem de daV ha istikrar > daha iyi sa( and(n d0C0nmektedir. buna karC k hasm ar" bu teme in" parann maddi ,er-ek i(ini meydana ,etiren madeni 5A tara=ndan 9daha kesin ve speV k0 asyona daha aA tabi> daha iyi sa( anaca(n d0C0nmekV tedir er. Law i e onu e eCtiren er arasndaki At k" ,0vence veren e ,0vence a an arasndaki mesa=eden ibarettir. k aV rn birinde para t0m ticari de(erinden ayk anmCtr" ama kendine \dCsa o an bir de(er tara=ndan ,0vence akma a nmC o up" ma arn onun \arac (y a\ m0bade e edi diV (i Ceydir.33 di(er Ckta ise" para biAatihi bir =iyata sahip o aV rak" Aen,in ik erin hem \onun a\ hem de\onun i-in\ m0V bade e edi di(i Ceydir. !akat para he8 k Ckta da" Aen,inV ik er o an be i bir oran i iCkisinin ve on ar do aCtrma koV fg nusundaki be i bir ,0venin sayesinde" Cey erin =iyatnn saptanmasna o anak vermektedir. 'ara ,0vence o arak" be i bir Aen,in i(i 9o Mndaki veV ya de(i > iCaret etmektedir. !akat" para i e ma ar" yani =iV yat ar sistemi arasndaki i iCki" para miktarnn veya ma miktarnn be i bir Mnda boAu masy a de(iCmektedir. E(er para miktar ma ara naAaran d0C0kse" daha b0y0k bir deV (ere sahip o acak ve =iyat ar d0C0k o acaktr. e(er para miktar artarsa ve Aen,in ik er karCsnda bo ha e ,e irse" d0C0k de(ere sahip o acak ve =iyat ar y0kse ecektir. 'araV

d `

i G 4.#

nn temsi ve -5A0m eme ,0c0" bir yandan do aCmdaki

3: 8ur,ot" ?econde ^ettre d Qabbt de +ice" #)3$" Eser er" ?che e yay." c. 1" s.

#3&#3) 33 Law" a,e" s. 3)% vd. %&&

sikke miktarna di(er yandan da Aen,in ik miktarna ,5re de(iCmektedir6 bu ,0- ancak" iki miktar sabit o sayd veya ayn oranda de(iCseydi" de(iCmeden ka rd. \Miktar yasas\ Locke tara=ndan \icat\ edi memiCtir. /odin ve @avanAatti" daha aQ1. y0Ay da" do aCmdaki maV den miktarndaki artCn ma =iyat arn artrd(n -oktan bi iyor ard. ama bu mekaniAma madenin i-se de(erindeki bir aAa maya ba( ymC ,ibi ,5A0kmekteydi. /u ayn mekaV niAma" aQ11. y0Ay n sonunda" parann temsi iC evinden itibaren tanm anmCtr. \para miktar ticaretin b0t0n0y e i iCki idir\. @aha =aA a maden Vve b5y ece" d0nyada var o an her ma biraA daha =aA a temsi i unsura sahip o aV bi ecektirV. daha =aA a ma ve her maden birimi biraA daha =aA a ,0vence i-erecektir. ?abit kstas o arak" herhan,i bir 0r0n0 a mak yeter idir" de(iCme o ,usu t0m a-k (y a ortaya -kmaktadr6 Locke" \e(er sabit 5 -0 o arak bu(day a rsak" parann da di(er t0m ma ar a ayn de(er de(iV Cik ik erine u(rad(n ,5r0r0A... /unun nedeni an aC r nite iktedir. Bind erin keC=inden beri" d0nyadaki para miktar on kat artmCtr. b5y ece de(eri $O#* aAa mCtr" yani ayn miktarda ma a mak i-in" bundan iki y0Ay 5ncesinde veri en parann on katn vermek ,erekmekteV dir\3D demektedir. Madenin burada an an de(er d0C0k 0V (0" ona ait o an be i bir de(er i ik nite i(ine de(i de" ,ene temsi ,0c0ne i iCkindir. 'ara ar ve Aen,in ik eri" birbir eV rine Aorun u o arak tekab0 eden ikiA iki kit e o arak d0V C0nmek ,erekir6 \/irinin top am di(erinin top am i-in ne ise" birinin par-as da di(erinin par-as i-in o o acaktr... < tn ,ibi b5 0nebi ir tek ma o sayd" bu ma n yars di(er tara=n top amnn yarsna denk d0Cerdi.\3& E(er yery0V A0nde tek bir ma o sayd" d0nyann b0t0n a tn onu temV
3D Locke" a,e" s. ):. 3& MontesTneu" Lesprit des his" kit. aa11" <yrm Q11. M0bade e Etmek %&)

Ke ime er ve ey er

si ederdi. ve bunun tersine" e(er insan arn b0t0n0n0n tek bir sikkesi o sayd" do(adan ve on arn e erinden do(an b0t0n Aen,in ik er bu sikkenin a t birim eriy e yetinir erdi. E(er bu snrdurumdan hareket e maden bo aCrsa V0r0nV er sabit ka rkenV" \sikkenin her b5 0m0n0n de(en bir o kadar d0Cecektir\. buna karC k" \e(er end0stri" sanat ar ve bi im er m0bade e -emberinin i-ine yeni nesne eri dahi eder erse... bu yeni 0r0n erin yeni de(erine" de(er erin temsi i iCaret erinin bir b5 0m0n0 uy,u amak ,erekecekV

^G
Vti id a^ g=G

tir. bu b5 0m iCaret er kit esinden a nd(ndan" daha =aA a de(eri karC ayabi mek i-in onun nispi miktarn aAa tacak ve temsi de(erini bir o kadar artracaktr" -0nk0 iC evi" onV arn hepsini" kendi erine uy,un d0Cen oran arda temsi etV mektir.\3) @emek ki" adi =iyat yoktur6 herhan,i bir ma m i-inde" herhan,i bir i-se karakter arac (y a" karC anmas ,ereV ken para miktarn iCaret eden bir Cey yoktur. PcuA uk" tpV ki paha k ,ibi do(ru o mayan bir Ceydir. <ncak" Aen,inV ik eri i=ade etmesi tercihe Cayan o an para miktarn saptaV maya o anak veren ko ay k kura ar bu unmaktadr. Ber m0bade e edi ebi ir Ceyin" imitte nakdi bir eCde(er isi V\iCaret edi mesi\V bu unma dr. ku an an parann kM(t o mas bir saknca yaratmayacaktr 9Law4un =ikrine ,5re" kM(t para bas acak veya yok edi ecektir>. =akat e(er para madeniyse" bu can skc" hatta o anaksA o acaktr. Iysa" tek ve ayn para birimi" do aCmdayken bir-ok Ceyi temsi edebi me ,0c0n0 kaAanmaktadr. e de(iCtirdi(i Aaman" ya ,iriCimciye bir ma bede i" iC-iye 0cret" -i=t-iye bir 0r0n beV de i 5denmesi ya da ma sahibine rant 5denmesi arac o V maktadr. 8ek bir maden kit esi" Aaman boyunca ve onu a an birey ere ,5re" eCde(er i bir-ok Ceyi 9bir nesne" bir -aV Cma" bir 5 -0 bu(day" bir ,e irin bir ksm> temsi edebiV
3) Gras it" a,e" s. D3DD. %&2 Ke ime er ve ey er

G 4p; iG jG r iH=C

n i

7.

lir6 bu tpk" bir cins adn bir-ok Ceyi veya taksinomik bir karakterin bir-ok bireyi" bir-ok cinsi" bir-ok t0r0 vb. temV si edebi me ,0c0ne sahip o mas ,ibidir. !akat" karakter ne kadar basit eCirse" o kadar b0y0k bir ,ene i(e b0r0n0V yorsa" para da ne kadar hA do aCrsa" o kadar =aA a AenV ,in i(i temsi etmektedir. Karakterin ,eniC emesi" bir araya ,etirdi(i cins saysy a 9demek ki tab oda iC,a etti(i a anV a>" parann do aCm hA" yo a -kt( noktaya ,eri d5nmeV den 5nce ,e-ti(i e saysy a tanm anmaktadr 9iCte bu neV denden 5t0r0" k5ken o arak" tarma 0r0n eri karC ( yapV an 5deme er se-i mektedir" -0nk0 tarm a annda tamaV men be ir,in y k devre er vardr>. /5y ece karakterin" tab onun eCan mekMn i-indeki taksinomik yay masna" parann be i bir Aaman i-indeki hareket hAnn tekab0 etV ti(i ,5r0 mektedir. /u hAn iki snn vardr6 parann bir ro 0n0n o mayaV ca( do aysA bir m0bade enin sonsuA derecede s0rat i o an hA" ve her Aen,in ik unsurunun parasa ikiAinin o aca( sonsuA derecede yavaC bir hA. /u iki ucun arasnda" on aV r m0mk0n k an para miktarna tekab0 eden de(iCken hA ar vardr. Iysa" do aCm devre eri hasat arn y k o V masnn h0km0 a tndadr6 5y eyse bu hasat ardan yo a -V karak ve bir dev etin n0=usunu o uCturan bir ey emin sayV

sn hesaba katarak" parann b0t0n e erden ,e-mesi ve en aAndan herkesin ,e-im i(ini temsi etmesi i-in ,ereken yeV ter i miktarn be ir emek m0mk0nd0r. aQ111. y0Ay da" taV rmsa ,e ir erden hareket e do aCm -5A0m eme eri" n0=uV su artrma sorun ar ve optimum para miktarnn hesap anV masnn nas birbir erine ba( o duk ar an aC maktadr. Uormati= bir bi-im a tnda ortaya -kan 0- 0 soru6 -0nk0 sorun" parann han,i mekaniAma ar a do aCt( veya durakV ad(" nas harcand( veya birikti(i de(i de 9b5y esine soru ar ancak" 0retim ve sermaye sorun arn ortaya koyV
M0bade e Etmth 2 (

muC bir ekonomide m0mk0nd0r>" be i bir 0 kedeki do aV Cmn" o duk-a =aA a sayda e den ,e-erek" o duk-a hA o abi mesi i-in ,ereken para miktarnn ne o mas ,erektiV (idir. /u durumda =iyat ar i-se o arak \ad \ de(i de" tam o arak uyar anmC o acak ardr6 para kit esinin b5 0m eri" Aen,in i(i ne =aA a ,evCek" ne de =aA a sk o an bir ek emV eCmeye ,5re -5A0m eyecek erdir. \8ab o\ iyi yap mC o aV caktr. E(er soyut anmC bir 0 ke veya onun dC ticareti d0C0V n0 ecek o ursa" bu optima oran ayn o mayacaktr. -ine kapa o arak yaCayan bir 0 ke varsay rsa" do aCma soku V mas ,ereken para miktar bir-ok de(iCkene ba(m dr6 m0bade e sistemine ,iren ma miktar" bu ma arn takas sistemi tara=ndan da(t mayan veya bede i be ir enmeyen ksmnn" be ir i bir anda para tara=ndan temsi edi me AoV run u(u" kM(t para tara=ndan ikame edi ebi ecek maden miktar" nihayet 5deme erin yap ma ritmi"32 iC-i 0cret eriV nin ha=ta k veya ,0n 0k 5denmesi" rant arn y sonunda veya adet o du(u 0Aere 0- ayda bir 5denmesi ayn sonucu do(urmaA. /u d5rt de(iCkenin de(eri be i bir 0 ke tara=nV dan be ir endi(i i-in" optima madeni para miktarn be irV emek m0mk0nd0r. +anti on bu cinsten bir hesap ama yapmak 0Aere" b0t0n Aen,in ik erin do ay veya do aysA kayna( o an tarmsa 0retimden yo a -kmaktadr. /u 0reV tim" -i=t-inin e inde 0- ranta b5 0nmektedir6 toprak sahiV bine 5denen rant" -i=t-inin adam arnn ve at arnn ,e-imi i-in ayr an" nihayet \iC etmesini kMr ha e ,etirmek i-in ayr mas ,ereken bir 0-0nc0s0.\3$ Iysa ya nAca birinci rant i e 0-0nc0 rantn yak aCk yars nakden 5denmek AoV rundadr. di(er eri do aysA m0bade e er bi-iminde 5deneV bi ir er. U0=usun yansnn kent erde oturdu(u ve idame
32 +anti on" Essai sur Sa Uature du +ommerce En Genera " s ):" #$D% yay 3$ a,e" s. &2&$.

%)*

harcama arnn k5y 0 erinkinden daha y0ksek o du(u heV

Ke ime er ve ey er

saba kat rsa" do aCmdaki para miktarnn 0retimin heV men hemen %O:40ne eCit o masnn ,erekti(i ,5r0 0r. /u" b0t0n 5deme erin y da bir keA yap mas ha inde ,e-er iV dir. ama =ii i durumda" toprak rant her 0- ayda bir 5denV mektedir. demek ki" 0retimin #O&4sna eCit bir miktar yeterV idir. Lste ik" bir-ok 5deme ,0nde ik veya ha=ta k o makV tadr. 5y eyse ,ereken para miktar 0retimin #O$4u civarnV dadr Vyani toprak sahip erinin a dk ar rantn #O:40V.D* !akat bu hesap ama" ancak kapa bir u us d0C0n0 meV si ha inde ,e-er idir. Iysa" dev et erin -o(u birbir eriy e" tek 5deme aracnn takas" a(r (na ,5re de(er endiri en maden9norma de(er erine ,5re sikke er de(i > ve baAen de banka kM(t arnn o du(u bir ticaret s0rd0rmektedir er. /u durumda da" do aCma soku mas ,ereken nispi para mikV tarn hesap amak m0mk0nd0r6 ancak bu tahmin at nokV tas o arak tarmsa 0retimi de(i de" 0cret erin ve =iyat arn yabanc 0 ke erdeki 0cret er ve =iyat ar a o an be i bir i iCV kisini a mak Aorundadr. Uitekim" =iyat arn nispeten d0V C0k o du(u 9para miktarndaki d0C0k 0kten 5t0r0> bir 0 V kede" yabanc para ,eniC satn a ma o anak ar tara=ndan -eki mektedir6 maden miktar artmaktadr. @ev et" 5y e s5y endi(i 0Aere" \Aen,in ve ,0- 0\ ha e ,e mektedir. bir donanma ve bir ordu bes eyebi ir" =etih ere ,iriCebi ir" daha da Aen,in eCebi ir. @o aCmdaki nakit miktar" birey ere dV Cardan" =iyat arn d0C0k o du(u yer erden satn a ma yeteV ne(i sa( arken" =iyat ar da y0kse tmektedir ve dev et yeniV den =akir eCmektedir. +antiPon4un tasvir etti(i ve ,ene bir i ke ha inde =orm0 eC0rdi(i devre iCte b5y edir6 \devam etV ti(i s0rece" dev et erin ,0c0n0 o uCturan b0y0k para bo uV (u" on ar duyarsAca ve do(a k a yoksu u(a iter.\D#
D* a,e" 'etty de ayn #O#* orann vermekteydi. <natomie 'o^itiTue de Pr ande. D# +anti on" s. )&.
M0bade e Etmek
%)#

E(er eCyann tabiat i-inde" Aaten =akir o an u us arn se=a etini artran" ve bunun tersine Aen,in dev et erin re=aV hm -o(a tan ters bir e(i im o masayd" hi- kuCkusuA bu sa nm ardan ka-nmak m0mk0n o maAd. /unun an amv" n0=us hareket erinin" parannkinin tersi y5ne do(ru o maV sdr. 'ara" Aen,in dev et erden" d0C0k =iyat b5 ,e erine ,iV der. insan ar ise" y0ksek 0cret er tara=ndan" yan bo nakV di o an 0 ke er tara=ndan -eki ir er. Ey eyse" =akir 0 ke erV de n0=us aAa ma e(i imindedir. bura arda tarm ve end0stV ri ,eri er" se=a et artar. /unun tersine" Aen,in 0 ke erde emek ,0c0 akm yeni Aen,in ik erin iC eti mesine o anak verir. bun arn sat mas da do aCmdaki maden miktarn artrr.D% Ey eyse" siyaset bu ters y5n 0 n0=us ve para hareV

ket erini bir eCtirmenin -aresini arama dr. ma athane eV rin her Aaman bo bir emek ,0c0 bu abi me eri i-in" n0=uV sun yavaC" ama kesintisiA artmas ,erekir. bu durumda 0cV ret er Aen,in ik erden daha hA artmayacak ardr Vne de on ar a bir ikte =iyat arV" ve ticaret bi an-osu ehte ka abi eV cektir6 burada" n0=us artC yan s teA erin teme i ,5r0 V mektedir.D: <ma di(er yandan" nakit miktarnn da hep haV =i= bir artC i-inde o mas ,erekir6 tarm veya end0stri 0reV tim erinin iyi bede a abi me eri" 0cret erin yeter i o abi V mesi" ha kn yaratt( Aen,in ik erin arasnda se=i d0CmeV mesi i-in tek yo 6 dC ticareti teCvik etmek ve ehte bir biV an-o o uCturmak i-in a nan b0t0n tedbir er buradan kayV nak anmaktadr. @en,eyi sa( ayan ve Aen,in ik i e =akir ik arasndaki b0y0k ,idiC ,e iC eri 5n eyen Cey" demek ki ebediyete kadar kaAan mC bir stat0 de(i de" iki hareketin Vhem do(a hem de d0C0n0 m0CV bir bi eCkesidir. /ir 0 kede nakit bo u(u
D% @utot" s. 2&% ve $*2. D: KrC." Qeron de !ortbonnais" c. #" s. 3D ve 5Ae ik e 8ucker" lujtions imporV tantes sur e +ommerce" Zev. 8ur,oc" Eser er" 1" s. ::D.

%)%

ve y0ksek =iyat ar o du(unda de(i de nakit miktar" =iyatV arn artmasna neden o madan 0cret eri destek eyecek 5 V -0de artyorsa Vve bunu devam ettirmek ,erekirV" re=ah var demektir6 bu durumda n0=us d0Aen i bir Ceki de artV makta" bu n0=usun emek ,0c0 hep daha =aA a 0retmekte ve nakitte buna ba( o arak meydana ,e en artC 9temsi ediV ebi ir ik yasasna ,5re> aA saydaki Aen,in ik er arasnda pay aCtr makta" =iyat ar yabanc 0 ke erdeki ere naAaran artmaktadr. \< tn miktarndaki artC i e =iyat y0kse me eV ri arasnda" ya nAca a tn ve ,0m0C miktarnn artmas enV d0strinin ehinedir. Uakdi aAa makta o an bir u us" karCV aCtrma yap d( anda" ondan daha =aA a nakde sahip o V mayan" ama bunun miktar artmakta o an bir u usa naAaV ran daha Aay= ve daha se=i dir.\D3 spanyo arn =e aketi iCV te b5y e a-k anmaktadr6 nitekim" bu 0 kenin maden ere sahip o mas" nakitte kit ese bir artCa Vve sonu- o arak =iV yat ardaV yo a-mCtr ve bu arada end0stri" tarm ve n0=us buna uyum sa( ayacak artC ar ,er-ek eCtirmeye Aaman bu amamC ardr6 bu durumda" <merikan a tnnn <vruV pa4ya yay arak Aahire satn a mas" ima athane eri ,e iCtirV mesi" -i=t ik eri Aen,in eCtirmesi ve b5y ece spanya4y hi-V bir Aaman o mad( kadar se=i brakmas ka-n maA o V muCtur. /una karC k" n,i tere kendi 0 kesine maden -ekV tiyse" bu ya nAca ha kn 0ks0n0 artrmak i-in de(i de" her Aaman eme(i yarar andrmak i-in o muCtur. yani =iyat

Ke ime er ve ey er

artC arndan 5nce" iC-i erinin saysn ve 0r0n erinin mikV tarn artrmak i-in o muCtur.DD /5y esine -5A0m eme er 5nem idir" -0nk0 i er eme kavramn insan =aa iyet erinin i-ine dahi etmektedir. <ma on ar daha da 5nem i k an nokta" i er eme i-in o abi ir ik
D3 Bume" @e ^a +irc0ation Monttaire" iktisat Eser eri" s. %$:*" !r. Zev. DD Qeron de !orbonnas" a,c" s. D#D%4de" in,i iA ticaretinin sekiA temeS kura n vermektedir. M0bade e Etmek %):

koCu unu tanm ayan bir ,5ster,enin iCaret er ve temsi er oyununu etki emesidir. /u ,5ster,e" d0Aen teorisinin baCV ka hi-bir b5 ,esinde bu unmamaktadr. Uitekim" k asik d0C0ncenin kavrad( bi-imiy e para" e(er bu ,0- Aaman tara=ndan i-ten de(iCtiri emeAse" Aen,in i(i temsi edemeA Vya kendi i(inden bir devre onu aAa ttktan sonra" Aen,inV ik eri temsi e y5ne ik kendi kapasitesini artrr ya da bir siV yaset" 0Aerinde d0C0n0 m0C -aba arn darbe eri sayesinde" temsi edi ebi ir i(in sabit i(im korurV. Karakter er 9bir-ok cinsi veya bir-ok t0r0 temsi etmek ve ayrmak i-in se-i V miC o an 5AdeC ik demet eri>" do(a tarihin d0Aeninde" takV sinomik bir tab o ha inde b5 0m ere ayrdk ar" do(ann s0rek i mekMnnn i-ine yer eCiyor ard. Aaman ancak dCaV rdan" en k0-0k =ark k arn s0rek i i(ini a t0st etmek ve on ar co(ra=yann par-a anmC yer erine da(tmak 0Aere m0daha e etmekteydi. /urada bunun tersine" Aaman temV si erin i- yasasna aittir" onun a tekv0cut ha indedir. AenV ,in ik erin e erinde tuttuk ar" kendi kendi erini parasa bir sistemin i-inde temsi etme ve -5A0m eme ,0- erini iAV emekte ve s0rek i boAmaktadr. @o(a tarihin" =ark k ar tara=ndan ayr an 5AdeC ik a an ar keC=etti(i yerde" AenV ,in ik -5A0m emesi \di=eransiye er\ VartC veya aAa C e(iV im eriV keC=etmektedir. [amann Aen,in ik i-indeki bu iC evinin" parann ,0V vence o arak tanm and( ve kendiy e bir eCtiri di(i anda 9yani aQ11. y0Ay n sonunda> ortaya -kmas ,erekmekV teydi6 kredinin s0resinin" sona erme hAnn" be i bir AaV man i-inde e erinden ,e-ti(i kiCi erin saysnn" onun temV si etme ,0c0n0n karakteristik de(iCken eri ha ine ,e meV eri ,erekiyordu. !akat b0t0n bun ar" parasa iCareti AenV ,in i(e naAaran" ke imenin tam an amnda bir temsi konuV muna yer eCtiren bir d0C0nce bi-iminin sonucundan ibaV rettir er. /unun sonucu o arak" Aen,in ik -5A0m eme erinV
%)3

de paraVtemsi teorisini ve do(a tarihte de karakterVtemsi teorisini ayn arkeo oHik Cebeke destek emektedir. KarakV ter" var k ar komCu uk ar i-inde be ir eyerek iCaret etV

Ke ime er ve ey er

mektedir. parasa =iyat ise" Aen,in ik eri artC arnn veya aAa C arnn hareketi i-inde iCaret etmektedir. Q @EkERU ILPPMP 'ara ve ticaret teorisi Cu soruya cevap vermektedir6 m0baV de e hareketinin i-inde" =iyat ar Cey eri nasR karakteriAe eder er Vpara Aen,in ik erin arasnda nas bir iCaret er ve be ir eme er sistemi kurabi irV_ @e(er teorisi" m0bade e eV rin ,er-ek eCtik eri yatay a an derin emesine ve dik emesiV ne sor,u ayan ve yukardaki soruy a kesiCen bir soruya ceV vap vermektedir6 neden insan arn m0bade e etmeye u(V raCtk ar baA Cey er vardr" bun arn baA ar neden di(erV erinden daha =aA a etmektedir. neden bun arn yararsA o an baA ar y0ksek bir de(ere sahipken" vaA,e-i meA niteV ikte o an di(er erinin hi-bir de(eri yoktur_ @emek ki arV tk Aen,in ik erin kendi erini han,i mekaniAmann sayeV sinde kendi ara arnda temsi edebi dik eri 9ve de(er i maV denin meydana ,etirdi(i" evrense bir temsi yetene(ine saV hip Cu Aen,in ik arac (y a> de(i de" arAu ve ihtiya- nesV ne erinin temsi edi me erinin neden ,erekti(ini" bir Ceyin de(erinin nas be ir endi(ini ve onun neden Cu kadar veya bu kadar etti(inin iddia edi di(ini bi mek s5A konusudur. K asik d0C0nce i-in de(er taCmak" her Ceyden 5nce bir Cey etmek" bir m0bade e s0recinde bir Cey e ikame edi ebi V mektir. 'arann icad" =iyat arn saptanmas ancak bu m0V bade e erin var o mas sayesinde m0mk0n o muCtur" =iyatV ar ancak bu m0bade e sayesinde de(iCmektedir. Iysa m0V bade e ancak ,5r0n0Cte basit bir o ,udur. Uitekim" takas esnasnda" ancak e(er iki tara= da di(erindekinin e indekiV
M0bade e Etmek
%)D

ne bir de(er at=ederse" m0bade e o abi mektedir. @emek ki bir bakma" -i=te vaA,e-menin ve -i=te edinmenin sonu-ta ,er-ek eCebi mesi i-in" bu m0bade e edi ebi ir Cey erin" kendi erine 5A,0 de(er eriy e bir ikte" her birinin e inde daha 5nceden bu unmas ,erekir. !akat 5te yandan" her birinin yedi(i ve i-ti(i" yaCamak i-in ihtiya- duydu(u Cey" ondan vaA,e-medi(i s0rece de(ere sahiptir. ve ihtiya- duyV mad( Cey de ayn Ceki de" e(er ihtiya- duydu(u bir Ceyi edinmesine yaramyorsa" de(ere sahip o mayacaktr. /aCka bir i=adey e" bir Ceyin bir baCkasn bir m0bade ede temsi edebi mesi i-in" bun arn Aaten de(er e y0k 0 o arak var o ma ar ,erektir. =akat" de(er ancak temsi in 9Cimdiki veya m0mk0n> i-inde vardr" yani m0bade enin veya m0bade e edi ebi ir i(in i-inde. /uradan ortaya" iki eCan okuma o aV bi ir i(i -kmaktadr6 bun ardan biri de(eri biAatihi m0baV de e ey eminin i-inde" veri en i e a nann kesiCme noktaV

snda -5A0m emektedir. di(eri ise" de(eri m0bade eden daV ha 5nce var o arak -5A0m emekte ve onu bu m0bade enin o abi mesinin i k koCu u saymaktadr. /u iki okumadan biV rincisi" di in t0m 5A0n0 c0m enin 95nermenin> i-ine yerV eCtiren ve hapseden bir -5A0m emeye" di(eri de" di in bu ayn 5A0n0 i ke iCaret er cephesinde Vey em di i veya k5k. nitekim" di o abi ir ik yerini" birinci Ckta =ii tara=ndan sa( anan bir y0k emde bu maktadrV keC=eden bir -5A0mV emeye tekab0 etmektedir. yani b0t0n ke ime erin uAa(nV da ka an" ama on ar birbir eriy e i iCki endiren Cu di unsuV ru arac (y a keC=etmektedir. di in b0t0n ke ime erini" onV arn 5nermese ba( arndan itibaren m0mk0n k an =ii " m0bade e edi en Cey erin de(erini ve on ardan vaA,e-i meV sini sa( ayan =iyat di(er erinden daha i ke bir ey em o aV rak kuran m0bade eye tekab0 etmektedir. di di(er -5V A0m eme bi-iminde kendi dCna ve tpk do(adaymC veya Cey erin benAer i(inin i-indeymiC ,ibi k5k sa mCtr. daha
%)& Ke ime er ve ey er

di in bi e do(masndan 5nce ke ime ere hayat veren k5k" i k -( k" de(erin m0bade eden ve karC k ihtiya- 5 -0 eV rinden 5nceki do aysA o uCumuna tekab0 etmektedir. !akat bu iki -5A0m eme bi-imi Vc0m eden veya k5kV erden hareket eV ,ramer a-sndan tamamen ayndr" -0nV k0 onun iCi di edir Vyani ayn anda hem iCaret etmek hem de yar, amak a y0k0m 0 veya ayn anda hem bir nesneye hem de bir ,er-e(e i iCkin o an bir temsi sistemiy eV. EkoV nomi d0Aeninde bu ayrm yoktur" -0nk0 arAu i e nesnesi arasndaki i iCki ve onun arAu anr o du(u iddias" tek ve ayn Ceyi meydana ,etirmektedir. onu iCaret etmek" Aaten ba( kurmaktr. /5y ece" ,ramerin 5nce bir 5nerme c0m e 9veya yar,> -5A0m emesi" sonra da bir iCaret etme 9Hest veV ya k5k> -5A0m emesi o uCturan" ayn ve birbir erine uyarV anmC iki par-aya sahip o du(u yerde" iktisat tek bir teorik par-a tanmaktadr. ama bu par-a ayn anda" ters y5nde iki okumaya iAin verir nite iktedir. /un ardan biri" de(eri" ihV tiya- nesne erinin Vyarar nesne erV m0bade esinden" diV (eri de" m0bade enin de(erini sonradan tanm ayaca( nesV ne erin o uCum ve do(umundan itibaren Vdo(ann aCr yay,n (ndan itibarenV -5A0m emektedir. /u iki m0mV k0n o ma arasmda" a Ck o du(umuA bir sapkn k noktas tannmaktadr6 bu nokta" +ondi ac" Ga iani" Gras in4in \psiko oHik teori\ eri deni en Ceyi" luesnay ve oku unun mensup o duk ar !iAyokrat ardan ayrmaktadr. !iAyokraV si herha de" a1a. y0Ay n i k yars iktisat- arnn siyasa iktisadn teme erini ararken" ona at=ettik eri 5neme sahip

de(i dir. ama bu ayn ro 0 VmarHina ist erin yaptk ar ,iV biV" \psiko oHik oku \a at=etmek de ayn derece boCunadr. /u iki -5A0m eme tarAnn arasnda" baC an,- noktas ve 5AdeC ka an bir ihtiya- a(n kat etmek i-in se-i en y5nden baCka =ark k yoktur. @e(er erin ve Aen,in ik erin o abi mesi i-in" !iAyokV
M0bade e Etmek %))

radara ,5re" bir m0bade enin m0mk0n o mas ,erekir6 yaV ni" di(erinin ihtiya- duydu(u bir =aA aya sahip o mak. htV ya- duydu(um" kopard(m ve yedi(im meyve" bana do(aV nn sundu(u bir ma dr. Aen,in ik ancak" a(acmn 0st0nV deki meyve er iCtahmn t0ketebi ece(inden daha =aA a o V du(unda var o acaktr. <yrca bir de" bir baCkasnn ackmC o mas ve benden meyve ta ep etmesi ,erekir. luesnay" \so udu(umuA hava" rmaktan a d(mA su ve b0t0n inV san arn ortak aCa ku andk ar aCr bo uktaki b0t0n CeyV er" Aen,in ik de(i " ma dr ar\D& demektedir. M0bade eden 5nce bir tek" do(ann bo veya kt o arak sa( ad( bu ,erV -ek vardr. de(er er ancak birinin ta ebi ve di(erinin vaAV ,e-mesiy e ortaya -kabi ir er. Iysa" m0bade enin amac tam da =aA a k ar" bun arn eksik i(ini -eken ere da(tabi V mektir. @emek ki bun ar" biri erinde mevcut" di(er erinde namevcut o duk ar srada" ancak ,e-ici o arak \Aen,inV iktir er" on ar t0ketici ere ,5t0rerek" on ar i ke ma o V ma do(a arna iade edecek o an yo a ,irmekte ve bu yo u tamam amaktadr ar. Mercier de a Riviere" \m0bade enin amac tatmindir" t0ketimdir. 5y esine ki" ticaret ksaca taV nm anabi ir o maktadr6 yarar Cey erin t0ketici ere u aCV mas i-in yap an m0bade e\D) demektir. Iysa" de(erin tiV caret yo uy a o uCumu"D2 ma arda bir aAa ma o madan yaV p amaA. nitekim" ticaret Cey eri taCmakta. taCmac k" muV ha=aAa" d5n0C0m" satC ma iyet erine yo a-maktadr.D$ kV sacas" ma arn Aen,in i(e d5n0Cebi me eri i-in" bir miktar ma t0ketimi ,erekmektedir. Bi-bir Ceye ma o mayacak

D& luesnay" \Bomme\ maka esi" s. 3%" in @aire" a,e" D) Mercier de a Rvere LIdre Uatue et Essentie ;es ?ocietes 'oSitigHurs" in" @aire" s. )*$. D2 \/u(day" demir" keAAap" e mas ,ibi ticari de(er er o arak e e a ndk arnda" ayn Aamanda" de(er er" sadece =iyat arna ba( o an Aen,in ik er o makV tadr ar" luesnay" a,e" s. #:2. D$ @upont de Uemours" Reponse @emandee" s. #&. %)2 Ke ime er ve ey er

ye,Mne ticaret" d0ped0A takas o acaktr. ma ar burada" m0bade e annda" bir ku anm s0resince Aen,in ik ve deV (erdir er6 \E(er m0bade e hemen ve ma iyetsiA yap abi V seydi" ancak her iki tara= i-in de daha avantaH o abi irdi6 b5y ece" ticaret yap masna yarayan arac iC em er ticaretin

kendi o arak kabu edi di(inde" m0thiC bir yan ,ya d0C0 V mektedir.\&* !iAyokrat ar" ma arn maddi ,er-ek i(inden baCka bir Ceyi kabu etmemektedir er. ve de(erin m0badeV enin i-inde o uCmas bu durumda ma iyet i ha e ,e mekte ve var o an ma ardan d0C0 mektedir. @emek ki de(er o uCV turmak" daha -ok saydaki ihtiyac tatmin etmek de(i de" baA ma an m0bade e etmek i-in di(er baA arn =eda etV mektir. @e(er er" ma arn ne,ati=ini meydana ,etirir er. !akat" de(erin b5y e o uCabi mesi nereden kaynak anV maktadr_ Ma arn" birbiri peCi sra ,e en m0bade e er ve do aCm nedeniy e si inme erine ve yok o ma arna yo a-V madan" Aen,in ik ha ine d5n0Cme erine o anak veren bu =aA a (n 9artk> k5keni nedir_ /u s0rek i de(er o uCumuV nun ma iyetinin" insan arn e erindeki ma an t0ketmemeV si nas m0mk0n o maktadr_ <caba ticaret bu ,erek i ek entiyi kendinde bu abi ir mi_ Muhakkak ki hayr" -0nk0 ticaret de(eri de(er e ve m0mk0n en b0y0k eCit ik i-inde m0bade e etmenin peCinV dedir6 \Zok a abi mek i-in -ok vermek ,erekir ve -ok verV mek i-in de" -ok a mak ,erekir" iCte ticaretin b0t0n sanat budur. 8icaret do(as ,ere(i" eCit de(erdeki Cey eri bir araV da m0bade e ettirmekten baCka bir Cey yapmaA.\ &# /ir ma uAak bir paAara ,iderek" hi- kuCkusuA kendi piyasasndaV kinden daha y0ksek bir =iyattan m0bade e edi ebi ir" =akat bu artC" ,er-ek taCma harcama arna denk d0Cmektedir. ve e(er bu o ,udan 5t0r0 hi-bir Cey kaybetmiyorsa" bunun
&* ?aintV'eravy" ;ouna d4<,ricu ture" <ra k #)&D. &# a,e. M0bade e Etmek %)$

nedeni ma n m0bade e edi di(i Cey karCsnda sabit ka rV ken" bu taCma ma iyetini kendi =iyatnn 0Aerinden kayV betmiC o masdr. Ma " d0nyann bir ucundan di(erine isteV di(i kadar ,eAdiri sin" m0bade e ma iyeti her Aaman m0baV de e edi en ma arn 0Aerinden 5denmektedir. /u =aA a ( meydana ,etiren ticaret de(i dir. 8icaretin o abi mesi i-in" bu bo u(un var ( ,erekmiCtir. End0stri de" de(er o uCumunun ma iyetini karC ama yetene(ine sahip de(i dir. Uitekim" ima at 0r0n eri iki reHiV me ,5re satCa -kart abi ir er. E(er =iyat ar serbestse" rekaV bet on ar hammaddenin ma iyetinin dCnda" en =aA asnV dan bu hammaddeyi d5n0Ct0ren iC-inin 0cretini karC ayaV cak d0Aeye kadar d0C0rme e(i iminde o ur. +an0 on4un tanm amasna ,5re" bu 0cret iC-inin -a Ct( Aaman s0reV sindeki ,e-im i(ine denk d0Cer. hi- kuCkusuA buna ,iriV Cimcinin ,e-im i(i ve kMrn da ek emek ,erekir. =akat" ima athane erden kaynak anan de(er artC" her ha 0 kMrda

bede 5dedik erinin t0ketimini temsi eder. Aen,in ik eri ima etmek i-in" ma an =eda etmek ,erekmiCtir6 \Aanaatkar eme(iy e 0retti(i kadarn" ,e-im i(i o arak yok eder.\ &% /ir teke =iyat o du(unda" nesne erin satC =iyat ar b0y0k 5 V -ekte y0kse ebi ir. <ma bunun nedeni" iC-i ere bu durumV da daha iyi 0cret 5denmesi de(i dir6 on arn arasnda var o an rekabet" 0cret erini ancak ,e-im ik erine yetecek d0V Aeyde tutma e(i imindedir.&: ,iriCimci erin kMr arna ,e inV ce" teke =iyat arnn bun ar" piyasaya -kart an nesne erin de(er erinin artmas 5 -0s0nde y0kse ttik eri do(rudur. =aV kat bu y0kse me" di(er ma arn m0bade e de(er erinin oransa d0C0C0nden baCka bir Cey de(i dir6 \/0t0n bu ,iriV Cimci er" ancak di(er erinin harcama yapma arndan 5t0r0" servet yapmaktadr ar.\&3 End0stri" ,5r0n0Cte de(er eri arV
&% Ma]imj de Governement" in" @aire" s. %2$. &: 8ur,ot" RgK= e]ions..." p. &. &3 Ma]imes..." s. %2$. o2* Ke ime er ve ey er

rmaktadr. as nda bir veya bir-ok ,e-im i(in bede ini biV Aatihi m0bade eden -kartmaktadr. @e(er 0retim e ne uCmakta ne de artmaktadr. bu iCi ,er-ek eCtiren t0keV timdir. ster ,e-im i(i i-in iC-inin yapt(" ister kMr sa( ayan ,riCimcininki" isterse satn a an ay a(nki o sun6 \Ksr sV n=n sayesinde ,er-ek eCen parasa de(er artC" iC-inin -aV Cmasnn de(i " harcama yapmasnn sonucudur. Z0nk0" hi- -a Cmadan harcama yapan ay ak kiCi er" bu a anda ayV n sonucu yaratmaktadr ar.\&D @e(er" ancak ma arn yok o duk ar yerde ortaya -kar. ve -a Cma bir harcama ,ibi iCV ev ,5r0r6 biAAat kendi t0ketti(i bir ,e-im i(in bede ini o uCturur. /u" tarmsa emek i-in de ,e-er idir. 8ar a s0ren iC-i" dokuyan veya taCyan iC-ininkinden =ak bir stat0de de(i V dir. \-a Cmann veya tarmsa =aa iyetin a et erinden\ biV rinden baCka bir Cey de(i dir&& Vbir ,e-im i(e ihtiyac o an ve bunu topra(n 0r0n erinden devCiren bir a etV. 8pk diV (er Ck arda da o du(u ,ibi" bu tarmsa eme(in bede i" bu ,e-im i(e tam o arak uyma e(i imindedir. !akat" ma arn 0retim d0Aeninin i-inde ekonomik Vm0bade e sistemi i-indeV de(i de" =iAik o an bir ayrca k bu unmaktadr6 toprak iC endi(inde" -i=t-iye ,erekeninden daha y0ksek bir ,e-im ik o ana( sa( amaktadr. @emek ki tarm iC-isinin eme(i" bede i 5denen -a Cma o arak" ima athane iC-isininV ki kadar ne,ati= ve masra= dr. ama do(ay a \=iAik a CveV riC\ o arak"&) bu do(adaki muaAAam 0retken i(i a-(a -V kartmaktadr. Qe bu 0retken i(in bede inin 5nceden" emeV (in" tohum u(un" hayvan yeminin ma iyeti tara=ndan

5dendi(i do(ruysa da" bir tek tohumun eki di(i yerden bir BaCak e de edi ecektir. ve s0r0 er din enme Mn arnda bi e
Mrabeau" 'hi osophie Rura e" s D&. o.,c" s 2. pont de Uemours" ;ourna <,rico e" Mays #)&&.
M0bade e Rtmek %2#

s0rek i ,e iCmektedir er. bun ar depo ardaki ipek veya y0n ba ya an i-in s5y emenin o ana( yoktur.&2 8arm" 0retimV den kaynak anan de(er artCnn 0reticinin idame masra= aV nna eCde(er i o mad( ye,Mne a andr. Ger-e(i s5y emek ,erekirse" hi-bir 0cret 5denmesine ihtiya- ,5stermeyen" ,5r0 meA bir 0retici bu unmaktadr. -i=t-i haberi o maksV An" iCte ona ortak o maktadr. ve -i=t-i kendi 0retti(i kadaV rn t0ketirken" orta( b0t0n de(er o uCumunu ,er-ek eCV tirmektedir6 \8arm" ima at-nn ortak o arak do(ann miV marna" b0t0n ma ve Aen,in ik erin 0reticisine sahip o duV (u" i ahi bir ima athanedir.\&$ !iAyokrat arn toprak rantna Vtarmsa eme(e de(i e at=ettik eri teorik ve pratik 5nem an aC maktadr. 8armsa eme(in bede i t0ketim e 5denmektedir" oysa toprak rant net 0r0n0 temsi etmektedir veya etme idir6 do(ann sa( aV d( ma miktarndan iC-inin ,e-im i(i ve kendinin 0retime devam etmek i-in ihtiya- duyduk arnn d0C0 mesinden sonra ka an" net 0r0nd0r 9toprak rant>. Ma an de(ere veV ya Aen,in i(e d5n0Ct0ren iCte bu ranttr. @i(er b0t0n -a CV ma arn ve on ara denk d0Cen t0ketim erin bede im o sa(V amaktadr. /uradan iki baCat kay, ortaya -kmaktadr6 eme(i" ticareti ve end0striyi bes eyebi mesi i-in emrine b0V y0k bir nakit miktar veri mesi. topra(n 0retmeye devam edebi mesi i-in onun payna d0Cmesi ,ereken avans miktaV rnn kesin ik e ayr masn ,5Aetmek. Ey eyse" !iAyokratV arn ekonomik ve siyasa pro,ram ar Aorun u o arak CunV ar i-erecektir6 tarm =iyat arnn artmas" ama topra( iC eV yen erin 0cret erinin artmamas. b0t0n ver,i erin toprak rantndan a nmas. teke =iyat arnn ve b0t0n ticari ayrcaV k arn i ,as 9rekabetin denetimi a tndaki end0stri ve tiV caretin" Aorun u o arak adi =iyat muha=aAa edebi me eri i-in>. ,e ecekteki hasat ar i-in ,erek i para avans arnn
&2 Mirabe.au" s. :). &$ a,e" s. ::

%2%

Ke ime er ve ey er

topra(a ,eri d5nmesi. /0t0n m0bade e sistemi" b0t0n ma iyet i de(er o uV Cum ar" toprak sahibinin avans ar i e do(ann c5mert i(i arasnda kuru an bu den,esiA" k5kten ve i ke m0bade eye aktar mCtr. /ir tek bu m0bade e mut ak o arak kMr dr ve her m0bade enin" buna ba( o arak her Aen,in ik unsuruV

nun ortaya -kmasnn ,erektirdi(i masra= ar" ancak bu net kMrdan karC anabi ir. @o(ann kendi i(inden de(er 0rettiV (ini s5y emek yan C o acaktr. ama do(a" m0bade enin masra= ve t0ketime kat anarak de(ere d5n0Ct0rd0(0 ma aV rn yoru maA kayna(dr. luesnay ve 5(renci eri Aen,in ikV eri" kendini m0bade eye brakandan Vyani hi-bir de(eri o madan var o an" ama b0t0n yer de(iCtirme erin her biriV ni" b0t0n d5n0Ct0rme erin her birini 0cret er" ,da" ,e-imV ik" ksacas kendinin de ait o du(u Cu art(n bir b5 0m0yV e 5demek Aorunda ka aca( bir ikame devresinin i-ine ,iV rerek de(er ha ine ,e en Cu =aA a kV itibaren -5A0m emekV tedir er. !iAyokra ar -5A0m eme erine" de(erin i-inde iCaV ret edi miC durumda bu unan" ama Aen,in ik er sisteminV den daha 5nce var o an Ceyin biAAat kendinden baC amakV tadr ar. Gramerci er ke ime eri" k5kten" bir ses i e bir Ceyi bir eCtiren do aysA i iCkiden ve bu k5k0n bir di in i-inde bir ad o masna yo a-an ardCk soyut ama ardan itibaren -5A0m edik erinde" ayn iCi yapmC o maktadr ar. Q1. Y<R<R +ond ac" Ga iani" Gras in" @estutt40n -5A0m eme eri" ,raV matika c0m e 95nerme> teorisine tekab0 etmektedir. /u -5A0m eme hareket noktas o arak" bir m0bade enin i-inde veri eni de(i de" a nan se-mektedir6 as nda ayn Cey" ama ona ihtiyac o ann" onu ta ep edenin ve daha yarar saydV ( ve daha =aA a yarar at=etti(i bu di(er Ceyi e de etmek i-in
M0bade e Etme=c
%2:

sahip o du(undan vaA,e-meyi kabu edenin a-sndan e e a maktadr. <s nda" !iAyokrat ar ve karCt ar ayn teorik kesitte do aCmaktadr ar" ama ters y5n erde6 birinci er" bir ma n bir m0bade e sistemi i-inde han,i koCu arda Vve han,i ma iyet eV bir de(er ha ine ,e ebi ece(ini kendi eriV ne sorarken. di(er eri" bir de(er yar,snn bir m0bade e sistemi i-inde" han,i koCu arda =iyata d5n0Cebi ece(ini araCtrmaktadr ar. !iAyokrat arn ve yararc arn -5A0m eV me erinin -o(u Aaman" neden bu kadar yakn ve baAen de tamam ayc o duk ar" +anti on4a neden birinci erin de V0- tarmsa ,e ir teorisi ve tarma at=etti(i 5nemden 5t0V r0V" ikinci erin de Vdevre er -5A0m emesi ve paraya verdiV (i 5nemden 5t0r0V)* sahip -ktk ar. 8ur,ot4nun La !orV
mation et a @istribution des Richesses4tc 9[en,in ik erin

I uCumu ve @a( m> !iAyokrasiye sadk ka rken" Qa eur et Monnaie4de 9@e(er ve 'ara> Ga iani4ye -ok yakn o du(u an aC maktadr. M0bade e durum arnn en i ke ini varsaya m6 ya nAV ca bu(day veya msr o an bir adam ve onun karCsnda"

Carap veya odundan baCka bir Ceyi o mayan bir baCkas. BeV n0A saptanmC bir =iyat" hi-bir eCde(er ik" hi-bir ortak 5 -0 yoktur. <ncak" e(er bu adam ar bu odunu kesti erse" msr veya bu(day ekip bi-t0erse" bunun nedeni" bu Cey ere i iCV kin bir yar, arnn bu unmasdr. bun ar herhan,i bir CeyV e kyas amasn bi meksiAin" bu bu(day veya bu odunun ihtiya- arndan birini ,iderebi ece(i Von ara yarar o acaV (V yar,sna sahiptir er6 \bir Cey de(er idir demek" onun bir iCe yarad(n veya biAim onun 5y e o du(unu d0C0nV d0(0m0A0 s5y emektir. @emek ki" Cey erin de(er eri" yaV rar arna veya ayn an ama ,e mek 0Aere" on ar ku anabi V memiAe dayanmaktadr.\)# /u yar," 8ur,ot4nun Cey erin
)* +anti on" Essai.... s. &2" &$ ve ):. )# +ondi ac" Le +ommcrce et ^e Gouvcrnemertt" Eser er" e. 1Q s. #*.

%23

Ke ime er ve ey er

\bi-me de(eri\ dedi(i Ceyi ortaya koymaktadr. )% /u de(er mut aktr" -0nk0 her ma a teki o arak ve di(er hi-biriy e kyas amadan e e a nmaktadr. ama ,ene de nispi ve de(iCV kendir" -0nk0 insan arn iCtah" arAu ve ihtiya- arna ,5re aAa p -o(a maktadr. !akat bu birinci yarar ar Aemini 0Aerinde ,er-ek eCen m0bade e" on arn basit bir ortak paydaya indir,enme eri de(i dir. /iAatihi yarar yaratcdr" -0nk0 biri i-in o AamaV na kadar aA bir yarar o muC o an bir Ceyi" di(erinin de(erV endirmesine sunmaktadr. /u Mnda 0- o abi ir ik vardr. Ya +ondi ac4n dedi(i ,ibi \herkesteki =aA a\): Vbir kiCinin ku anmad( veya hemen ku anmay d0C0nmedi(iV" niteV ik ve miktar o arak di(erinin ihtiya- arna denk d0Cer6 bu(day sahibinin b0t0n =aA a (nn" m0bade e durumunV da" Carap 0reticisi i-in yarar o du(u ve tersi ortaya -kar. bu andan itibaren" o Aamana kadar yararsA o an" her iki taV ra=ta da eCan ve eCit de(er erin yarat masy a tamamen yarar ha e ,e ir. ve durum simetrik o du(undan" bi-me de(er er otomatik o arak eCde(er i ha e ,e ir er. yarar ve =iV yat" tortu brakmadan birbir erine denk d0Cer er. tatmin i e bi-me de(er uyuCur ar. Ya da birinin =aA a ( di(erinin ihV tiya- arn karC amaya yetmeA. bu durumda o da sahip o V du(u her Ceyi vermekten ka-nacaktr. e indekinin bir b5V 0m0n0" ihtiyacn tamam ayacak b5 0m0 0-0nc0 bir kiCiV den karC amak i-in ayracaktr. bu ayr an par-a Vve muV hatab bunu m0mk0n o du(unca aAa tmaya -a Cmaktadr" -0nk0 birincinin b0t0n =aA asna ihtiyac vardrV =iyat orV taya -kartr6 artk bu(dayn =aA as i e Carabn =aA as m0V bade e edi memekte" ,iriCi en bir a(A da aCnn ardndan" Cu kadar m0d Carap karC (nda" Cu kadar Cinik bu(day veV ri mektedir. En =aA a ma verenin" sahip o du(u de(er 0AeV

)% 8ur,ot" Qa cu8 et Monnaie" 8op u eser er" c. 111" s. $#$%. \4i 4 ondi ac" Le +ommerce" c KQ" s. %2. M0bade e htmek %2D

rinden kayba u(rad( m s5y enecektir_ Bi- de de(i " -0nV k0 bu =aA a k onun i-in yararsAdr veya ona" m0bade e etV meyi kabu etti(ine ,5re" her ha 0 kMrda a d(na verdi(inV den daha =aA a de(er at=etmektedir. Uihayet 0-0nc0 varsaV ym" hi-bir Cey hi- kimse i-in tamamen ,ereksiA de(i dir" -0nk0 iki tara=tan her biri" sahip o du(unun top amn uAun veya ksa vadede ku anabi ece(ini bi mektedir6 ihtiV ya- durumu ,ene dir" ve m0 kiyetin her bir par-as Aen,inV ik ha ine ,e mektedir" iki tara=" bu andan itibaren hi-bir Cey i-in m0bade e etmeyebi ir. ama her biri di(erinin ma V nn bir par-asnn" kendininkinin bir par-asndan daha yaV rar o abi ece(ini d0C0nebi ir. Ber ikisi de" minimum bir eCitsiA ik eve herkes kendi i-in" yani =ark bir hesap amaV ya ,5re o uCturmaktadrV6 biri" sahip o mad(m Cu kadar 5 -ek msr" benim i-in odunumun Cu kadar 5 -e(i eder derken 5teki" Cu kadar odun benim i-in Cu kadar msrdan daha de(er i o acaktr diyecektir. /u tahmini iki eCitsiA ik" her biri i-in" sahip o du(una ve o mad(na at=etti(i nispi de(eri tanm amaktadr. /u iki eCitsiA i(i uyar amak i-in" ara arnda iki i iCkinin eCit i(ini kurmaktan baCka yo yokV tur6 m0bade e ancak" biri i-in o an msrOodun orannn" di(eri i-in o an odunOmsr oranna eCit endi(inde m0mV k0n ha e ,e ebi mektedir. /i-me de(er bir tek bir ihtiyacn ve bir nesnenin iC eyiCiy e Vdemek ki" teki bir bireydeki tek bir -kar aV tanm anrken" Cimdi ortaya -kt( ha iy e de(er endirme de(erinde" \KarC aCtrma yapan iki kiCi ve kyas amak d5rt -kar vardr. ama her birinin iki teki -kaV r 5nce ara arnda kyas anarak" orta ama bir de(er endirV me de(eri e de edi miCtir\. bu oransa eCit ik" 5rne(in d5rt 5 -ek msrn ve beC 5 -ek bu(dayn eCit bir m0bade e deV (erine sahip o duk arnn s5y enmesine o anak vermekteV dir.)3 !akat bu eCit ik yararn yarar a" 5AdeC par-a ar ha inV
)3 8ur,ot" Qakur " ###" s $#$: %2& Ke ime er ve ey er

de m0bade e edi di(i an amna ,e memektedir. eCitsiA ik er m0bade e edi mektedir" yani her iki tara= da sahip o duV (undan Vve her piyasa unsurunun i-se bir yarara sahip o V masna ra(mene daha =aA a bir yarar e de etmektedir. ki do aysA yarar yerine" daha b0y0k ihtiya- ar ,iderdi(i d0V C0n0 en iki baCkas vardr. /u cins -5A0m eme er" de(er i e m0bade enin kesiCtikV erini ,5stermektedir6 e(er do aysA de(er er o masayd Vyani" Cey erin i-inde \on ar i-in arAi o an ve tpk sonuV

cun nedenine ba(m o mas ,ibi" bir tek insan ihtiya- arV na ba(m o an bir y0k em\ o masaydV m0bade e yap V maAd.)D !akat m0bade e de kendi hesabna de(er yaratV maktadr. Ence" o o masayd yarar d0C0k veya yararsA kaV acak o an Cey eri yarar k maktadr6 a- o an veya ,iyinme ihtiyacnda o an kiCi er i-in" bir e masn ne de(eri o abi ir_ !akat" yery0A0nde hoCa ,itmek isteyen ve bu e mas ona u aCtrmay becerebi en bir ticaretin o mas" taCn \ona ihV tiyac o mayan sahibi a-sndan do ay Aen,in ik\ ha ine ,e mesi i-in yeter idir" \... bu nesnenin de(eri" onun i-in bir m0bade e de(eridir\.)& ve ya nAca par amaya yarayan Ceyi satarak bes enebi ir6 0ks0n 5nemi buradan itibaren ortaya -kmaktadr.)) Aen,in ik a-sndan" ihtiya-" rahat k ve key=e keder arAu arasnda =ark k o mamas buradan kaynak anmaktadr.)2 Ete yandan" m0bade e yeni tipten bir de(er yaratmaktadr. bu \de(er endirme de(eri\dir6 yaV rar ar arasnda" sadece ihtiya- a o an i iCkiyi iki katna -V karan karC k bir oran d0Aen enmektedir. /u oran" basit ihtiya- i iCkisini esas o arak de(iCtirmektedir6 demek ki" de(er endirme d0Aeninde" yani her de(erin b0t0n hepsiy e
)D Gras m" s. ::. )& a,e" s. 3D )) Bume" @e a +ircu ation Monee aire" s. 3#. )2 Gras in ihtiya-tan" \,erek i ik" yarar" Aevk ve hoC uk\u an amaktadr" Essoi 7c. %3.
M0bade e itmeh
%2)

karC aCtrma d0Aeninde" en k0-0k bir yeni yararn yarat V mas" Aaten var o an arn nispi de(erini aAa tmaktadr. [enV ,in ik erin top am" ihtiya- ,iderebi en yeni nesne erin orV taya -kmasna ra(men anmamaktadr. her 0retim ya nAca \Aen,in ik er kit esine naAaran yeni bir de(er d0Aeni\ yaV ratmaktadr6 \i k ihtiya- madde eri" kit enin i-inde yeni bir rahat k veya Aevk nesnesine yer a-mak i-in" de(er erini d0C0recek erdir.\)$ Ey eyse m0bade e" de(er en artran 9ihtiya- ar en aAndan do ay o arak ,ideren yeni yarar ar yaratarak>" ama ayn Aamanda de(er eri d0C0ren 9her biriV ne at=edi en de(er endirme i-inde" biri erini baA arna karV C> Ceydir. YararsA onun arac (y a yarar ha e ,e mekte" ve en yarar ayn oran i-inde" daha aA yarar o maktadr. M0bade e erin de(er oyunu i-indeki kurucu ro 0 b5y edir6 her Ceye bir =iyat vermekte ve her birinin =iyatn d0C0rV mektedir. 8eorik unsur arn !iAyokrat arda ve karCt arnda ayn o duk ar ,5r0 mektedir. Enerme er b0t0n0 iki tara=ta da ortaktr6 b0t0n Aen,in ik er topraktan do(ar. Cey erin de(eV ri m0bade eye ba( dr. para do aCmdaki Aen,in ik erin temsi i o arak de(ere sahiptir6 do aCm o abi di(ince basit

te i G1 m n

ve tam o ma dr. !akat bu teorik kesit er" !iAyokrat ar ve \yararc ar\ tara=ndan" birbir erine ters d0Aen er ha inde 5r,0t enmiC erdir ve bunun sonucu o arak" birinci er i-in poAiti= bir ro e sahip o an bir unsur" di(er eri i-in ne,ati= o maktadr. +ondi ac" Ga iani" Gras in" b0t0n de(er erin 5Ane ve poAiti= teme i o arak" yarar arn m0bade esinden yo a -kmaktadr ar. demek ki" ihtiya- ,ideren her Ceyin bir de(eri vardr" ve en -ok sayda ihtiyacn tatminini sa( ayan her d5n0Ct0rme veya her taCma bir de(er artC meydana ,etirir6 iC-i ere" bu artCtan a narak veri en ,e-im ik erin eCde(er isiy e 0cret 5denmesini" iC e bu -o(a ma sa( amakV
)$ a,e" s. :&. d??

tadr. !akat de(eri o uCturan b0t0n bu poAiti= unsur ar" inV san ardaki be i bir ihtiya- durumuna" yani do(ann 0retV ken i(inin son u karakterine dayanmaktadr. !iAyokrat ara ,5re" ayn diAi tersten kat edi me idir6 topra(n 0r0n erinin her d5n0Ct0r0 mesi ve iC enmesi" iC-inin ,e-im (iy e 0cV ret endiri mektedir. demek ki bun ar ma arn top amnn aAa mas hanesine a- maktadr ar. de(er ancak t0ketimin o du(u yerde do(maktadr. Ey eyse" de(erin ortaya -kmaV s i-in" do(ann sonsuA bir 0retken i(e sahip o mas ,ereV kir. Ikuma ardan birinde poAiti= o arak abart ymC ,ibi a , anan" di(erinde ne,ati= ve oyuk o arak a , anmaktaV dr. \Yararc ar\" Cey ere be i bir de(er atHedi mesini" m0baV de e erin ek em eCmesine dayandrmaktadr ar. !iAyokratV ar" de(er erin tedrici b5 0mtenmesini Aen,in ik erin var V (y a a-k amaktadr ar. <ncak tpk yapnn do(a tarihte at=eden Mn a" ek em eC0ren Mn birbir erine ba( amas ,ibi" bun arn her ikisinde de de(er teorisi ayn iCi yapmaktadr. !iAyokrat arn toprak sahip erini ve \yararc ar\in da t0ccar ar ve ,iriCimci eri temsi ettik erini s5y emek" herV ha de daha basit o urdu. /una ba( o arak" \yararc \ ann do(a 0r0n er d5n0Ct0r0 d0k erinde veya yer de(iCtirdik eV rinde" de(er artCna u(radk arna inandk arn Cey erin itV mesi sonucu" ihtiya- ve arAu arn yasa koyucu o du an bir piyasa ekonomisiy e meC,u o duk ar s5y enebi irdi. /una karC k" !iAyokrat arn tarmsa 0retimden baCka bir Ceye inanmadk ar ve onun i-in daha iyi bir pay istedik eri" topV rak sahibi o duk arndan 5t0r0" toprak rantna do(a bir teV me at=ettik eri ve siyasa iktidar ta ep ettik eri i-in" ver,iV ye tabi tek uyruk arn" yani y0k0m 0 0(0n meyve erinin tek taCyc arnn kendi erinin o masn arAu ettik eri i eri s0r0 ebi irdi. Qe hi- kuCkusuA" -kar arn tutar ( i-inde" her iki tara=n da b0y0k ekonomik tercih eri bu unabi irdi. <ma" be i bir top umsa ,ruba mensubiyet" birinin Cu d0V

Ke ime er ve ev er

M0bade e Etmek

%2$

C0nce yerine bu d0C0nceyi se-miC o masn her Aaman a-k ayabi irse de" bu sistemin d0C0n0 m0C o masnn koV su u hi-bir Aaman bu ,rubun varo uCunun i-inde yer a maV maktadr. ki ince eme bi-imini ve d0Aeyini 5Aen e ayrV mak ,erekmektedir. /un ardan biri" aQ111. y0Ay da kimin !iAyokrat" kimin de !iAyokrat karCt o du(unu" oyundaki -kar arn ne er o duk arn" po emi(in nokta arnn ve kaV nt arnn ne er o duk arn" iktidar m0cade esinin nas ceV reyan etti(ini an amak i-in yap acak bir kanaat soruCturV mas o ma dr. @i(eri ise" kiCi eri ve on arn 5yk0 erini heV saba katmaksAn" \=iAyokratik\ bi ,inin ve \yararc\ bi ,iV nin han,i koCu ardan itibaren" tutar ve eCanh bi-im er i-inde d0C0n0 me erinin m0mk0n o du(unu tanm amaya i iCkindir. /irinci -5A0m eme" bir kanaatbi imin 9do]o o,ie> iCidir. <rkeo oHi ancak ikincisini tanm ayabi ir ve uy,u aV yabi ir. Q11. GEUEL 8</LI <mpirik d0Aen erin ,ene 5r,0t enmesi" Cimdi b0t0n 0(0 i-inde resmedi ebi ir.2* Ence ik e" Aen,in ik -5A0m emesi4nin do(a tarih ve ,eV ne ,ramer i e ayn dC bi-ime tabi o du(u =ark edi mekteV dir. Uitekim de(er teorisi" baA nesne erin m0bade e sisteV mine nas dahi edi dik erinin. i ke takas Hestiy e" bir Ceyin bir di(eriy e eCde(er i say arak nas veri ebi di(inin. birinV cinin de(er endiri mesinin ikincisinin de(er endiri mesine" bir eCit ik 9< ve / ayn de(ere sahiptir er veya kyas muhaV tabmn e indeki <4nn de(eri benim ihtiyacma naAaran" benim sahip o du(um /4nin onun ihtiyacna naAaranki duV rumundadr> i iCkisine ,5re nas aktar d(nn a-k amasV na iAin vermektedir 9ya eksik i(ini -ekme ve ib0ya- ya da
2* /kA. /o 0m sonundaki Cema. %$* Ke ime er ve ey er

V#

do(ann yay,nh(y a>. @emek ki de(er" ,ene ,ramer a-V sndan =ii tara=ndan sa( anan ve c0m eyi ortaya -karan" di in oradan itibaren var o du(u eCi(i o uCturan" y0k eme iC evine tekab0 etmektedir. !akat tahmini de(er" de(er enV dirme de(eri ha ine ,e ince" yani kendini b0t0n m0mk0n m0bade e er tara=ndan o uCturu an sistemin i-inde tanmV ayp" snr andrd(nda her de(er" di(er hepsi tara=ndan konu muC ve b5 0m enmiC o maktadr6 de(er bu andan itiV baren" ,ene ,ramer4in c0m enin =ii se o mayan b0t0n unV sur arna 9yani ke ime ere ve a-k veya ,iA i bir Ceki de adV sa bir iC evi o an ke ime erin her birine> tand( ek em eCV tirici ik ro 0n0 oynamaktadr. M0bade e sisteminde" her Aen,in ik par-asna di(er erini iCaret etme veya on ar taraV

=ndan iCaret edi me o ana( veren iC eyiCte" de(er hem =ii ve ad" hem ba( ama ,0c0 ve -5A0m eme i kesi" hem de y0k em ve b5 0m emedir. @emek ki de(er" Aen,in ik -5V A0m emesinde" yapnn do(a tarihin i-indeki konumunun tamamen aynn iC,a etmektedir. tpk onun ,ibi" baCka bir iCarete bir iCaret y0k emeye" bir baCka temsi e bir temsi y0k emeye o anak veren iC ev e" temsi erin b0t0n0n0 meydana ,etiren unsur ar veya on arn bir i(ini boAan iCaV ret eri ek em eCtirmeye o anak veren iCaret eri tek ve ayn iC emin i-inde bir eCtirmektedir. 'ara ve ticaret teorisi de kendi cephesinden" herhan,i bir maddenin" bir nesneye at=ta bu unarak ve ona s0rek i iCaret o arak hiAmet ederek" nas bir iCaret etme iC evine b0r0nebi ece(ini a-k amaktadr. bu teori ayrca 9ticaretin iC eyiCiy e" nakdin aAa mas ve artmasy a>" iCaret eden e edi en arasndaki bu i iCkinin" as a tamamen yok o mamakV a bir ikte nas boAu abi ece(ini" ayn parasa unsurun aA veya -ok Aen,in i(i iCaret edebi ece(ini" bu unsurun temsi etmek e y0k0m 0 o du(u de(er ere naAaran nas kayabi eV ce(ini" yay abi ece(ini veya b0A0 ebi ece(ini de a-k aV
*78adele 1tme%

maktadr. @emek ki" parasa =iyat teorisi" ,ene ,ramerde bir k5k er ve ey em di i -5A0m emesi 9iCaret etme iC evi> biV -iminde ve mecaA ar i e an am kayma ar 9t0retme iC evi> bi-iminde ortaya -kan Ceye tekab0 etmektedir. 'ara" tpk ke ime er ,ibi" iCaret etme ro 0ne sahiptir" ama Cu dikey ekV sen boyunca sa nmaya hi- ara vermemektedir6 retorik yer de(iCtirme er =ii se iCaret erin i ke de(erine naAaran ne ise" =iyat de(iCme eri de maden i e Aen,in ik er arasndaki i k i iCkinin kuru masna naAaran odur. !akat bundan da =aA as vardr6 para kendi o anak arndan hareket e" Aen,inV ik erin iCaret edi mesini" =iyat arn o uCumunu" nomina de(er erin de(iCimini" u us arn =akir eCmesini ve Aen,inV eCmesini sa( ayarak" Aen,in ik ere naAaran" tpk karakV ter4in do(a var k ara naAaran o du(u ,ibi iC ev ,5rmekteV dir6 hem on ara 5A,0n birer dam,a vuru masna hem de on ara Cey erin b0t0n0 ve e de bu unan iCaret er tara=ndan Cu anda tanm anmC bu unan mekMn i-inde" hi- kuCkusuA ,e-ici o an bir yer ,5steri mesine o anak vermektedir. 'ara ve =iyat teorisi" Aen,in ik er -5A0m emesinin i-inde" karakV ter teorisinin do(a tarihin i-inde iC,a etti(i yerin aynna sahip bu unmaktadr. 8pk bu sonuncusu ,ibi" Cey ere bir iCaret verme" bir Ceyi bir baCkasy a temsi ettirme ve bir iCareti iCaret etti(i Ceye naAaran kaydrma o abi ir i(ini" tek ve ayn iC evin i-inde bir eCtirmektedir.

2(1

@emek ki" =ii se iCareti kendi 5A,0n 0k eri i-inde taV nm ayan ve onu temsi in kendi kendine sunabi ece(i di(er b0t0n iCaret erden ayran d5rt iC ev" do(a tarihin teorik iCaret sisteminde ve parasa iCaret erin uy,u amada ku aV n masnda da bu unmaktadr. [en,in ik er d0Aeni" do(a var k ar d0Aeni ihtiya- nesne eri arasnda" ,5r0 0r var kV ar arasnda" temsi erin birbir erini iCaret etme erine" iCaret eden temsi erin iCaret edi en ere naAaran t0reti me erine" temsi edi enin ek em eCtiri mesine" baA temsi erin di(er
2(2

baA arna a==edi me erine iAin veren iCaret er sisteminin kuru mas 5 -0s0nde ortaya -kmakta ve keC=edi mektedirV er. /u an amda" do(a tarih sistem erininve para veya ticaV ret teori erinin k asik d0C0nce a-sndan" biAAat di in kenV dininkiy e ayn o abi ir ik koCu arna sahip o duk ar s5yV enebi ir. /u iki an ama ,e mektedir6 5nce" do(adaki d0Aen ve Aen,in ik erdeki d0Aen" k asik deney a-sndan" ke imeV er tara=ndan dCa vuru an temsi d0Aeninkiy e ayn varV o uC tarAna sahiptir. ikinci o arak" e(er iyi yap dysa do(a tarihin ve e(er iyi d0Aen endiyse parann di ,ibi iC ev ,5V rebi me eri i-in" Cey erin d0Aenini a-(a -karmak s5A koV nusu o du(unda" ke ime er yeteri kadar ayrca k bir iCaV ret sistemi meydana ,etirir er. +ebir mathesis i-in neyse" iCaret er ve 5Ae ik e de ke ime er tcvcinomia i-in odur. CeyV erin aCikMr d0Aeninin kuru mas ve dCa vuru mas. <ncak" tasni=in do(ann kendi i(inden di i o masn ve =iyat arn da Aen,in ik erin do(a s5y emi o ma arn en,e V eyen baCat bir =ark k bu unmaktadr. Qeya daha do(V rusu" biri" =ii se iCaret er e Aen,in ik erin veya do(a var kV arn iCaret erini ayrmaya o anak veren ve di(eri de" do(a tarih teorisiy e de(er veya =iyat teorisini ayrmaya iAin veren iki =ark k bu unmaktadr. @i in esas iC ev erini tanm ayan d5rt moment 9y0kV em" ek em eCme" iCaret etme" t0retme> birbir erine sk skya ba( dr" -0nk0 =ii e bir ikte di in varo uC eCi(inin aC masndan itibaren" her biri di(erini de ta ep etmektedir. !akat di erin hakiki o uCumu i-inde" bu yo ne ayn y5nV de" ne de ayn sa( am kta kat edi mektedir6 insan arn haya ,0- eri 9yaCadk ar ik ime" i-inde bu unduk ar hayat koCu arna" yaptk ar deney ere ,5re>" i ke iCaret etV me erden itibaren" ha kna ,5re =ark aCan t0retme er do(urmaktadr ar. bu durum di erin -eCit i i(inin dCnda" hi- kuCkusuA bun arn her birinin nispi istikrarsA (n da
M0bade e Etmek
%$:

Kelimder ve eyler

a-k amaktadr. /u t0retmenin be i bir annda ve be i bir di in i-inde" insan ar e erinin a tnda" birbir eriy e ek emV

eCen ve temsi erini b5 0m ere ayran bir ke ime er" ad ar b0t0n0ne sahiptir er. =akat bu -5A0m eme o kadar yeterV siAdir ki" o kadar -ok be irsiA i(i ortada brakmaktadr ki" insan ar ayn temsi er e -eCit i ke ime er ku anmakta ve =ark c0m e er kurmaktadr ar6 bun arn yansmas hataV dan arnmC de(i dir. Caret etme i e t0retme arasndaki haya ,0c0 kayma ar artmaktadr. ek em eCme i e y0k em arasnda yansmann hatas yay maktadr" iCte bu neden e" ke ime erin temsi etme de(erinin" d0C0ncenin herhan,i bir c0m enin ,er-ek i(i konusunda t0m a-k ( i-inde karar verebi mesi i-in" o duk-a a-k bir Ceki de saptand(" o duk-a iyi bir bi-imde teme endiri di(i" o duk-a a-k-a tannd( evrense bir di =ikri Vbu di arac (y a \k5y 0 er Cey erin ,er-e(ini" bu,0n =i oAo= arn yaptk arndan daha iyi yar, ayacak ardr\2#V" herha de be irsiA bir uAak kta bu unan bir u=ka at maktadr. tamamen be ir,in bir di " tamamen a-k bir s5y eme iAin verecektir6 bu di biAatihi bir <rs combinatoria o acaktr" iCte ,ene bu neden e" her hakiki di in uy,u anmas" ke ime erin ,0Aer,Mhn tanmV ayan" en do(a yo ar be ir eyen" bi ,inin meCru kayV ma arn resmeden" yakn k ve benAer ik i iCki erini yasaV aCtran bir <nsik opediy e ikiye kat anma dr. 8pk EvV rense @i 4in iyi kuru muC bir ek em eCmeden hareket e" bir yar,y =orm0 e eden d0C0ncenin hata arn denet emek 0Aere yap mC o mas ,ibi ?5A 0k de" ke ime erin i k iCaretV erinden hareket e" t0remenin iC eyiCini denet emek 0Aere yap mCtr. <rs combinatoria ve <nsik opedi" hakiki di V erin yetersiA i(ine cevap vermektedir er. @o(a tarih bir bi im o mas ,erekti(inden" Aen,in ikV erin do aCm insan ar tara=ndan yarat mC ve on ar taraV
2# @escartes" Mersenne4e mektup" %* Kasm #&%*" < 8." #" s. )&. %$3 Ke ime er ve ey tr

=tndan denet enen bir kurum o du(undan" kendi i(inden di i-in bu teh ike erden ka-nmak Aorundadr ar. @o(a tarihin d0Aeninin i-inde" ek em eCme i e y0k em arasnda o as hata yoktur. -0nk0 yap kendini do aysA bir ,5r0 ebi ir ik i-inde tes im etmektedir. do(ru bir Ceki de iCaret edi miC do(a bir var (" onunki o mayan bir mekMV na yer eCtirecek haya i kayma ar" sahte benAer ik er" aykr karCm ar da yoktur" -0nk0 karakter ya sistemin tutar ( ya da y5ntemin kesin i(i tara=ndan ihdas edi miCtir. Yap ve karakter" do(a tarihin i-inde" di in i-inde a-k ka an ve snr ar 0Aerinde esas o arak tamam anmamC sanat tasarm ar yaratan Ceyin teorik kapanCn sa( amaktadr. 8ahminiyken" otomatik o arak de(er endirmeye daya ha e ,e en de(er" artan veya aAa an miktary a =iyat da ,a anV

masna yo a-an" ama bunu her Aaman snr andran para" Aen,in ik er d0Aeni i-inde y0k em i e ek em eCmenin" iCaret etme i e t0retmenin uyar anma arm sa( amaktadr. @e(er ve =iyat ar" di de a-k ka an kesim erin uy,u amada kapat ma arm sa( amaktadr. Yap do(a tarihe" kendini hemen bir bi eCtiricinin i-inde bu masn" karakterde" varV k ara ve benAer ik erine i iCkin o arak" tam ve kesin bir esV tetik o uCturmasn sa( amaktadr. @e(er" Aen,in ik eri birV bir eriy e bir eCtirmektedir" para on arn ,er-ek m0bade eV sine o anak yaratmaktadr. @i in d0AensiA d0Aeninin bir sanat ve onun sonsuA 5dev eriy e s0rek i bir i iCki ,erektirV di(i yerde" do(ann d0Aeni ve Aen,in ik erin d0Aeni" do(V rudan do(ruya yapnn ve karakterin" de(erin ve parann varo uC ar i-inde a-(a -kar ar. !akat do(a d0Aenin kendini" bir d0Aenin veya hakiki bir tab onun tam okunmas o arak =orm0 e etti(ini kaydetV mek ,erekir6 5y esine ki" var k arn yaps hem ,5r0 ebiV irin do aysA bi-imi hem de ek em eCmesi o maktadr. karakter de ayn Ceki de" tek bir hareket e iCaret etmekte ve
M0bade e Etmek %$D

yer eCtirmektedir. /una karC k tahmini de(er" ancak bir d5n0C0mden sonra de(er endirmeye tabi ha e ,e ebi mekV tedir. ve maden i e ma arasndaki baC an,- i iCkisi" ancak yavaC yavaC de(iCime tabi bir =iyat ha ine ,e ebi mektedir. /irinci durumda" y0k em i e ek em eCmenin" iCaret etme i e t0remenin tam bir -akCmas s5A konusudur. ikinci durumda ise" Cey erin do(asna ve insan arn =aa iyet erine ba( o an bir ,e-iC s5A konusudur. Caret er sistemi di e bir ikte" yetersiA i(i i-inde" pasi= bir Ceki de kabu edi miCV tir ve bir tek bir sanat onu topar ayabi ir6 di teorisi hemen kura c o maktadr. @o(a tarih" var k ar iCaret etmek i-in kendi i(inden bir iCaret sistemi kurmaktadr ve bu nedenV den 5t0r0 bir teoridir. [en,in ik er" insan ar tara=ndan 0reti miC" -o(a t mC" de(iCtiri miC iCaret erdir. Aen,in ikV er teorisi bir u-tan di(er uca" bir siyasete ba( anmCtr. <ncak" teme d5rt,enin di(er iki yan a-k ka makV tadr" iCaret etme 9teki ve noktasa ey em> nas o maktadr da" do(ann" Aen,in ik erin" temsi erin bir ek em eCmesine o anak vermektedir_ ki At kesit 9di i-in yar, ve iCaret kesit eri" do(a tarih i-in yap ve karakter kesit eri" Aen,inV ik teorisi i-in de(er ve =iyat kesit eri> nas o maktadr da" birbir erine uymakta ve b5y ece bir di e" bir do(a sistemine ve Aen,in ik erin kesintisiA hareketine iAin vermektedir_ 8emsi erin iCte burada birbir erine benAedik erini ve birV bir erini haya ,0c0n0n i-inde -a(rCtrdk arn" do(a varV

k arn bir yakn k ve benAer ik i iCkisi i-inde o duk arn" insan arn ihtiya- arnn birbir erine tekab0 etti(ini ve tahmin edi ebi dik erini varsaymak ,erekir. 8enki erin birV bir erine ba( anmas" var k arn kopuk umu o mayan tabakas" do(ann yay mas" di in o abi mesi" bir do(a tarV ihinin o abi mesi ve Aen,in ik er i e Aen,in ik erin uyV ,u anmasnn o abi mesi i-in her Aaman ta ep edi miC erV dir. 8emsi in ve var (n s0rek i i(i" hi- i(in yok u(u
%$&

bi-iminde ne,ati= o arak tanm anmC bir var kbi im" varV (n ,ene bir temsi edi ebi ir i(i" ve temsi in mevcudiyeti tara=ndan dCa vuru an var k. b0t0n bun ar k asik episV teme4nin b0t0nse dC bi-iminin i-inde yer a maktadr ar. /u s0rek i ik i kesinin i-inde" aQ11. ve aQ111. y0Ay arn meta=iAik a-dan ,0- 0 momentini tanmak m0mk0nd0r 9bu" c0m enin bi-imine =ii i bir an ama sahip o ma" yapya karakter bi-iminde d0Aene ,irme" Cey erin de(erine =iyat o arak hesap anma o ana( vermektedir>. oysa" ek em eCme i e y0k em" iCaret etme i e t0reme arasndaki i iCki er 9bunV ar" bir yandan yar," di(er yandan an am" yap i e karakV teri" de(er i e =iyat ar kurmaktadr ar>" bu d0C0nce a-snV dan bi imse o arak ,0- 0 momenti tanm amaktadr ar 9bu da ,rameri" do(a tarihi" Aen,in ik er bi imini m0mk0n k V maktadr>. <mpirik i(in d0Aene soku mas" b5y ece" k asik d0C0nceyi karakteriAe eden var kbi ime ba( anmC o makV tadr. nitekim" bu d0C0nce kendini daha iCin baCnda" varV (n temsi e s0rek i bir Ceki de tes im edi miC o mas o V ,usu sayesinde Ce==a= k nmC bir var kbi imin ve var (n s0rek i i(ini sunuyor o mas o ,usu tara=ndan aydn at an bir temsi in i-inde bu maktadr. aQ11. y0Ay n sonuna do(ru t0m /at ep i s teme 4s inde meydana ,e en ani de(iCime ,e ince" k asik episteme4nin meta=iAik o arak ,0- 0 bir Aamana tank o du(u yerde" bi imse o arak ,0- 0 bir momentin o uCtu(unu ve buna karC k" k asisiAmin en sa( am ki it erini takt( yerde" =e V se=i bir a ann ortaya -kt(n s5y eyerek" onu Cimdiden uAaktan karakteriAe etmek m0mk0nd0r. Uitekim" yeni \siyasa ktisat\n yeni tasars o arak 0retim -5A0m emesi" esas o arak de(er e =iyat ar arasndaki i iCkiyi -5A0m eme ro 0ne sahiptir. or,aniAma ve 5r,0t enme kavram ar" karV C aCtrma anatomi y5ntem eri" ksacas do(makta o an \ biyo oHi\nin b0t0n tema ar" bir yer erin 0Aerindeki ,5AV
M0bade e Etmek
%$)

Ke ime er ve ey er

enebi ir yap arn" cins er" ai e er" da ar i-in nas ,ene karakter o arak de(ere sahip o abi ecek erini a-k amakV tadr ar6 nihayet" bir di in bi-imse d0Aen eme erini 9c0mV

e kurabi me yetene(i> ve ke ime erine ait o an an am birV eCtirmek 0Aere" \=i o oHi\ artk s5y emin temsi etme iC evV erini de(i de" bir tarihe tabi k nmC o an bir mor=o oHik sabite er b0t0n0n0 ince eyecektir. !i o oHi" biyo oHi ve
siyasa iktisat Gene Gramer4in" @o(a 8arih4m ve [en,in ikV

er Z5A0m emesinin yer erinde de(i de" bu bi ,i erin var o madk ar yerde" on arn boC braktk ar mekMnda" onV arn b0y0k teorik kesim erini ayran ve var kbi imse s0rek i i(in mr tsnn do durdu(u derin iA erde o uCmuCV ardr. a1a. y0Ay bi ,isinin nesnesi" tam da k asik var (n tam (nn sustu(u yerde o uCmuCtur. /unun tersine" yeni bir =e se=i a an" k asik bi ,inin nesV ne erinin birbir erinden -5A0 d0k eri yerde serbest ka acaktr. Y0k em momenti 9yar, bi-imi o arak> i e ekV em eCme momenti 9var k arn ,ene b5 0m enmesi o arak> birbir erinden ayr makta" b5y ece bi-imse bir 5nV deyise yar, i e bi-imse bir var kbi im arasndaki i iCki er sorununu do(urmaktadr ar. i ke iCaret etme momenti i e Aaman boyunca t0reme momenti birbir erinden ayr makV ta" b5y ece k5kense an am i e tarih arasndaki i iCki er sorununun ortaya -kt( bir mekMn a-maktadr ar. Modern =e se=i d0C0ncenin iki b0y0k bi-imi" b5y ece yer i yer erine konu muC o maktadr. /un ardan biri mantk i e var kbi im arasndaki i iCki eri sor,u amakta" bi-im endirV me yo arndan iC ,5rmekte ve mathesis sorunuy a yeni bir ,5r0nt0 a tnda karC aCmaktadr. @i(eri ise" iCaret etme i e Aaman arasndaki i iCki eri sor,u amakta" tamam anmamC ve herha de hi-bir Aaman tamam anmayacak bir i=Ca iCine ,iriCmekte ve yorum4un tema ve y5ntem erini a-(a -karmaktadr. /u srada =e se=eye soru abi ecek en teme
%$2

soru" herha de bu iki d0C0nce bi-imi arasndaki i iCkiye dair o acaktr. /u i iCkinin m0mk0n o up o mad(n" nas kuru abi di(ini s5y emek muhakkak ki arkeo oHiye d0CV meA. ama ayn arkeo oHi" bu i iCkinin kuru maya -a C d( yeri" modern =e se=enin bir i(ini episteme4nm han,i b5 V ,esinde bu maya u(raCt(n" en ,eniC a ann bi ,inin hanV ,i noktasnda keC=etti(ini iCaret edebi ir6 bu yer" bi-imse in 95ndeyise yar,nn ve var kbi imin>" yorum i-inde aydnV and( ha iy e an amsa a bir eCece(i yerdir. K asik d0C0nV cenin 5Ase sorunu" ad i e d0Aen arasndaki i iCki erde yer a maktayd tcocinomia o an bir ad andrma keC=etmek" veyahut var (n s0rek i i(ine Ce==a= o an bir iCaret er sisV temi ihdas etmek. Modern d0C0ncenin teme o arak sorun ha ine ,etirece(i Cey" an am i e ,er-ek ik bi-imi ve var k

Ke ime er ^e ey er

bi-imi arasndaki i iCkidir6 biAim d0C0ncemiAin ,5k erine" hem bir varhkbi im hem de bir semantik o mas ,ereken bir s5y em Vbe ki de u aC maA bir s5y emV h0kmetV mektedir. Yapsa c k yeni bir y5ntem de(i dir. modern d0C0ncenin uyanmC ve kay, bi incidir. Q111. <R[P QE 8EM?L aQ11. ve aQ111. y0Ay insan ar Aen,in i(i" do(ay ve di eri" on ara daha 5nceki y0Ay arn brak ti k ary a ve bir s0re sona keC=edi ecek o an -iA,i 0Aerinde d0C0nmemektedirV er. bun ar" on ara ya nAca kavram ve y5ntem dayatmak a ka mayp" ayn Aamanda daha da teme i bir Ceki de o mak 0Aere" di " do(a var k ar" ihtiya- ve arAu nesne eri i-in be V i bir varo uC tarAn tanm ayan ,ene bir d0Aen emeden itibaren d0C0nmektedir er. bu varo uC tarA" temsi inkidir. /u Mndan itibaren" bi im tarihinin bir y0Aey hareketiymiC ,ibi ,5A0ken" ortak bir Aemin ortaya -kmaktadr. /unun an am" bu tarihin artk bir yana brak abi ece(i de(i de"
M0bade e Etmek
%$$

bir bi ,inin tarih-esi 0Aerindeki bir d0C0ncenin artk bi V ,i erin soy Aincirini Aaman i-inde ,eriye do(ru iA emek e yetinmeyece(idir. nitekim bu bi ,i er verasetten veya ,e enekten kaynak anan o ,u ar de(i erdir. ve on ardan daha 5nce bi inen eri bi dirmek e" on ar m0mk0n k mC o an Cey er ve 5y e deni di(i 0Aere" bun arn \yeni o arak ,etirdik eri\ s5y enmiC o mamaktadr. /i ,inin tarihi anV cak" ona -a(daC o andan hareket e ve hi- kuCkusuA karV C k etki eCim terim eriy e de(i de" Aaman i-inde o uCV muC koCu ar ve apriorir er terim eriy e yap abi ir. <rV keo oHi iCte bu an amda" ,ene bir ,ramerin" do(a bir tariV hin ve bir Aen,in ik er ana iAinin var (n =ark edebi ir ve b5y ece bi im" =ikir er ve kanaat er tarih erinin" e(er isV tenir erse - ,nca e( enecek eri kesintisiA bir a an serbest brakabi ir. 8emsi " di " do(a d0Aen er ve Aen,in ik er -5A0mV eme eri birbir eriy e tamamen tutar ve t0rdeC erse de" ,ene de derin bir den,esiA ik bu unmaktadr. /unun nedeni" temsi in di in" birey erin" do(ann ve biAAat ihV tiyacn varo uC tarAna h0kmetmesidir. Ey eyse" temsi in -5A0m enmesinin" b0t0n ampirik a an ar i-in be ir eyici de(eri vardr. /0t0n k asik d0Aen sistemi" Cey eri 5AdeC ikV erinin sistemiy e tanmaya iAin veren Cu b0y0k ta]inomia" temsi in kendi kendini temsi etti(inde kendi i-inde a- an mekMnda ser,i enmektedir6 var (n ve aynnn orada yerV eri vardr. @i " ke ime erin temsi inden baCka bir Cey de(i V dir. do(a" var k arn temsi inden baCka bir Cey de(i dir. ihV

tiya-" ihtiyacn temsi inden baCka bir Cey de(i dir. K asik d0C0ncenin Vve ,ene ,rameri" do(a tarihi ve Aen,in ik er bi imini m0mk0n k an Cu episteme4rime snr" temsi in ,eri -eki mesiy e" veya daha do(rusu" di in" can nn ve ihV tiyacn temsi karCsndaki 5A,0r eCme eriy e -akCacaktr. KonuCan bir ha kn karan k" ama inat- Aihniyeti" hayatn
:**

Ciddeti ve kesintisiA -abas" ihtiya- arn sa(r ,0c0 temsi in varo uC tarAndan kurtu acaktr. Qe temsi ikiye kat anacak" snr andr acak" dC hat ar be ir enecek" be ki de a datc ha e ,e ecek" her ha 0 kMrda kendi erini bi incin meta=iAik tersi o arak sunacak bir 5A,0r 0(0n veya bir arAunun veya bir iradenin muaAAam i er emesi tara=ndan dCtan y5neV ti ecektir. Modern deneyin i-inde bir istek veya bir ,0- ,ibi bir Cey ortaya -kacaktr. onu be ki o uCturan" kesin ik e haber veren k asik -a( sona ermektedir ve onun a bir ikte temsi i s5y emin sa tanat" kendi kendini iCaret eden ve Cey erin uykudaki d0Aenini ke ime erin diAisi i-inde i an eden bir temsi in hanedan da sona ermektedir. /u a t0st o uC ?ade i e -a(daCtr. Qeya daha do(rusu" bu yoru ma bi meyen -aba" arAunun yasasA yasas i e aCama aCama i er eyen bir temsi in 5Aen i d0Aen eniCi arasndaki narn den,eyi a-(a -karmaktadr. ?5y emin d0Aeni burada snrn ve Yasasn bu maktadr. ama y5nV tem e bir ikte ayn varo uC i-inde ka masna yetecek ,0ce hM M sahiptir. /at d0nyasnn sonuncu \ah ak boAukV u(unun i kesi de herha de buradadr 9ondan sonra cinV se ik -a( baC amaktadr>6 her temsi " arAunun yaCayan bedeninde hemen can anmahdr" her arAu" temsi i bir s5yV emin sa= C(nda i an edi me idir. \?ahne\ erin Cu kat arV dCk ( 9?ade4da temsi " temsi in d0Aeninin d0Aen i bir Ceki de boAu masdr> ve sahne erin i-inde" beden erin bi eCkesi i e ak arn birbir erine ba( anmas arasndaki 5Aen i den,e buradan kaynak anmaktadr. ;ustine veHu ietV e herha de modern k0 t0r0n do(du(u d5nem i-in" @on luichotte4un R5nesans i e k asisiAmin arasnda sahip o V du(u ro 0n aynna sahiptir. +ervantes4in kahraman" aQ1. y0Ay da yap d( ,ibi" d0nya ve di rapor ar okurken" bir tek benAer i(i iC eterek han arda Cato ar ve -i=t ik hiAmetV -i erinde soy u hanm ar ,5r0rken" kendini =arknda o V maksAn sa= temsi bi-iminin i-ine hapsediyordu. ama bu
M0bade e /tmek
:* ;

Ke ime er ve ey er

temsi benAeCmeden baCka yasa tanmad( i-in" heAeyan bi-iminde ,5r0 mekten ,eri ka amaAd. Iysa" @on luicV hotte romann ikinci b5 0m0nde" ,er-e(ini ve yasasn bu temsi edi miC d0nyadan a maktayd. i-inde do(du(u" okuV

mad(" ama yo unu iA emek Aorunda o du(u bu kitaptan" artk ona bundan sonra di(er eri tara=ndan dayat an bir kaderden baCka bir Cey umamaAd. Kendi sa= temsi inin d0nyasna de i i(i y0A0nden ,irmiC o an kendinin" sonunV da orada bir temsi in yapay ( i-inde" d0ped0A bir kiCi ha ine ,e di(i Catoda yaCamaya raA o mas yeterdi. ?ade4m kiCi eri" ona k asik -a(n di(er ucundan" yan ,eri eme anndan cevap vermektedir er. <rtk temsi in benAer i(i 0Aerindeki a ayc Aa=eri s5A konusu de(i dir. temsi in snrV arn d5ven" arAunun tekrar anan karan k Ciddetidir. luichotte4un ikinci b5 0m0ne denk d0Cebi ir. tpk @on luichotte4un kendine ra(men" onda derin var (nda bu uV nan temsi in nesnesi o mas ,ibi" ;ustine de sa= k5keni o V du(u arAunun be irsiA nesnesidir. <rAu i e temsi ;usV 0ne4de" ancak ;us0ne4i arAu nesnesi o arak kendinde temV si eden bir /aCkas arac (y a i etiCim kurabi irken" ;usV tine4in kendisi arAu o arak ya nAca" temsi in ha=i=" uAak" dCsa ve donmuC bi-imini tanmaktadr. MutsuA u(u C5yV edir6 masumiyeti" arAu i e temsi arasnda hep 0-0nc0 bir kiCi o arak ka maktadr. ;u iette ise" m0mk0n b0t0n arV Au arn 5Anesinden baCka bir Cey de(i dir. =akat bu arAu ar" on ar s5y em ha inde ak i o arak kuran ve on ar iradi o arak sahne ere d5n0Ct0ren temsi in i-inde" tortu brakV maksAn yeniden e e a nmaktadr ar. Ey esine ki" ;u ietV te4in hayatnn b0y0k an ats" Ciddet er" vahCet er ve 5 0m boyunca" temsi in par dayan tab osunu ser,i emektedir. !akat bu tab o o kadar ince" onda yoru maksAn binken ve bir tek bi eCme erin ,0c0y e -o(a an t0m arAu bi-im erine o kadar Ce==a=tr ki" @on luichotte4un benAer ikten benAerV
:X%

i,e ,e-erken" d0nya i e kitap arn karma yo undan ,e-V ti(ini sand(" ama kendi temsi erinin abirentine sap anV d( tab o kadar ak dCdr. ;u iette" b0t0n arAu o abi ir ikV erinin burada en k0-0k boAuk uk" en k0-0k -ekince" en k0-0k 5rt0 o maksAn -i-ek a-ma ar i-in" temsi edi iCin bu ka n (n yormaktadr. @on luichotte4un a-t( k asik -a(" bunun a kendi i-ine kapanmaktadr. Qe bunun Rousseau i e Racine4in -a(V daC o an sonuncu di o du(u do(ruysa da" bu \temsi etV meye\" yani ad andrmaya ,iriCen sonuncu di se de" onun ayn Mnda hem t5reni tam yerine indir,edi(i 9Cey eri tam ad ary a -a(rmakta" b5y ece retorik mekMnn t0m0n0 boAmaktadr> ve onu sonsuAa kadar uAatt( 9her Ceyi" en k0-0k o ash( bi e unutmaksAn ad andrarak" -0nk0 bun arn hepsi" <rAunun evrense Karakteristi(ine ,5re

Ke ime er ve ey er

katedi miC erdir> iyi bi inmektedir. ?ade" s5y emin ve k asik d0C0ncenin ucuna u aCmaktadr. 8am on arn snrnda h0k0m s0rmektedir. iddet" hayat ve 5 0m" arAu" cinse ik ondan itibaren" temsi in a tna" biAim Cimdi s5yV emimiAde" 5A,0r 0(0m0Ade" d0C0ncemiAde e imiAden ,e di(ince yeniden e e a maya -a Ct(mA muaAAam bir karan k tab oyu yapacak ardr. !akat d0C0ncemiA o kadar dar" 5A,0r 0(0m0A o kadar ba(m " s5y emimiA o kadar kabak tad vermiCtir ki" sonunda bu a ttaki karan (n i-i eV cek deniA o du(unu =arketmemiA ,erekmektedir. ;u ie0e4in mut u uk ar her Aaman daha ya nAdr ar. Qe bun arn sonu yoktur.
aQ11. V aQ111. y0Ay ar
<ti ctmbiBp is Qar k arn yapdt ey erin P=(tr6 \ i G. G.6 <d ar @. 8. 6 8usvir d[. Z 6 M0bade e er" EKLEMLEMEd @. 8.6 Qar k arn ,5rP ebi ir i,i [ Z.6 ihtiyanene erL
V

Qar k arn 4 s0rek i i(i

, Y'K PM ADLANDIRMA ARET "V< V.YLKLKM TAMNOMIA ETME

<nsik opedi er ?uv karakter eri Ma tann =ivuhr G. I.. MecaA ar \i\cd @. 8.6 Qar k arn komCu u(u ii O\". Z. 6 @o aCm ve 8iture

aa. y0Ay

G.G.6 Gene Gramer @.8.. @o(aS 8arih [.Z.6 [en,in ik erin Z5A0m enmesi !e se=i a an @<k181M ZE[LMLEME? v

KU+ /ELLM
YE@U+ <Y1R1M

8emsi in ?nr ar
1. 8<RB Z<k1 aQ111. y0Ay n son y ar" aQ11. y0Ay n sonunda R5V nesans d0C0ncesini krmC o an simetrik bir s0reksiA ik taV ra=ndan kopart mCtr. R5nesans4n sonunda" benAeCmeV nin i-inde kapa durduuu b0y0k dairese bi-im er -5A0 V m0C ve 5AdeC ik er tab osunun ser,i enebi mesi i-in a- V mCt. bu tab o Cimdi kendi hesabna boAu acak" bi ,i de yeV ni bir mekMna yer eCecektir" i kesi itibariy e" i k yrt C i-inde" 'arace sus -ember erini karteAyen d0Aenden ayraV n kadar esrar o an bir s0reksiA ik. Epistemo oHik d0AenV erin bu bek enmedik hareket i iui" poAiti= ik erin birbir eV rine naAaran sapma ar. bundan da derin o mak 0Aere" bun arn var k tarA arnn boAu mas nereden kaynak anV maktadr_ @0C0nce nas o maktadr da" eskiden oturdu(u Cu a an ardan V,ene ,ramer" do(a tarih" Aen,in ik erV kopmakta ve bundan yirmi y kadar 5nce bi ,inin aydn k

il
:*&

mekMnna yer eCtiri miC Ceyin hataya" kuruntuya" bi ,i o V mama4ya s0r0k enmesine iAin vermektedir_ ey erin birV denbire" artk ayn Ceki de a , anamaA" tasvir edi emeA" teV a==uA edi emeA" karakteriAe edi emeA" sm= andn amaA ve bi inemeA ha e ,e me erine" ve ke ime erin kesiCme noktaV arnda veya on arn Ce==a= k arnda bi ,iye sunu ann artk Aen,in ik er" canh var k ar" s5y em de(i de" k5kten =ark var k ar o masna yo a-an bu ani de(iCim er han,i o aya veya han,i yasa ara boyun e(mektedir er_ ?0rek i ik tabaV kasndaki bu derin a-k k" e(er bir bi ,i arkeo oHisi tara=nV dan 5Aen e -5A0m enmek Aorundaysa da" tek bir s5A ha inV de \a-k anamaA\" hatta bir araya bi e ,etiri emeA. /i ,inin b0t0n ,5r0n0r y0Aeyine da( an ve iCaret eri" sarsnt ar" etki eri adm adm iA eyebi en k5kten bir o aydr. Bi- kuCV kusuA ya nAca" kendini tarihinin k5k0nde yeniden kavraV yabi en d0C0nce" bu o ayn teki ,er-ek i(inin kendinde ne o du(unu teme endirebi ir. <rkeo oHi" o ay kendi aCikMr d0Aen eniCine ,5re kat etV mek Aorundadr. her poAiti= i(e 5A,0 dC bi-im erin nas de(iCtik erini s5y eyecektir 95rne(in" ,ramer i-in" ada at=eV di en baCat ro 0n si inmesini ve yeni h0k0m sistem erinin 5nemini -5A0m eyecektir. veya can da karakterin iC eve tabi ha e ,e mesini -5A0m eyecektir>. poAiti= ik eri do duV

Ke ime er ^e ey er

ran ampirik var k arn boAu ma arn -5A0m eyecektir 9di erin s5y emin yerine" 0retimin Aen,in ik erin yerine ikame edi mesi>. poAiti= ik erin birbir erine naAaran yer deV (iCtirme erini ince eyecektir 95rne(in" biyo oHi" di bi im eri ve ekonomi arasndaki yeni i iCki er>. nihayet ve 5Ae ik e" bi ,inin ,ene mekMnn artk 5AdeC ik er ve =ark k arn" nice ikse d0Aen erin" evrense bir karakter eCtirmenin" ,eV ne bir Pmnomia4nn" 5 -0 emeA bir mathesis4in de(i de 5rV ,0t enenden" yani b0t0n0 bu iC evi yerine ,etiren unsur ar arasndaki i- i iCki erden o uCturu an bir uAayn a an o duV
8emsi in .?nr ar :*$

(unu ,5sterecektir. bu 5r,0t erin s0reksiA o duk arn" 5yV eyse kesintisiA bir eCanh k ar tab osu o uCturmadk arn" ama baA arnn ayn d0Aeyde o ma arna karC k" di(er eV rinin diAi er veya -iA,ise ardCk k ar resmettik erini ,5sV terecektir. Ey esine ki" bu ampirik ik er uAaynn 5r,0t eyiV ci i ke eri o arak" ortaya Kyas ve <rdCk k4m -kt( ,5r0 V mektedir6 nitekim" bir 5r,0tten di(erine o an ba( artk bir veya bir-ok unsurun 5AdeC i(i de(i de" unsur ar arasndaV ki i iCkinin 5AdeC i(i 9,5r0 ebi ir i(in artk burada ro 0 yoktur> ve yerine ,etirdik eri iC ev o acaktr. 0ste ik e(er bu 5r,0t er" 5Ae ik e b0y0k bir kyas yo(un u(uy a birbirV erine komCu o ur arsa" bunun nedeni bir tasni= mekMnnV da yakn yer er iC,a ediyor o ma ar de(i de" birbir eriy e ayn Mnda ve ardCk k arn ortaya -kC i-inde" birinin diV ,erinin hemen ardndan o uCmuC o masdr. K asik d0C0nV cede" krono oHi erin birbirini iA emesi" bu s0rek i i(in t0m o as k arn 5nceden iddia eden bir tab onun muhteme ve daha k5kten tab osunu kat etmekten baCka bir Cey yapV maAken" artk -a(daC ve mekMn i-inde eCan o arak ,5A eV nebi en benAer ik er" kyastan kyasa ,iden bir ardCk (n be ir enmiC ve saptanmC bi-im erinden baCka bir Cey o maV yacak ardr. K asik d0Aen" Cey eri ayran ve bir eCtiren niceV ikse o mayan 5AdeC ik er ve =ark k ar daimi bir mekMn ha inde pay aCtrmaktayd6 e,emen bir Ceki de h0k0m s0V ren bir d0Aendi. ama bu h0k0m s0rme" insan arn s5y emi" do(a var k arn tab osu ve Aen,in ik erin m0bade esi hakV knda" her se=erinde ha=i=-e =ark bi-im ve yasa ara ,5re o V maktayd. 8arih a1a. y0Ay dan itibaren" ayr 5r,0t eri AaV mansa bir kyas diAisi i-inde birbir erine yak aCtran bir diV Aiyi ser,i eyecektir. Lretim -5A0m emesine" 5r,0t 0 var kV ar -5A0m emesine ve son o arak da" di se ,rup ar -5A0mV emesine yasa arn tedricen dayatacak o an" iCte bu 8arihV tir. 8pk @0Aenin ardCk 5AdeC ik er ve =ark k ar yo unu
:#*

4\n g

ic

Ke ime er ve ey er

a-t( ,ibi" 8arih de kyas amah 5r,0t ere yer vermektedir. !akat 8arih4in burada" o ay arn kuru abi dik eri ha eV riy e ardCk k arnn der emesi o arak de(i de" amprikV ik erin teme varo uC tarA" bun arn ondan itibaren iddia edi dik eri" konu duk ar" d0Aen endik eri ve i erdeki bi ,iV er ve muhteme bi im er i-in bi ,i mekMnna da(t dk ar Cey o arak an aC masnn ,erekti(i ,5r0 mektedir. 8pk" k asik d0C0ncede @0Aen4in Cey erin ,5r0n0r uyumu" birV bir erine uyar anma ar" on arn d0Aen i i(i veya =ark edi ir simetri eri de(i de" on arn var k arna 5A,0 mekMn ve onV ar b0t0n =ii i bi ,i erden 5nce bi ,inin i-ine yer eCtiren Cey o du(u ,ibi. 8arih de a1a. y0Ay dan itibaren" ampirik o an do(um yerini" o uCturu muC b0t0n krono oHi erin 5teV sinde" kendine 5A,0 varo uCu a d( Ceyi tanm amaktadr. Berha de bu y0Aden o sa ,erek" 8arih -ok erkenden" herV ha de e,emen o mann m0mk0n o mad( bir ikircik i(e ,5re" o ay arn ampirik bir bi imiy e" b0t0n ampirik var kV arn ve Cu kendi erine 5A,0 var k ar o an biA erin Mdet eV rine h0kmeden Cu k5kten var k tarA arasnda pay aCtr V mCtr. /i indi(i 0Aere 8arih" be e(imiAin herha de en a aV me" en uyank" en haber i" en do u a andr. ama ayn AaV manda" b0t0n var k arn varo uC arna ve ,e-ici par ak kV arna do(duk ar Aemindir. /iAe deney tara=ndan veri en her Ceyin varo uC tarA o an 8arih" b5y ece d0C0ncemiAin at at amaA yan ha ine ,e miCtir6 bu konuda" k asik @0V Aen4den kuCkusuA perk =ark de(i dir. @0Aen4i de d0C0n0 V m0C taCn mC bir bi ,inin i-ine yer eCtirmek m0mk0nd0r" ama @0Aen daha da k5kten o arak her var (n bi ,iye do(V du(u mekMnd. ve k asik meta=iAik tam da d0Aen e @0Aen" tasni= er e EAdeC ik" do(a var k ar a @o(a" ksacas insanV arn a , amas 9veya haya ,0c0> i e idrak ve 8anrnn iraV desi arasndaki Cu ara (a yer eCmekteydi. !e se=e a1a. y0AV y da" tarih e 8arih" o ay ar a K5ken" evrim i e Kaynaktaki
8emsi in ?nr an
:##

i k yrt ma" unutma i e Geri d5n0C arasndaki ara (a yerV eCecektir. @emek ki artk" ancak /e ek o du(u 5 -0de MeV ta=iAik o abi ecek" ve d0C0nceyi Aorun u o arak" d0C0nce i-in bir tarihe sahip o mann ne demek o du(u sorusuna ,5t0recektir. /u soru" Be,e 4den UietAsche4ye ve daha 5teV ere kadar" =e se=eyi bkp usanmadan bask a tnda tutacakV tr. /urada" ya nAca kendinden 5nce ve baCka ar tara=nV dan s5y enmiC Cey erin 0Aerine e(i ecek kadar kendiy e i=V tihar eden ve aCr erkenci" 5Aerk bir =e se=i d0C0ncenin soV nunu ,5rmeye im. kendi baCna ayakta duramayacak kadar ,0-s0A ve her Aaman 5nceden ,er-ek eCtiri miC bir d0C0nV

cenin 0Aerinde yuvar anmak Aorunda o an bir d0C0nceyi ihbar etmek i-in bu ,erek-enin arkasma s(nmaya m. /uV rada" d0Aen mekMnndan uAak aCt( i-in be i bir meta=iV Aikten syr mC" ama 8arihin var k tarAna yaka and( i-in [aman4a" onun akmna tabi ha e ,e miC bir =e se=eyi teChis etmek yeter idir. <ncak" aQ111. y0Ay a a1a. y0Ay n d5nemecinde ceV reyan eden Ceyin 0Aerine" biraA daha ayrnt o arak ,eri d5nmek ,erekmektedir6 =aA asy a hA a resmedi en @0V Aen4den 8arih4e bu ani s-rama ve yak aCk bir bu-uk y0AV y boyunca -ok sayda komCu bi ,iye yer vermiC o an Cu poAiti= ik erin teme den boAu mas Vtemsi erin -5A0m enV mesi" ,ene ,ramer" do(a tarih" Aen,in ik er ve ticaret 0AeV rinde d0C0nmeV 0Aerine ,eri d5nmek ,erekmektedir. ?5yV em4in" tah o4nun" m0bade e erin o muC o duk ar Cu ampiV rik ik eri d0Aene sokma bi-im eri" nas o muCtur da si inV miC erdir_ Ke ime er" var k ar" ihtiya- nesne eri" han,i baCV ka mekMnda ve han,i bi-im ere ,5re yer a mC ar ve birbirV erine naAaran da(t mC ardr_ /0t0n bu de(iCim erin m0mk0n o abi mesi ve biAim a1a. y0Ay dan beri =i o oHi" biyo oHi" siyasa iktisat adn verdi(imiA" Cimdi bi dik o an bu bi ,i erin" birka- y ,ibi ksa bir s0rede ortaya -kma aV
:S%

n i-in" ke ime er" var k ar" ihtiya- nesne eri han,i var k tarAna b0r0nm0C erdir_ /u yeni a an arn ,e-en y0Ay da tanm anmC o ma arnn nedeninin" bi ,i a anndaki biraA daha =aA a nesne i(in" ak y0r0tmedeki sa( am (n" biV imse araCtrma ve bi ,i edinmedeki 5r,0t enmenin" biraA ta ih veya deha yardmy a" birka- mut u keCi= e" biAi bi ,iV nin Grammaire de 'ortVRoya i e" Linne sn= andrma aryV a ve ticaret veya tarm teori eriy e" hen0A emek emekte o V du(u bir tarih5ncesi -a(ndan -kard(n istek e d0C0n0V yoruA. !akat" bi ,i erin rasyone i(i a-sndan tarih5ncesinV den s5A edi ebi irse de" poAiti= ik er a-sndan ya nAca taV rihten s5A edi ebi ir. Qe k asik bi ,inin poAiti= i(inin -5A0 V mesi ve herha de i-inden hen0A tamamen -kmad(mA bir poAiti= i(in kuru abi mesi i-in teme bir o ayn meydana ,e miC o mas ,erekmiCtir e/at k0 t0r0nde ortaya -kan o ay arn herha de en k5kten erinden biriV. Berha de hM M onun a-k ( i-inde o du(umuA i-in o V sa ,erek" bu o ay b0y0k bir b5 0m0 itibariy e e imiAden ka-maktadr. /u o ayn ,eniC i(i" u aCt( derin tabaka ar" a t0st edebi di(i ve yeniden bir eCtirebi di(i b0t0n poAiti=V ik er" ona birka- y ,ibi ksa bir s0rede k0 t0r0m0A0n t0m a ann kat edebi me o ana( veren ,0-. b0t0n bun ar

Ke ime er w ey er

ancak" biAatihi modern i(imiAin varo uCundan baCka bir Ceye i iCkin o mayacak" adeta bitimsiA bir araCtrmann soV nunda de(er endiri ebi ir ve 5 -0 ebi ir. /ir-ok poAiti= bi iV min kuru mas" edebiyatn ortaya -kmas" =e se=enin kendi o uCunun 0Aerine kapanmas" tarihin hem bi ,i hem de ampirik i(in var k tarA o arak su y0A0ne -kmas" derin bir kopuCun bir o kadar iCaretinden baCka bir Cey de(i erV dir. /un ar bi ,i mekMnna da( mC iCaret erdir" -0nk0 buV rada bir =i o oHinin" Curada bir siyasa iktisadn" orada bir biyo oHinin o uCumu i-inde kendi erinin =ark edi mesine iAin vermektedir er. Krono oHi i-inde de da( m6 muhakV
8emsi in ?nr ar :#:

kak ki" o ,unun b0t0n0 ko ay k a be ir enebi ir tarih er arasnda yer a maktadr 9u- nokta ar" #))D ve #2%D y arV dr>. =akat ince enen a an arn her birinde" yak aCk #)$D#2** y ar civarnda birbir erine ek em enen" ardCk iki evreyi teChis etmek m0mk0nd0r. /u evre erin birinciV sinde" poAiti= ik erin teme varo uC tarA de(iCmemiCtir. inV san arn Aen,in ik eri" do(ann cins eri" di eri do duran ke ime er" k asik -a(da ne ise er hM M 5y e ka mC ardr6 ikiA enmiC temsi er. ro eri" 5AdeC ik erinin ve =ark k arV nn sistemi i-inde" bir d0Aenin on ardaki ,ene i kesini su y0A0ne -karmak o an temsi eri iCaret etmek" -5A0m eV mek" bi eCtirmek ve -5Amek o an temsi er. Ke ime er" sV n= ar ve Aen,in ik er ancak ikinci evrede" artk tarihinkiyV e uyuCur nite ikte o mayan bir varo uC tarA e de edecekV erdir. /una karC k" daha <dam ?mith" <. L. de ;ussieu veV ya QicT d4<Ayr4den itibaren" ;ones veya <nTueti V@uperV ron4un d5neminde -ok erkenden de(iCen Cey" poAiti= ik eV rin dC bi-imidir6 temsi i unsur arn" bun arn her birinin i-inde birbir erine naAaran iC eyiC tarA ar" iCaret etme ve ek em eC0rme -i=te ro erini yerine ,etirme tarA ar" karCV aCtrma yo uy a bir d0Aen kurmay baCarma tarA ar. /u ayrmda" bu birinci evre ince enecektir. 11. EMEkU ELZL?L <dam ?mith4in" hen0A bunu tanmayan bir d0C0nce a amV na" emek kavramn dahi ederek modern siyasa iktisad Vksaca iktisat da deni ebi irV kurdu(u istek e iddia edi V mektedir6 bunun 0Aerine" b0t0n eski para" ticaret ve m0baV de e kavram ar bi ,inin tarih5ncesine ,eri ,5nderi miCtir Vherha de" hi- de(i se tarmsa 0retim -5A0m emesine ka V kCmC o ma iyakati tannan !iAyokrasinin o uCturdu(u tek istisnay a bir ikteV. <dam ?mith4in Aen,in ik kavramV
:#3

n daha iCin baCnda emek kavramna ba( ad( do(rudur6 /ir u usun bir y k -a Cmas" yaCamak i-in ,ereken ve uyV

Ke ime er ve ey er

,un o an her Ceyi y k t0ketim i-in sa( ayan baC an,- =oV nudur. ve bu Cey er her Aaman ya bu -a Cmann do aysA 0r0n0d0r er ya da bu 0r0n e di(er u us ardan satn a nV mC ardr\.# ?mith4in \ku anm de(eri\ni unsur arn ihtiV ya- duyduk ar Cey er ve \m0bade e de(eri\ni de onu 0retV mek i-in ku an mC o an emek miktarna ait sayd( da ayV n derece do(rudur6 \herhan,i bir Ceyin" ona sahip o an" ama onu kendi ku anma veya t0ketme niyetine sahip o V mayp" baCka bir Cey e de(iCtirmek isteyen kiCi a-sndan de(eri" bu Ceyin satn a aca( Ceyin i-erdi(i emek miktarna eCittir.\% ?mith4in -5A0m eme eriy e" 8ur,ot veya +anti on4unV ki er arasndaki =ark k as nda san d(ndan daha aAdr. veya daha do(rusu" bu =ark k san d( yerde de(i dir. +anti on4dan itibaren" hatta ondan daha 5nce" ku anm ve m0bade e de(er eri m0kemme en ayr mCt. ,ene +anti V on4dan itibaren" m0bade e de(erini iCaret etmek i-in emek miktarndan yarar an maktayd. !akat ma arn =iyat ar tara=ndan i-eri miC o an emek miktar" hem nispi hem de indir,enebi ir bir 5 -0m aracndan baCka bir Cey de(i di. Uitekim" bir kiCinin eme(i" ona ve ai esine -a Cma s0resinV ce yetecek o an ,dann miktar kadar etmekteydi. : Ey esiV ne ki" ihtiya- V,da" ,iyim" konutV nihai -5A0m emede" piV yasa =iyatnn mut ak 5 -0s0n0 be ir emekteydi. K asik -aV (n t0m0 boyunca" eCde(er i ik eri ihtiya- 5 -mektedir. ku anm de(eri m0bade e de(er erinin mut ak at= noktas o maktadr. tarmsa 0retime" bu(daya ve topra(a" herkesin kabu etti(i ayrca ( vererek" =iyat ar bi-en ,dadr.

# <dam ?mith" Recherches sur a Richesse des Ua0ons" s. #" !r. Zev." 'aris" #23:. % a,e" s :2. : +an0 on" Essoi..." s. #)V#2. 8emsi in ?nr an :#D

@emek ki" <dam ?mith eme(i ekonomik kavram o aV rak icat etmemiCtir" -0nk0 bu +anti on" luesnay" +ondi V ac4ta Aaten vardr. Ina yeni bir ro bi e oynatmC de(i dir" -0nk0 o da ondan m0bade e de(erinin 5 -0s0 o arak yararV anmaktadr6 \emek" her ma n m0bade e edi ebi ir de(eriV nin hakiki 5 -0s0d0r.\3 !akat onun yerini de(iCtirmekteV dir6 onun m0bade e edi ebi ir Aen,in ik eri -5A0m eme iCV evini daima muha=aAa etmektedir. ancak bu -5A0m eme artk" m0bade eyi ihtiyaca 9ve ticareti takasn i ke harekeV tine> indir,emenin basit bir momenti de(i dir. bu -5A0mV eme indir,enemeA" aC amaA ve mut ak bir 5 -0 birimi keCV =etmektedir. /5y ece" Aen,in ik er artk eCde(er i ik erinin i- d0Aeni" m0bade e edi ecek nesne erin karC aCtr mas ve her birinin bir ihtiya- nesnesini 9ve nihai -5A0m emede hepsinin en temsi isi o an ,day> temsi etme konusundaV ki kendine 5A,0 ,0c0n0n de(er endiri mesini ihdas etmeV

HkH # Vi Hc#

yecek er. on ar ,er-ekte 0retmiC o an emek birim erine ,5re b5 0necek erdir. [en,in ik er her Aaman" iC ev ,5ren temsi i unsur ardr6 ama nihayette temsi et ik eri" artk arV Au nesnesi de(i de" emektir. !akat ortaya hemen iki itiraA noktas -kmaktadr6 eme(in kendi de bir =iyata V0ste ik de(iCkenV sahipken" Cey erin do(a =iyatnn nas sabit 5 -0s0 o abi ir_ Kendi de bi-im de(iCtirirken ve ima athane erin ,e iCmesi onu her Aaman daha =aA a b5 erek" her se=erinde daha 0retken ha e ,etirirken" emek nas aC amaA birim ha ine ,e ebi ir_ IyV sa" eme(in indir,enemeA i,i ve birinci karakter o mas tam da bu itiraA ar boyunca ve Mdeta on arn arac (y a ,0n CV (na -kar abi ir. Uitekim" d0nyada 0 ke er ve bir 0 kede de" eme(in paha o du(u Mn ar vardr6 iC-i says aA" 0cretV er y0ksektir. baCka bir 0 kede veya baCka bir Mnda emek ,0c0 bo dur" ona k5t0 0cret 5denmektedir" emek ucuAdur.
3 <dam ?mith" a,e" s. :2. :#&

_"

Hi 7

!akat bu ,idiC ,e iC er esnasnda de(iCen Cey" bir -a Cma ,0n0 karC (nda e de edi ebi ecek ,da miktardr. e(er aA yiyecek ve -ok t0ketici varsa" her emek birimi ancak d0C0k bir ,e-im ik miktary a 5d0 endiri ecektir. bunun tersine" e(er yiyecek bo sa" 5d0 y0ksek o acaktr. /0t0n bun ar" bir piyasa durumunun sonu- andr. -a Cmann kendi" harcaV nan saat er" Aahmet ve yor,un uk her ha 0 kMrda ayndr. ve bu birim erden ne kadar =aA a ,erekirse" 0r0n er o kadar ma iyet i o acaktr. \ECit emek miktar ar" -a Can i-in her Aaman ayndr.\D !akat" bu birimin ,ene de sabit o mad( s5y enebi ir" -0nk0 tek ve ayn nesneyi 0retmek i-in" ima athane erin ,e iCmiC i(ine 9yani oradaki iCb5 0m0ne ,5re>" aA veya -ok bir -a Cma s0resi ,erekmektedir. !akat ,er-e(i s5y emek ,erekirse" de(iCen biAatihi -a Cmann kendi de(i de" -a CV ma i e 0retim arasndaki orandr. Za Cma ,0n0" Aahmet ve yor,un uk o arak an aC an emek" sabit bir paydr6 bir tek payda 90reti en nesne miktar> de(iCebi ir nite iktedir. /ir top ui(nenin ,erektirdi(i on sekiA =ark iC emi tek baCna ,er-ek eCtirecek bir iC-i" hi- kuCkusuA b0t0n bir ,0n boV yunca yirmi taneden =aA asn 0retemeyecektir. !akat" her biri bir veya iki iC em yapacak o an on iC-i" bir ,0n boyunV ca krk sekiA binden =aA asn 0retebi ir. her iC-i bu 0retiV min onda birini sa( ad(ndan" her biri ,0nde d5rt bin seV kiA y0A i(ne 0retiyor say abi ir.& Eme(in 0retken ,0c0" ayV n birimin 9bir 0cret inin iC,0n0> i-inde artr mC" ima edi en nesne er -o(a t mCtr. 5y eyse bun arn de(iCim deV (en d0Cecektir" yani her biri ancak" oransa o arak daha k0-0k bir emek miktar satn a abi ecektir. Emek" Cey ere

Ke ime er ve ey er

naAaran aAa mamCtr. emek birime naAaran sanki b0A0 V m0C ,ibi o an ar" Cey erdir.
, s 42 '.. 7-8. 8emsi in ?nr an :#)

htiya- ar o du(u i-in m0bade e yap d( do(rudur. e(er ihtiya- o masayd" ticaret" -a Cma ve 5Ae ik e de" daV ha 0retken k an iCb5 0m0 o maAd. /unun tersine" -a CV may ve iyi eCtiri mesini snr andran" tatmin edi miC ihtiV ya- ardr6 \iCb5 0m0ne m0bade e etme ko ay ( yo a-tV (ndan" bunun sonucu o arak" bu iCb5 0m0n0n artr mas her Aaman" m0bade e yetene(i" yan piyasann ,eniC i(i taV ra=ndan snr andr acaktr.\) htiya- ar ve on ara karC ,eV en 0r0n erin m0bade esi" her Aaman ekonominin i kesi o V muC ardr6 onun i k s0r0k eyicisidr er ve onun dC snr aV rn be ir emektedir er. -a Cma ve onu 5r,0t eyen iCb5 0V m0 bunun sonucundan ibarettir er. !akat" m0bade enin i-inde" eCde(er ik er d0Aeni i-inde" eCit ik eri ve =ark kV ar ihdas eden 5 -0" ihtiya-tan =ark bir do(adandr. Ya V nAca birey erin arAu arna ba( o mayp" onun a bir ikte de(iCmeA ve onun ,ibi de(iCken de(i dir. I mut ak bir 5 V -0d0r Vbundan" insan arn Aevk erine veya iCtah arna baV (m o mad( an aC ma drV. kendini on ara dCardan daV yatr6 on arn Aaman ve Aahmetidir. <dam ?mith4n -5A0mV emesi" 5nce erininkine naAaran" ba( antdaki esas bir kopuCu temsi etmektedir6 m0bade enin nedeni i e m0baV de e edi ebi irin 5 -0s0n0" m0bade e edi enin do(asy a onun b5 0m enmesine o anak veren birim eri birbirinden ayrmaktadr. M0bade e" ihtiya- o du(undan yap maktadr ve bu m0bade e edi en er tam da ihtiya- duyu an nesne erV dir" ama m0bade e erin d0Aeni" burada ortaya -kan m0baV de e er hiyerarCisi ve =ark k ar" s5A konusu nesne erin i-inde yer a an emek birim eri tara=ndan ihdas edi miC erV dir. E(er insan arn deneyi a-sndan Vdaima psiko oHi o aV rak ad andr acak Cey d0AeyindeV" m0bade e ettik eri onV ar i-in \vaA,e-i meA" uy,un veya hoCsa\" iktisat- a-snV dan nesne bi-imi a tnda do aCan" emektir. <rtk birbir eriV
) a,e" s. %%V%:. 318

ni temsi eden er ihtiya- nesne eri de(i de" d5n0Cm0C" sakV anmC" unutu muC Aaman ve Aahmettir. /u ba( ant kopuk u(u -ok 5nem idir. KuCkusuA 5dam ?mith" 9:;;;. y0Ay n \Aen,in ik er\ adm verdi(i bu poAiti= ik a ann hM M 5nce eri ,ibi -5A0m emektedir. ve o da bu Aen,in ik er s5A0nden" kendi erini m0bade e hareket eri ve s0re eri i-inde temsi eden ihtiya- nesne eriV ni Vyani be i bir temsi bi-imindeki nesne eriV an amaktaV

Kelimeler ve eyler

dr. !akat bu ikiA enmenin i-inde ve m0bade enin yasasn" birim erini ve 5 -0 erini be ir emek 0Aere" temsi -5A0m eV mesine indir,enmesi o anaksA bir d0Aen i kesi =orm0 etV mektedir6 -a Cmay" yani Aahmet ve Aaman" insan hayatV n hem b5 en hem de aCndran bu iC,0n0n0 ,0n C(na -karmaktadr. <rAu nesne erinin eCde,er i i(i artk baCka nesne erin ve baCka arAu arn arac (y a de(i de" on ar a k5kten bir Ceki de t0rdeC o mayan bir ,e-iC e be ir enmekV tedir. e(er Aen,in ik erin i-inde bir d0Aen varsa" Cu bunu satm a abi iyorsa" e(er a tn ,0m0C0n iki kat ediyorsa" buV nun nedeni artk insan arn karC aC0n abi ir arAu ara sahip o ma ar. beden erinde ayn a- ( hissetme eri veya hepsiV nin ,5n 0nde ayn istek erin o mas de(i " hepsinin AamaV na" Aahmete" yor,un u(a ve snra var d(nda da" biAatihi 5 0me tabi k nmC o ma ardr" insan ar ihtiya- ve arAu duyduk arndan m0bade ede bu unur ar. ama Aamana ve dCsa b0y0k kadere tabi k ndk ar i-in m0bade e edebi V mekte ve bu m0bade e eri d0Aene sokabi mektedir er. /u -a Cmann verim i i(ine ,e ince" bu da kendi temsi ine dCV sa koCu ara Vend0strinin ,e iCmesi" ,5rev b5 0C0m0n0n artmas" sermaye birikimi" 0retken ve 0retken o mayan eme(in ayr masV dayanmaktadr. [en,in ik er 0Aerindeki d0C0ncenin <dam ?mith i e bir ikte han,i bi-im a tnda" k asik -a(da ona tannmC o an mekMndan taCmaya baC adV ( ,5r0 mektedir. k asik -a(da \ideo oHi\nin Vtemsi in -5V
8emsi in ?nr an :#$

A0m enmesiV i-ine yer eCtiri iyordu. artk do ayhymC-asV na" her ikisi de =ikir erin b5 0m ere ayr masnn yasa arnV dan ve bi-im erinden kurtu an iki a ana at=ta bu unmaktaV dr6 bir yandan" daha Cimdiden insann 5A0n0 ,0ndeme ,eV tiren 9ama- (" Aaman a i iCkisi" 5 0m0n ka-n maA (> bir antropo oHiye ve insann do aysA ihtiyacnn orada taV nnmasna o anak brakmadan Aamann ve Aahmetin tahsis etti(i iC,0h0ne y5ne mektedir. ve 5te yandan da" artk koV nusu Aen,in ik erin m0bade esi 9ve onu kuran temsi erin iC eyiCi> de(i de" ya nAca on arn ,er-ek 0retimi o acak bir siyasa iktisadn hen0A boC uktaki o abi ir i(ini iCaret etV mektedir6 emek ve sermaye bi-im eri. /u yeni o uCturu V muC poAiti= ik erin Vkendine yabanc k nmC bir insandan s5A eden bir iktisatV arasnda" deo oHi veya Z5A0m eV me4nin nas ksa bir s0re sonra" bir psiko oHiden baCka bir Cey o mama durumuna indir,enecek erini ve bu arada bu psiko oHinin karCsnda ve ona karCt o arak ve ksa bir s0V re sonra ona b0t0n boyut ary a yukardan e,emen o acak m0mk0n bir tarihin bu unaca( an aC maktadr. ?mith4den

itibaren" iktisadn Aaman artk" =akir eCme erin ve Aen,inV eCme erin devrevi Aaman o mayacaktr. do aCmdaki sikV ke eri hep biraA daha artrarak" 0retimi =iyat ardaki y0kse V meden daha =aA a artracak becerik i po itika arn -A,ise y0kse iCi de o mayacaktr. iktisadn Aaman artk" kendi ,eV rek erine ,5re b0y0yen ve yer i yasa ara ,5re Vsermayenin Aaman ve 0retim reHimiV ,e iCen bir 5r,0t enmenin i- AaV man o acaktr. 111. Q<RL1KL<R1U ERGL8L @o(a tarih a annda" #))DV#)$D y an arasnda =ark edi eV bi en de(iCim er ayn tiptendir er. ?n= andrmann i kesi o an ar sor,u anmamaktadr6 bun ar hep" birey eri ve cinsV
:%*

eri daha ,ene birim erin i-inde bir araya ,etiren" bu biV rim eri birbirinden ayran ve on ara bi inen veya bi inmeV yen b0t0n birey erin ve b0t0n ,rup arn yer erini bu abi eV cek eri bir tab o o uCturmak 0Aere birbir erine ek enme eV rine o anak veren \karakter\i be ir eme amacna sahip o V muCtur. /u karakter er" birey erin top am temsi inin 0AeV rinden devCiri mCtir. on arn -5A0m enme eridir er ve" bu temsi eri temsi ederken" bir d0Aen o uCturma arna iAin vermektedir er. ,ene ta]inomia i ke eri e8ourne=ort ve Linne sistem erine" <danson y5ntemine h0kmetmiC o anV arn ayn arV" <. L. de ;ussieu i-in" QicT d4<Ayr i-in" LaV marek i-in" +ondo e i-in ayn Ceki de ,e-er i o maya deV vam etmektedir er. <ncak" karakteri be ir emeye iAin veren teknik" ,5r0 0r yap i e 5AdeC i(in kstas arasndaki i iCki" tpk ihtiya- ve =iyat i iCki erinin <dam ?mith tara=ndan de(iCtiri dik eri ,ibi de(iCtiri miC erdir. 8asni=-i er karakteV ri" aQ111. y0Ay n t0m0 boyunca" ,5r0 0r yap arn karCV aCtr mas yo uy a" yan her biri kendi i-in se-i en d0AenV eyici i keye ,5re" di(er hepsini temsi etmeye yarayabi diV (inden 5t0r0 t0rdeC o an unsur arn i iCki endiri mesiy e be irtmiC erdi. tek =ark Cuydu6 temsi eden unsur ar sisteV matik eCtirici er i-in baCtan saptanmCken" y5ntemci er i-in tedrici bir karC aCtrma boyunca yavaC yavaC ortaya -V kyor ard. !akat tasvir edi en yapdan sn= andrc karakV tere ,e-iC tamamen" ,5r0 ebi irin kendi kendine karC uyV ,u ad( temsi i iC ev er d0Aeyinde yap maktayd. KarakV ter" ;ussieu4den" Lamarck4tan ve QicT d4<Ayr4den itibaren" ,5r0 ebi ir ik a anna yabanc bir i keye dayanacaktrVtemV si erin karC k iC eyiCine indir,enemeA nite ikteki i- bir i keV. /u i ke 9ona ekonomi d0Aeninde emek tekab0 etV mektedir>" 5r,0tt0r. Er,0t" ta]inomia^a.nn teme i o arak" d5rt =ark bi-imde ortaya -kmaktadr.
8emsi in ?nr an :%#

Ke ime er ve ey er

#. Ence" bir karakter er hiyerarCisi bi-imi aknda. UiV tekim" baA cins er birbir erinin yannda ve b0y0k -eCit iV ik eri i-inde ser, enmeyip de" araCtrma a ann snr anV drmak i-in" ,5Ae ,5r0n0r durumun dayatt( ,eniC ,rupV andrma ar Vbitki er i-in tane i er" ta-yaprak ar" sebAe,i V er" hayvan ar i-m b5cek er" ba k ar" kuC ar" d5rtayakh arV kabu edi iyorsa da" baA karakter erin tamamen sabit o V duk ar ve bu unabi ecek hi-bir cinste" hi-bir t0rde eksik o madk ar ,5r0 mektedir6 5rne(in" bitki erdeki diCi ik orV ,an arnn erkek ik or,an arna naAaran yeri" ta-yaprak aV rm erkek ik or,an arn taCdk ar Aamanki yer eri" tohum i-inde r0Ceymde bu unan di im says. /aCka karakter ere ise" bir ai ede -ok sk k a rast anmaktadr" ama bun ar ayV n sabit ik derecesine u aCmamaktadr ar. bunun nedeni" bun arn daha aA 5Ase or,an ardan meydana ,e me eridir 9ta-yaprak says" -i-ek tacnn var ( veya yok u(u" -enek veya erkek ik or,annn karC k durum ar>. bun ar \tekV d0Ae ika t ikinci \ karakter erdir. ?on o arak da \yanVteAV d0Ae 0-0nc0 \ karakter er baAen sabit" baAen de(iCkendirV er 9-ene(in tek i veya -ok u yaps" meyvedeki di im sayV s" -i-ek yaprak arnn konumu" sapn do(as>6 ai e eri veya takm ar bu yartekd0Ae karakter er e tanm amak m0mV k0n de(i dir Vb0t0n cins ere uy,u andk arnda ,ene benV Aer ik er o uCturma yetene(ine sahip o mama arndan de(i de" bir ,rup can da var o an 5Ase nokta ara i iCkin o maV ma arndan 5t0r0V. Ber b0y0k do(a ai e" onu tanm ayan" Aihinse kavrama unsur arna sahiptir ve onun tannmasna iAin veren karakter er" bu teme koCu ara -ok yakndr ar6 b5y ece" 0reme bitki erin baCat iC evi o du(undan" tohum en 5nem i b5 0m0 o acaktr ve bitki er bu a-dan 0- sn=a ayr abi ecek erdir6 -eneksiA er" tek-enek i er" iki-enek i er. /u esas ve \birinci \ karakter erin Aemini 0Aerinde" daha baCka ar ortaya -kabi ir ve daha ince ayrm ar ,etirebi irV
6"o#%

er. Karakterin artk ,5r0n0r yapdan do(rudan devCiri meV di( ve tek kstasn da var ( veya yok u(u o mad( ,5r0 V mektedir. karakter" can nn esas iC ev erinin var (na ve ya nAca tasvire ba(m o mayan 5nem i i iCki ere dayanV maktadr. %. @emek ki" karakter er iC ev ere ba( dr ar. /ir bakV ma" var k arn y0Aey erinin en ,5r0n0r y0Aeyinde" on arV daki en 5Ase Ceyin iCaretim taCdk arn varsayan eski imV Aa ar veya dam,a ar teorisine ,eri d5n0 mektedir. !akat" buradaki 5nem i i iCki er" iC evse ba(m k i iCki eridir. E(er -enek says bitki eri sn= andrma konusunda be irV

Ke ime er ve ey er

eyiciyse" bunun nedeni" bu -enek erin 0reme iC evi i-in de be ir eyici bir ro oynama ar ve biAatihi bu o ,udan 5t0r0" bitkinin i-se 5r,0t0ne ba( anmC o ma ardr. bun ar" bireV yin b0t0n d0Aenine h0kmeden bir iC evi iCaret etmektedirV er.2 QicT d4<Ayr hayvan ara i iCkin o arak" bu ba( amda bes enme iC ev erinin kuCkusuA en 5nem i eri o duk arn ,5stermiCtir. iCte bu nedenden 5t0r0" \etobur arn diC yaV p ary a. kas arnn" parmak arnn" trnak arnn" di eriV nin" mide erinin" ba(rsak arnn yaps arasnda sabit i iCV ki er vardr.\$ @emek ki karakter" ,5r0 ebi irin kendiy e o an bir i iCkisi tara=ndan kuru mamaktadr. karakter biAV Aat kendi o arak" iC evin esas bir emir ve be ir eme ro 0 oynad(" karmaCk ve hiyerarCik bir 5r,0t0n ,5r0 ebi ir unoktasndan ibarettir. Karakter" ,5A enen yap arda sk k a ,5r0 d0(0nden 5t0r0 5nem i de(i dir. ona iC evse o arak 5nem i o du(u i-in sk k a rast anmaktadr. +uvier4nin" y0Ay n sonuncu b0y0k y5ntemci erinin eserini 5Aet erV ken dikkat -ekti(i 0Aere" en ,ene sn= ara do(ru -k d(

2 <VVL. deHussieu" Genera ' antarium" s aQ111. $ QicT d4<Ayr" ?ysttme <natomiTue des luadruptdes" s. LaaaQ11" En ?5y ev" #)$% +emsili# <#rlar 323

5 -0de" \ortak ka an 5Ae ik er de daha ,ene ha e ,e mekV tedir er. ve en sabit i iCki er en 5nem i b5 0m ere ait o anV ar o du(undan" 0st b5 0m eme erin karakter eri en 5nem i b5 0m erden -kart mC o acak ardr... Y5ntem iCV te bu Ceki de do(a o acaktr" -0nk0 or,an arn 5nemini heV saba katmaktadr.\#* :. /u koCu arda" hayat kavramnn do(a var k arn d0Aene soku mas i-inde nas vaA,e-i meA ha e ,e ebi di(i an aC maktadr. ki nedenden 5t0r0 b5y e o muCtur6 5nce" bedenin derin i(i i-ine" yapsa or,an an" sak var k ve biV -im eri esas iC ev eri sa( ayan arna ba( ayan i iCki eri kavV rayabi mek ,erekiyordu. ?torr bu ba( amda" meme i eri toynak arnn d0Aenine ,5re sn= andrmay 5nermektedir. bunun nedeni" toyna(n hayvann yer de(iCtirme tarA arna ve -ekici ,0- o masna ba( o masdr. oysa" bu tarA ar da kendi hesap arna bes enme bi-imine ve sindirim sistemiV nin -eCit i or,an arna ba( dr.## Lste ik" en 5nem i karakV ter erin en =aA a sak o an arnn o mas da m0mk0nd0r. bitki er M eminde" an am unsur arn -i-ek er ve meyva ar Vbitkinin en ,5r0 ebi en ksm arV de(i de" tohum ama ay,t ve -enek ,ibi or,an arn o duk ar -oktan ortaya -kV mCtr. /u o ,uya hayvan arda daha da sk rast anmaktadr. ?torr" b0y0k sn= arn do aCm bi-imi arac (y a tanmV anmas ,erekti(ini d0C0nmekteydi. ve Lamarck" hayvan aV r kesip bi-erek i- or,an arna bakmamasna ra(men" a t sV n=tan hayvan ar i-in" ya nAca ,5r0 en bi-ime daya bir sV n= andrma sistemini reddetmekteydi6 \kabuk u hayvan aV

^" G

d ^^

^ .

rn beden ve or,an ek em eCme erinin e e a nmas" bun aV rn b0t0n do(abi imci er tara=ndan ,er-ek b5cek er o arak kabu edi me erine neden o muCtur. ben de bu kanaate
)
i!

#* G. +uvier" 8abkau EPmentam de L4his oire Uature e" s %*V%#. Y Q1" 'aris. ## ?torr" 'rodromus Methodi Mamma ium" s. )V%*" 8bbin,en" #)2*.
d%
;

uAun Aaman kat dm. <ma" hayvan arn metodik ve do(a bir sn= andr masnda ve on arn arasndaki ,er-ek i iCkiV erin be ir enmesinde rehber ik yapacak en esas e e a Cn 5r,0t enme a-s o du(u herkes-e kabu edi di(inden" s0V m0k 0b5cek er ,ibi ya nAca so un,a- ardan ne=es a an ve on ar ,ibi kassa bir ka be sahip o an deniA kabuk u arnn" on arn hemen arkasndan ve b5y esine bir 5r,0t enmeye sahip o mayan 5r0mcek,i er i e b5cek erden 5nceki yere yer eCtiri me erinin ,erekti(i sonucu -kmaktadr.\ #% @eV mek ki sn= andrmak" artk ,5r0 ebi irin unsur arndan birine di(er hepsini temsi etme ,5revini y0k eyerek" onun kendi kendine at= yapmas o mayacaktr. sn= andrma" -5A0 emeyi ekseni 0Aerinde d5nd0ren bir hareketin i-inde" ,5r0n0r0 ,5r0nmeAe onun derin nedeni o arak at=etmek" sonra bu ,iA i mimariden" onun bedeninin y0Aeyinde veri V miC o an aCikMr iCaret erine do(ru -kmak o acaktr. 'iV ne 4in do(abi im -a Cma arnda s5y edi(i 0Aere" \ad andrV ma arn saptadk ar dC karaktere sap anp ka mak" araCtrV mann en verim i kayna(n kapa tutmak ve e(er terim yeV rindeyse" as nda tanmak isteni en do(ann b0y0k kitabn a-may reddetmek demektir.\#: Karakter artk" ,5m0 0 bir derin i(i ,5steren" eski ,5r0 0r iCaret o ma ro 0n0 yeniden 0st enmektedir. ama iCaret etti(i ,iA i bir metin" kapa tuV tu an bir s5A veya ser,i enemeyecek kadar de(er i bir benV Aer ik de(i de e,emen i(inin eCsiA dokusunun i-ine hem ,5r0 0r0 hem de ,5r0 meAi a an bir 5r,0t0n tutar b0t0V n0d0r. 3. ?n= andrma i e ad andrma arasndaki para e ik" biAatihi o ,u tara=ndan -5A0 m0C o maktadr. ?n= andrV ma" ,5r0n0r mekMnn yerine tedricen yer eCtiri en bir b5V
#% Latnarck" ?yteme des <nimavc Cans Qertebre" s. 3:V#33" 'aris" #2*#. S : 'h. 'ine " Uouve e Mtthodt de + assi=ication des luadrumanes" Aikr." @audin" Lcn +Rasses [oo o,iTues" s. #2.

Ke ime er ve ey er

8emsi in ?nr ar

:%D

0m enmeye i iCkin o arak ka d( sbrece" bu b0t0n erin sV nr andn masnm bir ikte ,er-ek eCtiri mesi ko ayca kavV ranabi ir nite ikteydi. <d sorunu i e cins sorunu eC bi-imV iydi er. !akat" Cimdi karakter artk ancak 5nce birey erin 5r,0t enmesine at=ta bu unarak sn= andrma yapabi diV (inden" \ayrmak\ artk \ad andrmak\nkiy e ayn kstasV

ara ve ayn iC em ere ,5re yap mamaktadr. @o(a var kV ar ,rup andran teme b0t0n eri bu abi mek i-in" y0Aeyse or,an ardan en sak o an arna ve oradan da" bun arn sa(V adk ar b0y0k iC ev ere ,5t0ren Cu a an derin emesine do aCmak ,erekmektedir. /una karC k iyi bir ad andrma" kendini tab onun d0A mekMnnda ser,i emeye devam edeV cektir6 bireyin ,5r0 ebi ir karakter erinden hareket e" bu t0r0n ve cinsinin adnn bu undu(u be ir,in kutuya u aCaV bi mek ,erekmektedir. Er,0t enme mekMny a ad andrma mekMnnn arasnda teme bir b0k0 me vardr. veya daha do(rusu" bun ar birbir erini tam 5rtmek yerine" artk birV bir erine diktir er. ve kesiCme nokta arnda" bir iC evi deV rin emesine iCaret eden ve y0Aeyde bir ad bu unmasna iAin veren aCikMr karakter bu unmaktadr. @o(a tarihi ve ta]iV nomia4nn 5nce i(ini birka- y i-inde ,e-ersiA k acak o an bu ayrm" Lamarck4n dehasnn 0r0n0d0r6 !ransA ! oV ra4snn 5ns5A0nde" botani(in iki 5devini k5kten =ark o aV rak At aCtrmCtr. Z5A0m eme kura arn uy,u ayan ve iki i bir y5ntemin basit iC eyiCiy e adn bu unmasna yaraV yan 9ya be i bir karakter ince enen bireyde mevcuttur ve onu tab onun sa( tara=na yer eCtirmek ,erekmektedir ya da mevcut de(i dir ve onu nihai be ir emeye kadar" tab oV nun so tara=na yer eCtirmek ,erekmektedir> \be ir eme\. ve cins erin tam 5r,0t0n0n ince enmesini varsayan" ,er-ek benAer ik i iCki erinin keC=edi mesi.#3 <d ve cins er" iCaret etme ve sn= andrma" di ve do(a artk -akCmaktan -kV
#3 Lamarck" La ! 5re !ran-aise" 5n ?5y ev" s. a+V+11" 'aris" #))2 :%& Kelimeler ve eyler

maktadr ar. Ke ime erin d0Aeni ve var k arn d0Aeni" artk ancak yapay o arak tanm anmC bir hat ha inde kesiCmekV tedir er. K asik -a(da do(a tarihi kurmuC o an ve tek bir hareket e" yapy karaktere kadar" temsi i ada kadar ve ,5V r0n0r bireyi soyut cinse kadar ,5t0rm0C o an eski birbir eV rine aidiyet eri -5A0 meye baC amCtr. Ke ime erden daha baCka bir mekMnda meydana ,e en Cey erden s5A edi meye baC amCtr. Lamarck" b5y esine bir ayrm -ok erkenden yaparak" do(a tarih -a(n kapatmC ve biyo oHi -a(n" bundan yirmi y sonra" -oktan bi inen cins erin tek diAisi ve tedrici d5n0C0m eri temas e e a nd(nda yap acak o anndan -ok daha iyi" -ok daha kesin ve k5kten bir Ceki V de ara amCtr. Er,0t enme kavram" do(a tarihin i-inde aQ111. y0AV y da Aaten vard Vtpk" Aen,in ik er -5A0m emesinin i-inV de" o da k asik -a(dan -k rken icat edi miC o mayan emek kavramnn bu unmas ,ibiV. ama o tarih erde" karV maCk bireyin" daha i ke ma Aeme erden hareket e" be i bir

b5 0m eme tarAn tanm amaya yaramaktayd. 5rne(in Linne" meta i -o(a tan \-akCma\ i e bitkinin onun arac V (y a bes enerek ,e iCti(i \bes eyici 5A0n i-ine dahi o maV s\n birbirinden ayrmaktayd. #D /onnet" \ham kat0ar\n \katCm\ i e \baA ar sv" di(er eri kat o an" hemen heV men sonsuA saydaki b5 0m0 birbirine ba( ayan\ \5r,0t 0 kat arn bi eCimi\y e At aCtrmaktayd.#& <ma" bu 5r,0tV enme kavram y0Ay n sonundan 5nce" do(ann d0Aenini kurma" onun a ann tanm ama ve bi-im erini snr andrV ma konusunda ku an mamCt. k keA ;ussieu" QicT d4<Ayr ve Lamarck4n eser eri boyunca" karakter eCtirme y5ntemi o arak iC ev ,5rmeye baC amCtr6 karakter eri birV birine ba(m ha e ,etirmekte" on ar iC ev ere ba( amakta"
#D Linne" ?ysteme ?e]ue des Qt,Bau]" !r. Zev." s. #" Y " Q1" paris. #& /onnet" +ontemp ation." c. 1Q" s. 3*. 8emsi in ?nr ar :%)

on ar hem i- hem de dC ve ayn Aamanda hem ,5r0 0r hem de ,5r0 meA bir mimariye ,5re d0Aene sokmakta" onV ar ad arn" s5y emin ve di inkinden baCka bir mekMnn i-iV ne da(tmaktadr. @emek ki" artk bir var k kate,orisini diV (er eri arasndan iCaret etmek e yetinmemekte" ya nAca taksinomik mekMndaki bir kopuk u(u iCaret etmemekte" baA var k ar i-in on arn yap arnn herhan,i birinin kaV rakter yapsn a masna o anak veren i- yasay tanm aV maktadr. Er,0t enme" ek em eCtiren yap ar a iCaret eden karakter erin arasna ,irmektedir eon arn arasna" derin" i-se " 5Ase bir a an sokarakV. /u 5nem i ve ani de(iCim" do(a tarihin unsuru i-inde hM M kararsA ka maktadr. bir ta]inomia4nn y5ntem ve teknik erini de(iCtirmekte" ama onun teme o abi ir ik koV Cu arn reddetmemekte" do(a bir d0Aenin varo uC tarAna hen0A de(memektedir. <ncak ,ene de teme bir sonuca yo a-mCur6 or,anik i e inor,anik arasndaki pay aCmn k5kV ten eCmesi. @o(a tarihin ser,i edi(i var k ar tab osunda" 5r,0t enmiC ve 5r,0t enmemiC iki kate,oriden baCka bir Cey tanm anmyordu. bun ar can i e can o mayan4n AtV aCmasy a Aorun u o arak karC aCmadan kesiCiyor ard. Er,0t enmenin do(a karakter eCtirmenin kurucu kavram ha ine ,e mesinden ve ,5r0n0r yapdan iCaret etmeye ,eV -i mesine iAin vermesinden itibaren" kendi de ya nA bir kaV rakter o maya son vermek Aorunda ka mCtr. i-ine yer eCV tiri di(i taksinomik a ann -evresini do aCmCtr" ve Cimdi kendi hesabna" m0mk0n bir sn= andrmaya yer veren odur. /iAatihi bu o ,udan 5t0r0" or,anik i e inor,ani(in At aCmas teme i ha e ,e miCtir. Uitekim" #)):V#)$D y aV rndan itibaren" 0- veya d5rt M emin eski ek em eCmesi orV

tadan si inmiCtir. iki M emin Vor,anik ve inor,anikV At ( onun yerine tam o arak ,e-memiCtir. as nda baCka bir d0V Aeyde ve baCka bir mekMnda" baCka bir pay aCm dayatarak"
6?

onu m0mk0n o maktan -kartmCtr. 'a as ve Lamarck"#) can i e can o mayan At (nn ,e ip -akCt( bu b0y0k dikotomyi =orm0 e etmiC erdir. QicT d4<Ayr #)2&4da" \doV (ada ya nAca iki M em vardr" bun ardan biri hayatn tadn -kartr" di(eri ondan yoksundur\#2 diye be irtmektedir. Ir,anik" can ve can da b0y0y0p 0reyerek 0reten ha ine ,e miCtir. inor,anik can o mayandr" ,e iCmeyen ve 0reteV meyen her Ceydir. hayatn snr arndaki hareketsiA ve ksr Ceydir V5 0mV. Bayata karCmCsa da" bu onu yok etmeye ve 5 d0rmeye y5ne ik bir Ceki de o maktadr. \/0t0n can var k arda" -ok be ir,in ve birbiriy e hep -e iCen iki e,eV men ,0- vardr" 5y esine ki" bu ,0- erden her biri di(erinin 0retti(i sonu- an s0rek i yok etmektedir.\ #$ /iyo oHi ,ibi bir Ceyin" do(a tarihin b0y0k tab osunu krarak nas m0mk0n ha e ,e di(i ve ayn Aamanda" /ichat4nn -5A0mV eme erinde" hayat i e 5 0m arasndaki teme At aCmann nas su y0A0ne -kabi di(i ,5r0 mektedir. /u" bir hayatiV yet-i i(in bir mekanist-i ik 0Aerindeki" aA -ok narin Aa=eri o mayacaktr. hayatiyet-i ik ve hayatn kendine 5A,0 0(0V n0 tanm ama konusundaki ,ayreti" arkeo oHik o ay arn y0Aey etki erinden baCka bir Cey de(i erdir. 1Q KELMELERU /LKLML /u o ay arn tam karC (" di -5A0m eme eri cephesinde bu unmaktadr. !akat burada" hi- kuCkusuA daha der i topV u bir bi-ime ve ayn Aamanda daha yavaC bir krono oHiye sahiptir er. /unun keC=edi mesinin ko ay bir nedeni vardr. -0nk0 di " k asik -a(n t0m0 boyunca" s5y em o arak" yani temsi in kendi i(inden -5A0m emesi o arak konu muC ve
#) Lamarck" La ! 5re..." s. #V%. #2 QicT d4<Ayr" 'remien @iscours <natomiTues" s. #)V#2" #)2&. #$ Soamarck" Memoires dt 'hysiTue et @4Bis oire Uature e" s. %32" Y #)$). 8emsi in ?nr an :%$

Ke ime er ve cy er

d0C0n0 m0Ct0r. Uice ikse o mayan b0t0n d0Aen bi-im eri i-inde" di en kendi i(inden" an aCmaya en aA daya " temV si i harekete en derin emesine ba( o anyd. Qe bu 5 -0 i-inde" var k arn sn= andr masnn veya Aen,in ik erin m0bade esinin kurdu(u Cu 0Aerinde d0C0n0 m0C d0AenV erden Vbi ,ince veya dikkat iV daha =aA a kendi varo uC tarAnn ve biAAat kendinin i-ine k5k sa mCt. M0bade e de(er erinin 5 -0s0n0 veya karakter eCtirme usu erini etV ki emiC o an ar ,ibi teknik de(iCim er" Aen,in ik er -5A0mV emesini veya do(a tarihi boAmaya yetmiC erdir. @i bi imiV

. ii V"4s t

nin bu den i b0y0k de(iCim ere u(rayabi mesi i-in" /at k0 t0r0nde" temsi in biAatihi var (na kadar her Ceyi deV (iCtirmeye yatkn daha derin o ay ar ,erekmiCtir. 8pk ad teorisinin aQ11. ve aQ111. y0Ay arda temsi in -ok yaknV na yer eCti(i ve buradan da" can ardaki yap ve karakter -5A0m emesine" Aen,in ik erdeki =iyat ve de(er -5A0m eV meCine h0kmetti(i ,ibi" k asik -a(n sonunda" temsi in biAV Aat kendinin arkeo oHik reHimin en derin d0Aeyinde de(iCV ti(i anda" ancak -ok ,e- boAu arak" en uAun s0re devam eden de odur. @i -5A0m eme eri" a1a. y0Ay n baC arna kadar pek aA bir de(iCim ,5stermiC erdir. Ke ime er hM M temsi etme de(er erinden hareket e" hepsine birden ayn varo uC tarAV n h0kmeden s5y emin potansiye unsur ar o arak sor,uV anmaktadr ar. !akat bu temsi i i-erik er artk ya nAca" on ar e=sanevi o an veya o mayan mut ak bir k5kene yakV aCtran boyutun i-inde -5A0m enmemektedir er. En sa= biV -imi a tndaki Gene Gramer4de" bir di in b0t0n ke ime eri" aA -ok sak " aA -ok t0rev" ama i ke nedeni bir baC an,iCaretinin i-inde yer a an bir an amn taCycsyd ar. Ue kadar karmaCk o ursa o sun her di " i ke -( k ar tara=nV dan ayar anmC bir a-k (n i-ine yer eCtiri miC durumdayV d. @i(er di er e o an yan amasna benAer ik er VkomCu
::*

: d G

ses er" benAeri an am ar kapsar arV" bu di erin her birinin kum arn derin ik erinde duran" adeta sessiA o an kendi deV (er eriy e o an dikine i iCkiyi teyit etmekten baCka bir ama- a kaydedi miyor ve top anamyor ard. aQ111. y0AyV n sonuncu -eyre(inde" di er arasndaki yatay karC aCtrV ma baCka bir iC ev kaAanmCtr6 her bir di in ata ardan ,eV en an ardan ne eri" /abi 5ncesinde ke ime erinin ses eri araCma yer eCtiri miC han,i dam,a ar koruduk arn bi V meye artk iAin vermemektedir. ama bu di erin birbir eriV ne ne kadar benAedik erini" benAeCme yo(un uk arnn ne o du(unu" birbir erine han,i 5 -0de Ce==a= o duk arn 5 -eV bi meye iAin vermek Aorundadr. Y0Ay n sonunda ortaya -kan b0y0k -ap di karC aCtrma ar buradan kaynak anV maktadr. /u iC baAen de" Rusya4da o du(u ,ibi siyasa ama- ar taCmaktadr.%* bu 0 kede" imparator uktaki di eV rin d5k0m0 konusunda bir ,iriCim o muCtur. #)2)4de 'etV ro,rad4da G ossarium comparativum totius orbis4in i k ci di yayn anmCtr. bu kitap %)$ di e at=ta bu unmaktadr6 <sV ya4da #)#" <vrupa4da DD" <=rika4da :*" <merika4da %: taV ne.%# /u kyas ama ar hM M tamamen" temsi i i-erik erden hareket e ve on arn iC evinde yap maktadr6 ayn an am

Ke ime er ve ey er

-ekirde(i Vsabite o arak ku an maktadrV" -eCit i di erde bu an am iCaret eden ke ime er e karC aCtr maktadr 9<de un,"%% =ark di ve eh-e erde 'ater4in D** versiyonuV nu vermektedir> veya" bir k5k0 ha=i=-e de(iCmiC bi-im er boyunca sabite o arak kabu ederek" onun a abi ece(i anV am ye paAesi be ir enmektedir 9bun ar" /uthet de a ?artV he4nki er ,ibi" s5A 0kbi im a anndaki i k deneme erdir>. /0t0n bu -5A0m eme er her Aaman" Gene Gramerin Aaten

%* /achmeister" 1dea et desideria de co i,endis in,uarum specimenibus" 'etro,rad" #)):. ,b denstadt" Qoya,e dans e +aucase. %# @5rt ci t ha indeki ikinci edisyon #)$*V#)$#4de yaym anmCtr. %% ! <de un," MPhridaPs" 3 ci t" /er in #2*&V#2#). 8emsi in ?nr ar ::#

ba( o du(u iki i keye ,5nderme yapmaktadr ar6 baC anV ,- k5k erini sa( ad( d0C0n0 en bir i k ve ortak di i kesi i e" di e yabanc o an ve onu dCtan e(ip b0ken" ypratan" ince ten" esneten" bi-im erini -o(a tan veya birbir erine kaV aCtran bir diAi k5kse o ayn o du(u i kesi 9isti a ar" ,5- er" bi ,inin i er emesi" siyasa 5A,0r 0k er veya k5 e ik vb.> <ma di erin aQ111. y0Ay n sonundaki karC aCtr V mas" i-erik erinin ek em eCmesi i e k5k erin de(eri arasnV da yer a an arac bir bi-imi ,0n C(na -karmCtr6 s5A koV nusu o an b0k0 medir 9b0k0m>. Gramerci er kuCkusuA" b0k0mse o ,u ar uAun Aamandan beri bi mektedir er 9tpk do(a tarihte" 5r,0t enme kavramnn 'a as ve LaV marck4tan 5nce ve iktisatta emek kavramnn <dam ?mith4ten 5nce bi indi(i ,ibi>. =akat b0k0m er o Aamana kadar ya nAca" temsi etme de(er erinden 5t0r0 -5A0m enV miC erdi Vya ek enti temsi er say dk arnda" ya da onda temsi eri birbirine ba( amann bir bi-imi ,5r0 d0(0nden 5t0r0 9baCka bir ke ime d0Aeni ,ibi bir Cey>V. !akat" +oV eurdou]%: ve hi iam ;ames%3 ,ibi" o mak =ii inin ?anskritV -e ve Latince veya Yunancadaki -eCit i bi-im erinin karCV aCtr mas yap nca" o Aamana kadar yay,n o arak kabu edi enin tersi o an bir sabit ik i iCkisi keC=edi miCtir6 boAu V muC o an k5kt0 ve b0k0m er ayn ka mC ard. ?anskrit-eV deki asmi" as" asti" smas" stha" santi diAisi" Latincenin sum" es" est" sumus" estis" sunt diAisine tamamen" ama b0k0mse benAeme yo uy a denk d0Cmektedir. +oeurdou] ve <nTuV eti @uperron4dan birincisi bu para e ikte bir i k di in kaV nt arn ve ikincisi de /aktryana kra ( d5neminde Bindu ar a <kdeniA i er arasnda o uCan tarihse karCmn sonucunu ,5rd0k erinde" hi- kuCkusuA Gene Gramer4in -5A0m eme erinin d0Aeyinde ka maktayd ar. !akat bu
%: R.VE +oeurdou]" Mtmoires de 4<cademie des inschptions. s. &3)V&$)" c. aL#a. %3 h ;ames" QQor=es" #: ci t" Londra" #2*).

" nn7

::%

karC aCtrma =ii -ekimiy e ,0ndeme ,e en Cey" daha CimV diden i ke hece i e onun i k an am arasndaki ba( o makV tan -karak" k5k0n de(iCim eri i e ,ramerin iC ev eri arasnV

Ke ime er ve ey er

daki daha karmaCk bir i iCki ha ine ,e miCtir. iki =ark di V de" be ir,in eCmiC bir bi-imse boAu ma ar diAisiy e" ,ene be ir enmiC o an bir ,ramatika iC ev er" sentaksa i iCkin deV (er er veya an am de(iCim eri diAisi arasnda sabit bir i iCki o du(u keC=edi mekteydi. /iAatihi bu o ,udan 5t0r0" Gene Gramer dC bi-imini de(iCtirmeye baC amCtr" artk -eCit i teorik kesim eri birV bir erine tamamen ayn bi-imde ba( amamaktadr. ve on aV r bir eCtiren a(" daha Cimdiden ha=i=-e =ark bir ,0Aer,Mh -iAmektedir. /auAee veya +ondi ac4m d5neminde" -ok deV (iCken bi-im i k5k er i e temsi erin i-inde b5 0m ere ayr V mC an am arasndaki i iCki veyahut iCaret etme ,0c0y e ekV em eCtirme iktidar arasndaki ba( ant" <dn h0k0mran V ( tara=ndan sa( anmaktayd. imdi yeni bir unsur m0daV ha e etmektedir6 bu unsur" an am veya temsi cephesinde" ek enti" Aorun u o arak ikinci bir de(erden baCka bir Ceyi iCaret etmemektedir 9birey veya iCaret edi en Cey tara=ndan oynanan 5Ane veya t0m e- ro 0 s5A konusudur. Aaman ve ey em s5A konusudur>. ama bi-im cephesinde" e,emen yaV sann kendini temsi i k5k ere" on ar bi e de(iCtirecek kaV dar dayatt( sa( am" sabit" boAu maA 9veya hemen hemen> b0t0n0 meydana ,etirmektedir. /undan da 5tesi" an amsa de(eri a-sndan ikinci " bi-imse sabit i(i a-sndan birinV ci o an bu unsur" adeta biAAat bir cins k5k ,ibi soyut anV mC bir hece de(i dir. -eCit i kesim eri birbir eriy e dayanCV ma i-inde bu unan bir de(iCim sistemidir6 tpk +ourt de Gebe in4in e har=inin so unumu" haya ve varo uCu iCaret etti(im iddia etti(inde o du(u ,ibi" s har=i de ikinci kiCiyi iCaret etmektedir. =ii k5k0ne birinci" ikinci ve 0-0nc0 kiCi de(er erini y0k eyen" m" s" t de(iCim eridir.
8emsi in ?nr an :::

/u yeni -5A0m eme aQ111. y0Ay n sonuna kadar" diV in temsi i de(er erinin araCtr mas =aa iyetinin i-ine yerV eCmiCtir. BM M s5y em s5A konusudur. !akat daha CimdiV den b0k0m er sistemi i-inde" sa= ,rama0ka iC ev be irmeV ye baC amCtr6 di ya nAca temsi erden ve kendi ara annV da d0C0nce ba( ant arnn istedik eri bi-imde d0Aene ,iV ren ve temsi eri temsi eden ses erden meydana ,e meV mektedir. bun arn dCnda" bir de sistem ha inde ,rup anV mC ve ses ere" hece ere" k5k ere" temsi inki o mayan bir reV Himi dayatan bi-imse unsur ardan meydana ,e mektedir. @i -5A0m emesine b5y ece" ona indir,enemeyen bir unsur dahi edi miCtir 9tpk m0bade e -5A0m emesinin i-ine eme(in veya karakter er -5A0m emesinin i-ine 5r,0t enV menin dahi edi di(i ,ibi>. k sonu- o arak" aQ111. y0AyV

n sonunda" artk i k i=adese de(er erin araCtr mas de(i de ses erin" bun arn arasndaki i iCki erin ve birbir erinin i-indeki o as d5n0C0m erinin -5A0m enmesi o an bir =oV neti(in ortaya -kmas kaydedi ebi ir. Behva, #)2#4de sesV se 0-,eni tanm amCtr.%D <yrca" karC aCtrma ,ramer konusundaki i k tas ak ar da kaydedi ebi ir6 artk -eCit i di erdeki kyas ama nesnesi o arak" bir har= ,rubu i e bir an am tara=ndan o uCturu an -i=t de(i de" ,rama0ka deV (eri o an de(iCim b0t0n eri 9=ii -ekim eri" ad -ekim eri ve tak ama ar> a nmaktadr. @i er artk ke ime erin iCaret etV ti eri Cey er arac (y a de(i de" on ar birbir erine ba( aV yan Cey er arac (y a karC aCtr maktadr ar. Cimdi temsi etmeye y5ne ik Cu anonim ve ,ene d0C0ncenin arac (yV a de(i de" ke ime erin birbir erine karC sahip o duk ar Cu ,5r0n0Cte -ok narin" ama ayn Aamanda -ok sabit" -ok inV dir,enemeA nite ikteki hassas a et er sayesinde birbir eriyV e do(rudan i etiCim kuracak ardr. Monboddo4nun dedi(i ,ibi" \di erin mekaniAmas" ke ime erin te a==uAundan daV
%D Behva," @e Hormatione oTue^ae" #2)#. ::3 Ke ime er ve ey er

ha aA key=i ve daha =aA a kura a ba( o du(undan" biA buV rada di erin birbir erine o an yakn k arn be ir eme koV nusunda m0kemme bir kstas bu uyoruA. Cte bu neden e" di in b0y0k usu eri o an t0retme" bi eCim" b0k0m0 ayn bi-imde uy,u ayan iki di bu du(umuAda" birinin di(erinV den t0red(i veya her ikisinin birden ayn i ke di in eh-eV eri o du(u sonucuna varabi iriA.\%& @i s5y em o arak taV nm and( s0rece" temsi erinkinden baCka bir tarihe sahip o amaAd" =ikir er" Cey er" bi ,i er" duy,u ar de(iCirse" di iCV te ancak o Aaman de(iCmekteydi ve bu da tam yukardaki de(iCme erin 5 -e(inde o maktayd. !akat artk di erin" ya nAca her birinin bireyse i(ini de(i " ayn Aamanda di (er erine o an benAer ik erini de be ir eyen bir i- \meka niAma\ ar vardr6 iCte" 5AdeC ik ve =ark k taCycs" kom su uk iCareti" akraba (n dam,as o an bu mekaniAma tari hin deste(i ha ine ,e ecektir. 8arihse ik onun arac (y a biAatihi s5A0n ka n (nn i-ine dahi o abi ecektir. Q @EILI; QE ELE8R @emek ki Gene Gramer4in i-inde" @o(a 8arih4in i-indi [en,in ik er Z5A0m emesi4nin i-inde" aQ111. y0Ay n so y arna do(ru" her yerde ayn tipten o an bir o ay meydi na ,e miCtir. 8emsi eri etki emiC o an iCaret er" o sra ard kuru abi ir o an 5AdeC ik er ve =ark k ar -5A0m emes benAeCme erin kaynaCmas i-inde ihdas edi en hem s0rek hem de ek em eCmiC tab o" ampirik -o(u uk arn arasnc tanm anan d0Aen. b0t0n bun ar artk ya nAca temsi i

kendine naAaran ikiA enmesine dayanr o maktan -km ardr. /u o aydan itibaren arAu nesne erini de(er endire er artk ya nAca" arAunun kendi kendine temsi edebi ecc ( di(er nesne er de(i " ayn Aamanda bu temsi e indir,ene
%& Lord Monboddo" <ncien metaphysics" s. :%&" c. 1Q 8emsi in ?nr an ::D

meyen bir unsur o an emektir. do(a bir var (n karakteriV Ae edi mesine iAin veren er artk ya nAca" ona ve di(er eriV ne i iCkin o arak yap an temsi er 0Aerinden -5A0m enebiV ecek o an ar de(i " ayn Aamanda onun 5r,0t0 deni en Cu var ktr. bir di in tanm anmasna iAin veren Cey" onun temsi eri temsi etme bi-imi de(i de" be i bir i- mimari" ke ime eri birbir erine naAaran iC,a ettik eri ,ramatika konuma naAaran de(iCtirmenin be i bir bi-imidir6 bu onun b0k0mse iC evidir. /0t0n bu Ck arda" temsi in kendi kenV diy e i iCkisi ve her t0r nice ikse 5 -0n0n dCnda be ir enV mesine iAin verdi(i d0Aen i iCki eri" Cimdi dC koCu ardan" temsi in akt0e i(i i-inde biAAat kendine ,e-mektedir er. /ir an amn temsi i i e bir ke imenin temsi ini birbir erine ba( amak i-in" temsi eri temsi etme konusundaki her t0r iktidarn dCnda" kendi =onetik de(iCim erinin ve kendi sentetik ba(m k arnn ,0- 0 sistemine tabi k nmC o an bir di in tamamen ,ramatika o an yasa arna baCvurV mak ve bun ardan yardm a mak ,erekir. di er k asik -a(V da bir ,ramere sahip erdi" -0nk0 temsi etme ,0- eri vard. Cimdi" on ar i-in ,5r0 meyen tarihse yan" temsi i de(er eV ri artk dC" par dayan ve ,5r0 0r cepheden ibaret o an ive ,erek i bir hacim ,ibi o an bu ,ramerden hareket e temV si etmektedir er. Ksmi bir yapy a" bir can nn b0t0n0V n0n ,5r0 ebi ir i(ini" be ir,in bir karakterin i-inde birbirV erine ba( amak i-in" Cimdi iCaret etmeye y5ne ik her t0r 0 dam,ann dCnda ve on ara naAaran ,eri -eki miC ,ibi o aV rak" iC ev er i e or,an ar arasndaki i iCki eri 5r,0t eyen taV mamen biyo oHik yasa ara at=ta bu unmak ,erekmek edir. can var k ar benAer ik eri" yakn k arn ve ai e erini arV tk" on arn ser,i enen tasvir edi ebi ir ik erinden hareket e tanm anmaktadr ar. di in kat edebi ece(i ve tanm ayabiV ece(i karakter ere sahiptir er" -0nk0 on arn ,5r0 ebi ir iV (inin karan k" hacim i ve i-se tersiymiC ,ibi o an bir yapV
::&

S7

HMk

ya sahiptir er6 bu" karakter erin su y0A0ne -kardk ar Cu ,iA i" ama e,emen kit enin aydn k ve bi ,iye aCama aCama u aCtran y0Aeyidir. Cimdi birbir erine ba( anmC or,aniAV ma arn -evresinde yer a an bir cins birikintidir. ?on o arak da" bir ihtiya- nesnesinin temsi ini" m0bade e ey eminde onun karCsna -karabi ecek her Ceye ba( amak s5A konuV su o du(unda" onun de(erini be ir eyen bir eme(in bi-imiV ne ve miktarna baCvurmak ,erekmektedir. Cey eri piyasaV nn s0rek i hareket erinin i-inde hiyerarCik eCtiren er" ne

Ke ime er ve `ey er

di(er nesne er ne de di(er ihtiya- ardr. bunu on ar 0reten ve on ara sessiAce yer eCen =aa iyet ,er-ek eCtirmektedir. on arn kendi erine 5A,0 a(r k arn" ticari sa( am k arV n" i- yasa arn ve buradan hareket e" on arn ,er-ek =iyat o arak ad andrabi ecek Ceyi meydana ,etiren er" on arn ima edi me eri" e de edi me eri veya taCnma ar i-in ,ereV ken iC ,0n eri veya saat eridir. m0bade e er bu 5Ase -ekirV dekten itibaren ,er-ek eCtiri ebi ir ve piyasa =iyat ar" sa nV dktan sonra" sabit nokta arn bu abi ir er. /u biraA esrar o ay" aQ111. y0Ay n sonuna do(ru bu 0- a anda meydana ,e en bu a t katman o ay" on ar tek bir keresinde ayn kopuCun i-ine sokmuCtur. 5y eyse Cimdi onu" onun -eCit i bi-im erini kuran bir i(in i-ine dahi etV mek m0mk0nd0r. /u bir i(i" rasyone ik cephesindeki bir ,e iCme veya yeni bir k0 t0re temann keC=inde aramann ne kadar y0Aeyse o aca( ,5r0 mektedir. aQ111. y0Ay n son y arnda" biyo oHinin veya di er tarihinin veya enV d0striye 0retimin karmaCk o ,u ar" o Aamana kadar yaV banc ka dk ar rasyone -5A0m eme bi-im erinin i-ine soV ku muC ardr. hayatn" tarihin" top umun karmaCk bi-imV eriy e de aniden i ,i enir ha e ,e inmemiCtir Vdo(makta o an" < ah bi ir han,i \romantiAm\in etkisiy eV. mekanik mode e" -5A0m eme kura arna ve idrak yasa arna tabi kV nmC bir rasyona iAmden" bu sorun arn 0ste emesiy e
8emsi in ?nr an ::)

kurtu unmuC da de(i dir. Qeya daha do(rusu" b0t0n bun ar meydana ,e miC erdir" ama y0Aey hareketi o arak6 k0 t0re i ,i erin de(iCmesi ve kaymas" kanaat ve yar, arn yeniV den da( m" bi imse s5y emin i-inde yeni bi-im erin orV taya -kmas" bi ,inin aydn k suratna i k keA -iAi en krV Ck ar. @aha teme bir bi-imde ve bi ,i erin kendi poAiti=V ik erinin i-ine k5k sa dk ar bu d0Aeyde" o ay" bi ,i i-inde hede= enen" -5A0m enen ve uy,u anan nesne ere" hatta onV ar bi inme veya rasyone eCtiri me bi-im erine de(i de temsi i e onun i-inde sunu an Cey arasndaki i iCkiye dairV dir. <dam ?mith i e" i k =i o o, ar a" ;ussieu" QicT d4<Ayr veV ya Lamarck i e meydana ,e en Cey" minik" ama kesin ik e esasa i iCkin bir kaymadr. bu kayma t0m /at d0C0ncesiV nin yer de(iCtirmesine yo a-mCtr6 temsi " kendinden itiV baren ve kendine 5A,0 ser,i eniCi i-inde" onu ikiA ha e ,eV tiren iC eyiC arac (y a" -eCit i unsur arn bir eCtirebi en ba( an kurma ,0c0n0 kaybetmiCtir. Bi-bir bi eCim" hi-bir -5A0 me" hi-bir 5AdeC ik ve =ark k -5A0m emesi" temsi V erin arasndaki ba( artk meCru k amaA. d0Aen" i-inde mekMn aCt( tab o" tanm ad( komCu uk ar" iAin verdi(i

ardCk k ar" y0Aeyin nokta ar arasnda bir o kadar ,0AerV ,Mh o arak" ortak temsi eri veya her birinin unsur arn birbirine ba( ama ,0c0ne sahip de(i erdir. /u ba( arn koV Cu u" adeta temsi in dCnda" onun do aysA ,5r0 ebi ir i(iV nin 5tesinde" ondan daha derin ve ka n bir cins arka d0nV yann i-inde yer a maktadr. Qar k arn ,5r0nebi en bi-imV erinin Vcan arn yaps" Aen,in ik erin de(eri" ke ime erin sentaksV birbir erine ba( andk ar noktaya u aCabi mek i-in" bu Airveye" bakCmAn dCnda" biAatihi Cey erin ka V bine do(ru derin ere da an Cu ,erek i" ama as a u aC amaV yan u- noktaya y5ne mek ,erekmektedir. Kendi erine 5A,0 5A erine ,eri -eki en. on ar harekete ,e-iren ,0c0n" on ar ayakta tutan 5r,0t0n" on ar 0retmeye son vermeyen o uV
::2

sumun i-ine sonunda yer eCen Cey er" teme ,er-ek eri i-inV de" tab onun mekMnndan ka-maktadr ar. on arn temsi V erini ayn bi-im ere ,5re da(tan sabit ikten daha baCka bir Cey o mamak yerine" kendi 0Aer erine do anmakta" kendiV erine 5A,0 bir hacim edinmekte" biAim temsi imiA a-snV dan i-eri4de o an i- bir mekMn tanm amaktadr ar. ey er" iCte ,iA edik eri bu mimariden" bu mimarinin e,emen ve ,iA i sa tanatn destek eyen tutar ktan itibaren" on ar doV (urtan ve on arda hareketsiAmiC ,ibi" ama hM M titreCim i-inde o an bu ,0c0n dibinden itibaren par-a ar" kesit er" b5 0m er" yon,a ar ha inde o mak 0Aere" kendi erini temsiV e -ok ksmi o arak sunmaktadr ar. 8emsi " Cey erin u aCV amaA haAnesinden" ancak bir i(i hep orada" yukarda kaV an 5nemsiA unsur ar" par-a par-a koparabi mektedir. 8emsi in ve Cey erin" ampirik ,5r0 ebi ir i(in ve do(ann d0Aen i i(i i e haya ,0c0n0n benAer ik erini 5AdeC ik erin ve =ark k arn -er-eve edi(i a anda bir eCtiren" temsi erin ampirik devamn eCan bir tab oda ser,i eyen ve do(ann kendi ik erinden -a(daC k nmC unsur arnn b0t0n0n0 mantksa bir tutarhk i-inde adm adm aCmaya iAin veren esas kura arn ortak yeri o arak hiAmet etmekte o an d0Aen mekMn" artk da( acaktr. Cey er bu da( mC mekMnda" kendi 5r,0t eriy e" ,iA i damar ary a" on ar ek em eCtiren mekMn a" on ar 0reten Aaman a bir ikte var o acak ardr. ve bu da( mC mekMnn i-inde daha sonra" Cey erin bir 5Ane V ik" bir bi in-" 5Ae ,ayret i-indeki bir bi ,i" kendi tarihinin dibinden veya ona aktar mC o an ,e enekten hareket e biV inmeye -a Can \psiko oHik\ birey karCsnda kendini hep ksmen be i etti(i" sa= Aamansa ardCk k o an temsi buV unacaktr. 8emsi " Cey er i e bi ,inin ortak o duk ar varoV uC tarAn artk tanrn ayamaA ha e ,e meye do(ru yo a V

Kehme er ve ey er

maktadr. 8emsi edi enin var (" Cimdi biAatihi temsi in dCna d0Cecektir.
8emsi in ?nr ar
::$

!akat" bu 5nerme tedbirsiAdir. Ber ha 0 kMrda" aQ111. y0Ay n sonunda hen0A kesin o arak yer eCik ha e ,e meV miC o an bir bi ,i konumunu ortaya -kmC ,ibi kabu etV mektedir. ?mith4in" ;ussieu4n0n ve h. ;ones4un emek" 5rV ,0t" ,ramatika sistem kavram arndan yarar anmC o ma neden erinin hi- de" k asik d0C0nce tara=ndan tanm anV mC tab o mekMnndan -kmak" Cey erin ,5r0 ebi ir i(ini bir yana brakarak" kendi kendi erini temsi eden temsi erin iC eyiCinden kurtu mak de(i de sadece bu tab onun i-inde" ayn anda hem -5A0m enebi ir" hem sabit" hem de teme i o an bir ba( ant ihdas edebi mek o du(unu unutmamak ,erekir. ?5A konusu o an hM M" 5AdeC ik erin ve =ark k aV rn b0y0k d0Aenini bu abi mekti. /iAAat temsi edi enin var (nn temsi in 5teki tara=nda aranmaya baC amasna yo a-acak o an b0y0k d5neme- hen0A d5n0 memiCtir. ya V nAca" bu d5nme iC emini m0mk0n ha e ,etirecek o an yer ihdas edi miCtir. !akat bu yer" hM M temsi in i- d0Aen erinV de yer a maktadr. /u ikircik i epistemo oHik dC bi-ime" hikuCkusuA onun ,e ecekteki -5A0 mesini iCaret eden =e se=i bir iki ik tekab0 etmektedir. 9:;;;. y0Ay n sonunda deo oHi i e e eCtire =e se=enin V@estutt de 8racy ve Kant4nkiV bir aradaki var k ar" biV imse d0C0nce erin yaknda -5A0 ecek o an bir bir ik i-inV de tuttuk ar Cey eri" birbirine dC" ama eCan iki d0C0nce bi-imi a tnda pay aCtrmaktadr. deo oHi" @estutt veya GeV rando4da kendini ayn anda hem =e se=enin b0r0nebi ece(i tek rasyone ve bi-imse bi-im hem de ,ene o arak bi imV ere ve bi ,inin her teki a anna 5neri ebi ecek ye,Mne =e V se=i teme o arak sunmaktadr. !ikir er bi imi o an ideo oHi" kendi erine nesne o arak do(a var k arn veya di in ke iV me erini veya top umun yasa arm a an bi ,i er e ayn tipV ten bir bi ,i o mak Aorundadr. !akat" nesnesi biAatihi =iV kir er" on arn ke ime erin i-indeki i=ade tarA ar ve ak y0V
:3*

r0tme erdeki ba( ant bi-im eri o arak ka d( s0rece" m0mk0n her bi imin Grameri ve Mant( o arak de(er kaV Aanmaktadr. deo oHi" temsi in teme ini" snr arn veya k5k0n0 sor,u amamakta" ,ene temsi a annda do aCmakV ta" burada ortaya -kan Aorun u ardCk k ar saptamakta" oradaki ba( ant ar tanm amakta" orada h0k0m s0rebi en bi eCim ve -5A0 me yasa arn a-(a -karmaktadr. /0t0n bi ,iyi temsi er a anna yer eCtirmekte" ve bu mekMn do aV Carak" onu 5r,0t eyen yasa arn bi ,isini =orm0 e etmekteV

Ke ime er ve ey er

dir. /ir bakma" b0t0n bi ,i erin bi ,isidir. !akat bu kuruV cu iA enme" onu temsi a anndan -karmamaktadr. bu ikiA enmenin amac" her bi ,iyi do aysA (mdan kurtu maV nn as a m0mk0n o mad( bir temsi in 0Aerine d0C0rmekV tir6 \@0C0nmenin ne o du(unu" her ne o ursa o sun" d0C0V n0rken ne hissetti(imiAi acaba hi-" biraA kesin o arak =ark ettiniA mi_.. /ir kanaatimiA o du(unda" bir yar, o uCturduV (umuAda" kendi kendiniAe Cunu d0C0n0yorum dersiniA. !ii i durumda ister do(ru ister yan C o sun" bir yar,ya saV hip o mak bir d0C0nme ey emidir" bu ey em" bir i iCki" bir ba( ant o du(unun hissedi mesine i iCkindir... G5rd0(0V m0A 0Aere" d0C0nmek her Aaman hissetmektir ve hissetmekV ten baCka bir Cey de(i dir.\%) !akat" @estutt40n bir i iCkinin d0C0ncesini" bu d0C0ncenin hissedi iCiy e veya daha ksaV ca" d0C0nceye ,ene o arak hissetmey e a-k arken" temsi a annn t0m0n0" i-inden -karmaksAm kapsad(n kayV detmek ,erekir. =akat" temsi in tamamen basit i k bi-imi o arak duy,unun" d0C0nceye sunu abi ecek Ceyin miniV mum i-eri(i o arak hissediCin" onu =ark edebi ecek =iAyo oV Hik koCu arn d0Aeni i-inde devri dik eri snra u aCmaktaV dr. /u y5nde okunan Cey" d0C0ncenin en ince ,ene i(i o aV rak ,5r0 0rken Ci=resi di(er y5nde -5A0 d0(0nde" Aoo oHik bir 5Ae i(in karmaCk sonucu o arak ortaya -kmaktadr6
%) @estutt de 8racy" EPments d4idto o,ie" #. s. ::V:D. 8emsi in ?nr ar :3#

\E(er ente ekt0e yetenek eri bi inmiyorsa" bir hayvana i iCkin o arak ancak eksik bir bi ,iye sahip o unmaktadr" ideo oHi Aoo oHinin bir par-asdr ve bu par-a 5Ae ik e inV san s5A konusu o du(unda 5nem idir ve derin eCtiri meyi hak etmektedir.\%2 8emsi in -5A0m enmesi en b0y0k ,eV niC i(ine u aCt( Mnda" yak aCk o arak bir insan do(a bi iV mi o abi en Vveya daha do(rusu o abi ecek" -0nk0 hen0A b5y e bir Cey yokturV bir a ana" en dC yany a temas etmekV tedir. /i-im eri" tarA ar ve hede= eri itibariy e ne kadar =arkV o sa ar da" Kant- soru ve deo o, arn sorusu ayn uy,uV ama noktasna sahiptir er6 temsi erin kendi ara arndaki i iCki. !akat Kant bu i iCkiyi Vsoruyu kuran ve meCru aCtV ranV" edi ,in i(in ve bi incin u- tara= arnda sa= ve basit duy,u ha ine ,e ecek kadar ha=i= eti miC temsi d0Aeyinde de(i de onu ,ene i(i i-inde m0mk0n k an Ceyin y5n0nV de sor,u amaktadr. 8emsi er arasndaki ba(" onu sa= iA eV nimine varana kadar yavaC yavaC boCa tan i- bir cins ayarV amaya dayandrmak yerine bu ba( onun evrense o arak ,e-er i bi-imini tanm ayan koCu arn 0Aerinde kurmaktaV dr. Kant sor,usunu b5y ece y5n endirerek" han,isi o ursa

o sun her temsi in biAAat ondan itibaren tes im edi ebi ir ha e ,e di(i Ceye hitap etmek i-in" temsi i ve onda veri i o an Ceyin -er-evesini -iAmektedir. @emek ki" kendi erine 5A,0 bir iC eyiCin yasa arna uy,un o arak" tek bir hareketV e -5A0 ebi en 9-5A0m emey e> ve tekrar bi eCebi en er 9senteA e> temsi erin biAAat kendi eri de(i dir6 temsi erin i-erik erinin 0Aerine ya nAca" deney yar, an veya ampirik =ark ediC er dayandm abi ir. @i(er her ba( ant" e(er evrenV se o mak Aorundaysa" her deneyin 5tesinde" onu m0mk0n k an aprior4ye dayanmak Aorundadr. /unun nedeni" baCV ka bir d0nyann de(i de" ,ene o arak d0nyann her temsiV
%2 a,e" Ens5A" s. #. :3%

inin var o abi ece(i koCu arn s5A konusu o masdr. Ey eyse" Kant- e eCtiri i e" ayn d5nemde kendini ideV o oHik -5A0m emenin hemen hemen tam bi-imi o an i k Cek i o arak sunan Cey arasnda kesin bir m0tekabi iyet varV dr. !akat deo oHi" d0C0ncesini b0t0n bi ,i a anna yayarak Vk5kense iA enim erden" mantk" aritmetik" do(abi im eri ve ,ramerden ,e-erek" siyasa ik0sata kadarV" temsi in dV Cnda o uCmakta ve yeniden o uCmakta o an Ceyi temsi biV -iminde e e a maya -a Cyordu. /u e e a C ancak" hem teV ki hem de evrense bir yarad Cn adeta e=sanevi bi-imi a V tnda yap abi irdi6 soyut anmC" boC ve soyut bir bi in-" en minik temsi den hareket e" temsi edi ebi ir her Ceyin tabV osunu yavaC yavaC e eCtirmek Aorundayd. /u an amda deo oHi" k asik =e se=e erin sonucudur VbiraA" ;u iette4in k asik an at arn sonuncusu o mas ,ibiV. ?ade4m sahne eV ri ve ak y0r0tme eri arAunun b0t0n yeni Ciddetini" Ce==a= ve hatasA bir temsi in ser,i eniCi i-inde e e a maktadr ar. ideo oHinin -5A0m eme eri" temsi in b0t0n bi-im erini" en karmaCk arna varana kadar" bir do(umun an ats i-inde e e a maktadr ar. /una karC k Kant e eCtirisi" ideo oHinin karCsnda modern i(imiAin eCi(ini vur,u amaktadr. temV si i basit unsurdan m0mk0n b0t0n bi eCim erine ,iden beV irsiA harekete ,5re de(i de" hak snr arndan itibaren sorV ,u amaktadr. /5y ece" <vrupa k0 t0r0nde aQ111. y0Ay n sonunda meydana ,e en bu o ay i k keA AikretmiC o makV tadr6 bi ,inin ve d0C0ncenin temsi mekMnnn dCna -eV ki me eri. /u -eki me b5y ece" teme i" k5keni ve snr ar itibariy e sor,uya -eki miCtir6 k asik d0C0ncenin ihdas ettiV (i" deo oHinin aCama aCama i er eyen ve bi imse o an bir adm adm yo a C i-inde kat etmek istedi(i snrsA temsi a an" biAatihi bu o ,udan 5t0r0 ortaya bir meta=iAik o arak -kmCtr. !akat" -evresi as a kuCat amayan" bi ,isiA bir do,matiAmin i-ine yer eCtiri en ve hakknn ne o du(u soV

Ke ime er ve ey er

8emsi in ?nr an

:3:

rusunu as a ,0n C(na -karmayan bir meta=iAik. E eCtiri bu an amda" aQ111. y0Ay =e se=esinin ya nAca temsi -5V A0m emesi arac (y a indir,emek istedi(i meta=iAik boyuV tu yeniden ortaya -karmCtr. <ma ayn Aamanda" temsi in kayna( ve k5keni o an her Ceyi temsi in dCnda sor,u aV mak isteyen baCka bir meta=iAi(in o abi ir i(ine yo vermiCV tir. bu meta=iAik" a1a. y0Ay n E eCtirisi4nin i-inde ,e iCtiV rece(i Cu Bayat" stek" ?5A =e se=e erine iAin vermiCtir. Q1. UE?UEL ?EU8E[LER /uradan hareket e" ortaya Mdeta sonsuA bir sonu- diAisi -kmCtr. /u sonu- arn her ha 0 kMrda snr yoktur" -0nV k0 d0C0ncemiA bu,0n hM M on arn hanedanna mensupV tur. Bi- kuCkusuA" i k sraya aCkn bir tema i e yeni Vveya en aAndan yeni bir Ceki de da(t an ve teme endiri enV ampirik a an arn eCan o arak ortaya -kC arn yer eCtirV mek ,erekir. Mathesis4in aQ11. y0Ay da ,ene d0Aen bi imi o arak ortaya -kCnn ya nAca matematik disip in erde kurucu bir ro e sahip o mak a ka mayp" ayn Aamanda ,eV ne ,ramer" do(a tarih ve Aen,in ik er -5A0m emesi ,ibi -eCit i ve tamamen ampirik a an arn o uCumuy a ba( antV o du(unu ,5rm0Ct0k. bun ar" do(ann matema0kse eCV tiri mesinin veya mekanik eCtirirmesinin on ara h0kmettiV (i bir \mode \e ,5re inCa edi memiC erdir. bu disip in er" ,ene bir o abi ir ik Aemini 0Aerinde kuru muC ar ve d0V Aen enmiC erdir6 bu Aemin" temsi erin arasnda d0Aene soV ku muC bir 5AdeC ik er ve =ark k ar tab osu kuru masna iAin vermiC o andr. ki yeni d0C0nce bi-imini birbir eriyV e ba( ant o arak ortaya -karan Cey" d0Aene soku abi ir temsi erin bu t0rdeC a annn aQ111. y0Ay n son y arnV daki -5A0 mesidir. /u bi-im erden biri" temsi er arasndaV ki i iCkinin koCu arn" on ar ,ene de m0mk0n k an CeyV
:33 Ke ime er ve pey er

erin cephesinde sor,u amaktadr6 5Anenin orada deneye as a tes im edi memiC 9-0nk0 ampirik de(i dir>" ama son u 9-0nk0 ente ekt0e i-e do(ma yoktur> o du(u aCkn bir a an b5y ece a-(a -karmakta" deneyin ,ene o arak bir ] nesnesine o an i iCkisi i-indeki b0t0n bi-imse koCu arn be ir emektedir. bu" temsi er arasndaki m0mk0n bir senV teAin teme ini a-(a -karan aCkn 5Anenin -5A0m enmesiV dir. <Ckna y5ne ik bu a-k (n karCsnda" sentetik o an baCka bir d0C0nce bi-imi" temsi er arasndai i iCkinin koV Cu arn" biAAat orada temsi edi mekte o an var k cepheV sinden sor,u amaktadr6 bu" Cu anki b0t0n temsi erin u=V kunda" kendini kendi i(inden on arn bir i(inin teme i o aV rak iCaret eden Ceydir. bun ar" as a nesne eCtiri emeyen Cu

nesne er" as a tamamen temsi edi ebi ir o mayan Cu temsi V er" ayn Mnda hem aCikMr hem de ,5r0 meA o an Cu ,5r0 eV b r k er" kendini biAe sunan ve biAe do(ru i er eyenin kuV rucu ar o duk ar 5 -0de ,eri -eki en Cu ,er-ek ik erdir6 emek ,0c0" hayatn kuvveti" konuCma iktidar. ey erin deV (eri" can arn 5r,0t enmesi" ,ramatika yap ve di erin taV rihse yakn (" iCte deneyimiAin dC snr arnda ko ,eAen bu bi-im erden itibaren b0t0n temsi erimiAe kadar ,e V mekte ve biAden" herha de sonsuA o an bi ,i 5devini ta ep etmektedir er. @eneyin o abi ir ik koCu an b5y ece" nesneV nin ve var (n o abi ir ik koCu an i-inde aranmaktadr. oysa aCkn d0C0ncede" deney nesne erinin o abi ir ik koV Cu ar" biAAat deneyin o abi ir ik koCu ary a 5AdeC eCtiri V mektedir. Bayat" di ve iktisat bi im erinin yeni poAiti= i(i" aCkn bir =e se=enin ihdas edi mesiy e ba( ant dr. Emek" hayat ve di . can var k arn" 0retim yasa arV nn" di bi-im erinin nesne bi ,isini m0mk0n k an bir o kadar \aCkn k\ o arak ortaya -kmaktadr ar. Kendi varV hk annn i-inde bi ,i dCndadr ar" =akat biAatihi bundan r0r0" bi ,i erin koCu ardr ar. Kant tara=ndan keC=edi en
8emsi in ?nr ar
:3D

aykr bir a ana denk d0Cmektedir er" ama ondan ,ene de iki esas noktada =ark aCmaktadr ar6 nesne cephesine ve bir bakma onun da 5tesine yer eCmektedir er. tpk aCkn @iya ektikteki !ikir4in o du(u ,ibi" o ,u ar top amakta ve ampirik -o(u uk arn apriori tutarhk ann bi dirmektedirV er. =akat bu -o(u uk arn esrar ,er-ek i(i" d0Aeni ve bu d0Aenin bi inecek Cey er e o an ba(n b0t0n bi ,i erden 5nce o uCturan bir var (n i-inde teme endirmek edir er. 0ste ik aposteriori ,er-ek ik er ve bun arn senteAinin i keV erine i iCkin o maktadr ar Vm0mk0n her deneyin apriori senteAinin i ke erine de(i V. /irinci =ark k 9aCkmhk arm nesne cephesine yer eCmiC o ma ar o ,usu>" KantV5ncesi krono oHi erine ra(men" \e eCtiri 5ncesi\ o arak ,5A0ken bu meta=iAik erin do(umunu a-k amaktadr6 nitekim" bu meta=iAik er kendi erini aCkn 5Aen i ik d0Aeyinde i=Ca edeV bi ecek eri ha eriy e bi ,i koCu arnn -5A0m enmesinden uAak aCmakta ve ancak temsi a annn 5nceden snr anV mC o mas 5 -0s0nde m0mk0n o abi en nesne aCkn kV ardan hareket e 9?5A" 8anr" stek" Bayat> ,e iCmektedirV er. demek ki bu meta=iAik er" biAAat e eCtirininkiy e ayn arkeo oHik Aemine sahiptir er. kinci =ark k 9bu aCkn kV arm aposteriori senteA ere i iCkin o ma ar o ,usu>" bir \poV AitiviAm\in ortaya -kmasn a-k amaktadr6 rasyone i(e ve ba( ants ,0n C(na -kar mas m0mk0n o mayan

nesne bir teme e dayanan koskoca bir o ,u ar tabakas deV neye sunu muCtur. cevher er de(i de" o ,u ar. 5A er de(i de" yasa ar. var k ar de(i de" d0Aen i ik er tannabi ir. /5yV ece" e eCtiriden hareket e Vveya daha do(rusu" Kant- (n i k =e se=i saptamasn yapt(" var (n temsi e naAaran Cu mesa=esinden hareket eV teme bir kore asyon kuru maktaV dr6 bir yanda nesnenin meta=iAik eri veya daha da kesin o arak" nesne erin y0Aeyse bi ,imiAe oradan itibaren ,e V dik eri Cu as a nesne eCtiri emeyen tabann meta=iAik eri.
:3&

ve di(er yanda" kendi erine ,5rev o arak ya nAca" biAatihi poAiti= bir bi ,iye sunu muC o an Ceyin ,5A emini y0k eyen =e se=e er. /u At (n iki teriminin birbir erine nas destek ve ,0- verdik eri ,5r0 mektedir. \Aemin\ veya \aCkn\ meV ta=iAik eri" sa dr nokta arn poAiti= bi ,i erin haAnesinin i-inde 9ve 5Ae ik e" biyo oHiyi" ekonomiyi ve =i o oHiyi 5AV ,0r eCtireb ecek o an arnkinn i-inde> bu acak ardr. ve bunun tersine" poAitiviAm er meCru uk arn bi inemeA AeV min i e bi inebi irin rasyone i(i arasndaki pay aCmn i-inde bu acak ardr. E eCtiriVpoAitiviAmVnesnenin meta=iV Aik 0-,eni" a1a. y0Ay n baCndan /er,son4a kadar" /at d0C0ncesinin kurucu unsuru o muCtur. /5y esine bir 5r,0t enme" arkeo oHik o abi ir i(i i-inde" artk ya nAca i- -5A0m enmesinin =arkna varamayaca( Cu ampirik a an arn su y0A0ne -kma arna ba( dr. @emek ki" modern episteme4yt 5A,0 be i sayda d0Aen emeye ba(V dr. Ber Ceyden 5nce" o Aamana kadar =orm0 e edi meden" ve ,er-e(i s5y emek ,erekirse" var o madan ka mC o an bir tema ortaya -kmCtr. K asik -a(da ,5A em bi im erinin ve ,ramatika bi ,i erin veya ekonomik deneyin matematikV se eCtiri mesine -a C mamC o mas ,arip ,5A0kebi ir. ?anki do(ann Ga i e, matematikse eCtiri mesi ve mekaV ni(in kuru muC o mas" bir mathesis tasarsnn ,er-ek eCV mesine tek baC arna yetmiC er ,ibidir. /urada paradoksa o an bir Cey yoktur6 temsi erin 5AdeC ik erine ve =ark kV arna ,5re -5A0m enmesi" s0rek i tab o ar i-inde d0Aene soku ma ar" nite ikse bi im eri evrense bir mathes s4in i-iV ne yer eCtirmekteydi. aQ111. y0Ay n sonunda" teme ve yeV ni bir pay aCm meydana ,e miCtir. temsi erin ba( Cimdi biAatihi on ar -5Aen hareketin i-inde kuru mad(ndan" ana itik disip in er senteAe baCvurmak Aorunda o an ara naAaran" epistemo oHik o arak =ark aCacak ardr. @emek
8emsi in ?nr an

Ke ime er ve ey er

ki" bir apriori bi im er" bi-imse ve sa= bi im er" mant(a ve matemati(e i iCkin t0mden,e imeS bi im er a am o acaktr.

:3)

5te yandan" bir aposteriori bi im er" t0mden,e mci bi-imV eri ancak par-a ar ha inde ve yer eri sk skya be ir enmiC b5 ,e erde ku anan ampirik bi im er a annn koptu(u ,5V r0 mektedir. Iysa bu pay aCm" mathesis i e evrense d0Aen bi iminin birbir erinden ayr ma any a kaybedi miC o an bir i(i" baCka bir d0Aeyde yeniden bu ma ,ibi bir epistemoV oHik kay,nn ortaya -kmas sonucunu vermiCtir. /uradan da" bi im er 0Aerindeki modern d0C0nceyi karakteriAe eden baA -aba ar kaynak anmCtr6 bi ,i a an arnn mateV matikten hareket e snr andr mas ve en karmaCk ve en aA kesin o anna do(ru tedricen ,idebi mek 0Aere ihdas edi en hiyerarCi" t0mevarmn ampirik y5ntem eri 0AerinV deki d0C0nce ve hem on ar =e se=i o arak teme endirmek hem de bi-imse bir a-dan meCru aCtrmak 0Aere sar= ediV en -aba" ekonomi" biyo oHi ve son o arak da biAAat en,0V istik a an arm sa= aCtrmak" bi-imse eC0rmek ve be ki de matematikse eCtirmek y5n0ndeki ,iriCim. /5 0nmeA bir episiemo oHik a an o uCturma konusundaki bu ,iriCim erin karCsnda" bir o anaksA (n d0Aen i ara k ar a 5ne s0r0 V mesi bu unmaktadr6 bu o anaksA k ya hayatn indir,enV mesi m0mk0n o mayan bir kendine 5A,0 0(0ne 9bu kenV dine 5A,0 0k" 5Ae ik e a1a. y0Ay n baCndan itibaren kavranmaya -a C acaktr> ya da her metodo oHik indir,eV meye direnen insan bi im erinin kendi erine 5A,0 karakteV rine 9bu d0AensiA ik" 5Ae ik e a1a. y0Ay n ikinci yarsnV da tanm amaya ve 5 -meye -a C mCtr> dayanmaktadr. <mpiri(in bi-imse eCtiri mesinin m0mk0n o du(una veya o mad(na i iCkin karC k veya eCan bu -i=te iddiann i-inde" hi- kuCkusuA aQ111. y0Ay n sonuna do(ru senteA o ana(n mekMnndan kopartan Cu derin hareketin iAini ,5rmek ,erekmektedir. /i-imse eCtirmeyi ve matematikV se eCtirmeyi her modern bi imse tasarnn ka bine yer eCV
:32

tiren" iCte bu o aydr. ampiri(in her ace eci matematikse V eCtiri mesinin veya her sa= bi-imse eCtiri mesinin neden \e eCtiri5ncesi\ bir do,matiAm edasna b0r0nd0(0n0 ve d0C0ncenin i-inde deo oHinin baya( (na bir ,eri d5n0C o arak yank and(n a-k ayan da odur. Modern episteme4nin ikinci bir karakterine daha de(inV mek ,erekmektedir. K asik -a( boyunca" ampirik o an ar da dahi " bi ,inin evrense bir mathesis i e o an sabit ve teV me i iCkisi" ara ksA o arak ve -eCit i bi-im er a tnda yeniV den e e a nan" bi ,i erin sonunda bir eCik ha e ,e miC o an bir corpus4una i iCkin tasary meCru aCtrmaktayd. bu taV sar" srasy a" ama teme i bu y0Aden bir de(iCime u(ramakV

Ke ime er ve ey er

sAn" ya ,ene bir hareket bi imi" ya evrense bir karakterisV tik" ya yansyan ve t0m -5A0m eme de(er eri ve t0m senV taks o anak ar i-inde yeniden o uCturu an bir di " ya da bi V ,inin a =abetik veya ana itik bir <nsik opedisi edasna b0V r0nm0Ct0r. bu ,iriCim erin sonuna varamamas veya do(V ma arna neden o an amac tam o arak ,er-ek eCtirememeV erinin pek bir 5nemi yoktur6 bun arn hepsi de" k asik -aV (n bi ,iye arkeo oHik kaide o arak 5AdeC ik erin ve =ark V k arn -5A0m emesiy e evrense bir d0Aene sokma o abiV ir i(i vererek ihdas etti(i derin bir i(i" o ay arn veya meV tin erin ,5r0 ebi ir y0Aeyinde dCa vurmaktadr ar. /5y ece" @escartes" LeibniA" @iderot ve d4< embert" on arn baCarV sA k ar o arak ad andr abi ecek Ceyin i-inde" boC ukta as ka an ve sapmC eser erinde" k asik d0C0ncenin kuruV cu unsurunun -ok yaknnda ka maya devam etmekteydiV er. Mathesis4in bir i(i a1a. y0Ay dan itibaren kuru muCV tur6 5nce" -5A0m emenin sa= bi-im eriy e senteA yasa arn ayran -iA,i boyunca" sonra da" senteA eri" aCkn 5Ane i(i ve nesne erin varo uC tarAn teme endirmek ,erekti(inde ortaya -kan ayrm hatt boyunca. /u iki kopuC bi-imi" be i bir evrense ik hede=inin @escartes- ve LeibniAci ,iriV Cim erin do(ru tusuna yer eCtiriyora benAedi(i iki ,iriCim
8emsi in ?nr ar
:3$

diAisine can vermiCtir. !akat biraA daha yakndan bak dV (nda" bi ,i a annn bir eCtiri mesi" a1a. y0Ay da k asik -a(dakiy e ne ayn bi-im ere" ne ayn iddia ara" ne de ayn teme ere sahip o muCturOo abi miCtir. @escartes4m veya LeV ibniA4in d5neminde" bi ,i i e =e se=enin karC k Ce==a= k aV r tamd. 5y esine ki" bi ,inin =e se=i bir d0C0nce ha inde evrense eCtiri mesi" 5Ae bir d0C0nce tarA ,erektirmemekV teydi. ?orun Kant4tan itibaren tamamen =ark ha e ,e miCV tir. bi ,i artk kendini bir mathesis4in bir eCik ve bir eCtirici Aemini 0st0nde ser,i ememektedir. /ir yandan" bi-imse a an i e aCkn a an arasndaki i iCki er sorunu 9ve bu d0AeyV de bi ,inin b0t0n ampirik i-erik eri paranteA i-ine a nmCV ardr ve her t0r 0 ,e-er i(in uAa(nda ka maktadr ar>. ve 5te yandan" ampirik ik a an i e bi ,inin aCkn teme i araV sndaki i iCki er sorunu 9bu durumda" bi-imse in sa= d0AeV ni" d0C0ncenin en sa= bi-im erininki de dahi " b0t0n deV ney erin teme endik eri b5 ,eyi kavramak konusunda uyV ,un ,5r0 meyerek" bir yana brak maktadr> ortaya konu V maktadr. !akat bu durum arn her ikisinde de" evrense ik konusundaki =e se=i d0C0nce ,er-ek bi ,i a any a ayn d0V Aeyde de(i dir. =e se=i d0C0nce kendini" ya temd endirmeye yatkm sa= bir d0C0nce ya da i=Ca etmeye ehi bir yeniden e e

a C o arak kurmaktadr. !e se=enin birinci bi-imi" aCkn k a annn t0m0n0n" soy a-sndan sa=" evrense ve d0C0nceV den boCa t mC yasa ardan -karsand( !ichte ,iriCiminde a-(a -kmCtr6 bu yo a" ya b0t0n aCkn d0C0nceyi orada bi-imse ik erin -5A0m emesine indir,emeye u(raC d( ya da b0t0n bi-imse ik erin o abi ir ik Aemininin aCkm 5Ane V i(in i-inde keC=etmeye -a C d( bir araCtrma a an a- V mCtr. @i(er =e se=i a-k (a ,e ince" buras 5nce Be,e =eV nomeno oHisiy e bir ikte" ampirik a ann top am kendini kendine Aihin o arak" yani ayn anda hem ampirik" hem de aCkn a an o arak i=Ca eden bir bi incin i-inde yeniden e e
:D* Ke ime er ve ey er

a nnca ortaya -kmCtr. Busser 4in kendine -ok sonra ar y0k eyece(i =enomeV no oHik ,5revin" o abi ir ik erinin ve o anaksA k arn en derin nokta arnda" a1a. y0Ay dan itibaren o uCan ha iy e /at =e se=esinin kaderine nas ba( o du(u ,5r0 mektedir. Uitekim" Busser 4in 0st enece(i bu ,5rev" bi-imse bir manV t(n hak arn ve snr arn aCkn tipten bir d0C0ncenin i-ine demir emeye ve 5te yandan da" aCkn 5Ane i(i" bir tek kendini o uCturmaya" s0rd0rmeye ve sonsuA net eCtirV me er e a-maya o ana(nn o du(u ampirik i-erik erin 0st0 kapa u=kuy a ba( amaya -a Cmaktadr. !akat herha de" =enomeno oHiden bi e daha 5nce" b0t0n diya ektik ,iriCimV eri tehdit eden ve bun ar her Aaman tat k a veya Aor a bir antropo oHinin i-ine yuvar ayan teh ikeden kurV tu amamaktadr. <mpirik i-erik ere aCknhk de(eri vermek ve bir antropo oHiye" yani bi me hakknn snr arnn 9ve buna ba( o arak b0t0n ampirik bi ,inin> ayn Aamanda" kendi erini tam da bu ayn ampirik bi ,inin i-inde sundukV ar ha eriy e varo uCun somut bi-im eri de o duk ar bir d0C0nce tarAna hi- de(i se sessiAce yer vermeden" ona kurucu bir 5Ane i(in tara=nda do(ru yer de(iCtirtmek kuCV kusuA m0mk0n de(idir. /at episteme4sinin baCna aQ111. y0Ay n sonunda ,e en teme o ayn en uAak ve biAim i-in kuCat mas en ,0sonu- ar" Cu Ceki de 5Aet enebi ir6 sa= bi-im er a an" b0t0n ampirik bi ,i ere naAaran hem 5Aerk ik hem de h0k0mranV k kaAanarak" somutu bi-imse eCtirme ve her Ceye ra(men sa= bi im er o uCturma tasarsn s0rek i can andrarak" kendini ne,ati= bir Ceki de soyut amCtr. ampirik a an ar" =e se=e de(eri ve iC evi a arak" =e se=eyi veya karCV=e se=eyi indir,eyerek" 5Ane ik" insan ve son u uk hakkndaki d0C0nce ere poAiti= bir Ceki de ba( anmC ardr. ?EK[U+ <Y1R1M

Emek" Bayat" @i
#. YEU <M'RuKLKLER Cte" yerini be ir emenin s5A konusu o du(u tarihse o ayn -ok 5te erine ,e-tik. /at d0nyasnn episteme4smi derin eV mesine ayran ve ampirik ik eri tanmann be i bir modern bi-iminin baC an,cn biAim i-in soyut ayan bu kopuCun krono oHik snr arnn -ok 5tesine ,e-tik. /unun nedeni" biAim -a(daCmA o an ve iyi k5t0 onun a d0C0nmekte o V du(umuA d0C0ncenin" aQ111. y0Ay n sonunda ,0n C(na -kart mC o an" senteA eri temsi a annda teme endirmeV nin o anaksA (nn ve nesne i(in aCkn a ann a-ma i e bunun tersine" biAim i-in Bayat" Emek" @i o an Cu \adetaV aCkn k ar\ o uCturma konusundaki ba( ant " eCan " ama kendine ra(men par-a anmC Aorun u(un hM M e,eV men i(i a tnda bu unmasdr. /u Aorun u(u ve bu o anakV sA ( tarihse =Ckrma arn 0rk0t0c0 0(0 i-inde ortaya -V
:D%

kartmak i-in" -5A0m emenin kayna(n b5y esine bir a-kV kta bu an d0C0nce boyunca koCmasna iAin vermek ,ereV kirdi. s5A0n" sonunda tersine d5nme noktasna u aCabi V mesi i-in" modern d0C0ncenin kaderini veya yokuCunu hA a ikiye kat amas ,erekirdi6 Modern -a(n eCi(inde o uV Can bu d0C0ncenin tamamnn kuCat masna de(i se bi e" bir ksmnn hM M biAe kadar u aCmasna" biAi sarma amasV na ve s5y emimiAe s0rek i Aemin o arak hiAmet vermesine iAin veren" hen0A so uk" ama herha de be ir eyici o an buV ,0n0n bu net i(i. <ncak" o ayn di(er yars VkuCkusuA en 5nem isi" -0nk0 ampirik bi ,i erimiAin tutunduk ar poAiV ti= ik ere biAatihi var k ar" k5k eri itibariy e i iCkindiV boCV ukta ka mCtr. ve Cimdi onu -5A0m emek ,erekmektedir. /ir i k aCamada Vkrono oHik o arak #))DV#)$D y ar arasnda ka an ve dC bi-imi ?mith4in" ;ussieu4n0n ve hi V kins4in eser eri boyunca be ir eneniV" emek" or,aniAma ve ,ramatika sistem kavram ar" temsi -5A0m eme erinin i-iV ne ve bu -5A0m emenin Cimdiye kadar kendini ser,i edi(i tab o mekMnna dahi edi miC erdir Vveya 5Ae bir stat0 i-inde yeniden dahi edi miC erdirV" iC ev eri kuCkusuA heV n0A bu -5A0m emeye iAin vermekten" 5AdeC ik er ve =ark V k arn kuru masna o anak vermekten ve bir d0Aene sokV ma ey eminin a etini Vnite ikse arCn 9uAun uk 5 -0s0> ,iV biV sa( amaktan ibaretti. !akat ne emek" ne ,ramatika sisV tem" ne can arn 5r,0t enmesi -5A0 en" -5A0m enen" yeV niden bi eCen ve b5y ece kendini tam bir ikiA enmenin i-inde temsi eden temsi in basit iC eyiCiy e tanm anabi ir veya sa( anabi irdi. 5y eyse" -5A0m eme a annn 5Aerk i(iV

Ke ime er ve ey er

ni kaybetmemesi o anaksAd. /undan sonra" m0mk0n b0V t0n d0Aen erin yeri" b0t0n i iCki erin matrisi" b0t0n var kV arn kendine 5A,0 bireyse ik eri i-indeki da( m bi-imi o maktan -kan tab o" artk bi ,i i-in ince bir y0Aey tabakaV sndan baCka bir Cey meydana ,etirmemektedir. a-(a vurV

Emeh" Bayat" @i

:D:

du(u komCu uk ar" -er-eve edi(i ve tekrarn ,5sterdi(i i V ke 5AdeC ik er" ser,i erken -5Ad0(0 benAer ik er" katedi V mesine iAin verdi(i sabit ik. ,5r0 ebi irden hareket e d0AeV ne soku an b0t0n pay aCm arn iyice uAa(nda yer a an baV A senteA erin veya sistem erin etki erinden daha =aA a bir Cey de(i erdir. Kendini aynm arrmn s0rek i -er-evesiy e bir ikte bakC ara sunan d0Aen" artk bir derin i(in 0AerinV deki y0Aeyse bir par tdan baCka bir Cey de(i dir. /at bi ,i mekMn Cimdi yana devri meye haArdr" b0V y0k evrense tabakann" bir mathesis4m o abi ir i(iy e birV ikte ser,i edi(i ve bi ,inin ,0- 0 yann meydana ,etirV mekte o an ta]inomia Vayn Mnda hem i k o abi ir i(i hem de m0kemme i(inin tamamna eriCiV" karan k bir dikey iV (in i-inde yer a acaktr6 bu dikey ik" benAer ik erin yasasV n tanm ayacak" komCu uk ar ve s0reksiA ik eri h0kme ba( ayacak" a , anabi ir d0Aen eri kuracak ve tcocinoV mi= 4nn b0t0n yatay a- m arn" sonu- arn biraA da ek enV ti nite i(inde o an b5 ,esine do(ru kaydracaktr. /at k0 V t0r0 b5y ece kendine" artk orada 5AdeC ik erin" ayrmc karakter erin" m0mk0n b0t0n yo ve ,0Aer,Mh ary a birV ikte daimi tab o arn de(i de i ke -ekirdek erinden itibaV ren ,e iCtiri en ve u aC amaA nite ikte o an b0y0k ,iA i ,0-V er k5ken" nedense ik ve tarihin s5A konusu o du(u bir deV rin ik icat etmektedir. ey er bundan sonra artk temsi e" ancak bu kendi i-ine -eki miC" herha de bu amk aCmC ve karan (ndan 5t0r0 daha da koyu aCmC" ama kendi kenV dine daha da ,0- 0 o arak d0(0m enmiC" bir eCmiC veya b5 0nm0C" bu Aeminde sak anan ,0- tara=ndan te a=isiA bir Ceki de bir araya ,etiri miC o an bu ka n (n dibinden ,eV -ebi ecek erdir. G5r0 ebi ir bi-im er" bun arn ba( ar" onV ar tecrit eden ve pro=i erini kuCatan beyaA k ar. b0t0n bun ar kendi erini bakC armAa artk" ancak on ar AamanV a bir ikte kCkrtan bu yukar b5 ,enin karan (nn i-inde"
:D3

tamamen o uCmuC ve -oktan ek em eCmiC o arak sunacakV tr. /u durumda Vbu" o ayn di(er sa=hasdrV" bi ,i" poAiV ti= i(i i-inde do(a ve bi-im de(iCtirmektedir. /u ani de(iCiV

Ke ime er ve ey er

mi" ?anskrit-enin ,ramatika sistemi veya can arda anatoV mik d0Aen er e iC evse p an ar arasndaki i iCki veyahut da" sermayenin ekonomik ro 0 ,ibi" hen0A bi inmeyen nesneV erin keC=ine at=etmek yan C V5Ae ik e de yetersiAV o acakV tr. Gene Gramerin =i o oHi do(a tarihin biyo oHi ve AenV ,in ik er -5A0m emesinin siyasa iktisat ha ine ,e me eriV nin nedeninin" b0t0n bu bi ,i tarA arnn y5ntem erini taV Ae emiC" nesne erine daha yakn aCmC" kavram arn rasyoV ne eCtirmiC" daha iyi bi-imse eCtirme mode eri se-miC o V ma ar ksacas" ak n biAAat kendinin kendini bir cins i-5A0m emeye tabi tutmasy a" kendi tarihse 5nce erinden uAak aCmC o ma ar o du(unu d0C0nmek de daha =aA a do(ru o mayacaktr. Y0Ay n d5nemecinde de(iCen ve teV a=isiA bir baCka aCm ,e-iren Cey" bi en 5Ane i e bi ,i nesneV si arasndaki ince ve b5 0nmeA varo uC o arak bi ,inin biV Aatihi kendidir. e(er 0retim ma iyeti ince enmeye baC adyV sa ve e(er de(erin o uCumunun -5A0m enmesinde artk" taV kasn meydana ,etirdi(i idea ve i ke konum ku an mV yorsa" bunun nedeni" bi ,i mekanndaki teme bi-im o arak 0retimin" arkeo oHik d0Aeyde m0bade enin yerine ,e-miC o masdr bu ikame i e" bir yandan yeni bi inebi ir nesne eV ri9sermaye ,ibi> ortaya -karmakta ve 5te yandan da yeni kavram ar ve yeni y5ntem ere 90retim bi-im eri -5A0m eV mesi ,ibi> h0kmetmektedir. <yn Ceki de" e(er +uvier4den itibaren can arn i- 5r,0t enmesi ince endiyse ve bunu yaV pabi mek i-in" karC aCtrma anatomi y5ntem eri ku an V dysa" bunun nedeni" teme bi ,i bi-imi o arak Bayat4m" yeV ni nesne eri 9karakter i e iC ev arasndaki i iCki ,ibi> ve yeV ni y5ntem eri 9kyas arn aranmas> ortaya -karmC o maV
Emek" Bayat" @iS
:DD

sidir. Uihayet" e(er Grimm ve /opp ses erin birbir erinin yerine ,e-me erinin veya sessiA har= erin de(iCim erinin yaV sa arn tanm amaya u(raCt arsa" bunun nedeni" bi ,i tarV A o arak ?5y em4in yerine" o Aamana kadar =ark edi meA o an nesne eri 9,ramatika sistem eri kyas anabi ir o du(u di ai e eri> tanm ayan ve o Aamana kadar ku an mamC o an y5ntem eri 9sessiA ve ses i har= erin d5n0C0m kura aV rnn -5A0m enmesi> h0kmeden @i # in ,e-miC o masdr. Lretim" hayat" di . bu a an arda sanki kendi a(r k ary a ve 5Aerk bir srarn etkisiy e" on ar =aA asy a uAun AamanV dan beri ihma etmiC o an bir bi ,iye dCtan dayat an nesV ne er aramamak ,erekir. bu a an arda" kendi erine 5A,0 rasyone i(e do(ru i er eyen bi im er boyunca ortaya -kan yeni y5ntem er sayesinde" yavaC yavaC inCa edi en kavramV ar da ,5rmemek ,erekir Yeni bi im er i e teknik erin o AaV

mana kadar bi inmeyen nesne er e o an ikinci ve t0rev koV re asyonunu" -at a( o mayan bir ik eri i-inde destek eyenV er" bi ,inin teme tarA ardr. /u teme tarA arn o uCumu" hi- kuCkusuA arkeo oHik tabaka arn iyice derin erine ,5V m0 m0Ct0r6 ama ,ene de" iktisada i iCkin o arak RicarV do4nun" biyo oHiye i iCkin o arak +uvier4nin ve =i o oHiye i iCkin o arak da /opp4un eser erinde" bunun baA iCaret eV rini ayk amak m0mk0nd0r. 11. R1+<R@I <dam ?mith4in -5A0m emesinde emek" ayrca (n ona Cey erin de(er eri arasnda sabit bir 5 -0 konusunda tannV mC o an iktidara bor- uydu. emek" e(er baCka t0r 0 o sayV d" ayar de(iCime a-k ve 5Ase bir nispi i(e tabi o acak o an ihtiya- nesne erinin m0bade esinde eCde(er i ik yaraV t masna o anak vermekteydi. !akat" b5y esine bir ro 0 bir koCu karC (nda 0st enebi irdi6 bir Ceyin 0reti mesi i-in
:D& Ke ime er ve ey er

,ereken emek miktarnn" bu Ceyin m0bade e s0reci i-inde satn a abi ece(i emek miktarna eCit o du(unun varsay V mas ,erekmekteydi. !akat bu 5AdeC ik nas meCru aCtrV abi ir" e(er 0retim =aa iyeti o arak emek i e a np sat abiV en ma o arak emek arasnda var o du(u kabu edi en Va-k o maktan daha =aA a kapa V bir ayn (a de(i se" neV ye dayandr0abihrdi_ Emek bu ikinci an am i-inde" sabit bir 5 -0 o arak ku an amaA" -0nk0 \karC aCtr abi di(i ma veya ,da 0r0n erinin u(radk ar kadar de(iCime u(raV maktadr.\# <dam ?mith4deki bu karCtrmann k5keni" temsi e tannan 5nce i(in i-inde yer a maktayd6 her ma be i bir eme(i temsi etmekteydi" ve her emek be i bir ma miktarn temsi edebi irdi. nsan arn =aa iyeti i e Cey erin de(eri" temsi in Ce==a= unsurunun i-inde birbir eriy e i iCki ha indeydi er. Ricardo4nun -5A0m emesi" yerini ve be ir eV yici 5nem in nedenini iCte burada bu maktadr. /u -5V A0m eme" ekonominin iC eyiCi i-inde eme(e 5nem i bir yer verme konusunda birinci de(i dir. ama kavramn bir i(ini krmakta ve iC-inin a np sat an bu ,0c0" bu Aahmeti" bu Aamamy a" Cey erin k5keninde yer a an bu =aa iyeti birbirV erinden i k keA k5kten bir Ceki de ayrmaktadr. @emek ki artk" bir yanda iC-i erin arA ettik eri" ,iriCimci erin kabu veya ta ep ettik eri ve bede i 0cret e 5denen emek ,0c0. 5te yand da maden -karan" yiyecek 0reten" nesne eri ima eden" ma an taCyan ve b5y ece" ondan 5nce var o mayan ve o maksAn ortaya -kmayacak o an m0bade e edi ebi ir de(er eri bi-im endiren emek ,0c0 o acaktr. ?mith i-in o du(u ,ibi" kuCkusuA Ricardo i-in de

emek" m0bade e akmndan ,e-en ma arn eCde(er i i(ini 5 -ebi mektedir6 \8op um arn -ocuk uk -a(nda" Cey erin m0bade e edi ebi ir de(eri veya bir baCkas karC (nda bir nesneden veri ecek miktar saptayan kura " bu ma arn her
# Ricardo" 8op u Eser er" s. D" !r. Zev. 'aris" #22%. Emek" Bayat" @iS :D)

ikisinin 0retiminde ku an an karC aCtrma emek miktaV rndan baCka bir Ceye dayanmaA.\% !akat ?mith i e Rcardo arasndaki =ark k Curadadr6 birincisi i-in" emek ,e-im ik e de edi en iC,0n eri cinsinden -5A0m enebi ir o du(unV dan" b0t0n di(er ma arn 9,e-im ik i-in ,ereken ,da madV de eri de kendi ik erinden bun arn i-inde yer a maktadr> ortak birimi o arak hiAmet edebi ir. ikincisi i-in" emek miktar ya nAca emek birim eri ha inde temsi edi ebi ir o V du(undan de(i " eme(in 0retim =aa iyeti o arak 5nce ik e ve teme den" \her de(erin kayna(\ o masndan 5t0r0 bir Ceyin de(erinin saptanmasna iAin verir. @e(er artk k asik -a(da o du(u ,ibi" eCde(er i ik erin top am sistemi ve ma V arn birbir erini temsi etme konusunda sahip o abi ecekV eri yetenekten itibaren tanm anamaA. @e(er bir iCaret o V maktan -kmCtr" bir 0r0n ha ine ,e miCitr. E(er Cey er" ona tahsis edi miC o an emek kadar ediyor arsa veya en aAndan" de(er eri bu emek e orant ysa" bunun nedeni eme(in saptanmC" sabit ve her yerde ve her Aamanda m0V bade e edi ebi ir bir de(er o mas de(i de" han,isi o ursa o sun her de(erin k5keninin eme(in i-inde yer a masdr. Qe bunun en iyi kant" Cey erin de(erinin" 0reti mek istenV dik erinde on ara tahsis edi en emek miktary a bir ikte arV tyor o masdr. =akat bu de(er" eme(in ona karC tamamen ayr bir ma o arak m0bade e edi di(i 0cret artC ar veya aAahC ary a de(iCmemektedir.: 'aAar arda do aCan" birbirV eriy e m0bade e edi en de(er er hM M bir temsi ,0c0ne saV hiptir er. !akat bu ,0c0 baCka bir yerden her temsi den daV ha i ke ve daha k5kten o an ve bunun sonucu o arak m0V bade e tara=ndan tanm anamaA nite ikte o an emekten a V maktadr ar. K asik d0C0ncede" ticaret ve m0bade e AenV ,in ik er -5A0m emesinin aC amaA taban o arak hiAmet
% :

a,e" s. :. a,e" s. %3.

:D2

Ke ime er ve ey er

ederken 9ve hatta" iCb5 0m0ne takas kstas arnn h0kmetV ti(i <dam ?mith4te bi e b5y eyken>" m0bade e o abi ir i(i" Ricardo4dan itibaren eme(e dayandr mCtr. ve 0retim teV orisi bundan sonra hep do aCm teorisini 5nce eyecektir. /uradan" dikkat edi mesi ,ereken 0- sonu- -kmaktaV dr. /un ardan birincisi" k5kten yeni bir bi-imde o an bir i V iyet diAisinin ihdas edi mesidir. aQ111. y0Ay da ekonomik

be ir enmenin iC eyiCi bi inmekteydi6 parann nas ka-acaV ( veya akaca(" =iyat arn y0kse ip d0Cece(i" 0retimin artaV ca(" sabit ka aca( veya aAa aca( a-k anmaktayd. =akat b0t0n bu hareket er" de(er erin birbir erini temsi edebi V dik eri bir tab o mekMnndan hareket e tanm anmaktaydV ar. =iyat ar" temsi eden unsur ar temsi edi en unsur ardan daha hA arttk arnda y0kse iyor ard. 0retim" temsi unV sur ar temsi edi ecek Cey ere naAaran aAa dk arnda d0C0V yordu vb. Ber Aaman dairese ve y0Aeyde yer a an bir i iV yet s5A konusuydu" -0nk0 -5A0m eyen i e -5A0m enen arasndaki karC k ,0- erden baCka bir Ceye i iCkin de(i V di. Ricardo4dan itibaren temsi e naAaran uAak aCtr an ve artk tutunacak yerinin o mad( bir bi ,iye yer eCen emek" kendine 5A,0 bir i iyete ,5re 5r,0t enmektedir. /ir Ceyin ima i 9veya haCat veya taCnmas> i-in ,ereken ve de(erini be ir eyen emek miktar" 0retim bi-im erine ba( dr6 0reV tim" -a Cma s0recindeki b5 0nme derecesine" a et erin miktar ve do(asna" ,iriCimcinin e inde bu unan ve =abrikaV snn tesis erine yatrd( sermaye kit esine ,5re de(iCecekV tir. baA durum arda paha " di(er baA duru arda daha aA paha o acaktr.3 !akat" bu ma iyet 90cret er" sermaye ve ,e ir er" kMr ar> b0t0n Ck arda" daha 5nceden sar= edi miC o an ve bu yeni 0retime uy,u anan emek tara=ndan be irV endi(i i-in" 0retiminki o an b0y0k bir -iA,ise ve t0rdeC diAinin do(du(u ,5r0 mektedir. Ber emek" Cu veya bu biV
3
Emek" Bayat" @i

a,t" s. #%.

::$

-imde ma iyetini be ir edi(i bu yeni eme(e uy,u anan bir sonuca sahiptir. ve bu yeni emek sar= da kendi hesabna" bu de(erin o uCumuna dahi o maktadr vs. /u diAi ha inV deki birikim" k asik Aen,in ik -5A0m emesinde tek baCna ro oynamakta o an karC k be ir enmeden i k keA kopV maktadr" i eride ,5rece(imiA 0Aere" Ricardo4nun ,e ecekV teki evrimi =ii en bir yavaC ama ve nihayette tarihin tamaV men boC ukta ka mas bi-iminde d0C0n0yor o masna ra(V men" biAatihi yukardaki o ,udan 5t0r0" diAi ha indeki biV rikim s0rek i bir tarihse Aamann o abi ir i(ini iCe dahi etV mektedir. Ricardo d0C0ncenin o abi ir ik d0Aeyinde" de(eV rin o uCumuy a temsi edi ebi ir i(ini birbirinden ayrarak" iktisatn tarih e ek em eCmesine o anak vermiCtir. \[en,inV ik er\" bir tab o ha inde da(t mak ve buradan hareket e bir eCde(er i ik sistemi kurmak yerine" Aamansa bir Aincir ha inde 5r,0t enmekte ve birikmektedir er6 de(er er" -5V A0m enme erine iAin veren ara- ara ,5re de(i de" on ar yaV ratan 0retim koCu arna ,5re be ir enmektedir ve daha da 5tede" bu koCu ar 0retim erine uy,u anan emek miktar aV

r. 1 i

y ?

r tara=ndan be ir enmektedir er. Ekonomik d0C0ncenin o ay ar veya top um ar tarihine daha a-k ayc bir s5y em ha inde ba( anmasndan 5nce" tarihse ik ekonomik varoV uC tarAna n0=uA etmiCtir 9ve kuCkusuA uAun bir s0re i-in>. Ekonomi poAiti= i(i i-inde" ar k eCan bir =ark k ar ve 5AdeC ik er mekMnna de(i de" ardCk 0retim erin AamanV na ba( dr. Bi- de daha aA be ir eyici o mayan ikinci sonuca ,e inV ce" bu da nedret kavramna i iCkindir. K asik -5A0m eme nedreti ihtiyaca naAaran tanm amaktayd6 neure0n ihtiyaV cn artmas veya yeni bi-im er kaAanmas 5 -0s0nde vur,uV u ha e ,e di(i kabu edi mekteydi. a- o an ar i-in bu(dayn kt (" ama sosyetede do aCan Aen,in er i-in e mas kt (. aQ111. y0Ay iktisat- ar V!iAyokrat o sun ar veya o maV
:&*

sn arV" bu kt (n aC masnda topra(n veya topra(n iCV enmesinin en aAndan ksmen yardmc o du(unu d0C0nV mekteydi er6 -0nk0 toprak" onu iC eyen erin saysndan daV ha =aA a insann ihtiya- arn karC amak ,ibi harika bir ,0V ce sahipti. K asik d0C0ncede nedret vardr" -0nk0 insan ar sahip o madk ar nesne eri Aihin erinde can andrmaktaV dr ar. ama Aen,in ik de vardr" -0nk0 toprak" hemen t0keV ti meyen ve bu y0Aden di(er nesne eri do aCm ve m0badeV e i-inde temsi edebi en nesne erden be i bir bo ukta 0retmektedir. Ricardo bu -5A0m emenin terim erini tersiV ne -evirmiCtir6 topra(n ,5r0n0Cteki c5mert i(i" as nda ya nAca artan cimri i(inin sayesindedir. ve birinci o an" inV san arn Aihnindeki ihtiya- ve ihtiyacn temsi i de(i de" ya nAca ve sadece k5kense bir yetersiA iktir6 Uitekim" d0nya tarihinde emek Vyani ekonomik =aa iyetV" insan arn topra(n kendi i(inden verdik eriy e doyamayacak kadar ka aba k aCtk ar ,0n ortaya -kmCtr. Ge-im ik bu amaV yan baA ar 5 m0Ct0r ve e(er topra( iC emese erdi" di(er bir-o(u da 5 ecekti. Qe n0=us arttk-a" yeni orman par-a aV r a- mak" temiA enmek ve tarma uy,un ha e ,etiri mek Aorunda ka nmCtr. nsan k artk tarihinin her annda 5 0m tehdidi a tnda -a Cmaktadr6 her ha k" e(er yeni kayV nak ar bu amaAsa yok o maya mahkbmdur. ve bunun terV sine" insan ar -o(a dk-a" daha -ok sayda" daha uAun meV sa=ede erde" daha Aor" do aysA o arak daha aA verim i iC eV re ,iriCmektedir er. Ge-im ik ere u aC masnn ,0- eCmesi 5 -0s0nde 5 0m0n basksnn daha da 0rk0t0c0 ha e ,e V mesiy e" -a Cma bunun tersine yo(un uk o arak artma ve daha 0retken ha e ,e ebi mek i-in b0t0n ara- ar ku anV ma dr. /5y ece" iktisat m0mk0n ve ,erek i k an Cey" s0V

Ke ime er v= ey er

rek i ve teme i bir nedret durumudur6 biAatihi kendi o aV rak hareketsiA ve k0-0k bir par-as hari- ksr o an bu doV (ann karCsnda" insan hayatn teh ikeye atmaktadr. ktiV
Emek" Bayat" @i
:& L

sat i kesini artk temsi in iC eyiCinin i-inde de(i de" hayaV tn 5 0m e bo(uCtu(u Cu teh ike i b5 ,enin tara=nda bu V maktadr. @emekki" antropo oHik deni ebi ecek" Cu o duk-a kaypak e e a C ar d0Aenine at=ta bu unmaktadr6 nitekim" Ma thus4un Ricardo i e ayn d5nemde" e(er -are bu unmaAV sa veya Aor ama o maAsa hep artC e(i iminde o du(unu ,5sterdi(i bir insan cinsinin biyo oHik 5nce erine at=ta buV unmaktadr. ayn Aamanda" kendi erini -er-eve eyen doV (ada" var k arn ,0venceye a ma o anak arn bu amama teh ikesiy e karC karCya o an Cu can var k arn durumuV na at=ta bu unmaktadr. nihayet" teme yetersiA i(i reddetV menin ve 5 0me karC bir Mn i-in Aa=er kaAanmann ye,Mne yo unun -a Cmada ve hatta bu -a Cmann ,0- 0(0nde buV undu(unu iCaret etmektedir. ktisatn poAiti= i(i" bu antroV po oHik oyu(a yer eCmektedir. Bomo occonomicus" kendi ihV tiya- arn ve on ar ,iderebi en nesne eri kendine temsi eden de(i de 5 0m0n ka-n maA (ndan kurtu mak i-in hayatn ,e-iren" t0keten ve kaybeden kiCidir. I son u bir var ktr6 ve son u uk sorunu Kant4tan itibaren temsi er -5V A0m emesinden daha teme i ha e ,e di(inden 9ikincisi arV tk birincisine naAaran ancak t0rev o abi di(inden>" iktisat da Ricardo4dan itibaren aA veya -ok a-k bir Ceki de" son uV u(a somut bi-im er y0k emeye -aba ayan bir antropo oHiV ye dayanmaktayd. aQ111. y0Ay iktisat" b0t0n m0mk0n d0Aen erin ,ene bi imi ,ibi o an bir mathesis i e i iCki iydi. a1a. y0Ay iktisat ise" insann do(a son u u(u 0Aerinde bir s5y em ,ibi o an bir antropo oHiye baCvuracaktr. /iAatiV hi bu o ,udan 5t0r0" ihtiya-" arAu" 5Ane k0re cephesine Vayn d5nemde psiko oHinin nesnesi ha ine ,e mekte o an b5 ,eyeV ,eri -eki mektedir er. MarHina ist er" iCte a1a. y0Ay n ikinci yarsnda" yarar kavramn tam burada araV yacak ardr. /unun tersine" +ond0 ac4n veya Gras in4in veV ya !orbonnais4nin de(eri ihtiya-tan hareket e -5A0m emeV
:&%

erinden 5t0r0" -oktan \psiko oHist\ o duk arna inan aV caktr. ve ayn Ceki de" !iAyokrat arn" Ricardo4dan itibaren de(eri 0retim ma iyetinden hareket e -5A0m emiC o an bir ktisatn i k ata ar o duk arna inan acaktr. Ger-ekte ise" luesnay ve +ondi ac4 eCanh o arak m0mk0n k an dC biV -imden -k mC" bi ,iyi temsi er d0Aeni 0Aerinde teme V endiren Cu episteme4nin sa tanatndan kurtu unmuC ve temsi edi en bir ihtiya- ar psiko oHisiy e do(a bir sorumV

Ke ime er ve ey er

u uk antropo oHisini" bun ar birbir erine at= yapmadan ayran baCka bir epistemo oHik d0Aen i-ine ,iri miC o unaV caktr. Uihayet sonuncu sonu-" iktisatn evrimine i iCkin o V maktadr. Ricardo" do(ann 5Ase cimri i(ini onun verim iV i(i o arak e0ste ik hep artan bir verim i ikV yorum amaV mann ,erekti(ini ,5stermektedir. /iAAat <dam ?mith4eD kadar" b0t0n iktisat- arn topra(a 5A,0 bir verim i i(in iCaV reti o arak ,5rd0k eri toprak rant" ancak tarmsa -a CmaV nn ,iderek daha Aor ve ,iderek daha aA \rantab \ ha e ,e V mesi 5 -0s0nde vardr. U0=usun kesintisiA artmasnn daha aA verim i toprak arda tarm yap masn Aor amasy a" bu yeni bu(day 0retim birim eri daha =aA a emek ,erektirmekV tedir6 bu" ya daha derin s0r0m yapmann ya daha ,eniC a aV na tohum at masnn ya da daha =aA a ,0bre ,erekmesinV den kaynak anmaktadr. demek ki" bu sonuncu ekim a anV arndaki 0retim ma iyeti" verim i ve Aen,in toprak ardaV kinden daha y0ksektir. Ete yandan" e de edi me eri -ok ,0- o an bu ,da madde eri" e(er insan (n bir b5 0m0n0n a- ktan 5 mesi istenmiyorsa" di(er toprak ardan e de ediV en erinden daha aA ,erek i de(i erdir. Ey eyse" iki veya 0keA daha aA emek Carty a e de edi miC o an ar da dahi " ,eV ne bu(day =iyat en verimsiA toprak ardaki 0retimin ma iV yeti tara=ndan be ir enecektir. /unun sonucu o arak" iC enV
D

Emek" Bayat" @i

<dam ?mith" Recherchei sur a richesse des natons" L" s. #$*"

:&:

mesi ko ay toprak ar" sahip erine bura ar y0ksek bir bede karC (nda kira ama o ana( vererek" kaAan- ar artracakV ardr. 8oprak rant c5mert bir do(ann de(i de" cimri bir topra(n sonucudur. Ete yandan" bu cimri ik her ,0n biraA daha =aA a hissedi ir ha e ,e ecektir6 nitekim" n0=us artV makta" ,iderek daha =akir toprak ar iC enmeye baC amakta" tarmsa =iyat ar ve on ar a bir ikte toprak rant ar y0kse V mektedir" tC-inin nomina 0creti de bu basknn a tnda arV tabi ir Vartma drV" -0nk0 0cretin minimum ,e-im ik harV cama ar karC amas ,erekir. =akat ,ene bu ayn nedenden 5t0r0 ree 0cret" uy,u amada iC-inin ,iyinmesi" barnmas" bes enmesi i-in ,ereken erin 0Aerine -kamaA. Qe sonu-ta" ,iriCimci erin kMr" toprak rantnn artmas ve iC-i 0cretinin sabit ka mas 5 -0s0nde d0Cecektir. Batta" e(er bir snra do(ru ,idi meseydi" sonsuAa kadar d0Cerdi6 nitekim" enV d0stri kMr ar bir noktadan sonra o kadar d0C0k o acak arV dr ki" yeni iC-i -a Ctrmak m0mk0n o mayacaktr. i ave 0cret er o maksAn" emek ,0c0 artk artamayacak" n0=us sabit eCecektir. 5nce eki eninden daha verimsiA yeni topV rak ar tarma a-mak ,erekmeyecektir6 toprak rant tavana

vuracak ve artk end0stri ,e ir eri 0Aerindeki ,e enekse basksn uy,u ayamayacak" bu ,e ir er de artk sabit eCebiV ecek erdir. nsann son u u(u be ir i o acaktr Vebediyen" yani be irsiA bir Aaman i-inV. 'aradoksa o arak" tarihin bu hareketsiA eCmesine iAin veren Cey" iktisatn i-ine Ricardo tara=ndan dahi edi en bu tarihse iktir. K asik d0C0nce ise" iktisat i-in hep a-k" hep de(iCken bir ,e ecek d0C0nmekteydi. ama =ii i durumda uAaysa tipten bir de(iCim s5A konusuydu6 Aen,in ik erin kendi erini ser,i erken" m0bade e edi irken" d0Aene ,irerV ken o uCturduk ar d0C0n0 en tab o istedi(i kadar b0y0s0n hep ayn tab o o arak ka maktayd" her unsur nispi y0AeV yinden kaybetmekte" ama yeni unsur ar a i iCkiye ,irmekV
:&3

eydi. /una karC k" a1a. y0Ay dan itibaren 8arih4in =akirV eCmesinin" tedrici ata etinin" taC aCmasnn ve ksa bir s0V re sonra da taC ,ibi hareketsiA i(inin d0C0n0 mesine iAin veren Cey" n0=usun ve 0retimin birikim i Aamandr. 8arih i e antropo oHinin karC k o arak han,i ro eri oynadk aV r ,5r0 mektedir. 8arih 9emek" 0retim" birikim ve ree maV iyet erin artmas>" ancak do(a var k ,ibi o an insann son u o mas 5 -0s0nde vardr. +insin i ke snr arnn ve bedenin do aysA ihtiya- arnn iyice uAa(ma ,iden" =akat uy,ar k arn b0t0n evrimine" en aAndan sessiAce eC ik etV meye hi- ara vermeyen son u uk. insan d0nyann merkeAiV ne yer eCtik-e" do(ay sahip enmekte mesa=e kaAandk-a" ayn Aamanda son u uk tara=ndan daha da ace eci ha e ,eV tiri mekte" 5 0m0ne daha da =aA a yak aCmaktadr. 8arih" insann kendi baC an,- snr arnn dCma -kmasna iAin vermemektedir Vsnra en y0Aeyse an am veri di(inde" ,5V r0n0C o arak ortaya -kan durum hari-V. ama e(er insann teme son u u(u e e a nacak o ursa" 8arihin antropo oHik konumunu ,iderek artan bir Ceki de dramatik eCtirdi(i" onu daha teh ike i k d( ve e(er deyim yerindeyse onu kendi o anaksA (na yak aCtrd( ,5r0 ecektir. 8arih b5yV esine u- ara temas etti(i Mnda" durmaktan" kendi ekseni 0Aerinde bir Mn titreCmekten ve ebediyen hareketsiA ka V maktan baCka bir Cey yapamaA. !akat bu durum iki tarAda meydana ,e ebi ir6 ya Aamann sonsuA u(u i-inde hep ona do(ru y0r0d0(0 Cey" sonu-ta baC an,-tan beri o du(u CeV yi onay ayan bir hareketsiA durumuna tedricen ve ,iderek vur,u u ha e ,e en bir yavaC k a kavuCmaktadr ya da buV nun tersine" o Aamana kadar s0rek i o arak o du(u Ceyi si V di(i 5 -0de sabit eCebi di(i bir a t0st o uC noktasna u aCV maktadr.

Ke ime er ve eyier

/irinci -5A0mde 9Ricardo4nun \k5t0mser i(i\ tara=nV dan temsi edi mektedir>" 8arih antropo oHik be ir eme erin
Emek" Bayat" @iS
:&D

karCsnda" bir cins b0y0k bir te a=i mekaniAmas ,ibi iC ev ,5rmektedir. hi- kuCkusuA insan (n son u u(unun i-inde barnmaktadr" ama burada poAiti= ve kabart bir bi-im o arak ,5A0kmektedir. insann" mahkbm o du(u nedreti aCmasna iAin vermektedir. /u yoksun uk her ,0n daha da artt(ndan" -a Cma daha yo(un aCmaktadr. 0retim mutV ak rakam ar a artmakta" ama onun a bir ikte ve ayn hareV ketin i-inde o mak 0Aere" 0retim ma iyet eri de y0kse mekV tedir Vyani" ayn nesnenin 0retimi i-in ,ereken emek mikV tarV. /5y ece" eme(in 0retti(i yiyecek tara=ndan 9bu artk" onu e de eden iC-inin ,das kadar bir ma iyete sahip o aV caktr> den,e enemeyen bir Mn ka-n maA o arak ,e ecekV tir. Lretim artk a-( kapatamayacaktr. /u durumda nedV ret kendi kendini snr andracaktr 9n0=usun sabit eCmeV siy e> ve emek ihtiya- ara tam uyar anacaktr 9Aen,in ik eV rin be ir i bir da( my a> son u uk ve 0retim artk" tek bir bi-im ha inde tam o arak -akCacak ardr. /0t0n i ave emek er ,ereksiA o acaktr. b0t0n n0=us =aA as yok o acakV tr. /5y ece hayat ve 5 0m y0A y0Ae" hareketsiA ve sanki her ikisi de At bir hareket tara=ndan ,0- endiri miC ,ibi" birV bir erinin tam karCsna konu muC o acak ardr. 8arih" insaV nnn son u u(unun" nihayet sa= ( i-inde ,5r0 ece(i Cu sV nr nokta4ya kadar ,5t0r0 m0C o acaktr" tarih artk" kendi kendinden ka-abi ece(i bir marHa" kendine bir ,e ecek o uCturmak 0Aere sar= edece(i bir -abaya sahip o mayacakV tr" artk ,e ecekteki insan ara sunu acak yeni toprak ar o V mayacaktr. insan" 8arihin b0y0k eroAyonunun a tnda onu kendinden ,iA eyebi ecek her Ceyden ayk anacaktr. antropo oHik -p ak (n bir miktar bu andran ve bu -pV ak (n Aamann vaat erinden 5t0r0 ska anmasna neden o an b0t0n o anak arn t0ketmiC o acaktr. bu t0kenme uAun" ama ka-n maA" ama Aor ayc yo ardan ,e-erek o aV caktr. 8arih insan" onu kendi 0Aerinde durduran Cu ,erV
:&&

-ek i(e kadar ,5t0rm0C o acaktr. kinci -5A0m 9Mar] tara=ndan temsi edi mektedir>" 8arihin antropo oHik son u uk a i iCkisinin Ci=resini ters y5nde -5Amektedir. 8arih burada ne,ati= bir ro oynamakV tadr6 nitekim" ihtiyacn bask arn vur,u u ha e ,etiren" yoksun uk ar artran" insan ar kendi erine yaCamak i-in ,erekenden ve baAen de biraA daha aAndan daha =aA asn e de edemeden" hep daha =aA a -a Cmaya ve 0retmeye AorV ayan odur. Ey esine ki" eme(in 0retimi Aaman a birikerek"

Ke ime er ve ey er

bu -a Cmay ,er-ek eCtiren erin e inden te a=isiA bir Ceki V de ka-maktadr6 bun ar" de(erin kendi erine 0cret o arak ,e en par-asndan sonsuA derece daha =aA asn 0retmekte ve b5y ece sermayeye yeniden emek satn a ma o ana( verV mektedir er. /5y ece" 8arihin var o ma koCu arnn snrnV da tuttuk arnn says s0rek i artmakta ve biAatihi bu o ,uV dan 5t0r0 bu koCu ar s0rek i daha narin ha e ,e erek" biV Aatihi varo uCu o anaksA k acak o an duruma yak aCmakV tadr ar. sermaye birikimi" =irma arn ve kapasite erin ,e iCV mesi" 0cret er 0Aerindeki s0rek i bask" 0retim =aA a (" emek piyasasn dara tmakta ve iCsiA i(i artrmaktadr ar. ?e=a et y0A0nden 5 0m0n u- anna s0r0k enen koskoca bir insan sn=" ihtiyacn" a- (n ve -a Cmann ne o du(unun -p ak deneyinden ,e-mektedir. @i(er erinin do(aya ve Cey erin kendi i(inden d0Aenine at=ettik eri Ceyde" bun ar bir tarihin sonucunu ve bir bi-ime sahip o mayan bir sonV u u(un yabanc aCmasn teChis etmeyi bi mektedir er. Cte bu nedenden 5t0r0" onu d0Ae tmek 0Aere insann 5A0n0n bu ,er-ek i(ini e e a abi ir er Vve bunu bir tek on ar yapaV bi irV. /u ancak" Cimdiye kadar cereyan etti(i ha iy e 8ariV hin ipta i veya tersine -evri mesiy e m0mk0nd0r6 artk ne ayn bi-ime" ne ayn yasa ara" ne de hatta ayn akC tarAna sahip o acak bir Aaman" iCte ancak bu ,er-ek eCti(inde baCV ayabi ecektir.
Emek" Bayat" @iS
:&)

!akat" Ricardo4nun \k5t0mser i(i\ i e Manc4m devrimV ci vaadi arasndaki a ternati=" kuCkusuA pek o kadar 5nemV i de(i dir. /5y esine bir tercih sistemi" iktisatm on ar nedV ret ve emek kavram ar boyunca ihdas etti(i ha eriy e antV ropo oHi i e 8arih i iCki erini kat etmenin iki m0mk0n bi-iV minden daha baCka bir Ceyi temsi etmemektedir. 8arih RiV cardo4ya ,5re" antropo oHik son u uk tara=ndan d0Aen eV nen ve s0rek i bir yoksun uk tara=ndan dCa vuru an oyuV (u" nihai bir hareketsiA i(e u aC ncaya kadar do durmakV tadr. Marksist okumaya ,5re ise" 8arih insan eme(inin saV hip i(inden -kararak" onun son u u(unun poAiti= bi-imini Vmaddi ,er-e(i nihayet serbest ka maktadrV e e ,e ir ha e ,etirmektedir. Ger-ek tercih erin nas da( dk ar" neden baA arnn birinci -5A0m eme tipini ve di(er erinin de ikincisini se-tik erini kanaat d0Aeyinde an amak" kuCkuV suA ko aydr. !akat bun ar" b0t0n0 itibariy e kanaat erin ince enmesi d0Aeyinde yer a an bu soruCturmaya mensup o an" t0rev =ark k ardan ibarettir er. MarksiAm" /at bi ,iV sinin derin d0Aeyinde" hi-bir ,er-ek kopuC ,etirmemiCtir. do u" sakin" rahat ve inan o sun bir Aaman i-in 9kendininV

ki> memnuniyet verici bir bi-im o arak" onu y0ce terek karC ayan 9-0nk0 ona yer a-an tam da oydu> ve onun da bunun karC (nda rahatsA etmeye ve 5Ae ik e boAmaya niyetinin o mad( 9bir parmak bi e boAmaya niyeti o maV mCtr" -0nk0 b0t0n0y e ona dayanmaktadr> bir epistemoV oHik d0Aenin i-ine" hi-bir ,0- 0k o madan yer eCmiCtir. Mar]iAm a1a. y0Ay d0C0ncesinde" tpk sudaki ba k ,ibiV dir6 yani onun dCndaki hi-bir yerde ne=es a amaA. \/urHuV va\ iktisat teori erine karC -kyorsa ve bu karC -kCn i-inde on ara karC 8arih4in k5kten bir tersine d5n0C0n0n tas a(n ortaya koyuyorsa da" bu -atCmann ve bu tas a(n o abi ir ik koCu u t0m 8arih4in e e a nmas de(i de" her arV keo oHinin yerini kesin bir Ceki de be ir eyebi ece(i ve burV
:&2

Huva ekonomisiy e devrimci ekonomiye eCanh o arak ayn tarAn 0Aerinde h0kmetmiC o an bir o ayn e e a nmasdr. /u ikisinin tartCma ar istedi(i kadar baA da ,a ara ve su y0Aeyinde baA kprt ara yo a-mC o sun6 bun ar -ocuk aV rn havuAunda kopan =rtna ardan ibarettir er. Esas o an" a1a. y0Ay n baCnda hem iktisadn tarihV se i(inin 90retim i iCki eriy e ba( ant o arak>" hem de inV san varo uCunun son u u(unun 9nedret ve emek e ba( anV t o arak> yer a d( bir bi ,i d0Aeninin Vister sonsuA yaV vaC ama" isterse k5kten tersine d5n0C o sunV o uCmuC o V masdr. 8arih" antropo oHi ve o uCun boC ukta o mas" a1a. y0Ay d0C0ncesi i-in baCat Cebeke erden birini tanmayan bir bi-ime ,5re birbir erine mensuptur ar. Erne(in" bu d0V Aenin h0maniAma arm yor,un iyi niyetini can andrma koV nusunda oynad( ro " tamam anC 0topya arn nas canV andrd( bi inmektedir. Ltopya k asik d0C0ncede" daha -ok bir k5ken d0C0 o arak iC ev ,5rmekteydi6 bunun nedeV ni" d0nyann taAe i(inin" her Ceyin komCu uk ar" kendine 5A,0 =ark k ar" do aysA eCde(er i ik eriy e kendi yerinde o aca( bir tab onun idea ser,i eniCini sa( amak Aorunda o masayd" temsi er bu i k C(n a tnda" temsi ettik erinin can " sivri ve hassas mevcudiyetinden hen0A kopart maV mC o mak Aorundayd ar. Ltopya a1a. y0Ay da" Aamann baC an,cndan -ok" sonuna i iCkindir6 bunun nedeni" bi V ,inin artk tab o tarAnn 0Aerinde de(i de diAinin" AincirV enmenin ve o uCun 0Aerinde meydana ,etiri iyor o masV dr6 vaat edi en ,0nbatmy a bir ikte -5A0 menin ,5 ,esi d0Ct0(0nde" 8arihin yavaC eroAyonu veya Ciddeti" taC aCV mC hareketsiA i(i i-inde" insann antropo oHik ,er-e(ini dV Ca sarktacakur. takvim erin Aaman s0rebi ir. bu Aaman boCa mC ,ibi o acaktr" -0nk0 tarihse ik insann 5A0y e

Kdmehr ve ey er

tam -akCmC o acaktr. I uCun akC" b0t0n dram" unutma" yabanc aCma kaynak ary a bir ikte antropo oHik bir son uV
Emek" Bayat" @i
:&$

u(un i-ine hapsedi miC o acaktr. bu son u uk da bu akV Cn i-inde" aCkn k dCa vurumunu bu maktadr. ?on u uk kendini ,er-ek i(iy e bir ikte Aaman4m i-inde tes im etV mektedir ve b5y ece Aaman son u o maktadr. 8arihin sonu konusundaki b0y0k d0C" tpk k5ken ere i iCkin d0C0n tasV ni=-i d0C0nce erin 0topyas o mas ,ibi" be i d0C0nce erin 0topyasdr. /u d0Aen uAun s0re Aor ayc o muCtur. ve a1a. y0AyV n sonunda UietAsche onu tutuCturarak" son bir keA par V datmCtr. [aman arn sonunu" onu 8anrnn 5 0m0 ve soV nuncu insann baCboC do aCmas ha ine ,etirmek i-in yeV niden e e a mCtr. antropo oHik son u u(u da yeniden e e a mCtr" ama 0stinsann devasa s-rayCn ortaya -karmak i-in" 8arihin s0rek i b0y0k Aincirini de yeniden e e a mCV tr" ama onu ,eri d5n0C0n sonsuA u(unun i-inde e(mek i-in. 8anrnn 5 0m0" 0stinsann ka-n maA (" b0y0k yV n vaadi ve dehCeti" b0t0n bun ar a1a. y0Ay d0C0ncesiV nin i-inde d0Aene ,iren ve onun arkeo oHik Cebekesini meydana ,etiren unsur ar tara=ndan istedi(i kadar terimi terimine yeniden e e a nsn ar" kemik eCmiC ka nt ary a resmettik eri ,arip ve be ki de o anaksA -ehre erin b0t0n bu sabit bi-im erini bu y0Aden tutuCturmaktan ,eri ka maV maktadr ar. ve sonuncu yan,n m can andrd(" yoksa Ca=a( m iCaret etti(i hen0A bi inmeyen bir C(n i-inde" herha de -a(daC d0C0ncenin mekMn o acak yerin a- d( ,5r0 mektedir. @iya ektik i e antropo oHinin karma vaat eV rini yaratmamAdan 5nce" yan,n biAim i-in her ha 0 kMrV da UietAsche -karmCtr. 111. +PQ1ER ;ussieu" bir y5ntem kadar sadk ve bir sistem kadar sa( am bir sn= andrma kurma tasars i-inde" tpk ?mith4in CeyV
3&0

erin do(a =iyatn eCde(er i ik erin iC eyiCi i-inde ihdas etV mek 0Aere eme(in sabit de(erini ku anmC o mas ,ibi" kaV rakter erin ba(m ( kura n icat etmiCtir. Qe tpk RicarV do4nun eme(i 5 -0 o ma y0k0nden aAat ederek" onu b0t0n m0bade e erin 5tesinde" 0retimin ,ene bi-im erinin i-ine soktu(u ,ibi +uvier de& karakter erin ba(m (n taksiV nomik iC evinden kurtararak" onu b0t0n muhteme tasni=V erin 5tesinde" can var k arn -eCit i 5r,0t enme d0A emV erinin i-ine sokmuCtur. Yap ar birbir erine ba(m ha e ,etiren i- ba(" artk ya nAca sk k ar d0Aeyinde yer a maV makta" biAatihi kore asyon arn teme i ha ine ,e mektedir.

Ke ime er ve `ey tr

Geo==roy ?aintVBi aire bu kaymay ve tersine d5n0C0 Cu CeV ki de an atmaktadr6 \Er,0t enme... bir-ok bi-im a abi en soyut bir var k ha ine ,e miCtir.\) +an var k ar a an bu kavramn ve o Aamana kadar do(a tarihin -er-eve enmesi 9t0r er" cins er" birey er" yap ar" or,an ar> boyunca ortaya -kabi en her Ceyin -evresinde d5nmektedir. bakCa sunu V muC o an her Cey" artk yeni bir varo uC tarA kaAanmaktaV dr. Qe i k srada" bakCn birey erin beden erinde do aCtV (nda ek em eCtirebi di(i ve or,an ar deni en Cu unsur ar veya Cu ayr unsur ,rup ar yer a maktadr. Ir,an" k asikV erin -5A0m emesinde" hem yapsy a hem de iC eviy e taV nm anmaktayd. ya oynad( ro e ,5re 95rne(in 0reme> ya da mor=o oHik de(iCken erinden hareket e 9bi-im" b0y0kV 0k" d0Aen ve say> t0ketici bir Ceki de okunabi en" iki ,iV riC i bir sistem ,ibiydi6 bu iki Ci=re -5Ame bi-imi tamamen 5rt0C0yordu" ama birbir erine naAaran ba(msA ka yor arV d Vbirincisi yarar an abi ir4i" ikincisi be ir enebi ir4i bi diriV
& +u5ier 0Aerinde dikkat -ekici bir ince eme6 @audin" Lrs + asses Aoo o,iTues" 4aris, #$:*. Kars., +/. +ahn. La Qie et Qoeuvre d4E GeoHHroy ?aintB0aire" s. #:2" 'aris" #$&%.
Emek" Bayat" @i :)#

yorduV. +uvier iCte bu d0Aeni a t0st etmiCtir. uyar anma post0 asm o du(u kadar" ba(msA k postu asn da ka dV rarak" iC evi or,ana naAaran taCkn ha e ,etirmiC Vhem de ,eniC 5 -ekteV ve or,ann d0Aenini iC evin h0k0mran (na ba(m k mCtr. Ir,ann bireyse i(ini de(i se bi e" en aAndan ba(msA (n ipta etmektedir6 \5nem i bir or,anV daki her Ceyin 5nem i o du(una\ inanmak hatadr. dikkati \or,an arn kendi erinden -ok iC ev ere\ y5ne tmek ,ereV kir.2 or,an ar de(iCken eriy e a-k amadan 5nce" on ar sa( adk ar iC eve ,5t0rmek ,erekir. Ete yandan" bu iC evV er nispeten aA saydadr ar6 so unum" sindirim" do aCm" hareket... Ey esine ki" yap arn ,5Ae ,5r0n0r -eCit i i(i arV tk bir de(iCken er tab osunun arkasnda de(i de" ama- aV rn =ark bi-im erde ,er-ek eCtirebi en b0y0k iC evse biV rim erin arkasnda su y0A0ne -kmaktadr6 \b0t0n hayvanV ardaki her or,an t0r0nde ortak o an ar -ok aA bir Ceye inV dir,enmekte ve bun ar -o(u Aaman birbir erine ya nAca" meydana ,etirdik eri sonu- ar a benAemektedir er. /u duV rum 5Ae ik e" -eCit i sn= arda" ara arnda hi-bir yapsa benAer ik o amayacak kadar =ark or,an ar a yap an so uV num iC evi konusunda -arpc o maktadr\. @emek ki" orV ,an iC ev e o an i iCki i-inde e e a nd(nda" hi- de \5AdeC\ unsur arn o mad( yerde \benAer ik er\in ortaya -kt(

,5r0 mektedir. benAer ik" iC evin aCikMr ,5r0 emeA i(ine ,e-iC tara=ndan o uCturu maktadr. ?o un,a- arn ve ci(erV erin sonu-ta baA bi-im" b0y0k 0k" say de(iCken erine orV tak o arak sahip o ma arnn pek bir 5nemi yoktur6 bun ar birbir erine benAemektedir" -0nk0 Cu var o mayan" soyut" hakiki o mayan" e e ,e meA" tasvir edi ebi ir hi-bir sn=ta mevcut o mayan" ama ,ene de hayvan ar M eminin b0t0V n0nde mevcut o an ve ,ene o arak so umaya yarayan or,aV nn iki -eCididir er. /5y ece can arn -5A0m enmesinde.
2

:)%

G. +uvier" Le-crns d4<natomie +omparte" s. &:&3" c. #.

Ke ime er ve pe

<ristote es tipi kyas ar yeniden ihya edi miC o maktadr6 so un,a- ar su i-indeki so unum i-in ne ise" ci(er erde haV va i-indeki so unum i-in odur. /u cins ba( ant ar k asik -a(da kuCkusuA bi inmekteydi er" =akat bun ar ya nAca iCV ev erin be ir enmesine yaramaktayd. bun ar" -o(a mekMV nnda Cey erin d0Aeninin kuru mas i-in ku an mamakV tayd. +uvier4den itibaren" u aC acak sonucun a , anamaA bi-imi o arak tanm anan iC ev" sabit arac terim o arak hiAV met edecek ve en u=ak bir ,5r0n0r 5AdeC ikten yoksun unV sur b0t0n erini birbirine ek emeye iAin verecektir. K asik bakC i-in ya nAca" 5AdeC ik er e -akCan basit ve sa= =ark V k o an Cey" sanki onu ,iA ice destek eyen iC evse t0rdeCV ik erden hareket e d0Aene ,irmek ve d0C0n0 mek AorunV dadr. @o(a 8arih" ancak <yn ve /aCka tek bir mekMna mensup o duk arnda vardr. biyo oHi ,ibi bir Cey" bu d0AV em bir i(i boAu maya ve =ark k ar" ondan daha derin ve adeta daha ciddi bir Aemin 0Aerinde ortaya -kmaya baC aV dk arnda m0mk0n ha e ,e mektedir.$ C eve yap an bu at=" 5AdeC ik er d0A emiy e =ark kV ar d0A emi arasndaki bu temas kopuk u(u" ortaya yeni i iCki er -karmaktadr6 bir arada var o ma" i- hiyerarCi" 5rV ,0t enme d0A emine ba(m k i iCki eri. /ir arada var o ma" bir or,ann veya bir or,an ar sisteminin bir can da var o V masnn" ancak be i bir do(adan ve bi-imden baCka bir orV ,ann veya baCka bir sistemin de var o masy a m0mk0n o V du(unu iCaret etmektedir6 \/ir hayvann b0t0n or,an ar" b0t0n ksm ar birbir eriy e ba( ant o an ve birbir erine etki eden ve tepki veren tek bir sistem meydana ,etirir er. ve bun ardan birinde" di(er hepsinde birden benAer de(iV m ere yo a-mayan bir de(iCim o amaA.\ #* ?indirim sisteV minin i-inde" diC erin bi-imi 9ister kesici ister -i(neyici o V
a,e" s. :3:D I" =.uvier Rapport historiTue sur 4ttat dei sciences nature es" s. ::*.

Emek" Bayat" @iS

:):

Cun ar>" \bes enme sisteminin uAun u(u" kvrm ar" ,eniCV eme eri\ i e ayn Mnda de(iCir. veya" =ark sistem erin bir

arada var o ma arna i iCkin bir 5rnek vermek 0Aere" sindiV rim or,an ar ko ve bacak mor=o oHisinden 9ve 5Ae ik e de trnak arn bi-iminden> ba(msA o arak de(iCmeA er6 penV -e veya toynak o masna Vyani hayvann ,dasn kavrayp" par-a ayabi mesineV ,5re" bes enme kana " \-5A0c0 i- sV v ar\" diC erin bi-imi ayn o mayacaktr.## /un ar" ayn d0V Aeydeki unsur ar arasnda" iC evse ,erek er tara=ndan kuV ru muC o an bir arada o ma i iCki eri yaratan yan amasna kore asyon ardr6 mademki hayvan bes enmek Aorundadr" o ha de avn do(as ve yaka anma bi-imi" -i(neme ve sinV dirim sistem erine yabanc ka amaA ar 9ve tersi>. <ncak ,ene de" hiyerarCik tabaka aCma ar vardr. K aV sik d0C0ncenin" en 5nem i or,an arn ya nAca taksnomik etkin ik erini e e a mak kasty a" on arn ayrca k arn naV s askya a d( bi inmektedir. imdi artk ba(msA de(iCV ken er de(i de" birbir erine h0kmeden sistem er e e a ndV (ndan" karC k 5nem sorunu yeniden ortaya -kmC o V maktadr. /5y ece" meme i erin bes enme kana ya nAca y0r0me ve tutma or,an ary a muhteme bir bir ikte de(iCV me i iCkisi i-inde o mayp" 0reme tarA tara=ndan" en aAnV dan ksmen" be ir enmektedir. Uitekim" 0reme sistemi doV (urma bi-imi a tnda" ya nAca ona do aysA o arak ba( unsur ar ,erektirmemekte" ayn Aamanda s0t 0reten orV ,an arn var (n" dudak arn" et i bir di in mevcudiyetini de ta ep etmektedir. 5te yandan" kann scak ve ka bin -i=t odak o masn da h0kme ba( amaktadr"#% Ir,aniAma aV rn -5A0m enmesi ve on arn arasnda benAer ik er ve =arkV k ar o uCturma o ana(" cinsten cinse de(iCebi en unsurV
## G. +uvier" Le-ons.... s. DD. #% G. +uvier" ?econd memoire sur es animau] d san, b anc Ma,asin mcydopiV d^Tue" 11" s. 33#. :)3 Ke ime er ve ey er

arn de(i de" can arda ,ene o arak birbir eriy e ba( ant ha inde bu unan iC ev erin tab osunun saptanmC o du(uV nu varsaymaktadr6 artk m0mk0n de(iCim erin -ok,eni de(i de" 5nem i ik erin hiyerarCik piramiti s5A konusudur. +uvier 5nce" varo uC iC ev erinin i iCki iC ev erinden 5nce ,e di(ini d0C0nm0Ct0r 9\-0nk0 hayvan 5nce vardr" sonra hisseder ve hareket eder\>6 demek ki" 0retim ve do aCmn 5nce be i sayda or,an be ir emek durumunda o duk arV na di(er erinin d0Aeninin de bun ara tabi o mak Aorunda o du(unu d0C0nmekteydi. bu 5nce be ir enen or,an ar baV Cat karakter eri" di(er eri de ikinci karakter eri o uCturaV cak ard.#: @aha sonra" do aCm sindirime tabi k mCtr" -0nk0 sindirim b0t0n hayvan arda varken 9po ipin v0cuV du" b0t0n0 itibariy e bir cins sindirim sisteminden baCka

bir Cey de(i dir>" kan ve damar ar \ancak 0st hayvan arda bu unmakta ve sonuncu sn= ara do(ru kaybo maktadrV ar.\#3 @aha da sonra" sinir sistemi 9omuri ik o sun veya o V masn> ona b0t0n or,anik d0Aen erin be ir eyicisi o arak ,5A0km0Ct0r6 \/u 9sistem> sonu-ta hayvann her Ceyidir6 di(er sistem er ya nAca ona hiAmet etmek ve onu destekV emek i-in vardr ar.\#D /ir iC evin di(er eri 0Aerindeki bu 5nce i(i" or,aniAmaV nn ,5r0 ebi ir d0Aen eri itibariy e bir pRcm4a uymasn ,eV rektirmektedir. /5y esine bir p an" esas iC ev erin sa tanatV n ,arantiye a makta ve daha aA baCat iC eyiC eri sa( ayan or,an ar oraya ba( amaktadr 9ama daha b0y0k bir serV best ik derecesiy e>. /u p an" hiyerarCik i ke o arak" 5nceV ik i iC ev eri tanm amakta" ona kendini ,er-ek eCtirme o ana( veren anatomik unsur arn da(tmn yapmakta ve on ar v0cudun ayrca k yer erine yer eCtirmektedir6 5rV

#: a,e" s. 33#. #3 +uvier" Le-ons..." c. 111" s. 3D. #D G. +uvier" ?ur unnouveau mpprochement d etab ir" <nna es de Museum" c" a1a" s. )&.
Emek" Bayat" @i
:)D

ne(in" Ek em i er4in ,eniC ,rubunun i-inde" /5cek er sn= i er eme iC ev erinin ve hareket or,an arnn 5nce ik i 5neV mini a-k etmektedir er. buna karC k di(er 0- sn=ta 0ste -kan ar" hayati iC ev er o maktadr.#& Er,0t enme p an" daha aA baCat or,an ar 0Aerinde uy,u ad( b5 ,ese deneV timde bu den i be ir eyici bir ro oynamamaktadr. bu p an" merkeAden uAak aC dk-a bir bakma daha 5A,r 0k-0 haV e ,e erek" bi-im veya muhteme ku anm de(iCim erine" boAu masna" =ark aCma arna iAin vermektedir. /u p an" daha esnek ve di(er be ir eme bi-im erine karC daha ,e-irV ,en ha e ,e mektedir. Meme i erde bu durumu" i er eme sistemine i iCkin o arak =ark etmek ko aydr. @5rt bacak 9veya ko > 5r,0t enme p an i-inde yer a maktadr" ama bu ya nAca ikinci karakter d0A eminde o maktadr. demek ki bun ar as a ipta edi memiC erdir" ne namevcuttur ar ne de ikame edi miC erdir" ama \tpk yarasnn kanat arnda veV ya =okun 5n y0A,e- erinde o du(u ,ibi" baAen maske enV miC erdir\. hatta bun arn \ba ina arn ,5(0s y0A,e- erinde o du(u ,ibi" ku anm arnn do(asnn\ boAu du(u da o V maktadr. .. \@o(a bir ko u y0A,e- yapmCtr. kinci karakV ter erin ,iA enme bi-im erinde her Aaman bir cins sabit i(in o du(unu ,5r0yorsunuA.\#) +ins erin nas hem benAeCeV bi dik erini 9t0r er" sn= ar ve +uvier4nin da anma ar adm verdi(i ,rup ar o uCturmak 0Aere> hem de =ark aCabi dikV eri ,5r0 mektedir. In ar birbir erine yak aCtran" be ir i

saydaki -akCtr abi en unsur de(i de" bir cins 5AdeC ik oca(dr. bu oca( ,5r0 ebi ir a an ar ha inde -5A0m emek m0mk0nd0r" -0nk0 iC ev erin karC k 5nem erini tanmV amaktadr. or,an ar 5AdeC ik erin bu a , anamaA ka binV den itibaren d0Aene ,irmektedir er ve ondan uAak aCtk aV r 5 -0de esnek ik eri" de(iCme o anak ar" ayrc karakterV
#& a,e. #) +uvier" ?econd...

:)&

er artmaktadr. Bayvan cins eri dC -evrede =ark aCmakV ta" merkeAde benAeCmektedir er. u aC amaA on ar bir eCV tirmekte" aCikMr on ar da(tmaktadr. Bayat ar i-in esas o ann cephesinde ,ene eCmekte" daha ek enti o ann cepV hesinde 5A,0n eCmektedir er. @aha ,eniC ,rup ara u aC V mak istendik-e" or,aniAma yok u(unun i-ine" aA ,5r0 ebiV ene do(ru" a , anabi irden ka-an Cu boyuta daha =aA a da mak ,erekmektedir. bireyse ik daha =aA a kuCat mak istendik-e" o kadar y0Aeye -kmak ve C(n temas etti(i biV -im erin ,5r0 ebi ir ik eri i-inde par dama arna iAin verV mek ,erekmektedir. -0nk0 -o(u uk ,5r0 mekte ve bir ik sak anmaktadr. Ksacas" can t0r er birey erin ve cins eV rin kaynaCmasndan \ka-maktadr ar\" ancak yaCadk ar i-in ve ,iA edik eri Cey erden hareket e sn= andr abi ir er. /0t0n bun arn k asik ta]inomia4ya naAaran ortaya -V kard( devasa a t0st o uC 5 -0 mektedir. K asik d0C0nce kendini tamamen" di ve bakC tara=ndan tek bir so ukta kat edi en d5rt tasvir de(iCkeninden 9bi-im er" say" d0Aen" b0y0k 0k> hareket e inCa etmekteydi. ve ,5r0 ebi irin bu ser,i eniCinin i-inde" hayat bir b5 0m emenin Vbasit bir sV n= andrc snrV sonucu o arak ortaya -kmaktayd. +uviV er4den itibaren" bir sn= andrmann dC o abi ir i(ini a , aV namaA ve tamamen iC evse o arak sahip o duk arnn i-inV de kuran hayattr. /0y0k d0Aen tabakasnn 0st0nde artk yaCayabi en erin sn= de(i de hayatn derin ik erinden" bakCa en uAak noktadan ,e en sn= andrma o abi ir i(i vardr. +an var k" do(a sn= andrmann bir yer eCim yeV riydi. sn= andr abi ir o ma o ,usu Cimdi can nn bir 5Ae i(idir. /5y ece" ,ene bir tcucinomia tasars yok o makV tadr. b5y ece" en basitten ve en cansAdan en can ya ve en karmaC(a do(ru ,idecek b0y0k bir do(a d0Aeni a-m ama o abi ir i(i yok o maktadr. b5y ece " ,ene bir do(abi imiV nin Aemini ve teme i ,ibi o an d0Aenin araCtr mas ortaV
Emek. Bayat" @i
:))

Ke ime er Q= ey er

dan ka kmaktadr. /5y ece \do(a\ yok o maktadr Vdo(aV nn k asik -a(n t0m0 boyunca" 5nce ik e \tema\" \=ikir\" bi ,inin sonsuA kayna( o arak de(i de" d0Aene soku abi ir

5AdeC ik er i e =ark k arn t0rdeC mekMn o arak var o duV (unun an aC mas ha indeV. /u mekMn Cimdi -5A0 m0Ct0r ve ka n (nn i-inde a- mC ,ibidir. Pnsur arnn birbir erine karC ayrc de(eV re sahip o duk ar bir ,5r0 ebi ir ik ve d0Aen mekMnnn yerine" iki terimi ayn d0Aeyde o mayan bir At k ar diAisi vardr6 bir yanda" bedenin y0Aeyinde ,5r0 ebi en ve kendiV erim do aysA a ,ya m0daha e o maksAn tes im eden ikinci or,an ar ve 5te yanda" esas" merkeAi" ,iA i o an ve ancak teCrih yaparak 9bedeni par-a ayarak>" yani ikinci orV ,an arn renk i Aar=m maddi o arak yok ederek u aC abi en birinci or,an ar vardr. /undan daha derin o mak 0Aere" mekMnsa " sa( am" do ay veya do aysA o arak ,5r0 ebi en ,ene or,an ar a kendi erini a ,ya tes im etmeyen" ama a V , anan Cey erin d0Aenine sanki yukardan h0kmeden iCV ev er arasndaki At k vardr. ?on o arak da" imitte 5AdeCV ik er i e =ark k ar arasndaki At k vardr6 bun ar artk ayn kumaCtan de(i erdir. kendi erini artk birbir erine naV Aaran t0rdeC bir p ann 0Aerinde kurmamaktadr ar. =akat =ark k ar y0Aeyde -o(a rken" derin ikte yok o makta" birbir erine karCmakta" birbir erine ba( anmaktadr ar. ve -o(u un adeta s0rek i bir da(tma ey emiy e t0retiyora benV Aedi(i" esrar ve ,5r0 meA b0y0k odak birimine yak aCV maktadr ar. Bayat artk" mekanikten aA veya -ok kesin bir Ceki de ayr abi en Cey de(i dir. hayat can ar arasndaki b0t0n m0mk0n ayrm arn 0Aerinde teme endik eri CeyV dir. a1a. y0Ay n baCnda hayatiyet-i tema arn yeniden can anma ary a" =ikir er ve bi im er krono oHisi i-inde iCaV ret edi en" iCte hayatn taksinomik kavranCndan sentetik kavranCna o an bu ,e-iCtir. <rkeo oHi a-sndan bu anda
:)2

ihdas edi en Cey" bir biyo oHi4nin o abi ir ik koCu ardr. @o(a tarihin mekMnn -5Aen bu At aCma diAisinin her ha b kMrda b0y0k a(r k taCyan sonu- ar o muCtur. Py,u ama a-sndan" birbirini destek eyen ve birbirine ekV enen iki ba( ant tekni(in ortaya -kmas s5A konusudur. /u teknik erden birincisi" karC aCtrma anatomi tara=nV dan meydana ,etiri miCtir6 bu disip in" bir tara=ndan orV ,an ar kap ayan Aar ar ve kabuk ar ve di(er tara=ndan da" sonsuA k0-0(0n adeta,5r0 meA (i tara=ndan snr andrV an i- bir mekMn ortaya -karmCtr. Z0nk0 karC aCtrma anatomi" k asik -a(da uy,u anan tasviri teknik erin basit bir dern eCtr mesinden ibaret de(i dir. a tta ka an tara= daha iyi ve daha yakndan ,5rmek e yetinmemektedir. ne ,5r0 ebi ir karakter erinki ne de mikroskopik unsur arnki

Ke ime er ve

o an bir mekMn ihdas etmektedir.#2 /urada or,an arn karV C k d0Aen erini" kore asyon arn" bir iC evin baC ca moV ment erinin birbir erine naAaran -5A0 me" uAaysa aCma" d0Aene ,irme bi-im erini ortaya koymaktadr. Qe b5y ece" b0t0nse or,aniAma ar kat ederken" karCsnda =ark k aV rn kaynaCmasn ,5ren basit bakCa At o arak anatomi" beV den eri ,er-ekten b5 0m ere ayrarak" on ar ayr parse ere b5 erek" on ar mekMn i-inde par-a ayarak" aksi o sayd ,5V r0 meA o arak ka acak o an b0y0k benAer ik eri a-(a -karmaktadr. ,5r0 en b0y0k da( m arn a tnda ,iA i o an bir ik eri yeniden o uCturmaktadr. GeniC taksinomik birim erin o uCturu mas 9sn= ar ve M em er>" aQ11. ve aQ111. y0Ay arda di se bir b5 0m eme sorunuydu6 ,ene ve teme i o an bir ad bu mak ,erekmekteydi. Cimdi ise anatoV mik bir ek em eCme -5A0 mesi s5A konusudur. baCat iC evse sistemi soyut amak ,erekmektedir. b0y0k can ai e erinin o uCturu masna iAin verecek o an ar" anatominin hakiki
#2 +uvier ve anatomopato oHist erdekinin ayn o an bu mikroskobun reddi konusunda /kA. 1.e-ons..." c Q" s. #2* ve Le Re,ne anima " c. 1" s. aaQ111
Emek" Baya " @i
:)$

pay aCm ardr. kinci teknik anatomiye dayanmaktadr 9-0nk0 onun sonucudur>. ama onun a At aCmaktadr 9-0nk0 ona karC ba(Ck o unmasna iAin vermektedir>. bu teknik" y0Aeyse " 5y eyse ,5r0 ebi ir unsur ar a" bedenin derin ik erinde yer a an di(er eri arasnda iCaret etme ba( ant ar kuru masna i iCkindir. /unun an am" or,aniAma i-indeki dayanCma yasas sayesinde" herhan,i bir -evrese ve ek enti or,ann" daha esas bir or,anda han,i yapy ,erektirdi(inin bi ineV bi ece(idir. b5y ece" \her ikisi de hayvann ayr maA par-aV ar o an dC bi-im er e i- bi-im er arasnda ba( ant kurV mak\ meCrudur.#$ Erne(in" b5cek erdeki anten erin d0AeV ninin ayrca bir de(eri yoktur" -0nk0 bun ar hi-bir b0y0k i- or,aniAmay a kore asyon ha inde de(i erdir. buna karCV k" a t-enenin yaps" onun benAer ik erine ve =ark k arV na ,5re da( mnn yap masnda baCat bir ro oynayabi ir. -0nk0 bu yap bes enmeye" sindirime ve buradan da" hayV vann esas iC ev erine ba( dr6 \-i(neme or,an ar bes enV me or,an ary a" buna ba( o arak yaCama bi-iminin t0V m0y e ve buna ba( o arak da" 5r,0t enmenin t0m0y e i iCV ki ha inde o ma dr ar.\%* Ger-e(i s5y emek ,erekirse" bu ,5ster,e er tekni(i" Aorun u o arak ,5r0 ebi ir dC -evreden or,anik i-se i,in ,eri i(ine do(ru ,itmemektedir6 bedenin herhan,i bir noktasndan herhan,i baCka bir noktasna ,iV den ,erekir i ik Cebeke eri kuru abi ir6 b5y ece baA durumV arda" tek bir unsur" bir or,aniAmann ,ene mimarisini

yanstmak i-in yeter i o abi ir. bir hayvan b0t0n0 itibariyV e \tek bir kemikten" tek bir kemik par-asndan\ tanmak m0mk0n o abi ir6 \bu y5ntem" hayvan =osi eri 0Aerinde -ok i ,i -ekici sonu- ar vermiCtir.\%# !osi aQ111. y0Ay d0V
#$ G. +uvier" Le Re,ne anima disLhue d4apres son or,anisation" c. #" s a1Q. %* G. +uvier" Le tre d Bartmann" karC. @audin" a,e " s %*" n. #. %# G. +uvier" Rappon..." s. :%$V::*. :2* Ke ime er ve `ey^er

C0ncesi i-in" bu,0nk0 bi-im erin bir 5nbe irtisi iken ve b5y ece Aamann b0y0k s0rek i i(ini iCaret ediyorken" bunV dan sonra ,er-ekten ait o du(u bi-imin iCareti o acaktr. <natomi ya nAca 5AdeC ik erin tab o tipinden ve t0rdeC mekMnn kurmak a ka mamC" ayn Aamanda Aamann varV say an s0rek i i(ini de par-a amCtr. /unun an am" +uvier4nin -5A0m eme erinin teorik a-dan" do(a s0rek i ik er ve s0reksiA ik er reHimini tamaV men yeniden o uCturdu(udur. Uitekim karC aCtrma anaV tomi" can ar M eminde" birbir erinden tamamen ayr iki s0rek i ik bi-iminin ihdas edi mesine o anak vermektedir. /un ardan birincisi" cins erin -o(unda bu unan b0y0k iCV ev ere 9so unum" sindirim" do aCm" 0reme" hareket...> i iCkindir6 insandan bitki bi-im i hayvana varana kadar" b0V t0n can ara aAa an bir karmaCk k ska asna ,5re da(t aV bi ecek ,eniC bir benAer ik ihdas etmektedir. 0st cins erde b0t0n iC ev er mevcuttur" sonra bun arn birer birer yok o V duk ar ,5r0 mektedir ve sonunda da bitki bi-im i hayvanV da \do aCm merkeAi" sinir" duyu merkeAi yoktur. her nokV ta emme yo uy a bes eniyora benAemektedir.\ %% !akat esas iC ev erin kst says nedeniy e basit bir mevcudiyet er ve namevcudiyet er tab osu meydana ,etiren bu s0rek i ik" AaV y=tr" nispeten ,evCektir6 or,an arn aA veya -ok ,e iCmiCV ik erine ba( dr. @i(er s0rek i ik daha skdr6 or,an arn aA veya -ok m0kemme eCmiC o ma arna ba( dr. <ma bundan hareket e" ancak snr diAi er" -abucak kesintiye u(rayan ve bir de 0ste ik birbir erine =ark yer erde do aV nan b5 ,ese s0rek i ik er kuru abi ir6 bunun nedeni" -eCitV i cins erde \or,an arn hepsinin ayn boAu ma d0Aenini iAV ememesidir6 biri kendi cinsinden en y0ksek m0kemme ik derecesindedir" baCka biri =ark bir cinste bu dereceye u aV
%% G +uvier" 8ab eau iPmcntart" s. & vd. %: +uvier" Le-om ." #" s. D$. Emek" Bayat" @i
%:

:2#

Camamaktadr.\ @emek ki karCmAda" snr ve ksmi" cins erden -ok Cu veya bu or,ana ba( anan \mikrodiAi er\ deni ebi ecek Cey er e. di(er u-ta" s0reksiA" ,evCek ve biAV Aat or,aniAma arn kendinden -ok iC ev erin b0y0k teme sici ine ba( anan \makrodiAi er\ bu unmaktadr.

/u ne -akCan" ne de birbirine uyar anan iki s0rek i iV (in arasnda" b0y0k s0reksiA kit e erin da( dk ar ,5r0 V mektedir. /un ar =ark 5r,0t enme p an arna uymakta" ayV n iC ev er -eCit i hiyerarCi ere ,5re d0Aene ,irmekte ve =ark tip erde or,an ar tara=ndan ,er-ek eCtiri mektedirV er. Erne(in" ahtapotta \ba k arda yerine ,etiri en b0t0n iC ev eri\ bu mak ko aydr. \ama bun arn arasnda hi-bir benAer ik" hi-bir d0Aen eme benAeCmesi yoktur.\%3 Ey eyV se" bu ,rup arn her birini kendi i-inde -5A0m emek" bir ,rubu baCka birine ba( ayabi ecek benAer ik erin dar hattV nn de(i de" onu kendi 0Aerinde sk aCtran ,0- 0 tutar V ( e e a mak ,erekir6 kam krmA o an her hayvann Vve bu neden e 5Aerk bir p ana mensupturV her Aaman kemik i bir ka=aya" bir omur,aya" ko ve bacak ara 9y an ar hari->" atar ve top ardamar ara" bir karaci(ere" bir pankreasa" bir da aV (a" b5brek ere sahip o du(u ortaya konu acaktr. %D ImurV ,a ar ve omur,asA ar tamamen soyut anmC a an ar meyV dana ,etirmektedir er. bu a an arn arasnda" bir y5ne veya di(erine ,e-iCi sa( ayan arac bi-im er bu mak m0mk0n de(i dir6 \Imur,a hayvan ar ve omur,asA ar nas d0AenV enir erse d0Aen ensin er" bu iki b0y0k sn=tan birinin soV nunda" ne de di(erinin baCnda bun arn ikisi arasnda ba( kurabi ecek kadar birbirine benAeyen iki hayvan bu unaV mayacaktr.\%& @emek ki" da anma ar teorisinin" ,e enekV se sn= andrma ara ek bir taksinomik -er-eve katmad(
%3 +uvier" Memoire sur a cdpha opodes" s. 3%3:" #2#). %D +uvier" 8ab eau i tmentant d4his oire naturePe. s. 232D. %& +uvier" Le-ons .." 1" &* :2% Ke ime er ve ey er

,5r0 mektedir. bu teori" yeni bir 5AdeC ik er ve =ark k ar mekMnnn o uCturu masna ba( dr. /u mekMn" 5Ase bir s0rek i ikten yoksundur. /u mekMn kendini" daha iCin baV Cnda par-a anmC o arak bu maktadr. /u mekMn" baAen birbir erinden uAak aCan" baAen de kesiCen hat ar tara=nV dan kat edi mektedir. Ey eyse" onun ,ene bi-imini be ir eV yebi mek i-in aQ111. y0Ay da /onnet4den Lamarck4a kadarV ki ,e enekse s0rek i ska ann im,esinin yerine" bir CmaV nn veya daha do(rusu" -ok sayda Cnn oradan itibaren yay dk ar bir merkeA er b0t0n0n0n im,esini ikame etV mek ,erekir. b5y ece her var ( \5r,0t 0 do(ay meydana ,etiren bu muaAAam Cebekenin i-ine\ yer eCtirmek m0mV k0n o acaktr" ... =akat" on veya yirmi tane Cm" bu say aV mayacak kadar -ok i iCkiyi i=ade etmeye yetmeyecektir.\ %) I srada den,esini kaybederek devri en" t0m k asik =ark k deneyi" ve onun a bir ikte" var k i e do(a arasnV daki i iCkidir. !ark k aQ11. ve aQ111. y0Ay arda cins eri

birbir erine ba( ama ve b5y ece" var (n u- ar arasndaki a-k ( do durma iC evine sahipti. \hat ar askya a ma\ roV 0 oynamaktayd6 m0mk0n o du(unca snr ve inceydi. en dar -er-evenin i-inde barnmaktayd. her Aaman b5 0V nebi ir nite ikteydi ve hatta a , ama eCi(inin a tna d0CebiV irdi. +uvier4den itibaren bunun tersine kendini -o(a tmC" -eCit i bi-im eri kendine ek emiC" onu b0t0n di(er erinden -eCit i eCan Ceki erde soyut ayan or,aniAma boyunca daV ( mC ve yank anmCtr. bunun nedeni" var k ar birbirine ba( amak 0Aere" on arn ara arndaki a ana yer eCmemiC o V masdr. or,aniAmann kendi kendiy e dayanCma i-inde o mas ve hayatta ka abi mesi i-in" onun a i iCki ha inde iCV ev ,5rmektedir. var k arn arasndaki a an" ardCk 5nceV ik er e do durmamaktadr. b0y0k uyar anabi ir tip erini soyut anmChk ar i-inde tanm amak 0Aere" kendi kendini
%) +uvier" Bistoire des poissons" s D&$" 1" 'aris" #2%2. Emek" Bayat" @i :2:

derin eCtirerek" bu ara a an oymaktadr. a1a. y0Ay n doV (as" can o mas 5 -0s0nde s0reksiAdir. < t0st o uCun b0y0k 0(0 5 -0 mektedir. k asik -a(da" do(a var k ar s0rek i bir b0t0n meydana ,etirmekteydi er" -0nk0 var kt ar ve yay ma arnn kesintiye u(ramasnn nedeni yoktu. Qar ( kendi kendinden ayran Ceyi temsi etmek m0mk0n de(i di. demek ki" temsi m 9iCaret erin ve karakter erin> s0rek i i(i ve var k arn s0rek i i(i 9yap aV rn aCr yakn (> ba( ant yd. +uvier i e bir ikte ebediV yen kopan" iCte bu hem arkeo oHik hem de temsi i o an doV kudur6 can ar yaCadk ar i-in" artk tedrici ve basamak bir =ark k ar dokusu o uCturamaA ar. birbir erinden taV mamen ayr ve hayat destek eyen bir o kadar =ark d0AenV eniC ,ibi o an tutar k -ekirdek erinin -evresinde sa= aCV mak Aorundadr ar. K asik var k kusursuAdu. hayat ise sV nrsAd ve ,eri ememiC durumdayd. Qar k muaAAam bir tab onun i-inde akyordu. hayat" birbir erine ba( anan biV -im eri soyut uyordu. Qar k kendini" temsi in her Aaman -5A0m enebi ir nite ikte o an mekMnnda sunmaktayd. haV yat" 5A0 itibariy e u aC amaA ve ya nAca a-(a -kmak ve ayakta ka mak i-in Curada burada sar= etti(i -aba arn i-inV de e e ,e en bu ,0c0n esrarnn i-ine -eki mekteydi. KsaV cas" hayat k asik -a(n t0m0 boyunca" yay,n (a" -ekime" harekete tabi k nmC o an b0t0n maddi var k ar ayn CeV ki de kapsayan bir onto oHiye mensup bu unmaktayd. ve b0t0n do(abi im eri ve 5Ae ik e de can var k a u(raCan bi im" iCte bu an amda derin bir mekanist e(i ime sahip erV di. can " +uvier4den itibaren" hi- de(i se i k aCamada" yayV ,n var (n ,ene yasa arndan ka-mCtr. biyo oHik var k

b5 ,ese eCmekte ve 5Aerk eCmektedir. hayat" var (n usnr arnda" ona dC o an ve ,ene de kendini onda dCa vuV ran Ceydir. Qe e(er" onun can o mayan i e i iCki eri veya =iV Aikkimyasa be ir enme eri sorutuyorsa" bu hi- de" k asik
:23

tarA ar 0Aernde srar eden bir \mekanist i(in\ hatt 0AerinV de o mamakta" iki do(ay birbir eriy e ek em eCtirmek 0AeV re" tamamen yeni bir bi-imde o maktadr. !akat" mademki s0reksiA ik er hayatn s0rd0r0 mesi ve koCu an tara=ndan a-k anmak Aorundadr" bu durumV da or,aniAma i e onun yaCamasna iAin veren Cey arasnda 5n,5r0 emeyen bir s0rek i i(in Vveya en aAndan" hen0A -5A0m enmemiC kesiCme erine tas a(nn -iAi di(i ,5r0 V mektedir. E(er GeviC,etiren er Kemir,en erden" ha=i= etV menin s5A konusu o mad( koskoca bir kit ese =ark k ar sistemiy e =ark aCyor arsa" bunun nedeni" GeviC,etiren eV rin =ark bir diC yapsna" baCka bir sindirim sistemine" parV mak ve trnak arn =ark bir d0Aen eniCine sahip o ma arV dr. bunun nedeni" ayn ,day e de edememe eri" ,day ayn muame eye tabi tutamama ardr. bunun nedeni" ayn t0r ,day sindirememe eridr. @emek ki" can artk ya nAV ca" be i karakter er taCyan" be ir i bir mo ek0 bi eCimi o arak an aC mama dr. kendi yapsn s0rd0rmek veya ,e iCtirmek i-in ku and( dC unsur ar a 9so unum arac V (y a" \dCtan i-e ve i-ten dCa s0rek i bir do aCm\ ,er-ekV eCmektedir. bu do aCm \s0rek i bes enmekte" ama baA sV nr ar arasnda sabit ka maktadr. /5y ece can beden er" 5 0 cevher erin kendi ara arnda -eCit i Ceki erde bir eCV mek 0Aere ardCk o arak taCndk ar" bir cins ocak o arak d0C0n0 me idir er.\%2 +an " onu kendiy e s0reksiA ik haV inde tutan bu ayn ,0c0n iC eyiCi ve h0k0mran ( arac V (y a" kendini -evre eyen Cey er e s0rek i bir i iCkiye tabi k nmC o maktadr. +an nn yaCayabi mesi i-in" birbir eV rine indir,enemeA bir-ok 5r,0t enmenin ve ayn Aamanda" bun arn her birinin so udu(u hava" i-ti(i su" t0ketti(i ,V da arasnda kesintisiA bir hareketin bu unmas ,erekir. BaV yatn b5 0nm0C ,0c0" var k i e do(a arasndaki eski k asik
"vier. Le-ons..." 1" s. 3D Emek" Bayat" @i :2D

Ke ime er ve eyin

s0rek i i(i kopararak" da(nk" ama hepsi de varo uC koCu V arna ba( bi-im eri ortaya -karacaktr. <vrupa k0 t0r0" aQ111. i e a1a. y0Ay arn d5nemecindeki birka- y i-inde" canimin teme mekMn aCtr masn tamamen de(iCtirmiCV tir6 can k asik deney a-sndan" evrense var k ta]inoV mia4snn i-indeki bir kutu veya kutu ar diAiCiydi. e(er co(V ra=i yer eCtirmenin bir ro 0 varsa 9/u==on4da o du(u ,ibi>"

bu Aaten m0mk0n o an -eCit enme eri a-(a -karma y5V n0ndeydi. +an +uvier4den itibaren" kendi kendini 5rtV mekte" taksinomik yakn k arna son vermekte" s0rek i ikV erin ,eniC ve Aor ayc p anndan kopmakta ve kendine yeV ni bir mekMn o uCturmaktadr6 ,er-e(i s5y emek ,erekirse" -i=te bir mekMn" -0nk0 bu hem anatomik tutarhk arn ve =iAyo oHik uy,un uk arn i-" hem de kendi bedenini o uCtuV ran ve i-inde yer a d( unsur arn dC mekMndr. !akat bu iki mekMn tek bir yerden y5neti mektedir6 bu yer artk varV (n o abi ir i(i de(i de" hayat koCu ardr. /ir can ar bi iminin b0t0n apriori4si" bu y0Aden a t0st o makta ve yeni enmektedir. KeCi= erin" tartCma arn" teV ori erin veya =e se=i tercih erin daha be ir,in d0Aeyinde deV (i de" arkeo oHik derin i(inde e e a man +uvier4nin eseri" biyo oHinin ,e ene(i o acak Ceyin 0Aerine uAaktan sarkV maktadr. Lamarck4n" evrimci ik o acak Ceyi \5nceden haV ber veriyora\ benAeyen \d5n0C0mc0\ vahiy eriy e" +uviV er4nin ba( ka makta inat etti(i ,e enekse 5nyar, arn ve din bi imse postu a arn dam,asn yemiC o an eski sabitV -i ik -o(u Aaman At aCtr maktadr. Qe koskoca bir karV Cm ar" e(reti eme er" iyi denet enemeyen kyas ama ar oyunuy a" insan arn narin d0Aenini ,0venceye a mak 0AeV re" Cey erin hareketsiA ik erine tutkuy a sar an \,erici\ bir d0C0ncenin pro=i i -iAi mektedir. t0m iktidar ara sahip +uV vier4nin =e se=esi b5y e o acaktr. onun karCsnda ise" hareV ketin ,0c0ne" kesintisiA yeni i(e" uyum arn hayatiyetine
:2&

inanan i erici bir d0C0ncenin Aor u kaderi -iAi mektedir6 devrimci Lamarck burada yer a acaktr. /5y ece" bir bakma ,0- 0 bir Ceki de tarihse o an bir =ikir er tarihi yapma baV hanesiy e" ,0Ae bir sa= k 5rne(i veri mektedir. R0nk0 bi V ,inin tarihse i(inde 5nem i o an" kanaat er ve on arn araV snda -a( ar boyunca kuru abi ecek benAer ik eri 9nitekim Lamarck i e be i bir evrimci ik arasnda bir \benAer ik\ vardr" tpk bu evrimci ik e @iderot" Robinet veya /enoit de Mau et4nin =ikir eri arasnda da o du(u ,ibi> de(i de" d0C0nce tarihini kendi i-inde ek em eCmiC ha e ,etiren" onun i- o abi ir ik koCu ardr. Iysa" Lamarck4n cins erin d5n0C0m0n0 ancak" k asik erin do(a tarihininki o an varV kbi imse s0rek i ikten itibaren d0C0nebi di(ini =ark etV mek i-in" onun -5A0m emesine ,iriCmek yeter idir. LaV marck" tedrici bir basamak anma" kesintisiA bir m0kemV me eCtirme birbir erinden itibaren o uCabi ecek var k arn ,eniC bir tabakasn varsaymaktayd. Lamarck4n d0C0nceV sini m0mk0n k an" ,e ecekteki bir evrimci i(in uAaktan

Ke ime er ve eykr

kavranmas de(i de" do(a \y5ntem er\in keC=ettik eri ve varsaydk ar ha iy e" var k arn s0rek i i(idir. Lamarck" <. L. de ;ussieu4n0n -a(daCdr. +uvier4nin de(i . +uvier" varV k arn k asik ska asnm i-ine k5kten bir s0rek i i(i dahi etmiCtir. ve biAatihi bu o ,udan 5t0r0" biyo oHik uyuCmaAV k" dC unsur ar a i iCki" varo uC koCu an ,ibi kavram ar su 0st0ne -karmCtr. ayn Aamanda" hayat destek eyen bir ,0c0 ve onu 5 0m e ceAa andran bir tehdidi de su y0V A0ne -karmCtr. evrim d0C0ncesi ,ibi bir Ceyi m0mk0n k an koCu arn -o(u iCte burada bir araya ,e mektedir. +an bi-im erin s0reksiA i(i" yap arn ve karakter erin s0V rek i i(inin y0Aey kyas ama arna ra(men iAin vermedi(i" b0y0k bir Aamansa sapmann kavranmasna o anak verV miCtir. @o(a tarihin yerine bir do(a \tarihi\ ikame edi eV bi miCtir. bu uAaysa s0reksiA i(in" tab onun ba( ant arV
Enc=e" Bayat" @i :2)

nm kopmasnn" b0t0n do(a var k arn yer erini bu mak 0Aere d0Aen i-inde ,e dik eri Cu tabakann par-a anmasV nn sayesinde o muCtur. @aha 5nce ,5r0 d0(0 0Aere" k aV sik mekMn" kuCkusuA bir o uCun o abi ir i(ini dC amyorV du. ama bu o uC" m0mk0n de(iCme erin ,iA ice muhteme taban 0Aerindeki bir do aCmay sa( amaktan baCka bir Cey yapmyordu. /u mekMnn kopmas" hayata 5A,0 bir tarihV se i(in keC=edi mesine iAin vermiCtir6 hayatn" varo uC koV Cu ar i-inde s0rd0r0 me tarihi. /5y esine bir s0rd0rmeV nin -5A0m enmesi o arak" +uvier4nin \sabit-i i(\" /at bi V ,isinin i-inde i k yeCerdi(i anda" bu tarihse i(in d0C0n0 V mesinin baC an,- bi-imidir. @emek ki" tarihse ik Cimdi do(ann i-ine Vveya daha do(rusu" can nn i-ineV dahi edi miCtir. ama orada muhV teme bir ardCk k bi-iminden daha =aA a bir Cey meydana ,etirmemektedir. adeta teme bir varo uC tarA ,ibi bir Ceyi o uCturmaktadr. KuCkusuA" +uvier4nin d5neminde hen0A evrimci i(in tasvir edece(i bi-imiy e can nn tarihi yoktur. ama can daha iCin baCnda" ona bir tarihe sahip o ma o aV na( veren koCu ar a bir ikte d0C0n0 m0Ct0r6 Aen,in ik er de Ricardo4nun d5neminde" ayn Ceki de" hen0A iktisadi taV rih o arak =orm0 e edi memiC bir tarihse ik stat0s0 kaAanV mC ard. End0stri ,e ir erinin" n0=usun ve rantn Ricardo tara=ndan 5n,5r0 en yakn ,e ecekteki sabit ik eri" cins eV rin +uvier tara=ndan iddia edi en sabit ik eri" y0Aeyse bir ince emenin sonrasnda" tarihin reddi o arak ,5r0 ebi ir er. ,er-ekte ise" Ricardo ve +uvier" aQ111. y0Ay da d0C0n0 V d0k eri ha eriy e krono oHik ardCk (n bi-im erini reddeV diyor ard. Aamann temsi erin hiyerarCik veya sn= andnV

c d0Aenine mensubiyetini boAuyor ard. /una karC k" tasV vir ettik eri veya haber verdik eri" Cu andaki veya ,e ecekV teki bu hareketsiA i(i" ancak bir tarihin o abi ir i(inden haV reket e kavrayabi ir erdi. ve bu tarih on ara" ya can nn
388

varo uC koCu ar ya da de(er 0retiminin koCu an tara=nV dan sunu muCtur. Ricardo4nun k5t0mser i(i ve +uvier4nin sabit-i i(i" paradoksa o arak ancak tarihse bir Aemin 0AeV rinde ortaya -kmaktadr6 bun ar" bundan sonra artk kenV di derm 5Ae koCu arnn i-inde bir tarihe sahip o maya hak an o an var k arn sabit i(ini tanm amaktadr ar. AenV ,in ik erin s0rek i bir ,e iCmeye ,5re artabi ece(ine veya var k arn Aaman a birbir erine d5n0Cebi ecek erine inaV nan k asik d0C0nce" bunun tersine" her tarihten 5nce bir de(iCken er" 5AdeC ik er veya eCde(er i ik er sistemine boV yun e(en var k arn hareket i i(ini tanm amaktayd. @o(a var k arnn ve emek 0r0n erinin" modern d0C0nceye onV ar kavrama ve sonra da on arn ardCk k arn" aCama aCama i er eyen bi imini se=erber edebi me o ana( veren bir tarihse ik kaAanabi me eri i-in" k asik tarihin boC ukta ka mas ve adeta paranteAe a nmas ,erekmiCtir. aQ111. y0Ay d0C0ncesi a-sndan" krono oHik ardCk k ar" var kV arn d0Aeninin bir 5Ae i(inden ve aA -ok bu ank dCavuV rumundan baCka bir Cey de(i dir. bun ar a1a. y0Ay dan itiV baren" Cey erin ve insan arn derin emesine tarihse o an varo uC tarA arnn" aA -ok do(rudan o arak ve kesintiye u(rama arna kadar i=ade etmektedir er. +an nn tarihse i(inin b5y ece kuru masnn" <vrupa d0C0ncesi 0Aerinde her ha 0 kMrda b0y0k etki eri o muCV tur. /un ar hi- kuCkusuA" ekonomik bir tanhse i(in o uCuV munun yo a-tk ar kadar b0y0kt0r er. /0y0k haya i deV (er erin y0Aeyse d0Aeyinde artk tarihe adanan hayat" kenV dini hayvansa hk bi-imi a tnda resmetmektedir. /0y0k tehdidi ve k5kten yabanc ( orta-a(n sonunda veya en aAndan R5nesansn bitiminde askya a nan ve sanki si ahV sA andr an hayvan" a1a. y0Ay da yeniden =antastik ,0-V ere kavuCmuCtur. /u iki d5nem arasnda" k asik do(a bitV kise de(er en ayrca k k mCtr Vbitki" ,5r0 ebi ir armaV
Emek" Bayat" @i
:2$

Kelimeler ve eyler

snn 0Aerinde" her muhteme d0Aenin teredd0t edi emeyeV cek dam,asn taCmaktadrV. saptan tohuma" k5kten meyV veye kadar ser,i enen b0t0n bu bi-im eriy e" bitki tab o haV indeki bir d0C0nce i-in" ters y0A edi miC sr ara c5mert-e Ce==a= o an sa= bir nesne meydana ,etirmekteydi. KarakterV erin ve yap arn hayatn derin ik erine do(ru kat kat inV dik eri andan itibaren VCu e,emen" sonsuAa kadar uAak aV

Can" ama o uCturucu ka-C noktasV hayvan artk" her biri ,5r0 meyen bir iC ev o an ,iA i i- yaps" 0st0 5rt0 0 or,anV ary a" ve onu her Ceyin sonunda hayatta tutan Cu uAak ,0V c0y e" ayrca k bi-im ha ine ,e miCtir. +an " bir var k sV n=ysa da" ot onun saydam 5A0n0 her Ceyden daha iyi beV irtmektedir. can " hayatn bir dCavurumuysa da" hayvan onun esrarn daha iyi ,5stermektedir. Bayvan inor,ani(in or,ani(e so unum veya ,da yo uy a ara ksA ,e-iCini ve b0y0k iC evse mimari erin" 5 0m0n etkisiy e" hayatsA toAV ara do(ru o an ters y5ndeki d5n0C0m0n0" karakter erin sakin im,esinden daha =aA a ,5stermektedir6 +uvier" \5 0 cevher er" arada bir kopmak ve i-ine ,irdik eri bi eCim erin do(as tara=ndan be ir enen bir etki yapmak ve 5 0 do(aV nn yasa arna ,eri d5nmek i-in bir ,0n oradan ayr mak 0Aere" can beden ere aktar maktadr ar\ %$ demekteydi. /itki" hareketiy e hareketsiA i(in" duyar i e duyarsAn sV nr arnda h0k0m s0rmekteydi. hayvan ise" hayat i e 5 0V m0n snr arnda durmak adr. E 0m onu her bir tara=tan kuCatmakta" daha da 5tesi" onu i-inden de tehdit etmekteV dir. -0nk0 sadece or,aniAma 5 ebi ir" ve 5 0m can ara haV yat arnn derininden ,e mektedir. Bayvansa h(m aQ111. y0Ay n sonuna do(ru y0k endi(i ikircik i de(er er" hikuCkusuA buradan kaynak anmaktadr6 hayvan" kendinin de maruA ka d( bir 5 0m0n taCycs o arak ,5A0kmek eV dir. onda" hayatn kendi kendini s0rek i bir yemesi vardr.
%$ +uvier" +ours d4anatomie pa9ho9o,iTue" 1" s. D.
3(0

@o(aya ancak" bir do(a karCt -ekirde(ini kendinden baV rndrarak ait o abi mektedir. Bayat" en ,iA i 5A0n0 bitkiV den hayvana aktararak" d0Aen mekMnn terk etmekte ve yeniden vahCi o maktadr. Inu 5 0me tabi k an bu ayn hareketin i-inde" kendini 5 0mc0 o arak i=Ca etmektedir. YaCad( i-in 5 d0rmektedir. @o(a artk iyi o may bi meV mektedir. Bayatn artk cinayetten" do(ann k5t0 0kten" arAu arn da do(a karCtndan ayr madk arn" ?ade di ini kuruttu(u aQ111. y0Ay a ve onu uAun s0re sessiA i(e mahV kbm etmeye u(raCan modern -a(a i an etmiCti. ?ay,sA k a==edi sin 9kime karC_>6 #%* G0n" KarC aCtrmak <natomi @ers eri4nm yumuCack ve b0y0 0 tersidir. /un ar biAim arV keo oHimiAin takviminde" her ha 0 kMrda ayn yaCtadr ar. !akat" b0t0n0y e kay, verici ve karan k ,0- er e y0kV enmiC bu haya i hayvansa k stat0s0" a1a. y0Ay d0C0nV cesinde hayatn -ok u ve eCan iC ev erine daha derinden ,5nderme yapmaktadr. /at k0 t0r0nde herha de i k keA o mak 0Aere" hayat" temsi in i-inde sunu du(u ve -5A0mV endi(i ha iy e var (n ,ene kura arndan ka-maktadr.

Kelimeler ve eyler

Bayat" biAatihi var o abi menin 5tesinde" onu ortaya -karV mak i-in destek eyen ve onu 5 0m0n Ciddetiy e hi- ara verV meden yokeden Cey erin 5teki tara=nda" tpk hareketin hareketsiA ik e" Aamann mekMn a" ,iA i iradenin ,5r0n0r dCavurum a At aCt( ,ibi" var k a At aCan teme bir ,0ha ine ,e mektedir. Bayat" her varo uCun k5k0d0r" ve canV o mayan" cansA do(a hayatn d5k0nt0s0nden baCka bir Cey de(i dir. d0ped0A var k" hayatn var k o mayandr. Z0nk0 hayat Vve a1a. y0Ay d0C0ncesinde iCte bu y0Aden k5kten bir de(ere sahiptirV" ayn anda hem var (n hem de var k o mayann -ekirde(idir6 hayat o du(u i-in var k varV dr ve da(nk ve bir Mn i-in sabit var k ar on ar 5 0me taV bi k an bu teme hareketin i-inde o uCmakta" duraksamakV a" hayat durdurmakta Vve bir bakma onu 5 d0rmektedirV
Emek" Bayat. @i
:$#

erV" ama kendi hesap arna" bu t0kenmeA ,0- tara=ndan yok edi mektedir er. @emek ki" hayat deneyi kendini varV k arn en ,ene yasas" on arn oradan itibaren var o dukV ar Cu i ke ,0c0n a-(a -kar mas o arak sunmakta" b0V t0n var k arn birbirinden -5A0 emeyen varo uC arn ve var ko mama arm s5y emenin -aresini arayan vahCi bir var kbi im ,ibi iC ev ,5rmektedir. !akat bu var kbi im" var k ar ihdas eden Ceyden daha -ok" on ar bir Mn i-in naV rin bir bi-ime taCyan ve on ar yok etmek 0Aere daha CimV diden i-eriden mayn ayan Ceyi i=Ca etmektedir. Qar k ar" hayata naAaran ya nAca ,e-ici bi-im erden ibarettir er ve varo uC ar boyunca destek edik eri var k da" on arn var o ma san ar ve irade erinden baCka bir Cey de(i dir. Ey eV sine ki" Cey erin var ( bi ,i a-sndan yan sama" on ar ,eV cenin karan (nda yutan sessiA ve ,5r0nmeA Ciddeti bu V mak 0Aere yrt mas ,ereken 5rt0d0r6 ama bu y0Aden" o V ,uyu teme endirmek" onun hem snrn hem de yasasn s5y emek" onu m0mk0n k an son u u(a ek emekten -ok" tpk hayatn kendinin var k ar tahrip etti(i ,ibi" onu daV (tmak ve yok etmek s5A konusudur6 -0nk0 b0t0n var ( ,5r0n0Cten ibarettir. /5y ece" terim erinin hemen hepsi itibariy e" ekonoV mik bir tarihse i(in o uCumuna ba( o an d0C0ncey e AtV aCan bir d0C0ncenin inCa edi di(i ,5r0 mektedir. @aha 5nV ce ,5rd0(0m0A 0Aere" ekonomik tarihse ik" indir,enemeA ihtiya- ar" eme(in nesne i(i ve tarihin sonu konusundaki 0- 0 bir teoriden destek a maktayd. /urada bunun tersine" ona ,5re bireyse i(in bi-im eri" snr ar ve ihtiya- ary a bir ikte ,e-ici ve tahribe y5ne ik bir Mndan iKaret o du(u" sadece bu yoko uCun yo u 0Aerinde kenara iti mesi ,ereken

bir en,e o uCturdu(u bir d0C0ncenin ,e iCti(ini ,5rmekteV yiA. bu d0C0ncenin i-inde" Cey erin nesne i(i bir ,5r0nt0" a , amann bir kuruntusu" da(t mas ve on ar yaratan ve
:$% Ke ime er ve .ey er

bir Mn i-in destek emiC o an o ,usuA sa= iradeye iade edi V mesi ,ereken yan samadan ibarettir. nihayet" bu d0C0nce a-sndan" hayatn yeniden baC amas" ard arkas ,e meyen tekrar an" inad" ona s0re i-inde bir snr konu masn dCV amaktadr" -0nk0 Aaman kendi de" krono oHik b5 0m eri ve adeta uAaysa takvimiy e" hi- kuCkusuA bi ,inin bir yaV n samasndan baCka bir Cey de(i dir. /ir d0C0ncenin tariV hin sonunu 5n,5rd0(0 yerde" bir baCkas hayatn sonsuAV u(unu i an etmektedir. birinin Cey erin ,er-ek 0retiminin emek e o du(unu kabu etti(i yerde" di(eri bi incin kurunV tu arn da(tmaktadr. birinin bireyin snr ary a bir ikte hayatnn ta ep erini i eri s0rd0(0 yerde" di(eri on ar 5 0V m0n homurtusu i-inde si mektedir. /u At k acaba" bi ,i a annn a1a. y0Ay dan itibaren" artk t0m nokta arnda t0rdeC ve tekd0Ae o an bir d0C0nceye yer veremedi(inin iCareti midir_ /undan sonra" her poAiti= ik bi-iminin kenV dine uy,un d0Cen \=e se=e\ye sahip o du(unu mu kabu etV mek ,erekir6 iktisat i-in" ihtiyacn dam,asn yemiC" ama sonunda Aamann b0y0k 5d0 0 vaat edi miC o an bir emek =e se=esi. biyo oHi i-in" var k ar ancak -5Amek i-in bi-imV endiren ve bu y0Aden 8arih4in b0t0n snr arndan aAat edi miC o an Cu s0rek i ik tara=ndan dam,a anan bir hayat =e se=esi ve di bi im eri i-in" nispi ik erinin ve kendi erine 5A,0 dCavurumun ,0- erininki o an bir k0 t0r =e se=esi_ 1Q. /I'' \!akat her Ceyi aydn atacak o an be ir eyici nokta" di erin i- yaps veya karC aCtrma ,ramerdir. tpk karC aCtrmaV anatominin do(a tarihin 0Aerine b0y0k bir Ck sa-t( ,ibi" bu da biAe di erin soy Ainciri hakknda yepyeni -5V
:* !r. ?ch e,e " La Lan,ue et ^a phi osop=ie des 1ndiens" s. :D" !r. Zev" 'aris" #2:). Emek" Baya " @iS :$:

A0m er sunacaktr.\:* ?ch e,e bunu iyi bi mekteydi6 ,raV mer ba( amnda tarihse i(in o uCturu mas" can bi iminV dekiy e ayn mode e ,5re yap mCt. Qe ,er-e(i s5y emek ,erekirse" bunda CaC acak bir yan yoktu" -0nk0 di eri meydana ,etirdik eri d0C0n0 en ke ime er ve on arn aracV (y a do(a bir d0Aenin kuru maya -a C d( karakter er" k asik -a(n t0m0 boyunca 5AdeC bir Ceki de" ayn stat0ye sahip o muC ard6 ya nAca" sahip o duk ar temsi i de(er ve on ara temsi edi en Cey er karCsnda tannan -5A0m eme" ikiA enme" bi eCim ve d0Aene sokma ,0c0 sayesinde var

o uyor ard. Ence ;ussieu ve Lamarck" sonra da +uvier i e bir ikte" karakter temsi etme iC evini kaybetmiCti veya daV ha do(rusu" hen0A \temsi edebi iyor\sa ve komCu uk ve akraba k i iCki erinin kuru masna iAin vermekteyse de" bunu ,5r0n0r yapsnn kendine 5A,0 yetene(iy e veya onu meydana ,etiren tasvir edi en unsur ar arac (y a deV (i de" 5nce ik e b0t0nse bir 5r,0t enmeye ve do ay veya do aysA" baCat veya yan amasna" \birinci \ veya \ikinci \ bir bi-imde sa( ad( iC eve ek enmesinden 5t0r0 yapabi iV yordu. @i a annda ke ime" hemen hemen ayn d5nemde benAeri bir d5n0C0me maruA ka mCtr6 tabii ki bir an ama sahip o maktan ve onu ku anan veya duyann Aihninde bir Ceyi \temsi edebi me\ye son vermemiCtir. =akat bu ro arV tk" ke imenin biAaihi kendi var ( i-inde" 5Ase mimarisi i-inde" ona bir c0m enin i-inde yer a ma ve orada aA veya -ok =ark ke ime er e ba( kurma iAni veren Ceyin i-inde kurucu unsur de(i dir. E(er bir ke ime" bir Cey s5y emek istedi(i bir s5y emin i-inde yer a abi iyorsa" bu artk kendiV ne 5A,0 bir nite ik ve do(umdan ,etirdi(i hak o arak sahip o aca( do aysA bir aCama ak y0r0tmenin sayesinde deV (i de" biAatihi kendi bi-iminin i-inde" onu meydana ,etiV ren ses i ik erin i-inde" yerine ,etirdi(i ,ramatika iC eve ,5re maruA ka d( de(iCim erin i-inde" son o arak da" AaV
:$3

man i-inde maruA ka d( de(iCim erin i-inde" ayn di in di(er b0t0n unsur ary a bir ikte" on ara ayn Ceki de h0kV meden be i saydaki kat yasaya boyun e(mesi sayesinde o acaktr. 5y esine ki" ke ime artk bir temsi e ancak" 5nce di in kendine 5A,0 tutar (n tanm ad( ve sa( ad( ,raV matika 5r,0t enmeye mensup o mas 5 -0s0nde ba( o V maktadr. Ke imenin s5y edi(i Ceyi sa( ayabi mesi i-in" ona naAaran birinci " teme ve be ir eyici o an ,ramatika bir toptan (a mensup o mas ,erekir. Ke imenin bu kaymas" temsi etme iC ev erinin dCnV da bu bir cins arkaya s-rama" hi- kuCkusuA aQ111. y0AyV n sonuna do(ru /at k0 t0r0n0n 5nem i o ay arndan biV rini meydana ,etirmiCtir. <yn Aamanda en =ark edi meden ka an arndan birini de. @ikkat er istek e siyasa iktisadn i k Mn arnda" Ricardo4nun toprak rant ve 0retim ma iyeti -5A0m eme erine y5ne ti mektedir6 burada o ayn b0y0k boyut u o du(u" -0nk0 adm adm i er eyerek" ya nAca bir bi imin ,e iCmesine o anak vermek e ka mayp" ayn AaV manda be i sayda ekonomik ve siyasa de(iCime yo a-t( kabu edi mektedir. @o(abi im erinin a d( yeni bi-im er de pek =aA a ihma edi memektedir. ve Lamarck4n" ,eriye

Ke ime er ve ey er

y5ne ik bir yan samay a +uvier4nin a eyhine o mak 0Aere" daha muteber k nd( do(ruysa da" hayatn KarC aCtrmaV <natomi @ers eri i e i k keA poAiti= ik eCi(ine u aCt( do(V ru d0r0st =ark edi miyorsa da" ,ene de /at k0 t0r0n0n bu andan itibaren can ar M emine yeni bir bakC y5ne tti(i koV nusunda en aAndan yay,n bir bi in- vardr. /una karC k" BindV<vrupa di erinin soyut anmas" karC aCtrma bir ,ramerin o uCturu mas" b0k0m erin ince enmesi" ses i eV rin birbir erinin yerine ,e-me erinin ve sessiA har= erin ani de(iCim erinin yasa arnn =orm0 e edi mesi. ksacas" Grimm" ?che e,e " Rask ve /opp4un =i o oHik eser erinin b0t0n0" biAim tarih bi incimiAin kysnda" sanki biraA yanV
Emek" Baya " @i
:$D

arda ka an ve be ir i bir ,ruptan baCka kimsenin an ayamaV yaca( bir disip in kurmuC ,ibi durmaktadr. sanki bu unV sur ar boyunca de(iCen" ,er-ekte di in 9ve biAim> b0t0n vaV ro uC tarA de(i miC ,ibi. KuCkusuA" b5y esine bir unutmaV y de(iCmenin b0y0k 0(0ne ra(men de(i de" tersine onV dan ve bu o ayn biAim a C mC Ck arndan pek kurtu aV mamC o an ,5A erimiA i-in hep muha=aAa etti(i k5r emesiV ne yakn ktan itibaren meCru aCtr maya -a C ma dr. /unun nedeni" bu o ayn meydana ,e di(i Aaman a" Aaten bir esrarn i-inde de(i se bi e" en aAndan be i bir ,iA i i(in i-inde sarma anmC o mamasyd. @i in varo uC tarAndaki de(iCme er" herha de te a==uAu" ,rameri veya semanti(i etV ki eyen boAu ma ar ,ibi o muC ardr6 bun ar ne kadar hA meydana ,e miC o ur arsa o sun ar" di in bu de(iCim eri -oktan taCr ha e ,e mesine ra(men onu konuCan ar taraV =ndan hi-bir Aaman a-k-a kavranamamC ardr. bu de(iV Cim erin bi incine ancak do ay o arak" an ar ha inde var V maktadr. ve karar sonu-ta ancak ne,ati= tarAda iCaret edi V mektedir6 ku an makta o an di in k5kten ve do aysA o aV rak =ark edi ebi en aCnmas. /ir k0 t0r0n" di in temsi eriV ne Ce==a= o maktan -karak" ince di(ini ve kendine 5A,0 bir -ekime sahip ha e ,e di(inin bi incine" tematik ve poAiti= bir Ceki de varmas herha de m0mk0n de(i dir. KonuCmaV ya devam edi dik-e" di in 9ku an maya devam edenin> ya nAca aCama aCama ak y0r0tmeye daya bir d0C0nceye indir,enemeyen bir boyut kaAanmakta o du(u nas bi ineV cektir Vancak C5y esine bir ve k5t0 yorum anan birka- kaV ran k ,5ster,e boyunca o an ar hari-V_ !i o oHinin do(uV mu" kuCkusuA b0t0n bu neden erden 5t0r0" ekonominin do(uCundan -ok daha karan kta ka mCtr. Iysa o da ayn arkeo oHik a t 0st o uCun i-inde yer a maktayd. Iysa" onun sonu- an k0 t0r0m0A0n i-inde" en aAndan onu kaV

teden ve destek eyen yera t tabaka arnn i-inde -ok daha

:$&

uAak ara kadar yay mCt. /u =i o oHik poAiti= ik nas o uCmuCtur_ @5rt tane teV orik kesit" onun a1a y0Ay n baCnda meydana ,e di(ini iCaret etmektedir V?che e,e 4in Bind i erin di ve =e se=e eri 9#2*2>" Grimm4in @eutsche Grammatik4i 9#2#2> ve /opp4un ?anskrit-enin =ii -ekim sistemi4nin 9#2#&> d5neV miV. #. /u kesit erden birincisi" bir di in kendini i-ten kaV rakteriAe etme ve di(er erinden =ark aCma bi-imine i iCV kindir. K asik -a(da bir di in bireyse i(i" bir-ok kstastan hareket e tanm anabi mekteydi6 ke ime eri o uCturmak 0Aere ku an an =ark ses er arasndaki oran 9ses i har= eV rin -o(un ukta o du(u di er vardr>" baA ke ime kate,oriV erine tannan ayrca k 9o mak =ii ini nite emek 0Aere soV mut ad ar ku anan di er e" soyut ad ar ku anan di er vb.>" i iCki eri temsi etme bi-imi 9edat ar veya ad -ekim eV riy e>" ke ime erin sra anmas i-in se-i en d0Aen 9ya !ranV sA ar ,ibi 5Ane 5ne konu ur" ya da Latincede o du(u ,ibi en 5nem i ke ime ere 5nce ik tannr>. b5y ece KuAey i e G0ney di eri" duyu i e ihtiya- di eri" 5A,0r 0k i e k5 e ik di eri" barbar k i e uy,ar k di eri" mantksa ak y0r0tme i e retorik de i endirme di eri arasnda ayrm yap makV tayd6 di erin arasndaki b0t0n bu ayrm ar" on arn temV si i -5A0m eyebi ir e" sonra da unsur arn bi eCtirme tarAV na hi-bir Aaman i iCkin o mamaktayd ar. !akat ?che eV ,e 4den itibaren" di er en aAndan ,ene tipo oHi eri i-inde" on an meydana ,etiren =ii se unsur ar birbir erine ba( aV ma tarA arna ,5re tanm anr ha e ,e miC erdir. bu unsurV arn arasndan baA ar tabii ki temsi idir. her ha 0 kMrda ,5r0n0r bir temsi etme de(erine sahiptir er" ama di(er eri hi-bir an am a y0k 0 de(i dir ve di(er bir unsurun s5y eV min bir i(i i-indeki an amn be ir i bir bi eCim e be ir emeV ye yaramaktadr ar. @i er c0m ecik ve c0m e kurmak i-in"
Emek" Bayat" @i
:$)

Ke ime er ve ey er

iCte bu ma Aemeyi Vad ardan" =ii erden" ,ene o arak ke iV me erden" ama ayn Aamanda hece erden ve ses erden meyV dana ,e mektedirV bir eCtirmektedir er. !akat" ses erin" heV ce erin ve ke ime erin ayar anmasy a meydana ,etiri en maddi birim" ya nAca temsi unsur arnn basit bi eCkesiV nin h0km0 a tnda de(i dir. ZeCit i di erde" =ark aCan" kendine 5A,0 i ke eri vardr6 ,ramatika bi eCimin" s5y eV min an amna Ce==a= o mayan kura hhk ar vardr. Iysa" anV am bir di den di(erine hemen hemen b0t0n0y e aktar aV bi di(inden" bir di in bireyse i(ini tanm amaya bu kura V

 k ar iAin verecektir. Ber di " 5Aerk bir ,ramatika mekMV na sahiptir. bu mekMn ar yatay o arak" yani m0mk0n b0V t0n a tb5 0m eriy e temsi a an o arak ortak bir \orV tam \dan ,e-me Aorunda ka nmadan" bir di den di(erine kyas amak m0mk0nd0r. Gramatika unsur arn arasnda" hemen iki b0y0k bi eV Cim tarAn =ark etmek ko ay bir iCtir. /un ardan biri" unV sur ar birbir erini be ir eyecek eri bir Ceki de -akCtrmaya dayanmaktadr. bu durumda di " -eCit i bi-im erde bi eCeV b en bir unsur ka aba (ndan V,ene de -ok ksa unsur are meydana ,e mektedir. ama bun arn her biri 5Aerk i(ini" do aysy a bir baCkasy a bir c0m e veya c0m eci(in i-inde kurdu(u ,e-ici ba( kopartma o ana(n korumaktadr. @i bu durumda" birim erinin says ve bun arn arasnda s5yV em i-inde kuru abi ecek m0mk0n b0t0n bi eCim er e taV nm anmaktadr. bu durumda bir \atom arn bir araya ,eV tiri mesi\" bir \dC bir yakn aCma tara=ndan ,er-ek eCtiriV en mekanik y(ma\:# s5A konusudur. /ir di in unsur ar arasnda baCka bir ba( ant tarA daha vardr6 bu" esas hece veya ke ime eri Vk5kse bi-im erV i-ten boAan b0k0m sisV temidir. /u bi-im erin herbiri" kendiy e bir ikte be i sayda de(iCme o ana( taCmaktadr. ve c0m enin di(er ke ime eV
:# a,e" s. D) :$2

rine ,5re" bu ke ime erin arasndaki ba(m k veya koreV asyon i iCki erine ,5re" Cu veya bu de(iCken ku an acakV tr. /u tarA ,5r0n0Cte" birincisine naAaran daha aA Aen,inV dir" -0nk0 bi eCim o anak ar -ok daha kst dr. ama ,erV -ekte" b0k0m sistemi as a sa= ve en Aay= bi-imi a tnda var o maA. k5k0n i-se de(iCimi" ona kendi eri de i-ten de(iCeV bi en unsur ar ek eme yo uy a kabu o ana( tanr. 5y esiV ne ki" \her k5k ,er-ekten bir cins yaCayan tohumdur. -0nV k0 i iCki er i-se bir de(iCme tara=ndan iCaret edi dik erinV den ve ke ime erin ,e iCimi i-in serbest bir a an brak dV (ndan" bu ke ime snrsA bir Ceki de ,eniC eyebi ir.\ :% /u iki b0y0k en,0istik 5r,0t enme tipine" bir yandan \ardCk =ikir eri iCaret eden par-ack arn" kendi ayr hayatV ar o an tek hece er\ o du(u Zince ve 5te yandan da" \yaV ps tamamen or,anik o up" e(er deyim yerindeyse" b0V k0m erin" i-se de(iCme erin ve k5k0n -eCit i do anm arV nm yardmy a da anan\:: ?anskrit-e denk d0Cmektedir. /u baCat ve u- mode erin arasna" b0t0n di(er di eri yerV eCtirmek m0mk0nd0r. bu di erin her biri" onu bu iki di V den birine ister istemeA yak aCtracak veya her ikisine eCit uAak kta tutacak bir 5r,0t enmeye sahip o acaktr Vbu CeV ki de tanm anan a ann ortasnda yer a acaktrV. Zinceye

Ke ime er ve `ey^er

daha yakn b5 ,ede" /ask-a" Kptce" <merika di eri buV unmaktadr. bu di er ayr abi ir unsur ar birbir erine ba(V amaktadr ar. =akat bu unsur ar hep serbest ha de ve sanki indir,enemeA nite ikteki bir o kadar 0i se atom ha inde ka mak yerine" \daha Cimdiden ke imenin i-inde erimeye baC amC ardr\. <rap-a" ek er ve b0k0m er arasndaki bir karCm a tanm anmaktadr. Ke t-e" hemen b0t0n0y e b0V k0m 0 bir di dir" ama orada hM M \ek i di erin ka nt ar\ bu unmaktadr. /e ki de" bu At aCtrmann aQ111. y0Ay da
:% a,e" s D&. :: a,e. s. 3)

Emek" Bayat" @i

:$$

Aaten bi indi(i ve Zince ke ime erin bi eCkesiy e" Latince ve Yunanca ,ibi di erin ad ve =ii -ekim erinin ayrmnn yaV p masnn -oktan beri bi indi(i s5y enecektir. <yrca" ?che e,e 4in ,etirdi(i mut ak At aCmann /opp tara=ndan -ok e eCtiri di(i de i eri s0r0 ecektir6 ?ch e,e 4in birbir eriyV e k5kten uyuCmaA iki di tipi ,5rd0(0 yerde" /opp ortak bir k5ken aramCtr.:3 b0k 0m erin i ke unsurunun i-se ve kendi i(inden bir cins ,e iCimi de(i de" k5k hecesiy e b0t0n eCen par-ack arn bir ,e iCimi o du(unu ,5stermeV ye -a CmCtr6 ?anskrit-ede birinci teki kiCinin m4si 9bhaV ^Mmi> veya 0-0nc0 teki kiCinin t4si 9bhavMti>" mMm 9im> ve tMm 9dr> Aamir erinin =ii k5k0ne ek enmesinin sonucuV dur ar. !akat" =i o oHinin kuru mas a-sndan 5nem i o an" -ekim unsur arnn aA veya -ok uAak bir ,e-miCte" 5Aerk bir y0k em e bir ikte soyut bir varo uCtan yarar sa( amC o up o madk arnn bi inmesi de(i dir. Esas o an ve ?cheV e,e 4ye /opp4un -5A0m eme erini" aQ111. y0Ay da on arnV kini haber verir nite ikte ,ibi o an arndan:D ayran Cey" heV ce erin k5kte meydana ,e en be i saydaki de(iCme o maV dan artmama ardr 9ek eme veya i- -o(a ma yo uy a>. ZinV ce ,ibi bir di de" ya nAca bitiCme yasa ar vardr. =akat k5kV erin 9ister ?anskrit-edeki ,ibi tekhece i" isterse 1braniceV deki ,ibi -ok hece i o sun ar> ,e iCtik eri di erde" her AaV man d0Aen i i- de(iCme bi-im eri bu unmaktadr. imdi arV tk di eri karakteriAe etmek 0Aere" bu i- 5r,0t enme kstasV arna sahip o an yeni =i o oiinin" aQ111. y0Ay n uy,u adV ( hiyerarCik sn= andrma ar terk etmesi an aC maktadr6 aQ111. y0Ay da" di(er erinden daha 5nem i di erin o du(u kabu edi mekteydi. -0nk0 temsi er -5A0m emesi bu ,ibi di erde daha kesin veya daha nite ik iydi. /undan sonra" b0t0n di er eCde(er i say mC ardr6 ya nAca i- 5r,0t enV
:3 /opp" Qeber das KonHu,ationssystem der ?anskritsprache" s. #3). :D ;. Bome 8ooke" 'ara es vo antes" Londra" #)$2 3** Ke ime er ve ey er

me en =ark dr. Uadir" aA sayda kiCinin konuCtu(u" =aA a

\uy,ar aCmamC\ di ere karC merak buradan kaynak anV mCtr. skandinavya" Rusya" Ka=kasya" ran ve Bind4de bu konuda y0r0t0 en b0y0k araCtrmann tan( /ask-adr. %. /u i- de(iCme er4in ince enmesi" ikinci 5nem i teorik kesiti meydana ,etirmektedir. Gene ,ramer" etimo oHik araCtrma arnda ke ime erin ve hece erin Aaman i-indeki d5n0C0m erini araCtrmaktayd. !akat bu ince eme" 0- neV denden 5t0r0 snr yd. !ii en te a==uA edi en ses erin de(iV Cebi me bi-iminden daha -ok" a =abenin har= erinin baCkaV aCmna y5ne ikti. Lste ik bu de(iCme er" har= erin birbirV erine karC her Aaman ve her koCu da var o an bir yatknV k arnn sonucu say maktadr. p i e b4nin ve m i e n4nin birbir erinin yerine ,e-ecek kadar yakn o duk ar kabu edi mekteydi. bu cins de(iCme er ancak" te M==uAda veya iCitmede meydana ,e ebi ecek bu kuCku u yakn k ve kaV rCtrma ar tara=ndan meydana ,etiri mekte veya be ir enV mekteydi. ?on o arak da" ses i har= er di in en akCkan ve den,esiA unsuru o arak e e a nrken" sessiA har= er di in sa( am mimarisini o uCturan unsur ar say maktayd ar 95rne(in" 1branice sessiA har= eri yaAmaya ,erek ,5rmeV mekte de(i midir_>. @i " Rask" Grimm ve /opp i e bir ikte" i k keA 9artk k5kense -( k ara ,eri ,5t0r0 meye -a C mamasma ra(V men> =onetik unsur arnn bir b0t0n0 o arak e e a nmCtr. Gene ,ramere ,5re" di a(An veya dudak arn -kard( ,0V r0 t0 har= ha ine ,e di(inde do(uyorken" bundan sonra arV tk" di in bu ,0r0 t0 erin ayr ses er ha indeki bir diAide ekV em eCtiri ip b5 0nd0(0nde ortaya -kt( kabu edi miCtir. @i in b0t0n varo uCu" Cimdi sesse dir. /u da" Grimm karV deC erin ve Raynouard4n yaA o mayan edebiyata" ha k an at arna ve konuCu an eh-e ere y5ne ik i ,i erini a-kV amaktadr. @i " o du(u Ceyin m0mk0n o du(unca yaknnV
Emek" Bayat" @i
3*#

da" s5A0n i-inde aranmaktadr VyaAnn kuruttu(u ve o duV (u yerde dondurdu(u Cu s5AV. Koskoca bir mistik do(makV tadr6 s5Ae" arkasnda ya nAca bir Mn i-in as ka an bir titV reCimden baCka bir iA brakmadan ,e-en Ciirse par ak (a i iCkin mistik. ?5A" ,e-ici ve derin sesse i(i i-inde h0k0mV ran o muCtur. Qe pey,amber erin so u(uy a can anan ,iA i ,0- eri" ,5r0 ebi ir abirentin merkeAindeki bir srrn b0V A0 m0C s0rek i i(ini varsayan yaAnn deruni i(iy e teme V den 9baA kesiCme ere tahamm0 etmek e bir ikte> At aCV maktadr ar. @i artk" Lo,iTue de 'ortVRoya 4in do aysA ve aCikMr mode i o arak bir insan portresini veya bir co(ra=ya haritasn 5nerdi(i Cu iCaret VaA veya -ok uAak" baAen de

key=iV de(i dir. Inu ,5r0 ebi ir iCaretten kopararak" m0Aik notasna yak aCtran titreCimse bir do(a kaAanmCtr. Qe diV in ,ene boyutunu tarihse bi-im erin 5tesinde ihya edeV bi mek ve -ok saydaki unutkan (n 5tesinde" d0C0nceyi 'ortVRoya 4den sonuncu deo o, ara kadar kesintisiA bir CeV ki de can tutmuC o an eski iCaret sorununu yeniden aCaV bi mek i-in" ?aussure40n a1a. y0Ay =i o oHisi i-in baCat o V muC o an" s5A0n bir momentini kuCatabi mesi ,erekmiCtir. @emek ki" a1a. y0Ay da" on ar aktaran har= erden aAat edi miC o an bir ses er b0t0n0 o arak e e a nan di in bir -5A0m emesi baC amaktadr.:& /u iC 0- y5nde yap mCV tr. Ence ik e" bir di de ku an an -eCit i sesse ik erin tipoV oHisi6 5rne(in ses i har= er i-in" tek ve -i=t o an ar arasnda At aCma 9d" 54da o du(u ,ibi uAat mC. veya ae" ai4de o duV (u ,ibi -i=t ses iden meydana ,e en hece>. tek ses i erin i-inde" sa= o an ary a 9a" i" o" u>" yumuCak ar 9e" 5" 0> araV sndaki At aCma. sa= o an arn i-inde" bir-ok te a==uA bi-iV mine sahip o an ar a 9o ,ibi>" ya Aca bir tanesine sahip
:& Grimm" -o(u Aaman har= er e ses eri karCtrmC o mak a su- anmCtr 9?chriHt4i sekiA unsur ha inde ince emektedir" -0nk0 =4yi p ve h ya b5 mekteV dir>. @i i" sa= sesse unsur o arak e e a mak -ok Aordu. 3*% Kchmc ev ve ey er

o an ar 9a" i" u> vardr. son o arak da" bu sonuncu arn i-inV de baA ar de(iCmeye maruA ka arak um aut a abi ir er 9a ve u>. i ise hep sabit ka r.:) ikinci -5A0m eme tipi" bir sesV se i(n i-indeki bir de(iCmeyi be ir eyebi ecek koCu ara y5ne mektedir" ke imenin i-indeki yeri biAatihi 5nem i bir 5(edir6 e(er bir hece sona ,e iyorsa" s0rek i i(ini k5k o maV s durumuna ,5re daha Aor uk a koruyabi mektedir. Grimm" k5k0n har= eri uAun 5m0r 0d0r er demektedir. biV tim sesse ik erinin ise 5m0r eri ksadr. !akat bunun dV Cnda" bir de poAiti= be ir enme er vardr" -0nk0 herhan,i bir sesse i(in \korunmas veya de(iCmesi" hi-bir Aaman key=i o maA.\:2 /u key=i ik yok u(u" Grimm4e ,5re bir anV am be ir enmesiydi 9< mancada =ii erin b0y0k -o(un uV (unun k5k0nde" a i e i arasndaki At k" di i ,e-miC i e CimV diki Aaman arasndaki At k ,ibidir>. /opp4a ,5re" key=i iV (in o mayC be i sayda yasann sonucudur. /un arn baAV ar" iki sessiA temasa ,e-ti(inde ortaya -kan de(iCme kuV ra arn tanm amaktadr6 \/5y ece" ?anskrit-ede adti 9ad6 yemek k5k0nden> yerine atti 9yemek yiyor> deni di(inde" d4nin t ha inde de(iCmesinin nedeni =iAik bir yasa o maktaV dr\. /aCka ar" bir bitimin ey em tarAnn k5k0n sesse ikV er 0Aerindeki etkisini" \mekanik yasa ar\ i e tanm amakV tadr ar6 \bundan esas o arak yer-ekimi yasa arn ve 5Ae o arak da" kiCise -ekim ek erinin a(r (nn bir 5nceki heV

ce 0Aerindeki etki erini an yorum.\ :$ Uihayet sonuncu -5V A0m eme bi-imi" d5n0C0m erin 8arih boyuncaki sabit i(iV ne y5ne ik o maktadr. Grimm b5y ece" yanak" diC ve ,rtV ak ses erine i iCkin o arak Yunanca \Got-a\ ve yukar < V manca i-in bir denk ik tab osu d0Aen emiCtir. Yunan arn

:) ;. Grimm" @eutsche Grammatik" c. 1" s. D" %. yay" #2%%. /u -5A0m eme er birV inci yaymda bu unmamaktadr 9#2#2>. :2 a,e" s. D. :$ /opp" Grammaire comparee" s. #" not" !r Zev" 'aris" #2&&. Emek" Bayat" @i 3*:

p" b" O4si. srasy a" Got-adaO p" b" Yukar < mancada b veya v"Ove p ha ine ,e miCtir. Yunancann t" d" th4si. Got-ada th" t" d ve Yukar < mancada d" A" t o muCtur. 8arihin yo ar" bu i iCki er b0t0n0 arac (y a be ir enmiC o maktadr. ve di er" k asik d0C0nce a-sndan on arn de(iCim erini a-kV ayan bu dC 5 -0ye" bu insan tarihinin Cey erine tab o mak yerine biAatihi kendi eri bir evrim i kesini e erinde tutV maktadr ar. /aCka yer erde o du(u ,ibi" burada da kaderi saptayan \ anatomi\ dir.3* :. ?essiA ve ses i har= erdeki de(iCme ere i iCkin bir yaV sann tanm anmas" yeni bir k5k teorisinin kuru masna iAin vermektedir. K asik d5nemde" k5k er -i=te bir sabite er sistemiy e saptanmaktayd6 key=i bir har= saysna y5ne ik o an a =abetik sabite er 9,erekti(inde tek bir har= de o abiV iyordu> ve sonsuAa kadar ,eniC eti ebi en miktardaki komV Cu an am ,ene bir tema a tnda ,rup andran an amsa saV bite er. bu iki sabitenin kesiCme noktasnda" ayn an amn ayn har= e veya ayn hecey e ,0n C(na -kt( yerde" bir k5k bireyse eC0ri iyordu. !akat e(er ses i er ve sessiA er ancak be i yasa ara ,5re ve be i koCu ar a tnda d5n0C0V yor arsa" bu durumda k5k karar bir en,0istik bireyse ik 9baA snr ar i-inde> o ma dr. bu k5k muhteme de(iCmeV eriy e bir ikte soyut anabi mekte ve -eCit i m0mk0n biV -im eriy e bir ikte" bir di unsuru meydana ,etirmektedir. /ir di in birinci ve tamamen basit unsur arn be ir eyebi V mek 0Aere" ,ene ,ramer" hen0A =ii se o mayan sesin bir bakma temsi in biAatihi can (na dokundu(u haya i teV mas noktasna kadar ,eri ,itmek Aorunda ka mCtr. /unV dan sonra artk" bir di in unsur ar ona i-se dir 9baCka di V ere ait o sa ar da>6 on arn sabit bi eCim erini ve m0mk0n de(iCim erinin tab osunu kurmann tamamen en,0istik yo ar vardr. Etimo oHi b5y ece" tamamen do(a -( k ar a
3* H. Grimm" PIri,ine du an,a,e" s. )" !r. Zev." 'aris" #2D$. 3*3 Ke ime er ve ey er

do u bir i k di e do(ru" ,eriye y5ne ik sonsuA bir ,iriCim o V maktan -kmaktadr. bir ke imenin i-inde" onun oradan itibaren o uCtu(u k5k0 bu mak 0Aere ku an an kesin ve

snr bir -5A0m eme y5ntemi ha ine ,e mektedir6 \ke iV me erin k5k eri" ancak b0k0m ve t0reme -5A0m eme eriV nin baCar kaAanma arndan sonra ortaya -kar abi miC erV dir.#\p /5y ece" ?ami ai esinden o an ar ,ibi baA di erde" k5k erin -i=t hece i 9,ene de 0- har=ten meydana ,e ir er>" di(er erinde ise 9BintV<vrupa di eri ,ibi> d0Aen i o arak tek hece i o duk ar be ir enebi ir. bun ardan baA ar tek bir ses iden meydana ,e miCtir 9i" ,itmek an amna ,e en =ii erin" u" yank anmak an amna ,e en =ii erin k5k0d0r>. =akat k5k bu di erde -o(u Aaman en aAndan bir sessiA ve bir ses i i-ermektedir VsessiA har= sona veya baCa ,e ebi ir. birinci durumda ses i Aorun u o arak baCtadr" di(er duV rumda ise" ona destek veren ikinci bir sessiA tara=ndan destek eniyor o abi ir 9Latincede metiri" < mancada mesV sen4i veren ma" mad k5k0 ,ibi>V.3% /u tek hece i k5k erin ikiA endik eri de o maktadr. 5rne(in ?anskrit-enin dadaV mi4sinde ve Yunancann didomi4sinde donun veya tishatmi ve istemi ke ime erinde sta4nm ikiA endi(i ,ibi. 3: Uihayet ve 5Ae ik e" k5k0n do(as ve di in i-indeki kurucu uk roV 0" tamamen yeni bir tarAda kavranmCtr6 k5k aQ111. y0AV y da" k5keninde somut bir Ceyi iCaret eden i ke bir ad" doV aysA bir temsi " kendini bakCa veya duy,u ardan herhanV ,i birine sunan bir nesneydi. @i kendini" onun adsa kaV rakter eCtirme erinin iC eyiCinden hareket e inCa etmekteyV di6 t0reme bu =aa iyetin kapsamn ,eniC etmekte. soyut aV ma s=at an yaratmaktayd. ve bu durumda" -eki ebi ir adV
3# a,e" s. :). <yrca" @eutsche Gramma ik" 1" s. D22. 3% ;. Grimm" tori(ine..." s. 3#. 3: /opp" Qeber.. Emeh" Bayat" @i 3*D

ar kate,orisinin o uCabi mesi i-in" bun ara" di(er b0y0k indir,enemeA unsur o an" o mak =ii inin b0y0k tekd0Ae iCV evinin ek enmesi yetiyordu Vo mak =ii i i e s=at tam amas i-indeki s=atn =ii se bi-im i-inde bir cins sa= o uCturma aV rV. /opp da" =ii erin" =ii e bir k5k0n kaynaCmasndan o uV Can karCm ar o duk arn kabu etmekteydi. !akat onun -5A0m enmesi k asik Cemadan bir-ok esas noktada =ark V aCmaktadr6 o mak =ii ine at=edi en y0k emse iC evin ve 5nermese an amn potansiye ve ,iA i i avesi s5A konusu de(i dir. i k 5nce" bir k5k e o mak =ii inin bi-im eri arasnV daki maddi bir bitiCme s5A konusudur. ?anskrit-enin as4v" Yunancamn aoris=a4sndaki 9Yunancaya 5A,0 be irsiA ,e-V miC Aaman M<K> si,ma4da" Latincenin mis i ,e-miCin hiV kMyesindeki ve ,e-miC Aamanda ,e ecek4teki er4de bu unV maktadr. ?anskrit-enin bhu4su ise" Latincenin ,e ecek AaV

man i e hikMye bi eCik Aamanndaki b4de yeniden ortaya -kmaktadr. Lste ik" o mak =ii inin ek emesi" k5ke bir AaV man ve bir kiCi y0k enmesine o anak vermektedir 9o mak =ii inin k5k0 tara=ndan meydana ,etiri en bitim eki" scripV sVi4de o du(u ,ibi" bir de kiCi Aamiri ek emektedir>. 33 @aha sonra" bir s=at =ii e -eviren o mak =ii inin ek emesi de(i V dir" k5k0n kendi =ii se bir an ama sahip bu unmaktadr. o mak =ii inin -ekiminden t0reyen ke ime bitim eri ona ya V nAca kiCi ve Aaman de(iCim eri ek emektedir er. @emek ki =ii erin k5k eri" baC an,-ta \Cey er\i de(i de ey em eri" s0re- eri" arAu ar" istek eri iCaret etmektedir er. ve o mak =ii inden ,e en baA bitim eri ve kiCi Aamir erini a arak -eV kim i ha e ,e en er biAAat on ardr. 5te yandan ,ene on ar" biAatihi de(iCken baCka ek er a arak t0remeye yatkn ad ar ha ine ,e mektedir er. @emek ki" k asik -5A0m emeyi kaV rakteriAe eden ad=ii -i=te kutup u u(unun yerine" daha kaV rCk bir d0Aen ikame etmek ,erekmektedir6 =ark tip erV
33 0,e" s. #3) vd. 3*& Ke ime er ve .ey er

den bitim er a abi en ve b5y ece -ekim i =ii ere veya ad ara can veren" =ii se an am k5k er. !ii er 9ve kiCi Aamir eri> b5y ece di in 5nce ik i unsuru ha ine ,e mektedir er Vdi in ondan itibaren ,e iCebi di(i unsurV. \!ii ve kiCi Aamir eri" di in ,er-ek evye eri o muCa benAemektedir er.\ 3D /opp4un -5A0m eme eri ya nAca bir di in i- ayrCtr V mas a-sndan de(i " ayn Aamanda bir di in 5A0 itibariy e ne o du(unu tanm ayabi di(i i-in baCat bir 5neme sahip o muC ardr. @i artk" baCka temsi eri b5 0m eme ve yeniV den bir eCtirme ,0c0ne sahip bir temsi sistemi de(i dir. ey em erin" durum arn" istek erin en sabit erini k5k erinde iCaret etmektedir. ,5r0 enden daha -ok" k5kense o arak yap an veya maruA ka mam an atmay istemektedir. ve Cey eri sonunda sanki parmak a ,5steriyorsa da" bu on arn bu ey eminin sonucu veya nesnesi veya arac o mas 5 -0V s0nde o maktadr. ad ar bir temsi in karmaCk tab osunu pek o kadar b5 0m ere ayrmamaktadr. bir ey emin s0reciV ni b5 0m emekte ve durdurmakta ve dondurmaktadr. @i " \k5k erini\ a , anan Cey er cephesine de(i de" 5Anenin ve onun =aa iyetinin cephesine \sa maktadr\. Qe herha de" temsi i ikiye kat ayan Cu be ekten -ok" irade ve ,0-ten kaynak anmCtr. 8annarak bi indi(i i-in de(i de" ey emde bu undu(u i-in konuCu maktadr. 8pk ey em ,ibi" di de derin bir iradeyi i=ade etmektedir. /unun iki sonucu vardr. /irincisi" ace eci bir bakC a-sndan paradoksa dr6 -0nk0 =i o oHinin" sa= ,ramerin bir boyutunun keC=i arac (y a kendini o uCturdu(u srada" di e derin i=ade ,0- eri at=edi V

meye baC anmCtr 9Bumbo dt" ya nAca /opp4un -a(daC o mak a ka mamakta" onun eserini de ayrnt ary a bi V mektedir>" oysa k asik -a(da" di in i=adese iC evi ancak k5V ken noktasnda e de edi ebi mekteydi ve ya nAca bir Ceyin temsi edi ebi mesini a-k amaktayd. di a1a. y0Ay daki
3D H. Grimin" LIri,ine Mu an,a,e" s. :$. Emeh" Baya " @i 3*)

t0m ,0Aer,Mh boyunca ve en karmaCk bi-im erinin i-inV de" indir,enemeA nite ikte bir de(ere sahip o acaktr. hi-bir key=i ik" hi-bir ,ramatika kura onu ipta edemeA" -0nk0 di in i=ade edebi mesinin nedeni" Cey eri tak it etmesi veya ikiA emesi de(i de" konuCan arn teme iradesini dCa vuraV bi mesi ve aktarabi mesidir. kinci sonu-" di in uy,ar k aV ra artk" on arn u aCtk ar bi ,i d0Aeyiy e 9temsi i CebekeV nin nite i(i" unsur ar arasnda kuru abi en ba( arn -ok uV (u> de(i de" on ar yaratan" on ara can veren ve kendini on arn i-inde bu an ha kn Aihni arac (y a ba( anmC o V masdr. 8pk can or,aniAmann kendini hayatta tutan iCV ev eri tutar (y a dCavurmas ,ibi. di de ,ramerin t0m mimarisi i-inde" bir ha k hayatta tutan ve ona yanAca kenV dine ait bir di konuCma iktidar veren teme iradeyi ,5r0V n0r k maktadr. /5y ece" di in tarihse i(inin koCu an deV (iCmiCtir. an de(iCme er artk yukardan 9bi ,in erin" t0cV car arn ve seyyah arn k0-0k ,rubunun" muAa==er ordu aV rn" isti ac aristokrasinin meydana ,etirdi(i se-kin er ,ruV bundan> ,e memektedir. bun ar artk a t kesim erde karanV k ar i-inde do(maktadr ar" -0nk0 di bir ara- veya bir 0r0n eBumbo dt4un dedi(i ,ibi bir er,onV de(i de" kesinV tisiA bir =aa iyettir Vbir encr,eiae. /ir di in i-inde konuCan ve duyu mayan" ama t0m par ak (n oradan ,e di(i bir u(u tunun i-inde konuCmaya hi- ara vermeyen ha ktr. Grimm bu u(u tuyu" a tdeutsche Meister,esan,4 din erken ve Raynouard da" 8roubadourJann 5A,0n C0r eri4n aktarrV ken yaka adk arn d0C0nm0C erdir. @i artk Cey erin taV nnmasna de(i de" insan arn 5A,0r 0(0ne ba( anmCtr6 \@i insanidir. k5kenini ve ,e iCmesini biAim tam 5A,0r 0V (0m0Ae bor- udur. o biAim tarihimiA" mirasmAdr.\3& Gramerin i- yasa arnn tanm and( srada" di i e insan aV rn 5A,0r kaderi arasnda derin bir akraba k kuru muCtur.
3& a,e" s. D*.

3*2

!i o oHi" a1a. y0Ay n t0m0 boyunca derin siyasa titreCimV ere sahip o acaktr. 3. K5k erin -5A0m enmesi" di er arasndaki akraba k sistemi4nin yeni bir tanmn m0mk0n k mCtr. Qe =i o oHiV nin ortaya -kCn karakteriAe eden d5rd0nc0 b0y0k teV

Ke ime er ^e ey er

orik kesit burada yer a maktadr. /u tanm 5nce ik e" di eV rin birbir erine naAaran kesinti i b0t0n er ha inde ,rup anV dk arn varsaymaktadr. Gene Gramer" t0m di erde iki s0rek i ik d0Aeninin var (n kabu etti(inden 5t0r0" karV C aCtrmay dC amaktayd6 bu s0rek i ik erden dikey o an t0m di erin ayn i ke k5k haAnesine sahip o ma arna neV den o uyordu" bu k5k er baA d5n0C0m er e her di i baC anV ,- ek em eCme erine ba( amaktayd. yatay o an di(er s0V rek i ik ise" di erin temsi in evrense i(i i-inde i etiCim kurma arm sa( yordu6 di erin hepsi" t0m insan t0r0 i-in o duk-a ,eniC snr ar i-inde ayn o an temsi eri -5A0m eV me" ayrCtrma ve yeniden bir eCtirme durumundayd ar. /5y ece" di eri ancak do ay ve adeta 0-,en bir ,0Aer,Mh 0Aerinde karC aCtrmak m0mk0nd0. Cu veya bu di in ortak i ke k5k er donannm iC eme ve de(iCtirme bi-imini -5V A0m emek m0mk0nd0. ayn Aamanda iki di in ayn temsi V eri b5 0m eme ve yeniden ba( ama tarAn da kyas amak m0mk0nd0. Iysa Grimm ve /opp4tan itibaren m0mk0n ha e ,e en Cey" iki veya daha -ok di in do aysA ve yan amaV sna karC aCtr masdr. @o aysA karC aCtrma" -0nk0 arV tk sa= temsi erden veya tamamen i ke k5kten ,e-mek ,eV rek i de(i dir6 k5kteki de(iCim eri" b0k 0m sistem erini" biV tim diAi erini ince emek yeter idir. !akat b0t0n di erin orV tak o du(u unsur ara ve bun arn kaynak and( temsi etV me Aeminine kadar ,eri ,itmeyen yan amasna kyas ama6 demek ki bir di i" di(er hepsini m0mk0n k an bi-ime veV ya i ke ere dayandrmak o anaksAdr. di eri bi-imse yaV kn k arna ,5re ,rup andrmak ,erekir6 benAer ik ya nAV
Emek" Bayat" I
3*$

ca ortak k5k erin -ok sayda o ma arnda bu unmamakta" ayn Aamanda di erin i- yap arna ve ,ramere kadar ,eniCV emektedir.\3) Ete yandan" do aysA o arak kyas anma ar m0mk0n o an bu ,ramatika yap ar" iki kendine 5A,0 karakter sunV maktadr ar. Ence" ancak sistem er ha inde var o abi me karakteri6 tek hece i k5k er e be i sayda b0k 0m m0mV k0nd0r. bitim erin a(r (" says ve do(as be ir enebi ir nite ikte etki er yapabi ir. tak ama tarA ar tamamen sabit baA mode ere denk d0Cmektedir. buna karC k" -ok heceV i k5k eri o an di erde" b0t0n de(iCme er ve bi eCim er baCV ka yasa ara tab o acak ardr. /5y esine iki sistem arasnda 9biri Bind<vrupa di erinin" di(eri ?ami di erinin karakteV risti(i>" ne arac tip ne de ,e-iC bi-im eri bu unmaktadr. /ir ai eden di(erine s0reksiA ik vardr. !akat di(er yandan" ,ramatika sistem er be i sayda evrim ve de(iCim yasasn

h0kme ba( adk arndan" bir di in yaC anma ,5ster,esinin be i bir noktaya kadar saptanabi mesine iAin vermektedirV er. be i bir bi-imin be i bir k5kten itibaren ortaya -kabi V mesi i-in" Cu veya bu d5n0C0m ,erekmiCtir. K asik -a(da iki di birbirine benAedi(inde" ya on arn ikisini birden taV mamen i ke di e ba( amak" ya birinin di(erinden kaynakV and(n kabu etmek 9=akat bu kstas dCsa d" en =aA a t0V rev o an di " d0ped0A tarih i-inde en son ortaya -kanyd>" ya da a CveriC erin var (n 9di dC o ay ara Visti a ar" ticaV ret" ,5-V ba( dr ar> kabu etmek ,erekmekteydi. imdi ise" iki di benAer sistem er sunduk arnda" ya birinin di(eV rinden t0redi(ine ya da her ikisinin bir 0-0nc0s0nden kayV nak anarak" bir yandan =ark " 5te yandan da benAer sistemV er ,e iCtirdik erine karar veri ebi mektedir. Erne(in" ?anskrit-e ve Yunancaya i iCkin o arak" i ke di in iA erine inanan +oeurdou]4nun varsaym i e" /aktriyana kra (
3) !r. ?ch e,e " Essai. ." s. ##.

3#*

esnasnda bir karCma inanan <nTueti 4inki birbiri peCi sV ra terk edi miC erdir. ve /opp da" \en eski o an Bind di idir ve di(er eri 9Latince" Yunanca" Germen di eri ve !ars-a> daha i eri tarih idir er ve ondan t0remiC erdir\32 diyen ?ch e,er4in teAini reddedebi miC0r. /opp" ?anskrit-e" LaV tince" Yunanca ve Germen di erinin arasnda bir \kardeCV ik\ i iCkisinin o du(u" ?anskrit-enin di(er erinin anas deV (i de" daha -ok ab a ar o du(unu ve b0t0n bu ai enin k5V keninde yer a an bir di e daha yakn bu undu(unu ,5sterV miCtir. 8arihse i(in" tpk can ar M emine o du(u ,ibi" di a anna da dahi edi di(i ,5r0 mektedir. /ir evrimin Vya V nAca var kbi imse s0rek i ik erin ,0Aer,Mhndan ibaret o mayanV d0C0n0 ebi mesi i-in" do(a tarihin kesintisiA ve d0A p annn kr mas" da anmann s0reksiA i(inin 5r,0tV eme p an arn aracsA -eCit i ik eri i-inde ortaya -karmaV s" or,aniAma arn sa( amak Aorunda o duk ar iC evse d0V Aen ere uyma ar ve b5y ece can i e onun var o masna iAin veren Cey arasndaki ba( ant arn kuru mas ,erekmiCV tir. <yn Ceki de" di er tarihinin d0C0n0 ebi mesi i-in" di V erin" on ar k5ken erine kesintisiA bir Ceki de ba( ayan bu b0y0k krono oHik s0rek i ikten kopar ma ar ,erekmiCtir. ayn Aamanda" i-ine kapat dk ar temsi erin ortak tabakaV sndan kurtu ma ar da ,erekmiCtir. bu -i=te kopuCun sayeV sinde" ,ramatika sistem erin t0rdeC o mamas" kendine 5AV ,0 b5 0m enme eri" her birinin de(iCimini h0km0 a tna a an yasa ar ve evrim o abi ir ik erini saptayan yo ary a bir ikte ortaya -kmCtr. /0t0n o as bi-im erin krono oHik

Ke ime er v= ey er

ardCk ( o arak cins erin tarihinin bir keA askya a nmaV sy a ve ya nAca o anda" can bir tarihse ik kaAanabi miCV tir. ayn Ceki de" ,ene ,ramerin her Aaman varsayd( Cu sonsuA t0retme erin ve Cu snrsA karCm arn -5A0m enV
32 a,e. s #%.
Emek" Bayat" @i
3#>

mesi" e(er di d0Aeni i-inde askya ahnmasayd" di as a ibir tarihse i(in etkisine ,iremeAdi. ?anskrit-eyi" YunancaV y" Latinceyi" < mancay sistematik bir eCan k i-inde inV ce emek ,erekmiCtir. yap arnn Ce==a= ha e ,e mesi ve bir di tarihinin okunabi ir ha e ,e ebi mesi i-in" on ar b0t0n kron ooHi erin dCnda" bir kardeC ik Aamannn i-ine yerV eCtirmek ,erekmiCtir. /aCka yer erde o du(u ,ibi burada da" krono oHik diAi ere sokma ar si inmek Aorunda ka mC" unsur ar yeniden da(t mC ve bu durumda" ya nAca varV k arn ardCk k d0Aeniy e birbir erine Aaman i-indeki Aincir enme eri de(i " ayn Aamanda o uCum arnn =ark V (n da bi diren yeni bir tarih meydana ,e miCtir. <mpirikV ik Vdo(a birey er kadar" on ar ad andran ke ime er de s5A konusudurV artk 8arih tara=ndan ve var (nn t0m ka n ( boyunca kat edi miCtir. [amann d0Aeni baC aV maktadr. <ncak" di er i e can var k ar arasnda baCat bir =arkV k vardr. +an var k ar ancak" iC ev eri ve varo uC koCu V an arasndaki be i bir i iCkinin arac (y a ,er-ek bir tariV he sahip o abi mektedir er. Qe on arn tarihse ik erini m0mk0n k ann" 5r,0t 0 birey erin i- bi eCimi o du(u do(ruysa da" bu tarihse ik ancak on arn i-inde yaCadk aV r bu dC d0nya arac (y a ,er-ek bir tarih ha ine ,e ebi V mektedir. @emek ki" bu tarihin ,0n C(na -kabi mesi ve bir s5y em ha inde tasvir edi ebi mesi i-in" +uvier4nin karV C aCtrma anatomisine ortam ve can 0Aerinde etki eden koCu ar -5A0m emesinin ek enebi mesi ,erekmiCtir. /una karC k" Grimm4in i=adesiy e di in \anatomisi\" 8arih4in unsuru i-inde iC ev ,5rmektedir6 -0nk0 or,an arn hakiki bir arada var o ma arn veya birbir erini karC k o arak dC ama arn de(i de" ani de(iCim erin han,i y5nde o abiV ecek erini veya o amayacak arn bi diren bir m0mk0n deV (iCme er anatomisidir. Yeni ,ramer" di se de(iCim eri AaV
3#%

man i-inde do aysA o arak ince emektedir. /aCka t0r 0s0 nas o abi irdi_ Z0nk0 poAiti= i(i artk ancak" di i e temsi arasndaki bir kopuC a ihdas edi ebi irdi. @i erin i- 5r,0tV enme eri" iC ev ,5rebi mek i-in iAin verdik eri ve dC adkV ar" artk ancak ke ime erin bi-imi i-inde kavranabi ir er. ama bu bi-im biAAat kendi o arak" yasasn ancak daha 5nV

Ke ime er ^e ey er

ceki durum arna" yatkn o du(u de(iCim ere" hi-bir Aaman meydana ,e meyen de(iCik ik ere ek endi(inde i an edebiV ir. @i i temsi etti(i Ceyden kopararak" hi- kuCkusuA onu i k keA kendine 5A,0 yere i(i i-inde a-(a -karmakta ve onu ya nAca tarihin i-inde kavrayabi me durumuna tabi o unmaktayd. ?aussure40n" =i o oHinin bu Aamansa e(i iV minden ancak" di in temsi e o an i iCkisini ihya ederek kurtu abi di,i bi inmektedir. bunu" iCareti Gene Gramer4in tarAnda" iki =ikir arasndaki ba( anty a a-k ayan bir \seV miyo oHi\yi yeniden kurma pahasna ,er-ek eCtirmiCtir. @emek ki" ayn arkeo oHik o ay" do(a tarih ve di i-in ksV men =ark bi-im erde ortaya -kmCtr. Karakter eri can V dan veya ,ramer kura arn kendini -5A0m eyen bir temsiV in yasa arndan ayrarak" hayatn ve di in tarihse i(i m0mk0n k nmCtr. !akat bu tarihse ik" biyo oHi d0AeniV nin i-inde" birey i e ortamn i iCki erini bi dirmek Aorunda o an ek bir tarihe ihtiya- duymuCtur. hayatn tarihi" bir baV kma can nn tarihine dCsa dr. iCte bu nedenden 5t0r0 evrimci ik" o abi ir ik koCu u evrimsiA bir biyo oHi o muC o an biyo oHik bir teori meydana ,etirmektedir V+uvier4nin teorisiV. /unun tersine" di in tarihse i(i tarihini hemen ve aracsA keC=etmektedir. bun ar birbir eriy e i-ten i etiCim kurmaktadr ar. a1a. y0Ay biyo oHisi ,iderek can nn dV Cna" kendinin di(er tara=nda i er eyerek" do(abi imcinin bakCnn eskiden durak ad( beden y0Aeyini ,iderek daha ,e-ir,en ha e ,etirirken =i o oHi" ,ramercinin i- bir tarihi taV nm amak i-in di i e dC tarih arasnda ihdas etti(i i iCki eV
Emek" Bayat" @i
3#:

ri -5Aecektir. Qe bu i- tarih bir keA nesne i(i i-inde sa( anV dktan sonra" as tarihin yararna o mak 0Aere" her t0r be V e(in dCna d0Cm0C o ay arn yeniden o uCturu mas iCinV de yo ,5sterici ik yapabi ecektir. Q UE?UE B<LUE GELEU @L Yukarda -5A0m enen d5rt teorik kesitin" hi- kuCkusuA =iV o oHinin arkeo oHik Aeminini meydana ,etirdik erinden 5t0r0" ,ene ,ramerin tanm anmasna iAin verdik eriy e terimi terimine denk d0Ct0k erini ve At aCtk arn =ark etV mek m0mk0nd0r.3$ /u kesit erin sonuncusundan birinciV sine do(ru ,eri ,idi di(inde" di er arasndaki akraba k 9b0y0k ai e er arasndaki s0reksiA ik ve de(iCme er reHiV minde i- benAeCme er> teorisinin ayrmsA b0t0n di er 0Aerinde" dC bir i keden hareket e ve snr sonu- ara saV hip o acak Ceki de" ayn bi-imde etki eden kesintisiA aCnV ma 5(e eri ve karCm ar varsayan t0reme teorisinin karCV

snda yer a d( ,5r0 mektedir. K5k hecesi teorisi" iCaret etV me teorisiy e At aCmaktadr6 -0nk0 k5k" soyut anabi ir" bir di ,rubuna i-se ve her Ceyden 5nce =ii se bi-im ere -ekirV dek o arak hiAmet eden di se bir bireyse iktir. oysa k5k" di i do(a ve -( k cephesiy e bir eCtirmek" kendini artk ya nAca sonsuAa kadar d5n0Ct0rebi en bir sesse ik o arak ViC ev o arak" Cey erin i k adsa bi-im erini ,er-ek eCtirmiCV tiV t0ketmektedir. @i in i- de(OCmeOeri4nin ince enmesi de" temsi i ekRem eCme teorisiy e At aCmaktadr6 temsi i ek emV eCme teorisi ke ime eri tanm yor ve on an" iCaret edebi V dik eri i-eri(e ek eyerek" birbir erine naAaran bireyse eCtiV riyordu. di ek em eCmesi temsi in ,5r0n0r -5A0m enmeV siydi. ke ime er Cimdi 5nce ik e mor=o oHi eriy e ve sesse V ik erinin her birinin ,e-irebi ece(i muhteme de(iCim er e
3$ /kA. yukarda" <vrm 1^4 Kesim Q11.
3#3

karakteriAe edi mektedir er. Uihayet ve 5Ae ik e" di in i-5A0m enmesi" k asik d0C0ncenin o mak =ii ine tand( 5nV ce ik e At aCmaktadr6 o mak =ii i di in snr arnda h0k0m s0rmekteydi. -0nk0 hem ke ime erin i k ba(yd hem de teme iddia etme ,0c0n0 e inde tutmaktayd. di eCi(ini vur,u amakta" onun kendine 5A,0 0(0n0 iCaret etmekte ve onu d0C0nce bi-im erine si inmeA bir Ceki de ba( amaktayV d. Gramatika yaA arn ba(msA -5A0m enmesi" a1a. y0AV y da uy,u and( ha iy e" bunun tersine di i soyut amakta" onu 5Aerk bir 5r,0t enme o arak e e a makta" yar, ar" y0kV em ve iddia i e o an ba( ant arn koparmaktadr. I mak =ii inin konuCmak i e d0C0nmek arasnda sa( ad( varhkV bi imse ,e-iC kopmuC bu unmaktadr. di de bu sayede kendine 5A,0 bir var k kaAanmaktadr. Qe" ona h0kmeden yasa ar e inde tutan bu var ktr. @i in k asik d0Aeni Cimdi kendi i-ine kapanmCtr. e=V =a= (n ve bi ,i a anndaki baCat iC evini kaybetmiCtir. aQ11. ve aQ111. y0Ay arda" temsi erin do aysA ve kendi iV (inden a- myd. temsi er i k iCaret erini onda a makta" ortak -iA,i erini onda b5 0m emekte ve yeniden ,rup anV drmakta" 5AdeC ik veya y0k em i iCki erini onda ihdas etV mekteydi. di bir bi ,iydi ve bi ,i de tam hak sahibi o arak" bir s5y evdi. @emek ki" her bi ,iye naAaran teme bir koV numda bu unmaktayd6 d0nyann Cey eri ancak ondan ,eV -i erek bi inebi irdi. /unun nedeni" d0nyaya var kbi imse bir do anma i-inde mensup o mas 9R5nesans4ta o du(u ,iV bi> de(i de" d0nyann temsi erinin i-indeki i k d0Aen tasV a( o masyd. temsi eri temsi etmenin" ka-n maA baCV an,- tarA o masyd. /0t0n ,ene ik er onda o uCmaktayV d. K asik bi ,i" derin emesine adcyd. @i a1a. y0Ay dan

Ke ime er ]e ey er

itibaren kendi i-ine kapanmC" kendine 5A,0 ka n (na kavuCmuC" yasa arn ve ya nAca kendine ait o an bir nesV ne i(i ser,i emiCtir. @i(er eri arasnda bir bi ,i nesnesi haV
Emek" Bayat" @i
3#D

ine ,emiCtr. can var k arn yannda" Aen,in ik erin ve de(erin yannda" o ay arn ve insan arn tarihinin yannda. Berha de kendine 5A,0 kavram ara i iCkindir" ama ona y5V ne ik 5A0m em erin k5k erini" ampirik bi ,i ere i iCkin o an di(er hepsiy e ayn d0Aeye sa maktadr. Gene Gramer4e ayV n Aamanda Mantk o ma ve onun a karCma o ana( veren bu aCr y0kse me" artk en,e enmiCtir. @i i tanmak" artk biAAat bi ,inin en yaknma ,itmek de(i de" ya nAca ,ene bi ,i y5ntem erini nesne i(in kendine 5A,0 bir a anna uyV ,u amaktr. @i i tamamen nesne stat0s0ne indiren bu d0Aey eCitV enmesi" ,ene de 0- Ceki de te a=i edi miCtir. Ence" kendini s5y em o arak dCa vurmak isteyen her bi imse bi ,i i-in ,erek i arac o mas o ,usu. /iAAat kendi istedi(i kadar" bir bi imin bakC ar a tnda d0Aene soku sun" ser,i ensin" -5V A0m ensin ,ene de onun i-in bi di(ini i an etmek s5A koV nusu o du(unda" hep bi en 5Anenin cephesinde yeniden Auhur etmektedir. a1a. y0Ay da sabit ik ,5steren iki kay, buradan kaynak anmaktadr. /un ardan biri bi imse di i tara=sA aCtrmaya ve adeta ci a amaya y5ne iktir. 5y esine ki" kendine 5A,0 t0m yan arndan arndr mC" manAa aV rndan ve yetersiA ik erinden temiA enmiC Vsanki bun ar hi- de onun 5A0ne ait de(i ermiC ,ibiV o arak" kendisi" s5V Ae o mayan bi ,inin tam yansmas" 5Aen i ikiAi" bu(usuA aynas o abi sin. /u" bi incin d0Aeyinde tutu acak bir di e i iCkin poAitivist d0Ct0r6 +uvier4nin de bi ime do(ann bir \kopya\s o ma tasarsn y0k edi(inde kuCkusuA d0C edi(i tab oVdi dir. bi imse s5y em Cey erin karCsnda on arn \tab o\su o acaktr. ama tab o burada aQ111. y0Ay da sahip o du(undan teme i =ark bir an ama sahiptir. aQ111. y0AV y da" do(ay" sabit bir 5AdeC ik er ve =ark k ar tab osu arac (y a da(tma tabi tutmak s5A konusuydu. di onun i-in i k -er-eveyi sunmaktayd ve bu -er-eve yak aCk ve
3#&

d0Ae ti ebi ir nite ikteydi. Cimdi di tab odur" ama ona doV aysA bir tasni=-i ik ro 0 veren Cu karmaCk ktan kurtu V muC o mas an amnda di " sonunda do(ann sadk bir portV resini -karabi mek i-in ondan be i bir uAak kta durmakV tadr.:* kinci kay, Vbirincisine ba( o mak a bir ikte" onV dan tamamen =ark drV" ,ramer erin" ke ime haAne erinin" ke ime erin sentetik bi-im erinin ba(msA bir mant(n bu maya y5ne ik o muCtur6 d0C0ncenin evrense sonu- arV

Ke ime er ve. ey er

n" i-inde maske enebi ecek eri o uCturu muC bir di in kenV dine 5A,0 0k erinden koruyarak ku anabi en ve ,0n C( C(na -karabi en bir mantk. /oo e i e bir ikte" tam da di erin =i o oHinin nesnesi ha ine ,e dik eri bir d5nemde" sim,ese bir mant(n do(mas ,erekmekteydi6 bunun neV deni" y0Aeydeki benAer ik ere ve birka- teknik benAeCmeye ra(men" k asik -a(daki ,ibi evrense bir di o uCturmann de(i de" d0C0ncenin bi-im ve ba( ant arn b0t0n di erin dCnda temsi etmenin s5A konusu o masyd" di bi imin nesnesi ha ine ,e di(inden" di den -ok sim,eci ik o an ve bu nedenden 5t0r0 d0C0nceye" biAatihi bi me o ana( veV ren hareketin i-inde Ce==a= o an bir di icat etmek ,erekiyorV du. Mantksa +ebir i e BindV<vrupa diBeri4nin bir bakma Gene Gramer4in -5A0 mesinin iki y0A0 o duk ar s5y eneV bi ir6 BindV<^rupa di eri" di in bi incin nesne cephesine kaymasn ,5sterirken" Mantksa +ebir de onu o sra arda o uCmuC her bi-imden arndrarak" bi me ey emi tara=na y5ne ten hareketi iCaret etmektedir. !akat" o ,uyu bu tamaV men ne,ati= bi-imi a tnda bi dirmek yetersiA o acaktr6 s5V Ae o mayan bir mantk i e tarihse bir ,ramerin o abi ir ik koCu an" arkeo oHik d0Aeyde ayndr. 'oAiti= ik Aemin eri 5AdeCtir. @i in d0Aeyinin eC eCtiri mesi konusundaki ikinci te aV =i" onun ince enmesine at=edi miC o an e eCtire de(erdir.
uvier" Rappon..." s. 3.

Emek" Bayat" @i

3#)

Ka n ve tutar tarihse ,er-ek ik ha ine ,e en di " ,e enekV erin" d0C0ncenin" ha k arn karan k Aihninin" sessiA adetV erinin yerini meydana ,etirmekte" kendini be ek o arak bi e tanmayan" ka-n maA bir an y(m ha ine ,e mekteV dir. @0C0nce erini e,emen o madk ar ke ime er e i=ade eden" on ar tarihse boyut ar e erinden ka-an s5Ae biV -im erin i-ine yer eCtiren insan ar" s5A erinin kendi erine boyun e(di(ine inanmakta" onun istek erine tabi o duk aV rn bi memektedir er. /ir di in ,ramatika d0Aen eri" onun i-inde s5y enebi ecek her Ceyin apriori 4sidir. ?5y emin ,erV -ek i(i" =i o oHinin kurdu(u tuAak a karC karCyadr. /5y eV ce" kanaat erden" =e se=e erden ve be ki de bi im erden" onV ar m0mk0n k an ke ime ere ve buradan da" can ( heV n0A ,ramer erin Cebekesinin i-ine a nmamC bir d0C0nceV ye kadar ,eri ,itme ihtiyac buradan kaynak anmaktadr. /5y ece" a1a. y0Ay da -ok vur,u u ha e ,e en" b0t0n yoV rum ama teknik erinin can anmas an aC maktadr. /u yeV niden ortaya -kC" di in R5nesans d5neminde taCd( esV rar yo(un u(u yeniden kaAanmC o masna ba( dr. !akat

Cimdi" di in i-ine ,5m0 m0C o an bir i k s5A0n bu unmas de(i de" konuCtu(umuA ke ime eri kay, andrmak" =ikirV erimiAin ,ramatika kvrmn i=Ca etmek" ke ime erimiAe can veren e=sane eri da(tmak" her s5y emin kendini i an etti(inde kendiy e bir ikte taCd( sessiA b5 0m0 yeniden ,0r0 t0 0 ve iCiti ir k mak s5A konusu o acaktr. KapitaQ4m birinci ci di \de(er\in bir yorumudur. UietAsche4nin b0t0n eseri birka- Yunanca ke imenin yorumudur. !reud" ,5r0V n0r s5y em erimiAi" =antaAma armA" r0ya armA" bedeV nimiAi hem destek eyen hem de oyan b0t0n Cu sessiA c0mV e erin yorumudur. ?5y emin derin i(inde s5y eni en Ceyin -5A0m enmesi o arak =i o oHi" e eCtirinin modern bi-imi haV ine ,e miCtir. aQ111. y0Ay n sonunda bi ,inin snr arnn saptanmasnn s5A konusu o du(u yerde" sentaks ar -5A0 V
3#2 Ke ime er ve ey er

meye" konuCmaya Aor ayan bi-im er kr maya" ke ime er on arn boyunca ve on ara ra(men s5y eni en erin tara=na d5nd0r0 meye -a C acaktr. 8anr herha de bi ,i erimiAin 5tesinde o maktan -ok" c0m e erimiAin 5tesindedir. ve e(er /at msan ondan ayr amaA nite ikteyse" bunun neV deni" deneyin snr arn aCma y5n0ndeki do(a bir e(i im de(i de" insann di inin onu yasa arnn karan ( i-inde ara ksA kCkrtmasdr. \Korkarm ki 8anrdan hi-bir AaV man kurtu amayaca(A" -0nk0 hM M ,ramere inanyoruA.\D# Yorum" aQ1. y0Ay da d0nyadan 9hem Cey er hem de meV tin er>" orada deCi=re edi en 8anrsa s5Ae do(ru ,idiyordu. biAim yorumumuA" her ha 0 kMrda a1a. y0Ay da o uCmuC o an" insan ardan" 8anrdan" bi ,i erden veya kuruntu arV dan" on ar m0mk0n k an ke ime ere do(ru ,itmektedir. ve bu yorumun keC=etti(i Cey" bir i k s5y emin h0k0mranV ( de(i de" en k0-0k s5A0m0Aden bi e daha 5nce" di taV ra=ndan -oktan e,emen ik a tna a nd(mA ve donduru V du(umuAdur. Modern e eCtirinin kendini adad( yorum ,ariptir6 -0nk0 di e i iCkin =arkna varCndan" onun s5y eV mek istedi(inin keC=ine de(i de aCikMr s5y emin ser,i eniV Cinden" di in ham ha iy e dCavurumuna ,itmektedir. @emek ki" modern d0C0nce i-indeki yorum y5ntem eV ri" bi-imse eCtirme teknik erine karC durmaktadr6 birinV ci er" di i kendi kendinin a tnda ve onda s5y eni enin en yaknnda konuCturma iddiasndadr ar. ikinci er ise" her muhteme di i denet eme ve onun 0Aerine" s5y enmesi m0mk0n o ann yasasy a sarktk ar iddiasndadr ar. YoV rum amak ve bi-imse eCtirmek" -a(mAn iki b0y0k -5V A0m eme bi-imi ha ine ,e miCtir6 ,er-e(i s5y emek ,erekirV se" daha baCkasn bi miyoruA. !akat" acaba yorum i e biV

-imse eCtirmenn i iCki erini bi iyor muyuA" on ar denetV eme ve on ara e,emen o ma yetene(ine sahip miyiA_ Z0nV
D#

Emek" Bayat" @i

UietAche" Le crepuscu e des do es" s. #:*" 'r. Zev." #$##.

3#$

k0 yorum biAi bir i k s5y emden -ok" di ,ibi bir Ceyin -pV ak varo uCuna ,5t0r0yorsa da" ya nAca bu di in daha bir an am kaAanmadan 5nceki sa= bi-im erini s5y emek AorunV da ka mC de(i midir_ !akat" di o du(u varsay an Ceyi biV -imse eCtirmek i-in" minimum bir yorum uy,u amC o V mak ve hi- de(i se" bir Cey s5y emek istermiC-esine sessiA duran b0t0n bu bi-im eri yorum amC o mak ,erekmeA mi_ Yorum i e bi-imse eCtirme arasndaki pay aCm" bu,0n biAi ,er-ekten bask a tnda tutmakta ve biAe e,emen o V maktadr. !akat yeteri kadar ,0- 0 de(i dir. resmetti(i -aV ta k0 t0r0m0A0n -ok derin erine da amamaktadr. bu -aV ta n iki diCi" ya nAca basit bir tercihi h0kme ba( ad(n veya biAi an ama inanan ,e-miC i e iCaret eden4i keC=etmiC o an Cimdiki Aaman 9,e ecek> arasnda bir se-im yapmaya davet etti(ini s5y ememiAe iAin veremeyecek kadar -a(daCV tr. Ger-ekte" ortak o abi ir ik Aemin eri" modern -a(n eCiV (inde o uCtu(u ha iy e di in var ( tara=ndan meydana ,eV tiri en" ba( ant iki teknik s5A konusudur. @0Aeyin eCitV enmesini nesnede te a=i eden di in e eCtire o arak aCr y0kse mesi" onun ayn anda" her s5A0n tannmasna y5neV ik o an" ama bu y0Aden s5y em erimiAin her birinde tannV mayan sa= bir bi me ey emine yak aCtnimasm ,erektirV mekteydi. Inu ya bi ,i bi-im erine Ce==a= k mak" ya da biV in-dCnm i-erik erinin i-ine da drmak ,erekiyordu. /u durum" a1a. y0Ay n d0C0ncenin bi-imse i(ine ve bi inV -a tnn keC=ine do(ru VRusse ve !reud4a do(ruV -i=te y0V r0y0C0n0 iyice a-k amaktadr. Qe ayn Aamanda" birini diV (erine do(ru y5ne tme ve bu iki y5ne iCi kesiCtirme e(i iV mini de a-k amaktadr6 5rne(in" kendi erini bi in- dCmV Aa her i-erikten 5nce dayatan sa= bi-im erin ,0n C(na -kar mas ,iriCimi. veya deney Aeminini" var (n an amV n" b0t0n bi ,i erimiAin yaCanmC k u=kunu s5y emimiAe kadar ,5t0rme y5n0ndeki -aba. Yapsa c k ve =enomenoV
3%*

oHi" kendi erine 5A,0 d0Aen e bir ikte" burada ortak yer4 eV rin tanm ayan ,ene mekMn bu maktadr ar. Uihayet" di in eCd0Aeye ,etiri mesindeki sonuncu" ayV n Aamanda en 5nem i ve en bek enmedik te a=i" edebiyatn ortaya -kmasdr. Edebiyat o arak edebiyat" -0nk0 /at d0nyasnda @ante4den beri" Bomeros4tan beri" biA erin CimV di \edebiyat\ dedi(imiA bir di bi-imi o muCtur. !akat ke iV menin kendi yakn tarih erde ortaya -kmCtr. tpk k0 V

Ke ime er ve ey er

t0r0m0Ade" kendine 5A,0 varo uC tarA \edebi\ o an 5Ae bir di in soyut anmasnn da yakn tarih i o du(u ,ibi. /unun nedeni" di in a1a. y0Ay n baCnda nesne ka nV (nn i-ine da d( ve bir bi ,inin onu boydan boya kat etV mesine iAin verdi(i d5nemde" kendini baCka bir yerde" u aC mas Aor bir ba(msA bi-im a tnda" do(umunun esV rarnn 0Aerine kapanmC o arak ve b0t0n0y e sa= yaAma ey emine at=en yeniden o uCturmaktayd. Edebiyat" =i o oV Hiye meydan okunmasdr 9=akat onun i k bi-imidir>6 edeV biyat" ,ramerin di ini -p ak s5A0n iktidarna ,5t0rmekte ve burada" ke ime erin vahCi ve emredici var (y a karC aCV maktadr. 85rense i(i i-inde hareketsiA eCmiC bir s5y eme karC romantik d5nemden" Ma arme4nin ke imenin ikV tidarn onun ,0-s0A 0(0n0n i-inde keC=etmesine kadar" edebiyatn a1a. y0Ay daki iC evinin di in modern varo uC tarAna naAaran ne o du(u iyice ,5r0 mektedir. /u esas iCV eyiCin Aemini 0Aerindeki di(er her Cey sonu-tur6 edebiyat" =ikir er s5y eminden ,iderek =ark aCmakta ve kendini k5kten bir ,e-iCimsiA i(in i-ine hapsetmektedir. k asik -a(da onu do aCma sokabi en b0t0n de(er erden 9Aevk" be(eni" do(a " ,er-ek> kopmakta ve kendi mekMnnda" onun oyunsa inkMrn sa( ayabi ecek her Ceyi 9reAa et" -irV kin" o anaksA> yaratmaktadr6 /ir temsi d0Aenine uyar anV mC bi-im er o arak \t0r er\ tanmy a ba( arn koparmakV ta ve sarp varo uCunu iddia etmekten Vdi(er b0t0n s5y emV
Emek" Bayat" @iS
3%#

ere karCV baCka bir yasas o mayan bir di in d0ped0A dCavurumu ha ine ,e mektedir. artk sanki s5y emi kendi bi-imini s5y emekten baCka bir i-eri(e sahip o maAmC ,ibi" kendi 0Aerine nihayetsiA bir ,eri d5n0C0n i-ine b0A0 V mekten baCka yapacak bir Ceyi yoktur6 kendi kendine yaAan 5Ane ik o arak hitap etmekte veya onu yaratan hareketin i-inde" her edebiyatn 5A0n0 yeniden kavramaya u(raCmaktadr. ve b5y ece b0t0n ip ik eri en ince uca Vkendine 5A,0" an k" ama ,ene de tamamen evrense V" sadece yaAma ey emine do(ru birbir erine yak aCmaktadrV ar. Yay,n s5A o arak di in bi ,i nesnesi ha ine ,e di(i anV da" iCte yaAma ey emi tamamen At bir tarAda yeniden orV taya -kmaktadr6 ne sesse i(e ne muhataba sahip o aV bi ece(i" kendinden baCka s5y eyecek bir Ceyinin o mad(" var (n par ak ( i-inde par damaktan baCka yapacak bir Ceyinin o mad( bir kM(dn beyaA ( 0Aerine ke imenin sessiAce ve ihtiyat a brak mas. @IKP[PU+P <Y1R1M

tnsan ve kiA eri

i.

@LU GER @EULL

Edebiyat a bir ikte" yorumun ,eri d5n0C0 ve bi-imse eCV tirme kay,sy a ve bir =i o oHinin kuru masy a bir ikte" kV sacas di in -ok y5n 0 bir bi ur aCma i-inde yeniden ortaV ya -kmasy a bir ikte" k asik d0C0nce d0Aeni artk yok o aV bi ir ha e ,e miCtir. @aha i eri Aaman ardan bakan ar i-in" bu tarihte karan k bir b5 ,enin i-ine ,irmiCtir. Lste ik bir karan ktan de(i de" aCikMr ( sahte o an ve dCa vurduV (undan =aA asn ,iA eyen" biraA bu ank bir Cktan s5A etV mek ,erekir6 nitekim" e(er k asik d0C0ncenin rasyona ist o du(unu" Ga i eo4dan ve @escartes4tan beri Mekani(e mut ak bir ,0- at=etti(ini" do(ann ,ene bir d0Aenini varV sayd(n" unsuru veya k5keni keC=edecek kadar k5kten bir -5A0m eme o abi ir i(ini kabu etti(ini" ama daha o sra arV da" b0t0n bu idrak kavram ar boyunca ve on ara ra(men
3%3

hayatn hareketini" tarihin ka n (n ve do(ann e,emen o mas ,0- d0AensiA i(ini -oktan hissetti(ini an yorsak" ona i iCkin her Ceyi bi di(imiAi sanyoruA. !akat k asik d0V C0nceyi ancak bu cins iCaret erden tanmak" onun teme d0Aenini bi memek. bu cins dCa vurum ar i e on ar m0mV k0n k an ar arasndaki i iCkiyi tamamen ihma etmek deV mektir. Qe her Ceyin sonunda 9e(er -abaya daya ve yavaC bir teknik e de(i se>" temsi erin" 5AdeC ik erin" d0Aen erin" ke ime erin" do(a var k arn ve -kar arn d0Aenini" bu b0y0k Cebekenin boAu du(u" ihtiya- arn kendi 0retim eriV ni kendi erinin 5r,0t edik eri" can arn hayatn esas iC evV eri 0Aerine kapandk ar" ke ime erin maddi tarih eriy e a(r aCtk an Mndan itibaren" ksacas temsi in 5AdeC ik eriV nin var k arn d0Aenini -ekince koymadan ve tortu brakV madan dCa vurmaya son verdik eri Mndan itibaren yeniden bu mak nas m0mk0n o acaktr_ 8emsi erin devamn" onu yana yatrmak" durdurmak" s0rek i bir tab o ha inde da(tmak ve ser,i emek i-in -5A0m eyen b0t0n tasni= sisteV mi 9insan arn Aihin erinde a-m anan ince Aamansa diAi>. ke ime er ve s5y em tara=ndan" karakter er ve sn= andrV ma" eCde(er i ik ve m0bade e tara=mdan meydana ,etiri en b0t0n bu kav,a ar Cimdi ipta edi miC erdir. 5y esine ki" arV tk bu b0t0n0n iC eyiC tarAn yeniden bu mak ,0- eCmiCtir. Yerinden -kan sonuncu \par-a\ Vbunun kayb" biAi k asik d0C0nceden ebediyen uAak aCtrmCtrV" tam da bu tasni= hane erinin birincisidir6 temsi in baC an,-ta tab o ha indeV ki kendi i(inden" sa= ser,i eniCini sa( ayan s5y em. ?5y eV min temsi in i-inde" onun i k d0Aene soku uCu o arak var o maktan ve iC ,5rmekten -kt( ,0n" k asik d0C0nce de

Ke ime er ve ey er

biAim tara=mAdan do aysA o arak u aC abi en bir Cey o V maktan -kmCtr. K asisiAmden modern i(e ,e-iCin eCi(i 9ke ime erin kendi eri 5nem i de(i dir. 8arih5ncemiAden biAe hM M -a(V
nsan ve ikiA eri
3%D

daC o ana diye im>" ke ime er temsi er e kesiCmekten ve Cey erin bi ,isini kendi ik erinden -er-eve emekten -ktkV arnda aC mCtr. Ke ime er a1a. y0Ay n baCnda" eski" esV rar ka n k arna yeniden kavuCmuC ardr. ama bu hi- de" on ar R5nesans d5neminde barndran d0nyann e(risine" ne de Cey er e iCaret erin dairese bir sistemiy e yeniden b0V t0n eCmek 0Aere o muCtur. 8emsi den kopan di " bundan sonra ve ,0n0m0Ae kadar" artk ya nAca da(nk bir sisteV min 0Aerinde var o maktadr6 ke ime er =i oAo= ar i-in" taV rih tara=ndan o uCturu an ve brak an Cey er ,ibidir. biV -imse eCtirmek isteyen er i-in di " somut i-eri(ini ayk aV ma ve artk s5y emin evrense o arak ,e-er i bi-im erinV den baCka bir Ceyi ,5stermeme idir. e(er bu durumda yoV rum yap mak istenirse" ke ime erin sak adk ar Cu di(er an amn apa-k ortaya -kmas i-in" bu ke ime erin kr aV cak metin er ha ine ,e me eri ,erekir. nihayet di in kendi i-in" kendinden baCka bir Ceyi iCaret etmeyen bir yaAma eyV emi bi-iminde Auhur etti(i de o maktadr. /u da(nk k di e" bir ayrca k de(i se bi e" en aAndan emek veya hayaV tmkiy e karC aCtr d(nda kendine 5A,0 o arak ,5A0ken bir kader dayatmaktadr. @o(a tarihin tab osu -5A0 d0V (0nde" can var k ar da( mamC ar" tersine hayatn esrarV nn etra=nda ,rup anmC ardr. Aen,in ik er -5A0m emesi ortadan yok o du(unda" b0t0n ekonomik s0re- er 0retiV min ve onu m0mk0n k an Cey erin etra=nda ,rup anmCV ardr. buna karC k" ,ene ,ramerin Vs5y emV bir i(i ortaV dan ka kt(nda" di " bir i(i herha de tekrar kuru amayacak o an bir-ok varo uC tarA ha inde ortaya -kmCtr. Berha V de bu nedenden o sa ,erek" =e se=i d0C0nce -ok uAun s0re di den uAak ka mCtr. !e se=e" kendi nesnesi veya mode eV ri o acak bir Ceyi hayat veya emek cephesinde yoru maksV An ararken" onun hakiki ve teme Aemininde ise di e ancak yan bir dikkat ,5stermekteydi. onun i-in 5Ae ik e s5A koV
3%&

nusu o an" di in onun 5n0ne -karabi ece(i en,e erden kaV -nmakt. 5rne(in ke ime eri" on ar yabanc aCtran i-erikV erinden kurtarmak veya di i esnek ha e ,etirmek ve idraV kin uAaysa0aCmasndan aAat o arak" hayatn hareketini ve kendine 5A,0 s0resini aktarabi mesi i-in onu i-ten akCkan ha e ,etirmek ,erekiyordu. @i d0C0nce a anna" do(rudan ve kendi i-in" ancak a1a. y0Ay n sonunda ,irmiCtir. BatV

Ke ime er ve ey er

ta" =i o o, UietAsche4nin Vve bu a anda da -ok bi ,eydi" koV nuya i iCkin -ok Cey bi iyordu" -ok ,0Ae kitap ar yaAyorV duV aa. y0Ay da" di e i iCkin k5kten bir d0C0nce i e =e seV =eyi yakn aCtran i k kiCi o du(u s5y enebi ir. Qe iCte UietAsche4nin biAim i-in a-t( bu =e se=i=i o oV Hik mekMn 0Aerinde" di e,emen o unmas ,ereken esrar bir -o(u uk i-inde ortaya -kmaktadr. /unun 0Aerine" her biri bir tasar 9be ki de kuruntu" bunu Cu anda kim bi ebiV ir> ha inde o mak 0Aere" her s5y emin evrense bir bi-imV se eCtiri mesinin tema ar veya ayn Aamanda d0nyann a V datc ktan tam bir arndr mas da o an" ,ene bu d0nyaV nn b0t0nc0 bir yorumuna i iCkin tema ar veya ,ene bir iCaret er teorisinin tema ar veyahut tortusuA bir d5n0Cme 9herha de tarihse o arak i k>. b0t0n s5y em erin b0t0nse o arak tek bir ke imede" b0t0n kitap arn tek bir say=ada" b0t0n d0nyann tek bir kitapta i-eri me erine i iCkin temaV ar ortaya -kmaktadr. Ma arme4nin kendini 5 0m0ne kaV dar adad( b0y0k 5dev. iCte Cimdi biAe e,emen o an odur. bu 5dev emek eme eri i-inde" biAim bu,0n di in par-a vaV ro uCunu be ki de o anaksA bir bir i(e u aCtrma konusunV daki b0t0n ,ayret erimiAi kapsamaktadr. Ma arme4nin" m0mk0n her s5y emi ke imenin narin ka n (nn i-ine" m0rekkebin kM(t 0Aerine -iAdi(i Cu ince ve maddi siyah -iA,inin i-ine kapatma konusundaki ,iriCimi" sonu-ta UiV etAsche4nin =e se=eye sordu(u soruya cevap vermektedir. UietAsche4ye ,5re" iyi ik ve k5t0 0(0n kendi erinde ne o V
man ve kiA eri
3%)

du(unu" kimin iCaret edi di(ini" daha do(rusu kimin koV nuCtu(unu bi mek s5A konusuydu" -0nk0 baCka arn iCaV ret etmek 0Aere <,athos ve @ei os deni mekteydi.# Z0nk0 di burada" s5y evi -eken ve s5A0 e inde daha derin emesiV ne tutan4da tam an amy a top amaktadr. UietAsche4nin kim konuCuyor_ sorusuna" Ma arme" ya nA (" narin titV reCimi" hi- i(i i-inde ke imenin biAAat kendidir cevabn vermektedir Vke imenin an am de(i " esrar ve ,e-ici varV (V. UietAsche" bu sor,u amay biAAat kendi 0Aerinde VkonuCan ve sor,u ayan 5Ane6 ecce homo Vteme endirmek 0Aere" sonunda onun i-inde p0sk0rmesine ra(men" konuV Cana i iCkin bu soruyu sonuna kadar s0rd0r0rken. Ma arV me" s5y emin kendi i(inden o uCaca( sa= bir kitap t5reniV nin i-inde ya nAca icrac o arak yer a maya varacak kadar" kendini kendi di inin i-inde si meye hi- ara vermemiCtir. u anda merakmA harekete ,e-iren b0t0n soru arn 9@i nedir_ /ir iCaret midir_ @0nyada" hareket erimiAde" davraV nC armAn b0t0n esrar armasnda" r0ya armAda ve hasV

ta k armAda sessiA ka an Cey. b0t0n bun ar konuCur ar m ve han,i di i" han,i ,ramere ,5re konuCur ar_ Ber Cey iCaret eder mi" neyi ve kim i-in ve han,i koCu ara ,5re iCaV ret eder_ @i i e var k arasnda han,i i iCki vardr ve di acaba hep var (a m" en aAndan ,er-ekten konuCann varV (na m hitap eder_ u hi-bir Cey s5y emeyen" hi- susmaV yan ve kendine \edebiyat\ diyen di nedir_>" UietAsche4nin sorusu i e Ma arme4nin ona verdi(i cevap arasndaki as a kapat amayan mesa=enin i-inde yer a yor o ma ar m0mV k0nd0r. imdi" bu soru arn biAe nereden ,e dik erini bi iyoV ruA. /un ar" s5y em yasasnn a1a. y0Ay n baCnda temsi V den kopmasndan 5t0r0" di in varo uCunun kendini par-aV
#

3%2

UietAsche" Gtne4a o,ie de a mora e" 1" p. D.

anmC ,ibi bu mas o ,usu sayesinde m0mk0n ha e ,e V miC erdir. =akat bu soru ar" d0C0nce UietAsche ve Ma arme i e bir ikte di in biAAat kendine Vve Ciddet i bir Ceki deV" diV in tek ve Aor var (na do(ru yeniden taCnd(nda ,erek i ha e ,e miC erdir. @0C0ncemiAin b0t0n merak Cimdi Cu soV runun i-ine yer eCmiCtir6 @i nedir" onu kendinde ve tam V ( i-inde ortaya -kartabi mek 0Aere nas kuCatmah_ /u soru n5beti bir an amda" a1a. y0Ay da hayat ve eme(e i iCV kin o an arndan devra maktadr. !akat bu araCtrmann ve onu -eCit endiren b0t0n soru arn stat0s0 tam a-k de(i V dir. <caba burada" kendini ancak C5y esine haber veren bir ,0n0n do(umunu" ondan daha aA o mak 0Aere" bu ,0n0n i k Ck arn m hissetmek ,erekir" d0C0ncenin burada Vbin erce y dan beri konuCmann ne demek o du(unu" hatta konuCtu(unu bi e bi meden konuCan Cu d0C0nceV kendini yeniden b0t0n0y e kavrayaca(n ve kendini var V (n par ak ( i-inde yeniden aydn ataca(n m hissetmek ,erekir_ /u" UietAsche4nin kendi di inin i-inde hem insan hem de 8anry 5 d0r0p" bu yo dan tanr arn ,eri d5n0C0V n0 vaat etti(inde haAr ad( Cey de(i midir_ Qeyahut da" di e i iCkin bu kadar -ok sorunun" arkeo oHinin biAe var kV arn ve i k etki erini aQ111. y0Ay n sonundan itibaren 5(V retti(i Cu o ay iA emekten" en =aA asndan tamamna erdirV mekten baCka bir Cey yapmadk arn m kabu etmek ,ereV kir_ @i in" =i o oHik nesne i(e ,e-iCiy e -a(daC o an par-aV anmas" bu durumda" k asik d0Aenin kopuCunu en yakn tarih erde ,5r0n0r ha e ,e en 9-0nk0 en ,iA i ve en teme V isidir> sonucundan baCka bir Cey o mayacaktr. bu kr maV ya e,emen o maya ve di i b0t0n o arak ortaya -karmaya -a Crken" aQ111. y0Ay n sonuna do(ru biAden 5nce ve biAsiA cereyan etmiC o an tamamna erdirmiC o aca(A. !aV

Ke ime er ve ey er

kat bu tamam anC ne o acaktr_ @i in kayp bir i(ini yeniV den o uCturmaya -a Crken" acaba a1a. y0Ay a ait o an bir
insan ve 1hiAhri
3%$

d0C0ncenin dibine kadar m ,idi mektedir" yoksa onun a -oktan uyuCmaA ha e ,e miC o an bi-im ere mi baCvuru V maktadr_ Uitekim di in da( mas" s5y emin kaybo mas o arak be irti ebi ecek o an bu arkeo oHik o aya" teme bir tarA i-inde ba( dr. @i in b0y0k oyununu tek bir mekMn i-inde yeniden bu mak" tamamen yeni bir d0C0nce bi-imiV ne do(ru be ir eyici bir s-rayC o du(u kadar" bir 5nceki y0Ay da o uCan bir bi me tarAn kendi i-in kapatmak da o abi ir. Ger-e(i s5y emek ,erekirse" ne bu soru ara cevap verV meyi ne de bu a ternati= erden han,isini se-menin ,erektiV (ini bi iyorum. /ir ,0n bu soru ara cevap verip veremeyeV ce(imi veya bir ,0n kendimi be ir eyebi ece(im neden ere sahip o up o amayaca(m bi miyorum. <ncak" Cimdi herV kes ,ibi" bu soru an neden sorabi di(imi Vve Cimdi sormak Aorunda o du(umuV bi iyorum. /un ar Kant veya BeV ,e 4den daha a-k bir Ceki de +uvier4den" /opp4tan" RicarV do4dan 5(rendi(ime" yanAca okumasn bi meyen er CaCV racak ardr. ##. KR<LU YER Bi- kuCkusuA" bu kadar ceha etin" boC ukta ka mC bu kaV dar sorunun 0Aerinde durmak ,erekir6 s5y emin sonu ve herha de eme(in baC an,c burada saptanmCtr. !akat ,eV ne de s5y enecek birka- s5A vardr. KuCkusuA" stat0 erini meCru aCtrmann ,0- o du(u s5A er" Cimdi son Mnda ve yaV pay bir tiyatro oyunundaymC ,ibi" temsi erin b0y0k k aV sik oyununun i-inde hen0A hi- ortaya -kmamC bir kiCiyi iCe dahi etmek ,erekmektedir. /u oyunun 5n yasasn" temsi in moment erinin her birinde temsi edi di(i Las MeV ninas tab osunda bu mak hoCa ,idecektir6 ressam" pa et" tersi d5n0k tuva in b0y0k koyu y0Aeyi" duvara as tab oV
3:*

ar" bakan ve on ara bakan ar tara=ndan -er-eve enmiC seV yirci er. nihayet merkeAde"temsi in ka binde" esas o ann en yaknnda" temsi edi eni ,5steren ayna. =akat o kadar uAak" ,er-ek o mayan bir mekMna o kadar da mC" baCka taV ra=a y5ne en b0t0n bakC ara o kadar yabanc bir yansma o arak ki" temsi in en Aay= ikiA emesinden baCka bir Cey o V mamaktadr. 8ab onun b0t0n i- -iA,i eri ve 5Ae ik e de" merkeAi yansmadan ,e en eri" temsi edi en" ama mevcut o mayana y5ne mektedir er. /u hem nesne V-0nk0 temsi edi en sanat-nn tuva ine aktard( odurV" hem de 5Anedir e-0nk0 ressamn kendini -a Crken temsi etti(i srada

Ke ime er ve ey er

karCsnda bu unan Cey odur" -0nk0 tab oda ,5steri en baV kC ar" ressamn ,er-ek yeri o an" kra ve kra i-enin bu sayV maca yerine y5ne miC erdir" nihayet -0nk0 snrsA bir ,5A krpmas ha inde ressam ve h0k0mdarn yer de(iCtirdik eV ri bu ikircik i yerin konu(u" bakC tab oyu bir nesneye" bu esas dam,ann sa= temsi ine d5n0Ct0ren seyircidirV. LsteV ik bu eksik ik" tab oyu hamarat k a unsur arna ayran s5y emin dCnda" kimse i-in bir boC uk de(i dir. -0nk0 temsi edi en ressamn dikkatinin" tab onun ,5sterdi(i kiCiV erin say,snn" tersinden ,5r0 en b0y0k tuva in mevcudiV yeti ve bu tab onun ona ,5re var o du(u ve bu tab onun AaV mann i-inde ona ,5re d0Aen endi(i biAim bakC armAn kant ad( 0Aere" hep ve ,er-ekten iC,a edi mektedir. K asik d0C0ncede" temsi in onun i-in var o du(u kiCi ve kendini orada temsi eden kiCi" kendi erini orada" \tabV oda tems0\in kesiCen b0t0n ip erini birbir erine ba( ayan ,5r0nt0 veya yansma o arak tanmaktayd Vorada kendi as a mevcut o arak bu unmayane. nsan" aQ111. y0Ay n soV nundan 5nce var o muyordu. Bayatn ,0c0" eme(in 0retV ken i(i veya di in tarihse ka n ( i-in de ayn durum ,eV -er iydi" insan" bi ,inin evreni d0Aen eme -abas i-inde" bundan iki y0A y dan daha aA bir Aaman 5nce" kendi e eV
i#sa# ve =%izleri
43 i

riy e ima etti(i -ok yeni bir yaratktr6 =akat bu yaratk o kadar -abuk ihtiyar amC tr ki" nihayet i-inde tannabi eceV (i aydn anma ann" karan k ar i-inde bin erce y bek eV miC o du(u ko ay k a haya edi miCtir. 8abii ki" ,ene ,raV merin" do(a tarihin" Aen,in ik er -5A0m emesinin insan tanmann birer bi-imi o du(u s5y enebi ir" ama ayrm yapmak ,erekir. @o(a bi im er insan kuCkusuA bir cins veya bir t0r ,ibi ince emiC erdir6 aQ111. y0Ay daki rk ar 0Aerindeki tartCma buna tanktr. Ete tara=tan" ,ramer ve iktisat" ihtiya-" arAu veya be ek ve haya ,0c0 ,ibi kavramV ar ku anyor ard. !akat insann insan o arak" epistemo oV Hik bir bi inci bu unmamaktayd. K asik episteme" insana 5A,0 ve spesi=ik bir a an hi-bir Ceki de soyut anmayan -iAV ,i ere ,5re ek em eCtirmektedir. Qe e(er hM M" hi-bir d5neV min insan do(asna onun kadar b0y0k ve onun kadar kaV rar " onun kadar s5y eme sunu muC bir stat0 vermedi(i itiV raAnda srar edi ecek o ursa buna" biAatihi insan do(as kavramnn ve iC eyiC tarAnn k asik bir insan bi iminin o abi ir i(ini dC ad( cevab veri ebi ir. K asik episteme4nin i-inde \do(a\ ve \insan do(as\ iCV ev erinin terimi terimine At aCtk arn kaydetmek ,erekV mektedir6 do(a" ,er-ek ve d0AensiA bir -akCmann iC eyiV

Ciy e" var k arn d0Aen i s0rek i i(i i-indeki =ark ( ortaV ya -karmaktadr. insan do(as ise" temsi erin d0AensiA Ainciri i-indeki 5AdeC i(i ortaya koymakta ve bunu im,e eV rin ser,i enmesi yo uy a yapmaktadr. /iri" Cu anki manAaV ra arn o uCumu i-in bir tarihin bu ank aCtm masm ,eV rektirirken" di(eri" krono oHik bir ardCk (n dokusunu boAan bu Mna mensup o mayan unsur arn karC aCtr maV sn ,erektirmektedir. @o(a i e insan do(as arasndaki poV Aiti= i iCkinin bu At (a ra(men veya daha do(rusu" bu AtV k boyunca resmo du(u ,5r0 mektedir. Uitekim" bun ar 5AdeC unsur arn sayesinde 9ayn" s0rek i" =ark edi meA
3:%

=ark k" kesintisiA ardCk k> iC ememektedir. bun arn her ikisi de soyut anabi ir 5AdeC ik eri ve ,5r0 ebi ir =ark V k ar tab o ha indeki bir mekMna ve d0Aen i bir sraya ,5V re da(tmaya iAin veren ,ene bir -5A0m emenin o abi ir iV (ini kesintisiA bir doku 0Aerinde ortaya koymaktadr. !aV kat" hi-biri bunu di(eri o madan baCaramamaktadr ve buV radan itibaren i etiCim kurmaktadr. Uitekim" temsi AinciV ri ikiA enebi rne konusunda sahip o du(u ,0- e 9haya ,0V c0n0n ve annn i-inde ve onu karC aCtran -ok u dikkatin i-inde>" yery0A0n0n d0AensiA i(ini a tnda" var k arn keV sintisiA tabakasn yeniden bu abi ir. 5nce rast antsa o an ve kendi erini sunduk ar ha eriy e temsi erin kapris erine tes im edi en be ek" yavaC yavaC var o an her Ceyin ,ene bir tab osu ha inde sabit eCmektedir. insan artk d0nyay" kendi temsi ini temsi etme ,0c0ne sahip bir s5y emin h0V k0mran (na sokabi ir. KonuCma ey eminde veya daha do(rusu 9k asik di deneyi a-sndan esas o ann m0mk0n o du(unca yaknnda durarak>" ad andrma ey eminde" temsi in kendi 0Aerine kvrm yapmas o arak insan do(aV s" d0C0nce erin -iA,ise devamn ksmen =ark var k arn sabit bir tab osu ha ine d5n0Ct0rmektedir6 temsi erini oraV da ikiA edi(i ve dCa vurdu(u s5y em" onu do(aya ba( aV maktadr. /unun tersine" var k ar Ainciri" insan do(asna do(ann iC eyiCi arac (y a ba( dr6 mademki ,er-ek d0nV ya" kendini bakC ara sundu(u ha iy e var k arn teme AinV cirinin a-m anmas de(i dir ve onun birbir erine karCmC Vtekrar anan ve s0reksiAV par-a arn sunmaktadr" o ha de Aihindeki temsi er diAisi =ark edi meA =ark k arn s0rek i yo unu iA emek Aorunda de(i dir. u- ar burada karC aCV makta" ayn Cey er kendi erini burada bir-ok kere sunmakV tadr ar. 5AdeC -iA,i er be e(in i-inde -akCmaktadr. =arkV h ar par-a anmaktadr. /5y ece" b0y0k be irsiA ve s0rek i tabaka" ayr karakter er e" aA -ok ,ene -iA,i er e" kim ik
nsan ve kiA eri
3::

Ke ime er ve ey er

be ir eme iCaret eriy e bas maktadr. Qe bunun sonucu o aV rak" ke ime er e var k ar Aemini s5y em ha ine ,e mekte" bu sayede insan do(asna ve temsi er diAisine ba( anmakV tadr. @o(a i e insan do(asnn" At" ama birbir eri 0Aerine etV ki edemedik erinden 5t0r0 tamam ayc o an iki iC evden hareket e i etiCime soku mas" ,eniC teorik sonu- ara yo a-mCtr. K asik d0C0nceye ,5re insan do(aya" ona do(umV dan ,e en bir hak o arak ve b0t0n di(er var k ara o du(u ,ibi tannan Cu b5 ,ese " snr ve spesi=ik \do(a\nn aracV (y a yer eCmemektedir. nsan do(as ve do(a e(er birbirV erine do anyor arsa" bu bi ,i mekaniAma ar ve on arn iCV eyiC eri arac (y a o maktadr. veya daha do(rusu" do(a" insan do(as ve on arn i iCki eri k asik episteme4nin b0y0k d0Aen eniCinin i-inde" tanm anmC ve 5n,5r0 m0C iC evse moment erdir. Qe kaim ve i k ,er-ek o arak" m0mk0n her bi ,inin Aor nesnesi ve h0k0mran 5Anesi o arak insan" hi-V bir yere sahip de(i dir. /ir ekonominin" bir =i o oHinin ve bir biyo oHinin yasa arna ,5re yaCayan" konuCan ve -a Can" ama bir cins i- buru ma ve 5rtme tara=ndan" biAatihi kenV di yasa arnn iC eyiCi sayesinde on ar tanma ve tamamen ,0n C(na -karma hakknn veri miC o du(u bir bireye i iCkin modern tema ar" biAim i-in bi dik ve \insan bi im eV ri\nin var (na ba( o an b0t0n bu tema ar k asik d0C0nV ce tara=ndan dC anmC ardr6 do(as 9onu be ir eyen" e inV de tutan ve onu Aaman arn dibinden beri kat eden> do(a yi ve buna ba( o arak kendini do(a var k o arak tanmak o an bir var (n ,arip kiCi i(inin karCsna diki mesi o sraV arda m0mk0n de(i di. /una karC k" temsi i e var (n karC aCma noktasnV da" do(a i e insan do(asnn kesiCtik eri yerde V,0n0m0AV de" insann i k" reddedi emeA ve esrar do(asnn var (n tand(mAa inand(mA Cu yerdeV" k asik d0C0ncenin orV
!"a#t-$% &'"<, t"k '$e#- '()) - i-"* "

ir
-+ ,

w tfctjtftt

nsn = orasnn kesiCtik4 \in ek bir Ceyi ke dr /at k0 t0r0nde bu di konuCtu(u s0rece" msan vam u Cunun kendi i-inde sor,uya -eki mesi o or.#.# # .# bi# bi-i. / cAb o arak katmCtr" -0nk0 onda b 7 V.ne tam hak sahihp obruk ba( anan ar" temsi
%i

k. b n
ti>

Pr gn k
-e.

> @

@i k nmC ba(msA" bak an seyirci o arak" burada Las MeV ninas4in Kra a 5nceden tahsis etti(i" ama ,er-ek var (nn uAun Aamandr dC ad( bu yerde Auhur etmektedir. ?anki" n arn a , anamaA dans ar" Qe MATueA4in tab osunun t0V m0n0n ona do(ru d5nd0(0" ama ,idip ,e me erinden" birV bir erini karC k o arak dC ama arndan" birbir eriy e ii-e ,e-me erinden ve da dan da a konma arndan kuCku aV n an b0t0n =i,0r eri 9mode " ressam" kra " seyirci> bir ayV nanm rast ants i-inde ve adeta Aor ku anarak yanstabiV en bu mekMnda" aniden donuyormuC" tam bir =i,0r ha inV de donuyormuC ve b5y ece sonunda mekMnn b0t0n temsiV ini bir bakCta aktanyormuC ,ibi. /u yeni mevcudiyetin nedeni" ona 5A,0 o an tarA" ona iAin veren episteme4nin d0Aeni" ke ime er ve Cey er arasnda onun boyunca kuru an yeni i iCki. b0t0n bun ar Cimdi ayV dn at abi mektedir. +uvier ve -a(daC ar" hayattan kendi kendini ve var (nn derin i(inde de" can nn o abi ir ik koCu arn tanm amasn istemiC erdi. Ricardo da ayn CeV ki de" emekten m0bade enin" kMrn ve 0retimin o abi ir ik koCu arn sormuCtu. i k =i o o, ar da" s5y em i e ,ramerin o abi ir i(ini di erin tarihse derin i(inin i-inde aramC arV d. 8emsi biAatihi bu o ,udan 5t0r0" can ar i-in" ihtiya-V ar i-in ve ke ime er i-in" on arn k5ken eri ve ,er-ek ik eV rinin i ke makam o ma de(erini taCmaya son vermiCti. temsi artk on ara naAaran" on ar kavrayan ve ihya eden bir bi incin i-inde" on ara aA -ok bu ank bir Ceki de karCV k veren bir etkiden baCka bir Cey de(i dir. ey ere i iCkin temsi artk ba(msA bir tab onun i-inde" on arn d0Aene soku masnn ser,i eniCi de(i dir. temsi artk insann o duV (u Cu ampirik bireyin cephesinden" Cimdi biAAat Cey erin kendine ve on arn i- yasasna ait o an bir d0Aenin o ,usuV dur Vbe ki de bundan da aA o mak 0Aere" ,5r0n0C0d0rV. Qar k ar temsi in i-inde kim ik erini de(i de" insan a kurV
insan ve ikiA eri
3:)

Kelimeler ve !2y\er

duk an dC i iCkiyi a-k etmektedir er. nsan" kendine 5A,0 var (" kendine temsi er sunma ,0c0y e o Aamana kadar do(a yer eCim yer eri o muC o an temsi etmeyi terk edeV rek" hayatn" 0retimin ve di in yasa arna ,5re Cey erin deV rin i(ine -eki en ve kendi i- erinde kapanan can ar" m0V bade e nesne eri ve ke ime er tara=ndan a- mC bir oyu(a

yer eCmektedir. In arn ortasnda" on arn meydana ,etirV dik eri -ember tara=ndan skCtr an insan" on ar tara=nV dan iCaret edi mektedir Vdaha da 5tesi" ta ep edi mektedirV" -0nk0 konuCan odur" -0nk0 onun hayvan arn arasnda 9ve ya nAca ayrca k o mak a ka mayp" ayn Aamanda on arn o uCturdu(u b0t0n0 d0Aene sokan bir yerde6 insan evrimin son dura( o arak kavranmasa bi e" uAun bir diAiV nin u- noktas o du(u kabu edi mektedir> oturdu(u ,5r0 V mektedir" nihayet -0nk0 ihtiya- ar i e bun ar tatmin etV mek i-in sahip o du(u ara- ar arasndaki i iCki 5y edir ki" her 0retimin Aorun u o arak i kesi ve arac o maktadr. !aV kat bu emredici iCaret ediC ikircik idir. nsan bir bakma -aV Cmaya" hayata ve di e tabi durumdadr6 somut varo uCu" be ir enme erini burada bu maktadr. insana ancak ke imeV eri" or,aniAmas" ima etti(i neden er boyunca u aC abi ir Vsanki ,er-e(i 5nce ik e on ar 9be ki de sadece on ar> e eV rinde tutuyor armC ,ibie. ve insann kendi de" d0C0n0r d0C0nmeA kendini kendine" -oktan Aorun u o arak ,iA i o an bir ka n (n i-inde" indir,enemeA bir 5nce i(in i-inV de" ancak bir can " bir 0retim arac" ondan 5nce var o an ke ime er i-in bir taCyc bi-imi a tnda a-k edebi mekteV dir. /i ,isinin ona dCsa ve daha eski o duk arn a-k ettiV (i b0t0n bu i-erik er onu 5nce emekte t0m sa( amhk an i-inde onun 0Aerine sarkmakta ve onu sanki bir do(a nesV nesinden veya tarih i-inde si inecek bir -ehreden baCka bir Cey de(i miC ,ibi kat etmektedir er" insann son u u(u" kendini bi ,inin poAiti= i(i i-inde Vve emredici bir Ceki deV
3:2

i an etmektedir. insann son u o du(u" tpk =ii -ekiminin bi indi(i ,ibi bi inmektedir. veya daha do(rusu" b0t0n bu sa( am" poAiti= ve do u =i,0r erin =i i,rannda" dayattk ar son u uk ve snr ar =ark edi mekte" o anaksA ha e ,etirdikV eri her Cey a-k-a tahmin edi mektedir. !akat ,er-e(i s5y emek ,erekirse" .son u u(un bu i k keC=i istikrarsAdr. onu kendi 0Aerinde durdurmaya iAin veren hi-bir Cey yoktur. ve reddetti(i bu ayn sonsuA u(u" ,0nce ik sistemine ,5re" kendinin de ayn Ceki de vaat etV ti(i varsay amaA m_ /e ki de cinsin evrimi tamam anmaV mCtr. 0retim ve -a Cma bi-im eri de(iCmeye ara vermeV mektedir er" ve be ki insan" yabanc aCmasnn" ihtiya- arV nn" snr arnn s0rek i hatr at masnn i kesini bir ,0n artk eme(in i-inde bu amayacaktr. ve tarihse di erin Ck ,e-irmeA i(ni -5Aecek kadar sa= sim,ese sistem eri keC=etV meyece(ini kant ayan bir Cey de yoktur. 'oAiti= ik i-inde i an edi en insann son u u(u" pro=i ini sonsuA u(un paraV

Ke ime er ve ey er

doksa bi-imi a tnda -iAmektedir. bu bi-im daha -ok snV rn sa( am (n" hi- kuCkusuA snr o mayan" ama herha V de umutsuA da o mayan bir yo a Cn tekd0Ae i(ini iCaret etmektedir. <ncak" b0t0n bu i-erik er" sak adk ar ve ayn Aamanda Aamann snr arna do(ru yo(un aCtrdk ary a bir ikte" bi ,i mekMnnn i-inde poAiti= i(e sahip de(i erdir" kendi erini m0mk0n bir bi ,i edinme 5devine" ancak sonV u u(a tepeden trna(a ba( anmC o arak sunmaktadr ar. Z0nk0" e(er kendini on ar boyunca keC=eden insan" hayV vansa hayatn di siA" karan k" do aysA ve mut u a-k (V nn i-inde yer a sayd" bun ar burada on ar ksmen aydnV atan bu C(n i-inde o maA ard. ama e(er insan on ar sonsuA bir idrakin par ak ( i-inde hi- eksiksiA kat edebi V seydi" kendi erini" on ar kendi erinden hareket e ,iA eyen daracnn i-inde de sunamaA ard. !akat insann deneyine" onun bedeni o an bir cisim Vkendine 5A,0 ve indir,enemeA
nsan ve kiA eri
3:$

uAaysa ( Cey erin mekMny a ek em eCen ikircik i mekMV nn par-asV sunu muCtur. arAu da bu ayn deneye" her CeV yin ondan itibaren de(er ve nispi de(er kaAand( baCat iCV tah o arak sunu muCtur. bir di de bu ayn deneye" b0t0n Aaman arn b0t0n s5y em erinin" b0t0n ardCk k arn ve b0t0n eCan hk arn i-inde veri ebi di(i bir srann i-inde sunu muCtur. /unun an am" insann son u o du(unu 5(reV nebi ece(i bu poAiti= bi-im erin her birinin" ona ancak kenV di son u u(unun Aemini 0Aerinde veri di(idir. Bayatn varV o uC tarA ve hayatn bi-im erini bana dayatmadan var o aV mamas o ,usu" bana teme o arak bedenim tara=ndan veV ri miCtir. 0retimimin varo uC tarA" be ir enme erimin varoV uCunun 0Aerindeki -ekim ,0c0 bana arAum tara=ndan veV ri miCtir. ve di in varo uC tarA" ke ime erin te M==uA edi dikV eri Mnda ve be ki de daha da a , anamaA bir Aamann i-inV de a-k ettik eri tarihin b0t0n iAi" bana ancak benim konuV Can d0C0ncemin ince Ainciri boyunca veri ebi miC erdir. /0t0n ampirik poAiti= ik erin ve kendini insann varo uCuV na somut snr andrma ar o arak iCaret edebi ecek Cey erin arkasnda bir son u uk ebir an amda ayn o an6 bedenin uAaysa (" arAunun a-k ( ve di in Aaman tara=ndan vur,u anmaktadr. ama ,ene de tamamen baCkadr6 snr burada kendini" insana dCardan dayat an be ir enme o aV rak de(i de 9-0nk0 bir do(as veya bir tarihi vardr>" ancak kendi o ,usuna dayanan ve her somut snrn poAiti= i(ine a- an teme son u uk o arak dCa vurmaktadrV keC=edi V mektedir. /5y ece" insann var (nn sonsuA o mad(n onu iCaV

ret eden b0t0n bi-im eri" poAiti= ik eri i-inde teme endireV bi ece,i bir son u uk ana iti(ine kadar -kma" veya e(er 5yV esi istenirse" inme Aorun u(u" kendini biAAat ampirik i(in ka binde iCaret etmektedir. Qe bu ana iti(in insann varo uV Cunun i k karakteri o arak kaydedece(i Cey veya daha do(V
33*

rusu" bu ana iti(in kendini i-inde tam o arak ser,i eyece(i yer" tekrarn mekMn o acaktr VpoAiti= i e teme i arasndaV ki 5AdeC ik i e =ark (n mekMnV6 can (n ,0nde ik varoV uCunu anonim bir Ceki de kemiren" bana ampirik hayatV mn ondan itibaren veri di(i teme Cey e ayndr. insan ar ekonomik s0recin yansA ( i-inde bir eCtiren ve ayran arV Au" benim i-in her Ceyin ondan itibaren arAu anr o du(u Cey e ayndr. di eri taCyan" on ara yer eCen ve sonunda on ar aCndran Aaman" benim s5y emimi daha hi- kimseV nin e,emen o mad( bir ardCk (n i-inde s5y ememden 5nce -ekip uAatan Aamandr. ?on u uk" deneyin bir ucunV dan di(erine" kendi kendine cevap vermektedir. <yn4nn bi-imi i-inde" poAiti= ik erin ve on arn teme erinin 5AdeCV i(i ve =ark (dr. Modern d0C0ncenin" daha bu ana iti(in i k harekete ,e-iCinden itibaren" k asik d0C0ncenin emretV ti(i 0Aere tab o ha inde serp0mesiy e bir ikteki temsi in ser,i eniCini be i bir ayn d0C0ncesine Vburada !ark k" EAdeC ik e ayn CeydirV nas d5nd0rd0(0 ,5r0 mektedir. /0t0n bu son u uk ana iti(i emodern d0C0ncenin kaderine ne kadar da ba( drV" iCte poAiti=in teme i i-indeki tekrar tara=ndan a- mC o an bu ince ve muaAAam mekMnda serV ,i enecektir6 aCknn ampiri(i tekrar ad(" co,ito4nun d0V C0n0 memiC4i tekrar ad(" k5kenin ,eri d5n0C0n0n kendi ,eri -eki mesini tekrar ad(" birbiri ardna iCte burada ,5V r0 mektedir. k asik =e se=eye indir,enemeA nite ikteki bir <yn d0C0ncesi" kendini kendinden itibaren burada iddia edecektir. ?on u uk =ikrinin ,0n C(na -kar abi mesi i-in a1a. y0Ay n bek enmesinin ,erekmedi(ini s5y eyen er o abi ir. a1a. y0Ay n be ki de bu =ikre daha karmaCk" daha ikircikV i" kuCatmas daha ,0- o an bir ro oynatarak" sadece onun d0C0nce mekMn i-indeki yerini de(iCtirdi(i herha de do(V rudur6 aQ11. ve aQ111. y0Ay ar d0C0ncesi a-sndan" inCaV
tnsan ve tkiA eri
33 K

Ke ime er ve ey er

n hayvansa bir hayat s0rd0rmeye" a n teriy e -a Cmaya" Ck ,e-irmeA ke ime er e d0C0nmeye Aor ayan onun son uV u(uydu. onun kendi bedeninin mekaniAma arn" ihtiya-V arn tatmin ara- arn" tamamen a Ckan k ar ve haya ,0V c0 tara=ndan dokunmuC bir di in teh ike i yardmn a V maksAn d0C0nebi me y5ntemini tam o arak bi mekten

a koyan da" ,ene bu ayn son u uktu. ?onsuA u(a u aCamaV ma o arak insann snr (" kendi ampirik i-erik erinin var (n o du(u kadar" on ar do aysA o arak bi ebi me o aV naksA (n da be i etmekteydi. Qe b5y ece" sonsuA uk a o an ne,ati= i iCki Vister yarad C" ister d0C0C" ister ruh i e beden ba( ants" ister sonsuA var (n i-indeki be ir eniC" ister top umsa k hakkndaki kendine 5A,0 bakC a-s" isV terse temsi in iA enim e ba( o arak a , ansnV" kendini inV sann ampirik i(inden ve buna i iCkin o arak sahip o abi eV ce(i bi ,iden eski o arak sunmaktayd. /u bi ,i tek bir haV reket e" ama karC k ,5nderme ve dairese k o maksAn" bedenin" ihtiya- arn ve ke ime erin var (n ve on ara mut ak bir bi ,inin i-inde e,emen o mann o anaksA (n teme endirmekteydi. a1a. y0Ay n baCnda o uCan deney son u u(un keC=ini artk sonsuA u(un d0C0ncesinin i-inde de(i de son u bir bi ,i tara=ndan" son u varo uCun somut bi-im eri o arak veri miC o an bu i-erik erin biAatihi ka biV ne yer eCtirmektedir. kiA enmiC bir at=n nihayetsiA oyunu buradan kaynak anmaktadr6 insann bi ,isi son uysa" buV nun nedeni" kurtu mann o anaksA o du(u bir Ceki de" diV in" -a Cmann ve hayatn poAiti= i-erik erinin i-inde hapV sedi miC o masdr. ve bunun tersine" hayat" -a Cma ve di kendi erini poAiti= ik eri i-inde sunuyor arsa" bunun nedeV ni" bi ,inin son u bi-im ere sahip o masdr. /aCka bir deV yim e" k asik d0C0nceye ,5re son u uk 9sonsuA uktan itibaV ren poAiti= o arak o uCturu muC be ir enme o arak>" beden" ihtiya-" di ve on ara i iCkin o arak sahip o unabi en snr
33%

bi ,i o an Cu ne,ati= bi-im eri a-k amaktadr. modern d0V C0nceye ,5re" hayatn" 0retimin ve -a Cmann poAiti= i(i 9bun ar kendi varo uC arna" kendi tarihse ik erine ve kenV di erine 5A,0 yasa ara sahiptir er>" ne,ati= kore asyon ar o arak bi ,inin o abi ir i(ini poAiti= o arak" ama hayatn" -aV Cmann ve di in ne o du(una i iCkin" her Aaman snr bir deneyin i-inde kurmaktadr. /u ampirik i-erik er temsi mekMnnn i-ine yer eCtiri dik eri s0rece" bir sonsuA uk meV ta=iAi(i ya nAca m0mk0n o mak a ka mayp" ayn Aamanda ta ep de edi mekteydi6 nitekim" bu i-erik erin insann sonV u u(unun aCikMr bi-im eri o ma ar" ama kendi ba( arna ve ,er-ek ik erine temsi in i-inde sahip o ma ar ,erekiyorV du. sonsuA uk =ikri ve onun sonsuA u(un i-inde be ir enV mesi =ikri her ikisine de iAin veriyordu. !akat" ampirik i-eV rik er temsi den kopunca ve varo uC arnn i kesini biAAat kendi eri kapsar ha e ,e ince" sonsuA uk meta=iAi(i yararsA ha e ,e di. son u uk kendi kendine ,5nderme yapmaktan

Ke ime er ve ey er

vaA,e-medi 9i-erik erin poAiti= i(inden bi ,inin snr andV r ma anna ve bi ,inin snr poAiti= i(inden i-erik erin sV nr bi ,isine>. /5y ece" /at d0C0ncesinin t0m a an tersiV ne d5nm0C o uyordu. Eskiden bir temsi ve sonsuA meta=iV Ai(i i e can var k arn" insan arn arAu arnn ve insann di inin ke ime erinin -5A0m enmesi arasnda kore asyon bu unan yerde" Cimdi bir son u uk ve insan varo uCu ana iV ti(i i e" onun a At k i-inde o an 9ama ba( ant bir At k>" bir hayat" -a Cma ve di meta=iAi(i o uCturma konusundaki s0rek i bir e(i imin ortaya -kt( ,5r0 mektedir. <ma bunV ar" hemen itiraA a karC aCan ve adeta i-ten mayn anan e(i im erden ibarettir er" -0nk0 ya nAca" insann son u uV (u tara=ndan 5 -0 en meta=iAik er s5A konusudur6 orada durmasa bi e" ,ene de insanda yo(un aCan bu hayat metaV =iAi(i" insan sonunda ondan kurtu acak bir Ceki de 5A,0rV eCtiren bir -a Cma meta=iAi(i" insann kendi k0 t0r0 i-inV
^nsan ve ikiA eri
33:

de yeniden sahip enebi ece(i bir di in meta=iAi(i. /5y ece modern d0C0nme" kendini kendi meta=iAik i er eme eri i-inde inkMr edecek ve hayat" -a Cma ve di 0Aerindeki d0V C0nce erin son u u,un ana iti(i o arak de(ere sahip o maV ar 5 -0s0nde" meta=iAi(ini sorununu dCa vurduk arn ,5sterecektir6 hayat =e se=esi" meta=iAi(i yan sama 5rt0s0 o arak ihbar etmektedir. -a Cma =e se=esi" onu yabanc aCV mC d0C0nce ve ideo oHi o arak ihbar etmektedir. di =e seV =esi ise" onu ikinci bir k0 t0re o ,u o arak ihbar etmekteV dir. !akat meta=iAi(in sonu" /at d0C0ncesinde meydana ,e en -ok daha karmaCk bir o ayn ne,ati= -ehresinden ibarettir. /u o ay" insann ortaya -kmasdr. <ma" insann biAim u=kumuAda aniden Auhur ederek" bedeninin" eme(iV nin" di inin kaba o du(unu biAim d0C0ncemiAe adeta p0sV k0rme i ve tamamen CaCrtc bir Ceki de dayatt(n sanmaV mak ,erekir" meta=iAi(i aniden yok eden" insann poAiti= seV =a eti de(i dir. Modern ik ,5r0n0C er d0Aeyinde" hi- kuCV kusuA insan kendi or,aniAmasnn i-inde" ka=asnn kabuV (u i-inde" or,an arnn donanm i-inde ve =iAyo oHisinin b0t0n sinir dokusu i-inde var o maya koyu du(unda baCV amaktadr. modern ik " insann i kesi ona e,emen o an ve 0r0n0 e inden ka-an bir -a Cmann ka binde var o du(unV da baC amaktadr. modern ik" insan d0C0ncesinin" kendinV den -ok daha eski o du(u i-in" onun s5A0nde hayat bu maV sna ra(men an am arna e,emen o amad( bir di in kvV rm arnn arasna yer eCtiri di(inde baC amCtr. !akat" k0 V t0r0m0A bundan da teme i o mak 0Aere" modern i(imiAi

teChis etti(imiA eCi(i" son u u,un kendine y5ne ik nihayetV siA bir at=n i-inde d0C0n0 d0(0 Mn aCmCtr. ?on u u,un =ark bi ,i er d0Aeyinde" hep somut insandan ve onun vaV ro uCuna y0k enebi en ampirik bi-im erden itibaren iCaret edi di(i do(ruysa da. bi ,i erin her birinin tarihse ve ,ene
Ke ime er ve `cy^er

apriori4sini keC=eden arkeo oHik d0Aeyde" modern insan ebedense " -a Ckan ve konuCkan varo uCu i-inde saptanaV b en Cu insanV ancak son uRuk bi-imi o arak m0mk0nd0r. Modern k0 t0r insan" son u u(u ondan itibaren d0C0neV bi di(i i-in d0C0nebi mektedir. /u koCu arda" k asik d0V C0ncenin ve onu 5nce eyen b0t0n d0C0nce erin beden ve ruhtan" insandan" onun evrenin i-indeki -ok snr yerinV den" onun bi ,isini veya 5A,0r 0(0n0 5 -en b0t0n snr arV dan s5A edebi miC o ma ar. ama bun ardan hi-birinin insaV n hi-bir Aaman" modern bi ,iye sunu du(u ha iy e tanyaV mamC o mas an aC maktadr. R5nesans4n \h0maniAV ma\s" k asik erin \ rasyona iAm\S" insan ara d0nya d0AeV ninde istedik eri kadar ayrca k bir yer vermiC o sun ar" insan d0C0nememiC erdir. 1Q <M'RK QE <K1U nsan son u uk ana iti(inin i-inde" ,arip bir ampirik aCkn -i=ttir" -0nk0 her bi ,iyi m0mk0n k an bi ,inin edini eceV (i bir var ktr. <ma" ampirik-i erin insan do(as da" aQ111. y0Ay da ayn ro 0 oynamyor muydu_ !ii i o arak o sra arV da -5A0m enen" ,ene o arak bi ,i edinmeye iAin veren temsi 5Ae ik eri ve bi-im eriydi 9+ondi ac" temsi in kenV dini bi ,i ha inde sunmas i-in ,erek i ve yeter i koCu ar C5y e tanm amaktayd6 hatr ama" kendinin bi inci haya ,0c0" be ek>. Cimdi -5A0 eme yeri artk temsi de(i de" son u u(u i-indeki insan o du(undan" bi ,i koCu arn onun i-inde veri i o an ampirik i-erik erden itibaren ,0n C(na -karmak s5A konusudur. Modern d0C0ncenin ,eV ne hareketi a-sndan" bu i-erik erin nerede yer a dk ar pek 5nem i de(i dir6 on arn i-e bakCta m" yoksa baCka -5V A0m eme bi-im erinde mi arand(n bi mek s5A konusu de(i dir. Z0nk0 modern i(imiAin eCi(i" insann ince enmeV
nsan ve ==eiA eri
33D

sine nesne y5ntem erin uy,u anmaya ka kC d( Mnda deV (i de" nsan ad veri en ampirikVaCkm bir -i=tin o uCtu(u ,0nde yer a maktadr. I srada iki -5A0m eme bi-iminin do(du(u ,5r0 m0Ct0r6 beden mekMnnn i-ine yer eCen ve a , ama" duy,usa mekaniAma ar" sinirse Vmotor Cema ar" Cey erin ve or,aniAmann ortak ek em eCmesine i iCkin o an ar" bir cins aCkn estetik ,ibi iC ev ,5rm0C erdir6 bu -5V A0m eme erde" bi ,inin anatomikV=iAyo oHik koCu arnn

o du(u" bi ,inin bedenin sinir dokusunda yavaC yavaC o uCtu(u" be ki de orada ayrca k bir yere sahip o du(u" bi-im erinin iC eyiCinin kendine 5A,0 0k erinden her ha 0 kMrda ayr amayaca(" ksacas" insan bi ,isinin bir do(as o du(u" bu do(ann bi ,inin bi-im erini tanm ad( ve ayV n Aamanda" kendini kendine 5A,0 bi-im en i-inde dCa vurabi di(i keC=edi mekteydi. <yrca" insan (n aA veya -ok eski" aA veya -ok Aor uk a yeni ebi ir nite ikteki yan V sama arnn ince enmesi yo uy a" bir cins aCkn diya ektik o arak iC ev ,5rm0C o an -5A0m eme erde o muCtur. b5y eV ce" bi ,inin tarihse " top umsa ve ekonomik koCu arnn bu undu(u" insan ar arasnda dokunan i iCki erin i-inde o uCtu(u ve Curada veya burada a abi di(i 5Ae bi-im erden ba(msA o mad(" ksacas" insan bi ,isinin bir tarihi4nin o du(unu" bu tarihin hem ampirik bi ,iye sunu abi ece(i" hem de onun bi-im erini h0kmedebi ece(i ,5steri mekteyV di. Iysa bu -5A0m eme erin birbir erine hi-bir ihtiya- aV rnn o mamas ,ibi bir 5Ae ik eri bu unmaktadr. daha da 5tesi" bun ar bir ana iti(e 9veya bir 5Ane teorisine> baCvurV maktan vaA,e-ebi ir er6 ya nAca kendi erine dayandk arV n iddia etmektedir er" -0nk0 aCkn d0C0nce o arak iC ev ,5ren er" biAAat i-erik erin kendi eridir. !akat as nda" bi V ,inin" e eCtirinin kendine 5A,0 boyutunu ampirik bir bi ,iV nin 0Aerine d0C0rd0(0 hareketin i-inde bir bi ,i do(asnn
33&

veya tarihinin araCtr mas" be i bir e eCtirinin ku anmm varsaymaktadr. ?a= bir d0C0ncenin icras de(i de" aA -ok karan k bir diAi pay aCmn sonucu o an e eCtiri. Qe 5nceV ik e" key=i o sa ar bi e" nispeten aydn at mC pay aCm ar6 baC an,- d0Aeyindeki" yetersiA" iyi den,e enmemiC" yeni do(makta o an bi ,iyi tamam anmC de(i se bi e" en aAnan istikrar ve nihai bi-im en i-inde o uCturu muC o anndan ayran pay aCm 9bu pay aCm" bi ,inin do(a koCu arnn ince enmesini m0mk0n k maktadr>" ,er-ek ik yan samaV sn" ideo oHik kuruntuyu" bi imse teoriden ayran 9bu payV aCm" bi ,inin tarihse koCu arnn ince enmesini m0mV k0n k maktadr>" =akat daha karan k ve daha teme i bir pay aCm daha vardr6 bu" biAatihi ,er-ek i(ini pay aCmV dr. nitekim" nesne sn=ndan o an bir ,er-ek i(in o mas ,erekmektedir VyavaC yavaC tas a( -iAi en" o uCan" den,eV enen ve kendini beden ve a , ama kuruntu ar boyunca dCa vuran ,er-ek ik" ayn Aamanda" yan sama ar da( dkV -a resmo an ve tarihin yabanc aCmasndan kurtard( bir stat0 i-inde kuru an ,er-ek ikV. =akat ayn Aamanda" s5yV

Ke ime er ve `ey e

em sn=ndan o an bir ,er-ek i(in de var o mas ,erekV mektedir Vbi ,inin do(asna veya tarihine i iCkin o arak do(ru o acak bir di in tutturu masna iAin veren ,er-ekV ikV. Cte" bu do(ru s5y emin stat0s0 ikircik i ka maktadr. ki Ceyden biri6 ya bu do(ru s5y em" teme ini ve mode ini" o uCumunu do(ann ve tarihin i-inde -iAdi(i bu ampirik ,er-ek i(in i-inde bu maktadr Vbu durumda poAitivist tipV ten bir -5A0m eme vardr 9nesnenin ,er-ek i(i" onun o uV Cumunu tasvir eden s5y emin ,er-ek i(ine h0kmetmekteV dir>V ya da do(ru s5y em" do(asn ve tarihini tanm ad( bu ,er-ek i(i 5nceden bi dirmekte" onun tas a(n 5nceden -iAmekte ve onu uAaktan kCkrtmaktadr Vbu durumda niV hai s5A 9eskato oHik> tipinden bir s5y em vardr 9=e se=i s5y emin ,er-e(i" o uCmakta o an ,er-ek i(i meydana ,eV
insan ve kiA eri
33)

0rmektedir>V. Ger-e(i s5y emek ,erekirse" burada bir seV -enekten -ok" ampiri(i aCkn k d0Aeyinde de(er endiren her -5A0m emeye i-kin o an bir da ,a anma s5A konusuV dur. +omte ve Mar]" nihai s5A40n 9insana i iCkin s5y emin ,e ecekteki nesne ,er-e(i o arak> ve poAitiviAmin 9nesneV nin ,er-ek i(inden itibaren tanm anan s5y emin ,er-ek iV (i o arak> arkeo oHik o arak birbir erinden -5A0 meA o V duk arna tanktr ar6 hem ampirik hem de e eCtire o mak isteyen bir s5y em" ayn Mnda ancak poAitivist ve eskato oV Hik o abi ir6 insan burada" ayn anda hem indir,enmiC hem de vaat edi en bir ,er-ek ik o arak ortaya -kmaktadr. E eCtiV ri 5ncesi sa= k" burada tamamiy e h0k0m s0rmektedir. Modern d0C0nce" iCte bu y0Aden" ne indir,eme sn=nV dan ne de vaat sn=ndan o acak bir s5y emin yerini araV maktan ka-namamCtr Vve tam da" bu sa= s5y emden itiV barenV6 ,eri imi" ampirik ve aCkn ayr tutacak o an" ama bu arada her ikisini ayn Mnda hede= emeye iAin verecek bir s5y em. insan 5Ane o arak" yani ampirik bi ,i erin yeri" ama bu bi ,i eri m0mk0n k an Ceyin en yaknna ,etiri V miC ve bu i-erik erde do aysA o arak mevcut sa= bi-im o aV rak -5A0m enmeye iAin verecek bir s5y em. sonu- o arak" adetaVestetik ve adetaVdiya ekti(e naAaran. ayn Mnda hem on ar bir 5Ane teorisi i-inde kuracak" hem de on ara herV ha de beden deneyinin ve k0 t0r deneyin ayn anda k5k saV acak ar Cu 0-0nc0 ve arac terim ha inde ek em eCme eV rine iAin verecek bir ana itik ro 0n0 oynayacak o an bir s5y em. /u -ok karmaCk" -ok 0stbe ir enmiC ve -ok ,erekV i ro " modern d0C0ncede yaCanmC (n -5A0m enmesi taV ra=ndan 0st eni miCtir. Uitekim yaCanmC k" ayn Mnda hem b0t0n ampirik i-erik erin devreye soku duk ar meV

kMn" hem de on ar ,ene de m0mk0n k an ve i k k5k sa V ma arn iCaret eden k5kense bi-imdir. yaCanmC k" beden mekMn i e k0 t0r0n Aaman arasnda" do(ann be ir emekV
332

r i e tarihin -ekimi arasnda i etiCim kurmaktadr. ancak bedenin ve onun boyunca do(ann" 5nce ik e deneye indirV ,enemeA bir uAaysa hk i-inde temsi edi me eri ve tarihin taCycs k0 t0r0n 5nce ik e" -5ke ti an am arn do aysA V (mn i-inde hissedi mesi koCu uy a. YaCanmC k deneyinin modern d0C0ncenin i-inde" poAitiviAme ve eskato oHiye k5kten bir itiraA o arak ihdas edi di(i. aCknn unutu muC boyutunu ihya etmeyi denedi(i. ampiri(e indir,enmiC bir ,er-ek i(in sa= s5y emini ve deneye nihayet bir insann ,eV ece(ini sa=-asna vaat eden pey,amberane s5y emi savuCV turmay istedi(i ko ay k a an aC abi ir. <ncak bunun b5yV e o mas" yaCanmC k deneyinin karma cinsten bir s5y em o masn en,e ememiCtir6 spesi=ik" ama ikircik i" 5Aen i ve tasvire y5ne ik bir di in uy,u anabi ece(i kadar somut. onV dan itibaren bu sa= ktan ka-mann" onu tartCmann ve teV me erini aramann m0mk0n o aca( kadar Cey erin poAiti=V i(inden uAak bir tabakaya hitap etmektedir. /ir do(a bi ,iV sinin m0mk0n nesne i(ini" tas a( beden boyunca -iAi en deney e ek em eCtirmeye -a Cmaktadr. ve bir k0 t0r0n m0mk0n tarihini" yaCanmC deneyin i-inde hem ,iA enen hem de kendini ,5steren semantik ka nt ar a ek em eCtirV meye u(raCmaktadr. @emek ki" insanda ampiri(i aCkn o arak de(er endirmenin istendi(i srada ortaya konu muC o an ace eci ta ep eri daha 5Aen i o arak yerine ,etirmekten baCka bir Cey yapmamaktadr. G5r0n0Ce ra(men" han,i sV k Cebeke erin poAitivist veya eskato oik tipten d0C0nce eV ri 9i k srada MarksiAm o mak 0Aere>" i hamn =enomenoV oHden a an d0C0nce ere ba( adk ar ,5r0 mektedir. Yakn tarih erde meydana ,e en yakn aCma" ,ecikmiC bir uyum d0A eminde yer a mamaktadr6 bun ar" arkeo oHik dC biV -im er d0Aeyinde" antropo oHik postu asmm o uCmasndan itibaren" yani insann ampirikaCkm -i=t o arak be irdi(i anV dan itibaren birbir eri i-in ,erek i o muC ardr.
tnsan ve thiA oi
33$

Ke ime er ve ey er

@emek ki" poAitiviAm i e eskato oHi arasndaki ,er-ek -atCma" yaCanmCa bir ,eri d5n0C0n i-inde de(i dir 9,er-eV (i s5y emek ,erekirse" bu ,eri d5n0C on arn k5k erini deV rin ere sa arak" on ar teyit etmektedir>. bu -atCma e(er =iV i iyata d5k0 ebi ecek o ursa" t0m d0C0ncemiAi tarihse o aV rak m0mk0n k mC o an Cey e uyum i-inde o mad(ndan 5t0r0" kuCkusuA sapkn o arak ,5A0ken bir sorudan itibaV ren var o acaktr. /u soru" insann ,er-ekten var o up o V

mad(na i iCkin o acaktr. E(er insan var o masayd" d0nV yann ve d0C0ncenin ve ,er-ek i(in ne o aca(n bir Mn i-in d0C0nmenin" paradoks a oynamak o du(una inan maktaV dr. /unun nedeni" insanm yakm tarih i aCikMr (mn biAi =aA asy a k5r eCtirmesinden 5t0r0" d0nyann" bu d0nyann d0Aeninin" insani var k arn var o duk ar" ama insann o V mad( Cu as nda =aA a uAak o mayan Aamann ansn bi e koruyamamC o mamAdr. UietAsche4nin ka-n maA o ay bi-imi a tnda" QaatV8ehdit bi-imi a tnda" insann yaknda artk o mayaca(n Vama 0stinsann o aca(nV i an etti(inV de" bunun sahip o du(u ve bu,0n hM M korudu(u sarsa aV ma ,0c0 an aC maktadr. bu" bir ,eri d5n0C =e se=esi i-inV de" insann -oktan beri kaybo du(u ve kaybo maya son vermedi(i ve biAim modern insan d0C0ncemiAin" ona y5V ne ik b0y0k i ,imiAin" h0maniAmamAn" onun homurdaV nan yok u(u 0Aerinde sakince uyuduk ar an amna ,e V mekteydi. Ya nAca biAe ait o an ve onu tandk-a" biAe d0nyann ,er-ek i(ini a-an bir son u u(a ba( o du(umuV Aa inanan biA erin" bir kap ann srtna ba( and(mA haV tr amamA ,erekmeA mi_ Q +IG18I QE @LLULLMEM nsan d0nyada" ampirikVaCkn bir ikiA enmenin yeriyse de bi ,inin ampirik i-erik erinin" on ar m0mk0n k mC o an
450

koCu ar ondan itibaren tes im ettik eri Cu paradoksa =iV ,0rse de kendini bir co,ito4nun do aysA Ce==a= ( i-inde suV namaA. ama kendi bi incine varamayan ve as a varamayaV cak o ann nesne ata eti i-inde de duramaA" insan" Cu her Aaman a-k" as a bir kerede ebediyen snr anamaA" ama sonsuAa kadar kat edi en" bir yandan onda bir co,ito i-inde yanstmad( Ceyden" onu tekrar kavrad( d0C0nme ey eV mine ve bunun tersine" bu sa= kavrayCtan" ampirik karCkV (a" i-erik erin d0AensiA y0kse iCine" kendi erinden ka-an deney erin -kntsna" kendini d0C0nceVo mayan4n kumV sa arnda sunan t0m sessiA u=ka do(ru ,iden Cu boyutun onda teme endi(i ha iy e" bir varo uC tarAdr. nsan ampiV rikVaCkm -i=t o du(u i-in" ayn Aamanda bi meme4nin de yeridir Vd0C0ncesini hep kendine 5A,0 var ( tara=ndan taCn arak ve ayn Aamanda" ona kendini" ondan ka-andan hareket e hatr atma o ana( verecek Ceki de ser,i eyen Cu bi memeV. /u" modern bi-imi a tndaki aCkn d0C0ncenin" ,erek i ik noktasn Kant4ta o du(u ,ibi bir do(abi minin var (nda de(i de 9buna =i oAo= arn s0rek i kav,a ar ve emin o amama ar karC -kmaktadr>" di siA" ama ,ene de potansiye bir s5y em" insann kendini ondan itibaren tanV

Kelimeler ve eyler

maya -a(r d( Cu bi inmeyen ,ibi konuCmaya haAr varoV uCun i-inde bu unmasnn nedenidir. ?oru artk Cu de(i V dir6 do(a deneyi nas o maktadr da" Aorun u yar, ara yer vermemektedir_ ?oru artk Cudur6 insan nas o maktadr da" d0C0nmedi(ini d0C0nmekte. di siA bir iC,a tarA i-inde ondan ka-ann i-inde barnmakta. kendini ona inat- bir dCsa hk bi-imi a tnda sunan bu kendi =i,0r0n0" bir cins donmuC hareket e can andrmaktadr_ insan nas " CebekeV si" damar atC ar" ,5m0 0 ,0c0" ona do aysA o arak veri V miC o an deneyi sonsuAa kadar taCman Cu hayat o abi mekV tedir_ nsan nas " ta ep erini ve yasa arn kendi erini ona yabanc bir kat k o arak dayatan Cu -a Cma o abi mekteV
insan ve ikiA eri
3D#

dir_ insan nas bin erce y dan beri o o maksAn o uCan" sistemi e inden ka-an" an amn onun s5y emiy e bir Mn i-in kv cm andrd( ve daha iCin baCnda s5A0n0 ve d0V C0ncesini sanki bun ar say amayacak kadar -ok saydaki o abi ir ik erin dokusu 0Aerindeki bir kest ermiC-esne" onun i-ine yer eCtirmek Aorunda o du(u ke ime erin i-inV de" adeta boAu mas o anaksA bir uykuy a uyuyan bir di in 5Anesi o maktadr_ Kant- soruya naAaran d5rt 0 bir yer de(iCtirme" -0nk0 artk ,er-ek ik de(i " var k. do(a de(i " insan. bir bi ,inin o abi ir i(i de(i " bir i k bi memenin o aV bi ir i(i. =e se=i teori erin bi im karCsndaki dayanaksA kaV rakter eri de(i " insann orada kendini tanmad( Cu dayaV naksA deney a annn tamamen a-k bir =e se=i bi in- ha inV de yeniden e e a nmas s5A konusudur. <Ckn k sorununun bu yer de(iCtirmesinden itibaren" -a(daC d0C0nce artk co,ito temasn can andrmaktan kaV -namaAd. @escartes da" hatadan" yan samadan" r0yadan ve de i ikten" dayanaksA t0m d0C0nce deney erinden hareV ket e" bun arn d0C0n0 memiC o ma arnn o anaksA (n keC=etmiC de(i miydi V5y esine ki" k5t0 d0C0n0 m0C0n" ,er-ek o mayann" kuruntusa n" tamamen haya inin d0V C0ncesi" b0t0n bu deney erin o abi ir ik yeri ve reddedi eV meA i k aCikMrhk o arak ortaya -kmaktaydV_ !akat moV dern co,ito @escartes4mkindenvbiAim aCkn k d0C0ncemiV Ain Kant4nkinden o du(u kadar =ark dr. /unun nedeni" @escartes i-in s5A konusu o ann" bu d0C0nceyi" hata veya yan sama o an b0t0n Cu d0C0nce erin en ,ene bi-imi o aV rak" bun arn yaratt( teh ikeyi savuCturmak" ,iriCimin soV nunda yeniden bu unmak 0Aere" on ar a-k amak ve o AaV man on ardan korunmann y5ntemini vermek 0Aere ,0n C(na -karmakt. Modern co,ito4da bunun tersine" kendiV

ni kendine sunan d0C0nce i e d0C0ncenin i-inden" k5k eV rini d0C0n0 memiCin i-ine sa an kesimi hem ayran" hem
3D%

de bir eCtiren mesa=eyi en b0y0k boyutuna ,5re de(er enV dirmek s5A konusudur. modern co,ito4ya" d0C0ncede" onun etra=nda" onun a tnda d0C0n0 memiC o an" ama bu 0Aden ona indir,enemeA" aC amaA bir dCsa k a yabanc ka mayan Ceyin d0C0ncenin kendiy e ek em eCtiri mesini katetmesi" ikiye kat amas ve a-k bir Ceki de yeniden =aa iV yete ,e-iri mesi ,erekmektedir. +o,ito b5y e bir bi-im a V tnda" her d0C0ncenin d0C0n0 m0C o du(unun ani ve ayV dn atc keC=i de(i de d0C0ncenin nas burann dCnda" ama ,ene de kendine en yakn yerde oturdu(unu" bir d0V C0nmeyenin a tnda nas var o abi di(ini bi me konusunV daki" hep yeniden baC ayan sor,u ama o acaktr. Modern co,ito" d0C0ncenin varo uCunu d0C0nmeyenin hareketsiA sinir sistemine varana kadar da andrmadan" Cey erin t0m varo uCunu d0C0nceye ,etirmemektedir. Modern co,ito4ya 5A,0 bu -i=te hareket" \@0C0n0yoV rum\un neden burada \Qarm\n aCikMr (ma ,5t0rmedi(iV ni a-k amaktadr. nitekim" \@0C0n0yorum\ kendini heV men hemen mevcut o du(u" can andrd(" ama bu iCi uyur uyank bir n5bet tutmann ikircik i tarA i-inde yapt( kosV koca bir ka n (n i-ine da mC o arak ,5sterir ,5stermeA" artk onun arkasndan \Qarm\ iddiasn ,etirmek m0mV k0n o maktan -kar6 nitekim" konuCtu(um ve d0C0ncemin onun i-ine" t0m kendine 5A,0 o abi ir ik erini onda bu aV cak kadar kayd(. ama as nda hi-bir Aaman tamamen ,0nce eCtiremeyece(i -5ke ti erin a(r ( i-inde var o abiV en Cu di o du(umu 9Cu di o arak var o du(umu> s5y eyeV bi ir miyim_ E erim e ,er-ek eCtirdi(im" ama ya nAca biV tirdi(imde de(i " daha ,iriCmeden 5nce e erimden ka-an su -a Cma o du(umu 9Cu -a Cma o arak var o du(umu> s5y eyebi ir miyim_ Kendi derin ik erimde hissetti(im" ama beni hem kendiy e bir ikte i eri itti(i ve beni bir Mn i-in kendi doru(una t0neten m0thiC Aaman a" hem de 5 0V
Ousan ve kiA eri 3D:

Ke ime er ve ey er

m0m0 h0kmeden ka-n maA Aaman a sarma ayan Cu haV yat o du(umu 9Cu hayat o arak var o du(umu> s5y eyebi ir miyim_ /0t0n bun ar o du(umu da" o mad(m da s5y eV yebi irim6 co,ito bir o mak iddiasna ,5t0rmemekte" sadeV ce o mak4n s5A konusu o du(u bir diAi soruyu ,0ndeme ,etirmektedir6 d0C0nen ve kendi d0C0ncem o an benim" d0C0nmedi(im Cey o abi mem i-in d0C0ncemin benim o V mad(m Cey o mas i-in ne ,erekir_ Ey eyse" co,ito4nun a-k (nda kv cm anan ve e(er deyim yerindeyse ,5A

krpan" ama onda ve onun tara=ndan ba(msA o arak veV ri memiC o an Cu var k nedir_ Ey eyse" var k i e d0C0nceV nin i iCki eri ve Aor aidiyet eri nedir_ nsann var ( nedir ve \d0C0ncesinin o mas\ o ,usuy a -ok ko ayca be ir eneV bi en ve be ki de bu d0C0nceyi tek baCna e inde tutan bu var k nas o maktadr da" d0C0n0 memiC e si inmeA ve teV me bir i iCkiye sahiptir_ KarteAyaniAmin ve Kant- -5A0mV emenin -ok uAa(nda yer a an ve insann var (nn i k keA" d0C0ncenin ona ,5re d0C0n0 memiCe y5ne di(i ve onun a ek em eCti(i Cu boyut i-inde s5A konusu o du(u bir d0C0nce bi-imi ihdas edi mektedir. /unun iki sonucu vardr. /irincisi ne,ati=tir ve tamaV men tarih a annda yer a maktadr. !enomeno oHinin" karV teAyen co,ito temasy a Kant4m Bume4un e eCtirisinden -V kard( aCkn k moti=ini bir eCtirdi(ine" Busser 4in b5y ece" /at ratio4sunu" sa= =e se=enin k5kten eCtiri mesi ve kendi tarihinin o abi ir i(inin teme i o acak bir d0C0nce ha inde kendi 0Aerine b0kerek" onun en derin e(i imini can andrV d(na inan abi ir. Ger-e(i s5y emek ,erekirse" Busser bu bir eCtirmeyi" ancak aCkn k -5A0m emesinin uy,u ama noktasn de(iCtirmesi 9bu nokta" bir do(abi iminin o abiV ir i(inden insann kendi kendini d0C0nmesinin o abi ir iV (ine taCnmCtr>" ve co,ito4nun iC evini de(iCtirmesi 9bu iCV ev artk" d0C0nd0(0 her yerde kendini kant ayan bir d0V

1
454

Cbnceden hareket e" su ,5t0rmeA bir varo uCa ,5t0rmek de,t de. d0C0ncenin kendi kendinden nas kurtu abi eceV (ini ,5stermek ve b5yiece var k 0Aerinde -ok u ve -o(a an eu ama \ rmek do(ru tusundadr> 5 -0s0nde iC . ."" ".rmCur . ......" ki =enomenoioH. /atnn eski bir rasV =c

Ke/mefer Ar !rvt#

yone y5ne iCinin yeniden kavranmasndan -ok" aQ111. ve a1a. v0Av ann d5nemecinde modern episteme4de meydaV KopuCun -ok hassas ve uyar anmC =ark cviPcK.r bir Ceve ba( ysa" bu. hayatn" VVVVV<...... rvtVM . Aamanda" eski insan ad a tnV ........ooo .6V..S y0A y 5nce Auhur etmiC o an yeni =iV ,0r e de ba( ant dr6 insann varo uC tarA ve onun d0C0V n0 memiC e o an i iCkisiy e de ba( ant dr. Cte bu nedenV den 5t0r0" =enomeno oH Vtas a( 5nce antipsko oHiAm boV 7 7474 ; i karC o arak" apriori ve aCkn tk

""d. e. .d...d.cn onaya -kar mas 5 -0s0nde -V i bi eV" insana i iCkin ampirik -5A0m eme er e

o an a datc komCu u(u. hem vaatkMr hem Mc tehdukMr o an yakn ( asb savuCturamamCtr6 ,ene bu nedenden 5t0r0. V .. ... 4.7"V. 4V. yeniden ortaya -V 6VVNV 9soru ara> y5ne t V 6....".. " nAn 5n0nde" ona ra(men ampirik o an bu ak tasviri ve \@0C0n0 yorum4un 5nd devre dtC brakan bir d0C0n0 memiC var imde -oAbimektedr 4 gnn d0C0n0 memiA e oian pLara?V hiS\iMn /an ku t0V M -kn kndr. nCa .

nm k=V n amnn 0Aertnde poAiti= bir bi-im o arak en" d0C0nce" b =ctnm" kendi kenV urcceiHm=iGGpy8i k o maktan
,er

t#sa# ve t%iz%ri

.4

455

74 7

S.n

,i Vburada" onun d0C0nce ey emine" ne de bi incine veri eV meyecek o an keC=etse bi e6 karan k mekaniAma ar" bi-imi o mayan be ir eme er" do ay veya do aysA Ceki de bi in- V dC diye ad andr an koskoca bir ,5 ,e er manAarasV iA eV nimine ko ay k a sahip o unmaktadr /i n-dC" kendini bi imse d0C0nceye Aorun u o arak sunan" insann kendi kendini d0C0nce bi-imi a tnda d0C0nmeye son verdi(inde kendine uy,u ad( Cey de(i miydi_ Uitekim" bi n-dC ve daha da ,ene o arak d0C0n0 memiCin bi-im eri" insann poAiti= bi ,isine sunu an 5d0 o mamC ardr. nsan ve d0V C0n0 memiC" arkeo oHik d0Aeyde -a(daCtr ar. nsan kendiV ni episteme4nm i-inde" d0C0ncenin hem kendinde" hem dV Cnda" ky arnda" ama ayn Aamanda kendi dokusuy a keV siCen bir karan k par-asn" an,aHe o du(u ,5r0n0Cte hareV ketsiA bir ka n (" bir u-tan di(erine i-erdi(i" ama ayn AaV manda i-ine hapso du,u bir d0C0n0 me miC i,i ayn Mnda keC=etmeksiAm" bir dC bi-im o arak -tAememiCtr. @0C0V n0 memiC 9ona veri en ad her ne o ursa o sun>" insann i-iV ne" b0A0 m0C bir do(a ve ondan tabaka anaca o arak yer eCmemiCtin o" insana naAaran /aCkadr uiu an veya onda de, de" onun yaknnda ve ayn Mnda. 5AdeC bir yeni i(in i-inde" te a=isA bir iki i(in i-inde do(muC o an kardeC ve ikiA /aCka nsan do,asndak u-urum u hr b5 V ,e veya kendi tarihi Lira ndan 5Ae ik e ki it a tnd an bir ka e o arak istek e yorum anan bu karan k a an" ona tamamen baCka bir tarAda ba( dr. ona hem dCtr" hem de onun i-in vaA,e-i meA nite iktedir6 biraA" bi ,inin i-inde Auhur eden insandan taCnan ,5 ,e. bir6\%. onu tan mann oradan itibaren m0mk0n o du(u ko nu memtC" insan a u kMrda a1a. y0Ay dan mbaren

sa(r ve kesintisiA bir Ceki de re=akat etmiCtir. ?onu-ta inatV - bir ikiAden baCka bir Cey o mad(ndan" 5Aerk bir tarAn
.

3D&

tt;1i4

9v

L i c r ## S

KM

r # # i j. 1 # = i 1 # > 1 1 i 7 1 # 1 i v t M

ve ,5 ,e o du(u Ceyden" tamam ayc bi-imini ve tersine d5nm0C adn a mCtr. Be,e =enomeno oHisinde" !0r sich4in karCsnda <n sich o muCtur. ?chopenhauer i-in PnV bewusste idi. Mar] i-in yabanc aCmC insand. Busser 4in -5A0m eme erinde ise" ,iAi " akt0e o mayan" -5ke ti" icra edi memiC o muCtur6 her ha 0kMrda" kendini d0C0n0 m0C d0C0nceye" insann ,er-ek i(i i-inde ne o du(unun bu aV nk iAd0C0m0 o arak sunan" ama ayn Aamanda" insann kendini ondan itibaren bir araya ,etirmek ve kendini ,erV -ek i(ine varana kadar hatr amak Aorunda o du(u 5n AeV min ro 0n0 de ayn derecede iyi oynayan" t0kenmeA kvrm o muCtur. /u ikiA ne kadar yakn o ursa o sun" yabancdr" ve d0C0ncenin ro 0" kendine 5A,0 ,iriCimi" onu kendine m0mk0n o du(unca yakn aCtrmak o acaktr. t0m modern d0C0nce" d0C0n0 memiCi d0C0nme VKendinde4nin i-erikV erini Kendi i-in bi-imi i-inde d0C0nmeV" insan kendi 5A0y e uyuCturarak yabanc aCmasndan kurtarma" deneyV ere do aysA ve si ahsA aCikMr k arka p annn veren u=ku a-k ha e ,etirmek" /i in-dCmn 0Aerindeki 5rt0y0 ka drV mak" onun sessiA i(inin i-ine da mak veya sonsuA homurV tusuna ku ak kabartmak yasas tara=ndan kat edi miCtir. Modern deneyin i-inde" insan bir bi ,inin i-inde ihV das etmenin o abi ir i(i" bu yeni =i,0r0n episteme a an i-inde basit ortaya -kC" d0C0nceyi i-ten kurca ayp duran bir emir ,erektirmektedir" bu emrin piyasaya" bir ah akn" bir siyasetin" bir h0maniAmann" /at4nn kaderini e inde tutan bir 5devin veya d0ped0A tarihin i-inde bir memur ,5revini yerine ,etirmenin bi-im eri a tnda s0r0 mesinin pek bir 5nemi yoktur. esas o an" d0C0ncenin kendi i-in ve eme(inin ka n ( i-inde" bi di(inin bi ,isi ve d5n0Ct0r0 V mesi" 0Aerinde d0C0nd0(0 Ceyin varo uC tarAnn d0C0n0 V mesi ve d5n0Ct0r0 mesi o masdr. @0C0nme" de(di(i Ceyi hemen kprdatmaktadr6 onu hemen kendine yak aCtrV
insan ve ikiA eri
3D)

Ke ime er ve ey er

dt#11tt

=^ 1?L

maksAn Vveya uAak aC0rmaksAn" ama insann varo uCu bu mesa=enin i-inde se=erber o du(undan" bu durumdan 5t0r0 boAu maya u(ramamahdrV" d0C0n0 memiCi keC=eV demeA veya en aAndan onun y5n0nde ,idemeA. /urada" biAim modern i(imiAe derin emesine ba( bir Cey vardr6 /at dinse ah ak arn dCnda" herha de ya nAca iki etik biV -im tanmCtr6 eski o an 9?toac k veya Epikuros-u uk biV -imi a tnda>" d0nya d0Aeniy e ek em eCmekteydi ve onun

yasasn keC=ederken" buradan bir bi ,e ik i kesi veya bir top um kavrayC -kartabi iyordu6 aQ111. y0Ay d0C0ncesi bi e hM M bu ,ene bi-ime mensuptur. buna karC k modern o an" her evrim d0C0ncesinin ve onun d0C0n0 memiCi yeV niden kavrama konusundaki t0m hareketin i-ine yer eCmeV si 5 -0s0nde" hi-bir ah ak o uCturmuyordu.% bu d0C0nme" bi in- enme" sessiAin aydn at mas" di siAe s5A0n iade edi mesi" insan kendi kendine -eken Cu karan k kesimin C(a ,eri d5nmesi" hareketsiAin yeniden can anmasdr. b0t0n bun ar" eti(in i-erik ve bi-imini tek baC arna o uCV turmaktadr. Ger-e(i s5y emek ,erekirse" modern d0C0nce as a bir ah ak 5nermemiCtir6 =akat bunun nedeni" bu d0V C0ncenin sa= bir spek0 asyon o mas de(i de. tamamen terV sine" daha iCin baCnda ve kendi ka n (nn i-inde be i bir ey em tarA o masdr. @0C0nceyi inAivasndan -kmaya ve tercihini be ir emeye Aor ayan arn konuCma arna iAin veV re im. isteyen erin" her vaadin dCnda ve erdemin yok u(u ha inde" bir ah ak kurma arna iAin vere im. Modern d0V C0nceye ,5re m0mk0n ah ak yoktur. -0nk0 d0C0nce a1a. y0Ay dan beri" kendine 5A,0 var ( i-inde" -oktan kendinV den \-kmCtr\" artk teori de(i dir. d0C0n0r d0C0nmeA" yara amakta veya uyuCturmaktadr" yakn aCtrmakta veya uAak aCtrmaktadr. Kopartmakta" -5Amekte" ba( amakta veya yeniden ba( amaktadr. kendini 5A,0r eCtirmeye veya
% ikisi arasnda Kant- Mn eCik meydana ,etirir6 /u" 5Anenin ak c o arak evrense o an yasann kendi yasas o du(unu keC=etmesidir. "...V" Ke ime er ve `ey e.

k5 e eCtirmeye devam etmekten a koyamaA. /ir ,e ece(e h0kmetmekten" onun tas a(n -iAmekten" yap mas ,ereV keni s5y emekten" teCvik etmekten veya sadece uyarmakV tan 5nce d0C0nce varo uCun Aemininde" daha i k bi-im eV rinden itibaren" kendi kendinde bir ey emdir Vteh ike i bir ey emV. ?ade" UietAsche" <rtaud ve /atai on" bunu b0t0n bi meAden ,e mek isteyen er i-in bi miC erdir. ama BeV ,e 4i " Mar]4n ve !reud40n de bunu bi dik eri kesindir. <caV ba bunu ya nAca" siyasa tercih o madan =e se=e o mayacaV (n" her d0C0ncenin \i erici\ ya da \,erici\ o du(unu b5nV cesine iddia eden erin bi medi(i s5y enebi ir mi_ /un arn sa ak (" her d0C0ncenin bir sn=n ideo oHisini \i=ade ettiV (i\ne inanma ardr. ,ayri iradi derin ik eri" d0C0ncenin modern varo uC tarAn parmak a ,5sterme erindedir. nsaV nn bi ,isinin y0Aeyde" do(a bi im erine naAaran" etik ere ve siyaset ere hep en be irsiA bi-imde ba( and( s5y enebiV ir. daha teme i o arak ise" modern d0C0nce insann /aCV ka4smn onun a <yn o mak Aorunda o du(u Cu y5ne do(V ru i er emek edir.

Q1. KEKEUU GER ZEKL QE GER @EULL <yn anda hem insann varo uC tarAn hem de ona hitap eden d0C0nceyi karakteriAe eden sonuncu -iA,i" k5ken e o an i iCkidir. K asik d0C0ncenin idea o uCum ar i-inde kurmaya -a Ct(ndan -ok =ark bir i iCki6 aQ111. y0Ay da k5keni bu mak" d0ped0A temsi in ikiA enmesinin en yakV nma yeniden yer eCmekti6 iktisat takastan itibaren d0C0V n0 mekteydi" -0nk0 tara= ardan birinin takasta yapt( iki temsi i e di(erinin yaptk ar eCde(er iydi er. hemen heV men 5AdeC iki arAunun tatminini sunduk ar i-in" bun ar sonu-ta \eCti er\. @o(ann b0t0n a=et erden 5nceki d0Aeni" var k arn birbir erini -ok sk bir doku 0Aerinde iA edik eV
01a0 2e ki34e#i 567

rinden 5t0r0" bu ardCk (n bir noktasndan di(erine" adeta bir 5AdeC i(in i-inde yer de(iCtiri en ve bir u-tan diV (erine" \eCin\ d0A tabakas tara=ndan taCn an bir tab o o arak d0C0n0 0yordu. @i in k5keni" bir Ceyin temsi iy e" ona eC ik eden -( (n" sesin" mimi(in 9ey em di inin> temV si inin arasndaki Ce==a= k o arak d0C0n0 0yordu. Uihayet" bi ,inin k5keni" Cu temsi erin sa= devam ( cephesinde aranmaktayd Vbu o kadar tam ve o kadar -iA,ise bir deV vam kt ki" ikinci birinciyi hi- =arkna var madan ikame etmekteydi" -0nk0 bun ar eCan de(i erdi. ara arnda bir =ark kuru amaAd ve arkadan ,e eni birincinin \eCi\ o makV tan baCka bir Ceki de hissetmek m0mk0n de(i di6 ve ya V nAca bir duy,u 5ncekine di(er erinden daha \eC\ o arak ,5A0kt0(0nde" be i be irsiA an iC emeye baC ayabi iyor" haya ,0c0 bir temsi i yeniden temsi edebi iyor ve bi ,i bu ikiA enmenin 0Aerine adm atabi iyordue. /u do(umun saymaca veya hakiki o arak kabu edi mesinin" a-k ayc bir varsaym veya tarihse o ay de(erine sahip o masnn pek bir 5nemi yoktu6 ,er-e(i s5y emek ,rekirse" bu ayrmV ar sadece biAim i-in vardr ar. krono oHik ,e iCmenin ona ,5re bir tab onun i-ine yer eCti(i" bu tab onun 0Aerinde tek bir ,0Aer,Mhn o uCtu(u bir d0C0nce i-in" hareket noktas hem hakiki Aamann dCnda" hem de onun i-inde o uCV maktadr6 bu hareket noktas" b0t0n tarihse o ay arn onun arac ( a meydana ,e ebi dik eri Cu i k kvrmdr. Modern d0C0ncede" b5y esine bir kavram artk kavraV nabi ir nite ikte de(i dir6 -a Cmann" hayatn" di in kendiV erine 5A,0 o an ve i-ine sap andk ar tarihse i(i nas e V de ettik erini daha 5nce ,5rd0k6 demek ki bun ar" t0m taV rih erinin on ara i-ten y5ne ik o masna ra(men" k5ken eV rini hi-bir Aaman ,er-ekten s5y eyemeA erdi. 8arihse i(e neden o an artk k5ken de(i dir. kendine i-se ve yabanc

o acak bir k5kenin ,erek i i(inin pro=i inin" biAatihi kendi

3&*

dokusunun i-inde ortaya -kmasna iAin veren" tarihse ikV tir6 b0t0n =ark k arn" b0t0n da( m arn" b0t0n s0rekV siA ik erin" artk ya nAca tek bir 5AdeC ik noktasn" kendi 0Aerinde pat atma ve baCka ha ine ,e ebi me iktidarna saV hip o mak a bir ikte" e e ,e meA o an <yn4mn bi-imini o uCturacak kadar skCtr dktan bir konunun saymaca teV pesi ,ibi. insan" tarihse ik eriy e" ser,i eniC erinin i-inde" ama kendi yasa arna uy,un o arak" k5ken erinin u aC amaA 5AV deC i(ini iCaret eden b0t0n bu kendi i- erine sarma anmC Cey er e kore asyon ha inde o mak 0Aere" a1a. y0Ay n baV Cnda o uCmuCtur. <ncak" insann k5keniy e o an i iCkisi ayn tarAda de(i dir. Uitekim" insan kendini Aaten yap mC o an bir tarihse ik e i iCki ha inde keC=etmemektedir6 tas aV (n" Cey erin Aaman boyunca sak anarak -iAen bu k5kenV e hi-bir Aaman -a(daC de(i dir. kendini can var k o arak tanm amaya ka kCt(nda kendi baC an,cn ancak ondan 5nce baC amC bir hayatn Aemini 0Aerinde keC=edebi mekV tedir. kendini -a Can var k o arak yeniden kavramaya u(V raCt(nda" bu -a Cmann en i ke bi-im erini" ancak topV um tara=ndan -oktan kurumsa aCtr mC" -oktan e,emen o unmuC bir insani Aaman ve mekMnn i-inde ,0n C(na -kartabi mektedir. ve konuCan 5Ane o ma 5A0n0" =ii en o uCmuC b0t0n di erin 5tesinde tanm amaya ka kCt(nV da" b0t0n di erin ve biAatihi konuCu an di in m0mk0n haV e ondan itibaren ,e dik eri emek emeyi" i k ke imeyi de(i de" Aaten ser,i enmiC o an bir di in o abi ir i(inden baCka bir Ceyi bu amamaktadr" insan" kendi i-in k5ken o arak ,e-er i o an" ancak Aaten baC amC o ann taban 0Aerinde bu abi ir. bu bir cins tarihse baC an,- o up" daha sonraki kaAanm ar buradan itibaren y( maya baC amC ardr. K5V ken" insann" -a Cmann" hayatn ve di in Aaten baC amC V (y a ek em eCme tarAdr. bu k5kenin" insann bin erce y V
insan ve ikiA eri
3,H

Ke ime er ve ey er

dan beri iC enmiC bir d0nyay t0m sa= ( i-inde iC edi(i. emsa siA" yakn tarih i ve narin varo uCunun tas a( i-inde" k5k erini i k or,anik o uCum ara kadar da dran bir hayat yaCayan. her be ekten daha eski ke ime eri" Cimdiye kadar hi- s5y enmemiC 9kuCak ar bun ar tekrar asa ar bi e> c0mV e erde bi eCtiren diAisi Cu kvrmn i-inde aranma dr. K5V kense o ann d0Aeyi" insan i-in" bu an amda hi- kuCkusuA ona en yakn o andr6 masumca" her Aaman i k keA kat etV ti(i ve yar a-k ,5A erinin kendi bakC kadar ,en- bi-imV er keC=etti(i Cu y0Aey Vonun ,ibi" ama baCka bir nedenden

5t0r0 yaC o mayan bi-im er6 yaC anmann o mamasnn nedeni" hep ,en- ka ma ar de(i de" 5 -0 eri ve teme eri =ark o an bir Aamana mensup o ma ardrV. !akat" k5kenV se in varo uCumuA boyunca uAanan ve hi-bir Aaman kayV bo mayan 9hatta ve 5Ae ik e" sanki -p akmC-asna keC=eV di di(i 5 0m Mnnda> Cu ince y0Aeyi" bir do(umun do aysAV (n meydana ,etirmemektedir. eme(in" hayatn ve di in kendi erine 5A,0 tarih eri i-inde o uCturduk ar ve biriktirV dik eri Cu karmaCk arac k ar a do udur. b5y ece bu basit temas esnasnda" daha i k nesneye e de(er de(meA" en baV sit ihtiya- dCa vuru ur vuru maA" en tara=sA ke ime s5y eV nir s5y enmeA" insan kendine adeta sonsuAa kadar e,emen o an bir Aaman can andrmC o maktadr ve b0t0n bun ar da bunun arac ar o maktadr. @emek ki" modern d0C0nV cenin [ihnin !enomeno oHisi4nden beri tasvir etmeye hi- ara vermedi(i ha iy e k5kense " k asik -a(n yeniden kurmaya -a Ct( Cu idea o uCumdan -ok =ark dr. =akat bir cins ,eV riye y5ne ik 5te d0nyann i-inde" var k arn tarihse ik eri boyunca resmo an k5kenden de =ark dr 9ona teme bir kore asyon a ba( o masna ra(men>. Bakiki veya potansiV ye bir 5AdeC ik Airvesine ,5t0rmenin veya hatta sadece oraya y5ne tmenin uAa(nda o an" <yn4nn" /aCka4nn daV ( masnn hen0A ,er-ek eCmeyen momentini iCaret etmeV
4 2

nin uAa(nda o an insann k5kense yan" onu daha iCin baV Cnda kendinden baCka bir Ceye ba( ayandr. onun deneyiV ne" ondan daha eski ve e,emen o amad( i-erik er ve biV -im eri dahi edendir. onu -ok u" -akCma " -o(u Aaman birbir erine indir,enemeA nite ikteki krono oHi ere ba( ayaV rak" onu Aaman i-inde da(tan ve Cey erin s0resinin ortaV snda y dA ar a donatandr. nsann k5kense yan" paraV doksa o arak" onun do(umunun Aamann ve deneyinin en eski -ekirde(ini bidirmemektedir. onu" onun a ayn AamaV na sahip o mayana ba( amakta ve ona -a(daC o mayan her Ceyi onda tes im etmek edir. Cey erin ondan 5nce baC adkV arn ve bu nedenden 5t0r0" b0t0n deneyi bu Cey er taraV =ndan o uCturu an ve snr anan ona" hi- kimsenin k5ken be ir eyemeyece(i ara ksA ve hep artan bir Ceki de iCaret etmektedir. Ete yandan" bu o anaksA (n iki ve-hesi varV dr6 bir yandan" Cey erinin k5keninin hep daha ,eriye -eV ki di(ini iCaret etmektedir" -0nk0 insann ,5A0kmedi(i bir takvime kadar ,eri ,itmektedir. ama 5te yandan" insann do(um ar be ir i o an bu Cey ere naAaran k5kensiA var k o du(unu" \ne vatan ne tarihi\ o an var k o du(unu" doV (umu hi-bir Aaman o mad( i-in u aC amaA nite ikte o an

Kelimeler ve eyler

var ( iCaret etmektedir. Ey eyse" k5kense in do aysA ( i-inde i an edi en Cey" insann" onu kendi varo uCuna -a(V daC k acak o an k5kenden ayr mC o masdr6 Aaman i-inV de do(an ve kuCkusuA 5 en b0t0n Cey erin i-inde" bir tek o her k5kenden ayr mCtr. Ey esine ki" Cey er baC an,- arV n onda bu maktadr 9onun 0Aerine ,eriden sarkan ar biV e>6 s0renin herhan,i bir anndaki vur,u u iA o maktan -ok" ,ene Aamann oradan itibaren o uCabi di(i" s0renin akabi di(i ve Cey erin kendi erine 5A,0 Mnda ortaya -kabi V dik eri a-k ktr. <mpirik d0Aen i-inde Cey er" hep ona naV Aaran ,eri -eki miC ve s=r nokta arnda kavranamaA niteV ikteyse er de" insan Cey erin bu ,eri -eki mesine naAaran
tnsan ve kiA eri
3&:

teme o arak ,eri -eki miC bu unmaktadr ve Cey er sa( am 5nce ik erini" iCte k5kense deneyin do aysAh(nn 0AerinV de" burada a(r k k abi mektedir er. /u durumda d0C0ncenin karCsna bir 5dev -kmaktaV dr6 Cey erin k5kenini kabu etmemek ama bu itiraA" AamaV nn o abi ir i(inin 0Aerinde o uCtu(u tarA yeniden bu arak" k5keni kurmak i-in yapmak eher Ceyin ondan itibaren doV (abi di(i" Cu k5kensiA ve baC an,-sA k5kenV. /5y esine bir 5dev" Aamana ait o an her Ceyi" Aaman i-inde o uCan her Ceyin" Aamann hareket i unsurunda bu unan her Ceyin" AaV mann ,e di(i krono oHisiA ve tarihsiA yrt Cn ortaya -V kart mas i-in sor,uya -eki mesini ,erektirmektedir. [aV man bu durumda" as nda ondan kurtu amayan V-0nk0 hi-bir Aaman k5kenin -a(daC de(i dirV bu d0C0ncenin i-inde askya a nacaktr. =akat bu askya a mann" k5ken i e d0C0nce arasndaki Cu karC k i iCkisi devirmeye ,0c0 o acaktr. Aaman kendi etra=nda d5necek ve k5ken" d0V C0ncenin hen0A ve hep yeniden d0C0nece(i Cey ha ine ,eV ece(inden" k5ken bu d0C0nceye hep daha yakn" ama as a u aC amayan bir ka-n maA k i-inde vaat edi miC o acakV tr. K5ken artk" ,eri d5nmekte o an" d0C0ncenin y5ne diV (i tekrar" hep Aaten baC amC o ann ,eri d5n0C0" her AaV man aydn anmC o an bu C(n yakn ( o acaktr. /5y eV ce" k5ken pro=i ini" 0-0nc0 bir keA Aaman boyunca -iAV mektedir. ama bu keA d0C0nce" ,e ecek i-indeki ,eri -eki V meyi" ba( antsA ( a makta ve onu hep m0mk0n k mC o ana do(ru minik adm ar a i er emektedir. aQ111. y0Ayda tasvir edi miC o an o uCum ar kuruntu o arak ihbar etmenin m0mk0n o du(u Mnda" modern d0V C0nce -ok karmaCk ve -ok do ank bir k5ken sorunsa ihV das etmekteydi. bu sorunsa biAim Aaman deneyimiAin teV me i o muCtur ve a1a. y0Ay dan beri" insan k d0A eminde

baC an,- ve yeniden baC ama" baC an,cn uAak aCmas ve

3&3

mevcudiyeti" ,eri d5n0C ve son o abi ecek Cey eri yeniden kavramaya y5ne ik b0t0n ,iriCim er ondan itibaren do(V muC ardr. Uitekim" modern d0C0nce k5ken e" insan a ve Cey er e o annn tersinde bir i iCki kurmuCtur6 bu i iCki" inV sann krono oHisini i-ine dahi etme konusundaki poAitivist -aba ara iAin vermektedir Vama bu -aba an baCtan boAmakV ta ve on arn karCsnda" itiraA ,0c0n0 korumaktadrV" b5y ece Aamann bir i(i ihya edi ecek ve insann k5keni" bir tarihten" var k arn ardCk diAisi i-indeki bir kvrmV dan baCka bir Cey o mayacaktr 9bu k5keni ve onun a birV ikte" k0 t0r0n ortaya -kmasn" uy,ar k arn Ca=a(n biV yo oHik evrimin hareketinin i-ine yer eCtirmek>. bu i iCki insann Cey ere i iCkin deney erini" on ara dair edindi(i bi V ,i eri" b5y ece o uCturu abi di(i bi im eri" ,ene insann kroV no oHisine ,5re sraya sokmaya iAin vermekteydi 9b5y ece" e(er insann baC an,- arnn yeri Cey erin Aamannn i-inV deyse" insann bireyse veya k0 t0re Aaman" psiko oHik veV ya tarihse bir o uCum ha inde o mak 0Aere" Cey erin ,erV -ek ik erinin -ehresiy e i k keA karC aCtk ar ann tanmV anmasna iAin vermektedir>. Cey erin ve insann k5keni bu sra ama arn her ikisinde de birbir erine tabi o maktadr. =akat" m0mk0n ve uyuCmaA iki sra amann o mas o ,usu tek baCna" modern k5ken d0C0ncesini karakteriAe eden teV me asimetriyi iCaret etmektedir. Lste ik bu d0C0nce" ,erV -e(i s5y emek ,erekirse" hi-bir k5kenin mevcut o mad(" ama insann baC an,-sA Aamannn" m0mk0n bir be ek i-in" Cey erin ansA Aamann dCa vurdu(u be i bir k5kenV se tabann 0Aerine sonuncu bir Ck sa-maktadr. buradan iki e(i im kaynak anmaktadr6 han,isi o ursa o sun" her bi ,iyi psiko oHik eCtirmek" ve psiko oHiyi bir cins b0t0n biV im erin bi imi ha ine ,etirmek. veya tersine" bu k5kense tabakay" her poAitiviAmin e inden ka-an bir tarAda tasvir etmek" b5y ece buradan hareket e" her bi imin poAiti= i(ini
nsan ve ikiA eri 3&D

Ke ime er ve ey er

rahatsA etmek ve bu deneyin teme " ,5rmeAden ,e inemeA karakterine ona karC sahip -kmak. !akat" kendine k5kenV se o an yeniden kurma 5devini y0k eyen modern d0C0nV ce" burada hemen k5kenin ,eri -eki mesini keC=etmektedir ve kendine paradoksa o arak" bu ,eri -eki menin ,er-ekV eCti(i ve hep derin eCti(i y5nde i er eme iCini y0k emekteV dir. bu ,eri -eki meyi deneyin di(er tara=nda a-(a -karV maya u(raCmaktadr. bunun yan sra" onu bu ,eri -eki iCi i-inde destek eyeni" onun en ,5r0n0r o abi ir i(i i-inde ona en yakn o an" onda ka-n maA o an da ortaya koyV

maya -a Cmaktadr. ve k5kenin ,eri -eki mesi" kendini b5y ece en b0y0k a-k ( i-inde sunuyorsa" bunun nedeni" tes im edi enin biAAat k5kenin kendisi o mas ve kendi arV kaik i(inin a an i-inde kendine kadar ,eri ,itmesi de(i midir_ Modern d0C0nce" iCte bu nedenden 5t0r0" b0y0k ,eri d5n0C kay,sna" yeniden baC ama derdine" onu tekraV r tekrar etme 5deviy e karC karCya brakan Cu endiCeye tepeden trna(a adanmCtr. /5y ece" Be,e 4den Manc4a ve ?pen, er4e kadar" i-inde tamam and( hareket e VeriCi en top umsa k" yoksun u(un u- noktasndaki Ciddet i yeniV den kavrayC" ,0neCin batCV kendi 0Aerine e(i en" kendi tam (m aydn atan" -emberini tamam ayan" kendini yo V cu u(unun b0t0n ,arip =i,0r erinin i-inde bu an" ve i-inV den =Ckrd( bu ayn okyanusta kaybo may kabu eden bir d0C0nce temas ser,i emiCtir. mut u o masa da" tam o an bu ,eri d5n0C0n Addmda" B5 der in4in" UietAsche4nin ve Beide,,er4in deney eri resmo maktadr. ,eri d5n0C bu deneyde" kendini ancak k5kenin aCr ,eri -eki mesinin i-inde V8anr arn vaA,e-tik eri" teknenin iradesinin e,eV men i(ini kurdu(u yerdeV tes im etmektedir. b5y ece buraV da hi- de bir tamam anC veya e(ri de(i de" k5keni biAatiV hi kendi ,eri -eki mesi 5 -0s0nde tes im eden Cu kesintisiA yrt ma s5A konusu o maktadr. Inun biAatihi insan icat
v&& Ke ime er ve ey er

etti(i hareketin i-inde keC=edi en bu k5kense tabaka" isteV di(i kadar tamam anCn ve tamam anmC tam k ann vadeV sini vaat etsin veya k5kenin boC u(unu Vonun ,eri -eki V mesi sonucu meydana ,e en ve onun yak aCmn oyane yeV niden kursun" d0C0n0 mesini h0kmetti(i Cey" her ha 0 kMrV da \<yn\ ,ibi bir Cey o maktadr6 insani deneyi do(ann ve hayatn Aamamy a" tarih e" k0 t0r erin -5ke ti i ,e-miCiy e ek em eCtiren k5kense a an boyunca" modern d0C0nce" inV san kim i(i i-inde VCu tam (n veya Cu kendinden baCka bir Cey o mayann i-indeV" tarih ve Aaman" o anaksA k V dk ar ama d0C0nmeye Aor adk arnn i-inde" ve var ( biAatihi o du(u Ceyin i-inde bu maya -aba amaktadr. Qe k5keni kendinin en yaknnda ve en uAa(nda d0V C0nme 5devi i-inde" d0C0nce bu nedenden 5t0r0" insann kendini var k yapan a Vveya ondan itibaren o du(uy a 9var o du(uy a>V -a(daC o mad(n" ama onu da(tan" onu kenV di k5keninin uAa(na -eken" =akat hep sak o acak bir kaV -n maA k i-inde bu k5keni ona vaat eden bir iktidarn i-ine hapso du(unu keC=etmektedir. oysa bu iktidar ona yabanc de(i dir6 onun dCnda" ebedi ve hep yeniden baCV ayan k5ken erin s0kbneti i-inde barnmamaktadr" -0nk0

b5y e o sayd" k5ken =ii en veri miC o urdu. bu iktidar" onun kendine 5A,0 var (nn iktidardr. [aman Vama" biAAat kendi o an Cu AamanV" onu i-inden -kt( baC an,-V tan o du(u kadar" onu haber vereninden de uAak aCtrmakV tadr. /u baCat Aamann VAamann ondan itibaren deneye tes im edi ebi di(i AamanV" temsi =e se=esinde iC eyeninden ne kadar =ark o du(u ,5r0 mektedir6 Aaman bu =e se=ede temsi i da(tmaktayd" -0nk0 ona -iA,ise bir ardCk (n bi-imini dayatmaktayd. ama kendini haya ,0c0n0n i-inV de yeniden kurma" b5y ece kendini tam o arak ikiA endirV me ve Aamana e,emen o ma iCi temsi e aitti. im,e" Aamann tam o arak yeniden e e a nmasna" ardCk (a brak mC
nsan ve ikiA eri 3D)

o ann yeniden kavran masna ve ebedi bir idraknki kadar do(ru bir bi ,i inCa edi mesine iAin vermekteydi. Modern deneyde" bunun tersine" k5kenin ,eri -eki mesi her deneyV den daha baCattr" -0nk0 deney onun i-inde kv cim anV makta ve poAiti= i(ini dCa vurmaktadr. Cey er" insan kendi var (y a -a(daC o mad( i-in" kendi erine 5A,0 bir AamaV nn i-inde tes im o maktadr ar. Qe burada" son u u(un baC an,- temas yeniden karCmAa -kmaktadr. !akat" 5nce Cey erin insann 0Aerine sarkmasy a Vhayatn" tariV hin" di in e,emen i(i a tnda o mas o ,usuy aV i an edi miC o an bu son u uk" Cimdi daha teme bir d0Aeyde ortaya -kV maktadr6 insann var ( i e Aaman arasndaki aC amaA i iCV kidir. /5y ece" son u u(u k5kenin sor,u anmasnn i-inde keC=eden modern d0C0nce" aQ111. y0Ay n sonunda t0m /at episteme4si devri di(i srada -iAmeye baC ad( b0y0k d5rt,eni kapatmaktadr6 poAiti= ik erin son u uk a ba(" ampiri(in aCknhk i-indeki ikiA enmesi" co,ito i e d0C0V n0 memiC arasndaki s0rek i i iCki" k5kenin ,eri -eki meV sine ,eri d5nmesi" biAim i-in insann varo uC tarAn tanmV amaktadr ar. @0C0nce a1a. y0Ay n sonundan beri" bi V menin o abi ir i(ini artk temsi in -5A0m enmesinin de(i de" bu varo uC tarAnn -5A0m enmesinin 0Aerine dayanV drmaktadr. Q11. ?EYLEM QE U?<UU Q<RL1k1 /u d5rt teorik kesitin 9son u uk" ampirikVaCkn tekrar" d0V C0n0 memiC ve k5ken -5A0m eme eri>" ba(m d5rt a an a be i bir i iCki s0rd0rd0k eri ve bun arn hepsinin birden" k asik d5nemde ,ene di teorisini o uCturduk ar iCaret edi ebi ir.: k bakCta" benAer ik ve simetri o an i iCki. !ii
:
3&2

/kA. yukarda <yrm 1Q" Kesim Q11.

teorisinin" di i kendi dCna nas taCrabi di(ini ve var (

Ke im e er ve ey er

iddia edebi di(i hatr anmaktadr Vbunu" karC k o arak biV Aatihi di in varo uCunu sa( ayan bir hareketin i-inde yapV maktayd" -0nk0 kendini ancak \o mak\ =ii inin Aaten o V du(u 9en aAndan ,iA i bir bi-imde> yerde ihdas edebi ir ve mekMnn a-abi irdiV" son u uk -5A0m emesi de ayn Ceki V de" insann var (nn ona dCsa o an" ama onu Cey erin kaV n (na ba( ayan poAiti= ik er tara=ndan nas be ir endi(iV ni" ama bunun karC (nda" her be ir emeye kendi poAiti= ,er-ek i(i i-inde ortaya -kma o ana(n verenin son u varV k o du(unu a-k amaktadr. Ek em eCme teorisi" ke ime eV rin ve temsi ettik eri Cey erin b5 0m ere tek bir kerede ayV r masnn nas yap abi di(ini ,5sterirken ampirikVaCkn ikiA erime -5A0m emesi" deneyin i-inde veri miC o an a deV neyi m0mk0n k ann sonsuA bir sa mmn i-inde nas birV bir erine denk d0Ct0k erini ,5stermektedir. @i in i k iCaretV eri 4nin araCtr mas" ke ime erin" hece erin" biAAat ses erin en sessiA erinin ka binde" on arn unutu muC ruhunu meyV dana ,etiryormuC ,ibi o an 9ve d0C0ncenin daha do(ru o V mas" Ciirin daha b0y0k bir b0y0 eme ,0c0ne sahip o mas i-in ,0n C(na -kar mas" yeniden konuCturu mas ve Cark s5y eti mesi ,ereken> bir temsi i =Ckrtmaktayd. d0V C0n0hnemiC4in hareketsiA ka n ( da" modern d0C0nce a-V sndan" bir co,ito tara=ndan hep ayn tarAda iC,a edi mekV tedir" ve d0C0n0 memiCin i-inde uykuda o an bu d0C0nceV nin can andr mas ve yeniden \@0C0n0yorum\un h0V k0mran (na y5ne ti mesi ,erekmektedir. Uihayet di e i iCkin k asik d0C0ncede bir t0reme teorisi vard6 bu teori" di in tarihinin baC an,cndan itibaren ve be ki de k5ken annda" tam konuCmaya baC ad( noktada" kendi mekMnV nn i-inde kayd(n" i k temsi ine srt -evirerek kendi etraV =nda d5nd0(0n0 ve en eski eri bi e dahi " ke ime erini anV cak" retori(in =i,0r eri boyunca Aaten ser,i enmiC o arak
nsan ve @0A eri
3D$

koyabi di(ini ,5steriyordu. bu -5A0m emeye" Aaten hep sak anmC o an bir k5ken4i d0C0nme" insann var (nn" kendine naAaran hep onu o uCturan bir uAak k ve bir meV sa=e ha inde tutu du(u Cu y5nde i er eyebi me -abas tekaV b0 etmektedir. !akat bu m0tekabi iyet oyunu yan sama yaratmaktaV dr. K asik s5y em -5A0m emesinin" ya nAca yeni bir nesV neye uy,u anarak" -a( ar boyunca hi- de(iCmeden s0rd0V r0 d0(0n0" baA tarihse yer-ekim erinin ,0c0n0n onu -ok saydaki komCu de(iCime ra(men" kendi kim i(inin i-inde tuttu(unu d0C0nmemek ,erekir. Gene ,ramerin mekMnn resmeden d5rt teorik kesit" =ii i durumda muha=aAa edi meV

miC erdi. bun ar" temsi teorisi aQ111. y0Ay n sonunda yok o unca" -5A0 m0C" iC ev ve d0Aey de(iCtirmiC" b0t0n ,e-erV ik a ann de(iCtirmiC erdir. Gene ,ramer k asik -a( boV yunca" temsi erin ardCk Aincirinin i-ine" kendini s5y eV min basit ve kesin ik e inat- hatt boyunca dCa vururken" eCan k bi-im eri 9varo uC arn ve bir ikte varo uC arn idV dia edi mesi" temsi edi en Cey erin b5 0m ere ayr mas ve ,ene ik erin o uCturu mas. ke ime erin ve Cey erin k5kenV se ve si inmeA i iCkisi. ke ime erin retorik mekMn arnn i-inde yer de(iCtirme eri> varsayan bir di i nas dahi edeV bi di(ini ,5sterme iC evine sahipti. /unun tersine" insann varo uC tarAnn -5A0m enmesi" a1a. y0Ay dan beri ,e iCtiV (i ha iy e" bir temsi teorisinin i-ine yer eCmemektedir. ,5V revi" ,ene o arak Cey erin temsi e nas o up da sunu ab V dik erini" bun arn a , amann -eCit i tarA arnda o du(unV dan daha derin bir poAiti= ik i-inde nas " han,i koCu arda" han,i Aemin 0Aerinde" han,i snr ar i-inde ortaya -kabi V dik erini ,5stermektedir. insan i e Cey erin bu bir ikte var o ma arnn i-inde" temsi in a-t( b0y0k uAaysa ser,i eniC boyunca" bu durumda keC=etti(i Cey" insann k5kten son uV u(u" Aamann aC amaA mesa=esidr. nsann ana iti(i" s5yV
Ke ime er ve ey er

em -5A0m emesini baCka yerde o uCturu muC ve ona ,e eV nek tara=ndan veri miC ha iy e e e a mamaktadr. /ir temV si teorisinin mevcudiyeti veya namevcudiyeti" daha do(ruV su" bu teorinin birinci ik karakteri veya t0rev konumu" sisV temin den,esini tepeden trna(a de(iCtirmektedir. 8emsi kendi i(inden" d0C0ncenin ,ene unsuru o arak ka dk-a" s5y em teorisi ayn Mnda ve tek bir hareketin i-inde" hem m0mk0n her ,ramerin teme i hem de bi ,i teorisi o arak de(ere sahip o maktadr. !akat" temsi in 5nce i(i kayboV unca" s5y em teorisi -5A0 m0Ct0r ve onun ruhunu kaybetV miC ve baCka aCmC bi-imine iki d0Aeyde rast ar ha e ,e inV miCtir. <mpirik d0Aeyde" d5rt kurucu kesite rast anmaktaV dr" ama yerine ,etirdik eri iC ev tamamen tersine d5nm0CV t0r.3 =ii in ayrca (nn" s5y emi kendi kendinden -karma ve onun k5k erini temsi in varo uCunun i-ine sa ma ,0c0V n0n -5A0m endi(i yerde her di e i-kin o an ve artk kendi 0Aerinde 5Aerk bir var k o uCturan i- bir ,ramatika yap ikame edi miCtir. b0k0m teorisi i-in de ayn Ceki de" ke iV me ere 5A,0 de(iCim yasa arnn araCtr mas" ke ime er ve Cey erdeki ortak ek em eCme -5A0m emesinin yerine ,e-V mektedir. k5k unsuru teorisi" temsi eden k5k -5A0m emeV sinin yerine ,e-miCtir. nihayet" t0reme erin snrsA s0rekV i i(inin arand( yerde" di erin yan amasna akraba (

keC=edi miCtir. /aCka terim er e s5y eni mesi ha inde" CeyV er e 9temsi edi dik eri ha eriy e> ke ime er 9temsi etme de(er eriy e bir ikte> arasndaki i iCki boyutunda iC ev ,5rV m0C her Cey di in i-ine a nmC ve onun i-se meCruiyetini sa( amak a ,5rev endiri miCtir. 8eorinin d5rt kesiti" teme V er d0Aeyinde de hM M bu unmaktadr6 tpk k asik -a(da o V du(u ,ibi" insani var (n bu yeni ana iti(inin i-inde de" Cey er e o an i iCki eri dCa vurmaya yaramaktadr ar. =akat de(iCim bu keA" bir 5ncekinin tersidir. artk Cey eri di e i-V
4
nsan ve kiA eri

B%z. B.es#e -ali#e Ge en @i \" s. 3#:.

3)#

kin bir mekMna taCmak de(i de" on ar i-ine hapsedi dikV eri temsi a anndan kurtarmak ve insann son u" be ir enV miC" d0C0nmedi(i Ceyin ka n (na an,aHe o muC ve biAatiV hi kendi var ( i-inde Aamann da( masna tabi k nmC o arak ortaya -kt( Cu dCsa k boyutunun i-inde iC etV mektir. K asik s5y em -5A0m emesi" bir temsi teorisiy e artk s0rek i ik i-inde o mad( Mndan itibaren" kendini iki parV -aya ayr mC o arak bu muCtur6 bir yandan" ,ramatika biV -im erin ampirik bir bi ,isinin i-ine dahi edi miC ve 5te yandan da" bir son u uk ana iti(i ha ine ,e miCtir. =akat bu aktarma arn hi-biri" iC eyiCin tam bir ters y0A edi mesi o V maksAn ,er-ek eCmemiCtir. K asik s5y em 9temsi in sorV ,u anmayan aCikMr (na dayanmaktadr> i e modern d0V C0ncenin i-indeki ha iy e insan varo uCu 9ve iAin verdi(i antropo oHik d0C0ncey e bir ikte> arasnda h0k0m s0ren uyuCmaA k Cimdi baCtan sona an aC abi ir ha e ,e miCtir6 insann varo uC tarAnn ana iti(i ,ibi bir Cey" ancak temsi eden s5y em -5A0m emesinin -5A0 mesi" aktar mas ve ters y0A edi mesinden sonra m0mk0n ha e ,e ebi miCtir. /uradan hareket e" di in -a(mAda" bir i(inin ve var (nn esrar i-inde yeniden ortaya -kCnn" bu Ceki de tanm aV nan ve konu an insan varo uCu 0Aerinde nas bir tehdit o uCturabi ece(i de tahmin edi mektedir. <caba ,e ecekteV ki 5devimiA" k0 t0r0m0A a-sndan Cimdiye kadar me-hu o an ve ne s0reksiA ik ne de -e iCki o madan hem insann var (n hem de di in var (n d0C0nmeye iAin verecek bir d0C0nce tarAna do(ru i er emek midir_ /u durumda" k aV sik s5y em teorisine sa=-a bir ,eri d5n0C 9bu caAibesi o kaV dar =aA a bir ,eri d5n0Ct0r ki" di in kv cm ama -etin var (n d0C0nme konusunda donatmsA ka maktayA" oyV sa buna karC k" eski temsi teorisi tamamen o uCmuC o aV rak oradadr" biAe bu var (n yer eCebi ece(i ve kendini sa=
3)%

bir iC eyiC ha inde -5Aebi ece(i bir yer sunmaktadr> her

Ke ime er ve ey er

Ceyden b0y0k bir 5Aen e ka-nmak ,erekecektir. !akat" ayV n Mnda hem di in var (n" hem de insann var (n d0V C0nme hakk ebediyen dC anmC o abi ir. burada yok o V maA bir a-k k 9tam da biAim i-inde var o du(umuA ve koV nuCtu(umuA a-k k> o abi ir. 5y esine ki" di in var (nn s5A konusu o du(u her antropo oHinin" insann kendine 5AV ,0 var (e kat mak" bunu dCa vurmak ve 5A,0r eCtirmek isteyen her di veya iCaret eme kavrayCnn kuruntu ar M eV mine ,5nderi mesi ,erekir. Za(mAn en 5nem i siyasa tercihi" herha de k5k erini buraya sa maktadr. <ncak" ,eV ecekteki bir d0C0ncenin snanmas i-inde yap abi ecek se-im. Z0nk0 hi-bir Cey biAe" yo un han,i tara=nn a-k o V du(unu 5nceden s5y eyemeA. u Mn i-in kesin ik e emin o arak bi ebi di(imiA tek Cey" insann var ( i e di in var V (nn" /at k0 t0r0nde hi-bir Aaman bir ikte var o amadkV ar ve ek em eCemedik eridir. /un arn uyuCamaA k ar" d0C0ncemiAin teme -iA,i erinden biri o muCtur. ?5y em -5A0m emesinin bir son u uk ana iti(i ha ine d5n0Cmesinin bir baCka sonucu da o muCtur. K asik iCaret ve ke ime teorisi" birbir erini ayrm arn ortaya -kamayaV ca( kadar dar ve sk bir Aincir ha inde iA eyen ve bu y0AV den" sonu-ta hepsi de eC o an temsi erin" sabit =ark k aV rn ve snr 5AdeC ik erin s0rek i bir tab osu ha inde ser,iV enebi ecek erini ,5stermek durumundayd. burada !ark V (n" EC4in ,iA ice -eCit i tekd0Ae i(inden hareket e o uCuV mu s5A konusuydu. ?on u uk ana iti(i bunun tam tersi bir ro e sahiptir6 insann be ir enmiC o du(unu ,5sterirken onun i-in s5A konusu o an" bu be ir eme erin teme inin biV Aatihi k5k 0 snr an i-indeki insann kendinin o du(unu dCa vurmaktr. deneyin i-erik erinin Aaten on arn kendi koCu an o duk arn" d0C0ncenin on ardan ka-an ve yakaV amak 5devine sahip o du(u d0C0n0 memiCe 5nceden muV
insan ve ikiA eri
3):

sa at o du(unu da dCa vurmak Aorundadr. son u uk anaV iti(i" insann as a -a(daC o mad( bu k5kenin ondan nas hem uAak aCmC o du(unu hem de ona ka-n maA k tarA i-inde sunu du(unu ,5stermektedir6 ksacas" bu ana itik i-in" /aCka4nn" PAa(n ayn Aamanda nas en Yakn ve <yV n o du(unu her Aaman ,5stermek s5A konusudur. /5y eV ce" !ark k ar d0Aeni hakkndaki bir d0C0nceden 9varsayV d( -5A0m eme ve s0rek i ik var kbi imi kesintisi o maV yan" m0kemme i(i i-inde ser,i enen tam bir var (a y5neV ik ta ep e bir ikte" bun ar bir meta=iAi(i varsaymaktadrV ar>" kendi -e iCkisi i-inde hep =ethedi mesi ,ereken bir <yV n d0C0ncesine ,e-iC6 bu 9s5A0n0 etti(imiA et(in dCnda>"

bir diya ektik ve s0rek i i(e ihtiyacnn o mamas i-in" varV ( ya nAca onun snr bi-im eri veya mesa=esinin uAakV ( i-inde d0C0nebi mesi i-in meta=iAikten vaA,e-ebi en ve vaA,e-mek Aorunda o an Cu var kbi im bi-imini ,erektirV mektedir. @iya ektik bir iC eyiC ve meta=iAiksiA bir var kbiV im birbir erini davet etmekte ve birbir erine modern d0V C0nce boyunca ve onun t0m tarihinin uAants i-inde cevap vermektedir er. -0nk0 modern d0C0nce" artk !ark (n hi-bir Aaman tamam anmamC o an o uCumuna de(i de" <yn4nn her Aaman tamam anmas ,ereken" 5rt0s0n0n a- masna do(ru ,iden bir d0C0ncedir. Iysa" b5y esine bir 5rt0 a-ma iCi" Zi=t4in eCan ortaya -kC o madan ve ,eri -eki me ve ,eri d5n0C0n" d0C0nce ve d0C0n0 memiCin" ampirik ve aCknn" poAiti= ik snrndan o an ve temsi er sn=ndan o ann \ve\sinin i-inde yer a an minik" ama kaV -n maA a-k k o madan y0r0meA. Ina bir an amda i- o an" ama baCka bir an amda onu kuran bir mesa=enin i-inde kendi kendinden ayr an 5AdeCV ik 5AdeCi veren" ama uAak aCma bi-imi i-inde veren tekrar" hi- kuCkusuA" modern d0C0ncenin ka binde yer a maktaV dr 9bu d0C0ncenin Aaman bu du(una ace ey e karar veri V
3)3

mektedir>. !ii i durumda" e(er biraA daha dikkat e bak aV cak o ursa" k asik d0C0ncenin Cey eri bir tab o ha inde uAaysa aC0rma o abi ir i(ini" sa= temsi i ardCk (n kendiV ni kendinden itibaren hatr ama" ikiA eme ve kendini s0V rek i bir Aamandan hareket e o uCturma 5Ae i(ine ek eV mekteydi. Aaman" mekMn kuruyordu. Modern d0C0ncede" Cey erin tarihinin ve insana 5A,0 tarihse i(in teme inde kendini i=Ca eden" <yn4y kaAan mesa=e" onu da(tan ve kendi iki ucunda bir araya ,etiren a-k ktr. Modern d0V C0nceye hep Aaman d0C0nme Vonu ardCk k o arak tanV ma" onu kendine tamam anC" k5ken veya ,eri d5n0C o aV rak vaat etmeV o ana(m veren iCte bu derin uAaysa hktr. Q111. <U8RI'ILI;K PYKP <ntropo oHi" tpk insan ana iti(i ,ibi" modern d0C0nce i-inde kesin ik e kurucu bir ro oynamCtr" -0nk0 ondan hM M b0y0k 5 -0de kopabi miC de(i iA. /u ana itik" temsi in senteA erinin ve -5A0m eme erinin iC eyiCinin eCsiA harekeV ti i-inde ve tek baCna be ir eme ,0c0n0 kaybetti(i andan itibaren ,erek i ha e ,e miCtir. <mpirik senteA erin" \@0C0V n0yorum\un h0k0mran (ndan baCka yerde sa( anma ar ,erekiyordu. /un arn" tam da bu h0k0mran (n snrn bu du(u yerde yani insann son u u(unun i-inde Vbi incin son u u(u o du(u kadar" yaCayan" konuCan" -a Can bireyin

Ke ime er ve ey er

de son u u(uV ta ep edi mesi ,erekiyordu. Kant bunu" ,eV enekse 0- 0s0ne son bir soru ek edi(i Mantk4nda. -oktan =orm0 e etmiCti6 0- kritik soruya 9Ue bi ebi irim_ Ue yapV ma ym_ Ue umut edebi irim_> Cimdi bir d5rd0nc0s0 ekV enmiC ve di(er 0-0" bir bakma onun \hesabna\ ,e-iri V
miC erdi6 has ist der Mensch D
D

@aha 5nce ,5rd0(0m0A 0Aere" bu soru d0C0nceyi a1a.

nsan ve ikiA eri

Kant" Lo,ik" herke" c. Q = " s. :3:" yay +assRrer.

3)D

y0Ay dan ben kat etmektedir6 bunun nedeni" as nda Kant4m pay aCm arn ,5stermiC o du(u" ampirik i e aCkV nn karCk (n e a tndan ve 5nceden ku anmC o masV dr. Modern =e se=eyi karakteriAe eden" karma d0Aeyden bir d0C0nce onun arac (y a o uCmuCtur. nsana y5ne ik o an ve ya nAca s5y em erinde de(i " ayn Aamanda pathosunda da sahip -kt( kay," onu can var k" -a Can birey veya konuCan 5Ane o arak tanm ama konusundaki 5Aeni" ya V nAca iyi ruh u ar i-in" insann h0k0m s0rece(i d5nemin nihayet ,e di(ini iCaret etmektedir er. as nda" do(a" m0baV de e veya s5y em insann" onun arac (y a" kendi son u uV (unun teme i o arak de(er endiri meye -a C d( ampirkV e eCtire bir ikA enme s5A konusudur 9ve bu ince ikten daV ha uAak ve daha aA ah akidir>. <Ckn k iC evi" ampirik i(in hareketsiA ve ,eri a ann" bu Kvrmdan ,e erek kendi emV redici Cebekesiy e kap amaktadr. bunun tersine" ampirik i-erik er can anmakta" yavaC yavaC topar anmakta" aya(a ka kmakta ve hemen" on arn aCkn k san arn uAa(a taV Cyan bir s5y emin i-inde d0C0n0 mektedir er. Qe iCte =e seV =e" bu Kvrmn i-inde yeni bir uykuya da mCtr. bu artk @o,matiAmin de(i de" <ntropo oHinin uykusudur. nsana i iCkin o mas ha inde her ampirik bi ,i" bi ,inin teme inin" snr arnn tanmnn ve son o arak da" her ,er-e(in ,erV -ek i(inin orada keC=edi ece(i" m0mk0n =e se=i a an o arak de(ere sahiptir. Modern =e se=enin antropo oHik dC bi-imi" do,matiAmi ikiye kat amaya" onu birbir erine destek eyen iki =ark d0Aeye da(tmaya i iCkindir6 insann 5A0nde ne o du(unun e eC0ri5ncesi -5A0m enmesi" kendini ,ene o arak insan deneyine sunabi ecek her Ceyin ana iti(i ha iV ne ,e mektedir. @0C0nceyi b5y esine bir uykudan Vo kadar derindir ki" kendi deste(ini kendinde bu mak i-in ikiA enen bir do,V matiAmin dairese i(ini" k5kten =e se=i bir d0C0ncenin -eV
3)&

vik i(i ve kay,sy a karCtrd( s0rece" d0C0nce onu paraV doksa Ceki de uyank k o arak hissetmektedirV onu" baCV an,- d0Aeyindeki o anak arna davet etmek i-in antropoV

Ke ime er ve ey er

oHik \d5rt,en4i teme erine varana kadar tahrip etmekten baCka -are yoktu. Yeniden d0C0nme konusundaki b0t0n taban arn" her ha 0 kMrda 5=ke erini tam da ondan -karV dk ar bi inmektedir6 ister antropo oHik a an kat etmek ve ondan i an etti(i Ceyden itibaren koparak" sa= aCtn mC bir var kbi imin veya k5kten bir var k d0C0ncesi bu mak s5A konusu o sun" isterse psiko oHiAm ve tarihse i(in dCnda" anropo oHik 5nyar,nn b0t0n somut bi-im erini devre dV Cnda brakrken" d0C0ncenin snr arn yeniden b0t0n eCV tirmek ve b5y ece ,ene bir ak e eCtirisi tasarsna yeniden ba( anmak s5A konusu o sun. Za(daC d0C0ncenin kuCkuV suA kendini adamC o du(u" antropo oHinin bu k5k0nden kopar mas y5n0ndeki i k -abay herha de UietAsche4nin deneyinde ,5rmek ,erekir6 UietAsche" =i o oHik bir e eCtiri boyunca" be i bir biyo oHiAm boyunca" insan i e 8anrnn birbir erine ait o duk ar" ikincisinin 5 0m0n0n birincisiV nin yok o masy a eCan am o du(u" ve 0st insann vaat eV d mesinin her Ceyden 5nce insann 5 0m0n0n ka-n maAV (n iCaret etti(i noktay bu muCtur. /iAe burada" ayn MnV da hem vade hem de ,5rev o an bu ,e ece(i sunan UietAscV he" -a(daC =e se=enin d0C0nmeye oradan itibaren baC ayabiV ece(i eCi(i vur,u amaktadr. bu ,e ecek kuCkusuA" =e se=eV nin 0Aerine uAun Aaman sarkmaya devam edecektir. E(er ,eri d5n0C ,er-ekten =e se=enin sonuysa" insann sonu da" =e se=enin baC an,cnn ,eri d5n0C0d0r. G0n0m0Ade" anV cak kayp insann boC u(unun i-inde d0C0n0 ebi mektedr. Z0nk0 bu boC uk bir eksik i(i oymamakta. do duru mas ,ereken bir a-k ( hak etmemektedir. @0C0ncenin nihaV yet ,ene m0mk0n o du(u bir mekMnn a- an kvrmndan ne daha =aA a ne de daha aA bir Ceydir.
nsan ve kiA eri

<ntropo oHi herha de" =e se=i d0C0nceye Kant4tan AaV manmAa kadar h0kmeden ve yo ,5steren teme d0Aen o V muCtur. /u d0Aen esastr" -0nk0 tarihimiAin par-asdr. =aV kat ,5A erimiAin 5n0nde -5A0 mektedir" -0nk0 hem onu m0mk0n k mC o an a-k (n unutu masn hem de yakn ,e ecekteki bir d0C0nceye srar a direnen inat- bir en,e i orada ,5rmeye" orada e eCtire bir Ceki de ihbar etmeye baCV yoruA. BM M insandan" h0k0m s0rmesinden veya kurtu uV Cundan s5A etmek isteyen herkesin" hM M insann 5A0nde ne o du(una dair soru soran arn" ,er-e(e u aCmak i-in ondan yo a -kmak isteyen erin" buna karC k her bi ,iyi biAatihi insann ,er-ek erine y5ne ten herkesin" antropo oHk eC0rV meden bi-imse eCtirmek istemeyen herkesin" a datmay yok etmeden mito oHik eCtirmek istemeyen herkesin" d0V

C0nenin insan o du(unu hemen d0C0nmeden d0C0nmek istemeyen herkesin karCsna" b0t0n bu beceriksiA ve beceriksiA eC0ri miC d0C0nce bi-im erinin karCsna" =e se=i bir ,0 0Cten Vyani" bir kesimi itibariy e sessiAV baCka bir Cey -kar amaA. IUPU+P <Y1R1M

insan /i im eri

1. /LGLER LZGEU Modern d0C0ncenin i-inde o uCtu(u ha iy e insann varV o uC tarA" onun iki ro oynamasna iAin vermektedir6 hem b0t0n poAiti= ik erin teme indedir hem de ampirik Cey erin unsurunun i-inde" ayrca k bi e dem emeyecek bir Ceki V de mevcuttur. /u o ,u Vinsann ,ene o arak 5A0 de(i de" d0ped0A" a1a. y0Ay dan beri d0C0ncemiAe hemen hemen aCikMr Aemin o arak hiAmet eden Cu tarihse apriori s5A koV nusudurV" hi- kuCkusuA \insan bi im eri\ne" nesne o arak insan ampirik yany a e e a an Cu bi ,i er b0t0n0ne veri eV cek stat0 konusunda be ir eyici o muCtur 9=akat bu s5A be V ki de =aA a ka-t(ndan" daha da yansA o mak 0Aere" Cu s5y em er b0t0n0 diye im>. !ark edi mesi ,ereken i k nokta" insan bi im erinin daV ha 5nceden be ir enmiC" be ki de b0t0n0 itibariy e admV
32*

anmC" ama nadasa brak mC ve onun da 5devinin nihaV yet bi imse ha e ,e miC kavram ar ve poAiti= y5ntem er e yo(urmak o aca( be i bir toprak par-asn miras o arak a V mad(dr. aQ111. y0Ay insan bi im erine" insan veya insan do(as ad a tnda dCtan -er-eve enmiC" ama i-i boC o an bir mekMn aktarmamCtr 9bu bi im erin ro 0n0n de kapsaV mak ve -5A0m emek o aca( bir mekMn aktarmamCtr>. inV san bi im erinin kat ettik eri epistemo oHik a an 5nceden h0kmed0memiCtir6 hi-bir =e se=e" hi-bir siyasa veya ah aki tercih" hi-bir ampirik bi im" insan bedenine y5ne ik hi-bir ,5A em" hi-bir duyu" haya ,0c0 veya tutku -5A0m emesi" aQ11. ve aQ111. y0Ay arda hi-bir Aaman insan ,ibi bir Ceye rast amamCtr. -0nk0 bu sra arda insan var o mamaktayV d 9tpk hayat" di ve eme(in de o madk ar ,ibi>. ve insan bi im eri ancak" baA baskc rasyona iAm erin" -5A0 emeV miC baA bi imse soru arn" baA pratik -kar arn etkisiy e" insann bi imse nesne erin cephesine ,e-iri mesine 9tat V k a veya Aor a ve aA veya -ok baCary a> karar veri di(inde ortaya -kmC ardr Vbun arn bi imse konu ar arasna keV sin ik e konu abi ecek eri hen0A kant anmamCtrV. insan bi im eri" insann kendini /at k0 t0r0n0n i-inde" hem d0V C0n0 mesi ,ereken hem de bi inecek Cey o arak o uCturduV

Ke ime er ve ey er

(u ,0n ortaya -kmC ardr. nsan bi im erinin her birinin ortaya -kCnn" bir sorun" bir ta ep" teorik veya teknik cinsten bir en,e vesi esiy e o du(unda kuCku yoktur. psiV ko oHinin a1a. y0Ay da bi im o arak yavaC yavaC kuru abi V mesi i-in" hi- kuCkusuA end0stri top umun birey ere dayatV t( yeni 5 -0 er ,erekmiCtir. sosyo oHik tipten bir d0C0nceV nin ortaya -kabi mesi i-in" hi- kuCkusuA @evrim4den beri top umsa den,e er 0Aerinde ve biAAat burHuvaAiyi ihdas etV miC o annn 0Aerinde a(r k yapan tehdit erin ortaya -kV mas ,erekmiCtir. !akat bu at= ar" bu bi im erin han,i beV ir,in koCu arda ve han,i be ir,in soruya cevap vermek
nsan /i im eri 32#

0Aere ek em eCtik erini a-k ayabi yor arsa da bun arn i-V se o abi ir ik eri" insani var k arn o masndan ve top um ha inde yaCamasndan beri" soyut anmC veya ,rup ha indeV ki insann i k keA bi im nesnesi o mas" bir kanaat o ,usu o arak kabu edi emeA ve ince enemeA6 bu" bi ,i d0Aeninde yer a an bir o ayd. Qe bu o ayn kendi de" episteme4nin ,ene bir yeniden da( mnn i-inde meydana ,e miCtir6 can var k ar temV si a ann terk ederek" hayatn spesi=ik derin i(inin i-ine yer eCtik erinde" Aen,in ik er 0retim bi-im erinin tedrici b0y0mesinin i-ine yer eCtik erinde" ke ime er di erin o uV Cumunun i-ine yer eCtik erinde. /u koCu arda" insann bi V ,isinin bi imse hede=i i-inde" biyo oHi" ekonomi ve =i o oV Hiy e -a(daC ve ayn hamurdan o mak 0Aere ortaya -kmas o kadar ,erek iydi ki" bu" b0y0k bir do(a k i-inde" /at k0 t0r0 tarihinde ,er-ek eCtiri miC en be ir eyici o ,u arV dan biri o arak ,5r0 m0Ct0r 9ampirik rasyone i(inden 5t0r0>. !akat ayn Aamanda ,ene temsi teorisi ortadan yok o du(undan ve bunun yerine" insan varo uCunu t0m poAiti= ik erin teme i o arak sor,u ama ihtiyac kendini daV yatt(ndan" bir den,esiA i(in meydana ,e memesi o anakV sAd6 insan" her bi ,inin do aysA ve sorunsa aCtr mC aCiV kMr ( i-inde ancak ondan itibaren ihdas edi ebi ece(i Cey ha ine ,e mekteydi. Aorun u o arak" insana i iCkin her bi V ,inin sor,uya -eki mesine iAin veren Cey ha ine ,e iyordu. u -i=te ve ka-n maA -atCma buradan kaynak anmaktaV dr6 insan bi im eri i e d0ped0A bi im erVarasndaki s0rek i tartCmay meydana ,etireni. birinci er ikinci eri teme enV dirme konusunda sars maA bir iddiaya sahipti er. on ara ,5re ikinci er" teme erini" y5ntem erinin meCru u(unu ve tarih erinin sa=iaCtr masn s0rek i o arak" \psiko oHiAm\e" \sosyo oHiAm\e karC aramak Aorundadr ar. ikinci -atCma ise" insan bi im erinin kendi kendi erini kurma konusunda

32%

sahip o duk ar sa= (a itiraA eden =e se=e i e eskiden =e seV =enin a ann o uCturmuC a ana kendi nesne eri o arak saV hip -kan bu insan bi im eri arasndaki s0rek i tartCma taV ra=ndan meydana ,etiri mektedir. !akat b0t0n bu =arkna varC arn ,erek i o masna ra(V men" bu" on arn sa= -e iCki unsurunun i-inde ,e iCtik eri an amna ,e memektedir. varo uC ar" bir y0Ay dan daha uAun bir s0redir bitmeA t0kenmeA bir Ceki de tekrar amCV an" sonsuAa kadar a-k bir sorunun s0rek i i(ini iCaret etV memektedir. bun ar tarih i-inde -ok iyi be ir enmiC" iyice be ir,in bir epistemo oHik d0Aene ,5nderme yapmaktadrV ar. K asik -a(da bi ,i a an" bir temsi -5A0m emesi tara=nV dan evrense mathesis temasna kadar" tamamen t0rdeCti6 han,isi o ursa o sun her bi ,i" =ark k arn ortaya konu V mas yo uy a d0Aene sokma -abasna ,iriCmekte ve =ark V k ar bir d0Aen ihdas ederek tanm amaktayd. bu" mateV matik i-in de" tcvcinomia 9,eniC an amda> ve do(a bi im eri i-in de ,e-er iydi. ama ayn Aamanda" b0t0n Cu yak aCk" tam o mayan ve b0y0k bir b5 0m0 itibariy e kendi i(inden o an bi im er i-in de ,e-er iydi" bun ar en k0-0k Cey erin inCa edi mesinde veya m0bade enin ,0nde ik s0recine ,5V re o maktayd. son o arak da" =e se=i d0C0nce ve deo o, aV rn en basit ve en aCikMr =ikir erden en karmaCk ,er-ek ere ,erek i o arak ,idebi mek 0Aere" @escartes veya ?pinoV Aa4dan hi- de ,eri ka mayan bir Ceki de" ama baCka bir tarA i-inde kurmak istedik eri Cu d0Aen i uAun Aincir er i-in de ,e-er iydi. !akat" epistemo oHik a an a1a. y0Ay dan itibaV ren par-a ara ayr mC veya daha do(rusu" pat amC ve =arkV y5n erde da( mCtr. +ompte tarA sn= andrma arn ve -iA,ise hiyerarCi erin caAibesinden kurtu mak ko ay de(i V dir. ama" b0t0n modern bi ,i eri matematikten hareket e sraya sokmaya ka kCmak" bi ,i erin poAiti= i(i" bun arn varo uC tarA" on ara tarih i-inde hem nesne erini hem de
nsan /i im eri
3::

Ke ime er ve pey er

bi-im erini veren Cu o abi ir ik koCu arnn i-ine k5k sa V ma ar sorununu" bir tek bi ,inin nesne i(i bakC a-sna tabi k maktadr. <rkeo oHik d0Aeyde sor,u anan bu modern episteme a an" kusursuA bir matematikse eCtirme idea ine ,5re d0V Aene ,irmemekte ve ,iderek daha =aA a ampirik ik e y0k 0 uAun bir bi ,i si si esini" bi-imse sa= ktan itibaren a-m aV mamaktadr. Modern episteme a ann daha -ok" hacim i ve 0- boyut do(ru tusunda a-k bir mekMn o arak d0C0nmek ,erekir. /un ardan birinin 0Aerine" matematik ve =iAik biV im er yer eCtiri ecektir. d0Aen bu bi im er i-in her Aaman"

aCikMr ve sa( amas yap mC 5nerme erin t0mden,e imse ve -iA,ise bir Aincir enmesidir. di(er bir boyutta" s0reksiA" ama benAer unsur ar d0Aene sokmak a u(raCan bi im er 9di " hayat" 0retim ve Aen,in ik erin da( m bi im eri ,ibi> o acaktr. bun ar benAer o duk arndan 5t0r0 kendi ara aV rnda nedense ve sabit yap i iCki eri kurabi ecek erdir. /u i k iki boyut" ortak o duk ar bir d0A emi tanm amaktadr6 kat edi di(i y5ne ,5re" matemati(in bu ampirik bi im ere uy,u anmas veya en,0isti(in biyo oHinin ve iktisatm i-inV de matematikse eCtiri ebi enin a am o arak ,5r0 ebi ecek Cey. L-0nc0 boyuta ,e ince" bu" <yn4nm d0C0n0 mesi o aV rak ,e iCen =e se=i d0C0nceninki o acaktr. bu boyut" en,0V istik" biyo oHi ve iktisatn boyut ary a bir ikte" ortak bir d0V Aen resmetmektedir6 burada -eCit i hayat" yabanc aCmC inV san" sim,ese bi-im er 9-eCit i ampirik a an arda do(muC o an kavram ve sorun ar =e se=eye aktar dk arnda> =e seV =e eri ortaya -kabi ir ve nitekim -kmCtr da. ama e(er bu ampirik ik erin teme i k5kten =e se=i bir bakC a-sndan sor,uya -eki ecek o ursa hayatn" eme(in ve di in kendi eV rine 5A,0 var k ar i-inde ne o duk arn tanm amaya -aV Can b5 ,ese var kbi im er de burada ortaya -kmC ardr. nihayet" =e se=i boyut" matematik disip in erin boyutuy a
323 Ke ime er ve ev er

bir ikte ortak bir d0A em tanm amaktadr6 d0C0ncenin biV -imse eC0ri mesi d0A emi. nsan bi im eri" bu epistemo oHik 0-,enden" en aAnV dan on ar hi-bir boyutta ve bu Ceki de resmedi en hi-bir d0A emin y0Aeyinde bu mann m0mk0n o mamas an aV mnda dC anmC ardr. <ma bu 0-,en tara=ndan i-eri dikV eri de ayn Ceki de s5y enebi ir" -0nk0 insan bi im eri yerV erini" bu bi ,i erin kesiCme noktasnda" daha da kesin o aV rak" on arn 0- boyutu tara=ndan tanm anan hacmin i-inV de bu maktadr ar. /u konum 9birinde d0C0k" di(erinde ayrca k >" on ar di(er b0t0n bi ,i bi-im eriy e i iCkiye sokmaktadr6 insan bi im eri kendi erine Cu veya bu d0AeyV de matematikse bir bi-imse eC0rme sa( ama veya en aAnV dan ku anma konusunda aA -ok de(iCmiC" ama sabit bir taV sarya sahip erdir. biyo oHi" iktisat ve di bi im erinden 5d0n- a nma mode veya kavram ara ,5re iC ,5rmektedirV er. nihayet" =e se=enin k5kten son u uk d0Aeyinde d0C0nV meye -a Ct( Cu insan varo uC tarAna baCvurmakta ve onun ampirik dCavurum arn kat etmeye -a Cmaktadr ar. nsan bi im erini bir yere yer eCtirmeyi bu kadar ,0- k an" on arn epistemo oHik a an i-indeki yer erine indir,enemeA narin i(ini veren" on ar hem teh ike i hem de teh ikede

o arak ortaya -kartan" herha de bu 0- boyut u mekMn i-inV de bir bu ut ,ibi da( ma ardr. 8eh ike i" -0nk0 bun ar kendi erini" di(er b0t0n bi ,i er i-in s0rek i bir tehdit o aV rak sunmaktadr ar6 kuCkusuA" ne t0mden,e imse bi imV er" ne ampirik bi im er" ne de =e se=i d0C0nce" bun ar kenV di erine 5A,0 boyutta ka sa ard" insan bi im eri a anna ,e-me veya on arn sa= o mayan yan arn y0k enme riskiV ni taCr ard. =akat" epistemo oHik a ann 0- boyutunu birbiV rine ba( ayan bu arac d0A em erin ihdasnn baAen han,i Aor uk a a karC aCt( bi inmektedir. bunun nedeni" bu 5Aen i d0A em erden en u=ak bir sapmann" d0C0nceyi
nsan /i im eri
32D

insan bi im eri tara=ndan kuCat mC a ann i-ine d0C0rmeV sidir. buradan" 5rne(in d0C0nce ve bi-imse eCtirme i iCkiV eri d0A,0n bir Ceki de d0C0n0 medi(inde veya hayatn" eme(in ve di in varo uC tarA ar ,erekti(i ,ibi -5A0m enmeV di(inde tehditkMr ha e ,e en \psiko oHiAm\" \sosyo oHiAm\ Vtek bir ke imey e \antropo oHiAm\ o arak ad andr abi irV ere teh ikesi kaynak anmaktadr. nsann ne yarad Cn merkeAinde" ne uAayn ortasnda" ne de hatta be ki de haV yatn Airvesinde ve nihai amacnda bu undu(unu keC=ettiV (inden beri kendi kendinden aAat o du(una ko ay k a inaV n maktadr. =akat insan artk d0nya kra (nda h0k0mran de(i se" artk var (n ortasnda sa tanat s0rm0yorsa" \inV san bi im eri\ i ,i mekMnnn i-inde teh ike i arac ardr. !akat ,er-e(i s5y emek ,erekirse" biAatihi bu konum on aV r 5Ase bir istikrarsA (a mahkbm etmektedir. /u da" \insan bi im eri\nin karC aCtk ar Aor uk an" narin ik eriV ni" bi im o arak kararsA k arn" =e se=ey e o an teh ike i samimiyet erini" baCka bi ,i a an arndaki iyi tanm anmaV mC destek erini" her Aaman ikinci ve t0rev o an karakterV erini" ama ayn Aamanda evrense ik iddia arn a-k amakV tadr. -o(u Aaman deni di(i ,ibi" on arn nesne erinin aCr yo(un u(unu de(i de" s5A0n0 ettik eri Cu insann meta=iV Aik stat0s0n0 veya si inmeA aCkn (m de(i de" on ara meV kMn arn sunan 0- boyut a o an sabit i iCki erinin yer eCtiV ri di(i epistemo oHik dC bi-imin karmaCk (n a-k amakV tadr.

U?<U /LMLERUU /ZM

imdi bu poAiti= i(in bi-iminin tas a(n -iAmek ,erekmekV tedir. I a(an durumda" matemati(in iC evinde tanm anV maya -a C maktadr6 ya insan bi im erinin i-inde matemaV tikse eCtri ebi ir nite ikteki her Ceyin envanterini -karaV
32& Ke ime er ve ey er

rak ve 5y esine bir bi-imse eCtirmeye yatkn o mayan her

Ceyin hen0A bi imse poAiti= i(e u aCmad(n varsayarak" onu m0mk0n o du(unca matemati(e yak aCtrarak ya da bunun tersine" matematikse eCtiri eb0irin a an i e" yoruV mun yeri o du(undan" 5Ae ik e an ama y5ntem eri uy,u aV naca(ndan" bi ,inin k inik kutbunda yo(un aCmC o acaV (ndan 5t0r0 ona indir,enemeA nite ikte o ann a ann birV bir erinden ayrmaya -a Carak. /u cins -5A0m eme er" ya V nAca aCnmC o duk arndan 5t0r0 de(i " ayn Aamanda yeV rinde ikten yoksun o duk arndan 5t0r0 de bktrcdr ar. KuCkusuA" insana uy,u anan bu ampirik bi ,inin 9han,i sV nr ar i-inde \bi im\ deni ece(ini hen0A bi meksiAin" ,ene Mdete uymak 0Aere" bun ara \insan bi im eri\ ad veri ebiV ir\ matematik e i iCkisinin o du(u kesindir6 di(er b0t0n bi ,i a an ar ,ibi" bu bi ,i er de" baA koCu ar a tnda maV tematikten yarar anabi ir er. baA ,iriCim eri" sonu- arnn -o(u bi-irnse eC0ri ebi ir. /u a et eri tanmak" bu bi-imse V eC0rme eri uy,u ayabi mek" tamamna erecek eri d0Aey eV ri tanm amak kesin ik e baCat 5neme sahiptir. +ondorV cet4nin o as k hesap ann siyasete nas uy,u ad(n" !ecV her4nin duy,u artCy a tahrik artC arasndaki o,aritmik i iCkiyi nas tanm ad(n" -a(daC psiko o, arn 5(renim o ,u arn an amak i-in en=ormasyon teorisinden nas yaV rar andk arn bi mek" bi ,i tarihi a-sndan hi- kuCkusuA i ,in-tir. !akat ortaya konu an sorun arn spesi=ik i(ine ra(men" matematik e o an i iCkinin 9matematikse eCtirmeV nin o abi ir i(i veya t0m bi-imse eCtirme ,ayret erine diV ren->" insan bi im erinin kendi erine 5A,0 poAiti= ik erinin kurucu unsuru o mas pek o as de(i dir. Qe bunun iki neV deni vardr6 -0nk0 bu sorun ara esas o arak bir-ok di(er disip in e 9biyo oHi" ,enetik ,ibi> ortak o arak sahiptir er 9tamamen 5AdeC bir Ceki de o masa bi e> ve 5Ae ik e de -0nk0" arkeo oHik -5A0m eme" insan bi im erinin tarihse
=#sa# Bilimleri

apriorisinin i-inde" yeni bir matematik bi-im veya matemaV ti(in insani a andaki bir i er emesinden -ok mathesis4in bir cins ,eri -eki mesine ve hayat" di ve emek ,ibi ampirik 5rV ,0t enme erin" m0mk0n en k0-0k =ark k arn -A,ise d0Aenine naAaran serbest ka ma arna tank o muCtur. RnV sann ortaya -kC ve insan bi im erinin kuru mas 9bir taV san bi-iminde bi e o sa>" bu an amda" bir cins \matematikV siA eCme\ i e ba( ant o acaktr. Bi- kuCkusuA" b0t0n0 itiV bariy e mathesis o arak kavranmC o an bir bi ,inin bu -5V A0 0C0n0n matemati(in bir ,eri -eki mesi o mad(" -0nk0 bu bi ,inin hi-bir Aaman 9astronomi ve =iAi(in baA noktaV arndaki durum hari-> =ii i bir matematikse eC0rmeye y5V

48&

ne medi(i s5y enecektir. bu bi ,i ortadan kaybo arak" doV (ay ve t0m ampirik ik er a ann matemati(in her Mn snrV ve denetim i bir uy,u anC i-in serbest brakyordu. maV tematik =iAi(in i k b0y0k i er eme eri" o as k hesap arnn kit ese o an i k uy,u ama ar" nice eCtiri meyen d0Aen eV rin ,ene bir bi imin kuru masndan vaA,e-i mesinin heV men arkasnda ortaya -kmamC ar mdr_ Uitekim" bir mathesis4ttn vaA,e-i mesinin 9en aAndan ,e-ici o arak>" baA bi ,i a an arnda nite ik en,e inin ka dr masna ve matematik a etinin hen0A ,irmedi(i a ana uy,u anmasna iAin verdi(ini inkMr etmek m0mk0n de(i dir. !akat" =iAik a anda mathesis tasarsnn -5A0 mesinin" matemati(in yeV ni uy,u ama arnn keC=iy e bir ve ayn Cey o masna karCV k" durum b0t0n a an arda b5y e o mamCtr6 5rne(in biV yo oHi" nite ikse d0Aen er bi im erinin dCnda" o ,u ar i e iC ev er arasndaki i iCki erin -5A0m enmesi" yap arn ve den,e erin ince enmesi" birey erin ve cins erin tarihi i-inde bun arn o uCum ve ,e iCim erinin araCtr mas o arak kuV ru muCtur. b0t0n bun ar biyo oHinin matematik ku anmaV sn ve bu ku anmn eskisinden daha b0y0k 5 -ekte o maV sn en,e ememiCtir. !akat" biyo oHi 5Aerk i(ini matemaV
322

tik e o an i iCkisi i-inde kaAanmamC" poAiti= i(ini bu i iCki i-inde tamm amamCtr. nsan bi im eri i-in de ayn durum s5A konusu o muCtur6 insana kendini bi ,i nesnesi o arak kurma o ana(n veren matemati(in i er emesi de(i de" mathesis4in ,eri -eki mesi o muCtur. bu yeni a ann ortaya -kCma dCardan h0kmeden" eme(in" hayatn ve di in kendi kendi erini kapsar ha e ,e me eridir. ve bu ampiriV kaCkm var (n" d0C0nce dokusu d0C0n0 memiC e sonsuAa kadar karCmC o an bu var (n" ona ,eri d5n0C0n do ayV sAh( i-inde vaat edi miC o an bir k5kenden hep ayr o an bu var (n ortaya -kC" insan bi im erine kendine 5A,0 edasn sa( amaktadr. @i(er disip in erde o du(u ,ibi" buV rada da matemati(in uy,u anmas ,ene de" a1a. y0Ay da /at d0C0ncesinde meydana ,e en b0t0n de(iCim er taraV =ndan ko ay aCtr mC 9ve ,iderek artan bir Ceki de> o abiV ir. !akat insan bi im erinin en k5kten tasar arnn" o asV k hesabnn siyasa kanaat o ,u arna uy,u anmaya ve duy,u arn artan yo(un u(unu 5 -mek i-in o,aritmadan yarar anmaya ka kC d( ,0n tanm and(n ve bu bi imV erin poAiti= tarihinin de ,ene ayn ,0n baC ad(n haya etV mek" bir y0Aey karC etkisini teme o ay o arak kabu etmek o acaktr. /aCka terim er e s5y eni mesi ha inde" insan bi im eriV

Ke ime er ve ey er

ne kendine 5A,0 mekMn a-an ve kit e o uCturduk ar hacV mi sa( ayan 0- boyutun i-inde" matemati(inki herha de en aA sorun u o andr" her ha 0 kMrda en a-k" en sakin ve bir bakma en Ce==a= i iCki eri onun a s0rd0rmektedir er6 5te yandan" matemati(e Cu veya bu bi-im a tnda baCvuru maV s" insan hakkndaki poAiti= bi ,iye" bi imse bir 0s up" bir meCru uk at=etmenin en basit bi-imi o muCtur. /una karCV k" en teme i ,0- 0k er 9insan bi im erinin 5A eri itibariyV e ne o duk arn en iyi tanm ayan ar>" bi ,inin di(er iki boyutunun tara=nda yer a maktadr ar6 son u uk ana iti(iV
=#sa# Bilimleri

nin ser,i endi(i boyut ve nesne o arak di i" hayat ve emeV (i a an ampirik bi im erin onun boyunca da( dk ar boV yut. Uitekim insan bi im eri" insana yaCamas" konuCmas" 0retmesi 5 -0s0nde y5ne mektedir er. Z0nk0 insan can var k o arak ,e iCmekte" ihtiya- arm ve iC ev erini bu V makta" hareket i koordinat arn birbir erine kendi i-inde ba( ad( bir mekMnn a- d(n ,5rmektedir. bedense varo uCu onu ,ene o arak" can y a her bir yandan -akCtrV maktadr. a et er ve nesne er 0reterek" ihtiya- duydu(u Cey eri m0bade e ederek" t0ketebi ece(i Cey erin onun boV yunca yo a d( ve kendinin de burada bir menAi o arak tanm and( koskoca bir do aCm Cebekesi 5r,0t eyerek" kendi varo uCu i-inde di(er eriy e do aysA bir Ceki de i- i-e ,irmiC o arak ,5A0kmektedir. nihayet -0nk0 bir di i vardr" kendine koskoca bir sim,ese evren kurabi ir ve bunun i-inde ,e-miCiy e" Cey er e" baCka ary a i iCki ha inde o abiV ir" ,ene bu evrenden hareket e bi ,i ,ibi bir Cey kurabi ir 95Ae ik e" kendi i(inden sahip o du(u ve insan bi im eriV nin m0mk0n bi-im erinden birini meydana ,etirdik eri Cu bi ,i>. Ey eyse" insan bi im erinin yerini" hayatn" eme(in ve di in s5A konusu o du(u b0t0n Cu bi im erin yaknnda" snrnda ve b0t0n uAants boyunca saptamak m0mk0nV d0r. /u bi im er tam da" insann kendini i k keA poAiti= bir bi ,inin o abi ir i(ine sundu(u d5nemde o uCmuC de(i er midir_ <ncak" ne biyo oHi" ne iktisat" ne de =i o oHi insan biV im erinin ne i k eri" ne de en baCat ar o arak a nma dr. nsandan baCka can ara da y5ne ik o arak biyo oHi i-in bu AahmetsiAce kabu edi mektedir. ayn Ceyi" sadece insan a ve =aa iyet eriy e u(raCan iktisat veya =i o oHi i-in kabu etV mek daha Aordur. !akat" insan biyo oHisi veya =iAyo oHisiV nin" di in kortika merkeA erinin anatomisinin neden hi-V bir Ceki de insan bi imi o arak kabu edi emeyecek eri soV
3$*

ru mamaktadr. /unun nedeni" insan bi im erinin nesnesiV

Ke ime er ve ey er

nin kendini hi-bir Aaman biyo oHik bir iC eyiCin varo uC tarV A i-inde 9ne de insandaki bir uAants o arak" 5Ae ha inde> sunmamasdr. daha -ok bunun tersi ,e-er idir. ey em ve sonu- arn de(i de" bu iC eyiCin kendine 5A,0 var (nn durak ad( yerde baC amaktadr Vdo(ru veya yan C" a-k veya kapa " tamamen bi in- i veya baA uyku arn derin ikV erinde" do(rudan veya do ay o arak ,5A enebi ir" insann kendi kendine te a==uA etti(inin i-inde ,5A enebi ir veya ancak dCtan teChis edi ebi ir temsi erin serbest ka dk ar yerdeV. di in -eCit i b0t0n eCme merkeA eri 9iCitse " ,5rse " motor> arasndaki intrakortika ba( ant arn araCtr mas insan bi im erine ait de(i dir. ama bu bi im er Cu ke ime er mekMn" on arn an am arnn mevcudiyeti veya unutu maV s" s5y eni mek istenen e bu hede=in i-inde yer a d( ekV em eCme arasndaki a-k k sor,uya -eki ir -eki meA" iC eV yiC a an arn bu acak ardr 95Ane herha de bu a an arn biV incine varmamCtr" ama e(er bu ayn 5Ane temsi ere sahip o masayd" on ara tahsis edi ecek hi-bir varo uC tarA o V maAd>. @aha ,ene o arak" insan" insan bi im eri i-in" kendine 5A,0 bir bi-imi 9o duk-a 5Ae bir =iAyo oHi ve hemen hemen benAersiA bir 5Aerk ik> o an bir can de(i de tamamen ait o du(u ve t0m var ( boyunca onun tara=ndan kat edi diV (i bir hayatn i-inde" saye erinde yaCad( ve on ardan itiV baren Cu hayat kendine temsi etme konusundaki ,arip kapasiteye sahip o an can dr. <yn Ceki de" insan istedi(i kadar yery0A0n0n tek -a Can can s de(i se bi e" en aAnV dan 0retimi" da(tm" t0ketimi -ok 5nem i ha e ,etirmiC ve -ok =ark ve -eCit enmiC bi-im ere sokmuC o an cins o sa da" iktisat bu y0Aden bir insan bi imi de(i dir. Berha de ikV tisatn" as nda ,ene de" 0retim mekaniAma arna i-kin o an yasa ar 9sermaye birikimi veya 0cret haddi i e ma iyet
nsan /i im eri

3$#

arasndaki i iCki ,ibi> tanm ayabi mek i-in" insan davraV nC arna ve iktisad kuran bir temsi e 9=aiA" en y0ksek kMr arayC" tasarru= e(i imi> baCvurdu(u s5y enecektir. ama ikV tisat bunu yaparken" temsi eri bir iC eyiCin 9nitekim" a-k bir insan =aa iyetinden ,e-er> ta ep eri o arak ku anmaktaV dr. buna karC k" bir insan bi imi ancak" birey erin veya ,rup arn 0retim ve m0bade e i-indeki muhatap arn kenV di erine temsi etme tarA arna" bu iC eyiCi aydn attk ar" bi emedik eri veya maske edik eri tarAa ve burada iC,a etV tik eri yere" bu iC eyiCin i-inde meydana ,e di(i top umu kendi erin temsi etme tarA arna" kendi erini bu top um a

b0t0n eCmiC" ba(m " tabi veya 5A,0r veyahut ondan soV yut anmC hissetme bi-im erine y5ne mesi ha inde var o aV bi ecektir. insan bi im erinin nesnesi" d0nyann Ca=a(ndan veya a tn -a(n i k -( (ndan itibaren kendini -a Cmaya adamC o an var k de(i de" b0t0n varo uCuna on arn araV c (y a h0kmedi en 0retim bi-im erinin i-inden" ihtiya-V arnn" bu ihtiya- arn onun sayesinde" onun a bir ikte veV ya ona karC ,iA edi(i top umun temsi ini o uCturan Cu varV ktr. 5y esine ki" iktisatn temsi ini sonunda kendine bu noktadan itibaren sunabi mektedir. @i i-in de ayn durum s5A konusudur6 insann d0nyann tek konuCan var ( o V masna ra(men" =onetik de(iCim eri" di erin akraba (n" semantik kayma arn yasasn bi mek hi- de insan bi imi yapmak de(i dir. buna karC k" birey erin veya ,rup arn ke ime eri kendi erine tes im etme" bu ke ime erin bi-im eV ri ve an am arn ku anma" hakiki s5y em er o uCturma" be ki de kendi erine ra(men d0C0nd0k erini" s5y edik eriV ni bu s5y em erde ,5sterme ve sak ama" her ha 0 kMrda bu d0C0nce erden" Ci=re eri -5A0 mesi ve temsi i can k arna o abi di(ince iade edi mesi ,ereken bir s5Ae iA er kit esi bV rakma bi-im erinin tanm anmas s5A konusu o du(unda" hemen insan bi im erinden s5A etmek m0mk0n ha e ,e V
3$% Ke ime er ve ey er

mektedir. @emek ki" insan bi im erinin nesnesi di 9ancak ,ene de ya nAca insan ar tara=ndan konuCu maktadr> deV (i de" konuCurken kendini -evre eyen di in i-inden" ke iV me erin an amn veya te a==uA etti(i c0m e eri kendine temsi eden ve kendini sonunda" biAAat di in temsi ine tesV im eden Cu var ktr. insan bi im erinin" insann do(as ,ere(i o du(u Ceyin -5A0m enmesi de(i de insann poAiti= i(i i-inde o du(u Cey e9canh" -a Can" konuCan var k> bu ayn var (a hayaV tn ne o du(unu" -a Cmann 5A0n0n ve yasa arnn ne er o du(unu ve han,i bi-imde konuCabi di(ini bi me 9veya bi menin peCinden koCma> o ana( veren Ceyin arasnda yaV y an -5A0m emedir. Ey eyse insan bi im eri" biyo oHi" iktiV sat ve =i o oHiyi" on ara biAatihi insann varo uCu i-inde o aV bi ir ik vereni ayran 9ama bir eCtirerek> Cu mesa=eyi iC,a etmektedir. Ey eyse insan bi im erini biyo oHik mekaniAV ma arn insan cinsinin" onun karmaCk or,aniAmasnn" davranCnn ve bi incinin i-indeki i-se eCmiC uAants haV ine ,etirmek hata o acaktr. iktisat ve di bi im erini insan bi im erinin i-ine yer eCtirmek de daha aA hata o mayacakV tr 9bu iki bi imin insan bi im erine indir,enemeA i(" sa= bir iktisat ve sa= bir en,0istik o uCturma ,ayreti tara=ndan

dCa vuru muCtur>. !ii i durumda insan bi im eri" bu bi imV erin y5n0n0 insann 5Ane i(ine do(ru b0kerken on ar i-V se eCtirdi(inden daha b0y0k bir 5 -ekte" bu bi im erin i-inde de(i dir. insan bi im eri bu bi im eri temsi boyutunV da yeniden e e a yor arsa da" bunu daha -ok on ar dC kaV nat arnda yeniden kavrayarak" on ar kendi Ck ,e-irmeAV ik eri i-inde brakarak" bun ar soyut adk ar mekaniAma ve iC eyiC eri Cey er o arak kabu ederek" on ar o duk ar Cey o arak de(i de" temsi mekMn a- d(nda o maktan -ktk ar Cey o arak sor,u ayarak yapmaktadr ar. ve buraV dan itibaren" on arn ne o duk arnn bir temsi inin nas do(abi ece(ini ve ser,i enebi ece(ini ,5stermektedir er.
iman /i im eri
3$:

Bayat" emek ve di bi im eri" insann tand( bu Cey er e kendi var (nda nas u(raCabi ece(ini ve onun varo uC tarV An poAiti= ik i-inde be ir eyen bu Cey eri nas tanyabi eV ce(ini ,5steren bu son u uk ana iti(i cephesine do(ru sesV siAce ,5t0rmektedir er. !akat" ana iti(in i-se i(in i-inde veya en aAndan" son u u(unu ya nAca kendi kendine bor- u o an bir var (a derin mensubiyetin i-inde ta ep etV ti(i Ceyi" insan bi im eri" bi ,inin dCsa (mn i-inde ,e iCV tirmektedir er. Cte bu nedenden 5t0r0" insan bi im erinin kendi erine 5A,0 yan ar" be i bir i-eri(in 9insani var (n meydana ,etirdi(i Cu emsa siA nesne> hede= enmesinden daha -ok" tamamen bi-imse bir karakterdir6 insan bi imV erinin" insann nesne o arak veri i o du(u 9iktisat ve =i oV oHi i-in tamamen veya biyo oHi i-in ksmen nesne> bi im eV re naAaran bir ikiA enme konumunda o ma ar ve bu ikiAV enmenin aHortiori kendi eri i-in de ,e-er i o abi mesi ,ibi basit bir o ,u. /u konum" iki d0Aeyde hassas k nmCtr6 insan bi imV eri" insann hayatn" eme(ini ve di ini" kendi erini sunabiV ecek eri en b0y0k Ce==a= (n i-inde de(i de" ha ve ,idiCV erin" tavr arn" tutum arn" -oktan yap mC Hest erin" -okV tan s5y enmiC veya yaA mC c0m e erin bu tabakasnn i-inde ince emektedir er. hayat" emek ve di bu tabakann i-inde" i k5nce hareket eden ere" kendi erini y5neten ere" m0bade e eden ere" -a Can ara ve konuCan ara sunu muCV tur. baCka bir d0Aeyde 9hep ayn bi-imse 5Ae ik s5A konuV sudur" ama en u- ve en ender noktasna kadar ,e iCtiri miCV tir> baA birey er veya top um ar i-in hayata" 0retime ve diV e i iCkin spek0 ati= bir bi ,inin V imitte bir biyo oHinin" bir iktisatn ve bir =i o oHininV o mas o ,usunun insan bi imV erinin 0s ubu i-inde 9psiko oHinin" sosyo oHinin" k0 t0r taV rihinin veya =ikir veya bi im tarihinin 0s bbu i-inde> inceV

emek her Aaman m0mk0nd0r. /urada s5A konusu o an" hi- kuCkusuA ya nAca" nadiren icra edi en ve ampirik ik er
3$3

d0Aeyinde herha de b0y0k bir Aen,in ik sunmaya yatkn o mayan bir o abi ir i(in iCaretidir. =akat muhteme mesa=e" insan bi im erine biAatihi ,e dik eri yere naAaran veri miC o an ,eri -eki me mekMn o arak var o mas o ,usu" ayn AaV manda bu iC eyiCin insan bi im erine de uy,u anabi ir o V mas o ,usu 9insan bi im erinin insan bi im erini" psiko oV Hinin psiko oHisini" sosyo oHinin sosyo oHisini vb. yapmak her Aaman m0mk0nd0r>" bun arn eCi o mayan dC bi-imV erini ,5stermeye yetmektedir er. @emek ki insan bi im eV ri" biyo oHiye" iktisata" di bi im erine naAaran bir kesin ik veya ,0- eksik i(i i-inde de(i erdir. ikiA enme bi im eri o arak daha -ok \metaepistemo oHik\ bir konumdadr ar. /e ki de 5rnek iyi se-i memiC o abi ir6 -0nk0 bir metaV di 4den" ancak bir i k di in yorum anmasnn kura arn taV nm amak s5A konusu o du(unda bahsedi mektedir. nsan bi im eri burada" di " emek ve hayat bi im erini ikiA edik eV rinde" kendi erini en ince u- nokta arnda ikiA endirdik eV rinde" bi-imse eC0ri miC bir s5y em kurmay hede= emekV tedir er6 bunun tersine" nesne o arak a dk ar insan son uV uk" ,5rece ik" perspekti= tara=na ,5mmektedir er VAamaV nn sonsuA eroAyonunun tara=naV. /e ki de on arn konuV muna i iCkin o arak \ana\ veya \hipoepistemo oHik\ demek ,erekecektir. e(er bu ikinci 5nek i-erebi ece(i k0-0 t0c0 an am ardan arndr acak o ursa" Cey eri herha de daha iyi be irtecektir6 hemen b0t0n insan bi im erinin braktk ar" aC amaA nite ikteki bu ank k" kesin o mama" be ir,in o V mama iA eniminin" on arn poAiti= ik eri i-inde tanm anV ma arna iAin veren Ceyin y0Aey etkisinden ibaret o du(uV nu an amamAa o anak verecektir. 111. LZ MI@EL /ir i k yak aCm o arak" insan bi im eri a annn 0- \bi im\
tnsan /i im eri
3$D

Ke ime er ve ey er

tara=ndan Vveya daha do(rusu" her biri kendi i-inde a tb5V 0m ere ayr mC ve hepsi de birbiriy e kesiCen 0- epistemoV oHik b5 ,e tara=ndanV a- mC o du(u s5y enebi ir. bu b5 V ,e er" ,ene insan bi im erinin biyo oHi" iktisat ve =i o oHiy e o an 0- 0 i iCkisi tara=ndan tanm anmC ardr. /u Ceki de" \psiko oHik b5 ,e\nin" yani can var (n iC ev erinin" snirV se motor Cema arnn" ama ayn Aamanda on ar kesintiye u(ratan ve snr andran be irsiA i(in i-inde bu du(u" temV si in o abi ir i(ine a- d( kabu edi ebi ir. ayn Ceki de" \sosyo oHik b5 ,e\ yerini -a Can" 0reten ve t0keten bireyin" top umun temsi ini kendine sundu(u noktada" ara arnda

da( d( ,rup arn ve birey erin =aa iyet erinin onu destekV eyen veya k5stek eyen emir erin" yaptrm arn" ayin erin" bayram arn ve inan- arn icra edi di(i noktada" nihayet" bir di in yasa ve bi-im erinin h0k0m s0rd0k eri" ama ayn Aamanda kendi kendi erinin kenarnda durarak" insana temsi erinin iC eyiCini buradan ,e-irme o ana( verdik eri noktada bu maktadr. edebiyat arn ve e=sane erin ince enV mesi" b0t0n s5Ae dCa vurum arn ve b0t0n yaA be ,e eV rin -5A0m enmesi" ksacas bir bireyin veya bir k0 t0r0n kendi ik erinden brakabi ecek eri s5Ae iA erin -5A0m enV mesi burada do(maktadr. /u da( m hen0A -ok 0st0nk5V r0 o mak a bir ikte" herha de -ok yan C de(i dir. <ncak" ,ene de" iki baCat sorunu o du(u ha iy e brakmaktadr6 bun ardan biri insan bi im erine 5A,0 poAiti= ik bi-imine 9insan bi im erinin -evre erinde d0Aen endik eri kavramV ar" at=ta bu unduk ar ve kendi erini onun arac (y a bi V ,i o arak o uCturmaya -a Ctk ar rasyone ik tipi> i iCkinV dir. di(eri ise" on ar temsi e o an i iCki erine 9ve bu paraV doksa o ,u" temsi o an bu noktada ve ya nAca bu noktaV da yer a arak" mekaniAma ara" bi-im ere" bi in-siA s0re- eV re" her ha 0 kMrda bun arn hitap ettik eri bi incin dC snrV arna> i iCkindir.
3$& Ke ime er ve ey er

nsan bi im eri a annda spesi=ik bir poAiti= ik aranmaV snn han,i tartCma ara yo a-t( =aA asy a iyi bi inmekteV dir6 o uCumsa ya da yapsa -5A0m eme. a-k ama ya da an ama" \a t4a baCvurma ya da okuma d0Aeyindeki Ci=re -5Amenin s0rd0r0 mesi. Ger-e(i s5y emek ,erekirse" b0V t0n bu teorik tartCma ar" t0m insan bi im eri tarihi boyunV ca" bun arn insan a" son derece karmaCk bir nesney e 9o kadar karCk ki" onun do(ru tusunda hen0A tek o an bir ,iriC bu unanamamCtr veya srasy a bir-ok ,iriCi ku anV mak ,erekmiCtir> u(raCt( i-in do(mamC ve s0rd0r0 meV miCtir. !ii i durumda bu tartCma ar" ancak insan bi im eriV nin poAiti= i(inin" ayn anda 0- =ark mode in aktarmna yas anabi mesi o ,usunda var o abi miC erdir. /u aktarm" insan bi im eri i-in marHina bir o ,u 9bir cins destek yapV s" dC bir an aC abi ir i(in do ambac" daha 5nce o uCmuC bi im er cephesinden ,e en teyit> de(i dir. bu bi im erin taV rihinin snr bir o ay da 9kavram ve yasa arn" kendi ik eV rinden saptayamayacak kadar ,en- o duk ar bir d5nemdeV ki o uCum buna m> de(i dir. Epistemo oHik mekMnda" bu bi im erin kendi erine 5A,0 d0Aen erine si inmeA bir Ceki V de ba( o an bir o ,u s5A konusudur. Uitekim" insan bi imV eri tara=ndan ku an an iki cins mode i birbirinden ayrV

mak ,erekir 9bi-imse eCtirme mode erini bir yana brakaV rak>. /ir yandan" bi ,inin baCka bir a anndan itibaren taCV nan ve bu durumda b0t0n iC emse etkin i(ini kaybetti(i i-in" artk ya nca bir im,e ro 0 oynayan 9a1a. y0Ay sosV yo oHisindek or,ansist e(reti eme er. ;anet4deki enerHetik e(re ti eme er. Levvin4deki ,eometrik ve dinamik e(re ti eV me er> kavram ar o muCtur 9ve bun ar hM M sk k a var o maktadr ar>. !akat ayn Aamanda" insan bi im eri i-in biV -imse eCtirme teknik eri veya s0re- eri en aA ma iyet e haV ya etmenin basit y5ntem eri o mayan kurucu y5ntem er de vardr. bu y5ntem er" m0mk0n bir bi ,i a-sndan bir o
insan /i im eri
3$)

kadar \nesne\ymiC ,ibi o an o ,u b0t0n erini o uCturmaya iAin vermektedir er. bun ar" nesne erin amprk ik er i-inV deki ba( arn sa( amakta" ama on ar deneye birbir erine Aaten ba( anmC o arak sunmaktadr. nsan bi im erinin kendine 5A,0 bi ,isinin i-inde" \kate,ori er\ ro 0 oynaV maktadr. /u 0- kurucu mode " biyo oHi" iktisat ve di ince emeV sinin meydana ,etirdik eri 0- a andan a nmCtr. nsan iCV ev eri o an Vuyan ar a an 9=iAyo oHik" ama ayn Aamanda top umsa " insan ar aras" k0 t0re >V bun ara karC k veren" uyum sa( ayan" evri en" ortamn ta ep erine boyun e(en" dayatt( de(iCim er sayesinde bi eCim er yapan" den,esiAV ik eri yok etmeye u(raCan" kura h k ara ,5re hareket eden" sonu- o arak varo uC koCu arna ve ona iC ev erini yerine ,etirme o ana( veren orta ama ayar ama 5 -0 eri 4nin o abi ir i(ine sahip o an bir var k o arak" biyo oHinin iAd0V C0m y0Aeyinde ortaya -kmCtr. nsan" iktisatn iAd0C0m y0Aeyinde" ihtiya- ar ve arAu an o an" bun ar tatmin -areV erini arayan" 5y eyse -kar ar bu unan" kMr hede= eyen" baCka insan ar a At aCan bir var k o arak ortaya -kmaktaV dr. ksacas indir,enemeA bir -atCma konumunda ortaya -kmaktadr. bu -atCma ardan syr makta" ka-makta veya on ara e,emen o may" -e iCkiyi yumuCatan bir -5A0m bu V may Ven aAndan bir d0Aeyde ve bir Aaman i-inV baCarV maktadr. ayn Mnda hem -atCmann snr andr mas hem de yeniden a ev endiri mesi o an bir kura ar b0t0n0 ihdas etmektedir. ?on o arak da" di in iAd0C0m y0Aeyinde" insaV nn tavr ar bir Cey er s5y emek istiyor armC ,ibi ,5A0kV mektedir er. insann en k0-0k Hest eri en ,ayri iradi mekaV niAma arna ve baCarsA k arna varana kadar" bir an am taCmaktadr ar. ve -evresinde nesne" ayin" a Ckan k" s5yV em o arak brakt( her Cey" arkasnda brakt( b0t0n iA er" onun i-in tutar bir b0t0n ve iCaret er sistemi meydana ,eV
3$2

Ke ime er ve ey er

tirmektedir er. /5y ece iC ev i e 5 -0t" -atCma i e kura " anV am ve sistem tara=ndan meydana ,etiri en 0- -i=t" insan bi ,isinin t0m a ann hi-bir tortu brakmaksAn kapsaV maktadr. <ncak" bu kavram -i=t erinin her birinin" ortaya -kaV bi di(i iAd0C0m y0Aeyinde oka iAe bir durumda ka d(m d0C0nmemek ,erekir6 iC ev ve 5 -0t psiko oHik terim er ve ya nAca psiko oik terim er de(i erdir. -atCma ve kura " ya nAca sosyo oHi a any a snr bir uy,u amaya sahip deV (i erdir. an am ve sistem ya nAca" di e aA -ok akraba ( o an o ,u ar i-in ,e-er i de(i erdir. /0t0n bu kavram ar" insan bi im erinin ortak kitabnn i-inde yeniden e e a nV maktadr" bu kitabn kapsad( b5 ,e erin her birinde ,eV -er idir. ya nAca nesne erin arasndaki de(i " ayn AamanV da psiko oHiye" sosyo oHiye" edebiyat ve e=sane -5A0m emeV sine 5A,0 y5ntem er arasndaki snr an saptamann -o(u Aaman ,0- o mas buradan kaynak anmaktadr. !akat" psiV ko oHinin ,ene de teme o arak" iC ev er ve 5 -0t er 9ikinci bir Ceki de o mak 0Aere" -atCma ar ve an am ardan" kura V ar ve sistem erden itibaren yorum anabi en iC ev er ve 5 V -0t er> terim eri i-inde bir insan ince emesi o du(u" sosyoV oHinin teme o arak" kura ar ve -atCma ar terim eri i-inde bir insan ince emesi o du(u 9=akat bun ar ikinci o arak" ya sanki kendi erine or,anik o arak ba( birey ermiC ,ibi iCV ev erden ya da sanki yaA veya konuCu an metin ermiC ,iV bi an am sistem erinden itibaren yorum amak m0mk0nV d0r>. son o arak da" edebiyat arn ve e=sane erin ince enV mesi" esas o arak bir an am va an am veren sistem erin -5V A0m enmesine mensuptur" =akat bunun iC evse tutar k veV ya -atCma ar ve kura ar terim eri i-inde de e e a nabi eceV (i iyi bi inmektedir" iCte b0t0n insan bi im eri bu Ceki de kesiCmekte ve birbir erini her Aaman yorum ayabi mekteV dir er ve bunun snr ar si inse de" arac ve karma disip inV
insan /i im eri
3$$

er sonsuAa kadar -o(a sa da" her birinin kendine 5A,0 nesV nesi sonunda yok o sa da" yapabi mektedir er. !akat" -5V A0m emenin ve uy,u and( a ann do(as her ne o ursa o V sun" psiko oHi" sosyo oHi veya di -5A0m emesi d0Aeyinde neyin bu undu(unun bi-imse bir kstas vardr6 bu" teme mode in se-imi ve edebiyat ve e=sane ince emesinde han,i Mnda \psiko oHi yap d(\nm veya \sosyo oHi yap d(\nn psiko oHide han,i anda metin -5A0m emesi veya sosyo oHik -5A0m eme yap d(nn bi inmesine iAin veren ikinci moV de erin konum ardr. !akat" mode erin bu 0st 0ste bindiV ri mesi bir y5ntem hatas de(i dir. Bata ancak" mode erin

d0Aene soku mamas ve birbir eriy e a-k bir Ceki de ekV em eCtir memes ha inde vardr. BindV<vrupa mito oHi eV rinin ince enmesinin" sosyo oHik mode in" bir an am verenV er ve an am ar -5A0m emesi taban 0Aerinde ku an mas yo uy a nas hayran k verici bir kesin ik i-inde y0r0t0 eV bi di(i bi inmektedir. /una karC k" \k inik\ deni en bir psiko oHi kurma konusundaki hep vasat ,iriCimin" han,i senkrotik yavan k ara u aCt( da bi inmektedir. Kurucu mode erin bu kesiCmesi ister teme endiri miC ve e,emen o unmuC o sun" isterse karCk k i-inde ,er-ekV eCsin" her se=erinde bir s0re 5nce an mC o an y5ntem tarV tCma arn a-k amaktadr. /un ar" k5ken erini ve meCruV uk arn" insann kendine 5A,0 karakteri o acak o an" baV Aen -e iCki i bir karmaCk (n i-inde de( i de mode erin her birini di(er ikisine ,5re tanm amaya o anak veren AtV aCma oyunu i-inde bu maktadr ar. I uCum a yapy AtV aCtrmak" iC ev e 9,e iCimi" tedricen -eCit enen iC em eri" kaAan mC ve Aaman i-inde den,e enmiC uyar anma ar itiV bariy e> -atCma i e kura n" an am a sistemin eCanh (nm At aCtr masdr. \a ttan\ -5A0m eme i e nesnesinin d0AeV yinde ka ann At aCtrmak" -atCma i e 9i k" arkaik" insann baCat ihtiyacnn i-inde yer a an veri o arak>" kendi erin eAV
D**

,0 tamam anC ar i-inde ser,i enen iC ev ve an am a At aCV tr masdr. an amay a a-k amay At aCtrmak" bir an aV mn Ci=resinin an am veren bir sistemden itibaren -5A0 meV sine iAin veren teknik e" bir -atCmay sonu- ary a bir ikte =ark etmeye veya bir iC evin or,an ary a bir ikte a abi eceV (i veya maruA ka abi ece(i bi-im en ve bi-im boAu ma arV n =ark etmeye iAin veren teknik er e At aCtrmaktr. <ma daha da i eri ,itmek ,erekmektedir. nsan bi im erinde" s0V reksiA ik bakC a-snn 9do(a i e k0 t0r arasndaki eCik" her top um veya her birey tara=ndan bu unmuC o an den,e eV rin veya -5A0m erin de(er erine indir,enemeA i(i" arac biV -im erin yok u(u" Aaman veya mekMn i-inde veri i bir conV 0nuum4un yok u(u> s0rek i ik bakC a-sy a At aCmaktadr. /u At aCmann var (" a-k amasn mode erin -i=t kutupV u o ma karakterinde bu maktadr6 s0rek i ik tarAndaki -5V A0m eme" iC ev erin daimi i(ine 9hayatn dibinden itibaren" birbiri peCi sra ,e en uyar anma ara iAin veren ve bun arn k5k sa ma arna o anak veren bir kim ik i-inde rast anan iC ev er>" -atCma arn birbir erine Aincir enme erine 9isteV dik eri kadar =ark bi-im ere b0r0ns0n er" dipten ,e en ,0V r0 t0 eri as a kesi memektedir>" iCaret etme erin dokusuna 9birbir erini tekrar ar ar ve bir s5y emin 5rt0s0 ,ibi bir Cey

Ke ime er ve ey er

o uCturur ar> dayanr. s0reksiA ik er -5A0m emesi bunun tersine" iCaret eden 9an am veren> sistem erin i- tutar (V n" kura b0t0n erinin spesi=ik i(ini ve bun arn d0Aen enV mesi ,erekene naAaran a dk ar karar" 5 -0t0n iC evse saV mm arn 0st0ne -kmasn a-(a -karmaya -a Cmaktadr" insan bi im erinin a1a. y0Ay dan itibarenki t0m tariV hini" herha de bu 0- mode den hareket e yeniden yaAmak m0mk0nd0r. Uitekim" bu 0- mode insan bi im eri tarihiV nin b0t0n o uCunun 0st0n0 5rtm0C erdir" -0nk0 on ann ayrca k arnn h0km0n0 bir y0Ay dan daha uAun s0reV den beri iA emek m0mk0nd0r6 5nce biyo oHik mode in sa V

Rman /i im eri

D*#

tanat 9insan" pskesi" ,rubu" top umu" konuCtu(u di i" roV mantik d5nemde can ar ,ibi ve =ii en yaCadk ar 5 -0de var o muC ard. varo uC tarA ar or,aniktir ve bu tarA iC ev terim eri i-inde -5A0m enmektedir>. sonra ekonomik moV de in sa tanat ,e mektedir 9insan ve t0m =aa iyeti" ayn MnV da hem aA veya -ok a-k dCa vurumu hem de aA veya -ok baCar i=adesi o duk ar -atCma arn yeridir er>. son o aV rak da Vtpk !reud4un" +omte ve Mar]4tan sonra ,e mesi ,ibiV" =iAyo oHik mode in 9,iA i an amn yorum anmas ve keC=edi mesi s5A konusu o du(unda> ve en,0istik mode in 9an am veren 9iCaret eden> sistemin yap andr mas ve ,0n C(na -kar mas s5A konusu o du(unda> sa tanat baC amaktadr. @emek ki" ,eniC -ap bir rota sapmas" insan bi im erini can mode erden yana yo(un bir bi-imV den" di den a nma mode erden yana daha Aen,in bir bi-iV me y5ne tmiCtir. !akat" bu kaymaya bir ikincisi daha eC ik etmiCtir6 kurucu -i=t erin her birinin birinci terimini 9iC ev" -atCma" an am verme> ,eri eten ve ikincisinin 5nemini bir o kadar yo(un uk a ortaya -karan 95 -0t" kura " sistem>6 Go dstein" Mauss" @umeA0" mode erin her birinde meydaV na ,e en tersine d5n0C0 hemen hemen temsi etmektedirV er. /5y esine bir tersine d5n0C0n iki tane kayda de(er soV nucu o muCtur6 iC ev bakC a-s 5 -0t bakC a-sna 0ste ,e di(i s0rece 9iC evin tamam anCnn 5 -0tten itibaren ve onu ortaya koyan =aa iyetin i-inde an aC maya -a C madV ( s0rece>" norma iC eyiC eri norma o mayan arndan de =acto ayrmak ,erekmekteydi. b5y ece" norma o annn heV men yannda pato oHik bir psiko oHi kabu edi mekteydi" ama norma in ters im,esi o arak 9;ackson Cemasnn" Ribot

ve ;anet4deki b0t0n 0k boAu mas temasnn 5nemi buraV dan kaynak anmaktadr>. ayn Aamanda" bir de top um paV to oHisi 9@urkheim>" inan- arn irrasyone ve adeta 5 0mV c0 bi-im eri kabu edi mekteydi 9Levy/ruh " / onde >. 5te
:*%

yandan" -atCma bakC a-s kura bakC a-sna 0ste ,e di(i s0rece" baA -atCma ar aCmann m0mk0n o mad(na" biV rey erin ve top um arn bun ardan Aarar ,5rme teh ikesi taV Cdk arna inan yordu" son o arak da" an am verme 9iCaV ret etme> bakC a-s sistem bakC a-sna 0ste ,e di(i s0reV ce" an am veren ve an am o mayan arasnda ayrm yap V makta" insan davranCnn veya top umsa mekMnn baA a an arnda an am o du(u ve bunun dCndaki yer erde de o mad( kabu edi mekteydi. Ey esine ki" insan bi im eri kendi saha arnda 5Ase bir pay aCm uy,u amakta" her AaV man poAiti= bir kutup a ne,ati= bir kutup arasnda yay V makta her Aaman bir baCka o ma durumunu iCaret etmekV teydi er 9ve bunu" -5A0m edik eri s0rek i ikten hareket e yapmaktayd ar> /unun tersine -5A0m eme" 5 -0t" kura ve sistem bakC a-sndan yap d(nda" her b0t0n kendine 5A,0 tutar ( ve ,e-er i(i kendi i(inden edinmiCtir. bu durumda" hasta ar i-in bi e \hasta k k bi inci \nden" taV rih tara=ndan terk edi miC top um ar i-in bi e \i ke AihniV yet er\den" sa-ma an at ar" ,5r0n0Cte hi-bir tutar ( o V mayan e=sane er i-in bi e \an amsA s5y ev er\den s5A etV mek o anaksA ha e ,e miCtir. Ber Cey sistem" kura " ve 5 V -0t d0Aeni i-inde d0C0n0 ebi ir. nsan bi im eri a am kenV dini -o(u aCtrrken V-0nk0 sistem er soyut anmC duV rumdadr ar" -0nk0 kura ar kapa sistem er o uCturmakV tadr ar" -0nk0 5 -0t er kendi erini 5Aerk ik eri i-inde koyV maktadr arV bir eCmiC ha e ,e miCtir6 bu sayede" bir de(erV er dikotomasine ,5re b5 0nmekten kurtu muCtur. Qe e(er !reud40n insan bi ,isini herkesten daha =aA a o mak 0Aere" bu bi ,inin =i o oHik ve en,0istik mode ine yak aCtrd(" ama ayn Aamanda poAiti= i e ne,ati= arasndaki ayrm orV tadan ka drmaya etkin bir Ceki de ,iriCen i k kiCi o du(u norma Vpato oHik" an aC abi iraktan amaA" an am VanV amsA ayrmn> d0C0n0 ecek o ursa" onun iC ev" -atCma
Onsan /i im eri D*:

Ke ime er v= ey er

ve an am terim eri i-indeki bir -5A0m emeden" 5 -0" kura ve sistem terim eri i-indeki bir -5A0m emeye ,e-iCi nas haber verdi(i an aC r6 ve b5y ece" /at k0 t0r0n0n kendiV ne onun i-inden be i bir insan im,esi vermiC o du(u b0V t0n bu bi ,i !reud40n eserinin etra=nda d5nmekte" ama bu y0Aden teme d0Aeninin dCna -kmC da o maktadr. !aV kat" psikana iAin en be ir,in 5nemi de Aaten burada de(i

midir Vbunu i erde ,5rece(iAV_ E -0t" kura ve sistem bakC a-sna bu ,e-iC" biAi her ha 0 kMrda" boC ukta brak mC o an bir soruna yak aCtrV maktadr6 temsi in insan bi im eri i-indeki ro 0ne i iCkin o an sorun. nsan bi im erini 9biyo oHi" iktisat" =i o oHiy e At aCtrmak 0Aere> temsi mekMnnn i-ine kapatmak" daha Cimdiden -ok tartCma o arak ,5A0kebi ir. daha Cimdiden" bir iC evin a-k bir bi incin momentinden ,e-meden icra edi ebi ece(ini" bir -atCmann sonu- arn ,e iCtirebi ece(iV ni" bir an am vermenin an aC abi ir i(ini dayatabi ece(im kabu etmek ,erekmeA mi_ Qe Cimdi" 5 -0t0n be ir edi(i iCV eve naAaran kendine 5A,0 yannn" kura n h0kmetti(i" -aV tCmaya naAaran kendine 5A,0 yannn" sistemin m0mk0n k d( an am vermeye naAaran kendine 5A,0 yannn" tam da bi ince tes im o mamC o du(unu kabu etmek ,erekmeA mi_ @aha 5nceden soyut anmC o an iki tarihse de(iCim haddine bir 0-0nc0s0n0 ek emek ve insan bi im erinin a1a. y0Ay dan beri" temsi in makamnn boC ukta tutu duV (u Cu bi in-siA ik b5 ,esine yak aCmaya hi- ara vermedikV erini s5y emek ,erekmeA mi_ !ii i o arak" temsi bi in- deV (i dir ve bi ince as a 5y e o arak sunu mayan unsur arn veV ya 5r,0t erin ,0n C(na -kart mas" insan bi im erinin temsi den ka-masna neden o maktadr. Uitekim" an am verme kavramnn ro 0" a-k bir s5y em s5A konusu o maV sa bi e ve hatta bir bi in- i-in ser,i enmese bi e" di ,ibi bir Ceyin nas o up da ,ene de temsi e sunu abi di(ini ,5sterV
D*3

inektedir. sistemin tamam ayc k ro 0" an am vermenin hi-bir Aaman birinci ve kendi kendiy e -a(daC de(i de" hep ikinci ve onu 5nce eyen" onun poAiti= k5kenini meyV dana ,etiren ve kendini yavaC yavaC" par-a ar ha inde ve pro=i er bi-iminde tes im eden bir sisteme naAaran t0rev o arak var o du(unu ,5stermektedir. bir an am vermenin bi incine naAaran" sistem her Aaman bi in-siAdir" -0nk0 onV dan daha 5nce oradadr" -0nk0 onun i-ine yer eCmiCtir ve ondan itibaren icra edi mektedir. ama hep ,e ecekteki bir bi incin vaadine y5ne ik o du(undan" herha de onun top aV mm hi-bir Aaman kavrayamayacaktr. /aCka bir i=adey e" an am vermesistem -i=ti" ayn Mnda hem di in temsi edi eV bi ir i(ini 9=i o oHi ve en,0istik tara=ndan -5A0m enen meV tin veya yap o arak> hem de k5kenin yakn" ama ,eri -eV ki miC mevcudiyetini 9son u uk ana iti(i tara=ndan" insaV nn varo uC tarA o arak dCa vuru du(u ha iy e> sa( amakV tadr. <yn Ceki de -atCma kavram" ihtiyacn" arAunun veV ya -karn on ar hisseden bi ince tes im edi miC o masa ar

Ke ime er ve ey er

bi e" temsi i-inde nas bi-im a abi ecek erini ,5stermekteV dir. ve kavramn" kura n tersi o an ro 0" -atCmann CiddeV tinin" ihtiyacn ,5r0n0Cte vahCi srarnn" arAunun yasasA sonsuA u(unun" as nda nas o up da daha 5nceden bir d0V C0n0 memiC tara=ndan 5r,0t endik erini" bu d0C0n0 meV miCin on ara kura arn h0kmetmek e ka mayp" ayn AaV manda on ar bir kura dan itibaren m0mk0n k d(n ,5sV termektedir. ZatCmaVkura -i=ti" ihtiyacn temsi edi ebi irV i(ini 9iktisatn" emek ve 0retimin i-inde nesne s0re- o aV rak ince edi(i Cu ihtiyacn> ve son u uk ana iti(inin 5rt0s0V n0 ka drd( Cu d0C0n0 memiC4in temsi edi ebi ir i(ini sa( amaktadr. ?on o arak da iC ev kavram" hayat yap arV nn temsi e nas yer verebi dik erini 9bi in- i o masa ar biV e> ,5stermek ro 0ne sahiptir ve 5 -0t kavram da" iC evin kendi koCu arn ve icra edi mesinin snr arn kendi kenV
nsan /i im eri

686

dine nas sa( ad(m ,5sterme ro 0ne sahiptir. /5y ece" bu b0y0k kate,ori erin insan bi im erinin t0m a ann nas 5r,0t eyebi ecek eri an aC maktadr6 buV nun nedeni" bu b0y0k kate,ori erin bu a an bir u-tan diV (erine kat etme eri" hayatn" eme(in ve di in ampirik poAiV ti= ik erini 9insan" m0mk0n bir bi ,i =i,0r0 o arak" on arV dan itibaren tarihse o arak ayr bir var k kaAanmCtr>" inV sann varo uC tarAn karakteriAe eden 9temsi in bi ,inin ,eV ne mekMnn tanm amaya son verdi(i Mnda kendini o uCV turdu(u ha iy e> son u uk bi-im erini uAakta tutmas" ama ayn Aamanda bun arn ampirik poAiti= ik erini birbir erine ba( amasdr. @emek ki bu kate,ori er" o duk-a b0y0k bir ,ene i(in basit ampirik kavram ar de(i erdir. bun ar" inV sann kendini oradan itibaren m0mk0n bir bi ,iye sunabi V di(i Cey erdir. bun ar" insann b0t0n o abi ir ik a ann kat etmek e ve onu" onu snr andran iki boyut a sk bir Ceki V de ek em eCtrmektedir er. <ma hepsi bundan ibaret de(i dir6 insana i iCkin t0m -a(daC bi ,inin karakteristi(i o an" temsi i e bi in- arasnV daki -5A0 meyi sa( amaktadr ar. <mpirik ik erin temsi e sunu abi me bi-imini 9ama bi in-te mevcut o mayan bir biV -imde6 C ev" -a Cma" an am verme. hayatn" ihtiyacn" diV in temsi i-inde ikiA endik eri" ama bunu tamamen bi in-V siA o abi en bir bi-imde yaptk ar tarAdr ar> tanm amakV tadr ar. 5te yandan" teme son u u(un temsi e poAiti= ve ampirik o an" ama sa= bi ince Ce==a= o mayan 9ne 5 -0t" ne kura " ne de sistem ,0nde ik deneye sunu muCtur6 bun ar ,0nde ik deneyi kat etmekte" ksmi bi in- ere yer vermekV te" ama ancak d0C0nmeye daya bir bi ,i tara=ndan tamaV

men aydn atabi mektedir er> bir Ceki de sunu abi mesiV nin bi-imini tanm amaktadr ar. /5y ece" insan bi im eri ya nAca temsi edi ebi irin unsuru i-inde konuCmakta" ama bunu" sistem erin" kura arn ve 5 -0 erin d0Aenin a-V
C

;s cRkartR4mava -a C mas 5 -0s0nde vur,u u ha e ,e en i-siA boyutta yapmaktadr ar Ber Cey" sanki normai ie pato oHik dikotomisi. bi in- i e bi in-siA ik -i=te u,unun ehine yok o acakmC ,ibi cereyan etmekV 5v =vdr. Qitircji.rSRi?in ,iderek vur,u u ha e ,e en 5neV kimin. . hi-bir Ceki de teh ikeye atmad unutmamak ,erekir <ncak" bu 5nce ik 5nem i bir soV run yar imdi havatnki. eme,inki ve di ink ,iV bi aV onun yasasn# V V V an -m. Cimdi 4\gV 7V4 onun a an........ .....a tanm anmaya e,cr insanda meydana ,e en ve bu n. ampirik cinsten bir o ,u de(i se" acad Vanda meydana ,e iyorsa" ) .4 ;ie urk vardr !akat acaba" temsi "d.3"". u"r r.".r"j"R."d dharp de(i dir. un a an" ondan m ha e ,e bi ,i bi-iminin kaidesdr V .kmaktadr /ir tanesi tarihse nite ikte dr bunun n a1a y0Ay dan ben" amp 4 4 i tersine" n 8\\V
@DD v de "#>

Kttimt%@ Ar !tyirr

k b ,V

ann miras-s veya devam o mamaktadr ar" -0nk0 bi ,iV nin butun dd bi-imi c tr ve insan b m en" eskiden
iprnaHV e o du(u ytrdi cdR=ri.RpVbie6.. .. iadsing " -tn" msan b n yarar anmak ptem en her ie=ennde" as nda insann yennn o V =e se=esinin neden tak it edi di(i an a iak bi ,inin a ann d N 4etnst n h0kbtr V V
ima# *imleri
50&

(u a an da daha 5te ere ,eniC eti mekte ve yeniden k asik tipten bir =e se=enin i-ine yer eCi miC o unmaktadr @,er sonu-" insan bi im erinin" temsi o an ince erken 9bi in- i veya bi in-siA bir bi-imde>" o abi ir ik koCu an o an Ceyi nesne eri o arak ince emek durumunda katma ardr. @eV mek ki. her Aaman bir cins aCkn hareket i ik on ara can vermektedir. Kendi erine karC hep e eCtire bir tavr i-inV dedir er. Qeri miC o andan temsi e" temsi i m0mk0n k ana" ama hen0A bir temsi o ana ,itmektedir er Ey esine ki" diV (er bi im er ,ibi ,ene eCmek veya be ir,in eCmekten daha -ok" ara ksA o arak kendi erini a datmac ktan kurtarmaV ya u(raCmaktadr ar do aysA ve denet enmeyen bir aCkMrV

tktan" daha aA Ce==a=" ama daha baCat bi-im ere ,e-meye u(raCmak adr ar. /u adeta aCkn yo a C" kendini hep srV arn -5A0 mesi bi-iminde sunmaktadr. Z0nk0 insan biV im eri ancak karC darbey e sr -5Aerek ,ene eCebi mekte veya bireyse o ,u ar d0C0nebi ecek kadar ince ebi mekte dr er. Ber insan bi iminin u=kunda" insan bi incini hakiki koCu arna ,5t0rmek" bu bi inci onu do(urtan i-erik er ve bi-im ere iade etmek Vbun ar onda kendi erini sak amaktaV dr arV tasars vardr. iCte bu nedenden 5t0r0" bi in-siA ik sorunu Vo abi ir i(i" stat0s0" varo uC tarA" onu tanma ve a-(a -karma yo arV ya nAca insan bi im erinin i- bir soV runu o arak ve ,iriCim erinin rast ant ar boyunca karC aCV tk ar durum ar o arak kabu edi emeA. bu ayn Aamanda on ar a bir ikte ,eniC eyen bir sorundur /i n-o mayan4n 5rt0s0n0n a- mas ha inde tersine d5nd0r0 m0C aCkn bir Hyrv.to.##.d Stm insan bi im erinin kurucu unsurudur 7 d o arak sahip o duk ar itibariy e kuCatma mn yo u herha de burada bu unacakta. -er ha 0 kMrda" insan bi im erinin kendine 5A,0 yanm dCa vurann" Cu inV san deni en ayrca k ve 5Ae ik e bu ank nesne o mad( onaya -kmaktadr /unun nedeni" insan bi im erini kuraV
D*2 Ke ime er ve

nn ve on ara spesi=ik bir a an sunann insan de(i de. onV ara yer a-an" on ar -a(ran ve on ar ihdas edenin episteV me4nin ,ene d0Aeni o masdrVb5y ece on ara" insan nesV ne o arak o uCturma o ana( vermektedirV. Ey eyse" insaV nn s5A konusu o du(u her yerde de(i de 5 -0t erin" kura V arn" bi me bi-im erinin ve i-erik erinin srrn i=Ca eden an am veren b0t0n erin" bi in-siA i(e 5A,0 boyut i-inde -5V A0m endi(i her yerde \insan bi imi\nin o du(u s5y eneV cektir. /unun dCndaki herhan,i bir durumda \insan biV im eri\nden s5A etmek" tamamen di in k5t0ye ku an maV s o acaktr. u veya bu bi ,inin ,er-ekten bi imse o up o V mad(n an amak ve bun arn bi im o ma arnn han,i koV Cu ara ba(m o du(unu bi mek i-in ,iriCi en b0t0n can skc tartCma arn ne kadar boCuna ve yararsA o duk ar an aC maktadr. \nsan bi im eri\" tpk kimya veya tp veV ya herhan,i baCka bir bi im ,ibi modern episteme4yt menV suptur ar. veyahut ,ramerin ve do(a tarihin k asik episteV me4ye mensup o ma ar ,ibi" modern episteme4ye dahi dirV er. !akat" on arn epistemo oHik a ana dahi o duk arn s5y emek" ya nAca on arn poAiti= ik erinin k5k erini buraV ya sa dk ar" varo uC koCu arn burada bu duk ar" 5y eyV se ya nAca yan sama" sahteVbi imse kuruntu ar" ,erek-eV erini kanaat er" -kar ar" inan- ar d0Aeyinden bu an kuV

runtu ar" baCka arnn ,arip \ideo oHi er\ adn verdik eri Cey erden ibaret o madk arn s5y emek demektir. <ma bu on arn bi im o duk ar an amna da ,e memektedir. Ban,isi o ursa o sun" her bi imin arkeo oHik d0Aeyde sor,uya -eki di(inde ve poAiti= i(inin Aemini ortaya -karV t maya -a C d(nda" hep kendini m0mk0n k mC o an epistemo oHik dC bi-imi a-k etti(i do(ruysa da" buna karV C k her epistemo oHik dC bi-im" poAiti= i(i i-inde tamaV men be ir enebi ir nite ikte o sa bi e" ,ene de bir bi im o V mayabi ir6 ama bundan 5t0r0 bir sahtekMr k durumuna da
nsan /i im eri
D*$

d0Cmekte de(i dir. L- Ceyi 5Aen e ayrmak ,erekir6 kanaatV er d0Aeyinde rast anan ve bir k0 t0r0n epistemo oHik CebeV kesine mensup o mayan 9veya artk mensup o mayan> biV imse o ma iddiasnda tema ar vardr6 5rne(in" do(a b0y0 aQ11. y0Ay dan itibaren /at episteme4sint mensup o makV tan -kmC" ama inan- ar ve duy,usa de(er endirme er M eV minin iC eyiCinin i-inde uAun s0re ka mCtr. @aha sonra" amac" konumu" iC eyiCi" arkeo oHik tipten bir -5A0m emeyV e poAiti= ik erine iade edi ebi ecek o an epistemo oHik biV -im er vardr. ve bun ar da kendi sra ar ,e di(inde" iki =ark 5r,0t enmeye uyabi ir er6 baA ar" on ar bi im o arak tanm amaya o anak veren nesne ik ve sistematik ik kaV rakter eri sunmaktadr ar. di(er eri" bu kstas ara uymaV maktadr ar" yani tutar k bi-im eri ve nesne eriy e o an i iCki eri bir tek on arn poAti= i(iy e be ir enmektedir. /un ar bi imse bi ,inin bi-imse kstas arna sahip o masaV ar da" ,ene de bi ,inin poAiti= a anna mensuptur ar. In aV r kanaat o ,u ar o arak -5A0m emek ne kadar boCuna ve haksA o acaksa" on ar tarih veya e eCtiri arac (y a esas bi imse o uCum ar a karC aCtrmak da o kadar boCuna ve haksA o acaktr. on ar \rasyone unsur ar\ a" b5y e o maV yan baCka unsur ar de(iCen oran arda karCtran bi eCim er o arak e e a mak" daha da sa-ma o acaktr. In ar" on ar m0mk0n k an ve bi-im erini Aorun u o arak be ir eyen poV Aiti= ik d0Aeyine oturtmak ,erekir. Ey eyse" arkeo oHinin on ara karC iki 5devi vardr6 i-inde k5k sa dk ar episteV me4deki d0Aen eniC bi-im erini be ir emek. dar an amdaki bi im erden han,i nokta arda k5kten =ark aCtk arn ,5sV termek. In ara 5A,0 bu dC bi-imi ne,ati= bir o ,u o arak e e a mamak ,erekir6 bu bir en,e in var ( de(i dir" bu onV ar bi imse bi-im erin karCsnda baCarsA k an baA i- yeV tersiA ik er de(i dir. /un ar" bi im erin yannda ve ayn arV keo oHik Aemin 0Aerinde" kendi erine 5A,0 =i,0r eri i-inde"
510

bi ,inin baCka dC bi-im erini meydana ,etirmektedir er.

Kelimeler ve eyler

/u cins dC bi-im erin 5rnek erine" ,ene ,ramerde veV ya k asik de(er teorisinde rast adk. bun ar karteAyen raaV temati(inky e ayn poAiti= ik Aeminine sahip erdi" =akat hide(i se -a(daC arnn -o(u a-sndan" bi im de(i erdi. /uV ,0n insan bi im eri deni en disip in er i-in de ayn durum s5A konusudur. bun ar" arkeo oik -5A0m eme eri yap dV (nda" tamamen poAiti= dC bi-im er -iAmektedir er. =akat bu dC bi-im er ve modern episteme i-indeki d0Aen enme tarA ar be ir enir be ir enmeA" neden bi im o amayacak ar an aC maktadr6 nitekim on ar m0mk0n k an Cey" biyo oV Hi" iktisat" =i o oHi4ye 9veya en,0isti(e> naAaran sahip o V duk ar be i bir \komCu uk\ tur. ancak bun arn yanna yer eCebi dik eri 5 -0de Vveya daha do(rusu" bun arn a tV na" on arn iAd0C0m a anna yer eCebi dik eri 5 -0deV var o abi mektedir er. <ncak" bu 0- a an a" birbirine \bitiCik\ veya \yatkn\ iki bi imin kurabi ece(inden k5kten =ark bir i iCki kurmaktadr ar6 nitekim bu i iCki" bi in-dCnn ve bi incin boyutunda ve e eCtire d0C0ncenin biAAat bu moV de erin ,e di(i yere do(ru y0kse mesinde" dC mode erin aktarmn ,erektirmektedir. Ey eyse" \insan bi im eri\nin sahte bi im er o duk arn s5y emenin bir yarar yoktur" -0nk0 bun ar do(rudan do(ruya bi im de(i erdir. on arn poAiti= i(ini tanm ayan ve k5k erini modern episteme4nin i-ine sa an dC bi-im" on ar ayn Aamanda bi im o ma duV rumunun dCna -karmaktadr. ve bu durumda neden bu unvan a dk ar soru acak o ursa" bi im erden 5d0n- a dkV ar mode eri davet etme eri ve kabu etme erinin" k5k sa V ma arnn arkeo oHik tanmna ait o du(unu hatr atmak yeter i o acaktr. @emek ki insann bi imin nesnesi o masV n en,e eyen" onun indir,enemeA i(i" aC amaA aCkn ( o arak iCaret edi en Cey" hatta -ok aCn boyuttaki karmaCkV ( de(i dir. /at k0 t0r0" insan ad a tnda" tek ve ayn ak
tnsan /i im eri
DL

oyunuy a" bi ,inin poAiti= a an o mak Aorunda o an" ama herha de bi im nesnesi o mayan bir var k meydana ,etirV miCtir. 1Q 8<RB nsan bi im erinden s5A edi di. yak aCk o arak psiko oHiV nin" sosyo oHinin" edebiyat ve e=sane -5A0m emesinin snrV andrdk ar Cu b0y0k b5 ,e erden s5A edi di. nsan bi im erinin i ki ve hepsinin anas ,ibi o masna ra(men" herha de insann be e(i kadar eski o masna ra(men" 8aV rih4ten s5A edi medi. Qeya daha do(rusu" biAAat bu nedenV den 5t0r0 onun hakknda sessiA ka nd. /e ki de tarih =ii i o arak" insan bi im erinin ne i-inde ne de yannda yere saV

hiptir6 on ar a ,arip" be irsiA" si inemeA ve ortak bir mekMnV da o abi ecek bir komCu uk i iCkisindekinden daha teme bir i iCki s0rd0rmektedir. 8arih4in insan bi im erinin kuru masndan -ok daha 5nce erden beri var o du(u do(rudur. Eski Yunan -a(nn derin erinden beri" /at k0 t0r0nde be i sayda b0y0k iC ev ,5rm0Ct0r6 be ek" e=sane" ?5A40n ve Ernek4in aktarm" ,eV ene(in taCycs" Cimdiki Aamann e eCtire bi inci" insan V (n kaderinin Ci=resinin -5A0 mesi" ,e ece(in 5ndeyCi veya bir ,eri d5n0C vaadi. /u 8arih4i karakterAe eden Ven aAnV dan" onu ,ene -iA,i eri i-inde" biAimkiy e At o arak tammV ayabi enV Cey" insan arn Aamannn d0nyann o uCuna ,5V re d0Aen enmesiy e 9stoac arda o du(u ,ibi" bir cins b0V y0k koAmik krono oHinin i-inde> veya bunun tersine" bir insan k kaderi i kesini ve hareketini do(ann en k0-0k par-a arna kadar ,eniC eterek9biraA" Bristiyan 8anns4nn tarAnda>" b0y0k bir p0r0As0A" her noktasnda tekd0Ae ve 87t7# insan ar ve on ar a bir ikte Cey eri" hayvan ar" her can veya cansA var ( ve d0nyann en sakin -ehre erine
D#%

varana kadar her Ceyi ayn y0kse iCin" ayn devrenin i-ine" ayn sapmay a s0r0k emiC o an bir tarih kavrayCdr. Iysa bu bir ik" a1a. y0Ay n baCnda" /at episteme4sinin b0y0k a t0st o uCunun i-inde kr mCtr6 do(aya 5A,0 bir tarihse V ik keC=edi miCtir. hatta her b0y0k can tipi i-in" daha sonV ra onun evrim pro=i inin tanm anmasna iAin verecek ortaV ma uyar anma bi-im eri tanm anmCtr" bundan da 5tesi" emek veya di kadar insana 5A,0 =aa iyet erin" insann ve Cey erin ortak o arak yer a dk ar b0y0k an atnn i-inde kendi yerini bu amayacak o an bir tarihse (e kendi ik eV rinden sahip o duk ar ,5steri ebi miCtir6 0retimin ,e iCme tarA ar" sermayenin birikme tarA ar" =iyat arn sa nm ve de(iCme yasa ar vardr ki" bun ar ne do(a yasa ar a bir eCV tirmek" ne de insan (n ,ene yo a Cna indir,emek m0mV k0nd0r. ayn Ceki de" di ve ,5- er e" ticaret e veya savaCV ar a" insann basma ,e en Cey erin veya icat edi ebi enin =anteAisinin key=ine ,5re pek de(iCmemektedir. di esas o arak" onu meydana ,etiren =onetik ve ,ramatika bi-imV ere ait o an Von ara 5A,0 o arak ait o anV koCu ar a tnda de(iCmektedir ve -eCit i di erin do(duk ar" yaCadk ar" ihV tiyar ayarak ,0- erini kaybettik eri ve sonunda 5 d0k eri s5y enebi irse de" bu biyo oHik e(reti eme" on arn tarihini hayatmki o an bir Aamann i-inde eritmek i-in de(i de" di erinde i- iC eyiC yasa arna sahip o duk arn ve kronoV oHi erinin 5nce ik e on arn kendine 5A,0 tutar k arma ait

Ke ime er ve ey er

o an bir Aamana ,5re ,e iCti(ini vur,u amak i-in yap makV tadr. I a(an o arak" a1a. y0Ay n esas o arak siyasa ve topV umsa neden er e" insan k tarihine daha b0y0k bir dikkat ,5sterdi(ine" Aamann bir d0Aeni veya s0rek i bir p annn o du(u =ikrini terk etti(ine" ayrca kesintisiA bir i er eme =ikrini de bir yana brakt(na ve burHuvaAinin kendi y0kV se iCini an atmak isterken" Aa=erinin takvimi i-inde kurumV
nsan /i im eri D#:

arn tarihse ka n (na" a Ckan k arn ve ina- arn yer-eV kimine" m0cade e erin Ciddetine" baCar ar ite baCarsA kV arn birbir erini iA eme erine rast ad(na inanma e(i imi vardr Qe" insanda keC=edi en tarihse i(in" buradan hareV ket e" onun ima etti(i nesne ere" konuCtu(u di e ve daha da 5te erde hayata yay,n aCtr d( kabu edi mektedir. Ekonomi erin ince enmesi" edebiyat ve ,ramer tarihi" nihai tah i de can nn evrimi" 5nce insanda keC=edi miC o an bir tarihse i(in ,iderek daha uAaktaki bi ,i a an arna do(ru ,eniC emesinin sonu- arndan baCka bir Cey o mayacak arV dr. Ger-ekte bunun tamamen tersi o muCtur. ey er 5nce" on ara insan ar a bir ikte ayn krono oHiyi dayatan Cu s0V rek i mekMndan kurtu ma o ana( veren" kendi erine 5A,0 bir tarihse ik kaAanmC ardr. Ey esine ki" insan 8arihinin en aCikMr i-erik erini meydana ,etiren Cey er e inden a nV mC ,ibi o muCtur. @o(a artk ona yarad Ctan veya kyaV metten" ba(m (ndan veya yaknda yar, anacak o maV sndan s5A etmemektedir. artk ya nAca do(a bir AamanV dan s5A etmektedir. do(ann Aen,in ik eri artk insana bir a tn -a(n ,eri erde ka d(n veya i erde ,eri d5nece(ini iCaret etmemektedir er. bun ar artk ya nAca" 8arih i-inde de(iCen 0retim koCu arndan s5A etmektedir er. di artk /abi 5ncesinin veya ormanda yank anan i k -( k arn dam,a arn taCmamaktadr. kendi soy Aincirinin arma arV n taCmaktadr. nsann artk tarihi yoktur6 veya daha do(V rusu" konuCtu(u" -a Ct( ve yaCad( i-in" kendini kendiV ne 5A,0 var (nn i-inde" ne ona ba(m " ne de t0rdeC o an tarih ere tamamen do anmC o arak bu maktadr. K asik bi ,inin kesintisiA o arak yay d( mekMnn par-a anmasyV a" b5y ece aAad o an her a ann kendi o uCu 0Aerine doianV masy a" a1a. y0Ay n baCnda ortaya -kan insan \tarihsiAV eCmiC\tir. Qe ,e-miCin o sra arda edindi(i haya i de(er er" bu d5V
514

nemde tarih bi incini kuCatan t0m irik ha e" be ,e er veya Aamann arkasnda brakabi di(i iA er karCsndaki merak"

Kelimeler \e eyler

b0t0n bun ar" insann kendini boCa mC o arak bu du(unu" ama kendi derin ik erinde ve ona hM M im,esini yo ayabiV en her Ceyin 9di(er eri sustuk arndan ve kendi i- erine kapandk arndan> arasndan" ona 5Ase o arak ba( bir taV rihse i(i bu abi ecek ,0-te o du(unu y0Aeyse o arak dCa vurmaktadr. !akat bu tarihse ik hemen ikrci ik i ha e ,e mektedir. nsan kendini poAiti= bi ,iye ancak konuCtuV (u" -a Ct( ve yaCad( 5 -0de sundu(u i-in" acaba tarihi" bu =aa iyet ere yabanc ve birbir eriy e t0rdeC o an =ark AaV man arn -5A0 emeA d0(0m0nden baCka bir Cey o acak mV dr_ nsan k tarihi acaba" hayat koCu arndaki 9ik im er" toprak verim i i(i" ekim tarA ar" Aen,in ik erin iC eti mesi>" iktisadi d5n0C0m erdeki 9ve sonu- yo uy a" top um ve kuV rum ardaki> ve di bi-im eri i e ku anm arnn birbir erini iA eme erindeki de(iCim erde ortak aCa o arak ortaya -kan bir cins tarA =ark aCmasndan baCka bir Cey o mayacak mV dr_ !akat" insann kendi bu durumda tarihse de(i dir6 AaV man ona kendisinden baCka bir Ceyden ,e di(i i-in" kendiV ni 8arih nesnesi o arak" ancak var k arn tarihine" Cey erin tarihine" ke ime erin tarihine -akCarak o uCturabi mekteV dir. In arn sa= o ay arna tabidir. !akat bu basit edi ,en ik i iCkisi hemen tersine d5nmektedir6 -0nk0 di in i-inde koV nuCan" iktisatm i-inde -a Can ve t0keten" insan hayatnn i-inde yaCayan" insann biAAat kendidir. ve bu durumdan 5t0r0" onun da var k arnki ve Cey erinki kadar poAiti= ve on arnki kadar 5Aerk Vve be ki de daha baCatV bir o uCa hakk vardr6 insann her can ,ibi uyum sa( amasna ve onun da evri mesine 9=akat" baCka hi-bir can ya ait o maV yan a et erin" teknik erin ve 5r,0t enme erin sayesinde> iAin veren" 0retim bi-im eri icat etmesine" on ara i iCkin o arak edindi(i bi in- ve on ardan hareket e ve on arn -evV
nsan /i im eri D#D

resinde d0Aen edi(i kurum ar sayesinde ekonomik yasa aV rn ,e-er ik erini s0rd0rmesine veya sona erdirmesine iAin veren" son o arak da" sar= etti(i s5A erin her birinde di in 0Aerinde bir cins sabit ve i- bask yapmasna Vbu onu AaV mann her annda kendi 0Aerinde kaydrmaktadrV iAin veV ren Cey" insana 5A,0 ve var (nn derin ik erinde yer a an bir tarihse ik de(i midir_ /5y ece" poAiti= ik erin tarihinin arkasnda" insann biAAat kendinin daha k5kten tarihi ortaV ya -kmaktadr. nsann ya nAca -evresinde \8arihe sahip o mas\ndan 5t0r0 de(i " ayn Aamanda kendinin de" kenV dine 5A,0 tarihse i(inin i-inde" bir insan hayat tarihinin" bir iktisat tarihinin" bir di er tarihinin onun arac (y a resmo du(u Cey o masndan 5t0r0 de" Cimdi biAAat insann

var (na i iCkin o an 8arih. @emek ki" -ok derin ere batmC bir d0Aeyde" kendi kendine karC kendi tarihi" ama ayn AaV manda di(er hepsini kuran teme da( ma o acak o an bir insan tarihse i(i bu unacaktr. Cte a1a. y0Ay " her Ceyi taV rihse eCtirme" her Ceye i iCkin o arak bir ,ene tarih yaAV ma" Aaman i-inde hep daha ,eri ere ,itme ve en istikrar Cey erin yerini Aamann serbest ka Cnn i-inde de(iCtirme kay,s i-inde" bu i k eroAyonu araCtrmCtr. Berha de buV rada da" 8arih4in tarihinin ,e enekse yaA C bi-imini ,5AV den ,e-irmek ,erekmektedir. a1a. y0Ay n o ay arn sa= kroni(ini yapmaktan" ya nAca birey erin ve kaAa arn yer a dk ar bir ,e-miCin bas be e(i o maktan -kt(n ve o uCun ,ene yasa arn araCtrd(n s5y emek Mdet o muCV tur. Ger-ekte hi-bir tarih" k asik -a(daki erden daha \a-kV ayc\" ,ene ve sabit yasa ar a daha =aA a meC,u o mamCV tr Vyani" d0nya i e insann tek bir keresinde" tek bir tariV hin i-inde bir ik o duk ar tarih erV. a1a. y0Ay dan itibaV ren ,0n C(na -kan" insan tarihse i(inin -p ak bir bi-iV midir Vinsann insan o arak o aya maruA ka mas o ,usuV. Ya bu sa= bi-ime yasa ar bu ma 9bun ar ?pen, er4inki ,ibi
51

=e se=e erdir> ya da bu sa= bi-imi insann yaCyor" -a Cyor ve d0C0n0yor o mas o ,usundan hareket e tanm ama buV radan kaynak anmaktadr6 ve bun ar" can cins o arak d0V C0n0 en insandan hareket e veya iktisat yasa arndan veyaV hut k0 t0re b0t0n erden hareket e ,iriCi en 8arih yorumV ardr. 8arih4in epistemo oHik mekMn i-indeki bu d0Aen eniCi her ha 0 kMrda" insan bi im eriy e o an i iCkisi a-sndan b0y0k bir 5neme sahiptir. 8arihse insan -a Can" yaCayan ve konuCan insan o du(u i-in" han,isi o ursa o sun" 8aV rih4in b0t0n i-eri(i psiko oHiye" sosyo oHiye veya di bi imV erine i iCkin o maktadr. !akat bunun tersine" insani varV k tepeden trna(a tarihse ha e ,e di(i i-in" insan bi im eV ri tara=ndan -5A0m enen hi-bir i-erik biAatihi istikrar kaV amaA ve 8arih4in hareketinden ka-amaA. Qe bunun b5y e o masnn iki nedeni vardr6 -0nk0 psiko oHi" sosyo oHi" =e V se=e" kendi eriy e -a(daC nesne ere Vyani insan araV uy,uV andk arnda bi e" kendi erini o uCturan ve kat eden bir taV rihse i(in i-indeki eCAaman b5 0m eme erden baCka bir Ceyi as a hede= ememektedir er. -0nk0 insan bi im eri taraV =ndan arka arkaya a man bi-im er" nesne eri konusundaki tercih eri" on ara uy,u adk ar y5ntem er 8arih tara=ndan veri miC" onun tara=ndan ara ksA taCnmC ve key=ince deV (iCtiri miCitr. 8arih kendi tarihse k5k erini ne kadar aCmaV

Kelimeler ve !eyler

ya -a Crsa k5keninin ve tercih erinin tarihse ,5re i i(inin 5tesinde" evrense ik k0resine u aCmaya o kadar =aA a ,ayV ret ,5stermekte" tarihse do(umunun yara iA erini o kadar =aA a taCmaktadr. tabii ki mensup o du(u tarih de onun boyunca daha iyi ortaya -kmaktadr 9ve burada da ?pen,V er ve t0m tarih =i oAo= ar tank k etmektedir er>. bunun tersine" nispi i(ini ne kadar kabu ederse" an att(y a orV tak aCa sahip o du(u hareket eri i-ine daha =aA a ,5m0 V mekte" bu durumda an atnn ince i(ine daha =aA a y5ne V
=#sa# Bilimleri
51&

mekte" ve kendine insan bi im eri boyunca vermekte o duV (u b0t0n poAiti= i-erik da( maktadr. @emek ki 8arih" insan bi im eri i-in" hem ayrca k hem de teh ike i bir kabu yeri meydana ,etirmektedir. Ber insan bi imine" onu kuran" ona bir Aemin o uCturan ve bir vatan ,ibi o an bir arka p an vermektedir6 bu bi ,inin ,eV -er i(inin tannaca( k0 t0re a an be ir emektedir VkronoV oHik b5 0m" co(ra=i kat me. =akat on ar snr andran bir hudut a -evre emekte ve evrense ik unsuru i-inde ,er-ekV ik kaAanma iddia arn daha baCtan yok etmektedir. /u CeV ki de" insann Vdaha kendi de bi meAkenden beriV psiko oV Hinin" sosyo oHinin" di -5A0m emesinin dCa vurabi dik eri be ir enme ere her Aaman tabi o du(unu" onun en aAndan hak d0Aeyinde baC an,c o mayan bir bi ,inin Aaman dC nesnesi o mad(n i=Ca etmektedir. nsan bi im eri" tarihe y5ne ik her t0r 0 at=tan ka-ndk arnda bi e 9ve tarih bu a-dan on arn araCma yer eCtiri ebi ir>" k0 t0re bir d5nem i e" bir baCkasn 9tpk nesne erine o duk ar ,ibi uy,u anV dk ar ve varo uC arna" varo uC tarA arna" y5ntem erine ve kavram arna i iCkin o arak k5k sa dk arn> i iCkiye ,e-irV mekten baCka bir Cey yapmamaktadr ar. ve e(er kendi senkroni erine uy,u anyor arsa" i-inden -ktk ar k0 t0re d5nemi kendi kendine yeniden ba( amaktadr ar. Ey esine ki" insan poAiti= i(i i-inde" ancak bu poAiti= i(in hemen 8aV rihin snrsA ( tara=ndan snr anmadan behrememekteV dir. /urada" t0m insan bi im eri a ann i-ten harekete ,eV -irenine benAeyen bir hareketin o uCtu(u ,5r0 mektedir6 yukarda -5A0m endi(i ha iy e" bu hareket" insann var (V n be ir eyen poAiti= ik eri ara ksA o arak" bu ayn poAiti=V ik eri ortaya -karan son u u(a ,5ndermekteydi" b5y ece bi im er biAAat bu b0y0k sa nma yaka anmC ard" ama on ar da kendi hesap arna" s0rek i o arak bi in-ten bi in-V
D#2 Ke ime er ve ey er

siA i(e ,iderek" bu sahnm kendi poAiti= ik erinin bi-imi

i-inde yeniden e e a maya -a Cyor ard. Iysa" Cimdi 8arih i e bir ikte benAeri bir sa nm yeniden baC amaktadr. =akat bu keA" insann nesne o arak a nan poAiti= i(i 9ve emek" hayat ve di tara=ndan ampirik o arak dCa vuru muC o an> i e onun var (nn k5kten snr ar arasnda de(i de emeV (in" hayatn ve di in kendi erine 5A,0 snr arn tanm aV yan Aamansa hudut ar i e" 5Anenin bi ,i arac (y a on ara kadar u aCabi en tarihse poAiti= i(i arasnda iC emektedir. EAne ve nesne" burada da karC k bir sor,u ama i-inde birbir erine ba( anmC ardr. =akat bu sor,u ama eskiden biAAat poAiti= bi ,inin i-inde ve bi in-a tnn 0Aerindeki 5rV t0n0n bi in- tara=ndan tedricen a- mas yo uy a yap rV ken Cimdi nesne i e 5Anenin dC u- arnda yap maktadr. bu sor,u ama" her ikisinin de tabi o du(u eroAyonu" on ar birbirinden uAak aCtran da( may" on ar sakin" k5k 0 ve be ir,in bir poAiti= ikten koparan da( may iCaret etmekteV dir" insan bi im eri" bi in-siA i(in 5rt0s0n0" onu en teme nesne eri ha ine ,etirmek 0Aere ka drr arken" daha 5nceV den aCikMr d0Aeyde d0C0n0 m0C Ceyin i-inde hM M d0C0V n0 ecek Cey erin o du(unu ,5stermekteydi er. 8arih" AamaV nn yasasn insan bi im erinin dC snr o arak keC=etti(inV de d0C0n0 m0C her Ceyin hen0A ,0n C(na -kmamC bir d0C0nce tara=ndan ,ene d0C0n0 ece(ini ,5stermektedir. !akat burada herha de bi in-siA i(in ve 8arih4in somut biV -im eri a tnda" ya nAca" kendi kendinin teme i o du(unu keC=ederek" a1a. y0Ay da insan -ehresini ortaya -karan Cu son u u(un iki cephesinden baCka bir Ceye sahip de(i iA6 sonsuAu o mayan bir son u uk" hi- kuCkusuA hi-bir Aaman bitmemiC o an bir son u uk" kendi kendine naAaran hep ,eV ri -eki en" d0C0nd0(0 Mnda hM M d0C0necek bir Cey eri kaV an" d0C0nd0(0 Ceyi yeniden d0C0nmesi i-in hep Aaman ka an bir son u uktur.
nsan /i im eri D#$

Modern d0C0ncede" tarihse ci ik i e son u uk ana iti(i karC karCyadr ar. 8arihse ci ik" 8arih i e insan bi im eri arasndaki kritik ve s0rek i i iCkiyi kendi i-in de(er endirV menin bir bi-imidir. <ma bu i iCkiyi ya nAca poAiti= ik er d0Aeyinde kurmaktadr6 insan hakkndaki poAiti= bi ,i" biV en 5Anenin tarihse poAiti= i(i tara=ndan snr andr makV tadr. b5y ece son u u(un momenti" ka-n mas m0mk0n o mayan ve biAAat bir mut ak k de(erine sahip o an bir ,5V re i i(in iC eyiCinin i-inde erimektedir. ?on u o mak" d0peV d0A hem bir kavramaya Va , ama veya an ama tipindenV iAin veren" hem de bunun evrense ve kesin an ama o maV sn en,e eyen yasa ar tara=ndan yaka anmC o mak deV

mektir. Ber bi ,i" k5k erini tarihi o an bir hayatn" bir topV umun" bir di in i-ine sa ar. ve biAatihi bu tarihin i-inde" ona di(er hayat bi-im eriy e" di(er top um tip eriy e" di(er an am verme er e i etiCim kurma o ana( veren unsuru buV ur6 tarihse ci ik iCte bu nedenden 5t0r0" her Aaman be i bir =e se=eyi veya en aAndan" can an ama 9Lebenswe t unV suru i-inde>" insan ar aras i etiCim 9top umsa 5r,0t enmeV er tabam 0Aerinde> ve yorumbi im 9bir s5y emin aCikMr an am boyunca" hem ikinci " hem de birinci o an" yani en ,iA i ve en teme o an an amn yeniden kavranmas o arak> metodo oHisi ,erektirmektedir. 8arih tara=ndan meydana ,etiri miC ve onun 0Aerine brak mC o an -eCit i poAiti= ikV er" bu yo dan birbir eriy e temasa ,e-ebi mekte" bi ,i tarAV na ,5re Aar=a b0r0neb mekte" kendi erinde uyuk amakta o an i-eri(i serbest brakabi mektedir er. bu durumda ortaV ya -kan ar biAatihi emredici snr ar de(i de ksmi topV amsa k ar" =ii en snr andr mC top amsa 4dar" snr an be i bir noktaya kadar oynat abi en" ama nihai bir -5A0mV emeye kadar hi-bir Aaman ,eniC eyemeyecek o an ve hi-V bir Aaman mut ak top umsa (a kadar da y0kse emeyecek o an top amsa k ardr. ?on u uk -5A0m emesi iCte bu y0AV
D%*

den" tarihse ci ikten onun ihma etti(i par-ay ta ep etmeV ye hi- ara vermemiCtir6 b0t0n poAiti= ik erin teme inde" yer a an ve on ar m0mk0n k an son u u(u a-(a -karma taV sarsna sahiptir. tarihse ci i(in snr top amsa k arn arasndaki somut i iCki erin o abi ir i(ini ve meCru u(unu arad( yerde Vbu snr top amsa k arn varo uC tarA" haV yat veya top umsa bi-im e veya di in an am an tara=ndan 5nceden veri miCtirV. son u uk ana iti(i" insani var k a onun son u u(unu iCaret ederken" poAiti= ik eri somut vaV ro uC tarA ar i-inde m0mk0n k an var k arasndaki Cu i iCkiyi sor,uya -ekmek istemektedir. Q '?K<U<L[" E8UILI; 'sikana iA ve etno oHi" biAim bi ,imiAin i-inde ayrca k bir yer iC,a etmektedir er. /unun nedeni" hi- kuCkusuA bun arn poAiti= ik erini di(er b0t0n insan bi im erinden daha iyi oturtmuC o ma ar ve ,er-ekten bi imse o ma koV nusundaki eski tasar arn sonunda ,er-ek eCtirmiC o maV ar de(i dir. bunun nedeni daha -ok" insan hakkndaki b0V t0n bi ,i erin u- tara= arnda t0kenmeA bir deney ve kavV ram haAinesi meydana ,etirme eri" ama 5Ae ik e s0rek i bir kay," sor,u ama" baCka yer erde -5A0 m0C ,ibi ,5A0ken Cey erin e eCtirisi ve reddi i kesini o uCturma ardr. Ete yandan bunun nedeni" bun arn birbir erine karC k o aV

Ke ime er ve ey er

rak verdik eri" ama bundan daha =aA a o mak 0Aere" bun aV rn ,ene episteme mekMn i-inde iC,a ettik eri konuma ve yerine ,etirdik eri iC eve ba( o an nesneye i iCkindir. Uitekim psikana iA" b0t0n insan bi im erine i-kin o V du(unu ,5rd0(0m0A bu kritik iC evin en yaknnda durV maktadr. Kendine" bi in-siA i(in s5y emini bi in- boyunca konuCturma ,5revini y0k eyen psikana iA" temsi i e son uV u(un i iCki erinin oynand( Cu teme b5 ,e y5n0nde i erV
Knsun /i im eri

D%#

temektedir. /0t0n insan bi im eri bi in-siA i(e do(ru" anV cak srt arn ona -evirerek" bi in- -5A0m emesinin yap V mas 5 -0s0nde kendini sanki ,eri ,eri ,iderken i=Ca etmeV sini bek eyerek y5ne irken" psikana iA bi in- i o arak se-i V miC s5A eri ona do(rudan y5ne tmektedir V,iA i o ann tedV rici aydn at masy a yavaC yavaC a-k ha e ,e ecek o ana do(ru de(i de" orada o an ve ,iA enene" bir Ceyin" kendi 0Aerine kapanmC bir metnin veya ,5r0 ebi ir bir metnin boC ksmnn i-inde di siA bir sa( am k i-inde bu unan ve kendini bu yo a savunana do(ru. !reudcu ,iriCimi bir anV am yorum amasnn ve bir diren- veya en,e dinami(inin kurucu par-a arndan biri o arak kabu etmeye ,erek yokV tur. psikana iA insan bi im erininkiy e ayn yo u iA eyerek" ama bakC arn ters tara=a y5ne miC o arak" bi in- i-erik eV rinin ek em eCtik eri veya daha do(rusu" insann son u uV (unun 0Aerinde a-k o arak ka dk ar momente Vteorik o arak" insan hakkndaki hi-bir bi ,i" a ma verme terim eV riy e hi-bir kavrayC buraya u aCamaAV do(ru y5ne mekteV dir. Yani psikana iA" bi in-siA i(in tersi y5nde yo a arak" hep temsi edi ebi irin a annda ka an insan bi im erinin tersine" temsi y5n0ndeki en,e eri aCmak" onu son u uk cephesine taCrmak ve b5y ece" kendi 5 -0 erini taCyan iCV ev erin kura ar a y0k 0 -atCma arn ve sistem o uCturan an am verme erin bek endi(i yerde" burada sistem 9yani an am verme>" kura 9yani At aCma>" 5 -0t 9yani iC ev> o aV bi ece(i -p ak ,er-e(ini ortaya -karmak 0Aere i er emekV tedir. 8emsi in kendi kenarnda" bir bakma son u u(un kaV panmC (na a-k o arak" boC ukta ka d( bu b5 ,ede" haV yatn iC ev eri ve 5 -0t eriy e bir ikte on ar arac (y a" 5 0V m0n di siA tekrar amCmn" -atCma ar ve kura arn. <rAuV nun -p ak aCmC a-k (nn" an am verme er ve sistem eV rin ayn Aamanda Yasa o an bir di in i-inde kuru du(u 0=i,0r resmo maktadr. 'siko o, arn ve =i oAo= arn b0t0n
D%% Ke ime er v= "?=y er

bun ara ne ad verdik eri bi inmektedir6 !reudcu mito oHi. !reud4un bu ,iriCiminin on ara b5y e ,5A0kmesi ,erekiyorV

du. temsi edi ebi irin i-ine yer eCmiC bir bi ,i i-in" biAatihi temsi in o abi ir i(ini dCa do(ru snr andran ve tanm aV yan" ancak mito oHi o abi irdi. !akat" psikana iAin hareketi yo a C i-inde iA endi(inde veya epistemo oHik mekMn b0V t0n o arak kat edi di(inde" bu =i,0r erin Vmiyop bir bakC i-in hi- kuCkusuA haya iV" modern d0C0ncede -5A0m endiV (i ha iy e biAAat son u u(un bi-im eri o duk ar iyice ,5r0 V mektedir6 5 0m" ,ene o arak bi ,inin ondan itibaren m0mV k0n o du(u Cey de(i midir V5y esine ki" 5 0m psikana iA cephesinden" insann varo uC tarAn son u u(un i-inde kaV rakteriAe eden Cu ampirikaCkm ikiA enme4nin bi-imi o aV caktrV_ <rAu" d0C0ncenin ,5be(inde hep d0C0n0 meden ka an Cey de(i midir_ Qe psikana iAin konuCturmaya -a CV t( Cu YasaV@i 9hem s5A hem de s5A0n sistemi>" her an am vermenin k5keni4ni onda" kendinden uAakta o arak a d(" ama ayn Aamanda ,eri d5n0C0 biAatihi -5A0m eme ey emi i-inde vaat edi miC Cey de(i midir_ Ue bu 5 0m0n ne bu <rAunun" ne de bu Yasann" insann ampirik a ann poAiV ti= i(i i-inde kat eden bi ,inin i-inde karC0aCamayacak ar -ok do(rudur. ama bunun nedeni" bun arn insan hakknV daki b0t0n bi ,inin o abi ir ik koCu arn iCaret etme eriV dir. Qe tam da bu di kendini -p ak ha inde ,5sterdi(inde" ama ayn Aamanda sanki b0y0k bir despotik ve boC sistemV miC-esine" her an am vermenin dCnda sak and(nda. <rV Au" sanki kura nn kat ( b0t0n At aCma ar t5rp0 emiCV -esine" vahCi ha de h0k0m s0rd0(0nde. 5 0m her psiko oV Hik iC eve e,emen o du(unda ve onun 0Aerinde" onun tek ve tahripkMr 5 -0t0 o arak tutundu(unda" iCte bu durumda de i i(i mevcut durumu i-inde tanmaktayA. kendini moV dern deneye" ,er-e(i ve baCka o ma karakteri i-indeymiC
tnsan /i im eri
. D%:

,ibi sundu(u ha iy e de i i(i. /i incimiA" bu ampirik" ama ,ene de deneyini yapabi di(imiA her Ceye 9ve i-inde> yaV banc o an bu =i,0rde" artk aQ1. y0Ay da o du(u ,ibi baCV ka bir d0nyann iAini bu mamaktadr. do(ru yo dan sapmC akim baCboC do aCmasn =ark etmemektedir. biAe teh ikeV i bir Ceki de en yakn o anm Auhur etti(ini ,5rmektedir Vsanki" biAatihi varo uCumuAun oyu(unun pro=i inin aniV den be ir enmesi ,ibiV" ondan itibaren o du(umuA Ceyi o V du(umuA ve d0C0nd0(0m0A ve bi di(imiA son u uk" ayn anda hem hakiki hem de o anaksA o arak" d0C0nemeyeceV (imiA d0C0nce" bi ,imiA i-in nesne" ama ondan hep sak aV nan nesne o arak aniden karCmAdadr. 'sikana iA iCte bu nedenden 5t0r0" bu en m0kemme inden de i ikte VpsikiV

yatr ar buna CiAo=reni adn vermektedir erV en i-ten" en yok edi emeA aAabn bu maktadr6 -0nk0" psikana iAin o a(an o arak be irsiA bir Ceki de i er edi(i 9ve bitmeA t0V kenmeA bir Ceki de> son u uk bi-im eri" ona hastann di i i-inde iradi veya ,ayri iradi o arak sunu andan itibaren o V mak 0Aere" bu de i i(in i-inde tamamen aCikMr ve tamamen ,eri -eki miC bir bi-imde tes im o maktadr. /5y ece" psikaV na iA as nda hi-bir Ceki de u aCamad( bu ayn psikoA arV a karC karCya ka d(nda" \kendini burada tanmaktadr\ 9Aaten bun ara ayn nedenden 5t0r0 u aCamamaktadr>6 tpk pAikoA" ,addar bir aydn atmann i-inde" -5A0m emeV nin yavaC yavaC yo a mak Aorunda o du(u Ceyi ser,i iyor ve ona -ok uAak o mayan" ama -ok da yakn o an bir tarA i-inde veriyormuC ,ibi. !akat psikana iAin" insan bi im eri d0Aeni i-indeki b0V t0n ,ene bi ,iyi m0mk0n k an Cey e o an i iCkisinin bir sonucu daha vardr. 'sikana iA kendini sa= spek0 ati= insan bi ,isi veya ,ene insan teorisi o arak ser,i eyemeA. 80m temsi a ann kat edemeA" onun snr arnn -evresini doV aCmaya ka kCamaA" 5Aen i ,5A em erden hareket e inCa
? %3

edi miC ampirik bir bi im bi-imi i-inde en teme o ana y5V ne emeA. bu de me hareketi ancak" ya nAca insana i iCkin o arak sahip o unan bi ,inin de(i " ayn Aamanda biAAat inV sann da iCin i-ine kat d( bir uy,u amann i-inde yap aV bi ir Vonun Adrabm iC eyen Cu 5 0m e" nesnesini kaybetV miC Cu <rAuy a ve yasasnn onun a" onun boyunca ek emV eCt(i Cu di e bir ikte insann daV. @emek ki" her ana itik bi ,i ka-n maA o arak bir uy,u amaya" biri di(erinin di iV ni din eyen iki birey arasndaki i iCkinin Cu ,rt ak anmasV na ba( dr. b5y ece kaybetti(i nesnesine karC o an arAuV sundan kurtararak 9ona onu kaybetti(ini duyurtarak> ve onu 5 0m0n hep tekrar anan komCu u(undan kurtararak 9ona bir ,0n 5 ece(ini duyurtarak> bu uy,u amay ,er-ekV eCtirmektedir" iCte bu nedenden 5t0r0" psikana iAe ,ene bir insan teorisinden veya bir antropo oHiden daha yabanc bir Cey o amaA. 8pk psikana iAin bi in-siA ik boyutuna 9insan bi imV erinin t0m a ann i-ten kay, andran Cu kritik hareket iV ik boyutuna> yer eCmesi ,ibi" etno oHi de tarihse ik boyuV tuna 9insan bi im erinin" kendi tarih eri tara=ndan hep dV Ca do(ru tartCma ha e ,etiri me erine yo a-an Cu s0rek i titreCim boyutuna> yer eCmektedir. Etno oHinin ,e enekse o arak tarihsiA ha k ara i iCkin bi ,i o mas nedeniy e" tarihV se ik e teme bir i iCkiye sahip o du(unu savunmak kuCkuV

Ke ime er ve ey er

suA ,0-t0r. etno oHi her ha 0 kMrda" k0 t0r0n i-inde 9ayn anda hem sistematik se-im hem de be ,e yok u(u nedeniyV e>" o ay arn ardCk (ndan -ok yapnn sabite erini inceV emektedir. /aCka k0 t0re bi-im er i-inde eCAaman koreV asyon ar ortaya -karmak 0Aere" biAim k0 t0r0m0A0n i-inde d0C0nmeye -a Ct(mA \krono oHik\ s5y emi" etnoV oHi askya a maktadr. !akat etno oHi" ,ene de be i bir koV numdan" hem tarihse i(imiAin" hem de bir etno oHinin nesnesini o uCturabi ecek b0t0n insan arn dahi edi dik eV
nsan /i im eri

D%D

ri" tamamen kendine 5A,0 bir o aydan itibaren m0mk0nV d0r 9tabii ki" kendi top umumuAun etno oHisini de yapabiV iriA>6 nitekim" etno oHi k5k erini biAim k0 t0r0m0A0n 5A ma o an bir o abi ir i(in" bundan da =aA as" di(er k0 t0rV er e sa= teori tarA 0Aerinde ba( kurmasna o anak veren" her tarih e o an teme i iCkisinin i-ine sa maktadr. /at4nn" kendi tarihi i-inde o uCmuC o an ve di(er b0t0n top um arV a" hatta tarihse o arak i-inde ortaya -kt( Cu top um a biV e sahip o abi ece(i i iCkiyi kuran bir ra0o4su vardr. /u taV bii ki" s5m0r,eci ik konumunun etno oHi a-sndan vaA,eV -i meA o du(u an amna ,e memektedir6 ne hipnoA ne de hastann hekimin =antasmatik kiCi i(ine yabanc aCmas psikana iAin kurucu unsur ardr. =akat tpk psikana iAin ancak kendine 5A,0 bir i iCkinin sakin Ciddetinin ve davet etti(i aktarmn i-inde ,e iCebi di(i ,ibi" etno oHi de" kendiV ne 5A,0 boyut ar ancak <vrupa d0C0ncesinin tarihse h0V k0mran (nn Vhep muha=aAa edi en" ama hep akt0e o anV ve onu hem baCka k0 t0r er e hem de kendiy e karC karCya ,etirebi en i iCkinin i-inde edinebi mektedir. !akat bu i iCki 9etno oHinin onu si meye de(i de" tersiV ne" onun i-ine ebediyen yer eCerek" onu oymaya u(raCmaV s 5 -0s0nde>" etno oHiyi tarihse ci i(in dairese iC eyiC eriV nin i-ine hapsetmemektedir. onu daha -ok" on ar do(uran hareketi tersine -evirerek" teh ike erinden kurtu ma konuV muna yer eCtirmektedir. nitekim" psiko oHinin" sosyo oHiV nin veya edebiyat ve e=sane -5A0m eme erinin ortaya -V karabi ecek eri ha eriy e ampirik i-erik eri" on ar a , aV yan 5Anenin tarihse poAiti= i(ine ek emek yerine" etno oHi her k0 t0r0n kendine 5A,0 bi-im erini" onu di(er eriy e At aCtran =ark k ar" kendini tanm ad( ve i-inde kendi tutara(nn 0st0ne kapand( snr ar" 0- b0y0k poAiti= iV (in 9hayat" ihtiya- ve emek" di > her biriy e i iCki kurdu(u boyutun i-ine yer eCtirmektedir6 etno oHi b5y ece" bir k0 V
D%&

t0r0n i-inde" b0y0k biyo oHik iC ev erin" t0m m0bade e

Ke ime er ve ey er

0retim ve t0ketim bi-im erini m0mk0n veya Aorun u k an kura arn" di se yap arn mode i -evresinde veya 0AerinV de d0Aen enen sistem erin tekd0Ae ha e ,etiri me erinin nas yap d(n ,5stermektedir. @emek ki etno oHi" insan bi im erinin Cu biyo oHiy e" Cu iktisat a" Cu =i o oHi ve en,0V istik e 9ki" bun arn on arn 0Aerine ne kadar y0ksekten sarktk arn ,5rd0k> ek em eCtik eri b5 ,eye do(ru i er eV mektedir6 iCte bu nedenden 5t0r0" her etno oHinin ,ene soV runu" do(a i e k0 t0r arasndaki i iCki er 9s0rek i ik veya s0reksiA ik> sorunu o maktadr. !akat" bu sor,u ama tarV Anda" tarihin sorunu tersine d5nm0C o maktadr6 -0nk0 bu durumda" ku an an sim,ese sistem ere ,5re" h0kmeV di miC kura ara ,5re" se-i miC ve konu muC iC evse 5 -0tV ere ,5re" her k0 t0r0n han,i cins tarihse o uCa yatkn o V du(unu be ir emek s5A konusudur. etno oHi daha k5kenV den itibaren" her k0 t0rde ortaya -kabi ecek tarihse ik tarV An ve tarihin burada Aorun u o arak birikim i veya daireV se " i er eme i veya d0Aene sokucu titreCim ere tabi" kendiV i(inden uyar ama yapabi ir veya buna m ara tabi o masV nn neden erini yeniden kavramaya u(raCmaktadr. Qe b5yV ece" -eCit i insan bi im erinin i-inde ,e-er ik kaAandk ar ve be i bir k0 t0re" be i bir eCAaman a an 0Aerinde uy,uV anabi dik eri bu tarihse sapmann teme i a-(a -kmC o V maktadr. Etno oHi" tpk psikana iA ,ibi" insan bi im erinde ortaV ya -kabi ece(i ha iy e insann kendini de(i de" insan hakV kndaki ,ene bir bi ,iyi m0mk0n k an b5 ,eyi sor,u aV maktadr. tpk psikana iA ,ibi" bu bi ,inin t0m a ann" onun snr arna u aCmaya y5ne en bir hareketin i-inde kat etmektedir. !akat psikana iA" di in ve ana itik uy,u ama aV rn dip tara= arnda" son u u(un somut bi-im erini resmeV den <rAu4yu" Yasa4y" E 0m40 temsi in dC u- arnda keC=etV
insan /i im eri

69:

mek 0Aere" aktarmn kendine 5A,0 i iCkisinden yarar anV maktadr. etno oHi ise" /at ratiosunun di(er b0t0n k0 t0rV er e kurdu(u kendine 5A,0 i iCkinin i-ine yer eCmektedir. ve buradan hareket e" insan arn bir uy,ar (n i-inde kenV di erine" hayat arna" ihtiya- arna" di erinin i-ine brak V mC iCaret ere i iCkin o arak edinebi ecek eri temsi erin enV ,e ini aCmakta ve bu temsi erin arkasnda" insan arn haV yat iC ev erini oradan itibaren yerine ,etirdik eri ama bu iCV ev erin do aysA basksn" ihtiya- arn on arn boyunca hissettik eri ve s0rd0rd0k eri kura ar" her t0r iCaretin onV ara on arn Aemini 0Aerinde veri di(i sistem eri kendi eV

rinden uAak aCtrdk ar 5 -0 erin ortaya -kt(n ,5rmekV tedir. Etno oHi i e psikana iAin ayrca (" derin akraba k aV rnn ve simetri erinin ni. 5y eyse b0t0n bun ar" bu iki diV sip inin de derin esrar de me konusunda sahip o abi ecekV eri bir kay,da" insan do(asnn en ,iA i par-asnn esrarV n de me konusunda sahip o abi ecek eri bir kay,da araV mamak ,erekir. ,er-ekte" on arn s5y eminin y0Aeyinden yansyan" b0t0n insan bi im erinin tarihse apriori4sidir. V/at episteme4smin i-inde insann pro=i ini -iAen ve onu m0mk0n bir bi ,i i-in depo ayan b0y0k ara k ar" iA er" pay aCm arV. @emek ki" her ikisinin de bi in-siA ik bi imV eri o mas ,erek iydi6 bunun nedeni" insanda onun bi inciV nin a tnda yer a ana u aCma ar de(i de poAiti= bir bi ,inin insann dCnda" onun bi incine tes im o an veya ka-an CeV yin bi inmesine iAin veren Ceye y5ne me eridir. /e i saydaki be ir eyici o ,uyu buradan hareket e anV amak m0mk0nd0r. Qe i k srada Cu6 psikana iA ve etno oV Hinin" di(er erine naAaran pek o kadar insan bi imi o maV ma ar" ama insan bi im erinin t0m a ann kat etme eri" ama bu a ann t0m0n0 y0Aeyinde harekete ,e-irme eri" her yerde kendi Ci=re -5Ame ve yorum ama y5ntem erini 5nere V b me eri o ,usu. Bi-bir insan bi imi on ardan syr d(nV
528

dan" on arn keC=edebi dik erinden ba(msA ha e ,e di(inV den" Cu veya bu Ceki de on ara i iCkin o maktan -kt(ndan emin o amaA. !akat bu iki disip inin ,e iCme erin C5y esine bir kendine 5A,0 yan bu unmaktadr6 istedik eri kadar Cu adeta evrense \kapsam\a sahip o sun ar" bu y0Aden ,ene bir insan kavramna yak aCmC o mamaktadr ar6 insanda spesi=ik" indir,enemeA" deneye tes im edi di(i her yerde tekd0Ae o arak ,e-er i o arak bu unabi ecek Cey eri kuCatV maya hi-bir Aaman y5ne memektedir er. /u \psikana itik antropo oHi\ =ikri" etno oHi tara=ndan ihya edi miC bir \inV san do(as\ =ikri" o mayacak duaya amin demekten baCka bir Cey de(i dir. /u iki disip in insan kavramndan vaA,e-eV bi ir o arak ka mamakta" ayn Aamanda ondan ,e-ememekV tedir er. -0nk0 her Aaman insann dC snr arn meydana ,etiren Cey ere hitap etmektedir er. LeviV?trauss4un etno oV Hi i-in s5y edi(ini" her ikisi i-in birden s5y emek m0mk0nV d0r6 bun ar insann bir i(ini boAar ar. Inu daha iyi ve daV ha sa= bir bi-imde ve 5A,0r eCmiC o arak yeniden bu mak 0Aere de(i de" onun poAiti= i(ini harekete ,e-irene do(ru ,eri ,itme erinden 5t0r0. 'sikana iA ve etno oHi" \insan biV im eri \ne naAaran daha -ok \karCt bi im er\dir. bu on aV rn" di(er erinden daha aA \rasyone \ veya \obHekti=\ o V

Kelimeler ve eyler

duk ar de(i de akntya karC y0Ad0k eri" di(er erini episV temo oHik kaide erine ,eri ,5t0rd0k eri ve poAiti= i(ini insan bi im erinin i-inde kuran ve yeniden kuran Cu insaV n \-5Ameye\ ara verdik eridir. Uihayet" psikana iA ve etnoV oHinin birbir erinin karCsnda" teme bir kore asyonun i-inde kuru muC o duk ar an aC maktadr6 8otem ve 8aN bu4dan bu yana" ortak o acak ar bir a ann ihdas edi mesi" birinden di(erine kopuk uk o madan ,idebi ecek bir s5y eV min o abi ir i(i" birey erin tarihinin k0 t0r erin bi in-siA ik cephesiy e ve k0 t0r erin tarihse i(inin birey erin bi in-V siA ik cephesiy e -i=te ek em eCmesi" hi- kuCkusuA insana
insan /i im eri D%$

i iCkin o arak ortaya konu abi ecek en ,ene sorun ar aCV maktadr. imdiye kadar 5y e yap d( 0Aere" 5nce kendini tarihV siA top um arn ince enmesiy e tanm amak yerine" nesneV sini bi in- i o arak" be i bir k0 t0r0n sistemini karakteriAe eden bi in-siA s0re- er cephesinde arayacak bir etno oHinin prestiH ve 5nemini tahmin etmek m0mk0nd0r. bu etno oHi b5y ece" ,ene de her etno oHinin kurucu unsuru o an tarihV se ik i iCkisini" psikana iAin hep i-inde se=erber o du(u boV yutta i etecektir. /unu yaparken" bir top umun mekaniAV ma arn ve bi-im erini ortak aCa =antaAma arm basn- ve bask ary a bir eC0rmeyecek" b5y ece -5A0m emenin biV rey er d0Aeyinde keC=edebi ecek erini daha b0y0k bir 5 V -ekte yeniden bu muC o mayacaktr. e=sanevi s5y em eri an am k an" ihtiya- ara h0kmeden kura ara tutar k arV n ve ,erekiri ik erin veren" hayat 5 -0t erini do(ada o duV (undan =ark bir Ceki de ya nAca sa= biyo oHik iC ev er 0AeV rinde teme endiren bi-imse yap ar b0t0n0n0" bi in-siAV ik er sistemi o arak tanm ayacaktr. /ir etno oHinin boyuV tuna kendi cephesinde" bir \k0 t0re psiko oHi\nin ihdas edi mesiy e de(i de birey er d0Aeyinde dCa vuru an o ,uV arn sosyo oHik o arak a-k anmasy a de(i de. bi in-siA iV (inde sahip o du(u Vveya daha do(rusu" onun da biAAat 5y e o du(uV bi-imse yap arn keC=i yo uy a u aCacaktr. Etno oHi ve psikana iA bu sayede" -akCmayacak ar" hatta be ki de birbir erine kavuCmayacak ar" ama =ark y5n erdeV ki iki -iA,i ,ibi kesiCecek erdir6 biri" iCaret edi enin nevroAV a bitiCmesinden" nevroAun iCaret eden 9an am veren> sisV tem i-inde kendini orada dCa vurdu(u boC u(a do(ru diV (eri" -ok saydaki iCaret edi enin 95rne(in" mito oHi erde> benAeCme erinden" bi-imse d5n0C0m eri" an at arn -eCitV i i(ini serbest brakacak o an bir yapnn bir i(ine do(ru ,itmektedir. @emek ki" psikana iA ve etno oHi" -o(u Aaman
530

Kelimeler ve eyler

5y e o du(una inan d( ,ibi" birey i e top um arasndaki i iCki er d0Aeyinde ek em eCmeyecek erdir. bu iki bi ,i biV -iminin =aA a yakn o ma arnn nedeni" bireyin kendi ,ruV buna mensup o mas de(i dir" bir k0 t0r0n kendini bireyde aA -ok sapan bir Ceki de yanstmas ve i=ade etmesi de(i dir. Ger-e(i s5y emek ,erekirse" bu ikisinin ancak tek bir ortak noktas vardr" ama bu esas ve ka-n maA nite iktedir6 buV ras dika-y a kesiCtik eri noktadr. -0nk0 bireyin emsa siA deneyinin onun arac (y a o uCtu(u an am veren sistem" bir k0 t0r0n an am verme erinin ondan itibaren kuru dukV ar bi-imse sisteme diktir6 bireyse deneyin kendine 5A,0 yaps" top um sistem erinin i-inde her Mn be i sayda m0mk0n tercih bu maktadr 9ve dCta brak an o abi ir ikV er>. bunun tersine top umsa yap ar" on arn tercih noktaV arnn her birinde" be i sayda m0mk0n birey bu maktaV dr ar 9ve m0mk0n o mayan baCka birey er> Vtpk di in i-inde" -iA,ise yapnn be i bir anda bir-ok ke ime ve birV -ok =onem arasnda tercih yap masn 9ama di(er hepsinin dCta brak masn> her Aaman m0mk0n k mas ,ibiV. /5y ece" bu Ceki de kavranan etno oHi ve psikana iAe bi-imse mode erini verecek o an sa= bir di teorisi temas kapanmaktadr. /u Ceki de" ya nAca kendi ,0Aer,Mhnn i-inde" insan bi im erini on ar snr andran poAiti= ik er e bir eCtiren Cu etno oHi boyutunu o du(u kadar" insan bi ,iV sini onu kuran son u uk a bir eCtiren Cu psikana iA boyutuV nu da kapsayabi en bir disip in o acaktr. Len,0istik e" taV mamen insana dCsa poAiti= ik er d0Aeni i-inde kuru muC 9-0nk0 sa= di s5A konusudur> o an ve insan bi im erinin b0t0n a ann kat ederken son u uk sorusuna u aCacak 9-0nk0 d0C0nce ancak di boyunca ve onun i-inde d0C0V nebi ir6 b5y ece di kendinde" baCat o arak de(ere sahip bir poAiti= iktir> bir bi ime sahip o unacaktr. Etno oHinin ve 0Aerinde" daha da kesin o arak" on ar a su- orV
insan /i im eri

D:#

takt( i-inde o an 0-0nc0 bir \karCt bi im\" insan bi im eV rinin t0m o uCmuC a ann kat etmek" can andrmak" kay,V andrmak 0Aere ,e ecek ve onu hem poAiti= ik er" hem de son u uk cephesinden dCa taCrarak" onun en ,ene karCV tn meydana ,etirecektir. 8pk di(er iki karCt bi im ,ibi" insan bi im erinin snrVbi-im erini aCama aCama yo a an bir tarA i-inde ortaya -karacaktr. tpk bu ikisi ,ibi" deneV yini" insan hakkndaki bi ,inin bi in-siA ik ve tarhse ik cins eri a tnda" on ar m0mk0n k an ar a o an i iCkisi i-inV de iC edi(i Cu aydn at mC ve teh ike i b5 ,e erin i-ine yerV

eCtirecektir. /u 0-0 bir arada biAAat insann tannmasna iAin vermiC o an Ceyi \ser,i eyerek\ teh ikeye sokmaktadrV ar. /5y ece" insann kaderi ,5A erimiAin 5n0nde dokunV maktadr" ama bu tersine o maktadr. bu ,arip mekik erin 0Aerinde" do(umunun bi-im erine" onu m0mk0n k mC o an vatana ,eri ,5t0r0 mektedir. !akat" bu onu sonuna taV Cmann bir bi-imi de(i midir_ Z0nk0 di " insann kendinV den" psikana iA ve etno oHiden daha =aA a s5A etmemekteV dir. /e ki de" en,0isti(in bu ro 0 oynarken" a1a. y0Ay da ve aa. y0Ay n baCnda insan bi im eri" biyo oHi ve iktisatV tan a nma kavram ar a tnda bir eCtiri mek istendi(inde biV yo oHi i e iktisata ait o muC o an iC ev eri yeniden e e a makV tan baCka bir Cey yapmyordu. !akat en,0isti(in daha teV me bir ro oynamC o ma o as ( vardr. Qe bir-ok nedenV den 5t0r0. Ence ik e -0nk0" biAAat i-erik erin yap anmaV sna iAin vermektedir Ven aAndan" bunu m0mk0n k maya u(raCmaktadrV. demek ki" baCka a an arda kaAan mC bi V ,i erin teorik o arak yeniden e e a nmas" o ,u arn Aaten ,er-ek eCtiri miC bir okunuCunun yorumu de(i dir. insan bi im erinde ,5A enen o ,u arn \ en,0istik bir versiyoV nu\nu sunmamaktadr" birinci bir Ci=re -5Amenin i kesidir. onun a donanmC bir bakC a tnda" Cey er varo uCa" ancak
D:% Ke ime er ve ey er

an am veren bir sistemin unsur arn o uC urab0dik eri 5 V -0de u aCabi mektedir er. Len,0istik -5A0m eme" bir a-kV amadan -ok" bir a , amadr6 yani biAAat kendi nesnesinin kurucu unsurudur. Lste ik yapnn 9bir unsur ar b0t0n0 i-inde sabit i iCki o arak> bu su y0A0ne -kCy a" insan biV im erinin matematik e o an i iCkisi tamamen yeni bir boV yut 0Aerinde tekrar baC amCtr. artk s5A konusu "la# soV nu- arn mktarsa ha e ,etiri ebi ip ,etiri emeyece(inin veya insan davranC arnn 5 -0 ebi ir bir o as k sahasna ,irmeye yatkn o up o madk arnn bi inmesi de(i dir. orV taya -kan soru" yap kavramnn ke ime oyunu yapmadan ku an p ku an amayaca( veya en aAndan" matematikte ve insan bi im erinde s5A edi enin ayn yap o up o mad(V dr6 meCru k nmC bir bi-imse eCtirmenin o abi ir ik eri ve hak an" koCu ar ve snr ar bi inmek istenirse" merkeV Ai bir soru. insan bi im erinin" bi-imse ve apriori disip inV er ekseniy e o an i iCkisi VCimdiye kadar ve 5 -me hak ya 5AdeC eCtiri meye -a C d( s0rece esas o mayan i iCkiV" can anmakta ve Cimdi insan bi im eri mekMn i-inde ayn Aamanda" bu bi im erin di in ampirik poAiti= i(i ve son uV u(un ana iti(i i e o an i iCki eri de ortaya -kt( i-in" herV

ha de daha teme ha e ,e mektedir. insan bi im erine 5A,0 hacmi tanmayan 0- eksen" b5y ece ,5r0 ebi ir ve sordu(u soru ar a adeta eCanh ha e ,e mektedir. Uihayet" en,0istiV (in ve insana i iCkin bi ,iye uy,u anmasnn 5nemi" k0 t0V r0m0A0n teme sorun arna ne kadar ba( o du(unu daha 5nce ,5rd0(0m0A" di in var ( sorunun" esrar srar i-inV de ortaya -kartmaktadr. Len,0istik kate,ori erin ,iderek yay,n aCan ku anmnn daha da a(r aCtrd( sorun" -0nV k0 bundan sonra" as nda kendinde ne s5A" ne de s5y em o an Ceyi b5y esine yap andrmak ve bi ,inin sa= bi-im eV riy e ek em eCmek i-in di in ne o mas ,erekti(ini sormak ,erekmektedir. UietAsche4nin \Kim konuCuyor_\ diye sorV
tnsan /i im eri

D::

du(unda ve Ma arme4nin de buna" \Ke imenin kendisi\ cevabn verdi(inde iCaret ettik eri bu yere" -ok daha uAun ve -ok daha be irsiA bir yo dan" yeniden var mC o unmakV tadr. @i in var ( i-inde ne o du(u konusundaki sor,u aV ma" bir keA daha emir kipinin tonuna b0r0nmektedir. @i sorusunun -ok ,0- 0 bir 0st be ir enmey e bir ikte yeniden Auhur etti(i ve insan =i,0r0n0 her bir yandan kuV Catyora benAedi(i 9tam da" eskiden k asik ?5y em4in yerini a mC o an =i,0r> bu noktada" -a(daC k0 t0r Cimdiki AamaV nnn ve be ki de ,e ece(inin b0y0k bir b5 0m0 itibariy e iC baCndadr. /ir yanda" Cimdiye kadar ampirik a an ara -ok uAakmCa benAeyen soru ar" aniden bu a an arn -ok yaknmdaymC ,ibi ,5A0kmektedir er6 bu soru ar" d0C0nV cenin ve bi ,inin ,ene bir bi-imse eCtri mesinin soru arV dr. ve bun arn ya nAca mantk i e matematik arasndaki i iCkiye adanmC o duk arnn d0C0n0 d0(0 srada eski amV pirik ak n bi-imse di erin o uCturu mas yo uy a arndV r mas ve matematik aprioriden hareket e ikinci bir sa= akV n e eCtirisinin icra edi mesi o abi ir i(ine ve ayn Aamanda ,5revine do(ru at maktadr ar. <ncak" k0 t0r0m0A0n 5teV ki ucunda" di sorusu onu sormaktan hi- vaA,e-meyen" ama kendi kendine i k keA soran Cu s5A bi-imine emanet edi miCtir. G0n0m0A edebiyatnn di in var (ndan b0y0V enmesi" ne bir amacn iCareti ne de bir k5kten eCmenin kaV ntdr6 ,erekir (inin k5k erini" bi ,imiAin ve d0C0ncemiV Ain t0m dokusunun resmo du(u ,eniC bir dC bi-imin i-ine sa an bir o ,udur. !akat" bi-imse di er sorusu" poAiti= i-eV rik erin yap andr masnn o anak (n veya o anaksA V (n ,0ndeme ,etiriyorsa di e adanmC bir edebiyat da" sonV u u(un teme bi-im erini ampirik can k arn i-inde ,0nV deme ,etirmektedir. @i o arak hissedi en ve kat edi en diV

in i-inden" en u- nokta arna y5ne miC o abi ir ik erinin iC eyiCinin i-inden kendini haber veren Cey" insann \son u\
534

o du(u ve m0mk0n her s5A0n Airvesine u aCt(nda kendi kendinin ka bine de(i de" onu snr andrmann kenarna vard(dr. 5 0m0n ko ,eAdi(i" d0C0ncenin s5nd0(0" k5V ken vaadinin be irsiA Ceki de ,eri -eki di(i Cu b5 ,ede. EdeV biyatn bu yeni var k tarAnn" tam da <rtaud4nunki er veV ya Rousse 4inki er ,ibi eser erde Vve on ar ,ibi adam ar taV ra=ndanV i=Ca edi mesi ,erekiyordu. <rtaud4da s5y em o aV rak reddedi en ve -arpmann p astik Ciddeti i-inde yeniden e e a nan di " -( (a" iCkence ,5rm0C bedene" d0C0ncenin maddi i(ine" tene ,eri ,5nderi miCtir. Rousse 4de sistemaV tik o arak y5neti en bir rast ant tara=ndan toA ha ine ,etiV ri en di " 5 0m0n tekrar anmasn ve ikiA enen k5ken erin esrarn sonsuAa kadar an atmaktadr. Qe sanki" son u u(un bi-im erinin di i-indeki bu snanmasna dayan amaAmC ,ibi veya bu snama yetersiAmiC ,ibi 9be ki de biAAat bu yeV tersiA i(i dayan maAdr>" kendini de i i(in i-inde dCa vurV muCtur Vson u u(un bi-imi" kendini b5y ece di in i-inde sunmaktadr 9onda i=Ca edi en Cey o arak>" ama ayn AaV manda ondan 5nce" onun 5tesinde" di in serbest ka abi diV (i Cu bi-imci o mayan" di siA" an am o mayan b5 ,ede deV. Qe edebiyat" bu Ceki de a-(a -kar mC o an bu mekMnn i-inde" 5nce s0rrea iAm e 9ama o duk-a ,iA enmiC bir biV -imde> sonra ,iderek sa= aCan bir Ceki de o mak 0Aere" Ka=V ka" /atai e" / anchot i e bir ikte" kendini deney o arak sunV muCtur6 5 0m deneyi o arak 9ve 5 0m unsuru i-inde>" d0V C0n0 emeA d0C0nce deneyi o arak 9ve onun u aC amaA mevcudiyetinin i-inde>" tekrar deneyi o arak 9hep di in en yaknnda ve hep en uAa(nda o an k5kense masumiyet deneyi>. son u uk deneyi o arak 9bu son u u(un a-k (na ve Aor amasna yaka anmC o arak>. @i in bu \,eri d5n0C\0n0n" biAim k0 t0r0m0Ade ani bir ,iriC de(erine sahip o mad( ,5r0 mektedir. uAun AaV mandan beri ,5m0 0 ka mC o an bir aCikMr (n =Ckrma
Rnsan /i im eri

Kelimeler ve eyler

6;6

keC=i de(i dir. d0C0ncenin" kendini onun arac (y a her i-erikten aAat etti(i hareketin i-inde kendi 0Aerine kapanV masnn dam,as" ne de sonunda -r -p ak ka mC di o V ma o ,usundan baCka bir Ceyden s5A etmemek 0Aere s5y eV yecek erinden aAat o an edebiyatn bir kendini be(enmiC iV (i de(i dir. !ii i durumda" /at k0 t0r0n0n bir kvrmnn" a1a. y0Ay n baCnda kendi kendine y0k edi(i bir AorunV uk ,ere(i a- mas s5A konusudur. @eneyimiAin \/i-imciV

ik\ ad veri ebi ecek bu ,ene ,5ster,esinde" i-erik erin tamh(m yeniden kavramaktan aciA ka an d0C0ncenin bir kurumasnn" nadir eCmesinin iCaretini ,5rmek hata o aV caktr. onu daha iCin baCnda yeni bir d0C0ncenin ve yeni bir bi ,inin u=kuna yer eCtirmek de ayn derecede hata o aV caktr. /u -a(daC deney o abi ir i(ini" modern episteme4nin -ok sk" -ok tutar amacnn i-inde bu muCtur" onu biAAat kendi mant(y a harekete ,e-iren" tepeden trna(a o uCtuV ran ve var o mamasn o anaksA ha e ,etiren" modern episV teme4dir. Ricardo" +uvier ve /opp4un d5neminde cereyan eden Cey" iktisat a" biyo oHiy e ve =i o oHiy e bir ikte ihdas edi en Cu bi ,i bi-imi" Kant- e eCtirinin =e se=enin ,5revi o du(una h0kmetti(i son u uk d0C0ncesi. b0t0n bun ar hM M biAim d0C0ncemiAin do aysA mekMnn meydana ,eV tirmektedir er. /u mekMnda d0C0n0yoruA. Qe =akat" tamam anC ve son iA enimi" d0C0ncemiAi taV Cyan" harekete ,e-iren ve be ki de onu vaat erinin ko ay V (y a uyutan ve ancak -ok ince bir -iA,i ha indeki bir C(V nn u=ukta be irdi(inden kuCku duyu an yeni bir Ceyin baCV amakta o du(una biAi inandran sa(r bir duy,u. be ki de bu duy,u ve bu iA enim -ok da teme siA de(i dir. a1a. y0AV y n baCndan beri var o duk ar" kendi erini yeniden =orV m0 e etmeye ara vermedik eri s5y enecektir. B5 der in4in" Be,e 4in" !euerbach4n ve Mantn" bir k0 t0r0n sona erV mekte o du(undan ve be ki de aC amaA o mayan bir uAakV
3

(n dibinden bir baCkasnn yak aCmakta o du(undan -oktan emin o duk ar s5y enecektir Vbir Ca=ak haAnesi i-inde" 5( enin par ak (nn i-inde veya sona ermekte o an ,0n0n uyumsuA u(unun i-indeV. !akat bu,0n vaat erinV den kuCku duydu(umuA" teh ike erini kabu etti(imiA bu yakn ve bu teh ike i ka-n maA k" kuCkusuA ayn cinsten de(i dir. /u i ann d0C0nceye ek edi(i Cey" tanr arn y0A -evirdik eri veya yok o duk ar bu d0nyada insan i-in istikV rar bir ikametin sa( anmasyd. G0n0m0Ade Vve UietAscV he" b0k0 me noktasn hM M uAaktan iCaret etmektedirV i eV ri s0r0 en pek o kadar da 8anrnn mevcut o mamas veya 5 0m0 de(i de" insann sonudur 9Cu ince" Cu =ark edi emeA kayma" 5AdeC ik bi-imindeki Cu ,eri -eki me" insann sonV u u(unu onun sonu ha ine ,etirmektedir er>. bu durumV da. 8anrnn 5 0m0 i e sonuncu insann birbir erine ba( o duk ar keC=edi mektedir6 8anry 5 d0rd0(0n0 i an eden" b5y ece di ini" d0C0ncesini" ,0 0C0n0 artk 5 m0C o an 8annnn mekMnna yer eCtiren" ama kendini ayn AaV manda 8anry 5 d0ren o arak ve varo uCu" bu cinayetin 5AV

Kelimeler ve eyler

,0r 0(0n0 ve iradesini kapsayan kiCi o arak sunan" sonunV cu insan de(i midir_ /5y ece sonuncu insan" 8anrnn 5 0V m0nden hem daha yaC hem de daha ,en-tir. 8anry 5 V d0rd0(0 i-in" kendi son u u(una kendi karC k vermek AoV rundadr. =akat 8anrnn 5 0m0n0n i-inde konuCtu(u" d0V C0nd0(0 ve var o du(u i-in" cinayeti de 5 meye adamCtr. yeni 8anr ar" ayn ar" daha Cimdiden ,e erek Ikyanusu kabartmaya baC amC ardr. veya daha do(rusu" bu 5 0m0n iAinde ve onun a o an derin bir kore asyona ,5re UietAscV he4nin i an etti(i Cey" kati inin sonudur. insann -ehresinin ,0 0C0 i-inde parampar-a o mas ve maske erin ,eri d5n0V C0d0r. tara=ndan taCnd(n hissetti(i ve basksnn biAAat Cey erin var (nn i-inde bu undu(undan C0phe endi(i AaV nrmrV.Vn r erin akCnn da( masdr. <ynnn Geri d5n0C0yV
i#sa# Bilimleri
53&

e insann mut ak da( masnn 5AdeC i(idir. 80m a1a. y0Ay boyunca" =e se=enin sonu ve yaknda ,e ecek bir k0 V t0r konusundaki vaat" hi- kuCkusuA son u uk d0C0ncesi ve insann bi ,inin i-inde ortaya -kCy a bir ve ayn Cey o V maktayd. =e se=enin ,0n0m0Ade hep ve hM M bitmekte o V mas o ,usu ve di sorusunun herha de onun i-inde" ama bundan da =aA as" onun dCnda ve ona karC edebiyatn i-inde ve bi-imse d0C0ncenin i-inde soru uyor o mas" kuCkusuA insann yok o makta o du(unu kant amaktadr. /unun nedeni" moden episteme4mn VaQ111. y0Ay n sonunda o uCan ve hM M bi ,imiAe poAiti= Aemin o arak hiAV met edeni" insann kendine 5A,0 varo uC tarAn ve onu ampirik o arak tanmann o abi ir i(ini meydana ,etirenie t0m0n0n ?5y em4in ve tekd0Ae h0k0mran (nn yok o V masna" di in nesne ik cephesine kaymasna ve -ok kere er yeniden ortaya -kmasna ba( o masyd. E(er bu ayn di " bu,0n d0C0nmek Aorunda o du(umuA" ama hen0A baCaraV mad(mA bir bir ik i-inde" ,iderek artan bir srar a Auhur ediyorsa" bu b0t0n bu dC bi-imin Cimdi devri ece(inin ve di in var ( u=kumuAda ,iderek daha par ak ha e ,e dik-e" insann yok o aca(nn iCareti de(i midir_ nsan" di da( V maya adand( Aaman o uCtu(undan" di tekrar bir araya ,e di(inde da( acak de(i midir_ Qe e(er bu do(ru o sayV d" Cu anki deneyi" di bi-im erinin insan d0A emindeki bir uy,u anmas o arak yorum amak bir hata Vderin bir hata" -0nk0 Cimdi ne d0C0n0 mesinin ,erekti(ini biAden sak aV yacaktrV o mayacak mdr_ nsan d0C0nmekten vaA,e-V mek veya daha kesin o mak 0Aere" insann bu da( mn Vve b0t0n insan bi im erinin o abi ir i(inin AemininiV" biV Aim di kay,mA a o an kore asyonu i-inde daha yakndan

d0C0nmek ,erekmeyecek midir_ @i yeniden orada o duV (unda" insann eskiden onu s5y emin emredici bir i(inin orada tuttu(u Cu sakin var o mamaya ,eri d5nece(ini kabu
D:2

etmek ,erekmeA mi_ nsan" di in iki varo uC tarAnn arasnda bir =i,0r idi. veya daha do(rusu" di in temsi in i-ine yer eCtikten sonra ve onun i-inde erimiC ,ibi o dukV tan s"#ra, ondan ancak par-a anarak kurtu abi di(i Aamann i-inde o uCabi miCtir6 insan kendi bi-imini" parV -a ar ha indeki bir di in ara k arnda meydana ,etirmiCtir. 8abii ki bun ar iddia ar o mayp" en =aA asndan cevap anV dr ma ar m0mk0n o mayan soru ardr. ya nAca on ar sorabi me o abi ir i(inin kuCkusuA ,e ecekte ortaya -kacak bir d0C0nceye a- d(n bi erek" on ar kendi erini ortaya koyduk ar yerde boC ukta brakmak ,erekmektedir.
Q1

Ke ime er ve ey er

Ber ha 0 kMrda bir Cey kesindir6 insan" insani bi ,iye soru V muC o an ne en eski ne de en sabit prob emdir. Uispeten ksa bir krono oHiyi ve kst bir co(ra=i b5 0m emeyi VaQ1. y0Ay dan itibaren <vrupa k0 t0r0e e e a arak" insann burada yakn tarih i bir icat o du(undan emin o unabi ir. /i ,i onun ve sr arnn etra=nda uAun s0re ,iA ice ko ,eAV memiCtir. !ii i durumda" Cey ere i iCkin bi ,iyi ve on arn d0Aenini 5AdeC ik er" =ark k ar" karakter er" eCde(er i ikV er" ke ime er bi ,isini etki emiC o an b0t0n de(iCim erin arasnda Vksacas" <yn4nn Cu derin tarihinin i-indeki t0m d5nem erin ortasndaV" ya nAca bir tanesi" bundan bir bu-uk y0Ay 5nce baC ayan ve herha de Cimdi sona ermekV te o an" insann -ehresinin ortaya -kmasna o anak verV miCtir. Qe bu hi- de" eski bir kay,dan kurtu muC" bin erce y k bir endiCenin aydn k bi incine ,e-iC" uAun Aaman boyunca inan- ar ve =e se=e erin i-inden hapis o arak ka V mC Ceyin nesne i(ine u aCma de(i di6 bi ,inin teme d0Aen eme erindeki bir de(iCik i(in sonucuydu. nsan" d0C0ncemiAin arkeo oHisinin yakn tarih i o du(unu ko ayV
nsan /i im eri

D:$

hk a ,5sterdi(i bir icattr. Qe be ki de yakn ardaki son. E(er bu d0Aen eme er" tpk ortaya -ktk ar ,ibi kayV bo sa ard" o abi ir i(ini en =aA asndan 5nceden hisV sedebi ece(imiA" ama Cu Mn i-in ne bi-imini ne vaadini bi V di(imiA herhan,i bir o ay a" tpk aQ11. y0Ay n d5nemeV cinde k asik d0C0nceye yaptk ar ,ibi" d0C0ncenin AemniV sarsa asa ard. bu durumda insann" tpk deniAin n snrnda bir kum ,5r0nt0s0 ,ibi kaybo aca(ndan s5A edi ebi irdi.

VsInV

www.iskenderiyekutuphanesi.com